LDERLK

YNETC

KAVRAMINDAK DEKLKLER YNETCLK VE LDERLK LDERLN ESASI LDERLK TEORLER -zellikler teorisi(Traits Approach) -Davransal liderlik teorisi ve liderlik -Liderlikte Durumsallk (Koul Bamllk) teorisi(Contingency Approach) Dnmc(Transformantial) ve Karizmatik Liderlik Yaklam

YNETC KAVRAMINDAK DEKLKLER

Ynetici kavramyla ilgili olarak son yllarda,hem tanm olarak hem de terim olarak deiiklikler ortaya kmtr.Ynetim iinin bnyesinin deimesine paralel olarak 'ynetici' terimi yerine ,bu deimeleri ve gelimeleri daha iyi ifade ettii dnlen baka terimler kullanlmaya balanmtr.Ynetici terimi ve kavramnn yerini almaya aday grnen bu kavramlarn balcalar unlardr:Lider (nder) , Ko (Coach) ,Kolaylatrc (Facilitator), Mentor (Koruyucu), Mmkn Klc (Enabler), Destekleyici (Sponsor).

Ko (retici) renicinin yanndadr, fakat karmaz, gzlem yapar ancak renicinin tm sorularn cevaplamaya hazrdr. Bir kavram olarak mentorluk eitme, gelitirme, yetitirme, evreye uyumlu hale getirme, sosyalize etme, nn ama, destekleme, belirli norm ve deer yarglarn kabul ettirme ve korumay kapsamaktadr. Kolaylatrc ii fiilen yapanlarn, daha baarl olmalar iin ortam hazrlar, alanlara ksa ve uzun vadeli kariyer gelitirmelerinde yardmc olmay hedeflemektedir. Mmkn klc da nitelii itibari ile, Mentor ve Kolaylatrc ile ayn paralelde bir kavramdr.Bu anlamda ynetici, alanlarn daha stn bir performansa ulamalarn ve sahip olduklar yetenekleri tam olarak ortaya karmalarn salayan kiidir.

YNETCLK VE LDERLK
Organizasyon

yaplarnn basklamas, glendirme uygulamalar, takm (grup) baznda organizasyon ,kazanlm otorite gibi kavramlar, esas itibariyle pozisyona (makama ) dayanan formal otoriteyi kullanan 'ynetici' yerine, 'lider' kavramn n plana getirmitir.

LDERLN ESASI

Liderlik belirli artlar altnda, belirli kiisel veya grup amalarn gerekletirmek zere, bir kimsenin bakalarnn faaliyetlerini etkilemesi ve ynlendirmesi sreci olarak tanmlanabilir.Dolaysyla liderlik, liderin yapt eylerle ilgili bir sretir.Liderlik srecinin esasn, bir kiinin bakasn etkileyebilmesi oluturmaktadr.Bir kii nasl bakalarn etkileyebilir?Veya neden bir grup insan lider olarak beliren kii tarafndan etkilenir?Bu etkilenmede hangi mekanizmalar rol oynamaktadr?Liderlik konusu ile ilgili teori ve yaklamlar bu sorulara cevap arama peindedir.

 Etkileme

olay liderin kulland g kaynaklar ile yakndan ilgilidir. Liderliin olumas iin formal organizasyonun mevcudiyeti art deildir.Belirli bir grubun , belirli bir kiinin arkasndan belirli amalar gerekletirmek zere gitmesi ile liderlik sreci oluur. Liderliin olumas iin liderin resmi yetkilerle donatlmas da art deildir.Hibir yetkisi olmad halde byk bir grubu peinden srkleyen liderler olabilecei gibi, ok geni yetkilere sahip olduu halde bunlar kullanamayan dolaysyla grubu peinden srkleyemeyen yneticiler de olabilir.

 Lider

ile ynetici e anlaml deildir.Yneticilik rol olmayan liderler olduu gibi, liderlik niteliklerine sahip olmayan yneticiler de olabilir.Ancak ideal olan, yneticilerin ayn zamanda liderlik niteliklerine sahip olmalar ve liderlerin yaptklar ileri yapmalardr. Liderliin sadece organizasyonlarn st kademelerini igal edenlere has bir sre olduu da dnlmemelidir.Liderlik sreci deiik boyutlar, kalplar ve kapsama sahip olabilir.Bir ustaba veya formen'in de liderlik yapmas gerekir, bir genel mdrn de.Aralarndaki fark kendilerini izleyenlerin says, gerekletirmek istedikleri amalarn nitelii, iinde bulunduklar koullardr.Yoksa sre olarak liderlik ii ayndr.

 Liderlik=f(Lider,

zleyiciler, Koullar) Yani nderlik sreci, nder, izleyiciler ve koullar arasndaki ilikilerden oluan karmak bir sretir.Liderlikle ilgili eitli teori ve yaklamlar gelitirilmitir.Her teori liderlik srecinin deiik ynlerini ele alm ve sreci anlamak iin deiik deikenlere arlk vermitir.Ancak tm bu teori ve yaklamlara ve uygulamal aratrmalara ramen, henz liderlik olayn tam olarak anlamamza yarayacak kapsaml teori veya yaklamn bulunmad belirtilmelidir.

LDERLK TEORLER

zellikler Teorisi(Traits Approach)

Liderlikle ilgili olarak ilk gelitirilen yaklam budur.Bu teori 'nder' deikenini esas almaktadr.Belirli bir grup iinde bir kiinin lider olarak belirmesi (kabul edilmesi) ve grubu ynetmesinin nedeni bu kiinin sahip olduu zelliklerdir.Bu teoriye gre lider fiziksel ve kiilik (personality) zellikleri asndan izleyicilerden farkldr.Liderlerin hangi alardan izleyicilerden farkl olduunu aklayabilmek iin yzlerce aratrma yaplm ve rnek olarak verilen u zellikler zerinde durulmutur.

-Ya -Gzel konuma yetenei -Drstlk -Boy -Zeka -Samimiyet -Cinsiyet -Bilgi -Doruluk -Irk -Kiiler arasndaki iliki -Akszllk -Yakkllk -letiimkurma yetenei -Kendine gven -Bakalarna gven duyma -nsiyatif sahibi olma -Hissel olgunluk -Kararllk - baarma

nderlik srecini sadece ' nder' deikeni olarak ele alan bu teori eletirilere uramtr.Yaplan aratrmalarda bazen etkin liderlerin ayn zellikleri tamad belirlenmi; bazen grup yeleri arasnda (izleyiciler) arasnda liderin zelliklerinden daha fazlasna sahip olanlar bulunduu halde bunlarn lider olarak ortaya kmadklar gzlenmitir.Bu sonular, liderlik srecinin tam olarak anlalabilmesi iin baka deikenlere de baklmasn zorunlu klmtr.Liderin sahip olduu zellikler yerine,izleyicilerin zelliklerine ,liderin nasl davrandna bakmaya balamlardr.Bylece karmza Davransal Liderlik Teorisi kmtr.

DAVRANISAL LDERRLK TEORS

a)Ohio State niversitesi liderlik almalar b)University of Michigan liderlik almalar c) Blake ve Mouton'un ynetim tarz Matriksi( Managerial Grid) modeli d)McGregor'un X ve Y teorileri e)Likert'in sistem 4 modeli f)Liderlik Tarzlar ile ilgili dier snflandrmalar

Davransal Liderlik Teorisi ve Liderlik

Liderlik

srecini aklamaya alan bu teorinin ana fikri, liderleri baarl ve etkin yapan hususun, liderin zelliklerinden ok, liderin liderlik yaparken gsterdii davranlar olduudur.Liderin astlaryla iletiim ekli,yetki devredip devretmemesi, planlama ve kontrol ekli, amalar belirleme ekli vs. gibi davranlar liderin etkinliini belirleyen nemli faktrler olarak ele almtr.

a)Ohio State niversitesi liderlik almalar

Davransal liderlik teorisinin gelimesine byk katkda bulunan almalardan birisi 1945'te balayan Ohio State niversitesi liderlik almasdr.Bu almann amac liderin nasl tanmlandn tespit etmek olmutur.Daha sonra bu tanmlar faktr analizine tabi tutulmu ve liderlik srecini ve lideri aklayan faktrler belirlenmeye allmtr.Bunu gerekletirebilmek iin Lider Davran Tanmlama Soru Karnesi(Questionnaire) balkl ve liderlerin davrann esas alan bir ara kullanlmtr.

 Bu

almalarn sonucunda iki nemli bamsz deikenin nemli rol oynadklar belirlenmitir. Kiiyi dikkate alma faktr, liderin izleyicileri zerinde gven ve sayg yaratmas ,onlarla dostluk ve arkadalk gelitirmesi ynndeki davranlarn ifade etmektedir.Bu faktr, liderin davranlarnda izleyicilerine arlk vermesini gstermektedir. nsiyatif (veya ie arlk verme) faktr ise, liderin, gerekletirilmek istenen mala ilgili iin zamannda tamamlanmas iin ama belirleme, grup yelerini organize etme, iletiim sistemini belirleme, i ile ilgili sreleri (deadlines) belirleme ve bu dorultuda talimatlar verme ynndeki, davrann ifade etmektir.

Ohio State almalarnn esas bulgular unlardr: -Liderin kiiyi dikkate alan davranlar arttka personel devir hz (employee turnover) ve devamszl azalmaktadr, -Liderin insiyatifi esas alan davranlar arttka grup yelerinin performans artmaktadr. Ohio niversitesinin yapt aratrmalar sonucunda,eer lider igren merkezli,katlmc ise,igrenlerin ikayetleri ve igc devri oranlarnn en dk,i tatminin en yzeyde olduu ortaya kmtr.Eer lider i merkezli,yap harekete geiren(initiating structure) bir liderse,ayn konularda daha baarsz bulunmutur.Bu nedenle en etkili liderler igren merkezli,katlmc (demokratik) olanlardr.

b)University of Michagan liderlik almalar

1947 civarnda University of Michiganda Rensis Likert'in ynetiminde yaplan bir seri almadr.Bu almalarda verimlilik ,i tatmini, personel devir hz ,ikayetler,devamszlk, maliyet ve motivasyon gibi kriterler kullanlmtr.Ohio State almalarnda olduu gibi ,iki faktr etrafnda topland grlmtr. -kiiye ynelik davran(employee-centered style) -ie ynelik davran (job-centered style)

 Bu

almaya gre ie ynelik lider ,grup yelerinin(izleyicilerin) nceden belirlenen ilke ve yntemlere gre alp almadklarn yakndan kontrol eden ,byyk lde cezalandrma ve mevkiye dayanan resmi(formal) otoritesini kullanan bir davran gsterir.Buna karlk kiiye ynelik lider ,yetki devrini esas alan , grup yelerinin tatminini artracak alma koullarnn gelitirilmesine alan ve izleyicilerin kiisel gelime ve ilerlemeleri ile yakndan ilgilenen bir davran gsterir.

 Bu

almalarn ulat genel sonu kiiye ynelik bir liderlik davrannn daha etkin olduudur.Teorinin arlk noktasn liderlerin izleyicilerine kar nasl davrandklar (hareket ettikleri) olmutur.Ancak bu teorilerle ilgili olarak da,kullanlan kavramlarn basitletirildii ve genellemelere gidildii noktasndan, kullanlan metodolojinin geerliliine kadar deien eletiriler yaplmtr.

c)Blake ve Mouton'un ynetim tarz matriksi (managerial Grid) modeli

Yukarda sz edilen aratrmalarn varsaymlar ve ulatklar sonular Robert Blake ve Jane Mouton tarafndan 'ynetim tarz matriksi' olarak adlandrlabilecek ve yneticilerin davranlarn aklamak ve deitirmekte kullanlan bir matriks haline getirilmitir.Byk lde rgt gelitirme (Organization Development-OD) ile ilgili eitim programlarnda kullanlan bu model , liderlerin davranrken arlk verdikleri faktrleri iki grupta toplamtr.Bunlar: -retime ynelik olma (concern for production) -kiiler aras ilikilere ynelik olma (concern for relationships) boyutlardr.

Ayrca her boyut da bu faktrlerle ilgili dereceleri gsteren 9 blme ayrlmtr.Bunun sonucu olarak bir matriks elde edilmitir. Yatay eksen retime ynelik olma, dikey eksen kiiler aras ilikilere ynelik olma baz alnacak olursa 9,1 tipi bir ynetici retime ve ie son derece nem veren ,fakat kiiye nem vermeyen bir tipi ifade eder.1,9 tipi bir yneticinin nem verdii ve duyarl olduu konu ise astlarn hisleri ve memnun olmalardr.5,5 tipi ise hem retime hemde kiilere ortalama lde arlk veren bir lider tipini ifade eder. Byle bir modelin en nemli yarar yneticiler ve liderlerle gsterdikleri davran kavramsallatrma (conceptualize) imkan vermesidir.Ancak uygulamal aratrmalarn bu modeli fazla desteklememesi,onu aratrmaclar ve teorisyenler nezdinde tartmal hale getirmitir.

d)McGregor'un X ve Y teorileri
McGregor'a gre yneticilerin davranlarn belirleyen en nemli faktrlerden birisi onlarn insan davran hakkndaki varsaymlardr.McGregor 'a gre, bu varsaymlar birbirine zt grleri ieren iki grupta toplanabilir ve X teorisi ve Y teorisi olarak adlandrlabilir.X teorisi u varsaymlar iermektedir: -Ortalama bir insan almay sevmez ve iten mmkn olduu kadar kamaya alr. -Ortalama bir insan sorumluluk yklenmek istemez, fazla istekli deildir ve gvenceyi hereye tercih eder. -Bu zellikleri dolaysyla insanlar altrmak iin onlar zorlamal , yakndan kontrol etmeli ve amalar gerekletirmeleri iin cezalandrlmaldr.

 Buna

karn Y teorisi varsaymlar unlardr: -Kii iin i, oyun ve dinlenme kadar tabiidir. -Kii doutan tembel deildir.Onu bu hale getiren tecrbeleridir. -Kii belirledii ama dorultusunda kendi kendini kontrol ederek alr. -Her insann potansiyeli vardr.Uygun artlar altnda kii bunlar gelitirir ve daha fazle sorumluluk yklenmeyi renir. -Dolaysyla yneticinin yapmas gereken uygun bir ortam yaratmak suretiyle insann kendini gelitirmesini ve sahip olduu enerjiyi amalar dorultusunda kullanmasn salamaktr.

 Buna

gre X teorisi inancndaki liderler daha ok otoriter ve mcadeleci bir davran gsterirken;Y teorisinin varsaymlarn benimseyenler daha ok demokratik ve katlmc (participative) bir davran gsterecektir.

e)Likert 'in sistem 4 modeli

Likert liderlik biimlerinde drtl bir snflandrma kullanmaktadr. Sistem 1 (otoriter lider) adn verdii snflandrma, tamamen otoriter liderlik biimini kapsar. Sistem 2 (babacan lider) de yneticiler astlarna ilerini nasl yapacaklar konusunda biraz esneklik tanmaktadr.Ancak bu esnekliin nceden belirlenmi snrlar vardr. Bu lider tipi ,esas olarak ototratik olup, liderliinde uzaktan denetim sz konusudur. Sistem 3 (astlara danan lider) de yneticiler, rgt ve grup amalar konusunda ,grevleri nasl yerine getireceklerine karar vermi olan astlarla karlkl konuarak tartrlar.

 sistem

4(katlmc lider)te ise,ise,btn grup yelerinin gr,son karardan nce dikkate alnr.Liderde kendi almalarn kendileri denetleyen ve deerlendiren astlar arasnda ak iletiim vardr.Likert,eitli endstri ve ticari rgtlerde verimlilik,ie devamszlk,personel devri,kt kalitesi gibi gstergeler zerinde veriler toplayarak,igren merkezli,sistem 4 liderlik biiminin daha etkili olduu saptanmtr. Rensis Likert'in sistem 4 modeline gre her grup belirli varsaym ve davranlar ierir:

nderlik deikeni (Demokratik)

1.Astlara olan gven

Sistem1 (istismarc
Astlara gvenmez

Sistem2 Sistem3 (Yardmsever (Katlmc) Otokratik) Otokratik)

Hizmeti-eKsmen gvefendisi arasnnir,fakat karardaki gibi bir larla ilgili kontrogven anlayle sahip olmak na sahiptir. ister. Astlar kendilerini serbest fazla serbest hissetmez Astlar kendilerini olduka serbest hisseder

Sistem4

Btn konularda tam olarak gvenir.

2.Astlarn alglad serbesti

Astlar i ile ilgili konular tartmak konusunda kendilerini hi serbest hissetmezler.

Astlar kendilerini tamam ile serbest hisseder.

3.stn
astlarla olan ilikisi

le ilgili sorunlarn zmnde astlarn fikrini nadiren alr

Bazen astlarn
fikrini sorar

Genel olarak
astlarn fikrini alr ve onlar kullanmaya alr

Daima astlarn fikrini alr,ve onlar kullanr

 Likert

'in aratrmalar ,verimlilii yksek gruplarn Sistem 3ve Sistem 4 tipi bir ynetim altnda olduklarn ; verimlilii dk gruplarn ise Sistem1 ve Sistem 2 tipi bir ynetim altnda olduklarn gstermitir. Sistem 4 modeline metodolojiye ilikin eitli eletiriler yaplmtr.Ayrca bu modelin Sistem 4 uygulamasn her yerde daima geerli en etkin ynetim tarz saymas da eletiri konusu olmutur.

f)nderlik tarzlar ile ilgili dier snflandrmalar

Sz

edilenlerden baka pek ok snflama gelitirilmitir. Bunlardan en ok bilineni liderleri Otokratik, Katlmc (participative) ve tam serbesti veren (free-reign) liderler olarak snflayan ayrmdr.Bir dieri ise Otokratik lider ,Brokratik lider, Diplomatik lider, Katlmc lider eklindeki snflamadr.Bir dier snflama da Tannenbaum-Schmidt tarafndan gelitirilen Liderlik Tarzlar Seimi leidir.

Tannenbaum ve Schmidt'in Liderlik Dorusu Kuram

Tannenbaum

ve Schmidt liderlii, otoriter liderlik-demokratik liderlik olarak ayn doru zerinde iki ayr uca yerletirmiler ve bu iki u (kutup) arasnda yedi durum iin yedi liderlik zellii sralamtr.Bunlar;

1-Birinci durumda ,lider kararlar alr ve astlara bildirir. 2-kinci durum,liderin kararn astlara ikna ederek almas eklinde belirir. 3-nc durumda,lider fikirlerini astlar bildirir ve tepkilerini bekler. 4-Drdnc durum,liderin deitirilebilecek geici bir karar almas halinde ortaya kar. 5-Beinci durumda, lider sorunu ortaya koyar, astlarn grlerini alr ve karar aklar. 6-Altnc durum, liderin sorun ya da konu ile ilgili snrlar tanmlamas ve grubun kararn beklemesi eklinde aklanabilir. 7-Yedinci liderlik durumunda,lider kendisi tarafndan belirlenmi snrlar iinde grup yelerinin etkinliine izin verir.

Liderler yukarda belirtilen ynetim biimlerinden birine karar verecekleri zaman u grup etmeni gz nnde bulundurmaldrlar. -Birinci grup etmenler; liderin i gren katlmna kar tutumlar,astlarn eklerine kar duyduu gven, belirsizlik durumlarn ynetebilme kapasitesi vb. gibi etmenlerden oluur. -kinci grup etmenler arasnda, astlarn zellikleri yani yeterlilik,denetim,katlm arzusu,sorumluluk,rgtsel amalarla zdeleip zdelemedikleri vb. gibi etmenler saylabilir. -nc grup etmenler, liderliin olutuu durumun doasn kapsar.rnein grev tipi, rgt kltr, grup ball, fiziksel evre vb. gibi.

Davran Kuramlarn Eletirisi: ynleri Davran kuramlarn olumlu ve olumsuz

vardr.Kuramlarn olumlu ynleri arasnda,liderlik srecinde insanla ilgili etmenlere nem vermeleri,i tasarm ve katlm gibi daha geni rgtsel konular ynetim asndan nemli bulmalar saylabilir.Kuramlarn eletirilen yn ise,rgtte i grenlerin karar verme konusunda hevesli olmalarnn ve i sargnlnn biraz abartlm olmasdr.Belirli baz ilerin skc olduklar,memnun edici olmadklar,ilerin acmasz rekabeti evrelerde yer ald gibi alma yaamyla ilgili gereklerin gz ard edildii belirtilmitir.Eletiride gerek kar tartmalar olduu ve katlmc demokratik yaklam seilerek bunlarn zlemeyecei iddia edilmitir. Liderlik srecinin anlalmas konusundaki nc grup teori Durumsallk (Koul Bamllk)Teorisi (Contingency teory) ad verilen teoridir.Bu teorinin arlk noktas ise, liderin kendisi, izleyiciler ve koullar arasndaki ilikidir.

Liderlikte Durumsallk (koul bamllk)Teorisi (Contigency Approach)

a)Fred

Fiedler'in Etkin liderlik modeli b)Ama-yol teorisi(Path-goal theory of leadership)

 Liderlik

eitliinin nc deikeni 'koullar' deikenidir.Durumsallk teorileri liderlik olaynn olutuu koullara arlk veren teoridir.Bu teorilerin genel varsaym deiik koullarn (durumlarn) deiik liderlik tarzlar gerektirdiidir.Durumsallk teorileri henz balang safhasnda olmasna ramen liderlik olaynn aklanmasnda nemli katklarda bulunmulardr.

Liderlikte Durumsallk (koul bamllk)Teorisi (Contigency Approach)

Durumsallk kuramlar liderlik biiminin,zel bir durumun gereklerine gre biimlenmesi ve eitlenmesi gerektiini,bu nedenle tek bir yaklamn btn koullar iin geerli olmayacan belirtir.Liderler davranlarn,deien koullara gre ayarlamaldr.Otokratik biimler hzl ve popler olmayan kararlara gereksinim varsa uygundur fakat bu arada katlmn yararlar kaybolur.Demokratik biimler,astlarn gdlenmesini ve i sargnln artrr.Bu liderlik durumda,verilmi kararlara genel olarak uyum ve ne yaplmas gerektii konusunda bir fikir birlii vardr.Ancak kararlar,katkda bulunacak deneyim ve uzman bilginin yokluundan dolay baarsz olabilir.Bylece farkl alma durumlar,farkl liderlik biimleri gerektirir.Kuramn savunucularna gre ynetimin rol,liderler ile durumlar arasnda eletirmeyi salamaktadr.Lider,eitli durumlarn gereklerine dikkat ederek liderlik biimini yeniden oluturmaldr.

 Durumsallk

teorisi en uygun liderlik davrannn koullara ve durumlara gre deieceini sylemektedir.Bu konuda en ok bilinen alma Fred Fiedler'in liderlerin etkinlikleri ile ilgili almasdr.

a)Fred Fiedler'in Etkin Liderlik Modeli

Fiedler, liderin ortaya kt durumlar zerinde kurduu modelinde,lider ve grup arasndaki ilikiler, grubun liderin yeteneklerine gven derecesi, astlarn yaptklar iin doas (zor ,eitli, tekdze vb.) ve lidere ne derecede otorite verildii gibi etmenler zerinde durmaktadr.Kuram liderlik biimleri ile durumun istekleri arasnda eletirme yaplmas ve uyumun salanmas durumunda grup etkinliinin artacan varsaymaktadr.

 Liderlerin

davranlarnn etkinliini belirleyen nemli durumsal deiken vardr. Bunlar: -Lider ile izleyiciler arasndaki ilikiler (leadermember relations), -Baarlacak iin nitelii (task structure) -Liderin mevkiye dayanan otoritesinin derecesi (position power)

Fiedler modelindeki bu deikenin anlam udur: -Lider ile izleyiciler arasndaki ilikiler:Bu deiken liderin izleyiciler tarafndan sevilip tutulduunu ,lidere olan gven ve ballklarn ifade etmektedir.Liderin karizmatik kiiliinin de etkili olabilecei bu ilikiler ,liderin izleyicileri etkileme derecesini belirleyecektir.Eer bu ilikiler iyi olarak niteleniyorsa, yani lider sevilip saylyor ve gven duyuluyorsa liderlik iin olumlu (favorable) bir ortam var demektir.Aksine lider kendine gvenilemeyen ,sevilip tutulmayan bir kii ise ,bu durumda ilikiler zayf olarak nitelenecek ve bu durum liderlik iin olumsuz bir ortam yaratacaktr.Ksaca bu deiken liderin grup tarafndan kabul edilme derecesiyle ilgilidir.Bu deikenin gsterebilecei bu iki zellik Y_ZAYIF gibi gsterilebilir. -Baarlacak iin nitelii:Bu deiken,grubun baarmaya alt iin yaplmas ile ilgili olarak nceden belirlenmi belirli yol ve yntemlerin bulunup bulunmamas ile ilgilidir.Baz iler son derece kesin yntemlere balanmtr.Bazlar ise tamamen ii yapacak olanlarn kararna kalmtr.

 PLANLANMI

PLANLANMAYAN Yaplanm Yaplanmam Birinci gruptaki iler yaplanmplanlanm(structured) nitelikteki iler olup liderlik iin olumlu bir ortam oluturacaktr.kinci gruptakiler ise yaplanmamplanlanamayan(unstructured) nitelikteki iler olup liderlik iin olumsuz bir ortam oluturacaktr. Yukardaki iki durumsal faktr bir arada ele alrsak yle bir durum ortaya kacaktr.

lider-izleyiciler Y ilikisi in nitelii Planlanm-Planlanamayan Durumlar

ZAYIF Planlanm-Planlanamayan

Yukardaki drt durumdan (1) liderlik iin en olumlu ortamn bulunduu (4) ise en olumsuz ortamn bulunduu durumu ifade etmektedir. -Fiedler modelinin nc deikeni olan liderin mevkiye dayanan otoritesinin ise liderin dllendirme ,cezalandrma, ie son verme terfi ettirme vs. konularnda sahip olduu yetkinin derecesini ifade etmektedir.Belirli bir organizasyonda alan liderin bu tr yetkileri fazla veya az olabilir.

Bu durumsal deiken bir arada ele alnd zaman aadaki durum ortaya kacaktr:
Y ZAYIF

lider izleyiciler ilikisi

iin nitelii

planlanm-planlanamayan

planlanm-planlanamayan

liderin yetki derecesi

fazla-az

fazla-az

fazla-az

fazla-az

durumlar

En olumlu

En Olumsuz

 Fiedler'e

gre liderin gsterecei davrann etkinlii yukardaki durumlara gre farkl olacaktr.En olumlu ve en olumsuz saylan durumlarda ie ynelik (task oriented) liderlik davrann etkin ve uygun iken , nispeten olumlu ve nispeten olumsuz durumlarda kiiye ynelik (person oriented) liderlik davran uygun ve etkin olacaktr.

Fiedler Liderlik Modeli

En olumlu ve en olumsuz ortamlarda neden ie ynelik liderlik davrannn etkin olduunu Fiedler yle aklamaktadr.'.......en olumlu durumda grup ynetilmeye hazrdr ve liderin ne yaplmas gerektiini sylemesini beklemektedir....''......en olumsuz durumlarda ise, liderin kiiye ynelik bir davran gstermesi hi sonu alamamas ile sonulanacaktr.Bu nedenle dorudan yaplacak ie arlk veren bir davran gstermesi kendisini daha baarl yapacaktr.....' Uygulamal aratrma alma sonularndan bazlar modeli desteklemi bazlar ise desteklememitir.Dolaysyla modelin geerlilii eletiri konusu olmutur.Yneticilerden gelen nemli bir eletiri ise modelin daha ok akademik nitelik tad ,uygulayclarn iine fazla yaramad sonucudur.Bu adan baklnca Blake ve Mouton 'un Ynetim tarz matriksi yneticiler nezdinde daha geni bir kabul grmtr.

b)Ama-Yol Teorisi(Path-Goal Theory of Leadership)

Robert House ve Martin Evans tarafndan gelitirilen bu teori byk lde motivasyon konusundaki bekleyi teorisine dayanmaktadr.Bu teoriye gre bir insann davranlarn etkileyen iki faktr vardr. -Kiinin belirli davranlarn belirli sonulara ulatraca konusundaki inanc (bekleyi),ve -Bu sonulara kiinin verdii deer (valens) Bekleyi teorisinin liderlik asndan anlam udur: -Liderin izleyicilerin bekleyiini etkileme derecesi(yol) ve -Liderin izleyicilerin valensini etkileme derecesi (ama) Ksacas liderin en nemli ii ,izleyiciler iin nemli saylacak amalar belirlemek ,ve izleyicilerin bu amalar gerekletirecekleri yolu bulmalarna yardm etmektir.

Houseun yol-ama kuramnn temeli,gdleme kuramlarndan beklenti kuramna dayanr.Yol-ama kavram,liderin astlarn hem ile ilgili,hem de bireysel amalarla ve bu iki ama kmesi arasnda bulunan yol ya da balarla ilgili alglar zerindeki etkisini aklamaya alr.Yani bu kurama gre,lider astlarn dllere gtren yol,kaynak olarak grlr.Kuram,liderin ana ilevinin iin ortaya karlmasndaki etkisi olduu gibi,davranlarn da mevcut duruma gre ayarlamas olduunu varsayar. House, eer grup lideri iin yerine getirilmesi srasnda ortaya kan eksiklikleri karlayabiliyor,denetleyebiliyorsa astlarn liderleriyle tatmin olacan belirtmektedir.Bylece bu yaklamda,beklenti kuramna gnderme yaplarak performansn.abann performansa yol at(beklenti) ve bunun da deerli dllere gtrd (arasallk) yollar olarak gelimesi gerektii gr olarak vurgulanmaktadr.

 Ama-yol

teorisi,esas itibariyle, liderin gsterdii davrann astlarn motivasyonu ,tatmini ve performanslar zerindeki etkisini aklamaya almaktadr. Bu teoriye gre lider daha nce sz ettiimiz gibi drt liderlik davrannn birini gsterebilir.bunlar: -Otoriter liderlik -Destekleyici liderlik(supportive) -Katlmc liderlik -Baarya ynelik liderlik

Otoriter lider tipi,astlarna grevlerinin ne olduunu ve nasl yaplmas gerektiini syler. Destekleyici lider,arkadaa alma iklimi oluturur,astlarn gereksinimleri ve durumlar zerinde durur. Baar ynelimli lider,yarmaya ynelik hedefler koyan,performansta mkemmellii vurgulayan ve yksek standartlara ulamak iin,grup yelerinde gven yaratan bir liderlik sergiler. Katlmc lider ise,astlara danan,karar vermeden nce onlarn fikirlerini renen ve alan bir lider tipidir. Liderler, liderlik biimlerini ancak astlarn zelliklerini,yaptklar iin doasn,rgtn resmin otorite sisteminin niteliini,iin yapld fiziksel evreyi gz nne alarak deitirmeyi dnmelidirler.

Davranlarn uygunluu aadaki durumsallk faktrleri tarafndan etkilenecektir. -zleyicilerin kiisel zellikleri -zleyicilerin zerindeki zaman ve evre basks -in nitelii rnein, insann kendi geleceini kendi kararlarnn belirleneceine inananlar (internals),katlmc bir liderlik tarzndan; insann geleceinin kiinin kontrol dndaki faktrler tarafndan belirleneceine inananlar (externals) ise byk lde otoriter liderlik tarzndan daha fazla tatmin duyacaklardr.Ayn ekilde baarmak istedikleri iin gerektirdii nitelikleri kendilerinde gren (alglayan) izleyiciler ,liderin gsterecei otoriter ve yol gsterici davran (coaching) daha az benimseyeceklerdir.

 Durumsallk

yaklam ile ilgili ayr liderlik modeli daha bulunmaktadr.Bunlar; Hersey-Blanchard'n Yaam Erisi yaklam; Reddin'in boyutlu liderlik davran yaklam; Vroom ve Yetton'un Normatif liderlik teorileridir.

Hershey-Blanchard'n Astlarn Olgunluu Modeli

Liderlik

konusunda belirli bir davran biiminin uygunluunu etkileyen ana etmenin astlarn olgunluu olduunu ileri sren model,olgunluk kavramn i grenlerin alma deneyimleri, yetenek dzeyleri ve sorumluluk alma konusundaki isteklilikleri anlamnda kullanmaktadr. Hershey ve Blanchard, drt tip liderlik davran belirlemitir.

1.Emreden (anlatc) Liderlik Biimi Liderlerin astlarna her tr yol ve yntemi ayrntl biimde anlatt liderlik biimidir.Hershey ve Blanchard bunu, 'yksek grev ,dk iliki' eklinde ifade etmilerdir.Bu liderlik biimi olgunluk dzeyi dk astlar iin uygundur. 2.kna Edici Liderlik Biimi Lider,n dikkatli bir biimde astlarna,kararlarn nedenlerini, tatmin olmalarn salamak amacyla anlatt liderlik tarzdr.Yksek grev, yksek iliki eklinde adlandrlan liderlik biimi, hevesli fakat ii bamsz olarak yerine getirecek kadar yetenekli olmayan astlar iin uygundur.

3.Katlmc Liderlik Biimi Liderin fikirleri paylat ve kararlarn biimlenmesine astlar etkin bir biimde katt liderlik biimidir.'Yksek iliki ,dk grev' olarak adlandrlan yaklam, yetenekli fakat hali hazrda isteksiz astlar iin uygundur. 4.Temsil Edici Liderlik Biimi Lider astlarna karar alma ve uygulama konusunda tam otorite verir.'Dk grev, dk iliki' eklinde tanmlanan bu liderlik biimi, sadece gerekli olgunluk dzeyine ulam astlar iin uygundur. Olgunluk kuram, rgtsel politikalar ve grup etkilerini gz ard ettii iin ve yksek yetenee sahip olan bir bireyin kendine gveni olmayabilecei gibi karmak durumlar dikkate almad iin eletirilmitir.

Vroom ve Yetton'un LiderKatlma Modeli

Vroom

ve Yetton katlmc karar vermeyle ilgili be dzey tanmlamaktadr.En otokratik liderlikten, en katlmc liderlie kadar bu be dzey u ekilde sralanmaktadr.

 1.Otoriter

Lider (1) Lider, kendisine verilen uygun bilgileri kullanarak, sorunu zer ya da karar verir. Lider (2) Lider, gerekli bilgileri astlarndan alarak , sorunun zmne kendisi karar verir.Astlarn oynad rol , kararn verilmesi iin gereken bilgiyi sunmaktr.

2.Otoriter

 3.Danan

Lider (1) Lider sorunu, astlar bir grup olarak bir araya toplamakszn ,konuyla ilgili fikirlerini alarak bireysel olarak paylar.Sonra astlarn etkisini yanstsn ya da yanstmasn,karar kendisi verir. Lider (2) Lider sorunu, bir grup olarak astlaryla paylar onlarn toplu fikirlerini renir.Sonra astlarn etkisini yanstsn ya da yanstmasn karar kendisi verir.

4.Danan

 5.Katlmc

Lider Lider sorunu bir grup olarak astlaryla paylar.Burada liderin rol bakanlk yapmaktr.Lider kendi zmn ya da nerisini kabul etmesi iin gruba baskda bulunmaz.Ama grubun da destekledii en uygun zme ulamaktr

Reddin'in Boyutlu Liderlik Modeli

Ohio liderlik modelinden etkilenen Reddin,liderlik konusunda iki boyut zerinde nce drt temel yaklam saptamtr.lgili, kopuk (ilgisiz),btnlemi ve adam olarak adlandrd bu iki boyutlu drt ana tip liderlie,daha sonra her zaman ve her yerde bulunmayacaklar gerekesiyle nc bir boyut eklemitir.Etkililik. Etkililik boyutuyla kastedilen, liderlik grevinin baarlma derecesidir.Bylece,liderlik modellerinin durum gerekliine uygunluunu gsteren,drd etkili,drd etkisiz,sekiz liderlik biimi oluturmutur.Duruma uygunluk boyutuyla, her bir bileim etkili ve etkisiz sonular dourmaktadr.Ksaca etkili lider, durumla uyumlu olabilen liderdir ve etkililik derecesi ,liderin davranndan deil ,durumdan kaynaklanmaktadr.

Ana yaklam Etkisiz yaklam yaklam

Etkili

Kopuk lgili

Birletirici
Adam

Terk eden (lgisiz) Grev ynelimli Uzlatrc Otoriter

Brokrat Gelitirici Yrtc Babacan

Durumsallk Kuramlarnn Eletirisi

Durumsallk kuramlarna olumlu ve olumsuz eletiriler yneltilmitir.Kuramn olumlu ynlerine bakldnda dier kuramlar tarafndan adeta zorla ideolojik kalplara hapsedilmi olan yneticileri serbest brakt ,birey davrann basit biimde eitli durum gereklerine balad, liderlerin gruplarla en anlayl komuta biimleriyle birletii,liderleri eitli durumlarn zelliklerini mantkl bir biimde zmlemeye cesaretlendirdii grlmektedir.

 Olumsuz

ynleri ise u ekilde sralanabilir.Durumsallk yntemlerini seen liderler, astlarna tutarl ve samimi gelmeyebilirler.nk liderler, davranlarn koullara bal olarak deitirmektedirler.Bir durumda seilen bir yaklam, dier durumlarda baka yaklamlar, lideri tutarszm gibi gsterebilir.Birey olarak lider,bir sonraki deiebilecek koullar nedeniyle, liderlik biimine uyum salayamaz ve ayrca yeni koullara uyum salamak iin de yetenei yeterli olmayabilir.

DNMC (TRANSFORMATIONAL) VE KARZMATK LDERLK YAKLAIMI

Dnmc Liderlik Karizmatik Liderlik

a)Dnmc Liderlik
Dnmc

liderlik anlayna gre, lider izleyicilerin ihtiyalarn, deer yarglarn deitiren kiidir.Dnmc lider organizasyonlar, deiim ve yenilenmeyi gerekletirerek stn performansa ulatran kiidir.Bu da liderin vizyon sahibi olmas ve vizyonu izleyicilere kabul ettirmesi ile mmkndr.Yani vizyon rgtsel yaam 'anlaml' hale getirir,alanlarn heyecann krkler.

Dnmsel liderlik biiminde lider, karizma, gelecei grmek , empati yapabilmek gibi zelliklere sahiptir.Bir karizmatik lider ,grup yelerince olaanst zellikleri olduu eklinde alglanr.Liderin grup yelerinde yaratt sadakat ve heves onlarn esin yeteneini gelitirir.Lider davran, astlar iin bir rnek oluturur.zleyicilerin 'kendilerini adama' dzeylerini ykseltir. lerin devamllna nem veren geleneksel liderler (transactional), gemile bugn badatrarak, gemiteki olumlu ve yararl gelenekleri srdrmek, bunlar gelecekteki nesillere brakmak asndan katkda bulunurken, dnmsel liderler, bugn ile gelecei badatrmaya alp, yeniliki ve yaratc etkinlikleri zendirerek, grup ve rgt baarsn artrc bir rol oynarlar.

b)Karizmatik Liderlik

Karizma, bilindii zere ,ekicilii(attractiveness) ifade etmektir.Bir kiinin sahip olduu karizmann, bakalarn etkilemede nemli bir rol oynadna daha nce iaret etmitik.Karizmatik lider,sahip olduu karizma oluturan zellikleri ile,bakalarn,kendi istedii ynde davranmaya sevk edebilen kiidir.Karizmatik lider izleyicilerini stn performansa sevk eden kiidir.