Alternatif Politika, Cilt. 1, Say.

2, 300-324, Eyll 2009

300

GNMZDE MPARATORLUKU VE OKLUKU OKUMAK Fatih YALI* Giri Bir kitab gnmzde okumakla kastedilen, sz konusu kitabn bugn iin nasl bir anlam ifade ettii, yazarn ya da yazarlarn tezlerinin halen geerlilik tayp tamad, ngrlerinin gerekleip gereklemedii ve zamann kitab hakl karp karmad zerine yeniden dnmektir. Gnmzde okunan kitaplar, grece olarak uzak/farkl bir tarihsel dnemde, o dnemin ierisinden yazlmlardr ve gnmz o yazl dneminden farkl olduu iin bu kitaplar zerine yeniden dnmemiz gerekmektedir. Peki yazlmasnn zerinden daha on yl bile gememi olan ve yaynland dnemde 21. yzyln komnist manifestosu da aralarnda olmak zere saysz vg alm, dile getirdii tezlerin post modern zamanlar anlamak iin esiz bir anahtar olduu iddia edilen, stelik Marksist olma iddiasndaki bir metni, Michael Hardt ve Antonio Negrinin mparatorlukunu1 ve devam niteliindeki okluku2 gnmzde okumak herhangi bir anlam ifade etmekte midir? Eer zaman, mparatorlukun ve oklukun tezlerini bylesine hzl bir ekilde yalanlayarak ironik bir durum yaratmam olmasayd, her iki kitab da gnmzde okumak iin henz erken diyebilir ve bir be-on yl daha bekleyebilirdik, oysa byle olmam ve mparatorlukun yaynland yl, Dnya Ticaret Merkezi kulelerine giren uaklarla birlikte kitabn tezleri de bir toz bulutu ierisinde yerle yeksan oluvermitir. mparatorluku sahiden de bir a kapatan kitap olarak deerlendirmek gerekir. Ama kitaba byk hayranlk duyanlarn iddia ettii anlamda, modern zamanlar, ulus-devlet ve emperyalizm an bitirip, post-modern, post-emperyalist zamanlar aan bir kitap anlamnda deil. Bilakis, nveleri 1970lerdeki Fransz post -yapsalclnda grlmeye balanan, ancak 1990larn banda reel sosyalizmin kyle birlikte egemenliini ilan eden, entelektel bir modann sonu anlamnda. Nedir bu entelektel moda? Byk anlatlarn sonunu mjdeleyen Lyotarddan tutun da ideolojilerin sonunu ilan eden Daniel Belle, metnin dnda hibir gereklik yoktur diyen Derridadan, tarihin sonunun geldiini vaz eden Fukuyamaya kadar ierisinde saysz ismi barndran ve her ey bitti, gereklik zaten hi yoktu dsturuyla hareket eden post modernizmi kastediyorum. mparatorlukun ironisi ve trajedisi tam da bu olmutur. deolojik cephaneliini byk lde yukarda sraladm isimlerin yazdklarndan tahkim eden Hardt ve Negrinin mparatorluku, yeni zamanlara dair bir manifesto, bir tr post -modern

301 Fatih Yal prens olma iddiasyla yazlmken, yazarlarnn hi de beklemedikleri bir ekilde, post modernizmin sonunun geliini simgeleyen kitap haline gelmitir ve ironi yine i bandadr: post-modernizmi felsefi bir ekol haline getirenler nasl kendilerini solda tanmlaya n dnrler olmusa, ekoln son ve en yetkin kitabn yazmak da yine solcu dnrlere nasip olmutur. mparatorluku ve okluku gnmzde okumak tam da bu nedenle anlamldr. Kendimizi takvimlerin balayclndan kurtarp, dnyann 2000li yllarnn 11 Eyll 2001de baladn syleyecek olursak, yazarlarn 19911999 aralnda, yani Birinci Krfez Savayla Kosova mdahalesi arasnda yazld dedikleri kitabn argmanlarnn 2000li yllar iin hemen hibir anlam tamadn grebiliriz, -ki bu ayn zamanda Marksist analizin en gl olduu alanlardan biri olan emperyalizm zerine yeniden dnme abas anlamna da gelmektedir. okluka bakarken ise aklda tutulmas gereken kitabn 11 Eyllsonras bir dnyada yazlm olmasdr. Bu almada, mparatorlukun ve oklukun tezleri emperyalizm kavramn merkeze koyan bir bak asyla incelenecek ve eletirilecektir. zlenen yntem ise u ekildedir: almann birinci blmnde mparatorluka, nemli olduuna ve konu balamnda almlar saladna inanlan alt soru sorulmu ve kitabn bu sorulara verdii yantlar zerinde durulmutur. Devamnda ise bu cevaplara ilikin olarak kitapla polemie girilmi ve kiisel itirazlar dile getirilmitir. kinci blmde ise, yazarlarn mparatorlukun devam olarak yazdklar okluk zerinden bir tartma yrtlmtr. Sonu ksm ise gnmz emperyalizmine dair genel bir deerlendirme nitelii tamaktadr. Post-Emperyalizmin Teoriletirilmesi Olarak mparatorluk mparatorluka Alt Soru ve kitabn verdii Alt Yant Soru 1: mparatorluk nedir? Yazarlarn Trke Basma nszde belirttikleri zere imparatorluk, ada kresel dzenini adlandrmak iin kullandklar kavramdr ve esas olarak emperyalizm terimine kar bir anlam tamaktadr; nk Hardt&Negriye gre emperyalizm, artk kresel iktidar yaplarn anlamakta yeterli bir kavram deildir (s.14). Hardt&Negriye gre imparatorluun ortaya k esas olarak dnya piyasasnn kuruluuyla dorudan ilgilidir. kresel piyasa ve kresel retim evrimleriyle birlikte bir

Alternatif Politika, Cilt. 1, Say. 2, 300-324, Eyll 2009

302

kresel dzen, yani yeni bir ynetim mant ve yaps, ksacas yeni bir egemenlik biimi ortaya kmtr (s.17). mparatorluk ise, bu kresel mbadeleyi etkinlikle dzenleyen politik zne, dnyay yneten egemen gtr (s.17). Dolaysyla imparatorluk, dnya ekonomisinin ulam olduu herhangi bir evre deildir. nk imparatorluk kresel mbadelenin kendisine ikin bir mekanizma olarak deil, kresel mbadeleyi dzenleyen makine olarak kavramsallatrlmaktadr: mparatorluk, deiken komuta alar yoluyla melez kimlikleri, esnek hiyerarileri ve oklu mbadeleyi idare ediyor (s.19). Bu dzenleyici makine nosyonuna kitapta saysz gnderme bulunduunu syleyebiliriz. rnein; mparatorluk, virteldir, marjinal olay kontrol etmek zere kurulmu, tahakkm etmek ve gerektiinde (robot retiminin en ileri teknolojilerini kullanarak) sistemin aksaklklarna mdahale etmek zere rgtlenmitir (s.65). mparatorluk, nszde ekonomik bir evre olarak ele alnmamasna ramen esas olarak, ekonomik bir evre olan emperyalizmle karlatrlarak, ona kart bir konuma yerletirilerek ve onun kapsanarak almas olarak sunulmaktadr. mparatorluk, emperyalizmin aksine bir ekilde toprak temelli bir iktidar merkezi yaratmad gibi sabit snrlar ya da engelleri de tanmaz (s.19). mparatorluk, btn dnyay kendi ak ve genileyen hudutlar iine katmakta olan merkezsiz ve topraksz bir ynetim aygtdr (s.19). mparatorluun kapitalizmin herhangi bir evresi olmayp, ona dsal olan bir egemenlik aygt olduu Hardt ve Negrinin imparatorluun askeri mdahaleleri zerine sylediklerine bakldnda daha net bir ekilde anlalabilir:
emperyal ordularn btn mdahaleleri zaten varolan bir ya da birden ok tarafn ricasyla olmutur. mparatorluk, kendi iradesiyle domu deildir, aksine var olmas istenmi ve atmalar zme kapasitesi temelinde kurulmutur. mparatorluk ancak mevcut atmalar zmeyi amalayan uluslararas konsenssler zincirine dahil olduu zaman oluur ve mdahaleleri meru hale gelir (s.39).

Bu mdahaleler ise, kresel mbadeleden tzel anlamda bamsz toprak paralarna yaplan mdahaleler deil; zaten iletiim ve retim araclyla birletirilmi bir dnyada yrtlen eylemlerdir. Bu eylemler iselletirilmi ve evrenselletirilmi olduklar iin imparatorluk aygtnn silahl gc bir nevi polislik vazifesini yrtmektedir (s.60). Yani, zaten kresel mbadelenin (dnya piyasasnn) iinde olan ; fakat zerinde meydana gelen olaylar neticesinde bu mbadeleyi sekteye uratabilecek toprak paralarna mdahale edilmektedir. yle ki bu mdahalelerle birlikte gndeme gelen uluslararas mahkemeler bir sre sonra; sadece yenilmilere mahkmiyet karar veren bir organ olmaktan kp, ahla ki

303 Fatih Yal dzen iindeki ilikileri, polis eylemlerini ve emperyal egemenlii merulatrc mekanizmalar dayatan ve yaptrma balayan yasal bir organ ya da organlar sistemi olma ynnde dnmek zorunda kalacaktr. Yani imparatorluk, tek tek ulus -devletlerin egemenliinin tesine gemi olan bir askeri gce sahip olmakla yetinmeyecek ve uluslar -st bir yarg gcne de sahip olacaktr (s.63). Soru 2: mparatorluun kkenleri hangi tarihsel ve teorik balamlar ierisinde ortaya kmtr? Hardt&Negri, imparatorluun kkenlerinin esas olarak ABD anayasas ierisinde bulunduuna inanrlar. ABD anayasas yle bir anayasadr ki; btn okluu eyleme geirerek ve onun kurucu kapasitesini rgtl kar-gler a iinde, eitli ve eitlenmi ilevlerin ak iinde, dinamik ve yaylan bir z -dzenleme sreci iinde rgtleyerek, her trl devresel rme eilimine direnmek zere tasarlanmtr (s.180). Dolaysyla, ABD anayasas, daha batan kurucu babalar tarafndan okluun potansiyel gcn daimi olarak bir akkanlk ierisinde devindirerek, rmeyi engellemek zere hazrlan mtr. Bu ise esas olarak bir ikinlik dzlemine dayanr ve tam da bu noktada Avrupa tarz egemenlikten farkllk gsterir. Avrupann politik iktidar akn bir leme havale eden ve bylelikle iktidarn kaynaklarn halktan uzaklatran ve halka yabanclatran modernlik anlayna mukabil, ABD anayasas tamamen toplumun iindeki bir iktidara gnderme yapar (s.181). ABD anayasasn orijinal klan modern Avrupa egemenliindeki akn niteliin aksine iktidarn ikinlii fikrini ortaya atmasdr (s.181). Dolaysyla, Hardt ve Negriye gre, ikin bir mekanizma olarak imparatorluk fikri ABD anayasasnn kendisine ikin durumdadr ve bu tarz bir ikinlik anlay emperyalizmden farkl ve demokratik bir yaylmaclk anlayna tekabl etmektedir: iktidar a nosyonunda ikin olan bu demokratik yaylma eilimi dier, salt yaylmac ve emperyalist yaylmac biimlerden ayr grlmelidir. Temel fark, ikin egemenlik kavramnn yaylmaclnn dlayc deil, ileyici olmasdr (s.182). Hardt ve Negri, imparatorluun ancak evrensel bir cumhuriyet, snrsz ve ileyici bir iktidar ve kar-iktidarlar a olarak anlalabileceini sylerler; bunun ise ne emperyalizmle ne de fetih, talan, soykrm, koloni kurma ve klelik amal devlet rgtleriyle bir ilgisi vardr (s.183).

Alternatif Politika, Cilt. 1, Say. 2, 300-324, Eyll 2009

304

Soru 3: ABDnin emperyal olmakla emperyalist olmak arasnda yaad ikircimli durumun tarihsel nedenleri nelerdir? Yazarlar bu soru ile ilgili olarak, ncelikle istisnai bir durumdan, emperyal aygtn ileyiine aykr bir durumdan bahsederler. Buna gre, Kuzey Amerika topraklar zerinde yaayan yerli halklar, kurucu eilimin paras olarak snrlarn geniletilmesi hareketine; yani imparatorluk projesine dhil edilemeyecekleri iin, imparatorluun demokratik ve ileyici ileyii tarafndan kapsanmamlar, aksine her trl talana, zulme ve smrye maruz braklmlardr; onlar uzam amak ve yaylmay mmkn klmak iin bu topraklardan sklp atlmak zorundayd (s.186). kinci olarak ise, yine istisnai olan fakat bu sefer ksmi bir nitelik tayan bir durumdan bahseder Hardt ve Negri. Afro -Amerikallar anayasaya dhil edilirler, fakat tpk kadnlar gibi eit olmayan bir biimde:
Gneyli kurucular, diyalektik, kendi zerine dnml ve federalist ura iinde Anayasann toplumsal iblmne ilikin bu sapkn yorumuna izin verdiini hatta bunu talep ettiini gstermekte hibir skntya dmyordu. () be klenin oyu zgr insann oyuna eitti (s.187).

Yazarlara gre, bu iki istisnai durumun dnda Amerikan tarz yaylmacln, yani imparatorluk fikrine yaslanan yaylmacln nndeki esas engel doal snrlara varlm olmasyd. mparatorluk projesi, ne zaman snrlara gelip dayansa, cumhuriyet Avrupa tarz bir emperyalizme eilim duymaya balyordu. (s.188) Hardt ve Negriye gre, uzamlarn kapanmas, Amerikan kuruculuk ruhuna kar ciddi bir kafa tutu demekti ve bu kafa tutua ilkelere ihanet etmeksizin yant verilemezdi (s.189). Dolaysyla ABD, emperyal egemenlikten emperyalist egemenlie geie, kendine ihanet etmeye mecbur braklmt. 1890larda balayan emperyalist egemenlik anlay, Hardt ve Negriye gre Vietnam Sava ile birlikte son bulur. Vietnam sava emperyalist eilimin son nefesi ve dolaysyla yeni bir anayasal rejime gei noktas olarak grlebilir. Avrupa tarz emperyalizmin yolu artk bir daha almayacak biimde kapanmt; ve bundan sonra ABD hem geri dnmek hem de anna yakr bir emperyal ynetim iin ileriye atlmak zorunda kalacakt (s.194). Bu ise, yazarlara gre, ABD kurulu tarihindeki drdnc aamaya tekabl eden emperyal projenin hayata geirilmesi anlamna geliyordu. Soru 4: Emperyal egemenlik ierisinde ABDnin rol nedir? Hardt ve Negriye gre ada imparatorluk fikri ABDnin ierideki kresel kurulu projesinin kresel apta yaylmasyla domutur (s.197). Bu douun somutlat olay ise, 1.Krfez Savadr. Bu savan nemi, ABDnin, kendi ulusal saiklerinden hareketle deil;

305 Fatih Yal kresel hak adna, uluslararas adaleti salayabilecek tek g olarak tarih sahnesine kndan ileri gelir (s.195). Bu sahneye k ise yalnzca ABDnin isteiyle gereklemi deildir. BM, uluslararas para rgtleri ve hatta insan haklar rgtleri ABDden yeni bir dnya dzeninde merkezi rol stlenmesini istemektedir (s.196). Haitiden ran Krfezine ve Somaliden Bosnaya kadar yzyl sonundaki blgesel atmalarda, ABDnin askeri mdahalesi istenmitir ve bu arlar sadece ABDnin halk muhalefet ini etkisiz hale getirmek iin uydurduu eyler deildir; bunlar gerek ve aktr. ABD ordusu da, sanki gnlszm gibi, bar ve dzen adna bu arlara yant verecektir (s.196). Bu gnlsz yant veri, Hardt ve Negriye gre imparatorluun temel karakter zelliklerinden biridir; yani mparatorluk srekli olarak kendisini varlk kazanmaya aran bir dnya balamnda yer almaktadr (s.196). ABD bar polisidir; ama son anda, ulus-st bar rgtleri bir rgtl eylem ve ortak bir yasal ve rgtsel giriim talep ettiinde (s.196). Dolaysyla ABD, kresel mbadelenin ileyiini sekteye uratacak i atmalara mdahale etmesi iin imparatorluk aygtnn baka unsurlar tarafndan greve davet edilmekte ve o da bu davete icap etmektedir. Bu mdahalelerde ABD asndan temel itki, kendi ulusal karlar deil, emperyal mekanizmaya dayanan kresel hak nosyonudur: Dnya polisi ABD emperyalist karlarla deil, emperyal karlarla hareket etmektedir (s.195). Soru 5: Emperyalizmden emperyal egemenlie gei neden gereklidir? Hardt ve Negri bu soruya yant verirken ncelikle Marksist literatr ierisinde nemli bir yer tekil eden emperyalizm tartmalarna odaklanrlar. ncelikle , Marksizm asndan kapitalizm her zaman yaylmaclk eilimine sahip olan bir retim tarzdr. Bunun esas olarak iki nedeni olduu sylenebilir: lki kapitalizm ierisinde retilmekte olan rnlerin hibir zaman btnyle tketilememesidir; aksi olsayd kar diye bir olgu ve dolaysyla kapitalizm olmazd. kinci olarak ise, sermayenin organik bileimindeki artla birlikte btn tasarruflarn yatrma dntrlememesi ve neticesinde bir sermaye fazlasnn ortaya kmas sz konusudur. Her iki durum da srekli bir dars ihtiyacn gndeme getirir. Ancak dars, dar olarak kald srece kapitalizm asndan bir anlam ifade etmez; dars iselletirilmelidir de ayn zamanda. Bu ise yalnzca meta ve sermaye ihracn deil; kapitalist retim ilikilerinin ihracn da gerektirir. Ancak Hardt ve Negriye gre, emperyalizm aslnda sermayeye deli gmlei giydirir; (s.248) yani, belli bir noktada emperyalist pratikler tarafndan yaratlm snrlar kapitalist gelimeyi ve onun dnya piyasasnn eksiksiz gereklemesini engeller. Sermaye neticede emperyalizmi amak ve ierisi ile dars arasndaki engelleri paralamak zorundadr (s.248). Emperyalizm, sermaye aklarn

Alternatif Politika, Cilt. 1, Say. 2, 300-324, Eyll 2009

306

ynlendiren, kodlara ve yere balayan, belli aklar engelleyip dierlerini kolaylatran, bi r kresel hat izme makinesidir (s.342). Bundan farkl olarak, dnya piyasas kodlanmam ve yere bal olmayan przsz bir ak uzam gerektirir (s.342). Yazarlara gre, emperyalizmle kapitalizm arasnda batan beri bir atma sz konusudur: emperyalizm sermayenin yeni topraklara szmas ve kapitalist retim tarzn yaymas iin kanallar ve mekanizmalar salamakla birlikte, sermaye, emek ve mallarn serbest akn etkili bir biimde engelleyen eitli kresel uzamlar arasnda kat snrlar, kesin ierisi ve dars nosyonlar yaratm ve bunlar pekitirmiti; ve bylelikle de dnya piyasasnn t am gereklemesini engelliyordu (s.341). Dolaysyla, dnya piyasasnn gereklemesi iin, ya da kim bilir dnya piyasas gerekletii iin emperyalizm almtr ; zaten eer almam olsayd, kapitalizmin lm olacakt (s.342). Yani, artk bir dnya piyasas kurulduu (ve bylelikle de artk bir dars kalmad iin) emperyalizmin ileme ans yoktur. imparatorluk bir darya ihtiya duymakszn kapitalizmin varln devam ettirebilmesini salayan dnya piyasasnn kollanp gzetilmesi ihtiyac ile ilgilidir. Soru 6: mparatorluk ierisinde ulus-devletler nasl bir yere sahiptir? Hardt ve Negriye gre kreselleme sreci ile birlikte ulus-devlet egemenlii giderek gerilemektedir. retimin asli unsurlar para, teknoloji, insanlar ve metalar- ulusal snrlar giderek daha kolay gemektedir ve ulus-devlet bu ak dzenleme gcn ve ekonomi zerindeki otoritesini gnden gne yitirmektedir (s.18). Bugn yaadmz dnemde, byk ulus-ar korporasyonlar ulus-devlet otoritesi ve yasal erevesinin ok tesine gemitir (s.318). Yzyllardr sren diyalektik sona ermi ve devlet yenilmitir; dnyay artk byk irketler ynetmektedir (s.318). Ayrca, tekil hkmetlerin birlik ve btnl dalm ve hepsi de giderek iktidarn ulus-ar dzlemde meruluuna gnderme yapan, bir dizi ayr organa (geleneksel ayr organlara ek olarak, bankalar, uluslararas planlama rgtleri vb.) yaylmtr (s.320). Hatta Hardt ve Negriye gre, kreselleme ve mparatorlua bu gei dneminde, ulus-devletlerin gcndeki gerilemeye bakarak proleter enternasyonalizminin fiilen zafer kazand bile sylenebilir belki (s.75) yani, kitabn bandaki epigrafta da vurguland gibi, proleterlerin uruna savatklar ey yenilmelerine ramen gerekleir (s.75). Ayrca, modern egemenlikten farkl olarak, imparatorlukta, askeri kuvvet kullanm ulus-devletler tarafndan yerine getirilmemektedir. Yazarlar yle der: imdi bu ilevi mparatorluk yerine getiriyor ama grdmz gibi, artk bu gibi operasyonlarn hakllk

307 Fatih Yal gerekeleri bir daimi istisna durumuna dayanyor ve operasyonlar polis operasyonlar biimini alyor. Dolaysyla; emperyalist, emperyalistler aras ve anti-emperyalist savalar bitmitir. Bu tarihin sonu barn hkmranln getirmitir. Daha dorusu, kk ve i atmalar ana girmekteyiz. Los Angeles ve Granadadan Mogadishu ve Saraybosnaya her emperyal sava bir i savatr, bir polis eylemidir. Aslnda iktidarn i d kollar arasndaki (orduyl a polis, CIAyle FBI arasndaki) grev blm giderek belirsizlemektedir (s.203204). Yantlara Yantlar: 5 tiraz 1. tiraz: mparatorluk Kavramnn Mulkl Yazarlarn imparatorluk nedir sorusuna verdikleri yantn temelini, imparatorluun emperyalizmin ald bir urak olmas oluturmaktadr. Ayn zamanda imparatorluk emperyalizmden farkllna vurgu yaplarak kavramsallatrlmaktadr. Ancak burada temel bir sorun mevcuttur. Bu sorunun temelinde ise, Hardt ve Negrinin, imparatorluu tarihsel bir evre olarak ele alma ile bir egemenlik aygt olarak ele alma arasndaki ikircimli tavrlar bulunmaktadr. Yazarlar, ou yerde, imparatorluu kapitalizmin ulam olduu bir evre olarak grmemektedirler. Yani, Leninin emperyalizmi kapitalizmin en yksek aamas olarak kavramsallatrlmasna mukabil; imparatorluk rnein emperyalizmin bir st aamas ya da kapitalizmin herhangi bir aamas deildir. nk imparatorluk her ne kadar yazarlara gre ikinlik dolaymyla salanan bir egemenlik biimi olsa da- ontolojik olarak dnya pazarna akn bir nitelik tamaktadr. Yani, bir yanda bir kresel mbadele sz konusu dur; dier yanda ise bu mbadeleyi etkinlikle dzenleyen etkin bir g olan bir mak ine olarak imparatorluk bulunmaktadr. Bu yle bir makinedir ki, sistemin gelimesi bizzat bu makinenin gelimesi gibi grnmektedir. Hardt ve Negrinin szleriyle; Kresel sistemin ( ve her eyden nce emperyal hakkn) gelimesi, sistemik dengeyi salayacak olan her eyin durmakszn szlemeye tabi klnmasn dayatan bir makinenin, srekli olarak bir otorite yaratan bir makinenin gelimesi gibi grnyor. Bu makine sanki otoritenin ileyiini ve tm toplumsal uzamdaki eylemleri n-belirliyor (s.38, italik bana ait). Dolaysyla, illa ki emperyalizmi aan bir evreyi anlatan bir kavram kullanlacaksa, bu imparatorluk olmamaldr, yazarlarn terminolojisi ierisinde nemli bir yer tekil eden dnya piyasas evresinden sz edilmesi ok daha tutarl olacaktr. Aksi takdirde imparatorluun askeri mdahaleleri sz imparatorluun imparatorlua askeri mdahaleleri gibi bir anlama sahip olacaktr ki, bunun anlamszl aikrdr.

Alternatif Politika, Cilt. 1, Say. 2, 300-324, Eyll 2009

308

2.

tiraz: Emperyalizm stisna Deil Kuraldr

Hardt ve Negri, imparatorluk fikrinin ABDnin kuruluunda ikin olan a nayasal ilkelerin gezegen leinde ilerlik kazanmas neticesinde hayata getiini sylemektedirler. ABD yaylmacl, Avrupa emperyalizmden farkl bir nitelik tamaktadr. Ancak sahiden de ABD, sadece ve sadece kurucu babalarn yazd anayasaya baklarak emperyal olarak nitelendirilebilir ve emperyalist nitelikli btn eylem ve politikalar bir tr sapknlk olarak deerlendirilebilir mi? Hardt ve Negri nihai olarak bu deerlendirmeyi kabul etseler de, yine de zaman zaman bundan pek emin olmadklarn dile getirmek zorunda kalrlar. lk olarak, yerlilere yaplanlar ile Avrupal smrgecilerin Latin Amerikal yerli halklara yaptklar arasnda, zulm ve katliam pratii balamnda, kesin olarak hibir fark yoktur. Dolaysyla, yerliler emperyal projenin kapsayclna deil, smrgeciliin en acmasz uygulamalarna maruz kalmlardr. kinci olarak, siyahlarn anayasaya dhil edilmesi ile ilgili pratiklerden bahsedilmelidir. Hardt ve Negri, her beyaz oya karlk be zencinin oyuna gerek duyulmasndan hareketle anayasaya eitsiz dhil olutan sz ederler. Ancak mesele sadece bununla da snrl deildir. Kleliin kaldrlmas ve siyahlarn beyazlarla eit haklara sahip bir statye sahip olmas durumunda bile rk ayrmclnn ABD topraklarnda belki de baka hibir yerde olmad kadar etkin olduu belirtilmelidir. Zaten Hardt ve Negri, bunun farkndadrlar ve yle derler: siyahla beyaz, kleyle zgr kii arasndaki muazzam i engeller emperyal btnleme mekanizmasn sekteye uratyor ve ak uzamlara ili kin ideolojik iddiay arptyordu (s.187). Bu noktada, Hardt ve Negrinin ak uzamlara ilikin iddiann ideolojik olduunu belirtmeleri, onlarn ABD yaylmacl ile ilgili dncelerindeki ikircimli yan gstermesi bakmndan nemlidir. Ancak Hardt ve Negri burada kalmaz ve daha ileri giderek u cmleleri sarf ederler: emperyal egemenliin gelimesinde istisnalar olarak sunmu olduumuz eyler, belki de gerek bir eilim, ABDnin Anayasa tarihi iinde bir alternatif olarak alnmaldr. Baka bir ifadeyle, belki de bu emperyalist pratiklerin kk lkenin kurulu zamanlarna, siyah klelii ve yerli Amerikallar karsnda yrtlen soykrm savana kadar izlenmelidir (s.192). Dolaysyla yazarlara gre, emperyalizmin aslnda ABD kurulu srecine ikin olabilecei ihtimali mutlaka gz nnde tutulmaldr. Yazarlar bunu yapmay srdrr ve yle derler: Aslnda, siyah emein ar smrlmesi bize ABD tarihi boyunca etkili olan emperyalist eilimin bir rneini, ieriden bir rneini verir (s.192). Asl vurucu cmle ise, bundan sonra gelmektedir: ABDnin Kuzey ve Gney Amerikadaki saysz askeri mdahalesini basite Avrupa saldrs karsnda bir savunma olarak nitelemek iin insann kendisini ok zorlamas gerekir. Yanki politikas, antiemperyalist kisveye brnm gl bir emperyalizm geleneidir (s.193, italik bana ait).

309 Fatih Yal Hardt ve Negrinin ABD yaylmacl hakknda tm bu sylediklerini okuduktan sonra bu yaylmacln emperyal ve demokratik bir nitelik tadndan bahsetmek ve emperyalizmin ABD iin istisnai bir durum olduunu sylemek problemlidir. Belki de, tam tersi bir okumayla u iddia edilebilir: Emperyal bir anlaya dayanan yaylmaclk , ABD iin istisnai ve 1.Krfez Sava ile Kosova Sava aralnda vuku bulan ve ksmi nitelii haiz, arzi bir durum tekil etmektedir, kural olan ise emperyalizmdir. Bu iddia daha mantkl grnmektedir. nk ABDnin askeri mdahaleler tarihine bakldnda , esas olarak Sovyetler Birliinin yklmas ve reel sosyalist blokun kyle ortaya kan zel duruma bal olarak, yalnzca Irak, Bosna ve Kosova savalarnn ksmen de olsa emperyal, yani bir kresel hak nosyonu etrafnda merulatrlan bir nitelik tad grlmektedir; baka bir ifadeyle bu savalar hegemonik g ABDnin kendi ulusal karlar ile kresel kapitalizmin karlarn birbirine eklemlemekte baarl olduu savalardr. Onun dndaki btn savalar ise saf birer emperyalist itkiye sahiptir. tiraz: Emperyalist Projenin Merkezinde ABD bulunmaktadr.

3.

Bu itiraz, yazarlarn emperyal egemenlik ierisinde ABDnin yeri ile ilgili olarak sylediklerine ilikindir. Yazarlar, emperyal projenin fikri kkenlerini ABD anayasasnda grmekte, emperyalizmin bitiini bizzat ABDnin yaam olduu bir deneyimden, yani Vietnam malubiyetinden karsamaktadrlar. Dolaysyla, yazarlara gre ABDnin imparatorluk ierisinde ayrcalkl bir yeri vardr. Hatta imparatorluun monari, aristokrasi ve demokrasinin bir arada bulunduu polybiusu karma anayasasnn urana tekabl eden ehir ABD snrlar ierisinde yer almaktadr. Monariyi temsil eden bomba Washingtondur, aristokrasiyi temsil eden para New Yorktur ve demokrasiyi temsi l eden iletiim Los Angelestr (s.354). Ancak, Hardt ve Negri teorik dzlemde imparatorluu toprak esasna dayanmayan ve merkezsiz bir yap olarak tasarladklar iin bu kentin imparatorluun merkezlerini oluturmadn iddia ederler ve postmodernimparatorluumuzun Romas yoktur derler (s.328). Yazarlara gre, ABD bir emperyalizm projesinin merkezini oluturmamaktadr ve aslnda gnmzde hibir ulus-devletin bunu yapacak gc yoktur. Buna ramen, kitabn baka bir blmnde Hardt ve Negri, bir kresel kurulu piramidinden bahseder ve piramidin daralan tepe noktasnda, kresel zor kullanma tekelini elinde tutan bir sper g vardr (s.321) derler. Ancak bu g, tek bana hareket edebilecekken BM emsiyesi altnda dierleriyle ortaklaa hareket etme yi tercih eden bir sper-gtr (s.321). Dolaysyla ABD, yedeine ald ordularla birlikte, tek bana imparatorluk makinesinin sava departmann oluturmu olmaktadr. Ancak ABD ordusu

Alternatif Politika, Cilt. 1, Say. 2, 300-324, Eyll 2009

310

esas olarak kresel hak nosyonu adna hareket eden bir polis gc statsndedir. Bu noktada baka bir itiraz ise, ban ABDnin ektii askeri mdahaleler ile ilgilidir. Yazarla r bu mdahaleleri bir polis eylemi olarak grdkleri ve ABDyi de imparatorluun bar polisi olarak deerlendirdikleri iin, mdahalelerin gerisindeki reel-politik olgular, yani polisiye durumun ortaya knda polisin bizzat oynad etkin rol ve ABDnin ulusal karlarn ancak kresel karlarm gibi gsterdiinde baarl bir hegemonik g olabilecei gereini gz ard etmektedirler. Daha ak konumak gerekirse, rnein 1.Krfez Sava ncesinde Irakn, Kuveytten koulsuz ekilme nerisi de dahil, btn diplomatik giriimlerinin ABD tarafndan sava kanlmaz klmak iin reddedildii ya da Kuveyt igali ncesinde Irakl baz temsilcilerin olas bir igal hakknda fikrini sorduu ABD bykelisinin bu bizim meselemiz deil minvalindeki aklamalar gz ard edilmektedir. Ayn ekilde ABDnin ulusal karlar ile kresel kapitalizmin karlar arasna bir dikomoti ilikisi koymak da hataldr. ABDnin askeri mdahaleleri ayn anda hem ABD ulusal karlarna hem de kresel kapitalizmin karna uygun olabilir; ki zaten mdahaleler bu ikisi rtt anda pratie gemektedir 4. tiraz: Emperyalizm Teorisinin Yetersizlii Hardt ve Negriye gre emperyalizmden imparatorlua geiin esas nedeni, bu geiin gereklememesi halinde kapitalizmin leceinin anlalm olmasdr. Bunun nedeni ise artk anayurttaki ya da merkezdeki elikilerin aktarlaca bir darsnn kalmam olmasdr. Yazarlara gre, emperyalizm esas olarak bir dar yaratma meselesidir ve emperyal egemenlik artk darsnn olmamas meselesine zm getirmek iin ortaya kmtr. Ancak bu noktada, Hardt ve Negrinin emperyalizm tanmlamasna bir eletiri getirmek gerekir. nk emperyalizm basite bir dars yaratma meselesi deildir; zaten onu klasik smrgecilikten ayran nokta tam da budur. Emperyalizm iin esas mesele darnn iselletirilmesi meselesidir. Bu, aka Badiounun kme teorisindeki ileyerek dlama kategorisine tekabl eder. Emperyalist smrye maruz kalan lkeye yalnzca sermaye ihra edilmez; ayn zamanda kapitalist retim ilikileri de ihra edilir. O lkelerin burjuvazileriyl e ilikiler kurulur, ticaret anlamalar yaplr. Gnmz emperyalizminin bir biimi olarak , yapsal uyum programlar ve istikrar tedbirleri aracl ile sz konusu lkelerin kamusal kaynaklar zelletirmeye tabi tutulur. Bu lkelere sermaye-youn deil emek-youn sanayide uzmanlamalar telkininde bulunulur, sosyal devlete ilikin btn kazanlm haklarn tedricen tasfiye edilerek bunlarn piyasa mekanizmasna tabi klnmalar amalanr, bu lkelerden serbest ticaret kurallarna uymalar istenir vs. Dolaysyla bu lkeler kresel ekonomiye dhil

311 Fatih Yal edilme anlamnda ilenirler ancak blmden aldklar pay anlamnda da dlanrlar. leyerek dlama ile kastettiimiz tam da budur. Yazarlar, darsn iselletirmek (s.239) balkl blmde yeni alanlarn kapitalist retim ilikileri ana dhil edililerinden bahsederler. Ancak, darnn iselletiriliini basite bir toprak parasnn pazara dhil edilii olarak aldklar ve dolaysyla da emperyalizmin ileyiini yatay bir genileme mantna dayandrdklar iin, dhil olma sreci gerekletii andan itibaren darsnn artk sermayenin artk-deerini gerekletirmesi iin zorunlu dars olamayacan sylerler; hal byle olunca da, bugn sermaye ilikisinin szmad hibir toprak paras kalmam olmas olgusundan hareketle artk dars yoktur demeleri mmkn hale gelir. Ancak mesele sadece yatay bir genileme meselesi deildir, mesele smr ilikilerinin dikey yaylm, yani daha da derinletirilmesinin salanmas meselesidir. Ayn zamanda yalnzca smr ilikileri dzeyinde deil, rnein ekolojik tahribat balamnda da hala bir darsnn olduu sylenebilir. stelik darnn iselletirilmesi mekanizmas, srekli yeni darlar ve dardakiler yaratarak, bugn eskisinden daha iyi ilemektedir. lkeler, rnein Irakta olduu gibi, eer bir sava aracl ile igal edilip yeniden-pazarlatrlmyorlarsa, var olan pazar ilikilerinin daha da derinletirilmesi aracl ile smr ilikilerine tabi klnmaktadrlar. Dolaysyla toprak temelinde olmasa bile nk silah zoruyla ele geirilebilecek topraklar g dengeleri nedeni ile son derece azalmtr ve Irak aka bunun ok da kolay olmadn gstermektedir.- var olan smr ve tahakkm ilikilerinin derinletirilmesi anlamnda hala bir dars mevcuttur. Hatta bugn bu dars esas olarak ierinin tam kalbinde yer almaktadr. Gelimi kapitalist lkelerin emeki snflar bugn hi olmadklar kadar dar konumundadrlar. Kald ki, bir an iin Hardt ve Negrinin iddia ettikleri zere dnya piyasas ile emperyalizm arasnda zsel bir eliki olduunu dnsek bile, bu yine de emperyalist politikalarn srdrlemeyecei anlamna gelmez; nk bir ideal tip olarak kavramsallatrlan kapitalizm ile uygulamadaki kapitalizm arasnda da zsel olarak bir sr eliki vardr. rnein, Hardt ve Negrinin klelik, serflik ve emein baskc rgtlenmesinin brnd btn teki biimler kapitalist gelime srelerine isel unsurlardr. Bu srete klelik ve cretli emek kapitalist gelimenin egdml admlarna uygun dans partnerleri olarak sarma dola olmutur. (s.142) eklindeki arpc tasvirlerinde de dile getirildii zere, esas olarak zgr emek kategorisine ve szlemeye dayanan bir retim tarz olan kapitalizm eitli dnemlerde, kle emeini kullanmaktan imtina etmemitir; dolaysyla, emperyalizm de bu ekilde anlalmal ve kapitalizmle mutlak bir ztlk ilikisi ierisinde tasvir edilmemelidir.

Alternatif Politika, Cilt. 1, Say. 2, 300-324, Eyll 2009

312

5. tiraz: Ulus-Devlet Alabilmi Bir rgtlenme Biimi Deildir mparatorlukta, her ne kadar ulus-devletlerin kesin olarak ortadan kalkm olduuna ilikin bir ifade bulunmasa da, ulus-devletlerin egemenliinin geriliyor oluu kesin bir veri olarak kabul edilir. retimin ve mbadelenin asli unsurlarnn ulusal snrlar giderek daha kolay getii bu ada, en baskc ulus-devletler bile artk, brakn dary kendi snrlar iinde bile en st ve egemen otoriteler olarak dnlmemelidir (s.18). Gnmzde byk ulus-ar korporasyonlar ulus-devlet otoritesi ve yasal erevesinin ok tesine gemitir (s.318). Devlet yenilmitir ve dnyay artk byk irketler ynetmektedir. Ayrca tekil hkmetlerin birlik ve btnl dalm ve hepsi de giderek iktidarn ulus-ar dzlemde meruluuna gnderme yapan, bir dizi ayr organa (geleneksel ayr organla ra ek olarak, bankalar, uluslararas planlama rgtleri vb.) yaylmtr (s.320). Hardt ve Negri, tm bu sylediklerinin ardndan, tpk Amerikan emperyalizmi meselesinde olduu gibi mtereddit bir durumda olduklarn ortaya koyan u cmleleri sarf ederler: ulus -ar korporasyonlarn ulus-devletlerin kurumsal komuta sistemi zerinde ve tesinde ykseliini kabul etmek bizi yle bir dnceye sevk etmemelidir: genelde kurucu mekanizmalar kmtr; ulusdevletlerden grece bamsz ulus-st korporasyonlar serbest rekabet ve kendilerini ynetme eilimine girmitir. Bu doru deildir. Sadece kuruculuk ilevleri baka bir dzeye tanmtr (s.320). Dolaysyla yazarlar, kitabn banda ulus-devletlerin egemenliinin gerilemesi ve giderek ekonomik ve kltrel mbadeleleri dzenlemekten aciz hale gelmesinini ortaya kmakta olan imparatorluun ilk belirtileri arasnda saymalarna ramen, ulus-ar korporasyonlarn ulus-devletlerden tamamen bamsz bir ekilde kendi kendilerini ynetme kapasitesine sahip olmadklarn sylemektedirler. Bu da bizi aslnda kitapla ilgili baka bir soruna gtrmektedir. mparatorluk, kitabn kimi yerlerinde kurulmu olan bir iktidardr, yani bir imparatorluk anda yaamaktayzdr; kimi yerlerde ise kurulu sreci devam etmektedir ve birok gelime kurulu srecinin devam ettiini gstermektedir. mparatorluk kavram, kitabn eitli blmlerinde tek bir iktidar mant olarak somutlatrlsa ve bylece dnya piyasas ierisinde bir eitsiz ve bileik gelime fikri, dolaysyla fakl gler arasndaki bir mcadele reddedilse de, kresel kurulu piramidi balkl ksm aka bir hiyerarik dizilime iaret eder. Hardt ve Negri, katmandan oluan kresel kurulu piramidinin tepedeki en dar noktasna kresel zor kullanma tekelini elinde tutan bir sper-g (s.321) olan ABDyi yerletirirler. Bu ilk katman ierisinde yer alan ikinci dzlemde ise belli bal kresel para aralarn kontrol eden ve bylelikle uluslararas mbadeleleri dzenleme yetisine sahip bir grup ulus-devlet bulunur (s.321). Bu ulus-

313 Fatih Yal devletler ise, G-7 veya Davos gibi organlar araclyla birbirine balanmtr. Bu ilk katmann hemen altndaki katman ise ulus-ar korporasyonlarn dnya apnda yayd alardan; sermaye ak, teknoloji ak, nfus ak vb. alardan oluur (s.321). Bu katman ierisinde olan ve sklkla ulus-ar korporasyonlarn iktidarna baml bir dzlemde ise, artk z olarak yerel, toprak temelli rgtlenmelerden olumu genel egemen ulus-devletler dizgesi yer alr (s.321). Piramidin en geni katman ise, kresel g dzeninde halklarn karlarn temsil eden gruplardan oluur (s.322). Bu tarz piramitsel bir yap, dnyann bugnk haline ilikin yaplacak bir analiz balamnda, mbadelelere ve evrimlere dsal olan tek bir iktidar aygt fikrine mukabil daha avantajl bir konumdadr. nk , irket-devlet ilikisinde, basite irketler tarafndan teslim alnm bir devlet kavramsallatrmas yerine, aka kresel g ilikileri dzlemindeki hiyerarik yapya gndermede bulunmaktadr. En tepede bir devlet, yani Amerika Birleik Devletleri, tek bana bulunmakta ve hemen onun altnda yine az sayda devlet yer almakta, bunlar ise beraberce hem ekonomik hem de asker i komuta mekanizmasn oluturmaktadr. Hemen onlarn altnda ise ulus -ar korporasyonlar yer almaktadr ve bunlarn hkm esas olarak kendi altlarnda yer alan ve sayca bir hayli fazla olan ulus-devletlere gemektedir. Bu piramitte eksik olan ise ikinc i katmana yani ulusar korporasyonlarn ve ulus-devletlerin bulunduu katmana yerletirebileceimiz ve birinci katmandaki devletlerle bu katmandaki devletlerarasnda bir dolaym mekanizmas ilevi gren IMF; Dnya Bankas, Dnya Ticaret rgt vb. kapitalizmin kresel lekteki brokratik dzenleyicisi kurumlardr. Bir dier eksiklik ise ABD ve G-7ler dndaki btn lkelerin homojen bir ekilde, okuluslu irketlerin altndaki dzleme dahil edilmeleridir. Bu ise, tek tek ulus-devlet iktidarlarnn gcnn hafifsenmesi anlamna gelir ki, bu, o lkelerin greli zerkliklerini, yani dnya siyaseti ierisinde oynayabilecekleri rol, daha batan kabul etmemeyi getirir. Ancak, birok rnek, ulus -devletlerle irketler arasndaki ilikiler balamnda, meselenin bu kadar basit olmadn ve daha karmak bir iliki btnnden sz edilmesi gerektiini ve belirlenim ilikisinin diyalektik bir nitelii haiz olduunu gstermektedir. mparatorluka Kar okluk mparatorlukun yaynlannn ardndan yaplan tartmalarda, Hardt ve Negriye yneltilen eletirilerden biri de, imparatorluk ann gerek devrimci znesi olduunu iddia ettikleri Spinozadan mlhem okluk kavramnn kitap boyunca net bir tanmnn verilmeyii ve kavramn mulk nitelii ile ilgiliydi. Hardt ve Negri, bu eletirilere yant verecei ve okluun sarih bir tarifinin yaplaca beklenen, mparatorlukun devam niteliinde bir kitap

Alternatif Politika, Cilt. 1, Say. 2, 300-324, Eyll 2009

314

zerinde altklarn kendileri ile yaplan rportajlarda belirtmilerdi. Bu alma okluk, mparatorluk anda Sava ve Demokrasi ismiyle 2004 ylnda yaynland. Ancak, kitap byk lde bir hayal krkl niteliindeydi. nk, Hardt ve Negri, bu kitapta okluk kavram zerinde mparatorluka nazaran daha ayrntl bir ekilde duruyorlarsa da, kitabn temel problematii bambakayd. Hardt ve Negri, nasl ki mparatorluka yazdklar nszde Bu kitap Krfez Savann hemen ardndan yazlmaya baland ve Kosovadaki sava bitmeden nce bitirildi. Dolaysyla okur argman mparatorluun kuruluundaki iki belirgin olayn orta noktasna yerletirmelidir diyerek zmnen de olsa, Souk Sava ertesindeki mphem ve kaotik insanlk durumunun etkisi altnda kaldklarn ve mparatorlukta dile getirilen tezlerin 1991-2001 aralndaki bu alacakaranlk yllarna ilikin fenomenlerden beslendiini kabul ediyorlarsa, oklukun nsznde de bu kitap asl olarak 11 Eyll 2001 ile 2003 Irak sava arasnda, sava bulutlar altnda yazld diyerek kitabn bir 11 Eyll-sonras alma olarak okunmas gerektiini belirtiyorlard. okluku mparatorlukun devam niteliindeki bir kitap olarak okurken, yazarlarn da belirtme ihtiyacn hissettikleri bu dnemselletirmenin aklda tutulmasnn gerekli olduunu dnyorum. nk mparatorluk, kapitalizmin ve emperyalizmin tarihindeki 10 yllk (ve bugn geici olduu daha iyi anlalan) bir iyimserliin, zafer sarholuu halet -i ruhiyesinin tam ortasndan yazlm bir kitapken, okluk 11 Eyll sonrasnn tedirgin atmosferinin, sava hayaletinin tm dehetiyle geri dnn n ve emperyalizmin en ilkel, yani kolonyal biimiyle tekrar vcut buluunun aknl ierisinde yazlm bir kitapt ve tam da bu niteliiyle, mparatorlukun, iyimser metafiziine mukabil, -bir imparatorluun mevcudiyetinin kabul tezinden vazgeilmemi olmakla birlikte, ayaklarn yere daha salam basan, daha gereki bir kitapt. Bu blmde okluku, tpk mparatorlukta olduu gibi, tek tek btn tezleri zerinden deil, imparatorluk mu emperyalizm mi sorusuna ve yeni dnya dzeninin niteliine o daklanarak okumaya alacam. ki stisna oklukun hemen banda yazarlar, ierisinde bulunduumuz dnya halini betimlemek iin kresel i sava terimini kullanrlar. Buna gre, Dnya leinde srp gitmekte olan atmalar, sava deil i sava rnekleri olarak anlamak en dorusu olacaktr. nk, uluslararas hukuk tarafndan geleneksel olarak kavrand biimiyle sava, egemen siyasal

315 Fatih Yal birimler arasndaki silahl atmayken, i sava tek bir egemen birime ait toprak parasnda, egemen olan ve olmayan savalar arasndaki silahl atmadr(s.20). Savaa ilikin bylesi bir kavramsallatrmann kitabn hemen banda yaplm olmas, Hardt ve Negrinin mparatorluktaki tezlerini savunmaya devam ettiklerini gsterir. Buna gre, eer artk sz konusu olan kresel lekte hkm sren bir egemenlik aygt ise, dnyada vuku bulan btn savalar da birer i sava niteliinde olacaktr. Bu ise, bunlarn herhangi birinin tm imparatorluu seferber ettii anlamna deil, -ki sz konusu atmalarn her biri yerel ve zgrdr-, bunlarn kresel emperyal sistem iinde var olduu, koullarnn onun tarafndan belirlendii ve ayn zamanda sistemi etkiledii anlamna gelir (s.20). Bu satrlar, kapitalist entegrasyonun bylesine derinletii gnmz dnyasnda hibir yerel gelimenin kresel balamndan koparlarak anlalamayacan iaret etmesi bakmndan anlamldr. Lakin yazarlar burada basite buna iaret etmenin tesinde, mparatorlukta da dile getirdikleri bir argmann, emperyalist, emperyalistler aras ve anti-emperyalist savalar bitmitir. Bu tarihin sonu barn hkmranln getirmitir. Daha dorusu, kk ve i atmalar ana girmekteyiz. Los Angeles ve Granadadan Mogadishu ve Saraybosnaya her emperyal sava bir i savatr, bir polis eylemidir. Aslnda, iktidarn i ve d kollar arasndaki (orduyla polis, CIAyle FBI arasndaki) grev blm giderek bulanklap belirsizleiyor (s. 203-204) argmannn, 11 Eyll-sonras dnya iin de geerli olduunu sylemektedirler. Dolaysyla, Hardt ve Negri iin 11 Eyll-sonras dnya hala bir imparatorluk dnyasdr. Ancak, kitabn devamna ilikin dikkatli bir okuma, Hardt ve Negrinin mparatorluktaki mevcudiyetini bir nceki blmde ortaya koymaya altm mtereddit durularnn oklukta da devam ettiini gsterecektir. stelik oklukta bu tereddt hali dozajn artrm ve Hardt ve Negri, zeri rtl bir ekilde de olsa, mparatorlukta dile getirilen kimi tezleri revize etmek durumunda kalmlardr. oklukun yazarlar, gnmzn vahi, kresel sava halini anlamann ilk anahtar istisna mefhumunda ya da daha dorusu, biri Alman biri Amerikan kkenli iki istisnada gizli (s.22) diyerek istisna kavramna bavururlar. Alman kkenli olan istisna kavram, Carl Schmitte dayanr ve buradan hareketle Giorgio Agambenin istisnann kural haline geliine ilikin yapt tespite katlarak, savan bir istisna durumu olmaktan karak bir kural haline geldiine iaret eder. 3 Bu alma balamnda, istisna durumu teriminin ABD kkenli olan ikincisine daha yakndan bakmamz gerekiyor. Hardt ve Negri, ABD d politikasna ikin bir kavram olan, ABDnin stisnailiinin, bir yandan kuruluundan itibaren Avrupal egemenlik anlayna kar benimsedii zgrlk, insan haklar, demokrasi gibi deerlerin taycln yapmas

Alternatif Politika, Cilt. 1, Say. 2, 300-324, Eyll 2009

316

anlamna gelirken te yandan, sz konusu olann bir hukuka istisna olma anlamna da geldiini sylerler:
Amerika Birleik Devletleri kendisini giderek uluslararas dzenlemelerden (evre, insan haklar, ceza mahkemeleri vs.) muaf klyor ve kendi ordusunun, nleyici saldrlar, silah kontrol ve yasad alkoyma gibi konularda dier ordularn tabi olduu kurallara uymak zorunda olmadn iddia ediyor. Bu anlamda Amerikan istisnas en gl olann yararland ifte standard, yani komuta edenin hibir kurala boyun emek zorunda olmad fikrini anlatyor (s.25).

Hardt ve Negri, her ne kadar, Alman ve ABD kkenli istisnalar arasnda bir iliki bulunduunu ve bu ilikinin niteliini anlamakszn iinde bulunduumuz sava halini doru bir ekilde zmleyemeyeceimizi iddia etseler de, kendileri bu balanty doru bir ekilde kuramam gibi grnmektedirler. ABD balamnda dile getirdikleri ABDnin istisnailii tezi, bizzat ABD yaylmaclnn meruiyetini salamak iin ABDli ideologlarca retilmi olup, sahiden de zgn ve ABDye aittir. Ancak hukuki istisnailik, bugn ABD ahsnda tecessm etmesine ramen, ABDye zg olmayp tam da Schmittin istisna tanmna uygun bir grnm arz etmektedir. Yani ABD, 11 Eyll saldrlar ile birlikte bekasn tehdit eden bir istisna durumunun varln tespit etmi ve kresel egemen g olarak kresel bir olaanst hal rejimini tesis etmeyi amalamtr. 4 Hardt ve Negrinin bunu grememelerinin esas nedeni ise, temel argmanlar olan imparatorluk anda yayor oluumuz iddiasyla dorudan balantldr. mparatorlukta dile getirilen, ABDde dahil hibir ulus devletin kresel egemenlik aygtnn merkezinde yer alamayacana ve egemenliin ulus -devletler, kresel irketler ve sivil toplum kurulular arasnda blldne ilikin bu iddia, yazarlarn ABDnin istisnailiinden bahsetmelerine ramen, 11 Eyll sonrasnda ABDnin egemen g olarak bir istisna durumunu ilan ederek mevcut uluslararas hukuku askya almasn ve tam da bu anlamyla Schmittin egemen, istisna durumuna karar verendir eklindeki tanmna uygun hareket etmesini grmelerini engellemektedir. Yani, Hardt ve Negrinin, 11 Eyll sonras dnyaya ilikin olarak, Schmitt ve Agamben zerinden yaptklar istisna durumu tanmlamas doru olmakla birlikte, teorik ncllerinin batan sorunlu bir ekilde kurulmu olmas nedeniyle eksiktir. Yine de, ABDnin istisnailiine ilikin vurgunun, Hardt ve Negriyi, gnmz dnyasn deerlendirirken mparatorluktakinden daha gereki bir konuma yerletirdiini grebiliriz. rnein, mparatorlukta uluslararas mahkemelerden bahsederken son derece iyimser bir ekilde, Mahkemeler sre iinde sadece yenilmilere mahkmiyet kararlar veren bir organ olmaktan kp, ahlaki dzen iindeki ilikileri, polis eylemlerini ve emperyal

317 Fatih Yal egemenlii merulatrc mekanizmalar dayatan ve yaptrma balayan yasal bir organ ya da organlar sistemi olma ynnde dnmek zorunda kalacaktr (s.63) denilirken; oklukta, En glnn de emperyal hukuka ve yaptrmlara tabi olmas eklindeki savlar, bizce soylu ama topik bir strateji. nsanla kar sular yarglayan emperyal adalet kurumlar ve uluslar aras mahkemeler, BM Gvenlik Konseyi ve en gl ulus-devletler gibi hkim kresel glere baml olduklar srece zorunlu olarak mparatorluun siyasal hiyerarisini yeniden retecektir. Amerika Birleik Devletlerinin kendi vatandalarnn ve askerlerinin Uluslararas Ceza Mahkemesinin yargsna tabi olmasn reddetmesi, yasal normlarn ve dzenleme lerin nasl eitsiz uygulandn gzler nne serer (s.47) eklinde realist bir betimleme yaplmtr. Yaanan kresel sava halinin ve istisna durumunun da, Hardt ve Negrinin ABDnin askeri mdahalelerine baklar zerinde etkili olduunu grebiliriz. mparatorlukta, ABD yaylmaclnn emperyalist mi emperyal mi olduuna ilikin tereddtlerle dolu bir tarihsel bakn ardndan, Vietnam Sava emperyalist eilimin son nefesi ve dolaysyla yeni bir Anayasal rejime gei noktas olarak grlebilir. Avrupa tarz emperyalizmin yolu artk bir daha almayacak biimde kapanmt; ve bundan sonra ABD hem geri dnmek hem de anna yakr bir emperyal ynetim iin ileriye atlmak zorunda kalacakt (s.194) sonucuna varmalar ve imparatorluk a argmanyla birlikte, emperyalist mdahaleler dneminin kapandn iddia etmelerine mukabil, oklukta vurgu biraz daha, emperyal mantkla i ie olduu iddia edilen ABD emperyalizmine kaym durumdadr:
ABD ordusunun getiimiz on yllarda, en azndan ideolojik dzeyde, emperyalizm ve mparatorluk arasnda bir yerlerde mphem bir konum igal ettiine dair eitli belirtiler var. En azndan 1990lardan beri, ABD d siyasetinin ve askeri mdahalelerinin hem emperyal ist hem emperyal mant ierdii sylenebilir. Bir taraftan, her askeri mdahale ve genel d siyaset ABD ulusal karlar asndan aklanyor ve aklanmak zorunda: Ya ucuz petrol salamak gibi belirli karlar ya da istikrarl pazarlar veya stratejik askeri konumlar elde tutmak gibi daha genel karlar. Bu adan, Amerika Birleik Devletleri modern Avrupal emperyalist devletler trnden bir ulusal iktidar gibi hareket ediyor. Dier taraftan, her ABD askeri mdahalesi ve genel d siyaset ynelimi ayn zamanda emperyal bir mantk da barndryor ve snrl ulusal karlara deil btn insanln karna gnderme yapyor (s.78).

Hardt ve Negrinin oklukta, kresel egemenliin ileyiine ilikin mparatorlukta dile getirdikleri post-emperyalist iddialar 11 Eyll sonrasnda yeniden gzden geir ip, kimi deiikliklere gittiklerini, kitabn Davosa Yolculuk isimli alt blmlerinden birinde daha net bir ekilde gzlemleyebiliriz. imdi bu blme bakalm.

Alternatif Politika, Cilt. 1, Say. 2, 300-324, Eyll 2009

318

Davos Ruhu Kapitalist enternasyonal, her yl Davosta buluup kresel grnm analiz e tmeyi bir gelenek haline getirmi durumda. Kresellemenin kendiliinden ileyen, doal ve geri dndrlemez olduuna ilikin iddia, Davosta her sene bizzat kapitalistlerin kendileri tarafndan yalanlanyor. nk bu toplantlarda, Hardt ve Negrinin de syledii gibi, byk irketlerin liderlerinin nasl hkim ulus-devletlerin siyasal liderleriyle ve ulusst ekonomik kurumlarn brokratlaryla pazarlk ve ibirlii yapma gereksinimi duyduuna tank oluruz. Orada ayrca, ekonomik ve siyasal kontroln ulusal ve kresel dzeylerinin birbiriyle elimek bir yana mkemmel uyum ierisinde altn da grebiliriz (s.184). Hardt ve Negrinin Davosu irketler, ulus-devletler ve ulus st brokratik kurulularn, pazarlk ettikleri ve g yartrdklar bir arena olarak deerlendirmeleri ilgin grnyor. nk, her ne kadar, mparatorlukun Kresel Kurulu Piramidi isimli ksmnda kresel egemenlie ilikin hiyerarik bir betimleme yapmlarsa da, bunun hemen ncesindeki sayfalarda, byk ulus-ar korporasyonlar ulus-devlet otoritesi ve yasal erevesinin ok tesine gemitir. Grnen o ki yzyllar sren bu diyalektik sona erdi: Devlet yenildi, dnyay artk byk irketler ynetiyor (s.318) demeleri ve hkmet ve politika ulus-ar komuta sistemiyle tamamen btnlemitir. Kontrol mekanizmalar bir dizi uluslararas organ araclyla eklemlenmitir (s.319) diye devam etmeleri onlar, 1990larn kreselleme ideologlarnn, piyasa glerinin dnyay ynettiine ilikin naif bak alaryla benze r bir konuma srklyordu. Oysa oklukta Hardt ve Negri, byk lde bu bak asn terk etmi durumdadrlar. u satrlar bunu ok net bir ekilde ortaya koymaktadr:
siyasal dzen ve dzenleme olmadan hibir ekonomik piyasann varolamayaca eklinde ki eski fikir bir kez daha dorulanyor. Eer serbest piyasa sz, siyasal kontrolden muaf, zerk ve kendiliinden bir piyasay anlatyorsa, serbest piyasa diye bir ey yok demektir. Bir efsaneden ibarettir. () Hi siyasal dzenleme olmasayd, yani emek anlamazlklarn zmek iin g ilikilerine bavurulmasayd, kapitalist piyasa da olmazd (s. 184-185).

Yazarlar sermayenin kendi kendini ynetebilir bir aamaya gelmi olduu fikrini, ticaret irketlerinin ve tccarlarn, devlet kontrol dndaki ala nlarda sanayi kapitalizmi ncesindekine benzer bir zel hukuk alan yaratma abalarna (lex mercatoria) deindikten sonra, yeni lex mercatoria erevesinde ve byk hukuk firmalarnn hkmetme kapasitesi temelinde gelien bu szlemelere dayal hukukun genellii abartlmamal. Gerekte sermayenin zynetimi hayali pek kstldr (s.187) diyerek bir kez daha reddederler. mparatorlukun argmanlar silsilesi ierisinde, yeni kresel egemenlik aygtnn ileyiinde

319 Fatih Yal neredeyse ilevsiz olarak addedilen ve sermayenin ikinliinin karsna bir aknlk dzlemiyle karlarak, sermaye iin almas olmazsa olmaz bir zorunluluk olarak gsterilen ulus-devlet, oklukta farkl bir biimde sermaye egemenlii iin var olmas mutlak zorunlu bir entite halini almtr. rnein, mparatorlukta, kapitalist gelime kresel apa ulatnda, hibir arac olmakszn, dorudan oklukla kar karya kalmtr. Dolaysyla diyalektik, daha dorusu snr ve rgtlenmesi bilimi buharlap umutur. Ulus -devleti kendi ykmna uratan ve bylelikle bu devletin diktii engelleri aan snf mcadelesi, mparatorluun kuruluunu analiz ve alma alan olarak karsna alr. O halde, bu engel olmadnda, mcadele tamamen aktr. Sermaye ve emek uzlamaz biimde dorudan doruya kar karya gelmitir. Bu komnizmin her tr politik teorisinin temel kouludur diyerek, ulus-devletin snf mcadelesinin dolaymland bir alan olmaktan kt grn savunan Hardt ve Negri, oklukta, her kapitalist zynetim topyasnn ardnda gl ve desteki bir siyasal iktidar gizlidir (s.187) dedikten sonra, sistemin ileyebilmesi iin farkl ulusal piyasalarn istikrarl olmas gerektiinden ve mlkiyet hakk ile emein kontrolnn ulusal iktidarlar tarafndan garanti altna alnmas gerektiinden sz etmektedirler. Ayrca ulus-devletler uluslararas i szlemelerinin arkasnda durmal ve yaptrm tehdidini de stlenmelidirler. Ayrca, oklukta Dnya Ticaret rgt ve IMF gibi kresel brokratik dzenleyici kurulular, mparatorlukta olduu gibi yeni kresel egemen aygtnn, tek tek btn ulus-devletlere akn olan ve onlar st -belirleyen birer ynetsel aygt olarak deil, aksine, eitsiz ve bileik gelime yasalarnn geerli olduu ve tek tek ulus -devletler aras egemenlik mcadelelerinin baskn bir rol oynad, baml organizasyonlar olarak ele alnrlar. rnein yazarlar, DTy her ne kadar emperyal bir hukukun ortaya ktna iaret eden bir rgtlenme olarak grseler de u satrlar yazmadan edemezler:
DT kresel aristokrasinin gerek bir forumu gibi. Orada ulus-devletler arasndaki btn kartlk ve elikileri, bunlarn birbirleriyle atan karlarn, eitsiz glerini ve Kuzey-Gney blnmeleri boyunca dizilmelerini apak biimde gryoruz. () Uluslararas anlama larla ortaya kan yeni ve elikili kresel ekonomik dzen, hem kreselleme eilimleri hem yeniden canlanan milliyeti eler, hem liberal neriler hem liberal ideallerin bencilce arptlmas, hem blgesel siyasal dayanma hem de neokolonyal finansal ve ticari hkimiyet operasyonlarn ieriyor. Yeniden canlanan ekonomik milliyetiliin bir rnei, en gl lkelerin ulusal ekonomilerinin elik ya da tarm gibi nemli bir sektr kresel piyasalardan kt etkilenince ald korumac nlemlerde grlr. Liberal fikirlerin bencilce arptlmasna bir rnekse, ulusal ekonomilerinde rekabeti korumak iin antitrst yasalarn benimseyen hkim lkelerin, uluslar aras planda tekellerin glenmesini ve rekabetin zayflamasn salamak iin bu yasalar sumen alt etmesidir (s.188).

mparatorluktaki, tek bir hkmetme mant altnda birlemi bir dizi ulusal ve ulus st organ (s.18) eklindeki elikisiz, przsz ileyen, uluslararas g ilikilerinin ortadan

Alternatif Politika, Cilt. 1, Say. 2, 300-324, Eyll 2009

320

kalkt, post -emperyalist bir dnya kapitalizmi tanmna nazaran, yukardaki satrlarda yer alan eitsiz ve bileik gelimeyle belirlenen, korumacln ve tekelciliin hala nemini koruduu, ulus-devletlerin son derece ilevsel bir rolnn olduu ve ulusal ve blgesel g ilikileri ve rekabetin belirleyici olduu bir kresel dzen betimlemesi ok daha aklayc grnmektedir. Ayn ekilde, Hardt ve Negri, her ne kadar kresel kurumlar olsalar da, IMF ve Dnya Bankasnn karar mekanizmalarndaki eitsizliki yapya da deinip, bunlarn ulus devletlerle olan balantlarn ortaya koyarlar:
DTde her ulusun bir oyu varken, Dnya Bankas ve IMFde garip bir bir dolar bir oy sistemi geerlidir ve oy hakk parasal katkya denktir. rnein 2003te Amerika Birleik Devletleri yz seksen yesi olan IMFdeki toplam oylarn yzde 17sini, btn G-7 lkeleri ise yzde 46dan fazlasn elinde tutuyordu (s.189).

Sadece bu satrlara baklarak bile, Hardt ve Negrinin mparatorlukta yaptklar merkezsiz, post-emperyalist, ulus-devletleri aan ve piyasa glerince ynetilen bir dnya dzeni betimlemesinin doru olmad neticesine varmak mmkn grnmektedir. oklukun en nemli ksmlarndan biri olan Jeopolitik ve Yeni ttifaklar ise kresel dzenin 11 Eyllsonrasndaki grnm ile Hardt ve Negrinin imparatorluk tezinin sorgulanmas iin nemli ipular vermektedir. ABD versus mparatorluk mparatorlukun birok yerinde, yukarda ok daha ayrntl bir ekilde tarttmz zere, post-emperyalist ve post modernist bir egemenlik aygt olan mparatorluun, aslnda ABDnin kurulu projesine ikin olduu, ABD anayasasndan ve ABD yaylmaclndan feyiz ald iddia edilir. Buna gre Amerikan tarz egemenlik anlay, Avrupa egemenlik anlayndan farkl olarak, akn deil ikindir, kendisini ancak a eklinde ve okluu devindiren mekanizmalar kurarak meru klabilir, dlayc deil ileyicidir, toprak temelli bir genilemeyi fazla nemsemez, ak ulu snrlar dikkate alr, emperyalist deil emperyaldir. Ksacas, Hardt ve Negriye gre ABD kurulu projesi yeniden bir ak uzam eklemleme ve snrsz bir alanda uzanan alar iinde yeniden sonsuz eitli ve tekil ilikiler kurma modeline gre tasarlanmtr. ve ada imparatorluk fikri ABDnin ierideki kurulu projesinin kresel apta yaylmasyla domutur (s.80). ABD, mparatorluun merkezinde yer almamasna ve bunu yapacak gc olmamasna ramen, mparatorluun rol-modeli niteliindedir. yle ki, yazarlar mparatorluun ierisinde monari, aristokrasi ve demokrasinin bir arada bulunduu bir karma anayasa fikrini barndrdn syledikten sonra. Bu lye tekabl eden ABD ehrinden sz ederler Bomba monarik g demektir ve

321 Fatih Yal Washingtondur, para aristokratik gtr ve New Yorktur, gkyz ya da iletiim demokratik gtr ve Los Angelestr (s.353-354). 1990lar boyunca, ABDnin dzenledii btn askeri mdahaleler ABDnin kendi ulusal karlarndan deil, kresel bir hak nosyonundan kaynaklanmtr. Dnya polisi ABD emperyalist karlarla deil, emperyal karlarla hareket etmektedir (s.195). Bunu yaparken ise, Birlemi Milletleri, uluslararas para rgtlerini ve hatta insan haklar rgtlerini devreye sokmakta, kendisinden mdahale talebinde bulunmasn istemeye almaktadr (s.196). ABD, tek bana hareket edebilecekken BM emsiyesi altnda dierleriyle ortaklaa hareket etmeyi tercih eden bir sper gtr (s.321). Oysa oklukta, bir nceki kitapta imparatorluun en nemli gstergelerinden biri olarak kabul edilen bu ok tarafllk ve emperyal hak nosyonu ile hareket etme ilkesinin ABD tarafndan aka terk edildii belirtilir ve ABD, mparatorluk projesinin karsnda konumlandrlr:
Gnmzde asl olarak Amerika Birleik Devletlerinin temsil ettii tektarafl jeopolitik stratejinin ilk grevi, eski uluslararas dzenin kurumlarnn krizini srdrmektir. Tektarafl bir strateji etkili bir biimde kresel siyasete hkmetmek iin, rnein Birlemi Milletlerin siyasal ve yasal kapasitelerini zayflatmaldr. (s.330)

Dolaysyla, mparatorlukta post-emperyalist kresel egemenlik aygtn fikrinin ilham kayna olan, bu aygt ierisinde ayrcalkl bir konumu bulunan, imparatorluun bar gc konumunda yer alan, askeri operasyonlar kendi ulusal karlar adna deil, emperyal sistemin salkl bir ekilde ileyebilmesi iin gerekletiren Amerika Birleik Devletleri, 11 Eyll-sonrasnn dnyasnda artk baka bir yerde, imparatorluk projesinin tam karsnda konumlandrlr. Benzer bir ekilde mparatorlukta, kresel egemenlik aygtnn ileyii iin son derece nemli bir rol haiz olan ve ok tarafllk ilkesi uyarnca emperyal mdahalelerin merulatrld kresel bir zemin olarak ilev gren Birlemi Milletler, oklukta daha farkl bir ekilde alglanr. Birlemi Milletler, artk geriye kalan tek sper gcn idaresine girmitir ve gnmzde, Amerika Birleik Devletlerinin kresel hegemonyasnn ve tektarafl kontrolnn en ak ifade bulduu yer Birlemi Milletler olmutur (s.330). Hardt ve Negri, sadece bu szlerle bile, mparatorlukta kendileri tarafndan kurulan argmanlar silsilesini yine kendileri ykm olurlar. Artk sz konusu olan ok tarafl deil tek tarafl bir emperyal biimdir. Bylesi bir kavramsal dntrmenin sorunlu olduu ise ortadadr. nk, mparatorluu kendisinden nce gelen egemenlik biimlerinden ayran ve post -emperyalist klan ilkelerden biri (ok tarafllk) yerini baka bir ilkeye (tek taraflla) brakmtr ama bu bir imparatorluk anda yayor olduumuza ilikin iddiay geersiz klmamaktadr. te tam

Alternatif Politika, Cilt. 1, Say. 2, 300-324, Eyll 2009

322

da bu nedenle, oklukta, bir imparatorluk anda yaadmz fikri adeta zorunluluk kabilinden ve bir mahcubiyetle birlikte dillendirilebilmektedir. mparatorluktan okluka geite zerinde durmamz gereken son alan ise, kresel gler arasndaki rekabetle ilgilidir. mparatorluktaki, bir zamanlar tank olduumuz birka emperyalist g arasndaki atma ya da rekabetin yerini (btn bunlar st -belirleyen, bir rnek yaplandran ve tartmasz post kolonyal ve post-emperyalist olan tek bir ortak hak nosyonu altnda toplaya n) tek bir iktidar fikri almtr (s.33) eklindeki argman, oklukta aka terk edilmi durumdadr. Hardt ve Negri, kresel egemenlik iin ABD ile mcadele eden gten, Avrupa Rusya ve inden bahsederler. Buna gre, ABDnin imdiki ve gelecekte dzenleyecei askeri operasyonlarn temel saiki, aslnda bu glerle olan rekabettir. yle ki, er eksenine dhil edilen lkelerin, yani Irak, ran ve Kuzey Korenin kendi balarna pek bir nemleri yoktur, bu lkeler kresel egemenlik mcadelesinin gerekletii alanlar olmalar hasebiyle nemlidirler:
Irak Sava Avrupaya ynelik dolayl bir saldr olarak okunabilir: Hem savan gerekletiriliindeki siyasal tarz itibaryla hem de ABDnin Iraktaki enerji kaynaklarn kontrol etmesinin Avrupa endstrisi iin yaratt tehdit itibaryla. Ayn ekilde, rana ynelik uyarlar da Rus Kontrolnn gney kanadna ynelik dolayl bir tehdit olarak grlebilir. Son olarak da, Kuzey Koreye ynelik uyarlarn Dou Asyada byk bir ABD askeri varl iin gereke salayarak in kontroln dolayl olarak tehdit edip zayflatacan kurgulamak hi de g deil (s. 331-332).

Dnya dzenine bu tarz bir bak as, kimi alardan sorunlu olmakla birlikte, yine de dnya ekonomisi ve siyasetini st -belirleyen, ulus-st, tek bir iktidar fikrine nazaran daha gerekidir ve yine ok taraflln yerini tek taraflla braknda olduu gibi, mparatorluktaki argmanlarn alaa edilmesi anlamna gelir. nk er eksenine dhil edilen lkeler, aslnda dnya egemenlii iin verilen mcadelenin siyasi ve askeri adan dolaymland alanlar ise, ortada ne bir kresel egemenlik aygt, ne de emperyal bir hak nosyonu var demektir. 11 Eyll-sonras, sahiden de artk hibir eyin eskisi gibi olmayaca bir dnyadr. Ama burada sz edilen eski aslnda ok da eski deildir; Sovyetler Birliinin zlnn ardndan yaanan o tuhaf on yldr. 11 Eyll sonrasnda yaananlar, baka birok eyle birlikte, liberal topyann bitii anlamna gelir. Tarih henz sona ermemitir, ebedi bar tesis edilememitir, smr ortadan kalkmamtr, emperyalizm yok olmak bir yana eskisine gre ok daha kanl bir ekilde varln devam ettirmektedir. te mparatorluk ve okluk, 11 Eyll bir milat olarak alndnda anlaml bir karlatrmal okumaya tabi tutulabilir. mparatorluktaki her eyin eski argmanlarla anlalamayacak kadar radikal bir ekilde deitiine ilikin inan ve postmodernizm ile paylalan hereyin sonu ideolojisi, oklukta yerini, sz konusu olann bir kopu deil, bir sreklilik olduuna ilikin

323 Fatih Yal daha itidalli, daha ayaklar yerde bir perspektife brakm durumdadr. okluku, bugn anlamada mparatorlua nazaran daha faydal klan da bu perspektiften baka bir ey deildir. Sonu mparatorlukun yaynlannn ve emperyalizmin bitiinin byle grkemli ve Marksist bir ekilde ilan ediliinin zerinden ok gemeden emperyalizm bir kez daha sahneye kt. Sosyal bilimler, lgatinden kard emperyalizm kuramlarn, bata Lenininki olmak zere tekrar gndemine almak zorunda kald ve emperyalizm kavram burjuva bilim adamlar iin bile kullanl hale geldi. Bu da en bata da sylediim gibi, Hardt ve Negrinin ve mparatorlukun dnsel trajedisi oldu. mparatorluk da okluk da bu almada ortaya koymaya altmz zere, postemperyalizmin teoriletirilmesi abalarnn bir rndrler ve bu aba baarszlkla sonulanm durumdadr. nk gezegenimiz henz Hardt ve Negri tarafndan betimlenen post-emperyalist bir emperyal egemenlik evresine girmemi durumdadr. Bilakis, kapitalizmin halen yaamakta olduumuz kriziyle birlikte, serbest piyasa ideolojisi byk lde itibar yitirmi, ulus-devletler ok gl aktrler olarak yeniden dzenleyici bir ilev grmeye balam, devletler serbest ticaret yerine korumacl savunur bir pozisyona gelmiler, IMF, Dnya Bankas ve Dnya Ticaret rgt gibi kurumlar ise byk lde etkisiz ve tezleri sorgulanr bir veheye kavumulardr. Bunun yan sra Rusyann ve inin Avrasya corafyasnda yeniden jeopolitik birer aktr olarak temayz edileri ve dnya ekonomisinde sz sahibi bir konuma gelmeleri de, emperyalistler aras savalarn bittii ynndeki tezin bir geerlilii olmadn gzler nne serer niteliktedir. Bilakis, kapitalizmin son krizi, yeni pazarlarn ele geirilmesi, enerji kaynaklarnn kontrol, sermaye aklarnn dzenlenmesi gibi farkl biimlerle kresel egemenlik mcadelesini iddetlendirecek ve hatta uzun vadede byk bir savala sonulanabilecektir. Bu sreci doru tahlil edebilmek iin ise em peryalizm elimizdeki en geerli kavram olma niteliini korumaya devam etmektedir. Leninin geen yzyln banda belirtmi olduu zere, emperyalizm olmakszn modern sava ve modern siyaseti kavramak ve deerlendirmek mmkn deildir.

Alternatif Politika, Cilt. 1, Say. 2, 300-324, Eyll 2009

324

SON NOTLAR * Dr., Abant zzet Baysal niversitesi, ktisadi dari Bilimler Fakltesi, Uluslararas likiler Blm, Bolu.
1

alma boyunca kitap olan mparatorluk italik olarak, yazarlarn bir egemenlik aygt olarak tanmladklar imparatorluk ise normal yazlacaktr.
2

alma boyunca kitap olan okluk italik olarak, yazarlarn siyasi bir zne olarak tanmladklar okluk ise normal yazlacaktr.
3

stisna kavramnn Schmittteki kavramsallatrmas iin bkz. Carl Schmitt, Siyasi lahiyat Egemenlik Kuram zerine Drt Blm, Dost Kitabevi Yaynlar, 2002 ve istisnann kural haline gelii ile ilgili olarak bkz. Giorgio Agamben, Kutsal nsan Egemen ktidar ve plak Hayat, Metis Yaynlar, 2001
4

Bu konuyla ilgili olarak bkz. Fatih Yal, Kural Haline Gelen stisna, Felsefelogos, Say: 22, 2004