bilim ve sosyalizm yaynlar

4
DOKUZUNCU BASKI

J. STALN
DYALEKTK VE TARHSEL MATERYALZM

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

DOKUZUNCU BASKI

DYALEKTK VE TARHSEL MATERYALZM

J. STALN

Jozef Stalin, Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm , Eyll 1938. [Trke basks: Bilim ve Sosyalizm Yaynlar, Eyll 1979, 9. Bask, s. 7-51; Sol Yaynlar, Leninizmin Sorunlar iinde, s: 651-684] Eri Yaynlar tarafndan dzenlenmitir, 2003. erisyay@kurtuluscephesi.com http://www.kurtuluscephesi.com http://www.kurtuluscephesi.net http://www.kurtuluscephesi.org

NDEKLER

7 11 16 24

Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm 1. Marksist Diyalektik Yntemin Temel Nitelikleri 2. Marksist .elsefi Materyalizmin Temel Nitelikleri 3. Tarihsel Materyalizm

DYALEKTK VE TARHSEL MATERYALZM

J. STALN

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

DYALEKTK MATERYALZM, marksist-leninist partinin dnya grdr. Doa olaylarna yakla, onlar inceleme ve anlama yntemleri diyalektik, doa olaylarn yorumlay, bu olaylar kavray ve teorisi materyalist olduundan, bu dnya gr, diyalektik materyalizm adn almtr. Tarihsel materyalizm, diyalektik materyalizmin ilkelerini toplum yaamnn incelenmesinde kullanr; bu ilkeleri toplum yaamndaki olaylara, toplum ve toplum tarihi zerindeki almalara uygular. Marx ve Engels, diyalektik yntemlerini tanmlarlarken, genellikle, Hegeli diyalektiin temel [sayfa 7] niteliklerini formle eden filozof olarak gsterirler. Ama bu, Marx ve Engels diyalektiinin Hegel

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

diyalektiinin ayns olduu anlamna gelmez. nk, Marx ve Engels, Hegel diyalektiinin idealist kabuunu bir yana iterek, onun yalnzca rasyonel zn almlar ve daha da gelitirerek, ona modern, bilimsel bir biim vermilerdir. Marx, yle diyor: Benim diyalektik yntemim, Hegelinkinden yalnzca temelde farkl deil, stelik onun tam kartdr. Hegele gre ide ad altnda bamsz bir konu (subject) haline bile dnen dnme sreci, gerein yaratcsdr, ve gerek, idenin fenomenal [d-olaysal] biimidir. Bana greyse, bunun tersine, dnme sreci, insan kafasnda yansyan, ve dnce biimlerine dnen madde dnyasndan baka bir ey deildir. Marx ve Engels, kendi materyalizmlerini tanmlarlarken, genellikle, .euerbachtan materyalizmi dorularna oturtarak yeniden kuran filozof olarak sz ederler. Ama bu, Marx ve Engels materyalizminin .euerbach materyalizminin ayns olduu anlamna gelmez. Gerekten de, Marx ve Engels, .euerbach materyalizminin asl zn alarak onu materyalizmin bilimsel ve felsefi bir teorisi biiminde gelitirmiler, ve onun idealist, dini-ahlki kabuunu kaldrp atmlardr. Biliyoruz ki, .euerbach aslnda bir materyalist olduu halde, materyalizmin adna kar kmtr. Engels birka kez belirtmitir ki, .euerbach, materyalist temeline karn, geleneksel idealist zincirden kurtulmu deildir; ve ondaki gerek idealizm, din ve [sayfa 8] ahlk felsefesine gelir gelmez aka kendini gstermektedir. (Ludwig .euerbach ve Klsik Alman .elsefesinin Sonu) Diyalektik Eski Yunan dilindeki, konumak, tartmak anlamna gelen dialego szcnden kmtr. Eski zamanlarda diyalektik, muhatabn savndaki elikileri ortaya koyup bu elikilerin stesinden gelmek yoluyla geree ulama sanat demekti. Eski zamanlarda, dncedeki elikileri ortaya karmann ve kart grlerin atmasnn, geree ulamada en iyi yntem olduunu kabul eden filozoflar vard. Dncenin bu diyalektik yntemi, sonralar doa olaylarn da kapsad; doadaki olaylar srekli bir hareket ve deime iinde gren, doadaki gelimeleri, doadaki elikilerin gelimesi sonucu olarak, ve doadaki kart glerin birbirlerini karlkl etkilemeleri sonucu kabul eden, doann diyalektik kav(Kapital, Cilt: I.)

10

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

ranmas biiminde geliti. Diyalektik, znde metafiziin tam kartdr.

1. MARKSST DYALEKTK YNTEMN TEMEL NTELKLER UNLARDIR:

a) Diyalektik, metafiziin tersine, doaya, rastgele toplanm, birbirleriyle ilikisiz, birbirlerinden bamsz, ayr eyler, ayr olaylar gzyle deil maddelerin ve olaylarn birbirleriyle organik olarak ilikili bulunduu, birbirlerine dayand ve birbirleriyle belirlendii tam ve baml bir btn gzyle bakar. Bu yzden, diyalektik ynteme gre, mademki doann herhangi bir kesimindeki bir olay, evresindeki [sayfa 9] koullarla ilikisiz, onlardan ayr olarak dnldnde bizce anlamsz olacaktr, yleyse, doadaki hibir olay tek bana, evresindeki olaylardan ayr olarak kavranamaz; bunun tersi olarak da, evresindeki olaylarla ayrlmaz balar iinde ve evresindeki olaylarla koullandrlm olarak dnlen her olay kavramak ve aklamak mmkndr. b) Diyalektik, metafiziin tersine, doann, durgunluk ve hareketsizlik, duraanlk ve deimezlik halinde olmadn, hep bireylerin doduu ve gelitii, baz eylerin de paralanp ld, srekli bir hareket ve deime, srekli bir yenilenme ve gelime halinde olduunu kabul eder. Bu yzden, diyalektik ynteme gre, olaylar, yalnzca karlkl bantlar ve dayanmalar asndan deil, ayrca bu olaylarn hareketleri, deimeleri, gelimeleri, varolular ve varolutan yokolua geileri asndan da dnlmelidir. Diyalektik ynteme gre, asl nemli olan, o anda kalc gibi grnen, ama daha o andan balayarak lmeye yztutmu olan ey deil, o anda kalc gibi grnmese bile, doan ve gelimekte olan eydir. nk diyalektik yntem, ancak, yeni doan ve gelimekte olan eylerin yenilmez olduunu kabul eder. Engels yle diyor: Tm doa, en knden en byne dek, kk bir kum tanesinden gnee, canl en ilkel hcreden insana dek, srekli bir varolu ve yokolu, srekli bir ak,

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

11

sonsuz bir hareket ve deime iindedir. (Doann DiyaOnun iin, Engelsin syledii gibi, diyalektik, eyleri ve onlarn zihindeki yansmalarn, temel olarak karlkl ilikileri, birbiriyle bantlar, hareketleri, dou ve yokolu koullar iinde ele alr. (Ayn yapt) c) Diyalektik, metafiziin tersine, gelime srecini, nicel deimelerin nitel deimelere yol amad basit bir byme sreci gzyle grmez; gelimeyi, nemsiz ve belirsiz nicel deimelerden, ak, temel nitel deimelere geilen, ve bu nitel deimelerin, yava yava deil de, bir sray biiminde, bir durumdan tekine kesin ve hzl olarak gerekletii bir sre olarak kabul eder. Buna gre, nitel deimeler, rastgele deil, grnmeyen ve yava yava oluan nicel deimelerin, doal sonular olarak ortaya karlar. Bu yzden, diyalektik ynteme gre, gelime sreci daireler emberi stnde dnen bir hareket ya da gemiteki olaylarn basit birer yinelenmesi olarak anlalmamal; srekli ve ileri bir hareket, eski bir nitel durumdan yeni bir nitel duruma geen, basitten karmaa, alaktan yksee doru bir gelime olarak bilinmelidir. Engels, diyor ki: Doa, diyalektiin denektadr. Denilebilir ki, modern doa bilimleri bu dorulama iin son derecede zengin ve gn getike oalan materyaller salam; ve bylece, doa srecinin, son zmlemede metafizik deil, diyalektik olduunu, sonsuz bir tekdzelikle srekli olarak daireler emberi stnde dnmeyip gerek bir tarih izgisinden getiini tantlamtr. Bu konuda hemen, bitki ve [sayfa 11] hayvanlardan insana dek, bugnn organik dnyasnn tmnn bir gelime srecinin rn olduunu ve milyonlarca yldan bu yana gelimekte olduunu ortaya koyarak, doann metafizik kavranna kesin bir vuru indiren Darwinden sz etmek gerekir. (topik ve Bilimsel Sosyalizm) Engels, diyalektik gelimeyi, nicel deimelerden nitel deimelere gei olarak tanmlarken, yle diyor: .izikte... her deime, cismin kendinde var olan ya da dardan cisme verilmi olan bir hareket biiminin
lektii)
[sayfa 10]

12

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

sonucu olarak, nicel deimeyle nicelikten nitelie geitir. Szgelimi, suyun s derecesi nceleri, onun, sv durumuna etkili deildir. Ama sv durumundaki suyun s derecesi azalr ya da oalrsa, moleklleri arasndaki ekim bir an sonra deiecek ve durum deitirerek buza ya da buhara dnecektir... Bir platin telin akkor duruma gelmesi iin belli miktarda asgari bir elektrik akm gereklidir. Her svnn, elimizdeki olanaklarla ve gerekli olan s derecesiyle elde edebileceimiz belli bir basn altnda, belli bir donma ve kaynama noktas vardr. Ve sonu olarak, her gazn, uygun basn ve soutma koullarnda sv durumuna dnebilecei kritik bir noktas vardr. ... .iziin sabiteleri (deimezleri, bir durumdan teki bir duruma gei noktalar - J. Stalin) dedi ey, birok durumda, eldeki cismin durumundaki hareketin nicel (deimesi) art ya da azal sonucu nitel deimenin ortaya kt ve bundan dolay da niceliin nitelie dnt [sayfa 12] dm noktalarndan baka bir ey deildir. Engels, kimyaya geerek, yle srdryor: Kimya, nicel birleimlerin deimeleri etkisiyle oluan cisimlerin nitel deimelerinin bilimi olarak tanmlanabilir. Bu, Hegelce de bilinen bir gerekti... Oksijeni ele alalm: moleklde iki atom yerine atom bulunursa, kokusu ve reaksiyonu adi oksijenden tamamen farkl bir cisim olan ozonu elde ederiz. Ve yine, oksijenin azot ve slfrle, deiik oranlarda birlemesi sonunda, merkezinde, btn teki cisimlerden nitelike ayr cisimlerin ortaya kmas, olay da ayn kapsama girer. (Ayn yapt) Sonu olarak, Engels; Hegelde deerli olan ne varsa beenmeyip reddeden, ama yine de onun, canszlar dnyasndan canllar dnyasna, inorganik madde diyarndan organik madde diyarna geii yeni bir srama dnemi olarak aklayan nl tezini gzaklkla aran Dhringi eletirirken, yle diyor: Bu, tam anlamyla hegelci l bantlarnn dm izgisi stndeki dm noktalarnda yalnzca nicel artma ya da azalmann ortaya koyduu nitel sramadr. Szgelimi, suyun stlmas ya da soutulmas durumun(Doann Diyalektii)

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

13

da normal basn altnda dm noktalar olan kaynama ve donma noktalar, yeni bir kmelenme durumuna gei sramas ve sonu olarak da niceliin nitelie dnmesi durumudur. (Anti-Dhring) [sayfa 13] d) Diyalektik, metafiziin tersine, doadaki her eyin ve her olayn yapsnda i elikilerin varln kabul eder. nk hepsinin olumlu ve olumsuz yanlar, bir gemii ve bir gelecei, len bir yan ve gelien bir yan vardr. te bu kartlar arasndaki savam, yeniyle eski arasndaki, lenle doan arasndaki, yitip gidenle gelien arasndaki savam, gelime srecinin i kapsamn, yani nicel deimelerin nitel deimelere dnmesi biiminde beliren i kapsamn, oluturur. Bundan dolay, diyalektik ynteme gre, alaktan yksee doru olan gelime sreci, olaylarn uyumlu bir evrimi biiminde olmayp, maddelerin ve olaylarn znde var olan elimelerin ortaya kmasna ve bu elimelerin temelindeki kart ynelilerle ileyen savama dayanr. Lenin, en uygun anlamyla, diyalektik, eylerin asl zndeki gelimenin incelenmesidir diyor. (.elsefe Defterleri) Ve, daha ilerde Lenin yle der: Gelime, kartlarn savamdr. (Materyalizm ve te, marksist diyalektik yntemin temel nitelikleri ksaca bunlardr. Diyalektik yntemle ilkelerinin, toplum yaamnn ve toplum tarihinin incelenmesi alanna uzatlmasnn ne kadar gerekli olduu, bu ilkelerin toplum tarihine, proletarya partisinin pratik almasna uygulanmasnn ne byk nem tad kolaylkla anlalmaktadr. Dnyada olaylar her eyden ayr ve tek bana deilse, btn olaylar birbirlerine bal ve birbirlerini karlkl olarak koullandryorlarsa, aka [sayfa 14] grlr ki, tarihteki btn sosyal sistemler ve sosyal hareketler de, ou tarihilerin sk sk bavurduklar gibi sonsuz adalet ya da baka birtakm nyarglar asndan deerlendirilemezler; ancak ve ancak, o sistemi ya da sosyal hareketi douran ve o sisteme ilikin koullar asndan deerlendirilebilirler. Gnmzn koullar altnda kleci sistem, sama, aptalca ve anormal olurdu. Ama zlmeye yztutmu bir ilkel komnal
Ampirio-Kritisizm)

14

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

sistem koullarnda, ilkel komnal sisteme gre daha ileri bir adm olan kleci sistem tamamen doal ve mantki bir olaydr. Szgelimi 1905 Rusyasnda, arln ve burjuva toplumunun varl srasnda burjuva-demokratik cumhuriyeti kurma istemi tamamen anlalr, yerinde ve devrimci bir istemdi. nk o zamanlar burjuva cumhuriyeti ileriye doru bir adm demekti. Ama imdi, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birlii koullarnda, burjuva-demokratik cumhuriyeti kurma istemi ok anlamsz ve kar-devrimci bir istem olur. nk Sovyet Cumhuriyetiyle karlatrldnda, burjuva cumhuriyeti kurma abas geriye atlm bir admdr. Her ey koullara, zamana ve yere baldr. uras aktr ki, sosyal olaylara byle tarihsel bir adan baklmadka, tarih biliminin varl ve gelimesi olanaksz olacaktr. nk, ancak byle bir gr, tarih bilimini bir karmakarklk, bir rastlantlar ve samasapanlklar yn olmaktan kurtarabilir. Devam edelim. Dnya srekli bir hareket ve gelime halindeyse, eskinin lmesi ve yeninin bymesi bir gelime yasasysa, aktr ki, artk [sayfa 15] deimez sosyal sistemlerin, zel mlkiyet ve smrnn sonsuz ilkelerinin, kylnn toprak aasna, iinin kapitaliste baedirilmesine ilikin ncesiz ve sonsuz dnlerin varl olanaksz bir eydir. Bu yzden, nasl bir zamanlar feodal sistemin yerini kapitalist sistem aldysa, kapitalist sistemin yerini de sosyalist sistem alabilir. Onun iin, abalarmz, bugn en egemen gc oluturmu da olsalar, toplumun artk gelimeyen tabakalar stne deil, bugn egemen g saylmasalar bile, gelien ve nnde geni bir gelecei olan tabakalar stne dayandrmalyz. 1880-1890 yllarnda, marksistlerin Narodniklere kar savam dneminde, Rusya proletaryas, nfusun byk ounluunu oluturan, kendi bana kyller ynna gre ok kk bir aznlkt. Ama kyller bir snf olarak zlrlerken, proletarya snf olarak geliiyordu. Ve, proletaryann bir snf olarak gelimesi yzndendir ki, marksistler eylemlerini proletaryaya dayandrmlard. Bunda da yanlmamlard. nk bildiimiz gibi, sonradan proletarya nemsiz bir g olmaktan kp birinci derecede tarihsel ve politik bir g durumuna gelmitir. Bu yzden, politikada hata yapmamak iin hep ileriye baklmaldr, geriye deil.

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

15

Devam edelim. Yava nicel deimelerden hzl ve ani nitel deimelere gei. bir gelime yasasysa, ezilen snflarn yapt devrimlerin ok normal ve kanlmaz olduu da apak ortaya kar. Bu bakmdan, kapitalizmden sosyalizme gei ve ii snfnn kapitalist boyunduruktan kurtulmas, yava, yava deimelerle, reformlara deil, [sayfa 16] ancak, kapitalist sistemin nitel deimesiyle, devrim yoluyla gerekleebilir. Bu bakmdan, politikada hata yapmamak iin, devrimci olmak gerekir, reformist deil. Devam edelim. Gelime, i elimelerin ortaya kmasyla, bu gelimeler temeline dayanan kart gler arasndaki atmalarla ve atmalarn sonucunda bu elimelerin almas yoluyla oluuyorsa, aka anlalaca gibi, proletaryann snf savam ok normal ve kanlmaz bir olaydr. Bu yzden, kapitalist sistemdeki gelimeleri rtbas etmemeli, onlarn stn ap gzler nne sermeliyiz; snf atmasn kstlamamal ve onu sonuna dek srdrmeliyiz. Bu yzden, politikada hata yapmamak iin, proletarya ve burjuvazinin karlarnn uzlamas stne kurulmu reformist bir politika deil, kapitalizmin sosyalizmle kaynamasn ngren uzlac bir politika deil, uzlamaz bir proleter snf politikas yolu izlenmelidir. te, marksist diyalektik yntemin, toplum yaamna, toplum tarihine uygulanm biimi budur. Marksist felsefi materyalizme gelince, bu da, temelde felsefi idealizmin tam kartdr.
2. MARKSST .ELSE. MATERYALZMN TEMEL NTELKLER UNLARDR:

a) Dnyay, bir mutlak idenin, bir evrensel ruhun, bilin in cisimlemesi olarak gren idealizmin tersine, marksist felsefi materyalizm, dnyay haliyle maddi olarak kabul eder; dnyadaki btn deiik olaylar, hareket halindeki [sayfa 17] maddenin deiik biimleri olarak grr; diyalektik yntemin ortaya koyduu gibi, olaylarn karlkl ilikileri ve birbirine ballklar, hareket eden maddenin gelime yasasdr; dnya, maddenin hareket yasalarna

16

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

uygun olarak geliir ve hibir evrensel ruha gereksinimi yoktur. Engels diyor ki: Materyalist dnya gr, doann, olduu gibi, hibir ey katmakszn kavranmasdr. (Ludwig .euerbachn Dnya bir tmdr; hibir insan tarafndan yaratlmamtr; o sistemli olarak parlayan ve sistemli olarak snen, ncesiz ve sonsuz, canl bir alev hallindeydi ve yle olarak da kalacaktr diyen eski filozof Heraklitin materyalist grnden sz ederken Lenin, diyalektik materyalizm ilkelerinin ok gzel bir anlatmdr bu diyor. (.elsefe Defterleri) Tezi)

b) Gerekte yalnz bilincimizin var olduunu, maddi dnyann, varln, doann, ancak bizim bilincimizde, duyularmzda, dn ve alglarmzda bulunduunu savunan idealizmin tersine, marksist materyalist felsefe, maddeyi, doay, varl bilincimizin dnda ve ondan bamsz olarak var olan nesnel bir gerek olarak kabul eder. Madde, btn duyularn, dnlerin ve bilincin kayna olduu iin, ilk veridir. Maddenin, varln bir yansmas olan bilinse, ikinci veridir. Dnce, gelimesinde yksek bir kusursuzluk dzeyine erimi olan bir maddenin, yani beynin rndr. Beyin dnme organdr, ve bu yzden, insann dnceyi maddeden ayrmas byk bir yanllk yapmas demektir. Engels, yle diyor: [sayfa 18] Dncenin varlkla, ruhun doayla ilikisi sorunu tm felsefenin en nemli sorunudur. .ilozoflarn bu soruya verdikleri yantlar, onlar iki byk kampa ayrmtr. Ruhun doaya gre ncelik tadn ileri srenler ... idealizm kampn olutururlar. Doaya ncelik tanyan tekilerse materyalizmin eitli ekollerini olutururlar. Engels, yle srdryor: Tek gerek, bizim de iinde olduumuz, duyusal olarak alglanabilen maddi dnyadr... Bilincimiz ve dncemiz, ne kadar duyularn stnde grnrlerse de, maddi ve bedensel bir organn, yani beynin rndrler. Madde ruhun rn deil, tersine, ruhun kendisi
(Ludwig .euerbach ve Klsik Alman .elsefesinin Sonu)

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

17

maddenin en yksek rnnden baka bir ey deildir. Madde ve dnce sorunu zerine, Marx yle diyor: Dnceyi, dnen maddeden ayrmak olanakszdr. Btn deiikliklerin znesi maddedir. (Kutsal Ai1e) Lenin, marksist materyalist felsefeyi tanmlarken yle diyor: Genellikle, materyalizm, nesnel gerek varln (maddenin) bilinten, duyulardan ve deneyimden bamsz olduunu kabul eder... Bilin... varln bir yansmasndan baka bir ey deildir, ve en fazla, varln yaklak olarak doru (yeterli, tam tamna) bir yansmasdr. (Materyalizm Ve, Lenin, yle srdryor: Madde, duyu organlarmza etki yaparak duygular yaratan eydir. Madde bize duyularla verilen nesnel bir gerektir... Madde, doa, varlk, fiziksel olan her ey ilk veridir; ruh, bilin, duyular, ruhsal olan her ey ise ikinci veridir. (Ayn yapt) Dnya tablosu, maddenin nasl hareket ettiini ve maddenin nasl dndn gsteren bir tablodur. (Ayn yapt) ve Ampirio-Kritisizm)
[sayfa 19]

(Ayn yapt)

Beyin dnme organdr. (Ayn yapt)

c) Dnyann ve onun yasalarnn bilinebileceini yadsyan, bilgilerimizin deerine inanmayan, nesnel gerei kabul etmeyen ve dnyann bilimle anlalamayacak kendinde eylerle dolu olduunu savunan idealizmin tersine, marksist felsefi materyalizm, dnyay ve onun yasalarn tmyle bilinebilir, deneyim ve pratikle dorulanm olan doa yasalar zerine bilgilerimizin nesnel gerein tutarlln tayan geerli bilgiler olduunu kabul eder. Ve dnyada bilinmeyecek hibir ey yoktur, yalnzca henz bilemediimiz, ama bilim ve pratik yoluyla aklanacak ve bilinir duruma sokulacak eyler vardr. Dnyann bilinemeyeceini ve kavranamayacak kendinde eylerin var olduunu savunan Kant ve teki idealistlerin grlerini eletirip bilgimizin salam bilgi olduunu ileri srerek, materyalist tezi savunurken, Engels, unlar yazyor: Bunu ve btn teki felsefi fantezileri en etkili [sayfa

18

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

biimde rten ey, pratik, zellikle deneyim ve sanayi pratiidir. Bir doa srecini kavraymzn doruluunu, o sreci kendimiz yaparak, onu kendi z ortamnda oluturarak ve stelik kendi amalarmz iin kullanarak tantlayabiliyorsak, Kantn o kavranmas olanaksz olan kendinde eyine bir son vermi oluruz. Bitki ve hayvan organlarndan elde edilen kimyasal maddeler, organik kimya, onlar ardardna retmeye balayana dek, byle kendinde eyler olarak kaldlar. Bundan sonradr ki, o kendinde ey bizim iin bir ey haline geldi. Szgelimi, kkboyann renkli maddesi alieri, imdi artk, tarlalarda kk-boya yetitirmekle deil, ok daha ucuz ve kolaylkla kmr katranndan elde edilmektedir. yzyl boyunca, Kopernikin gne sistemi bir hipotez olarak kald; doruluu zerine bire kar yzbin, onbin bahse giriilebilecek bir hipotez olarak, ama yine de bir hipotez olarak. Ama ne zaman ki, Leverrier, bu sistem sayesinde elde edilen saylara dayanarak bilinmeyen bir gezegenin varlnn gerekliliini ortaya koydu ve stelik bu gezegenin gkte mutlaka olmas gereken durumunu hesaplad; ne zaman ki, Galile, gerekten bu gezegeni buldu, Kopernik sistemi de tantlanm oldu. (Ludwig
20]

Bogdanov, Bazarov, Ykevi ve Machn teki izleyicilerinin fideizmini* sulayarak, doa yasalar zerine edindiimiz bilimsel bilgilerin [sayfa 21] salamln, bilimsel yasalarn nesnel gerekleri temsil ettiini ileri sren nl materyalist tezi savunurken, Lenin, yle diyor: ada fideizm hibir zaman bilimi yadsmaz. Yadsd tek sey, bilimin abartlm savlar, yani nesnel gerei bilme savlardr. Materyalistlerin dnd gibi, nesnel gerek varsa; insan deneyiminde d dnyay yanstan doa bilimleri, yalnz onlar, bize nesnel gerei vermeye yetenekliyse, fideizmin tm rtlm demektir.
(Materyalizm ve Ampirio-Kritisizm)
* .ideizm : lk dorularn bilgisi imanla kazanlr diyen ve akla gre imana ncelik tanyan felsefi anlay. (-).

.euerbach ve Klsik Alman .elsefesinin Sonu)

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

19

Marksist felsefi materyalizmin karakteristik nitelikleri ksaca ite bunlardr. .elsefi materyalizm ilkelerinin toplum yaamn ve toplum tarihini inceleme alanlarna uzatlmasnn ne kadar gerekli olduu, bu ilkelerin toplum tarihine ve proletarya partisinin pratik faaliyetine uygulanmasnn ne byk nem tad kolayca anlalmaktadr. Doa olaylar arasndaki karlkl iliki, ballk doann gelime yasalarysa, bundan, sosyal yaamdaki olaylar arasndaki karlkl iliki ve balln da toplumun gelime yasalar olduu ve rastgele bir ey olmad sonucu kar ortaya. Bylece, toplumsal yaam ve toplum tarihi bir rastlantlar yn olmaktan kurtulur; nk toplum tarihi, toplumun zorunlu bir gelimesi haline ve toplumsal tarihin incelenmesi de bir bilim haline gelir. Bu yzden, proletarya partisinin pratik faaliyeti, sekin kiilerin iyi niyetleri, akln, evrensel ahlkn vb. isterleri stne deil, toplumun [sayfa 22] gelime yasalar ve bu yasalarn incelenmesi stne oturtulmaldr. Devam edelim. Dnya bilinebilirse, doann gelime yasalar zerine edindiimiz bilgiler nesnel gereklerin geerliliini tayan salam bilgilerse, bundan, toplum yaamnn, toplumsal gelimenin de bilinebilecei ve toplumsal gelime yasalar zerine edinilen bilimsel bilgilerin nesnel gerek geerlilii tayan salam bilgiler olduu sonucu kar ortaya. Bu yzden, toplum tarihi bilimi, toplum yaamndaki olaylarn tm karmaklna karn, szgelimi biyoloji kadar kesin bir bilim haline gelebilir, ve, toplumsal gelime yasalarndan pratik amalar iin yararlanlabilir. Bu yzden, proletarya partisi, pratik faaliyeti iinde, kendine, olur-olmaz nedenlerle deil, toplumsal gelime yasalaryla ve bu yasalardan kartlan pratik sonularla yn vermelidir. Bu yzden, sosyalizm, eskiden olduu gibi insanlk iin grkemli bir gelecek d olmaktan kar, bir bilim haline gelir. Bu yzden, bilimle pratik faaliyet, teoriyle pratik arasndaki ba, aralarndaki birlik, proletarya partisinin yolgsterici yldz olmaldr. Devam edelim. Doa, varlk, maddi dnya birinci veri, bilin ve dnce ikinci, trevsel veriyse; maddi dnya insan bilincinden

20

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

bamsz olarak var olan nesnel gerei temsil ediyorsa, ve bilin, bu nesnel gerein bir yansmasysa, bundan ayn biimde, toplumun maddi yaamnn ve varlnn nde geldii, ruhsal yaamnnsa ikinci, trevsel bir veri olduu, ve, toplumun maddi yaamnn insan iradesinden bamsz olarak var olan [sayfa 23] nesnel bir gerek olduu, toplumun ruhsal yaamnnsa bu nesnel gerein bu, varln bir yansmas olduu sonucu kar ortaya. Bu yzden, toplumun ruhsal yaamnn oluum kaynan, sosyal dnlerin, sosyal teorilerin, politik gr ve politik kurumlarn dou kaynaklarn, bu dnlerin, teorilerin, grlerin ve politik kurumlarn kendilerinde deil, bu dnleri, teorileri, grleri vb. yanstan toplumsal varlkta, toplumun maddi yaam koullarnda aramak gerekir. Bu yzden, toplum tarihinin deiik dnemlerinde deiik sosyal dn, teori, gr ve politik kurumlar grlebiliyorsa; kleci sistemde belli birtakm sosyal dn, teori, gr ve politik kurumlarla karlamken feodalizmde bakalarna, kapitalizmde daha bakalarna rastlyorsak; bu dnler, teoriler, politik gr ve politik kurumlar, kendi doas ve zellikleriyle deil, sosyal gelimenin deiik dnemlerinde toplumun maddi yaam koullarnn da deiik oluuyla aklanmaldr. Toplumun varl, toplumdaki yaam koullar naslsa, o toplumun dnleri, teorileri, politik gr ve politik kurumlar da yledir. Marx, bu konuyla ilgili olarak, yle diyor: nsanlarn varln belirleyen bilinleri deil, tersine, bilinlerini belirleyen sosyal varlklardr. (Ekonomi PoliBu yzden, politikada hata yapmamak ve bo hayalciler durumuna dmemek iin, proletarya partisi, eylemlerini soyut insan aklnn ilkeleri stne deil, sosyal gelimeyi belirleyen toplumun [sayfa 24] somut maddi yaam koullar temeline oturtmal, byk adamlarn iyi niyetlerine deil, toplumun maddi yaamnn gelimesinin gerek gereksinimleri stne dayandrmaldr. Narodnikler, Anaristler ve Sosyalist-Devrimcileri de kapsayan tm topyaclarn baarszlklarnn nedenleri arasnda, toplumun maddi yaam koullarnn toplumsal gelimede oynad birinci derecedeki rol anlayamaylar, ve, idealizme saplanarak, pratik
tiin Eletirisine Katkya nsz)

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

21

faaliyetlerini, toplumun maddi yaam koullarnn gelime gereksinimleri stne deil, bu gereksinimlerin dnda ve bunlara kar olan, toplumun gerek yaamndan kopmu ideal planlar ve geni kapsaml projeler stne dayandrmalar da vardr. Marksizm-leninizmin gc ve canll, pratik faaliyeti toplumun maddi yaam koullarndaki gelimenin gereklerine dayandrmasndan ve onu toplumun gerek yaamndan hibir zaman ayrmamasndan gelir. Ama, Marxn sylediklerinden, sosyal dnlerin, teorilerin, politik gr ve politik kurumlarn toplum yaamnda hi nemi olmad, sosyal varl, toplumun maddi yaam koullarnn gelimesini karlkl olarak etkilemedii sonucu kmaz. Biz buraya dek yalnzca, sosyal dnlerin, teorilerin, politik gr ve politik kurumlarn kaynaklarndan, ortaya klarndan sz ettik; bunlarn toplumun ruhsal yaamnn, onun maddi yaam koullarnn bir yansmas olduunu syledik. Bu sosyal dnlerin, teorilerin, politik gr ve politik kurumlarn nemine, tarihteki rollerine gelince, tarihsel materyalizm onlar asla yadsmaz; tersine, onlarn toplum yaam ve toplum tarihi [sayfa 25] zerindeki rollerini ve nemlerini zellikle belirtir. Deiik trde sosyal teoriler ve dnler vardr. Gnlerini doldurmu olan ve toplumun canekien glerinin karlarna hizmet eden eski dnler ve teoriler vardr. Bunlarn nemi, toplumsal gelime ve ilerlemeye zarar vermelerinden dolaydr. Bir de, toplumun ilerici glerinin karlarna hizmet eden, yeni ve ileri dnler vardr. Bunlar, toplumun gelimesine, ilerlemesine yardm ettikleri iin nem tarlar ve toplumun maddi yaam koullarndaki gelimenin gereklerini ne kadar doru yanstrlarsa nemleri de o kadar byktr. Yeni sosyal dnler ve teoriler, ancak, toplumun maddi yaamndaki gelimenin toplumun nne yeni grevler koymasyla ortaya karlar. Ama bir kez ortaya ktktan sonra da, toplumun maddi yaamndaki gelimenin ortaya koyduu yeni grevlerin gerekletirilmesini kolaylatran, toplumun ilerlemesine yardm eden en byk g haline gelirler. te tam bu noktada, yeni dnlerin, yeni teorilerin, yeni politik gr ve politik kurumlarn rgtleyici, harekete geirici, deitirici tm nemi apak kendini gsterir. Yeni sosyal dnler ve teoriler, topluma tamamen gerekli olduk-

22

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

lar iin, ve, bunlarn rgtleyici, harekete geirici ve deitirici nitelikleri olmakszn toplumun maddi yaam koullarndaki gelimenin zorunlu amalarnn baarlmas olanaksz olaca iin, ortaya karlar. Toplumun maddi yaamndaki gelimenin ortaya koyduu grevler tarafndan ortaya karlan bu yeni sosyal dnler ve teoriler kendilerine yol bularak ynlarn mal olurlar, ynlar toplumun canekien glerine kar [sayfa 26] harekete geirerek rgtlerler, bylece de, toplumun maddi yaamndaki gelimeye zarar veren bu glerin yklmasn kolaylatrrlar. Bu yzden, toplumun maddi yaamnn gelimesiyle toplumsal varln gstermekte olduu gelimenin olgunlam grevlerinin temeli stnde fkran yeni sosyal dnler, teoriler, politik gr ve politik kurumlar, sonradan kendileri de toplumun maddi yaamnn olgunlam grevlerini tmyle sonuna dek yerine getirmek ve onun daha da gelimesi olanan salayacak gerekli koullar yaratmak yoluyla, toplumsal varl ve toplumun maddi yaamn etkilerler. Marx, bununla ilgili olarak, yle diyor: Teori, ynlar kavrad anda maddi bir g haline gelir. (Hegelin Hukuk .elsefesinin Eletirisi) Bu yzden, toplumun maddi yaam koullarn etkilemek ve gelimesini, ilerlemesini hzlandrmak iin, proletarya partisi, yle bir sosyal teoriye, yle bir sosyal dne dayanmaldr ki, bu sosyal dn ve teori, toplumun maddi yaamndaki gelimenin gereklerini doru bir biimde yanstsn; ve bylece de, geni halk ynlarn harekete geirmeye, onlar, kar-devrimci gleri ezmeye ve toplumun ileri glerine yol amaya hazr proletarya partisinin byk ordusu iinde seferber etmeye ve rgtlemeye yetenekli olsun. Ekonomistlerin ve Meneviklerin baarszlklarnn nedenlerinden biri de, ilerici teorinin, ilerici dnlerin harekete getirici, rgtleyici ve deitirici rollerini kavrayamayarak, kaba materyalizme saplanmalar, bu rollerin nemlerini [sayfa 27] hemen hemen sfra indirgeyerek, partiyi pasiflie ve zayfla mahkm etmeleridir. Marksizm-leninizmin gc ve canll, toplumun maddi yaamndaki gelimenin gereklerini doru bir biimde yanstan ilerici bir teoriye dayanmasndan, teoriyi kendine uygun bir dzeye karmasndan, bu teorinin harekete geirici, rgtleyici ve deitirici

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

23

gcnn her zerresini kullanmay bir grev bilmesinden gelir. te, tarihsel materyalizmin, toplumsal varlkla toplumsal bilin arasndaki, toplumun maddi yaamndaki gelimeyle toplumun ruhsal yaamnn gelimesi arasndaki ilikiler sorununa getirdii zm budur.
3. TARHSEL MATERYALZM

imdi, geriye u soruya akla kavuturmak kalyor: Tarihsel materyalizm asndan son zmlemede, toplumun grnn, dnlerini, grlerini, politik kurumlarn vb. belirleyen toplumun maddi yaam koullaryla ne anlatlmak isteniyor? Toplumun maddi yaam koullar ne demektir, bunlarn ayrdedici nitelikleri nelerdir? Kukusuz bir eydir ki, toplumun maddi yaam koullar kavram, her eyden nce, toplumun maddi yaamnn en vazgeilmez ve deimezlerinden biri olan, toplumsal gelimeyi haliyle etkileyen corafi ortam, toplumu evreleyen doay kapsamaktadr. Peki, corafi ortamn toplumsal gelimedeki rol nedir? Corafi ortam, toplumun grnn, insanlarn sosyal sisteminin niteliini, [sayfa 28] bir sistemden tekine geiini belirleyen ana etken midir? Tarihsel materyalizm bu soruya olumsuz karlk verir. Corafi ortam, hi kukusuz, toplumun deimez ve vazgeilmez koullarndan biridir. Ve elbette ki, toplumun gelimesini etkiler: bu gelimeyi hzlandrr ya da yavalatr. Ama, mademki toplumdaki gelime ve deimeler corafi ortamdaki gelimelerden karlatrlamayacak kadar bir hzla ilerliyor, yleyse, bu etki belirleyici bir etki deildir. bin yllk bir srede, Avrupada birbiri ardsra ayr sistem gelmitir: ilkel komnal sistem, klecilik ve feodal sistem. Dou Avrupada, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birlii topra zerinde ardarda drt ayr sosyal sistem gemitir. Oysa, bu sre iinde Avrupadaki corafi koullar ya hi deimemitir ya da corafyada kaydedilemeyecek kadar az deiiklik olmutur. Bu anlalr bir eydir. Corafi ortamda az ok nemli bir deime olmas iin milyonlarca yln gemesi gerekli olduu halde, insanlarn toplumsal sisteminde hatta ok nemli bir deiikliin olabil-

24

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

mesi iin birka yzyl ya da iki bin u kadar yl yeter. Bundan da anlalyor ki, corafi ortam sosyal gelimenin ana nedeni, belirleyicisi olamaz. nk onbinlerce yllk bir sre iinde hemen hemen deimeden kalan bir ey, birka yzylda kkl deiikliklere urayan bir eyin gelimesinde temel neden olamaz. Kukusuz bir eydir ki, toplumun maddi yaam koullar kavram, nfus artn, u ya da bu kadar olan nfus younluunu da kapsar. nk insan, toplumun maddi yaam koullarnn zorunlu [sayfa 29] lelerinden biridir. Belli bir insan says tabanna eriilmedike toplumun herhangi bir maddi yaam olamaz. yleyse, nfus art, insanolunun sosyal sisteminin niteliini belirleyen temel bir g mdr? Tarihsel materyalizm bu soruya da olumsuz karlk verir. Kukusuz, nfus art toplumdaki gelimeyi etkiler, bu gelimeyi hzlandrr ya da yavalatr; ama toplumun gelimesinde asl g olamaz ve toplumun gelimesi stne olan etkisi belirleyici nitelikte bir etki deildir. nk, nfus art tek bana bir sosyal sistemin yerini, neden bakasna deil de, tam u biimde bir sosyal sisteme braktn, neden ilkel komnal sistemin ardndan kesinlikle kleci sistemin, onun ardndan feodal sistemin, onun ardndan da burjuva sisteminin gelip bir baka sistemin gelmediini aklayabilecek ipular veremez. Nfus art toplumsal gelimenin belirleyici gc olsayd, daha fazla bir nfus younluu, zorunlu olarak, buna bal daha yksek biimde bir sosyal sistem doururdu. Ama durumun byle olmadn gryoruz. indeki nfus younluu Amerika Birleik Devletlerindekinden drt kat daha fazladr. Sosyal gelime srasnda Amerika Birleik Devletleri inden nde gelir. nk inde hl yar-feodal bir sistem hkm srmektedir. Oysa Amerika Birleik Devletleri kapitalist gelimenin en yksek aamasna erieli ok oluyor. Belikadaki nfus younluu Amerika Birleik [sayfa 30] Devlerindekinden 19, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliindekinden 26 kat fazladr. Ama yine de, Amerika Birleik Devletleri sosyal gelime srasnda Belikadan ilerdedir. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliine gelince, Belikay tm bir tarih dneminin gerisinde brakmtr. nk Belikada kapitalist sistem hkm srd halde, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birlii daha imdiden kapita-

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

25

lizmle iini bitirmi ve sosyalist bir sistem kurmutur. Bunlar gsteriyor ki, nfus art, toplumsal gelimenin temel gcn, sosyal sistemin temel niteliini ve toplumun grnn belirleyen g deildir, olamaz da. a) Peki ama, toplumun maddi yaam koullar dzeni iinde, toplumun grnn, sosyal sistemin niteliini, toplumun bir sistemden tekine gelimesini belirleyen temel g yleyse nedir? Tarihsel materyalizme gre, bu g, insann varoluu iin gerekli olan yaama aralarnn elde edili biimi; toplumun yaayabilmesi ve geliebilmesi iin zorunlu olan yiyecek, elbise, ayakkab, ev, yakacak, retim aletleri vb. gibi maddi mallarn retim biimidir. nsanlarn yaamak iin yiyecee, giyecee, ayakkabya, barnaa, yakacaa vb. sahip olmalar, bu maddi mallara sahip olmak iin de onlar retmeleri gerekir; ve, bunlar retmek iin insanlarn yiyecek, giyecek, ayakkab, barnak, yakacak vb. retebilecekleri retim aletlerine sahip olmalar, bu aletleri retebilmeleri, kullanabilmeleri gerekir. Maddi deerlerin retilmesinde kullanlan [sayfa 31] retim aletleri, belirli bir retim deneyimi ve i becerisi sayesinde bu retim aletlerini kullanan ve maddi deerler retimini srdren insanlar, ite btn bu eler hep birlikte toplumun retim glerini olutururlar. Ama retim gleri, retimin yalnzca bir yan, retim biiminin yalnzca bir yn, yani insanla maddi deer retiminde yararlanlan eyler ve doa gleri arasndaki ilikileri anlatan bir yndr. retimin, retim biiminin baka bir yan da, retim srecinde insann insanla olan ilikileri, yani insanlar arasndaki retim ilikileridir. nsanlar doaya kar olan savamlarn srdrrlerken ve maddi deerlerin retiminde doadan yararlanrlarken birbirlerinden tecrit edilmi ve birbirlerinden ayr kiiler olarak deil, birlik halinde, grup halinde, topluluk halinde bulunurlar. Bundan dolay, retim, her zaman ve her koul altnda sosyal bir retimdir. Maddi deerlerin retiminde insanlar, retim iinde u ya da bu biimde aralarnda karlkl ilikiler, u ya da bu biimde retim ilikileri kurarlar. Bu ilikiler, smrden kurtulmu zgr insanlar arasnda ibirlii ve karlkl yardmlama biiminde olabilir, egemenlik ve

26

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

boyuneme ilikileri biiminde olabilir ya da bir retim ilikisi biiminden teki retim ilikisi biimine gei biiminde olabilir. Ama, retim ilikilerinin nitelii ne olursa olsun, her zaman ve her sistemde, aynen toplumun retim gleri gibi, retimin zorunlu elerinden biridir. Marx, yle diyor: retim iinde insanlar, yalnzca doaya deil, birbirlerine de etki yaparlar. Ancak belli bir biimde ibirlii ve faaliyetlerini mbadele [sayfa 32] ederek retimde bulunurlar. retim yapabilmek iin birbirleriyle belli bantlar kurarlar ve ilikilere girerler, ve ancak, bu sosyal bant ve ilikiler iinde doa zerindeki eylemleri, yani retim, gerekleir. (cretli Emek ve Sermaye) Sonu olarak, retim ve retim biimi, hem toplumun retim glerini hem de insanlarn retim ilikilerini kapsar; bu yzden de, bunlarn maddi deerler retimi srecindeki birliinin bir anlatmdr. b) retimin ilk zellii, bir noktada asla uzun bir sre kalmamas ve srekli bir deime ve gelime halinde olmasdr. Ayrca, retim biimindeki deimeler, kanlmaz olarak, sosyal sistemin tmnde, sosyal dnlerde, politik gr ve politik kurumlarda da bir deimeyi gerektirir; retim biiminin deimesi sosyal ve politik sistemin tmnn yeniden kurulmasn zorlar. Deiik gelime derecelerinde, insanlar deiik retim aralar kullanrlar, ya da daha kabaca sylersek, deiik yaama biimleri srdrrler. lkel komnde bir retim biimi, klecilikte baka bir retim biimi, feodalizmde de daha baka bir retim biimi vardr vb.... Buna bal olarak, insanlarn sosyal sistemleri, ruhsal yaamlar, politik gr ve politik kurumlar da bu retim biimlerine gre deiiklie urar. retim biimi naslsa, toplumun kendisi, toplumdaki dn ve teoriler, politik gr ve politik kurumlar da esas olarak yledirler. Ya da, sorunu daha kabaca koyarsak, insann yaama biimi naslsa, dnme biimi de yledir. [sayfa 33] Bu demektir ki, toplumun gelime tarihi, her eyden nce, retimin gelime tarihi, yzyllar boyunca birbirini izleyen retim biimleri tarihi, retim glerindeki ve insanlarn retim ilikile-

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

27

rindeki gelimenin tarihidir. Bu yzden, sosyal gelime tarihi, ayn zamanda, maddi deerleri retenlerin, retim sreci iinde temel g olan ve toplumun varl iin gerekli olan maddi deerlerin retimini srdren emeki ynlarn tarihidir. Bu yzden, tarih bilimi, gerek bir bilim olacaksa, artk sosyal gelime tarihini krallarn, generallerin davranlarna, o devletteki fatihlerin ve galiplerin yaptklarna indirgemekten kurtulmal, bu bilim, her eyden nce, maddi deerleri retenlerin tarihi, emeki ynlarn tarihi, halkn tarihi olma yoluna girmelidir. Bu yzden, toplum tarihi yasalarnn incelenmesinde, anahtar olarak, insanlarn akln, toplumun gr ve dnlerini deil, herhangi bir tarih dneminde toplumun uygulad retim biimini, toplumun ekonomik yaamn almamz gerekir. Bu yzden, tarih biliminin birinci grevi, retimin yasalarn, retim glerinin ve retim ilikilerinin gelime yasalarn incelemek ve ortaya karmaktr. Bu yzden, proletarya partisi, gerek bir parti olacaksa, her eyden nce, retimin [sayfa 34] gelime yasalarn ve toplumun ekonomik gelime yasalarn kavramal ve bilmelidir. Bu yzden, proletarya partisi, politikasnda hata yapmamak iin, programn saptarken olsun pratik yaamnda olsun, esas olarak, retimin gelime yasalarna, toplumun ekonomik gelime yasalarna dayanmaldr. c) retimin ikinci zellii de udur: retimdeki deime ve gelimeler, daima, retim glerinde ve her eyden nce, retim aletlerinde olan deime ve gelimelerle balar. Bundan dolay, retim gleri, retimin en hareketli ve en devrimci esidir. lkin toplumun retim gleri deiir ve geliir; sonra da, bu gelimelere bal ve uygun olmak zere, insanlar arasndaki retim ilikileri, onlarn ekonomik ilikileri deiiklie urar. Ama bu, retim ilikilerinin, retim glerinin gelimesi stnde etkili olmad, ve, retim glerinin retim ilikilerine bal olmad anlamna gelmez. Gelimeleri retim glerinin gelimesine bal bulunan retim ilikileri de, ayn biimde, retim glerinin gelimesi stnde etkili olur, bu gelimeyi hzlandrr ya da yavalatr. Ayrca, unu da belirtelim ki, retim ilikileri, ok uzun sre retim glerindeki gelime-

28

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

nin gerisinde kalamaz ve bu gelimeyle atma halinde bulunamaz; nk, retim ilikilerinin retim glerinin niteliine ve durumuna uygun dmesiyle ve retim glerinin gelimesine eksiksiz bir ortam yaratmasyladr ki, retim gleri ancak o zaman tam olarak geliebilir. Bundan dolay, retim ilikileri, retim glerindeki gelimenin ne kadar gerisinde kalrsa kalsn, eninde sonunda, retim glerindeki gelime dzeyine ve retim glerinin niteliine uygun duruma gelmek zorundadr; ve, gerekte de byle olur. Yoksa retim gleriyle retim ilikilerinin retim sistemindeki birlii temelden bozulabilir, retim tmyle sarsntya [sayfa 35] urayabilir, retim krizi ve retim glerinin ykm gibi bir durum kabilir ortaya. retim aralar zerindeki kapitalist zel mlkiyetin retim srecinin toplumsal nitelii ve retim glerinin niteliiyle apak bir elime halinde bulunduu kapitalist lkelerdeki ekonomik krizler, retim ilikileriyle retim glerinin nitelikleri arasndaki uyumazln, retim gleriyle retim ilikileri arasndaki atmann bir rneidir. retim glerinin tahribi sonucunu veren ekonomik krizler, bu uyumazln sonucudur; ayrca, bu uyumazlk, kurulu retim ilikilerini ykmak ve retim glerinin niteliine uygun yeni ilikiler kurmakla grevli sosyal devrimin ekonomik temelini oluturur. Tersine, retim aralar zerindeki toplumsal mlkiyetin retim srecinin toplumsal niteliiyle tam bir uyumluluk halinde bulunduu, dolaysyla ne ekonomik krizlerin ne de retim glerinin tahribinin szkonusu olduu Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birlii sosyalist ekonomisi, retim ilikileriyle retim glerinin nitelikleri arasndaki tam uyumluluun bir rneidir. Sonu olarak, retim gleri, retimin yalnzca en hareketli ve en devrimci esi deil, ayn zamanda, retimdeki gelimenin belirleyici esidir. retim gleri naslsa, retim ilikileri de yle olmak zorundadr. retim glerinin durumu bir soruyu, insanlarn gereksinimleri olan maddi deerleri ne gibi retim aletleriyle rettikleri sorusunu yantlarken; retim ilikilerinin durumu da bir baka soruyu, retim aralar (toprak, ormanlar, sular, [sayfa 36] maden kaynaklar, hammaddeler, retim aletleri, iletme binalar, ulam ve haber-

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

29

leme aralar vb.) kimin elindedir, bu retim aralar kimin denetimi altndadr, toplumun tmnn m, yoksa bu aralar teki bireyleri, gruplar, snflar smrmek iin kullanan tek bana bireylerin, gruplarn ya da snflarn m sorusunu, yantlar. te retim glerinin en eski zamanlardan gnmze dek gelimesinin ematik bir tablosu: Yontmata aletlerden ok ve yaya gei, ve bununla birlikte, avclk yaamndan hayvanlarn evcilletirilmesine ve ilkel hayvancla gei, ta aletlerden maden aletlere (demir balta, demir ulu gelitirilmi saban vb.) gei; ve buna ilikin olarak da bitki ekimine ve tarma gei; madenlerin ilenmesine yarayan madeni aletlerin daha da gelimesi, demirci krnn, mlekiliin icad ve bunlara bal olarak el zanaatlarnn gelimesi, el zanaatlarnn tarmdan ayrlmas, bamsz el zanaatlarnn ve sonra manfaktrn gelimesi, el zanaat aletlerinden makineye gei, el zanaat ve manfaktrn makinelemi sanayiye dnmesi, makine sistemine gei ve modern makinelemi byk sanayinin douu ite, insanlk tarihi boyunca toplumun retim glerindeki gelimenin, tam deilse bile, genel izgisi byledir. Aka anlalyor ki, retim aletlerindeki gelime ve ilerlemeler retimle ilikili olan insanlar tarafndan meydana getirilmi, insanlardan bamsz kalmamlardr. Bunun sonucu, retim aletlerinin deimesiyle birlikte, retim glerinin esas esi olan insanlar da deimi ve gelimilerdir, insanlarn retim deneyimleri, alma alkanlklar, retim aletlerini kullanma yetenekleri deimi [sayfa 37] ve gelimitir. Tarih boyunca, toplumun retim glerinde grlen deime ve gelimeye uygun olarak, insanlarn retim ilikileri, ekonomik ilikileri de deimi ve gelimitir. Tarihte be temel retim ilikisi tipi bilinmektedir: ilkel komnal, kleci, feodal, kapitalist ve sosyalist. lkel komnal sistemde, retim aralar zerindeki kolektif mlkiyet, retim ilikilerinin temelidir. Bu durum, esas olarak o dnemin retim glerinin niteliine karlk der. Ta aletler ve daha sonra ortaya kan ok ve yay, insanlarn doa glerine ve vahi hayvanlara kar tek bana savam vermelerini gletiriyordu. Ormandan meyve toplamak, balk yakalamak, barnaklar yapabilmek iin, insanlar ortaklaa almak zorundaydlar; ancak bylece, a kalp lmekten, vahi hayvanlara ya da komu kabile-

30

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

lere kurban olmaktan kurtulabiliyorlard. Ortak alma hem retim aralarnn hem de rnlerin ortak mlkiyetine yol amt. O zamanlar, vahi hayvanlara kar savunma arac olarak da kullanlan retim aletleri dnda, herhangi bir retim arac zerinde zel mlkiyet kavram henz yoktu. O zamanlar ne smrme vard ne de snflar. Kleci sistemde, retim ilikilerinin temeli, retim aralar zerindeki, ve ayrca, retimde alan ve sahibinin herhangi bir hayvan gibi alp satabildii ya da ldrebildii kle zerindeki kle sahibinin mlkiyetidir. Bu gibi retim ilikileri, esas olarak, o dnemdeki retim glerinin durumuna karlk der. Ta aletler yerine, insanlar [sayfa 38] artk madeni aletlere sahiptirler; ne obanln, ne iftiliin bilindii ilkel ve sefil bir avclk yerine, hayvancln, tarmn, el zanaatlarnn ve bu eitli retim kollar arasnda bir iblmnn ortaya kt grlr; bireyler ve gruplar arasnda rnlerin mbadelesine, servetin birka kii elinde birikmesine, retim aralarnn gerek birikiminin bir aznln elinde toplanmasna, ve, ounluun aznlk tarafndan boyunedirilip kleletirilmesine yol aan olanaklarn belirdii grlr. Artk burada, toplumun btn yelerinin retim sreci iindeki ortak ve zgr almas grlmez; burada egemen olan ey, almayan kle sahipleri tarafndan smrlen klelerin zorla altrlmasdr. Onun iin, artk burada retim aralarnn ya da retilen rnlerin ortak mlkiyeti yoktur. Bunun yerini zel mlkiyet almtr. Burada kle sahibi, ilk ve esas mal sahibi, mutlak mal sahibidir. Zenginler ve yoksullar, smrenler ve smrlenler, btn haklara sahip olan insanlar ve hibir hakka sahip olmayan insanlar ve bunlar arasnda zorlu snf savam ite, kleci sistemin grn. .eodal sistemde, retim ilikilerinin temeli, feodal beyin retim aralar zerindeki mlkiyeti, ve, onun ldrmeye artk hakk olmad ama alp satabildii retici olan serf zerindeki snrl mlkiyetidir. .eodal mlkiyet, kyl ve zanaatnn retim aletleri ve bireysel alma rn olan zel ekonomisi zerindeki bireysel mlkiyetiyle birarada bulunur. Bu retim ilikileri, esas olarak o dnemdeki retim glerinin durumuna karlk der. Demirin eritilmesi, ilenmesi ve daha da [sayfa 39] gelitirilmesi; demir ulu saban ve dokuma tezghnn yaylmas, tarmn, bahvanln, ba-

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

31

cln, zeytinya imaltnn srekli gelimesi, el zanaatlar atlyelerinin yannda imalthanelerin de belirmesi ite, bu sistemin retim glerinin durumundaki belli-bal izgiler bunlar. Yeni retim gleri, emekinin retimde belirli bir girikenlik gstermesini, almaya bir yaknlk ve ilgi duymasn gerektirir. Bu yzden, feodal bey, ie ilgi duymayan ve hibir girikenlie sahip olmayan kleden vazgeiyor, kendisine ait topra ve retim aletleri olan ve topra ekip-bierek elde ettii rnden bir ksmn feodal beye deyecek derecede ie ilgi duyan serfle ilgilenmeyi ye tutuyor. Burada zel mlkiyetin daha da gelimi olduunu gryoruz. Smr, biraz hafiflemi olmakla birlikte, hemen hemen klecilikte olduu kadar zorludur. Smrenlerle smrlenler arasndaki snf savam, feodal sistemin ana izgisini oluturur. Kapitalist sistemde, retim ilikilerinin temeli, retim aralar zerindeki kapitalist mlkiyettir. reticiler zerinde, yani cretli iiler zerinde artk mlkiyet yoktur. Bu sistemde iiler kii olarak bamllktan kurtulduklar iin, kapitalist onlar ldremez, satamaz; ama, retim aralarndan yoksun olduklarndan, alktan lmemek iin igcn kapitaliste satmak ve smr boyunduruuna katlanmak zorundadrlar. retim aralar zerinde, kapitalist mlkiyetin yansra, serflikten kurtulan kyllerin ve zanaatlarn kendi bireysel emeklerine dayanan, ve, nceleri olduka geni lde yaygn bulunan zel mlkiyetleri de yer alr. [sayfa 40] El zanaatlar atlyeleri ve imalthaneler yerini, makinelerle donatlm kocaman fabrikalara ve iyerlerine brakr. Kyllerin ilkel retim aletleriyle ekip-bitikleri feodal beylerin malikanelerinin yerini, bilimsel yollarla iletilen tarm makineleriyle donatlm gl kapitalist iletmeler alr. Yeni retim gleri, retimde alanlarn, bilisiz ve alklatrlm serflerden daha bilgili ve daha kavrayl olmalarn, makineleri anlayp onlar kullanabilecek yetenekte olmalarn gerektirir. Bu yzden, kapitalistler, serfliin balarndan kurtulmu ve makineyi doru-drst kullanabilecek derecede eitim grm cretli iilerle i grmeyi ye tutarlar. Ama retim glerini devasa llerde gelitirmek iin, kapitalizm, kendisinin de zemeyecei elimelerle bir a gibi sarlmtr. Gitgide daha fazla emtia reterek ve bunlarn fiyatlarn drerek, kapitalizm, rekabeti keskinletirir; kk ve orta zel mlk

32

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

sahipleri ynn ykma uratr, onlar proleterletirir, satnalma glerini azaltr. Sonuta, imal edilen metalarn srm olanaksz duruma girer. retimi genileten ve milyonlarca iiyi kocaman fabrika ve iyerlerinde toplayan kapitalizm, retim srecine sosyal bir nitelik verir ve bylece kendi temelini kendisi sarsar. nk, retim srecinin sosyal nitelii, retim aralarnn sosyal mlkiyetini gerektirir. Oysa, retim aralar zel kapitalist mlkiyet olarak kalr ve bu durum retim srecinin sosyal niteliiyle badaamaz. retim glerinin niteliiyle retim ilikileri arasdaki bu uzlamas olanaksz elimeler, [sayfa 41] nbet nbet patlak veren fazla retim krizleri srasnda aka kendilerini gsterirler; ynlar ykma uratmalar yznden yeterince alc bulamayan kapitalistler, rnleri yakmak, mamul mallar yoketmek, retimi durdurmak, retim glerini tahrip etmek zorunda kalrlar, ve bu durum, emtia azlndan deil, fazla emtia retildiinden dolay, milyonlarca insann isizlik ve alktan ac ektikleri srada olur. Bu demektir ki, artk kapitalist retim ilikileri toplumdaki retim glerinin durumuna uygun dmemekte ve onlarla uzlamaz gelimeler halinde bulunmaktadr. Bu demektir ki, kapitalizm, retim aralar zerindeki kapitalist mlkiyet yerine, sosyalist mlkiyeti koyma grevini yerine getirecek olan bir devrime gebedir. Bu demektir ki, smrenlerle smrlenler arasnda ok zorlu bir snf savam, kapitalist sistemin esas zelliidir. imdilik yalnzca Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliinde gerekletirilmi olan sosyalist sistemdeki retim ilikilerinin temeli, retim aralarnn sosyal mlkiyetidir. Burada, artk ne smrenler vardr ne de smrlenler. rnler, harcanan emee gre ve almayan yemez ilkesine dayanlarak datlr. Burada, insanlarn retim sreci iindeki karlkl ilikileri, arkadaa bir ibirlii ve smrden kurtulmu iilerin sosyalist yardmlamalar biimindedir. Burada, retim ilikileriyle retim glerinin durumu arasnda tam bir uygunluk vardr. nk, retim srecinin [sayfa 42] sosyal nitelii, retim aralar zerindeki sosyal mlkiyetle desteklenmitir. Bu yzden, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliindeki sosyalist retimde, nbet nbet patlak veren fazla retim krizleri ve bunun sonucu olan samalklarn hibiri grlmez. Bu yzden, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliinde, re-

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

33

tim gleri hzlandrlm bir tempoyla geliir; nk bunlara karlk den retim ilikileri, byle bir gelime iin elverili bir ortam yaratrlar. te, insanlk tarihi boyunca, insanlar arasndaki retim ilikilerinin gelime tablosu. te, retim ilikilerindeki gelimenin, toplumun retim glerinin gelimesine ve zellikle retim aletlerinin gelimesine ball byledir; ve bu ballk sonucudur ki, retim glerindeki deime ve gelimeler, eninde-sonunda retim ilikilerinde de deimelere ve gelimelere yol aarlar. Marx, yle diyor: aralarnn* kullanm ve yapm, bunlar embriyo halinde baz hayvan trleri arasnda da grlmekle birlikte, insann yrtt spesifik i srecinin belirleyici niteliidir; ve bundan dolay, .ranklin, insan alet yapan hayvan (a tool-making animal) diye tanmlamtr. .osil durumundaki kemik kalntlarnn bulunup biraraya getirilmesi, nesli tkenmi hayvan trlerinin yaplarn anlamak iin nasl bir nem tayorsa, alet, yani i aralar kalntlar da tarihe karm ekonomik [sayfa 43] toplum biimleri zerinde yaplan incelemeler ve varlacak sonular iin ayn nemi tar. Ekonomik alar birbirinden ayrdeden ey, yaplm olan maddeler deil, bunlarn nasl ve hangi i aralaryla yaplm olduudur... aralar yalnzca insan igcnn geirmi olduu gelimenin derecesini len eyler olmakla kalmazlar, ayn zamanda, bu igcnn hangi toplumsal koullar altnda kullanlm olduunu da gsterirler. (Kapital, Cilt I.) Yine, Marx, yle diyor: Sosyal ilikiler, retim gleriyle skskya baldrlar. nsanlar yeni retim gleri elde ederek retim biimlerini deitirirler, ve, retim biimlerini, yaamlarn kazanma biimlerini deitirerek, btn sosyal ilikilerini deitirirler. El deirmeni size feodal toplumu, buhar makinesi kapitalist toplumu verecektir. (.elsefenin Sefaleti) retim glerinin gelimesinde, sosyal ilikilerin y* aralar derken Marxn dnd esas olarak retim aletleriydi.

34

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

kmnda, dnlerin oluumunda srekli bir hareket vardr; deimeyen tek ey, hareketin soyutlamasdr. (Ayn Komnist Manifestoda, formle edilmi olan tarihsel materyalizmin niteliinden sz ederken, Engels yle diyor: Her tarih dneminin ekonomik retimi ve zorunlu olarak bundan kan toplumsal biimlenme, o dnemin politik ve dnce tarihinin temelidir; ve bunun sonucu olarak, (ilkel [sayfa 44] komnal toprak mlkiyetinin ortadan kalkmasndan buyana) tm tarih, smrenle smrlen, egemen olanla egemen olmayan snflarn sosyal gelimenin eitli aamalarndaki savamlarnn, yani snf savamlarnn tarihidir; ama bu savamn imdi ulat aamada, smrlen ve ezilen snf (proletarya), ayn zamanda tm toplumu smrden, ezilmeden ve snf savamlarndan nihai olarak kurtarmadan, kendisini smren ve ezen snftan (burjuvaziden) kurtaramaz... (Komnist Manifestonun Almanca basksna nsz) yapt)

d) retimin nc zellii, yeni retim glerinin ve buna bal olarak retim ilikilerinin, eski sistemin dnda ve eski sistemin yokolmasndan sonra deil, eski sistemin iinde domasdr. Bu, insann nceden dnlm ve bilinli faaliyetinin bir sonucu deil, kendiliinden ve insan iradesinden bamsz bir oluumdur. Kendiliinden ve insan iradesinden bamsz olumas da iki nedene dayanr. Bu nedenlerden birincisi, insanlarn u ya da bu retim biimini seme zgrlne sahip olmay, yaama giren her yeni kuan, bir nceki kuan almalar sonucu yaratlm olan retim gleriyle ve retim ilikileriyle yzyze gelmesi, ve bu nedenle de, maddi deer retimi iin, nceden retim alannda hazr bulduu her eye kendini uydurmak ve her eyi kabul etmek zorunda olmasdr. kinci neden de, insann, u ya da bu retim aletini, retim glerindeki u ya da bu eyi gelitirirken, bu gelimelerin sosyal sonularn [sayfa 45] gremeyii, anlayamay ve bunu durup dnemeyiidir. Onu ilgilendiren, gnlk karlar, iinin kolaylamas ve kendisi iin dorudan ve elle tutulur birtakm yararlar salamasdr.

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

35

lkel komnal toplumun yelerinden bazlar, yava yava, aratra aratra, ta aletlerden demir aletlere getikleri zaman, hi kukusuz bu buluun yol aaca sosyal sonular bilmiyorlard ve bunu durup dnmemilerdi. Madeni aletlere geiin retimde bir devrim olduunu ve sonunda kleci sistemi getireceini grmemiler, anlamamlard. Onlarn istedikleri yalnzca, ilerinin kolaylamas ve ksa srede maddi yarar salayabilmeleriydi. Bilinli faaliyetleri gnlk karlarnn dar snrlarn amyordu. .eodal sistem dneminde, Avrupann gen burjuvazisi, kk zanaat atlyelerinin yansra byk imalathaneler de kurup, bylece toplumun retim glerini gelitirmeye balad zaman, kukusuz bu buluun sosyal sonularn bilmiyordu ve bunu durup dnmemiti; burjuvazi, bu kk buluun, sosyal gleri yeniden gruplatracan, ve bunun, burjuvaziye olan iyiliklerine pek deer verilen krallk egemenliine kar olsun burjuvazinin en ileri gelenlerinin ou kez aralarna girmek iin can attklar soylulara kar olsun, bir devrimle sonulanacan grmemi, anlamamt. Onun istedii yalnzca, retilen metalarn maliyetini drmek, Asya ve yeni kefedilmi bulunan Amerika pazarlarna fazla miktarda emtia yabilmek ve daha fazla kr elde edebilmekti. Onun bilinli faaliyeti bu pratik gnlk karlarn dar snrlarn amyordu. Rus kapitalistleri, yabanc kapitalistlerle [sayfa 46] birlikte, arla dokunmadan ve kylleri aalarn penesine atarak, Rusyaya byk modern makinelemi sanayiyi soktuklar zaman, hi kuku yok ki, retim glerindeki bu ar bymenin ne gibi sosyal sonulara neden olacan bilmiyorlard ve bunu durup dnmemilerdi. Toplumun retim glerindeki bu byk atlmn, sosyal gleri yeniden gruplatracan, bunun da proletaryann kyllerle birlik olarak sosyalist devrime zafer kazandrmasn salayacan grmemiler, anlamamlard. Onlarn istedii yalnzca, sanayi retimini olabildiince geniletmek, geni i pazarn denetimini ele geirmek, retimi tekelletirmek ve ulusal ekonomiden olabildiince ok kr szdrmakt Onlarn bilinli faaliyetleri tamamen pratik gnlk karlarn tesine gemiyordu. Bu konuda Marx, yle diyor: nsanlar, varlklarnn sosyal retiminde (yani, insanlarn yaamas iin gerekli olan maddi mallarn retimin-

36

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

de - Stalin), aralarnda zorunlu, iradelerinden bamsz,* belirli ilikiler kurarlar; bu retim ilikileri maddi retim glerinin belirli bir gelime derecesine karlk der. Ama, bu, retim ilikilerindeki deimeler ve eski retim ilikilerinden yeni retim ilikilerine gei, dzenli olarak, atmasz ve karklk olmadan gerekleir demek deildir. Tersine, byle bir gei, genellikle, eski retim ilikilerinin devrimle yklmas ve yeni retim ilikilerinin kurulmas [sayfa 47] biiminde olur. retim glerinin gelimesi ve retim ilikileri alanndaki deimeler, belirli bir dneme dek, kendiliinden, insan iradesinden bamsz olarak gerekleir. Ama bu ancak, belirli bir ana dek, yeni ve gelien retim gleri yeterli bir olgunluk aamasna eriinceye dek, byle gider. Yeni retim gleri olgunlatktan sonra, kurulu retim ilikileri ve bu ilikileri temsil eden egemen snflar, ancak yeni snflarn bilinli eylemiyle, bu snflarn zorlu eylemiyle, devrimle yklabilecek, baedilemez bir engel haline gelirler. te burada, apak bir biimde, grevleri eski retim ilikilerini yoketmek olan yeni sosyal dnlerin, yeni politik kurumlarn ve yeni bir politik gcn byk rol kar ortaya. Yeni retim gleriyle eski retim gleri arasndaki atma, toplumun yeni ekonomik gereksinimleri, yeni sosyal dnler doururlar; bu yeni dnler, ynlar rgtler ve harekete geirir; ynlar, yeni bir politik ordu iinde birleirler, yeni bir devrimci iktidar kurarlar, ve bu iktidar, retim ilikileri alanndaki eski dzeni zorla ortadan kaldrmak ve yeni bir dzen kurmak iin kullanrlar. Kendiliinden gelime sreci, yerini bilinli eylemlere; bar gelime, yerini zorlu karklklara; evrim de, yerini devrime brakr. Marx, yle diyor: Proletarya, burjuvaziyle olan savamnda, mutlaka kendini bir snf olarak rgtler... Devrim yoluyla egemen snf durumuna gelir, ve, egemen snf olarak eski retim koullarn zorla sprp atar. (Komnist Manifesto) [sayfa
48]

(Ekonomi Politiin Eletirisine Katkya nsz)

Marx, yle srdryor: Proletarya, politik stnlnden, sermayeyi burjuvaziden dilim dilim koparp almak iin, btn aralarn
* Altn ben izdim.- Stalin

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

37

devletin, yani egemen snf olarak rgtlenmi proletaryann elinde toplamak ve olabildiince hzla, toplam retici glerin miktarn artrmak iin yararlanacaktr. (Ayn Zor, yeni bir topluma gebe olan her eski toplumun ebesidir. (Kapital) Marx, tannm yapt Ekonomi Politiin Eletirisine Katknn tarihsel nsznde (1859), tarihsel materyalizmin znn u dahice tanmn verir: Varlklarn sosyal retiminde insanlar, aralarnda belirli, zorunlu, kendi iradelerine bal olmayan ilikiler kurarlar; bu retim ilikileri onlarn maddi retici glerinin belirli bir gelime derecesine karlk der. Bu retim ilikilerinin tm, toplumun ekonomik altyapsn, belirli sosyal bilin biimlerine karlk den bir hukuki ve politik styapnn stnde ykseldii gerek temeli oluturur. Maddi yaamn retim biimi, sosyal, politik ve genel olarak entelektel yaam srecini koullandrr. nsanlarn varln belirleyen ey, bilinleri deildir; tam tersine, onlarn bilincini belirleyen sosyal varlklardr. Gelimelerinin belirli bir aamasnda, toplumun maddi retici gleri, o zamana dek iinde hareket ettikleri kurulu retim ilikileriyle ya da bunlarn hukuki [sayfa 49] anlatmndan baka bir ey olmayan mlkiyet ilikileriyle elikiye derler. Bu ilikiler, retici glerin gelimesinin sonucu olan biimler olmaktan kp bu gelimenin nnde engeller niteliine brnrler. O zaman sosyal devrim a balar. Ekonomik temeldeki deime koca styapnn tmn, byk ya da az bir hzla, dnme uratr. Bu gibi altst olularn incelenmesinde daima, ekonomik retim koullarnn maddi altst oluuyla ki bu, doa bilimlerinin kesinliiyle saptanabilir hukuki, ekonomik, dini, estetik ya da felsefi biimleri, ksaca insanlarn bu atmann bilincine vardklar ve onu sonuna dek gtrdkleri ideolojik biimleri ayrdetmek gerekir. Nasl ki, bir kimse zerine onun kendisi iin tad dne dayanlarak bir yargya varlamazsa, byle bir altst olu dnemi de, bu dnemin kendikendini deerlendirmesi
yapt)

38

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

gznnde tutularak onun zerine bir yargya varlamaz; tam tersine, bu deerlendirmeleri maddi yaamn elikileriyle, sosyal retici glerle retim ilikileri arasndaki atmayla aklamak gerekir. erebildii btn retici gler gelimeden nce bir sosyal biimlenme asla yok olmaz; yeni ve daha yksek retim ilikileri, bu ilikilerin maddi varlk koullar eski toplumun barnda iek amadan asla gelip yerlerini almazlar. Onun iindir ki, insanlk, kendi nne ancak zme balayabilecei sorunlar koyar; nk yakndan bakldnda, her zaman grlecektir ki, sorunun kendisi, ancak onu zme balayacak olan maddi koullarn [sayfa 50] var olduu ya da gelimekte olduu yerde ortaya kar. (Ekonomi Politiin te, toplumsal yaama, toplum tarihine uygulanm marksist materyalizmin rettii ey budur. Diyalektik ve tarihsel materyalizmin temel zellikleri bunlardr. [sayfa 51]
Eletirisine Katkya nsz)

J. Stalin Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

39