T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK - ELEKTRONK TEKNOLOJS

G KAYNAI
522EE0022

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 2 1. G KAYNAI KUTUSUNUN YAPIMI......................................................................... 2 1.1. G Kayna Kutusunun Tasarm ................................................................................ 2 1.2. Verilen llere Uygun Olarak Saclarn aretlenmesi................................................ 4 1.3. Verilen llere Uygun Olarak Saclarn Kesilmesi ..................................................... 5 1.4. Vida Deliklerinin Markalanmas ve Almas............................................................... 6 1.5. Potansiyometre ve D Balant Elemanlar in Delik Almas ................................. 8 1.6. Salarn stenilen ekilde Bklmesi ........................................................................... 9 1.7. G Kayna Kutusunun Birletirilmesi ..................................................................... 11 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 13 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 15 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 16 2. G KAYNAINDA KULLANILACAK BASKI DEVRE PLAKETNN IKARILMASI...................................................................................................................... 16 2.1. emas Verilen Devrenin Alt ve st Grnlerinin Aydnger Kdna izilmesi.. 16 2.2. Aydnger Kdna izilmi Olan Alt Grnn Bask Devre Plaketine Aktarlmas ........................................................................................................................................... 19 2.3. izilmi Olan Bask Devrenin Hazrlanm Olan Asit zeltisinde Eritilmesi.......... 23 2.4. Eritilmi Olan Bask Devre Yollarnn zolasyonunun Temizlenmesi........................ 23 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 25 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 27 RENME FAALYET3 .................................................................................................. 28 3. PLAKETE MALZEMELERN YERLETRLMES ....................................................... 28 3.1. Montaj Yaplacak Elemanlarn Balant Noktalarnn Delinmesi ............................. 28 3.2. Montaj Yaplacak Elemanlarn Plakete Yerletirilmesi............................................. 29 3.3. Elemanlarn Plakete Lehimlenmesi ............................................................................ 32 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 34 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 36 RENME FAALYET4 .................................................................................................. 37 4. G KAYNAI KUTUSUNA ELEMANLARIN YERLETRLMES ....................... 37 4.1. Transformatrn aretlenerek Yerletirilmesi ........................................................... 37 4.2. Plaketin Yerletirilmesi............................................................................................... 38 4.3. Potansiyometre ve D Balant Elemanlarnn Yerletirilmesi.................................. 38 4.4. Balant Kablolarnn Yaplmas ................................................................................ 42 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 44 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 46 RENME FAALYET5 .................................................................................................. 47 5. G KAYNAININ TEST EDLMES........................................................................... 47 5.1. Statik lmler ........................................................................................................... 48 5.2. Dinamik lmler....................................................................................................... 50 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 51 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 53 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 54

CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 55 KAYNAKA ......................................................................................................................... 57

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 522EE0022 Elektrik Elektronik Teknolojisi Alan Ortak G Kayna G kayna yapma becerisinin kazandrld bir renme materyalidir. 40/32 Bu modln n koulu yoktur. G kayna yapmak Genel Ama Bu modl ile uygun malzeme seimini yaparak g kaynan hatasz alacak ekilde yapabileceksiniz. Amalar 1. G kaynann kutusunun hatasz montajn yapabileceksiniz. 2. G kaynanda kullanlacak bask devre plaketini teknie uygun karabileceksiniz. 3. Plakete malzemeleri doru olarak yerletirebileceksiniz. 4. G kayna elemanlarnn kasa iine montajn hatasz yapabileceksiniz. 5. G kaynann almasn doru olarak test edebileceksiniz. Ortam: Atlye ve laboratuvar ortam Donanm: Sa, el takmlar, aydnger kd, asit zeltisi, temizleme malzemesi, plaket, elektronik malzemeler, transformatr, balant kablolar, multimetre, osilaskop Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

iii

GR GR
Sevgili renci, G kayna, 10. snftaki bilgilerimizi bir araya getirerek ortaya karacanz bir rn olacaktr. G kayna ile ilgili tm teorik ve uygulamal bilgileri, bundan nceki modllerde alm bulunmaktasnz. Bu modlde bir g kayna kutusunun yapmndan, en son k deerlerinin llmesine kadar tm ilemleri gerekletireceksiniz. Yapacamz g kayna, bundan sonra yapacanz tm devrelerin enerji ihtiyacn karlayacak ekilde tasarlanmtr. lem basamaklar ve retmeninizin klavuzluunda olduka ksa bir srede kutulu g kaynanz yapacaksnz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
G kaynann d grnn tasarlayp kutusunu yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Deiik g kaynaklar bularak okula getiriniz. Deiik g kaynaklar arasndaki farkllklar inceleyiniz. Kullanm amalarna gre fiziki yaplar arasnda farkllk bulunmakta mdr? nceleyiniz. G kaynaklarnn fiziki yaplarn incelerken en ok dikkatinizi eken zellii nedir? Aklaynz.

1. G KAYNAI KUTUSUNUN YAPIMI

G kaynann kutusu birok malzemeden yaplabilir. Eitim amal bir g kayna kutusu hazrlayacamz iin kutunun salam ve sya dayankl olmas gerekir. Ayrca ierisindeki malzemeleri muhafaza etmesi gerekir. Kullanacamz sa malzemenin en az 0,7 mm kalnlnda olmas tercih edilir. Kolay ekil almas ve kendisine verilen ekli bozulmadan korumas, sa kutunun stnlklerindendir. Ayn zamanda kutu gvdesi, ok snan elemanlar iin soutucu olarak da kullanlabilir.

1.1. G Kayna Kutusunun Tasarm

Kutu tasarmna balamadan nce g kayna devresinin ve devre donanmlarnn ne kadar yer kaplayaca hesaplanmaldr. Kutu ierisindeki en byk ve ar eleman transformatrdr. Kutu tasarmna ncelikle transformatrn gc hesaplanarak balanmaldr. P = V x I (G = Gerilim x Akm) olduuna gre, 0-12 volt 500 mA simetrik ve ayarl g kayna iin 12 V x 0,5 A = 6 watt Bu deere gre g kayna transformatr 6 watt gcnde olacaktr.

Resim 1.1: 6W 2x12V transformatr

Bir g kayna kutusu hazrlarken sa levhay ilemeye balamadan nce dikkate alnmas gereken hususlar: G kaynann bask devresinin boyutlar G kayna transformatrnn boyutlar Kutuya montaj yaplacak anahtar, sigorta yuvas, led, potansiyometre, born vida gibi elemanlarn zellikleri. Yapmay planladmz g kayna kutusunun kapak ve gvde ksmlar, aadaki ekillerde levha hlinde grlmektedir. Kapak ve gvdenin boyutlar da ekil zerinde gsterilmitir. Kutuda kullanlan sa kalnl 0,7 mmdir.

ekil 1.1: G kayna kutusu kapak ksmnn boyutlar

ekil 1.2: G kayna kutusu gvde ksmnn boyutlar

1.2. Verilen llere Uygun Olarak Saclarn aretlenmesi

Sac levha verilen llere gre metreyle llp iaretlenmelidir. aretlenen yerler metal bir gnye yardmyla izilmelidir. Bu ilemler yaplrken mutlaka i gvenlii kurallarna uyulmal, eldiven giymek ihmal edilmemelidir.

Resim 1.2: G kaynann ilenmemi sac

Resim 1.3: G kayna sacnn llmesi

Resim 1.4: G kayna sacnn metal bir gnye ile iaretlenmesi

1.3. Verilen llere Uygun Olarak Saclarn Kesilmesi

Gvde sac iaretlendii yerlerden bir sac makas ya da testere ile kesilebilir. Daha nce verilen llere gre sac zeri iaretlenip kesilmelidir.

Resim 1.5: G kayna sacnn sac makas ile kesilmesi

Sac kesilirken kenarlarnn olduka dzgn ve przsz olmasna dikkat edilmeli, sac kestikten sonra bir zmpara yardmyla keskin yerler giderilmelidir. Havalandrma iin kullanlan kanallar deiik ekillerde alabilir.

ekil 1.3: G kayna kapak ksmnn sacnn kesilmi hli

ekil 1.4: G kayna gvde ksmnn sacnn kesilmi hli

1.4. Vida Deliklerinin Markalanmas ve Almas

Vida deliklerini kaydrmadan tam istenilen yerden delmek istiyorsak ncelikle nokta yardm ile bu yerleri markalamalyz. Markalanmayan yerlerde sac yzeyi ok dzgn olduu iin matkap kayabilir veya delik iaretlenen yerin dna sapabilir.

Resim 1.6: Nokta ile sacn markalanmas

Markalama yaplrken sacn dzgnlnn bozulmamas iin mutlaka sert ve dz bir zeminde tutulmas gerekir. Markalama yapldktan sonra bir metal matkap ucuyla bu noktalar vida aplarna gre delinmelidir.

Resim 1.7: Markalanan yerden sacn delinmesi

1.5. Potansiyometre ve D Balant Elemanlar in Delik Almas

ekil 1.5: Delikleri alm gvde ksmnn n paneli

G kaynann gvde ksmnda almas gereken delikler gsterilmitir. Bunlar: Ama kapama dmesi Ama kapama ledi Potansiyometre 0-12 volt DC konektr +12 V DC konektr -12 V DC konektr GND (ase) konektr

ekil 1.6: Delikleri alm gvde ksmnn arka paneli

G kaynann arka paneline taklacak elemanlar snrldr. Bunlar: 220 volt girii iin kablo Sigorta yuvas

Yerleim plan yaplrken transformatr nereye konulacaksa sigorta yuvas ve 220 volt girii de oraya yakn olmaldr. G kaynann gvde ksmna taklacak elemanlar dikkatlice llp delikler ona gre almaldr. Delikler daha byk aldnda potansiyometre gibi elemanlarn taklmas zor olabilir.

ekil 1.7: Kapak ve gvdeyi birletirme delikleri

ekil 1.8: Transformatr sabitleme delikleri

1.6. Salarn stenilen ekilde Bklmesi

G kayna kutusunun delikleri delindikten sonra, kapak ve gvde saclar caka veya mengene yardm ile bklmelidir.

Resim 1.8: G kayna kutusunun caka yardm ile bklmesi

Resim 1.9: G kayna kutusunun kapann bklm hli

Resim 1.10: G kayna kutusunun gvdesinin bklm hli

10

Resim 1.11: G kayna kutusunun gvdesi (alttan grn)

Resim 1.12: G kayna kutusunun gvdesi (yan grn)

1.7. G Kayna Kutusunun Birletirilmesi

Resim 1.13: G kayna kutusunun nden grn

11

Resim 1.14: G Kaynann arkadan grn

G kaynann tm ilemleri bittikten sonra istenilen bir renge sprey boya yardm ile boyanabilir. n panele Resim 1.15te gsterildii gibi bilgisayardan hazrlanan bir etiket yaptrlarak dmelerin grevleri yazlabilir.

Resim 1.15: G kaynann n panel etiketi

12

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

G kaynann d grnn tasarlayp kutusunu yapnz.

lem Basamaklar

neriler ncelikle sacn kenarlarnn ok keskin olduu iin tm ilemlerinizde mutlaka eldiven kullanmal ve dikkatli olmalsnz. Verilen lleri cetvelle doru olarak sacn zerine kurun bir kalemle iziniz (Resim 1.2-1.3-1.4). Arkadalarnzdan yardm alarak ya da mengene ile sktrarak testere ile daha nce iaretlediiniz kenarlar dikkatlice kesiniz. Daha sonra yine mengene yardm ile bknz (Resim 1.5-1.8). Delikleri delmeden nce mutlaka markalaynz. Bu sayede matkapla tam istediiniz noktalar delebilirsiniz. Deliklerin aplar birbirinden farkl olaca iin nce kk delikleri delerek ie balaynz (Resim 1.6-1.7). Transformatr, 220 giri, sigorta, potansiyometre vb. elemanlar atnz deliklere yerletiriniz. G kaynann kapan yanlarndan gvdeye vidalayarak sabitleyiniz.

llerine uygun olarak g kaynann saclarn iaretleyiniz.

llerine uygun olarak sac kesip daha sonra bknz.

Vida deliklerini markalayp sonrasnda matkapla deliniz.

Elemanlar yerletiriniz. G kaynann kutusunu birletiriniz.

13

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri 1 2 3 4 5 Sacn zerine g kayna kutusunun llerini izdiniz mi? llerine gre sac kesip daha sonra bktnz m? Vida deliklerini markalayp sonrasnda matkapla deldiniz mi? Elemanlar kutu ierisine yerletirdiniz mi? G kaynann kutusunu birletirdiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

14

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. Sacn kalnln lmek iin kullanlr. Sac kesmek iin . kullanmalyz. Bir nesneyi tantmak veya benzerlerinden ayrmak iin iaret koymaya .. denir. Potansiyometrenin yerini amak iin kullanmalyz. G kaynann kutusu hangi malzemeden. yaplr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

15

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA

G kaynann bask devresini karabileceksiniz.

ARATIRMA
Bask devre tekniklerini aratrnz. Asit zeltisi iin hangi tr asitler kullanlabilir? reniniz.

2. G KAYNAINDA KULLANILACAK BASKI DEVRE PLAKETNN IKARILMASI

2.1. emas Verilen Devrenin Alt ve st Grnlerinin Aydnger Kdna izilmesi
G kaynann devresi ekil 2.1de verilmitir. G kayna devresi, 0 - 12V DC gerilim ayarl, +12V DC gerilim k, -12V DC gerilim k zeliklerine sahiptir. G kaynanda, bir adet 2x12V 6W gcnde transformatr, 500 mA sigorta, anahtar, drt adet 1N 4001 diyot, 0-12 V k gerilimini ayarlamak iin bir adet 5 K potansiyometre, 1000 F /25 V iki adet giri filtre kondansatr, adet 470 F /25 V k filtre kondansatr ve regleli klar iin 7812, 7912 ve LM 317 entegreleri kullanlmtr.

16

LM317T
3 ADJ VI VO 2

0-12 V +
C5 470uF

R1 220

FUSE 4X 1N4001 7812 2X AC 12 V

1 VI VO GND

S TRANSFORMATR

500mA

AC 220 V

50 Hz

+12 V +
2

+
C1 1000uF P 5k

GND

ekil 2.1: G kayna devresi

17
+
C2 1000uF

C3 470uF

GND +
C4 470uF

VI

VO

-12 V
7912

Burada dikkat edilmesi gereken en nemli hususlardan biri yksek akm geecek yollarn daha kaln yaplmasdr. Yol kalnln belirlerken izelge 2.1e uyulmas gerekir. Balant Yollar Genilii (mm) 0.2 0.3 1.0 2.0 3.0 4.0 5.0 Tayaca En Fazla Akm Deeri (Amper) 0.1 A 0.3 A 2.5 A 5A 6A 7A 9A

izelge 2.1: Bask devre yol kalnl tablosu

Kullanlan elektronik elemanlarn boyutlar nceden bilinirse bire bir uygun olarak bask devre karlabilir. Bask devre plaketine mutlaka alttan grn izilmelidir. Entegre devre kullanlan devrelerde, bu kurala dikkat edilmezse entegre ayaklarnda uyumsuzluk olur. Devre giri ve klarnn genellikle bask devre kenarnda olmasna dikkat edilmelidir. izim bittikten sonra birka sefer kontrol edilmelidir.

ekil 2.2: G kaynann bask devresi alttan grn

Bask devrenin stten grn ekil 2.3te verilmitir. stten grn bask devre karldktan sonra elemanlar yerletirirken kolaylk salar.

18

ekil 2.3: G kaynann bask devresi stten grn

2.2. Aydnger Kdna izilmi Olan Alt Grnn Bask Devre Plaketine Aktarlmas
Bask devre karmada eitli yntemler kullanlabilir. Bunlar: Bask devre kalemi yntemi Foto rezist yntemi Serigrafi yntemi t yntemi

Bu yntemler arasnda en kolay bask devre kalemi metodudur. Aydnger kdnda grlen ekil, bakr plakete aynen izilir. Fakat biraz zaman alr. Burada daha kolay ve yaklak % 95 baar yakalayabileceiniz t yntemi anlatlacaktr. I. adm: Plaket 10x7 cm boyutunda Resim 2.1de olduu gibi kesilir.

Resim 2.1: Bask devre plaketinin testere ile kesilmesi

19

Bakr yzeyinde hibir ya kalmayacak ekilde Resim 2.2de grld gibi kimyasal bir madde ile temizlenir.

Resim 2.2: Bask devre plaketinin yzeyinin temizlenmesi

II. adm: Resim 2.3te grld gibi temizlenen bask devre plaketinin yzeyine kesinlikle elle dokunulmaz.

Resim 2.3: Yzeyi temizlenmi bask devre plaketi

20

ekil 2.4: t yntemine gre bask devrenin kt kts

Kue kda tonerli bir yazcdan bask devrenin ekil 2.4teki gibi kts alnr. Burada kts alnan kdn bakr yzeye ters evirerek yaptrlaca unutulmamaldr. Aydngerden bakr yzeye izilen ekil ile t ynteminde kullanlan ekil ayna grnts durumundadr. Yani birbirine gre simetriktir.

Resim 2.4: Bask devre ktsnn plakete yaptrlmas

Resim 2.4te grld gibi bakr yzeye yaptrlr. Resim 2.5te grld gibi zerine bir kt konarak 3.derecede stlm bir tyle yaklak 5 dakika tlenir.

21

Resim 2.5: Bask devre plaketinin tlenmesi

III. adm: tlenmi plaket souduktan sonra Resim 2.6da grld gibi bir lavabo altnda ykanarak zerindeki kue kt kaldrlr.

Resim 2.6: Bask devre plaketinin tlenmesi

Plaket ykandktan sonra kmayan yollar Resim 2.7de olduu gibi bask devre kalemi ile tamamlanr.

22

Resim 2.7: Bask devre plaketine kmayan yollarn dzeltilmesi

2.3. izilmi Olan Bask Devrenin Hazrlanm Olan Asit zeltisinde Eritilmesi
Yollar dzeltilmi bask devre plaketi Resim 2.8de olduu gibi % 20lik perhidrol zeltisinin ierisine [1 l hidrojen peroksit, 5 l tuz ruhu (HCl)] atlr. Bakr tamamen eriyene kadar ierisinde tutulur.

Resim 2.8: Bask devre plaketinin aside atlmas

2.4. Eritilmi Olan Bask Devre Yollarnn zolasyonunun Temizlenmesi

Bakr eridikten sonra su ile ykanp yine bir kimyasal temizleyici veya tiner ile boya artklar temizlenir (Resim 2.9). Resim 2.10da bask devre kartnn son hli grlmektedir.

23

Resim 2.9: Bask devre plaketinden tonerin temizlenmesi

Resim 2.10: Bask devre kartnn son hli

24

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

G kaynann bask devresini karnz. lem Basamaklar emas verilen devrenin alt ve st grnlerinin aydnger kdna iziniz. Aydnger kdna izilmi olan alt grnn bask devre plaketine iziniz. neriler ekil 2.2 ve 2.3ten yardm alarak devrenin alt ve st grnn karnz. Bask devre yntemlerinden birini kullanarak yollar plakete aktarabilirsiniz. Hatal yollar dzeltilmezse tekrar dzeltilemez. Hazrlanacak asit ok tehlikeli olduu iin retmenlerinizin eliinde, ak havada maske kullanarak mutlaka bir eldivenle alnz. Yannzda temiz su bulundurunuz. Resim 2.9da olduu gibi bulak sngeri ve kimyasal bir ovucu ya da tinerle yollardaki boya izlerini kolaylkla temizleyebilirsiniz.

izilmi olan bask devrenin hazrlanm olan asit zeltisinde eritiniz.

Eritilmi olan bask devre yollarnn izolasyonunu temizleyiniz.

25

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri 1 2 3 4 5 emas verilen devrenin alt ve st grnlerini aydnger kdna izdiniz mi? Aydnger kdna izilmi olan alt grnn bask devre plaketine izdiniz mi? izilmi olan bask devreyi hazrlanm olan asit zeltisinde erittiniz mi? Eritilmi olan bask devre yollarnn izolasyonunu temizlediniz mi? emas verilen devrenin alt ve st grnlerini aydnger kdna izdiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

26

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. G kaynamzn klar 0-12 volt, 500 mA ise en yksek verebilecei g ka wattr? A) 3 watt B) 5 watt C) 6 watt D) 12 watt 5 amper iin bakr yol kalnl ka mmdir? A) 1 mm B) 2 mm C) 3 mm D) 4 mm S3. Aadakilerden hangisi bir bask devre karma yntemi deildir? A) Bask devre kalemi metodu B) Foto rezist metodu C) Etiket yntemi D) Serigrafi metodu S.4. Asit zeltisinde perhidrol oran ne olmaldr? A) % 5 B) % 10 C) % 20 D) % 50 S.5. Bask devre karmada aadaki ilem basamaklarndan hangisi dorudur? A) Alt ve st grn karlr-aside atlr-delikler delinir-yzey temizlenir. B) Aside atlr-alt ve st grn karlr- -delikler delinir-yzey temizlenir. C) Delikler delinir-alt ve st grn karlr-aside atlr-yzey temizlenir. D) Aside atlr-delikler delinir-yzey temizlenir-alt ve st grn karlr.

2.

3.

4.

5.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

27

RENME FAALYET3
AMA

RENME FAALYET3
devresinin plaketini delerek elemanlar yerletirip

G kayna bask lehimleyebileceksiniz.

ARATIRMA
Kullanacamz elektronik elemanlarn ayak kalnlklarn bir kumpas yardm ile lnz. Hangi aplarda matkap ular kullanmanz gerektiini aratrnz.

3. PLAKETE MALZEMELERN YERLETRLMES

3.1. Montaj Yaplacak Elemanlarn Balant Noktalarnn Delinmesi
Masa tipi kollu bir matkapla ya da amatr el matkaplaryla elemanlarn balant noktalar delinebilir. Kullanlan elektronik elemanlar farkl olduu iin kullandnz matkap ular da farkl olmaldr. Diren ve kondansatrler iin 0.8 mm, diyot, kpr diyot, rle, transistr iin 1 mm, kablo balantlar iin ise 1.5 mm matkap ucu kullanlmaldr (Resim 3.1).

Resim 3.1: Bask devre plaketinin masa tipi kollu matkapla delinmesi

28

3.2. Montaj Yaplacak Elemanlarn Plakete Yerletirilmesi

Devre elemanlarn yerletirmeden ve lehimlenmeye balamadan nce bask devre plaketinin bakr yollar gzle ve bir avometre ile kontrol edilmelidir. izim esnasndaki kk iziklerden dolay yollarda kopukluk olumu olabilir. Devrenin almamasna yol aacak bu tip hatalar mutlaka kontrol edilmelidir (Resim 3.2).

Resim 3.2: Bask devrenin gzle ve l aleti ile kontrol

Resim 3.3: Kondansatrlerin ve diyotlarn devreye montaj

Elektrolitik kondansatrler plakete iyice oturtularak monte edilmelidir. Hareket etmesi, ieriden bacann krlmasna neden olabilir (Resim 3.3).

29

Resim 3.4: Dier elemanlarn devreye montaj

Elektrolitik kondansatrlerin kutuplu olduu iin polaritelerine, diyotlarn anot-katot ularna ve regle entegrelerinin giri, k ularna dikkat etmek gerekir (Resim 3.5b).

Resim 3.5a: 7812-7912-LM317 regle entegreleri

30

Resim 3.5b: 7812-7912-LM317 regle entegrelerinin ayak balantlar

Resim 3.6a: G kayna devresinin bitmi hli

Resim 3.6b: G kayna devresinin bitmi hli

31

G kayna devresi bittikten sonra Resim 3.6bdeki gibi olacaktr.

3.3. Elemanlarn Plakete Lehimlenmesi

Lehimleme yaplrken lehimle ilgili tm kurallara uyulmas gerekmektedir. Lehim yaplrken souk ve atlak lehim olmamasna dikkat edilmeli, iki yzey de iyice sndktan sonra lehim yaplmaldr. Lehimin kendiliinden dald gzlenmelidir (Resim 3.7). Lehim sourken devre elemanlar hareket ettirilmemelidir. Lehimleme yaparken kesinlikle pasta kullanlmamaldr. Lehim ierisindeki pasta, yaplacak lehim iin yeterlidir. G kayna yaplrken lehimlemeye diren, diyot gibi boyu yksek olmayan elemanlardan balanmaldr. Her bir eleman tek tek yerletirilip lehimlenirse daha baarl sonular elde edilecektir.

Resim 3.7: Lehim rnekleri

Lehimleme bittikten sonra Resim 3.8de grld gibi kalan pasta kalntlar tiner ile temizlenmelidir. Pasta kalntlar iletkenlii artraca iin devrenin performansn olumsuz etkileyebilir.

Resim 3.8: Lehim sonras pasta kalntlar

32

Resim 3.9: Lehimlemenin son hli

33

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Bask devresinin plaketini delerek elemanlar yerletirip lehimleyiniz. lem Basamaklar Montaj yaplacak malzemelerin yerlerini deliniz. neriler Resim 3.1deki gibi malzeme deliklerini, matkab dik tutarak deliniz. Ayaklar kaln elemanlarn deliklerini delmeden nce ayaklarn kumpasla lp uygun matkap ucunu taknz. Plaket zerine elemanlar yerletirirken sya dayankl elemanlardan balaynz. Yar iletkenleri sonra taknz. Isnan elemanlar plaketi yakmamas iin 0.5 cm yukarda kalacak ekilde monte ediniz. Elemanlar lehimlerken kesinlikle pasta kullanmaynz. Pasta oksitleri temizlemek iin kullanlr. Her iki yzeyi iyi stlrsa lehim kaliteli ve salam olur (Resim 3.7-3.8).

Plaket zerine elamanlar yerletiriniz.

Elemanlar lehimleyiniz.

34

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri 1 2 3 Montaj yaplacak elemanlarn balant noktalarn deldiniz mi? Montaj yaplacak elemanlar plakete yerletirdiniz mi? Elemanlar plakete lehimlediniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

35

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aada bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. ( ( ( ( ( ) Isnan elemanlar plaketinin yzeyinden 0.5cm yukarda monte edilir. ) Elektronik elemanlar lehimlerken pasta kullanlmaldr. ) Kondansatrler plakete bitiik monte edilmelidir. ) Lehimleme yaplmadan nce kopuk yollarn kontrol yaplmamaldr. ) Her iki yzeyde iyi stlmazsa lehim souk lehim olur.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

36

RENME FAALYET4 RENME FAALYET4

AMA

G kayna kutusuna elemanlar yerletirip devreyi altrabileceksiniz.

ARATIRMA
Elektronik devrelerin kutusunu aarak ierideki devrelerin yerleme plann inceleyiniz. Elektronik cihazlarn kutu dndaki balantlar inceleyiniz. G kayna devresini sabitlerken ne tr ekipmanlar kullanlabilir aratrnz.

4. G KAYNAI KUTUSUNA ELEMANLARIN YERLETRLMES

4.1. Transformatrn aretlenerek Yerletirilmesi

Resim 4.1: Transformatrn yerine yerletirilmesi

Transformatr, 220 volt AC gerilimin kutuya girdii yere yakn monte edilmeli, etrafnda hava akm iin boluk braklmaldr. Transformatr ok ar olduu iin somunlu vida ile iyice sklmaldr (Resim 4.1).

37

4.2. Plaketin Yerletirilmesi

Resim 4.2: Plaketin yerletirilmesi

Plaket resimde grld gibi transformatrn ayaklar zerine yatay olarak monte edilir (Resim 4.2). Arza olduunda plaket yerinden kolayca sklebilecek ya da sklmeden arza giderilebilecek ekilde monte edilmeli, bakr yzeyler kesinlikle iletkenlerle temas etmemelidir.

4.3. Potansiyometre ve D Balant Elemanlarnn Yerletirilmesi

Resim 4.3: Potansiyometre ve bal

38

Resim 4.4: Potansiyometrenin yerletirilmesi (arkadan grn)

Potansiyometre kablo balants kolay olacak ekilde monte edilmelidir (Resim 4.34.4). Kablo gerildiinde kopmamas iin 220 V giriinde Resim 4.5te olduu gibi bir dm atlabilir.

Resim 4.5: 220 V giriinde kablo dm

Sigorta yuvas kutu montajl olup ierisine 500 mAlik cam sigorta taklr.

Resim 4.6a: Sigorta yuvas ve cam sigorta

39

Resim 4.6b: Sigorta yuvasnn yerletirilmesi

Anahtar, ak-kapal (I-O) olmak zere iki konumludur.

Resim 4.7: ift konumlu anahtar

Anahtarn yan tarafndaki trnaklar alan yuvaya oturacaktr. Silikon ile biraz daha salamlatrlabilir (Resim 4.8).

Resim 4.8: Anahtarn yerletirilmesi

40

Born vidalar, g kaynandan k gerilimlerini almaya yardmc olur.

Resim 4.9: Born vidalar

Resim 4.10: Born vidalarn yerletirilmesi

Ularna banana ve krokodil soket taklan bir kablo ileri daha kolaylatracaktr (Resim 4.11).

Resim 4.11: Banana ve krokodil soketli yardmc kablo

41

LED devrede +12 V kn olup olmadn gsterir. LEDin katot ucu aseye, anot ucu ise bir kablo yardmyla plaket zerindeki yerine lehimlenir.

Resim 4.12: LEDin yerletirilmesi

4.4. Balant Kablolarnn Yaplmas

Kablo balants yaplrken ierisinden geen akma ve zerindeki gerilime dikkat edilmelidir. Yksek gerilim tayan kablolar kesinlikle plak olmamal, ak kalan yerler daralan makaronlarla kapatlmaldr. 220 volt iin 0.75 mm kablo kullanmak yeterlidir. Yaplan souk ve atlak lehimler, bozuk balantlar snmaya neden olaca iin g kaynann performans der. Kablolar belirli yollardan geirilmeli klips yardm ile bir arada tutulmaldr.

Resim 4.13: Sigorta yuvas ile 220 V giri kablo balants

42

Resim 4.14a: Kablo balantlar

Resim 4.14b: Kablo balantlar

43

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

G kayna kutusuna elemanlar yerletirip devreyi altrnz. lem Basamaklar Transformatr kutu ierisine yerletiriniz. neriler Transformatr kutu ierisinde etrafnda boluk kalacak ekilde, somunlu vidalarla vidalaynz (Resim 4.1). Bask devre plaketinin bakr yzeyini ksa devre olamayacak ekilde kutu ierisine yerletiriniz (Resim 4.2). Bask devre plaketi iki yn de grlecek ekilde monte edilirse bulunduu yerden sklmeden arzas tespit edilebilir. D elemanlar yerletirilirken estetie uygun olmaldr. G kayna balants yaplrken bir kablo karmaas olmamasna dikkat edilmelidir. Yksek akm geen yerler iin daha kaln kablo tercih edilmelidir. Kablolar belirlenen yollardan iletim salamaldr (Resim 4.13-4.14).

Devre plaketini kutu ierisine yerletiriniz.

Potansiyometre ve d balant elamanlarnn balantsn yapnz.

Balant kablolarn balaynz.

44

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri 1 2 3 4 Transformatr kutu ierisine yerletirdiniz mi? Devre plaketini kutu ierisine yerletirdiniz mi? Potansiyometre ve d balant elamanlarnn balantsn yaptnz m? Balant kablolarn baladnz m? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

45

LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aada bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. 2. 3. 4. ( ( ( ( ) Kutu ierisinde hava akm iin boluk braklr. ) Balant kablolar ayn kalnlkta olmaldr. ) Soutucu kutu ierisinde kalmaldr. ) Montaj srasnda devreye enerji verilmemelidir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

46

RENME FAALYET5 RENME FAALYET5

AMA
G kaynann statik ve dinamik lmlerini yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Statik ve Dinamik lmlerin nasl yaplabileceini aratrnz. G kaynann devre emasn inceleyiniz.

5. G KAYNAININ TEST EDLMES

G kaynan test etmek iin birka lm sonucu almalyz. Bu sonular statik ve dinamik lm sonular olmak zere iki grupta inceleyebiliriz. Zamanla ok yava deien veya deimeyen fiziksel byklklerin llmesi statik lmdr. Sabit bir yke bal g kaynann knda llen gerilim ve ya akm deeri statik lme bir rnektir. lme esnasnda llen fiziksel bykln deeri deiiyorsa dinamik lm yaplyor demektir. Deeri deien bir yke bal g kaynann knda llen gerilim veya akm deeri dinamik lme rnek verilebilir.

Resim 5.1:Testi yaplacak g kayna

47

5.1. Statik lmler

G kaynann alabilmesi iin devre zerinden baz deerlerin doru olarak okunmas gerekmektedir. Bu deerler batan sona doru bir algoritma eklinde izelge 5.1de verilmitir. Bu kontroller, g kaynanda oluabilecek arzalar tespit etmek iin de kolaylk salayacaktr. Yaptnz lm sonularn izelge 5.1e yaznz. Eer istenilen deerler okunamyorsa algoritma takip edilerek arza bulunabilir. lm yaplacak nokta 1. Transformatr giriinde AC 220V var m? 2. Transformatr klarnda gerilim var m?( 2xAC 12V ve AC 24V ) 3. C1 kondansatr ularnda DC16V var m? 4. C2 kondansatr ularnda DC16V var m? 5. ktan +12 V DC gerilim elde ediliyor mu? lm Sonucu Yoksa 220V gerilim yoksa sigorta ve 220V kablosu kontrol edilmelidir. knda gerilim yoksa devrede ksa devre olabilir. Eer ksa devre yoksa transformatr bozuktur. Devrede ksa devre yoksa diyotlar ve kondansatr kontrol edilmelidir. Devrede ksa devre yoksa diyotlar ve kondansatr kontrol edilmelidir. Devrede ksa devre yoksa 7812 regle entegresi ve k filtre kondansatr kontrol edilmelidir. Devrede ksa devre yoksa 7912 regle entegresi ve k filtre kondansatr kontrol edilmelidir. Devrede ksa devre yoksa ncelikle LM 317 regle entegresi, potansiyometre ve k filtre kondansatr kontrol edilmelidir.

6. ktan -12 V DC gerilim elde ediliyor mu?

7. ktan min. 1,25V ve max 16V ayarl DC gerilim elde ediliyor mu?

izelge 5.1: Statik lm izelgesi

48

Resim 5.2: G kaynann potansiyometresimaksimum (13.74 V) ve minimum (1.256 V) deerde

Resim 5.3: G kaynann +12V ve -12V k

49

Resim 5.4: G kayna +5Va ayarlanm

Resim 5.5: Yk olarak bir diyot matris devresinin altrlmas

5.2. Dinamik lmler

G kaynana zamanla deeri deien eitli ykler balayarak yk akmlarn lnz. Bunun iin l aletinin seici anahtarn akm kademesinde uygun bykle almay unutmaynz.

50

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

G kaynann statik ve dinamik lmlerini yapnz. lem Basamaklar G kaynann k deerlerini deeri sabit yk altnda kontrol ediniz. G kaynann k deerlerini deeri deien yk altnda kontrol ediniz. neriler G kaynann izelge 5.1deki ynergelere gre gerekli statik lmlerini yapnz. Olmas gereken gerilim okunamyorsa sebeplerini aratrnz. Dinamik lmleri yapnz.

51

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri 1 2 G kaynann giri devrelerini kontrol ettiniz mi? G kaynann k gerilimini kontrol ettiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

52

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aada bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. 2. 3. ( ) Statik lmenin artlar salanmazsa dinamik lmenin artlar salanamaz. ( ) G kaynann knda bir yk bal iken yaplan lmler statik lmlerdir. ( ) G kaynann knda bir yk bal iken yaplan lmler dinamik lmlerdir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

53

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz. 1. 2. 3. Kumpas sacn . lmek iin kullanlr. Plaketin bakr yzeyi ve elemann baca beraber stlmazsa lehim olur. Pasta temizlemek iin kullanlr.

Aada bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 4. 5. 6. ( ) G kayna yksz alrken yaplan lmler dinamik lmlerdir. ( ) Kutu zerinde hava akm iin boluk braklmaldr. ( ) Transformatr AC gerilimi DC gerileme evirir. Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 7. 7912 entegresi devrede hangi amala kullanlmtr? A) Akm snrlamas iin kullanlmtr. B) Gerilim ayar iin kullanlmtr. C) ktan sabit -12 volt gerilim almak iin kullanlmtr. D) ktan sabit +12 volt gerilim almak iin kullanlmtr. G kayna devresindeki diyotlarn grevi nedir? A) Gerilimi sabitlemek B) ACyi DCye evirmek C) DCyi ACye evirmek D) Filtre etmek G kayna devresindeki entegreler hangi amala kullanlmamtr? A) Regle B) Akm ayar C) Gerilim ayar D) Dorultma Regleli +5 V k veren 4,5 W gcnde bir g kayna tasarlaynz.

8.

9.

10.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

54

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 Kumpas Makas Markalama Matkap Sac

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 C B C C A

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 Doru Yanl Doru Yanl Doru

RENME FAALYET-4N CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 Doru Yanl Yanl Doru

55

RENME FAALYET-5N CEVAP ANAHTARI

1 2 3 Doru Doru Yanl

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 Kalnln Souk Oksitleri Yanl Doru Yanl C B D

10.

Bu g kayna iin 9 volt 4,5 Wlk bir transformatr kullanlabilir. 9Vx500 mA=4,5 W yapacaktr. Regleli +5 V iin de 7805 entegresi kullanlarak devre tasarlanabilir.

56

KAYNAKA KAYNAKA
Statik ve Dinamik lme http://www.yildiz.edu.tr/~okincay/dersnotu/OtoKontIIBol.pdf0 (4.04.2011/15:30)

57

EKLER
Aada metal levha iin kullanlabilecek ablonlar 1:2 leinde verilmitir. Bu ablonlar fotokopi makinesinde 2:1 leinde byterek g kayna kutusunun gvdesi ve kapa iin kullanabilirsiniz.

58

Bakr yzeye izilecek bask devre yukarda 1:1 llerde verilmitir. Bakr yzey ile kdn arasna bir karbon kd konur. Kdn zerinden ekil, bastrarak tekrar izilir. Bakr yzeye kan eklin zerinden bask devre kalemi ile tekrar izilir. Vakit kaybetmek istemeyenler elle de izebilir.

t ile bask devre karmak iin kullanlacak ablon 1:1 llerde verilmitir.

59