EMS- TEBRZ'NN ESER

MAKALAT
(KONUMALAR)
EVR Mehmed Nuri GENOSMAN

GiRi
Yllardr, Makalt- ems-i Tebriz, ikinci adyle Hrka-i ems zerinde almaktaym. Bugnn diliyle ems-i Tebrlz, Konumalar diye adlandrdmz bu kitabn asl, Farsa ve Arapa ile kark, onnc yzylda yazlm ok etin ve arkaik pasajlar ve deyimlerle dolu bir elyazmasdr. Eser, ok nemli ve artc tasavvuf konularn iine ald gibi, o an belli bal ahsiyetlerini, zamann kltr ve bilim hareketlerini yanstmas, hele Mevln Celleddin'ln karanlkta kalm olan baz ynlerini aydnlatmas bakmndan da bir hazine deerindedir. ems-i Tebriz, Konya'ya niin gelmitir? Mevln ile onun arasndaki iliki nasl balamtr? Mevln'nn normal hayatn birdenbire altst ederek ona cokun ve takn yepyeni bir ruh alayan bu adam kimdir? te bu noktalar bize aka gsterecek ok nemli bilgileri bu kitapta bulmaktayz. Kitabn geri ok etin ve dikenli taraflar vardr ve bu zellii, bugne kadar bir evirisinin yaplmasna engel olmutur. Ancak mutlu bir raslantnn bana bu eseri Trk aydnlarna ve tasavvuf merakllarna tantmak frsat ve cesaretini vermi olduunu sylersem, okurlarmn beni yadrgamayacaklarn sanrm. Bu eviriye kaynak olan kitap, ok saygdeer dostum Mevln torunlarndan Prof. Dr. Ferudun Nafiz Uzluk tarafndan vaktiyle bana armaan edilmi olan elyazmas bir nshadr. Bu metin, 27x21 lsnde ve 326 sayfadr. Nesih krmas, nesih, sls ve ta'lik gibi eitli yaz rnekleriyle temiz ve okunakl bir ekilde yazlm, zerinde yer yer ufak tefek nsha farklar iaret edilmitir. Metnin baz ksmlarnn kenarlarna bol haiyeler, aklamalar eklenmitir. Tarihi ve yazar belli olmayan bu nshann, merhum Mevlevi arif meahirinden Ayal akir tarafndan Dergh mzesindeki iki nsha ile karlatrlarak orijinal bir metinden kopya edildii, sayfa kenarlarndaki haiyelerin de sonradan eklendii anlalmaktadr, ite stad Prof. Dr. Uzluk'un himmetine borlu olduum bu kitab her ihtimale kar memleket kitaplklarnda bulunan baka elyazmalaryle de karlatrmak lzumunu duyduum iin nce Konya'dan ie baladm. Mevln Mzesi Kitapl'ndaki 2144 ve 2145 sayl iki yazma metinle yer yer karlatrdm. Daha sonra istanbul'da Beyazd Ktphanesi Kataloglarna ba vurdum. Veliyddin Efendi Kitaplndan aktarlm bir Makalt yazmas buldum ama bu kitapk ufak bir zetten baka bir ey deildi, istanbul

niversitesi kitaplnda bulduum 679 F.Y. numaral metin de yine bir zetten ibaretti. Yaptm bu aratrma ve incelemelerden sonra elimdeki nshann en doru ve salam bir kaynak olduu sonucuna vardm. Kitabn baz yerlerinde irkildiim oldu. Bu yzden, balam olduum eviri hayli gecikti. Son gnlerde ikinci bir raslant daha oldu. ran'da baslm olan bir Makalt metni, yine aziz dostum Prof. Dr. Uzluk tarafndan getirtilerek bana armaan edildi. Bu yeni frsattan da faydalanarak yaptm evirileri bir de basl metinle karlatrmak ve son kontroldan geirmek lzumunu hissettim. Trkiye'deki metinlerden alnan kopyalardan meydana geldii anlalan bu kitabn, deerli bilgin ve aratrc ranl Ahmed Honuvis tarafndan gzden geirilerek zerinde dzeltmeler yapldn, gerekli not ve haiyelerle sslendiini ve gzel bir bask halinde irfan lemine sunulduunu grmekle de ayrca mutluluk duydum. Kendi hesabma, bu yeni baskdan da hayli faydalandm inkr edemem. Mellifine teekkrlerimi sunmay da bir bor bilirim. Ancak, benim evirime esas olan nsha ile yeni bask arasnda byk ve nemli farklar buldum. Bendeki nshann birok sayfalar basl kitapta eksik kalmtr. Hele yazma nshann 95'inci sayfasndan 164'nc sayfasna kadar olan ksm tamamiyle atlanmtr. Daha baka yerlerde de hayli atlamalar grlmektedir ki kitabn ikinci basksnda bunlarn dzeltilmesi ok faydal olacaktr. u hale gre Farsa metnin Trkiye'de kritik bir basksn yapmak zorunlu grnmektedir. Kitap hakkndaki aratrmalarmz bu satrlarla zetledikten sonra, biraz da eviri zorluklar zerinde durmak isteriz. Kitaba esas olan elyazmalarn daha nce incelemi bulunan ran'n sayl ilim ve fikir adamlarndan rahmetli Furzan Fer'in u szlerini aynen naklediyorum: Makalt kitab, emseddin-i Tebriz'nin baz meclislerdeki sohbetleri srasnda, Mevln ile konuurken aralarnda geen bahislerden, mritler ve inkarclar tarafndan sorulan sorulara verdii cevaplardan derlenmi bir eserdir. Kitaptaki cmle ve pasajlarn kesik ve dank olmas da gsteriyor ki bu eseri ems kendisi kaleme almam, belki o anlar her gn mritler tarafndan kaydedilmi ve son derece bir tertip bozukluu ile de derlenmitir. Ama inkr edilemez ki, bize Mevln'mn zel yaantsn, onun hayat hikyesini kapsayan bir ok gizli noktalar da gn na karmaktadr. Mevln'nn, emseddin Tebriz ile nasl bulutuunu anlatan ve o bulumann efsanelemi ynlerini, iyi bilinemeyen, sebepleri anlalamayan taraflarn aydnlatmak gayreti gsteren birok eski ve yeni menakb yazarlar, bu hikyeleri ancak romantik bir klkta uzun uzadya nakletmeye zenmilerdir, ite Makalt kitab bu gizli kalm konular zerindeki perdeyi kaldrd gibi, Mevln'nn, ems'e nasl kapldna da bir dereceye kadar tutmakta ve aklk getirmektedir. Kitap, herkese bilinen halin aksine olarak emseddin-i Tebriz'nin ok keskin grl bir bilgin ve bir hakikat , mritlik mertebesine ermi arif bir yol gsterici olduunu retmektedir. te sadece bu nokta bile eserin nemini belirtmeye yeter. Kitabn tarih deerinden baka ayrca, emseddin'le grmesinden sonra Mevln'da yeni bir hayatn baladm gsteren ak iaretler vardr. ems'in getirdii yeni fikirler, prensipler ve retim sistemi konusunda aratrma yapmak isteyenler, aradklarn Makalt kitabnda bulacaklardr. nk Makalt ile Mesnevi arasnda kuvvetli bir balant vardr. Nasl ki Mevln, Mesnevi'de geen birok fkra, hikye ve nkteleri Makalt'tan almtr. Kitap ayrca gnl ekici deyim ve terimlerindeki slp gzellii bakmndan Fars Edebiyat ve Filolojisinin bir hazinesi deerindedir. in zorluunu belirtmek iin yukarda saydm sebepleri stat Furzan Fer de kabul ediyor. Ana dili Farsa olan

bir ilim adamnn bu gr, ak bir gerein ifadesidir. evirinin zorluunu artran engellerin banda en ok diyaloglar gelmektedir. Konuanla dinleyen, soran ve cevap veren; hatta nc ahs, ayn fiil ile ifade edilmektedir. Dedim ki, dedi ki yerine hep dedi fiili kullanlmtr ki bu da artc sebeplerden biridir. Ama kitab birka kere dikkatle, merakla ve sabrla okuyup da havasna girdikten sonra konu biraz daha aydnlanyor. Kesik ve balantsz gibi grnen devrik cmlelerden sonraki cmle ve satrlardan bir mn karmak mmkn oluyor, ama ne de olsa yine gramer kurallarna smayan szler eksik deil. Bizi en ziyade ilgilendiren nokta, ele alman konular herkese anlalabilir bir hale getirmek, Trk dilinin bugn benimsenmi olan deyim ve terimlerine uygun fakat her trl arlktan, zorlama ve yapmacklardan uzak bir eviri rnei vermektir. te bu nokta zerinde, gcmzn yettii kadar uratk. Konumalar kitabnda, zellikle stadn hayat hikyesi, Mevln ile aralarnda geen tasavvuf bahislerdeki gr birlii, bazen dnce ayrl, stadn azndan kt gibi kayt ve

zapt edilmitir. Bu sohbet konumasndan bazen deiik bir slp kokusu gelir; yer yer sp saymalar, fke belirtileri, zamaneye gre ayp saylmayan baz ak sak nkteler de eksik deil. Ama bu zellik ve konulardaki deiik eda, okurlar skmadan, onlarda derin bir ilgi ve merak uyandrmaktadr. imdi eserden messire intikal yoluyle biraz da mellifin ksa bir biyografisini izmeye alalm.

ems-i Tebriz Kimdir?

Byk arif Melikdd olu Ali olu Muhammed emseddln, yaradlnda stn vasflarla bezenmi, Allah vergisi yksek bir istidat ve kabiliyetle domu Allah klarndan, ilh ak arabiyle ba dnm hakikat ve mn ehli erenlerdendir. Altnc hicret yzylnda Tebriz'de hayata gzlerini am, henz ocukluk ve ilk genlik alarnda bile ada olan kuan ocuklarndan bambaka bir vasfta yaratldn gstermitir. Cokun, hareketli, duygu ve dnce bakmndan daima ileriye bakan ve zamannn deer llerini aan bu harika ocuk, bize kendini yle anlatyor: Henz erginlik ana girmemitim. Ak deryasna daldm m, 30-40 gn hi bir ey yiyemezdim; istekten kesilirdim, gnlerce ala susuzlua katlanrdm. Bir gn babam bana kt, 'Olum, dedi, ben senin bu halinden birey anlamyorum; bunun sonu nereye varacak? Bu davranlar seni felkete gtrecek.' Ben ona u cevab verdim: Baba! Seninle benim babalk ve evltlk ilikimiz neye benzer bilir misin? Bir tavuun altna tavuk yumurtalaryle kark bir de kaz yumurtas koymular. Vakti gelip de civcivler kt zaman bunlar hep birlikte analarnn arkasna der giderler, yolda bir gl kenarna raslarlar. Kaz yumurtasndan kan civciv hemen kendisini suya atar, bunu gren ana tavuk, eyvah yavrum boulacak der. rpnmaya balar. Halbuki kaz yavrusu nee iinde suda yzmektedir. te seninle benim aramdaki fark da byledir. Ahmet Eflk'nin, sayn dostum Prof. Tahsin Yazc tarafndan dilimize evrilmi olan Ariflerin Menkbeleri adl eserine gre Tebriz ehrinde emseddin'e ems-i Perende yani Uan ems derlermi. Bu lakabn ona, ok gezmesinden ve sk sk zamane ariflerini ziyaret iin ehirler arasnda dolamasndan tr verildii anlalmaktadr. Ayrca ona manev mertebesi ve ergin ariflerden saylmas dolaysiyle Kmil.i Tebriz de denilirmi. Ama bunun, hem byk arif emseddin Muhammed'in hem de baka bir emseddin'in lakab olduu anlalmaktadr. Merhum stat Furzan Fer'in ran'da vaktiyle neretmi olduu Menakb-i Evhaduddin-i Kirman adl eserde Evhaduddin yle anlatyor: Kayseri'de bulunduum srada Kmil-i Tebriz denilen bir zat vard; bu, perian halli bir k idi. Sultan Alaeddin ile vezirleri ona ok sayg ve sevgi gsterirlerdi. Batn ehli bir adam idi. Sultan yannda ok itibar var idi. Herhangi bir adam iin bin dinar bile iltimas etseydi red olunmazd. imdi Evhaduddin'in bahsettii bu Kmil-i Tebriz ile byk arif ems-i Tebriz'nin baka baka kiiler olduunda phe etmiyoruz. nk ems-i Tebriz, sz geen Kirmanl Evhaduddin'in uzun uzadya aleyhinde bulunmu ve Evhaduddin, ems'in yce mertebesini anlayamamtr. u hale gre onun Kayseri'de rastlad Kmil-i Tebriz, baka birisidir yani Kmil sznn, o emseddin'in vasf deil ismi olduu anlalmaktadr. Yine Eflk'nin Ariflerin Menkbeleri kitabnda, Mevln Celleddin, yukarda sz geen ikinci ems-i Tebriz'den bahsederken, Tebrizli Kmil, Konya ehrinin aptaldr, Fakih Ah-med'den birka derece daha stndr, demektedir. Bu Kmil-i Tebriz'nin, ok vakit zamane sultanlarnn, devlet byklerinin makamlarna teklifsizce girip kt, Saray kapclarnn ona ses karmad, hatta sultann tahtna kp oturduu, meclislere vakitli vakitsiz girip kt, meclislerdeki aletlerden herhangi birini alp dar frlad halde hi kimsenin ona engel olmaya cesaret edemedii anlalmaktadr. Baz ak gnll bykler, Mevln emseddin-i Tebriz'ye, Seyfullah yani Allah Klc da demilerdir. Bu Kmil-i Tebriz'nin ad, Makalt kitabnda da aynen gemektedir. lerde grlecei gibi Makalt' n ikinci blm yle balyor: Pir Muhammed'e sordular: Tebrizli Kmil'in hrkas nnde ne hale geliyorsun? Tpk doan penesine tutulmu bir sereye dnyorsun sonra diyorsun ki, 'doan ldreyim de kendimi kurtaraym. nk o kendi hesabna yayor Yukardaki szlerden de anlalyor ki bu Kmil-i Tebriz baka bir Allah eridir. Evhaduddin'in Kayseri'de grd, Mevln'nm, Fakih Ahmed'den birka kat daha stndr, diye bahsettii zat da Kmil-i Tebrizi'den baka birisi deildir. nk bunun byk arif emseddin Muhammed'e benzer bir taraf yoktur. Zaten Eflk'nin verdii bilgi ile Mevln

elleddin'in ems hakknda kulland deyimler arasnda da eliki vardr. Mevln, hi bir zaman stadn baka vasfla vmemi, onu Kmil-i Tebriz diye anmamtr. Bu aklamalardan sonra imdi yine asl konumuza dnebiliriz. Byk arif Tebrizli Muhammed emseddin, baz yanl grl tetkikilerin sand ve bize tanttklar gibi basit bir btn dervii deildir. O yzyllarn yetitirdii byk mritler arasnda stn vasflarla yaratlm esiz bir ariftir. Byle olmasayd, Mevln gibi zahir ve batin ilimlerinde yksek derecelere ermi, zamannda mderrislik ve mftlk mertebelerine ykselmi sekin bir insan, Allahsal bir ak ve itiyak ateiyle tututurabilir miydi? Mevln'ya btn normal hayatn bir tarafa iterek, iini gcn, medresesini ihmal ettirerek, onu madde leminin dnda baka bir leme gtren; ona mn leminin pencerelerini aan bu Tebriz gnei, bu Trk velisi olmutur. u halde, bu nitelikte ve bu yetenekte olan ulu bir arifin baya bir btn dervii olamayaca; onun, gnl yce hakikatlerle dolu bir irfan ve irad kayna olduu phesizdir. Makalt'n incelenmesi, bize, Tebrizli emseddin'in, zamannda en yksek islm bilgilerden, tefsir, hadis, fkh, felsefe ve kelm bilimlerinde de yeter derecede ilerlemi olduunu ve drt mezhebin fkh esaslarna da in bulunduunu ve bu cmleden olarak afilerin mehur be kitabnda Tenbih adl eseri de incelediini gsteriyor. ems'in, Arap edebiyat ve filolojisinde de stn bir bilgiye sahip olduunu anlyoruz. Yllarca Suriye'de Halep ve am gibi byk ehirlerde yaad, Araplarla iliki kurduu, onlarn dillerini gayet iyi bir ekilde konuup yazd Makalt'taki yer yer Arapa pasajlardan anlalmaktadr. Bir aralk Erzurum'da ve Trk ehirlerinde retmenlik yapm olan ems'in Konya'ya nasl ve niin geldii bahsine dnelim: Makalt'ta u satrlar okumaktayz: Allahya yalvardm. Yarabbi beni kendi velilerinle tantr, onlarla yolda et dedim. Ryamda, 'Seni bir veliyle yolda edelim,' dediler. 'O veli nerededir?' diye sordum. Ertesi gece bu velinin Rum diyarnda (Anadolu'da) olduunu sylediler. Bir mddet sonra tekrar grdm ryada, 'Henz vakti gelmemitir, her iin bir zaman var,' dediler. Bu aklama bize, Mevln'nn da vaktin olgun velileri mertebesine ykselmi kendisine muhatap olacak kuvvetli bir mn ehli bulamad iin zahir bilgileri erevesi ierisinde kalm olduunu gstermektedir. ems bunu duymu ve sezmitir. indeki cokun hisleri aktaracak derin ve geni bir gnl aramaktadr. Aradn da Mevln Celleddin'de bulmutur. Mevln Celleddin, geri mn lemine ait bilgilerden yoksun deildi. lk tasavvuf neesini babas Sultanu'l-Ulem' dan, onun lmnden sonra da Horasan erenlerinden babasnn arkada Tirmizli Seyid Burhaneddin'den almt. Ama ems ile bulumas bambaka bir hadise olmutur. Bu hadiseyi Eflk, Molla Cami ve dier tezkirecilerle Mevln'nn byk olu Sultan Veled, eitli ve renkli dekorlar ierisinde anlatrlar. lerde bu konuya dnmek zere bir de ems'in ilk statlarna -ve tasavvufla nasl ilgilenmi olduuna dair elimizdeki bilgileri zetleyelim:

lk alar
ems, kendi ifadesine gre ilk nasibini Tebriz'de, Ebbekr Sellebaf (Sepeti Ebubekir) adnda bir mritten almtr. Eflk'nin Sultan Veled'den naklederek anlattna gre btn vellik niteliklerini onda bulmutur ama kendisinde, eyhinin gremedii ve hi kimsenin farknda olamad birey vard ki onu ancak Mevln Celleddin grebilmiti. Yine ems'in Sultan Veled'e anlattna gre ocukluk gnlerinde Allahy, melekleri, yerlerde ve gklerde bir ok olaylar grr, herkesi de kendisi gibi sanrm. Ama sonradan anlamtr ki bunlar bakalar gremiyor. eyh Ebubekir de bunlar herkese sylemesini yasaklarm. Hafz Hseyin Kerbalay'nin, Ravzatl Cinan (Cennet Ban. eleri) adl eserinde u satrlar okumaktayz:

ems-i Tebriz uzun sre Tebriz'de eyh Ebbekr Selle-bafn hizmetinde bulundu. Byk bir olgunluk ve erginlik mertebesine erdi ama onu daha fazla olgunlatrmak eyhinin takati stne knca Ebbekr, insaf ve takdir yoluyla ona artk bu olgunlamann daha ileri mertebesini baka yerde aramasn tavsiye etti; seyahata kmasna izin verdi. ems nce Kirmanl eyh Evhaduddin'in piri ecasl eyh Rkneddin'e, sonra da Tebrizli eyh ahabeddln Mahmud'a gitti. Zamann byk mritlerinden olan o zatn hizmetlerinden de ok feyiz ald. Daha sonra zamane eyhlerinin nderi saylan Cent'li Baba

Kemal'e ba vurdu; ondan da hayli faydaland ama Mevln ile buluuncaya kadar, ilk stad Ebbekr'in hatrasn daima sayg ile and; onu hi unutamad. Ebbekr'in manev mertebesini eyh Sadi de Bostan kitabnda yle vmektedir: Tebriz taraflarnda bir aziz vard ki, daima uyank gnllyd, geceleri uyumazd. Gecenin birinde bir hrszn dama kmak iin kement attn grd. Adam o srada, halkn sesini iitince o tehlikeli durumda snacak bir yer bulamad; tela ve korku ierisinde kamaya alyordu. Bunu seyreden aziz dervi, mum gibi erimeye balad, zavall hrszn ektii korkuyu dnd. Karanlkta dama doru yrd, baka bir yoldan hrszn karsna kt, 'Dostum gitme,' dedi. 'Ben sana yabanc deilim. Yiitlikte senin ayann topraym.' Hemen kavuunu, sarn, yanndaki eyasn yukardan hrszn eteine brakt ona ok zrler diledi ve 'Haydi abuk imdi buradan kap cann kurtarmaya bak; duman gibi kendini yok etmeye al,' dedi. Cennet Baheleri'nin yazar Kerbell hafz Hseyin, ite bu azizin ems-i Tebriz'yi yetitiren Ebbekr olduunu; onun, eli vergili, cmert ve ok stn yaratll sekin bir zat olduunu kaydetmektedir. imdi Mevln'nn ems'i nasl grdn, ona balanmasnn nedenlerini tekrar aratralm: Eflk yle diyor: Hazreti Mevln buyurdu ki 'Bir gn bana Melekt leminin yollar ald; ilhi bir temaa zevkiyle Mira etmek nasib oldu; drdnc kat ge kadar ktm, ama o felein yzn kararm grdm. Beytl Mmur denilen sarayn sakinlerinden bunun sebebini sordum. O makamn kutsal sakinleri, 'Bizim gneimiz, fakirler sultan ems-i Tebriz'yi ziyarete gittii iin karanlkta kaldk,' dediler. Ben o kutsal yerleri dolap tekrar drdnc kat gklere geldiim zaman byk gnein eskisi gibi kendi merkezinde nur ve k satn grdm. imdi bir de Mevln hakknda ems'in grlerini dinleyelim: Dnyann hi bir yerinde Mevln'nn ei ve benzeri yoktur. Btn fenlerde, temel bilgilerde, din bilgisinde, gramer, sentaks, mantk ilimlerinde en byk uzmanlarla kuvvetle konuur, tartr; onlardan daha stn, onlardan daha zevkli, onlardan daha ltiftir. Gerekirse, gnl isterse, znts engel deilse ve konunun tatszl sebep olmazsa, hepsinden daha yetkili konuur. Ben akl ynnden bilinmesi gerekli bu bahislerde yz yl urasam ondaki ilim ve hnerin onda birini elde edemem. Halbuki o kendisini bilmezlerden sanr ve yle zanneder. Benim nmde, beni dinlerken, nasl anlataym, ayptr sylemesi, babasnn nne oturmu iki yanda bir ocuk yahut mslmanla dair hi bir ey iitmemi dnme bir mslman gibi ylesine utanga bir hal alr. (ems-i Tebriz, Konumalar, M. 77.) te her iki Allah nn aralarndaki karlkl sevgi ve saygdan birer rnek alarak yukarda naklettiimiz vesikalar bize gsteriyor ki, ems ile Mevln biri birini tamamlayan, biri birinden renk ve k alan iki irfan hazinesidir. Her ikisi de ak ve hakikatla dolu; madde ve mn leminin srlarna ermi stn vasfl birer Allah velsidir.

ems'in Ailesi
Devletah Tezkeres'nin anlattna gre ems-i Tebriz smailiye mezhebi byklerinden Bzrkmid'in torunu Havend Aleddin'in oludur. Aleddin, dedelerinin sapkn inanlarn bir tarafa atarak zndklk yolundan ayrlm baba ve dedelerinin kitap ve defterlerini yakm, tam manasiyle islm ve ehli snnet inanlarn benimsemitir. Baz tezkerecilere gre de ems'in asl Horasanldr. Babas ticaret maksadiyle Horasan'dan Tebriz'e gelmi, orada yerlemi; emseddin de Tebriz'de domutur. Devletah diyor ki, O, nerede doarsa dosun iin suretine deil mansna bakmaldr. Asl zevk, ruh leminin manasna erebilmektedir. Yoksa, bedenler nerede olursa olsunlar ne deeri var.

Konya'ya lk Gelii ve Mevln ile Buluma

Konumalar'dan anladmza gre ems,'642 hicret yl Cemaziyelahr aynn yirmi altnc gn Konya'ya gelmitir. (M. 48). O

Mevln ile ilk buluma hakknda Eflk'nin verdii bilgi ile Molla Cmi'nin Nefahat-l-ns'de ve bizzat Makalt metninin 56'nc sahifesindeki Arapa pasajda biraz deiik bir dekor iinde zetle yle anlatlmaktadr: ems yukardaki tarihte Konya'ya gelir; ekerciler Han'nda bir odaya yerleir, Mevln'y sorar; onun, o srada Meram balarnda sayfiyede olduunu, ikindiye doru ehre geleceini sylerler. ems yol zerinde beklemekte, sabrszlkla Mevln'nn yolunu gzetmektedir. Derken belirli vakit gelir, Mevln bir katra binmi, aheste aheste srmekte ve kendisine yaklamaktadr. Yllardr ii ak ve itiyak ateiyle dolu olan ems, katrn dizginine yapr, selm verir ve Hemen syle bana, der, Hazreti Muhammed mi daha byktr, yoksa Bayezid-i Bistam mi? Mevln, Bu ne sorudur? der, Hazreti Muhammed (selt ve selm ona olsun) peygamberlerin sonuncusudur, en ycesidir. Onunla Bayezid arasnda ne mnasebet var? ems, Ama niin Hazreti Muhammed (S.A.) hep 'Yarabbi biz seni sana layk bilgiyle bilemedik,' dedii halde Bayezid, 'Beni ululayn anm ne ycedir,' diye nmtr? Mevln, bu sualin heybet ve azameti karsnda kendinden gemi, bir sre sonra kendine geldii zaman ems'in elinden tutarak piyade bir halde kendi medresesine gtrm, onunla krk gn halvette kalarak hi kimseyle mnasebette bulunmamtr. Bu sre iinde btn ihtiyalarn Mevln'nn byk olu Sultan Veled salamtr. Eflk'ye gre Mevln, ems'in ilk sorusu karsnda gya yedi kat gklerin biri birinden ayrlarak yere ykldn, byk bir atein kafatasnda alevlendiini hissetmitir. Ona u susturucu cevab vermitir: Hazreti Muhammed (S.A.), cihan varlklarnn en bydr, Bayezid kim oluyor? Bayezid'in susuzluu bir yudum su ile diner, o zaman da suya kandndan sz eder. Onun idrak hazinesi o kadar bir suyla dolar; gnein cihan aydnlatan onun evinin ufack penceresine kadar szar ve ancak o kadar girer. Ama Hazreti Muhammed Mustafa'nn (S.A.), susuzluu o kadar derindir ki, phesiz hep susuzluundan dem vurur ve her gn o susuzluun daha da artmas niyaznda bulunur. u halde bu her iki davacdan Hazreti Muhammed Mustafa'nn davas ok byktr. u sebepten ki, Bayezid kendisini Hakka ermi grnce hemen dolu verir ve daha fazlasna bakmaz ama Hazreti Mustafa (S.A.), her gn daha fazla Hakk grr ve bu grle daha ok ilerler. Hakkn yceliinin, kudretinin, her varla hkim olan saltanatnn parlak belirtilerini her gn, her saat grdke ak ve hayreti artar ve ondan dolay da 'Yarabbi biz seni sana yaraan bilgiyle bilemedik,' diye hep zlem duyar. Bu cevap karsnda ems-i Tebriz, bir nara atarak yere yklr. Bu ilk misafirlik srasnda her iki Hak tam ay hep halvette kalr, gece gndz, oru, namaz, ibadet ve sohbetle megul olur, hi dar kmazlar. Ama. te yanda her gn Mevln Celleddin'in ilm konumalarndan, irad ve sohbetinden yoksun kalan byk bir halk topluluu ve genlik, ems hakknda uygunsuz szler sylemeye ve dmanca hareketlere balarlar. Konya eyhleri arasnda bir sofi de, Yazklar olsun ki bilginler sultan Bahaeddin Veled'in olu bir Tebrizli olann arkasndan yrmeye balad. Artk Horasan toprann yetitirdii deerler, Tebrizlilerin uydusu haline geldi, diye halk ayaklandryordu. Bir ksm Konyallar da, Acaba Mevln'da o kadar akl yok mu ki, bir Tebrizlinin peine dm? Mevln dnyadan el ekmi bir insandr, halbuki emseddin henz dnyadan el ekmemitir, diyorlard. Bu dedikodular iiten Mevln da onlara yle diyordu: Siz, emseddin'i anlamadnz iin onu sevmiyorsunuz, eer sevseydiniz onu yle irkin karlamaydnz. Bazlar da, Bize, emseddin'den bir gnl holuu gelmiyor, diyorlard.

ems ile Mevln'nn lk Bulumalarnn eitli Yanklar

Mevln'nn emseddin'le bulumas, ona, sanki kaybettii deerli bir mcevheri ems'in manev benliinde, onun velilik hazinesinde yeniden bulmasna frsat salamtr. O, ems'in kudretli kiilii nnde ylesine mest ve cokun bir hale gelmiti ki, btn normal ilerini, mftlk, mderrislik, vaizlik gibi megalelerini bir tarafa, iterek artk ems'in pervanesi olmutu. D lemle ilikisini kesmi, artk baka bir leme dalmt. Gz kula ems'in sohbet ve iradnda, hep onun iaretlerine dnk, hep onunla gz gze diz dize idi. Yukarda da iaret ettiimiz gibi bu yzden dedikodular gittike artm, i artk ak bir dmanlk haline dnmt. Bunu en ok Mevln'nn yaknlar, talebesi, sohbet arkadalar yapyor, honutsuzluk ateini krklyorlard. emseddin, hakkndaki bu dedikodular, dmanlk teranelerini anlamaz deildi. O da artk birka damla suyun barda taracan sezmi ve bu dmanlk emberinden kendini kurtarmak iin kararn vermiti. Gecenin birinde Konya'dan ayrld; kayplara kart. Nereye gittiini hi kimse anlayamad. 643 hicret ylnn 21 evval perembe gnne rastlayan bu ayrltan sonra onun am'a gitmi olduu anlald. Bu ayrlk sresi, aa yukar 16 ay kadar uzad. ems'in Konya'dan ayrlmas Mevln'y eski hayatna dndrmek yle dursun, aksine, barnn hasret ve firkat ateiyle yanmasna, shhatinin bozulmasna yol at. Kimseyle konumuyor, meslislere gitmek istemiyor; hep gam, keder ve hicran iinde yine halvete kapanyordu. Neredeyse o

ayrlk atei iinde son nefeslerini vermek zereyken am'dan gelen bir mektup imdada yetiti. Bu mektup emseddin'den idi. Mevln'nm gzlerinde bir mit ve hayat gnei parlad. nk ems'in am'da olduu anlalm ve kayp hazinenin yeri belli olmutu. ems'in mektubu yle balyordu: Mevln'ya malm olsun ki, bu zaif hayr duas ile meguldr. Hi bir yaratkla ilgisi yoktur. Her birinin ahvali sohbet srasnda anlaldktan ve dostlar ayr ayr kendilerini gsterdikten sonra ancak pek deerli, diri gnll bir dervie rastladm. yle bir dervi ki, Mevln eer onun i yzn, ger. ek tarafn bilselerdi phe yok ki ona sevgi nazaryla bakar, sayg gstermekten geri durmazlard. On yldan fazladr ki burada tekrar geliimde bana yine dostluk ve ainalk gsterdi. emseddin'in am'da uzun sre kalmas Hz. Mevlana'y ok zyordu. Ona mektup yazd ve u gazeli de ekledi: Balangc olmayan zamandan beri diri, yaratc, kudretli, btn varlklar ayakta tutan ulu Allahya ant ierim ki onun nuru, yzbinlerce sr aklansn diye ak klarn parlatt. Onun ei ve benzeri olmayan hkm ile cihan ak ile klarla, hkim ve mahkmlarla doldu. ems-i Tebriz'nin tlsmlaryle, byleriyle onun akla hayret veren hazinesi gizlendi. Senin ayrldn gnden beri azmn tad bozuldu, mum gibi erimeye baladm. Cemalinden uzak dnce beden bir virane, can da o viranenin baykuu oldu. Aman ne olur, yine dizginleri bu tarafa evir! Ak filinin hortumunu yine ahlandr; akamm seninle aydn bir sabah gibi olsun Ey am'n, Ermen ve Rum lkesinin kvanc sevgili! Mevln bu mektubu yazdktan sonra byk olu Sultan Veledi, yirmi nefer atl, birka yk deerli hediye, altn ve gm armaanlarla emseddin'i tekrar Konya'ya getirmek zere am'a gnderdi. Sylediklerine gre iki bin dinar altn ems'in pabucu ierisine doldurarak onu Konya tarafna evirmesini de Sultan Veled'e tembih etti. Benden selm gtr, kane secdeler et. am'a girer girmez Salihiye semtinde mehur bir han vardr oraya git ve mmkn ise u gazeli de onun huzurunda irad, et, dedi. Gidin ey yoldalar, dostumuzu bu tarafa ekmeye bakn! Nihayet o kaak sevgiliyi tekrar bana getirin! Tatl teraneler, renkli bahanelerle o gzel yzl ay parasn o ho ehreli sevgiliyi eve doru yrtmeye aln. Eer baka zaman gelirim diye sz verirse aldanmayn! Btn szleri hile ve kaamaktr. O, sizi atlatr. Onun ok scak bir nefesi vardr. Cadlkla, byclkle suya dm vurur, havay balar. Eer mbarek ve sevinli haliyle o sevgilim buraya gelirse, sen otur da seyret; bak Allahnn ne garip ilerini greceksin. Bir kere onun cemali parlaynca, gzellerin gzellii hi kalr. Onun gne gibi parlayan yz karsnda btn klar sner. Ey hafif kanatl gnl kuu git bensiz benim dilberime u; o deer biilmez mcevhere selm ve sevgiler gtr. Sultan Velecl, babasnn tavsiyesine uyarak yol arkadalar ve dostlaryle birlikte am'a yolland. Oraya varr varmaz, babasnn iaret ettii hana gitti, ems'in odas nnde edeple durdular. Mevln'hm mektubunu, armaanlarn teslim ettikten sonra btn dostlarn yaptklarndan piman olduklarn ve kendisini hasretle, sayg ile Konya'da beklediklerini anlattlar. Umarz ki, bu dileklerimizi kabul buyurursunuz, diye ok yalvardlar. ems, bu srarlar karsnda dayanamad; Sultan Ve-led, kendi binmi olduu rahvan atna ems'i bindirdi, kendisi de nee ve sevin iinde ems'in nnde piyade olarak yola koyuldu. Uzun sren bir kara yolculuundan sonra Konya'ya yakn Zencirli hanna geldikleri zaman babasn mjdelemek iin ehre bir dervi gnderdi. Mevln, derviin mjdesini iitince btn elbise ve giysilerini kard ve dervie balad. Konya halkna haberler salarak ems'in geldiini, halktan emirlerden, bilginlerden, fakirlerden ve ahilerden onu karlamak isteyenlerin toplanmasn diledi. Kendisi de ata binerek btn Konya ileri gelenleri ve ahalisiyle birlikte ems'i byk bir sevgi ve sayg hlesi iinde ehre getirdi. bu duacnzn sohbetinde bulunmu olan bu eski dost am'a

ems, bir gn, bu yolculukta Sultan Veled'in gsterdii hizmet ve saygdan dolay ok duygulanm, teekkr etmitir. Bu ikinci gelite, Mevln'nn ems'e kar sevgi ve ball bir kat daha artm; ona eskisinden daha ok sayg gstermitir. Yllarca ayr dtkten sonra tekrar vuslata ermi iki k gibi birbirleriyle ylesine kaynamlardr ki artk ayrlmaz bir hale gelmilerdir. Nasl ki Mesnev'de bu bulumay u msralarla anlatmaktadr: Onun yzn grnce gl gibi ald, sevindi; vuslatda ayrlk balarndan kurtuldu, zgr oldu. Ey canlarn etrafnda dnd Hak ankas, dedi, ok kr ki o Kaf dandan tekrar geldin! Ey akn, kyamet meydannn srafili! Ey akn ak, ey akn gnlnn istedii sevgili! Ey tek gne! Yzbinlerce defa seni dinlemek arzusiyle aklm bamdan gitmiti. Sence bilinen benim kalp szlerimi, hep salam ake gibi kabul eden sendin. ems'in rahat ve huzur iinde yaayabilmesi iin evltlk gibi evde yetitirilmi olan Kimya adndaki gen ve gzel kz da ems'e nikh etti. Ama bu sefer mritlerle baz kskanlar tekrar harekete getiler; dedikoduya, svp saymaya baladlar. Eflk'nin anlattna gre bu ikinci gelite de tam alt ay yine ems ile Mevln medresedeki bir hcrede halvete ekildiler. Gya ki insanlk gerei olan yemek imek ve bakaca ihtiyalardan uzak bir bir yaant sryorlard. Yanlarna yalnz Kuyumcu Selhaddin ile Sultan Veled'den baka hi kimse giremiyordu. te tarafta ems'i sevmeyenler, onu frsat bulduka kmsemekten, hakaretler savurmaktan geri durmuyorlard. ems, bu saldrlara bir zaman katland, ses karmad ama artk dayanlmaz bir hale gelince ii Sultan Veled'e anlatt ve grd hakaretlerden hayli yaknarak, Artk bu halkn kt davranlar yznden yle bir yere gideceim ki, hi kimse izimi tozumu bulamayacak, dedi. Bu mddet iinde anszn oradan kayboldu, ertesi gn Medresesindeki hcresinde dostunu ziyarete gelen Mevln, odasn bombo bulunca dayanamad. Bahar bulutlar gibi ya dkmeye balad ve hemen Sultan Veled'in evine kotu. Yksek sesle, Kalk Bahaeddin kalk! Ne uyuyorsun? Kalk da eyhini aramaya k! nk canmz yine onun gzel kokusundan yoksun kald, diye feryada balad. Bir mddet ondan, o hakikat gneinden bir haber beklediler. Ama hi bir yerden ses kmad. Mevln artk gece gndz onun ayrln terennm eden iirler ve gazeller sylyor; te yandan da onu yine am taraflarnda aramak iin yolculuk hazrlklarna giriiliyordu. Baz dostlar ve sevdikleriyle beraber am'a kadar giderek orada aylarca ems' ten bir iz ve haber almak iin rpndlar. Ne yazk ki, hi bir sonu elde etmeden eli bo gnl krk Konya'ya dndler. Bu olay, 645 hicret yl . iinde bir perembe gnne rastlar. Sipehslr Menakibi yazar Feridun Ahmed diyor ki: Bu sefer srasnda Mevln u gazeli inad buyurmutur: Biz am'n ba dnm sevdals ve am delisiyiz. am sevgilisine can vermi, gnl balamz. Rum lkesinden am tarafna, yrin yurdu olan am'a kouyoruz; onun akam karanl gibi siyah kkllerinden am'da tazeleniyoruz. Salihliye danda bir mcevher madeni var ki, onu aramak iin am denizinde boulmuuz. Eer Tebriz'in Hak gnei emseddin oradaysa am'n kulu klesiyiz; hem de ne mutlu bir kul ve kleyiz. ems'in ortadan kaybolmas olay hl bir esrar perdesi arkasnda kalmtr. Eflk'nin anlattna gre gya Sultan Ve-led yle demitir: Bir gece emseddin halvette Mevln ile birlikte otururken bir adam dardan ems'i arr. ems, hemen yerinden frlar ve Mevln'ya, 'Beni ldrmek istiyorlar,' der. Bir sre durduktan sonra, 'yi bilin ki madde ve mn lemi Allahndr,' diyerek dar kar. Kap dnda pusu kurmu olan yedi kii bu frsattan faydalanarak, hemen bir bak

saplarlar. ems o srada yle bir nara atar ki saldrganlarn hepsi kendinden gemi olarak yere serilirler. Kendilerine geldikleri zaman da birka damla kandan baka hi bir iz ve eser gremezler. Yukardaki hikye ile Mevln'nn am'a giderek ems'i aramas ve Sultan Veled'in Mesnevleri'ndeki bilgiler arasnda byk bir eliki vardr. Eflk, eserini Mevln'nn torunu Ulu Arif elebi zamannda yazmtr. O zamana kadar halkn hayal gc ile yaratt bu efsaneyi doru sanarak kitabna geirmitir. Ama olayn bir de mantk yn vardr. Konya'da gz nnde geen bu ac dramn Mevln'dan aylarca gizlenmesi; onun, ems'in peinden diyar diyar dolamas, am'da aylarca emsi aramas, biri birini tutmayan rivayetlerdendir. Yine Efik'nin anlattna gre ems'in kayplara kar, masndan sonra Mevln hi bir yerde karar klmazm; hep Medresesinde dnp dolar, u anlamdaki rubaiyi sylermi: Senin akndan her tarafta bir gece uyankl var; gece oldu kkllerin yine amber sayor. Gnlm sknete kavusun diye ezel nakka her tarafa Tebriz? nakn iliyor. ems'in Konya'dan ayrlndan sonra Mevln'nn yazd iir ve gazellerde, onun ldrlm olduuna dair hi bir iaret yoktur. Olaydan krk gn sonra Mevln bandaki beyaz sar atyor; duman renkli sark saryor ve matem nianesi olan Yemen hrkas, Hint ferecsi giyinerek mrnn sonuna kadar bu kyafeti devam ettiriyor.

Cevahir-l Esrar ems Hakknda Ne Diyor?

Kanl vermektedir: eyh emseddin-i Tebriz, ticaret maksadyle bir ok ehirleri dolatktan ve bir ok gnl ehli erenleri ziyaretten sonra, Dest tarafndan Trkistan'a gitti. Yolda bir soyguncu srsnn saldrsna urad. Sonra Baba KemaLi Cendi'nin ile Baba Kemal'in tekkesine tekkesine snd. Baba Kemal ona halvet ve ile geirmek zere bir hcre verdi. O srada bir raslant eseri olarak Lemet sahibi brahim Fahreddin Irak (lm 688 H.)de, mridi Moltanl Zekeriya'mn tavsiyesi gelmiti. Baba Kemal, onu da ileye oturttu. brahim Fahreddin, her gnk doularn iirlerle, gazellerle ifade ediyordu; Hseyin bin Hasan, Mesnevi erhi balangcnda bize ems hakknda u tamamlayc bilgileri

bunlar besteleyerek eyhine sunuyordu. Fakat emseddin duygularn onun gibi aklayamyordu. Bir gn, eyhi, Olum emseddin, sen de Fahreddin gibi ilede duyduun ilh srlardan bireyler anlatamaz msn? dedi. emseddin, u cevab verdi: Ben, ondan daha ok mhade ve tecellilere ahit oluyorum. Ama o bu ite gerekli terimlere ve bilgilere in olduu iin duygularn uygun szler ve deyimlerle anlatabiliyor; baz srlar aka terennm edebiliyor. Fakat bende bu cihet eksiktir. Bu cevab zerine Baba Kemal, Allah sana yle bir sohbet arkada verecektir ki, o ilk ve son hakikatleri senin adna dile getirecektir. u rivayete gre Lemet sahibi ibrahim Fahreddin rak ile ems'in, Kbrevye kolunun kurucusu mehur Necmeddini Kbr'nn halifelerinden Cendli Baba Kemal'den feyz aldklar anlalmaktadr. Tezkerelerin anlattklarna gre ibrahim Fahreddin, ilk zamanlarda Hindistan'a gitmi, Mollan ehrinde yerlemi orada eyh ahabeddn Shreverd'nin mridi ve daha sonra onun damad olmutur. Fakat son zamanlarda Hindistan'dan hacca gitmek maksadyle ayrlm; dnte am'da bir mddet kaldktan sonra Konya'ya gelerek eyh Sadreddin'le grm ama Konya'da iken eyh emseddin'le grmek frsatn bulamamtr. ranl ada yazarlardan Nimetullah Kadi'nin aratrmalarna gre emseddin henz delikanllk yalarnda evini barkn terk ederek Tebriz'den ayrlm, bir tesadfle Zencan halkndan pr Rkneddin-i Secas'nin derghna gitmi, onun dervi ve mritleri arasna girmitir. Orada yllarca manev sahada ilerledikten sonra eyh Fahreddin rak'nin nn duymu onun u anlamdaki gazelini iitince, Fahreddin'e kar byk bir ilgi gstermitir: Bardaa dolan ilk arab sakinin sarho gzlerinden dn aldlar. lemin neresinde bir gnl derdi varsa,

onlar bir araya topladlar adna ak dediler. Diyelim ki klar kendi srlarn akladlar. Ama raki'nin adn niin ktye kardlar? ems, bu gazeli gece gndz dilinden drmez, bunu okumaktan pek holanr, okuduka durmadan duygulanr, ya dkermi. ems'in yanp yaklmasn, eyh Rkneddin grnce ok ilenmi, mridinin alnndan perek, Sevgili evldm, sen artk dilediin mertebeyi buldun, demi. Yukardaki hikyeyi Molla Cami, Fahreddin-i rak hakknda anlatr. Gya eyh Zekeriya Moltan onu ileye sokar, on gn sonra Fahreddin'e bir cokunluk hali gelir ve o cokunluk haliyle yukarda anlattmz gazeli yazarak yksek sesle okumaya balar, hep alar gezer; Derghtaki derviler bu hali tekke kurallarna, dervilik geleneklerine aykr grr, eyhe ikyet ederler. eyh, onlara u cevab verir: Fahreddin'in yapt eyler size yasaktr ama ona yasak deildir. Hikyenin gerek ynne gelince Fahreddin rak'nin ilk genlik ve dervilik alarnda, ems olduka ileri bir yata idi. Byk bir ihtimale gre Halep, am ve Anadolu taraflarnda yayordu. te yandan, Fahreddin de Hindistan'da yerlemiti. Onun iirlerinin, o derece hudutlar tesi bir hretle yaygnlaarak Badat'ta eyh Rkneddin'in Derghna kadar ulamas biraz pheli olsa gerektir. Hele o zamann koullarna gre ems'in bunlar renip gece gndz sayklamas yolundaki masal cidd saylamaz.

emseddin'in Tarikat Balants

Eflk, Ariflerin Menkbeleri'nde, emseddin'in Mevln Celleddin'e intisap ettiini, onun mridi olduunu syler ve aadaki tarikat zincirini yle sralar: Hazreti Ali, Hasan- Basr'yi; Hasan- Basr, Habib-i Acemiy; o, Davud-u Ta'yi; Davud, Maruf-u Kerh'yi; Maruf, Seri Sakat'yi; o, Cneyd-i Badad'yi; o, ibl'yl; o, Muhammed Zeccac'; o, Ebbekr Nessac; o, Ahmed Gazal'yi; o, Ahmed Hatib'yi; o, emsl Eimme Serahsi'yi ve o, Sultan'l-ulem Bahaeddin Veled'i; Bahaeddin Veled, Seyyid Burhaneddin Tirmiz'yi; o da, Mevln Celleddin'i; o da, emseddin-i Tebriz'yi; Tebriz de, Sultan Veled'i irad etmitir. Oysa btn tezkere yazarlarnn anlattklarna ve Mevln'nn ems'i ven kaside, gazel ve iirlerindeki aklamalarna gre asl Mevln Celleddin'in, ems-i Tebriz'ye mrid olduu neticesine varlmaktadr. Bu da, Eflk'nin szleriyle elimektedir. Nasl ki, onun u anlamdaki gazeli de, buna bir delildir: Eer bizim gecemiz gndzmz emseddin'in ak ile gemeseydi, bize sebepler leminin her trl tuzandan kurtulmak nasl mmkn olurdu. Onun aknn parlakl bize kudret ve tahamml vermeseydi arzularmzn atei takatimizi mahvederdi. Onun aknn okaylar, sevgisinin gzellikleri bizi kurtard; btn strap ve bellardan onun sayesinde uzak kaldk,. Bu hakkn ne mutlu kimyasdr ki, onun canndaki efkat bize ayn zevk ve rahat olmutur; btn zorluklarda bize yardmc olmutur. Allahsal inayetler, yardmlar, o ahn hizmeti indir; ondan filizlendi o; edep kaynandan bize varlk verdi. Onun ltfuyle srahilerin doland mecliste canmz ve gnlmz, needen ar bal, hafif ruhlu olur. Tebriz lkesi taraflarnda bir bengi su pnar var ki, gnlleri hep o tarafa eker; biz istemesek bile Hzr gibi bizi hep o pnara arr. Yukarda da iaret ettiimiz gibi emseddin, ilk ocukluk ve genlik alarnda nce Ebbekr Sellebf'a mrid olmutu. Eflk'nin yazdna gre de, onun terbiyesi sayesinde vellik mertebesine ykselmiti. Nasl ki Konumalar'da da

yle demektedir: O eyh Ebubekr'in sarholuu, Allahdan idi. Fakat o sarholuktan sonra gelmesi gereken ayklk onda yoktu. Bu o demektir ki, Ebubekr'in manev cokunluun verdii ilh sarholuktan (sekir halinden) sonra tekrar sahiv yani ayklk haline dnmesi daha baka deyimle telvin yani kararszlk mertebesinden temkin mertebesine geip skn bulmas mmkn olmuyordu. Bu yzden emseddin'i baka prlerin terbiyesine havale etmi ve bu sebeptendir ki onu zamanenin byk mritlerinden Rkneddin Muhammed Secas'nin Derghna tavsiye etmitir. Bu Rkneddin, ada pirlerden Kirmanl Evhaduddin ile Tebrizli eyh ahabeddin Mahmud'un da staddr. Badat'ta Rbat Derece denilen bir tekkesi vard. emsin Suriye, am ve Badat yolculuklar srasnda bu Derghta bir zaman kald ve gerekli olgunlama devresini burada yapt sanlmaktadr. Rkneddin Secas'nin lm tarihi kesin olarak bilinmemekteyse de, eddlizar mellifinin verdii bilgiye gre 606 hicret ylnda hayatta olduu anlalmaktadr. Yukardaki aklamalara gre emseddin'in tarikat silsilesinin, Rkneddin'den balayarak geriye doru Kutbeddin Ebu Reid, Ahmed Bin Eb Abdullah Ebher, Ziyaeddin Ebunnecip Abdul Kahir Shreverd'ye; ondan da, Ahmed Gazal'ye; ondan. Tulu Ebbekr Nessac'a; ondan, Ebul Kasm Bin Abdullah Grgn'ye; ondan, Eb Osman Sait Bin Selmi Marib'ye; ondan, Eb Ali Hasan Bin Ahmed Ktib'e; ondan, Eb Ali Rubar'ye; ondan, Ebul Kasm Cneyd Bin Muhammed Nehvend'ye (Badad); ondan, Ser.i Sakat'ye; ondan Maruf-u Kerh'ye; ondan, mam Musa Rza'nn olu Ali'ye dayanmaktadr. stad Ahmed Honuvis yle diyor: Merhum stadm Fruzan Fer, Makamat- Evhad adl kitabnn balangcnda, yukarda ad geen prlerden Kutbeddin Ahmed-i Ebher'nin (500-577), Ebul Necip Abdulkadir Shreverd'nin halifesi olduunu kaydetmekte ise de, bu doru deildir. nk btn tezkereciler, Kbreviye kolunun byk mritlerinden Bitlisli Ammar bin Ysir'in, Shreverd'nin makamna gemi olduunu kaydederler. Ammar'n lm 582 ylnda olduuna gre bu cihet geree daha yakndr. Nasl ki, eyh kendi elyazsyle nisbetini yle anlatr: Ben eyhimiz Ammar biri Ysir'in sohbetine eritim; o, Ebul Necip Shreverd'nin; o, eyh Ebul Kasm Grgn'nin; o, Eb Osman Marib'nin; o, Eb Ali Ktib' in; o, Eb Ali Rubr'nin; o, Cneyd-i Badad'nin; o, SerJ Sakat'nin; o, Maruf-u Telh'nin; o, Dvud-u Ta'nin; o, Habib-i Acem'nin; o, Hasan Basrnin; o, Hazreti Ali bin Ebi Talib'in; o da Hazreti Muhammed'in (S.A.) sohbetinden feyz almtr. Evsafu'l mukarrebin adl eserin mellifi Aa Mirza Ah-med'in verdii u bilgi de nemlidir: Mesnev sahibi Mevln Celleddin Rumi'nin tarikat balants, emseddin-i Tebriz ara-clyle, Baba Kemal Cendi'ye ondan da byk mrid Nec_ meddin Kbr'ya ular u hale gre, Cevahir'l Esrar sahibi Kemaleddin Hseyin Harezm'nin kaydettii gibi, Mevln Celleddin Rum'nin tarikat nisbeti iki yoldan, mehur Kbreviye ubesinin Altn Zincir (Silsilet'z-zehep) diye anlan koluna balanmakta ve eyh Necmeddin-i Kbr'ya ulamaktadr. Birinci yoldan, Sultan'l ulem aracl ile (nk o, Necmeddin-i Kbr'dan feyz alm, onun himmet ve terbiyesiyle yce manev derecelere ykselmitir) bu iliki salanr. Necmeddin-i Kbra da yukarda ad geen Bitlisli Amman Ysir'in; o, Ebul Necip Shreverd'nin; o da, eyh Ahmed Gazal'nin; o, Ebbekr Nes-sac'n; o da, eyh Ebul Kasm Grgn'nin; o, Eb Ali Ktib'in; o, Eb Ali Rubr'nin; o, Eb Osman Marib'nin; o, Cneyd'in; o, Ser-i Sakat'nin; o, Maruf-u Kerh'nin; o da, Risale-i Kueyriye'nin verdii bilgiye gre mam Ali bin Musa Rza'nn yetitirmesidir. Mevln, ikinci yoldan da, ems-i Tebriz aracl ile Baba Kemal Cend'ye; ondan da, tekrar eyh Necmeddin-i Kbr'ya balanmaktadr.

ems'in Son Gnleri

ems'in byk tarikat ve tasavvuf erenleri arasndaki mevki ve derecesini yukarda adlar geen kaynaklarn altnda belirttikten sonra bir de onun kayboluu ve lm zerindeki esrar perdesini amaya alalm. ems'in, Konya'ya ikinci geliinde Mevln'nn, onu daha iyi bir rahat ve huzur iinde yaatmak iin, Kimya adndaki kzla evlendirdiini; onunla zaman zaman anlamazlklara, dargnlklara yol aan, bir geimsizlik devresi geirdiini biliyoruz. Konumalar'da bu anlamazlklardan ac ac ikyet etmektedir. Ferudun Ahmed Sipehslr'n anlattna gre bu geimsizlie mil olanlarn banda Mevln'nn ikinci olu Aleddin gelmektedir. Aleddin, ems ile Kimya'nn zel harem dairelerine teklifsizce ve hi bir izin almadan girer kar ve bu yzden ems'in hakl ihtarlarna urarm. Gerek grd bu hakaretlerden, gerek daha nce Kimya'ya gizli bir ilgi besledii sanlan gen Aleddin'in ems'i bir dman, bir engel gibi grmesinden dolay aralar ok alm. ems, bunu Mevln'ya sezdirmemek iin ok tahamml gstermi fakat son zamanlarda barda taran baz olaylar olmu. ems'in ortadan kayboluu hadisesinde onu yok etmek isteyen bir gruhun

banda Aleddin elebi'nin bulunduundan bahseden baz tezkereciler, phe yok ki sonradan uydurulan komplo masallarnn tesiri altnda kalmlardr. ems'in kayplara karmasndan bir mddet sonra Kimya, derd-i gerden (boyun ars) hastalndan lm. Aleddin elebi de sayl mderrislerinden iken gen yata hayata gzlerini yummutur. Aziz arkadam Prof. Ferudun Nafiz Uzluk'un himmetiyle bastrlan Mektbt- Mevln'da, Hazreti Pr'den zamane kadsna bir mektup gryoruz. Bu mektupta, Fahru'l Mderrisin yani Mderrislerin Kvanc Aleddin'in terekesinin miraslar arasnda taksimi istenmekte ve Aleddin hakknda hi bir ksknlk eseri sezilmemektedir. ems-i Tebriz'ye gelince, onun Konya'dan tekrar am'a dnd, oradan Tebriz'e gittii ve Tebriz'de Hakkn rahmetine kavuarak Geil Kabristan'na gmld, deerli bilginlerimizden merhum mtercim Asm Efendinin aratrmalarndan anlalmaktadr. imdilik szlerimize burada son verirken beeriyet icab baz hatalarmz varsa balanmasn, dzeltilmesini sayn okurlarmzn yksek msamahasndan bekler, ulu Allahdan baarlar dilerim. 12/12/1973, An

Mehmed Nuri GENOSMAN

BRNC BLM
(M. 2) Rahman ve Rahim olan Allah adyla balar ve ondan yardm dilerim. Bu kitap sevgili erenler sultan Mevln emseddin-i Tebriz'nin szlerinden derlenmitir. Allah bereketini zerimizden eksik etmesin. Ten'den geer" de can'a eriirsen bir hdis'e yani sonradan yaratlm varla kavumu olursun. Hak kadim'dir; balangc olmayan varlktr. Hadis, kadimi nerede bulur? Onu nasl anlayabilir? Toprak nerede, her eyi yaratan ulu Allah nerede? Sende bulunan o kudret ki, sen onunla hareket eder onunla kurtulua erersin candr ama, can koltuuna aldn zaman ne yapm olursun? iir: klarn sana can armaan getirseler bile Ban iin hepsi de Kirman'a kimyon getirmi olurlar. Kirman'a kimyon getirmisin ne deeri var? Ne yz aartr, ka para eder? Bu gn oras yle yce bir saraydr ki, niyaz'szdr; hi kimseden bir ey beklemez. Ama sen ona niyaz gtr ki, niyazsz olan o dergh niyaz sever; sen de o niyaz yznden u hadiseler arasndan frlayp yakay kurtarrsn. Kadimden sana bir ey eriir. te o ak'tr". Ak tuza gelir ve seni sarar; nasl ki Kuran'da, Onlar Allahy severler, Allah da onlar sever, (Mide sresi, 54) yetin tamam yledir: Ey iman edenler! Sizden dininden dnenlerin yerine Allah yle bir toplum getirecektir ki, onlar Allah sevecekler Allah da onlar sevecek. Onlar mminlere kar alak gnll, kfirlere kar gldrler, Allah yolunda savarlar. Kovucularn dedikodusundan ekinmezler. Bu Allahn bir vergisidir ki dilediine verir. (Mide, 54) nkteleri, ite bu sevginin etkisine iarettir. O kadimden kadimi grrsn, O, gzleri kavrar, (En'am sresi, 103) yetin tamam yledir: Onu (Allahy) gzler kavrayamaz, belki o gzleri kavrar; o latiftir, her eyi bilici ve grcdr. (En'am, 103).O yetindeki nkte de buna iarettir. Kyamete kadar sonu gelmeyen ve gelmeyecek olan szn tamam budur.

Bana vel diyorlar. Dedim ki haydi yle olsun, bana bundan ne kvan olabilir? Belki ben bununla nrsem ok irkin der, ancak Mevln, Kuran ve hadiste yazl vasflardan anlaldna gre vel'dir. Ben de velinin velisi, dostun dostuyum; bu bakmdan daha salamm. Aynaya yz kere secde etsen hi yerinden oynamaz. Onda eer sonradan olmu bir irkinlik varsa, kusuru kendinde bil aynay ktleme. Onun yznde grdn bu tek kusuru ondan gizle, nk o benim dostumdur. O hal diliyle der ki, Bu elbette olmaz. Dedi ki: imdi ey dost, aynay elime ver de bakaym diyorsun! Buna bir bahane bulamyorum, szn kramyorum, ama gnlden bir bahane bulaym da aynay sana vermiyeyim diyorum. nk senin yznde bir kusurun var desem, belki ihtimal vermezsin, eer aynann yz kusurludur desen daha beter olur. Sevgi brakmaz ki bir bahane bulaym. imdi diyorum ki, aynay eline vereyim, ancak aynann yznde bir kusur grrsen onu aynadan bilme; aynada sonradan olmu b:l! Onu kendi hayalin bil, yahut kusuru kendinde bul! Bari benim yanmda aynaya bakma. art odur ki aynann yznde kusur bulmayasn. Eer kendine de kusur bulamyorsan, bari o kusuru bende bul ki aynann sahibiyim. Aynay ktleme! Kabul ettim and itim, dedi, aynay getir artk sabrm kalmad. Tekrar gnl raz olmad, Ey stat, dedi tekrar bir bahane bulaym ola ki bu arttan vaz geersin. Ayna ii ince bir itir. Tekrar aradaki sevgi buna msaade etmedi. imdi o art bir daha tazeleyelim, dedi. O da u cevab verdi: art ve szleme udur: Her kusurunu grdke aynay yere vurmayacaksn, onun cevherini krmayacaksn! Cevheri krlmaya elverili olmasa bile bunu yapmayacaksn. H, dedi asla byle bir kastta bulunmam ve bunu da dnmem bile. Ayna hakknda hibir kusur dnmem. imdi aynay bana ver ki bendeki edebi gresin; bendeki vefay gresin! Dedi ki: Eer krarsan onun cevheri u kadar, bedeli bu kadardr. Buna tanklar, deliller gsterdi. imdi btn bu szlerden sonra aynay eline verince kendisi kat. teki kendi kendine, Eer bu ayna iyi ise, o niin brakp kat? diyordu. (M. 3) Hemen krmay dnd, yzne tuttuu zaman yznde ok irkin bir hayal grd; istedi ki yere vursun. Ama bunu yapamad. Dedi ki: Onun yznden cierim kan oldu. u su ve ziyan karl deyecei paralar, bu i iin tutulan tanklar szlemeler hatrna geldi. Keski, dedi o artlar, o tanklar ve para cezalar olmayayd. Ben de gnlm ho eder ne yapmak gerektiini ona gsterirdim. O bunu sylerken ayna da hal diliyle ona yle kyordu: Gryorsun ya! Ben sana ne yaptm? Sen bana ne yapyorsun? imdi o kendini seviyor, bahaneyi aynada buluyor. nk kendini seven kimse nefsine sayg gsteriyor. Aynay seven de her ikisinden vazgeer. Bu ayna, Hakkn kendisidir. O sanr ki ayna ondan bakasdr. Bununla beraber aynaya dnenlere ayna da karlk verir. Aynann eiliminden dolay onun da aynaya kar eilimi vardr. O tersine olarak aynay krm olsayd beni de krard. Ben gnl krklarn yanndaym, buyurulmad m? Szn ksas, aynann kendi kendine eilmesi ve ihtiyat gstermesi imkanszdr. O bir mehenk ta ve terazi gibidir; eilimi daima hakka dorudur. Bir defa ona desen ki, Ey terazi! Bu arlk azdr doru oturmuyorsun! Doru gster! O ancak hak olan eyi gsterir; iki yz yl dzen versen karsnda iki yz kere secde etsen de faydaszdr. Mevln size ok teekkr ediyordu; onu dinlemek ve dinlemekteki zevk, sizinle yanna gittiimizde gsterdii ltuf ve iltifatlar o kadar houmuza gitti ki, oradan ayrlmak istemedik. unu hatrla ki, bu halk ile iki yzl konuursan holarna gider; sen de onlarn szlerini dinlersen ho karlarlar. Yoksa baka trl konumaktan sklrlar. Bugn onlar bizimle iyi geinmeseler bile yine doru hareket etmek gerekir. Kendine ve dostlarna kar daima doru davranmak yarar. Nasl ki ulu Allah Peygamberine, Emrolunduu gibi doruluk gster! (Hd sresi, 113; ra sresi, 15) buyuruyor. Sen ki dorusun, doru kal! Doruluk gster. Eriye ne kadar doru desem dorulmaz. Adamn biri Padiaha nedim olmutu. Bu adamn gerek dostluu Padiahn houna gitti, onu daima okard. Padiahn ileri bu yeni nedimin gnlerinde dzelmiye balad; en zor iler kolaylat. Bu vaktin erleri ise bu yolda taklide giderler ve ii taklidin son kertesine gtrrler. Bu i ve bu konudaki dncemiz udur ki, btn bu szler bykler tarafndan sylenmitir. Remizler, iaretlerle bu szlerin yorumlar her taklittir. Hi bir yerden ban karamaz.

O ne yce devletlidir ki kad olmutur. Kendimize bir ka yol seiyoruz ve onlardan yryoruz. Ama onun evinin kapsnn nnden gemek istemiyoruz, saknyoruz, ok salam bir devlet sahibidir o. Bu kadar k-tlkleriyle beraber silahtar oluna kl ekti, kendi kendine dedi ki: Ktlkte byle yzlerce stat vardr. O da dedi ki: Ey hoyrat ocuk bu sz bir daha sylersen senin halin neye varr? Sen kendinden daha gzel deilsin, nasl diyorsun ki bunu elebi bilir? Ben adamcaz kurtuldu dedim, O sylyorsa kann dkeriz, dediler. Ben de, o silahtar olu iin, O bilir dedim, o onu sulandramaz; kendi olu terbiyesine de gc yetmez, soyu bozuktur her ty saysnca kendini vermitir. Her kalender ve zndk bu oklidis ilmini ve bu konular iyi bilir. H, bugn btn sular ilemitir, gnlm ona yabanc kalamyor. Bu Allahnn ileri hep sebepsizdir, bununla beraber eer ona sylersem derisini yzer, Senin ne iin var ki bu kadar yapamyorsun? derler. Mademki bylece birinin geldiini grdn niin karlamyorsun? Hamet ve saltanat sahibi olanlara inciltmek yarar, onlar her zaman isiz b rakyorsun, bir temel zerinde yrmek gerektir. Sz bugn sylemelidir, diye aka yaptn iin incindi. Bir gn diyorum ki, bu sz ve bu aynay'kraym. Biri mad'dr ki yle sylyor: Ben, Mevln'nn senin kapnda bir ey olacana inanyordum; halbuki imdi sen ona inanyorsun. yleyse sen de Mevln da her ikiniz de bir ey deilsiniz! tte zor gelen bu sz ni-fakszdr. Doru szdr. Bu sz tekrarlamak yine ayn szdr. Bu tpk Cneyd-i Badad'ye gnderilen zndk mualimin iine benzer. Uzun yolculuklardan sonra Cneyd'in makamna vard, ona dedi ki: Ey C-neyd, benden ayrldn gnden beri her konup gtn yerde senin btn hallerini biliyorum. Ama burada kalaldan beri sana syleyecek bir ey bulamyorum. Nasl ki eyhin biri sofiye dedi ki; Sen, Musa' ya yakn deilsin; seninle nasl olur da srlardan konuabilirim? Bana bir sr syle diyorsun; sana nasl sr syleyeyim? Aka sylesem bile anlamyorsun, ya gizli sylesem nasl anlyabilirsin? Yava konuulur, iitir; ancak bu szden baka bir sz iitir. Ona yetimek iin urarm ve, Baka eyler iitiyorsun derim, ama ona sr sylersem nasl takat getirebilir? Cneyd'in eyhi olan o zat ile yaknl yoktu. eyhlerin kuvveti baka baka olur. Onlar, kfr ve islm bizim katmzda birdir derler, bununla beraber btn kuvvetler iki klkta grnr. Dedi ki: Seninle hi konuulamaz; lemin parmakla gsterilen adam, cihann maskaras olmusun. Bununla beraber bir zaman bu Cneyd-i Badad oka zm yemiti, midesini gaz yapan eylerle doldurmutu, skntsn gidermek iin ayakyoluna gitti o zm demiyeyim, ancak ondan hasl olan ve teye beriye dalan yeller', falan gibi yz bin uursuzdan daha iyidir. Evhad, bu cell ve ululuk sahibi Allahnn temiz sfatlarndandr. Onun mutlu szlerindendir. Sen kimsin, senin szn nedir; bu szler Hakkn szdr ve bir hikmet zerine sylenmitir. Bu baka bir deyimde byklere iarettir. Evet o da vardr, seninki hangisidir? Ben kendi halimden bir sz sylyorum hi bunlarla ilgilenmiyorum; sen de de sz varsa bana syle, anlat onlar. (M. 4) Bir aralk ince bir sz alrsa rnek gstermek iin onu akla! Bu szlere Mevln' nm buyurduu gibi Kuran ve hadislerden mhr vurmaldr ki manas aklanm olsun; maksada uygun dsn. Biri dedi ki: Onun gzel ve korkun sfatlan da vardr. Gzel sfatlar arasnda utangalk, korkun sfatlar arasnda da alma sfatlar vardr. Ama korkunluk taraf gzellik tarafndan stndr; yalnz senin iin u var ki kinci deilsin. Bu sfat binlerce sfatlardan daha iyidir. O bir ka gn seninle konumadm zamanlarda niin korku ve rknt iinde kaldn? Demek ki Allah korkusu duydun. te bu iyi bir almettir. Bir aralk ben sana, Konu, dediim zaman maksadm u idi: Mana, kaplan huyludur dar kmaz, sze gcm yeter; buna ister benim kuvvetim deyiver ister Allahsal kuvvetin eseri farz et. Kh bir hile ile onu dar frlatrm, kh o sz gibi hi kmaz olur. Sen konutuun zaman sanki benim szlerimi konuuyorsun, hele o dervile konuurken nasl bir ok manalar sarf ettin; kaplar ald, gzel sz, geni meydan ald. Benim iin diyordun ki: O son derece acizlii yznden gnderdiim dostu satt, harcad, onun hi bir eyi, hi bir ii yok. Belki genlik etti yahut genlerle dp kalkt diye hatra gelir ama byle dnmek doru deildir. nk gnahlar sular vardr ki, bunlar insanda gelip geici eylerdir. Olabilir ki gerek bir su da ileyebilir; mademki bana inanmtr ve bugn daha ok baldr. Gerektir ki bu derviin sz kabul edilsin, gerektir ki onun hatrna engel olan bu ii bir zahmet saymayalar. Ben biliyorum ki onda var mdr yok mudur? Benim bunlarla bir al veriim yok tur. Ancak undan, odundan, etten bir eyler vermek suretiyle yardm edilsin. Kn memesi iin eskiden, giyecekten bireyler gnderilsin. Sultan Aleddin'in kardeidir ama Sultan zzeddin'in de bir himmeti yoktur. Aleddin de bir cim ri idi. Onun ancak iki hneri vard ki, divan erleri bil selerdi kaparlard. Ancak onun himmeti buna engel dir; bunlardan biri satran teki de ok atmaktr; ba ka bir ii yoktur.

imdi sylediin szden ve araclk yaptn hayr dan dolay biri sana teki de yapana ait olmak zere iki hayr meydana gelir. Hadiste, Hayra araclk eden onu iliyen gibidir, buyurulmutur. Bu o demektir ki, araclk ettiin hayrdan meydana gelen iki sevabn biri sana, ikincisi de onu ileyene aittir. ncinme, ben iki yzllk etmemeye sz verdim. Bundan dolay dostlarmla doru konuacam; nk sylemek istediim sz bekleyemediin iin sz elden gitti. Baka sz de hatrma gelmiyor. Ne sylesen ve ne sylemek istesen nihayet sonraya brakyorsun ki sz tamamlyaym diye. Halbuki dervi sz naziktir; imdi elden gitti mi, syleyeceim sz artk o szden baka sz oluyor. Allah erlerinde bu tecelli de ve r-yet yani Allahsal belirti ve gr, sem (algl zikir yini) srasnda daha ok olur; onlar kendi varlk lemlerinin dna kmlardr. Sem, onlar baka lemlerden dar gtrr, Hakka kavuturur. Geri bir sema vardr ki, o haramdr ve yasaktr; ama Allah erlerinin yapt byle bir sem'a haramdr demek byk bir kfrdr. O, ilh cokunlukla harekete ge meyen el elbette cehennemde yanacaktr. Semda ykselen eller ise elbette Cennete varacaktr. (Bir sem da vardr 'ki mubahtr.) Bu sem riyazat ve perhizle yaayan sofilerle zahitlerin semaidir ki, onlara gz ya, yufka yreklilik getirir. phe yok ki bunlar da cennete gireceklerdir. Bir baka sem da, yaplmas farz olan semdr. Bu da hal ehli erenlerin semaidir. Biri de, Farz-i ayn (yaplmas Allah tarafndan emrolunan) semdr. Be vakit namaz, Ramazan orucu nasl farz ise, alk ve susuzluk vaktinde yemek ve su ne kadar gerekli ise, bu sem da hal ehli erenlere o derece gereklidir. nk onlarn yaama zevkini artrr. Sem ehli erenler den biri Mark'ta semaa balasa, teki Marip'te harekete geer. Bunlarn, biri birlerinin hallerinden haberleri vardr. Biri dedi ki: Mevln hep ltuf tur gzellik ve iyilik vasflaryle sslenmitir. Mevln emeddinde ise hem ltuf hem de kahir sfatlar vardr ama onun zat gzeldir. Baka biri de dedi ki: Herkeste byledir. Benim szm ortaya atlnca o zaman gelir, yorumlar ve zr dileyerek der ki; Benim maksadm onun szn red etmekti; yoksa size kusur bulmak deil. Ey ahmak ben ne syledim sen nasl yorumluyorsun! Ne zr dileyebilirsin? O, beni Allah sfatlaryla vasflandryor ve Allah gibi hem ltf hem de kahr vardr, diyor. O, onun sz deildi. Ancak benim szmdr; ne Kuran'dr ne de hadistir. Bu benim szmdr ki onun dilinden kmtr. Sen ne anladn ki benimle ilgili olan herkeste de ltuf ve kahr vardr? Ama bu vasflar herkeste nasl olabilir? imdi layk mdr ki onlar bu akl ve edep ile bir ka gn iinde Byezid'e, Cneyd'e, ibl'ye yetisinler de onlarla ayn kseden nimet yesinler? Eer onun yannda o eyhlerin hareketlerini anlatsalar, onlarn yaptklarn yapmadan yalnz iitmekle akllar balarndan gider. Bununla beraber hepsi de Allahdan utan duyarlar. Derviin biri onun mezar bana gitti, dedi ki: Bu adamn Allah ile arasnda bir perde kalmt; o perde de, 10 derviin keremi idi; bunu baka bir derviten sor. Mevln'nn yz gzeldir. Bizim de hem gzel hem de irkin tarafmz var. Mevln bizim gzel tarafmz grm, irkin tarafmz grmemiti. Bu se fer iki yzllk etmiyorum, irkinliimi gsteriyorum ki, beni olduum gibi grsn. Hem gzellik ynm, hem irkinlik ynm anlasn. Benim meclisime yol bulan kimsede grlecek ilk etki, bakalarnn sohbetinden soumas, holanmamasdr. Hatta yalnz soumakla da kalmaz, belki onlarla konuamaz; onlarn sohbetine katlamaz. Bizim baz dostlarmz esrarla neeleniyorlar. Bu eytan hayalidir; burada melek hayalinin bize yeri yoktur. Nerede kald ki eytan hayali yer bulsun! Biz, melek hayaline bile raz deiliz. eytan hayali ne oluyor? Bizim dostlarmz niin bizim o temiz ve sonsuz lemimizden zevk duymasnlar? Bu lem onlar hi farkna varmadan sarar, mest eder. Bu lemin mubah olduu hakknda halkn sz birlii vardr. Halbuki arap haramdr. (M. 5) Biri, arabn haram olduu Kuran'da yazldr ama bu esrarn haram olduu hakknda Kuran' da bir iaret yoktur, diye pheli bir sz syledi. Dedim ki: Kuran'da bulunan her yetin bir sebebi vardr. O, sebepten dolay indirilmitir. Bu esrar Hazreti Peygamber anda imiyorlard; eer sahabe bunu kullansalard, onlarn ldrlmesini emir buyururlard. Her yet ihtiyaca gre iner; yetlerin inmesi bir sebebe dayanr. Nasl ki sahabe Allah Resulnn yannda Kuran' ok yksek sesle okuduklar iin mba rek hatrlarna perianlk geliyordu. Bundan dolay: Ey iman eden mslmanlar, seslerinizi Peygamberin sesinden daha fazla ykseltmeyiniz. (Hcrat sresi 2) mealindeki yet indirildi. Btn Peygamberler biri birini tanmlardr. Isa diyor ki: Ey Nasranler (Hristiyanlar,) Musa'y iyi tanmyorsunuz; gelin beni grn ki Musa'y anlyabi-lesiniz. Hazreti Muhammed de (S. A.) buyuruyordu: Ey Hristiyanlar! Ey Yahudiler! Musa

ile sa'y iyi ^a-mmyorsunuz; gelin, beni grn ki onlar iyi tanya-bilesiniz. Peygamberler, hep biri birini tanyan, tantan, gerekleyen kimselerdir. Onlarn szleri de, bir birini tamamlayan, aklayan szlerdir. Bundan sonra dostlar dediler ki: Ey Allah elisi, her Peygamberin kendinden nce geleni tanttna ve senin de sonuncu Peygamber olduuna gre seni kim tantacak? Buyurdular ki: Nefsini bilen phe yok ki Allahsn da bilir. u hale gre, benim nefsimi bilen benim Rabbimi de bilir. Bu konuda her kim daha erdemli ise dileinden o kadar uzaklamtr. Her ne kadar fikri daha ince ve olgun olsa da, o daha uzaktadr. Msra: Bu gnl iidir, kafa ii deil. Bu mesele tpk bir define plan bulan kimsenin hikyesini andrr. Planda yle yazl idi: Falan kapdan dar kacaksn, bir kubbe vardr, arkan o kubbeye, yzn kbleye evireceksin; bir ok atacaksn, okun dt yerde hazine sakldr. Vaiz t verir, aranlan sevgilinin niann bildirir, onu aramann yolunu gsterir. Bu yolda yryenlerin niteliklerinden sz aar. Bunu anlatma ve niann gsterme bakmndan henz olgunlamam olan eyh ile air de iirler syler; ama bunlar bilgin bir insann karsnda kepaze olurlar. Nasl 'ki, biri balktan bahsederken baka biri, Sen sus, dedi. Balktan ne anlarsn? Bilmediin bu konuda nasl konuabilirsin? Adam, Ben mi bal bilmem? dedi. teki, Evet bilmezsin sen; biliyorsan baln nianm anlat! dedi. Baln yle iki baca vardr, deveye benzer. teki, alayl bir kahkaha ile, Ben senin yalnz bal bilmediini sanmtm. Halbuki imdi sen kz ile deveyi de biri birinden ayramyorsun, dedi. iir: Lle eer aknca glmeseydi. indeki karanl kim grrd? O her ne kadar kendi kanna bulanmtr ama, Bu da kara kalpli olmasnn cezasdr. Evet btn bu szler oraya dayanr. Halk ile konuurken onlarn anlaylarna gre konuunuz, buyurulmad m? Demek ki onlarn bu eksik anlaylar onlar iin bin beldr. iir: Akl, kiilerin badr, ak bu balar zer Akl der ki, taknlk etme! Ak da teklifsiz davran, der! ocukluk alarnda bana garip bir hal gelmiti. Kimse bu halimi anlyamad. Babam bile ne olduunu bilmiyordu. Bana diyordu ki, Sen divane deils:n bilmem ki bu gidiin sebebi ne? Sende bu yola gitmek iin gerekli olan ne terbiye var, ne riyazat var ne de baka bir ey. Babama dedim ki: u sz benden dinle! Sen ve ben yle bir haldeyiz ki sanki bir kaz yumurtasn tavuun altna koymular; bu yumurtadan kaz yavrusu km; biraz (M.6) palazlanca bir su kenarna gelir, yavru hemen suya atlar. Ana tavuk etrafnda rpnr; ama o kmes kuudur; onun suya girmesine imkn yoktur. te seninle ben de byleyiz. Ey Babacm! Ben kendimi yzdrecek bir deniz gryorum, benim yurdum o denizdir; halim de, deniz kularnn hali gibidir. Eer sen benden isen gel! Yahut ben bu der'ya iinde senden deilsem git, kmes kularna kar. Bu szlerim sana armaan olsun! Msra:

Dosta byle yaparsan dmana ne yaparsn? Evet bir zmre phede kaldlar; bir zmre de yakn mertebesinde. Bu bir topluluun mertebesidu" diyorsun. Halla (Mansur), phe iinde gitti, bir zmre de phe ve yakin arasnda kald. ehitlerin ruhlar yeil kuun, mminlerin ruhlar ak kuun, ocuklarnki serelerin; kfirlerin ruhlar da, kara kuun kursandadr. Allahnn has kullan iin sem helldir nk onlarn kalpleri temizdir. Allah rzas iin sever, Allah gayreti ile kin beslerler; gnlleri salamdr. Eer benim svp saymam yz yandaki kfirin kulana dese, imana gelir. Mminin kulana ilise velilerden olur; Cennete gider. Evvelce ryamda sana demitim ki: Benim gsmle onun gs birletii zaman bu onun makam olur; o bundan nce de bir ok ryalar grmtr, nihayet mslman gider, selmet gider. Eer Hazreti Muhammed'in mmeti hakkndaki duas yani Ulu Allahm mmetime doru yolu gster ki, onlar bunu bilmezler, anlamndaki yalvar olmayayd. Ebucehil nasl olur da ikenbeyi o sekin peygamberin arkasna brakrd; nasl olur da .onun elleri kuruma-d, veya iip atlamad? Nihayet o Peygamber ki, on larn yolunda yryen tek bir atldr. u kadar var ki, ona kar edepsizlik eden kimseye arabuk bir bel yetiir. yle bir insan ki, onun karsnda btn insanlar ve melekler merdivenlerini yere brakr, onun yceliini seyre dalarlar, szlerine hayran olurlar, ip ve urganlarla hnerler gsteren, halk artmak istiyen hokkabazlar, onun ipinin kuvvet ve uzunluu, onun kahramanl ve korkusuz savalar karsnda arrlar. Mucizelerini gren seyircilerin yrekleri yerinden oynar. Hele onu siyah bir aslana binmi; aslan tembel bir eei kamlar gibi srdn grenler onu nasl unutabilirler! Bu unutkanlk iki trldr. Biri dnya ynnden olur. Nasl ki dnyaya kaplanlar, ahireti anmay unuturlar, tkinci unutkanlk sebebi de ahiret ileridir; insana kendini bile unutturur. Dnya ona gre kedinin elindeki fare gibidir. Allah kulunun yoldal ile ona yle bir hal olmutur ki, otuz yl seccadede oturan eyh bile bu mertebeye eriemez. Unutkanln nc sebebi Allah sevgisidir. O, sevgiye tutulan dnyay da, ahireti de unutur. Dnya ahiret erlerine, ahiret de dnya erlerine haramdr. Dnya ile ahir'etin her ikisi de Allah erlerine haramdr, sz de bu anlamdadr. Bana gre, sevgide sarholuk da vardr ayklk da. Yani seven bazan unutur ama Mevln'ya gre sevgide mestlik varsa da, ayklk yoktur. Benim iin Mestlik halinde unutkanlk olamaz. Dnyann ne deeri vardr ki bana perde olsun yahut benden gizlensin? (M. 7) Benden tr, yalnz u kadar var ki o, dnyadan el ekmitir. Mevln emseddin-i Tebriz bu halleri birletirmitir, dediiniz iin hepiniz sulusunuz. Bu ne ho ekitirme, bu ne gzel yoksulluk! Eer bu adam cimrilik etmediyse Allahdan sorarm. O, bu sz syledi mi, sylemedi mi? Bundan sonra ya Allah ona, Cimrilik ediyorsun, der yahut da onu tutup, diyeyim ki, Sen nasl olur da kendi dileinin benim dileimin iinde olduunu syliyebilirsin? O, der ki: Benim tarafmdan byle yzlerce tartma uzayp gitmitir. Eer balarsan bir kere daha tekrarlanmaz. Baka trl hi mutluluk yz gremezler, kyamette de beni bulamazlar, hatta cennette bile. Demek oluyor ki, eer o bir ka kuru olmasayd, ben plak ve yaya olarak kar giderdim. Ama sizin haliniz neye varrd? Benim iin asla bir daha dnmek midi yoktur. eyh dedi ki: Halife, semy yasak etti. Bu yasak derviin iinde bir dm oldu. Hastaland; onu ok uzman bir hekime gtrdler; nabzn tuttu ondaki hastaln sebeplerini aratrd. Okuduu ve bildii hastalklardan hi birine benzemiyordu; onda hi bir ey gremedi. Dervi ld, doktor derviin mezarn at, gsn yard, iindeki sert dm dar kard; tpk akik ta gibi olmutu. Hekim, bu akiki, yoksul bir zamannda satmt. Elden ele dolatktan sonra Halifeye kadar dayand. Halife bunu yzk ta yaptrd. Bir gn bir sem aleminde aa bakarken elbisesinin kan iinde kaldm grd. Kendini yoklad, hi bir tarafnda bir yara izi gremedi. Elini yzne gtrd, yzn ka eriyip akmt. Bunu satanlar aradlar, birer birer hekime kadar dayand. Hekim de geen hikyeyi anlatt. iir: Bir yerde yer yer szm kanlar grrsen,

Bil k! benim gzmden damlamtr. Sem ne yapar? Cisimle ilgili olan sem yiyip imektir. Onun az nefs ile olur, hep yenecek eylerden ibarettir. Nasl ki, Kfirler yerler ve faydalanrlar tpk hayvanlarn yiyip imeleri gibi, (Muhammed sresi, 12) buyurulmutur. Biri dedi ki: Hi Allahyla konuur musun? teki, Evet konuurum, dedi. Senin yalann imdi aa kt, dedim. Yalan imdi bu saatte meydana kacak. Onu sktrdm, dedim ki: imdi o sana cevap versin. Bu zor itir, dedi. Dedim ki: Bu nce de zor idi ama sen kolay dedin, sana nceden bunu sylemek gerekirdi. Nasl ki, bir din bilgini Haccac Bin Yusuf ile tartmasnda ciz kalmt. Haccac ona, Bu ciz halini daha nce niin gstermedin? dedi. Boulacan anlaynca, inandm, diyen Firavun gibi, n srada yrmek istiyenler daima iin sonunu nceden hesaba katmaldrlar. Nasl ki eyhin yz baka bir renge girdi irkin grnd; niyazdan, hakka yalvarlarndan gece yarlarnda gizli gizli inlemeden baka bir ey yapmyordu. Ey ulu Allahm u hali bizden uzaklatr, u perdeyi bizim gzmzn nnden kaldr, diye yalvaryordu. Nihayet o, hali grd. Sana erien o enlik ve aydnlk da bir perde idi ki, baka bir renkte grlmt. Akl olan her bilgin u dnen feleklerin bir dndrcs olduunu bilir. imdi mademki bu perde almtr, niyaz atei gerektir ki onu yakabilsin. Ta ki bizden, hi bir eyde hi bir kimse bele faydalanmasn. Ne din ne de dnya ile ilgili ilerde hesap kitap sormasn. Onun sorularna cevap verebilir misin? (M. 8) Buyuruyorsun ki: Mevln'nn kudreti, nuru ve ululuu vardr. Nihayet, o ki aslsz eylere, batla inanr, onun arkasndan yrr ve ona uyar, byle bir insanda nasl kudret ve nur olabilir? Yine buyuruyorsun ki: Elli tane Allah velisi Mevln'nn ardndan yaya yrse gerektir. Nihayet o, bir kr insann arkasndan nasl yrr? Velilerin nianlar izleri vardr diyorsun. Sen kimsin ki, evliyann niann bilesin? insan ciz kalnca, o acizlikten ya bir aydnlk ya da bir karanlk belirir. nk blis acizlii yznden karanlkta kald; melekler ise yine acizlikleri dolaysiyle aydnla ktlar. Mucize de byle yapar; Hakkn yetleri de byle olur. ciz kalnca secdeye kapanrlar. Ben insan ilk grte tanrm, diyen kimse byk hata iindedir. O ve onun gibileri ne bulmulardr ki, ona gvenmi, onunla sevinli ve mest olmulardr? Bu atele ilgili ve ateten bir baktr. Sen kendi i leminde yrmeye bak, ondan da ileri gemeye al ki, o zaten havadan ibarettir. Benim u lemde bilgisiz halk ile bir iim yok; onlar iin gelmedim. lemde Hakka yol gsteren bu insanlar zerine ba parmam basarm. Kelm bilgini ahap Herive, am'da btn mantklar arasnda saylrd, ama kadn ve ehvet yolunda ok dkn olduu iin zayf dmt ve derdi ki, Akln fetvas budur. Muhammed Gyani ona demiti ki, Fetvada akl hi hata etmez. Diyordu ki, Hayr akl fetvada hataya dmez ancak hataya den baka bir eydir. Dedim ki: mann zevki gelip gitmesinde deildir. Zeyneddin Sadaka'y da kam grdm; ban llere evirmi, bir at gibi koarak kayplara karm. Bu Imad hi olmazsa ondan daha iyidir. Nahiv'den (Sentaks), lgattan anlar. ahabeddin Shreverdi'nin torunu bana, phe sevmektir, dedi. Ey kaltak bacl, dedim, bari seninki yle deil. Yahya Peygamberi Kuran'da veli diye okumu, ok alamt. Ben olsaydm onun gzlerini silerdim. nk o, susuz idi; alamayay gerektiren ey ise ancak gnahlardr. Bu veli kimdir? Gel syle! Peygamberler iin Kuran'da asla veli denilmemitir. Orasn Allah bilir. Benim halimden haberi olmayanlar, diyorlar ki: Bekle de am'dan kervan gelsin yollarn ahvalinden bilgi versin; ondan sonra gidersin. Eer benim szlerim eyh szleri; hadis ve Kuran yorumlar veya karlkl konuma ve tartma yolu ile olsayd, ne o bu szleri iitebilir ne de benden faydalanabilirdi. Eer niyaz yoluyla aydnlatma yoluyla olsayd ki (bu gelmek ve dinlemek niyaz sermayesidir) ona faydal olacakt. Yoksa bir gn deil on gn deil belki yz yl konusa biz elimizi enemize koyar dinlerdik. Bir cevheri irkin bir kap iine koyarak kara bir mendille sarsalar, on kat rt iinde gizleseler, stne bezler deriler rtseler ki grnmesin. Bunda, ala-<cak bir ey yoktur. Nasl ki, Efendimize ruhun kokusu ve ruhun gzellii eritii zaman henz kendi ruhunu grmemiti.

(M. 9) Ruhun gzelliine erimek, ruhu grebilmek uzak bir mertebedir. Ruhu grdkten sonra da Allah yoluna gitmek gereklidir ki, Allah gzle grlebilsin. Bu hayatta ve bu dnyadayken, grr demiyorum. Dnyadaki cevherlerin birer perdeleri varsa da her cevherin bir de vardr ki dar vurur. Olgun grl olanlar, darya vuran bu grrler. Ama darya vurmayan grp bilmemelerine de alamaz. Ancak dar vuran, avularnn iinde ve karlarnda bulunan gremiyenlere alr. Yoksa Sokrat'n Bokrat'm (Hipokrates), hvan Safa derneinin, Yunan filozoflarnn sz ve fikirleri Hazreti Muhammed'le (S.A.), onun evld, torunlar, can ve gnlden ona uymu olan kimselerin szlerine benze mez. Hatta sudan ve topraktan yaratlm insanolunun szlerine de benzemez. Bunlar, Allah hazrdr, derler. Hazreti mer, bir gn Tevrat'tan bir para okuyordu. Hazreti Muhammed (S. A.), merin elindeki kd ekti. Tevrat kendisine indirilmi olan zat (Musa) sa olsayd, benim izimden yrr idi, buyurdular. brahim Ethem, Belh Sultanlndan ekilmeden nce, bu hevesle mallar balyor, bedenini trl ibadetlerle yoruyordu. Ne yapaym? diyordu, Ne yapmak gerek ki kendimde bir gnl akl bulaym. Bir gece taht zerinde uyumutu. Fakat ii uyank gzleri uykuda idi. Bekiler davullara tokmaklar, ubuklar vuruyor, neyler flyor, grltler koparyorlard. ibrahim Ethem kendi kendine dediki, Siz hangi dman uzaklatrmak istiyorsunuz? Dman benimle birlikte uyumaktadr. Biz Allahnn merhamet nazarlarna muhta zavalllarz; sizden ne gvenlik gelebilir? Bize onun ltf snandan baka bir yerde kurtulu yoktur. Gnl bu dncelerle ayaklanm, bam yastktan kaldrm, tekrar yatmt. iir: aarm seven insan nasl uyur? ka her trl uyku haramdr. Anszn kkn tavanndan sert ayak sesleri, grltler iitti. Sanki damda byk bir kalabalk yry yapyordu. Ayak sesleri kkn her tarafnda yanklanyordu. ah kendi kendine, Bu bekilere ne oldu? Nerede kaldlar? dedi. Grmyorlar m ki bu kalabalk dam stnde kouyor? Sonra bu grlt ve ayak sesleri onu tekrar artt, dehete drd; sanki kendinden gemi dnd eyleri unutmutu. Baramyor, silhl nbetileri armaya gc yetmiyordu. Bu arada biri kkn damndan bam aa uzatt, Ey taht zerinde oturan zat sen kimsin? dedi. brahim Ethem cevap verdi: Ben ahm, dam stnde gezen sizler kimsiniz? Biz iki sr deve kaybettik de bu kkn damnda aryoruz. ibrahim Ethem, Divane misin? dedi. Adam cevap verdi: Divane sensin brahim Ethem! Deve srlerini kkn damnda m kaybettin? Burada deve aranr m? Adam yle cevap verdi: Allah, Padiah tahtnda m aranr? Sen Allahy burada m aryorsun? te o saatten sonra brahim Ethem'i kimse gremedi. O gitti; canlar da onun arkasndan gitti. Kendisinden bir haber kmad; genel olarak bu i ok zor grnr. O kendisini, tamamiyle bir eye verse idi, o zorlukta kalmazd. Veliliin manas nedir? Askerleri, tac taht olan kimsede velilik yoktur; belki nefsinde velilik olan kimse velidir. Sznde, susmasnda kahir (M. 10) yerinde kahr, ltuf yerinde ltuf gstermesinde isabet olan kimse velidir. Arifler, Biz ciz kimseleriz, o kudretlidir, demezler. Gereklidir ki sen, kudret sahibi olasn; her sfatta gl kuvvetli olasn; susacak yerde susasn; cevap verecek yerde, cevap veresin; kahr ve iddet zamannda sertlik gsteresin; iyilik ve yumuaklk gereken yerde iyilik edesin. Yoksa yle bir insann sfatlar kendisine bel olur, azap olur; insan mahkum olmazsa hkim olur. Sahte felsefecilerden biri lmden sonraki kabir azabn yorumluyor, bunu akla uygun bir yoldan anlatyordu. Diyordu ki: Can, buraya kendisini olgunlatrmak iin gelir, olgunluk sermayesini bu alemden toplamaya alr. Bu lemden gittikten sonra da, artk onun bir hasreti kalmaz. imdi gerektir ki, suretten manaya gelelim: Ten, can ile kaynatktan sonra suretle megul olur. Can, ten ile kaynarsa belya der. Cann, o genilik ve enlik taraf kalmaz. O tarafta mal grr, sayg grr; beri tarafta cana yakn kadnlar, dostlar elde eder. Trl zevkler bulur. u halde bu tarafa dner yannda lmden konumak onun iin bin lm demektir. O, dileklerini teki alemden bekleseydi, oraya gitmek iin rpnrd. Bu gidi onun iin lm deil, belki hayat olurdu. Hazreti Mustafa (S.A.) buyuruyorlar ki: Mminler lmezler, belki bir alemden teki aleme gerler. u hale gre, gme baka, lm bakadr.

nsan darack ve karanlk bir evde istedii gibi gezinemez, byle bir yerde rahatlk ve enlik gremez, hatta serbeste ayan uzatp oturamaz. Ama o darack evden geni bir eve, byk bir saraya ger; iinde baheler1, akar sular vardr. te o gmeye lm denmez. Bu sz ayna gibi parlaktr. Sende de zevk ve i aydnl varsa, lme k olursun. Allah, bunu sana mutlu klsn; bizi de duadan unutma! Eer sende byle bir nur ve zevk yoksa, u halde hazrlkl ol, al! Kurar haber veriyor: Eer byle bir hali aryorsan bulacaksn. Nasl ki Allah, Kuran'da haber veriyor. Eer byle bir hali aryorsan bulacaksn. Nitekim Allah Kuran'da, nkarc Yahudiler iin yle buyuruyor: Eer gerek mminlerden iseniz, lm dileyiniz. (Cuma sresi,6) u var ki, gerek Allah erlerinden, imanl kiilerden lm arayanlar olduu gibi gerek inanl, salam imanl kadnlardan da lm arayanlar eksik deildir. Bu parlak bir aynadr ki, halinin ak ifadesini onda bulursun. Her halinde ve her iinde lm sorarsan, o i iyi bir itir. u halde, te reddt halinde olduun iki i arasndan birini semek iin bu aynaya bakarsn. O iki iten hangisi lm tarafna yakn ise onu seersin. Gerektir ki, lme hazr, saf bir nur gibi onu bekleyesin. Mtehid (din bilgisiyle uraan kimse) itihadnda yani alma konusuna giren eylerde bu hale erince, sanrsn ki o kendi iinden lezzet alm, dnyaya hasreti daha azalmtr. Dorusuna baklrsa, onun dnya hasreti daha ok artmtr. nk bu lem ile daha ok kaynamtr. Nasl ki kabir azab bahsini aklarken Suret ve Misal cihetinden yrtlen mtalaalar sylemitik. Ben bunu sana ancak mana ynnden anlattm. Sultan Mahmud (Gazneli), perdeciye bir mcevher vermiti. Perdeci, vezirin vekilidir. Padiahtan, veziri hakknda ok vgler ve honutluk szleri iit-mitir. Perdeciye sorar, ona bir mcevher gsterir: Bu iyi bir mcevher midir? yi demek de sz m? Bu konuda sz sylemek bile edep d olur. Yz bin kere iyi bir mcevher! Nasl ki, ahmz hakknda sadece iyidir demek onun yceliini belirtmeye yetmez. Edep d bir sz olur. ah emreder: yle ise kr u mcevheri! Nasl kraym bunu! Vezir diyor ki, ahn btn mlk, bu mcevherin drtte birini bile demez. Bu imdi hazineye yarar. Sultan, Peki, hl hazineye yarasn yle olsun, dedi ve perdeciye kaftan kaftan stne giydirerek okad. (M. 11) Bu yle bir imtihand ki, eer Saray'da byle dnen baka bir kimse varsa anlalsn diye yaplyor ve i Ayaz'a kadar dayanyordu. ah iinden, Olmaya ki zerine titrediim Ayaz da byle sylesin, diyordu. Tekrar diyordu ki: ayet o da tekiler gibi yaparsa ne yapalm gzdemizdir. Diledii gibi syler. Mcevher beri tarafa geldi, bu taraf Ayaz'n bulunduu taraft; yanna kimsenin yaklamamas iin bir perde ile ayrlmt. Padiah, mcevheri almas iin Ayaz'a iaret ederken, Olmaya ki o da tekiler gibi syler, diye korkuyor, titriyordu. Ayaz, Padiaha bakarak, Niin titriyorsunuz, der gibi, onu szyor, ahn heybetinden titremek, Ayaza yarar, demek istiyordu. Onun Saraynda yetimi, edep terbiye renmi, hakikatte gnl Sultann sevgisiyle dolmutu. Sultan, Ayaz'a dnerek deti dnda, Ey Sultan u mcevheri al, dedi, ama Ey kle al unu, demedi. Halbuki, bu kle sznde Ayaza gre bin kere Sultan demekten daha samim bir iltifat gizli idi; bu ona bin kere daha ho gelirdi. Sultan sznden gcenirdi. Ayaz, mcevheri ald. Padiah, Nasl, gzel mi? dedi. Ayaz, hi bir kelime katmakszn Gzel cevabn verdi. Ho mudur? deyince de, yine fazla bif sz katmadan, Hotur, dedi. Sultan, O halde, kr bunu! dedi. Ayaz, daha nce ryasnda grd bu olay iin iki ta hazrlam, kolunun iinde saklamt. Vurduu gibi mcevheri para para etti. Her taraftan ahlar, feryatlar ykseliyordu. Ahin, feryadn ne yeri? var dedi. Byle deerli bir mcevheri paraladn, dediler Ayaz u cevab verdi: ahn emri bu cevherden daha deerlidir. Bu cevap zerine mecliste bulunanlarn hep birden balan ne eildi. Bu kere de ilerinden yz bin feryad kopardlar. Eyvah ne yaptk! diye kstahlklarn anladlar. ah avularna emretti: Celltlar arn, unlarm yakalarndan yapsnlar! Etrafmz sarm olan u ahmaklar temizlesinler! Ayaz atld, Ey yumuak huylu Sultan, en uygun hareket balamaktr, dedi. iir : Bir gn hayalin bana geldi vuslatinin arabiyle mest oldum Uzun bir gece boyunca sarlarak yattk, sabahn yz parlaynca ayrldk. Btn varlm senin varlna feda olmu, benliim senin benliinle dolmutur. Allahy aramaya o zaman koyulursun. yle bir Allah ki, iinde akln, hayalin kaybolduu u gnlleri yaratt. Bir yldz bile anlamak mmkn olmuyor. Bu konuda, filozoflar, gk bilginleri, tabiat bilginleri ne demi olurlarsa olsunlar, i onlarn

dedii gibi deildir. O, yldz imdi yle bir lemden var olmutur ki, btn bu varlklar da o lemden gelmitir. O, nasl bir lemdir? Gbre iinde kmldayan bir bcek bile ister ki Allahy grsn ve bilsin. Bu yolda balar dnm, cierleri para para oluncaya kadar canlarn feda etmi olanlar, o lemden aa inmiler. O lem de, bylece onlar seyretmektedir. Bunlar isterler ki, lm ana erisinler de Allah kendilerine taze bir hayat versin. Bazlarnn da karnlarna kan dolar; Allah onlar bu lemde ldrnce mlk, mal can ve btn varlklarndan vazgeer, Rey ehri padiah brahim Ethem gibi baka bir hayata kavuurlar. Mevln, Hak yolunu aryordu. Bir kadna veya bir gence k olan kimse, bir gn dkknn, tezghn terk eder; iini gcn brakr. yle bir insana, Seni asacaklar, deseler, Zaten ben de onu aryorum, asn beni, der. kta can korkusu yoktur, maln mlkn de deeri yoktur. O, bekas olmayan fni bir sevgili iin lr; her ikisi birlikte topran altna giderler. u halde balangc ve sonu olmayan her trl eksiklerden ar, tertemiz ulu Allahnn k olun, onu sevin ki, o lmszdr. brahim Ethem, ok mal feda etti. Bu ebed sevgiliye kavumak iin grd dervilere can balard. Elbisesinin altndan sert palaslar giyerdi. Gndzleri gizlice oru tutar, gizli halvetlerde ilh sohbetler ederdi. Sonra gnl daralr, hi bir gnl akl gelmiyor diye zlrd. Dervie halkn somurtkanlndan bir ziyan gelmez; btn lemi sular kaplasa, denizler tassa kazn ne umurunda? Niin veliler, Ey Allahm, beni besle ve beni baarl kl! derler Nebiler, nandk ve gerekledik, demekle yetinirler. Burada, ince manalar vardr. Nebiler, bir dilek dilemediler ancak nandk, dediler. Ama veliler, Haktan bir istekte bulundular. Beni besle, ilerimde baar ver! diye yalvardlar. te bunu sylemek, nebilerin ii deildir. Allah erlerinin sz ancak benzetmeyle bilinir. Onlarn bunlardan haberi olsayd szleri deiik olmazd. Onlar, ancak nazm ve kafiye ynnden ve baka yollardan giderler. Nebilerin haline (M. 12) nasl eriebiliriz? Belki velilere ulaabiliriz, derler. Evet, Bu beni besle ve beni baarya ulatr! yolundaki dua insan iin ayptr. Bazan insanda bir ayp olur ki bin hnerini rter; halbuki bir hner gerekir ki bin ayb rtsn. Bir insan da vardr ki, hi bir eksik taraf yoktur ama kincidir. Bu hal btn hnerlerini rter. Sonunda, Sana lanet osun! hitabna hak kazanr. yi adamn gz ayb grmez. eyhin biri bir lein yanndan geerken orada toplanan halkn burunlarn tutarak yzlerini te tarafa evirdiklerini, oradan acele acele getiklerini grr. eyh ne burnunu tutar ne yzn evirir, ne de admlarn sklatrr. Kendisine, Ne bakyorsun? diye soranlara da, Ne beyaz, ne gzel dileri var! diye onu vmeye baar. Le ona hal diliyle yle syler: Sizin amel defteriniz deiiktir. Bu deiiklik de Cebir ynndendir; yani aln yaznz byledir. Deiik, renk renk yazlar yazmamaya bak. Nihayet bu Cebriye'yi bu taife iyi bilir (Cebriye grne gre kul, hareketinde, iinde (Determinizm)

mecburdur. Yapt eyler nceden tespit edilmi olan bir plana baldr;

alnyazsdr ve deimez. (.)). Eer sen, bu Cebriye dncesiyle grrsen ok eyler kaybedersin. Zaman zaman bir kye gider, yatarz; bakalm Allah ne buyurur, diye bekleriz. yi adam kimseden ikyeti olmaz, gz ayp ve kusur aramaz. ikyet eden ok kere kt adamdr. Boazn skt zaman kusurun kendisinde olduunu aa vurur. O, bir taraftan ikyet eder; bu, teki taraftan. Her iki taraf da kendi hesabna baka dnr. Kendi tarafna gelince Kaderiye'den (Kaderiye, grne gre, kul, yapt iin yaratcsdr. Hareketleri hi bir zorunlukla kaytl deildir, serbesttir. (.)), dostu tarafna gelince Cebriye'den olur. Cebriye inancnn i yzn bu taife (sofler taifesi) bilir. Bakalar ne anlar? Cebriyede de, bir gerek Cebriye, bir de takliti Cebriye vardr. Taklit olana ne bakarsn? Gerek tarafna niin bakmazsn? Sen bize hizmeti artr ki, biz de duay artralm. Nasl ki iyi ameli ar basanlar kurtulua ermilerdir. iir: Senden ayrldmdan beri gzlerim karard

Gzlerimin bulutlarndan yamurlar gibi yalar akt. Aklarn sohbetinde u ynden bir heybet vardr ki, insan, Acaba bendeki, kendi kendini ayplayan nefsimin hakikatine kanm bir hale gelmesi iin gsterdii gelime artt m; belirmeye balad m? diye dnr. Gerek ak iin sylyorum, yine gerek aratrmadan bahsediyorum. O anma ve aratrma ki, bir dilekten ibarettir. Senden, Hakk arama

hususunda ykselmi bir ses deildir. Yani, bir km

Keski olsayd, yahut nerededir o? gibi sadece bir anmadan ibaret olur. Gerek

eski pabularnn tozunu, bu zamana eyhlerinin, klarnn bana deimem. Gece oyuncular gibi perde olduunu gizlemezler. Ekmeklerini 'kazanmak iin, yoksulluktan tr bu ii yaptklarn aka

arkasnda hayaller gsterenler, o sahtecilerden daha iyidirler. nk onlarn hep-; . hokkabazlk yaptklarn sylerler; oyunlarnn bv yalan sylerler. Bu ynden, bu oyuncular, tekilerden stndrler. Ona bir yol ile bir sz syledim ki, bunu bakalarna

sylesem incinirler di. O diler ki, heva ve heves kendisini yukardan ve aadan, her tarafndan sarsn; ite o zaman ondaki parlaklk ve szlerindeki gzellik nevadan gelmitir. Ondan ayrlan her heva dalgac yine kendisine dner. Bu sz ona eriince holanr. O, heva tekrar alalnca onu da alaltr. O, bu szden de holanr, iine gider, kendi sz kendisine senet olur. Gerektir ki, ona Medreseden bir nasip olsun da sevgisi ve murad yerine gelsin. O, artk herkesle akalar; st ba yenilenir, baz ululara ve yabanclara kar fenalk dnr, Dervilere kar sayg gstermez, onlar gzetmez olur. eyhlerden bize Benden daha akll kim vardr? Ben (M. 13) Siraceddin'den bilgi rendim, bana kim akl retebilir? Allahy arama diye kuruntulara kaplr. Bata gelen

ykn banda tayabilecek benden daha yetkili kim olabilir?

varncaya kadar gelip geenler, bir takm snflara ayrlrlar, e batan balamak gerek. Heva ve heves bahsinde kalmtk. Buna, eitlidir denilemez. Seni baka, Seyyid baka, o baka demek imknszdr. Bunu bir divane bile sylemez. Hatta daha kt bir divane bile bundan bahsetmez. Nihayet, bir yl bu huyunu terk et; yalvarmalar ve niyazlarla srtna bir hrka geir, seni gen bir Ermeni klesi gibi satarlar. O havadan geinmeyi brak. Sen heva ve heves iin yaratlmadn. Bu t cannda sakla. Olmya ki, bunu krk dkk szlerle halka syleyesin, de onlar incitesin! Sevgilisine kavuan k naz eder. Ama sevgiliye kavumadan nceki naz hoa gitmez. Yukarda sz geen vezir, Bu mcevheri nasl kraym? dedi. ah, Doru sylyorsun, dedi. Nasl krabilirsin? Gzne bir buse kondurdu. imdi bu ha-raketiyle, yani vezirin gzn pmekle, arad gafil adam bulduunu gsteriyordu. Halbuki yapt denemede akll bir adam aryordu. Biri mecliste ok hareketli olan bir adama iltifatlar gstererek sordu: Kendi kendinize hep alp veriyorsunuz. Bu hal icab m olsa gerek? Dedim ki: Hareket iki trldr. Biri ikence edilen bir adamn rpnmas, sopadan kvranmas gibidir. teki de lle bahelerinde, reyhanlar, yaban gller arasnda gsterilen canl hareketlerdir. Sen de her hareketin arkasndan koma! iir: Muma koan pervane de bu sevdadan gitti, O nura kotu ama atee dt. imdi mademki o bir atetir, onun rpnmas da ateten ileri gelmektedir. Allah erleri hakknda da byle dnmek gerektir. iir: Nergis gzlerime kt baklarla bakyordu,

Onu kendi varlnn emberinden gryordu. Bilmiyor ki bu i tersinedir. Atee gider ama nura der. Kendini andn dosta o nazarla bakma: Rubai: Brakmyorum ki, gnlde dnce olasn, stemiyorum ki, gzlerde deersiz kalasn; Seni canmda saklyorum; gzmde gnlmde deil T ki son nefesime kadar bana yr olasn!

Kahr, kendi gzyle ltfa bakarsa hep kahr grr. Bu Allah kulu bir kfire dedim ki, Sen de Alla-hn kulusun ben de. Fakat sen onun kahr sfatndan, ben ise ltuf sfatndan yaratlmz. Ltuf sfat, kahr sfatndan stn gelir. Kahrdan vazge de ltfa balan onun tad daha hotur. Yani bu Peygamber, mmetine olmayan bir ey brakt. Belki o vard da nne bir perde ekilmiti. By yaparlar, konuurlar urarlar ki, bu perdeyi kaldrsnlar. Btn Peygamberlerin tlerinin zeti .udur: Kendine bir ayna ara! imdi cevap vereceksen uygun syle, yani nasl ki kanatl bir kapnn karlkl her iki kanad iyi taklnca biri birinden ne eksik ne fazla gelirse sen de ylece soruya uygun karlk ver. Padiahn biri, diyor ki; Bana gelen kimsenin ben konumadka sze balamamasn istiyorum. Ben bir ey sorunca da uygun cevap versin, hi fazla sz sylemesin. Bir ziyaretiye sordu: Karn var m? Bir karmla ocuum var, dedi, ah hi iltifat etmedi, Buna yol verin, dedi. Ziyareti aha bir kt yazd ve dedi ki: Allah Musa Peygamberden, 'Elindeki nedir?' diye sordu, o da, 'Bu sopamdr, zerine dayanrm, bununla koyunlarm srerim,' diye sz uzatmad m? ah, kdn altna yle cevap yazd: Musa'nn sz uzatmasnda baka bir hikmet var idi, ama akll kii soruya uygun cevap verendir. Birine sordum: (M. 14) Sen nerede oturuyorsun? Klhanlarda, dedi. Bu yalandr, geree uygun deildir; Oturduu yer tek bir klhandan baka deildir. Bir yerin ayn zamanda iki kimse tarafndan igali imknszdr. Bu bykler ve ergin kiiler ki, u varlk alemi onlar iin var olmutur. Onlar iin de bir perde vardr. Bundan dolaydr ki bunlar zaman zaman srlardan bahsederler. Allah ile birlikte, aknlk ve iztra-ba dmezler. Baka bir vakitte perde yoktur. Srlardan bahsediyorum, sz sylemiyorum. Acaba bu bykler nasl olur da sze de yer verirler? Bunlar arasnda Bayezid, o gibi kimselerden deildir. Halbuki Peygamberler, kitap getiren Resuller bunlardandr. Meer szden mest oldular, uzaktan bu hallerini sak-layamadlar, yazamadlar. Yz bin kp dolusu arap, Allah sznn verdii neeyi veremez. Kuran' bilenler ok dar bir yerdedirler. nce sz anlayan ve bilenler, Kuran'dan bir are bulur, dar yerde kalmazlar. nk daha nce Kuran'dan aldklar nee ve geni ilham ile Kuran'n manasn amlayabilirler. Nasl ki, air yle demitir: iir: Geceye dedim ki uzan uzanabildiin kadar. imdi o dolunay uykudadr. Yani gece her ikisi ile bakalar arasnda perde olduu iin yahut bir utanc varsa kendisi ile sevgilisi arasn perdeledii iin geceye byle hitap etmitir. Biri dedi ki: Ey Allah Peygamberi ben o karanlk ve souk iki yzl Araba senin Peygamberliine yaraan sfatlar nasl syleyebilirim? Hazreti Peygamber yle buyurdu: Gerektir ki sana btn Araplar perde olmasn. Bu Arap sana perde mi oldu?Ama, ey Allah resul o inkarc ve dmandr, dedi. Hazreti Peygamber bu sefer u cevab verdi: Senin bu ktlemenin ona ne faydas var? Ancak hak sz ile onun ban kaldrabilir, ona bir sevgi alyabilir-sin, ola ki gerek szn ona bir faydas olsun. Geceye uzan dedim... Bizim o mezlerimiz, o yarm ite, onun perde-sidir, onun gecesidir. Aranzdaki kskanlklarn inadna Allahya af dileklerimizi uuruyoruz. Allahya krler olsun; madem ki uuruyoruz gider. Gcn yeterse dmana hogrrlkle, sevgi ile bak! Bir kimsenin kapsna muhabbet ynnden gidersen ona ho gelir. sterse dman olsun. nk o senden ancak kin ve sertlik umarken sevgi grrse houna gider. Biri dedi ki: Ey Allah elisi! Herkesi bana gnderiyorsun, bu arada sahabenin ilerini niin buyur muyorsun? Evet, buyurdular, Sen gvenli adamsn, senin inanlr bir kii olduun aka bellidir. Ben bu halk kyamet gnnden uzaklatrmak istiyorum. Sahabe sizi taklit etmeyi gz nnde tutmu ve sizi bizzat gzyle grmtr. Size kyamet ilerinden bir ey elbette bildirilmi, nnze serilmitir. Baka insanlar iin bu haberleri iitme ve hikye yoluyle renmeye imkn yoktur. nk sen o insan deilsin ki, zamanede bir ein daha bulunsun. Senin zamanndan bir ey aklanrsa, o srr herkese duyurmak

bakmndan ok saknrlar belki de syledikleri eylerde yanlla ve pheye derler diye ekinirler. Belki o tek ve esiz varlk seninle halvet olmay arzular.

iir: Konuk sahibi herkese ziyafet ekti lemlere rahmet olsun diye cihan doyurdu. ok tatl yemekler en ar konuklar iin saklanr. Allahnn, Ey inanm ve kazanm olan nefis! Rabbi-ne dn! (Fecir sresi, 28) htabiyle iaret buyurduu gibi sen, bu ilh nimete yabanc olan kimselerden deilsin. eyh Muhammed dedi ki: Sz alan ok uzun ve genitir, herkes diledii gibi konuur. Ben de dedim ki; Sz alan pek dardr ama mn alan genitir. Szden daha ileri ge ki, genilik gresin! Bu alan sey-redesin! Bir bak ki, sen nasl bir uzaksn, yahut uzak olan bir yaknsn! Siz iyi biliyorsunuz dedi. Bizim sz ile iimiz yok, dedim. Sen ne isen osun, ancak suret ynnden daha ileri bak ki topluluk rahmettir. Eer seninle konumaya gelmezlerse bundan rkme ve kanma nk suret arkasndan konuurlar; benimle tarikat srlar hakknda bir ey konumazlar. nk hem darda hem ierde yabanclar vardr. Sen ancak yalnz kaldmz bir zamanda gel! (M. 15) Gzel huylu isen, sende kincilik, hayinlik, hrszlk yoksa. Ama bu insan vcudunda gizli hiyanet ve hrszlklar da vardr. Nasl ki Davut Peygamber zamannda adalet zinciri gklere kamt. Bu, hi kimsenin bilmedii gizli hrszlklardan ileri gelmiti. Ama zincirin katn grnce herkes bildiki, bunda bir sebep vardr. Btn adalet olmasa dnyada gnl aydnlndan, zevkten ve saf adan ne varsa ortadan kalkar ki, bu da sebepsiz deildir. Allah bir toplulua verdii nimetini, o topluluk nefislerinde bir bozuklua bir deiiklie uramadka ellerinden almaz. (Enfal sresi, 54). Eer sen kendi temizliini, iyliini gzetir, o gizli hayinliklerden iini artrsan, sendeki iyil:k ve temizlik daha da ileri gider. Ey hak yolunun gerek yolcusu gnln ho tut! nk gnller okayan o ulu Tan r senin iini onarmaya urayor. O, her gn baka bir ile uramaktadr. (Rahman sresi, 29). O, ya arayann, ya aranlann iiyle meguldr. Bu ikisinden baka her kim ne sylerse ahmaklk etmi olur. yle bir kimse her ne kadar kendi ahmakln grmez; ancak ilh gre sahip ve her eye Allah miriyle bakan erenlerdendir ki, hnerin ve ince grn ne olduunu anlar ve bilir. lh grlerden uzakta kalan gzlerde ancak ahmaklk ve perde vardr. imdi ey gerek dost! Yce Allah senin iini baarmak ve onarmakla meguldr; hem grnrde, hem grnmez lemde sizinle uramaktadr. Sizi hi ihmal etmez, u yette buyuruyor ki: Siz ancak Allah dilerse isteyebilirsiniz, yani o irade etmedike bir ey isteyemezsiniz; Allah bilgin ve bilgedir. (Dehr sresi, 30). Yani ey Mustafa (S.A.) sen ne istersen o bizim isteimizdir! Nefis deildir, heva deildir. Baz kimseler de derler ki: Buradaki isteyemezsiniz sz, sahabeye ve mmete sylenmitir. Yani siz isteyemezsiniz, doru yolu aramasn da bilmezsiniz; ben ki Allahnn elisiyim; ben isterim. Beyit: Esrar hazinesinin dmn zmek iin, Muhammed'in (S.A.) elinden ve gnlnden baka bir anahtar yoktur. Allaha ant ierim ki, halvete ekilmi hak erenlerinin, bu szn suretinden bile balar dner. Ya bu szn manas nerede kalr? Diyelim ki benim bir iirim yok, bir eserim yok ki, bundan neeleneyim; kendimden, kendi szmden zevk ve heyecan duyaym. yle bir aircik henz dnyaya' gelmedi. O, halde ben kim oluyorum? Allah beni yalnz yaratm, tek

bama dar frlatm, yalnzca bir da bana brakmlar. Anam babam ld iin kurtlar, kular beni besleyip bytmlerdir. Nihayet sz alan geni ama o, geni alanda mana daralyor. Bu darlaan mana alannn tesinde baka mana olmaynca yaz ve sz alannn genilii de kalamaz. Yaznn kaleme gelmeyen sesi kslr, harfler silinir. O zaman susmak, mana eksikliinden deildir, belki de mnann parlaklndandr. Bu tpk Diayil adndaki eyhiin, cevher ve yn uval arasndaki tartmay beenmemesine, onu yermesine benzer. Ben u szlerimle yn cevhere kartrmak istemiyorum ki kokmu ve bulak ynlerle onu yola getireyim. Benim szm onun sz tarafna srklemek ve onu kendi sz ile balamak istemem. s Peygamber, doar domaz konutu. Hazreti Muhammed (S. A.) de krk yl sonra sze balad. Bu onun eksik oluundan deil belki olgunluundandr. nk Hazreti Muhammed (S. A.), Allahnn sevgilisiydi. Kula, Sen kimsin? diye sorarlarsa, Ben, Allahn kuluyum, der. Ama Sultana, Sen kimsin? diye sormazlar. O eksik dnceli cahil, hep kendi mektubunu okur. Dostunun mektubunu okuyamaz. Eer bir satrcn olsun okuyabilseydi, bu szleri hi sylemezdi. O, yalnz ve hl o mektubu okur; ite o kadar. Halbuki onun eski mektubundaki eri br satrlar, karanlk ve btl szler, hep kendi kuruntular, kendi hayalleridir. Nasl ki o, kendi eliyle yapt puta kul olur; onun bekisi ve kapcs olur. u zamanda, baz kadn tabiatl kimseler de tpk o putlar gibi konuurlar. Ey kendilerinden habersiz insanlar! Siz bizde kutluluk aryorsunuz; halbuki biz de ayn eyi aramaktayz. Sizin bize bakmanz istiyoruz ki, gnn (M. 16) gnl, saatin saatlii, cansz varlklarn canszlklar kalmasn hep bir olsun. k olmayan bir saz sanats, dertli olmayan bir at dinliyenlere soukluk verir. Halbuki, saz ve szden maksat bakalarn coturmaktr. Hele dernein bozulmas, dostlarn dalmas, hep birbirlerini gzetmemelerinden ileri gelir. Gerektir ki, birbirleriyle ylesine kaynasnlar ki, ayrlmaz bir vcut gibi olsunlar. Allah, Benim velilerim, dostlarm, kubbelerim atndadr. Onlar benden bakas bilmez. (Kutsal hadis) buyuruyor. Bu, Benden bakas bilmez, sznn iki anlam vardr. Biri dosdoru anlam, teki de, bu, baka szyle yabanclar demek istedii anlamdr. Mana aleminden, bir elif dar frlad. O, elifi anlayanlar her eyi anladlar. Onu anlamayanlar da hi bir ey anlayamadlar. Hak yolunun yolcular st dal gibi titrerler ki o elifi anlasnlar. Geri bu yolcular iin ok szler sylendi; Hak ile Halk arasnda, yedi yz parlak, yedi yz de karanlk olan eitli perdeler konusunda ok aklamalar yapld. Ama hi biri geree yol gsteremedi. Ancak bir topluluun yolunu kestiler ve onlar, bu perdelerin tesine nasl geeceiz diye umutsuzlua drdler. Btn perdeler tek bir perdedir. Bu perdeden bakas da yoktur. O perde ise, bu varlktr. Kendi kendime konuabilirim yahut kendisinde kendi benliimi grdm herkesle konuabilirim. Sen niyaz gsteriyorsun. O niyazsz ve yabanc grnen sen deilsin. O senin dmann idi, sen o olmadn iin onu incittin. Nihayet ben seni nasl incitebilirim? Ayana bir pck konduraym desem korkarm ki kipriklerimin dikeni ayana batar da rahatsz eder. Demiler ki: Mevln (Celleddin) dnyadan el ekmitir. Mevln emseddin-i Tebriz bunu yapmamtr. Mevln da onlara u cevab vermi: Siz Mevln emseddin'i sevmiyorsunuz; eer sevseydiniz, size yle sevimsiz ve irkin grnmezdi. iir: Hogrrlk, gz ayplar grmekten krletlrir fkeli baklar her ktl aka grr. Bir eyi seven, ona kar kr ve sar olur, yani sevilenlerin eksik taraf grlmez ve iitilmez. Sevgisini kaybeden hemen kusur grmeye balar. Grmez misin, anne yavrusunu ok sevdii iin ocuunun yatan kirletmesini bile ho grr; ondan tiksinmez, ona Afiyet olsun, der. Bu sz, onun ocuuna kar dknln gsterir. Mevln emseddin buyuruyor ki: Bu cevab nce Mevln sylemiti. imdi de benden dinle. Biri topal bir eei tavlaya eker, iki gn iki gece yem verir. Eek durmadan sahibine pisler, bu baka mesele, teki de arapatma binmitir. At onu her trl tehlike ve bellardan, yol kesen haydutlarn errinden kurtarmtr. te bu misal, o srrn kuvvetini gstermektedir. Nihayet insan tayan binein de hakk ortadadr.

Bizi hi bir istek bir yere gtremez. Ancak niyaz ehlinin niyaz, yalvar bize yolda olmaldr. phe yok ki sadakalar yoksullar iindir, buyurulmutur. Bize de ancak yalnzlk suretinin yalvar gerektir. Ancak suret ve mana onun yle bir niyazdr ki, somurtkan ve eki suratl eyhin yannda olamaz. Ey eki yzl efendi! Sen bizimle cenk ediyorsun diye bize kmn, dedim. Hayr, dedi, nsan, ekilii yle birine kar gsterir ki, ondan incinmitir. Baka biriyle de ho geinir, glr. Yani evvelkini grr suratn ekitir, bunu grr glmser ve bundan hi bir sknt grmeyince hep holanr. Eer bir cefa ve bir ziyan grrse, bu da nefsine ait bir cenklemedir. Yzn kendi tarafna evirir, somurtur. Yzn bu dost tarafna evirince de (M. 17) glmeye balar. Bunu bilmek bir olgunluktur. Bunu bilmemek de, olgunluun olgunluudur. Bir kimsenin davasn onun manas iin, bir kimsenin manasn da, davas iin renmek isterim. aha dediler ki: Seyis senin atna binmi, ah u cevab verdi: Eer ben atn stnde olsaydm o bamn stnde oturacakt, ancak ben imdi attan inmi bulunuyorum. Tekrar binecek olsam, seyis bilir, arabuk ahra koar. Bu gn ben kary bile boayacak olsam gine o bilir. Dedi ki: Sizin derneinizde bulunacak deerde olmadmz iin hizmette kusurumuz var. Bu kimseler' ki byklerin yanna gaflet iinde giderler, bunlarn onlardan haberleri yoktur. nk onlarn yanna hazrlksz gitmilerdir. Yolda yryen bir adam, bir rmaa rastlar. Hep sert akan bu suya girecek olsa derindir, boulacak. stnden atlayp gemek istese genitir, iine decektir. O halde u zorluu ortadan kaldrmak lzmdr. Kuran'da, Nefislerinizi ldrnz, (Bakara sresi, 54) buyurul-mad m? Hazreti brahim, o drt kuu ldrd, hemen drd birden dirildi. Ama burada o drt ku hemen diril-mez, ancak baka ynden dirilir. nk velilerin i yz de bu drt ku gibidir. O drt ku lmt, ama baka ynden dirildiler. Nasl ki, nefsiyle yayanlar baka, kalbiyle yayanlar bakadr. Kalbiyle yayanlarla, Rabbiyle yayanlar da baka olur. are yoktur, nk yol budur. Kuran'da, Allahya gzel amellerinizle dn ve rin, (Mzemmil sresi, 20) buyuruluyor. Allahnn ne ihtiyac olur ki, ona dn veresiniz? Yine Allah Musa'ya buyurdu ki: Ey Musa acktm. Beni doyurmayacak msn? Kapna gelirsem beni nasl karlarsn? Musa, Ey Ulu Allahm, sen byle eylerden arsn, dedi. Allah yine tekrarlad: Ey Musa ya kapna gelirsem? Her ne kadar Musa, Allahnn bu cilvelemesine kar, Nasl olur, diye dnyordu, ama Allah da ona karlk, Eer gelirsem ne yaparsn? diyordu. Nihayet dedi ki: ok acktm. Tartmay brak, git yemekler hazrla ki, yarn yine gelirim. Erkenden yemekler hazrlad; bakt ki, bunlarn hepsi hazr ama su eksik. O srada bir dervi geldi, Allah rzas iin bana ekmek ver, dedi. Musa, Ho geldin, dedi; eline iki su testisi verdi, Su getir, dedi. Dervi, Bastne, dedi. Suyu getirdi. Musa da ekmei derviin eline uzatt. Dervi sayg ve teekkrle ayrld. imdi Musa'nn Allah yolunda bu zorluklara dmesi nasl olur? Musa kimya bilgisini iyi biliyordu. nk ona, Tevrat' altn suyu ile yaz! diye emir verilmiti. Vakit gecikti, Musa bekledii yemekleri komulanna datt. Fakat, Bu ilh cilvenin srr nedir? diye dnyordu. Meer bunun srr, bu toplulua bir genilik vermek yahut anlattm ekilde, iten kulluk etmekmi. Neeli bir zamannda Musa sordu: Ulu Allahm! Sz verdin ama gelmedin! Allah buyurdu ki: Geldim ey Musa! Geldim ama sen bize iki testi su tatmadan nasl oldu da ekmek vermedin? ki bilgin birbirleriyle vnme ve tartma yoluyla konuuyorlard. Marifet srlarndan, ariflerin meclislerinden ve sohbetlerinden sz amlard. Biri diyordu ki; Eee binmi olduu halde yanma gelmekte olan zat Tanndr. teki de, Hayr, bana gre onun eei (h) Allahdr (Vcut (Varolu) birlii taraftarlarna gre, Allahdan ayr bir varlk yoktur. Dervilerin konumas bu nkteye iarettir. Yani her varlk Allahdan bir grn, bir eserdir ama Allahnn kendisi deildir, ama ondan bakas da deildir. nk o zaman vcut ikilemi olur. (.)) diyordu. Nihayet bunlar, bu szleriyle, cebriye grnn ukuruna dmlerdi. Byezid ve bakalar gibi byk ariflerin szlerinden anlalyor ki, onlarn szlerinde baka bir mana vardr. Bu szlerle uramak bir perdedir. Bu gidi baka bir giditir. Dediler ki: Bu niin baka bir ey olsun? Ben de cevab verdim: Diyelim ki, sen bizim szmz dinlerken yreine soukluk geldi. (M. 18) te o, byle bir eye perde olur. Onlar hulul inancna yakn bir yoldadrlar. Ruh alemine mensup erenlerin szleri canlara iler; heva ve hevesle dolu olan sen nasl anlayabilirsin. Bu ehvet hevasndan bahsetmek istemiyorum. Nihayet bundan nce de heva bahsini yorumlamtm. Heva ehveti ve arzular yok eder demitim. Ak ve sevgi yle bir eydir ki, kmldad vakit, karna yz huri getirseler sana duvar kerpici gibi cansz grnr. Ne zaman bir hikmet sz iitir veya bir dnceye koyulursan, o ak ve sev* gi harekete

geer. Nihayet nur perdelerinin olan ak, Allahnn nurdan yetmi perdesi vardr, anlamndaki hadis ile iaret buyurulan kat kat perdelerin nurudur. imdi sen aka batm olduun halde nurun ndan nasl sz aabilirsin? Eer sz aarsan o btn heva olur. O sof mad sarho olur, ban sallar. O ba salma heva olur. Heva nerede, Allah nurunun parlts nerede? Zaman zaman bize, Naslsn? diye sor. Ben sizin kulunuzum. O Allah kullar mal bakmndan bir hizmette bulunursa bir muhabbet uyanr. Onlarn ileri o muhabbetle geliir. Fakat gerek dostun verecei bir pul, yabancnn verecei yz bin dinardan deerlidir. Bu dost yardmn her kim kabul ederse, ona balanm olur. nk o kapal kapy dost vergisi aar. eyhin bu gzel suret ve gzel szleriyle fiil ve hareketlerine asla rza gstermeyin! nk onlarn arkasnda bir ey gizlidir. Onu isteyin. Onun iki sz vardr. Birini iki yzllkle, tekini de dosdoru syler. Ama iki yzllkle sylenmi olan sz btn velilerin canlar, ruhlar zlemekte ve bunu istemektedir. Mevln emseddin-i Tebriz'yi bulmak ve onunla sohbet etmek arzusundadrlar. Halbuki, o doru ve nifaksz sz Peygamberlerin ruhlar bile arzulamaktadr. Keski onun zamannda olaydk, onun sohbetine ereydik, onun szlerini iiteydik! derler. imdi bari siz bu frsat karmayn ve bu gzle bakmayn. Ona yle bir gzle bakn ki, Peygamberlerin ruhlar da ayn gzle bakmakta, ona hasret teraneleri yollamaktadr. Nasl ki bir gn Harunnurreid, u Leyl'y getirin bir kere greyim. Mecnun onun ak ile btn bellara dm; Doudan Batya kadar, onun ak destanlarn klar kendilerine rnek tutmulardr, dedi. Birok masraflar ve kurnazlklarla Leyl'y getirdiler; Halifenin saraynda halvete koydular. Halife erken sabah mumlan yaktrd, onu dikkatle gzden geirdi. Saatlerce ban nne edi, dnd. Kendi kendine, Bkere de onu konuturaym belki sz sylerken yzndeki gzellik daha ok belirmeye balar, dedi. Harun yzn Leyl'ya evirdi sordu: Leyl sen misin? Evet Leyl benim. Ama Mecnun sen deilsin. Mecnu'nun banda olan o gzler senin banda yok. iir: Bakalarna baktn gzle, Leyl'y nasl grebilirsin? Onu gz yalarnla tertemiz ykamadka! Bana Mecnun'un gzyle bak; sevgiliye, seven gzlerle bakmal. Allah onlar sever, buyurulmutur. Fakat buradaki eksiklik onlarn Allahya sevgi gzleriyle bakmam olmalarndandr. Onlar Allahya bilgi ynnden bakarlar, irfan ve felsefe ynnden bakarlar. Ama sevgi ynnden bakmak baka bir itir. Biri geldi, Bana bir sr syle, dedi. Cevap verdim: Ben sana sr syleyemem. Ben srr yle birisine sylerim ki, onu kendi benliinde deil, kendimi onun benliinde greyim. Kendi srrm kendime sylemi olurum. Ama ben sende kendimi gremiyorum. Sende bakalarn hangisisin? Nihayet beldir, onu gryorum. Bir kimsenin yanna gelen baka bir kimse (M. 19) ihtimalin dnda deildir. Ya mriddir ya dostluk iin gelmitir, yahut da kendi ululuunu gstermek ister. Sen bu trl ziyaretiden falann yanna gitmeyecek misin? Benim nasl bir insan olduum sizce belli midir? dedi. Evet sende gryorum. O sendedir, ama ben sende deilim, nk sendeki benlik ben deilim, dedim. Bana dedi

ki: Mert odur ki, iinde ne varsa d da yle grnsn. Benim iim dm hep bir renktedir. Bu cihet eer aklanr ve bende velilik ve hikmetler olduu bilinirse btn cihan tek renkli olur. Kl kalmaz, kahr ve zulm kalmazd. Ama alemin byle olmas Allahnn kanunu deildir. Uzun sz burada ksald. Bu szn mnas udur: Benim d yzm i yzmn darya vurmu olan rengidir. u hale gre bu lem var olmasayd yerinde baka bir lem olurdu. Bayezd'n halvet hikyesini anlatmaya balad. Bu, Muhammed dininde uydurma bir eydir. Uydurmaclarn szn brak, dedim. Bana, kaddan rnek verdi. O sakat hkmleri, dnceleri tekrarlard. Onunla Tokat'ta yaptmz tartmalardaki hkmleri ve aratrmalar anlatt. Artk baka hi bir karlk vermedim. Kalk git! Bir daha byle eyler yapma! Bakalarn dinliyorsun, bir takm szclerin sakat ve yanl haberlerini, Allah kullarna getiriyorsun, dedim. Bazlar daha ileriye srayabilmek iin geri geri giderler ki suyun te tarafna atlasnlar. Bunlarn geri gidileri, daha ileriye atlamak iin olursa iyidir. Eer baka bir niyetle gemleniyorlarsa sonu dknlktr. phe yok ki, bu rman suyu geilecektir. Kfir, Mslman, Yahudi bunu geecektir. Bundan geri kalrsan, haydutlar seni zebun drr. Suyun te tarafnda haydutlar sana saldramaz. te tarafnda sana kuvvet gelir; yardm ve kolaylklar grrsn. Bugn suyun te

tarafna atlamak iin daha ok gerilenirsen ok gemeden yorulursun; ancak yle bir sray sra-malsn ki, iki ayan birden kar tarafa bassn. Eer ayann biri suya deer ve su da sert akarsa, teki ayan da kayar iine dersin! Biri diyordu ki: Sen eer fkh bilgini olaydn, ne ince konular bulurdun! teki Hristiyan da dedi ki: Eer sen Hristiyan olaydn, dinin olurdun; Hristiyanla parlaklk verirdin. Yahudi de bundan daha iyisini syledi: Eer btn mslmanlar byle olsayd, Muhammed'in dini ne mutlu bir din olurdu, dedi. Nihayet benden unu diledi ve dedi ki: Mademki sen bu kadar iyi bir adamsn, syleyeceim hatray yazmaz msn? Onun kulan doldurmak gerek. lim, iten ve dtan bir anlaytr. Eer i alemine ait olursa ona hikmet, felsefe derler. Dedi ki: Bir kere dn bu nereye sar? Ev doludur, ine atacak yer yok. Diyordu ki; Sabredersen, cefadan ikyet etmezsin. O dnce nereye sar? Gnl evinde nasl yer bulur ki, bu ev ine smayacak derece dopdoludur. Bir klhan ambarn getirmi, Buraya yerletir! diyor. Nereye yerletireyim? Yer kalmad. Dnyada Allahy aldatmak nasl olabilir? Bu, baya bir eydir. Evet, Allah kulu nefsinden nasl umutsuzlua debilir? Bir sedef iinde bir inci vard ki, btn lemi dolard; bir ok incisiz sedeflere rastlad. Ona sedef ve cevher hikyesini anlattlar; o da onlara, sedef hikyesini anlatt. tekiler dediler ki: Bizim onda bulunduunu iittiimiz o sedefler, sendeki inci ve sedeflerin hikyesi midir? Dedi ki: Vallah ben de senin iittiin kadar iittim. Ey dolap, yankesici! O sende, ama bizi yanltmak istiyorsun, dediler. Cevap verdi: Hayr, ant ierim ki o sedef bende yok. O, yle bir yce leme gitti 'ki, bir gn esiz bir inci bulsun. Ne syledi ise syledi. Kuran'da, O, Allahnn kuluna bildirdii eyi bildirdi, (Necm sresi, 10) buyurulmad m? Ona sedef desen bile buna sedef deme! Bir sedef ki, iinde Allah surlarnn z cevheri coup kprmeye balamtr, teki mlek paralar ile nasl eit sayabilirsin? Her kim senin yannda iyilikten bahseder yahut senden bir kimsenin iyiliini sorarsa, senin iyilik hakkndaki dnceni renmek istiyorlar demektir. Bylece bir kimsenin aleyhinde konuurlarsa, bil ki Hak seni iyilik ve ktlk ynnden sorguya ekecektir. Sen de bu hususta (pein hkm vermekten) sakn. (M. 20) Niabur ehrinde, bir ocuu dorulua altrmak, terbiye etmek istediler. nce ona sordular: Falan ocuk hakknda ne dersin? Bize ho grnyor. Gzel huylu bir ocuk mudur? Eer, Evet, gzel huyludur, fena deildir, derse, kend si de yledir; eer, Bu vasflardan uzaktr, derse, O halde imdi sen naslsn? diye soracaklard. Bazlar vardr ki, t dinlerken ileri mslmandr, fakat vaiz melisinden knca ateten km kalay gibi donar kalrlar. Bazlar da vardr ki hem vazda yumuak huylu olurlar, hem de baka eyle yumuatlabilirler. Kimisini de etin aralarla ve bazen de daha etkili bir eyle yumuatlr. Nasl ki, grnte her eyi yumuatmak bir let yardm ile olur. Bizim yaknmz, sem vaktinde hrkasn atan ve bir daha dnmeyen adamdr. O hrka, her ne kadar bin cevher deerinde olsa bile, o semda ve o halde aldanm bulunsa bile, bir kere ben o zevkin o hrkaya dediini sandm ve vermi bulundum. imdi tekrar gryorum ki, aldanm-m. Demez. Bu sz bir zmreye ac gelir; ancak o acla kar dilerini skarlarsa bir tatllk belirir. u halde aclk zamannda glen kimse u sebepten glmtr ki, gzleri sonunda gelecek tatll grmektedir. Demek ki, sabrn manas bu bakma gre iin sonunu gzlemek, sabrszln manas da iin sonunu gremeyecek kadar ksa grl olmaktr, lk saf daima, ilerin sonunu iyi bilenlere kalr. Katr, deveye sordu: Niin ben ok kere katarn banda gidiyorum da sen arkada yryorsun? Deve dedi ki: Ben yokuun bana geldiim zaman ileriye bakar sonuna kadar grebilirim. nk yce bal yce himmetliyim, parlak gzlym, bir bakla yokuun sonuna, bir bakta da ayamn nn grrm. Burada deveden maksat eyhtir. nk o olgun grldr, ona daha nce yetien herkes onun huyunu kapar. phe yok ki, kiminle der kalkarsan onun huyunu kaparsn; hangi tarafa baksan sana olgunluk telkin eder. Yeillie gle baksan sana incelik duygusu gelir; nk yoldalarn seni kendi lemlerine ekerler. Bu yzdendir ki, Kuran okumak gnle sefa verir. Peygamberleri dile getirirsin, onlarn ahvalini renirsin; onlarn suretleri senin ruhunla birleir; sana yolda olur. Ben, o byk lmsz ve sonsuz cevherle yle sk ve scak bir bilgi edindim, onunla yle kaynatm ki, iim onun ateiyle doldu. O cevher, yumuakla ve gzel huylulua balad. Dedi ki: Nasl istiyorsan yle yapaym. Ben de imkn bulunca, Bana falanca cevhercinin cevheri gerektir demeye baladm, isterim ki dileimi kabul edesin ve bunu geciktirmiyesin. O fkeye ve sertlie balad; ben de yumuak davrandm aadan aldm. nk o benim kzgnlm yattrd, yumuatt. Ben de onun fkesini yumuak hareketimle karladm. Dedim ki: Hele tartmay braktm, hi bir ey istemiyorum, hkm senindir. Tekrar tutturdu, Sana ne lzmdr? dedi. Sen bilirsin, dedim. Hayr, syle, dedi. (M. 21) Dedim ki: Sebep ayndr; eer bar yapmak istiyorsan bartm. Hayr, ak syle sz nedir? dedi. Bu sefer de, , szden'daha salamdr. Ben syledim sen brakmadn,

dedim. Tekrar etti: Senin szn bizim iin senden daha iyidir, yapacan ii syle. Bildiin gibi deil, dedim. Onu vurmadkca bir faydas olmaz sana teslim olmutur. Sana dnya ehlinin sohbeti atetir derler, ibrahim gerektir id ate onu yakamasn. Nemrut, dardan bir ate yakt brahim de bir ate yakt. Greceksin ate kimi yakacak, dedi. Ey Nemrut! Sen kahrdan domusun, ben de rahmetten yaratlmm, grelim kim kimi yakar? Allah, Rahmetin fkemi geti, diye buyurmad m? brahim dedi ki: Ders meydanda, imtihana ne lzum var? teki, Hayr, hayr, ancak i gerektir, dedi. brahim, Bismillah! dedi. Rahmetin aya kahr tepeler; bu takdirde rahmet, kahr ve fkeyi yok eder. Rahmetin aya byle olur. Evet, dostlar snamak gerektir. brahim dosttur. Nasl ki, Dosta byle yaparsan, dmana ne yaparsn? .derler. O, dostu atee frlatt gitti, hali ne olacak diye snad. Onun halini, onu ancak frlatp atan bilir. algcya dediler ki: Ne nazlanyorsun, al! Yoksa ricamz iki kere mi iitmek istiyorsun? yle cevap verdi: Hatrlyorum, filan kimse de byle niyaz ediyordu. Yani sizde byle yapn. teki, iinden bunu kabul etmiyordu: Nasl olur da bir adam bu ka-darck hneriyle nebilir? Filan adam bana byle sayg gsterdi, rica ve niyazda bulundu, diyebilir. Ben nmyorum, ben yol gsteriyorum. Gsterdiim yol da niyaz, yalvarma yoludur. ah ise niyaz ile doludur. Diyorlar ki: Ariflerden biri Badat'ta yz hyarn bir pula satldn iitir. Feryada, dvnmeye balar; kendinden geer ve hastalanr. O arif bizlerden deildir. Onun szn ve halini bize nasl rnek gsterebilirsin? Biz de o hal yoktur. Bize gre Hak yolcusu birdir. Yz hyar nereden geldi? teki dedi ki: Sen Hak yolcusuna nasl diyorsun ki hyar bir pula satmak kfr deildir. Bunu niin sylyorsun, diye ona kt. Hayr, o niin ksn? O, onlar bu gibi eylerden kurtarmak istedi. Bunu bizim szmze niin benzetiyorsun, demek istedi. Diyelim ki, denizde bir girdap vardr; korkun bir girdap. Btn denizciler bundan kaarlar. Herhangi birinin bundan saknmayarak buradan geerim demesi ne demektir? imdi cansz varlklarn konumasndan ve onlarn ilerinden sz aacaz. Bilgeler bunu gereklemezler. imdi bu grdm eyleri nasl syleyeyim? nliyen direk hikyesini nasl anlataym.Bu, kii dilinin kvrmlarnda gizlenmitir. Hazreti Ali buyurdular ki. Bir insan konuurken kim olduunu ayn saatte anlarm. Konumasa, gnde anlarm; ancak yeter ki halinde susma olmasn da, dinleyenlerin anlayna gre konusun. Yine Hazreti Ali buyurmutur ki Perde alsayd yakn yine artmayacakt. Eer onun hali yle olsayd, bu ikinci sz haline uygun dmezdi. Byklerin meclislerine gelmeye engel olan ey istidat eksikliidir, istidat, kabiliyet, dnya ilerinden feragat gerektir ki, bykleri ziyaretten bir fayda elde edilsin. Ziyaret edenler niyazda, armaan sunmakta ar davransalar bile, yine ziyaretleri boa gitmez. Ama en iyi bir durum iinde almak gerektir. Bazlarnda iyilik umudu gremiyorum ki, pimanlktan nce uyanm olsunlar. Mteriden bir pul hara alan bakkal, kavgaya tutumu, fkelenmiti. Tablalar dklm, dirhemleri bana atlm, halk gelip aynncaya kadar (M. 22) elli dirheme yakn bir ziyana uramt. Sonunda yapt iten ok znt duydu ama o saatte fkesi ona yle galip gelmiti ki. Bu hal imdi senin bana gelseydi, Hi kimseyle tartmadan korkmam, demi olmana ramen, Aman ate geliyor, beni iine alacak, derdin. Geri baz kimselerle tartrm. Onlarda bir ate vardr. O saatte, ona yle bir ate gelmiti ki, sana gelseydi o gn hamama girmie dnerdin. Sana ne zaman fke atei gelse sadece Hak urunda deildir. Bu ate her kime yakn gelse, bil ki yce Allah buyurur ki, benim tarafmdan ancak cefa kapsn kapamaktan baka bir ey baki kalmad. Bir hizmet etmek gerekir ki, o cefa unutulsun. Balamay unutmak gafleti unutmak demek deildir. Bir i yaparken o cefalar hatrlyorsun. Bu yle bir girdaptr ki, bu girdaptan herkes kaar. Ancak yzc kamaz. O b'le kendisini bu girdaptan gemeye saknr. nk geecei yol girdabn iindedir. Ancak bakalarn da yakalar, birlikte geerim diye suyun etrafnda toplarsa, teki sanr ki kendisini dndren girdapt. Denizde ve girdabn iinde bir damar ve o arada incecik bir yol da vardr ki, oradan geilebilir. nk phesiz bu girdabn bir yolu olacaktr. imdi seri nasl sylyorsun ve bana niin diyorsun ki, Dman altetmek tartmaya engel olmaz, belki ok houma gider, gam ekmem. Mademki gam ekmiyorsun, Ben dnyaya tapanlara syledim, diyorsun; dnyaya tapanlar benim szme rnek getirebilirsin. Dindar kiiler bile bu nkteler iine smaz. Mademki gam ekmiyorsun. Bakkaln biri, bir pabucunun karsnda otururdu. Bu bakkal, her gn hurma yerdi; ekirdeklerini de pabu-cuya atard. Pabucu bu hurma ekirdeklerini toplad; onu ta gibi inciten o ekirdekleri bir araya koydu. O gn kendi kendine dedi ki: Allah, fenaln cezas misli iledir, buyuruyor. Bu adam btn bu ce-fasiyle beraber eer bu gn bana hurma ekirdei atmazsa tekileri af edeceim. O gn, bakkal yine

hurma yemeye, ekirdeklerini eskisi gibi pabucuya atmaya balad. Btn ar halknn bu iten haberi vard. Diyorlard ki: Eer bu gn de ayn terbiyesizlii yaparsa kendisini alaa edelim. aha da haber gndererek bunu astralm. aha haber gnderdiler; kundurac ban ald gibi eline indirdi; ikinci bir darbeye lzum kalmad. Padiah, vezirine dedi ki: Pabucuyu ziyarete gidelim. Veziri dedi ki: Padiahm, onun iin teklif tekellf yoktur. Aa in, dkknn kesine otur, onun ho be etmesini bekleme: iltifat gstermeyii oraya yol olmamasndan, orann yasak olmasndan deildir. Btn klhan sakinleri onun huzuruna yol bulmulardr. Kerem ve cmertlik alannda, doan gibi uar. ah, vezirin anlatt ekilde pabucunun ziyaretine geldi. Vezir, Baka suretle ziyarete imkn yoktur, demiti. kinci bir kstahlkta da bulunmu, elini istemi ve pmt. Beraber oturup konutuktan sonra geri dnd. Bu hikye henz leme yaylmamt. ster yaylsn, ister yaylmasn maksat bir ttr. Cefaya kar tedbir almak gerektir. Biz hem tedbir alyoruz hem yol gsteriyoruz. O yol da dnyay feda etmektir. Allah, Nefsinin cimriliklerinden korunmu ve arnm olanlar; ite onlar, kurtulua erenlerdir. (Har sresi, 9) buyuruyor. O cefaya kar tedbir almak iin ylesine al ki, ilerideki ayrlk gnn korumak iin ie yarasn. Onu gz nnde tutarsan ortada bir ey kalmaz, di-yesin. te bu insan sknt gnlerinde Haktan yz evirir. Nimet gnlerinde de, ona sayg gsterir. Sevgili der ki: Ben ho konuurum, sen de ho konuur musun? Ben sklrm sen de sklr msn? Bu o kadar nemli deil; asl iin zeti o skntdadr. (M. 23) Bu sknt tatllktr; bu yolun geri dn ite byledir. Bu fke yumuaklktr. in ho taraf benim zndklkla birlemi olnnamdadr. Benim slmlk tarafmda o kadar holuk yoktur. Cefa vaktinde sylediim sz ayrlk gnlerinde, o cefann b'.ttii zamanlarda da sylerim. Aynaya bakar, onu karmda tutarm. Kabul edersen yazarsn; gramere vurursun. imdi gryorsun ki, sz bakalar iindir*. nk o szn, o dn sonucu ondan sonra ona aykr bir halin meydana gelmemesindedir. Bu mesele elli kere dnyann her tarafn gezerek denizleri, karalar dolaan mcevher tccarnn hikyesine benzer. Bu adam bir in-ci aryordu. Geldiini haber alan inci dalglar birbiri ardndan koard. Ama aranlan incin'.n nasl ve nerede olduu, tccar ile dalglar arasnda gizli kalmt. Tccar, inciyi ryasnda grm; o ryaya inanm ve gvenmiti. Nasl ki, Yusuf Peygamber (S.A.), ryaya inand ve kendisine Ay'n, Gne'in ve yldzlarn secde ettiini ryasnda grerek bunun yorumunu bildii iin kuyuya atld, zindana tkld gnlerde bile gecelerini ho geiriyordu. imdi dalg Mevln'dr; cevahir tccar da ben, yani Mevln emseddin-i Tebriz Allah bereketini sonsuzlatrsn inci de ikimizin arasndadr. Diyorlar ki: inciye giden yol sizin aranzdadr. Biz ona yol bulalm. Evet, dedim, Fakat yol budur: Ben sana bir ey verin demiyorum, ben Allah yoluna gelin diyorum. Niyaz yoluyla ve hal diliyle biri sordu: Allah yolu hangisidir? Syler misin? Ben, Allah yolu budur, diyorum. Elbette Aksaray'a gidilirken bir kprden geilecektir. Hakka giden yolun kprs de Kuran'n, Onlar, mallar ile, nefisleriyle savatlar, (Tevbe sresi, 21) yetinde buyrulduu gibi nce maln samaktr. Ondan sonra yaplacak iler oktur. Ancak nce Aksaray'a uranlacaksa, bu yoldan baka geit yoktur. Aksaray'dan sonra da (yolda) ssz ovalara saparsan yine yolunu arrsn. Kurtlar, gulyabaniler seni grnce yayndan frlam ok gibi ardndan yakalar bir lokma yaparlar; alaa ederler. imdi ne yapmak istiyorsun? Ne vereceksin Allah yoluna? Gnlndeki nedir? Ne dnyorsan, syle. Eer bir engelin varsa bana anlat ki, o engele kar yol reteyim de sana kolaylk olsun. Ben yolu senden daha iyi bilirim. Ben inci hikyesini anlatyordum; sen bunu bir pula bile almyorsun. imdi ikiyzllk m yapaym? Yoksa dosdoru mu konuaym? Bu Mevln Ay'dr; benim varlmn Gneine gzler eriemez. Ancak Ay'a eriilebilir. Inn ve aydnlnn son derece parlaklndan dolay gzler gnee baba-maz. O Ay gnee eriemez, ama Gne Ay'a yetiebilir. Nasl ki yce Allah Kuran'da, Onu gzler kavrayamaz, ama o gzleri kavrar, (En'am sresi, 103) buyuruyor. Bu ok kimin okudur? Bu sz kimin okluundan frlamtr? Hakk, keml mertebesiyle bilen onun kudretini anlayan kimdir? Bu okun sonu yoktur, Kuran'da, Syle ki, eer deniz Allahmn yaratklarn yazmak iin mrekkep olsayd, Allahmn yarattklarnn says bitmeden nce deniz tkenirdi. Denizi bir kat daha artrsak bile yine yetmezdi. (Kehf sresi,109), anlamndaki yet, bunu gstermiyor mu? Mutlu odur ki, bu ok kendine isabet eder; onu vurur. Bu ok Hakk bilenler iindir. Okluumda daha nice oklar var ama bunlar atamyorum. Attm ve atmakta bulunduum oklar geri tepiyor. Oklukta kalanlarn da baka ileri var. Bari nerede olursan ol bizden yz evirme. Bizi brakp gitmekten dem vurma! Bulunduun hal iinde, her neyin varsa ver. Bir eyin yoksa kazanmaya bak ve al ki, bu yzden baka dostlar da yanna toplayabilesin! Azck bizi de gzet; sana vermi olduumuz dnce kar bir iki lekis hazrla (ayrlk masraf botur kii verilen szden sorumludur).

(M. 24) Allah ile olan szleme nasl olur? Borcumuza kar her eyden bir para olsun saklamay ihmal etme! Eer bir lekis kadar olursa (ki ben ondan zengin saylmam ve onsun da yoksul kalmam) ancak sana bir eyler alr. Nihayet btn bunlardan el ekecein zamana kadar sana grnmeyen lemden anszn bir dou olacaktr. Bylece bizim taraf da bir hamlede unutma! Diyelim ki, akl bir ey buyurur. Heva ve heves onun aksini ister. Bu una benzer ki, efendi, Turu getir, der; uak Hayr, der; tatl getirin. Tatl daha iyidir. Bu uygun bir i deildir. Gerektir ki uak nce efendinin istediini getirmi olsun. nk gerekte, turu efendinin istedi dir. Sonra efendi, Ben falan yere gidiyorum, der. Uak, Allah yoldan olsun git, ben gelmiyorum, der. Niin gelmi-yorsun, deyince, Dn zamannda gelirim, u saatte mazeretim var, diye cevap verr. Bu doru deildir. Bu ters anlama, iin aksini renmedir. Halbuki bu yolda sz birlii, i birlii gerektir. Aksilik yaramaz. Hayr, sen bana uyumazlk ret, ben sana sz birlii reteyim! Yani sen bana naz ret, ben sana niyaz reteyim. Nasl ki adamn biri, bin din bilginine yle bir teklifte bulunmutu. Sen bana Yasin ret ben de sana sava reteyim. Bilgin de savaya yle dedi: Sen bilimsel tartmadan anlar msn? Yoksa bundan yoksun musun? Tartma sevdasnda deil misin? eyh Muhammed bunlardan hangisidir? Beni gerekledi, tartmad. Ama tartmada bulunsayd ok faydalanrd. nk benim onunla tartmam gerekliydi. Eer sahabe, Hazreti Muhammed'le (S. A.) karlkl konusalard onlar iin ok faydal olurdu. imdi bu hangi nevi dendir ki bahsetmiyorsun? Bu manev fayda kendine eriir. Ancak tartma ile elde edilen bu fayda nedir? Eer konuurlarsa siz ok faydalanrsnz. te ben sizin hakknzda bunu dnyorum. Siz de bana byle yapyorsunuz. Kederliysen tazelenmek; yal isen genlemek gerek. Bayla, kulaiyle, akliyle oynamak gerek ki nasip alasn; hem mana isitesin, hem yiyesin. Yani hem ince manalar dinleye-sin, hem baka bir i yapasm. imdi, Bu saatte baka iim var, diyorsun. ki i'bir arada nasl olur. Gerek ki iki ii bir arada yapasm. Ulu Allahnn bana yle bir vergisi var ki birbirine aykr yedi sekiz ii bir arada yklenir, altndan kabilirim. Allah her eyden stndr. Baz veliler aceleci olduklar iin sana gal'p grnrler, ama o derece galip deildirler. Baz veliler de yumuak grnrler ama ok hareketli ve galip olurlar. Onlarn diledikleri biraz gecikir. Davacnn davasndan vazgeecei zamana kadar uzar; onlarn nian, marifetleri kalmam olmasdr. Bir marifetten bahsedemezler. Bizim szlerimiz arasnda sz kartran eref Lehaver, gibi kimseler, bulank suda boulmulardr. Ryasnda byk bir bulank suyun iine daldn; iki parman oynatarak, Aman em-eddin-i Tebriz elimi tutsun, diyerek imdat istediini grmt. Bu rya ona yeter derecede bir t olmad. Tekrar benim yanmda nebilerin mucizeleri ile velilerin kerametleri arasndaki fark anlatmaya balad. Nebiler her ne zaman dilerlerse mucize gsterirler diyordu. Velilerin szleri nerede, sen nerede? Sonra, baz rafzler devaml bazlar da devamsz olurlar, bazlar da ihtiyarsz olurlar; bir ksm da ihtiyar-lanyle rafzlik ederler diye tutturdu. O, veliyi kendi haliyle kyaslayarak tasvir ediyordu. Onun szlerinden ve iinden (M. 25) yz evirince de, Beni kskanyor, bana hnc var diyor. Halbuki benim yle bir huyum vardr ki Yahudilere bile dua ederim. Allah hidayet versin, onlar doru yola ynetsin, derim. Bana ovenlere de dua ederim. Ulu Allahm, ona bu halinden daha iyi bir hal ver ki svp sayaca yerde bir tebih okusun, seni ansn ve ilh lemle megul olsun! derim. Onlar bana nereden attlar da, Bu velidir veya veli deildir, diye tartmaya baladlar? Ben veli olaym, olmayaym sana ne? Nasl ki uha'ya Hele u tarafa bak dediler, tepsiler gtryorlar. uha u cevab verdi: Bize ne? Ama sizin eve gtryorlar, deyince; O halde size ne? dedi. Ben de imdi Size ne? diyeceim. te bu sebeptendir iki halktan ekinmekteyim. imden birok bykleri severim. Onlara kar muhabbetim vardr, ama aa vurmam. Bir iki kere akladm: Bende, geim hayatmdan bir tecrbe kald. Bir muhabbet vardr ki asla soumaz, fakat bu dostluun deerini kimse bilmez ve takdir etmez. Halbuki benim Mevln'ya akladm sevgi artt ve eksilmedi, dorusunu syleyemiyorum. Ben dorulua baladktan sonra beni dan attlar. Eer tam doruluk gsterecek olsaydm beni bir hamlede btn ehirlerden srer, kap dar ederlerdi. Az ou gsterir, yani sz az mna ok olmal. Diyelim ki oraya bir uval eker koymular, ondan azck bir rnek getirmiler; ite bu azck rnek o bir uval ekerin delilidir. Onu 'anlatmaya yeter. Kiinin de biraz doruluk gstermesi, onun doru olduuna delildir. Yine biraz erilik ve ikiyzllk de sahibinin eriliini gsterir. Hazreti Peygamberin anda dorulua pek dkn bir adam vard. Sahabe, bu adamn doruluundan ve doru szllnden, Peygamberin de onu korumasndan dolay incinirlerdi, ama ona bir ey diyemezlerdi. Ancak ok ierlemilerdi.

Hatrlarndan, Hazreti Peygamber, dnyadan gtkten sonra ondan alalm, diye geiyordu. Adam, Hazreti Peygamberin dnyadan bir darbe gt gnlerden sonra da bylece doru szllkte devam etti. Artk dayanamadlar, balamt. Bu adam Ona vuralm, dediler; Olmazsa ehirden srelim, dediler. Adamcaz ehirden dar atarken, bu grltlerin sesi azizlerdendir,

bir kadnn kulana kadar gelmi; dam stne koarak sahabeye kmaya Peygamberin yannda sevilmi bir kiiydi. Onun yce ruhundan utanmaz

msnz ki, bunu ehirden srgn ediyorsunuz,

diye baryor, onlarla kavga ediyordu. Adam yzn yukar evirdi, kadna hakarete balad: Sen niin kendi kendine bunlara atyorsun. Allahnn lanetini hem kendine hem de bunlarn zerine ekiyorsun! Kadn kendi kendine, Evet dedi, Peygamberin dostlar yersiz i yapmazlar, ehirden srlmeye lyk olmayan da dar atmazlar. Hazreti Peygamber, 'mmetim sapknlk zerine fikir ve sz birlii etmezler,' buyurmutur. yi yapyorsunuz. Allah yardmcnz olsun, dedi. Doru szl adam bunun zerine, Evet, onlar iyi ediyorlar, sen fena etme! dedi. Cneyd'e tavsiye ettikleri Ahmed-i Zndk'n hikyesi de yledir: Ona denildi ki, falan ehirde bir Ahmed-i Zndk vardr. Senin karlatn zorluklarn dm onsuz zlmez. Sen yz ile de karm olsan yine onsuz yapamazsn! Cneyd, Badat'tan kalkt, o ehre yolland, kendi kendine Ahmed-i Zndk'n evi nerededir diye sorsam her halde edebe yakmaz dedi. Adm tevil ederek (deitirerek) Ahmed-i Sddk diye sordu, iindeki irfan buna (M. 26) engel olmutu. Ona ryasnda tevilsiz dosdoru bir sz sylemilerdi. Ama o bunu teville yani deiik ekilde dinlemiti. Bu yzden altm gn o ehirde derbeder ve babo bir halde dolayor; rastgelene Ahmed-i Sd-dk'n evi neresidir diye soruyordu. Kendisine dosdoru ret len bu ad deitirmi olmann yaratt uursuzluk yznden bir trl onu bulamyordu. Nihayet hatrna anszn bir are geldi. Hele u ykk mescidin kapsndan geeyim, dedi ve oradan geerek yrmee balad. O srada kulana bir Kuran sesi geldi. Hemen yrei yerinden hoplad. Ykk mescitten bir delikanl kyordu. Artk Adam kendi adyla soraym, dedi ve sordu. Delikanl: u okunan Kuran' m sesini iitiyor musun,? dedi Cneyd bir nara atarak kendinden geti ve yere dt. Delikanl ayana kapand. Cneyd doru szllnn mkfatm grm, dileine kavumutu. Kendine geldii vakit ykk mescide girdi. Uzakta bir yere oturdu. Ne Cneyd selm ve kelm vermek suretiyle bir teklifsizlik gsterdi, ne de o buna imkn ve meydan verdi. Uzun mddet bu ekilde kaldktan sonra Ahmed-i Zndk merhamete geldi ona tekrar bakarak sze balad: Ho geldin Cneyd! dedi. Cneyd iinden, Benim Cneyd olduumu nasl anladn? diye dnyordu. Ahmed glmsedi, Nasl bilmem, dedi. Beni aradn ilk gnden beri o zorluklar iinde kvranarak bu bilmecenin dmn zmee uratn gryor ve etrafnda dolanyordum. Bana gelirse kendisiyle ne konuaym diye dnyordum. Sana syleyecek bir ey bulamyorum, imdi sen konuacak bir konu varsa zerine parman bas ki konualm. Bir eyler an. lat ki dinleyelim. Cneyd sze balad, bir eyler anlatyordu. Ahmed-i Zndk bir ka kere arh vurdu. Kutsal canlar, etrafm sararak, Eer byle bir ka arh daha vurursan bu arhn ipini koparacaksn, dediler. Ahmed ki-zararak yerine oturdu. Bu teden beri bir tredir. Doru bir sz sylersin, onu yorumlamak istersin, biraz glerler, ok kere de ilenir ve zevk duyarlar. Hoa gider o sz, ama yorumlamadan sylersen ne kimse duygulanr, ne de holanr. Meer ki, Allahnn doruyu sylemek iin yaratt sekin insanlar tarafndan sylenmi szler olsun. Bu makamda onlara soru sormak gerekmez. Halk onlara nasl sorabilir ki, bu sz syleyen bile aknlk iindedir. Ben ne sylyorum kiminle konuuyorum, diye kendi kendine hayret eder. Bunlar n'in anlamyorlar? diye dnceye dalar. Bir adamn evinde biri saz alyordu. Baka biri dedi ki: Bu evde kimse yoktur, bu algy kime alyorsun? Adam u cevab verdi: Sus, herkes Allah iin tekkeler, kervansaraylar yaptryor. Ben de Allah yolunda saz alyorum. Ben bunu Allah iin yapyorum. Sen niin soruyorsun? Seninle biz bilir misin neye benzeriz: Adamn biri, ney alarm. O arada, bir taraftan da yellenirmi. Adam neyi arkasna gtrerek eer sen daha iyi alacaksan 'al da al der. Sana yol yrmek gerek. Sana yol yrrken bir eyden bahsetmek gerekmez. Yolunu yr ey eek! Sen, ne o kpr geen eeklerdensin, ne de bir gnde bir konak gidip geri dnen Msr eeklerindensin! Sen binlerce dedikodularn ve koumalarn sonucunda gnde yarm konak bile gidemezsin. Ulu Allah buyuruyor ki: Bir toplum kendi nefilerindeki zellii deitirmedike Allah onlara verdii nimetleri deitirmez. (Ra'd sresi, 12). ikyeti, feryad kendi nefsinden et! Allah yine Peygamberine, phe yok ki, sen, sevdiin kimseyi doru yola yneltemezsin, ancak Allah dilediini doru yola yneltir. Allah hidayete ermileri en iyi bilir, (Kasas sresi, 56) buyurdu. Bunu biliyorum, dedi. Bu halin gereklii de bana ok iddetli geldi. Ne sylyorsun, dedi, Bana senden fayda gelmeyecek. O halde hangi niyetle bu iin etrafnda dolayorsun, dedim. Hi bir niyetim yoktur, dedi. Ben bu kark ileri ok yaptm, doru sz evirdim evirdim iir sylemeye baladm. (M. 27) Bundan ilendi, alamaya balad.

Ah u benim kt nefsim, diyordu. Ben Yoksun kalmasn, dedim ve ilve ettim. O yle syledi, ben yle syledim gibi dedikodularn imdi yorumlamasn dinle: Padiahn zel konuk yurdunda olan kimse bir lokma bulur yer, elbette a kalmaz. imdi byle b:r adam nerede, kpekler iin sokaa dklen ekmek krntlar ve kemik paralaryle geinenler nerede? 'Yer ve gklerim beni kavrayamad, ama bir mmin kulunun gnlne sdm,' anlamndaki Allah sznn yorumunu anlat, dedim. Bu nkte, 'Biz emaneti gklere, yerlere, dalara gsterdik. Onu yklenmekten kandlar, ondan ekindiler. Halbuki insan bunu yklendi. nk o ok zalim ve bilgisizdir,' (Ahzab sresi, 72) anlamnda bulunan yetle ayn manadadr, dedi. Yani Allah bilgisidir, bu bilgi de derecelere ayrlmtr. Yukardaki kuts hadisin manas da bununla ilgilidir. Sizce bu hadisin manas hakknda bakaca sylenecek bir ey var m? diye buyurdu. Buna gerekten g yetmez, dediler ve susmadlar. Bu konuulacak bir konudur, dediler. Ama bu noktadan kayorlar. Eer bu cihet konuulacak olursa faydas ok olur. Dnya fenadr, ama bu dnyann ne olduunu bilmeyen kimselere gre deil. O, dnyann ne olduunu nasl bilsin? Onun dnyas yok ki; ama o, dnya nedir? diye sorar. teki, Ahiretten baka olan lemdir, der. Peki, ahiret nedir? teki, Yarn, cevabn verir. Peki ama, Yarn nedir? Hlsa sz ok darlamtr; dil daralmtr. Btn bu din savalarnn, pek dar olan dil bandan kurtulamamalar bu sebeptendir. Onlar sfatlar lemine giderler. Allahnn kutlu sfatlar iin acaba ne diyorlar. Kelmc-lar, Sfatlar, Allah zatnn ayn m yoksa ondan gayr m? diye tartrlar. Bu nokta zerinde sz birlii edebilirler mi? Hayr edemezler. nk lem binbir renge girmitir; eitlidir. Sz, tek bir ton ile konuulmaz. Nasl ki Hakm Sana'yi ziyarete gidip gelen derviten biri sordu: O dnek ne syledi sana? Dervi, ban nne eerek, lem halknn szn sylyor, dedi. Meer bu dnekliklerden kendini kurtarm olan kimse yava yava evinin yolunu tutar, uzaklara gitmez. Yoksa lem ok dnektir. Biri Yahudidir, teki yldza tapar, beriki atee tapar. Mutezile (Mutezile, Ehli Snetten ayrlan ve Vasl Binata'nn yoluna sapanlardr. Bunlar Hasan.i Basr'nin kanaat ve itihadna aykr hareket ettiklerinden dolay bu ismi almlardr. Lgat mnas dernekten ayrlm kimseler* demektir. Bunlar Ear ve Maturid mezheplerine kar olduklar iin Ehli Snnet nazarnda sapkn bir zmre olarak tannmlardr. (.)) diyorlar ki: Mademki Allah kelmnn balangc yoktur, o halde bu lemin de bir balangc olamaz. Bu yol, Mutezile yolu deildir. Bu yol gnl krkl, znt ve aresizlik yolu, kskanl ve dmanl brakma yoludur. Sana bir sr akland ise, gerektir ki onun krn yerine getiresin. imdi bu krn anlamm ikiyzllk ynnden mi, yoksa doruluk ynnden mi syliyeyim? Allahya krler olsun. Umutsuz olma! Yzn saf aya, temiz a dnmtr. Doruya, huzura, rahata kavutun. Karanlk, bulank gnler gemitir, insanlarn hayrls halka faydal olandr. Kayrn ne olduunu bilmeyen nasl hayr iliyebilir? Yln ne olduunu bilmeyenler, mrn ne olduunu anlamayanlar birbirlerine nasl uzun mrler dileyebilirler? Bir gnl ehlinin el.ne geen bir aka, bir nefis dknnn eline geen bin akadan hayrldr. Bunu sana aklayamam; nk senin nefsin diridir, ayaklanmtr. Eer bunu sana sylersem sen de bin sz sylersin; aramzda ayrlk ba gsterir. Belli ki bu pirlerin dnceleri halk arasnda pek yaygndr. Mimberlerde, derneklerde onlarn szleri dolar. Bir de Allahnn gizlenmi kullar vardr ki, o hretli pirlerden daha olgun, daha sevilmi kimselerdir. Bazan da, halk arasnda bunlardan daha hretli erler vardr. nk onlarn (M. 28) dilini halk anlar. Mevln sanyor ki, o insan benim. Ama benim inancm yle deil. Ben aranan ve istenilen bir kimse deilsem bile, arayandanm. Arayann maksad da aranlanlar arasndan ba gsterir. Bana gre arayan Allahdr. Fakat o aranlan sevgilinin hikyesi hi bir kitapta mehur olmad. Tarikatlerin, derneklerin anlattklar eyler arasnda da bunlar yoktur; bu szler, hep yolu anlatmak iindir. Bunu yalnz bir kiiden dinliyoruz, baka hi kimseden duymadk. O gn Cneyd' in, On hyar bir pula satlyor, biz kaa satlacaz? ded'ini anlatmtm. O, bu haldeydi. Nasl ki, on hasta bile bu szden dolay onun dt anklk derecesine yetiemez; bu bize gre kfrdr. Ona dedim ki: O deirmeni satma, hem de vakf yapma! O iki bin dirhemi bana ver ki, senin hesabna dndreyim. yle dndreyim ve ylelerine vereyim ki, tarife smaz. Gryorsun ki, bir hasta neler yapar! Yz riyazat bile bunu arzusu ile yapamaz. Bana dedi ki; Bununla alak gnllk derecesine eriir ve ilve etti: O alak gnllkten bahsetmiyorum. Belki, bir yolda kfirin biri su gtrr, onun da suya ihtiyac vardr. Su ona eriince hi dnp bakmaz, ancak onun ii o sudan rahatlar. O kfir kyamette yz bin mslmann elini tutar. Allahnn ii sebepsizdir. Bir adam vardr ki, devriler iin iki yz dirhem sar-feder hi bir tesiri olmaz. Baka birinin verdii be dirhem daha faydal olur. Bu manalar, renmekle, tartmayla anlamak mmkn olsayd lemin topran banda tamak yarard. Bayezid ile Cneyd'in yz yl Fahri Raz'ye mezlik etmeleri gerekirdi. Bazan tefsirde bazan Kuran'da ona yetimeye hasret ekerlerdi. Derler ki: Fahri Raz, tefsir ve Kuran

bilgisinde bin top kt harcamtr. Bazlar da be yz top kt karalam olduunu sylerler. Halbuki yz bin Fahri Raz, Bayezid'in yolunun toprana bile eriemez. Halka, kapya aslr ama o kap da evin iini gremez ve anlayamaz. Halka kapnn dndadr, evin i zellii ise bakadr. Evin iinde sultan gzdeleri ile has halvette yaamaktadr. O kapnn halkas deil, penceresinin halkas bile dardadr. Bu abalama ve tartma una benzer ki, sen bunu ilim yoluyla renmek istiyorsun. Halbuki bu yolda yrmek ve savamak gerektir. Diyelim ki, yz yl Halep ve am yolundan sz amsn; Halep mallarn asla buraya getiremezsin. T ki yol zahmetine, tehlikelere katlanacaksn, maln haydutlara kaptrmak korkusu ile zleceksin ki, bu ii yapabilesin. Bilgin nce tartma yolunu mu tutmal ki o zaman o yolda yrmek kolaylasn? diye sordu. Cevap verdi: Sana Aksaray yoluna gitmek hikyesini anlataym ve bilgi vereyim. Gitmeden o tarafn ahvalini soruyorsun. Ben de diyorum ki, oraya kadar git, ben seninle beraberim. Bundan sonra dikkat et ki, hangi taraf gvenlidir; hrszdan, kurttan, hayduttan ve baka tehlikelerden hangi taraf daha korkusuzdur. Ya Malatya yolu, ya Elbistan yolu nasldr? Mal, bir ok kimsenin kblesidir. Yolcular onu feda ettiler. Dnyaya tapanlara gre bir pul, tatl canlarndan daha deerlidir. Sanrsn onlarn can yoktur. Eer canlar olsayd nazarlarnda mal canlarndan daha deerli olmazd. (M. 29) Allahya ant ierim ki, dnyaya tapanlarn katnda bir pul, kble'dir. ibrahim'in Belya uramas hikyesi, meleklerin gayretindendi. Yoksa kskanlk ve inkr yznden deil. Eer yle olsayd, blis olurdu. Belki una hayret ettiler ve dediler ki: Biz nur cevheriyiz, nasl olur da cisimden ibaret olan bir ayak, Allah sevgisinde bizden ileri gidebilir? Dedi ki: Bunlar sevdadan vazgetiler. Ona dediler ki: Veliler iin maldan, srden birok arzulara kaplma sebepleri vardr. O ise bundan vaz gemi ve temiz kalmtr. Evet, inandk ve gerekledik, dediler. Fakat bu hayret edilecek bir eydir, imtihan edin, dediler. Bu imtihanda baka bir sr daha aklanr, sizden hangi sebepten daha ileri gider? Ben sizin bilmediinizi, bilirim dedi Allah. Size ufak bir sr daha aklanr. Ey Cebrail! Sen bir tan arkasnda gizlen ve Sbbu, Kuddus diye tebih oku! buyurdu, ibrahim Halil Peygamber bunu iitince etrafna baknd, kimseyi gremedi. Bir daha syle, dedi. Bunu btn koyunlar sana tekrar etsin. Cebrail, tan arkasndan kt, kendini gsterdi: Ben Cebrailim, dedi. Benim koyunlara ihtiyacm yok. Halil de, Ben yle bir sofiyim ki, nce nereden kalktmsa yine oraya dnerim, dedi. Baz melekler bu hareketten ibrahim Halil Peygamberin halini anladlar ve dediler ki: Az oa, delalet eder. Bazlar da henz anlayamadlar. Dediler ki: Mal ii kolaydr, bir kere de oullar ile snayalm. Behll karya ta vurdu, Niin, vuruyorsun, dediler. nk kar yalan sylyor, dedi. Bu szden, ehre bir fitne dt. Halife, Behll' yanna ard. Ben onun yznden bahsediyorum, dedi. Sznden deil. Halife sordu: Bu nasl szdr? Onun sz yznden nasl baka olur? Behll cevap verdi: Eer sen Halife isen emir verirsin ve yazarsn ki, falan semtin genleri bu ferman iitince hazr olsunlar, hi vakit geirmeden gelsinler. Ulak bu ferm'an oraya gtrr okur ve her gn okurlar ama gelmezler. Okumak hususunda gerektirler. ittik, itaat ettik demekte de yine doruluk gsterirler. Says elli bin sene olan bir gnde, buyurulduu gibi Kuran'm iaretlerini anlamyorsun. Ne yapaym eer bu elli bin senenin zahiri ifadesine uyarsan oraya cennet kokusu gtrrsn. Eer, nebiler lemi hangisi, veliler1 lemi nasl olduu konusunu dnrsen ban dner, yuvarlanr dersin. Ancak o yoldan yryen ayaklara el vur. Beni bir adm geti, dediim zaman, admdan adma, kartan kara, dizden dize fark vardr, iki adm sonra eriir dersin ama Hazreti Muhammed'e (S. A.) yaraan adm sende yok. Sende Firavun ba kaldrd, sonra Musa geldi, o gitti. Sonra tekrar Firavun gelince Musa gitti. Bu dneklie delalet eden haller ne zamana kadar srecek? Musa'y da bylece farzet. Firavun bir daha gelmezse bu dneklik iten deildir. Kuran'da, O kimselerdir ki Rabbimiz Allah tr derler, sonra doruluk gsterirler, buyurulduu gibi onlar bu lemde byle sylediler, te tarafta gafiller diyecek olsa ki, Bizim Allahmz yoktur, onlar hi de siklik gstermeden szlerinde dururlar. Onlar kyamet gnnde getirdikleri vakit, mezarlarnn yanna gtrdkleri gibi yz bin nur grrler. lm melei ne gezer, onlar iin hayat melei vardr. Mezar nerede? Onlara gre kurtulu; mezardan ve zindandan kurtulma vardr. (M. 30) Dnya mminin zindandr. Birine deseler ki: Bu zindandan dar karsan Sultann dostu olacaksn, onun yannda, onunla birlikte taht zerinde oturacaksn. Adam gelir grtlama s'arlr, Bu zindandan kurtulacam, diye boazm skar. Eer gerek mminlerden iseniz lm dileyiniz. Onlar kyamet meydanna getirseler, kyamet ne hale dner. O gn gizli ilerin akland gndr. Onlarn gizli srlar haktr, hak ise aklanr. Kyamet nerede kalr? Onlar nurdan zincirlerle balarlar ki, kyamet meydanna gelmesinler. Her ne yaparlarsa bunlarla yaparlar. Cennetlik olanlar cennete, cehennemlik olanlar cehenneme gtrrler. Onlar zincirler'ni koparrlar ki kyamet meydanna gelsinler. Fakat, nurdan baka bir zincirle balanrlar, en son vakte kadar balar zlmez.

imdi sz, i iindir; i sz iin deil. Bilir misin ki iyi geinmek derviler derneindedir. Abdest zerine abdest, nur stne nurdur. Olgunlam olan (z) baz d kabuklardan kurtulur. Bir zmre onlar takdir eder, bir zmre de etmez. Baka bir zmre de, abdest zerine abdest, nur stne nurdur, derler. Onlar nderlie yaramazlar, ama bunlar lemin ve lem halknn sna ve gvencidirler. phe yok ki iteki pislii temizlemek gerektir, lemimizdeki pisli in bir zerresi bile dtaki pislikten yz bin kat daha berbat ve fenadr, iteki o pisli. hangi su temizler? Ancak bir ka damla gzya, ama her gzya da deil. Belki bir ey grebilen gerek bir gzn aktt saf ve temiz gzya temizler. Bundan sonra o kimseye gven ve kurtulu kokular eriir, artk uykudan uyanr; onda uyku baka trl, uyuklama baka trl olur. Ama niyazsz gzya, n'yazsz namaz, mezar bandan daha ileri gitmez. Mezar bandan geri dnenlerle birlikte geri dner. Ama niyaz ve yalvarma ile klnan namaz, mezarn iine birlikte girer. Kyamette de sah biyle beraber olur. Bylece ta cennete ve Hakkn yce katna kadar gider. Eer byle b r gnl uyankl elde etmise uyuyamaz. Eer gnl uykuda ise, sel yatanda bile yatsa yine i kolaydr. Biri yanna vurunca uyanr. Uzaktan gelen seli gsterince de korkudan rperir; aclarn unutur, onun ayana kapanr, teekkr eder. Ama bir de ok derin uykuda olanlar vardr ki, dman gelip boazn yar buuk kesse bile gzn aamaz. Gzn anca da boaznn geri kalan salam taraf da kesilmi olur. aka sylyorum. Mevln, Hak ehlidir. Onun derne'nde gzel sz konumak yarar. Grmyor musun ki, imdiye kadar hep sevgiye ait szler konuuyoruz. Dnya halknn nnde korkutucu szler de sylemelidir ki biraz uyansnlar. yle bir hikye anlatrlar: ki kii arkada olur. Bunlardan birinin yannda altn Vardr; teki de onu uyutarak ldrmek ve parasn kapmak sevdas ile frsat kollamaktadr. Paral arkadan uykusu hafiftir. nk arkadann niyetini sezmitir; hep uyank durmak zorundadr. Yoksa kendini korumak ii gleir. Bunlar bylece baka bir yere gittiler. Kt niyetli arkada artk bu iten umudu kesti. Adam daima uyanktr, dedi. Eer u uyank ha linde ona saldrrsam bir aresini dnr, bari ii ondan saklayaym da onunla biraz akalaaym. yle dedi: Arkada, niin uyumuyorsun? teki cevap verdi: Niin uyuyaym? Niin uyuyaym? Ne olur ne olmaz! dedi. Uyu ki bana bir ta vuraym, kafan kraym da seni ldreyim, u altnlarn alaym. Altn sahibi, Arkada, doru sylyorsun; ite imdi gnl rahatl ile uyayabilirim! dedi. imdi biri yolda bir tehlike iinde uyumutur. Allah kullarnn biri gelir onu uyandrr. Fakat o uyuyan adam, ona gre yine uykudadr. Eer bu uyuyan adamn hallerini sana anlatrsam, kendinden umut kesersin. Bari sylemeyim 'ki kendi nefsinden umutsuzlua dmeyesin. Umutsuz olma ki, ok umutlar vardr, insan yaland m ocuklar. Ama bu szm herkes iin deil. Nebiler ve veliler bundan ayrktr. Byk Mevln'mz da bu gibilerden deildi. Sultanul'l Ulem Muhammed Bahaeddin Veled, seksenden fazla yaad halde her gn daha ergin, daha bilgin grnrd. Hi bayalamad. Bu sz yalanlamam, belki 'amak isterim. aarm seven nasl uyuyabilir? Bil ki lem fakirin gz nnde perdedir, fakir ise ak cevheridir (Mevln Celleddin buyurur ki: Fakr. cevherdir. Fakrdan baka her ey araz'dr. Fakr, ifa; fakrdan baka eyler de maraz'dr. Btn lem ancak ba arsndan ve aldantan baka bir ey deildir. Fakr ise lemden beklenilen sr ve garazdr. Yani lemin maksad ve gayesi fakr mertebesindedir. (.)). Ak cevheri, ezelden beri vardr. lem daha dnk varlktr. Herkes kendi pirinden sz aar. Bize, Hazreti Peygamber (S. A.) ryada bir hrka verdi. Fakat bu iki gn sonra eskiyip yrtlacak, klhanlara atlacak veya bulak silinecek hrkalardan deildir. Belki sohbet ve yoldalk hrkasdr. Akllara smayan bir sohbet deil, belki dn, bugn, yarn olmayan bir sohbet. Akn zevk ile, bugn ve yarn ile ne ilgisi var. Biri dese ki, Cenab Peygamber uykudan uzaktr veya k deildir. Bu szden Yahudiler bir kaamak yolu bulur, umuda kaplrlar. Bu sz ona yaramaz. Benden Hazreti Peygamber k myd? diye sorarlarsa, Hayr, derim. O mauk ve sevgili idi. Ama akl, sevgiliyi anlatmakta ve onu kavramakta 'arr; ba dner. u halde ona k dersem bu, mauk yani sevilen manasmdadr. Nasl ki, efendinin biri bir adama sordu: Sen Yahudi misin? Hayr, din bilginiyim, dedi. Keski, Yahudi olaydn, dedi, teki, Niin byle sylersin? dedi. Bana kibrit lzm da onun iin. O memlekette Yahudiler, kendilerine eziyet etmeyi sevap sayan Mslmanlarn verecei zahmetten korkarak vakitli vakitsiz sokaa kmazlarm. Aksine kibrit ve benzeri eyleri de bunlar satarm. Din bilgini sordu: Bana bunun iin mi Yahudi dedin? Yani, zamann yryne gre suret ve surete bal olan eyler deiir. Bazlar derler ki, Bykler manaya bakarlar; oradan herkesin kmldan onadr. mlek iinde olan szar. imdi o pirin derneinde sorgu olmaz. Sanki aacn meyvesini dkmek iin onu sallar, zaman olur ki aac sallamaktan vaz geer ve meclise gelmez. Her zaman iin gelmez. Yaplacak ey ancak skt ve teslim olmadr. Ama her aa bu surette deildir. Burada hi baka yol yoktur. Ancak susmak ve teslim olmak vardr. Kuran okunduu vakit dinleyiniz ve susunuz, (Araf sresi, 203) buyurulmutur. Diyelim ki, konuan biri sze balad, bir nkte sylemek istiyor. Buna hi itiraz edilemez, t ki o nktenin arkas gelsin; sz bandan sonuna kadar anlayp toparladktan sonra ondan bahsedebilirsin. Eer gnlnde bir phe varsa onu aklayabilirsin. Ancak yar bir anlayla o nkteden bahsetmek det deildir; yanl bir harekettir. O det doru olmaz. Olgunluk bunu gerektirir. Olgunluk

odur ki, bin defa da syleseler, fikrin hi deimesin. Diyelim ki, o olgunluk grnte baka bir surettedir. Yine olgunluk odur ki, anlay eksikliini kendinde bilesin ve Tam anlayamadm, bahsi kavrayamadm, diyesin. Bu hususta soru sormakta da faydalar vardr. Ama ilk szn zevkini karm olursun. Nasl ki, fakire sorulan, Meclislerin bereketi niin kat? nktesinde iaret edilen .ilk szn bereketi kam olur. (M. 32)

Rubai: Yreim ak ateinden kebap olmutur. ehremin rengi cier kanndandr. Dostun dudann suyu arabmdtr. Artk beni knamayn; bana akl retmenin ne yeri var? Burada fayda, ancak bir lokma lokma daha yersin. Hikmet meseledir. O bil:r gibi zorluk yiyebilmektedir. Ne kadar sabrl olursan o lokmann faydasn grr sonra baka bir

budur. Ama derdi ve strab olan bir insan vardr ki, abuk abuk yemek ister; o baka

ama bizim yemeimizi snamaz. Eer Allahsal bilge, bu zahir bilimlerini renmeye balasayd, bir ders yorulmadka btn faydalar ve zorluklar det haline

okumadan, baka bir derse balamazd. Mesel bu bahsi bir ka kere okuyunca bu nkteyi anlamakta Mevln'nn buyurduu ekmez ve fazla konumazd. nk bu fikirle getirebilirdi. Gerekirdi ki, yarn asla baka bir derse balamasn ve ayn dersi tekrar etsin. Bir kimse bir meseleyi iyice kurcalarsa iyi bir sonuca varmak onun hakkdr. Onun arkasndan da bin mesele kar. Bazs gelirken, bazs da giderken gnl akl verir. Dikkat et ve iyi bak ki, sendeki bu gnl akl giderken mi yoksa gelirken mi beliriyor? iir: Dikkat et ki, onun vuslat herkesin eline gemez eriat kadehinden sarholara st vermezler. Orada dnya heveslerinden gemi erenler dem eker Kendine tapanlara tek bir yudum bile vermezler. Bir zaman mad alyordu, nk Nasirddin'in mektubunu okuyordu, istedim ki, bana bakasn da ne sylyorum diye anlayp dinleyesin! Grlyor ki o, merhamet ve yufka yrekliliinden, belki de mevki ve. makam sevgisi tesiriyle alyor. Ben konuurken sz arasnda iir sylediim zaman, bahsi iyice aar ve onun manasndaki srr sylerim. Sen de vazn sonunda szden kesiliyorsun. Bugn bazlar vardr ki, mana galebesiyle dilleri tutulur. Mevln'da byle bir hal yoktur. Onda bu hal nerede olsun? Hele bende hi yoktur. Mana galebesi ve bazen de mana ktl! Bende bunlardan hi biri yoktur. Bu halk, benim szlerime ahamamakta hakldr. Btn szlerim kibriy (ululuk) ynnden gelmektedir. Herkes iddia eder ki Kuran ve Hazreti Muhammed'in (S.A.) szleri hep niyaz yani dilek yolu iledir. phe yok ki, her manada grnrler, sz dinlerler, ama, dilek ve istek yolu ile deil. Bakacak olsan klahn bandan drecek kadar eriilmez bir ykseklikten dinlerler. Fakat bu ululanma Allah hakknda utan verici bir ey deildir. Nasl ki Allah Mtekebbirdir, derler. Doru sylerler, bunda alacak ne vardr? Nihayet sana bir ift sz syleyeyim: Bu halk nifak yolu ile konumaktan, ikiyzllkten holanrlar. Doru szden sklrlar. Birine desem ki: Sen a mzn tek byk adam, biricik erefli insansn, phe yok ki houna gider, ellerimi yakalayarak, Sizi ok zlemitim, kusurum oktur, gibi iltifatlarda bulunur. Halbuki geen sene onunla dosdoru konumutum, bana dman oldu. Bu alacak bir ey deildir. nk halk ile ikiyzllk ynnden geinmek ister. T ki, onlarla birlikte holukla vakit geiresin. Ama bylece doruluk yolunu tuttun mu dalara, krlara kamak gerektir. Eer o sz kabul edersen, sana o gn bir acma hali gelir; sana bir ok devlet ve saadetler yz gsterir. nk onu ulular, niyaz ve

yalvarma yolu ile dinlersen, bu meclis houna gider. Derviin hayalinde bu dernek ho grnr; her vakit onu hatrlar, gnl ona ynelir ve o meclisten rkmez, gnl rahatlna kavuur. Senin soru sormak ve.konumaktan maksadn hem gnllerin onu kabul etmesi hem de senin gnllerde irin grnmen iindi. Ama i tersine olup da bundan yreklere bir znt gelince ve bu zntnn strab da sana ait olunca gnl buna raz olmuyor. Nasl ki, Hazreti Muhammed (S.A.), Okuma olmadan namaz olmaz ve yine kalp huzuru olmadan namaz olmaz, buyurdular. (M. 33) Bir zmre sandlar ki, surette gnl holuuna erenlerin artk namaza ihtiyalar yoktuf. Onlar dediler ki: Maksat hasl olduktan sonra artk ona ermek iin sebep aramak yersizdir. Onlarn sandklar gibi bunu bir an iin doru farzedelim; onlara hakikat tamamiyle yz gstermi ve onlarda velilik, gnl holuu kalp huzuru ba gstermi diyelim. Btn bununla beraber namazn zahirde terkedilmi olmas onlar iin bir eksikliktir. Sana gelen bu kemal ve olgunluk hali nce Allah resul Hazreti Muhammed'e de gelmiti. Her kim, Byle deildir, derse onun boynunu vurur, ldrrler. Evet bu gnl holuu hali Hazreti Peygamberde de hasl oldu, diyene sorarm: O halde niin ulu Peygambere uymuyorsun? O byk kerem sahibi, mjdeleyici ve korku verici esiz Peygamberin, o parlak hakikat nn izinden niin yrmyorsun? Eer burada Allah velilerinden biri olsayd, onun velilii hi phe gtrmez bir ekilde drst olurdu. Bu Filaneddin ki, onun velilii henz aklanmamtr; o, d grn, zahiri korur. Ben o Flaneddin'in arkasndan m yryeyim? Buna selm bile vermem. Bundan sonra yzn Mevln Selhaddin Zerkub'a evirdi. Nasl konuuyorum? dedi. Mevln Selhaddin, Hkm senindir, her ne sylersen bizden bir cevap ve itiraz yoktur dedi. Bir halet de yoktur. O kecikte bir kervansarayda idim. teki sordu; Tekkeye gelmiyor musun? Ben kendimi tekkeye lyk grmyorum, dedim ve bilmiyorum. Tekkeyi yle insanlar iin yapmlardr ki, onlarn pimekten ve i grmekten pervas yoktur. Onlarn zamanlar deerlidir. Ama ona yetiemezler. Ben onlardan deilim. Peki, medreseye gelmez misin? dediler. Ben tartmaya gireceklerden de deilim. Sz arasnda onlar anlayabilsem de bahse ve tartmaya girimek bana yaramaz. nk kendi dilimle konuursam bana glerler, Kfirdir, derler, beni kfrle damgalarlar. Ben garibim, garibin yeri de kervansaraydr. Kapy amak iin anahtar istiyorsun. Anahtar hrszlara m vermelidir? Hrszlarla dostluk etmenin ho olacana inanyor musun? Kendine gvenen evi hrszlara brakr; merte ve uyank davranr; ancak evi gzetler. Zndklarla yoldalk hotur. nk onlar zndk olduklarn bilirler. Muhammed Gyan, mmin kiidir. O, kendi iman ile doludur. Ama bendeki feragat onda yoktur. Eer sz ona kalrsa, btn mr bo yunca ve kyamete kadar ona yeter. Hatt kyamette de, Srat kprsnde de, t Hakka kavuuncaya kadar. Eer bu onda kalmazsa, onun sz kendi aslna dner. Bu sz de kendi yerine gider. Nasl ki, bir adam bekiler yakalamlar. Adamcaz bir eyimi alrlarsa i daha berbat olur. Derviten kendi kendine der ki: Eer beni dverlerse buna dayanamam, bir pul almak onu ldrmek demektir. Adamcaz bekilere der ki: Ben derler. O ana kadar bekilerin tutsa olan

sizi, elli kiinin topland bir meclise gtreyim. isteyeceinizi onlardan isteyin. Bekiler de, Bu adam doru sylyor. Bize bu derviten ne fayda gelir? derler. Sonra, Gel gster o adamlar nerede? onlar greyim, ama hi rkerler dervi, bu sefer onlar tutsak eder. Onlarla nce dost olur, evinin kapsna kadar gtrr. Siz burada oturun, ben gideyim de bir ey konumayn. Eer ses karrsanz onlar phelenirler; acaba ne konuuyorlar diye der. Adam ieri girer, btn pencereleri ve kapy kapadktan sonra, dama kar, oturur. Bakar ki hi Sylediim adamlar bulamadm. Bekiler, kzgn: Alak adam bize

gitmiyorlar, aada bekliyorlar, aaya seslenir: geldim. ster o tarafa gidin, ister bu tarafa!

yapacan yaptn, biz de sana yapacamz yaparz, derler. Adam cevap verir: Artk banz duvara vurun. Ben evime

(M. 34) Sz dinlemeye kabiliyetli kimse bulunmazsa, o sz geldii yere gider, ban damdan aa sarktan o derviin dedii gibi olur. Sz dinleyen bakalarnn szn de dinlemeye kabiliyetli olduunu sylerse; o, sz sylemekten de, dinlemekten de acizdir. Acizlerin sz bizim szmze uymaz, yle istiyoruz ki bize, bilgisizlik ynnden karlk vermesin! Halka, kurtulu ve mjde szleri bo geliyor; on lara cehennemliklerin sz daha tatl geliyor. Bir sz ki, onda kurtulu mjdesi vardr, onlarn houna gitmiyor. Halbuki kurtulu doruluktadr. phesiz ki, bize cehennemi yle anlatyorlar ki, dinleyenlerin korkudan dleri patlasn.

Fatma (Allah ondan honut olsun) bilgin deildi ama zahide idi;

kullukta ileri bir hatundu. Sk

sk Peygamberden

cehennemi sorar, ondan bilgi edinmek isterdi. Adamn biri her gretii pehlivana yenilirdi. Bir Yahudi bile onu frlatr, yere atard. Bir gn Al-lahtan olacak ki, bir zavally yere vurdu. Bu, biarenin biriydi. Bir tesadfle oradan geiyordu, mrnde hi kimseyle dvmemiti. Yalanc pehlivan, bu zavally yere vurunca dayanamad, hemen yerinden srad, adamcazn ettiler: Sen her grtlana yapt. Ben onu ldreceim, dedi. Sordular, Bu adam sana ne yapt ki? dediler ve ilve dedi. Ama niin Padiaha

nerede gre tuttunsa btn cihan seni yendi. O zavall aresiz kald diye onu niin ldryorsun? Hayr, ldreceim onu, ldryorsun? Ben, btn mrmde ancak bir adam yere vurdum. Onu niin ldrmeyeyim? Nihayet gittiler. nk Padiahn ona tevecch vard. Allahakna, u miskinin bam u adamn elinden kurtar,

dediler. Padiah, Onu bana getirin! dedi. Adam getirdiler. Kendisinden yz dinar al da onu brak, dedi. Pehlivan, cevap verdi: Bu adamn her azas bin dinar deer. Bugn ka azas var? dediler. u cevab verdi: Niyaz yolundan giden adamn deeri belli olmaz. nk insanolunda iki sfat vardr. Biri niyazdr ki bu sfattan umutlan! Bekle ki, muradn ehresi sana grnsn. kinci sfat da niyazszlktr. Niyazszlktan ne umarsn? Niyazn sonu nedir? Niyazsz bulmak. Arayann sonu nedir? Aranlan yakalamak. Aranlann sonu nedir? Arayan anlamak. Biri dedi ki: Ben kfirim! Sen mslmansn! Mslmanlk kfirde de vardr. Ama lemde kfir nerede? Ona secde edeyim. Ben kfirim, de ki, sana buseler vereyim. Bunlar beni tanmyorlar. u halde bu lemde kime tapyorlar? Bana burhan gster! diyorsun. Benden burhan ve delil istiyorlar; burhandan Hakk aryorlar, ama Haktan burhan istemiyorlar. Sen naslsn? Bu sz houna gitti mi? Houm, diyorsan daima ho kal! Mertlik odur ki, bakalarn ho etsin. Bir adam da vardr ki, kendi nefsini ho eder. Evet Allah kullar hep kendilerini ho edebilirler. Ama bakalarm ho etmek Allahnn iidir. Diyorlar ki: Bize Mevln emseddin'den gnl akl gelmiyor. Benden gnl akl istiyen ancak bir Mecusdir. O beni bulur ve benden gnl holuu arar. Sen o Mecus deilsin. Mslmansn, mminsin. Mslman insan incitmez, ayplar rter. Mesel bir kei, bir Mslman ldrse; senin evine snarak, kendisini arayanlardan katn sylese ve Ben ancak snacak yer olarak seni buldum. Beni koru! dese, ona kar, Mslman, Mslman (M. 35) ldrse bile aman verilmez, demezsin; ancak onu korursun. Ola ki, o da Mslmanla heves eder. Sen geri Mslmansn fakat bu kadarckla yetinme, daha da Mslman ol! Her Mslmann bir znd, her zndn da bir Mslman olmak gerektir. Mslmanlkta ne lezzet var? Lezzet kfrdedir. Bazan Mslmandan hi bir Mslmanlk nian ve yolu bulamazsn. Ama bir zndktan, Mslmanlk yolu bulursun. Aranlann son merhalesi arayandr, demilerdir. Ama ondan daha yksek bir sz sylemek gerekir. Ancak onlar bizim konuma tarzmz bilmezler. Balar dner. Btn bu sylediklerimizle beraber, mrit, yani hak yolunun yolcusu olgunlamadka hevasna uymaktan

kurtulamaz. eyhin gznden uzak olmak onun iin uygun dmez. nk souk bir nefes onu o anda soutur; bir ejderhann nefesi gibi ldrc bir zehir olur. Her neye deerse karartr. Ama mrit, bir kere olgunlat m, onun eyhinden ayr dmesi zarar vermez. Uzun gecelerde Allahy tebih et, buyuruldu. Yani, mrit ile mrit arasna perde girince o gece demektir. Mademki karanlk balamtr, gerektirki bu zamanlarda onu ciddi olarak anasn ve o perdenin aradan kalkmas iin alasn. Ne zaman karanlk artar ve mrit sana irkin grnrse, ona yaklamaya daha ok al. Gam ekme, tasalanma, umutsuzlua dme! Karanln uzamasndan, uzun gecelerden sonra aydnlk gnler balar. Bir adam dinini kuvvetlendirirse bels da artar. Dinini incelten, zayflatan adamn da bels hafifler, derler. Nasl ki, Emir Kabus da: Ycelikler, ancak ekilen zahmetler lsnde elde edilir, demitir. Hicap ve perde olmad zamanlarda, o zevk ve nur kendiliinden harekete geer. Her ne bulursa, Ulu Allahnn kutlu kitabnda buyurduu, Ona ruhumdan fledim, nktesinin aydnl ile bulur. Yani ona perdelenmek ve yabanclk yznden yle bir hal gelir fei, halden habersiz olur ve nefsini idare etmek yolunu tutar. O sevgiden ve aydnlk leminden sz aamaz. Her ne kadar nefsini baka trl gstermek istese de. Sen kendini aptal yerine koy, nk, Cennetlik kullarn bir ou gafillerdendir, buyurulmutur. Cehennemlik insanlarn ou da bu filozoflardan ve bilginlerdendir. nk onlarn ok uyank ve akll olmalar, kendilerine perde olmutur. O bilgi ve dnce erlerinin her hayalinden, on hayal doar. Onlar Ye'cuc nesli gibi, ya yol yoktur derler, yahut da yolun uzak olduunu sylerler. Evet yol uzaktr ama bir kere yrmeye koyulunca son derece cokunluk ve nee iinde yolun uzakl grnmez olur. Nasl ki, Cennet ktlklerle evrelenmitir, buyuruldu. Cennet bahesi epeevre dikenliktir. Ama burnumuza gelen cennet 'kokusu sevgi-linin haberini ka ulatrnca, o dikenlik pek ho olur. Cenhennemin epeevre dikenlii, hep gl ve reyhan kokar, ama burunlara ate kokusu gelir. O ltif yol uygunsuz grnr. Eer bu yolun holuunu tefsir edecek olsam parlak dmez.

Alaeddinolu sordu: Holuk nedir? Dedim ki: imdi sizin yannzda bir tantma yapacam. nallah cennetlik olurum, diye bard. Dedim ki: Benim karmda inallah demek yoktur. oktan beri bana her ey malm olmutur. Hatt malm olmaktan da ileri giderek, bana hal olmutur. Ama yeni mez ki henz yola kmtr; o, sebeplere ve iaretlere balanmtr; anszn gamlanr. Hoa gitmeyen haberler duyarsa gever, sonra anszn ona bir gnl akl, bir nee gelir. Onun getirdii mjde hotur. Ona ne desen ii coar. Bunu o mez iin sylyorum ki hararetlensin, nk o soumutu. Eer bu pir onu an-lasayd bu yalanc ahitlii niin yapard? Ben gryorum ki, onda cokunluk yoktur. Atei de bana erimemitir. Ola ki, o eyh, bilgi eksikliinden sylemi olsun. O sanr ki, mez bu szlerle coar, hararetlenir. Olabilir ki, o bundan rkecektir, diyecekler. Hak yolcusu, (M. 36) Bu imamlar, Kuran'n zahiri manasn doru sylemiyorlar. nk Kuran'n zahiri manas da iman nuru ile bilinir, grnebilir. Yoksa neva ve heves atei ile deil. Onlarda iman nuru olsayd nasl olur da binlerce para verir, kadlk ve mansplar satn alrlard? diyebilir. Adamn biri bir etek altn vererek ylancdan bir ylan satn alr. Ama yle zehirsiz ylanlardan deil, belki zehir saan bir da ylan. Kadlktan ve mansptan, mevkiden kaan kimse Allah iin kaar. Baka sebepten deil, iman nuru dolaysiyle kaar. Ylan anlayan dostu da onu tanr. iir: Hazret! Kuran'n gelini, ancak iman lkesinin savatan Korunmu olduunu grrse peesini aar. Bu nkteyi syleyen adam, pek ergin bir adam olmal. Kendinden syledii o sz, Allah kelmdr. Allah kelm da tam ve kmil olur. Henz olgunlamam olan zm gne ile bulut arasnda korumak gerektir. T ki, kavrulmasn, ama olgunlanca ona gneten hi bir zarar gelmez. yice tatllancaya kadar ba bekisi onu ktan korur. Ama iyice olgunlanca kar altnda bile beslenir. Bu kemal mertebesine eren kimse de Allah nuruna batm, Hakkn lezzetiyle mest olmutur. Ona klavuzluk gerekmez. nk sarhotur; bakalarn nasl ayltab'lir? Fakat bu sarholuun tesinde bir ayklk vardr. Nasl ki nce de anlatmtk. Bu aykla erien kimselerin ltf kahrdan stn olur. Ama mest olup da o aykla eremeyen-lerin ltf kahryle beraberdir. Fakat onun benlii hep iyilikle dolu olunca bu takdirde ltf galip olur. Peygambere, Cebrail ile de vahiy gelirdi, kalp yoluyla da. Velilere ancak bir yoldan gelir. Nasl ki Hazreti Peygamber, bu vahiy srasnda, Aramza, ne bir kitap sahibi peygamber, ne de yakn meleklerden biri sokulabilir, buyurmutur. Ben yolda sz sylemem. O Ermeni diyordu ki: Ne mutlu o kimseye ki hep seninle beraberdir. Baka bir gn de baka bir kfir diyordu ki: Bu senin sylediin sze gre, btn bu halk ve bizler hep kz, eek gibi drt ayakl hayvanlardan saylrz. Allann Hazreti merin lisaniyle syledii gibi, denize den kimse yzmek bilmezse, el ayak oynatmazsa, aslan bile olsa deniz onun kuvvetini krar ve ldrr. Deryann deti, dirileri batrmak ve ldrmektir. Ama boulup ldkten sonra da onu stne karr ve ona hammallk eder. imdi nce onu ldrmesinde ve sonra da su stne karmasnda u nkteye iaret vardr: Yeryznde yryen bir ly grmek istiyen varsa, Ebubekr-i Sddk'a baksn. Kara topraktan filizlenmi, gzel, cana can katan bir su ile beslenmitir. O deniz, Allann kullarndan bir kuldur. Eer btn bunlar senin iin olaan eyler deilse, bazlar sence olaan eylerdendir. Bugn, bu saatte olmasa bile gelecek bir zamanda olacaktr. Benim vcudum yle bir kimyadr ki, bakr zerine dkmeye hacet yoktur. Bakrn nnde benimle beraberdir, hep altn olur. Kimyann kemali de byle olmaldr. Allahn yle kullar vardr ki, bir kimsenin iyilik tarafna yneldiini grnce onun iyi olacana hkmederler. Birinin srtnda hrka, banda klah grnce de, onun yoldan ktna karar verirler. Baka bir (M. 37) zmre de vardr ki, onlar Allahm cell sfatnn nuru ile bakarlar. Bedir enginden gitmiler, renk ve kokularn kaybetmilerdir. O birinin hrkasn soyarsan, cehenneme yarar. Cehennem ondan utan duymaz. Sonra aba altnda gizlenmi bir adam vardr ki, abasn karacak olsan, cennete lyk bir adam grrsn. Eer bir kimse mihrapta namaza durmu, fakat kafas dnya ileri ile megul ise, meyhanede zina eden adamn yapt i onun iinden farkszdr. Zina edenlere dosdoru sopa atarlar. Bunlar tvbe ederlerse, Allah onlarn ktlklerini iyi amellerle deitirir. (Frkan sresi, 70) Ama i byle olunca, gybet eden kimse riyazatla hafifleerek havada usa bile kurtulamaz. Eer bir kimsede, hem iyilik libas hem de manev olgunluk olursa o zaman nur stnde nur olur.

Senin gnlnde kendimi evvelce grdm gibi gremiyorum. Allah gnlnde bizi irin gstersin, dua edelim. Dostlara da tavsiye edelim ki, dua etsinler. Bundan sonra iimiz bu olacaktr. t vermek mmkn olmaynca, elimizi duaya kaldralm. Selm sana, Allahdan senin iin mafiret dileyeceim, (Meryem sresi), buyurulmad m? Hazreti brahim'in babas olunu azarlad. Bana bir daha byle tler vermeye kalkma. Eer bu t verme sevdasndan geri durmazsan, seni talattrrm, dedi. Ariflerin szn syledim. O dervi der ki: Biz her vakit ariflere z. O halde, Maruf ve mauk kimdir? dedim. Bugn mauk sensin, dedi. O halde, mauk zerine hkm erimez, dedim. Sen nasl hkmediyorsun? Cevap verdi: Ben hkm manen falan zerine verdim, sana deil. yle ama, bir gn sen demiyor muydun ki, ben onun zerinde bir ty bile deildim, dedim. Evet oras yledir. Ama bu daima beni sorguya ekiyor, dedi. Her kim tyizim dostumuz olduysa, gerektir ki daha nce yaptndan fazla ibadet etsin. Ama sohbet iin sylemiyorum. Sadakann en makbul bakalar grmeden verilendir. En az sadaka da, bakalarnn grebilecei ekilde verilmi olandr. nk veren derhal onu kskanr. eyhin yapt i, saylm ceviz gibi hesapldr. Elbet-de fayda verir ve amaz. Bazlar da bu ileri yapar, lar ama bir faydasn gremezler ve kusuru eyhe ykletirler. Kendiliklerinden bir i yaparlar, sanrlar ki kendilerine havale edilen ii daha abuk baarrlar. Halbuki o abuk baarlacak ii, yz fersah uzaklatrm olurlar. Bir yava davran ve aldr etmemek, o iin balangcnda gsterilecek bir ihmal, yz frsatn elden gitmesine sebep olur. ocuk, ocukluk ettiini bilseydi bunu asla yapmazd. iir: Mademki nefsini bilmekte herkes gafil, Ne olurdu bilseydim kimlerdir cahil! iir: Diyelim ki, pheden kurtuldun en sonunda, Taptn phe putu yerinde durmaktadr! Kendini bakalarndan stn gren, bundan holanan kimse, tpk, len filan kadn, teneirde glyordu, diyen zavallya benzer. O filan kadnn kendisine gldne hkmeder ama bilmez ki oras glecek yer deildir. Ben sana Bir emir verdim niin yapmadn? diye sordum. Bana dedi ki: Ben mazeretimi syledim. Ben o mazereti kabul etmedim, iki yzllk ettim, imden gelen bir ses bana diyordu ki, Benim sylediim eyleri yapm olsaydn straptan kurtulurdun. Geri biz seni bu lemde o elemlerden kurtarsaydk houna giderdi. Ama teki leme yarn zevk ve nee ile gitmene nasl yardm edebilirdik? Herkes orada kendi strab ile kapda kalr. (M. 38) eyh, vaiz ederken biri diyordu ki: Bu ne tlerdir? Mimberden bir ka terane syler, bir ka curcuna alar, ama kendi nefsine hi t vermez. Niin kendi ocuklarna bunu anlatmyor? Byle yapsayd onlar da byle olmazlard. H karsna niin bir ey syleyemiyor. eyhlik feragattir. Vaiz da, Hakkn, Hak ehli kiilerin efaatine iaret etme li. O zaman eyhin vazda syledii szler, taa bile tesir eder. Hekime deseler ki: u hastay tedavi ediyorsun, ama daha nce niin len baban ve olunu tedavi etmedin? Hazreti Muhammed'e (Allahnn selt ve selm zerine olsun), dediler ki: Niin amcan Ebulehebi o sapknlk zindanndan aydnla karamadn? yle buyurdular: Hastalklar vardr ki tedavisi mmkn deildir. Hekimin byle bir hastayla bouna uramas cehalet olur. Hastalklar da vardr ki, derman ve tedavi kabul eder. Onu ihmal etmek de merhametsizlik olur. iftinin biri topraa bireyler ekiyordu. Ona,. Niin evinin bitiiindeki yerleri ekmiyorsun? dediler. Oras oraktr, ekin ekilmeye lyk deildir, dedi. Benim o szlerimin de hi bir ziyan yoktur, belki faydas vardr. Ama hangi fayda? Bir lemde ki,, bir zmre ondan mahrum deildir. Nil nehrinin suyu bir gn Kptiye kan grnrse, bundan Nil suyunun

ne suu var? Davut Peygamberinin tatl sesi anlamayann houna gitmez, ona irkin gelirse, bundan o sesin deerine bir eksiklik gelir mi? iir:

Gnein na bir zarar gelir mi hi! Gremezse ne kar kr Yahudinin gz? Eer bugn benim szlerim houna gitmiyorsa, bu halden sakn, szlerime sayg gster ki sen de sayg gres:n! man ve itikattan kendinde bulunduunu iddia ettiin eyleri kuvvetlendirmi olasn. Kendi grne ve babalarnn grne tanklk etmi olasn. nce yapm olduun hizmetler, gstermi olduun sayglar hep krlktendi. Bakalarn da yoldan ka ryordun; aksine olarak edepsizlik ediyordun. Beni ktlyor, dryordun. Bu suretle kendini de drm oldun. nk krlne ve tembelliine tanklk etmi oluyordun ki, dknln, alalmann netice-.si budur. Onu niin bu kadar ykseltiyorlar? Ben undan korkuyorum ki, bu saatte sen ayrlk eleminden gafil, efkat glgesinde hoa uyumaktasn. yle bir hareket yapyorsun ki, efkat sona ersin. Sonra da bu hali ryada gryorsun, ama eyhi grmyorsun. nk eyhi grmek onun istei olmadan mmkn deildir; ne ryada, ne de uyankken onu gremezsin. Nihayet rk bir umut kalr sende. Yani btn umulacak eylerden uzak kuru bir umut. Nasl ki bir adam Allahnn kendisine bir ocuk vermesini umar, nk gen bir erkektir; gen bir kadn vardr. Ama sen o umudu bu umutla nasl karlatrabilirsin? Bu ilk zavallnn umutsuzluu, eyhin kendisine kar besledii efkatin arkas kesilmesinden ileri gelmitir. Yazklar olsun o hastaya ki, ii Ysin'e kalmtr. Yani o eyhten, ancak kendisiyle nifak zere olmasndan, ikiyzl konumasndan, yumuak ve tatl szler sylemesinden zevk duyar; bundan holanr. Halbuki, korkunun bu noktada olduunu bilmez. Ama padiahn hiddet ve iddetle kendisine sert szler sylemesinden korkusu yoktur. Eer byle szler sylerse, o Padiahla yaraan bir konuma tarzdr. iir: Aslann dilerini ak grdn zaman Sakn glyor sanma sana, o korkun aslandr. (M. 39) Sen ahlardan ancak onlarn ikramlarn grdn zaman kork. Ryada bir sz konuuyorum. :eyh, onlar birer birer bana anlatyor. Yine de eyhi gereklemiyorlar. Ne sznde, ne iinde ona inanmak istemiyorlar. Sebep aktr, efkatin kesilmesidir. Acaba hangi maksatla onu gereklemiyorlar? O maksad bir avcunun iine koysun, eyhten umduu eyi de teki avcunun iine. Sonra bir kyaslama yapsn! Hangisi hangisinden daha deerlidir? eyhin zevk dolu bir lemi vardr. O daima meguldr. Mridin son haliyle megul olmaz m? Byle bir hayat iinde bu uygunluktan, bu efkatten daha fazla ne yaplabilir? Bu, sevgilisinin tpk ilerinden biri bir Mecus kzna k olan on sofunun hikyesine benzer. k, btn gnn tapnakta, her yerde onu kovalard. Mecus kz bir gn sordu: Sen benim k aresiz kald. arabuk evresinde dolanarak geirir,

etrafmda niin dolayorsun? k halini anlatt. Sevgilisi dedi ki: Biz kendi milletimizden bakalarn bir ejderha gibi grrz, onlardan daima kanrz. Benim sana lyk olacama nasl umutlanabilirsin? arkadalarnn yanna gitti, onlara veda edecekti. Hayrdr inallah, bu ne hal? dediler. Dervi hikyeyi anlatt, Artk gidiyorum, dedi. Bir znnr satn alaym, belime balyaym. Arkadalar, hep birden, Biz de bunu uygun gryoruz. On tane znnr alalm, hepimiz birden belimize balayalm. Nihayet bizler ayr ayn vcutlarda tek bir ruh deil miyiz? dediler. Mecus kz bunlar grnce birlikte gelmelerinin sebebini sordu. Bunlar hikyeyi anlattlar ve dediler ki: Bizim aramzda birlik ve beraberlik vardr. Mecus kznn gnlne bir ate dt, kendi znnrn koparp att, onlara dedi ki: Ben o toplumun kuluyum. nk aralarnda byle bir vefa ve balant vardr. Ben bu vefay hi bir millette grmedim. Kzn babas ve yaknlar toplandlar, onu knamaya baladlar. Sen so filerin bysne kaplarak nasl kendi dinini ykyorsun? dediler. Kz cevap verdi: Benim grdm siz de grseydiniz! Nice yzlerce insan bunlarn olmaz m? Her kimin aslnda mutluluk varsa t ona cila verir, onu aydnlatr. Her kimde mutsuzluk varsa, t szleri onu karartr. Aynasndaki paslar artrr. O yle aynalardandr ki cillandka pas artar. Ancak onun zannna gre: iir:

Ey can bana bir grn bitmeden son nefesim, imi abuk bitir, artk kesilsin sesim! Bir k gerektir ki, bu srr onunla birlikte renelim. O diyordu ki: O gn kuyuya bir ta attm. Aksaray yolunun bana, o kervansarayn yanna gittik. Hatrlyor musun? Ben ok iyi hatrlarm. Sylediklerini onlara hell ettim. Maksat sen idin, benim onlarla ne iim var? Misafire iki kere ikram etmek gerek, ikinci defa, gitmek zamannda. Yani bu sonuncu ikram, nce ettiin ikramn, bundan sonra da sonuna kadar devam edeceini gsterir. Tvbe edersin ama acaba senin her gn tvbe etmek detin var m? Kardei ahlksz olan adamn hikyesi gariptir. Bu adam her gn kt bir i zerinde yakalarlar, ehrin etrafn dolatrr, kardeinin eeinin ykn indirerek onu eee ters bindirirlermi. Kardei nihayet dayanamam. Bir gn, Kardeim, madem ki sen daima bu ktlkte sebat edeceksin artk sana bir eek satn almak gerektir, demi. imdi, bizimle bykler arasndaki fark udur ki, bizim iimiz ne ise dmz da odur. Allah bana yabanclarla geinebilmek iin sabr ve tahamml vermitir. Ama dost ile dp kalkmak (M. 40) daha uygun olur. Bir kimse belirli bir yoldan bir 'kazan elde ederse o yola sk sarlr, iinde aran kimsenin de bir ip ucu yakalamas iyi olur. Yani hemen tecrbe edilmi yolu tutar ve arkadalaryle drst geinir. Yoldalarn bilgisiz ve aptal grmez ve yle bir zanda bulunmaz. Rebap stad Ebubekr, Cuha'nn hretini duymutu. Bir gn her ikisi de birbirlerini grdler ama tanyamadlar. Her ikisi de bir adamn eeini, elbisesini, kesesini almlard. Mal alnan adam, skntsndan boynuna bir tabla ast. Beni soydular! diye szlanyordu. Bu tablay da aldlar. Bylece her ikisi de birbirleriyle yolda oldular. Sanatlarn karlkl olarak birbirlerine gsterdiler. Her ne zaman biri bir elabukluu gsterse, teki de ayn yankesicilii ve elabukluunu gsterir ve arkadann hnerine kar daha stn gelirdi. Nihayet bir gn biri tekine sordu: Yahu sen kimsin? Bu kadar elabuk-lunu nereden rendin? Ben Cuha'ym, dedi. teki, Yaa! O halde doru sylyorsun! Bylece gnl ehli iki dervi yolda olurlar. Bunlardan biri tekine daima sayg gsterir. nk emellerine bu yoldan erimitir, teki onun ne sylediini bilir ve ona ok cefa eder. nk mutluluk yolunun cefaya dayanmak olduunu bilir. O mutluluk yolunu Gne yuvarlandan daha aydn grr ve bilir. Cefadan kaan insan bir kr gramerciye benzer. Kr gramerci bir gn bir pislik ukuruna der. Biri yanna gelir, Ver elini, diye seslenir. Bu hitap gramer kurallarna uygun olmad iin gramerci kzar, Ge! der, Sen bizlerden deilsin. Baka biri gelir, o da ayn ekilde, Elini uzat! der. Gramerci onu da ayn szlerle savar. Bylece bir szckteki gramer bozukluunu o kadar dik katle gren adam, dt pislik ukurunu gremez. Btn gece sabaha kadar o berbat yerde plkler iinde bekler de kimsenin elini tutmaz. Gndz olunca biri karsna kar. Ey Eba mer sen pislik iine dmsn! der. Gramerci, yleyse tut u elimi, sen bizlerdensin, der. Ama adamn kuvveti yetmez; tekinin eline yapnca her ikisi birden ukuru boylarlar. nc bir adam, o sese kulak verir. Bu ses filann sesine benziyor, der. Hakikatte onun sesini bilmez. teki de uyuma yolunu tutar ama uyumann ne olduunu bilmez. Nasl ki yine bir gramerci, arkcdan bir name dinler elbisesini paralar, naralar atar. Halk etrafna toplanr. Orada bulunan kimselerle beraber kad bu halden hayret ederler. Bu adam byle adamlardan deil, derler. Zavall arkc da zanneder ki sesi adamn houna gidiyor. arksn tekrar eder. Gramerci yine naralar atar, halka iaret eder, Dinleyin ey Mslmanlar! der. Halk, Ona ga-yp leminden sesler geliyor, bize onu anlatmak, bizi uyandrmak istiyor, diye dnr. Ge vakitlere kadar bu hali seyrederler. Gramerci stn ban paralam, teye beriye savurmu, rlplak bir haldedir. (M. 41) Herkes etrafna toplanr, zerine sular ve glsuyu serperler. Biraz sakinleince, kad adamn elinden tutar, halvete eker, ona, Canm bam hakk iin doru sylyorsun. Sana bu ak ve nee hali nereden geldi? der. Adam cevap ver?r: Nasl aklm bamdan gitmez ki! Nuh devrinden, ibrahim Peygamber zamanndan Hazreti Muhammed'in kutlu ana kadar Fi edat isimleri cer eder, esreyle okunur. Halbuki bu arkc harfi-cerden sonra gelen kelimeyi stn okudu. imdi, herkes, bozuk bir maksat uruna bu kadar gayret sarfedeceine, var kuvvetini ebediyet lkesini kazanmak uruna, hakikat yolunda har casa onun zevki ne byk olur. O kuvvet bir serma> yedir. Nasl ki bir kimse muhta olmad bir eyi satn alrsa sonunda muhta olduu eyleri satmak zorunda kalr. Birinin gznde biraz sulanma vard, toz kamt. Aman u gzme bir il koyun diyordu. Herkes, Bizim iimiz var, eski pabulara pamuk mu tkayacaz, diye geip gidiyorlard. Ey hoca! O khne yrtk pabular bir zaman hamamda giyerdim, benim dileim budur. Demiyorlar ki, o dilek aikrdr. Vaizin biri halka t verirken onlan evlenmeye tevik ediyor, bu konuda birtakm hadisler de anlatyordu. Kadnlara da mimberin nne giderek koca istemeleri iin ayrca

tevikte bulunuyor, hatta evli erkekleri arabuluculua, patanla davet ediyor, bu babta hayli hadisler naklediyordu. Kalabalk arasndan biri kalkt. Sofu vaktine bal bir insandr, ben garip bir adamm. Bana bir kadn gerektir ki, evleneyim, dedi. Vaiz yzn kadnlar tarafna evirdi. Ey avratlar, aranzda bu adam isteyen var m? dedi. Vardr, dediler. Kadnn biri ayaa kalkt, Ben varm, dedi. O halde ileri yr buraya gel! dedi. Kadn mimberin nne yrd. Vaiz, u halde a yzn! nk evlenmeden nce bir kere yzn grmek Peygamberin snnetidir, dedi. Kadn yzn at. Vaiz erkee dnerek, Bak yzne delikanl! dedi. Gen, Evet grdm, dedi. Nasl beendin mi? diye sordu. Beendim! Vaiz tekrar kadna dnerek, Ey hatun kii! Dnyalktan neyin var? Kadn cevap verdi: Bir eekciim var, su tar. Deirmene buday gtrr, odun tar; ben de ondan aldm paralarla geinirim. Vaiz, Ama, bu delikanl kiizade bir gence benziyor. Onurludur. Eek srcl yapamaz, dedi. Tekrar kadnlara dnd: Daha baka istekli var m? Var! dediler. O da evvelki gibi ileri yrd, yzn at. Delikanl, Beendim! dedi. Pekl senin neyin var? Kadn, Bir kzm var, kh su eker, kh ift srer, kh dolap evirir; onun kazancyle geinirim. dedi. Vaiz, Bu delikanl onurludur, kz obanl yapmak ona yaramaz, dedi ve devam etti: Daha baka isteklisi yok mu? Var, dediler. O halde kendini gstersin. nc bir kadn grnd. Vaiz sordu: eyizden neyin var? Bir bam var, dedi. Vaiz delikanlya dnd: Artk bunlardan birini semek sana der, dedi. Hangisi daha uygun ise onu kabul et. Delikanl kulann dibini kamaya balad. Vaiz, Ama, abuk kararn ver, hangisini istiyorsun? dedi. Delikanl u cevab verdi: Hocam ben istiyorum ki eee bineyim, kz nme kataym, ba yolunu tutaym. Evet doru ama, sen de o kadar nazenin bir ey deilsin ki, her n birden kafese koyasn! dedi vaiz. Hak yolunun yolcusu bir sof yllarca ileler doldurur, eyhine ve bakalarna hizmet eder. Fakat umut bulutunun ya vakti henz gelmemitir. iir: Her iin belirli vakti gelip almadka, Dostlarn sana yr olmasndan bir fayda gremezsin! htiyarlk ve umutsuzluk gnleri gelip attktan sonra, bir gn mezarlktan (M. 42 )dar kmt. Eski umutlarn hatrlad ve ok alad. Bann altna bir kerpi koyarak uykuya dald. O uykuda sofinin ii tamam olmu, muradna ermiti. Hemen kalkt kerpici pt, bana koydu, onu her nereye gitse daima beraberinde tamaya balad. Misafirlikte, mescitte, ayakyolunda, hamamda, krda, sem yininde, pazarda, hulsa her yerde yanndan ayrmad. O ltif ve ark dervi btn gn o kerpici saklard. Sordular: Bunu niin bir keye brakmyor, yannda saklyorsun? Sof u cevab verdi: Bu mezarda da benimle beraber kalacak. nk ben bir ey kaybetmitim. Yllar yl umutsuz kalm, beklemitim. Tekrar umutlarma kavumu, fakat tekrar umutsuzlua uram ve bylece yzlerce binlerce bu kararszlk iinde rpnmtm. Bir gn bam bu kerpi stne koydum ve beklediimi buldum. Nasl ki Hazreti Peygamber, Her kimin kendisine uur getiren bir eyi varsa onu yanndan ayrmasn buyurmutur. Her ne kadar, Beni ara sra ziyaret et ki, sevgi artsn, anlamnda bir hadis daha vardr. Ama biliyoruz ki, bu hadis Eba hreyre hakknda ve onun gibiler iin buyurulmutur. nk bunlar Peygamberin sohbetinde edep dna kmlar, onlarn nazarlar Hazreti Peygamberi bktracak bir hale gelmiti. Ama bu hadisi bilhassa Hazreti Ebubekr hakknda buyurmadlar. nk onu gazalarda bile yanndan ayrmak istemezler, onun gazayla megul olmasn arzu buyurmazlard. Bir gn bir harp srasnda, kfirler tarafndan bir cenki pehlivan meydana atld. Mslmanlar ona kar kmak istemediler. Hi kimse buna cesaret edemiyordu. Sordular: Sebep nedir? yette buyurulduu gibi, salam duvarlara benzeyen slm fedaileri, serdengetiler, lm dileyenler nerede kald? airlerin kafiyeyi, hastann ilc, mahpusun hrriyeti ve mektep ocuklarnn tatil gnn arad gibi erefli lm arayan o fedailer nerede? Bu korku ve ekingenliin sebebi nedir? Bunlar kimden ekiniyorlar? Cevap verdiler: Bu can korkusundan deil, ancak meydana frlayan o pehlivan, Ebubekr'in gzbebei oludur. Mslman gaziler onun karsna kmaktan utan duyuyorlar da ondan. Bu sz Ebubekr'in kulana vard srada o, Hazreti Muhammed'le taht zerinde birlikte oturuyorlard. Uzaktaki grltnn sebebini sordular. Senin olun hamle etmitir, dediler. Ebubekr, derhal yerinden frlad meydana doru yrd. Olu babasnn yzn grnce hemen geri ekildi. Hazreti Ebubekr de geri dnd. Hazreti Peygamber mbarek ellerini Ebubekr'in omuzuna koydular ve buyurdular ki: Ya Sddk! Nefsini bizim iin sakla! Yani, senin nefsinin sana gre deeri yok ama bizim iin byk bir kymeti vardr. Onu sen biz'm iin koru. Sen hi harbe girme, gazada dar kma, bizim sahbeti-mizden ayrlma. Hazreti Peygamber nasl olur da Ebubekr'e Beni arasra ziyaret et, der? Gaza, teki mminler hakknda farzdr ama Ebubekr

hakknda gnahtr. Ebrar iin iyilik saylan ameller, mukarrebin yani Allahya yakn erenler iin gnah saylr. Kale, bir sinin eline geince onu harap etmek vacip olur. Ykanlara da kaftan giydirmek gerekir. O kaleyi onarmak ( o srada) hyanet ve gnah olur. Fakat kale, siden alnp da Padiahn bayraklar gelince, artk kaleyi ykmak ve harap etmek iin sebep kalmaz. O zaman byle bir hareket hyanet olur, hatta kaleyi yeni batan onarmak farz olur; bir nevi ibadet ve vatan hizmeti olur, iir: Zabitliin dzeni, tebih ile, din ile, mabetledir. Znnr, kfr ve meyhane de akn salamln gsterir. man kfr, kfr de iman olmadka, Hakkn bir kulu, hakkyle mslman olamaz. (M. 43) Sz ustalarnn yannda, sz sylemek edebe uygun deildir. Ancak belirli bir dnceyi anlatmak iin olursa bir ey denemez. Nasl ki paray sarrafa gtrrler, Kalp aka varsa onlan ayr, derler. Ama eer sarraf k ise, konuann dostu veya mridi ise, (dostun irkinlikleri gzel grnd iin) kalp paras geer ake gibi gelir. Sevenin gz kr, kula sar olur, derler. te dost da, konuann tatl szlerine k olur. Buna cevap olarak deriz ki: Btn klar byle olmaz, her k irkini gzel grmez. klar vardr ki, her eyi olduu gibi grrler. nk onlar hakkn nuru ile grrler. Nasl ki, Mminler Allahn nuru ile bakarlar, buyurulmutur. O mutlu klar asla baka klar knamazlar. Nasl ki Hazreti brahim, Ben, batan, kaybolan eyleri sevmiyorum, demiti. iir: Gelip geici gzelliklere erenlerin gnl balamas imknszdr.

lemde grnen her bozukluk, hep halkn biribiri-ni taklit etmek suretiyle inanmasndan, yahut taklit ile inkr etmesinden doar. Bir azize bir elem eriir. Bilmezler ki, o ancak taklit yoluyla aziz olmutur. Onu takdir etmekle bir an iin pek hararetli, dier bir anda da pek souktur. Msra: Taklit ehlini mslman saymak nasl olur? Ona nasl olur da bir elem ve strap eriir? O kendi nefsinde azizin azizidir. lemin viran olmasna sebep olur. Nasl ki Kuran'da Rablerinin Peygamberine isyan ettiklerinden, onlar iddetli azap ile alp helak etti, (Elhkka sresi, 10) buyurulmutur. Bu iyi ama u da var ki bir kimse nce inanm olsa bile taklit onu phe perdesine gtrr. Nihayet perdeyi kaldrr, O itikattan vaz geinceye kadar kalkan perdeler oalr ve o itikad ldrr. Ama onun niin l dn ak sylemez ki, halkn kendi hakkndaki zann deimesin. Onun yeterliine kar besledii gven eksilmesin. Dedi ki: Eer bunu aklamazsa bu, halk sapknla drmek olur. Yine dedi ki: Nasl aklayabilir; onun kendine gveni kalmamtr, hlas ehli odur ki, itikadm ldrdm diye ii aklasa da bunu yorumlar, aklamasa da. Derviin biri yle dedi: Gryorsun ki, geen geti. Mademki mecliste sze balyorsun bu ne gevelemektir? Gryorsun ki salah, drstlk ancak senin dndadr, iinde deil; yoksa benim dostum olurdun. Eer bu makama ba koysaydn. Bu makam yle bir Allah erinin makamdr ki, onun milleti ve onun yolu btn milletlerin ve yollarn en iyisidir. Yahudiye sorsan ki: Hristiyan m iyidir, yoksa Mslman m? Muhakkak, Mslman iyidir, der. Bu soruyu Hrstiyana da sorsan o da ayn cevab verir. Bunlar renmek u sebeple gerekir ki, senin doru inanl millet hakkndaki itikadn artrr. Bu da onun iin iyi bir talihtir. Kuran'da Herkes su iecei yeri bildi, (Bakara sresi, 60) Duyurulmutur. iir: Dosta erimek iin durmadan kouyorum,

mrm sona yaklat ben hl uykudaym. Diyelim ki kavutum nihayet sevgiliye Ya o geen gnleri ben nerede bulaym? Hakka giden yol u iki ihtimalin dnda deildir: Bu da, ya i lemini gelitirmek yoludur ki, nebilerle veller bu yoldan yrmlerdir. Yahut da ilim tahsili yoludur. Bu yol da mcahade ve tasfiye yolu yani cehaletle sava, ktlklerden iini temizleme yoludur. Bu iki yoldan geri kalanlarn yeri cehennemden baka neresi olabilir? Kuran'da, Sizin yaratlmanz, tekrar dirilmeniz, bir nefsi yaratmak ve diri klmak gibidir. Allah iitir ve grr, (Lokman sresi, 28) buyuruluyor. Bu nktenin benzeri, hadislerde de var: Mminler tek bir vcut gibidir, buyurulmutur. Peygamberlerin, mmetleri hak yoluna armalar, onlara kar, Ey yabanc kii! Surette sen benden bir parasn, bundan niin haberin yok? (M. 44) Ey para gel, btnden habersiz yaama! Bunu anla ve bana yakla, benimle tan, demektir. Ama onlar derler ki: Hayr, kendimi ldrrm de yine sana yaklamam, seninle kaynamam. Hlsa o ak halvetlerde ne kadar ileri gitse hayl gc de o kadar artar bir ok hayller grr, ileride oturur. Bu uyarlk yolunda ne kadar ileri giderlerse hakikat hakikat stne, tecelli tecelli stne gelir. Sordular: Televvn (deiiklik) bu mudur ki, bir saat ibadetle megulz, bir saat de yiyip imekle? O, nefsin riyazatdr. Bu da nefsin terbiyesi. Hayr, bu nebiler ve veller iindir, dedi. Kalkt ve dedi ki: Nebiler ve veller yemek yerken de ibadet halinde ruhlarn terbiye ederler. Nefislerini deil. Nasl ki, cenkte geri ekilmek ileri atlmak iindir, derler. Bunda bir uygunsuzluk yoktur. Sen kendini onlarn ktlkleri hakknda bir zanna kaptrma! nk onlarda ktlk olsayd ite ve ibadette, hal ve keif hususunda bir fenalklar grlrd. nsaf et ki insaf seni bir mertebeye eritirsin. Sal korumak, salk aramaktan; gnahtan korunmak da tvbe istemekten daha kolaydr. Bir hastala tutulduun zaman hele perhizi ter-kettikten sonra sabr yolunu tutarsn. Niin bu kadarck sabretmedim? diye kendi kendine sylenirsin. O, zaman bu kadarck sabrn neye yarar? Bizim iin sefer etmek gerekmez, diyebilirsen bu kendi iin ve kendi maslahatn iindir, bu yaptmz yolculuk meselesine varnca ho olur. nk ben sana bu yolculuu buyurmak niyetinde deildim. Bunu kendi kendime yapaym, sizin iinizi yoluna koymak iin yola kaym, dedim. nk ayrlk ayrlk iinde pier, yani denilebilir ki, o kadar emirler, nehiyler ne oluyor? Niin yapmadm, bu ayrlk meakkati karsnda o kolay eyi niin dnmedim? Sylediim szlerde nifak, ikiyzllk yapyordum. Her iki tarafn da hatrlarn koruyor, muamma sylyordum. Halbuki ak konumak gerektir. Bu iin ne deeri var. Ben senin iin iin elli sefer yolculuk yapaym. Yapacam yolculuklar da srf senin iini yoluna koymak iindir. Yoksa benim iin ne fark var? Rum lkesinden am'a gideyim, yahut Kabe'de veya istanbul'da olaym, ayn eydir. Ancak u vardr ki, ayrlk insan piirir, dzeltir. Bu gn dzelmi ve pimi olarak kavumak m daha iyidir, yoksa hep ayrlktan pimek mi? Kavuma halinde pimi olan kimse, gzn nereye aar? Her yerde darda kalan kimse, artk perdeye nasl yol bulabilir? O daima perde iinde oturanlara benzer mi? Sylediin eylerden n tarifini ve ahitliini dinlemezler. nk, akn zellii uradadr id, ona kar ayplar hner gibi grnr. Sevenin gz kr, kula sar olur, derler. Bu mmkn mdr ki, insan hem k olsun hem de onda gr ve ayrma kuvveti yerinde kalsn? Dediler ki: Biz aktan bunu istemiyoruz ki insan tamamiyle kendinden gemi ve malup dm olsun. Ben de dedim ki: mkna kar durmak mmkn deildir. Bu meselede metotcula-rn fikirlerini syleyeyim ki, bunlar, iki kaziye ve blmdr. Biri vacip'tir ki, hakkn kendi lemi ve sfatlardr, ikincisi muhal, yani imknszlktr, iki zddn birleememesi gibi. ncs caiz, yani olanak halidir ki her iki tarafa ynelebilir'. Olabilir de, olamaz da. Bu nc blme giren herkes, kurtulua erer. Nasl ki, dem'in dar atld cennet, ykseklerde bir ormann banda ve yerin zerindeydi. Ama bu cennet, mminlere vdolunan ve feleklerin en yksek noktasndan nian veren cennet deildir. Ona dedim ki: Sen bana hep felsefeden bahsettiimi sylyorsun. Bir kere felsefeye balayan sensin. Kylnn biri tarlada ift sryordu. ift demiri bir engele takld. kzler yrmeye imkn bulamaynca kyl kz dvmeye balad. Ama yrtmek mmkn olmad, kzler yzkoyun dtler, vendi-re yarasndan perian bir hale geldiler. ifti demirin takld yeri bir daha yoklad, bir ka ta karnca demiri grd. Meer byk bir gmn kulpuna taklm. Demirin ucunu yakalad, ama bir trl yerinden karamad. Her ne kadar onu yerinden kaldrmak ve kmldatmak istediyse de bunu bir trl baaramad. Adama dedim ki: Madem ki demiri yerinden karamyorsun bari bir yolunu bul da ban kopar! Her ne kadar abalad ise de bir ey yapmak mmkn olamad. Acaba bu bir apul mudur? iinde gm para sakl bir define midir? diye

syleniyordu. Ama adamn hayali altn tarafna hi ilemiyordu. nk kyl idi. Nihayet demiri kopard: Gmn ii altn dolu idi. Bir avu para kard. Sevinle avucunda tutarak bakt: Vallah ki altndr, dedi. Kyl o zamana kadar dncesiz, gamsz bir adamd. iftini sryor, bir i yapyordu. Ama o saatten sonra lemin hayalleri, sevdalan bana topland. Nasl edeyim de bu ii baaraym diye dnmeye balad. Filn yere mi yoksa doruca Padiaha m gtreyim diye bir takm kuruntularla urarken, o srada, uzakta pek skntl bir halde avdan dnmekte olan Padiah grd; paralar teslim etmek iin barmaya balad. Bu sesi iiten iki avu koarak geldikleri srada kyl, nce verdii karardan piman olmutu. Adamlar, Bizi niin ardn? diye sordular. Bari bir su ver de ielim! dediler. Kyl, ehrin, yolunu sormak iin ardm sizi, dedi. nk onlar gelinceye kadar evvelki fikrinden vaz gemiti. Skntsn onlara aklayamamt. Adamlar glerek, ehrin yolunu bizden mi soruyorsun? te ehrin yolu u taraftadr, dediler. Yolu iaret ettikten sonra geip gittiler. avular uzaklanca kyl yine piman oldu. Bu sefer gerekten bir daha ard. avular, Ne istiyorsun? diye tekrar geldiler. Fakat kyl yine piman olmutu. Gstermi olduunuz ehir yolunu unuttum da tekrar soraym dedim; bu tarafta m, yoksa u tarafta m? dedi. avulardan biri kyly dvmek istedi, teki elini tuttu. Tekrar dnerek Padiahn yanna gittiler, oturdular. Fakat birbirlerine bakarak glyorlard. Kylnn sama szlerinden bir ey anlayamamlard. Halbuki Padiah, ok fkeliydi. avularn her ikisinin de ldrlmesini emretti. lerinden ok yumuak huylu biri Padiahtan aman diledi: Ey cihan ah! Bir kere ferman buyur ki bu glmemizin sebebini sorsunlar. Allah akna bizi dinleyin! dedi. Hikyeyi olduu gibi anlattlar. Padiah, Eer doru ise gidin kyly buraya getirin, dedi. avular kotular, kyl bunlar grnce korktu. Yallah bunlar bana doru geliyorlar, dedi. avular, Haydi! Padiah seni istiyor, dediler. Kyl kendi kendine, Yahu, parasz olursun bir dert, paral olursun bir dert. Ama altna kavuup da derdin olmak daha iyi! dedi. Bence parasz dert daha iyidir, nk can korkusu yoktur. Bu sz bir hikyeden meydana kt. Bu insanlarla akadan konumak, cidd konumaktan daha uygun olur. Geri bykl belli olan kimsenin kendine gre bir lemi ve bir velilii vardr. iir: Drstlk bir ehirdir, ben de o ehrin sultanym, Onda kendim yaayaym, kendim leyim, kendim korunaym. (M. 46) Byle bir adam aka yaparsa bildiklere onun akasndan bir heybet gelir. Ama cidd szden o kadar heybet gelmez. phe yok ki akada o derece sertlik ve korkutma olmazsa daha ho olur. Bir kyl ile alaya baladlar, adam rl plak soydular ki, elbisesini satsnlar. Onu ahmak yerine koyarak, amarlarn ortaya attlar. Ftvvet ehli byklerden her birinin, dem Peygambere varncaya kadar ftvvetleri nasl oldu? diye sordular. Ftvvet, deme gelince nasl oldu? ibrahim'e gelince nasl oldu? Mminler ulusu Ali'ye gelince nasl oldu? Her biri kendi lsnde bir ey syledi. Sra bana gelince ne kadar srar ettilerse bir ey sylemedim. Sylemiyordum. Orada bir dervi vard, ban nne edi, hi konumuyordu, iimden onunla konumak arzusu geldi bana. Dedim ki: cdemolu gerektir ki mrnde bir kere bir gnah ilesin ve btn mr boyunca onun pimanln eksin. Babasnn geleneine uyarak, Allahdan mafiret dilesin. Babasna benzeyen zulmetmez, dedim ve dem'in gnahn ve onun zr dileyerek tvbe etmesini anlattm. Bana sordular: nn Fetahn' sresinin indirilmesindeki sebep ne idi? Dedim ki: 'Benimle ve sizinle ne yapacaklarn bilemem,' anlamndaki yet indii vakit onlar bu yetin zahir mnasndan baka bir mnas daha olduunu anlayamadlar. u suretle sylenmeye ba laddar. Dediler ki: Yznz yle birine evirin ki o kendisinin ve kavminin ne ie yaradn bilmi olsun. te bunun zerine Fetih sresi indirildi. Tekrar sordular: Bu onlara nasl bir cevap oldu? Szn gelii byle olur, dedim. Sz geen yetteki 'bilmiyorum' sznde cehalet veya aknlk yoktur. Belki u mnaya gelir: Acaba bana Padiah ne kaftan giydirecek veya hangi mlk balayacak? Bir daha sordular: Bu szde de yine bir phemiz var, dediler1. Onun gibi bir zatn kendisine nasl bir hilat giydirileceim bilememesi bir noksan deil mi? Mademki ona baz kaftanlar, ihsanlar verilmitir kalann nasl olur da bilemez? nk az ou gsterir. Bu, bilgisizlik deildir, dedim. Belki, o ihsann bykln ve sonsuzluunu belirtmek iindir. Nasl ki baka bir yerde de, Bilir misin? Geit nedir? (Beled sresi, 12) ve ayrca, Bilir misin din gn (Kyamet gn) nedir? buyurulmutur. Bu szn hakikati onlara erimez, ancak mnas eriir ki onlarn renkleri bakala-sm. nsann deimesinde bir sebep vardr. Her ne zaman onlara anlatmak iin sz tekrarlasan, hakknda kt dnrler. Sermayesizlikten, szlerini tekrarlar durur, dediler. Onlara dedim ki: Bu ancak

sizin sermayesizliinizdendir yoksa benim szlerim ok iyidir, ama size anlatmak zordur. Yz kere de sylesem her defasnda baka bir mn anlalr ve o asl mn bylece el dememi bir mn olur. te bu diyordu ki: Sz meydan ok genitir. Ona cevap vermek istedim ve dedim ki: Belki mn alan ok genitir ama sz alan ok dardr. Onunla ancak nifak ynnden konuuyorum. u sebeple ki, nifak da bilmediini anlasn! Ona, Bu sz baka bir kulakla dinle, dedim. eyhlerin szlerini iitmi olan kulakla dinleme! Bu szn konuulduu yerde Bayezid-i Bistam'nin ve onun, 'Kendimi takdis ederim, snm ne ycedir!' gibi szlerinin ne yeri var? (M. 47) Mslmann biri bir gvur kzna gnl verdi; yalvard yakard. Gvur kz, Ben kfirim, sen mslmansn, bu olmaz; benim dinime gir, dedi. Adam gvur oldu bundan sonra ona kfir yahut Mslman kfir dediler. Bunun tersine olarak bir kfir de, ay gibi gzel bir mslman kzna k olmutu. Kz, Eer benimle evlenmek istersen Mslman ol, dedi. Adam Mslman oldu. Ona her kim, Mslman deildir, derse kfir olur, yani ona, Bu kfirdir, diyen kfir olur. Ondan niin bahseder? Bu gn dnya, gzel bir dilberdir. Kfir, Allahy grnce k oldu, Mslman oldu, ahiret oldu. eytann, Mslman etti. Hayrl mal hayrl insana yarar, sz gereklendi. Nefis, yava yava mslman olaym, der; artk iyi insan olaym, der. Bu, ilenin ve arklk yolu aramann tam kendisidir. O arkla-mtr, baka aresi yoktur, artk yaltaklanmaya balamtr. Nasl ki hadisde Nefsi Mutmainne'nin yani ha-kikata kanm olan nefsin Nefsi Levvame'den yani kendini knayan nefisten daha hayrl ve daha aziz olduu buyurulmutur. u halde Allah, niin Nefsi Lev-vame zerine yemin ediyor? Ve Kendini ayplayan nefisle yemin ederim, (Beled sresi, 2) buyuruyor da daha yce olan Nefsi Mutmainne ile ant imiyor? Onu bahis konusu etmek istemiyor, son derece gizli tutuyor. Nasl ki, biri yle der: Ey ah ayann topra hakk iin! Eer onun cam aziz ise baka bir cevap sylenir. Nasl ki u, Allah dilediini rahmetine idhal eder, zalimlere de elemli azap hazrlamtr, (Dehir sresi, 31) anlamndaki yetin tefsirinde, o eyh, Tebriz'de diyordu ki: Bunu cenazenin nnde ne diye sylerler? Ben lmeyen o diri Allah kutlarm. Onlar zannederler ki yce Allah adna sylyorlar. Halbuki Allah yle bir ulu Allahtr ki, onun adn lmle birlikte anarlar ve lye hitap ederler. Yani yle diri yaayn ve yle diri ln ki, bir daha lmeyesiniz! Gn parlad zaman aramz birletirir. Hangi nimet vardr ki, zamane onu bulandrmasn? eyh diyordu ki: Mslmanlk gerektir Mslmanlk! Halbuki kendisinin hi de Mslmanlktan haberi yoktu. Mslmanln d yzn bile bilmiyordu. Diyorlar ki: Filnn sz serttir. Bir ay, iki ay, arka arkaya onun szlerini dinlerler ama bir koku alamazlar. Hele bir takm ba bo szler' de syler o. Allah bana yle byk bir ey vermitir, yahut Allahtan yle byk bir ey bulmuum ki, bunu bilmiyorlar. Ne nce gelenler, ne de sonuncular bunu anlayabildiler. Halbuki biz diyoruz ki, Allah bize pek az bir ey vermitir. Buna delil de gsteriyoruz. O, Mevln'ya diyor ki: Ben, seni seviyorum; bakalarn da senin hatrn iin seviyorum. Buna, Mecnun'un u iirini tank getiriyor: iir: Onu sevdiim iin btn karalar seviyorum, Onun sevgisi ile kara kpekleri bile seviyorum. Bunu, Mevln emseddin-i Tebriz'den bakalar iin mi sylyorsun? Eer beni onun iin seviyorsan ok iyi olur, benim de houma gider. Onu benim iin seviyorsan, niin, Sevilenlerin yannda sevilmeyenler de hoa gider, diyorsun? Bu byledir. Sevgili raz olduktan sonra bakalarn da onunla birlikte severler'. (M. 48) Dedi ki: Derviin birisinin bir hrkas vard. Bu hrka kendisiyle konuurdu. O da, hrkasy-la meveretlerde bulunur, ona sorular sorard. O, Allahnn ilh kanunudur, dilerse insandan bakalarn da konuturur. Peygamberlerin mucizeleri tevatrle sabit olmutur. imdi, sen ki insan olusun, nasl olur da sen de konumazsn? Dile gelmezsin? Ancak btn szlerin, baz kocakar hikyeleri; Arap iirleri! Hep bu! imdi kendi szlerin nerede? Bu, fakirlik icabdr, dedi. Fakirden stn bir eyh vardr, eyhten stn, kutup, kutuptan nce de falan ey. unlar sylemek istedim: Sen, bu fakirlikten hi kimseye bir ey anlattn m? Bu fakirlik mertebesi iin o gafil eyhlerden bir haber getirdin mi? Dnyann en by, lemin ve dem'in ulusu Cenab Peygamber, 'dem ve bakalar benim sancamn ardndan yrrler, ben Arap ve Acemin en dzgn konuan insan olmakla iftihar ederim; fakirlik mertebesinin benim iin bir n vesilesi olmas ile de nrm;' buyurmutur. Sen bu fakirlik mertebesinden ne bekliyorsun ki, onu bir eyhden daha

geri bir sraya atyorsun? Ama hi bir ey sylemedim, onun cevab da sadece susmak oldu. Sonra dedi ki: Eer onlar diken gibi oldularsa ilerini atelemek lzmdr. Nuh'a m uyacaksn, yoksa Mustafa'ya m? dedim. nk Nuh Peygamber, Yarabbi, yeryznde kfirlerden tek kii brakma! (Nuh sresi, 26) diye yalvard. Hazreti Mustafa (S.A.) ise, Allahm mmetimi doru yola ynelt! nk onlar bilmezler, buyurdu. Bu ile dolduranlar Musa'ya uyanlardr. nk onlar Hazreti Huhammed'e uymaktan bir zevk duymazlar. H, belki de Muhammed'e uymay art bilmezler ise Musa'ya uymaktan da pek az zevk duyarlar ve onun yolunu tutarlar. Diyorsun ki: Veli tek bir insandr, daima onlarn nazar dnyayadr. Yani onunla herkes beraber yrr, nnde ardnda dolarlar. Nasl ki, bazlar Padiahn kapsn hor grrler, ona baya bir svari gzyle bakarlar. Ama ases bann makamn daha yce sayarlar. nk nnde, arkasnda denekileri vardr.

Mevln emseddin-i Tebriz'nin (Allah Bereketini Ebed Klsn) 642 Senesi Cemaziyel - Ahir Aynn Yirmi Altnc Pazar Gn Sabah Konya'ya Gelii
nce, kendi kendine kararlatrm olduun bir fikirden biraz ayrlrsan, bu senin daima kararlarndan dneklik ettiini gstermez. Biri, karanlk bir gecede kalabalk bir yerden dar kmak ister; ayana bir bakasnn pabucu geer ve bu pabucun bir taraf yrtlr. imdi onun yanllkla bulduu pabucu giyip gitmesi gerekmez. Burada, zr dilemek gerektir. nk karanlk vardr. Ama herkesin de byle bir zamanda kendi pabucunu korumas lzmdr. Nasl ki, kyller drst insanlardr. Sofularn detleri gereince herkes kendi yemeini ayr yer. Yemek yerken aralarnda bir hakszlk olmasn, sklganlk yznden kimse a kalmasn diye, hep teker teker" yerler. Bir gn, bir yolculuk srasnda yemek vakti gelmiti. Herkes kendi aznn bana oturup yemeye balad. Bu arada anszn bir Trk atls kageldi. Trkler cesur, konusever ve 'kaynak insanlardr. Bunlara sordu: Niin ayr ayr yiyorsunuz? Niin ekmeklerinizi beraberce toplu bir halde yemiyorsunuz? Adamlar, Bizim kymzn eski deti byledir, dediler. Atl kamsn kaldrd, imdi o deti koyann da cann yakarm, onu kabul edenin de! arabuk yemeklerinizi toparlayn, birlikte yiyin, dedi. Yolcular korkularndan onun dedii gibi yaptlar, yola dtler. Kyn ihtiyar onlarn diliyle, Eer ekmeklerinizi birlikte yedinizse, Allah kendi ekmeim seip yiyeni af etsin, tekileri deil! diyordu. Bir zmre vardr M, seci'li, kafiyeli szlere deer verirler. Hep yle konuurlar. Bir zmre, hep iir sylerler. Bir bakas da daima nesir syler. Bunlardan her biri kelm'n bir parasn, bir dalm seerler. Allah kelm ise kll'dir, btndr. Elini btne uzat ki, btn paralar senin olsun. Daha baka bir ey isteyip de paraya uzanma ki, o zaman btnn elden gitmesi tehlikesi vardr. (M. 49) Birinin evinin kapsnda, bir aa peydan oldu, serpildi. Gerektir ki, ev sahibi aacn tamamn korusun; btn dallar da onun olsun, gvdesi de. Ama eer elini tek bir dala atarsa, aacn gvdesi artk elden kar; o daln krlmasnda tehlike vardr. Dal elden giderse kk de gider. Dedi ki: blis'in mnas hadis yani sonradan meydana gelmi deildir. Her ne kadar blis'in sureti hadis ise de, manas kadm'dir. O dedi ki: Bu kfrdr. teki, Hayr, kfr deil bilkis slmdr. nk ben, blis'in mnas kadim'dir sz zerine ne syleyebilirim? unu demek istiyorum ki, blis'in varl ilh bilgide mevcuttu. dedi. O dedi ki: Hayr, ilh ilimde senin vcudun da mevcut deildi. lh bilgide ancak onun bir gn var olaca malm idi. Her halde blis'in mnas, onun yaratlmasndan daha nce; onun suretinden evvel var idi. Nasl ki, dem oullarnn ruhlar da onlarn suretlerinden nce yaratlmtr. Ruhlar toplanm ordulardr. Allah ruhlara hitaben, Ben sizin Rabbiniz deil miyim? (Araf sresi, 172) diye buyurdu. Onlar da, Evet, Rabbimiz-sin, dediler. Bu macera henz ruhlarn birer kalba girmelerinden nce idi. imdi Hazreti Mustafa (S.A.) ne buyuruyor? blis, demoullarnn damlarlarnda dolar, damar iinde dolanan kan gibidir, diyor. blis sureti diye yaptklar o irkin resim, insann damar larnda nasl dolar? blis'in insanolunun damarna girmesi reva deildir. O, derviin szne gre gelmez. Ama nihayet, konuan dervi deildir. Bu mahvolmu bir dervitir. Sz te batan geliyor. Nasl ki kei derisini tulum (gayda) yaparsn, azna koyar flersin, ondan kan her ses artk senin sesindir; kei sesi deildir. Geri kei derisinden kar ama, burada kei aradan km, fni olmutur. Keiden kardn sesin mnas da fni olmutur. Bylece o deriyi davul da yaparsn. Davul da alarsn ondan; yine bir sos kar. Halbuki, hayvan saken bu deriye vursaydn ondan ancak kei sesi duyardn. Beyit:

Bunu ancak akll kii bilir, Bu sesten o sese kadar ka yl gemitir? Bu misl zaruret ynnden sylendi. nk kemle ermi olan dervi, Hakkn dilinden konuur. Bugn dervi szne nasl itiraz olunur. O dedi ki: Soruyu iitmemek ve sorudan znt duymak eksiklik olur. Ona dedim ki: Tam bir anlaya sahip olan kimse bilir ki, bu kemle, Allah ynnden eksiklik gelmez. Eksiklik onun sabrszlndan ileri gelir. Nihayet, bu 'lenterni!' (Beni gremeyeceksin!) teranesi, Musa'nn sabrszlndan ileri geldi. Biraz daha ar ve sabrl davransayd, hem sorusuna cevap alrd, hem de cevap veren bulurdu. Cevab dinlemesen ve gelmezse mn kime gelir? Sabr dinleyene kuvvet verir. Senin bilgine baka bir bilgi daha yardm eder ki, imdiye kadar her zor soruya kar bir cevap syleyesin. Bundan sonra yz cevap syler; o meclis de ho olur. Derviin gz nnde o meclisin hayali ho gemitir. Onun o toplulua kar ilgisi uyanr, o ilgi de etkiler yapar; yemiler verir. Nihayet bu dervi, bu taraftan bir ey renmedi, onun renimi te taraftanm. Allahnn ltf ile te tarafn retilmesi bu tarafa dt. Bu taraf sz ile ona hangi etin nkte ifade edilebilir? Allah, Onu gzler kavrayamaz, buyurdu ki, bu umutsuzluk tarafdr. Sonra da, O gzleri kavrar, buyurdu. Bu da tam umut yndr. Grn hakikati Musa'ya yz tutunca onu alaa etti ve bu gr iinde bouldu. Kendini bana gster, dedi ve Allah diliyle cevap ald: (M. 50) Beni gremeyeceksin! Yani byle (dnya gz ile) grmek istiyorsan asla gremezsin! Bu ifade inkrda mbala ve hayrettir. nk sen zaten beni grmekten boulmu bir haldesin. Daha nasl diyorsun ki, bana grn de, sana bakaym? Yoksa biri, Musa hakknda nasl pheye debilir? Allahn sevgilisi, onun konutuu Peygamberi ki, Kuran'n birok yeri onun zikriyle doludur. Nasl ki, bir kimse bir eyi severse onu ok anar derler. Allah da Musa'ya beni gremeyeceksin dedikten sonra, Daa bak! dedi. O da, Musa'nn benliidir ki, ululuu ve sarslmaz sebat dolaysiyle Allah ona, Da dedi. Bu, sen kendi nefsine bakarsan beni grrsn, demektir. Bu, Nefsini bilen Rabbini bilir, nktesine de yakn bir szdr. Nasl ki, Musa da kendine bakt, Allahsn grd, onun varl belirince kendisi arada hilemi oldu. Yoksa nasl reva grebilirsin ki, Allah Musa gibi kendisiyle konuan bir Peygamberin duasn reddetsin de ona cansz bir da gstersin? Musa ondan sonra: Yarabbi! Sana tvbe ettim, dedi. Yani seni greyim derken iinde boulduum gnahlardan ve seni grmek istediimden dolay tvbe ettim, demek istedi. Allah erlerinin uykular, uyku deildir. Belki de uyankln tan kendisidir. nk yle eyler vardr ki, uyanklkta insana gsterilmez, incelii ve zayfl dolaysyla ancak ryada gsterilir ki ona takat getirilsin. nsan Kmil olunca da, ona artk perdesiz gsterirler. Biri sordu: Kuldan Allahsna giden yol ne kadarda? Dedim ki: Allahtan kula giden yol kadar. Buna otuz bin yl da dense doru olmaz nk sonu yoktur, ls yoktur. lsz bir eyi l ile ifade etmek, sonsuz bir eyin sonundan bahsetmek imknszdr, btl szdr. Sonsuz bir eyin sonu belli olan eyden daha uzak olduunu bilmek de yersizdir. Btn bunlar szn suret yndr. Sonsuzlukla ilgisi yoktur. Her nerede sz varsa, orada Allah vardr. Sz, bilinen o belirli gne kadar uzayp gidecektir. Dervi sze balaynca itiraz gerekmez ona. Evet kaide budur ki, medresede sylenilen her szn, medresede renilen her dncenin bahse de, tartmaya da faydas oktur. Ama o sz bu faydadan bu konudan uzaktr, bu bahisle ilgisi yoktur. Adamn biri, bir dostuna Hint klc getirmiti. Ona, Bu Hint klcdr, dedi. Arkada sordu: Hint klc nasl olur? Beriki cevap verdi: Her vurduu eyi iki para eder. Adamcaz da ona u karl verdi: Sof vaktini karmaz, onu tecrbe iin u dikili taa bir vuralm, snayalm, dedi ve hemen klc getirdi, taa vurdu. Ama tersine kl iki para oldu. Arkadana dnerek yle dedi: Hani sen bu Hint klcnn zellii vurduu her eyi iki para etmektir diyordun? Arkada, Evet, kl Hint klc olmaya Hint !klc idi ama ta ondan daha hnerli imi, dedi. Musa, Firavundan daha kuvvetli idi. Firavun veli idi ama Musa veliden daha stnd. Dedi ki: O halde onun sureti ne idi? Hazreti Muhammed (S. A.), Ah kardelerimi ne kadar zledim! buyurdu. Sahabe: Ey Allah resul! dediler. Biz kardelerini mi arzuladn? Hayr, sizler benim dostlanmsnz, buyurdular. Ama senin kardelerin, (senden nce) gelip gemi peygamberlerdir ki onlar da imdi dnyadan gmlerdir, dediler. Hazreti Peygamber, Hayr, o kardelerimi de istemiyorum, ancak benden sonra gelecek olan nazenin kullar (Allah velilerini) zledim, buyurdular. Henz erginlik ana erimek zere idim benzetiyor, ama tamamiyle erginlememim. Bu ak zerinden otuz krk gn getii kt ve tebih ile ilgili yetleri sralamaya balad.

halde hi bir ey yemek istemiyordum. Biri, Hemadan ehrinde vaiz ediyordu: Herkes Allah, varlklardan birine diye eletirmeye girimiti. ehrin vaizi geldi, krsye

Rahman Ar zerine istila ve galebe ile hakim oldu. (Th sresi, 5); sonra yine Allahn sizi yere geirmeye-ceinden emin mis'hrz? (Mlk sresi, 16); daha sonra Rabbn gelip melekler sra sra dizildik de, (Fecr sresi, 22); ve yine slerindeki Rablerinden korkarlar. (Nahil sresi, 50) gibi yetleri krsnn nnde okumaya baladlar. Vaiz da tebih inancasna ediyordu: sapm kimselerdendi. (M. 51) Bu yetlerin manalarn tebih ynnden sylemeye balamt. Hadisler de rivayet Rabbnz gece dolunay seyreder gibi greceksiniz, Allah Ademi kendi sureti zerine halk etti, sfatlar ile tebih etmez ve bu suretlerle bilmezler! Onlar ibadet kabul olunmaz, diyordu. Bu bahs ile ilgili yet ve hadisleri

Rabbimi krmz bir elbise iinde grdm gibi eitli manalara gelen hadisleri gayet gzel anlatyor, tebih ynnden manalarn sylyordu. Vay o kimselere ki, Allahy bu etseler bile yine cehennemlik olurlar. Onlarn ibadetleri

anlatrken, bir ksm halk, Allahnn mutlak varln, onun meknszlm da ileri srerek sorular sordular. Vaizin szlerine itirazda bulundular. Nerede olursanz olunuz o sizinle beraberdir, Ona benzer bir ey yoktur, mealindeki yetleri de hep benzetme yolu ile yorumlad ve btn bunlar hep tebih noktasnda birletirdi. Tenzih yani Allahy noksan sfatlardan ar bilmek hususunda ekingen davrand. Cemaat evlerine gittiler. Bunlar oluk ocuklarna anlattlar ve hepsine yle tavsiye ettiler: Allah ar zerinde biliniz, gayet gzel bir surette iki ayan aa sarktm bir halde krsye oturmu, ehir vaizinin dedii gibi melekler de arn etrafn evrelemitir. Her kim onda bu suretler yoktur derse onun iman yoktur. Vay onun lsne, vay onun mezarna, vay onun son haline! Bir hafta sonra garip bir Snn vaiz geldi. Hafzlar, tenzih yetlerini okudular. Ona benzer bir ey yoktur, dourmad, dorulmad, semalar onun eliyle durulmutur, mealindeki yetlerin tefsirine balad. Tebihilerin derisini yzmek gerektiini syledi. Her kim tebihten bahsederse kfir olur, her kim suretten sz aarsa cehennemden kurtulamaz. Allaha mekn isnad edenin vay dinine vay mezarna, dedi. Tebihe benziyen yetleri de hep tevil etti; birer birer yorumlad, o kadar cehennem tehdidi yapt ve korkuttu ki, her kim suretten sz aarsa onun ibadeti ibadet deildir, iman iman deildir, demeye getirdi. Allann, mekna muhta olduunu syleyen zavallnn vay haline! Vay onun szlerini dinliye nlere! dedi. Snn vaizin bu szlerini iitenler ok korktular, zgn bir halde evlerine dndler. Bunlardan biri evine geldii zaman iftar bile etmedi, evin bir kesine ekilerek ban bacaklar arasna ald, ocuklar gibi alamaya balad. oluk ocuk etrafna topland. Fakat bunlar yanndan kovdu, bararak tersledi. "ocuklar annelerinin yanna kotular. Kadncaz adamn karsna oturdu. Efendi hayrdr inallah, yemek souyor, yemiyecek misin? ocuklar dvyorsun, beni kovuyorsun, nedir bu hal? Hep alyorlar, dedi. Adam, ekil karmdan! Artk bana ilh sesler gelmiyor, iime ate dt, dedi. Kadn ona tekrar sordu: Kendisine umut baladn Allahy m bir tarafa brakyorsun? Bu ne haldir? Sen sabrl bir erkektin, imdiye kadar bana bir ok etin iler gelmiti hepsine sabrettin ve kolaylkla atlattn. Allahya bel baladn; Allah da btn o zorluklardan seni kurtard, gnln ho etti. O geen nimetlerin kran borcu olarak bu gnk skntlarn da yine Allahya havale et, ie bo ver ki, stne rahmet yadrsn. Bu szler zerine adamn yrei yumuad. Ne yapaym? Bizi ciz hale getirdiler, canmz boazmza geldi. Geen hafta limin biri tutturdu, 'Allah ar zerinde bileceksiniz, onu ar stnde bilmeyen kfirdir, lrse kfir olarak lr,' dedi. Bu hafta da baka bir lim geldi, krsye kt, 'Her kim, Allah ar zerinde bilir ve byle bir eyi hatrndan geirirse yani onu semada tasavvur ederse o kimsenin ameli ve ibadeti kabul olunmaz. nk Allah, mekndan mnezzehdir,' dedi. imdi, bu birbirini tutmayan szler karsnda biz hangi taraf tutalm? Nasl yayalm? Nasl Mim? ciz 'kaldk! Kadn dedi ki: Hi acizlik gsterme, aknlk etme! Allah ister ar zerinde olsun, ister1 artan uzak olsun, ister bir yerde (M. 52) otursun, ister yersiz olsun, her nerede olursa olsun, yeter ki, mr uzun olsun, devleti sonsuz olsun. Sen kendi derviliini dn, dervilik vazifeni yerine getir. Arap dilinde ant imek iin kullanlan harfler tr: Vav, Be, Te. Her harf ile ant ierim ki, vallahi, billahi, tallahi, u medreselerde tahsil grenler, hep bir mansp sahibi olalm, bir medrese elde edelim, derler, yi duygularla hareket etmek gerekirse bunlar o derneklerde bir yer tutmak iin abalarlar. Halbuki bunlara sormal: Dnya lokmas iin ne diye ilim tahsil edersin? Bu ip insan o kuyudan karmak iindir. Yoksa yapp da baka kuyulara inmek iin deil. Sen daima, acaba ben kimim? diye dn. Hangi cevherdenim, niin geldim, nereye gidiyorum? Aslm neredendir, u anda neredeyim, yzm nereye evireyim? Mevcut olmayan anmak gybet etmek demektir. Hazrda olan anmak da yabanclktr. imdi zikreden, Allah anan kimse, bu halin dnda deildir. Ya hazrdr, ya gaiptir. Eer gaip ise onu anan kimse gybet etmi olur, hazr ise ona yabanclk kartrr. Nasl ki, Sultann nnde oturan kimse, Sultan yle buyurdu veya Sultan yle yapt, diye bilir. Ama gybet .ederse byk gnahlardandr. Yani gybet, irkinlii dolaysiyle baka gnahlardan ayr saylan drt byk gnahtan biridir. Sz geen drt byk gnahn banda gybet gelir. kincisi bhtan (iftira), ncs kan gtme yani adam ldrme, drdncs de zulm'dr. Bunlar dman taraf hell etmedike azaptan kurtulma aresi yoktur. Padiahn gizli srlar syletii kimseye bu iltifat cismin gdas saylr. Ruh da, bizim nasibimiz henz erimedi, diye bekler. Bu bizim nasibimiz

deildir, bu bizi brakmaz, boazmzdan yakalar. Biz nereye gidelim, nasl kurtulalm? Bir ayrann iine dmz ama yle bir ayran ki, ucu buca yok. Bir kse iinde deil ki bir kenar olsun. Ayrandan kurtulur, yke der; O, baldr, der. Her ne kadar kurtulmak iin kanat rparsa da o kadar derine gider. Eb Necip (Allah onun ruhunu kutlasn), bir etin i dolaysiyle ileye girmiti. Bir ka defa rya snda, bu etin iin, o olmadan baaramayacam yani, filan eyhi grmesi gerektiini sylediler. Onu ziyarete gideyim. Ama acaba kendisim nerede greyim? dedi. Bir ses geldi: Sen onu gremezsin? O halde ne yapaym? Cevap geldi: ileden k, camiye gel, saflar arasnda niyaz ve huzur iinde dola! Ola ki, o seni grr, onun gzne iliirsin. imdi Eb Necibin hali byle olunca, ben eyhsiz kalsam bile, kalmam olurum. Ettiim o muhalefet, baka bir itimat ile oldu, baka bir eyi renmi oldum. Adamn biri lmt. Nevvahe (kiralk alayc) getirdiler. l sahiplerinden sordu: Merhumun hnerlerini syleyiniz. Bilgisi var myd? Hayr, dediler. Zhid, bid bir adam m idi? Hayr. Nevvahe yzn kbleye evirerek tekrar sordu: Fakire, fkaraya, yoksullara, bak gr eder mi idi? Hayr, dediler. Hlsa her ne sordu ise hayr dan baka bir cevap alamad. Sorduu eylerden de bir nian bulamad. yle bir ezgi ile alamaya balad: Ey akn gelip akn giden zavall! Bir gn derviler, tekkede sema bir trl tutturamyorlard. eyh dedi ki: Aman dikkat edin, bizim derviler arasnda bir yabanc var. Etraf yokladlar, Hayr yabanc yok, dediler eyh tekrar etti: O halde pabular yoklaynz. Evet, yabanc bir pabu var, dediler, yle ise, o yabanc pabular derghtan dar atnz! Dar attlar. Derhal sem yini dzene girdi. Akl dergha kadar yol bulur, ama evin iinde yol karamaz. Orada akl perdedir. Gnl perdedir, sr perdedir. (M. 53) Adamn biri berbere: Byklarmdaki u beyaz kllar aykla, diyordu. Berber, adamn byklarnda beyaz kllarn siyahtan daha ok olduunu grd, nce sakaln makasla keserek eline verdi ve Artk bunu sen aykla! nk benim iim var, dedi. Sen asl yakala! Elbise, yiyecek, dmandan korunma iin setiin eyler nedir? Nasl, Beni, hor gryorlar, yahut filan bana yabanc geliyor, dersin? Sen dal buda brak da asl ve kk iin ala. Asl dnerek znt duymaya bak! nle, feryat et ki, o dal ve budan filizlendiini, ayana serpildiini g-resin. Btn byklenmeler, ululuklar, bakanlklar, her fende bata gelen statlar, senin nnde balarn yere koysunlar. Sen onlara hi dnp bakma! O zaman, onlar yanndan kovsan bile artk gitmezler. Ama sen bu dallara budaklara yaprsan, asl ve kk elden karrsn. Dallardan da bir ey elde edemezsin. stiyorum ki tler vereyim, ama ka kez t verdimse bazlar bundan holandlar, bazlar da incindiler. Onlarn incinmeleri bana da sirayet etti ve beni ilendirdi. Dedim ki: Bir yerdeki t uygun dmez, gerektir ki tekbir ekenlere, cizlere duaya ba-lyalm. Ta ki, ses karmadan buna yanasnlar. Her daln arkasndan alyorsun. Nasl ki, ayama kapanan bir Ah delikanls, ben, Filann peinde btn varlm kaybettim, her iten el ektim, dedi ve ilve etti: Artk umudum senin bir selmndadr. Bunu syle de tekrar evime dneyim. Yahut da bylece bize bir nazar eyle. Ona dedim ki: Ben senin sylediin eylerden hi birini yapamam. Niin onun gibi bin tanesi senin hizmet kemerini beline balamasn. O halde ne yapaym? dedi. Ben u cevab verdim: Aslla beraber olmalsn, herkesin arad asl bulmalsn. Btn asllarn asln, btn statlarn stadn aramalsn! Ama bir gn rk bir dal gibi elinde kalacak asl deil. Onu aramakta btn gcnle almalsn. Kalbine zahmet veren, seni gayeden uzaklatran her eyi nemle hesaba katasn. Eer bunu elde etmeyi kolay sayarsan gaye senin nazarnda hor grnr. yette, Kr iin glk yoktur, topala da glk yoktur, (Fetih sresi, 17) buyuruluyor. Bunlar isterse, t, imanl kimse iindir. nk ona nisbetle hepsi kr ve topaldr. nk gren odur ve ho yryl olan da odur ki, Cebrail onun admna yetiemez. Cebraile, Gel! der. O da, Hayr gelemem eer bir parmak daha yaklarsam yanarm, cevabn verir (Mira'daki ryet ve mahede'ye telmih ediliyor: Kabe' den (Kavseyn) sonra Ev (Edn) mertebesinde, Cebrail. Hazreti Muhammed'i (S.A.) yalnz brakm, Daha llert gidemem nk kanatlarm yanar! demiti. ). Gerekten salam olan da odur. Drst renk ve drst miza ordadr. Bundan dolay kendisi syler kendisi dinler, hi kimseyle beraber deildir. Bu yorumlama nasldr? Bizim cehennemimizde hep arifler, bilginler yanar. Bizim cehennemimiz byledir. Biri vardr ki, cehennem ondan feryat eder. O cehennem geldi diye inler; cehennem de onu grnce, Cehenneme geldi! diye feryat eder. Cehennem mminleri arzular ve ona, Ge ey mmin, nurun ateimi sndrecek! der. Hikye ederler ki: Byklerden biri bir azizin mezar bana gelir. Onun dnyadan gizlenmi olduunu grr. Krk gn oturur, o mezarn ban bekler. T ki,

ii tamam olsun. imdi gel de syle: Bu gndousu, feleklerin dn senin dncene gre nasldr? Mneccimlerin anlattklar eyler Kuran'n zahirinden nasl anlalr? Gel de aratralm. (Mmin aratrc olur.) Bugn yldzlar bilgisinden akla uygun olanlar kabul etmek gerektir. Diyelim ki, ben afi mezhebindenim, Hanef mezhebinden bir ey buldum ki, benim iim onunla daha iyi yoluna girer. Bunu kabul etmezsem inatlk olur. Bu arif benim halimi hep bilir, iittii her sze gler ve bunun hangi makamdan sylendiini de bilir. O kimseyi ve her birinin makamlarn grr ve kreder ki, Allah onu o makama balamamtr. (M. 54) Ondan gemitir ve onun bir ok kullar vardr. Her birinden bir mana ve hikmet istemitir, teki arif ise herkesin halini bilir ve onlar da ona malmdur. Bu arifi bilen bakalar da onu grr ve onda Allahdan baka birini grmezler. Dedi ki: Dn anasnn karnndan km, Ben Allahym! diyor. O falandan domu olan Allahdan ok zgnm. Allah Allahdr. Diyordu ki: Filan kimse uzun bir yolculukla filan eyhin hretine koar. Ona varnca eyh sorar: Niye geldin? Allahy aramaya, deyince eyh ona u cevab verir: Allah, erkeklik aletini kaldrm, bir kanckla birlemitir. Adam geri evirir. Ben, Souk sz sylemi, kfr etmitir, dedim. O zaman ben de souk szlere ve svp saymaya baladm, kovdum. Ama ne Necmeddin-i Kbra'y, ne Harizm'i ne de Rey ehrini kurtarabildim. Ne zleyim! Ulu Allah kendi srrn bu kulundan esirgemedi. Hangi srr esirger ki? Ama dnya srlarn kapal olarak syler, ondan dolay bir korku yoktur, ite bu sebepten dolay Hazreti Muhammed, Ben sizin din ilerinizi en iyi bilirim; siz de dnya ilerinizi daha iyi bilirsiniz! (Lokman sresi, 34: nceden bilinmesi mmkn olmayan be ey unlardr: 1. Kyamet gn, 2. Yamurun ne zaman yaaca, 3. Ana karnndaki ocuun cinsi, 4. insann yarn ne kazanaca, 5. Kiinin nerede lecei.) buyurmutur. Onun da bir sebebi vardr bunun da. Bir insan yarn kazanaca eyi nceden bilemez, buyurulmutur. O eyh diyordu ki: Filan eyhin gzel kokusu, Allah kokusundan da stndr. Dedim ki: Bu koku belki senin karndan ve onun oynandan geliyor. Bu ne eektir ki, eeklii ynnden sylemitir. Bir bakas da yle syledi: Bir gemide idim gne gibi bir cevher parlad hemen denize baktm nerede ise gzlerimin n kapacakt. ki elimle gzlerimi kapadm. Daha sonra temaalardan, denizin garip hallerinden bahsediyordu. Ona yle dedim: Temaaya m gitmek istiyorsun? Temaa m arzu ediyorsun? Gel benim iimi seyret! Sen hep kendi lemini temaa ediyor, kendi iini gryorsun. Gel de benim lemimi, benim iimi seyret! teki de sanmt ki, bizim halimizde eksiklik balad. Diyordu ki: Bize dman olan dostlarmz gryor musun? Himmetimizi nasl krdlar? Ey kara yzl! Himmetin ne olduunu sen ne bilirsin? Git abdest al, namaz 'kl tvbe et! De ki: Kfir idim imana geldim. Kfrden vaz getim. Git otur yerinde. Pamuunu eirmeye bak! Sen kim oluyorsun? Erkekler iinde mert olanlar istiyorlar ki, kapma iki desti dolusu su getirsinler. Kuran'dan stn kitap yoktur; Allah kelmndan stn sz yoktur. Ama bu Kuran ki toplum iin gelmitir, emirler ve yasaklarla, halka yol gsteren yetlerinde baka zevk vardr. Allah erenlerine aklanan yetlerinde daha baka zevk bulunur. En dorusunu Allah bilir.

KNC BLM
(M. 55) Pir Muhammed'e sordular: Kamil-i Tebriz'nin hrkas nnde ne hale geliyorsun? Tpk doan penesine tutulmu, bir sereye dnyor, sonra da diyorsun ki, Doan ldreyim de kendimi kurtaraym, nk o kendi hesabna yayor. Bu zembil sznn erhi nedir? diye sordu. O da u cevab verdi: istiyorum ki, byklerin szlerini derleyeyim; sylediim hrmetli szler hep onlarn szleri olsun. Nasl ki, baz kimseler, gndz dilenir, gece kpeklere ziyafet ekerler. Bundan sonra da hal byle olunca, bunu dervilerin nne koyarlar; kendileri yemezler, bu kerteye gelince de kendileri yerler. Bu, ancak iin d yzdr. Bunun i yz udur: Biri, bir eyhe, bif mride gnlden balanr. Yahut bir dost, bir gn gider, gemilerden veya yayanlardan, gnl sahibi olduunu sand birisinden bir ey dilenir. Bundan sonra kendi nefsini de unutmaz. Yzn gnl tarafna evirir, orada bir keye ekilir; gece yars kadnlardan, oluk ocuktan ayrlarak evin bir kesine snr, hkra hkra alar. Vakti gelinceye kadar yani gnl semtinden bir k belirinceye kadar bekler. Anszn evvelce zledii gnl safasn anarak, alayarak secdeye kapanr. Allah onun diledii zat ile olan mnasebetini tekrar tatllatrr. Buna kabiliyeti olmayan kimseden ise, herkes umudunu kesmitir. Benim insanlar slah, yani onlar yola getirme hususundaki arzum ise, daima mmkn olmayan bir eyi mmkn klmaktr. Nasl ki, yette buyurulduu gibi, tpk Hazreti sa gibi tedavi umudu kalmam olan krleri, abralar saaltmak isterim. Yzm dostluk ynne evireyim. Dostlarn yzn de yoldalk tarafna ynelteyim. Sen de ite byle yr! imdi velilerin, sevenlerin, sevgililerin hali byle olunca, Son nedir? sualine Cneyd'in verdii cevap u olmutur: Son, balangca dnmektir. Bu szn zahir manalarndan biri udur: Slik, mrid, nasl ki, balangta aka ibadet, tebih ve dua ediyor, bunlar perde arkasnda yapmyordu; bundan sonra da kendisine bir hayranlk geldii iin artk o ibadetleri ihtiyarsz yapamaz. Allah erlerinin iyi amelleri, ona yakn erenlerin yaramaz ileri derecesindedir. Her kim bizim dostumuz ise, nce etmi olduundan daha ok ibadet etmeli. Ancak dostlara, Dn konutuumuz szlerin, Bayezid'in Cneyd'in, hatt o rsvaylk stad Hal-lac'n szleri ile ne mnasebeti var, demiyorum. Siz, ibadet hususundaki szlerimi tutun! nk yukarda ad geen kimseler Hazreti Muhammed'in (S. A.) teninde bir ty bile olamazlar. Eb Sait ve o, on iki yl ot kk yiyerek geinen sof Hallac'n tuttuu yolda bu szden bir koku alamadlar. Onunla bu sz konuurken, Ne demek, hay hay! derler. Mademki yledir, bu kadar yeter. lemde bir grlt koparyorsun, sonra tevil iin feryad basyorsun. Szlerin tevili byk bir itir. Syleyenin maksadn anlayabilmek de byk bir irfan mertebesidir. Hazreti Yusuf byk bir Peygamberdi. Szlerin tevilini bildii iin hem iftihar ediyor, hem de Allahya krediyordu. Peygamberler, onun huzuruna has-retdedirler. Ben imdi derim ki: Mevln onu ho tutar. Ben byle sanrm onu. Aksi halde ben nefsimde bir stnlk grmyorum. Benden, onun houna giden bir sz karsa acaba neden? Bu benim halim deil. Ancak bir gn szden daralrsam, bana nereden geldiini, kimin sylediini bilmediim bir ynden gelen szlerden birinin yakasndan yakalarm. Nereden sylerim? Allahtan. Nereye, kime sylerim? Byk bir insana: Bu da, Mevln'dr. Bu kimdir ki, ben ortada olduum halde beni ziyarete gelir? Bana baka bir adamn evinden ziyareti gelir. (M. 56) mad yahut Ered,

yahut Zeyneddin Sadaka. Ama bunlar benimle birlik olunca yahut benim ziyaretime geldike, onlarn geliinden bir saat bile sklmam. Ama korkarm ki, byle yaptm iin bana bir daha uramazlar. Bundan dolay onlar bakalarndan daha stn tutarm. Sz sras Hazreti Mustafa'ya (S. A.) gelince, bir ey syleyemem. nk onun ii pek ycedir. phe yok ki, Allah onu kerem denizine batnp karrken mbarek bedeninden serpilen nur damlacklarnn her birinden bir nebi, bir peygamber tremitir. Geri kalan damlalardan da Allah velileri (evliya) yaratlmtr. yleyse, onlar nasl birbirine yaklatrabilirim? Ancak en son gelen evvelkilerinden daha stndr derim. Sonra nasl olur da baka bir nebiyi, Hazreti Muhammed'le (S. A.) karlatrabilirim? Bu, bana bir ilim tahsil etmeden, akl ve emek sarfetme-den bildirildi. Bu hal ona uymu olmamn bereketidir. Onunla birlikte konutuum ilk sz de bu idi. Ama Bayezid-i Bistam, nasl oldu da ona tamamiyle uymay lzumlu grmedi? Onun gibi, Yarabbi sana, senin anna uygun ekilde kulluk edemedik! demedi. Mevln bu szn tamamm ve neticesini, kemaliyle bilir. Ama bu sz nereye kadar gider? Sonu nereye varr? Mevln, iinin, ruhunun temizliinden sarhotu. Onun sarholuu, tertemiz, katksz bir sarholuktur. Ben, bu szn zevk ve lezzetini bildim. Onun sarholuk ynnden sylediini anladm. Ama bu szn yksek zevkinden gafil ve habersizdim. Bu sz, benim sadece szmdr; halim deildir. Eer halim olsayd, bundan daha aa veya daha yce olamazd. Bu sz de byle kararlat. Ama szm, bir zamanda da baka birinedir. Hak zamana bal deildir; hak lmez. Zamann ne yeri var? Evet zamanla Hak lmez. Ama sen bir isim tayan bir varlksn. O isim, sana senden mi gelmit r? Mride gerekli olan stadna kar ok saygl olmaktr. Onu, mridinden sor, demeleri bundandr. Bir mride sordular: Senin stadn m daha iyidir yoksa Bayezid-i Bistam mi? stadm daha iyidir, dedi. Ya stadn m iyidir yoksa (h) Hazreti Peygamber mi? stadm. Ya stadn m daha iyidir, yoksa Allah m? stadm, dedi. nk ben birlik ve tevhidin srrn ondan bakasnda bulamyorum. te tebih derecesinde kalanlar iin bu tevhid anlay byledir. Yksek bir seci ve tebih sanatn aksettiren u anlamdaki beyti okuyalm: Beyit: Ben, sevgilim; sevgilim de ben olmuuz kimiz bir beden iine girmi iki ruh olmuuz. Bu bir tebihtir, bir benzetitir. Ama sz geen mridin tebihinden daha uzaktr. Aralarnda bir balant vardr ki, tevhid lemine kadar gider. Bana yaraan, zahirde bizim hayatmzdaki dostluk ve kardelik hangi yolda ise onu korumaktr. Yoksa eyhlik mridlik gibi ilikiler houma gitmez. Hani, statl da akirtlii de yere batsn, derler. Bize bir sz sylemek isteyen kimse de bizim gibi olmaldr. Byle ak sylemelidir. Bizim veliliimiz bahsinde bundan incinirler. Onlara, eek, diyen zavall takliti eektir. imdi bana kendinden bir fazilet, bir stnlk veriyorsun. Ben onu sylemiyorum. Benim nmde bu byledir. Sz yorumsuz ve ak sylyorum. Aramzdaki ayrln bir sebebi varsa budur ancak. Ama o zaman sen beni anlamyorsun! Halbuki ben buraya bir eyler retmeye geldim. am'a gitmek hotur, bir nazdr. Sevgili naz eder ona katlanmak gerek. Gizlice en kt artlar iinde benimle olabilir misin? dedim. am'a gitmek hotur, nazlanmaktr ama ben, muamele ve i istiyorum. Ben ie bakarm. Diyelim ki, ben yzm ekittim; sen de yle eki yzl olabilir misin? Ben glersem sen de gler misin? Benim selm vermediime sen de selm vermez misin? Bana yle (M. 57) geliyor ki, senin kendine gre, bizim lemimizden ayr bir lemin var. Bir an oluyor ki, bizim yazlarmz bakalarnn yazlaryla kartryorsun! Ben senin mektuplarn yaknlarmn mektuplaryla kartrmam. nk sen onlardan stn olduunu iddia edersin. Ama ben o davada deilim. Bi aralk bir ey yaz desem, ar davranrsn. Hazreti Ali'den (Allah ondan raz olsun), rivayet ederler; buyurmu ki: Baki kabristannda cenaze na-mazndaydk. Hazreti Peygamber yanmza geldi ve yle buyurdu: Hi bir erkek ve kadn yoktur ki, gidecei yerin cennet veya cehennem olduu Allah tarafndan yazlm olmasn. Oradakilerden biri sordu: Acaba bu alnyazlarmz deitirebilir miyiz?

Buyurdular ki: aln, iyi ameller ileyin. Herkes hangi i iin yaratlm ise o ii kolaylatrr. Cennet iin yaratlm olanlar, cennet ehli kiilerin ilerini kolaylatrr; cehennem iin yaratlm olanlar da cehennem ehli kimselerin ilerini kolaylatrrlar. Hazreti Peygamber, sonra da Leyi sresinden u anlamdaki yetleri okudular: Ama her kim, Allah yolunda vergili olur, ondan korkarsa, faziletli ileri gereklerse ona kolaylklar ihsan ederiz. Giderken, O ne gzel kiidir ki, kendisinde bir kusur olduu halde latifeyi sever, Allah onu gnde yetmi kere gldrr buyurdu. Hazreti Ali (Allah ondan raz olsun), bir ahide sordu: Bu zina iinde nasl tanklk edersin? Adam yle anlatt: Eve girdim, srt st yatm bir kadn grdm. zerine uzanm bir erkekle hareket halinde idiler; nefes nefese. Ayaklarnn bir ift eek kulaklar gibi birlikte hareket ettiini grdm. Bundan fazlada bir ey gremedim. Sen bir kimseden bir ey rendin mi? Mesel her kim iyi konuursa ona sayg gsterirsin; aradm bulamamaktan, beklediin eyi elden karmaktan korkarsn. Allah bunu sana verdi, bununla hal deiti. Eer i byle pein olmayayd ona sayg gstermekten bu mana kmazd. Ancak bakalar ile olan muamelelere uygun ikinci bir inana yol aard. Ama eitli ilerde ben sizde bir stnlk grdm za man, sizinle gnl alakl ederek beraber kalmak isterim.

eyh Ebubekr (ems'in ilk mridi), yanndaki fakir dervilerle otururken vezirin adamlarndan ve halktan baz kimseler ieri girdiler. eyhin bunlara kar gsterdii sayg, dervilere kar gsterdiinin yzde biri kadar deildi. Yabanclar girmeden nce dervilerden kimi ayakta, kimi oturduklar yerde edeple yerlemilerdi. Yabanc misafirden her biri ieri girdike, eyh onlarla megul olmaktan geri kalr, bu suretle eyhlik gayreti onlarn araya girmesiyle snerdi. Mademki bir sevgiliye varmak istiyorum, gerekir ki, halk u soruyu benden sorsunlar ve desinler ki: Onlarda geri bir ilim var ama neden halden hale dnerler? Bilir misin ki, bu ilerin i lemi ile bir ilgisi yoktur. nk kalbin lm bu hali ba kaknc yapar, Brak ben gryorum! der ve hi kimsenin szn dinlemez. Bu marifet sz, dervi deyimi herkesin dilinde dolar. Ama onlar bunu iitince unu anlarlar: Ey hoca, adn her tarafa duyurmak, hret yapmak gerek, yoksa marifet baka eyle elde edilemez, derler, te bu dncelerin utancndan u anlamdaki iir hatra geldi. iir: Binlerce kurbann kesildii bir dnde Zavall davulcularn ne yeri var? Bu ak sak eyleri onarmaya almann ne lzumu var? Bir zaman tam bir inan ve gerek bir arzu ile gelmiti. Drt defa ayama kapand ve alyordu. Mevln'dan iitmi yahut bizden ayr den-Mevln'nn halini grm olmak edebiyattan sayl maz. Deersizdir. Gzn karard senin, orada uyuma ki, karanlkta kalmayasn! Heva ve heveslerine kaplm kimselerle dp kalkma ki seni karartmasnlar. Gerektir ki, kendini yoklayasn; ta ki, sende bir de-.iiklik olmasn. (M. 58) Hrkann balangcndan sonuna kadar devaml bir basiret yoktur. Ben temiz kaldm. Kendilerinden zevk duymadm o heva ve heves erbabnn da temiz kalmasn isterim. Kendini daima tazele ki, sonunda Hazreti Peygamberin Ebu Hreyre'ye buyurduu, Beni zaman zaman ziyaret et ki, muhabbet artsn! hitabna uramayasn! Eer ondan hal diliyle bu hitab iitirsen bir halvete ekilir hkra hkra alarsn! Bana ne oldu, arada ne iler oldu ki, bu hitaba uradm? Bu hitap gerek dostlar iin deildir. Baka dostlar arasnda da olamaz, dersin. u haline gzyalar dkersin. Belki bir zevk ve rahata kavuursun. Beni zaman zaman ziyaret et sz, dikkat etsen de etmesen de bir kere azdan kmtr. Bu grme hakkndaki mbarek hitabn sebebi udur: Ebu Hreyre, Hazreti Mustafa'nn (S. A.) pabularn tard. Bana gzne srerdi, sonra bana koyard. Bu sefer de onun ayakkablarn ayak zeri dzeltti. Demediler ki, Bunda bir sr vardr. Bari ben aklayaym: Hazreti Muhammed (S. A.) iinden gzel, dedi; nce pabular ba, gz zerine koyard, ben de ulu Allahya feryat ederdim. Yarabbi! derdim, pabularm o kadar m deersiz oldu ki onun ba ve gz zerine kondu? imdi sen karardn iin ben de senin gznde kararm grndm. Bana kararm gzlerle bakma!

Bu ziyaret misalinden maksat, bana yle bir gzle bak ki seni usandrm olmayaym; beni daima taze ve yeni olarak gr, nk ben asla eskimem; sende eskileme; eer nazarnda bir eskilik duygusu varsa acaba bunun sebebi nedir? diye grn dzeltmeye bak, demektir. Acaba heva ve heves erbab ile oturdumsa ne oldu? diye kusuru kendinde ara. Beni aralkl ziyaret et! demek, Git, abuk bendeki hakikati gr! demektir. Bu gr sana hayrl ve faydaldr. Sen kendini yenile. Ben yepyeniyim. Sen kendini isbat et. Bak ben sabit ve kararlym. Beni sebatl gremiyorsan bu senin sebatszlndandr. Ben eer senin beni sebatl klman sayesinde sabit olursam, bu benim iin ok kuvvetli sebat olur. Bana diyorsun ki, Beni sabit klarsan, melekler ayaa kalkar. Allah sana mrler versin! Allah vardr, demenin; onu is-bata almann Allah varlna ne faydas var? Sen kendini var etmeye bak ki, melekler btn gece seni vsnler. (Senin iin) Allah varln gerekledi desinler. Hazreti Muhammed (S.A.), Beni grene ne mutlu. O ne mutlu kiidir ki beni greni grmtr, buyurdu. Bunu yz kere de sylese yerindedir. Her kim beni, benim kendisini grdm gibi grrse, bu takdirde o, benim gibi olur. Bu szc sz syler, anlalmasna dikkat eder. artmaca yapmaz. Sznn balangc ne ise sonu da odur. Msra: Her arap ien er ge sarho olur. arabn kp iinde saklarsa mizac daha kuvvetli olur. Sz anlayabildinse, tela dersin, mahv olursun. nk beni grrsn. Ben de Mevln'y grrm. yle bir hale gelirsin ki, Mevln'y grnce, Ne mutlu beni grene! dersin. Ben de belki yz kere sylemiimdir. Bende, Mevln'y grebilecek kuvvet yoktur. Mevln da benim iin byle syler. Ama bana gre dostluk, Mevln'y grdkten sonra nefsini ldrmektir. T ki onu bir daha bulamadk, ld desinler. Bu gn u dostlar toplantsn bir ganimet, kutlu bir frsat sayn. Nasl ki, o (delikanl), Ben istiyorum ki eee bineyim, kz nme kataym, ba tarafna gideyim, demiti. (M. 59) Bana dedi ki: Sen o nazenin deilsin, lim vardr, ilimde eitli deiiklikler vardr. Bu ok zor fakat ak bir meseledir. Aklkta da deiiklikler vardr. Her ne kadar burada da o parlaklk ve aklk varsa da, bu aklktaki deiiklikler de geer, tekrar meydana gelir, nsan gittike Mutmainne yani hakikate inanm ve kanm bir hale gelir; bundan sonra da erginlikten, devaml bir iman ve vicdan huzurundan sende bir eser kalr. Artk hakikata erdin demektir. Ulu Allahnn Fecr sresinde Mutmainne olan nefse hitap ile, Ey kanm ve inanm olan nefis! Kullarm arasna gir! dedikten sonra bu iltifatn daha da kuvvetlendirerek Cennetime gir! buyurmasna belki lzum yoktu diye dnenler olabilir. Yani hakikatte ant iilmesi gereken nefsi Levvme yani kendi kendini knayan nefistir. Mutmainne olan nefis deildir. Ancak Mutmainne, levvmeden daha aziz ve deerli olduu iin yalnz ona ant iilmitir. Nasl ki, Allah btn melekleri huzurunda toplad. Onlar iin bu emirden ba evirmek mmkn deildi. Bizim de her hangi birinin gnlne koyduumuz ilham Allah 'koymutur. Onu, o gnlde yaratan ancak Allahdr. Bakalar nasl o kulun Allahs olabilir? Meerki blis olsun. Biri, Ben zikretmek istiyorum, dedi. Buyurdu ki: Bakalar seni o mezkrdan, zikrettiin Allahdan ayrmasn.

O zaman zikir gnl zikri olur. Sadece dil ile zikir noksan saylr. Bayezid-i Bistam gnlle zikrederdi. Niin onu dil ile de sylemek istemedi. nk o, manada sarhotu, Beni ululayn, snm ne ycedir! diyordu. Bu sarholuk halinde Hazreti Mustafaya (S. A.) uyamaz-d. Bayezid, o cihetden ylesine bir sarhotu ki, ayklara uymas mmkn deildi. Beni ululayn, sz bir haberdir. Herkes, haber hususunda aa dmtr. Kuran reten limin hikyesi malmdur. Yedi trl okuma tarz retiyordu. Her yet iin bir dinar istiyordu. renciyle byle szletiler. limin sz u idi: Suretler deiiktir ama mana birdir. Mev-ln'dan dinlediim u temsili, on alt yldan beri yadigr olarak saklarm. Buyurmutu ki: Halk, bir zm salkmna benzer. Bu salkmdaki danelerin says suret ynndendir. Nasl ki, bu salkm bir kse iinde ezer ve skarsak artk danelerden ve saydan eser kalmaz. Bu sz muamele hayatnda herkesin iine yarar, te nefsi emmre o arzular salkmn da gnl alemindeki gzellii grmesi kadar hi bir

temaa ldremez. O, cemal lemini grnce hemen organlar gever; herkesi ciz brakan bir Padiaha benzer o nefsi emmre. Ona bir kap iinde azck bir zehir verildi mi, eli aya gever, btn ldrc sertlii o anda mahvolur. Padiaha, altn, mal, mlk eksiklii bir ziyan vermez. Ancak iki ey zarar verir. Biri, hi kimseye bir mangr bile sektirmemek; ikincisi de deerli mcevherlerini kendi hazinecisinden bile saklamak. Bir aralk pek yaknlarna onlardan bir k gelse bile sonra yine kskanlkla geri dner; onun kendi mangrna bile dmez. Padiaha bir ibrik getiren fellhn hikyesi malmdur. Fellh ibrii Padiaha verir, Padiah da onu astrr. Eer ibrii nce olduu gibi vermi olsayd, Padiah da onu astrmazd. Hazreti Muhammed'in (S. A.) , bir gnle derse hem seni yakar hem de kendisine inandn stad. Cevher nur saar; ister aas ister yukars, her taraf birden aydnlatr. Sen kim oluyorsun ki, o Mekkeli kerem sahibi gibi olasn? Eer bir kimseye bir k grnm de tekrar grnmez olmusa onu inkr etmez, onun imkn tarafn yakalar. Bu bir ahengin yadigrdr, bu bir hatradr, der. Hazreti Mustafa'dan (S.A.) hi kimse stn olabilir mi? O, gkteki ay iki paraya ayrr. Ben Kuran', sadece Allah buyurmu, Peygamberin azndan ifade edilmi olduu iin byk grmyorum. Mademki bir kimseyi grmedin, onda nasl tasarruf edebilirsin? Meerki biraz yardm olsun sana! (M. 60) Yukarda sz geen fellh, ibriin yan tarafndaki mhr skm, iindeki srr anlamak istemiti. ok ar, dopdolu! Fellh, acaba iindeki kurun mu yoksa kalay m, diye dnmt, ii altndr, diye aklndan bile geirmiyordu. nk fellh idi; onun btn tahmin ve dncesi aalk bir durumda idi. Bu sz yedi trl manasyla hatrlann. Bu sr deildir. Sr bundan bakadr. nk sr, ancak yabanclar iindir. Nasl ki elif harfi oktur ama bakalar iindir. Bak ki, sz ka harftir? ikinci sz birinciyi eker ve rter, nc sz de ikinciyi eker ve rter. Ama tekrar aklamaya balar, dner dolar ilk sze gelir. Baka biri de onun eteinden aslr. Bu yzbin trl deiiklie uramas, renkten renge girmesi, demektir. Sana her ne sylerlerse abucak cevabn ver. nk, Nimet balayana kretmek vaciptir, buyurulmutur. Ruhum bundan nce hi ykselemedii bir makama eriti. Artk bundan daha yce bir makam olamaz, diyordum. O, benim ruhumda tasarruf etti, yle ykseldi ki, t ltuf ve rahmet kaynana uurdu. Gerektir ki, orada bakalar ile konuurken maksadnn ne olduunu bilesin. Sana lyk olan bir eyde ne dndm anlayasn. Dinde ruhbanlk yoktur! buyurulmutur. Bu, hep halk ile birlikte otur demek deildir. Uzaktan halk seyret, ancak onlara, hak sz syle, ho ve ltif bir dille konu. Eer zamanede biri gelir de, Szn srr bakadr, derse ona, (beer kelm ile) kendisinde harf ve ses olmayan kelmn farkn sorarsn. Eer doru cevap verirse onun ayana kapanrsn. ayet, Bu kelmn srr da ne oluyor? O da yabanclar iindir, der ve deliller gsterirse, bu hususta seni aydnlatrsa, onda heybet ululuk ve Allah kudreti grnrse, o da bizim kk kardeimiz olur. Ancak o, yle bir mert olmal ki, kendisinde bir dert, bir ak olsun. Her trl vehim, hayal ve tereddtleri yaksn, phe perdelerini yrtsn. Benim Allah ile yle bir vaktim olur ki, aramza ne bir kitap sahibi Peygamber, ne de Allah yaknlarndan bir melek girebilir. anlamndaki kuts hadis de bir davet'tir, hal deildir. Yani bylece bir ey yapnz ki, bu sizin halin;z olsun, demektir. Bunlar hep dnyadr, dnyayla beraber yaamaktadr. Nasl ki o gn, onun pek gnl krk bir halde oturmu olduunu grdm; nk o artk sultann naibi deildi. Grevinden uzaklatrlmt. Ama bu gn nasl oturuyor? Yeni kaftanlar giymi! Evet (geenler unutulur). Sen o gvurcuk deil misin ki, ben azim ve irade ile, ona Allahlk heybetini gstermek iin gittiimde, onun btn halinin altst olduunu grdm. Onun o tecelli karsnda ne cokunluu ne de murakabesi kalr. Hali de, sz de hep yamaya gider. O artk u szlerden baka bir ey syliyemez oldu: Ey gne artk nur sama ki, yarasalarn gnl incinmesin! Ama gnein ii gc bu, elbette nur saar. Yarasann gz incinir diye n terk eder mi? Yine dedi ki; Geri yarasadan, yahut zayf gzllerden gnee gam yoktur. O hep nur saar. Ondan ancak gnee tapanlar iin korku vardr. Ola ki gne kederlenerek (bir bulut arkasna gizlenerek) kendilerine bir yaramazlk eder, bu yzden gne nurundan uzak kalrlar, diye dnrler.

Yine dedi ki: Gnee tapan bir insan iin, gne hakknda beyle inanmak gerekir. nk hi kimsenin gnee kar saygszlk gstermeye haddi yoktur. nanan kimselerin elbette inanlarnn kuvvetli olmas gerektir ki, dadan aabilsinler. Yedi bal aslan grsnler, kulana yapsnlar, nan kuvveti ve gn ak ile gam ekmesinler. (M. 61) nan ve ak insanlar kahraman yapar, btn korkular giderir. Yukanda sz geen kuts hadisteki mana yani Peygamber ile Allah arasndaki ilgi bir dvet'tir. Yoksa yukarda sylediimiz gibi hal olsayd, o hal iinde, benim sznn yeri olur mu idi? Beraberlik nerede? Yakn, melekler, kitapla gnderilmi peygamberler gibi drt ayr varln ne yeri olurdu? Bu szler geri sz olarak sylenmitir, birer davettir ama, hi umutsuzluk yoktur. Bu hal eer iki zaman iinde baki kalsayd, ilk zaman iindeki umut olurdu; ikinci zaman iin-de bir nara atar geersin. yle bir nara atarsn ki, iinde umutlar ve gller olsun. Burada bir gl, bir sevin her halde bir gamdan ileri gelmez. Her eyin stndeki sevinler de byledir. Herkesin bir sevinci vardr. Zahidin, bidin, limin, velinin, nebinin birer sevinci vardr. Nihayet bu szn srr teden beri eski ise, szdeki srrn srr daha eskidir. Bu surette sz klncna boyun eerler. Bir sz de vardr ki, gzeldir ama uzanr gider, umutsuzluk getirir. (Szn en hayrls, ksa fakat manas geni olan szdr) Hazreti Mustafa'nn (S. A.) szlerindeki gzellik bundan deil mi? Allah zatn rten ne kadar zulmet ve nur perdeleri vardr ki, bu binlerce engeller umut ban koparr. Bir insan bin yl ikitap okusa bile asla Hazreti Mustafa'nn (S. A.) merebinde olamaz ve o okumann kendisine hi bir faydas dokunmaz. Eee ykletilen bir uval kitabn hayvana ne faydas olur? Senin, ayn merepte dediin kimse de seni kan-dramyorsa, onda o zevki tadabilecek bir mereb yoktur. Halbuki o zevki duyabilecek bir mereb ister. Sen onun szlerini kendi ahs anlayna, yahut felsef bilgilerine gre yorumlarsn, demektir. Bunda hangi gnl rahatl olur? Birlikte yaam n;ce kiiler vardr ki, onun halinden hi haberleri olmam. u halde onlarn neden haberleri vardr? Ondan bir nasip alabilmek iin hangi yoldan gitseler bir ey elde edemezler. Ancak gnl alakl ile, ona aka uymakla, onun yolundan ayrlmamak gerektir. Gryorsun ki, onun huzurunda yersiz bir harekette bulunan da, bu konuda hi bir ey sylemez. Biri muhabbeti

krm da tekrar muhabbet zere olmaya alyorsa, bundan ok holanrsn.

Hilaf (Tartma) Bahsi

Tartma bilgisi ren! Dorudan gerekten usandnsa hilaf ilmi tahsil et. Hilaf, deiik sz ve fikirlerin karlatrlmas-dr. Birinin sz yalan ise bunun tartlmasna lzum yoktur. Btn szleri doru ise yine ortada bir uygunsuzluk ve aykrlk olmad iin tartma konusu olamaz. Daima, Bu byledir, dersin ve asla aksine bir iddiada bulunmazsn. Eer bir meselede doruluk bulunduu aka anlalyorsa, bu hakikat kendi nefsinden zuhur etmez. Bunu sen nefsinden iddia edersin (ispata alrsn), ster gerek, ister yalan olsun, tartma ve inatlamann, yersiz mnakaann sana bir faydas olmaz. Eer iddia doru ise aksine dndnden dolay Allah seni sorumlu tutar; hilaf ile uraan kii isterse velilerden olsun!

Duh Sresi'nin Yedinci yetinin Mns Duh sresinin yedinci yetinde, Biz seni yoldan sapm bulduk doru yola ynelttik, Duyurulmutur. Bunun manas nedir? Bu u demektir: Ya Muhammedi Allah seni yolunu arm bir halde buldu, sana gerek yol gsterdi. Bunu herkes byle yorumlad. Hak, onu yolunu arm bir durumda buldu dediler. Nasl ki, oban bir buzay kaybeder, o tarafa

bu tarafa koar ki onu bulsun. Belki Hazreti Muhammed (S. A.) nefsini yitirmiti. Yani o kaybettii nefsini yine kendi nefsiyle buldu. Burada nefis anlamna gelen sz mennes (diil) yaplamaz. nk bu, varln kendisi olan zattr.

mer'in Mertebesi Hazreti Muhammed (S. A.), Cebrail'den sordu: mer'in Allah katndaki mertebesi nasldr? Cebrail u cevab verdi: Nuh Peygambere verilen mrn drt kat mrm olsayd da sana onun faziletlerinden sz asaydm, yine biteremezdim. (M. 62) Hazreti Peygamber tekrar sordu: Ya Ebubekr'e ne dersin? Cebrail u cevab verdi: mer, btn stn vasflan ile birlikte Ebukekr'in gzel huylarndan yalnz bir rnektir. Dedi ki: Bir kazan ile urayorsan o bizim iindir. nk gnn birinde bize bir ey lzm olursa verirsin. imdi gerektir ki ok kazanasn. Filan kiinin ne ho hali var? dedi. Keski benim halim de yle olsayd! Ben de ona dedim ki: Sen mademki benim dostum olduunu iddia ediyorsun yzme kar bu szleri sylemekten utanmyor musun? Dedi ki: Yani o yce bir makam deil mi? Evet o yce bir makamdr. Hal de yksektir. Ama benim dostum olanlar ona raz olmazlar1. Sen bu sznle benim karmda yle bir duruma dtn: Mesel sen, bana, En yakn bir vezirden daha ykseksin, gzel konuur gzel dinler, srrm anlar olmusun, ama keski Konya ahnesi olaydm! nk vezir onu ok sever, ona gvenir ve inanr, diyorsun. Sultan naibi olan vezir, yce himmetiyle ona emir verse ve Ben ancak kuru bir isim ve unvandan ibaret bir kiiyim. Her ite hkm ve karar senindir dese, o zaman Konya ahnesi, yine yz trl dalkavukluklar, yer pmeler ve yaltaklanmalarla onun huzuruna kmaya cesaret edemez. Gerektir ki, zaman zaman nefis aradan ksn da safa yz gstersin, onda bir aydnlk belirsin. Nefis, daha ilerisine gidemiyecei son bir noktaya varsn. O aydnlk onda geici olsayd, nefisten gelmezdi. Ama sen onun yolunda olursan, o bir gn gelir, sende karar klar. Bu szlerimizi ileri daha fazla geciktirmemek iin syledik. airin, Diyelim ki, sevgilinin vuslatna ereceim, Anlamndaki msra ile iaret ettii gibi u beyitte zayflk grnyor, ama hale uygunluu bakmndan ok kuvvetli, nk o zayflktan vuslat kokusu geliyor. Ben uykudaym, ama bu uyanklktr. Uyuyanlar, benim uyank olduumu ne bilsinler? Dedi ki: Eer diken varsa ona bir ate vermek gerek. Dedim ki; O, Nuh Peygamber'e uymaktr, Mustafa'ya (S. A.) deil. Nuh Peygamber; Yarab-bi! Kavmimi doru yola ynelt, duasiyle szn d ynn aklamak istemedi. Bu ile ekenler de Musa' ya uydular. nk onda biraz lezzet buldular. Bugn byle olmak kolaydr. Byle olursan benim iim de kolaylar. Ben, iki yn olan bir adamm. Bir tatan bir taa el atarak, ah kendi yerine kararak mat olmaktan korurum. ah kendi yerinden darda mat olmadan tekrar yerine gelir. Bu ah ise hi mat olmaz, ama mat olan baka ahlarla kyaslanr. Lkin yle evlerde saklanan mat olmu ahlardan bakadr. O, bu szleri syledi ama sen hi bir ey demiyorsun. Hakk aklamak iin birka sz sylemek ve her sze yzlerce kesin delil getirmek mmkndr. Dedi ki: Allah kulluk asasn krlerin eline verdi. nk onlar kulluun gerek mnasna eremediler. Ola ki o asann yardm ile, dua ve namazdan bir koku alabilsinler. Bu niin byle oluyor?

Hazreti Peygamberi btn olgunluu ile gz nne getir. Eer bir kimse btn halk okutarak yetitireceine inanyorsa, o her eyden habersiz bir ga-vurcuktur. yle bir insann hi bir yetkisi, hi bir eyden bilgisi yoktur. Belki ak ynnden buna inanyorsa onda bir irfan var demektir. Hazreti Peygamber, ayaklar iinceye kadar namaz klar, Allahu Ekber! derdi. O halde iken tekbiri karmazd. Hazreti Mustafa (S. A.) bir gn, bulunduu yzn ekitti, o da Allah onu cennetten mjdelenmiler arasna ykseltmiti. de dnyann dna

kard. Hem ylesine kard ki, (M. 63) isterse yanndaki buday ykleri ve yz deve yamaya gitsin! O, gnl darl ile ilk makamda mm Mektum'un selm verdiini gremedi; ona kendisine zr diledi. Peygamberin byle yzn ekitmesinden, Allah da ona eki yz gsterdi. nk zr diledikten sonra da Tvbe ettim, dedi. O zaman, Bu

Allann houna gidecek bir i deildir. ki yz deve gnder de buday getirsinler, onu halka bala! buyurdu.

Har Cesetlerle mi? Yoksa Ruhlarla m? Felsefeciye gre ruhlar har olunur. O ahmaktr; ancak kendi yazdn, kendi bildiini okur. Yani o, her neyi bilmezse onu olmaz sanr. Ona gre kendi inanc dnda olan eyler afettir. Bayezid-i Bistam onun dizginlerini tutsa bile yledir. Baz vakitlerde gnlm ok daralyor. Zaman oluyor ki, cevap verecek yerde susuyorsun. Btn bu uygunsuz iler uradan geliyor. Herkes bir ey sylyor, sen cevap vermiyorsun, hep susuyorsun. Nihayet sen evde benim ne kadar gvenli olduumu gryorsun, halimi biliyorsun. Dardan biri bir sz sylese, Ben bunu aka gryorum, demiyorsun. Hatt gneten daha parlak bir ekilde gzlerimle grmekteyim. Dedi ki: Eer yanl bir sz sylersem, yahut hatal bir i yaparsam, eyhinin suretini bakalam grrsn. Sana irkin grnmeye balar. O zaman halktan gizli olarak gece yarlarnda Haktan iyi ameller dilemekten, ona yalvarp inlemekten baka are yoktur. Allahm u hali bizden gideriver, gzmzn nndeki perdeleri uzaklatr, dersin. Nihayet beklediim rahatl grr ve gnl holuuna kavuursun. nk o geen hal, baka renkte grnen bir perde idi. imdi yalvarmak gerektir ki o perde yansn da hi kimse bizden bir fayda elde edemesin. Hi bir ey; ne dinde, ne dnyaya ait ilerde, ne hesapta ne kitapta bir ey elde edemesin! Onun szlerine cevap verebilir ve diyebilirsin ki: Mademki onda bir kudret, bir nur ve mahabet vardr, o nasl olur da batl eylere inanr? Bu nasl bir kudret ve nurdur? Buyuruyorsun ki: Efrad zmresinden elli Allah velisi onun dizginini ekmeye lyktr. Ama bir krn arkasndan kim gider? Diyorsun ki: Allah velilerinin nianlar vardr. Sen velilerin zatndaki nian bilmez misin? Veliler ciz kalnca o gszlklerinden dolay onlarda ya gnl aydnl hasl olur, yahut ruhlarna bir bulanklk gelir. Nasl ki, blis gszl yznden karanlkta kald, melekler ise ayn sebepten aydnla kavutular. Mucize byle olur. Hakkn yeti de yle. ciz kalnca derhal secdeye kapanrlar. O, nsan ilk grdm zaman tanrm, diyordu. Byk bir hata iindedir. nce kad ile bir ey konuamaz, vezir ile.de bir ey yapamaz. Sen nce yola gel ve otur. Eer, Senden bakalarn da senin iin severim, derse, sen bundan bakasn syle. De ki: Mevln emseddin-i istiyorsan o zaman gnlm yerine gelir. Beni ondan dolay seversin derim. O her ne sylerse cevap ver sylemezse sen konumaya bala. Seninle birlikte korkun, skntl bir yerdeyiz. O, filan yerde otuz haydut ldrd, otuz kiiyi de tutsak etti. Grdn u adam, ba yarlm, kanlar iinde. Ben ise dnyay gayet gzel sakin, gvenli gsteriyorum; gnl ac iirler okuyorum. Hi bir eyden korkum yok. Bana soruyor: Sen hangi eyden holanrsn? Otuz kii gelse de anan boazlasa, 'Git seni de boazlasnlar ki, ruhun parldasn' der misin? 'Ha-' yr, nasl gideyim?' dersin. O halde, gitme de otur. Bu mad bana ne sanat retti? Nefsimle ilgili ilerde ne yapabilirim? (Onu) ald ve sakaln birer birer yoldu. Artk konuamyor dk. (M. 64) Buna emir gelmeden nce, Beni dver misin? dedi. Mritler zararl bir i yaptklar zaman dvn, hatt her saatte cezaya hazr bulundurun. nk onun yapt ilerde, bana zararl olduunu tecrbe ettim. sterse o benim ruhum

olsun. nk nefsim onu dnmeden elde etmitir. Allah beni hangi ey iin yaratt? Syleyeceim u ki, benden sonra damat isteme! Emanet doru kt. O szleri konutuum zaman yzm bu lemdeydi. Bu takdirde eer, O lem daha hotur, derlerse doru sylemilerdir. u halde o lem nerede? yle ise sen niin birlikte dar kmyorsun diyorum. Bir toplulukla birlikte oturuyorduk. Orada bir de Arap vard. Ben dar ktm. Allahya emanet olun dedim. Sordu: Bana ho geldin, sefa geldin mi diyorsun? Gzel! dedim. Benim de maksadm sizinle birlikte dar kmak ve konumakt. Yolda ona, Gzlerim yamur bulutu gibi sland, anlamna gelen msra okudum. Niin dar kmazsn ki, beraber konualm? diyordum. ahap ho bir kfircikti. Niabur dili konuurdu. Derdi ki: Bir i yapyorsan kendini zme. nk sen erkekten de diiden de el ekmisin! Ama bizim Mu-hammedimiz Mecusdir. Kendi zat ile varl vaciptir. Bir daha kurcalarsan 'Allah' dersin. Ona ne isim vermiler diye glersin. Ondan kl ucu kadar bir nokta kalmad ki, aka grm olmayaym. Onun bu apak inanc, ho hali zaman zaman nedendir? Neden byle geveliyor? dedim. Hi bir ey anlayamadm; hayli aratrdm. Onun baz krntlarn satan bir mezi ki hi kimseye iltifat etmezdi, bana yaknlk gsterdi. Hayrdr inallah! dedim. mez bana sordu: Sen ne yapyorsun ki, bunlarn byle inan ve itikatn salyorsun? Mevln'ya, Muhammed, Allann Resuldr, diyorum. Gece yanma gelince zlyorum. O bana, Sus, diyor. irin bir kimse var. Diyelim ki Muhammedi arayan bir cahildir o. Mevln'ya, Bari ne yaptn? dedi. Dedim ki: Benim, lemde bu cahillerle bir al veriim yok. Ben onlar iin gelmedim. O lemde hakk ile yol gsterenleri, parmakla gsteririm. Kadn ve ehvetle megul olmak elbetde zayf yaratlanlarn iidir. Akln fetvas budur, diyorsun. Muhammed ona, Bu akl, fetva hususunda hi hata etmez, demiti. Hayr, akl hata etmez, hata ancak baka eylerdir, dedi. manda tatllk, gelip gelip gitmesinde deildir'. Zeyneddin Sadakay grdm bo lflar ediyordu. Ba bo bir at zerinde yabanlara koan, yolunu arm bir svari gibiydi. Bu mad ise bin kere ondan daha iyidir. Nahiv'den (Sentaks), lgattan anlar. Gidip gelmek sevgiyi arttrr, derler. Bu senin iin deil. Ey kahpe bacl. Sen kimsin ki, Yahya'ya veli, dediin iin o ok alamt. Eer (senin yerinde) ben olsaydm onun gzlerini silerdim. nk o gnahszd. Alamay gerektiren de ancak gnahtr. Bu veli kimdir? Kuran'da nebilere asla vel denilmemitir. Onlarn benim halimden haberleri yoktur. (M. 65) Onlar, am'dan kervan gelsin de yoldan haber getirsin, bekle! derler. Szlerimi byle dinleyeceklerse yani yalnz tartma ve karlkl konuma yoluyla beni dinlerlerse, onlar eyhlerin szlerinden, hadisten, Kuran'dan bir ey anlayamazlar. Benden de memnun kalmalarna imkn yoktur. Ama eer benden faydalanmak veya feyiz almak yolunu seerlerse, ki bu yol niyaz sermayesidir; kendileri iin faydal olur. Yoksa ne bir gn ne on gn, belki yz yl bile syleseler biz elimizi enemizin altna koyar dinleriz, derler. Saklanmas gerekli olan bir mcevheri, gayet kaln bir kutu iine koyarak siyah bir mendille sarmakta ve bunu on kat bir boha iinde gizlemekte, deriler iine sarmakta hayret edilecek bir ey yoktur. Nasl ki, Peygamber Efendimize, ruh kokusu ve ruhun gzellii belirtildii vakit kendi ruhunu grm deildi. Ruhun gzelliinden ona bir haber erimesi ve onun ruhu grmesi uzak bir mertebedir. Allah yoluna buradan yrmek gerektir ki, onu gzle grebilmek mmkn olsun. Hem bu hayatta, hem de dnyada Allah grebilmek mmkndr, diyorum. Yukarda sz geen mcevher, her ne kadar o perdelerle gizlenmi olsa bile onda yle bir k vardr ki kendini dar vurur. Gr mkemmel olan kimseler onu dar vurmadan da grebilirler. Ama o k dar vurmadan bilmeyenlere, grmeyenlere hayret edilemez. Asl hayret edilecek nokta udur ki, aa karr, elinin iine koyarsn da yine gremez. O, ne Sokrat'n szn, ne thvan Safa hikyeleri ile Yunan felsefesini, Hazreti Muhammed'le (S. A.) onun evldn; candan gnlden sevdii ocuklarnn ahvalini bilir. yle bir insan, topran ve suyun evld ve Allahnn kulu saylmaz. Hazreti mer', bir gn Tevrat'tan bir para okuyordu. Hazreti Muhammed (S.A.), kitab mer'in elinden ekti, Bunu at! dedi. Eer bunun sahibi yani Tevrat kendisi iin indirilmi olan Musa sa olsayd, benim de ona yz evirmekliim gerekirdi, bir kahraman gelmi, btn bu ileri altst etmi; kendi kurduu dinin nimet sofrasn amtr. Hi kimse onun yolunda rzksz ve nasipsiz kalmamtr. Nasl olur ki Muhammed'in (S. A.) devrinde Musa'dan sz alsn. Bundan udur: Allahn maksat yol gsterdii, kendisine rzk ve nimet verdii bir kimse henz Allah grmek hususunda bir phesi olanlara

krlklerini gstersin; t ki Allah da bilsinler, kullarn da! Bir Rus bile bu kapdan girer, bizi grr, iman getirirse, bize yzn

evirirse, phe yok ki, bu eyhlerden ok, bizden faydalanr. nk o, kendiliinden dolmutur. O gibilerin sermayesi niyaz, yalvarmadr; zamaneden bir rzgr esmi onlar datmtr. eyh Muhammed, Seyyid ve arkadalarnn haline glyor ve diyordu ki: Btn vcudum Allahyla dolmutur sz ne szdr? Ben de glyordum. O zannetti ki, kendisini desteklediim iin glyorum. Halbuki ben onun haline glyordum. Sen kendi kendini gremiyorsun. O uykuda idi, rya grmt, diyordun. Niaburlu ahap, arkadalar arasndayd. Bu ahab'n eyh ehabattin'den stn taraf vardr. eyh Necib'in mrididir. O Halla, onun eyh ehabettin'in mridi olduunu bouna m sylemiti? ahap, bir gn ryasnda bir da bana doru kouyor. Bir kadn da arkasndan kendini kovalyor, dan bana gelince oradan aa doru komaya balyor. (M. 66) Kadn parmaklarn dudaklarna gtrerek, O ld! diyor. Medreseye geliyor, erken erken kapy vuruyor. eyh ehabettin lm diye onlar ii byttler. eyh Muhammed, gizlendi. Bu eytand, dediler. Gndz olunca geldi grd ki, kitaplar arasnda ban eli zerine koymu olduu halde glmseyerek can vermi. eyh Muhammed, onun gzlerini ve sakaln perek veda etti ve gitti. Mecliste-kiler, Hayr, o ya hzr idi yahut da bir melek! Geip gitti! dediler. Zamanenin iaretlerini tayordu ise, buna amamaldr. Kuran Okuyanlar Nice okuyucular vardr ki, Kuran onlara lanet eder, buyurulmutur. Burada okuyucular (tilvet edenler) kelimesi nice veya birok manasna gelen Arapa rubbc ile birlikte sylenmitir. Ama bu btn okuyucular iin deildir. u halde baka okuyanlar, hafzlar da vardr ki, bunlar Kuran okumann uzmandrlar. Allahn has kullar ki, Kuran'n yedi trl manasna ainadrlar. nk Kuran'n yediye kadar saylan, zahiri, btn, hatt batnn batn manas vardr. Ama bu yedi mana lzm deildir. Bunlardan her biri, halkn det ve anlayna gre deiir. Halk bunlardan bakasn ve daha tesindeki manalar da bilir. Bu onun iidir. Kuran'n yedi trl manasn veya yz bin trl manasn bilmek baka bir hak vergisidir; bir ltuftur. Hakk arayan onun has kulu olan kimseler, sevgiliye vaktinde nasl nazlanr? Bu mertebenin stnde yle bir mertebe daha vardr ki, en sekin kullarn mertebesidir. Kuran'da onlarn bahsi gemez ama iaret vardr. O gibilerin, sz geen Kuran okuyucular ile bir ilgileri yoktur. Onlar ne o blkten ne de bu blktendir. Allahn zel ve sekin kullardr onlar. Bundan nce de onlardan bahsetmitim. Sana gre de bu mana byledir, yle deil mi? dedim. Sen zahmet etme, burada bir zorluk yoktur. Bana, suya gitmek zor geliyor, dedi. Krlar karlarla rtl. Acaba su lzm olur mu? Buyurdu ki: Her ne olursa olsun insan olu nceden yapaca eyi dnmeli ve sonuna kadar bunu yapmaya karar vermelidir. O zaman zorluk kalmaz her ey kolaylar. Bu eski bir kanundur. K, evet, bahar yerine k gelseydi, Eyvah, bu ne haldir? derdin. Ben byle dnmemitim. Bu kanun deildir. Babadan dededen kalma dete gre yaz mevsiminden sonra gz gelir, gzden sonra da k. Kadnlar Hamamna Giren Erkek Adamn biri kadnlar hamamna gider, soyunur rplak olur. Kendince yle dnr: Olsa olsa kadnlar sa ve sakalm yolacaklar, beni dileriyle sracaklar, tas ve taraklarla dvp sdkten sonra da ahneye teslim edip dnecekler. Ama hi dnmemiti ki, erkeklik organlarm kessinler. phesiz o uursuz saate kadar susmutu. O saat gelip atnca, feryad bastrd, yle dedi: Ben yle dnmtm ki, bana itibar eder hatrm sayarsnz. Belki kadn 'milleti bana kar efkatli davranrlar, gnlm alrlar. Bugn eer byle olacan dnm olsaydm bu ie hi yanamaz byle bir harekete karar vermezdim. (M. 67) Beni drt defa kadnn karsna karsalar bile bana ok zor gelmezdi. Ben oraya gitmiye bilirdim, beni oraya gtrmek iin belki de bulamazlard. Eer o zaman bakaca kurnazlk yollarna sapsaydm, mevsim ka rastlar, bahar olmazd ehirde gizlenir, ses karmazdm ancak iki ay sonra benden haber alrdnz. nk k, birbirinden ayr dm dostlarn bir araya gelmeleri iin uygun bir frsattr. Artk, Ben su kenarnda dolamaya gidiyorum, diye bahane uyduramazsn. Dar ktn zaman bakarsn ki bahar ka dnmtr. Ama bir kimse beni iyice tanrsa, k bahara dner. Bana kar her kim doru ve drst davranrsa benden ona ok rahatlk ve esenlik eriir; benden daha kuvvetli yaar. Nihayet benim hatrma gelmeyen eyler onun hatrna gelir. Bu bahiste yzlerce Ebubekr'e, kemancya, uha' ya mezlik yapmak gerek. Ama bunlarn kuvvetlerinin derecesi ne olduunu, ii nereye vardracaklarn anlamadan niin yapaym bu ii?

Yce Allah kendi has kullarndan bile gizledii srlar hazinesinden sat parlak klarla sizi aydnlatsn.

Ka Trl Sarholuk Var? Sarholuk drt trldr, derler; sarholar bu drt snf iinde toplarlar. Diyelim ki, sen mad'sn, senin davan Allahy grmek bahsidir. Sen tomruk koltuunda zavall tutsak. Nasl lyk grrsn ki, bir dervi bu babdaki yeti tefsir etsin de Musa, Allahy grd diyebilsin? Yani Musa o baygnlk halinde belki Allahy gremedi, ama Kuran'da Mutlaka gremedi, demiyor. Yani Musa o durumda senden daha yetersizdi. Bu hal nasl oluyor? Ve ben diyebilirim ki, Musa o baygnlk hali iinde Allahy grd. O, niin sana gelsin, sen niin ona gelesin. O, limdir, vaizdir, aratrcdr. Ben ise eyhim, olgun kiiyim. Onun bilgisi onun iin pek yetersiz bir hnerdir. O, dorudan doruya Hakk aramaktadr. Sen ise tezvirde, sahtecilikte eyhsin. Dnyay isteyen, tekkeyi bekleyen, armaan kabul eden bir insansn. Halbuki o btn bunlardan el ekmitir. Hele u saatte, sen mad saylrsn. nk ondan szler aktaryorsun. Sen sor ki, ben de cevap vereyim. Hele bakaca ne sylyorsan gel de syle. Ben ondan sz aktarrsam; ben, ben deilim demektir. imdi syle: Baka neler aktaryorsun? Bugn onlar ne ie yararlar? Ne dine ne de dnyaya yarayan souk ve donuk eyler. (Bunlara kar) bir bahane uydurur, Biraz dolaacam, dersin. Halvette sana onlardan uzaklamak m der yoksa onlara serden ayrlmak m yarar? Siz bizdensiniz biz de sizdeniz. Halbuki onlar bizden, biz de onlardan deiliz, Allah iin! Onlarn sa sakal var, benim henz sakalm yok. te burada Mevln ile son grmemiz byle oldu. Mevln bizden ekiniyordu. Yanlz kaldmz zaman ona iki gn kadar st ste halvetde bulumak gerekli olduunu syledim. Bana kesin olarak sz verirsen, bunun nasl olacan anlataym, dedim. Gne btn lemi aydnlatr. Benim azmdan kan szler ise pek parlak grnmekle beraber, siyah perdeler altndadr. Bu gne, onlarn arkasnda kalmtr. Yzleri gklere dnktr. Halbuki yerlerin de, gklerin de ondandr. (M. 68) Gnein yz Mevln'ya dnktr. nk Mevln'nn da yz gnee kardr. Kuran'da ulu Allah, Bizim yolumuzda savaanlara yollarmz gsteririz, (Ankebut sresi, 69) buyurmutur, te bu yet, bu nkteye iarettir. Yukarda sz geen yetin ba ve sonu o sebepten dolay biribiriyle ilgilidir. Maklub'dur (devrik'tir). nce sorudan maksadn ne olduunu anla da ona; gre cevaba davran! Deiik ve ok kolay sorular nce zor gibi gelir ama sonra hatrlatmaya yarar. Senin sylediin, Ondan baka ilh yoktur, szndeki o, kimdir? Kime iarettir? Biri diyor ki: Bu, o camide bir mimberdir; baka biri bu sz bu aklkla syleyemiyor. Hazreti Muhammed (S.A.), trl iaretli szler sylemitir. Ama bu kadar plak ve ak konumamtr. Bu asla sylenemez de. nk szleri anlayacak olan halktan biri de benim. Halk iine girmi, onlarla kaynam treler snnet olamaz. Eer benden sonra benim kardeim gelir derse, bu, nbetleme mertebesinde en k gelir demektir. Bir gn nbet sras gelince hep sevin, nee ve holuk olur. O gn raks, haraket ve glme gndr. Eer bugn, Nbet yoktur, derlerse vazgeelim. Dalar talar delip geen bizim szmzdeki o alkantdan efendimiz nasl yoksun olsun? O eyh Ebubekr (Sellebf), sizin be dnz dinleseydi bir daha sizi dinlemeye takat getiremezdi. Bir kere onun cinsinden olmak gerektir. Bugn pek aalk grdm bu kimseler, bir gn gelecektir ki, gzellikte imek gibi gzlerinin nnden geecek. Sen bu grnt karsnda, Bize de baknz ki, nurunuzdan biz de aydnlanalm! diyeceksin. Ama hi faydas olmayacak, size, Artk geri dnnz, diyecekler.

Dadaki Zhid

Bir dada bir zhid yayordu, ama o artk insancl bir zhid deil, belki da adam olmutu. Adamcl bir kii olsayd, fehmi ve vehmi olan Allah bilgisine kabiliyetli insanlar arasnda yaard. Dada ne yapard bu? O bir toprak idi ki, taa doru yneldi. nsanolunun ta ile ne ii, ne ilgisi var? nsanlar iinde yaa ama tenhada daima Allah ile halvetde ol; hep tek bana kal. Ama Hazreti Peygamberin, slmda rahiplik yoktur, buyurduunu unutma! Bu, bir bakma rahiplii yasaklayan bir tavsiyedir. Dadan ayrlp da insanlar arasna karanlar halk, parmakla gsterilen birer ilim ve marifet adam sayar. Sz geen hadisin baka bir mns da, evlenmemenin, kadndan ayr bir hayat yaamann Mslmana yasak olduudur. Hele kadn al, bekr yaa, bu nasl olur? Yani gnlde olan, hoa giden her eyden uzak yaamak ne demektir? Her sene btn ehir halk ve Padiah, dadaki zhidin ziyaretine gider, o da halkn kendisine kar byle sevgi ve ballk gstermesinden holanrd. yle bir hale gelirdi ki, artk baka hi bir eye kar istek ve arzu gstermezdi. Yemekten imekten bsbtn kesilmiti. Bir gn garip bir dervi, bir aziz oradan geiyordu. Ona sordu: Yahu, bayram deil, Nevruz deil bu toplant nedir? Zhid cevap verdi: Divane misin? Mecnun musun? iir: Anlamaz Leyl yazk vre Mecnun halini, Halini Mecnun'un ancak sadece Mecnun bilir. (M. 69) Sen divane misin? deyince, misafir dervi, Byle syleme! dedi. Zhid, O halde tvbe ettim, hakkn bana hell et! diyerek derviin ayana kapand. Misafir dervi, kendi kendine, Senin bu sznden bana bir zevk kokusu geldi, dedi. Bu, tvbenin, gnl alaklnn bereketinden hasl olan bir zevk idi. Zhid, Bu dada bir Allah adam var da onun ziyaretine geliyorlar, dedi. Mevln'nn buyurduu gibi, eer sz kudretimizin kemliyle sylesek bu insana daha ho gelir. Gnlden, ruhtan, mndan ibretle sylenen szler daha hotur. Ama bazan da aldatmacadr. Yoksa susaym daha iyi! Cevap verdi: Eer susarsan konuman da daha aydnlk olur. nk skutta, hem sessizliin , hem de konumann faydas gizlidir. Yz bin rahmet senin o hatrana olsun ki, btn lem asla o hatrdan gemez; hi bir tarafa da iltifat etmez. Bu saat benim lemimde onun hatr byledir. Benim dncemde de, zahirde iimin doruluunu anlarm. Dervi Padiahn huzuruna gitti, selm verdi. Benden bir sz dinle, dedi. Padiah derviin tatl konumas zerine atnn dizginini ekti, gnl kabard, atndan indi, kendi kendine, Bu dervi her ne isterse vereyim. Mal, mlk, hatta en gzel kzm bile istese feda ederim ona ve hatta nikhl karm bile istese boayarak kendisine sunaym, dedi. Sonra, hemen sordu: Ey dervi benden ne dilein var? Her ne istiyorsan syle hemen vereyim. Pek tatl bir nefesin var. Evet, dedi dervi, ho nefes dervilik gereidir. Sen benimle bir ka sz konutun. Benim szm senin sznle ylesine tatllat ki, seni atndan indirdi ve ylece bana boyun edin! Eer beni dinlemek erefini esirgemezsen, sz senin varlnla tamam olur. Ey ah! Halk iinde olduun halde bir saat olsun halk kendinden uzaklatr. T ki, ah, derviin ziyaretine gitti desinler. Hem yle bir eve gidelim ki, orada ah hangisi, dervi hangisi belli olmasn. Bu bir hikye deildir. Bu szdr ama onu asla seninle konumak istemem, ancak sen ok merhametlisin. Hani o gn bana, Senden bir ey istediime pimanm, demitin. Seninle kl kee stnde bile oturmak hotur. Ama bu bir dntr, bor deil. O geen gnler bir ey deildir. Biribirini tutmayan eylerde ya bir taraf yalandr, ya teki taraf. Eer o taraf yalan ise u halde benim tarafm tutarsn. (M. 70) Bazan o lemden, bazan teki lemden acayip szler anlatrlar. Ariflerden, byklerden bir eyler naklederler. u limden bir ey iitir hayret ederler. Yani bu lem halknn ii, hep bu aalk ve bilgisizlik yzndendir. Henz zayf szleri t yoluyla m sylerler? Yoksa sen henz bu noktada m kalmsn, burada kalma derler. Bu saat tamam oldu, ne sylesin? Her kim olursa olsun mimberin zerinden verilen bu emirlerin karsnda cevaptan ciz kalr. Gemii hatrlatmak istemem diyorsun; onlara faydal olan filn mesele hakknda sylyorum yoksa mecbur bir i deil. Zaman zaman emri terkediyorsun. Zorluk olmazsa o baka! Bugn zorluk olunca, kad bile mahkeme kapsndan geri dnyor. Allah, peygamberlere, velilere gstermedik zorluklar bana gsterdi, diye ikyetlenme! Sen emri yerine getirmekte

kusurlusun. Sen umuyorsun ki mr boyunca bu byle olacaktr. Halbuki emirler, yerine getirilmesi mmkn ve senin de ona elverili olduun iin gelmitir. Ama bugn sen emri yerine getirecek gce sahip deilsen, nasl emre uyabilirsin? Hazreti Peygamber bile emrin arl karnda, Hud sresi ve buna eit emirler, beni ihtiyarlatt, buyurmutur. Eer, O emirlere uymakta Peygamber iin ok fayda vard, diyorsan; sana da hi bir zarar yoktur. nk, Yazk olsun bana dersin. Ama o hayflanma nmekten daha aa bir ene kavafldr. O cmert yeni mslman iin, Tvbe etmitir, demee gnlm raz olmuyor. O derece dknlk ve krgnlk, kendini aa grmek gerekmezdi ona. Onlarn hepsini duygusuz bir kesek paras sanrsn. Benim karmda da o korkuyu duymazlar, benimle birlikte olduklar zaman da. Ancak onlar yola getirmek maksad ile yedi bal aslan masalm nasl anlataym? O szler kimin kaderini deitirmeye yarar? Sana vehim ve korku gelir. Aman, o ben olmayaym! dersin. Hayr sen deilsin, diyorum. Benden ve senden sonra gerek bir istekli gerektir ki, o tlerin etkisi grnsn. Bugn her ne kadar bu emirler bakalarna zor gelse bile, en uygun olan cihet hi bir emrin sana etin gelmemesidir. Bayezid, benim sohbetime dayanamaz. Ne bir gn, ne be gn. Ama bir kimseye ki gnlm ynelmi, sohbeti houma gitmitir, onunla t bahsinde konuurum. Bir eyde ki kk ve temel vardr, iyi bakarsan kolayca grebilirsin. Sana ho gelir o temaa. Bunun sebebi udur: Eer siz geni lde bir dnya adam olsaydnz, size bakalarnn yardm gerekmezdi. Ancak byle deilseniz bu yardm gerekli olur. Bu saatte Peygamberin afaatindeki srr anlayabilirsiniz. Gece yarsndan sonra yzm onun tarafna evirdim. Umduuna kavumu bir umutsuz gibi, bende bir umut belirdi. Ama sen, Senin yannda konumak bana haramdr, demitin. Evet bizim yanmzda sz haramdr, ama izinsiz olursa. (M. 71) Eer benim iznimle olursa o zaman konumak helldir. Ayaz, Sultan Mahmud'a bir kere svmt. Ama Sultan onu ldrmedi. nk Sultan daima, Nerede o kurban ki, Ayaz'n ayaklar altnda keseyim, derdi. Bunlar gibi bin tanesi bile, onun yolunda lmeye lyk deildir. Sultan Mahmud, Ayaz'n ayln kesti. Bu imann srrdr, ruhun azdr. Ancak onun nasibi olan sevgideki scakln, ondaki zevkin arkas kesildi. Kezervan, Hocend'den daha gzel vaiz ederdi. Daha tatl ve scak konuurdu. Mesel her hangi biri iin, Ben ona inanrm, derdi; bu olgun bir gentir, byle sylemez, byle dnmez; O, Mevln'nn sustuu gibi susmaz, belki ona uygun cevap verirdi. Allah hakk iin onun gibi bin tanesi Mevln'nn bir tyne bile demez. Btn fenlerde, Allahya yemin ederim ki Hazreti Musa bile onun dengi olamaz. Mevln, yaradltan hazrcevaptr. Karsndakini susturur, btn bu olan biten eyler sana benim tarafmdan ve hep senin susman yznden olmutur. Ne gzel bir iftira bu! Aydnlatc bin doru szden daha parlak, daha ho, daha kutlu. mad szm dinlemedi, acele etti. Zaten ok defa inanarak dinlese bile souk davranrd. te onda ilk defa grlen bu eilim, mrnden bir gn dahi kalsa, her hangi bir eyi anlayabilmek iin onu tevil etmesinden, yorumlamak istemesindedir. Ona bir gn sordum: Tebriz'den ne zaman ktn? O zahir ehli kiilerden, yani tahkik ehli olmayan zahir ulemasndan kimseyi grmedin mi? Bunlar sormaktan maksadm, o zahir ehli kiiler, bir gn suyu azalr diye denize acrlar. Onun hangi deniz olduunu anla! Ona cevap verirsin. nk sen ona inanrsn. Bu cevapta dolay onun ululuu seni sarar. Ama senin cevabn onlar doyurmaz ve etkilemez. nk sen ululama ve yceltme yolunda beni anmazsn. Her hangi bir ey hakknda bu sz kapal sylemek gerektir. Bu sz, tulumdan szan su gibi akar gider, dersin. Batn bahsi btn bunlarn dndadr. Ben kendi halimde devam edip gitmekteyim. Asla bu halden daha ileri gemem. Ben, nasl olur da senin beni dndn gibi zaman zaman seninle birlikte geirdiimiz o lemi anmam? Sen de bilirsin ki, her ikimiz de ayn ehirdeniz. Bana dedi ki: Sen phe yok ki, Haktan sarho olarak geldin, ama araptan sarho olanlar gibi deil. Evet, ben geri itim. Fakat halk iinde iki kadeh iip de sarho olanlar da vardr, binlerce kadeh boaltt halde, yz kpkrmz oluncaya kadar iip de ayk kalan, kendi evresini bilen, akl banda insanlar da vardr, dedim ve kendi kendime, En iyisi, bu bahiste karndaki 'hayr' demeden sen de itiraz kes, 'evet' deyiver, diye dndm. Ey iyisi bu bindiimiz eek; bize bal kaldka ona bir eyler gerek, dedim. Onlar iin tek bana kalmaktansa, bir yabanc ile birlikte olmak daha hayrl grnr. Halkn yabancs sanr ki, bu ksaltmalar tamahkrlktandr. Ant ierim ki kardelerimiz beni bilselerdi, ok gzel ve tatl olurdu.

Hazreti Ali buyurmutur ki, erkeklik yerde belli olur: 1. Savata, 2. Kadn koynunda yatakta, 3. Aldanmamak iin alverite. Halbuki Hazreti Ali'nin cmertlii yannda hazinelerin be para deeri yoktur. Fakat o bunu t olarak syler geer. Ben de sz zetleyerek syler geerim. Ak konuurum ve gemi byklerin ruhlarn hasretle anarm. Sizinle bir sr konuurum ki, bunu ne Mevln ne de daha nce gelip gemi bykler iitmitir. nk son yetienler arasnda Hazreti Muhammed'den (S.A.) sonra Allaha da iftira edenler, onlarn sylemediklerini syleyenler vardr. u halde iitmediin eyi konuma. nce sze balayp da bu sz akland ve neticede filn kiinin buna kar olduu meydana kacaktr. Eer nceden byle vaiz etmeseydi, seni hi kimse bilmeyecekti. Ama iin sonunda, O byk limdir, stn bir zattr, diyeceklerdir. Mevln hararetli konumad zaman da onu severler. Fakat onda (o zaman iin) fesahat (dzgn konuma) neesi yoktur, derler. Ama daha scak konumaya balad m, o vakit onun gerek deeri anlalr; szlerindeki tatlla, genler de yallar da k olur. Onu severler. Onun benden ve benimle beraber olduunu bilirler; benim onlarn inandna inanmadm yoludaki szmn mnasn da anlarlar. Mevln bu dereceye inmitir. Lkin biliyorum ki, bende de bir hal var. Ben buna bakmyorum ve bizi knayanlara kar asla aldr etmem. Bu bencilliktir. phesiz ben bunu syleyince sen de ayn eyi sylyorsun, ikimiz de bu konuda birleiyoruz. Ama bana gelince, daha sylemediim eyler kat kat fazladr. Bu noktadaki kukularm sonsuzdur. Bundan dolay sz ok zetliyorum, konu dna da kamyorum. Bazan vaz geiyorum, sze yalvaryorum. Beni pheli duruma drme diyorum. Allah arayanlardan hi bir talip yoktur ki, arad yolda olgunlam olmasn. Talip isteinde kemale ermi, aranlan sevgili sevilmek bahsinde henz olgunlamam ise, o kararszdr. Ama sevgili, sevilmek bahsinde olgun hale gelmise, her ikisi birbirleriyle anlam ve kaynam demektir. Bu bakma gre, ariften daha stn bir ey yoktur. Ama (dier bakma gre) ondan da stn bir ey vardr.' Diyelim ki, bir vezir vardr. Sultann her halinden anlar. Huyunu, mizacn, fkelendii ve holand ey leri bilir. Bunu kimseye sormadan kavramtr. Ama o vezir btn bu yaknl ile beraber canndan gvenli deildir'. nk nice vezirlerin boynu vurulmutur. Ayaz (Gazneli Sultan Mahmud'un gzdesi), canndan gvenli idi, rahatt, hi bir eyden korkusu yoktu. Bir su iledii, her hangi bir eyi krp dkt, yahut stn ban slatt, elbisesini yemek dkerek kirlettii zamanlarda bile sululuuna ramen sultan oyalar, onu btn gn neelendirir, elendirirdi. Sultan da onun btn zararl ilerini ho grrd. nk Ayaz, ok sevimli ve sevgili bir ocuktu. Vezir, onun btn bu zararl hareketlerini bildii halde nasl olur da ona gz ucu ile bakabilirdi? nk, Sultan binlerce kelleyi onun uruna feda ederdi. Sultan, vezire bir sr emanet ettii zaman, onu hi kimseye aklamamasn tembih etmeye bile lzum grmez, vezir de bu srr saklamakta ok dikkatli davranr, onu mezara kadar gtrr. Hazreti Muhammed'le birlikte otururken Musa'y grmek istersen aldanrsn, isa'y grmek de byledir. O, avlarn en byn avlad. Ama Musa'y grsey-din onu Hazreti Muhammed'den bulurdun. Ne zaman onun ad zerinde sana bir eyler sylerler ve onun gayretinden bahsederlerse, onu Hazreti Muhammed (S.A.) sylemitir. Eer Tevrat' okur da onun vasfn o kitaptan dinler ve Hazreti Muhammed'i (S.A.) dilersen, Hazreti Musa'nn bin kere: Yarabbi ne olurdu o Peygamberlii bana vermeseydin, yahut bir zaman yerimde oturup da onun d grnn grebilmek iin biraz geciktirseydin! dediini grrdn. O halde gel sen ve ben alt ay efendimizle birlikte oturup ah ve feryad edelim. (M. 73) Dnyada gnl ac Yasin sresini dinle, Dnyadan konuanlar dinleme. Ben ya sadm ehirden ayrldm. Kendi kendime, Yr! Kendi lemine bak! dedim. Bana sordular: Ne i yaparsn? Bu lemden sana haber verdiler mi? Bunu grdn m? Elbette gider grrm, dedim. Bu yola geldiim zaman, te senin lemin, dediler. Bu lemden ne anladn? Sana bir bilgi vermediler mi? Yine dedi ki: Siz o leme lyk deilsiniz, o hamam klhanndan vazgeiniz. Ama burada senin bana tarif ettiin bir lke olduunu grdm. Orada ne iin var, anlat bize! dedi. Bu lemi sen bilmiyor musun? dedim. Nasl bilmem; sen de bilirsin, dedi. Ama ben bilmiyorum, dedim. O halde yryelim ki gzn, gnln alsn. Burada ne bekliyoruz? Erge her topluluk bu kabir tarafndan geer. phe yok ki dnya, etrafnda ate yanan bir kabirdir, iindekilerin iyi yanabilmesi iin onlar yumuatr.

Kezervan dedi ki: Allann bir kulu vardr ki, bana bir hal geldii vakit kabirler zerine yzst kapanr ve ba yerden kaldrlncaya kadar ylece kalr. Bu kimse bir belya urad vakit, Bu adam zayftr, gsz ve biaredir, dersin. Ama nasl diyebilirsin ki, bu adam, Hazreti Muhammed'e (S.A.) mmet olmaktan vazgeti de Nuh Peygamber'in mmeti oldu. Dedi ki: Geri peygamberlere uymak vaciptir. Dn bir kere, dedim. Bu caiz olur mu? Sonra 'Benim cevabm bu deildir,' dersen, sorduun sorular dn bir kere; benim cevabm dnme korkuntur, dedim. Gldn ve dedin ki: Cevabn dndm, onun iin bende bir korku belirdi. Bunu benim hamlma verirsin. ok konumak istei ancak sz manl ve dzgn syleyince hoa gider. nk istek fazla olunca sze perde olur. Ama bu hep byle oluyor. Bir kt dn ki bir yz sana, teki yz de sevgiliye dnktr. Yahut her yz bir bakasna evrilmitir. Kdn sana dnk olan yzn okuyabilirsin, ama asl dosta ve sevgili tarafna dnk olan ynn okumak gerek. Hep piirdiini yeme. Ekimitir, souktur, mideni de tr. Senin iin tatllk ekilikten daha iyidir. Ah, ah, ah! diye alayan ho alar, ama ha, ha, ha! diye glen yle glmez. Daha ne kadar, ha, ha, ha! diye gleceksin? yle glmek sana gz ars getirir. kere, Haykanko Kokor (Bu szlerin hangi dilden olduunu ve anlamn renemedik (.)) syle. Sana konumak gerekse byle yaparsn, ama bizim o sar kediciklerimize bunun ne faydas olur? Halep'deki halk arasnda yazacak bir eyler, yeni bir haber yok mu? Senin iin dnecek, zlecek ne sebep var ki! Orada benim yerimde, benim gibi bin tanesini bulursun. Bana imdi Ebu Said Ebl Hayr'dan u anlamdaki bir beyti nakletmek gerekiyor: Beyit: ok utanmaz, ak sak insanlard, hep byle idiler. Adlarn sylerler, rezil olurlar, byklerini de rezil ederlerdi. Bu yol ok acayip ve gizli bir yoldur. te ahneler oturmu size, Yol bu yol deil, asla buradan gemeyin, diyorlar. (M. 74) Alt yn de Allah nuru ile aydndr. Zavall felsefeci, yedi felein dnda kalmtr. Uzayda, boluk iinde grnen her eyin elbette bir hakikati, gerek bir taraf vardr. Nasl ki Kuran'da, Dalar yeryznn kazklar yapmadk m? (Nebe sresi, 7) buyurulmutur. Bu yetteki sz geen kazklar, ne dalar, ne de talardr. Ancak bunlar birer birer zikredilmitir. Grmez misin ki bu dalar yerlerinde dururken semnn cadn kurulmutur. Ama eer bunlar yerin kazklar olsayd o adr havada nasl kurulurdu? Ben, ulu Allah Mevln'ya uzun mr versin! diyeyim; sen de, min! deyiver. Allah onu bize, bizi de ona balasn. Hepimize de uzun mrler versin! min! Her kim iin, Allah uzun mrler! versin diye dua ederlerse, sen de min! deyiver. Yce Allahm, lemin Dousundan Batsna kadar, o testi su ile dolmutur. Dediler ki; Duac ile bu dualar nereye sar? Bu kap su ile dopdolu iken, o su gndermitir. Beni andn m hi? Ant ierim ki sen beni anlayamadn. Eer anlasaydn, btn vcudundaki organlar titrer, kalbin arpar, sarslrdn, iinden gelen bir ses sana: Bu, Velidir! Bu, yeri ve g, aralarndaki varlklar yaratan yce Allah dostlarnn en glsdr! diye haykrrd ve, Bu, ite burada hazr olan velidir! derdi. Bu sevgili dost ite urada oturan kiidir. phe yok ki, sevgili neredeyse, seven de oradadr. Ama bu gafletde bir sebep vardr. Lkin bu derecede deil. Ben, senden daha korkuncum. Bundan nce benimle birlikte olduun zaman yaptn hizmetlerden utanrdm. imdi ise hi ekinmiyorum. nk arifle bulunmak ho eydir. O beraberlik benlik davasndan uzaktr. Hazreti Peygamber, Yarabbi biz sana senin ululuuna yaraan lde 'kulluk edemedik! buyurdu. Bayezid-i Bistam ise, Kendimi kutlarm anm ne ycedir! diye nd. Her ada tek bir gerek vardr. Lkin eyhin gerek mridi daima kendisi ile birlik olandr. st taraf rzgarla gelen, esinti ile savrulan tozlar gibidir. Ama sen zlme! O biricik dost sen ol!

nk o gnahkrlardan binlerce gerek dost arasnda ancak bir tane bulunur ki, yabanc saylmaz, perde arkasna alnabilir. Yolculuk bittii zaman o, kl aklnn nuru ile kanad dnyay yakan bir melek gibidir. Ama nerede o gerek dost? u ehvetler amurunda iyiyi kty seebilen o er nerede? Byklarn yolsan bile dudan kprdatmaz. Konuulmaya, akalamaya lyk bir kiidir o. Halk arasnda onun szleri, Bu, filn zatn szdr, diye sylenir. ok kere kendisinden faydalanrlar, onunla ok kere doru yolu bulurlar. Onlarn sznde hak leminden bir koku vardr. yle bir zatn nefesi phe yok ki cennet nefesidir. Belki de Hak nefesidir. Dilerseniz, ona, halkn en azizlerindendir deyiniz. Ey Hakka yakn kardeler. Bu erenlere sayg gsteriniz! Meclistekilerden biri, Evet, dedi. teki atld: Ne demek 'evet,' 'eyvallah' de; 'yledir* deyiver. Biz Allahn gnderdii o biricik dost olmak davasnda deiliz; sevilen, kat kat faydal olanlardan da deiliz. Mevln dedi ki: eye mn verilemez. Bunlardan biri gnl holuundaki korku, ikincisi huzur alemindeki korku, ncs de gerei gibi menfaat eksikliidir. Gerek Allah adam, kapsndan geen kpee bile cevap vermekte sayg gsterir. Heybet, ululuk konusuna gelince; bendeki irade kuvveti, heybete stn gelir. kincisi; dnceli, arbal hareket eder; her iki taraf da korur. Yer uygunsuz, oradakiler kabiliyetsiz olunca o yerde konumak zulmd!. Kitaplar bu ko nuda bir ey sylemez, belki H syler. Lkin H de bu konuda konumaz ancak benim amda ve zamanmda bunu biroklar yalanlar. Biri benim yanmda esrar imeye, yalan sylemeye tvbe etti ama imdi unuttu. (M. 75) Dn bana komu cariyeler getirdiler. Yzm onlardan saklayarak dedim ki, eer H'yi birlikte getirseydiniz biz de Allahya yakn meleklerin kapmak istedikleri nohut daneleri saardk. O danele-ri sana efaat dilemek iin getirdiler. Bize o varlktan bir bilgi ver, derler. Kendilerine Allah katndan bilgi verilmi olanlar, baka bir deyimle lmiledn erbab iki blme ayrlrlar. Biri o ilimde perian bir sel gibi akar gider. Onlar ilim yolculardr. Bu toplum iinde ancak bir ka kii sz syleyebilir. Sende suret ve mn ynnden dzgn bir hal var derler. Kendilerinde belirli bir hal grmediim ve evvelki blmn kar cihetinde yer alan bir blm daha vardr ki, btn Allah dostlar, veliler, peygamberler bunlarla bulumak, yzlerini grmek arzusundadrlar. Bir kimse ki, bu noktada yz velinin bile bir peygamberin ayak tozuna deiilemeyecei inancnda duraklamtr, umulur ki o, balangta da yledir. Bir kimse ki son inanc bu noktaya gelmitir, onun sonu nereye varr? Bir kimse ki, Kuran'n Allah kelm, hadisin Peygamber sz olduuna gnlden inanmtr, ondan ne umulur? Balangc byle olursa onun son dura nereye varr? Gerektir ki o bunlar kk yatayken renmi olsun. Ama o, bu darack yerde mi kalmak? Hak lemi ok geni bir alandr. Bazlarna gre bu konu son derece sade ve basittir. Ama ok zor, ok etindir. Bazlarna gre de ok kolay ama o kadar kolaydr 'ki, bu kolaylktan tr hayrette kalmlardr. Bu bahiste sz syleyenler u noktada duraklamlardr : Hadiste, Kuran'n yediye kadar zahir, batini, batnn batn manalar vardr, buyur ulmutur. Bu manalardan zahir manay limler, batini manay veliler, batn mana iinde gizli olan manasn da Peygamberler bilirler. Ama o nc derecedeki manay Allahtan bakas bilemez. O halde ademolu bundan nasl faydalanabilir? Hadislerdeki srlar da Kuran'da olduu gibi oktur. Nasl ki, yce Allah (Necm sresinin ll'nci yetinde), Onun Mirata grd gerek tecellileri, kalbi yalanlamad, buyurmutur. Kulaklar duymad, gzler grmedi, nktesindeki mana da pheli kalmtr. Eer Kuran'da esrar olsayd neden o, her gn Kuran'daki kesin hkmleri okuduu halde kendinden gemiyordu? Halbuki o, esrara dair tek bir kelime iitse kendinden geerdi ve o fitneler de aa kard. Bundan dolaydr ki, Beyazid (Bistam), yle anlalyor ki bir takm kapal szleri ile kendi srlarn sylemek istemitir. Hazreti Peygamber, kapal sz konumad. Sahabeler adna nakledilen tlerde de aklamay gerektirecek st kapal bir sz yoktur. Nasl ki en olgun kiiler de onlarn hallerine dair bir ey sylememitir. Onlar kendilerini apak gstermiler, bu suretle tantmlardr. Allah dostu gerek veli ise kapal ve gizli kalmtr. Hazreti Muhammed (S.A.), onlar grmek arzusu ile yanp tututu. Ama kendilerini grmee frsat elvermedi. Ancak onlarn hasretini terennm etti. Bayezid'in bundan haberi olayd, asla ben szn azna almazd. Nasl ki o, son zamanda zn-nar istemiti. Hakm Senciin son

gnleri, Seyyid Burhaneddin'den, Seyyid Burhaneddin'in son gnleri Mevln'dan daha m iyiydi? Sen'nin hoa bir hali, Burhaneddin'in geni bilgisi vard. Bunlar gryorsun, mad ve bakalar gibi gemi gitmi olanlarn yzlercesini de gz nne getir. Nasl ki buday uvalndan alnacak bir avu rnek, uval iindeki binlerce buday tanesinin niteliini gsterir. Nihayet onlarn hepsi de bu cinstendir. (M. 76) Yznde yz bin safa ve evliyalk nuru parlyan bir veli, sz geen erenlerden birini bir l ortasnda grse ve iinden o bildii velinin bu olduunu sezmi olsa, derhal ba araya gider, helak olur. Btn hali alt st olur, damdan der aya krlr. Ama o toplu anlayn manas ondan uzaklar; iman gider donuk bir hal alr. Meer ki o, velinin diled i kimse olsun! nk o kimse, artk Allahnn da diledii has kullardan biri demektir. Soruyorsun: eytan o makama eriir mi? Evet eriir. nk eytan, Allah ile konumak mertebesine ermi olan Musa'nn haline eriti ki, o yzden, Hzr, Musa'ya, bulunmaya sabredemezsin! dedi. nk Musa, soru sormakta acele etti. Acele ise eytandandr. Sen benimle birlikte

Ama baka ynden onun makamna asla eriemez. nk onun gibi yzlercesi Musa'nn ayak tozuna eriemedi. Mevln izin vermez ki ben iimi greyim. Bana btn lemde yle bir dost gerektir ki, onu btn isteklerinden yoksun brakaym; onu dinleyeyim ama isteini yerine getirmeyeyim. Siz benim dostum deilsiniz. Siz nerede, benim dostluum nerede? Bu ancak Mevln'nn bereketiyledir. Benden bir sz iiten herkes, zaman zaman beni dinliyenler de bir ey konutuum vakit dikkatle dinlemelidir. Sen bir brahimsin ki, kitapla geldin. Ama beni bir retmen olarak gryorsun. ok kerre grlm Bir kimse, tanmad yabanc bir kapda da hizmet eder. Bu yabanc kap hangisi? diyeceksin. Halk ile konutuum vakitlerde dikkatle dinlersen anlarsn ki, onlarn szleri hep kapal szlerdir, esrar doludur'. Halk ile konumaktan beni vaz geirmek istiyenler, bu ak szden, Kolaydr, diyenler benden ve benim szlerimden hi bir ey anlamam olanlardr. Onlar benden hi bir nasip alamazlar. nk bir ok srlar o toplum iinde konuulan szlerde saklanmtr. Byk bir sr vardr ki, gayret ynnden ancak bir ltife arasna kartrlarak sylenebilir. Seni bakalar gndermeden nce kendi arzunla ziyarete gelmek yarar. Ak byle olur. Eer bu sefer gidersem beni bulabilir misin? Eer, diyorum; bunu kesin olarak sylemiyorum. Bu arta bal Eer den bahsetmek dosta ok zor gelir. Eer, meer, keski, zannedersem gibi szler hep byledir. Fahreddin-i Raz'nin bir mezi lrken insaf ynnden u anlamdaki beyti sylemiti: Beyit: Akln varaca son durak ayak badr. Bilginlerin ok almalarnn sonucu da sapknlktr.

Sonra u anlamdaki msrada da: Ruhlarmz, bedenlerimizden (irkmektedir, deniliyor. Nefisten ve nefsin isteklerinden uzak kaanlara o anda bir sr aklanr. Onlar mahrum kalmazlar. u anlamdaki beyte de baknz: Beyit: Nice yksek dalar var ki, tepeleri yce ve sivri erefelerdir, O tepeler, zamanla anr ama da yine da olarak kalr. (M. 77) Bu szden lemin balangc olmad manas sezilmektedir. Meer ki bu dalardan maksat Allah kullar olsun! Ama onun maksad bu deildir. O bundan uzaktr. O bu iin adam deildir.

Mevln'ya gelince; onun, bu saatte dnyann hi bir yerinde ei ve benzeri yoktur. Btn fenlerde, temel bilgilerde, din bilgisinde, gramer, sentaks, mantk ilimlerinde en byk uzmanlarla kuvvetle konuur, tartr. Onlardan daha stn, onlardan daha zevkli, onlardan daha gzeldir. Gerekirse, gnl isterse znts engel olmazsa, konunun tatszl buna sebep olmazsa, hepsinden daha yetkili konuur. Ben akl ynnden bilinmesi gerekli bu bahislerde yz yl alsam ondaki ilim ve hnerin onda birini elde edemem. O kendisini bilmez sanr ve yle zanneder. Benim nmde, beni dinlerken; nasl anlataym ayptr sylemesi, babasnn nne oturmu iki yanda bir ocuk, yahut Mslmanla dair hi bir ey iitmemi dnme bir Mslman gibi ylesine utanga bir hal alr. Bir sabah erkenden o mana leminden konuuyordum. Dedi ki: Bu kulak, kulak olal bu nkteyi iitmemitir. ok etkilenmiti. Bir kerre de Pir, Mevln'nn yannda idi. Ona, Seyyid Burhaneddin'in hccetini anlatt. Ona, Mevln'ya ve bana hccet delil olamaz, dedi. Benim maksadm armut istemek deil. Biri benim huyumu bilseydi ne iyi olurdu. Benim maksadm ona teselli vermektir ki, o sayede skna kavusun. Bugn kurt masal gibi szlerin; yeil, 'krmz hayallerin modas gemitir. Bugn bunlar ne ie yarar? Bunlar b:rer aldatmacadr. Bunu nasl bilmem? Bunlar ancak nefis ve murakabeyi skna kavuturmak iindir. Bunlarn baka bir ie yaramadn m sanrsn? Dnyorum da yle deil! Ev botur ama kimse gelmiyor. Dnrsem bana ne hizmetler ettiler. Uykudan uyanrken gl erbeti yastmn zerine konurdu. Dostum yanmdadr, ama susmutur. Sz sylerken de havadan, sudan bahsetmez. Btn yorumlamalarda byk adamdr o. Eer sende ak ve sevda galip ise, ona baktn zaman sana bambaka bir deniz grnr. Sende ak galip ise, Allann da galip olduunu anlarsn. Da gibi byk bir adam. Senin hakknda ben gzel bir deyim bilirim. Hazreti Ebubekr, sz yorumlard. Sade bu yorumlama deil, syledii her ey yorumlad szn anlamna uymasa bile Allah onu doruya karrd. Hazreti Muhammed (S. A.), hem sz yorumlard hem de Hazreti sa gibi krleri ve abral hastalar tedavi etmek kudretine sahipti. (M. 78) Hazreti Muhammed'in (S. A.), yz binlerce propagandacs vardr. sa btn mleklerin tuzunu nceden koymutur. Ama Hazreti Muhammed (. A.), tuzu sonradan katmtr ve Peygamberlerin sonuncusudur. Baka bir deyimle Peygamberlik kapsn kapayan, onu mhrleyen zattr. Bir tuz saan (lezzet veren) biri gerektir. Ama Msr tuzu gibi olmamaldr o tuz. Sen beni serbest brak da kendim syleyeyim. Ondan sorma, sana ben sylyorum. Baka bir saatte daha iyi sylerim, daha tatl konuurum. nk bu sohbet, o gnah ilemeden tatsz der. Ama o halin niyeti ile diyorum ki: Yazk ki ak, ayrlk gnnde de bedenimi srsklam etti. Yalnz alak gnll olanlar benimle dostluk kurabilirler. Gerektir ki o alak gnlllk ve o kulluk duygusu, gnah ilememek eilimini artrsn. Bu gne kadar haram'dan perhiz ediyorsan, bundan sonra hell'dan da perhiz yarar sana. Ama bu tutum sana yorgan sattracak dere ceye kadar gelirse, ho olmaz. Onlar yle yaparlar ki H'yi benim gnlmden soutsunlar, isterler ki bu gidile benden bir ey koparsnlar. Yahut, Ona verdiin deer akla uygun deildir, baka bir baha bisey-din iyi olurdu, diyerek buna benden bakasnn hkm vermesini isterler. Onlara dedim ki, Ondan holanyorum. O, ne bu cihandan ne o cihandandr. Bu gnl holuu ve sevin ancak senin varlnladr. Dedi ki: O, bu cihan halkndan bakadr. Ancak bunlardan o cihana utan gelir. Ama kendisinde hi utan duygusu olmayan kimseye gre, o cihan bu cihana geliyor. yle bir insan iin alt yn de Allah nurudur. Ama gizli deildir ki, yle bir kimsede de gnl holuu yoktur. Benim, hi kimseden dnya ile ilgili bir isteim yoktur. Bende ancak Hazreti Peygamberin armaan kabul etmesi detine uygun davranta bulunmak arzusu vardr. Senin ii altn dolu u kalede yz binlerce altn ve gmn olsa da onlar bana sasan, ben aadan senin yzne bakarm. Eer alnnda bir nur, gsnde bir niyaz gremezsem, o altn ve gmler bana gre bir gbre ynndan baka bir ey deildir. Bende bir tamah varsa sadece Mevln yeter bana. Unutmayn ki, siz hep kendi mektubunuzu okudunuz hele dostun mektubundan da bir eyler okuyun. Size bu daha faydal olur. Btn bu skntlarnz, sizin hep kendi mektubunuzu okuyup da sevgilinin nmesini okumamanzdan ileri geliyor. O hayal, ilimden, marifetten douyor. O hayalden sonra da baka bir ilim ve marifet vardr. O ilim ve marifetin de bakaca uzun hayalleri vardr. Bunlardan daha ksa, ayr bir yol daha vardr ki, hi bunlara benzemez. Ama o kestirme yolun da adn ktye kardlar. Ona baka bir ad bulmak gerekiyor, yi bir kanun konulmutur. (M. 79) Bir gn yanar bir gn yanmaz. Ama en iyi kanun hi kimseden bir para istememektir ki, alann hatnn

dnya tarafna ekmesin. O tarafa dnp bakmasn. Ancak imdi benim pimanlk duyduum bir nokta var: Keski binlerce altnm olsayd da onun uruna feda etseydim, diyorum. Bu, tpk una benzer: Bir kimsenin evler, ambarlar dolusu mlei olsa da bunlardan biri eksik olsa, ne lzm gelir? Sahibinin gnlnde bunlar sarfetmekten baka ne arzu olabilir? Bunun gibi belki yz defa sayklayanlar olmutur. Ah ne yazk imdi Emir sa olsayd bize ne byk balarda bulunurdu! O, hep kendisinden dilediim eyi vermek isterdi! diye hasret ekenler vardr. Dnk gn, dedi ki: Bediuddin, Allah cemalidir. Ondan bir grntr. Bu sz onu kayrma ynnden doru grnr. Mevln dedi ki: Ben Bediuddin'i bu gne kadar seviyordum, ama bu gn grdm ki O da niyaza, bir takm isteklere kaplmtr. Allah hakk iin ona inanrdm. imdi sanki kyamet kopmu, gizli lem aa kmt. Evet ant ierim ki gizli lem aktr, perde aralanmtr. Ama bu, gzleri ak olanlara gredir. Bundan sonra bana kazan haramdr. Bunu ancak onun ayaklar altna samak iin isterim, diyen o adama dedim ki: yle ise senin onunla grlecek bir iin vardr. Bana bu hususta hayr demekle szm kabul etmiyorsun. Eer senin maksadn onu yceltmek ise, onu ululamak benim szlerimi kabul etmemekle olmaz. Gerektir ki emrimi krmayasm. Senin bu yaptn, evvelce sana anlattm Ayaz ve kadeh hikyesini andryor. O zaman unuttum buraya kadar benimle birlikte gelmiti. Elbette ben plam, bulduum her cinsten elbiseyi bana giydir, dedi. mad dedi ki: O syledii sz, sentaks ynnden doru deildir. Sentaks bilgini Sibeveyh de bu konuda pek az bilgiye sahiptir. Ben o kadar demiyorum. Ancak unu soyuyorum: Bu hal, Hazreti Muhammed'e (S. A.) uymak hususunda, Yarabbi beni Ahmed'in mmetinden kl! diye dua etmekle, Yarabbi beni Hazreti Muhammed'in mmetinden kl! demek arasnda mana bakmndan eitlik olamayacan anlatr. nk burada deiik bir mana vardr. Bu duay eden kimse, onun makam ve mertebesini istiyor, onun cemalini zlyor demektir. Yani baka bir deyimle, bu szde hi cehennem arzusu yoktur. Onun en ufak iareti budur. Bu deiiklik nisbete gredir. Sen bu asl kurmaya bak ki, sana hi bir zorluk olmasn. O sofa yksektir denildii zaman bu ykseklik tavana gre deil, tabana gredir. Mevln'ya ak syledim: Ben onlarn nnde konuurken szlerimi kendilerine anlatamyorsam bari sen anlat onlara. Benim ulu Allahdan bir fermanm m var ki, o aalk uydurma eyleri onlara anlataym. Ben iin aslndan, temelinden bahsediyorum, onlara zor geliyor. Halbuki ona benzer baka bir asldan bahsederken de szn stn rttke rterim; kapal konuurum. T ki sonunda her sz baka szn stn kapatsn. (M. 80) Hak bahsinde Mevln hi kapal konumaz. nk onunla ok derinlere daldm, ona her eyi aktan aa anlattm. Bu nasl olur? Mevln konumaya balaynca kabul ederler, zr dilerler, dervie balarn eer giderler. imdi, Fakr mertebesi tamam olan ancak Allahdr, gibi binlerce beyhude szlere gelelim. Yani Fakr tamam olunca Allah yz gsterir, onu bulur ve grrsn, sznde kfr yoksa, bu szn manas o deilse, seninle Hristiyan arasnda ne fark olabilir? Nihayet Hazreti sa, Hallac Mansur'dan da Bayezid'den de, tekilerden de daha ltif bir zat idi. u halde Hristiyan sa Allahdr veya Allahnn oludur, dedii iin knamak neden? Halbuki sen de ayn eyi sylyorsun. u halde, Fakr tamam olunca Allahy bulursun, sznn manas, Her kimin nefsi lrse, eytan da lr; kt huylardan temizlenerek Allaha kavuur, szndeki mana gibidir. Ama bu kavuma h Allahn zatna kavumak deil, belki onun yoluna girmektir. Kul, Allahn kendisine kavumadn, ancak Allah yoluna girdiini anlar. Aksi halde Allah yolundan sapm olur. Sonra onun nefsi de dirilir, eytan da! Allah yolunun nuru ile Allahn zatnn ruhunu ayramayan, daima karanlktadr ve krlemitir. Yce Allahnn nurdan yedi yz perdesi, yahut nurdan yedi yz rts vardr; bunlardan biri alsa, hem dnyay, hem iindekilerin! yakar, denildii vakit o hangi perdedir" ki, yava yava kalknca zat nuruna varlabilir, zatdan parlayan ruha eriilebilir? sorusu hatra gelir. Abdest zerine abdest almak, douta, yaratlta temiz ve abdestli olann zerine nur stne nur iner. O, iki defa abdest alm demek deildir. O, benim okumadm bir meseleden bahsetti, zzeddin onu kabul etmedi, yalanlad. Nasl olur da, Evet ben onu okudum, diyebilir? Mevln'dan bir iaret aldm; sandm ki Mevln da bunu anlatmak istiyor. (Kendi kendime) Bugn Mevln da o trl szler sylyor ki ben imdiye kadar asla bahsetmedim, dedim. Sana gvenerek syledim ki, sen hem kadya, hem de adalet bakanna kar savunasn. O demitir ki: Eer benden bir ey gtrmez ve

gelmezse onun kuvvet ve kudretini hie indiririm. Bu tpk una benzer: Bir kle var mdr ki, Sultana kar, Sen ki Padiahsn, meclise gel de seni greyim, diyebilsin; bu nasl olur? Biz bu nefsi ne Aksaray'dan, ne de Kaymaz Kervansarayndan getirdik. Eer sen bu fikirde isen, Halep' te oturmu, bir lkeden baka bir lkeyi seyrediyorsun demektir. Zavall ihtiyar! Banda bu teslim ta ve aramzda bu yaknlk olmasayd. Hele senin, On be seneden beri sende bu ne sabr deyiin yok mu; bunda azck bir samimiyet kokusu olmakla beraber tanca yz bin misli artar. Bu hal ve szler bir soru sormak maksad ile deildir. (M. 81) Ancak bu da hakikatte bir soru olabilir. Yani i byle olunca hemen cevap vereyim. yi dikkat edin ki, sual daima cevap cinsinden olur. Mevln ona lyktr. Bana dost olan bir kul, onun btn sfatlar ile vasflanm olur. Bu takdirde onun kahr da, sabr kadar sonsuz olur. Sen onun sabrn bakalarnn sabr ile karlatrdn iin ondaki bu sabr, sana ok grnyor. Ama onun sabrn bir de Allahn sabr ile karlatr. On be sene ok ksa kalr. Ne on be sene ne bin sene! Allahn misk ve amber kokusunu andran, her zaman burunlarda tten bir kokusu vardr. Ama hi misk ve amber kokusuna benzer mi o? Allah tecelli etmek, yani kendini kuluna gstermek isteyince o koku nceden duyulur. nsan mest eder, baygn hale getirir. Bylece, o szn de arkas kesilmez. Hazreti Muhammed (S.A.) buyurur ki: Ey Hristiyan! Sen sa'y tamyamadn, bari beni tan. Eer onu tanm olsaydn beni daha ok tanrdn! Bugn Hazreti Peygamberi, btn peygamberlerin sonuncusu olarak anlatrlar. Derler ki: Onun Her kim benim nefsimi bildi ise Rabbimi de bildi, ve ayrca Kendi nefsini bi len Allahsn da bilir! buyurmas utancndan m ileri geldi? Onun, Her kim nefsini bildi ise, szn, herkes nefsinden habersizlikle yorumlad. Akll kiiler kendi kendilerine dediler ki: Bu alak, murdar, azgn ve karanlk nefisciimizi tanyoruz; ama bundan, Allahy bilme marifeti elde edilebilir mi? Srra erenler onun ne dediini anladlar. Kendi kendime dedim ki: Benim iin yemenin, imenin, uyumann ne yeri var? Ulu Allah beni bu i iin mi yaratt? Benimle hi bir arac olmadan konumaz m? Ben ondan bir eyler sor amam. O da bu yemenin, uyumann ne olduunu sylemez. Acaba ben krkrne yiyip imek iin mi geldim bu leme? Eer i byle olsa ve ben onunla kar karya konuup anlaabilseydim, u yiyip itiimden dolay buraya nasl geldiimi, nereye gideceimi, beni kurtaracak olann kim olduunu; sonumun nereye varacan anlar ve kaygsz yaardm. Bu, akl ynnden nasl olur? dedim; yzm ona evirdim. Nasl ki bir annenin lemde bir tek ocuu vardr. ok gzel, yakkl bir yavru! Elini yanan atee sokmutur. Bunu gren anne nasl yerinden frlar ve ocuunu nasl kaparsa, Hak kokusu da beni ylece ateten kapt. Kad emseddin'in dedii gibi, nasl olur da Yusuf'un o cihan aydnlatan gzelliine glge der, onun gl renkli yanaklar solar? Bu ilim kzmadka o ilimlerdeki soukluk anlalmaz. Scaklk souklua, soukluk scakla karr. Bu szmz Mevln'ya deildir. O, bu trl insanlardan deildir. (M. 82) Kuran'da, Semadaki bulut dalarndan dolular yadrr, onu dilediine isabet ettirir, dilediine ettirmez, (Nur sresi, 43) buyurulmutur. te Kuran'da bulduumuz bir deyimdir bu. Bakalarnn bana gelen her ktlk yorumlanrken, Allah yolunun yolcular hakknda iyilik olarak yorumlanr. Allahn gzel isimlerinden biri de Mrid'dir nihayet bu mridin bir M ura d' olacaktr. Onun bir ad da Talib olunca bir Matlub'u olmak gerektir. Biri sordu: Bu herkes iin midir? Nihayet ben de nce talip idim. Dedim ki: Herkes talip deildir, o talepten lem halk zerine bir k dse hi kimse takat getiremez hepsi yanar, mahvolur gider. Bu taliplerden biri Musa Peygamberdir. Dada, Allahdan bir iz arad; kendinden geti, geri dnd. u halde rastgele herkes nasl matlub yani aranan kii olabilir? Manas pek ltif olan u beyitdeki nkteye asla itirazn yeri yoktur. air: Bizi ehrimizden kovarlarsa ne kar? ehir dndaki krlar bizimdir, demitir. Allah baar verirse, ben de yle bir yere gideceim ki, hi ses seda gelmesin oraya. eitli ynlerden esen rzgrlar birbirini kovalasn. Ben bir ey okuyaym, onlarn kulaklarna fleyeyim; sen de oraya kulaklarn tutasn. Senedi, .dayana olan kiinin gnl endir, arkas kuvvetlidir, hi bir eyden gam yemez. eyh brahim burada olayd, dedim, bana iftiharla hizmet eder, gnl holuu ile yoldalk yapard. Diyorlard ki: Biz de hizmet iin kalmtk, ama sen kendinden gemi unutmusun.

imdi kapal bir srr aklyorum. Diyordum ki: Siz bir konak ilerden gidin ki, ben de arkadan geleyim. Onlar bundan baka manalar kararak, Sen bizimle beraber olmaktan rahatsz m oluyorsun? di yorlard. Ben kendi kendime Siz her vakit kendinizle cenkleiyorsunuz, nefisleriniz dipdiri. Yol iidir bu, dedim. Dediler ki: Eer unu yap bunu yapma gibi szler size ar geliyorsa, bu undan bundan konuma ne oluyor? O kadar niyazlarmz da m bo lf sanyorsunuz? Ancak ben srar ediyordum: Ben sizin peinizden gelirsem arada bir konak farkeder. Hem acemi mekkreci (hayvan sahibi) beni ne tanr. Ona ben teklifsizce hkmederim, onunla istediim gibi pazarlk ederim. Bu iten bir o anlar, bir de hayvan. Ben hayvandan iner bir kede dinlenirim. Hi olacak bir ey mi bu! dediler. Biz bir menzil ileri gidelim de sen on menzil geri kalasn! O zaman gzmn rahatszlndan bahsettim. imdi bu benim elimde deil, bu gaip leminden gelen bir engeldir. Siz gidin! Bana yalnz Mevln'mn mektubu kfidir. Bana gnderdii olu (Sultan Veled) dedi ki: O zaman Mevln bana ne der? Bana, 'Behey ahmak, behey eek, behey apdal aklsz! Ben seni gnderdim ki, o zat geresin. Mademki sen de gittin, (M. 83) onu buldun, sana gznn ardn syledi; o zaman sana yaraan orada beklemek, ona hizmet etmek, iyice afiyete kavuuncaya kadar orada kalmakt,' demez mi? Delikanlnn bu szlerinden anladm ki o gzel bahaneleri ona Mevln retmitir. O szleri, o alak gnll Mevln retmitir. O szler, o incelik o ltif cevaplar hep Mevln'mn retmesi ile olmaldr ki, bana bu hususda olaanst bir ilgi gsterdi. Bundan daha stn bir szn misalini sylesem bilgisiz halkn kafasna girmez. O anlad ki, kendi szn henz kars bile kavrayamad gibi olu da anlayamaz! Ne gzel sfatlar ki hi biri tekiyle elimez; bu onunla, o da bununla uyuma halindedir. O sfat, bu sfat artrnca bu da tekini artrr. Bir aralk bir sfat tekilerden ileri gese bile yine aralarnda dzenlik ve adalet bulunur. imdi sen diyorsun ki: Bu karanlk szlerden benim sorduum eylere bir karlk gelmedi. Onun kapsnda karanlk ne oluyor? O ayn zamanda nefsin pusu kurduu bir yerdir. Nasl ki Attar buyurdu: Yz yl gece gndz ile doldursan, perhizler yapsan bile, senden, o gnde, ne bu ileyi, ne de bu halveti sorarlar. Sen ilerisini dn, oraya bak! Bu istiyor ki o dmleri kendine engel saymayasn. Mademki o engel oluyor, o halde bu ayrln sebebi nedir? Bir gn gelecek ki, Haber, gzle grmek gibi deildir, nktesi aklanacak. O gzle grmek, sana gredir. Onlara dedi ki: Bir iin seninle ilgisi yoksa brak onu. Yolculukta sana yk olur, lm korkusu vardr onda. nk bu yolculukta bir ok perdeler kapanr. Sana deseler ki: Elinde bulunan yz altm ya bana ver, yahut da birlikte kadya gidelim. Sana, o yz altn bana vermek mi daha ho gelir, yoksa Hayr bu bana lzmdr, m dersin? te asl maksat budur. Eer hayr bana gerekmez diyorsan o da der ki: Sen, bizim aradmz, bizim matlubumuzsun. Sizin gelmenizden balca umudumuz bize yardm etmeniz, u veya bu dileimizin yerine getirilmesinde bize yararl olmanzdr. te bu sz hi yorum gtrmez. Biri der ki: Filan zatn olu, Tebriz'li bir yabancnn arkasndan niin yrsn? Horasan topra, Tebriz toprana m uyruk ve bal olsun? O sofuluk ve safa ehli olmak davasndadr. Onda bu kadar ak yoktur ki topraa itibar olmadn anlasn. Bir stanbullu, Mekke bu lemden, madde lemindendir; iman ise teki lemden yani mana lemindendir, dese, burada Mekkeliye den vazife stan bulluya uymaktr. Vatan sevgisi imandandr, hadisinde Hazreti Muhammed'in maksad nasl Mekke sevgisi olabilir ki, Mekke bu lemdendir, iman ise bu lemden deildir. u halde iman konusundan olan eyler bu lemden deildir; teki lemdendir. Nasl ki, slm garip olarak balad, garip olarak da geri dnecektir, hadisinde de maksat ayndr. Mademki slm gariptir, o baka lemden gelmitir; nasl Mekke'ye mahsus olabilir? Bunun sadece Mekke'ye ait olacan syleyenler sevginin ilk basamanda kalm olanlardr. (M. 84) Bu anlaytan kurtulmak da ok zordur. Bu sevgi sarholuundan kurtulmak iin ok komak gerek. Bundan sonra da ruh leminin sarholuu gelir. Ruh, henz grnmemitir, ama sarholuu byktr. Nasl ki, Allah erleri son derece sarholuklarndan ona bakamazlar. Peygamberler de byledir. Sze balarken onun hatrna yetten, hadisten baka hi bir ey gelmez. Ona undan bundan iitilmi szleri aktarmak da utan verir. Meer ki halka bir konuyu anlatmak iin olsun. Akn bu ikinci mertebesinden gemek zor ve etindir. Ancak ulu Allah, tek yaratt sevgili kullarndan birini gnderir de ona ruhun i yzn gsterirse, onu hak yoluna yneltir, maksadna eritirir.

Allah yolunun sarholuu nc mertebede de belirir. Bunda da byk sarholuk vardr, ama aykla yakndr. nk her neyi, odur sanrsa, Allah onu, o phenin dna karr. Bundan sonra da drdnc mertebe gelir. Bu da, dorudan doruya Allahdan sarho olmaktr. Bu mertebe, kemal mertebesidir. Bundan daha sonra da ayklk ve akl mertebesi gelir. Akn yorumuna gelince; nce bilmelidir 'ki, ak deyince, kadn, altn, dnya sevgisi gibi eylerden sz etmek istemiyoruz. Belki, bu sevgi sarholuu azalr korkusu ile dnya evresinde dolamak da gerekmez. Pek ok rahiplerde de bu ak sarholuu vardr. Bundan dolaydr ki ilerindeki duygular aa vururlar. mad ve onun gibiler ak sarholuunda olgun kiilerdi. Onlarda ruh sarholuundan da bir 'koku vard; ona yol bulmulard. Evhad (Kirman), akn son mertebesine daha yakn idi. Firavunun sihirbazlar akda tamam olmulard. phe yok ki onlar, ruh kokusu almlard. Ama Firavun, akda tamam deildi. O mantk idi; o yolun adam idi. Sihirbazlarda bir hner vard ki, bu Firavunda yoktu. Seyyid'de (Burha-neddin) ruh kokusu, ruh sarholuu fazla idi. Mev-ln'nn da, onun da bilgileri oktu. Ama o sarholuk hi bir ey ile ilgili deildir. O eyh Ebbekr'in (Sellabf) sarholuu, Allahdand. Ama o sarholuktan sonra gelen ayklk onda yoktu. Bu nokta, bana ilim ynnden bildirildi. Bu kulun kendi saadeti de belli oldu, ama yakn ve kesin deildi. Has kullarndan birini gnderdiler ki, ona saadetini yakn olarak retsin, onu okayc eliyle terbiye etsin. O azck kendi hakknda uygunsuz szler sylerdi; kendini incitir ama Allahy nasl incitebilir? Onlarn azlarndan byle szler nasl kabilir? Meerki Allahy bilmemi olsun. Nasl ki Hakm Sen u anlamdaki msrada: Ey tapt Allahlar, Allahy inciten zavall! diyor. Hadiste, Benim Allah ile yle bir vaktim olur ki aramza ne en yakn bir melek ne de kitapla gnderilmi bir peygamber girebilir, buyurulmutur. Bu onun tertemiz ruhu, kitapla gnderilmi peygamber ise onun tertemiz bedenidir. Mademki melek ile peygamber araya giremiyor, bu perdeyi amak kimin haddine dmtr? Bu Tebriz'li olundan bakas bu konuda konuamaz. (M. 85) Bu, Hazreti Muhammed'in (S. A.) makam ve hal mertebesi deildir; bu davettir. Bu konuda bir ok szler sylenmitir. Sz geen hadisteki mana, nasl Hal deyimi ile ifade edilebilir? Ben de diyorum ki bu, onun Hal mertebesi deildir. Bir insan ki hakk aramaktadr, talep davasnda-dr. Sevgi ve heves evresinden dar kar, ruh kokusuna eriir. Bu davaclardan bazlar acaba gerek midir, deil midir; phelenirsek bakarz. I^.cr onun eilimi dnya ilerine daha ok dnk ise yalancdr; sadece kuru davacdr. Bu sz her ne kadar scak bir szdr, ama benim aklamak istediim szn scakl yannda souk ve donuk kalr. Bugn burada biz ve siz varz. Zannediyoruz ki, kyamet gnleri gelmitir. Dervite, Allah kullarnda, yle bir inan var ki, sanki bu saat kyamet saatidir, son gndr. Bir gn, Eba Yezid, mimber zerinde u szleri oyuyordu: Ben, iinde sz konuulan (tartlan) bir meclis istiyorum. Yoksa bu tahta mimberdc konumaktan ne kar? O srada bir kadn ayaa kalkt yzn ona evirdi. Vaiz hemen, Otur ey avrat! dedi. Kadn atld, Ey eyh! Ey kuru davac! Biliyorsun ki, u senin halin ilk defa Jeil! Her ne kadar szn dorudur, ama sen kimsin? Bu szler mademki senin szlerin deil, bu i senin iin deil; kyametin belirtisi odur ki heybetten ve siyasetten erkekle kadn ayrmak mmkn olmasn. Her ikisi birbirine karm olsun. dedi. Eba Yezid sustu. Bu leme seyir ve temaa iin gelmitim. Her harf siz, iaretsiz sz, her sessiz kelm dinliyor; bu taraftan da szler iitiyordum. Diyordum ki, Ey harf-siz sz! Sen sz isen syle, bunlar nedir? Bana kalrsa bu oyuncaktr, dedi. O halde, beni oyuncak iin mi gnderdin? dedim. Hayr, sen istiyorsun ki, her ey kendi arzuna gre olsun. Suda, toprakta bir yerin olsun da, ben bilmeyeyim ve grmeyeyim, dedi. imdi her sz iitiyor, ibretle her tarafa bakyor, her szn derecesini anlyorum. Hazreti Peygamber Aleyhisselm yle buyurmutur: Bir din bilgini bir gn bir sokaktan gese, o sokaktan krk gn eytan geemez. Burada, Peygamberimiz sadece bilgin demiyor din bilgini diyor. sa'ya. Allahnn oludur diyenler, onun birleme yolu ile Allahdan kopmu olduunu sylemezler. Belki o, eitli dou rneklerinden bir rnektir. Diyelim ki, bu s;z filandan kmtr. Bu, bilinen manada domu demek deildir.

Sultan grmekte benim iin bir zarar yoktur. Ama onun iin bu eyhleri grmekte ve emirlerle konumakta fayda vardr. Onlar eer Allann has kulu iseler, bir havuzdan veya rmaktan demiyorum, denizden bile geseler etekleri slanmaz. (M. 86) Ama bunlar onlardan deildir. Bunlarn etekleri slanmak deil, belki batan ayaa suya batar; boulur giderler, ite bu sebeple, sultanlara onlar grmekten ancak ziyan gelir. nk onlardaki yetenek ve i yapmak ar/usu, o din vurguncular yznden kapal kalr. Mademki bizde de bir eilim var, bu doutaki beraberliktendir. Nasl ki herkesin kendisi ile birlikte doan bir Perisi veya eytan vardr, derler, tnsan onu sever ve fazla sevgisinden bir eser brakr; bir eyler koparr. Bir kimse vardr ki, bizden uzak kaar, ama baka biri de bizimle sohbete, dostlua lyktr. Bizim honutluumuzu ister srasnda, ferman senindir, der. Ama onun gsterdii bu ballktan bizden raz olmad sezilir. Her ne kadar, ferman senindir dese bile yine bizden holanmad anlalr; bu yzden duraklamalar grlr onda. Baka bir yorum: leme gelen herkesin kendisi ile birlikte gelen bir yolda vardr. Bazlarna hevesler, sevgiler yolda olur, bazlarna da ak. Ak, denildii gibi, ezelden beri vardr. Ama ruh hakknda fikir ayrl bagstermitir. Baz filozoflar, ruh ezeldendir, kadm'dir, diyorlar. Bazlar da sonradan yaratlmtr grn ileri sryorlar. Yani nce yoktu sonradan var oldu. Hele ruhlar topluluu daha sonradr. Hadisde, Ruhlar toplanm ordulardr, buyurulmutur. Ama bu topluluk da eitlidir. Meyhane dknlerinin de bir topluluu vardr, bozguncularn da. Biz ancak ruhla ilgili olan o topluluktan bahsedeceiz. Allah bilgisi her eyi kaplamtr, dediimiz zaman, bu toplulukta Allah vardr. Nasl ki yette, Allah takva ehli kiilerle beraberdir, (Nahil sresi, 128) ve ayrca, Allah bizimle beraberdir, (Tvbe sresi, 41) buyurulmutur. u hale gre Tatarlar, ilk yaratlta bizimle birlikte (ayn topluluk iinde) tanm olsalard bu gn ve bu saatte de bizimle birlik olur, bark yaarlard. Bylece mad ile o H'ye Allah, Topraktan ve sudan yarattm lemde bir Halife yaratacam, sizi de o toprak ve su leminin Halifesi olan zatn soyundan reteceim, diye hitap etti. Onlar, Yarabbi! Biz bu topluluk leminde seninle birlikte rahat ve mutluyuz. Korkarz ki sonra dalalrn, bu mutluluktan uzak kalalm! dediler. Tann buyurdu: Ben biliyorum, siz bu sz itiraz ve edepsizlik ynnden sylemediniz. Ancak bana sndnz iin, topluluunuzun dalmasndan korkuyorsunuz. Halbuki benim gcm her eye yeter, benim kudretimde eksik bir taraf yoktur. Ben sizi yine toplarm, hep birbirinizle;. hep bir arada, ayn klkda yeniden yaratrm! Hi phe yok ki, u lemin yaratlnda bir maksat ve sebep vardr. Bir mutlu kimse vardr ki, bu sarayn ii d, onun iin denmitir. Geri kalan ne varsa onun uyruu, onun klesidir. Her ey onun iindir. Bu kinat (M. 87) binas onun iin yaratlm, o bu kinat iin yaratlmamtr. Nasl ki, bir zenginin aziz bir konuu vardr, onun erefine gzel bir konak yaptrm, demitir. Sonra o baka bir yere gmtr. Bu konak bo kalr m hi? Aradmz Allah yolunun yolcular vardr. Ama onu akl aracl ile arayanlar, bulmak istiyenler asla yol bulamazlar. Meer ki, arad zat dorudan doruya ona yolunu gstersin. Bu yolcu isterse btn lemi ayana eksin, her yana ve her yne bavursun, bilgiyi kendisine klavuz edinsin ve kendinden daha stn, daha yetkili ve geree susam bilginlerle dp kalksn. O arad sevgili kendini gstermezse, phe yok ki hi bir ey elde edemez. Allah yolunun bilgisi mcahede ile, almakla da elde edilemez. Bir kimse bu bilgiye ermek iin yerde, gkte durmadan urasa bile eli bo kalr. Karanla gmlr. Meer ki Allah bilgisine ermi erenlerden birinin eteine yapsn da onunla birlikte alsn. Zaten, o Allah velisinin arzusu da bu maksad gerekletirmek deil midir? Bugn, size, aradnz o Allah adam, benim dersem, Mevln bizden uzakta m kalr? Onun iin ne mutluluktur ki, aradn bulmu, ona erimitir. Yoksa aksilik aksilik stne olurdu. Bugn size vereceim t udur: nmzde bir gn var ki, o gne Tegabn yani Kyamet gn derler. O gn, Ah, biz ne yaptk! demenin hi bir faydas olmaz. Ama Kyamet bu saatte faydaldr. Hazreti Peygamber buyurmutur: Size gelecek olan o zatn yznn rengini hatrmzda tutun. O, gam vaktinde bana sevin verecektir. Bulunduunuz topluluk derin bir uykuya dalmtr. O evde, sende ho ve yksek bir hal vard, yzn kzarmt. Sarholuk ediyordun. Ben de sana, imdi sarholuk etmenin yeri var m? diyordum. O srada oraya, beni ziyaret iin baka bir cemaat geldi. Ben nlerine ktm, gelmesinler diye oyaladm, mad da onlarla beraberdi. Sultan o kiidir ki, Sultan olduunu bilir. H, nefsine dkn bir sofudur, isterse gelir isterse gelmez. Geciken vaatler unutulur derler. kn hali byle deildir, e nceden balamak gerektir. Bu gnn ii, yarna braklmamaldr, e balarken de Allahdan yardm dilemelidir. Artk bundan daha ak sz, bundan daha beyaz yourt olamaz. Kad iaret yolu ile yle demitir: Diken asla yenilmez, kendin de yiyemezsin.

eyh ibrahim'e dedim ki: Bu tatszlk hep senden mi? Onu kendime muhatap ettim. Ahvalin ne olduunu zaten biliyor-dum. O kimdir ki, onun gnlne perdeler ekilsin. Ona bizim lemimizden bir hayal, o hayalden de baka bir hayal dosun. (M. 88) Ben bu mnlar ylesine sylyorum ki, Hazreti Peygamber Aleyhisselm bile bu kadar ak sylemez. Geri bu onun gszlnden deil, belki onun bu sz "fazla uzatmak ve incelemek iin yeterli vakti olmadndandr. nk o ok meguld. Ama benim iin o mny olduu gibi, aka sylemekte hi bir engel yoktur. Ben her ne kadar kendimi szle oyalamaktaysam da, o mn bana u beyitten geliyor'. Beyit: lediim gnahtan nereye kasam bilmem, Her gnahn ardndan karma gufran gelir. Nasl ki Kuran'da, Rabbiniz size gzel bir ehir verdi. O ok yarlgayc bir Allahdr,: (Sebe sresi, 15) ve Ya Muhammedi Biz senin iin aikr bir fetih ve zaferin yolunu atk, bundan nce ve bugne kadar gelip gemi gnahlarn yarlgamak ve sana nimetlerini tamamlamak iin Allah seni en doru yola yneltti, mealindeki yetler bu gufran'a iarettir. Peygamber Aleyhisselm, iki imezdi, onun gnah ancak u szdeydi. O buyurdu ki: Gufran senden daha eksik ve gdk deildir. Sen ne zaman dilersen, bu gnah ile ve syle. Bu, Peygamber i^in, grnte bir nevi ayrlma ve uzaklamadr, diyebilirsin. Ama onun bu uzaklndan binlerce yaknlk doar. Hazre-ti Peygamber, bu nkteyi daha tatl syleyebilirdi. Ancak daha fazla aklayamazd. nk o ak beyann halka bir faydas olmaz, belki yalnz -anlay yksek olanlara faydal olurdu. Byle olmasayd o zaman i rndan kar neticesine takat getiremezdi. Ama onun dostlar, bu tatsz grnen korkutucu szlerinde de, tatl szlerinde de, yz bin lezzet bulur, son derece holanrlard. Ebubekr mest olur, mer'e bambaka bir hal gelir, Ali keskin kl karsna gs gererdi. Onun tatsz (korkutucu) gibi grnen szlerinden o kadar kuvvet alr ve o derece beslenirlerdi. Bazlarnn aradklar ey arzularna uygun olarak karlarna kar. Bazlarna da, lm srasnda yz gsterir. Bazlar da, onu arama yolunda can verir giderler. Ama bu yolda dileine kavuma hevesiyle imek de byk bir itir. nce senin bir iin yoktu. Ayamza el uzattn. Bugn mademki gidiyorsun hi olmazsa kendine megul olacak bir i buldun, krn bu oldu. Hazreti Aye bir rya grmt. Onu Hazreti Peygambere anlatmay unuttu. Eer o ryay Peygambere syleseydi, asla o evden dar kmazd. Semadan be yz kere vahiy gelse bile! Btn peygamberlerin, ve velilerin zledikleri bir sevgili, kavumak iin rpndklar bir dilekti bu. Bu yle yce bir Allah Peygamberi, yle ulu bir zat olduu halde, byle zatlar niin zlyordu? Ah! Kardelerime bir kavuabil-seydim! diye hep onlar sayklard. Bu bir ka meseleden ancak en kudretli Peygamberlerin haberleri oldu. Bir gn, onlar yakndan yahut uzaktan grmek bunlara nasip oldu. Ama geri kalanlardan bir ksmnn onlardan haberleri olmad, bir ksm da onlar grp, grmek mutluluuna ereme-diler. Mevln'ya dedim ki: Bu konuyu destekleyici bir ka sz syle. Meclistekilerden biri gitti ama yine gelir bir eyler dinlemek ister. (M. 89) Mevln'da geri konumak arzusu yoktu, szn bitirmiti. Ancak emrimi yerine getirmek iin u bir ka sz sylemeye ve u tleri vermeye balad: blis, sizinle ok savalar yapar. Bundan sonra yle grnyor ki, size vesvese (kuruntu) vermekte zorluk ekecektir. Onu grmekten, szn dinlemekten ok zahmet ekeceksiniz ki, size bir ziyan vermesin. Hazreti Peygamber yle buyuruyor: Ulu Allahya krk sabah iten ibadet edenlerin kalbinden hikmet kaynaklar fkrr, lisanndan dklr. Bu krk sabah, mminin gnlnn anahtardr. Yoksa yz bin sabahn bile ona faydas olamaz. eytan, Yahya'ya, sa'ya gizlice secde etti. Bu nedir? Korkudan, umutsuzluktan ileri gelen iman makbul deildir, derler. O halde Allahya gerek iman hangisidir?

Gerek iman, bu cihann renklerine boyanmadan, o cihann naklarn grenlerin ve o ilh lemin seslerini iitenlerin imandr. O halde Firavun iin neden yle olmad? Onun imannn da kabul olunmas gerekirdi. Madem ki son nefesinde, tek kelime ile imanl gitmek mmkndr. Firavun da yle olmalyd. Kuran' da bu konuda kereden baka msamaha yoktur. Nasl ki yle buyurulmutur: O kimseler ki, nce iman ederler, sonra kfir olurlar, sonra yine iman ederler ve tekrar inkr ederler, kfrlerini artrrlar. Allah onlar yarlgamaz, doru yola da yneltmez. (Nisa sresi, 135). Allah, kfirin kfrnde devam ve srar etmesini istemez. Belki iki defa imandan uzaklat iin nc defasnda kfir olmutur. Onun gemiteki kfr imandan artk bir dereceye varm, yani kfr imandan stn gelmitir. Kfrn o kadar fazla gelmesi onun imandan yoksun kalmas sonucunu dourmutur. istersen yr; nihayet mr Ama eer iin teki tarafn anlatrsam, ortada hi bir ey yokmu gibi olur. Kuran'daki bu mjdelerden, korkutmalardan, rktmelerden hangisini dilersen onu yap; hangi gidite ve yolda yrmek bakmndan, eriat ynnden iman sz dile gelince, mmin olarak gidersin, demek, halka Zaten halk, tarife smayacak kadar cesaret vermek ve onu lme gtrmektir. Kuran'a aykr konumaktr. Bu yolda konumalar, u cihetten doru deildir ki, neticesi halk uyutmak, onlar gaflete srklemek, iinden gcnden alkoymak olur. tembeldir. Halk, bu Her ne istersen yap! szn iitince, son nefeste bir kelime ile anadan yeni domu gibi olursun, mmin olarak gidersin, szne gvenir. Evet, filn zat grnte kfir olarak gitmitir ama gerekte o imanla gitmi olabilir. Hatta o zat nc defasnda dil ile inkr etse kfirdir. Ama hakikat yo-nnden o, gerek mmin olabilir. nk hakikatte, yette bildirilen, Kfrlerini artrrlar, yolundaki ak ifadenin dndadr. Ama, Bu ne biim eriattr "ki, halkn mahvolmasna sebep oluyor? denirse, biz de deriz ki: Onlar bu gibi korkutucu tlerden gvenli bir halde brakmak, yz bin kere daha korkuntur. Bu, onlar kuyuya drmektir. Eer bu yolda yrr, bu yolda savar ve gece gndz urarsan, gittiin yol dorudur, gerektir. Ama niin baka birine bu yolu gstermiyorsun, onu tavan uykusuna yatryorsun? Yoksa bu ite takliti misin? Yoksa doru yol bu deil midir? Gel syle bu nasl olur! Onunla konumann ne yeri var? (M. 90) Yetmi yllk bir Mecus'ye bu yol zerinde, o aranan kutlu varln nazar ilise; ona, houna gidecek ufack bir sevgi gsterse, o Mecusde Mecuslikten eser kalmaz. Her ii Mslmanlk olur. Meclisten biri, Ben, emseddin onun velisidir, diyorum, dedi. Hayr! Bu bana iftiradr, dedim. emseddin her kime kfr ederse, svp sayarsa ve svlen kimse onu iitmi olursa; ite o kimse veli olur. Bu ok bir ey deildir. nk ayrlmak istiyor, ayrlacaktr. Ancak bu bir gn gezmek iin pazara ktmz bir zamanda olacaktr. Sordum: eyhe ne lzmdr? .Ne eksii vardr onun? Benim sofliimde bir noksan var m? Gmleim bile yok! Evet, syle, syle! Sofilerin edeplerinden, terbiye rneklerinden hi bir ey geri braktm m? Bugn tenimde gmleim bile yok. Yolda ardlar. Ama sofye, safaya ne eksiklik verir bu. Pek gzel! Bu sof deil, dinin en drst konuan adamdr (Fasihuddin), dedi. Nasl istersen yle say! dedim. Ben sz doru sylerim. Bir gn bir kapc sordu: Sen kimsin? Bu biraz zor soru, hele bir dneyim, kna zahmet ver, bir otur da kim olduumu sana anlataym, dedim. Bundan nce byk bir zat gelmi gemiti. Ad dem idi, ite ben onun oullarmdanm. Arkadalarm, Onu biz" ayrdk, gidince syleriz, dediler. Sordular: Hangi tekkeden geliyorsun? Ben daha nce onlarn ne diyeceklerini dnmtm, hep onu aratryordum iimden. Biri, Gel, bu lokma helldir sana, dedi. Biri ben isem, bu lokma bana haramdr, dedim. kinci gn hrkam giyinmi eyhin huzuruna kmtm, o saatte iyi bir sofi idim. Gel sof budur, dediler. eyh sordu: Nereden geliyorsun? Pencereden, dedim. Nereden geleceim? Sordum: Siz Sultan seyretmek iin dar kmadnz m? Biz hakikat ve eriat sultannn hizmetindeydik. Gazneli Sultan Mahmud andaki eyh Ebl Hasan Harrakan'nin, o byk zatn gnlerine eriemedik, dediler ve eyhin hikyesini yle anlattlar: Sultan Mahmud uyank ve Hak sever bir padiaht. Bir gn niyaz yolu ile eyhin huzuruna, onu ziyarete geldi. Ama eyh ona i'azla iltifat etmedi. Sultan yle dedi: Kuran'da, 'Allaha, Peygambere, sizden emir veren ulularnza itaat edin,' (Nisa sresi, 60) yolundaki tler, Allah ferman deil midir? eyh cevap verdi: Ey islm padiah! Bize ilk nce bu yette ferman buyu-rulan, 'Allaha itaat edin!' hitab o kadar zevk ve hayranlk verdi ki, henz Resul lemi var mdr yok mudur anlayamadk. nc mertebeye nereden geelim? Sultan Mahmud bu szleri iitince alad; elleri titreyerek eyhin elini tuttu ve pt. Yine anlatrlar: Sultan Mahmud, havada uan bir Hma kuu grmt. Hemen emir verdi, Btn ordu yrsn! Belki o sizin stnze konar ve siz'n olur, dedi. Herkes saa sola komaya balad. O srada, Ayaz gzden kaybolmutu. Sultan sordu: Ayaz'm gitmedi mi? Belki Hma'nn glgesi onun da zerine der. (M. 91) Etrafna baknrken Ayaz'n srt

bo duran atn grd, bir inilti iitti sebebini anlamak iin atndan indi. Bir de ne grsn: Ayaz atnn altnda; hem ba ak hem de feryat ediyor. Sultan sordu: Sen ne yapyorsun orada? Niin Hma kuunun glgesini aramaya gitmedin? Ayaz u karl verdi: Benim Hma kuum sensin, aradm glge de senin glgen-dir. Ben Hma glgesini senin glgene erimek iin ararm. Nasl olur da imdi seni brakr da onu ararm? Sultan Mahmud, onu efkatle kucaklad. Her ikisinin glgesi biribirine kart. yle ki, nice bin Hma'nn glgesi onun glgesine eriemedi. Sultan, Allah glgesidir, derler. Ama Allahnn lemi nur iinde nur, lezzet iinde lezzettir, kudret iinde kudrettir, kerem iinde keremdir. Bu grdmz glge lemi ise, hep dnyadr; hep ktlk, irkinlik, fnilik ve zevksizlik lemidir. O nasl olur da Allah glgesi olabilir? Evet, eer ortada bir ah var da onda ahln mns parlamakta ise, bu ok iyi bir eydir. Aaca kar duyulan ilgi ve sevgi nihayet onun meyvesi iindir. Meyvesiz aa ancak yaklmaya yarar. Suret ok iyi olabilir ama mn ile birlik olursa. Yoksa suretde sylenen szlerin mn ile bir ilgisi olmazsa neye yarar? Mevln'nn szlerini anlayabilmek iin ok dikkat gerektir. nk bunlarda byk bir aka ve ltife kokusu vardr. Bu bir by gibidir. Diyerimki, iki kii yan yana oturmutur; ikisinin de gzleri ak ve parlaktr; gzlerinde ne bir kl, ne de bir apak ve toz vardr. Bunlardan biri, bir eyler gryor ama teki hi bir ey gremiyor. Evet, gnl ehli erenlerin szleri hotur. Bunlar, belki retmek iin konumazlar ama o szlerden ok eyler renmek mmkndr. O ilim ve hikmet stad buyurur ki: Kendi bilgisi ve hneriyle dolu olan bir insan, ii su ile dolu bir testiye benzer. Ona, iindeki o ac suyu dok de, seni bu tatl ve temiz su ile dolduralm, derler. O can balayan suyun bir damlas bile insann yanaklarn kzartr, salk esenlik getirir. Sende safra, kara kan, balgam gibi anormal ifrazlar varsa, bakaca ne gibi rahatszlk izleri varsa bunlar giderir. Ama o anormal ifrazlarn biriktirdii eyleri dkmek, onu temizlemek iin yedi defa temiz su ile ykamak gerektir. Yoksa bozuk su ile ykarsan temizlenmez. O ancak sz geen tatl su ile temize kar, nsan eer bu testiyi ykar tatl su ile tekrar doldurursa, grenler, imdi onu boaltrken grdm hali doldururken gremiyorum, derler. O kerem sahibi de, Eer sen beni kerem sahibi olarak gryorsan, dorudur. Ben kerem sahibiyim, balaycym, szmde gereim, der. O halde gerektir ki, bu cihet o kimse tarafndan nceden bilinmi olsun. Yoksa hi durmadan iindekini boaltncaya kadar gecikirse, bu mnlar henz bilmediinden ge kalm demektir". p7 he yok ki o kendi benlii ile doludur. Su ile dolu midenin, tekrar souk su imek iin nasl itihas olmazsa, ondaki benlik duygusu da onun yzne ve gzne yz trl perde ekmitir. Beni gren bir kimseye bu sz nasl tesir eder? (M. 92) Mevln yle dedi: Senin avcunda, aalar, balar, baheler gryorum. Cana can katan derya gibi geni, berrak su gryorum. yle aalar var ki kkleri ok derinde demiyorum, ama dallar Sidretl-Mnteh'y gemi, glgeleri, yeillikleri pek ho. Bunu onlar gremiyorlar. Akta, bir sr ve nee var ki, onu ancak ehvet dkn olanlar arar. yle klar da vardr ki sr ile ok uramazlar. Allah buyuruyor ki: Eer halk benim byle olduumu bilseledi, her taraftan bana ynelir, beni konuur, beni dinler ve benden holanrlard. Ben bu szleri, cimrilik ynnden sylemiyorum. Ancak seni mazur gstermek, senin temizi'ini anlatmak iin sylyorum. Bu bana bir bahanedir. O, onlardan deildi. imdi piman oldu, gidiyor. Onlardan utand iin tekrar geliyor. Onun taraf, sana her zaman, benim tarafmdan daha gl idi. Bu ilimlerin en kolay, pislikten temizlenme (is-tinca) ilmidir. Fkh yani din bilgisinin dallar da ondan daha zordur. Hele fkh metodu daha da zordur. Kelm metodu ondan da etindir. Derler ki: Felsefe ve ilahiyat bilgisi, eer kl korkusu olmasa peygamberlerle penelemektir. Bunlar kendi yollarnn doruluunu ispat etmek iin sama fikirler yrtrler. Eflatun ve onun izinde yryenler derler ki: Eer herkes bizim gibi olsayd Peygamberlere lzum kalmazd. Bu da sama szdr. Eflatun iitti ki, biri il kullanmadan topra altn yapyor; sen de onun gibi yaparsan onun kardei oluyorsun. Bugn, mademki bunu yapmaya gcn yetmez ve onu kendinden stn gryorsun, o halde niin ona uymay gerekli grmyorsun? Bugn btn hikmet ehli kiilerden, btn filozoflardan daha filozof insanlar var. Bu keramet sahibi de, onlardan daha filozoftur. nk bu topluluktaki-ler, o konuda bo szler sylerler, onu inkr ederler, onlarn bunu kavramasna imkn yoktur.

Mucizeler, kerametlerden daha gldr. nk, Peygamber ne zaman isterse mucize gsterir. Keramet sahipleri ise bunu yapamaz. Her hangi bir kul, eer btn peygamberlerin, Yarabbi! Beni Muhammed mmetinden kl! diye imrendikleri o byk zatn mmetinden ise, onlarn hepsinden daha akll ve daha filozof saylr. u halde, siz madem ki byle bir kimsen'n sohbetine eritiniz, aklnz kullanp o uyanklktan niin bir nasip almayasnz? Sonra ileride ilerinizde size hi bir pimanlk getirmeyen; Keski yle yapaydk! demenize meydan vermeyen o bilgi sizde neden hasl olmasn? (M. 93) u halde, sizden hanginiz onun sohbetinden nasip almak istersiniz? Bu szler ki, onun sohbetindeki en aa derecede tlerdir. Bunlardan hi biri sizi etkilemezse, daha yksek bir sohbeti nasl umarsnz? (Sultan nce tahtnda yerleir sonra sslenmeye bakar) Halbuki btn kuvvetler sendedir senin kuvvetlerinden bakalar da g kazanr. Nasl, Ben gszm, diyebilirsin? Evet byklk odur ki, byklnn kuvvetinden dolay kendini gsz grr. imdi artk susunuz! Siz beni kendi hakkmda inansz yapyorsunuz. Ben eer sizin sandnz gibiysem, bu, her byklkten daha iyidir. Byle de'lsem hi olmazsa akllym. Benim bu uyank ve akll oluum, ancak sizin Hak yolcusu olduunuza inanm bulunduum iindir. Hekimin karsna gelen bir hasta, Ey hekim! Bendeki istiska (siroz) hastalna bir il ver, dese gerektir ki, baka bir istekte bulunmasn. Ancak il istemeye baksn. Tatl su aramak iin gelen susam bir adamn nne ekmek, yahut ekerli helvalar getirseler, o da yese; adam susuzluk davasnda yalancdr. Nasl ki, alktan bahs edeni denemek iin nne berrak bir tatl su getirseler, o da bunu ise alk davasnda yalancdr. Siz bu kadar tatl konuuyorsunuz; Sultann ve bakalarnn hikyelerini anlatyorsunuz, ben de bir noktaya iaret edeceim. Haccac'n (Bin Yusuf) hikyesini anlatacam size. Mevln'ya dndm ve dedim ki: Bir gn Haccac, scaktan terlemi bir insan gibi, k gnnde dar kmt. Dardaki souk onu ylesine arpmt ki, nerdeyse donacakt. Mevln'ya iaret ettim, bir sz syle dedim. Mevln, bu srada pek dalgn bir halde idi. Ama szm dinledi ve konumaya balad. Bu srada Haccac hikyesi bitti. Birden hali deiti. Gariptir ki, anszn gzlerinden yalar boand. Ona emir ve cevheri krma hikyesini anlattm. Dostlar hakknda duadan baka bir eyle megul olmadm. Allahm! onlar koru ki, Hazreti Peygamberin snnetini yerine getirsinler, ona uysunlar! diye yalvardm. Nasl ki Kuran'da, Yarabbi! Sen kavmimi doru yola ynelt! nk onlar bilmezler, diye yalvaran ulu Peygamber de Allahdan yardm dilemiti.

Mevln seni nasl ilede oturtabilir ki! Ona: Ey mrit! Ryanda ne grdn? Mridinin halinden haberi olmayan eyhi grdn m? Yani eytan sana ne kuruntu verdi? Ben de onun meziyim, syle de bari onun iini tamamlayaym, deyince ondan ylesine uzaklarsn ki, bir daha Allah yolunda beraber yryemezsin. Bu cennet sonradan yaratlmtr. Bir yer ki orada ancak yaratlm varlklarn yzleri grnr; o yer yaratlmlarla beraberdir. Ancak bu nkteyi anlayabilmek iin bir balang gerektir ki onun evresini kavramak kolaylasn. (M. 94) Ona ebeddir diyorum, ama ezeldir demiyorum. Hem ezel hem ebed olan biri varsa, o .da ancak Allahdr. Sana cennet ehli kiilerin niteliklerini anlataym. Ayrca cehennem ehli olanlarn niann da syleyeyim. Allah, yaydan frlayan bir ok gibi u lemi yaratt gnden; beri, her gn her an kaplar ap kapamaktadr'. Bu yle snrsz bir abuklukla olmaktadr ki, insann akl durur. Her kimi, gzel huylu, gzel yzl grrsen; ak szl, geni gnll ise, herkese hayr dua ederse yle bir insann konumasndan insana gnl holuu gelir. Bu lemin skntlarn, darlklarm sana unutturur; iin ylesine alr ki, kfr bile etse glersin. Belki yle bir tevhitten bahs edince Siraceddin gibi dndan gz ya dkersin ama iinden yz bin nee duyar, kahkahalarla glersin. Biri de vardr ki, kan ier; yznde, sznde insana sknt veren bir soukluk vardr. Szlerinde yle tiksindirici bir ifade vardr ki, onda neeli bir insann konumasndaki scakl bulamazsn. te yle bir insan, eytan'dr, cehennemliktir. imdi her kim bu srra erdi ise ona gre davranr, yz bin eyhe iltifat gstermez. yle bir insan lmden niin korksun? Sadece baa nerede deer verirler? Hayvan ba ile, insan srr ve akl ile diridir. Her kim yalnz ba ile (aklsz kafas ile) yaarsa, lm ona olsun. Ama srr ve akl ile yaayanlar Allahn kerem sahibi olarak yaratt insanlardr. Nihayet, sr denilen o Allah vergisi, bu-baa ve klaha nasl sar? Mademki burada barnamyor ben ne yapaym? Ama srr merte korumak gerektir.

Mevln dedi ki: Biz sizi yalanlamyoruz, ancak Muhammed Aleyhisselm dininde takliti olmayalm. Bize henz bir ey grnmedi. Bir dou yok. ikiyzllk, 'kancklk etmediler. imdi aka grdmz eyleri taklitsiz kabul ettik. Mademki bu konuda senin taklitin olduk, bilinmelidir ki, onun dnda bakalarnn taklitisi olmayacaz. Siraceddin, sakalllardan, genlerden, Zeyneddin-i Turs'den ve bakalarndan biroklarn dolat. O dolamann bereketidir ki, kendisini bu mevkiye ykselttiler. imdi bizde de ilim var ama o byk zat bunu kesin olarak bilmez. Halbuki ben imdi halkn anlayna gre konuabilirim. Teravih namaz iin, Bu gzel bir bid'attr, yani sonradan eklenmi bir ibadettir buyurur. Onun gnlne gre bu artk bozulmaz. Halbuki bid'at ancak klarn cann dinlendirir. Bu ne demektir? Btn Yahudi milleti onu gizlice ardlar, halvette dediler ki, bir daha byle edepsizlik etme. (M. 95) O halde, Vergilerinizi kaldraym, dedi. Olamaz, dediler. Kendiliinden kalkp gitti. Derler ki: Bundan sonra ustann st tarafnda dkkn tutma. Allahm! u sava ve uramalar sona erdikten sonra buyuruyorsun ki, Bu lem bu aynann arkasndadr. Evet,'ben o aynadaki Cell (ululuk) nuru gryorum. imdi, Artk bende kuvvet ve kudret kalmad, meer ki sen kudret ve kuvvet veresin yarabbi! diyoruz. Allah da, Evet ama sen kendinden bir azck kmldanmaya bak ki, ben de sana g ve kuvvet vereyim! buyuruyor. Evet kmldanyoruz, u etin yerden kurtulmak iin ne zorluklarla el ayak rpyoruz. Ey ulu Allahm! Hacamat, kk ocuklardan kan almak iin onlara nasl ceviz, kuru zm gibi yemiler vererek nce avutur ve duyacaklar acy unutturmak iin ok-ar, sonra neterini saplarsa; ululuu en yce olan Allah da kulunu bu trl ilerle uratrarak nce cemlini gsterir sonra aynay krar. O zaman, gnl ehli erenler Hak ehli olurlar; garip bir aknlk iinde kalrlar. Sen, hemen hkm deitirilmi olan Kafirn sresindeki, Sizin dininiz sizin, benim dinim benimdir, anlamndaki mensuh (hkm geersiz klnm) yeti okuyadur. Nihayet sen de bir din bilginisin; niin deimedin? Bir gn benden byle ayrlmadn m? Onun yolu ne olduunu anlayabilmek iin, bir gn eyhlii de, ululuu da batan atmak gerekiyor. O, Hazreti Muhammed'in (S.A.) candan, gnlden evlddr. O, ulu Allahnn besleyip yetitirdii bir eyh olmutur. Allahm beni en gzel edeple yetitirdi, anlamndaki hadiste iaret buyrulan edep, onun niteliidir. Onun sekin evltlar da yledir. imdi gel konualm! Bana sor bir kere, benim emrimi ka kere dinledin? Niin yerine getirmedin? Syle ki anlatalm. Bu tpk Kuran'da iaret buyrulan, meleklerin, Ulu Allah! Biz seni takdis ve tebih ederiz. Bizim bir bilgimiz yoktur. Ancak sen bize ne retmisen onu biliriz. phesiz sen hikmet sahibi, en iyi bilensin! (Bakara sresi, 32), demeleri gibidir. Bu ne demektir efendi? Sen bundan, onun ne sylediini anladn m? Biri anlad, dedi ki: Bu anlayn iki yn vardr. Boboazn biri beni dinlemeye gelir, sz benden rker ve kaar sanki. Baka biri de vardr ki, szlerimdeki mnlarn zevk ve lezzeti iinde mest ve baygn bir hale gelir. Hatta o szleri tekrarladka ayn zevki duyar. Mevln da ka kere bu manalara iaret etmedi mi? Bu konumalardan herkesin baka bir mana karmasn nlemek ve ileri geciktirmemek iin bu noktaya deinmiti. Siraceddin'e hal diliyle syledii bir iirin u anlamdaki msralarnda der ki: Bir gn belki sevgiliye kavuacam, Amma o geip giden mr nerede bulacam? Ama btn zaman gitmi deildir. Giden gitmitir. Bu saat hasret iinde gemektedir. Ancak, burada geen zaman bir i urunda geiyorsa artk her seferinde bouna geiyor diye pimanlk gsterilmesi gerekmez. (M. 96) Bu i hesab deil, isizlik hesabdr. Mademki bir i batan tutulmutur, pimanlk ylesine gerektir ki, sonunda pimanla da tvbe edilsin. Bundan dolay yle bir i ile uramaldr ki, sonucu yeter derecede ltif olsun. Onlarn szlerinden sana soukluk gelir, o sz senin ileni soutursa nihayet dar, buradan dar acele kar gidersin. Balangtaki gidie gre, ileye gre bu dncelerden kurtulursun. Ama, nasl olur da yle aydnlk bir gidi byle sd, diye meraklanrsn. Bunu kabul etmezsen sonunda kendini ayn kuruntuya kaptrrsn.

Evet be vakit namaz farzdr; bunu aikr olarak klarsn. Yolun ayr da olsa, onun farz oluundan dolay aka klarsn. Geceden sonra kadn uykuda brakr, olunu kuru zmle avutur, kzn cevizle oyalar, sabaha kadar namaz klabilirsin. Bu helldir. Hazreti Muhammed'in (S.A.) dini byledir. Ezan okunan yere de gider, halvette de kalrsn. Manev dalgnlktan dolay mezzinin sesini duymadnsa, kaacak delik aramaktansa Allah glgesine snmak daha uygundur. O zaman btn soukluklardan, lmlerden gvenlik bulur Hakkn sfatlariyle sslenmi olursun. Daima diri, varlklar ayakta tutan o yce Mevlnn varln anlarsn, lm seni uzaktan grse lr; nk ilhi bir hayat bulursun. Bu yolda yrmek sessizce olmaldr ki, kimse duymasn. Bu ilim medresede kazanlr m? Bu, belki alt bin ylda yani alt kere Nuh Peygamber mr boyunca da elde edilemez. O yz binlerce tahsilin, belki kulun bir gn, bir an iin Allah huzurunda olmas kadar deeri yoktur. Allah kullarndan bir kul, Eflatun'un btn bilgilerini yok ederek onu bombo bir hale getirmek gcne sahiptir, bunu yapabilir. Ancak bir gn onunla yava yava konuur anlarsa, Bu adam byk bir filozoftur! diyebilir. nk Eflatun hem filozof, hemde bilgindir. Nihayet peygamberlerle tartr. Bo sz deildir bu. Onlar da bu ite bir lezzet bulmulardr; isterler ki peygamberlerin vazifelerini kendileri yapsnlar. Nasl olmaz diyebilirler, o bizim kardeimizdir. Bizi o bilir, derler ve bir tekmede onun akln altst eder, onu bombo bir hale getirirler. Bu imknsz mdr? Hazreti Muhammed (S.A.), iblisin suretinin nasl olduunu grmek arzusunu duydu; ama grd ki hepsinin stnde Allah var, artk onda nasl olur da iblisin suretini grmek arzusu kalr. Bunu bylece sylersem baarsndan kurtulursun. (M. 97) nk blis, manev bir surete brnmek isterse, seni Allahdan soutacak bir surette grnr. Gnln ona kapal tuttuktan sonra da sana bir daha eytan sevdas gelmez, ama yine de gvenme kendine. Birinin kapsndan dar kar, onun suretinde karna gelebilir ve seni soutur. Sleyman- Tirmiz dedi ki: Bari din adamlarnn szlerini syleyiniz. Bunlar ki, her zaman mimberlerde t verir seccade stnde otururlar, Muhammed (S.A.) dininin yol kesicileri, vurgunculardrlar. Bayezid'in seccadesinde kurulur, akik-i Belh'nin mimberinde konuurlar. Kime t verirler? Oradaki cemaata m; cemaat nerede? Kalkar arh vurursun. Mevln, turak yemeini yemiyor, ama helva yiyebilir. Gel sen de zl buna, birlikte konualm. Btn bunlar bir terazi, bir denge meselesidir. Yoksa yemekten nce bugn meydana atlan mesele zerinde konumak gerekiyorsa, o iten maksat ya yapmak ya da yapmamaktr, yahut her geen zamann nasl getiini dnmek konusudur. Sohbet sana ziyan vermez, ama Allahnn has kullarnn sohbetini karmak sana ziyan verir, iyi olmaz. Bunun bir misalini anlataym: Diyelim ki, yanmda duran bir klhanc bana bir ine batrd, ayn yere ah da bir ine batrd. Bu, ine batrlan yerdeki aclarn birbiri ile kyaslanmasdr. Yoksa ineyi batranlarn birbiri ile llmesi deil. Biri dedi ki: Bel ki byle bir Padiahn ayana batrd inelere karlk olarak zamanenin kemendi vurulur da bouna giderse, gerektir ki, bundan holansn. Geri dnmeyen her ey geip gider. Sen ancak kendine gerekli olan eye bak. Byle bir zamanda sana u hikyeyi anlatmalym. Geri bunu birok kere tekrarladm. Hikye udur: Horasanl Eb Mslim'in Halifelik makamna oturttuu Mansur'u kandrdlar, dediler ki: Seni bu defa o makama oturtan Eb Mslim gnn birinde dilerse oradan uzaklatrabilir, bir bakasn oturtur. imdi onu temizlemek gerek. Bunu yapmak iin de bir are var. Eb Mslim seni ziyarete geldii zaman klcn eline verir, hareketine dikkat edersin. Klc elinde oynatyor mu? O zaman, sorarsn, Halife karsnda kl oynatann cezasnn ne olduunu kaddan sorarsn. Kad buna kar, 'Onu ldrmek gerektir,' der. Bu sana cevap ve hccet olur. 'Yolda onu yakalayn, ldrn!' dersin. Halifeye dediler ki: Kad nn o sz senin sorduun meselenin cevab deildi ki bunu gerekletirmeye imkn olsun. Halife, Evet, yle ama gnn birinde Halifeyi bu makama ben getirdim, ben onun memuru olamadm gibi bakalar da onun memuru olamazlar diyebilir ve nihayet ben bir gn lrsem o yine ayaklanr, cevabn verdi. Mansur Halifeye her ne kadar, Sen bu iten vazge! dedilerse de, halife ii bitirdi. Sonradan piman olmutu ama i iten gemiti. (M. 98) Burada dostluktan ok hilafet kaygs hkim olmutur. O ey ki gereklidir, ister bana ait olsun, ister olmasn yaplmaldr. nk bugn yaplmasa belki yarn da yaplmaz. Senin ge kalm olman da maksad ayaa drr. Bunda zorluk vardr, dersem, Biz bunu teselli ve aldatmaca olsun diye syledik, deme. iin gerek taraf sz apak sylemektir. Buna ne engel var? O peygamberlere yaraan nifak (ikiyzllk) gibidir ki, onlar bunu ok gzel yaparlar. Ama, o szden doacak menfaat sade sana aitse, sz sylemektense hi sylememek daha uygun olur.

Bir gn birisi bana dedi ki: Ben, senden daha ok Mevln'nn tlerinden faydalanyorum. Ben de buna kar dedim ki: Dostlar topluluunu bir araya getirelim, onlarn anlayaca bir bahsin yorumlanmasn yapalm. Bundan maksat, cemaat aldatmak deil, ilm bir fayda salamaktr. Nasl ki, Kuran'da Yusuf Peygamber, Allahya. yalvarrken, Yarabbi! Bana mlk verdin, sz ve rya yorumlamay rettin, (Yusuf sresi,101) anlamndaki yette iaret olunan bu yalvarmay ona reten kimdir? Semalarn ve yerin yaratcs, buyrulmas da ona zel bir yoldan retilmitir. Genel yoldan da yine yette, Onun yorumlanmasn ancak Allah ve ilimde ok ileri olanlar bilirler, denildikten sonra, Beni Mslim olarak ldr! diyor. Tuhaf deil mi? Bu aklamadan sonra Yusuf hangi Mslmanl istiyor? Sonra da, Beni, salihler topluluuna kat! diyor. Hangi Salihler? Her peygamberde salihlik vardr ama her salihde peygamberlik yoktur. Bu, Allahm! Beni peygamberlikten nasipsiz klmadn; velilerden de nasipsiz etme, ruhumu onlara eritir! demektir. Eer byle olmasa idi, hem slmda, hemde salihlere karmak yolunda sebat etmek ister miydi?

Emir terk olunamaz. phe yok ki, bu fakirin emrinde de faydalar vardr. Bu emirle maneviyat kaplar alr. Fakir, dnyaya, onun nimetlerine, onun sslerine gz dikmez; o tavsife smayan bir devlettir. phe yok ki, zengin ocuklarndan, dnya nimetlerinden faydalanm olanlarn bir eye ihtiyalar yoktur. Onlar, onun peinden komazlar, ama onlarda yumuaklk ve byk bir ho geinme istei vardr. Ar davranrlarsa o zaman fesat kar; onlardan nefislerinde znt duyarlar ve stnlklerine yaramayan bir ey bekleyenler, nefislerini dnyadan ayramazlar. Onlar asla tvbeye de yanamazlar. Dnya heveslerine kaplrlar. Onlarn Kuran'da: Seni sapknlkta buldu, doru yola yneltti, (Duha sresi) anlamndaki hidayetle de ilgisi yoktur. Hepsi sapknlk tarafna katlar. eytan seni azdrnca sen kendinden hidayet yoluna girebilir misin? O seni azdrnca senin halin sana Cebrailin erimesinden daha ho grnr. Belki sadece Allah kuluna kar olan yardm ve gayreti ile seni bu yoldan evirir.. (M. 99) Benim nefsim bana yle uysallk gsterir ki, nme yz binlerce helva ve kebap getirseler, gerekten isteim bile olsa, bakalarnn can attklar o yemeklere asla dnp bakmam. Vaktinde ona vereceim arpa ekmei, vakitsiz vereceim kebaptan daha hotur. O kapal kald. Hikmet ehli bilginlere gre kk lem, insann yaratlnda gizlidir. Byk lem de, bu bizi evreleyen lemdir. Peygamberlere gre de, dtaki bu lem, kk lemdir. Byk lem, insanolunda gizlidir. u halde sen de bu lemden, insanlk leminden bir rneksin. Neden sen de bana bir armaan vermiyorsun? Mademki sen bir yadigr alyorsun, sen de bana bir yadigr ver ki, bir vakit seni anaym, yle dostlar tutalm ki, onlarn arzusu ile yryelim. Onlar da o saygszl gremiyorum ki, ona gre hkm verelim. Onlar yle dostlar olmal ki, bu tekinden daha kuvvetlidir diyebilelim. iir: Seni, incinirsin diye gnlmde saklayamam, Alalrsn korkusu ile gzmde de tutamam, Seni gzmde, gnlmde deil canmda saklayaym ki Son nefesimde bana son yar olasn. Senin aknda, benden baka kimse sebat gsteremez. Benden baka hi kimse orakla tohum ekmez. Dmana da, dosta da seni ktlemek istiyorum ki, seni benden baka hi kimse sevmesin. k, bir vakit, o ktlemekten sevgiliye bir zarar gelmemesini ister. Onu incitmemeyi dnr. Ama ona bir elem ve strap gelecekse, vay o gne! Ben Allahtan altn isteyeceim, o da hemen verecek; bu para ile bir kle satn alacam, ona bilgi retecek, kendimi oyalayacam. Evet, Allah altnlar verir. Yahut istemesem de verir. Bana veriyorsun ve diyorsun ki, Bu para ile bir deirmen satn alacaksn onu benim iin al; senin hesabna dndreyim. Deirmen tatan ve demirdendir. Bu ise etten, deriden, sinirden ve damardan yaplmtr. Ayrca bunun can ve hayat vardr. Eer sen vermezsen ben kendim dnerim. Bu yzden her gn bana birok itirazda bulunurlar; onun be kuru kazanmas bundan daha faydal idi, derler. ocukluumda benim itahm karan ite bu sz olmutur. Aradan drt gn getii halde hi bir ey yemiyordum. Sade halk sznden deil Hak sznden bile rkyordum; sebep yokken yemekten imekten kesilmitim. Babam, Olum ye! dedike ben, Bir ey yiyemiyorum, diyordum. Artk zayflyordum, kuvvetim o dereceye varmt ki, istesem pencereden ku gibi dar uarm, dedim. Bunda keramet var ama sana aklamak istemiyor, dediler. Mucizeyi inkarcla kar gsterirler. Sen eer tam manas ile inkarc deilsen, sana bu aklanmaz. steyene aklanr. Bu bir topluluk iinde olur. Bir kecikte deil; etrafmzda bir insan topluluu var. O tek bir kimse olsa idi szleri kuru davadr derlerdi. (M. 100) in kt taraf

Mevln bana dn, Bahaeddin onlar ile birlikte oturduu iin senin szn souk karlad, dedi. Bana gnl vermedi ki, Bahaeddin'e sadece Bahaeddin diyeyim. Mevln Bahaeddin, demek byle dostlar iin tevecch saylmaz, bunu gnl istemiyor. O ok atmay bilmez; bununla beraber ilmini, usuln iyi bilir. O isterse i baka olur. Elbette baka ey istemitir. O ulu Allahnn vatann, mminin sevgilisi ve dilei olan o kutsal yeri (Kabe'yi) istemitir. Ama denilemez ki, mutlaka onu dilemitir. Eer bir ey istemise bunu istemitir derler. imdi Mevln'nn ncindim, dedii meseleden sz aaym. Mevln'nn szlerinden ems ok faydalanyor, demiler. Evet bana u ynden faydas var ki, bu surette bize yardmc olur, bana baz iaretlerde bulunur. Ama o iaretler size deil, yalnz banadr. Onun hitab da size deildir. Gryorsunuz ya, beni bir garip olarak nasl buldu; nasl rahata, huzura kavuturdu! u halde Mevln kimin Mevlnsdr? O bir kimseye bir isim koyarsa (kimi tutarsa) asla ondan vazgemez. Gece grm olduu her rya, sabah namazndan nce gerekleir; ikinci namaz vaktine kadar tesiri devam ederdi. Bunun det halini almamas iin yrekten gelen bir gayretle uratm. Bu nasl eydir? Bu baka bir namaz m saylr? Bahaeddin bir aralk, dalndan koparak yere den bir sonbahar yapra gibi ayama kapand. Bu hal, bir kere, iki kere deil, hayli zaman srd. Rengi toprak gibi olmutu. Bir gn yle bard: Mev-ln'nn nnde oturan emseddin sen misin? Evet benim, dedim. Yanmda oturdu. Bulunduumuz kk kervansarayn ufack bir odasndan ona sesler geliyor, Nerdesin, nerdesin? diyorlard. imdi bu kadar yeter... Herkes bilir ki, Tekkede, cansz bir varlk bile yedi aydan fazla bana tahamml gsteremez. Medresede beni dinleyenler divane olurlar, ama akll kimseleri niin deli etmeli? O zaman, onlarla konumaya imkn olmaz. Ancak u var ki, ben sof olaym, olmayaym bu dergh temiz insanlarn yeridir. Onlarda satn almak, piirmek kaygs yoktur. Cansz varlklarn da ayrlma ve birlemeleri vardr. Ancak onlarn iniltileri duyulmaz. Nasl ki, Kuran'da da, Hi bir varlk yoktur ki, kendine mahsus dili ile Allah'y vp ululamasn, (sra sresi,44) buyrulmutur. Ama biliyorum ki, ben buraya oturmak iin gelmedim. Hazrlann da artk beraberce gidelim, dedi Bahaeddin. Ben, Bugn hazrm, diyordum, sonra vazgeiyordum. O hcreye her geliinde hi eli bo gelmiyorsun, diyordu. (M. 101) Ben de ona, Sen byle bir eyleri dnme, dedike o, Houma gitmiyor! diyordu. Bir gn de, Aksaray'da Hac Ebbekr'den dn bir eyler almak istiyordu olmad. Eli bo nasl gidebilirim? dedi. Ben, Vazgetim, dedim. O halde, Dostlara himmet iin yararl bir i yap, dedi. Evet, kere selvat getirin ve Alla Hmme Salli l Muhammedi deyin. Baka ne yersin? Ne pirin, ne pirin, ne et, ne et... Zehra diyordu ki: Burada derviin neler yapt, senin yaptn ve bandan geenler Mevln katnda bilinmektedir. Dervi o mertebeye ne ile geldi? Onun ii, hep hayrdr. ;

Biri satran renmek iin alt bin kere oynamt. Toprak stne oturmu bugn de oynuyordu, nce ruhlardan iki tanesini karyor, sonra da piyadeleri atyor; bylece her gece bir Maripli ile parti oynuyorlard. At ve ruh'u karrd, ben de ayakta seyreder sonra otururdum. Akll ve insanolu olan odur ki, hep kendi mektubunu okumasn; arada dostun mektubunu da okusun. Sena ne gzel sylemitir dedi Mevln: Her trl ar isteklerden, cimrilikten arnm bir kalp greceksin. Bu gzel! dedim. Bu cevabm hem Mevln'ya hem de Sena'ye idi. Yoksa istese idi, aya yank erife de cevap verirdik. O, Seyrl-ibad kitabnn sonlarnda Sena'ye verilen bu cevab souk bulmutur. Onun gnlden haberi yoktur. O kalp, o gnl nerede? O aalk adama t vermiler, nefsini pislikten, cimrilikten, kt huylardan temizle ki, cehennemden kurtulasn, demiler ama kalp ve gnln niteliklerinden sz etmemiler. Yce Allah, Yerler ve gkler beni kavrayamad, ama ben mmin bir kulumun gnlne sdm, ve ayrca, Mminin kalbi, Allahnn iki parma arasndadr, ve yine, O, sizin kalbinize bakar, gibi kuds hadislerle kalp mertebesine iaret buyurmulardr. u halde, Ar isteklerden ve cimrilikten arnm bir kalp greceksin, diyen Sena'nin bu sz zerinde ok dndm, hatrm zorladm; bu manann belgesini bulaym dedim. Mevln, Sena'nin u anlamdaki beytini de okudu.

Beyit: Ey Sena gel bu lemde kalenderler gibi yaamaya baki O, temizlikten dem vuran kuru davacnn gzlerine toprak sa! (M. 102) ite kuru davaclarn yoksunluu, onun habersizlii bundandr. Nasl ki, Bayezid, mrnn son gnnde znnar istedi. ahadet getirdi. ahadet ederim ki, Allahtan baka ilh yoktur, ahadet ederim ki, Muhammed Allahn elisidir, dedi. imdi burada iki gr vardr. Bazlar onun Mslman olarak ldn bazlar da, kfir gittiini sylerler. Bir kimse bu saatte iman getirebilir ve, Ey ulu Allahm, der, sen yle bir kerem sahibisindir ki, bir kfir senin hakknda yetmi yl uygunsuz szler sylese de son vaktinde yine sana dnse ve iman getirse kabul edersin, diyebilir. Hazreti Muhammed'e mmet olmak nerede? Hazreti Muhammed nerede? Ona hem surette, hem manada uyabilmek nerede? Yani nerede bir k ve aydnlk grrsen Muhammed onun gz nuru olur; onun gz de Muhammed'in gz olur. Sabr ile daha baka niteliklerle sslenmi olur. Brak baka sfatlar, sabr'la ve daha gzel vasflarla bezenmi olur. eyh nedir? Mridin varl nedir? Ancak yokluk deil mi? Zaten, mrid yok olmadka mrid olamaz. Hamamda iki adam, birisine bir emanet braktlar. Bunlardan biri ykanp kt; brakt antay istedi ve alp hamamdan gitti. Biraz sonra arkada kt. Hamamc, Para bendedir, ancak o arkada getir de al paran! dedi. Ben imdi hak erenlerden, halktan gizli yaayan o topluluktan sz amak istemiyorum. Onlar byle imkn buldular, byle yaadlar, geip gittiler. Ben de dedim ki: Mevln'dan baka hi kimse ile konumayaym, yalnzca Mevln ile sohbet edeyim. imdi gel de kulana syleyeyim; ben bir i yapmak istiyorum. Ama Allah engel olursa beni dinlemez. Bizi gren kimse, ya Mslmann Mslman, ya da zndn znd olur. nk bizim manamza erememi olanlar ancak d yzmz grrler; ibadetlerimizde d grn bakmndan eksiklik bulurlar. nk onun himmeti ycedir, bu ibadete de ihtiyac kalmamtr sanrlar. lemlerin gerekten ballk sebebi olan iba-det'ten uzaklarlar. Bir kere benim arzuladm ey, senin dediin gibi deildir. Sen diyorsun ki, Arzu edilen hep odur, onu inciten bir ey var ama eli ona eriemez. Bu Sunnlerin mezhebi, uygulamada Mutezile mezhebine daha yakndr. Mutezile mezhebi de, felsefeye yakndr. Kardei iin kuyu kazan, iine kendi der, derler. Bu nasl bir inantr? Ben ki dervilik ynnden geliyorum, bu yol btn korku ve tehlikelerle dolu olduu halde yine de yce Allahnn koruduunu grrsn. (M. 103) Bu saatte sen bir dervile berabersin. Bu nasl korku ve kt dncedir ki, bu toplum Allahya, kz oban Ahmet, derler. Onlar terbiye eden nedir? phe yok ki bu dnyada onlar palaslarm boyunlarna asm; o faydasz azap iinde, o bilgisizlik ve karanlk lemde mezarlarnn kysna kadar srklenip giderler; mezar kysndan sonra da, acaba Allah o kulunu cehenneme kadar naz ve nimet iinde mi yaatr? Diyelim ki, ben bir aralk kt elbise giydim; bu benim arzumladr, yoksa benim hakkmda Allahnn diledii hep ltuf iinde ltuftur; kerem iinde keremdir. Ancak u var ki benim -lyk olduum ey yerine gre ltuf da olabilir, kahr da Ama ltuftan zlyorum ben. Bana her drt gnde biraz geveklik, bir uyuklama hali gelir. Biraz sonra da bu hal geer. O zaman bir lokma bile yutamam. Sana ne oldu? derler. Bana hi bir ey olmad, yle birinin divanesiyim ki, stm bam yrtarm. Sana gelirsem senin elbiseni de yrtarm. Bir ey yemiyor musun, derler. Hayr yemiyorum. Bugn yarn, o bir gn, baka bir gn de... Hemeri nedir ki, benim babamn bile benden haberi yok! Kendi ehrimde bile garibim. Babam bile bana yabanc. Gnlm ondan rkyor. yle sanyorum ki, stme yklacak; bana gzellikle sz sylerken bile beni dvecek, evden kovacak sanyordum ve kendi kendime diyordum ki: Eer benim manev varlm, onun manasndan domu olsayd, gerekirdi ki, bendeki mana onun yavrusu olsun; onunla uyusun, anlasn ve olgunlasn. Kmes tavuunun altna konmu bir kaz yumurtasym sanki. Gzlerimden yalar boanrd.

eyh, hadis anlatyor, filan hadis bilginleri ki byle kimselerin ieride ve darda krk tane yetitirmesi vardr; bunlar ya divane, yahut sevdaldr, diyordu. Kulak verdim, benim halim o hal deildi. Diyordum ki: Sen bizim babamzsn. Nasl oluyor da bizi gtrmelerini uygun buluyorsun? Beni gizlice divane ediyorsun, kafam bozuyorsun ben ne yapabilirim? Mevln Celaleddin, sanki beni u zevk ve istekler leminden atee srklyor. Ancak, beni balamak iin zincir getiren o zata niyaz iin nasl gideceim, diye dnyorum. ki sevgili arasndaki davran nasl olursa, ben de, sana ylece gelip boynuna sarlyorum. Baka ne .yapabilirim? Bu niyaz ile elde edilirse, demek ki, Hakkn iradesi dileimize gre aka belirmitir. nk murat yani istek iradeden pek gizlidir. Murat, iradeyi bilir, ama irade murad bilmez. u halde, o ne yaparsa Allah iradesi ile yapar. Onun iin, ilerine hi kimsenin karamayaca o sevgilinin yapt her ey, iradeye uygundur. O her ne yaparsa iradeye gre yapar. Her ne ilerse, iradeye uygun der. Bir kimseyi grd zaman, onun doutaki halini, son durumunu, yaants boyunca hangi duraklardan geeceini de grr; ama asla o ileri yapmayan, Allah buyruunu tutmayan kimse, nasl olur da onun aksini yapabilir? O bir yerde umut grrse belki uyank davranr. Nasl ki, eyhin nazar ona erimitir dersin. yle bir insann ii o yzden tamam olur. O, bu halin eyhden ve kendisi tarafndan olduunu sanr. Byle bir eyhin etkisi nasl olur? Bakarsnz ki, onda hi bir seyir ve slk yoktur. eyh de kendisine bir ey sylememitir. Burada Bayezid'e hyar tarlas hikyesini anlattlar. Dediler ki: Adam hi karpuz yemedi. Dedi ki: Ben, Peygamberin karpuzu nasl yediini bilmediim iin yiyemem. te Peygambere uygun davran burada hem suret, hem mana ynndendir. Peygambere uygun davran surette korumak gerektir. u halde bu uygunlukta hem sureti, hem de manay korumay nasl ihmal edebilirsin? Hazreti Mustafa, (Allahnn Selt ve Selm zerine olsun), yle buyurmutur: Yce Allahm! Biz sana kar, senin ululuuna yaraan ekilde kulluk edemedik. Bayezid ise, Kendimi kutlarm, anm ne ycedir! diyor. byle olunca bir kimse, Baye-zid'in bu szne bakp da, onun hali Hazreti Muhammed'in (S. A.) halinden daha kuvvetli olduunu sanrsa ok ahmak ve bilgisiz saylr. Eer eriatn gerek ynn araan, evet eriat da vardr, tarikat da! eriatn hakikati kandil gibidir. Kandilin maksat ve manas ise, bir yere gidecein zaman sana k tut-masdr. Ona dosdoru gvenebilirsin. Ona fitil takarsn havadan asarsn, onunla evreyi grrsn. Ama bir yola gitmezsen onun sana ne faydas olur? Hep yerinde duran bir kla hakikata nasl erebilirsin? Gerektir ki, hakikate eresin! Tarikat yolundan yryesin! Diyelim ki, bu testi orak bir su ile doludur. Sana, Bu rmak suyudur, diyorum. Ver bana, diyorsun. Veriyorum. Ama, Bunu o ac sudan tamamyla boalt, diyorsun... Scaklk souklukla, soukluk scaklkla birliktedir. O iler soumadka bu i kolaylamaz. Bu sz sona ermi deildir. Ama uykuyu karmyor. Uykum kasn diye bam sana dayadm. u su ve toprak leminin tesinde gayb alemindeki dan arkasnda Yecuc ve Mecuc'lar (M. 105) gibi birbirimize karmtk. Anszn oradan, bize, ininiz aa! sesi geldi. Oradan bu aalk leme indik. Uzaktan, karanlk ve yokluk leminde bir varlk belirdi. Uzaktan, kentler, aalar henz grnmyordu. Bu lemi hi grmemi ocuklar gibiydik; yava yava yakladkca, dane ve tuzak bels, derece derece gzmzn nnde belirmeye balad. Daneye kavumann zevki, tuzaa dmenin zorluklarna stn gelmeseydi bu lem, bu varlk da meydana gelmezdi. Sylendiine gre, dem, uzaktan bir ta grd ki, heybetle kendisine doru geliyordu. Sevgisi ayakland ve ona doru kotu. Dedim ki: Onlarn ululamas, saygs ancak elli kiiyedir (!) Birisi sizin hakknzda kadya veya bakasna bir nafaka davas amt. Hatt adnz bile sylememitir. ok kere kad hevadan hkm verir ve der ki: Szm onun kz kardei iindik. Ona nafaka ver! Bu sana bor saylr. Benim korkum sizin gnlnz krmaktr. Derler ki, bir eyi almakta irkinlik olduunu, onun deitirildiini grrsen zlrsn. er yoluna gitmek insann houna gider. Bu ite sebat etmek de ona ferahlk verir. Ama kadnn hevadan hkm vermesi bilinemez ki! O ok kere ancak eriat zerine hkm verir. Fakat bazen de hevadan, yani keyfine gre karar verir. Buna kar tedbir alrz. Ama o zamana kadar da i iten gemi olur. Bu hep byledir. Sarayda bir Padiah vardr. Padiaha giden yol kapdan geer. Yani ona sayg gstermek iin gelenler ok yksek olan sarayn yan duvarlarndan giremezler. Allah korusun! O duvarlardan atlamak isteyenler derler. Her eyi mubah gren saygszlar da ancak kapda 'kalrlar. Baz kimselerin kullukta nasl davranacaklar hakkndaki kukular byktr. Dedim ki: Bu eksik bir dncedir. Baka bir cevap daha var, ama burada sz tehlikelidir. Bu sz ok dikkatle dinleyin. Kap dndan

gelenlerin sultan sarayna mutlaka kapdan girmeleri gereklidir. Ama Padiahn baz has kullar da vardr ki, onlar zaten hep ierdedirler. Bu etin bir konudur. Burada byk tehlike vardr. Hazreti Muhammed (S.A.) zaten has kullardandr. Kulluk vazifesini tamamiyle yerine getiriyordu. Yine cevap olarak deriz ki: Hazreti Peygamber, kullukda tam kuvvet ve kudret kazand zaman bile ondan kulluk manas asla eksilmez ve daima daha gl olurdu. Kulluun yksek zevkini tadard. O kapda olduu vakit kendini ierde grr, ierde iken de kendini yine ierde bulurdu. Ama bakalarnda bu cihet zayf idi; o mana, onlarda eksik kalyordu. Nasl ki, Eb Said (Ebl Hayr), Eb Ali (Sina) iin bu nasl adamdr? demiti. Bir eyler yapt ama yapmam saylr. Ben ve Mevln, her ne kadar i zamannda kastl olmayarak ibadet vaktini geciktirmekteyiz. Buna raz deiliz. Bunlar gizlice kaza ediyoruz. Hele Cuma gnleri Namaza gitmesem gnlm daralr. (M. 106) Niin onun manasn bu mana ile birletiremedim diye zlrm. Burada gerekten bir znt olmasa bile yine zlyorum. Ama bir kul ki, ibadet ederken anszn ilh hidayet onu cezbetmitir. Hem ilk nce u d hatrlayn ki, benim szlerimde tekrarlamak, yeniden anlatmak yoktur. Ne desem ona uymak yarar. Her ne oldu ise o hep bizim szlerimizi tekrar etmekten oldu. Sz hi tekrar etmeyin. Eer birisi, syleyin de bari hoa, cana yakn ve tatl szlerden bir eyler dinleyelim ne olur? diye srar ederse, eski konutuklarm tekrar edemem. Eer sana gerekli ise, git dinle! Szn sras gelince onu ben bilirim. O zaman syleyeceim. Ama uygun grmezsem hi sylemem. Hoca Ebubekr (Sellebaf) bizim pirimizdir. Gel ki sana pck vereyim. Eer u saatte onu Kadya gtrseler bizim lehimizde syler. Ona bizden dinlediklerini anlatr. Kendisine, Niin buna tanklk ediyorsun? derlerse, u cevab verir: Ben ademoluyum. Babam bir yanllk yapt, eytan onun ynn kesti. Sen de benim yoldalm kabul etmezsen alalrsn, lanete urarsn. Meer bizim gzlerimiz krm. O sizden uzak olsun, deyiniz. Bir hadis vardr. Ulu Allah, varlklar, onlarn niteliklerini yaratmay, geimlerini, yaant srelerini belirtmeyi bitirdi, anlamndadr. Bu dorudur ama Kuran'da da, O her gn yeni bir haldedir, anlamna gelen bir yet vardr ki, bunun, sz geen hadise uygun dmesi iin aklanmas gereklidir. Burada, o her gn kulunun haliyle ilgilenmektedir, yani ezelden ebede; balangc olmayan zamandan, sonsuzlua kadar byledir. Nasl ki kul da hep onun halindedir. O da bylece kulunun halinden ayrlmaz. Dn gece iki kere sizi andm. Bana bir yufka yreklilik, bir alama hali geldi. Hoylu Muhammed bana, emseddin, ben Sadettin'in yannda idim Ku-ran'daki, 'Cinleri ve insanlar yarattm ki, bana kulluk etsinler,' anlamna gelen yeti yorumluyordu. dedi. Ondan sordum: Bu Allahnn hi bir niyaz dilei yok mudur? Diyorlar ki, hi dnyaya gelmeseydim bu yaratlan varlklarn bana gre bir yaban eei kadar deeri olmazd. u halde bu nasl dileksizlik olur; ona ne demeli? Bu yzden de, sylediklerin geree uygun dmyor. Sadettin gld. Ona dedim ki: Bu ie glmek gerektiini bildiim iin ben de glyorum. Bana, Bu gece bizimle birlikte kal, dedi. Burada ne yapalm? dedim. Beynimi kurutuyorsun, mridleri de kuru kafal yetitiriyorsun, daha ne olsun! dedim. Bari gideyim bir orba ieyim. Git! dedi. Karar verildi. O istiyordu ki, senin bir zndk olduuna fetva versin. Ona ne gveniyorsun? (M. 107) Ne diyorsun? dedim. Bana, sen kfrdesin diyenin nnde ayaa kalkarak el balamak gerektir. O, zahirde grnd gibi deildir. Ben de, byle sanyor ve korkuyordum ki, nce beni ahnenin nne karr astrrlar. Bu ondan deildir, o bizimledir. Eer bana gelirse koyver gitsin, dedi. Ama ben korkmayan ancak Allahdr, diyemedim, verir, anlamaz, sorar: Allah nasldr? Mevln Celleddin, Ona sus dedim hele, dedi. Ama benim derimi yzerler, ben onunla bir ey konuamam. O halde imdi konuma, dedi. Dedim ki: u kadehi eline al, sana secde edeyim. Onu yle bir durumda grdm ve dedim ki: Kadehi ben ekiyorum, sen sus hi konuma. Houna gitmedi, dedi ki: Aydnl kzl altnda aryorsan dibi kurun kar. emseddin diyordu ki: Bu bilgelerin hi bir deeri yoktur. Hep, biziz biziz diye byk burup dururlar. Bizim bu ahap da ahmaktr. O da, ben yleyim byleyim diye byk burar. O ey ki yoktur, sen kim oluyorsun? irin bir zndkck! ems'in szn bakalarndan iitiyorum; bana hi gayret gelmiyor. Ben bilmiyorum. Ben onun ba tarafn alyorum sana geliyorum. Mevln Celleddin, bendeki byk korkuyu altst eder diye korkuyorum. Dua ediyordu. Erkekliin devaml olsun, bu buann k skdr. Ben yz trl areye bavuruyorum. Allahm diyorum kendi kendime drt gn kadar vezirin tekkesine gideyim bari. Ama byk ziyan olacak. Gazneli Sultan Mahmud'un, Hindistan savana giderken byk bir adr vard. Onu kurmak iin ok gl seksen kiiye cret verirdi, ikindi namazna doru birisi kageldi, Ben bu adr tek bama kuraym, dedi. Sabah namazndan nce

adr kurdu. Ama Padiahn yz ekidi, o gzel huylu Sultan Mahmud, fkeden yaratlm bir insan olmutu. Vezir korkusundan hi bir ey syleyemiyordu. Azn asa, bin kelle bir pula giderdi. Bylece yaplan i bo deildir. lemde bu kadar byk i yoktur. Fakat btn bunlar bir nian veya dilek urunda yaplmtr. Bunda dilekten hi bir nian yoktur. Alemde, o Mansur (Hallac) kendini bir pheye kaptrd. O Bayezid de, lm srasnda cesaretsiz davrand. (M. 108) Derler ki: Bykler ki mrlerinin sonunda tam bir inanla ona yz evirdiler, o sevgili nerede? Halis inkarclar nerede? Yol o cihetten ruh ynne gider. Bu cihet ise saliklerin yrd yoldur. Salikler o yoldan giderler. Bu i medreseye gelmez, baka bir ynden de anlatlamaz. Bu dnyay gryorsun; bir yln durumu bile onlara soukluk veriyor. Hazreti sa da, bylece bu dnyadan, farenin kediden ka gibi kat. Yiit gerektir ki, yedi bal arslanla oynasn da gam yemesin. O ticaret kervan-sarayndaki al veriten elde ettii yetmi uval ipek ile, kle ve cariyeleri braksn da her eyden el eksin. Bilmiyor musun ki, onu kim yaratt? Bakalar da her biri birer kurban keser, onlarn o kurbanda rzklar yoktur. Ama ben onlarn lokmasn yerim. Ramazan boyunca, namazdan nce birer kurban keserlerdi. Biri dedi ki: Bir soraym, siz kurban kimin iin kesiyorsunuz? Ben imamlk ediyorum ama grmedim. teki cevap verdi: Yallah, imam efendi, birlikte yiyelim diye sizi armay dnmtm, ama beni baka birisi ard, megul idim, dedi. Acaba onlar niin dvmediler? Humus yolunda, o klavuz kamad. Herkes maln nne katt; hep ilk kervann nnde olan soymulard. Byk bilginler byle l gibi, uyuklar gibi sz sylemekten uzaktrlar. Ancak ryada Peygamberi grenlerin hali bakadr. Beyit: Dedim ki dikensiz bir gl koparaym, Yahut yr! olmayann yri olaym. Yzn ekitti, szlerimden incindi. Nasl ki yukarda sz geen Sultan Mahmud o gzel huyluluu ile hep fke ve hiddet kesilmiti; ne vezirin, ne devlet adamlarndan hi kimsenin onunla konumaya cesareti yoktu. O srada vezirin gz Ayaz'a iliti. Onun glmsediini grd; hemen yanna kotu ve sordu: Durumun ne olduunu biliyor musun? Ayaz, Evet, nasl bilmem, O halde bu ne i? Ayaz cevap verdi: , ahn buyurduu gibidir. Vezir dedi ki: Bu adam bir iddiada bulundu, i istediinden daha iyi oldu. Padiah o adam yokken de ayn kerem sahi-. bi Padiahtr. Adamn bu hneri gstermesinden sonra da yine o Padiahtr. Bu deime neden? Ayaz: Evet, oras yle ama ah yle buyurmutur. aha yle dedi: 'Ey lemin ah! u hali gryorsun, iin iyzn akla;' Sultan u cevab verdi: 'Kul efendiye nasl emir verir?' Bugn onun Padiah odur. (M. 109) Gnlm ho oluyor. Biliyorum ki beni bir daha Kadya gtrmeyeceksin. Mademki i byledir bu kadarck yeter. Ama abuk sylemiyorsun. Diyorsun ki: Lokmay bylece azna koy; avcuna da yavaa kuru zm dolduraym! Sarhoum; avucun dolduysa dkmeyesin. Elini iyi tut! Bu oldu! Hey! Sana su da getirerek yardm edeyim. Ey Asm! Eer onlara bir eyler sorarsan susturursun, sen de onlara cevap vermezsin. Sadettin-i Hamav, ona niin cevap vermedi. Ama o nerede siz neredensiniz? Onun yazlarnda benim szm zerine akla uygun bir cevap varsa ve bu kendi kafasndan ve gnlnden domusa, yerindedir. Ama eer bana zorluk karrsa hem eyhlerin sznden hem de benden bir nasip bulamaz. Eer hi konumasa, kendisine yararl ok byk faydalar elde eder. Ah ite sen de byle yap! Ah gzel nasl olur? Ben onun kulana sylerken sen de iittin ah diye baramyorsan, bir ah ek bari!

Sen, balangc bu nkte olan o ileri bana anlatmyorsun. Siz bunu arzuluyorsunuz, hi hayr demiyorsunuz. Ama hep su ier gibi bilmem diyorsunuz. eyhden faydalanmak iin iki soru sordum: karlk vermedi. Acaba bizi, o verecei cevabn faydasndan yoksun mu grd? Yoksa onu kavrayacak kadar yeterli olmadmz m sand. Yahut da onu bilmek bize ksmet deil miydi? Dedi ki: Onun deti deildir; byle sorularn cevabn vermez, ancak sras gelir, neelenirse sze balar ve konuur. Gryorsun ki, konutuklar, hep undan bundan aktarma ve yapmack eylerdir. Ya bir hadis, ya bir hikye yahut bir airin iirini anlatr. Kendinden bir sz konumaz. Kendi doularndan bir eyler anlat, bir cevap syle, diyorum! Ama, o hal diliyle konuuyor. Nasl ki u duvar, sana Benden ne ses bekliyorsun? der. Kinie bu duvardan bir ses kacan umar m? Bu mana .aktr, dedi. Sen niin hcrede ak eyleri konumuyorsun? Ben, kulaklarm tutmak istiyorum, iitmek istemiyorum, dedi. Eer o sa olsayd ben ondan bir ey dinlemezdim. nk onlar senden iitti. Burada bilginin, kitabn ne yeri var? Nefsini ldrdn m? dedim; nk lmek tekrar karanla dmemek demektir. Sende o zevk srekli olmal, eer srekli ve sonsuz deilse btn bu haliyle diyorum ki, Nefis lmtr! diyelim. Ama kendisi yava yava lr. (M. 110) imdi bu yle bir kimsenin yardmna baldr ki, Allah onu da bir sebebe balamtr. Ama, o nceden Allahya dnmse, akla gelen ilk sebep budur. u halde o kimse gelir, seninle onun arasnda yerden ge kadar ekilmi bir duvar bile olsa, o yardmc aradan o duvar kaldrr, bir tekmede o engeli ykar. Bundan nceki duvarlar nasl yktn da retir sana! imdi senin iin onun yardmna bal olunca, bu sonuna kadar srp gider. Onun bu ilk yardmlarndan sonra da, Allah cezbesi gelir. Allann kazasna boyun emek sana ne kazandrr? Onun ilerine raz olmak gerektir. O her ne yapar ve sylerse boyun eersin; baka bir ey yapmazsn ki, o da yardmn kesmesin! Bir ey ki yardm artrr ona kar sayg ve sevgi oalr. Biz ltk, bitik, itik; bardaklar testiler devirdik! yle ki, elimizden kepe de kse de bkt! Saki herkesi bktrd, ama o saki de ancak bir kiiden yld, elinden ciz kald. Devaml arap, phe yok ki akl karr. On kadehle sarho olmasan on iki kadehle olursun. Diyelim ki bir kp dolusu itin, bitirdin; baka bir kpten iersin. Sonra da batmanla ier, evde ne varsa tketirsin. O zaman arap sana der ki: Bu meyhane boand ise ehirde meyhane oktur; oralara git. Bunlar sz mdrk sylyoruz? Yoksa bir kp dolusu arab kim iebilir? Yz kii bile iemez. Ama lemde asla iitilmemitir ki, ikiye dkn bir adam arabn dkt zaman daha ayktr. Yahut her kim ok sarho olur, grtlana kadar ierse daha ayktr. Bu byle olunca, kimdir o akl banda olan ayk ki, ayn zamanda bir cihan ve lemi akllandrsn? -te bu alacak bir haldir. O yiidi grmez misin ki ilh araba kanm olduu halde hep elinde arap tutmaktadr! Varl batan baa arap olmutur, -te o yiit geldi. te grmyor musun, o arab ba aa getiren Pr geldi, iimize dt! Ama onun dmesi, bin kere kalkndan daha hayrldr. Allahya ant olsun ki, bizim kapp kaldrdmz o yiidi, Allah yine bizden kapacaktr. N;hayet senin karna yolda perdeler ekildi. O eytan, Allahdan bakasndan gelmi ise yok demektir. eytan senin karna kamaz; bunu iyi bil! Gryorsun ki seni nasl kaptm, dostlarmzdan biri hatrma geldi; dmanlarmzdan demiyorum.

Dmanlarmzdan, deseydim, o, dostlardan olurdu. (M. 111) Mevln'nm sz yerindedir. Buyurmutu ki: O kime serse vel olur. O srada hatrndan geti ki, sen geldiin zaman biz de, o geldi, diye konuuyorduk. Gerekmez ki, bizim szmz kessin. Ben dedim ki: Burada o kadar kuvvet var ki, onlar tek renge boyayalm. iinde kyam ve rk gibi farzlar bulunmasa bile Allah ile birlikte olursan canna kuvvet gelir. Tenin aradan gider, gzn akan suya dner. Kabristana gittiin zaman llere sayg gstermek, onlardan bir ey istemek vacip deildir. Ancak llerin halinden sormak diriler zerine vacip olur. Kabristandan geerken, Selm sana ey mminler yurdu! dersin. Eer biri dese ki, Sen l msn? Diriler lyle konumaz. Onun sesi bu lemde deildir. O baka bir lemden gelen bir sestir. Bundan dolay bana ne buyuruyorsun, ne yapaym u lemde? Bunun ile ne ilgisi var? ok sz eek yk gibidir, derler. Bu bellidir ama szden de i anlalr. Ama gerektir ki, sz hem retici, hem de ak olsun. Konuurken tatl, gzel ve zevkli konumal. Sz, kuru ve tatsz olmamal, sz ne kadar ak olursa o kadar parlak der. Zaman zaman hoa giden bir szn aksini bile syleseler yine ona zevksiz bir szdr diyemeyiz. Sz vardr ki, her tarafa ekip evirebilirsin. Nasl ki, Minareden atlarken yar yolda piman

oldu! dediin zaman szn kesmiyorum, Syle ama olacak ey deildir, demiyorum. Sende bir kuvvet varsa sylediin szler bana ok ekici gelir, dedi. Ona sordum: Artk ne cazibe aryorsun? Her ne sylyorsan dinliyorum, onu doruluk ynne ekiyorum, zevk alyorum. Hazreti Peygamberin, Yarabbi! Bize eyay olduu gibi gster, anlamndaki duasnn iyzn anlamayanlar u ta ve kesek leminde rahat yaarlar. Ancak gz ak olanlar Allah leminde seyirci olurlar. Meer senin de kulan ve akln bu yolda deil mi? Evet evet! dedi. T bugne kadar yzlerce askda kalm konulara deindik. Burada sana kim engel oldu? Her yolda hevesle senin sohbetine kotum. Senin sohbetinin niteliini soranlara, Ben onun meclisine Kayseride uradm, dedim. eyhin ltf ve keremi bana eriti, onun bir iareti ile bana tmarlar baland. Ancak geldiim zaman o meclise yaraan nitelikler bende henz eksikti. Sen gittikten sonra beni yalnzca yanna (M. 112) ard, dedi ki: Ben ona kar gsterdiim gnl alakln senin iin gsterdim. Artk bunu yapmama sebep yok, niin yapaym? Derler ki: Mslmanlk gerektir. Evet Mslmanlk gerekse ona almal, yoksa aldatc akldan ne kar? Bo szler deil mi? Evet, dedim. Mslmanlk da keskin dnceden domutur, ok iyidir. Allahn sekin kullar yok mudur ki, Mslmanlar arasndan yetimi olmasn ve yine ayn Mslmanlktan onlara bir korku gelmesin? Hepsi kk yalarndan beri Mslmanlktan baka bir ie almamlardr, alamazlar da. Her ne kadar Mslmanlktan ve Mslman olmaktan kansalar da, Mslmanlk onlarn yzlerinden okunur. Balarn sallarlar, Evet, evet! derler. Ben de bam sallarm, derim ki: Byle ar davranlarn ne deeri var? Eer onu arap alalttysa, arabn etkisi altnda kalr, sz syleyemez; sylerse de belli olur, hi anlalmaz, onun ba da belya girmez. Ancak o kimse ki, susmak yznden, alalmtr, o, araba dayanamaz, onun ndan ve kokusundan anlamaz. Onun ba kendiliinden tehlikededir. Hallac Mansur da bunlardandr. Ama.ite bu Halla o yzden araptan yz evirdi. Bunun lemde bir yanks yoktur. Ama lemde onun szn de hi kimse sylemedi, ite Halla garip kii oldu. Bu leme geldi, grd ve gitti. Ama tekilerden belki daha yz bin kii var. nce ona btn yollar kapadm. Ben imdi sylenmi (gevelenmi) szleri dinlemek istemiyorum. Sana kulak veriyorum, senden yeni szler istiyorum; senin szlerin nerede? Evet kulaklarm holand. Ama kulaklar holanan o topluluk da, bu yzden kavga karrlar. Eer burada bir dman olsayd hemen imdi ldrrz derler. Mademki, aramzda dman yok birbirimizle mi vurualm? Ama kyasya vurumayalm ki, bir yerimiz krlmasn; kimse lmesin, birbirimizin yzn mosmor etmeyelim dedim. Ama o, Hi inkr etmedi, dedi. Ben de, Etti! dedim, hem de manev inkrda bulundu. Semm hakkn vermedi, onu tamamiyle anlamad, ite bu inkrdr. Yoksa sen nceden bana bu sz dinlemekten utan gelmiyor dememi miydin? Byk Mevln'nn (Sultanl-Ulem) szn yazyorum: Buyuruyor ki: Eer Hakk gremiyorsan nasl secde ediyorsun? Allahdan daha byk birisine mi secde ediyorsun? Nihayet, yazlmas kfr saylan bu szde bir tutarszlk var m? Kuran'da, De ki, eer deniz Allah yaratklarn yazmak iin mrekkep olsayd, o yaratklarn says bitmeden denizin suyu biterdi, isterse denize bir kat daha yardmc gelsin! buyurulmutur. Bazlar bu konuda korkmadan ok ak konumulardr. Yusuf ve Zeliha hikyesinde nasl gizlilik olabilir? (M. 113) Ancak o srrn sahibi eer onun aklanmasn dilerse aklar. Yoksa o sr var olduu mddete sr olarak kalr. Bilmeyenlere gre sr yoktur, onlar?, gre her ey aktr. Nerede o insan ki, iinde bir srr olmasn; bir sr ki, Yahudilere ve. Mecuslere kadar gelmi, okuyan ocuklara kadar ulamtr. O nasl sr olabilir? Evet, sr olur, ama nasl olur Kuran'm farz kld ey nasl sr olarak kalabilir? Evet sr olur ama Kuran'm aka yaplmasn farz kld bir ey sr deildir. O deiik renkli de olamaz. Sr, nasl deiik renkte olabilir? Hele szdeki himmet hep srekli olursa. Kuran'daki nsih ve mensh bahsine gelince, bunlar nasl kadm olabilir? Va'd ile Va'id de yle deiik deil mi? Bu, anlaytaki eksiklikten ileri gelir. Nsih, mensh gibidir. Va'd de Va'id gibidir. O cihet bu szlerle anlalmazsa bunu baka bir deyimle buyurdu ki, bu sz kapayalm. Her gn kendi szm tutmuyorum. Naslki Sen, o kiinin att kerpileri kuvvetli iirleri ile paralad; onun ayana vurdu. O zaman adam, Hey, hey! Ne yapyorsun? dedi. Sen u cevab verdi: Sana iirlerini rtmek, harap etmek galiba g geliyor. Sen niin benim iirlerimi deersiz buluyorsun? Adam, Yoksa sen Sen misin? dedi ve

ayana kapand. O hilaf yani tartma bilgisi okuduundan dolay tartmac olmutu. Ama bu szmden onda bir muhabbet belirdi. Artk onun szlerini krmadm, dedi. Sen de kendi benliinden kurtulduun zaman ona dn; o sana dnnce sen de dnverirsin. Bylece susarsn. Ama sonra ne yapaym, dedi. Dedim ki: Sen de kalkarsn alnna on pck, yz pck kondurursun, tartma byle olur. Bu soru yalnzca Reidddin'den mi yoksa herkesten midir? Gel ey katksz ruh! Biz saman altndan yryen su muyuz acaba? Nasl ki, su samann altndan yava yava yrrken samann haberi olmaz. Saman, anszn havada toz duman olur bir hamlede uup gider. Ama su kalr yerinde. Senin olduun yerde dost meydandadr. Aslan avlamak iin ona karakulak denilen bir hayvanck gsterirler. Onu grmeden aslan tutulamaz. Sof de srnerek olgunlar. aha-beddin (Shreverdi-i Maktul) Allah zat ve zat tesi hakknda sz syledi. Gnlm Nasiruddin'i istiyor. Ziya'ya yle demiti: Karm Allah yoluna gitmiyor. O da, Onlar uyumaktadr, uyku ekiyorlar gerektir ki biz uyandralm, denetleyelim, dedi. Bir kere eyh Ebubekr'e murakabe srasnda dedim ki: Ondan yoksun kaldk. Dedi ki, Onun mridini gryorsun ya! Bu sz aynen eref de, Ebubekr'den nakletmiti. Bir aralk, Eer bu bulguru yemek sizde gaz yapyorsa ben gaz yapan eyler yiyorum. Bunu inkr etmiyorsun ya! dedim. Hayr, dedi. O halde neyi inkr ediyorsun? Onu yapmayaym da ne yapaym? (M. 114) Ev birdir, kn bin trl zorlukla yayorum. Zaman zaman krlara kyorum ne kadar zorlansam bir ses kmyor ancak burada korkudan damarlarm altst oluyor da-ralyorum ve bende gaz toplanyor. stiyorum ki, o saatte bir leen alaym da ses arada kaybolsun. imdi de bylece farz et, t ki bana o utandrc hal gelmesin. Ant olsun ki, senin yzn grmek bizim iin mutluluktur. Hazreti Muhammed'i (S. A.) grmek dileyen kolayca gitsin Mevln'y grsn. Rzgrla dalgalanan imenler gibi kendini zorlamadan onun nnde eilsin. Bunun aksine davranmak isteyen de diledii gibi yaar. Mevln'y bulan ne mutludur! Ben kimim? Ben bir kere buldum, ben de mutluyum. Eer inancnda kukun varsa, o, en kestirme yoldan kukularn giderir. Biz phemizden dolay bunu istiyoruz ki, bir zaman ondan holanasn; bir zaman da sana soukluk gelsin. Bu bir i hesab deildir, dostluk hesab da de Idir. Bu yol o tarafa giden kestirme yoldur. Mev-ln'ya kar gnn hayrla gesin, gecen saadetle! demenin manas nedir? Bir gn biri sordu: yetteki, 'Allahy erken sabahlarda gece gndz tebih et,' diye buyurulmasnn manas nedir? Ona u cevab verdim: Yaz renmeye alan bir ocuk, ancak szlerin alt tarafn anlar, sen de bylece sz altndan anlyorsun. u halde burada fark nedir? Mademki sen bir geree eremiyorsun o da kendi almas ynnden bir mertebeye eriemez. Buradaki fark acaba ne olabilir? Dedi ki: Gece u demektir ki, bir bulut gelir, karna bir perde eker. Nasl olur ki bir velnin mridi onu yetmi kere grebilsin? Kitapla gnderilmi Peygamber bile o mertebeye erememitir. Dedi ki: Btn bilginlerce aka bilinmektedir ki, her Peygambere bir zellik verilmitir, brahim'e dostluk Musa'ya kelm (konuma), Hazreti Muhammed'e (S. A.) ryet yani Allah cemalini grme ve eitli arkadalar edinme hasleti verilmitir. Dedi ki: Bunu syleyen Aye midir? Yoksa onlardan bir topluluk mu? Hatta Aye demitir ki, bunu Muhammed'in (S.A.) sylediini sananlar kfir oldular, bni Abbas dedi ki: Ey Aye bize hayz (ayba) meselelerini anlat. Ama o kimse ki, kendiliinden, velilik ve peygamberlik, kendini grmektir, derse bu yalnz bilgisiz halk tarafn korumak iindir. Bunu ancak baka szlerle ifade ederler. (M. 115) Her ne kadar nurlarn coup tamas, ilh doular ve bululardan aka bahsetmezler. Bugn o bir gerektir. Btn bilginlerin birletikleri bir nokta vardr: Vel, nebinin mertebesine eriemez, nk velnin yahut velnin mridinin grd ey, nebiden niin gizli kalsn? yette: Bu dnyada kr olan ahirette de krdr, buyurulmutur. Mevln'nn mektubunda yazd bu sz ok dndrc ve heyecan vericidir. Ta bile olsa o taly-la kendiliinden kmldanr, harekete gelir. Hazreti Peygamber buyurdu ki: Zamannzda size Rabbin:z-den gelen kokular vardr. Ancak siz ondan yz evireceksiniz. Bana yle geliyor ki, bu hadisi, bu sz ve tercmesini halka anlatasn, bunun manasn yo-rumlayasn! Grnyor ki, bu gzel kokular Allah yaknlna ermi yle bir kulun nefesidir ki, saadet kimyas odur. Yoksa ne o kitap, ne o kimya, ne o saadet bununla llemez. Bu kimyadan (iksirden) bir zerre, bakrla dopdolu yz binlerce ambara konsa hepsi de halis altn olur. O halde, o Allah erinin nefesi nerede? diye sorarlarsa! iir:

Dn gece ryamda bir pir bana dedi ki, Ak yolunun bels, hep ben ve biz szndendr. Ona dedim ki, o halde ben ve biz hangisidir? Btn zorluklarn aresi sizdedir. Her hangi bir ey ki Hakkn ayn deildir hep ben ve biz szlerinden ibarettir. Hatann kayna odur dedi. Kelm yani sz, Allah sfatlarndandr. nk Allah, Kelm sfat ile grnr, kendi zatn gizler ki, sz halka erisin de perde arkasnda kalmasn. Yoksa perdede olan Zat szn halka nasl duyurabilir? Bu onun elindedir, dilerse bu perdeyi nne eker, dilerse arkasna atar, onlar perdeye sokmaz, derler. Perdeledii eylerin de rtsn kaldrmaz. Bu sz u maksatla sylyorum: Konutuum zamanlarda ok kere pek tatsz hallere dyorum. Allahn zat'ndan ayrlmaz sfatlar vardr. Mucize ve keramet ise kulun sfatlardr. Allahn mucizesi olmaz. ok makbul kullar vardr ki, onlara Allah sfatlar yol gsterir. eyhin katnda olduun zamanlarda da baka eyhlerin yannda da, ilede kalmaynca, sana devaml bir halvet hali gelir. yle bir durumda olursun ki, hep yalnz kalmak istersin. Allahn yle kullar vardr ki, yanlarna giden bir kimse onu daima halvette bulur. Bana da mademki hi kimsenin m-rid olmas gerekli deil! Ben niin ona bir eyler sylemek kaygsna deyim ki, o da bana gcensin ve yolundan sapsn. (M. 116) Evet hangi gn olduunu iyice hatrlamyorum, bir sze balamtm. Mevln'ya gerekirdi ki o szden dolay bana fkelensin. nk benim onunla aramzdaki dostlua yaraan da, o konuda hi bir sz konumamakt. Mevln da gnl alakl gsterir; hayr derdi. Mevln, benim zerime farz veya vacib olan ben yerine getiririm, diye cevap verirdi, ite o gnl alakl, eyhlerden kalma bir tredir. Bu, onlarn yapacaklar bir i onlara yaraan bir erdemdir. Bu, eskiden beri byledir. Ezelden ebede kadar da Allah ile birlikte ayakta kalacaktr. Ancak bu kulaklarla duyulmaz! nk kulaklar da toprakla doludur, gzler de. O gzel ve byk Allah kelm bu kula buyurdu ki, o konuda bir ka sz syleyeyim, onlara sesleneyim de yollarna k tutaym. T iimden gelen bu szler hi bir zamanda sylenmi szlerden deildir. Ben bir ka rnekle yetindim. Bunlarn zetini Kuran'dan dinleyebilirsin. Szn deimesi, manann da deimesine delildir. Derler ki: Hazreti Muhammed (S. A.) Hira dan-da halvete girmiti. Buyurmulard ki, bu halvet kendi kurduklar kurallara gre yaplsn. Dedim ki: Bunu kendileri yapmamlardr. Bana, Biz senin szne inanmak istemiyoruz, dediler. Hayr asla, ama ben evvelce nakledilmi olanlardan baka bir ey sorarsam, tefsirden bir ey sylemediin gibi, kendi aydn grlerinden de aklamalar yapmyorsun, dedim. Benim yanmda szlerimin zetlerini dinledikten sonra kendimden bir ey syleyemem, dedi. u halde sakaln, byn birer birer yolsam, bu benim aydn grmn ifadesi ve benim szm olur mu? Bu yolda, bu sylediin eylere ok rastlanmaz. Benim emrim olmadan hi kimseye vahiy gelmez, benim emrimle gelir, benim emrimle gider, gibi szler vardr. Ah, istedi ki benden bir sz iitsin! Ama onu nledim. Ban evirdi, ard. Her ey benim emrime boyun emi, benim hkmm altndadr; her ey benim buyruuma ve fermanma baldr. Anszn bir Ah! ekti, bana vurarak dar frlad. Ak salar birer birer meydana kmamt ki, onlar koparalm. Niin gitmiyorsun, toplamyorsun? dedi stemiyorum, dedim. Niin? diye sordu. Bugn benim nefesimi kesiyorsun, bu yemek bana ziyan verdi. Maksadn ne olduu belli deildi, Bana ziyam yok, dedi; kar bir yry yaparsn birlikte dolarz. Bizimle ilimden konu. Orada ne dolap duracaz. Eer bu marifet alt yl nce olayd vakit geirmiye yarard. Dostlarla da beraber olurduk. (M. 117) iitiyoruz ki bu Konya'da bir ok sem lemleri, davetler oluyormu. Biz grmedik. "Yani onlarda bir hal ve kal'dan bir ey yok. Greceksin, dedi. Sizin cemalinizi grdm gnden beri, gnlde size kar bir ilgi ve sevgi yerleti. Eer hi yaz yazmak bilmiyorsan, sana yaz reteyim. Ancak sen bunu biliyorsun. Ben yle birini istiyorum ki hi bir ey bilmez, ama renmeye heveslid r. Bunu sylediim u anda sen gnl alakl gsteriyorsun, bu ilgi sana neden dolay gsterilmedi diye zlyorsun. Sen benim ne sylediimi iitmiyorsun. O senin nefsini, nefsinle buldu ki, Peygambere kar h, Yolunu arm, demeyesin. Ne Allahy kaybedip tekrar bulmakla ilgili szlerden, ne de eitli sz yorumlarndan ban dnmesin! Bu her ne kadar ak manal szdr ama buradan Hak yolcusuna yz milyon sr meydana kar. Bu manadan, Tann isimlerinin evreledii engeller ortadan kalkar; bu arada, baka duvar ve engellerin nasl alacan retir. Nefis kelimesi i'n diil dememiler miydi? Ben buradaki gizli nkteyi saklayabilirsem onu sakl tutaym.

Muhammed Gyan, Bu ne oluyor? diye soruyor ve tekrar diyordu ki: Evet o onlardan daha bilgindir. Yakk alr m ki, o onlarn kadn gibi olan nefislerni bir Mevln Celleddin yapsn? Onlar bilmezlerdi ki, onlarn nefisleri yaratlta inci gibiydi. Tus, o buzay benden soruyordu: Ne diyorsun bu konuda? Biri pek aa dt diyor, teki bu zikir yznden olmal diyor. Dedim ki: Hayr bu mezkr yani Allah ynnden olmutur. O mimber zerinde bir ka nara atar. u halde bilmiyor musun ki, neden bu? Ne barp duruyor? nnde baka iki buza daha oturmu ama onlar kendine yakn grmyor. Onlar da bizi kendi postuna oturtacak diye abalyorlar. O, zrler diliyor, Ben onun ehrine geldim, evine konuk oldum. Bana nimetler verdiler, hizmetler ettiler, dedi. Bir bahane ile onlar dar gnderdi. Benden sorular sordu. Dedim ki: lemle megul olan bir insan Kuran' ezberinde tutamaz. Zeynedd'n-i Tus benim mridim idi. Onun da bir mridi vard ki, divane olmutu. Onu daha beter bir hale getirdim. Dedi ki: O kim oluyor ki, benim mridim olabilsin? Ben onun g bi kimseleri hi mridli-e kabul eder miyim? nk o ancak kendi hayatn grd. Ama o kimse ki kendini feda eder, phesiz diri kalr. nk kendi hayatn orada grr ve nereye gideceini sonunda kestirir. Ama kendi hayatm gremeyen, bu hayat nasl hevaya verebilir? (M. 118) Meer divane olsun ki, lm hayattan stn tutsun. Bu noktay aka gren kendi hayatn ve onunla ilgisini dzenine koyar. Kfirler ve onlara uyanlar, iliiklerini kesmilerdir. lden kimse namaz bekler mi? Biri gelse de lye, Kalk namaz kl! dese, btn aklllar, Bu adam delidir, bunu tmarhaneye gtrmeli, zincirlere vurmal, her gn sopa atmal ki, akl bana gelsin, derler. Ama yar deli olan kimse bunu iitirse, Hayr, der. Bu divanedir; bunu ya tmarhaneye gtrmeli, yahut ldrmeli. Sendeki o kutsal ku, beden kuyusundan bir utu mu, artk oru dncesinden, namazn utancndan kurtulmutur. nk ruh utu mu, beden ldr. Kim, lye, kalk, namaz kl! diyebilir? u halde buna nasl yle bir teklifte bulunmak gerekmezse, ayn sebeple, yayan llere de bir teklif yaplmjaz. Meerki, taklit yoluyla hatrnda bir eyler kalsn. Ama phe yok ki buna da bu saatte dorudur demek yaramaz. Merhaba ey biricik dost! Nefsin bendedir; gnln de benim hkmm altndadr. Kh bunun szn dinlerim, kh onun szn kabul ederim. Bana diyor ki, Gel Yasin oku seni hal mertebesine ykselteyim! Ben am, sende de hal mertebesi var, bende bu yoktur. O kadn retmen ocuklara Arap alfabesini retirken, Elif iki stn, elif iki esre, diye bir ezgi tutturuyor, el rpyordu. Bana bir hal geldi, raks etmeye baladm. Dedim ki: Benim stmde hi bir eyim yok ama, elifin iki stn var. Benim k gnnde postum bile yok! Hep eyhlerden kalma gelenekleri anyordum. Diyordum ki: Eer yolculuk ederse, onunla birlikte gideyim. Onlarla demiyorum. Bununla beraber bin trl bahane buluyorum, gitmiyeyim diye gzlerim aryor, diyordum. Gelemiyeceim. Biz birisine bir ey sylyoruz; onun bu ile ilgisini gremiyorsak uzakla diyoruz. nk zorluk olur. Bylece kurtaryoruz. Ancak onda kendi benliinden bir ey kalmad zamana kadar bekliyoruz. Nasl ki, bedenin yaras salnca zerindeki pamuk der. elik omak oyunu zamannda bir kere bana Cneyd ile Bayczid'in hali geldi, onlar ne yaptlar, diye dndm. (M. 119) imdi Sultann olu Sultan olur, meydanda top oynar, topa omak vurur. Bu nasl oluyor? Herkes bilir ki, elik omak oynamak nerede, devlet topunu oynamak nerede? Yani meydandan ikbal topunu kapmak ve onu dilediine vermek baka baka eylerdir. Allah dilerse grlecek, grlm olacaktr. Mevln alnmdan pt. Ben benim, ama imdi ben sen oldum. Tpk yle grmyor musun? Bu birlii bir kaynama farzet. Kalk gidelim. Benim ne zaman arkadam oldun? Benle sen hangi mescitte namaz kldk? imdi de alamak zamandr. Alamyorum. Ancak Perir alyordu. eme banda oturttum sustu. Bir Ha sark paras verdim. Kulan bk de alasn. Sen ve ben houz ya! Allah beni senin iin yaratm. Btn lemi sana sattm! Gidin, arayn! O emsi gremedim. Halep'te mi acaba? O iradesini yitirmi mritlerin zntsnden olacak ki, o da onlar gibidir. Bir ka adm gider, sonra buz gibi sourlar. Ama eer beni greydi hizmetlerde bulunurdu; brakmazd geleyim. Bu gmler de yanmda kalrd.

Aman bir tuhaf bakyorsun! Evet ne diyorsun? Yarabbi olmaya ki bir gn bile gnlmde ona ait sayg ve sevgiler azalsn! Allah izin verirse sakn gitmeyi dnme. T bir hafta onu oyaladm. Parlak, aydn ve gzeldi. Mademki insafl davranyorsun, ondan yz bin nian bulacaksn. Kh hayal kuruyor, kh akn duruyorsun, nsan olunun az gecikse de yine kendi nne gelir perde olur dedim. Kt hayaller, kt hayal deildir. Sana da temiz, gzel ve aydn bir hayal bylece perde oldu. Ama nereye gider? O senindir. Ancak o azk bugn vermi olsayd, gelecek hafta baka bir ey olurdu. O azk, bugn de sana ular, nk senindir o! Senin olmasayd bile yine sana eriirdi. nk yle olmasn Allah dilemitir. Allahnn ii byledir. Olmayacak eyleri olanakl klar. Anadan doma krleri bile grdrr. Gze tam bir beyazlk gelince filozoflarn akl bu gzn artk grebilmesini kabul etmez. Ama bu, Peygamberlerin aklna sar. Hakk elinde tutan felsefeci, Bu benim iim deildir, bende o kudret yoktur, der. (M. 120) Ama byle sylersen kendiliinden Mslman olursun. Kul yle bir durumda kalr ki, der, yzst kapanr, ama Allah yardm onun elinden tutarsa yine kalkar. Tann o kulunu zikir ynnden de sorumlu tutmaz, zr vardr, der. nsan sevdiini ok anar. Hele o sevgili, Allah olursa! Ama onu gerei gibi anabilmek kimin elinden gelir? Biz hep sizi anmaktayz; sizin aknzla doluyuz, istersen vur onun parman kr, ben derim ki o parmak eskisinden daha salam olur. Lkin sana el uzatan o edepsizlerden seni Allah korusun. Cebrailin bile bundan sonra onun ilhamlarn elinden almaya gc yetmez. Bir Euzu Besmele ekerek parmaklarn tut, ylece kaldr. Ho bir aka bir Msr altn deer. Bir Msr altn demezse bir Rey mangr, bir Rey mangr de-mezse bir Rey akesi deer. Altn, mcevher deerinde olabilir. Onlara, benim nmde arap imeyin demitim. teki de diyordu ki: Bizler din bilginlerindeniz, medresemiz, mescidimiz var, korkumuz yok! Sen kendini zecek bir i yapyorsun, arada bir azar iitirsen ne kar? Bana syledikleri bu szden rkmedim. Kpn iine girsem de otursam bile elbisem namazdan geri kalmaz, bana ne zarar var? Zaten benim kklkten beri bir korkum yoktur. Ancak uzaktan bir sarho grsem zerime decek diye irenirim. imdi paran var m? Seni hacamat ettireyim de bir erbet iireyim! Bugn La ilahe illallah, yani lh yoktur ancak Allah vardr, demekle nce Allahy inkr eder sonra Allah anmaya balarsn. Halbuki kfirler, onun birliini isbata, ancak La lhe llallah, dedikten sonra balarlar. Ondan sonra da bir takm kara ve san kuruntular kafadan atarlar ve daha sonra da o kuruntular geip gider. En ok aydnlk bu tevhidden sonra balar. Zaten iin ve dncenin temeli de bu dur. Yoksa hocann ve bilgin geinen kimsenin itii ey bu deildir. Kad Honci ona ok sayg gsterir, O benden daha soyludur, yetkili kiidir, derdi. Onun hakknda her ne kadar yle byle yapyor diye sylerlerse de o aldrmaz, bunlar yzne vurmazd. (M. 121) Bir gn diyordu ki: Bize, namusumuzla bu iten vaz gemekten baka are yoktur. Bana da diyordu ki: Benim hakkmda Kad yle syledi. Ben utandm. Gldler. Kk yatan beri ocuklara retmenlik yapyorduk. iyorduk. Bu bizim iin eski bir adet halini almt. Bir ka gn imezsem, bedenimde bir titreme balar, felci andran bir rahatszlk belirirdi. Gzel sylyorsun, dedim, Ama yava sesle konuuyorsun. Gerektir ki yksek sesle syliyesin. O gerekten bize bal ise, balk parasn nceden verir. ehirde hangi kadn vardr ki, bal pein almtr? Nerede o yzsz kz ki, yz grmln pein ister? Nerede o eek damatk ki, onu benden stn grr. Bal baka bir yere emanet brakr da bana gvenmez. Yahut yerine koyar. Nerede o yz grml almam kadn? Onun ne deeri olur! Yoksa ben onunla nasl anlarm? Elini uzatt. Elimi mi istersin, yoksa kitab m? dedim. Elimi tuttu, dedi ki: te kitap! Szn tut, iki kii arasnda dmanlk olursa huzurda bartrlr. Birleirlerse ne iyi! ki Allah kulu geimsizlikte devam ederlerse, buna iki kii arasndaki anlamazlk derler. Ama bu dmanlk ve geimsizlik Allah ile kul arasnda ise dzeltilemez. ki kii arasndaki anlamazlk iki tarafl dmanlk demektir. O bizimle birlikte hile ile kurnazlkla yayor, bize inanarak deil. Ama kurnazln tamamn da bilmiyor. Halbuki, Mslman btn hileleri bilir. Ben, eer hayatta olsalard nl Cuh'nn kurnazln da bilirim, Ebubekri Rabab' nin hilesini de. Hatt Peygamberimize hile eden Abdullah Bin meyye'nin marifetlerini de bilirim.

Onlar bana bu konuda ok eyler rettiler, onlardan faydalandm. Bu yzden btn kurnazlklar rendim. Hatt bunlar ellerinde olmayarak benden bir tek ikyette bile bulunamadlar. nk bu ite olgunlamamlard. Abdullah ka kere hapis olmad m? Eer kurnazlkta olgunlam olsa idi dmanlar onu hapis edemezlerdi. Belki o dmanlarn hapis ederdi de onlarn haberi bile olmazd. Bunu bilirim, ama byle bir davranta bulunmadm. nk ben kurnazln sonunu ve derecesini de bilirim, gerek davranlarn sonucunu ve derecesini; nereden gelip nereye gideceini de anlarm. Bu kadn istiyor ki hem kurnazlk yapsn, hem de kimse bilmesin! Eer yz ve yorgan hazrlattrsam, bundan daha hayrls gelirdi. Bunlar kendisinin oldu. Ama eer gerekten bana bal olsayd, ona hi kimseye vermediim eyleri balardm. Ka kere bana zahmet vermek iin Kadya bavurdu. Ama, Kz kardeime yedi dirhem karlnda ald yorgan getirin, diyemedi. (M. 122) Bilir misin sen kimsin, makamn nedir? Ben sana diyorum ki, sen yle yce bir kiisin ki, eer Hazreti Peygamber hayatta olsayd seni yolda olarak seerdi. teki peygamberler demiyorum. O sana geldi, seninle birlikte baka dost semedi, seni halvetde ziyaret etti. Bununla beraber, sana dmek tehlikesi grnyor. Ama bu, kt bir dme deil. Ancak maksad geciktirecek olan bir dme tehlikesi bu, dedi. Bunun zerine kabul ettim; ama aramzda geenleri anlatmasn kabul etmedim. Bu, cimri likten deil. Eer Allah kullarnda cimrilik olsayd, Allah korusun, sen beni nasl beenebilirdin? nk ben seninle birlikte olursam daha ok beeniliyorum. Dediler ki: ite sen bylesin; onun seninle birlikte olmas houna gitmiyoc mu? imdi yapt gibi sana bir zahmet mi veriyor? yle ise bu iyilikten sonra yumuamak gerekli oldu. Hayr ancak bunda bir ikiyzllk, bir nifak var ki, o baka ynden geliyor. phe yok ki sen bugn gzelsin. Biz Muhammed Gya-n'den aydnlandk; sen de temiz kalplisin. Ondan sylemi olduun eyleri dinledim. Ben artk gszm, sana dndm; bu noktada duruyor, seni dinliyorum. Hatrmdan neler geiyor? Aramzda geen tatsz hatralar unutur, yahut gizlersen ben de bunlar olmam sayarm. Ancak sen nerede olsan yine eksik saylrsn. Sonra acaba benimle Mevln Celleddin'in bu ocuu arasnda ne var diye dndm; Allah bilir dedim. Acaip, dedi. Senin bundan sonra bu olay zerinde durmana ayorum. phe yok ki, biz seninle ilk sene bir anlamazlk halindeydik, ama bunu sana hi amadm. Bunu gizlediim iin de an-lamamazlk gnden gne artt. phe yok ki bu szm yanan bir ate gibidir. Ben de ilk sene bu atele kavruldum. Bir sr hikyeler anlattm. Artk geen gemitir, ben de bu iten vaz getim. Zaten daha ne zamana kadar konuacaktn bunlar? Hep eskiden beri anlatlan hikyeler. Zaman olurdu ki, ok atelenirdim. Bu alkanlk hali bende o derecede kuvvetli olmazd. nk bende sevgi eksiklii olmakla beraber bir ikiyzllk de vard. slm be temel zerine kurulmutur, anlamna gelen hadis dolaysiyle byk bir mesele zerinde durdum. Bizden sordular: Bana bir criye verirlerse, bu meru bir evlenme olur mu? Ayrlma veya birleme hallerinde mihr paras vermek gerekir mi? Ona, paras karlnda bir ey satabilir miyiz? Evet, bak istediin gibi sana teslim oluyoruz, dedi. Bizim szmze ve iimize raz oldu. Onun ilerinden ve kendisinden saknr msn? diye sorunca da, Evet, dedim. Eer o, Ben senin muhabbetini satn almak istiyorum, ama Allahtan korkuyorum, derse, ben de, Dilediin ey mmkndr, derim. Mademki Allah adn anarak bir sz syledin, Allah o ie yardmc olur. O bana bir criye verir de ben mazeret gsterir miyim? Bu armaannda gerek davranm ise hi nazlanr mym? Bana dedi ki: Cbbeni satmaktan honutsuzluk duymaz msn? Bu inkr gerektiren bir soru yahut da anlamak iin sorulmutu. Ben inkrla cevap verdim. Dedi ki: Eer bu ondan deildir dersem bu manay azaltmaz. (M. 123) Bu cevap ancak sana sadaka olarak bir ey veren kimseye yarar. Sadaka alan kimse onu alrken nasl bir eziklik ve gnl alakl ile alr, Ben fakirim, yoksulum, hi bir eyim yok, der. Has kullar besleyen o kimseler iin demiyorum. Bu, Allahnn elinde pek nemsiz bir itir. Bir kimse baka birini gerekten sevdiini iddia ederse, ondan delil istenir. O delil ise, mal vermek, bata bulunmaktr. Nasl ki Mevln da beni sevdiini iddia etti, geldiim zaman binlerce ihsanda bulundu, beni korudu. Bunlarn hepsini Allann bir ltf sayarm. Musa dedi ki: Allahm! Bana bir arkada verir misin ki, ben sylemeden bana hizmette bulunsun. Acaba verdi mi vermedi mi? Dedim ki: Verdii bu yolda iin ona baar da verdi mi? Hani? dedi. kinci defa sordu, Hzr ona fke ile cevap verdi; ben sana sen benim yaptklarma sabredemezsin demedim mi? Bu fke, nefisten gelen bir davran deildi. Allahnn has kullarnda, nefisten gelen fke nasl olabilir? Allahya snrz. O Allahsal fke idi. Ondan saknmak gerektir. Musa'nn bakaca diledii zrler anlatlamaz. Eer senden bir ey sorarsam... dedi. Hzr el rpt, sevincinden oynamaya balad ve nihayet, abuk syle beni bu iten kurtar! dedi. Kendine gel! diyordu, Allah nerede? imdi ne

veriyorsunuz ki? Byklerden biri bana bir ey anlatt. Ben onu kuru szlerle anlatabildiim iin zlyorum. Eer Mevln' nn dilei o ise bana ne devlet ki, yzm o dilek tarafndan evirmiken Allah tekrar beni o tarafa yneltti. Musa'nn bandan geen o hali o bir daha gremedi. Bu Hazreti Muhammed'in (S. A.) bandan gemiti. aln gayret edin ki, arada hi bir perde engel olmasn. Size gideceiniz yolu rettim. Allaha yalvarn: Ey ulu Allahm! Bize bu devleti sen verdin. Bizim bunu elde etmemiz iin hi bir yolumuz yoktu. Senin keremin bize k tuttu, tekrar kerem et bize! Bu devleti elimizden alma! Bu konuda sizin yolunuzu kesecek olan eytan deildir. Ancak Allah gayretidir. nk onun size gsterdii keremi koruyamazsanz onun gayreti sizden geri kalacaktr. Eer aranza bir ka gnlk bir ayrlk girecek olursa ona tekrar yetimek iin aln. Benim bulunduum yerde konuulan szler arasnda belki benden dinlemisinizdir. Araya ne evlt, ne de baka bir ey engel olabilir. Dileiniz ylesine hararetli olur. O dilekteki iddet ve hararet, her kime arparsa onu ykar ve o sizinle dost olur. En souk kimselerde bile artk soukluk kalmaz. Eer o olaydan size (M. 124) bir hal eriirse ne mutlu olayd o. Bu hale her kim engel olursa ite o eytandr. lk Allah gayretine engel olmak ister, ama imdi o bir i yaparken eytan karrsa, sen de ona uydun demektir. Hayr efendi! Allahn adn anarak ona yolda olalm, diyorsun. imdi bu srra niin Deerlidir, diyorsun? Evet, buna ne verseler deer ama bu da l ile olur. Siz benimle yoldalk yapamayacaksanz o baka. Ben teklifsiz, pervasz bir adamm; ne Mevln'nn ayrlndan bana bir zahmet, ne de ona kavumaktan bir sevin gelir. Benim bir eyden holanmam da, incinmem de yaratlmn gereidir. imdi benimle yaamak zordur. Nasl ki, Musa Peygamberin o nc dilei Allahya kar duyduu arzu ve istek ateinden, ak tutkunluundan idi. Yoksa Hzr'la bulumak iin deildi. Musa'nn bu husustaki al senden daha m azd? O, yle bir k idi ki, sekiz gn dokuz gn hi bir ey yiyip imedi, bundan dolay da halinde bir deiiklik olmad. Hzr'a dedi ki: Eer yolculuun cretini istersen, alabilirsin. Hayr, dedi Hzr, tc seninle benim ayrlmamz zaman gelmitir. Aramzda uzaklama gn gelmitir. Musa Peygamber uyand grd ki: iir: Dilber gitmi, mum snm. Saki uyuyakalm, Can ver ki onun vuslat bir daha ele gemez, Sermest olanlara eriat kadehiyle bade verilmez. Tecrid ehli erenlerin birlikte itikleri mecliste, Kendi nefsine tapan gafillere bir damla bile verilmez. Baharda yarin yanandan uzak olunca, Badan bana ne? Yeillikle ne iim var? Badan yeillik yerine nasl diken koparrsn? Buluttan damla yerine nasl ta yaar? Benim iin sizinle birlikte bulunmak daha hotur. Geri Tebriz'e gidersem orada bana mal, mlk, mevki ve yce makamlar verirler. Ama sizinle beraber kalmak bana onlardan daha ho geliyor. Bana mal ve makam vaat edenler, szm dinlemez ve anlayamaz-larsa bundan nasl holanabilirim? nsan yle kimselerden holanr ki, szn dinler ve anlarlar. (M. 125) imdi dilekte bulunmak, Allah keremini aramak ylesine olmaldr ki, Musa Aleyhisselmn yapt gibi, iddet ve harareti dolaysiyle hi bir engel araya girmesin. Nasl ki Musa Peygamber sordu: Cihanda benden lim kim var? Arkada Y'a cevap verdi. Alemde senden daha' lim bir kii var, dedi. Musa, bu cevaba kzmad, ona darlmad, Bu ne szdr! demedi. Ama sadece, Ha ha, nasl dedin? diye bilgi istedi. nk aryordu. Y'a da Peygamberdi ama hkm sahibi deildi. O alarda hkm yetkisi Musa Peygemberde idi. Bu sz kendimden sylyorum. Benim de bir aradm varsa, byle yaparm, yapabilir miyim, diye dikkat ederim ki, araya bir engel

girmesin. Musa, arkadana, yllarca ararm anlamna gelen Ev emz hukub demiti. Bu hukub, bir deyie gre krk yl, baka bir yoruma gre krk bin yl, daha baka bir deyie gre de seksen yl veya seksen bin yldr. Bu Musa hikyesi, ylesine scak bir hikyedir ki, ateinden gkler tutuur. Ama bunu souk souk anlatrlar. Musa ile arkada, iki denizin birletii yere geldiler. Buras bir deyie gre Halep evresinde Antakya yaknlarndadr. Yahut da bir tepe zerinde namaz klyordu. Baka bir anlata gre de bir kr ata binmi olan Hzr, deniz zerinde yrrken, uzaktan onu grdler. imdi, Ulu Allah, Hzr' verken onun hakknda, Kullarnzdan bir kuldur ki ona katmzdan rahmet verdik, buyurmutur. Bu sz baka bir kul hakknda sylenmemitir. Hele ona ayrca, Kendi katmzda ilim rettik, buyurulmas da baka bir iltifattr. O ilim medresede retilmez, tekkede, okutma yolu ile, kitaptan renilmedii gibi hi bir Allah kulundan da elde edilemez. imdi, Y'a, Musa'ya dedi ki: Ben, Hzr'n iinin inceliini bilirim. Onunla yoldalk yapmaya g yetiremem. Bundan dolay beraber gelemem. Ama sen eer ondan ayrldktan sonra, bir daha bulumak zere arkadalk yapmak istiyorsan gidebilirsin. Y'a geri dnd, Musa ile Hzr birlikte kaldlar. Birb'rle-riyle konumaya baladlar. Hzr, Musa'ya bir eyler sordu, Bana uyacak msn? dedi. Musa, Her ne bu-yurursan seni dinlerim, diye cevap verdi. O Hakk bulmu olan, onunla konumak erefine eren yce Peygamberdeki niyaz' gr ki Hzr ona, Sana anlatacam, yani, Seni uyandracam, dedi. Halbuki Musa halk uyandran ulu Peygamberdi. Hzr onu hakkn hakikatinden uyandryordu. imdi hikyenin alt tarafn anlatmak bana bor oldu. Ama baka bir vakit anlatacam. (M. 126) Mutlu insan o k;sidir ki, bir kula rastlaynca Hzr ve Musa olayn gnlnde saklayarak onu kendine nder sayar. Zorunlu hallerde, eriatta fetva vardr. Hep perhiz yapan, bir ey yiyip imeyen lr. nk o hal Mslmanlarda grnmektedir. Bizim ehrimizde de byle idi. Zahidlerden biri hastalanmt, il imesini tavsiye ettiler. Sofuluk gayretiyle ilc imedi ve ld. Baka bir zahid, onu ryasnda grm ve yle anlatmt ki: Yzn kbleden evirmiti, uykuda son derece bir aknlkla kotum, parmaklarmla mezarnn topran kazdm. Aaya bakyordum, biraz duman kmaya balad. (Korkudan) katm. Adamcaz, Sen daha ne grdn ki, o kadar kayorsun? diyordu. Bunun zerine tekrar geri dndm ve yine baktm. Grdm ki, zahid kapkara kesilmi. Daha dikkatli baktm yz de, kbleden dnmt. Sultan bir defa ferman edince, hoa gitse de, gitmese de ldrr. O kimse de, o ferman yerine getirmekle Mslman olarak lr. Bu yle olur: Mademki hastalk ldrc bir sultandr, bu da eriatta yazldr. Ama bu konuda Seyyid Burhaneddinin dncesi baka idi. O il almadan geri durmazd. Bu da onun iin gerekliydi. nk ok eitli, ar hastalklar geirirdi. Hele varl halk arasnda ok lzumlu olan yle bir zat iin il almak farz olur. Hastalklardan diman korumak, salam b'r kafa ile dnebilmek ona gerekliydi. Ancak bunu Reid yapm olsayd Mecus ve kfir olurdu. Onu Yahudiler kabristanna gmmek vacip olurdu. Ben, bunu onun hakknda inkr etmiyorum. Ancak bu, namaz klmazd. Mevln da onu biliyordu. Benim ile onun arasnda fark nedir acaba? Biraz bana bundan bahset! Yce Allahya ant olsun ki, namaz kldm gn ok sevinli olurum ve kendi kendime derim ki: Hazreti Peygamber derviliin sonunu yle bir nkte ile iaret buyurmutur: Fakirlik, benim iin vnlecek bir haldir. Bu, belki o dervie ho gelmez, ona /sadece bu tavsiyeye uymak uygun grlmez. Ama sadece namaz klmak da yeterli deildir. Hatta namaz klanlara dil uzatrlar; onlara acrlar bile. Nihayet Reid'in onu dar karmas sebebi bundan dolay idi. Yine benim ondan uzaklamam o sebeptendi; bu yzden salarn yoldum. (M. 127) Diyordum ki: Seyyid, zaman zaman bana sz atar ve derdi ki, Bu namaz klmak sana hi engel olmuyor mu? Ben de ona u cevab verdim. Sen zaman zaman o cariye ile birleiyor musun? Evet, evet, ama o engel olmuyor, dedi. Bu Allah iin bir i; irkin bir i stnde yzn yere koyuyorsun. Mride soruyorsun, seni yaratan Allah akna syle. Bundan daha gzel ve tatl, yz yze sevimekten daha ho bir ey var m? Mademki ona iman getiriyor-sun, o kz kardee ve damada, Siz kim oluyorsunuz da onu kadya gtresiniz, ondan davac olasnz? de. Onu alp getiresin, bana balayasn, dedim. dn vereyim, dedi. Benimle birlikte ama ben bilmiyorum; eer ayp olmasayd nerelerde olduunu, kimlerin nnde dolatn birer birer sylerdim. Su delillerini de o bilir. Bize ikiyzllk yaparsa, biz de yle ikiyzl yaarz.

Bismillah, dedim, unu dikiver, sana sevap olur. Senin iin ka kere Kulhuvallah okurum. On kere okurum yeter. imdi onun talihsizliinden bana merhamet geliyor. Diyor ki: Bizim haddimiz deildir ki senin hizmetinde zahmete katlanalm. Emir gelirse uymak ayn edeptir. Emirsiz gelmek, gitmek demektir. Emir almadan gelmek de, gitmek olur. Nasl ki emir-siz gitmek de, gelmek saylr. Ancak iinde bir bulanklk ve bozukluk var ki emri gremiyor O. Ayaz'da o bozuk dnce yoktu. Emri grnce, emrin tatlln da anlard. Onlar ise o kadar aydn gnll deildirler. Emri gremediler. Bir zaman Mevln sz dinlemek isterse, bilirim ki, onun ve benim gnlmde konumak arzusu uyanmtr. Ama bir aralk Mevln da bir incelik grrsem anlarm ve hikye sylemeye balarm. Baka sz konumam. Meer kalenderlik yapyorsun, yani konuklar gitmiyorlar ben gidiyorum derim, kendi kendime. Senden cppe istedim. Buna verilecek cevap erken ve ok abuk olmak gerekirdi. Nasl ki, biri, Sana vasiyet etmek istiyorum, bama eftali dikilsin, ama arabuk syleme demi. Bundan dolay, Dostun vefas mal balamakla belli olur, derler. Gerektir ki, o srr, lmden sonra o da sylesin. Diyelim ki, birinin bir rahatszl vardr, tlc da bu araptr. Bu ona hi yasak deildir. (M. 128) Ancak sizin iin haramdr. Ama bu adam lecektir, yahut peinde srklenen bir derdi vardr, kadnlarla ok ok sohbet etmesi gerektir. Ama bu syle-nememitir. Eer dostlar onun lmnden sonra kendisine rahmet okuyacak olurlarsa bu onun iin lanet olur, rahmet olmaz. Bu da onun dostlarna ait olur. Bize gerekli olan, kh klnan, kh bir zr veya dalgnlk yznden eriilemeyen o zahir namazn bir tarafa brakmaktr. ok ayk ve akl banda olan insan da onu yapar. Bazen namaz kldn da sylemez; zaman olur ki, devaml namaz halinde olduunu da syler. Erkekse, kadn boayacana yemin eder; kadnsa, elli defa Kura'a el basarak yemin eder; doru szl olur. nk namazn zahir ve btn olan vardr. Btnn zahiri olduu gibi. Btn namaz, kalp huzurudur. Bu halde doru yemin etmitir o insan. Hele mal datmak, sadaka vermek hususunda hi kimseye sylemeden, hatrndan bile geirmeden, ben hayrl bir i yaptm diye dnmeden iyilik yapan kimse, doru yoldadr. O kimse, eer onlardan ise, bakalarna sadaka verirken yle zannedersin ki kendisine sadaka veriliyor. Bunda sadaka verenin bile farknda olmad bir kibir gizlidir. Ama elbette makbuldr bu. Ey Zehra! Allah rzas iin mevcut olan bir eyi doru syleyeyim. Bana sordu: Ben kimim? Sen, konuan adamsn, dedim. Onun iin bir yer dzelttik, niin gitmez? Bu o ocuk iin n lyor? Dedim ki: Peygamberler de kiyzllk yaparlar. Ben onlarn zrlerini biliyorum. Ancak Allah, bunu bana daha ak gstermek istedi. imdi mutsuz ise yapsn eer mutlu olayd asla beni kadya gtrmezdi. imdi mademki bahtszdr, her ne yaparsa daha iyi olur. Dost yzl, hatta sar benizli grnr. Bugn, o burada baka trl yaayamaz. iniz ondan incindi ise kz kardelerine gider; ona izin verirsiniz. Bu gnl asla yalan sylemedi. Ben tekrar gnlm gereklemem; bu hal de beni yaralamaz. Gnl hotur; biraz gzellik gnl iin gvendir. Erkek kiiye asla, ruh sahibi, yahut akll demezler. Ancak, gnl sahibi, derler. Bana bir tiksinti gelip de zarar vermesin diye gelmeme raz olmuyordu. (M. 129) Ama gnlmn isteine uymadm. Benim yrim benim gibi olayd, hi gam eker miydim? Hele ok uyank ve akll olsayd benim iin bir ahlk ve devlet saylrd. Hatta yz bin yara ve mzrak darbesi alsaydm bile, yine gam yemezdim, ac duymazdm. imdi, niin nce gler yzle gelmedin? lk geldiimiz gn, niin ayr dtk? Burada biz konuurken her biri bizimle dopdolu idi. Her biri saf altndan sz aar, en gzel cevherler saarlard. Bununla beraber hepsi de gzel huylu idiler. Bugn sylediim szlerin anlam, u nkteyi hatrlatr: Hazreti Ali, her ne kadar byle bir nkteden sz amad ama, Hazreti Peygamber Aleyhisselm, Ben ilim ehriyim, Ali de onun kapsdr, buyurdu. Onu vd. Bayle iaret buyurarak dedi ki: Bu dar kan bir sestir diyorlar. Eer bugn onu grdmse imdi, ems kalmtr. Onu da greyim, dedi. Dedim ki: Mevln'y Allah erleri bile gremezler, sen nasl grebilirsin? imdi ben ona svdm sen de sv bakaym. O melun kpek! Kpekler onu yalasn! diye o da kfr bastrd. Onun eyhi bir gn ba ile iaret ederek beni ard, Tanklk edeceksin, dedi. Ona ba iaretiyle, ne sylediini anlayamadm, dedim; cevap verdi: Kfirler Kilisede balaryla yle yle yaparlar. Elleri ile balan ile iaret ederek konuurlar. Sen de tanklk edeceksin, gel! Ama ben bu tankl yapmaya yetkili deilim. nk derler ki: ahit o kimsedir ki, yol ortasnda durmaz. Yine baka biri yol ortasnda ona der ki: Brak onu, sen onunla konuamazsn. Gryorsun ki, nce o ba iareti sana neler syledi. Kadna eyhlik gerekmez, dedim. Evet, souk der, dedi. Ama bu souk der sznn manas anlalamad, dedim. Yani bu o demektir ki, bu i kadna da yarar ama erkee daha ho gelir. Halbuki bu i, kadna asla gerekmez. ster

souk dsn, ister scak. Eer Hazreti Fatma ile Aye eyhlik yapsalard, ben Hazreti Peygambere olan inancm deitirirdim. Ancak onlar eyhlik yapmadlar. Eer Ulu Allah, bir kadna mutluluk kapsn amak dilerse, onu skt ve kapal klar. Kadna, yalnz kendi iini grmek, kendi ipliini eirmek yarar. (M. 130) Ben de kendi ehrimden ayrldm gnden beri eyh grmedim. Eer yaparsa ehlie Mevln yarar. Ancak hrka vermez, biri gelir de zorla, Bize bir hrka ver diye direnir, sakalmz kestir, der. alrsa o zaman o da verir. imdi bu suretle hrka vermek baka, bir de Mevln'nn, Gelin bana m-rid olun, demesi bakadr. eyh Ebubekr'in (Sellebf) de hrka vermek deti yoktu. Onun kendi eyhini de gremedim ki, onda var m yok mu anlayaym. Ancak ben de, bu istekle Tebriz'den ktm ama bulamadm. Geri lem bo deil, belki bir eyh vardr. Hatta derler ki, filn eyh hrka verdii mridinin haberi olmadan ona hrka balad; mal, mlk verdi ve ld. Ben eyhimi grmedim, ancak u kadar rendim ki, kendisinden bir sz nakledene gcenirmi. En ok incindii kimseler, kendisinden sz nakledenlermi. Byle bir kimseyi de grmedim ki, o makamda olsun da kendisinde bu sfat bulunsun. Sonra eyhin kendisi iin yz bin yllk yol olan bir kimseye de rastlayamadm. Ancak Mevln' yi bu sfatta buldum. imdi Halep'ten tekrar dncmde de, o yine bu sfatta idi. Bana deselerdi ki: Baban seni ok zlemi, mezarndan kalkm Telbair kyne bir admlk yerde seni grmek iin bekliyor. Seni grp tekrar mezarna dnecek. Gel! Artk baban grmeye gel! Hayr, olsun! Ne yapaym, derdim. Halep'ten bir adm bile dar kmazdm. Ben ancak Mevln iin geldim. Kera Hatun dedi ki: Dn gece ryada grdm ki, edep d uyumuum; ayam size doru uzatmm. O geti, dedim. imdi de kulam aryor, ayan uzat da zerine koyaym, dedi. Vazge, dedim. Bir eyler getirin de yiyeyim. Hayr, ayam getir, kulama koy ve kulama tukur ki, ars dinsin, dedi. Daha sonra, Bu hrka ems'indir> dedi. Ben de, Eer benim olayd yanmda bulunurdu, dedim. Onu bana ver. Mevln gelsin ele versin, dedi. imdi senin bana olan inancn bu mu idi? Bununla beraber onda bir mertlik var; anak, ekmek ve gnl var. O nerede, phecilik nerede? Ondan yz bin fersah uzak. Ancak onun iinde bir duygu var ki, bunlarn kayna hep o. Gryorsun ki, Mevln bugne kadar onunla ok urat. Hele ne gerek vard ki, bu hrkay vermek iin Mevln'nn gelmesini beklesin? Perir, Bahaeddin nasl ki o gn, bir aralk sz arasnda benim sana yaptm gibi, On altn verilsin, demiti. (M. 131) Onda bir zorlama yoktu. Zaten o kimse ki zorlama ile i grr, kpekler kurtulur da o kurtulamaz. Eshab- Kehf'in (Maara arkadalar) kpei ara kacaktr bu yzden. Bundan phe edilemez. Bu sz iyi dinle de brak baka szleri. Nihayet be altn kard, alayarak, Bunu kabul et! diye yalvard. Kera geldi. Gizledim cehenneme gitmesin diye. Benim iin ne gam? lemde hem dnya hem ahiret, hem de Hak adam vardr. Nasl ki ibl ahiret adam, Mevln da Hak adamdr. Dn gece yine dostlar aryordum. Her birini ayr ayr gz nne getirdim. Her birinin inancna, dileine, anlayna bir bakalk gelmi. Bu niin byle oluyor, dedim ve hallerine acdm. O bizimdir, byledir; sen de bu gnl holuu ile kal ki, bizim olasn, derim. O selm onun iin verdim. Ben selm verdiklerime hep byle yaparm. nce onun iini yoluna koyar, sonra hal hatr sorarm. Belki bin defa syledim. Her kimi seversek ona cefa ediyoruz. Ama azck dknln grnce de, yz bin dl veriyoruz. tekilerini de, dalarda tutmuyoruz ya. Her kimin ban sahraya evirdilerse bu, yabanclktan ve bilgisizliktendir. Ona sayg gsterelim. Hizmetinde bulunalm. nk bize yabanc kalm, uzaklamtr. Grmyor musun ki, senin eski pabularn bile tayacak deeri olmayan birine sayg gstermekte, onu yksek grmekte ne kadar ileri gidiyoruz! Ka ka kere onun kt hallerine gz yummuuzdur. Dnmyor musun ki, nebilerin, vellerin balarna gelen bellar da o yzdendi. nk onlar Allahn has kullar idiler. Dn... gnl alakl gsterdi. Birinin byle aadan almas, benim houma gider. nk onun hali btn dostlar, dmanlar, mminler ve kfirler iin rahmetin son derecesidir. Allahdan bunu dilerim ki, onlara doru yolu gstersin. Gnlm o kpein (nefs'in) yznden bir aydnla eremedi. Hep onu yle idare et, byle yaat ki, kimse vurup inciltmesin kaygs ile oyalandm.

ok ayr dtk, biz evde bile dalm bir haldeyiz! Biri o tarafa o ksenin bana gider. teki bu sofrann bana koar. Gariptir, bu hikye ve btn bunlar onun hatrna gelse bile yalnz bizim kendisini grmek hususundaki arzumuzu hatrlamaz. (M. 132) Ona ne diyelim ki, kendisine bu kadar sayg beslediimiz halde hl bizden uzak durmakta, yabanclk gstermektedir. Bu hikye uzundur. Allahya yalvardm: Yarabbi! Beni kendi velilerinle tantr, onlar ile yolda et! dedim. Ryamda seni bir vel ile yolda edeceiz dediler. Sordum: O vel nerededir? Ertesi gece bu velinin, Rum diyarnda (Anadolu'da) olduunu sylediler. Bir zaman sonra tekrar grdm ryada, Henz vakti gelmemitir. Her iin bir zaman vardr, dediler. Benim bir detim vardr. Yanma gelenlere sorarm: Efendi! Konuacak msn yoksa dinleyecek misin? Konuacam, derse, gn gece arka arkaya dinleyebilirim. Meer ki o kasn da ben kurtulaym. Eer, Ben dinleyeceim, derse, ben de, O halde biribirimizle uyuuruz, derim. Ben sze balarm, o da laf arasnda konuur. Sofiye sormular: Pein bir tokat m istersin, yoksa veresiye para m? Vur da ge! demi. Bu bir nimettir. Ge! derken acdan korkuyor, nimetin elden gitmesine acyor. Mevln diyor ki: Filn, dn gece raks ediyordu. Geri baka zamanlarda bir nevi edep d hareket olmas bakmndan bu hali houma gitmezdi. Fakat dn gece bunun neden ileri geldiini bildiim iin pek holandm rahatlatm. Ben de, duaya bel baladm. Ar davranrsn, ar davranrlar. Acele edersin, acele ederler. Sen bu Meryem'i sevmiyor musun? Bu yavrunun gzelliini grmyor musun, ona k olmuyor musun? Derse balayan bir ocuk vardr; teki arkadalarn da kendisiyle birlikte ders okumaya, Kuran renmeye tevik eder. Bir baka ocuk da bunun ta-mamiyle aksidir. Kitaptan, dersten kaar. Ama kendi kendine, Ben ne bahtszm, benim yamdaki btn ocuklar mektebe balam! diye gizlice alar. Bu ocukta mit vardr. Ama nc bir ocuk daha var ki baka arkadalarn da kendisi ile birlikte okuldan karr, te onda hi mit yoktur. Bu ocuklarn ikisi de kararsz, dnek tabiatldrlar. Biri kaar kendini kurtarr. Ama teki orada oturur kararszl bir hamlede paralar. Bir kere bu ocuk tek'ne eriemez. Nerede kald ki, onu geebilsin. (M. 133) Henz pekmez satyorsun, sarf etmiyorsun. Baka bir yerde Hakka dn vermek bahsini tefsir etmitim. Fakat o iyiliksever kiinin gz bu cihette deildi. Bak bunu nasl tevil etti: Kendimden dn verdiim ey daima gnlmden kmaz, niin onu dneyim, niin hatrlayaym? Byle adama Allahnn verdii gda ile oru tutmak haramdr. Bu, o demektir ki, bu az mazeretle aasn, teki orutan tutmu olasn. nk o oru, bal bir azla tutulmu olur. Bu orucu atn zaman teki oru da tutulmu saylr. Semerkant, ne kadar ho yerdir! Bu lemde olmayan ho bir lem o taraftadr. Dnyann holuu o cihettedir. Mevln buyuruyor ki, benim ayrlmaklm onun houna gitmez, 'ama bu byledir. Ben yalnz ca her yeri dolarm, her dkknda melirim. O ise vekarl kiidir. Bir ehir Mftsn yle dkkn dkkn, yer yer gezdiremem, her klhanda dolatramam ki, benim seninle beraber olduumu bilsinler. Seninle yle teklifsizce bir eyhlik sohbeti etmedim. stesen de istemesen de ben bu tarafa giderim. Eer benim olacaksan benimle birlikte gelirsin, yoksa etin grdn her ey sana gerekmez. Nasl yle ereti oturmusun? Gnlme rkeklik geliyor. imdi blisin manasn bu kadar ho bir ekilde iittin mi? Bakarsan bliste de driste de belirli birer mana vardr. Bir vakit bu dersin manas yrr baka bir vakit de o dersin manas. O, bundan daha hotur. blise gazap edilmesindeki bu nkte latif ve manevdir. O dristeki mana ise daha manevdir, ama surette dris grnecek olursa ancak dristen doan mana, blisden doan manaya gre daha ltiftir. n-kn gazaptan ltfa dorudur. Evet, kendi sznden kendi iirinden sana bir cokunluk geliyorsa bakalarnn szleri ve iirleri de yle gelir. Onlara kar da heyecann artar. yiye, gzele kar ne denilebilir? Lkin sen diyorsun ki, vaktin birinde bir hrka sz sylyordu. Nihayet senin halin hrkann halinden daha iyi olmaldr. Senin kendi szn yok mu? Hep bakalarnn hikyeleri, bakalarnn iirleri!

Hrka nasl konuabilir? Cansz varlklar iinde ancak Samiri'nin danas konumutur. Baka canszlarda byle bir det grlmemitir. Fakat o buza mademki Allahlktan dem vurmutur, Musa'nn peygamberliini nasl kabul eder? te Musa'nn hikye ettikleri o hali senin halindir. (M. 134) Mridin biri dedi ki: Ben her gn Allahy .yetmi kere aka grrm. eyhi ona unu syledi: Senin bir kere Bayezid-i Bistam'yi grmen, Allahy yetmi kere grmenden daha hayrldr. Mrit meelikten dar kp da Bayezid-i grnce hemen dp ld, nk k idi. Sevgiliyi arama ynnde ld. Yani nefsinden ona da bir artk kalmt, o da temizlendi. Mrit, ciz gr ile eksik basiretiyle ancak kendi 'tasavvurunun suretini grr. Allahy Bayezid kuvvetiyle gremez. imdi yz bin Bayezid de, Musa'nn pabucunun tozuna eriemez. Hem sen taklit yoluyla da diyorsun ki, binlerce veli, nebinin ayak tozuna eriemez. O halde nasl reva gryorsun ki, bir klhanc onu her gn bin defa grsn? Allah ile konuan Musa'ya da onu gremedi diyorsun. Eer biri senin gereklediin Allahy grmek vardr, anlamndaki Allah kelmn tevil etmek isterse fetva istemek lzmdr. Sz, ekitirilmeye elverili ise tevil ile sylenir. Doru sze tevil gerekmez. Enel Hak (Ben Hakkm) sz gibi plak ve uygunsuz szler ise tevil gtrmediinden phesiz syleyenin ba araya gitti. Bir divane tekine yle diyordu: Bir uval yn nasl olur da bir uval mcevherle beraber olur? Yz kere boaltsan, altnla doldursan bile yine mcevhere eit olmaz. Bu yle bir divaneydi ki akllnn syleyecei sz sylyordu. Kad ona yan yan bakt. Ben de Tebriz eyhleri ile Zahid'in ve klelerin hikyelerini anlatyordum. Dn gece dedim ki, sizin szlerinizi de Mevln ile birlikte sizin aznzdan dinleyelim. Sonra gnlm raz olmad. Niin, yemek yerken konuulan o szleri yine birlikte yemek sofrasnda konumayalm? dedim. Yine gelseniz ne olur? Dualar edelim! Arzunuz nedir, aradnz nedir? Yukarda sz geen, Gzler onu gremez ama o gzleri grr, yetindeki manay anlamak konusunu mademki sen aklayamyorsun, bari dokuz eftali ver ki ben syleyeyim. Aranlan bulmak ona kavumak iin en yksek arzunuz nedir? Allah daima doruyu syler onun ilh varlna ant ierim ki bu dorudur. Allahn selm ve rahmeti zerinize olsun. Ben artk ense, gbek yapmak dncesinden vazgetim. Dostlar yen lendi ama ben eski bedenimi bulamadm, tin kt taraf sen hep kendi mektubunu okuyorsun, dostun mektubunu okumuyorsun. Nihayet biraz da dostun mektubundan bireyler oku. Kitapta yazl olan eyler hakknda onlara bir utan gelmez. (M. 135) Bu gibi eyleri biri kitapta yazar. Nasl ki bir adam soruyordu: Kadnlarn kapal yerine bakmak hell midir, yoksa haram m? Hell geti, dedim. Ona el yetmiyor. Ancak, bu szmden de hayrette kaldm. Yksek sesle, Onun etrafnda dola, okayver, nihayet vcuttan dar kmaz, dedi. Tekrar sordu: O halde syle, O beni niin okamasn? Bu ikinci sorunun cevabm niin vereyim. Niin azmdan bu sz ksn? Ancak benim sana ilk sylediim sz dinle! nk bu ikinci mesele, sana geveklik ve arklk verir. Bunu niin anlataym. Bundan sana ne fayda var? Eer bu noktada bir yanllk olmusa gayret et, mmkn-olduu kadar dzeltmeye al! Ama sana b:r fayda salamaz. Ben bu konuda bir eyler bilsem de senin nefsine bir fenalk gelmesin diye sylemem sana. Bana bundan sonra Medrese evresindeki yollardan gemek yaramaz. imdi tabiatn bilmediimiz bir insann gnln nasl bilebilirsiniz? Zaten aranlan da gnldr. Kald ki, sana bu aranlan eyden sz amak da belki ho gelmez. imdi beni en ok korkutan nokta, darda grdm bir ok eyleri sana syleyememektir. imdi sen syle; nce bana sevgi ve saygs vard, onu sizin sohbetinizi anlatrken dinlemitim. Halvette sizi hep hayrla anyordu. Bu yzden duacnzn size kar besledii sevgi yz kat daha artmt. Ryamda grdm ki Mevln ile birlikte Kuran' daki u yeti okuyorduk: Her ey yok olacaktr. Ancak onun vechi kalacaktr, Yani bu varlktan geri kalacak bir ey varsa, ancak dostlarn yzdr. Beyit: Nice sevgili, mest, ba dnm Gzleri yal olduu halde kapya geldi.

Lenterni! (Beni gremeyeceksin!) hitab gznn nnde ama gremiyorsun. Onu byle grmek istiyorsan bu Lenterni, o kadar ltiftir ki gzle grlmez. Yine yette, Onu gzler gremez, ama o gzleri grr, buyurulmutur. Buradaki mn evvelkini kat kat geer. Onu gremezsin, ancak daa bak! buyurulmu olmasndaki hikmete gelince; o da, senin benliindir. Ahrzaman Peygamberi Hazreti Muhammed Aley-hisselm'dan, Nefsini bilen Rabbini de bildi, nktesini iyi dinle! Bundan dolay onun Rabbini grmek dilei, Musa'dan baka oldu. Bu, Yarabbi! byle bir istekte bulunmaya tvbe ettim, Ben, mminlerin ilkiyim, sznn delilidir. Akar su pislikleri beraber srkler, onlar geri evirmez. u halde kendisini zleyen, susam bir kimseyi nasl geri evirir. Su vardr ki, iindeki pisliklere dayanamaz, kirlenir diye iindekileri kendir inden dar atar, ama baka bir su vardr ki, lemdeki pislikleri iine atsanz asla de'mez ve kirlenmez. (M.136) Bu halk blisdeki hakikatten ciz kalmlardr. Eer, iblis, insanolunun damarlarnda dolaan kan gibi onun bedenini dolar, szndeki surette ise bu ifade uygun dmez. Bu takdirde, bu deyim manevdir. Bunun baka bir anlam daha olmaldr ki, evvelkinin dnda olsun. Diyelim ki, sana anszn bir fke gelir, sonra da bir rahatlk duyarsn. Evvelkisi manevdir, ama ikincisi daha manevdir. Bir zamanlar (Melekler) iblisten ders alrlard. yi bil ki, dersin rahmetini yine o gtrd. O felsefe yapt; geri o bu felsefeden daha tatldr. Allahnn yce zat hakk iin demilerdir ki, onun sz eyhe yarar szdr. Ama tekrar sylemek gerekmez. Her ne kadar onu yorumlamak uygun grlse de yine tekrarlamak yaramaz. te u, Enel Hak (Ben Hakkm) sz de yorumsuz deildir. O zaman i pheli olur. nk mademki ben diyorsun, Hak kim oluyor? Hak diyorsan, ben sz plak, alak ve ldrc bir kuru lftan baka nedir? Zamane mftleri Hallc'n lmn istediler. Tahkik ehli mftlerle eriat mftleri de onlara yardm ettiler ki sevabn paylasnlar. Bununla beraber, O hem phe, hem de yakn mertebesinde kald. Acaba ben var mym? diye yakn mertebesine eriemedi. Hakikat yolcularnn yolu yakn mertebesinden geer. Onlar ancak bu menzilden sonra son duraklarna eriirler. Asl aranlan da o mertebedir. lemin grn karsnda der ki: Nihayet ben sende bir lem gryorum! O da, u toprak leminde ne yapacaksn? deyince: Senin ltfn benimle beraber deil mi? diye sorar. O, ster olsun ister olmasn, der. Ama, Sana daha ok yardm edemiyorum, deyince de, ona, Ben de zlyorum. imden sana yardm etmek iin bir gayret geliyor. der ve O halde, benim iin ne gam! cevabn alr. Gideyim Mevln'y greyim. O, dnyaya ne bir ey istemek iin ne de bu iareti tamamlamak iin geldi. lemde, nian olmayan bir sevgilinin halinden haber veren iaretten onda bir nian yoktu. Grnen her nian, arayann niandr, yoksa aranlann nian deildir. Bu szler hep arayann szleridir. Onlara bir ey grnmez. Hakk arayan gerek, yolcu odur ki, arad sevgiliden alnnda bir k parlar. O k sayesinde her kimin yzne bakarsa onun said (mutlu) veya aki yani (mutsuz) ve fena yara-tll olduunu grr. Hak yolcusu bir temaa lemine gelmitir. Bu arada aranlan sevgili ile bir ilgi kuranlar vardr. Bunlar Hak yolcularn grrler, rahatlar kaar, strap ekerler. Biri der ki: te bu yetim inci benim. lem iinde aranlan sevgiliyi seyretmeye geldim. Artk huzura kavutuk imdi yerimizde oturalm. teki der ki: Buras oturacak yer midir? gidelim. Baka biri de, Hele bir ka gn daha temaa edelim. der. (M. 137) imdi her gn benim mla temaa ediyoruz lemi. Yine her gn benim nurumla cihan seyredelim. Mademki hem dost hem de Hak yolcusu olduk. Hakk arayan, cokunlukla sa gibi erken konumaya balar ama aranlan sevgili onu ya krk gn sonra sz sylemeye yetkili klar, ya on alt yl getikten sonra arad dostun yzn grebilir. On be yl sonra da onu konuturur, hararetli hararetli syletir. Btn bunlarla beraber diyorum ki, onun pabucunun tozuna phe karmtr. Yakn ve yaknde phe, Allah yolunun badr. Bunlardan yz bin tanesinin bile o noktaya eriememi olmas daha iyidir. Hele eyhlie ve klavuzlua yakmaz ki, o sa ile, sakal ile kapda kalsn. Bu gibiler kendilerini asla pheden kurtaramazlar. Ama pek az taklitilikten uzak kalr. Zaten takliti, ne onun bunun iirinden, ne de Allah kelmndan bir ey anlar. Allah korusun o bir sapkn olur. Yani o ancak yakn ve hakikat yolu ile Hakk kabul eder, taklit yolu ile deil. Kuran'n iyzn, btn manasn ki ona, btnn btn perde ekmitir, taklit yolu ile deil ancak tahkik yolu ile anlar. Baka birinin iiri mi daha dokunakl olur yoksa senin szn, senin aratrma

n m? Sendeki kudret byk bir uvaldaki yn gibidir. Ama cevherle iddiaya giriir de, Ben mi daha deerliyim yoksa pamuk uval m? derse, cevher ona der ki, Bunu bir kere divanelerden soralm, aklllardan deil. Bunu iiten divaneler de u cevab verirler: Bir cevher vardr ki uvallar dolusu berberi altn bile onun kadar deerli deildir. Cevherin kymeti kendindendir. Akllya gelince o da yle der; Siz onun szne bakmayn, o divanedir; yetim inciye asla deer biilemez. Hmameddin'in szleri btn lemde senet saylr. Bundan sonra da ben konuacam, ona ayakba olacam. Mevln o gn pek duygulanmt, diyordu ki: Sen bir gn bana Hmameddin'i seviyorum dememi miydin? Ama bu (birlikte yaadmz) Halk dururken kervansaraya gitmeye hakkm yoktur. Yabanclarla sohbet mi daha iyi yoksa bunlarla anlamak m? O Yahudinin bir tek putu vardr, bunun yz bin. Bir putla uramak daha iyi deil mi? O bana yumruk atar ama ben ona atamam. nk bu noktada bir rahmet vardr. Bylece benimle birlikte yoldalk edersin. Btn lemde btn szler talipleri^, arayanlarndr. Ya aranlan nian nedir? Dinliyorum, dinliyorsun. (M. 138) Aranlan gerein Allah ile karlatrlmas yolu ile, o leme varabilmenin zamann bilmek gerektir. Nihayet nereye gidiyorsun? Benim nazenin -dostum! Bu tartmadan sonra artk ne syleyeyim. Allah seninle beraber olsun derim. Ama bu ayrl dilei deil, ancak Allah ltfunun, inayetinin, Mevl dostluunun ve srlar bilen Hakkn seni korumas iin bir duadr. Dur, ey Devem! Sevin son kertesine geldi, i bitti, yol kesildi. Yeryz gzel bir cennete dnd. Bayram geri geldi, iler dzeldi. Biri dedi ki: Tekkenin ii nedir? Hangi niyetle i grr? O, yedirir, istirahat ettirir, yoksulun biri ondan bir ey istese btn kalbi ile der ki: Sen benden zel bir istekte bulunmadn, belki umum srasnda bir ey istedin. Sen de o umum istekliler arasndasn. Acaba benden ge kaldn m soruyor? Onunla benim yzm yrtt, bu bana yeter, dedim. Benim eriat ynne meylimi bilselerdi bana her gn sabahlar klbast ve turak yedirirlerdi. Her trl pimi et gaz yapar, ama bunda pek az gaz vardr. Sen benim kzarm et paralarn sevdiimi nasl bildin? Bunlar meselenin aslm bilirler. phe yok ki, sen benim isteime uygun hareket ettin, insann niyeti uyanmak olduktan sonra, ister uyumu olsun, ister lm bulunsun, ona sa nefesi gerektir. Ama ona Isa Peygamber fler ve kalbiyle onun dirilmesini isterse, o uyanr. Lkin onu yalnzca sarsar da uyandrmak niyetinde olmazsa o zaman ne olur. O zaman o kimse direnmeye balar. Nasl ki, Hazreti Peygambere hitaben Yce Allah, Sen sevdiin kimseyi doru yola getiremezsin! buyurmutur. Bana dedi ki: Ben her zaman Bed-reddin'in evine giderken hep seni arrm. Sen niin abdest almaya giderken beni armadn? Yoldan m? dedim. Yoldan, dedi. Ben seni ardm. Eer aramzda muhabbet ve sayg olmasayd baka ne ya-pabilirdim? Bu arada meseleyi renmek iin kendimi zorluyordum. nk anlamak ve birlemek istiyordum. Mevln'nn sevgisi olmasayd, Allah hakk iin z babam bile olsayd bana onlarn yaptn yapar myd? isterse kitapla gnderilmi Peygamber olsun onun an ve erefini krar iini alt st ederdim. Dedi ki: Gryorsun ya i ne kadar ardr. Yiitler gerektir' ki bu dalar kknden kazsnlar. Dinde ve ite geri kalmlardr. Hazreti Muhammed Aleyhisselm kendisine gelen kesin emirden nasl inledi. Kuran'da, Emrolunduun gibi doru yr! buyuruldu ve buna iaretle, Hud sresi ve benzerleri, beni ihtiyarlatt, diye yaknd. (M.139) Bu bir feryattr. Ama Ayaz iin zor bir i yoktur. Hep kolaydr. Ben buna kar dedim ki: Nihayet Ayaz'n himmet ve gayreti ileri kolaylatrr. Evet, dedi. O Ayaz ki, kpeklere kar bile sevgi ve efkat besler, kendi gznn nuruna kar nasl sevgi beslemez? imdi bizim szmz zlerek tekrar syler ve ondan faydalanr. mrnde hamam yz grmemi, vcudu ter ve kir kokan edepsiz bir adam, Gazneli Sultan Mahmud huzuruna kabul etmedi. Hazreti Muhammed (S.A.) ki Mahmud'un mbala sas ile ifadesidir, yani ondan pek ok yce bir mertebededir, yle adamlar nasl kabul eder? Nihayet byk erenlerin ruhlar hazrdr; yayanlar grr, onlara yardmc olurlar. Bir kimse nasl edepsizlik yapar da, Dergahna lyk olmad halde Hazreti Muhammed (S.A.) hakknda sz syleyebilir? Bu, u sebepten dolay imknsz grnyor. nk sen hep kendi mektubunu okuyorsun, O Hazre-tin mektubunu okumuyorsun, yani ona kendi halinden kyas yapyorsun (Onu kendi nefsinle karlatryorsun). Onun kyasn, kendi haline uydurmuyorsun. Bu konuda O yle buyurur: Benim d grnm (zahir), bakalarnn btnlarnn yaratld yerden yaratlmtr. ite bu bakalarnn szlerinden anlalan, velilerle nebilerdir.; Yani onlarin kalpleri ve btnlar ile bildikleri eyler, benim iin zahir bilgisi saylr, demektir. Ytine onlarn btnda grdklerini Hazreti Peygamber zahirde grr. Kendinden sz syleyen kimse, kendi benliinden dar kmtr. O kendi kendine der ki: Bunu dnebilmek iin kafam idare eden zabta kuvveti, kendi yuvasndan dar kmtr. Ey gnlleri ve gzleri diledii tarafa dndren ulu Allah!

Kalbimi dinim zerinde sabit kl! Bu dua bakalar iin. bir dilektir. Yani byle bir olayla kar karya gelirseniz, Allaha byle yalvarnz demektir. Eer i byle deilse sen, o kitapla gnderilmi olan en byk Allah Peygamberi hakknda yanl dnceye kaplr, onu ylesine nefsine dkn, korkak, nefsinin fitnesinden feryat ediyor1 sanrsn. Halbuki onun gnl evinin etrafnda hi bir ihtisap (zabta kuvveti) dolaamaz. Zndk bile bilir ki, onun iin korku yoktur. Ama o sz kendine syler. Sz baka bir yere gitmez. Nasl ki air, Kendimle houm, bundan sonra da ben kendi kendime yaayacam, demitir. Bu noktada baka bir sr daha vardr ki, Hazreti Peygamber onu Hazreti mer'den gizledi. Ama bu, ondan bir ey esirgedii iin deildi. Ancak daha vakti gelmemiti. Eer o zaman bunu mer'e aklasayd Halifelikte akn bir hale gelirdi. O szn manasn kavramak mmkn olmazd. eriat zahirdedir. Onu lemde yaymak gerektir. Benim sizden istediim, iinizdeki cokunluu, derin duygular dar atmanz, aa vurmamzdr. Sarholuk da ayklk da meydana ksn. Benim istediim hal sende var m? Nerede? Ben bu ileri senin nnde kendi kendime yapyorum ki, gresin de o srr aa vurasn! Seni ibrik gibi kaldrp gezdireyim, oraya gt-reyim de, o geni hrka yeni ile o ileri yapasn ki btnn da salam kalsn. (M. 140) nce sana yuvarlak bir tandr ocanda oturmay reteyim, ilk gn biraz geride oturursun, sonra yava yava tandrn kenarna gelirsin... Mev-ln ile sizin niyaznzdan bahsediyorduk, ben birka kelime sylyordum. Ben demek de ne oluyor? Niyaznzn sonucundan ve iinizin temizliinden gzmden yalar boand. Evet Peygamberimiz buyurdu ki: Bu edep iin bir retmen, bir mrid gerektir. Bana edebi, Rabbim retti! buyurmakla byklk gstermitir, O bu szleri ile dervii vmtr. Bana sizinle birlikte bir ey sylemek gerekmez, nk anlayamazlar. Ancak bana iinden klmas ok zor olan bir soru ynelten o tek insann faydalanmas iin konuacam. nk onun bu sorusundan bir fayda umulur ve bu yzden irad eden eyh ile irad olunan mridin hali belli olur. Devaml olarak eyhlik yapacak kimse ile ona devaml surette balanacak mrit seilmi ve anlalm olur. Bu bambaka bir itir. Dedi ki: Mevln'ya sordum; u lemde neler temaa ettiniz? dedim. Bana u cevab verdi: Bir insan ki herkesle bir konu zerinde konuur, o ya temaa ynnden geri kalmtr, yahut sadece temaa davasn- da kuru davacdr. Ama eer yapaca o temaa, herkesle konumasna engel olursa i bakadr. Diyelim ki karnm toktur, ama bana su lzmdr. Ben nasl ekmek yiyebilirim? Yersem durumum daha kt olur. Pirlerde bir onur vardr, zellikle bilginlerde. Hele onun karanl bana engel oluyor gibi szlerden daha ok incinirim. Onun karanlndan verecek cevab da kardm. Ama o kim oluyor? Onun karanl nedir ki, sana perde olabilsin? O gn ehre gelmeden o eyhi tanmyordum. Onun hali bana kapal idi. Hele karanl bana hi perde olmad, ster rpnsn, ister ylan gibi kvransn, ben diyeceimi dedim ve gitti. Yetmi yalarnda bir Mecus, yolculukta, yedi yandaki bir ocua muhta olur; bana bir su ver diyebilir. Ama ben bu halin ona kant olmasna raz olmam. Mecusdeki sevda bakadr. Halbuki sen onun szn rnek alyorsun. Yahut ondan daha aalk, daha baya birinin szn misal gsteriyorsun. stiyorum ki Tekkeye gideyim de senin u szn eletireyim. Hani ya diyordun ki senin su balaman gnah retmek anlamna geliyor ki, daha fazla olmasn. Ama ok zararlar ediyorsun, ok deiiklikler ve-karklklar oluyor, baka bir sefer de sylemitim. Eer Nren bir gnah ilerse, kime ziyan var? (M. 141) Hi evini brakr da baka bir eve gider mi? Onu bir eye benzetiyorsun ki, sana bir faydas yok. Dine de faydas yok. Raz dedlim ki i kuru bir sonuca varsn. Nasl ki bezirgann birinin boy abdesti almak pek houna gitmezdi. Ka kere su dknse enirdi, bir kere de ba imi, armaya balamt. Onu her gn eytan aldatyordu. Yeni erginlik yana girmiti. Onu-Glistandaki medreseye gtrdm. Medresenin hocas dedi ki: Evet, ilham bir eytann addr diyorlar. Onu blis bu gence musallat etmitir. Bu gencin namaz ve temizlik niyetlerini pheye drr. Hoca, postunu bir yere gtrd, rengi sarard. Sonra ikinci defa anlatt: Bil ki, bu vesvese yani kuruntu denilen ey de bir kpek, bir melundur. Onun gnah senin boynuna yazlr. Sakn onu bir daha dinleme! imdi benim ok yemek hakkndaki szm de bu; konuya dayand. Sana Halep'te ne dualar ettim. Rahata oturduumuz o kervansarayda yzm halka gstermek istemiyordum. Eer byle yapmasaydm, ya bir ile uramak yahut da tekrar Tekkeye dnmek zorunda kalacaktm. Benim yirmi gnde baardm ileri, sen bir anda tekmeler, alt st ederdin. Btn onlar i hesabna smaz. Sonra btn dler bozulur, znts de bana derdi. Gryorsun, senin terbiye ve yetime tarzn sana neler getirdi! Ben artk bu ie baladm. Allah fakirlerinin ii bo deildir. Nasl ki, o k gnde ne aydnlklar belirdiini grdn. Eer o nee bu ana kadar devam etseydi he-sabet ki neler olurdu? u hale gre o olup bitenler hep i hesab deildi. am'a gitmek sizin iiniz deildir, o benim isimdir.

Mevln bana yle bir yan gzle bakt ve dedi ki: O Allahy byle bir kimseden aryor. Ben ona ok inanrm. nce, Bu yanltr, dedim. Dedi ki: Ben Allah ondan aramyorum, onu ben Allahtan istiyorum. u insanoluna kendi gz kadar hi bir ey ziyan vermez. Yani kendine ok nazar dedirir. Bakarsanz hi kimse bunun farknda deildir. Ancak bu ii .ben bilirim. Nazar dedi, bir yudum su gibi geip gitti: Kazvin'li dinsizin hikyesi mehurdur: Bam keliler de Allah yoluna gitmedi. iir: Yazk ki, umut gnnde ak, bedenimi srsklam etti. Eer sen imanl kiilere, namaz ve hizmet yolunda olanlara dil uzatmyorsan bunu bu kadar gzel bir ..ekilde kim ifade edebilir. Sen o abdesti alnca btn bedenin ylesine parlak ve gzel grnr, ban secdeye koyduun vakit sana yle bir hal gelir ki, iki bile ona ziyan vermez. (M. 142) Ancak kendisinde bu makam yoksa, bu denizde kol ve bacak sallayacak gc yoksa botur. O taliplerden idi, aryordu; aradnn ne olduunu sylemek de ona ziyan vermez. Ben kyamete kadar bu yanda yatar uyurum, bu bana zarar vermez. Belki her gn bana daha iyi gelir. Bununla beraber benden ayrldn gn zldm, gece sabaha kadar rahatsz oldum. Onu braktn gn de sevinli ve neeli olurum. Kabe'nin kaps kble olmasayd, Kabe dndaki drt taraf da kble olmazd. Sen Erzurum'dansn. Rum lkesinden gen olsun, yal olsun, insan Allah evinden bu kadar uzaklar m hi? Kulana vuraym gel sofra rtsn kaldr da bana su ver! Bu gece eer benden ayr ve yalnz uyursan ben rahat edemem. Elimi ayam bir tarafa atar rpnrm. Sen arkam rtersin, nm isterse k olsun. Eer baka kk biri olsa, kd tutar, yalar ve fareye kaptrr. Sen bu ileri bize emret! Biz iiyoruz sana bakmyoruz. Sen, Oh, oh! deyiver ki, ben de senden ne kadar istekli olduumu anlayaym. Vcudum pek narin; ufak bir rahatszlk bana yol buldu mu her gn geceli gndzl hasta olurum. Ancak ben rahatszlklarn saldrsn, alkla nlyorum. Onlar alk ve perhiz ateiyle yakarm. Mevln'dan nihayet bir ey arabildik. Bu hikyeden hisse alman yerinde olur. Ama nce onun per-desM kaldr da yle oku! Bu Kazvin'linin hikyesidir: llya efendinin yapt atlak ibrie ieyip de onunla taharetlenen Kazvinlinin hikyesi. Mevln birisine darlnca ne ho oluyor. Bir eye kzd m pabularn yere vurur, Vaheti anmak vahettir, derler. te ben onlar salam tutarm. Zamanede soukluk vardr. Biri yzn halka evirirse, bu, cimrilik ynndendir derler. Sofi ile dii merkep ve virane hikyesi de bir baka trl, ileride bunlar da anlatrm. Benden her hangi biri incinirse onu abuk brakrm ama benden nasl ayrlabilir? O piman olur. imdi onu daha iyi olmas iin sktryorum. O, belki daha ok zahmet ekecektir. Ama bir gn benden ayrlnca daha gsz kalr. (M. 143) ektii zahmetler hatrna gelir, baka biriyle dostluk kurar, o dost da kendisinden kaar. Ama Mevln'nn artc ve yorum isteyen szleri her konuya uygun der. Dedi ki, Kilise gereklidir. nk ilk nce Mslman olan pek az kimse vardr. Dedim ki: Bu sz ilk defa sylenmi szlerdendir. Bu tekkeye geldiimden beri dn gece bundan konuuldu. Bu kimin szdr, bunu yazmak gerek. phesiz, Hak, mer'in dilinden konuur, buyurulmutur. Mademki sende kendi szlerinden hangisinin Allah ilham, hangisinin eytan vesvesesi olduunu ayracak g yoktur, bunu ben sana syleyeyim: Bunlardan Allah ilham sonucu olanlar yazmak gerek. Nihayet kendi kusurunu anlatyordu, diyordu ki: nce bana iman konusunda bir eyler olmutu. O eyh, beni kendisine ok gvendii zata- gtrd. Onunla ok konutu. O, ortaya bir sz atyordu, ama pheli konuuyordu. Biz, onu bizim tarafmza ekiyorduk. nk o sz yle bir kimseden douyordu ki onu Hazreti Muhammed''in (S.A.) yannda oturtsalar yarard. Bende yle ateli bir hal var ki, hi kimse bu duruma katlanamaz. Ancak benim szm dinleyene merhem olur. Halk arasnda kabul edildike kuvvet bulur. Bir gn, o da bu hale derse sonucuna katlanr. adam, yapt ite yetkili olmak gerektir. yle kii ne acmakla, ne gam ekmekle kendini yorar ve hi zlmez. Yola koyulunca her an aya kaymasn diye dikkatle yrr. nk babadan kalma o hata bir kere ilenir. nsan bir kere yanld m arkasndan hemen piman olur. Artk bir daha yamlmamak iin tetik ve uyank davranr. Yanlsa bile ona fazla nem vermez, dnmez. nk zaman getike zlmenin ve gam ekmenin bir faydas olmadm anlar. Diyelim ki, savata bir adamn eli yaralanmtr. lk defa buna ok

ac ve znt duyar, alar, ama ne faydas olur? Ancak tedavi iin bir cerraha, bir hekime koar, yahut hi alayp szlamadan bir krkya para vererek kuru sarg ile balattrr. O pansumann verdii rahatlk sonunda iyi olduunu sanr. Mevln'da, ledn ilminden szler vardr. O konuurken szlerinin kimseye bir faydas olup olmadn dnmez. Ama benim ocukluumdan beri Allah ilham olan bir halim vardr. Birini szle terbiye edersem kend'i benliinden kurtulur. (M. 144) Daha fazla ilerler. Bu eyh, Haktr. Allah kullarndan kimi i adam, kimi de sz eridir. Siz benim iin birer rnek i adamsnz. inizden sz adam da karacam. Ancak bu daha yenidir. Kendisinde i adam olmak gc bulunan kii konutuu zaman, sz i kuvvetiyle birleir, ona gre i grr. Ben Tekkeye daha ok onu yakalamak iin giderim. E'er avlayabilirsem selm ve saygy, son derecesine vardrrsa ,baka bir zaman yine giderim; onu avlamak iin yine yakalarm. Ben Hak yoluna armakta serbestim. Ama Hazreti Peygamber, bu ie memur olduu iin, Hd sresi, beni kocaltt, buyurmutur. Ben bu konuda zorunlu olmadm iin Allahnn, Emrolunduun gibi davran! ferman beni ancak genletirir. nk hadisteki y harfinden bir nokta dnce kelime genlik anlamna gelir. Den ikinci nokta birinci nokta ile yanyana gelince birleme meydana gelir. Ama bamszlk sz konusu olunca birlemeye ne gerek var diyeceksiniz. Ama Allahm ilerinde hi bir zorluk yoktur, ona gre hi de g deildir. Mevln, Yaratclarn en gzeli olan Allah, seni mbarek klsn! diye dua eden kiinin elini pt. O dininden mi dnd? Bilmedi ki o, Hazreti Peygamberin nurunun ile Hazreti mer'in dilinden konutu. Nasl olur da di-n'inden dner1? Gryorsun ki o sz onun deildir. Mu-hammed'in (S.A.) hesabna Ali konumaz, nk Cenab Hak hep Muhammed'in (S.A.) diliyle konumutur. Bugn de yle deil mi? Sana ne diyeyim ona ne syleyeyim. Dnya ve ahiret durduka ehvet duygularndan uzak bir sevgi vardr ki, buna hi bir ey engel olamaz. Dn sizi hayrla anyorduk. Ben hep byle yapabilir miyim? Bunda asla gnah olamaz. ster inkrl olsun, ister inkrsz, ben bundan sonra bu mesele zerinde durmuyorum. Bana yaramazlk etmeye balad ama yine de beni sevdi. Ne olur birer birer syleyin ne olur? Dost mu istiyorsun, yoksa aydn sabahlara eritirecek sm m? Rubai: Ey can bugn btn umudum sensin! Baka sevgililer de var, ama asl gnlm yakan sensin! Cihan halk Nevruz bayram ile sevin iinde, Bugn benim bayramm da, Nevruzum da sensin! iir: Bahar mevsiminde yrin gl yanandan uzak dtm, Bana hayat neye yarar, yeilliklerden bana ne? Badan yeillik yerine diken topladk, Buluttan damlacklar yerine ta yad. (M.145) Bir adamn gerekten susam olduunu anlamak istiyorsan, nne helvalar, ekerler koy. Eer onlara dnp bakarsa, o gerekten susam deildir. O yol kesici Krt dedi ki: Ey bilginler, ellerinizde ekmeiniz var, halbuki mezler atr. Bunun cevabn ben vereyim. Git yaknda bir ky var olaki orada eline bir ekmek verirler, dedim. Oras uzak, nerede o ky? imdi ocuklar atr, dedi. Dedim ki: Biz de ekmek aryoruz, bulamyoruz. Gidiyoruz, hi bir yerde durmadan, bir tarafa bakmadan bu cevab sylyoruz. Hemen ba yakalad, bari onda bak tutacak yrek ve g olsayd. Ben dn birazck orba imitim, baka bir ey de yemedim. Eer perhiz yapmasaydm her gn hastalanrdm. Bedenim arklamtr. Onu ancak perhiz ateiyle dalarm. Yazklar olsun o gne ki, gnlm perhiz istemez. Allah perhiz denilen o rahatszl gnlmde ylesine irin gsterir ki asla saalmasn istemem.

Bu konuya tekrar dnmek istemiyoruz. Ama yine bu bahse dnmezsek, din zarar grr. Yolda ona bir soukluk ve uyuukluk gelmiti. O gn para getirmesi Mevln'mn houna gitmemiti. Mevln'nn bu honutsuzluundan ona da soukluk geldi. Ama o konunun dnda konumak da bize ho geliyor. Nasl ki, bir ka kere bu gnlere eritik, bu gnlerde ibadet gerekiyordu. Allah bugnlerde kullarn baka gnlerde olduundan daha ok korur ve grr. Bu halk byle derler, ama Allah, Allah olaldan beri her eyi grr, iitir. u halde niin Ramazanda grr diyorsun? Gnah ileme! O aban aynda da grr. (M. 146) Perhiz et! evval ay girince artk gnah ve fesatla ura; hal diliyle, Artk Ramazan gitti, Allah gelecek Ramazana kadar tekrar yaptklarmz grecek ve bilecek deildir ya? Getir u elence ve arap kadehlerini artk ielim! dersin. Bu sz garip hadisler arasnda rivayet edilmitir, ama ok yaygn deildir. De-n'iliyor ki: O kimse ki belirli gne kadar hep gnahlarna tvbe eder, tekrar bozarsa iblisin maskaras olur. Onun hizmet ettii ahne, eer Sultan klelerinden b:rinin huzuruna edepsiz bir durumda kacak olsa, kle onu iki para eder. Sultan da Saraynn iinde ve dnda bir ahnedir. Yani uzaktr; lanet de uzak dmekten ibarettir. eyh ibrahim bizim aramzdaki birlii bilir. Ben konuurken, sz, Mevln'nn szdr, derim. Her ikimiz de phesiz ayn eyi syleriz. Sonra hi hatrma gelmez ki, Mevln baka bir sz sylesin. Bundan dolay iimde bir znt yoktur. Dedi ki: M ur idlerden bir topluluk grdm. O kime ba sallyordu? Sonra, sen de syleme diye kime iaret ediyordun? Hayr, dedim. Ama, dedi, O iaretten o mrid yapma manasn anlad. Biz de zaten bu yapma iaretinden bunu anlyoruz. Syle, syle! dedim. Yine dedi ki: zr diliyorlar ve diyorlar ki, Mevln b'izimle birlikte olduu zaman gler, bizi hi sulamaz, u ii abuk yap veya bir i gr diye zorlamaz, ses karmaz, hi bir eye kesin karar vermez ve bizi tehdit etmezdi. Eer emseddin de byle yapsayd o, bizim gelmemiz1! engellemezdi. Biz bu kadar bol bol fedakrlklar yaparken o diyor ki: yle bir sofi sz vardr: Eer bir ey bulursam, sen kurtuldun, yoksa elimdesin. Ben bu fikirdeydim ve bu maksatla geldim. Eer mritlerde vefa varsa bu olur, yoksa olmaz. Mevln mademki eldedir, onu Aksaray'a getiren adam acaba daha fazla getirebilir miydi? Gnlm bunu istemiyor ama bu sefer ister grnyor. Nihayet Ben Murad yani istenilen kii. Mevln ise Murad'n Murad' olmutur. Bana, ne babam, ne anam, onun gsterdii ilgiyi gstermitir. O benim szlerimi en ho bir ekilde syler. O, benim kendisine yapmadm iyilikleri bana yapmtr. Mevln askdaki ilerden konuur, yamurdan, amurdan sz aar. Ben namaz bitirdiim zaman defterini yere vurur kimse okumasn diye bir ey yazmaz. (M. 147) Haz (sevin) trldr. Diyelim ki biri tekine, Ne oldu ki, bana bir cariye baladn? diye sorar. Bu adam bundan fazla cariye sahibi ise hi ses karmaz, ona bir ey sylemez. Zaman gelince onun doru sylemesi, eline geen nimetin keyfinden ve sevincindendir. Yahut da insan bir ilc imekten keyf ve sevin duyar. Ama bu ilcn bulunmad zamanda da, yine kendisinde grlen keyf ve nee bundan daha ho ve daha stn bir zevk deil midir? Vaiz ve daha baka meclislerdeki sevin ve neeyi onda nasl umarsnz? Mevln'nn kk olunun maksad ne idi ki, Ben ayr ayr her birine gittim, niin toplanmyorsunuz diye sordum? diyor. Seni kim gnderdi bu ie? Toplant senin sznle mi olacak? Onlarn kaltaban canlar isterse paralar saarlar, yzlerini yerlere srerler, yz binlerce feryat koparrlar. Abdulaziz'in buz deposundan daha souk gzyalar dkerler. O, anasnn karnndan deil burnundan dmtr. nsanolunda olmayan her irkinlik onda toplanmtr. Btn yaramazlklar, saldrganlklar, kfr ve zndklk ondadr. Sen eer bu iten vazgeme davasnda tecrbeli isen benim iim sana efkat gstermektir. Onu mademki tekrar okuyorsun, bu takdirde yaptn hareket vazgemek demek deildir. Bir kere efkat artlarm yerine getirmek gerekmez. Bugn gerektir ki, beni tamam gresin de sana bu ilimde yakn hasl olsun. Mademki Hak, iin dorusu, benim yaptm gibidir diyorsun, byle cevap veriyorsun. Bu szden ben'i henz tamam grmemi olduun anlalmyor mu? Onun belirtilerini de gremiyorum. Bir altndan yars geri kaldka, yahut yarim denk kaldka altn tamam saylamaz. phe yok ki, eve parasz girilmez derler. Yani kendi varln ortadan kaldracaksn, altnn tamamlanmas odur ite. Eer ben ktysem, nasl ki mad, bu da ona fazla gvendii :iin ona dkndr, diyordu. Ama o, o adam deildir. Sen benim kt tarafm tamam gryor ve susuyorsun. Kepazelik olur diye bir ey sylemiyorsun. Sana derler ki,' biz de nce byle syledik ama sen bizi dinlemedin.

(M. 148) Biz ite gidiyoruz, bu eer iyi olursa tamam grrsn. Dmanlarn, inkarclarn geveleyip durmamalar iin sz baka trl sylenir. Mridler-le de bu trl konuulur. Evvelce madla bu saatte kapal bir eyler syleiyordun. Bu bilgiyi eer kabul ediyorsan gerektir ki, her ne sylesen bilesin ki o kapdandr. O zaman iin rengi deiir. Onlarn nnde senin, o Hmam'n evine gitmen, kendini onlardan sayman hatadr. Sana, o eref dedikleri adam da kendini onlardan gsteresin diye gnderdiler. O sesi Ba-yezid anlarsa yanllk olur. Bir ey olur ki ondan iki kat meydana gelir (Az eyden ok ey kar). Nasl ki sylemitim, eer ben gidersem sen kendi evinde Kera hatundan bakalarna yzn gsterirsen, beni bir daha gremezsin. Bugn bu ekli istiyorum. Nihayet diyorum ki; O, imknsz bir eyi var etmek istiyor, ondan dolay da imknszlamtr o. Ben onun olmayacam kuvvetle ispat ederim. Bu eyler acayiptir. Onlara yol var. Vaiz ve toplantlar byle olmaz. imdi nce bizim ayrlmamz bu Alaeddin'in yzndendir. Nihayet onunla balamtr ve onunla balam olmasna da amamaldr. Keski o bizim iin tek lim bir dman olayd. Efendi! Bizim iin hi bir emir ve nehiy sz konusu deildir. Bize onun ne dostluu, ne de dmanl gerek. Biz ondan hrka giymiiz ve ona yzlerce secde ediyoruz. Her gn bizim dostluumuzu, dmanlmz brakmamz syler, istiyorum ki onu defedeyim de tekrar kendime ekeyim. Ama ne souk! Sanki Abdulaziz'in buzluu. Vallah ki, bu saatte yola kmak gtr ama ister istemez bu olacaktr. O (Saroz) hatra geliyor. Bana o kadar arlar musallat oldu ki iki seneden beridir o yol yorgunluu benden gitmedi. Yolculuk ettim, tekrar geldim yle arlar ektim ki, bu Konya'y altnla doldursalard o zahmetlere karlk olmazd. Ancak senin sevgin stn geldi. Bir ocuk iin bir Allah adamn terk etmek mmkn olmad. Btn bu szler nceden de sylenmitir. Ancak u saatte de konumak istiyorum. (M. 149) Eer bu zntnn uursuzluu olmasayd, belki bizi uyutururlard. Ama biz nasl bir araya gelebiliriz? Ancak o gitmek kararndadr. Dedim ki, keski oraya gitmiyeydim, yahut sylenenleri iitme-seydim. Ama bunun ne faydas olacakt? Oraya gittikten sonra, dedi. Yani demek istiyor ki, ha bugn ha yarn, ne fark olurdu? Diyelim ki, bir kimse baka bir kimseye bir iyilikte bulunmutur. Acaba karanlkta yaplan iyilik kimin iindir? yi yaplm, bir ii bir souk nefesli uursuz, bir frkle bozar; altst eder. Onlar da, kendi aralarnda birbirleriyle aaba ne yapalm diye konuurlar. Ona, ne tedbir dnelim, derler. Bu onlara pek souk geldi. Sen babasn, onlarn edeplerini taknmalar iin tehdit edemiyorsun. Aynddevle ana ocuudur, ylesine aldatc ve onun gibi yzsz bir kfirdir. Nizameddin'e hi benzemez. Billh darlma da, sana ho bir sz syleyeyim, dinle. Seninle sz konuulabilir. Ama uzun zamandan beri dinliyemediin iin szler araya karp gidiyor. Yolculuk, bana ok zor geliyor. Bu sefer gidersem sakn geen seferki gibi yapma! imdi ne yolculua kabilirim ne de Aksaray'a gidebilirim. Ancak gerekirse, burada bana zahmet vermeyecek b:r keye ekilir otururum. ki yldan beri yolculua tahammlm yok. ektiim straplardan yldm. Ancak st rtl konumalar, uygun dostlar toplants olmazsa, bu sefer yola karsam nce yaptn gibi kar durma! Yaptm ilere kar aksi davranta bulunma! O yine, birlikte olalm diye tvbe eder bir arada oturmak ister, yahut anlamaz da baka ekilde yorumlarsa ve benim sylediim gibi yaparsa onlardan her biri birer melek gibi olurlar. Nihayet ben biliyorum, beni bilgin olarak tanyorsun, ilim adam biliyorsun. Nasl olur da bunu sylemek istemem! Bu saatte bu szler sylenmitir. Ancak imdi daha baka bir t vermeye de alacam. O da muamele ynndendir. Yava yava anlatrsam bu ie engel olmaz. Baka ilere engel olsa bile gerektir ki bu, ie uygun dsn. adam, iini sk tutmaldr. arap imeye yol var mdr? diye sordular. me! dedi. Allah Mevln'ya uzun mrler versin; o kadar uzun mrler versin ki, sonsuz ve ebedi anlamna gelen uzun ve mutlu bir yaant olsun onun hayat. (M.150) Zincirde bile olsan dostluk et. ylesine ki, Hazreti Sleyman' sa bil. Onun ak kabarnca, bir an iyi ettin der, sonra kendinden geer. Ona sevgi veren kimdir? Eer ak yolunda ilerlersen, ruh leminden koku almaya balarsn, Hak lemine erersin. Birer birer mridlere uradm, henz ehirde su imemitim, henz dinlenmemitim. Yukarya ktm, ama sanma ki, hepsinin hcresine uradm. Sonra geri dndm, eski pazara uradm. Geldiim zaman hepsi burada, sabah namaznda idi. Bu imknszdr. Evi byle biliyorsun. Allah ne iler yapar! Allahtan baka ilh yoktur, dedim. Nihayet hepsi birden nereye gittiler?

Bir adam iyi yumruk vuruyordu, bakalar da vuruyorlard. Bir Yahudi bile olsayd byle yapard. Bugn Allah kazas birini yere vurdu. Bu bel asla onun biareliinden dolay bana gelmemiti. Belki de o, asla kavga ve sava grmemiti. Srad kalkt, baka birinin boazn skt, Bunu ldrmek istiyorum, dedi. Ama niin? dediler. O sana ne yapt? Sen btn cihan m ldreceksin? Seni herkes mi dvd ki bu adama saldrdn? Bu biareyi mi buldun onu niin ldreceksin? dediler. Hayr, dedi, Elbette onu ldreceim, ben niin btn mrmde birini dvmeyeyim, onu ldrmeyeyim? Padiaha gittiler, Onu hazine tarafna gtrn, dedi. imdi yz dinar al da bu adam brak dediler. Hayr, dedi, nsan azasndan her biri bin dinar deer. Onun ka azas varsa o kadar isterim. Adamn birini pazara gtrdler, kendine bireyler al, hem de teklifsizcesine, keyfine gre al dediler. nsann iki sfat vardr. Biri niyaz yani yalvarma ve isteme, teki de tok gzllktr. Sen niyazszlktan, tok gzllkten ne beklersin? Talib'in, sevgiliyi ve doru yolu arayann son arzusu nedir? Matlup yani sevgili. O halde sevgilinin son arzusu nedir? Talip, yani k. eyh Muhammed bir kfire, onun iin, Kble taratma secde et, sz doru syle! dedi. Kfir ona u cevab verdi: Benim kblem sensin. Ama senin kim olduunu ben sylersem beni inkr edersin. Sonra ben Mslman olurum, sen kfir olursun. Mslman kfiri arad, ama kfir nerede? Bulaym da ona secde edeyim, ona yzlerce pck vereyim. imdi sen syle, ben kfirim diye ak konu, pckleri sana da sunaym. Cehennemlik nerede? Acaba sonunda cehennem mi sonsuz kalacak, yoksa cennet mi? O halde nerede cehennemlik kul? Btn lemde tek cehennemlik (M. 151) yoktur. Bunlarn cehennemi, cennettir. Beni tanmaz! u lemde yle ise kime taparlar? imdi syle. Ben geen k yine senin yznden ne skntlar ektim. Bu evde, ho deildirler, diyorum. Delil gster! diyorsun bana. Benden delil isti-yenler Haktan istesinler. Haktan delil isterlerse benim gnlm hotur. Asl erlik, bakalarnn gnln ho etmektir. Yalnz nefsini dnende ne erlik olabilir? Er odur ki, sayesinde klesinin gnl ho olur. Bakalarnn gamn ekmek Allah iidir. O dedi bi: emseddin'den bize bir gnl holuu yoktur. Halbuki benden bir Mecus bile gnl holuu istese, onu bulur. Nee ve mutluluk grr. Yeter ki beni incitmeden, ac szler konumadan bunu istesin. Eer bir kei bir Mslmam ldrse de Medreseye snsa, kendi yardmclarndan kam, sana gelmi ve sana gizlice, Aman beni kurtar! demitir. Mslman, Mslman ldrnce o cezadan kurtulamaz. Ama eer sen o keiin yalvarna kar aman

vermezsen iin burkulur. zlrsn. (Bu satrlardan sonra gelen yarm sayfalk Farsa metin, pek ak sak kfrler ve bugnn anlayna gre edep d, fkeli szler ile dolu olduu iin evirisinden vazgeilmitir. Okurlarmzdan zr dileriz (.)) (M.152) Her Mslmana bir zndk, her znda da bir Mslman gerektir. Mslmanlkta ne lezzet var? Lezzet kfrde! nk Mslmanda hi Mslmanlk yolunu bulamazsn. Ama bakarsan, bir zndktan Mslmanlk yolunu bulursun. Bu el kfir elidir dersen, persin; kfirlii pm olursun. Bu senin elin de Mslman elidir dersin; onda Mslmanl pm olursun. Dorusu, Hak kimin elinde ise o eli pmektir. Allahm! Birinin yz dirhem paras var, elbisesi var ona vurma, onu biz tutuyoruz. Bu adamn da eline bir dnecik gese onu datr, bu da Mslmanlk satmaktr. Btn ilimlerde benden daha stn olan yle bir nderi getirin ki, ona yz kere secde edeyim, bir kere deil. Eer ben onun hazr olduu toplulukta mimbere gider de tek bir sz sylersem, herkes bana gler. Ama ben size glmem, edeple susarm. Ben lgn mym? Her ne kadar bunlardan sz ayorum ama siz nasl kabul ediyorsunuz? O mutlu yze yz bin kere rahmet olsun! Allah bana onu pmek frsatn versin ve beni ona lyk klsn. eyh Muhammed Allahy aryordu, Allah adamyd. Benimle grmek dileinde bulunurmu, ama gremedi. Ben de seninle bulumak arzusunda idim. Bu, bana nasip oldu. u halde senin merteben nerede kalr? Evet, dedi ki: Ben, bir gn atm feda edeyim. il imek iin sen o bir dirhem paray veriyor ve onunla birlikte yryordun. Halbuki sen limsin, para sarfediyordun. Neden, niin? dedim. nk o yle bir adamd ki, Hayr, sen benim konuma tarzm anlamyorsun. Mademki vezir senin uandr, Adalet Bakan ka paralk adamdr! Bu Sultan sana kle olmutur. Diyordum ki: Hocend'nin vazna gideyim, onun mescidine urayaym. Ama gnlm dedi ki: Gitme! O yerinde

yoktur. Sonra gideyim de Ulu Camide oturaym, dedim. Her kim konuursa syle, syle! diyeyim. kinci byk kapya vardm, tekrar geri dndm. Garip bir ey oldu. Hacnn vaizi onun vazn-dan daha iyidir, o zahir ynnden konuur, halk onun tlerini tutarsa, binlerce faydasn grr, dedim. Dinledim. (M. 153) Hacnn vaznda hayrette kaldm. Bu kimdir ki konuuyor? Kimseyi gremiyorum. Ye, i bir ie sarl. Yazamyorsan bari bir kalem kes! Onu da yapamyorsan, bir kalem czrdat. Her de hoa giden bir yemek gibidir. Biz hangisiyle urasak. teki ii brakm oluruz. Her ile uramak ancak vaizlerin iidir. Onlarn himmeti bakadr. Gayret ynnden yersizdir. Soylu bir edebiyat bir ehzade ile iki ay megul oldu, ona gzellikle syledi, sert konutu ama hi bir etkisi olmad. O hep kendi sazn alyor, oyuncaklar ile eleniyordu, ki ay sonra Padiah geldi olunu grmek istedi, ieriye girince bir de ne grsn, olan bana bir pee rtm oyuncaklar ile megul, retmen de haylaz rencisinin elinde ciz kalm, sarm onun bana rt yapm yanna oturmutu. Padiah, retmen nerede? diye sordu. Peenin altndan gelen bir kadn sesi Benim dedi. Padiah; Bu ne hal? deyince retmen, ki aydanberi hep onu kendi rengimle boyamaya, kendime benzetmeye uratm, baaramadm. imdi ben onun rengine boyandm, artk kendimi ona uydurmaya mecbur kaldm, dedi. Ama retmen yine erkekti, ona ne ziyan var? Mutluluk bagsterince srasnda vezir, padiaha, Bu i bu milletin ii deildir, diyebilir. Sen u ileri yata gen kuaklara nasl vaizlik yapabilirsin ki onun vaiz krssnn altnda oturuyorsun. ulhann biri vezirin makamna gitti uzakta edeple oturdu. Vezir sordu, Naslsn? Bo eyler mi dnyorsun? ulha, Ne yapaym, dedi. Allah rzas iin sizin ululuunuza gvenerek geldim. Ama bunun Allah rzas iin olmas iin zor tarafdr. Sonra vezir onu ok uzaktan grnce hemen Padiaha haber sald, Padiah tahtndan indi. Bu da yine Allah rzas iindi. Nihayet iki yl sonra, Yarn gel de babana bir vaiz et, dedi. Vaiz etti. Hayrette kaldlar. Dedi ki: Nihayet kere tekrarladm rendim. retmen dedi ki: Ben sana onun kulanda bin tayla-san var dememi miydim? Onun mimberi altnda oturmulard. Yedi yze yakn Peygamber hadisi anlatt. Sonra mamlardan soruyordu: Byle bir hadis biliyor musunuz? (M. 154) Bundan sonra sizinle benim aramda sz yoktur. Kr gibi hep benim szlerimi dinlediniz. Bunlar hep benim szlerimdi, siz bu bir hadistir sandnz. Siz bunu nasl sylyorsunuz ki sen bize ok iyi bir efendisin ama biz sana kar kt kuluz. Gzel efendilik ynnden bizim kt kulluumuza kar bizi esirge! Nara atan sarhoa, az i! diyorsun. Ey ham sofu! Su aa doru akyor. Fikir yrtenler bir dem iindedirler. Amber kokulu salam pabucu onun nne braktm. Anszn parmam ayana .dedi. Atete kzm bir kzl demir gibi olmutu. Beyit: ok damlacklar, iy danelerl grdm, Ben onda Samr ile danas gibi kaldm. Dnya bir oyuncaktr, dedi. Bugn eer onunla geinemiyorsan bari yapma, aktan gsterme bunu, beddua etme. Allahya smarlayp onu inciltme. nk o grnte her eye katlanr gibi gsterir ama iinden Allaha havale eder. yle olur ki bizim nefesimizi keserler, azmz tkarlar; yahut bu gece aralarnda konuur belki de ldrrler. O dedi ki, Ben snacak yerimi grdm. O geni yolda kandan baka saldrganla kar cesaretli oldum. Onun dman gibi ve yeil toprak oldum. Her gezegenin, teki gezegene kavumasndan bir Bur doar. Erkein kadnla birlemesinden nasl insan doarsa, elbise ile insan bedeninde nasl scaklk olursa, iki birlemeden de bir ey meydana gelir. Yaydan kirii karrsanz ne 'i grr? Ancak onun kulan bkerlerse o zaman yaralar. Sz azdan kar hi bir i ve muamele yoktur ki, o Ben yoksullarn yoksulu, dknlerin dknym Allah benim nefsimi sizden iyi bilir? demesin. Bir kimse sana bu sz sylerse sen de ona syle ki, O sensin kskansn, kskanlktan dolay da byle couyorsun. Sen kendine de haset ediyorsun. te her kim sana bu trl sz sylerse, de ki: O sen deil misin? Sen o ylann basn! Biri sordu: blis kimdir? blis sensin! dedim. Eer Cebrail kimdir diye sorsayd, o sensin derdim. Her kim sana, falan kii seni vd derse, de ki, Hayr beni sen vyorsun da onu bahane ediyorsun. Ona syle sen onun sznden ne

anlaldn nereden bileceksin? Gel de o sz kendisinden soralm, grelim ne demitir. Ben bir sz sylersem baka manada sylerim. Onun manas nedir acaba ne maksatla sylemitir? (M. 155) Kera Hatun bile kskantr, Mevln da kskantr. Ama insan cennete gtren o kskanlktr. Btn gn benim konumalarm da bu kskanlk zerinedir. Ama tekinin kskanl onu cehenneme gtrr. Ben bir hizmet gryorum, ondan dolay da bana kskanlk ediyorsun ki ondan vazgeeyim, geri duraym. Efendi ev sizindir. Siz gitmeyin, ben gider ve size Kaf da gibi teekkrlerimi sunarm. Mevln'nn sohbetinden, onun erefini omuzlarmda tadm halde ayrlaym, tekrar teekkrler sunaym, zgr kalaym. Bendeki ahmaklk yle bir kerteye geldi ki. Eer Musa Aleyhisselm gelse de, Benim dilediim o mmeti bana gster, deseydi, ona te budur! diye gsterirdim. Kendi kendime adakta bulundum. Eer bu durumdan kurtulursam gizli, aikr neyim varsa sadaka vereyim. imdi ey dmanlar bana bir hile yapamya-caksnz! Bana kuracanz tuzakla u Kaf dan kaldrp omuzlarma ykleseniz, buna bir kat daha ekle-seniz ve bunlar hi kaldrmasanz bile yine benim iin bir can rahatl olacaktr. mrmz hep kadn sevgisi oyunlar ile geirdik. Allah kitabn arkamza attk. O ilh kitabn hesabn nasl vereceiz. nsan olan kimse de o kitabn yetidir. O yet iinde yetler vardr. Yahudinin biri baz Kuran yetlerini ezberlerdi, Badat'ta kadlk yapyordu. Yllarca yer altnda bir takm adamlar, silhl kiiler gizlemiti. Halife bu hali haber ald ve onu yakalatt. Kadlk, ilim, fetva ve Kuran hepsi o Yahudideydi. Ama o ancak sahtekr bir kpekti. Karanlkta yryen yolunu arr derler. Kadir gecesi nn Enzeln sresinde bir ka yette iaret buyurulmutur. O bin aydan hayrldr. Ayn on drdnc gecesinden daha aydndr. Ama aylar arasnda gizlenmitir. ok parlak olduu iin gizlenmitir o Kadir gecesi. Geri dier bir yette, Vah ne yazk ki Allah tarafna ynelmekte, ona yaklamakta tembel davrandm! buyurulmutur. Halbuki, ylesine zaman ve mekndan uzak, ylesine ynsz ve tarafszdr ki! Ama zaman gelmeyince ne yapar. Ben houm, nasl ho olmyaym. imdiye kadar beni hi kimse inkr etmedi ki, arkadan Allahya yakn yz binlerce melek, gereklemesin. Bana asla bir kimse cefa etmedi, kt sz sylemedi ki, cell ve ululuu en yce olan Allah, o ktlklere kar beni binlerce defa m olmasn. Sonra benden ayrlmyan, bana yabanc kalmyan bir kimse yoktur ki, ona ulu Allah (M. 156) binlerce yaknlk gstermi olmasn. Her kime t yoluyla bir sz syledimse bana o szn karln verdi. Yz bin gerek Allah eriyle Hakka yakn erenlerin canlar nme gelip ba koydular, beni kutladlar. Bana Dnya mminin zindandr, anlamndaki hadis biraz garip geliyor. Ben zindan grmedim. Ancak hep gnl holuu ve sayg grdm. Hep devlete kondum. Bir kfir elime su dkseydi Allah onu yarl-gar, makbul kiilerden olurdu. Ben niin kendimi o kadar aalk greyim? Bir ka kere kendimi tandm. Aman ne izzet, ne ululuk var bende. Ben sanki bir inciyim, pislik iine dm bir mcevher gibiyim. imdi sanyorum ki o durumdan kurtuldum. Ama hayr bir Mslman kardeinin elini skyorsun kmldandkca gnahlarn dklyor; o halde imdi durmadan kmldanmak, hareket etmek gerekiyor. Ey Mslmanlar: Harekete gein, kmldayn ki biz de kmldanalm... Hayr bu yanl deil, Allah da byle buyurdu. Her dilden trl trl hner ve marifetleri benim elime verdi. Parman kulana kadar kaldrd. Allah'tan baka Allah yoktur dedi. Ben sana ne dedim, ben o gn gider bir nargile ierim, sonra cbbe giyer ve bunu mendile koyanm. Seni bada aryorlar niin acaba! Gel de kulana syliyeyim. iir: Nedir bu kanl yalar, neden? diyorsun bana. Mademki soruyorsun, gel anlataym sana! imdi anladn m? Bunu hep senin iin soyuyorum. Olmya ki kimse iitsin, senin iin sylediimi anlasn zamane fenadr.

Bir delikanl vard, ona Zeynep hikyesini sonuna kadar anlattm. Onun iine ok nem vermitim, stiyordu ki bir ka gn orada, o sz sonuna kadar tekrarlasn dursun. Anladm, hayr dedim. O halde btn bunlar senin iin sylediime neden inandn da anlamak istemiyorsun, dedi. Evet, dedim, Anladm. Tekrar syle dedi. Onu Mevln'ya syliyeyim de sana tekrarlasn dedim. (M. 157) Ama niin benim sana anlattm bir eyi tekrar Mevln'ya sylyorsun? Niin tekrarlyorsun ona? Diyelim ki siz bunu benden dinlediniz ama bakalarnn bunu sizden nasl dinliyeceklerine gvenebilir miyim? Allahnn mafiretine uram bir kimse ile birlikte yemek yiyen de yarlganm olur, buyurulmutur. Ama bundan anlalan ekmek ve yemek deildir, bu onun yedii manev gdadan yiyenler demektir. Yoksa binlerce mnafk ve Yahudi, Hazreti Peygamberle birlikte yemek yemedi mi? Allah ar zerinde hkm srmektedir, anlamndaki yetin yorumunda ne demilerdir? Bunun ak anlamndan baka eitli tefsirciler trl yorumlar yapmlardr. Bir adam Irak'a hakim oldu, sz de buna benzer. Bu sz de E'ariye mezhebinin kurucusu Ebl-Hasan sylemitir. Onun szne kar bir aratrma yapmadan bylece inanmak gerekir mi? Bu szden ne anlalyor? Bu th sz zerinde de neler sylenmemitir. Tefsirde aklandna gre th, Mu-hammed'in (S. A.) ismidir, yahut Ey insan! anlamna gelir. Noktal, hareketli harfler, hele astronomlarn rakamlar ta harfinde aikr imi, bugn bilinmektedir ki, bunun yorumunu Levhi-Mahfuz'dan okumak gerekiyor ve o Levh zerindedir. Allah rahmet etsin Ahmed-i Gazali ile iki kardei temiz bir soydan id'iler. Her biri kendi bilim dallarnda esiz kiilerdendi. Muhammed-i Gazl zellikle trl ilimlerde esizdi. Yazd eserler gneten dahr parlaktr. Bunu Mevln'da bilir. Karde1! Ahmed- Gazl Allahsal bilgilerde, marifet ve irfan konusunda parmakla gsterilenlerin sultan olmutu. Kula iyi iitmiyen fakih bile benim szme hayret eder. Her insan benim szm nasl anlatabilir, bakalarna nasl aktarabilir? Ulu Allahnn yce zatna ant ierim ki Mevln eer benim szm bakalarna aktarmak isterse benden daha iyi aktarr. Bunu daha gzel nkteler ve manalarla ssler. Ama Mevln yine de benim szm nakletmi olmaz. nc karde mer-i Gazl'ye gelince, o da zengin ve byk bir ticaret adamyd, hele cmertlikte, bata hi kimse ona yetiemezdi. Muhammed-i Gazl'ye birisi dedi ki u senin kardein Ahmed hakknda diyorlar ki, o sz sylyor ama hi bir bilgiden haberi yok. Muhammed Gazl de Zahire adl kitabn kardeine gnderdi ve gtren adama tembih etti, Git, edeple yanna gir, her ne harekette bulunursa dikkat et. Glmseme, (M. 158) ba ve el hareketleri gibi her ne yaparsa gzden karma! Gzn onun gzne bakt anda ok dikkatli ol, onun btn tavr ve hareketlerini izlemiye al, ayak parmaklarna varncaya kadar dikkat et. Kitab getiren adam ieri girince, grd ki o, tekkesinde neeli bir halde oturuyor. Anszn gz gzne iliince stad tebessm etti, sordu: Bize kitaplar m getirdin? Adamn vcuduna bir titreme geldi. Sonra sze balad, stad diyordu ki: Ben mmyim. Ama mm baka a'm bakadr. O a'm yani kara cahil, aslnda krdr. mm ise yaz yazmayandr. Sonra, Pekl, dedi. imdi sen oku o kitab ki, ben dinliyeyim. Gelen adamcaz titriye titriye kitabn her yerinden bireyler okudu, O halde o kitabn bana imdi sana inad edeceim u beyti yaz dedi. Beyit: Zahire neme lzm, kitab nideyim ben, Yrn duda varken, arab nideyim ben. blis bir bahane, Adem nianedir, iblis, karanlk, Adem ktr. blis alak, Adem yksektir. u tarzda konuuyordum. Dn hem kendi kendime syleniyor, hem de hendein evresini dolayordum. Szn sonu gelmi, yenilgiye uramtm sanki. Szn altnda kalmtm. Yenilginin verdii gszlkle ne yapaym diyordum. Eer mimberde de sz bana byle stn gelir beni ykarsa artk mimbere kmam. Efendi yalan gerekse yalan syleyeyim, vaiz etmiyorum ki. Sz benim iimdedir. Her kim benden sz dinlemek isterse, benim i lemime gelir, ancak orada bir kapc oturmutur. (Ona ba vurur.)

Korkak bir kyl, bir ok korkusuz ve cesur kimselerle dost oldu. O korkusuzluk ve teklifsizlik dolaysiyle de dostlarnn hi birisi ona, sen kimsin? diye sormad. Ben kimim demesine de frsat vermiyordu. Nihayet biri ben falan olu falann dostuyum diye geldi, ylesine bir vuru vurdu ki, onu iki para etti. Ben bilmiyorum. Bunlardan bir ikyet hikyesi anlatrlar. Emire derler ki: O adam yle byle yapt. Emir grmeden bu olaya el koymak istemez. nk kapc ok sevdii bir kiidir. Olay nce ona getirirler, onun huzuruna karr ve derler ki: Bu olay nedir? Bir bakver. Kapc der ki: Ben bakyorum ama okuyamyorum. (M. 159) O zaten gereksiz bir i yapmaz sonra halvete ekilince kapcya sorarlar: Niin byle yaptn? Nihayet, O bir dost idi bana bir daha yapmam diye sz verdi, gitti ok edepli ve niyazl bir halde gitti, der. imdi bu adam bundan sonra o kapcdan vazgeer mi? Evet baka kaplar, baka kapclar da vardr, yol zerinde bakalar da vardr. Ama o bakadr. Uzun sren iler gnl lemine dayannca, onu gnl lemine gtrrler, inde bir sr saklayan adam sarho ederler ki, o srr aklasn, sarholukla her eyi anlatsn diye. Ama gerektir ki, onu dinleyen kimse, o sarho szleri arasndaki aklamalardan hangisinin sr olduunu anlayabilsin. Hi sylememi olduum ufak tefek eyler var ki, bu szlerden bazdan azndan kam, tekrar st rtlmtr. Mevln Allah nuruyla yazar, bir ey bulur yahut bulmaz. Bunu gzden geirelim ki, anlalsn. Gryorsun ki, ben hep, Allah beni tasarruf ehli klsn diye dndm. Halimi dzeltsin de, her eye ak bir gzle bakaym, dedim. O namaz klan kiiyi de bylece gre-miyordum. Allann verdii o tasarruf (bazen) kalmyor, bende bir fke ba gsteriyor, yokluktan tekrar varla dnyorum. Bu ie ayor ve kendime glyorum. Bu deiik haller iinde dnmek gerekiyor. nk garip eyler gryorsun, bir an iinde hal byle iken bir mddet sonra yle oluyor. Gzn yukar evirinceye kadar durum byle iken, aai baknca-ya kadar, yle oluyor. insanolu btn geici varlklardan ve yaratklardan stndr. nk onun gr, btn ar, krsy, yerleri ve gkleri ve her ikisi arasnda bulunan yaratklar kapsayan bir geniliktedir. Allahya ait sfatlara ortak olan bu yaratn gr, btn grlerden daha ycedir. Ne gariptir ki, ulu Allah, btn sfatlar ile bu yaratktan belirir. Nerde olsanz, o sizinle beraberdir, mealindeki yetin hikmeti anlalr. Nasl ki bu basiret, gr sayesinde Allah herkese bir yn, bir alan gstermitir. Baka taraf grmesinler ve sapmasnlar diye. Birine kuyumculukta uzmanlk yolunu gstermitir. tekine mcevhercilik ve kimya ilminin inceliklerini, sihir, bahane, byclk fenle-rini retmitir. Bir bakas mantk, tartma yolunda urar; fkh, usul bilir. Daha bakalar teki lemin rahat ve sefas ile dolu olarak nuru ve Allahy grr. Biri de ehvet, gzellik, ak ile urar, gldr edebiyat ile maskaralktan holanr. Yine baka biri de melekleri, hurileri, ar ve krsy bilir; bunlardan zevk alr. (M. 160) Bunlardan her birine bu kke bir grnt penceresi almtr, lemi baka bir balkondan seyretmektedir. Bunun halinden tekinin haberi yoktur, teki de berikinin halinden ve isinden anlamaz. Yz binlerce, sonsuz sayda canl varlklar, hayvanlar, bcekler, melekler ve bakalar iin balkonlar almtr. Tabip, astronom, bunlardan baka her kim daha yksekten yrrse, daha ok balkonlarn aldn grr. O, nl kiilerden deildi, ama Ahmed-i Gazali' nin etin bir ii vard ki hep kendisine perde oluyordu. Hi kimseye kar o perde kalkmyordu. O kendi kendine ok yiitlik etti. Bir insan ki, gzn gklere evirse de melekler tarafna baksa, yetteki, Onu yerle bir etti, anlamndaki hikmeti ve, Gk yarld zaman, anlamna gelen teki yetin ilh kavramn grr ve okurdu. ylesine gizli ileler ekiyordu ki, halk hi anlayam-yordu. Ama onun bu ile ve riyazatlarndan her ne anlatrlarsa hepsi de yalandr. nk o, bu ile ve halvetlerde hi oturmamtr. O bir bidattir, sonradan uydurulmu bir dettir. Muhammed (S. A.) dininde byle bir ey yoktur. Hazreti Peygamber (S. A.) ilede oturmad. Musa kssasnda: Biz Musa'ya sz verdik, diye balayan yetteki hikmeti oku ve dn. Bu kr gzller, Musa'nn bu kadar ycelikle, Allah yaknl ile beraber, Yarabbi beni Muhammed mmetinden kl! diye yalvardn gremezler, anlayamazlar. Bu Ulu Allahm beni cemalini gren kullarndan et! demek-tif. Bu szn incelii buradadr. Yoksa Musa'nn dilei, senin benim dileklerim gibi olsayd sopas koltuunda geer giderdi. Maksat ya bu sr idi, ya teki. Bu, hem de Musa'y (h) ayplama ve tartma yeri oldu ama, Allah cemalini grecek mmetler arasnda tek mmet Hazreti Muhammed'in mmeti olduunu Musa Peygamber biliyordu.

Ahmed-i Gazl, sz geen perdenin kaldrlmas iin urarken ona bir ses geldi, yahut gnlnde bir ilham parlad. Senin gzndeki perdeyi Zengan-l eyh kaldracaktr, denildi. Gazl hemen kalkt ve gitti gider gitmez de ayn gnde hocann ziyaretine urad. Onu sem ederken buldu ve o sem srasnda artk istei yerini bulmutu. Oradan Tebriz'e geldi. Tebriz'liler hep bir azdan, Bu adam, filan gzel delikanly grmek iin gelmitir, dediler. Bir kocakarya para vererek onun geecei yol zerinde oturmasn, gayet gaml ve kederli bir eda ile onu karlamasn tembih ettiler. Ahmed-i Gazl, kadn bu halde grnce sordu: Sana ne oldu ki byle ilendin? Kadn u cevab verdi: Ben nasl zlmeyeyim ki! Cierimin kesi, gzmn nuru bir olum vard, sizlere mr ld de ona alyorum. Gazl sordu, ld m? Kadn, Evet, dedi, ld. Gazl yol arkadalarna dnerek, Ey kervan arkadalar! dedi, Bana burada bir saat kadar msaade eder misiniz? Aa inin de biraz bekleyin. u kadn acaba doru mu sylyor? Bunu bir aratraym! Arkadalar, Hay hay! dediler, atlarndan indiler bir saat kadar ban nne edi. Ertesi gn gne douncaya kadar murakabede kald. Nihayet, Bu kadn yalan sylyor, dedi, nk Adem Peygamber zamanndan bu saate kadar kalbndan ayrlm ve dnyadan gm olan yaratklarn ruhlarn yokladm. Bu kadnn ocuunun ruhu bunlar arasnda yoktur. Artk yryn! Tebriz'e geldii zaman yine btn ehir halk birbirine geti. Sylemesi ho deil ama, Ahmed'in gzel yzlere kar ar bir tutkunluu vard. Ama ehvet ynnden deil. nk onun grd eyleri bakalarnn gz gremiyordu. Onu para para etseler bir ehvet zerresi bile yoktu kendisinde. Davranlarn baz kimse ler ho gryor bazlar da onu durmadan eletiriyorlard. Tebriz'de bulunduu sralarda bir kii vard ki, onu yz kere beenip gerekledikten sonra, tekrar yz kere de inkr ediyordu. Nihayet bir gn ii Tebriz Atabey'ine anlattlar. Bize inann yoksa buyurun hamam penceresinden onun halini bir grn, dediler. Ahmed, hamam penceresinin nnde uyumu, ayaklar olancn kucanda, mangala daac ve amber kokular serpmiler her taraf tts iinde. Atabey bir aralk geldi, hamam penceresinden ve klhann bif kenarndan ieriye gizlice bakt. Honutsuzlukla geri dnecei srada ieriden bir ses ykseldi: Ey Trk yavrusu! ieriyi tamam gr de ondan sonra git! Atabey hemen geri dnp bir daha ieriye bakt, bir de ne grsn, eyh, bir ayan kaldrm ate dolu mangaln iinde duruyor. Bu hali gren Atabey ard; ilk defa yanl grdnden dolay zr diledi hayretle alayarak geri dnd. Onun bir de lim, erdemli, her fenne in ve mderrislik yapan bir mridi vard. Bu adam, eyhin kulu klesi olmutu. Bu gzel ocuk konusunda ka 'kere onu ho grm, sonra inkr etmiti. ok kere eyhin atnn dizginlerini omuzuna alr, n sra yaya yrrd. Olanck ise, eyhin terki bana yapm yrrlerken yolda, eyh ocukla bir eyler konuur, gizli iaretler yapard. Mderris, dizginler boynunda eve gelmeden onu on kere inkr eder, dizginleri boynundan atp kamak ister. Sonra tekrar, eyhin kerametine inanrd. Ban aarak onun ayana kapanmak kafasnda dmlenen vesvese ve kuruntulardan kurtulmak iin are arard. eyh bu hali de biliyordu. (M. 162) O erdemli mderris, eyhin elinde bir saat alayan sonra bir saat glen oyuncak bir bebek gibiydi. Bir gn Mevln dervilere nasihat verdi; onlara, bizim niteliklerimizden sz at. Dostlar, bu szlerden ok duygulandlar. Mevln buyurdu ki siz: Allah yceliini arttrsn! Hdavent emseddin-i Tebrizi'ye kar ufack bir honutsuzluk ve cefa eseri gsterirseniz benim size verdiim tlerle, sizin ar duyarlnz sizin iin kapal kalacaktr. eytan, kurt sizin bu iten duygularnza kar gzlerinize kar sa-vuracak yani sizi yine artacaktr. Dostlar kendi kendilerine Hayr! dediler. Gidelim ondan af dileyelim, suumuzu balasn artk bundan sonra da Mevln emseddin'e kar terbiyesiz bir davranta bulunmayalm. Evin kapsna kadar geldiler, ama ieriye girmeye yol bulamadlar. Bunun zerine onlarn btn duygular deiti. Yol vermeyiimizin sebebi u idi: Ben kendi kendime diyordum ki, buras domuz al deil ki azck pimanlk duyan, azck ii sklan herkes dar frlasn da buraya kosun. Nihayet, o kadar ycelii aikr olan Ahmed-i Gazl'ye kar kt dnenlerin yersiz dncelerini ve ayplamalarn rtmek iin, kendisine kitap gnderdiklerini, bir vakit bu kitaptan szler nakledersen, hakknda yanl dnenlerin azlarn balam olursun, dedikleri iin kardeinin bile kendi tekkesine gelmesine yol vermedii sylenir. Bir anlata gre yedi yl, baka bir anlata gre de on be yl hep seferde ve yolculukta dolat. nkarclara derdi ki, Buras domuz al mdr ki bana bir hal geldii zaman buraya kouyorsun? Nihayet bu dostlarn hibirisinden bir ey beklemiyorum. nce sizden ilim renmem. Belki o zaman benim szlerimi anlar, gzel gzel kendinizi niyaza hazrlarsnz. Siz kendi bilginizden, kendi hayalinizden dolay benim szlerimi anlayamazsnz. yle deil. Nasl ki bizim falan dostumuzu bizden sorarlar. O fakih midir yoksa fakir mi? Dedi ki: O hem fakihtir, hem de fakir. Ama nasl olurki btn szleri fkh konusundadr? Cevap verdi ve dedi ki: Onun fakirlii o souk davranl insanlarn fakirliine benzemez. Bunu o taifeye sylemek gerekmez. Ona bu halk ile konumak yazk olur.

Sz ilim yolu ile sylerler, srlar da iaret yolu ile anlatrlar. (M. 163) Onun szleri sylenmi olur", dnyalk sz olur. Mevln bilir ki, bu ehirde byklerden biri vardr. O hep bizi grmek arzusundadr*. Hem bugn, geceye kadar ona hkmedersem ondan bana o kadar faydal sohbet frsat eriir ki, sizden ok gl, bu mecliste oturanlardan ok olgun kiidir. Bugn, mademki sizde ne ilim renmek arzusu ne marifet dinlemek istei, hatt dnyaya ait bir dilek vardr. O halde size her ne yapmanz emredersem, yalnz sizin faydalanmanz iindir. Bir kii sizinle derviler sohbetinden sz aarsa, inanla onu dinleyin. Mademki dinlediniz, trl yollardan onu inkra kalkmayn ve mademki iittiniz, bu af dilemek resm bir adettir, hi bir deeri yoktur. Bin trl kt sebeplerle bozulur. Abdesbin bozulduu gibi karnndan kan yel gibi geer gider. O zaman, Yarabbi, nefsimize zulmettik, sinemizi temizledik dersin! Bir gn, Mevln emseddin unu oku! diye bir eyhin risalesini getirdiler. Onu ezgi ile, musiki makamiyle okurken alay yolu ile durak ve aksanlarn da ihmal etmiyordu ve diyordu ki: Ben bunlar bilmem. (M.164) O ne yce Mustafa ki, sefa kaynanda btn hayallerden uzaklam, kendini btn kuruntulardan kurtarmtr. Hayal hakknda ayn sz kere tekrarlyor ve diyordu ki: Ey hayal git benden! Eer gitmezsen ben gideyim. O direk stnde yryen ip cambaz, iki gz balanm ayaklarnda takunyas, banda su testisi, elinde drt para eya olduu halde ip zerinde ayaklarn gcrdatarak ileri doru yryor, tekrar dnyor, anszn kendini aa atyor, iki aya ve koltuu ile ipi tutuyor, sonra tek parma ile kendini asyor, tekrar ip zerine sryordu. teki arkada da imand, anszn aa dt, arkada ip zerinde hep ona seslenir, Seni falan hocann adna getirdim, diye bir alama tuttururdu. Hemen sopalar, araflar toparlar, bol bahi alrlard. Bunlar cambazl deniz kysnda renirler, ipten derlerse su iine derler. Bu suretle uzun almalar sonunda usta birer cambaz olurlar. Ondan sonra da karaya gelirlerdi. Yava yava sopalarn daha ykseklere karr, ip zerinde durma ve yrme usullerini renirler. Nasl ki hill dolunay oluncaya kadar, tataki yamur yakut haline gelinceye kadar, denize yaan yamur taneleri de inci oluncaya kadar sabr gerekirse, bunlar da sabr ve alma ile uzman birer cambaz olurlard. Msra: Koruktan zamanla helva yaparlar. Bana ne zaman sverlerse houma gider, vdkleri zaman da znt duyarm. nk vme yle olmaldr ki, arkasndan svme olmasn. Yoksa o v mnafklk olur. Nihayet mnafk kfirden de beterdir. yette de iaret buyurulduu gibi mnafklar cehennemin en derin yerindedir. Kfir dedi ki, Bu sefer gel de beraberce am'a gidelim, gz gelir gelmez gidelim. Benim hi ilgjm yok, bu mritler ahmak insanlardr. Her biri bir yllk kazancn, unu al da git, diye bana verselerdi,Hmam da iki dirhem buna kalsayd, on iki bin dirhem tutard. Ben gizlice haber gnderir, derdim ki: Ey Mevln, epeyce para topland kalk gidelim! Onu kaldrrdm. Onunla bir mddet ho geinir ve yine dnerdik. Bunu anlatrken hatrma mehur vaiz hikyesi geldi: Vaizin biri, konumasnn en hararetli bir yerinde mecliste bulunan cimri bir zengini harekete geirmek iin, Ey cemaat! dedi. Bana Allahsal bir ilham geldi. (M. 165) Bu saatte urada oturmu olan bu efendinin gzel, ince ve erefli hatrndan geiyor ki, gideyim, vaktin u vaizi olan bilginin bana Allah rzas 'iin hemen u makamda yz dinar saaym. Cimri zengin dedi ki: Ey vaiz efendi! Size gelen o ilham sizin gnlnzn sefasndan, sizdeki iyi niyet ynndendir. Ama Allahn yz bin laneti benim hatrma olsun ki, asla byle bir ey dnmedim. Bu byle geti... Bakalm herkes bu rmaktan nasl geecek? am Kads Hoy'lu emseddin'e eer kendimi ver-scydim, mrnn sonuna kadar ii dzelecekti. Ancak ona hile yaptm o da o hileyi yuttu. Vay o gne ki ben hileye balamayaym! Zaten iim ne? Hileden baka ne yaparm? Allahnn da ii budur. Hile etmek. Bugn gidelim diye bir at alrsam ne olur. Gitmeni istemiyorum, diyorsun. Byle olmaz. Sana bir at alaym ama, yine burada kal, gitme. Senin sylediin bu sz bile bir hile ve mekirdir. Benim iim yok. Mslmanlk, arzusuna kar gelmek, nefsine uymaktr. Kfirlik de kendi keyfine uymaktr. Diyelim ki, biri imana gelmitir. Bunun anlam udur: Ben artk arzularma, nefsime uymayacam, buna sz verdim. Bir bakas da, Bu benim iim deildir, dedi, Ben bunu

yapamam, ancak hara verir, kendi keyfimce yaarm. Peygamber de buna raz oldu kabul etti, kfire berat verdi ve buyurdu ki, Her kim bir Zim-m'yi yani Mslman olmayan bir insan incitirse beni incitmi gibi olur. Ama baka biri de diyor ki: Ben Mslmamm, artk heva ve hevesten de zgnm. Ama istiyorum ki, o ne hara versin ne de arzularndan vaz gesin. Mminim, Mslmamm, diyor ama iman yoktur. Drst adamm, diyor ama drst deildir. Sana, Dostunum, senin uyruunum, der ama deildir. Beyazm, der ama siyahtr o, Doan kuuyum, der. Hayr, kargadr. Mmin zerine kretmek gerektir, nk kfir deildir. Kfire de mnafk olmad iin kretmek gerektir. Garip hadisler arasnda anlatrlar. Ama bu pek yaygn deildir. Cehennem halk cehennemi boalttklar zaman, en alak ve derin yerleri bombo kald, kaplar kapand srada cehennem harap bir bo eve dnerken mnafklarn feryatlar duyulur. Onlara sorarlar: Siz nasl bir toplumsunuz ki, herkes buray boaltt halde siz hl ierdesiniz! Bizler nifak ehli kiilerdeniz bizim iin ne kurtulu umudu kalmtr, ne de burada kalmak imkn. (M. 166) Bu hadisi de Kad emseddin-i Hoyi ders srasnda anlatmt. Ama yaygn deildir ancak manaya in olan, iin i yzn bilen kimse bundan bir pay karr. Bugn bir ak nifak vardr bir de gizli nifak. O ak nifak bizden ve dostlarmzdan rak olsun ama insanolunun yaratlnda olan o gizli nifak da ondan skp atmaya almak gerektir. Yine hadiste, Mmin, Mminin aynasdr, buyurulmutur. Bundan daha nemlisi, Hak kulun aynasdr, kul da hakkn aynasdr, anlamna gelen hadislerdir. Olgun sz byle dolgun olur. emseddin-i Hoyi'ye biri kar kt ve yle bir tartma at. Onun maksad bir din adamn ktlemekti. Diyordu ki: Filan kii bu kadar iir ezberlemi, her fenden, devlet ve divan ilerinden bir ka ey renmitir. tekinin ise hi bir eyden haberi, resm ilerden bir bilgisi yoktur. Buyuruyorsunuz ki: Nihayet onun ezberinde bir ey yoktur, kitap da yazmamtr. Ama sz eridir, tecrbe sahibidir. Grmyor musunuz ki, sras geldii zaman nasl konuuyor. tekinin ne kadar geni bilgisi olursa olsun, tecrbesi yoksa gryorsun ki yeri geldii zaman hi bir ey syleyemiyor. imdi bunlarn aralarndaki ayrlk ve derece fark, zahir bilgisi, duygu ve dnce ynn-dendir. Bu cihann akl ve bu cihann hissi iledir. Halbuki aldanmayasnz, teki cihann akl mertebelerinin nasl olduunu sylersem bu da bir mekir ve hile olur. Size demiyor Her grne

muyum ki, pamuklar kulanzdan karn da kuru szlerin esiri olmayn. Ak ikiyzlle kapl-mayasnz,

gznz kulanz aasnz ki, iin i yzn kavrayabiles'niz. (Onun i yzn ancak Allah bilir yahut

Peygamberin rzasn kazananlar bilir,) Sava adamlarna nasl olur da sr verebilirsiniz? Ona, Gel u sava, kar durmay brakver dersen ne kar? O, sava sevdasndadr. Her nerede bir kavga grse, kendi havasna uyar atlr. Ban isteyen bir kimse de ona gre davranr, ona gre konuur, alr ki, eer birinin kulana giderse o da bara yanasn ve desin ki: Ben ok utanyorum, yaptklarmdan ettiklerimden ve dediklerimden piman oldum. O, eytann tev'ki, eytann hilesiydi. Yarabbi, ne fena iler yaptm! O ne i idi ki ben yaptm. (M. 167) Meer o bir kuruntu idi ki, benden bir sz kt onun hatr krld. Pimanlk duysun. Onun gnlnde gzel szler ve hareketlerle barsever bir insan olduu inancn yaratr. iir: stadn aktr senin, oraya eriince O sana hal diliyle anlatr ince, ince. Hazreti Peygamber (S.A.) Size hell olan sihir sanatndan haber vereyim ki, onunla zgr kimseleri parasz pulsuz kendinize kle yapasmz, buyurdu. Sahabeler, Ey Allah elisi bize bildir, dediler, iyi davran, tatl dildir, buyurdu. O ahmak bir i yapar, bir sz syler ki, soukluu aktan belli olur. O, yle bir hrsza benzer ki i-kence yapmadan, soruturmadan yaptklarn aka syler. Ancak o bir hrsz ki iinde hrszlk zevk ve muhabbeti vardr. Gnl aldklarna baldr. Onun hrszln anlayanlar yz bin kutsal can byle bir hrszn ayana saarlar. Dedi ki: Bugn Allah ad ile bu birinci lokmaya baladm, ikinci lokmaya, Cebrail'in, nc lokmaya Mikil'in ad ile drdnc lokmaya Azrail'in ad ile baladm. nk yoksulluk lokmasdr.

Dostluk o mudur ki, dostu uyurken biri gelsin, elbisesinin bir kenarn asn, eteini eksin, edep yerlerini plak etsin ve bunu halkn gz nnde yapsn. Nuh Peygamberin olu gibi kara yzne erkeke bir tokat vurur, gizlice eteini ekerler. O da teki gibi glmez ve der ki, Eer ben de onun gibi glmezsem beni plak eden zavall incinir. Bu hogrme, ynnden deildi, dostluktan da deildir. Umarm ki bir vakit bizi ktleyenler yahut hayalle uraanlar arasnda bizim hakkmzda konuulurken bazlar tereddt gsterirler. Hayret edilecek nokta udur ki, acaba bu szleri dostlar m sylyorlar yoksa bizi ayplayanlar mi? Hangisini ele alalm. Onlar bir ey iitmek iin kulaklarn drt amlardr. Bir taraf belki teki taraftan daha stndr, derler. Umarm ki sen bunlar arasnda en doru olan sz sylyorsun belki kendinden hi bir ey sylemiyorsun. Zaten doru konumak lzmdr. Ben onlara (M. 168) dedim ki: Sizden u sebsple ayrlyor ve sohbetlerinizi terk ediyorum: Siz dervii incitiyorsunuz. Bu sz onlar iin faydal oldu nk onlar anlamyorlar. Senin perhizin, onlardan ayrlman bizim dostluumuz yznden olmutur. Onlar bu hali yorgunluk, yahut nezaket icab sanrlar, yahut baka sebeplere yorarlar. Eer hatra bir ey gelir de bu sz sylersen falana bir zarar gelir dncesi ile o sz saklamak gerekmez. arabuk dosta anlatmak ve sylemek lzm gelir. Gnl ki, gklerden, feleklerden daha byk, daha geni, daha ho ve aydndr; onu gereksiz szlerle niin daraltmal? Pek ho olan bir lemi kendine zindan gibi daraltmak nasl uygun der? Bostan gibi olan bir cihan kendine darack bir zindan etmek, ipek bcei gibi darack bir koza iinde kuruntular, vesveselerle, irkin hayallerle oyalanmak, kendini karanlk bir leme atmak, hep gafil uyumak ne demektir? Biz o kimselerdeniz ki, zindan kendimize bostan yaparz. Bizim zindanmz bostan olunca ya bostanmz nasl olur? Bir seyret de gr! Hazreti Peygamberin (S.A.) mbarek szlerinden hi birinden irkilmedim. Ancak u, Dnya mminin zindandr, anlamndaki hadiste aaladm. Ben dnyay hi de zindan grmyorum. Zindan nerede? diyorum. Ancak o hazret, mminlerin zindan, demi, kullarn zindan, dememitir. Kullar baka bir toplumdur. Burada kendi maksadn o darack dnceye sdrmak gerekmez. Dost ile her ne gelirse, abuk abuk, ahval yledir, der geersin. Perhiz u cihetten gereklidir ki, acaba bu bahsi dost ile nasl konuaym? Dost zaten hali gryor. Eer dost olan arkadana sylemezsen ne kadar araan bu konuda sol yn bulamazsn nk onun her iki eli de sa eldir. Bundan dolay yette, Allah ve Resulnn iki eli arasnda, buyurulmas belki her iki eli de aktr anlamna gelir. Nasl ki o gn demiti ki:. Tebbet yeti ile ihls sresi arasnda hi bir fark yoktur. Her ikisi de birdir, Allah kelmdr. Ben bir vakit bu trl sz sylemitim. Gel de imdi anlat bakaym. Nasl diyorsun ki Tebbel nedir ki? Eb-lehep ziyan etti, helak oldu, Ebleheb'in iki eli kurusun! Alevli atee gtrlecektir. Gn olur ki ate iinde heybetli bir dille konuur. imdi bu hls sresi yani syle ki Allah tektir, yeti ile Tebbet'ten her ikisi bir olur mu? Bu hls sresinin anlam Allah sfatlardan baka deildir. imdi sylemek gerekir ki, sen Mslman olarak leceksin, kfir lmeyeceksin, kurtulacaksn ateten. imdi yle houm, ylesine houm ki u holukla iki cihana samyorum. Siyah alvarl denen, bir din bilginiydi. Meliki dil ona ok inanrd. Bindii bir eein sahibi ile kavgaya tutumu, Farsa diyordu ki: Bu eek kt yryor, her saat yzst kapanyor. Halbuki geen gn bana iyi bir eek gsterdin, sonra iyi eekleri bakalarna verdin. Topal eei bana getirdin. Ona dediler ki, Bu adam Farsadan anlamaz, onunla Arapa konu! Acem bir saat kadar dnd, Arapa konuaca kelimeleri zihninde hazrlad. Eek sahibi biraz uzaklamt. eyh ona seslendi. Kafasnda hazrlad Arapa szleri unutmamaya alrken, eeki: Ne diyorsun? dedi. eyh, u anlamdaki Arapa szleri kekeledi: Yarn ben, gzel bir eek... Eeki sordu: Bugn de yle misin? Y eyh! Onu ekmeyen kskan fakihler akam namazn kldrmas iin szbiii ettiler. Biliyorlard ki, o Fatiha okumasn bile beceremez. Onu koruyan Meliki dil de onun kim olduunu bu vesile ile anlasn. Bu szlemeden sonra onu sze tuttular ki, namaz vakti gesin. Ama Hoca ii sezmiti, yzn Meliki dil'e evirdi, Ey ulu sultan, dedi. Sen lk, lk yrmesini bilir misin? Hayr, dedi sultan. Hoca, oradaki hizmetiye gzyle iaret ederek, Getir u pabularm, dedi. Pabular giydikten sonra yerinden srad. Bir ayan basyor tekini srklyor, arada duraklyor; sonra teki ayan da ayn vehile tekrar basp srkleyerek aksaklk rnei gsteriyordu. eyhin meclisinde bulunanlardan biri diyordu ki, imdi bende ne kfr kald, ne iman. Kendimde kfrden de, imandan da bir ey bulamadm. Senin huzuruna geldim. Ne Yahudilikten, ne Mecuslikten, ne de ana ve babadan kalma inantan ne kald bende? Geri bundan nce de her neye inandm, iman getirdimse yava yava o ilk inanlardan vazgetim. Bu yol ok etindir. Ba sonu belli deildir. Elbette kolay olmaz onun ilk inanlar hatrna gelmedii gibi ona yol da bulamaz. Bu tpk una benzer: Adamn biri rmak kenarnda ykanmak iin elbisesini soyunur ve suya atlar. (M. 170) Su serte akmaktadr. Onu kapt gibi aa doru srkler. O ise elbisesinin bulunduu yere doru atlmaktadr ki, alsn da giysin diye. Ne ar'e ki, keskin akan su onu kapm ve gtrmtr.

Muhammed Aleyhisselmn ibadeti ve ii istirak yani Allahsal dnceye dalmak idi. Kendi kendine: gnl iidir, hizmet gnl hizmetidir, kulluk da gnlden kulluktur buyurdu. Ama o ilhi dnce ve temaa lemine ancak Ulu Allah'da kendini yok etmekle varlabilir. O biliyordu ki herkese, gerek amel ve ibadet iin yol yoktur. Kullardan pek az kimseye istirak mutluluu verilmitir. mmet iin bu be vakit namaz ile ylda otuz gn orucu ve Hac trelerini emretti ki, onlar da o temaadan yoksun kalmasnlar, kurtulua ersinler ve baka mmetlerden stn olduklarn anlasnlar. Ola ki onlara da sz geen o istirak mutluluundan bir koku eriir. Eer byle olmasayd, orutaki alk nerede, Allahya kulluk nerede kalr? Dinin bu ak teklifleri ve ibadet ne ie yarard? Bu eyhlerin bir ou Muhammed (S.A.) dininin yol kesicileridir. Btn fareler gibi bu dinin evini ykmaya alrlar. Ama Allahnn aziz kullarndan yle kediler de vardr ki, bu fareleri temizlemeye alrlar. Yz binlerce fare toplansa bile tek bir kediye bakmak cesaretini gsteremezler. nk kedinin heybeti onlarn bir araya toplanmalarna imkn vermez. Kedi ise kendi nefsinde bir topluluktur. Farelerde eer toplanma cesareti olsayd, birleebilselerdi, ilerinden bir ka feda fare kabilseydi, kedi nihayet bunlardan birini yakalar, onunla urarken tekiler kedinin gzn trmalar, bana atlar elbette onun iini bitirebilirlerdi. Hi olmazsa kaarlard. u halde demektir ki, onlardaki korku toplanmalarna engel olmaktadr. Fare dalmann; kedi topluluun remzidir. yette, Kabe'nin iine giren gvende olur, buyurulmutur. Hi phe yoktur bunda. Sonra dier bir yette, Etrafnda bulunanlar kapan, cehennemden sz edilmektedir. Gnlden darda (halkn yreinde vesvese veren) eytana iaret buyurulmutur. Yz binlerce vesvese veren eytanlar, feryatlar, korkular vardr, ibrahim Peygamberin atee atlmas, Hakkn terbiyesindendir. Musa Peygamberin yetimesi ve onun dman elinde beslenmesi hep Allahnn birer cilvesidir. Evet Peygamber Allahn ltuf ve iradn biliyor muydu ki nce yolda sonra yol buyurdu. (M. 171) Yzne tkrdn zaman ses karmayan kimse yoktur. Kerim, demitir ki, Biri gelmi pazarda oturmutu. Gya pazar yakacakt. Ona dedim ki, Ey ahmak. Sen de ayn yangnn iinde yanar gidersin. Yanmak ona derler ki, yanan da senden hi bir eser kalmasn. Evet, evliya zmresinden baz kimseler vardr ki yanan atee atlrlar ama asla yanmazlar. Gizli bir topluluk da vardr ki, onlarn her eyi gizlidir. Dedi ki: Ali'yi dman bilenlerden bir Haric vard. Ali iin o ld, dedi. Ama Al'nm (Ala-eddin) dman dedi ki: Ben yle sylerim ki Hazreti Muhammed'in (S.A.) dman da Yahudi idi. Lkin yine Yahudi olarak ld. O erkek - dii kerim deildir ki! Evet, o arkasn Kalenderlerden asla esirgemez. Ben onun iin ylesine kavgalar ettim, dostlarla cenkletim ki! Mminler ulusu Hazreti mer bile hi bir ey iin bu kadar uramam ve bu kadar sylememitir. O bana karlk olarak bunu yapar. Benim me-zimdir, hayli gn nmde diz krm oturmutur. Ondan ok zahmet ektim. Bakyordum ok yanl konuuyor, yanl okuyor, elinden ciz kalyordum. Yatrp eline yz yahut bin sopa vuruyordum. Bir sopa vurunca, Tamam artk yz sopa oldu, diyordu. Derlerdi ki: nn nnde ders okurken henz ocuk idim. Bana byle svp saymazd. Meerse sevdal olmutur. Artk aramzdaki muhabbet kesilmiti. imdi tekrar karma gelmiyorsun, eteimi tutmuyorsun. Bu baa gitmenin etkisidir. Bundan faydalandn. Ben dardan dnyordum ki, onu grr grmez boynuna sarlaym. Sen ise gidiyorsun. Ev bana ok yabanc geliyor. Artk gideyim dedim. Tekrar o kadnn yanna gitmeyeyim de ne yapaym? Gideyim de abucak geri dneyim. O halde niin gitmiyorsun abuk git! Ona ya pire diyeyim yahut ekirge. nk zp, zp sryor. Ben dedim ki: O, bu gnahsz Kimya'dandr. Ama gerektir ki onun madenleri biz olalm ki, kendisim bu derece sertlemi grmesin. Senin iin pirin mi piirelim, yoksa turu mu istiyorsun? diye sordu. Ey hoca, dedi, ki horozun yok mu? Var, dediler* l ile Muhammed Taceddin ikyettendi. Dye kadn bizi a brakyor, dedi. Ona dedim ki: Dye kadn seni a brakyorsa annen yerinde duruyor. Benim adm ona syle. Nasl olur ki, ben senin adn biliyorum da sen benim adm bilmezsin? Ona syleyince hemen gelir, oradadr o. (M. 172) Korkma hemen syle, evet oradadr. Senden haprmak, sizden de ifalar olsun demek, yarar. Tekrar haprdn m, bir daha ifalar olsun duasn tekrarlarm. Baz eyler var ki, syleyemem. Ancak o szlerin te biri sylenmitir. Yallah aslan gibi erkeksin, kudretli bir kiisin. Birok has Allah erleri vardr ki, kerametleri gizlidir, srlarn herkese aklamazlar. Nasl ki, onlar da gizlidirler. Bir kimse btn ltuf olsa bile yine eksiktir. Allah'ya bile hep ltuf ve rahmet sfat yaramaz, onun aksi sfat da vardr. Allahnn kahir sfat iinde hem ltuf hem de kahr vardr. Ona ltuf da yarar kahr da. Hakikatta bunlardan her biri onda teker teker belirmektedir. Byle bir toplum iin ok sert bir insan gerektir. Nasl ki Hazreti Muhammed Aleyhisselma gre, Hazreti Ali daha cenki idi. Nasl ki, o gn her biri soruyorlard: Acaba Ebubekr'in elinden kl vurmak gelmez mi? Sahabelerin her biri Muhammed'in (S.A.) sfatlarndan biri ile vasflanm idi. Ebubekr mer'e sormutu:

Benden sonra halife olursan ne yaparsn? mer (Allah ondan raz olsun), buyurdu ki: Ben adalet

gsterir, hakk

gzetirim. Doru sylyorsun, dedi. Senden adalet yayor. Nasl ki, kendi olunu iledii zinadan dolay ceza olarak eliyle sopa atarken ldrd. Bylece fesad, bozgunluu nledim, dedi. mer de Hazreti Ebubekr'e sordu, Sen ne yapacaksn? Ben yapabilirsem bir perde rtlrm, dedi. Acayip eyler anlatrlar: Onun atnn dizginlerini omuzlad halde inanmyordu, inkr ediyor ve diyordu ki: Filn eyh, karsna geldi, selm verdi almad. Ama biraz sonra filn gen selm verdi, ona ok iltifat gsterdi. nanmyordu, bir lgn gibiydi. Sordu, eyhten yz evirdikten sonra, eyh uzakta mdr? oktan geldi, dediler. eyhin evinin kapsnda reisin olu ile satran oynadm grd. Bsbtn inanc sarsld ve geri dnd. O gece Hazreti Peygamberi ryasnda grd, onu ziyarete kotu. Ama Hazreti Peygamber kendisinden yz evirdi. Bu sefer feryada balad. Peygamber buyurdu ki: Bizi daha ne kadar inkr edeceksin, bize inanmayacaksn sen? Ey Allahnn elisi, dedi, Seni ne zaman inkr ettim? Ama bizim dostumuzu inkr ettin. buyurdular. (M. 173) Kii sevdii ile beraberdir. Hakikatte o bir dosttur. Mminler tek bir vcut gibidir. Hakikatte onun eteinde bir avu fndk ve kuru zm vard. Koarak geldi ve grd ki, henz satran oynamakta. Kuru zm eteinde duruyordu. Tekrar inanc bozuldu, istedi ki geri dnsn, eyh arkasndan seslendi. Artk ne zamana kadar bu imanszlk? Bari Seyyid-den utan! Hemen geri dnd ve eyhin ayana kapand. O bir avu kuru zm o tabak iine dk ki, o buradan gitmeye karar vermitir. Bu saatte o mubahci (her eyi ho gren birisi) olmutur. Onun hali nasl olacaktr ki, bir hafta hamamda kalm, bir ayan o delikanlnn kucana, teki ayam da reis olunun kucana koymu. Ate mangalnda kebap piiriyor. Bunlardan da kh birinden, kh tekinden eftali topluyor. Baka ne kald artk! Mimberin stnde ilk vaiz kt vakit okuduu tevhicl u anlamdaki ruba olmutu. Rubai: O put, meclisimizin ssyd, dilberiydi. imdi mecliste deil, nerelerde salnr? Yce bir servidir o, pek levend bir boyu var, O mecliste olmazsa kyamet bizden kopar. O srada delikanly getiren reisin adam toprak bana olsun, su dkt ve meclisten dar kt, sonra ieri geldi, beraberce oturdu. Vaiz balad. Bundan sonra iyileinceye kadar byle perhiz edeceim, yi olmasam bile bylece perhiz ediyordum. Bu gzars sana sefa verdi dediin gne kadar, perhiz ettim. stiyordum ki, baka bir sefer daha sz. araym da onlar susturaym. Ama iim ok hararetli idi. imdi bunu tekrarlamazsam alacak eydir. Bu zevk sahibi bir adamdr. Ayn zevk ona da eriti. Konumak dncesinde deildir. Zaten bende sz kalmad, abuk kalk! Ben baka birini buldum. Bir eyden anlamaz. Ama daha ok onunla konuurum. arm hayran kalmt. Bugn dost ile sevgili ile de benim sabrm byledir. Bu biricik sevgili ile nasl sabredebilirim? (M. 174) Sana nce ok kuvvetli bir ilgim, sevgim vard. Ancak balangta gryordum ki, o zaman iaret yolu ile sylemek mmkn deildi. Eer syleseydim beni mazur grmezdin. Bu saatte de zararl kardk. O zaman bu hal yok idi. Bana diyorlar ki: Bir topluluk senin hakknda o bidatdr, yapmack eylerle urayor diye beni ayplamaya balam. Ben de, Doru sylyorlar, dedim. Bidatym. imdi sen bana syle bakaym, bu namazn hakikati, iyz nedir? nce felsefecilerden bazlar. Ban yere koymak, vcudunu ayakta tutmak ayptr, eksikliktir, derler. Yzst dt ki, benim de maksadm bu idi, bunu istiyordum zaten. Maksadm ne idi? Felsefecilerden naklederek anlattm ki, onlar imanl kiilerden deildirler. imdi msaade et de bir sz daha syliyeyim. Hazreti Muhammed (S.A.) bile, Brak ne sylyor dinliyeyim, buyuruyor. Yersiz bir laf sylerse onu bilirsin. Asl sz eri, benim maksadm bu idi diyebilen kiidir. Bugn mademki o kii sensin bu da sana yarar. Ben hi kimse iin, O fasktr, gnahkrdr, diyemem. Hi kimseyi ne kt ilerle ilgili grrm, ne de ktlk dnrm. Yarlganmay da, ancak kt dncelerin iimden temizlenmesi iin Allahdan dilemekteyim. Ben diyorum ki,

marifet kayna bu eytann getirdikleridir. Senin istediin ve aradn eye de engel olur. Sana, iini o marifetten boaltmak gerekir. yleki, o marifetin zerinde hi bir ey olmasn. O zaman zaman bizi gerekler; gznde ya b'rikir, klah ister. Zaman zaman da, Bize bir eek kadar deer vermiyorsun, hie sayyorsun, der. Biz seni bilgin bir mft tanyoruz. Nasl ki ahap Herive, Benim bir arzum var, diyor. Bundan sana gzel bir yemek piireyim de ye! O zaman bende nasl bir hner olduunu greceksin. Perhiz yapyorsun, Kerim'e diyorsun ki: Ordu kumandan lmedi, eteini boynuna atm. Benim, onunla aramzda bir yatak ilgisi vardr. Birka kerre grdmki, gzlerimi zerinden ayrnca zavalllk gsteriyor alamaya balyor, syleniyordu. Gizlice kendini dar att. (M. 175) Hem pabular ile birlikte kt, bema vurarak, Gerektir ki darda kalaym, dedi. Kerim'in, Otur! diye syledii yere gitti. Kerim ona demiti ki: Sana ne sylerse peki razym de! O tam bir erkektir. Ona, Senin olun yz tane kz olan kzdan daha iyidir, falann yannda yatar, demilerdi. Dedi ki, O gn ve O' gece onun yannda olduunu iyi biliyorum. Allahya ant ierim ki, bana ondan dolay hi bir fesatlk gelmedi. Bugn tekrar tvbe etti. Ona dedim ki: Sana sylemedim mi? Evet, dedi. Ben kt ettim. imdi ne yapalm da o hcreye biz de yol bulalm. Tad kalmad ki bir gnah ileyeyim. Bu gne kadar henz bir su ilemedik ki tvbemizi yksn. Byle bir adam nasl baka bir adam yaratc ve yapc bilsin? Bir tasvirci, bir duygulu adam onun karsna geer ki ona bir sz sylesin, yahut bir fikir ve tedbir beyan etsin. Her zaman byle olur. Zaten onun Allah olmas imknszdr. Belki ciz ve zavall biridir o. Beni cennetin kapsna gtrseler, nce kapdan bakarm. O orada mdr? Orada yoksa, nerede diye sorarm. Hayr onu gzmle grmeliyim. Bylece birlikte olalm. Eer cennette bulamazsam cehenneme koarm. Cehennem benden sorar. Ka kerre grmz? Ak konualm: Benim seninle iim yok. Onu bana ver. Sen bilirsin, bundan sonra her ne syleyecekse o bilir. Benim onunla grlecek baka iim yok. Bunu syleyince gitti. Onun tarafndan da byle yapmak gerekirdi. i bo ise, tekrar ieriye urar, iman getirir. O kimseler ki ierden deildir, onlara yz binlece mucize gstersen iman etmezler. Hazreti Ebubekr, (Allah ondan raz olsun) hi mucize istemiyordu. Diyordu ki: Peygamber ne syedi ise inandk ve gerekledik. Bana para verdi. Onbe gn sonra tekrar gel o zaman gidelim. Bu gn beni brakmazlar ki, gideyim. Beni niin serbest brakyorsun? Dostlar elden gider, halk da bizim szmz anlamazlar, anlamak da istemezler. O ihtiyara, Bu adama niin eri gzle bakyor? diye sor. Halk Yahudilere bile, selm verirken bugn bizi sormuyor. Biz onu yz trl kurnazlkla nz ve niyazlarla elde ediyoruz. Sen onun tevecchne layk olduk mu sanyorsun? Efendi! Halk, her eyi kendi kuvvetleri lsnde grr. (M. 176) Kendi kendine kyas yrterek, cemaat dalmtr, der. T camiden onlara sesleniyoruz: Bu halk hangi topluluk byle datmtr? Gerekir ki, yine o kimseler toplansnlar. Bu ne acizliktir? Gszlklerinden bir takm kurnazlklara saparlar, ileri ondan bakadr, gnl akl da onlardan bakalarndadr. Ben diyorum ki, bana zehir tiryaktr. Bunu yediim iin sizin vebaliniz benim boynuma olsun, ahit olunuz. Bakalarnn gnahlarn bana yklemeyi-niz. Eer ben sulu isem, imdi artk hi gnahm yok. Benim cehennemim, benden ekinmekte ve korkmaktadr. Nihayet hadiste buyurulduu gibi bana, Ge ey imanl kii! Senin nurun benim ateimi sndrecek! diye seslenir. Diyorum ki, benim sevgilim senin nndedir, onu bana bala, benim seninle iim yok, sen bilirsin. Hazreti Peygamberin buyurduu gibi, ben bunu kraym dedim, byle syledim kendi iimin aksine hareket ettim. Eser hemen aka grld. Grmedin mi? Grmyor musun ki, bunu bakalar yapsalard onlar para para ederlerdi. O sz bilmez adam niin bo yere konusun. Yersiz, bilgisiz szler onun szleri deildir. Bunun delili de, sz retme kurallarn bilmedii iin bunu yapamamasdr. Gramer okumad iin sz ekimini de beceremez. Sz ters syleyeyim yahut evireyim, baka anlamda syleyeyim, farknda olmaz. Akl kapsndan dar k perde ok uzakta m duruyor? Onlarn bir adm bile yrmeye cesaretleri yoktu. O dedi ki: Sentakstan (Nahiv ilmi) hi haberi yoktur. Sentakstan, o kimsenin haberi vardr ki, kendisi sentaks olmutur. Yallah ki, insan tamamyla sentaks olmadka bu bilgiden haberi olmaz. Ben btn cefay ancak sevdiklerime kar yaparm, ama baz kere yaptm cefann yerinde olmad da oluyor. Davette, kolaylk gstermekte kahr da vardr, ltuf da vardr. Ama halvet leminde hep ltuf hep holuk vardr. Bana, bundan yle bir kuruntu geldi ki, onun da maksad benim geri dnmekliim deildir. Tekrar baa dnmek de bounadr. nk onu bada gremiyecek, hatta elebiden, orada bu srr aklam olmasndan korkacaktr. Onu grmek imkn da yoktuf. Orada Bedr'e gitti dediler. (M. 177) Bedr'e niin gider? dedi. O halde bana da izin ver, syle ki, gideyim. Beni ne tutuyorsun? O gideyim dedike, Hayr, asla, asla! diyordum. Bana gld. O gl Allah bana bir nimet verdi, demektir.

Bunun teekkr borcunu nasl yerine getireceim. Sonra bu, u anlama da geliyordu: Sen ne sylyorsun? Ben sensiz nasl yaarm? Allah iyiliini versin! Bu kadn, Ben seni istemiyorum, diyor. Eer bu sefer geip giderse benim umurumda deil. ahit getireyim, o gelmeden ayan zeyim gitsin. Asl beni zen, elimi eteimi balayan nokta, onun gnl bende, gz arkada kalmasdr. Bu, bana ayp olurdu. aresiz bir kadnn halini o ne bilir? Bu kadn ki, benim nikhma girmi, aramzda yaknlk hasl olmutur. Byle yaparsa, o iyi bir kadndr. Ona kendi gz ile bakmayn. Benim nazarm, her kime iliti ve tenim her kimin tenine dedi ise, o byklenmezdi, kendini asla aziz saymazd. Bedr'e ne yapar? dedim. Teferr yani gezinti, dedi. Bu millet ile nasl kaynaabilir, nasl gezintiye gidebilir? Onlarla nasl oturabilir? Sanki o senin koandr. O kt huylu koca, benden izin almadan nasl gidebilir? Bilmiyorum ki o hangi terbiyesiz bir davranla seninle bunu yapar? Mevln'ya benim sayglarm syle. Bir an iin bir ka sz konumak zere uramasn rica et! Zihnim kark olduu iin, bir ara geleyim, dedim. Dostun zihin karkl dostluuna da geer, dedi. Benden rica etti. Ona on gn mhlet ver, bir ev tutsun da gitsin. Ona syle ki, iki ay otursun, iki yl otursun, mr boyunca otursun da bizi incitmesin. Syle ona rezalet karmasn ve otursun! Hi kimse grm mdr ki, sz tekrarlayan onu syleyenden daha stn olsun? Henz bir sz sylemedim. Hani nerede aratrn da bakn. Kemal Mu-arrif'e dedik ki: Ben bugne kadar bu ehirde paa yemedim. Sana yzlerce lanet olsun eer yemezsen, o yedi yz makbul orucun makbul olunmasn. eriden hayretle arifler sultannn kapsna bakt. Dar kmad. (M. 178) Karn yrtlyor, bacm kesiyorlard sanki. Bu grnrde byle deildi. imdi sen ona yapma, imamlar uygun grmyorlar. Ama imamlar kim oluyor? Benim imamlarla ne iim var? Biz kendimiz imamlardanz. Byle syleme, dedi. Sen bakalarnn imamlarndansn. Bakalar da senin imamn. Sen de Allahya yakn erenlerdensin! Bir ka sz syle bari diyorsun. Bir zmre vardr ki, hastann banda Ayet'l Kurs okurlar bazlar da vardr ki kendileri Kurs yeti olurlar. Padiahn biri, bin trl saltanat ve debdebe ile yoldan geerken bir klhanc dar frlad, ona uygunsuz szler syledi, yol. stnde svd sayd. Padiahn yanma yaklat kimse ile konumad. Eer konusa idi onu para para ederlerdi. Padiah yolunu evirdi, u tarafa gidelim, dedi. Ama Efendimiz niin o tarafa gidelim? diye soranlara, Gnlm byle istedi, cevabn verdi. Padiahlarn kahr kimleredir bilir misiniz? dedi, Klhanclara deil. Onun asl klhancdr. Klhanc, klhanc ile kavga eder. Padiahlar ancak fermanna kar boyun emeyenleri tepelerler. Firavun ve Nemrut iin, Elbette iitmi-inizdir sizden nce kendilerine Kitap gnderilenlerle, Allahya ortak koanlara daha ok azap vardr. (li mran sresi, 184) anlamndaki yet de buna delildir. Muhammed Emirci anlatyordu: Bir adam gelir, sylenir durur. Kaynanama yle dedim, karma byle dedim, cariyeme bunu syledim, diye bulatrmadk kimse brakmaz. Bu adam kadn istiyorsa on tane bile alsn. O temiz yrekli bir erkek bana da gelir kendi evinde de bylece konuur. Adamn sakaln tuttum, birer birer yoldum, ona yle bir ey yaptm ki, bakalar da ibret alsn. Bunlar kadnlarn ve Mslman ailelerinin adlarn ktye karmasnlar. Ben bu evin temiz adn ve ocuklarnz dnerek zlyorum. Siz nasl raz oldunuz? Benim haberim olmad. Eer konuuyorsun dersem, tekrar syle. Ne dedim ki, evet diyorsun, bunun manas nedir? Manas bu demektir o kadar. Eer evet demekte ge kalyorsam, niin evet demiyorsun, diye soruyorsun. Bu itiraz demektir. Ben zaten itiraz ediyorum. Eer varsa syle;
Q

itirazda bir erilik varsa dorultaym.

Bir adam vardr ki baka bir stadn iinin kalb olur. (M.179) O kimse candr. Bundan keder yoktur. Allahdan stn kimse var mdr ki, hem kalp olsun, hem can olsun? Bu imknszdr. Ben seninle birlikte azap duyuyorum bunu filan zat ile birlikte konutuk. Bu iten dolay zr dilemektedir. Ben ona dedim ki: Yzn grnceye kadar bu szlerle avunmam ancak Mevln o grtmz yerde zld. Ben kl ile teklifsizim. Beni bilirler. Bunu yapmyorsam erkekli, im icabdr. Yoksa sizin yaptnz gibi yapmadm. Belki onu sevdiim zamanlarda bile yapmadm. Bir daha hastaln bana yol bulmasna frsat verme. Aman iitiyor, dedim. Ne dedim ki iitsin, dedi. Bu ak szleri iitir, dedi. Yani bir ey iitmeyeyim bir sz olmasn. Bir zamiri, (gizli bir sz) var, dedi. Gryorsun ki, gizli sz anlad. Eer bu szn d anlamna arif itiraz ederse bundan doacak znt benim elimde deildir. O, elimde olmadan kendi kendine bana musallat oluyor ve yine elimde olmadan geip gidiyor. Nasl olur? dedi. Ona, kendi bilgisi perde oldu. te

Kuran'da buyurulduu gibi, Onu bir Allah bilir, bir de bilgide uzman olanlar. Gnk Bilgide uzman olanlar szn yorumunu bilirler. dedi. Bunu, soru ynnden sylemiti, ona glmtnz. Bu sz her iki anlamn dnda deildir. Sz yapc olduu zaman uyku getirir. Nasl ki, uyank gnller uykuda da i grr. Aman tekrar syle bu msrann ba taraf ne idi? Sahabe (Peygamberin dostlar) hi itiraz etmezlerdi. Hazreti Mustafa'ya (S.A.) kar inanlar dola-ysiyle onu dinlerken mest olurlard. O gzel szlerden, Hazreti Ebubekr yedi hadisten bakasn nakletmedi. Eer sorsalard, aldklar cevaptan ok faydalanrlar, birok gizli noktalar aklanrd. Bundan bizim szmzn kokusu geliyor. Hallac'n Ben Hakkm, sz pervaszcadr. Bayezid'in, Kendimi kutlarm, sz daha kapalcadr, insanlar arasnda hi kimse yoktur ki kendinde az ok benlik olmasn. Hazreti Musa (Allahnn selm zerine olsun), Ben yeryznde olan insanlardan daha bilginim, diye biraz benlik gsterince Allah onu Hzr Aleyhisselma havale etti ki, bir ka gn onunla birlikte dolasn; o benlik davas kendisinden gitsin. (M. 180) Hazreti Muhammed (S.A) Hazreti Ali'ye buyurdular ki, Sen niin vuslat orucu tutmakta bana uydun da byle ark ve gsz dtn? Ben, her hangi biriniz gibi deilim. Allahmn yannda gecelerim, O beni yedirir iirir, buyurdu. Baz gereki aratrmaclar, Kuran'n u yetinin inmesini aratrmlar ve demilerdir ki: Ey Resulm, de ki, phesiz ben de sizin gibi bir insanm!.. (Kehf sresi, 111) anlamndaki Allah hitabnn zeti udur: Ey Resulm! Sen Allahsal tecell ile dolu olduun vakit benlii kendinden uzaklatr, byle syle. Ama ulu Allah sevgili Peygam-ber'inin kutlu gnln krmamak iin de yetin sonuna unu ekledi: Ancak bana vahiy gelir. Allahnz tek Allah'dr. Bundan sonra da Allahsna ulamak dileinde bulunan gzel ameller ilesin. Bu da evvelki hitaplarn benzeridir. Ben, her hangi biriniz gibi deilim, diyen Peygamber'ine unu da hatrlatyor; ayn yetin sonunda, Rablerine kulluk vazifesini yaparken hi bir ortak komasn, buyuruyor ki, bu da onun ayndr. Lkin iyi kullar cihan yurdunu ibadetle, aklla bayndrlatrrlar. ki cihan bu iki eyle yani ibadet ve aklla balanmtr. Btn zamanlar, her iki lemde tasarruftan gaflettedirler. Senin elin ayan taklit ile uzanr, glenir, bunda yoksun kalmak korkusu yoktur. Ama nce inkr ettirir, ama. sonra kendine gelince seni evik ve canl bir hale getirir. Herkes, bu zeh (ne gzel) kelimesine aktr. Bu, ne gzel sz urunda lrler. Senin grn onun sfatlar iledir. Kendi dileklerinden bakasn isteme! Senin istediin ey oradadr. Pisliklere, karanlklara ve oburlua, teki leme ait perdelere bakmak ve bylece bulanklklar ve zorluklar iinde yaamak ocuk oyuncaklar ile uramaya benzer. Bazlar grnte onu yok ederler, gaflet uykusundan uyanrlar. Yarn vaiz etmek gerekiyor. Bu zordur, ama bir kap almtr. are yoktur. Bu kapy kapadn m feryatlar, ikyetler, ayplamalar balar. Keski bunun onlara bir faydas da olsa. Sylenmesi gerekli btn szler sylenmitir. Ak ve kapal anlatlmtr. Ama sanki hi t dinlememi gibi davranrlar. Ne szn ak anlamn kavrayabilirler, ne de maksat ve mansm anlarlar. Madem ki anlayamyorlar bu konuda nasl konuulabilinir. Bilgiye dayanmayan melin sonu sapknlktr. Bunlar acaba girdikleri ilelerden ne elde ediyorlar? Orada ne yaparlar? Allahdan baka ilh yoktur, ancak Allah vardr, yolundaki szleri, dil ii deil muamele iidir. Onu uygulamak ister. Bilmiyorum bundan onun elinde kalan kazan (M. 181) ister deiik olsun, ister olmasn. Sz ancak onun szdr. Nasl isterse onu o tarafa evirir. Nihayet Allahn yle kullar da vardr ki, o halin, hali olur. Senin sz stadn bilmiyorum, ben miyim? Vardr diyorum. imdi bizim evimizin kervansaraynda bize cefa veren o adam kimdir ki, herkes ondan inciniyor? Bunlardan biri benim. Bugn sanki bir yldan beri binann tapusunu bana vermiler. Ama imdi de ktlk yapmak istiyorlar, bunu artrabilirler de. O zaman o tapunun ne deeri olur? Eer gelir de bu kervansaray bana lzm deil derlerse, bana olan saygy artrm olurlar. Bu bana da yaramaz, geri al derim. Bu szlemeyi bozmak olur. Lkin onun bu iin bozulduuna tanklk edecek kimsesi yok. Bu sz sylenmi ama nasl yapar? Ne gibi bir tedbir bulmal ki, bu icar szlemesini bozsunlar. Bundan bizim szmzn kokusu geliyor. O szden de u beytin kokusu: Beyit: Evet gne bir adamdan uzaklanca, Gne yerine ra yakar o zavall. Olur bu iler olur. Allah iidir bu.

Benim szm hatrnda tutamadn anladn zaman, baka szlerle megul olursun. Sen namaz klmyorsun, bundan nce klyordun. Namaz ve ibadetle megul olmak mutluluk nianesidir. Senin kuruntularn beni ihtiyarlatt. Eer ayrln herhangi bir ey yznden olsayd, bu sknt ona bal olurdu. Eer oraya gelirsen benim ayam kim trmalayacak, beni kim ktlyecek? Peygamberlere bile iftira ettiler. Yakupoullarna yakmayacak szler sylediler. Bir olan seviyor, dediler. O pislik yuvasdr, dediler. Hazreti Muhammed (S.A.)' yzn evirince, Sizi bo yere mi yarattk sanyorsunuz? Siz yine bize dneceksiniz, (Mminun sresi, 116) anlamndaki yetin hikmeti aikr olur. Gzleri ocuklarna dnk olan peygamberler zmresine de hile ettiler. Bu, onlara kendilerinin Hakta nasl birleeceklerini gsteren bir ayna oldu. Hazreti Peygamber Aye ile nasl birleti ise, bunun iin hikyelerin en gzeli, dediler ve zamane halk bunu ehvet lemine naklettiler- ve yle adlandrdlar. Ama grdk k bu vaiz, Davut Aleyhisselm ile baka peygamberler hakknda neler sylyor. Ancak oturan dinleyicileri etkiledi. sterse onlar meclisinizde hazr olmasnlar ve bunun iin bu yolu ayor, artk bizden vaiz istemiyecek, dedi. Nerede o vaizlar? Bu vaizin okuyucular nerede? Yahut nerede o peygamber ki, hep biricik olunu arasn? (M. 182) Nerede o biricik evlt ki, aypladklar eyi 'o yaratsn. Onlara dedi ki: Siz de falann konutuu gibi vaiz edin! Hatta benim kardeim ve vaizler neler sylerler; ite vaiz derler sana! Eer insanolu isen ban bu medreseden yukar kaldrmazsn, insanolu deilsen hayr; belki benim gibi sylersin: Ben am' da, Rum diyarnda kadlar kadsym, Halifenin ya-knlarndanm. Kitabm boynumda, limler atmn dizginlerini ekiyorlar. Bu karanlklar iinde oldu, derse o baka. Ferhat ile Husrev ve irin hikyesini Leyl ile birlikte sylyoruz. Eer brakrlarsa iler iyi olur. Lala hikayesini birinci gn yasaklad; ikinci gn bir ka altn verdi, tatl szlerle tekrar msaade etti, Bana bir i buyur, dedi. yle byle hi ehvet sz olmasn yle bir ey bulunmasn iinde. Bu Lala iidir, dedi. O gn baktm ve Bu hal ehvet halinden ne kadar uzak! dedim. O bir keden geldi. Bu byledir, dedi. Keski bir ey okusayd da beni u medreseden kur-tarsayd. Allah korusun ki bir ey okumadm da byle bir ka ey yapabildim. Allahya snrm eer bir ey okudumsa. ahap diyordu ki: Bu ocukcaz bana, am'a gideyim de tahsil edeyim diyor. Dedi ki: Allahya snrm! Henz gitmedii halde bizi baz sorularla ciz brakyor. Ben btn bu divaneliimle nice aklllar arap kpne sokmuum. Btn dalgnlmla nice ak gzleri koltuumda gtrmm. imde bir mjde sevinci vard. Gya havalarda uuyordum, yeryznde deildim. Tahsil ediyorsun ama bana gre hayr. Her gn bir satr okursan byle olur. Babann seni tahsile gndermekten maksad u idi: Zamane ktdr halk ocuklar azdrr. Allahtan korkmazlar. Bu anda Allahya ok krler olsun! Senin elde ettiin bilgiler yeter derecededir. Yolda eitli fenlerden sz amtm; Diyordum ki: Yol, ev gibi deildir. Ben trl fenlerde yetkili bir bilgin gibi nemli fen konularndan konuuyordum. Biz, bir ok yazma eserlerden daha stn geldik. Ama Mevln bizden daha stn. nk her ne varsa bir kere ondadr. Sen kendini ta-mamiyle ona vermezsen o da senin olmaz. (M. 183) Yce Allah kutsal hadiste yle buyuruyor: Bana bir kar yaklaan kuluma ben bir arn yaklarm. Uzaklk, byklk Mevln'dandr; ak sylyorum. Bugn bana iyi bakacak msn? Hi m-rvette sar m ki seni bu kadar bilgi ile, stn niteliklerle sade akl ynnden greyim? Hazreti Peygamber buyurmutur ki: Kul acknca onun kalbinden ve dilinden hikmet bulutlar yamur yadrr. iir: Bu gn kblesi mutfak olan kimselerin, yi bil ki, yarn yerleri cehennem olacaktr. Ey senin o, grtlan ki, Allahnn, Yiyin iin! emri ile kesilmitir! Bir kere sor ve de ki: Ey grtlak syle bir kere sen haner misin? Yoksa hanere misin? Az yemek sendeki gc artrr, ok yemek hikmet ve dnce kudretini azaltr.

Herkes mademki onunla kendini ssler, bu d dinle: Burada bulur da yemezsen, te tarafta yersin, bu bana bir balangtr dersin. Bunu ren ki, gnl akl ve sevap kazanasn! Aradn sevgili sk sk sana yz gstersin. Bunun misali, una benzer: iki kii oru tutar, biri bir ey bulamadndan a durur, teki ise bu orucu her ey bulduu halde Allah rzas iin, srf sevap kazanmas iin tutar. Baka bir rneini daha anlataym: Bir hadm aas ile baka bir delikanl zinadan saknrlar, yahut bir hasta ile gl kuvvetli bir erkek perhiz yaparlarsa, bunlar, hi biri birbirlerine eit olurlar m? Nasl ki, btn hayvanlar da diilerini bulamaynca gremeyince sabrederler. Ama hapsinin de zayf bir taraf vardr. iir: Ey Leyl'nn vefal soydalar, Allah sizin saynz artrsn! Leyl gibilerdir ki, aka susayanlara kar cmerte canlarn balarlar. Evet Horasan caddesinde develer grdm; bilmiyorum ki yz tane mi yoksa bin tane mi? Bu nasl bir zor itir ki, onlarn hangisi erkek hangisi diidir, anlyamadm tekilerini de bilmiyorum. Bari onun sz, erkek ve diidir. Eer teki erkek ve dii olmasayd onun sz de erkek ve dii olmazd. Hareketi de erkeke ve diice olmazd. Her millette erkek de dii de vardr. Ancak bir toplumda yoktur. Bu ayrcalktr ama nerede o toplum? Mademki onu gremiyorsun ey sevgili artk ne syleniyorsun? B'zi biraz yalnz brak. (M. 184) nk bize yaknlk gstermezlerde yalnz kalmanz gerekiyor. Bizim ainamz, bizi tanyan o can kimdir? imdi bu sz aktan sylyorum. O kendi uursuzluunu nasl anlayabilir? Bunu, Allah bilir. Eer mana ynnden sz aarsak ho olmaz. Eer manadan sz amazsak kutsal hadiste buyurulduu gibi, Bana bir kar yaklaana ben bir arn yaklarm. Sz eri olan bir insann iinde dalgalanan nice szler, nkteler vardr. Ancak onu dinleyecek yetenekte kimse bulamazsa neye yarar? Oraya gitti, oturdu. Deniyor ki, geride baka insanlar da var. Vaza balaynca benim hatrma u iir geldi. iir: Hrbat ehli oldum, gamdan kurtuldum, Bende ne zabitlik kald, ne Kuran okuma kaygs. O zgr erlere hizmet yolunda, Belimi, onun salam znnar ile baladm. Meclisin neesi eyle gelir derler. Bende hem arap var, hem gzel var, hem k. Beyit: Biz sana kulluumuzu gsterdik, ne are ki, Senin irkin huyun kle satn almasn bilmedi! Kuyu kazan kimse sudan nasl kurtulabilir? Sitemli szlerle kendilerini ariflerden gsterirler, hep urarlar ki, rtnsn diye. Bir de salarn hep dar frlatr sonra rter, binlerce cilveler, yaramazlklar yapar ki, kimse kendisini tanmasn. Akll adam onu bilir. O nerede, bu nerede? Bu birinin yapt, teki gibi doru olabilir mi? Bylece sze de dikkat etmelidir. Bir ok kimseler sz kapal sylemek isterler. Nihayet kendinden insaf et bir kere. Senin gzel bir cariyen olsa, hanmnn erkek kardei de onu grse, ona, Houna gitmedi mi? diye sorarsan, o holanmamak ileride ne etkiler ve ziyanlar meydana getirir. ocuun biri, kendini en ve gzel bulan dadsna, Benim yzm gzelse senin houna gitmeyen irkin yz kimin yzdr? demi. O kimdir ki, beni bildiini iddia ediyor? Dnyada hi irkin yoktur, ama bir lye gre. (M. 185) Kfr bile irkin deildir. Ama iman ile karlatrlnca irkin olur. Yoksa kendi nefsinde gzeldir. O iman karsna gelince, bozuk ve irkin grnr. Demir nefsinde demirdir, serttir. Ama onda halk iin faydalar vardr, kuvvet yardr. Fakat bakra

gre derecesi daha aadr. nk bakr her eye elverilidir, her kla girer; demirden ziyade, kimya iinde elverilidir. Bu nitelii dolaysyla de demirden stn saylr. Gme sra gelinceye kadar, ok gzeldir ama, altn, mcevher, drriyetim denilen deerli inci de sra ile biri tekinden stndr. Yakuta sor bir kere: Neden yle kpkzl oldun? Yoksa sana bu hal gneten mi geldi? Eer sz onu kmserse, deerini azaltr ve krarsa onu baka bir manada, baka bir ekilde ayklar gsterirlerse ne kar. Eer byle olmasa, onun hi bir bilgisi yok demektir. yle ise en azndan ona, Pabularn al! Biz bunu kabul etmeyiz; bunu kabul edenlere de engel oluruz, haynlk ederiz, deriz. Ona sordum: Ne zaman beni bildin? Ne zaman beni grdn? Ne zaman etein eteime, kolun koluma dokundu? Ne zaman benimle oturdun ve bana yoldalk ettin? Baln bilinen taraf, onun suda yaamasdr. Eer her hangi bir hayvann sudan katn, su korkusu ile ldn grrsen, o balk deildir. Ona Al-lahtan bahsedildii vakit zntden, korkudan lr ve bu yzden sudan kmak ister. Ama baln suda yaadn isbat iin, davaya, ahide, isbata hacet yoktur. nk o suda yaar, sudan kmaz, rastgele ksa bile asl olan onun suda yaamasdr. Diyelim ki, Halife bir zmreye beyaz, bir zmreye yeil, baka bir zmreye de krmz elbise giydirmitir. Hatta bazlarnn balarna geni kenarl klahlar koydurmutur. O bununla vnr ve onu bozmaz. Ancak onun vezir ve, yaknlar belki bu treyi deitirebilirler. Ama onlar da hep birlikte o halifeye snrlar. nk onlarn halk korumaktan baka ileri yoktur. Baka maksatlar da olamaz. Halife kendisi iin iyi olanlar bilir, onu affeder, nefsiyle bilir. Vezir, eer ona kar bir dmanla kalkan olursa bunu haber verir. Onun bundan baka ii yoktur. Kutsal hadiste Allah yle buyuruyor: Gizli bir hazine idim, kendimi tantmak houma gittii iin yaratklar yarattm ki, beni bilsinler! Hama ile Hana arasnda Hasana'ya gittim. Mev-ln ile Mecduddin aralarnda yle konutular: Biz uyutuk. Evet emseddin bizi atlatmaktan holanr, srar edersek evet der, ne iyi olur, yine gider. Eer bizden ayrlrsa tedbirli davranmamz gereklidir. Vaz geerse hi bir ey olmam gibi davranrz. O zaman bize mehur Cuha'nn kolu olak olduu vakit tamburunu alarak syledii u arky hatrlamak gerekir, iir: Ben hep senin kynde kemik topluyorum ki, Oraya hi bir kpek ayak basmasn diye. Onlar nerededirler? Onlar kimlerdir? Nihayet ben diyorum ki, onlar benimkilerdir. Sonunda anlald. Dediniz ki, sen hep u msralar mrldanrdn: (M. 186) iir: Ay ykseldi, biz alaklatk Beyit: Sevgilim bundan sonra bizden her ne iitsen, Artk el ama bize, nk biz gittik elden. Gryorum ki, gklerden dalga dalga nur yayor.. O yavrunun yznden, benim yzmden ve gzmden fkran nurla t cierimi gryorum. Kuran'da, Ey iman edenler! Niin yapmadnz eyleri sylersiniz, anlamndaki yetin yorumu udur: Bu yet bir kere mminler hakkndadr, onlar ilgilendirir. Eer buradaki zellik onun hakknda ise ne dersin? Niin sylyorsunuz? Sz, kskanlk kaynandan gelmi olurdu. Onlar kendi testilerine bakalarnn tortusunu doldurmaya hi raz olurlar m? O halde Yapmadnz eyler, buyrulmasnn yeri olur muydu? Yeter ki bir sebep olsun. Bunlar bir toplumdur

ki, onlara iki aka verip, kaseyi doldurup gtrebilirsin. Bu ne demektir? Katrn alktan kemikleri dar frlam. Sznden baka hali de deiti; hali ile birlikte konumas da dzgnleti. Artk bir ey sylemez. Bu azarlama onlar iindir. Siz niin halinize uygun olmayan bu szleri sylediniz? Derler ki, hayr ben, bu hal ehlinin kulu klesiyim. Onlarn duyduklarn duyanlardanm. u halde i byle olunca size mbarek olsun! Bu ok fena bir haldir, kendine oyun oynuyorsun demektir. Erkeklik odur ki, dmann oyununu grebile-sin. Sze balad ve dedi ki: Syledi ve sylyoruz. Bunun nihayet senin oyunun olduunu gryorsun. O gece kendisini armadklarndan dolay incinmiti. Beni de evde zayf birisi var diye armlardr. O kimdir diye sorarlarsa, buraya gelmesini istemediim bir adamd dersin. Ona bir peri verdim ki, gerek grl olduu iin gelmedi, utu gitti, beni kurtard. Ama nihayet bu kanad sana ben verdim. Gerekirdi ki, imdiye kadar yerinde kalm olsun. Yaklat ve dedi ki: Ben Kerim ile bir tarafa gitmek istiyorum. Eer yal-nzsa. Yalnzdr, deildir, kendisi bilir. Ben ona, Dmann oyununa dikkat et, diyorum. Oyun bundan daha ak olur mu ki, falan evde leceim, dedi. Ona ok inanrdk ve o ak konumutur, diyordum. (M. 187) Allah bizim aramzdadr. Bu iareti dinle! Gryorsun ki, ahitler meclistekiler benden uzakta. O gece, onun gnlnde parlayan, nurun etkisiydi. stedim ki o zaman ona soraym: Kim ne dedi de ona gldn? Sert bir bakla ona baktm. Ama kendimi tutabildim. fkem gesin diye, nk hastayd. Geen gn de kendisine glerek bir gz attm. Eer bu doru bir bak olsayd i kolayd. Bununla beraber zordur. Toprak altndaki nazeninlerden birka tayfamz var. yle nazeninler ki, karanlktadrlar. O baka mesele. Benim sultanlmda bu trl eyler olur. Bu saatte ne var ki, hatibin klc gibiyim! Ne keserim ne batarm. O bilip de skt ettiin eyi bu saatte grrsn, dedi. Sordum ona: Neler sylyorsun? Benim hatrm iin ona gerekli olan eyi bir kere sylemez misin? Evet ben ardm, ben syledim, Aleddin'e, Kerim'e syledim. Benden ok incindiler. Ondan sordum. Sen bana yle diyorsun: Kiminle ardn? Nasl ardn? Seni bylece ho karlaynca, ne yaptm ki, beni takdir ediyorsun? imdi gel ki, sana bir pck vereyim! Ahi'ye dememi miydin ki, emseddin sizden bahsediyor. O bizden atlmtr. O Hceg denilen, kl krk yaran, fakr mertebesinde biricik bilginden bir ka kat daha iyidir. Ben meclise geldiim zaman elini azna koyar, Susun, biz ne biliyoruz, der. imdi dedim ki: Bizim aramzda bir bilirkii gerektir ki, bu meseleleri kesip atsn, o ayrt etsin. Ama o bilirkii dardan olmal. O, neye karar verirse inayetle ba emek, karara sayg gstermek gereklidir. Yoksa onun azck da bir gc olamaz. Ama burada karar i arasnda veriliyor, arasnda el rpanlara, gemiye atlayanlara, satran oynayanlara, hepsine hkm veren o bilirkii olmal. eyhin biri bir gn eline bir elma almt, Zey-neddin Kelus'den sordu ve dedi ki: Ben Allahy grdm, ondan bir elma istedim, bana verdi. Sen Allah' dan ne istersin? Bayezid-i Bistam, Allah'dan Allah'y istedi; filan kii filan istedi. Zeyneddin de dedi ki: Ben de Allah'dan Allahy istiyorum. yleyse, sen Bayezid'in mertebesindesin, dedi. (M. 188) Ben ocuktum, bana sordu; ben de bamla iaret ettim, seni isterim dedim. Bam sallad, artk hi bir ey syleyemedim. Bir daha azm almad. Ama btn iim szlerle, deyimlerle, manalarla dopdolu idi. yle acayip bir hale gelmitim ki, bu hal ocuk yanda pek az kimselere nasip olmutuf. Horasan'dan gelen byklerden biri ynnden stada bir gnl akl gelmiti, ona bir eyler douyordu. Bana gel, benim babam ol! diyordu, beni buna zorluyordu. Onun ocuklar iin oldum; ne yapaym, onun hastas olmutu. Bu saatte hastalarn bana gidersek orada rahat vardr. nk ulu Allah karna ne karrsa onu kendine tam bir mutluluk sayarsn. Bizim nazenin kullarmzdan biri, uygunsuz bir toplum iinde tutsak dmtr diye beni gnderdiler; ona bir ziyan eriirse yazk olur, dediler. Eer iki dost, birbirinin yannda yahut kar karya oturmu konuuyorlarsa o muhabbetin tad ile, onlar uzaktan seyretmenin tad bir olur mu? Ama o uzaklk, eer sende gnl sefas var da arada engel olmuyorsa, onun zevkine gre yaknlk zevki nerede kalr? Bir kimse ki, uzaktan huzurda olursa, yaknda nasl olur? Falan yere gidelim derler ona. Hele bir sor, der, em-seddin orada mdr? Eer yoksa imdilik iim var... Filan kuyumcu dedi ki: Senin hakknda uygunsuz szler sylediklerini iittim. O vmeye balad, ben, onu vnce, O nasl olur? dedi ve ilve etti: Sen byle deildin ancak onun sohbeti bereketi ile byle oldun. O seni atka alyorsun. Parmakla dokundum, bylece eildi ve dedi ki: Sen sohbete lyk bir insansn. Ben hemen atldm ve dedim ki, Eer halvet olur da yalnz ikimiz beraber olursak, bana on pabu vurur1 musun? Her alta daha parlak bir hale geleyim. Sen bykler

hakkndaki szlerinle sohbete en lyk bir zatsn. Ona inanmtm, iitmitim ki, byk bir bilgindir, yledir byledir. Ama bununla deil. imdi iyi sohbete dikkat et. ster ki siz mescitte olasnz; oraya gelsin sizi grsn ve beni de vsn. (M. 189) Bana dedi ki: O, iyi olur ama falan kuyumcu da eyh olmutur, ne dersiniz? Herkes kendi makamnda byktr. Ama onunla ne ilgisi var? Bu hi kimse hakknda uygunsuz sylemek deildi, bize gre onun lemi bakadr. Dervi ham hayaller peindedir. Bir yerde ki eyh bu delikanldr, ona olgunlamas iin daha yllar gerektir. Nasl olur da erlere hizmet eder, gece gndz yanar yaklr? Tavaya konmu sr ya gibi uzaktan kokusu getikten sonra kpkrmz olur? Allah erlerinin raks ltif ve hafiftir. Su stnde yaprak gibi yrrler. erde da gibi, yz bin da gibi ar, darda saman p gibidirler. Hak benim elimdedir, ama benimle birlikte deildir. Hutbede okuduun btn Allah sfatlar O yle bir grcdr ki, hi bir ey, onun grnden gizli deildir. Evet, btn bu sfatlar gryorum ki benim de sfatlarmdr. iir: i fesat dolu bu kpeklerden size utan gelmez mi? Siz, bu yularsz eeklerden hi arlanmaz msnz? br dinin ssdr, ama kfrn de rengi ve kokusu; teki mlkn kvanc ama lkenin de yz karas, utanc... u halde dizgin gerektir ki dikkatle ekesin imdi baka bir air de yle syler: Beyit: lim ile cahil arasndaki ayrcalk, ancak u kadardr: Birinin dizginini ekersin, teki babo ve yularszdr. imdi nerede o dizgin ekme. imdi beni kendi halime brak! Onu en azndan zahir ynnden yemekten imekten yasaklyorum. ok dnyorum ama gerektir ki, bana hi ayakba olmasn; yemek imek dncesi, elbise ve amar derdi bende olmasn. Yani sizin nnzde olmasn, birlikte olalm. Bir vakit hizmet etsin, te bu irkin bir eydir, phelidir de. Kul iin bundan daha iyi bir snak var mdr ki, elini Allah erlerinin ellerine uzatsn da kurtulua ermesin? Derviin her iki cihanda yz karadr, buyurulmutur. Eer doru sylyorsan, halk neye davet ediyorsun? Karayzlle mi? Eer yalan sylyorsan senin tokadn hi bir ey deildir. Baka biri, Tahamml et! der. Sz Allahnn szdr, Allah sevgililerinin szdr. Aleddin'e satran tahtas alma! Mevln'nn dostu isen bunu yapma! nk onun renim adr. Onun vakti dardr. Geceleri uyku uyumuyor. Ancak gecenin te ikisini yahut daha az bir zamann uyuyabilmekte. Her gn gerektir ki, bir ey okusun, bir satr bile olsa bu lzm. (M. 190) Ama iitirse benden incinir. Bana, iimi retiyor, der. Bu sebepten Hakk dman bilirler, ilerine gelmeyen doru sz dinlemezler. Onlara bir kr kokusu gider, rkerler. Bu ok garip eydir. Bazlarna vakit geirmek ho gelir. Karanlkta yryen yolunu arr, demilerdir. Btn vcudu dil kesilmiti. Soruda, cevapta terbiyesizce davranrd, Hak leminden hi haberi yoktu. Sizden sonra, ne maln satan sat yapacak, nede mal alan mteri alacak mal bulacaktr, insan, sem vaktinde bakalarnn giyinmedii elbiseleri giyinir. Namazda da baka zaman giyinmediini giyinir. Su datlan yerde bana bir, veyk sesi ile bunlar ilham olundu. Onunla benim aramda eskiden beri bir1 hekim var ki, o bakalarna sz verir, sznden dnerdi. O, byle yerde nasl olur? Peygamberlerin, velilerin aradklar vecd (ilh sarholuk) halini onlara anlatsaydm, mest olurlar, neelenirler; Hak onlarn yzlerinde, vcutlarnda parlar, onlarda aka belirirdi. iraz dervileri biraz insafszdrlar. Ancak i iyi gitmedi derler. Vakti gelince gazelden sonra raks edeceksin diye kararlatryorsun. Bunda da zorluklar karrlar size. Ne trl nefesler vuruyor, ba sallyorsunuz, deyince, sz sylemez, gazel okumaz. Bu nasl raks? deseniz, Yandm bu straba, dayanamadm, derler. Allah, Ben seni bu i iin tutuyorum, buyuruyor. Dervi de, Yrabb yandm artk, bu kulundan ne istiyorsun? diyor. Mademki yanyor-sun, bu, cevheri krma

hikyesini andrr. Sevgili -kma sorar, cevheri niin krdn? Sevgili cevap verir: Ben, cevheri benden sorasn diye krdm. Bu: sr iindeki hikmet, uradadr: Rahmet deryas daima comak, dalgalanmak ister. Bunun sebebi de senin yalvarman, alayp feryat etmendir. Senin gamnn bulutlar gelmedike, ilh bilginin denizi dalgalanmaz,, coup kprmez. iir: Anne yavrusuna meme verir mi syle, Yavru a kalp da alamaynca? inde ve dnda geen deiiklikleri gremeyen r grmede, iitmede ve akldaki hikmeti anlamayan, lemin

nasl idare edildiinde phesi olan kimseler, btn peygamberlerin mucizeleri, velilerin kerametleri ile vahiy ve ilham getirmelerini anlad halde, henz phede olanlar derler ki: Acaba neden benim ksmetim ge kald? Yahut bu i neden byle oluyor? Kendiliinden mi oluyor? (M. 191) Allahnn dilemesi yeter mi? Sonra eer Allahnn merhametli, bilgin ve gl olduunu bir ciz grrse ii kabul eder. Bir topluluk Frat rmann kaynan grmeye gittiler. Tam iki yl yol yrdler. Nihayet rman, bir dan tepesinden ktn grdler. Biri hemen, Ne ho! diye arh vurarak suya atld. teki de arkadan atlad. Bazlarn, (onlara ne olduunu Allah bilir), galiba onlar aa ektiler. Baka ne olmal? Bazlar da geri dnerek haber getirdiler. Dediler ki: Oraya kadar gittik, m arkadalar daha nce gitmiler. Baka bir ey bilmiyoruz. Denize dalan kurbaa gibi bir ses kardlar. Adamlarn anneleri kardeleri toplandlar; bir trl bu ie raz olmuyorlard. Nasl ki, kaz yavrular yumurtadan knca anneleri karada gezerken yavrular da anneleri ile birlikte dolarlar, denize girince de beraber girerler. Su kenarna gelenlerden bunlar grenler, Vay yavrucuklar gitti, bouldu! derler. Zaman zaman dostlar anmak ne gariptir. Sen de bu ayklk makamnda mest olup kalma! Ola ki, onun maksad odur. Yani istirak (Allah' sal hayale dalmak) makamnda kalma; daha stn bir mertebe ve makam iste! Ama hayr bu onun ii deildir. O, olduu yerde sayar, baka bir ey yapamaz. Eer o yksek mertebeyi isteseydi, o mertebe arapla dolu bir testi gibidir. Onu boaltrsan kadehe dolar ve der ki: Yine senin yannda olaym, baka bir yere gidemem! Halbuki onun kp onun gibi yzlercesiyle dolup boalmtr. Ama yalnz kp, tan karsnda zavall kalr. Pek ak bir gerektir ki, kp, tatan daima saknr. Krtrsa, aslndaki paralar yerinde kalr ama iindeki berbat olur; etrafa yaylr ve bular. Yani sr (gizlilik), kpn fitnesidir onlara ak ve susturucu bir cevap vermek gerekir. nk susmak suretiyle verilen cevaptan anlamazlar. Yani ho geldin, gle gle, sefalar getirdin gibi ak szlerden anlarlar. Kuran'da, Grmez misin senin Rabbin glgeyi nasl uzatt? anlamndaki yetin yorumu nedir? (M. 192) Sonra, Allah semalarn ve yeryznn nurudur, Anlamndaki yet ne diyor bize? Msra: Gnlm yle bir yere dt ki, hi sorma! Eer benden faydalanmak istiyorsan gizlice alak gnllk gsterip de Firavun gibi, yalnz kaldn zaman, Allahm! Sen benim ilhmsn, ben de senin kulunum! deyip, sonra herkese kar, Sizin en byk Allahnz benim! (Nazit sresi, 24) deme. Zahirde de btnda da, hayr, demek gerektir. Cevapta biraz dneyim de o vezir gibi hataya dmeyeyim. Acele, eytan iidir. Acele edenler, bir nak ve suretten baka bir ey gremezler. nk onlar, hep grne bakar, naks ve sureti grrler. Gnahlarndan dolay da mafiret dilemezler. Tvbe, Ademin ve evldnn sfatdr. Hatada, gnahta direnmek de iblisin ve onun yavrularnn sfatdr. Allah ona, Yemin et! deyince, o Ban iin! diye ant ier. Rum'yi Anadolu halkn ben yarattm; Trk, Hintliyi, Arabi da; ama lanet olsun o alaa ki, senin gibi birini dourmu. Sarayn sofracbas, ahn stne yemek, damlatr. ah, Asn unu! diye emreder. Adam geri kalan yemei de ahn stne boaltr. Bu sefer houna gider ve glmeye balar. Bunu niin yaptn? diye sorar. Sofrac, Mademki beni astracaksn, yaptm hata, nemli bir ey deildi. Bari daha byk bir i yapaym ki, aslmaya desin, der. Bugn o sofrac yaptna tvbe etse bile iledii hata yine houna gitmezdi. Bu utan verici hal ana ve babadandr. nk onlar beni bu kadar naz ve nimet iinde beslediler. Kedi kseyi devirdi ve krd, babam da yanmda idi, hi bir ey demedi. Ancak glerek, Oyun

mu oynuyor sun gzel? diyebildi. Ama bu bir kaza idi. Kedi savuturdu. Eer senin ve benim yahut annemin bana bir kaza gelseydi ne olacakt? Allah, seni ve beni bu yzden korudu; bize bir cilve gsterdi. iir: Okaya okaya eker kamndan nbet ekeri yaparlar, pekbceinden zamanla atlas yaparlar. Yaptn ii yava yava yap, biraz sabrl ol, zm koruundan bir gn gelir helva piirirler. Ey seher yeli! Bir semtten haberin var m? (M. 193) Bir ay yzlnn yanandan ne haber getirdin? alp ardn, hay huy ettiin gnler var m? Ey rzgr! Daha yava es, nk gzel kokuyorsun! Bu saatte, lemde kutup (en yksek Allah eri) odur. Bir gizli gerei aklyorum. lemin drt bucandan onun topran pmek arzusunu besleyenler, balarn onun eiine koyup geri dnenler var. Bir Allah eri tam bir yllk yoldan onu ziyarete gelmiti. Yz gneten yanm bir ziyareti onun eiini pt, ieriye giremedi. Baka bir aziz uzaklardan bir ok yol teperek geldi, eteini pt, hemen ayn gnde geri dnd, zin almasna imkn kalmad. Ben bu adamdan ummazdm ki, konusun. Ben konutum. Dedi ki: Ona ahmaklk demezler. Evet, Onunla konuurken imdi burada bir ben varm, bir de u duvar var, dedim. Mademki duvarla konumuyorsun ben'mle de konumuyorsun o halde kiminle syleiyorsun. Ltfen anlat! Biri bana diyordu ki: Bu mantkdr. Glmeye balad sonra fkelendi, terlemeye balad, bam sallayarak, Bu adam ne diyor, mantk m? dedi. Bir zaman diyordum ki: Farzet ki ben burada yokum, te herkesin kavgas da bundan kyor. Niin olmayasm burada? Yalvard: Birlikte gidelim ki ocuklar sana alsnlar, dedi. Evet dedi, ama bana nezaketten yahut ktlkten bir mutluluk gelmez. Bana byle yerler, para ve rahat lzm deil. Ben bunlardan katm, usandm u hcreye sndm ki beni kapdan grsnler. Ben dar kaym, sabaha kar onu dkntlerini, pisliklerini spreyim, sessizce orada oturaym. Anszn bir ey iitildi. Balarn ediler. zr dileyerek, hayr hayr! dedim. Eer ben iyi insan isem, benim makamm buras olur. Geceleri tahta kar otururum. Kimse bana, sen fena yaptn, yle yaptn byle yaptn, demez. Ona iyisini verin, diye tavsiye ettin ama ben oradan almadm. (M. 194) Gittim ok uygunsuz szler syledim. ittiler, Acaba bu divane midir? diyorlard. Ramazan boyunca bylece bizi yz kii davet etti. Her biri, bizimle bir gece iftar eder misin? diyordu. Bazlarm atlatyor, evin selmlk tarafna gitmelerini tavsiye ediyordum. Eer szleilen vakitte gelirlerse, syleyiniz ki, bir bakas gtrd. Sana gelinceye kadar ok namaz klmas gerekiyor. Ben vaktiyle ikiyzllk ederdim. imdi yapamyorum. te Aleddin konuuyor, yarn da Sadreddin Secas

konuacak. Celleddin de konuacak. Bu ok zor bir durum. Eer sz onun sz ise bu ne oluyor? Eer sz bunun sz ise, teki bo lftr. Bu szler hi kimsede yoktur. Btn cihan kalbinizden geirseniz de arasanz, byle bir sz stadnn izini, tozunu bulamazsnz. retmenlik yapyordum. Vezirlerden birini de iinden atmlard; o da retmenlik yapyordu. Padiaha haber verdiler. Eteinden yakalad ve sordu. Nuh Peygamber anda dnya bayndrlamt yle ki bir ehirden bir ehire gitmek iin bir gnden daha az yol yrrlerdi. Eer bu yol uzunluu bir gnden fazla srseydi, ok hayret ederlerdi, ok uzaktr derlerdi. Nuh Peygamber, kavmini bin yldan elli yl eksik bir sre iinde, imana davet ederdi; her gn bir ka semti dolard. Bu nasl olur? diye yorumluyorlard. Bin seneye yakn bir mddet yaamak nasl olur? Filozoflar derler ki, yz yirmi yldan

fazla yaamak elbette mmkn deildir. Ama ben aka, onlarn szlerini kabul ediyorum, demiyorum. Bin yl imana davet etti, her gn bir semti be kere dolard; onu dverler, yaralarlard; Cebrail kanadn ona srnce yaralar saalrd, gibi bir ok yorumlar yaptlar. Nuh elbette davetten vaz gemedi. Buna karlk yetmi kiiden fazla kimse de Mslman olmad. eitli rivayetler vardr. Ama onlardan en gerek ve doru olan budur. Evet, davet dorudur. Ama benim iin onun kabulnden ne kar. Dedi ki: Nihayet dnmyor musun ki, bu sze ne zr bulacaksn? Dedi ki: Onun boynunu, elini, ayan hocann sopasna teslim ederim. Bunu dnmeye, bahane bulmaya ne lzum var? (M. 195) Susaym, katlanaym, ona, Ebubekr-i Rabab gibi ses karmayaym. Ancak her kesin bir huyu vardr. Davet iinde biri vardr ki, ona kar sert davranmak gerekmez, tekine kar da ok iddet ve sertlik gstermek ister. Bu kadnn tuhaf bir istei var. Eer o adam olsayd ii tamam olurdu. Bu saatte ona ylesine vurdular ki, iki para ettiler sanrsn. Ketenciyi bizim iin ldrmlerdir. Gya eyh Evhadddin onlarn nne gelmi, secdeye kapanm. Ama o bir insan olsayd ii tamam olurdu. nsan olmad iin onun karsna geldi. Onun iin bir engel de yoktu; btn bunlarla beraber hi bir ey deildi. Eer ona svp say-masan bylece susmaz; sesini kesmez. Ancak o svd sayd, cefal szler syleyerek geip gitti. Bundan dolay onun kahrn uzun zamandan beri ekmekteyim. Bizim gidiimizden fkelenir. , Benim gnlm hi kimsenin hazinesi deildir, ancak Hakkn hazinesidir. Burada, deveci klndan nasl kurtulaym? der. Dar atarm, bakalarnn dnceleri de daha bakadr. Buna g yetiremezler. Ancak ahn hazinesini kendi hesaplarna sarf etmeyi de bilmezler. Onlarda, o ynden bir kuvvet vardr. Akllar balarndadr. ite o hal, Hazreti Muhammed Mustafa'nn (S. A.) halidir. nk O Hazret kendiliinden dalgnlk lemine dalmad. Belki btn iler ona belirli ve aka grnrd. imdi hi kimse sanr m ki, bu uyanklk, o istirak yani ilhi dalgnlk halinden daha aadr. O ilhi dalgnlk bir oklarnda da vardr. Hele bunda baka bir letafet vardr ki, btn dalgnlk hallerinde bulunur; sonra tekrar btn ilerinde uyank kalrlar. Nasl ki, Hazreti Peygamber, o halden bakalarna bir zerre sratsay-d, elsiz ayaksz kalrlard. Nasl ki, Hazreti Ebubekr de ondan yedi hadisten bakasn rivayet etmedi. Meerse onlara kt ile iyinin, kfirle Mslmann kim olduu aklanmaz. Mslmanlk doru szdr. Yz bin lanet o cariyeye olsun ki, kendisini yz bin altna alsan bile yine birisine bir cefada bulunur. Benim yanma getirirler ki, ikence yapsnlar. Buna hi benim gnlm raz olur mu? Eer buna gcm yetseydi sonu daha iyi olurdu. iir: Bir kimse ki, gl yerine diken ve al diker, (M. 196) Ona mimber deil, daraac yakr. Dnyann yaratlndan maksat, yzlerini birbirine dayayan iki sevgilinin, heva ve hevesten uzak yalnz Allah yolunda birlemeleridir. Onlarn aradklar, ekmek, ekmeki ve kasap deildir. Nasl ki, ben de bu saatte Mevln'nn yannda rahattaym. Yolunu aran Bayezid'in hikyesi: Bayezid yle bir ehre uramt ki, yalnz kendini arm, yolunu kaybetmi deildi. Hazreti Musa gibi ona uzaktan bir k, ate eklinde grnmt. iir: Mumun pervanesi nuru arayaym derken, i bozuldu, nur uruna atee dp yand. Burada i aksinedir. Nasl ki eyh, Halk kiliseden geri dndler mi? demiti. Yani onlar asla mescit yz grmemilerdir. Onlar nerede, mescit nerede? Bunun manadan konuma ile ne ilgisi var? Bir kt stne bir isim yaz, o ad onun yanna gtr. Mslmanlarn dnda bir topluluk ona kar ilerinden, kfir, dediler. Beni davet ettiler. Onlara zrler diledim kiliseye gidiyordum, orada dostlarmdan bir takm kfirler vard. Ama dtan kfir grnr, i lemlerinde Mslman yaarlard. Bir ey getirin ki, yiyeyim, dedim. Binlerce teekkr ettiler, benimle iftar ettiler, yediler bylece oru tutuyorlard.

Ey yce bilgin Mevln, seni vmeye lzum yok! Sen de vlmeyi brak! Bunu undan dolay sylyorum ki, Mevln'y vmekte onun rahat iin bir sebep bulunsun, onun houna gidecek bir durum olsun da eksik bir ey olmasn. Ona sakn bir ey yapma ki hatrna bir bulanklk gelmesin, incinmesin. Beni inciten her ey gerekten Mevln'nn da gnln krar. Onu byk bir eyh her zaman ziyarete gelirdi. Bize misafir gelir misin? derdi. Bir saat kadar gel de grelim seni, diyebilir miyim? Eer seni yiyeme-sem, yemeini nasl yiyebilirim. Bana haram olur. Benim iimde haram lokma olmasndan Allahya snrm. (M. 197) Mecduddn ile konuuyorduk. Karlkl sorular, trl szlerle muhabbet ediyorduk. Sakn gnln incinmesin, Mevln (Allah ona uzun mrler ver* sin) dar kt. Senden incindi. Mevln byledir; beklemeye takat getiremez. Diyorsun ki, bu i etindir. Bykler nezaketlidirler. Maymun yavrusu ile kaplumbaa hikyesini iyice hatrlayamyorum ama ben de gittim gnl benimle birlikte gelmedi. Orada bo szler var. Kulana unu syleyeyim de onlar iitmesinler. Gel eer bir para bal getirirlerse bununla ho kaar, uzaktan duymazsn belki; kulana bo szler syleyeyim. Bugn gerekli olmasa bile anlataym : Bir tamburcu tamburunu klfndan karr, her eyden nce yemek getirsinler diye, yanndakilerine, Sizler ok cmert insanlarsnz, der. Bana bir ka aka harlk verirseniz size tambur alarm. O arada adamn pabularn almlard. Aman, der, Ben sizin yemeinizden vazgetim konukseverliiniz de sizin olsun, bari tamburumu verin de iime gideyim. Buras mescittir, dediler. Eyvah, buradan gideyim. Sultan Mahmud (Gazneli) ordusundan bir- aralk geri kalmt, ok ackmt. Yol zerinde bir deirmenciye urad, dedi ki, Selm sana! Sizde yiyecek bir ey bulunur mu? Deirmenci seslendi: Sakn bu adam ekmek istemeye gelmesin. Bu ar canl adam nereden geliyor? Bugn bir artk ekmek vardr yer misin? Getir, dedi. Deirmenci giderken piman oldu, geri dnd. Eer olsayd biz yerdik, kalmam. Ekmek yok un var yer misin? Evet getir her ne varsa getir! Adam tekrar geldi kendi kendine: Yazk dedi, Adamcazn karn o kadar ackm ki unu bile yiyecek. Bu sefer tekrar dnd ama Dan kark, dedi. Sonra tekrar geldi, tlen un yetim maldr, dedi. Nihayet tozlu bir psteki getirdi ve ahn yzne frlatt, Ancak kalan yiyecek budur, diyerek onu inandrmak istedi. Sonra, Sanyorum ki, dedi, Gzlerin rahatsz olmutur. Bir rmak kenarna gtrd, Yzn yka! diye iki elini tutarak oraya oturttu. (M. 198) ah oradan ayrld. Yolda bir Trk ocuuna rastlad: Yiyecek bir eyin var m? dedi. ocuk, Var ama nce bir selm ver, sonra da konuk ister misin diye sor, cevabn verdi. Mahmud kendi kendine, Vallahi bu ocuk doru syler, dedi. Atnn dizginlerini yavaa ekti geri dnd. ocua Selmn aleykm, dedi. Aleykm selm. abuk aa in konuumuz ol sana gme, yourt, st, peynir ne varsa getireyim, dedi. ah bunlar yedi. ocua: Al u yz bundan sonra ben ahn yaknlarndanm dersin. Olaki ahtan senin iin bir ey alalm, eer vermezlerse ben alr sana veririm. Yze iyi baknca: Eyvah! dedi ocuk, Ne yazk ki koyun kesmedim. Ne yaptm ben? Her ne kadar bu dncelere kapld ise de, ii daha iyi oldu. Mertebesi ykseldi. ah askerine yetitikten sonra arkadan ocuk geldi, yz onlara gsterdi. Hepsi yzst kapandlar. Onu sayg ile karladlar. ocuk ne grsn btn beyler, vezirler sralanm; o svari askerleri ve babular ayakta durmu. Onlarla yz yze gelince hepsi birden: Bu hangi oyman beyidir? diye aralarnda konutular. ah o klkta grnce ard, bir Lahavle, ekti tekrar etrafna baknca anlad ki ah budur. inden bir Ah! ekti. ah konumaya balad, ocuk iinden tekrar, Vallah ki bu ahtr! dedi.. ah emretti: Altn kemerli krk kle onun yanna gelsinler! Artk st tarafn, o trl yemekleri de sen hesap et! Sonra buyurdu ki: Sz geen deirmenciyi de getirin, onun da gnln ho edeyim. Silhl yz svari yola kt. Kyn ve deirmenin niann onlara anlatmt. Uzaktan baknca bir dan doruunda onu grdler. Biri sordu: Deirmenci bu mudur? Evet budur, dediler. Adamcaz, Eyvah geldiler, diye kat ve kapy kapad. Kapy alnca hi ses karmad yani, ldm, dedi. Ama sen nasl lsn ki, konuuyorsun? Deirmenci, Bu ancak bir nefesten baka bir ey deil, nihayet o da bitmek zere ben lmm artk. Kalk! dediler. Kalkmad, kapy krdlar, ieri girerek tekrar, Kalk! dediler, Seni ah istiyor. Deirmenci yalvarmaya balad: Ey byk ve sayg deer adamlar! Ben nerede, ah nerede? Ben zavall bir deirmenciim. ahn buday varsa buraya getirir onu trm! Uzatma, dediler, Kalk abuk seni ah istiyor. Ama ok iyi trm. ok konuma kalk! dediler. Deirmenci, Size un vereyim sa ekmei, yourt vereyim ki, bugne kadar Sultan bile onu size vermemitir. (M. 199) Bugn yz kiiyi misafir ediyorum. Kalk, ne samalar soyuyorsun, kalk dediler. Yine kalkmad, boynuna bir ip baladlar. eke eke gtrdler. Adamcaz epeevre etraf szerek o terifaty dedi, Gnlerden beridir ki ykanmadm abuk tamburumu verin de

arad, ama onu gremedi. Ancak Sultana, Ah eer bin tane kellem olsayd birini bile kurtaramam, dedi. Sultan dedi ki: Adamcaz ben seni getirdim ki, su kuyusuna dm olan yzm bulasn. Sayglarm sunarm, dedi. Gizlice tekilerine emir verdi; adam kskvrak balasnlar, gn gece hi ban zmesinler alk ne demek olduunu anlasn, dedi. Adamcaz, her gn be kilo ekmek yerdi; cehennem gibi bir ikembesi vard, gn ekmek bulamaynca artk lmn bekliyordu. gn getikten sonra, Onu getirin! dediler. Kalk k dar, diye seslendiler. Artk benden ne istiyorsunuz, bir solukluk canm kalmtr, brakn ki leyim! dedi. Hayr, dediler. Sen yle bir adamsn ki, bir kerede lp kurtulamayacaksn. Eyvah! diye feryad bastrd. ahn huzuruna gtrdler. Adamcaz, dedi ah, Syle bakalm pirinci tane tane mi yersin? Oh onu da yerim elime geerse, dedi. Ya semiz ku eti ile pimi kimyonlu yahni yahut ekerkam veya hurma da olsa yer misin? Ah nerede onlar! Stl pirin de yer misin? Hele ekerle iyice piirilmi olursa! Ah nasl yemem. El'mize gese biz de yeriz bunlar. Bylece bir ok nefis yemek saydlar. Deirmenci, Ey ulu Sultan! Beni ldr! diye yalvarmaya balaynca Padiahn merhameti ayakland. O merhamet duygusunun etkisiyle Hayyam'n u beytini hatrlad. Beyit: Ben ktlk yaptm, sen de kt mkfat veriyorsun, u halde benimle senin aramzda ne fark var syle! ah glmeye balad. Bin dirhem bata bulunmalarn, bir kat elbise vermelerim, onu sevinli bir halde yola vurmalarn emretti. Sonra Onu geri arn, dedi. Arkasndan kotular, Gel! diye seslendiler. Ah beni kandrd, ama belki daha beter bir belya uratacak, dedi. aranlara yalvarmaya balad. Bari u altnlarm aln da canm balayn. Gel, orada cevabn ver! dediler. ahn huzuruna kardlar. ah yle buyurdu: imdi benimle bir szleme yapacaksn! (M. 200) Bundan sonra kendi boaznn keyfi uruna kimseye bir ey vermesen bile bari o unlu pstekiyi kimsenin yzne arpma! Az daha gzm kr edecektin. Deirmenci yzst dt, ok alad ve dedi ki: kinci art da ben syleyeyim: Hi bir konuu arlamakta ihmal gstermeyecek ve kmsemeyeceim. Mademki kulama sylyorsun, syle ah seni peyim! Hasta oldun peyim bari; p artk kayorum p, elimi de brakyorum... Elimi kalbime koydum, mademki sylyorsun bir daha syle! Ne kadar da yedim, uykumu karmak iin. Gece yarsna kadar hi uykum kamad. Hep yedim, karnm davula dnd. Nihayet, Daha ne kadar yiyeceksin, yeter! dediler. Uykum kasn diye yiyorum. Uykumu ver ki yemeyeyim, dedim. Pirlerden biri dedi ki: Henz Mevln'nn mec-lisindesin. Allahya krler olsun! Ama mritler sizden ayrlmak sevdasnda. Bu onlarn krlnden ileri geliyor. Derler ki, bir melek varm, bir zaman Ademoullar bu adamn melei olurmu, bir zaman da bu adamn eytan. kere dar ktm, geleceim dedim. Tekrar hcreye gidiyordum, nce bir adam gsterdim. Ona ocuk kat, yalvardlar, kabul ettim. teki de kendiliinden kayordu. O bununla gelmez dedim. Msra: Bu iten vazgemek gerek, yahut edebini taknmak. Ne hayaller kuruyorsun? Ben ne sylyorum? Eer bunu sylemesen, senin sylediin ey ok uzak! Adamn biri halkn maln yerdi. Kendini delilie vurmutu. Kadnn nne oturttular. Ham ham! diye sze balad Kad ona, Be adam, senden davac var, ne dersin? diye sordu. Ham ham. Kad, Ham ham, divane szdr bunu tmarhaneye gtrsnler, dedi. Adam tmarhaneye soktular. Tmarhane onu nasl serbest brakr? Biraz sonra Kadya ondan daha yaman bir yankesici, daha serseri bir sulu gelir. Yz Badat araf, yz top istanbul atlas, yz kat bakaca elbise dava

ederler. O da, Ham! der. Kad, Hayr, der. Ama efendimiz herkesi temize karyor, beni eziyor, ham, ham. Kad der ki, Bugn ham, ona inkr etmesini retmitir. Kad tekrar sorar: Ne diyorsun. (M. 201) Sulu, nkr ediyorum der. Hayr, der Kad, Suunu kabul ediyorsun, niin inkr edersin. Mslmanlarn hakkn ver! Sulu, Ben, u ya da bu kimsenin emanet brakmasn-san korkuyorum. Ama nereye brakt? Sen diyorsun ki, o Buharalnn kapsndadr. O zaman btn hrszlarla gider o eve hcum ederler. Mallar eiin altndaki kuyudadr, evet ver diyorsun, iyi ama ya ben alktan lrsem. Evet ver diyorsun, ho sylyorsun. Fakat kime? Benim gnlm istiyor ki sen bundan birazn pay eyleyesin ben de bylece bakaym. Ye afiyet olsun lokma, on yedi lokma yahut benim hatrm iin yetmi lokma ye. Msra: Ben istiyorum ki yzm ay gibi ak olsun. Ben vaz getim, btn lemden el ektim. imdi sen de diyorsun ki: Hi iyi dedim, ya iimde bir rahatszlk var yahut bir sknt var bende. nk sen benim canmn iindesin, orada yer tuttun. Can iinde etki yapyorsun. Ey Efendi, elebi! Bu isteklerinden, boynumuza sarlp pmelerinden, nazm yolu ile, baka yollardan bir takm cilveler gstermesinden anlyorum ki, bende Allah tarafndan yarlgan-mak nianesi var. O tarafa dmem yakndr. Gnahlar balanm kullar arasnda dalp gideceim bunun belirtileri var. Ulu Allah Kuran'da, Onlara yetlerimizi ufuklarda gstereceiz, buyuruyor. Bununla ne diyor bize? Ufuklarda ayn iki para olmas m? Yaz mevsimi mi? Sonra ayn yetin altnda, Ve onlarn nefislerinde, buyuruyor. Hastalk veya salk m? Bunlar ne gzel yorumlardr. Ey tefsirciler, baka bir anlata gre de ufuklar-daki yetler, ayn yarlmas ve mucizelerdir! Nefislerdeki de, gnl akldr. phe yok ki o Haktr. Yani phesiz Allah Haktr; Muhammed de Haktr. Ne gzel yorum bu! Ama hakikat yolcular ve Allah erleri iindir bu. Her bir yette bir mjde var, bir ak kitab gibi! Kuran' onlar bilir. Kuran'n gzellii onlarda yz gsterir, onlarla cilveleir. phesiz o Haktr, demek ne demektir? Yani Allahn kim olduunu herkes bilsin diye, O haktr phes:'z, demek bir yorumdur. Kuds var iken Tus'yi ne yapalm. Rahman sresinde, Allah Kuran' ona retti, yetinden anlalyor ki, Kuran'n tefsirini yine Allahtan dinlemek gerektir. Bunu Haktan bakasndan dinleyemezsin. O yorumcularn tefsiri onlarn kendi halidir. Yoksa Kuran'n tefsiri deil. (M. 202) Kuran'n szl tercmesini be yandaki ocuklar bile yapabilirler. Hazreti Mustafa (Allahnn selm ona olsun) Eb H-reyre'ye uramt. Onun pek ekingen davrandn anlad ve sordu: Niin byle ekingen davranyorsun, perhiz ediyorsun? Temiz deilim de ondan, dedi. Peygamber, Mmin pis olmaz, buyurdu. Zarar yok, yle kara yzl durmann ne gerei var? Diyelim ki, yoldan bir kzcaz geer, kendinde bir hareket duyarsn. Bunu bakalar anlarsa seni ayplar, anlamazsa sana iinle megul olmak gerekir. Bir rastlant srasnda Mahmud'un annesi olunun ikiyi yasakladm gryor, Afiyet olsun sana, mutlu ol olum, beni de mutlu ettin, diyor. O bunu yapmayayd, incinirdi; yatakta uykusu gelmezdi. Annesini Acaba ne olacak? diye dnrd. Ona candan dua eder ve memnun olur. K geliyor emseddin'e bir krk lzm. Evet etin itir bu. Hrkay yrtmal. Evet gzel sylyorsun, bana uymak gerek. Bu bana senden dilenmek demektir. Konuk iin, onunla daha ok vakit geer. imdi biraz dnmek zamandr. Her ne kadar yaya yrmek kuvveti vardr ama korkarm ki, bunu kabul etmezsin! Ben Kaymaz mevkiine gelirsem, Aksaray'a varrm. Yolda seni brakr ve ayrlrsam, bu benim elimde deildir. Seni evde ocuklar arasnda brakaym. Zaten yolda da bunu byle istedim. O zaman bizim aramzda yz kat daha yaknlk olur. Bugn ayrldk ama bir zaman neler olacan bilemem. Eer imdi olduu gibi araya bir karklk girerse, Bu hakkn gayretidir, deme! Bu ne Mslmanlktr? dedi. Bunu da Mslmanlk say, dedim. O zaman bir ey sylemedin, bir ka gn Sarac'n bana gittin. O ayakkab seni rahatsz etti. Bir sz syledin, bir ka gn dolatn, nihayet tekrar konutun. Sonra batan savdk, ona ant itik dedin. Ben yle insanlardan de-ilim ki, bir kimse ile bir gn selmlam olaym da, ona kar yle bir davranta bulunaym. Bunu uygun grmem. (M. 203) Eer yine bir karklk ve bozgunluk varsa, zannetme ki aramzda ayrlk karar verilmitir. Ya bana senden bir gayret ister, yahut da sana kar benden. Dedi ki: Allah kendi iradesi ile hkmeder. Onda ihtiyar yoktur. Bu sz btn peygamberler bile sylemi olsa kabul edemem. Ben byle bir Allah'y istemem, derim, isterim ki, Allah kendi arzusu ile i yapsn. Ben yle bir Allahy aryorum. Cehenneme de grsem bu dnceden utanmam. Ona derim ki: Benim aradm Allah sensin. Diyorsun ki: Ben,

Allah iin diledii gibi yapmaz, (yani failimuhtar) deildir, demedim. yle ise sen failimuhtarsn, dilediini yapan sensin! Onu ortadan kaldr. Onun en aa kullan, ona bir k ile glge drmlerdir. Dilediini yapandr o. Onu ciz klacak, ona engel olacak bir varlk yoktur. Her saatte binlerce cihan mahveder. Bu ok ciz ve gsz olan kimdir? Ne i yaparda o ite ciz kalr? O ii evirmeye gc yetmez. Nasl olur da onun ihtiyar yoktur diyebilir, iinden ona, htiyarsz, diyebilir misin? Eer btn lem ahab' m bu szlerini kabul etseydi, Firavun incinmezdi o szden. Ama ben kabul etmiyorum. Size iyi gnler! Vakitler mbarek olsun! Mbarek olan sizlersiniz. Gelecek gnler size mbarek olsun! Kadir gecesi bize kader hazrlamtr. O dost baka szleri de bilir; baka konuanlarn szn de konuur. Bin kelime mi syledi; syler, sonra sz tkenir. Bo mu oturur? Musa Peygamber Allah ile konuan bir sz bilgini idi. Allah ona, Beni gremiyeceksin, dedi. Musa bir ka adm geri dner, sonra tekrar ona ynelerek bir daha gelir. Ona baka zaman gel der, konumadan geri evirir. Gnler bizim aramzdadr. yette iaret buyurulduu gibi denizin suyu tkenir de Rabbimizin sz bitmez. Elif harfinin manas tamam olmaz. Ulu derghtan bir elif srad, hangi hikmet iin dar frlad o elif harfi? Onun hikmetinin i yzn, yine o bilir. Akl .yanlmaz, dedi. Ama yanlyordu, yine de, Yanlmaz, diyor. Sonra be harfi geldi, elif harfin'n ayana dt. Elif sordu: Niye geldin? Seni aklamak iin. Bir noktam var, o senin mhrn canmn iinde saklyorum. Hemen Elifin manasym. Ayrln, ayrmann i yzn sylyorum. Te geldi, Bamda iki noktam var, dedi. Bunlar dnya ve ahirete atarm. noktal se harfi de kendini araya soktu. Cim daha uzakta idi. Tevriye sanat daha ok belirsin diye. nk (M. 204) onda Kuran'n manas vardr. Cim, iki ynden eliften stndr. (M. 204) Ama elif yolunda beline kemer balamtr, elife baldr. Dal harfine gelince, o da iki eliftir. Bir topluluk, dal harfini dman bilirler. Aralarnda, birbirlerinin grtlana sarlarak kavgaya tutuurlar. Sen, eer harabat (meyhane) ehli isen h harfinin ne gnah var? Kfir kfrden bahseder; o, kfrden baka ne syleyebilir? Mmin imandan bahseder, kfir de kfrden. Msra: Testi, iinde ne varsa onu szdrr. Saf olur, saf kfr olur. Onun kfirlii saf olur. Ona, bu yolda yle sorarlar: Diyelim ki, yolda seni kpek srmtr. Ona, kuduz kpek demek yarar m? Evet, o gn o kpekle onun kocaman be tane yardmcs aa indiler. Fitne hi yatmad. Herkes bir tarafa kat, onun ayana dtler. O, yukar kt ve onlar ayrd. Vazdan sonra aa iniyordu. Mimberin son basamanda durdu, ahadet getirdi. Kendi iimizden ok fazla sz syledik. u ilhi uyarma ile karlatk. Kuran'da buyurulduu gibi: Ey iman edenler! Niin yapmadnz eyleri sylyorsunuz? Yarabbi, Bizi bala! deyince mimber yrmee balad. Ey mimber! Sana sylemiyorum, dedi. Mimber aa olduu halde, onun gerek szlerinden harekete geiyor; yani aa bile, kendi nefsinde t kabul eder ve yrr, demek istemi ve onu yrtmtr. Ulu Allahnn, hem sen dilediini hidayete erdiremezsin, hem de sen hidayet verebilirsin, szleri arasnda eliki yoktur. Hak szde buna imkn yoktur. Sen bir yol gsteriyorsun; ite, doru yol budur diyorsun. Ama daha fazlas elinden gelmez. Onu o yoldan karan benim, buyuruyor, yce Allah. Bize gerekli olan bunlarn her biri arasndaki incelii ve derece farkn grebilmektir. Allahya iyilikle dn verin, anlamndaki yet gelince, Hazreti ibrahim dedi ki:, Ben Allaha ve Resulne dedim, ben hangi yalan syledim de Allah onu doru karmad? Hazreti Peygambere sordular: Ey Allah elisi! Mmin zina eder mi? Hazreti Peygamber yle buyurdu: Evet, zina.eder, ama o yine mmindir. O imanldr. Ebidderda'nn koca burnuna ramen yine mmindir. Ancak mmin yalanc deildir. Yani, imanla yalan bir arada yrmez. Allah gerek mminin yalann doruya karr. Adamn biri cbbesini yrtt. Eyvah, benim fere-cim, abam yrtld bana bir aba verin! diye szland. Adna fereci dediler. Mevln bu kadar sz syler, hi bir ey istemez. (M. 205) Benim huyum budur, der. Bir mezar tanda, mr, bir

saattir diye yazl idi. Bir saat, saat nihayet mrn bir sonu vardr. Sof iin, vaktin ocuu derler. Yani vaktine bal insan demektir. Bizim de mrden nasibimiz ancak u bir saattir. nk Mevln'nn meclisindeyiz. Ona hizmette bulunuyoruz. Ben onun postuna konmu bir bcek gibiydim. Hi dzgn konumaktan, fesahatten nasibim yoktu. Bylece diyordum ki: Mevln'ya Allah hayrl mkfat versin. Hayrl bir ie araclk etti. Bugn gereken hizmet ve grevi bana iaret ediyorsun. Sana anlataym. Cebrail yukarya bakarsa klah der, sordu: Nereye gideyim? imdilik annen ile babann yanna gideceksin, ne zaman arrsam bana bir iaret et yeter. Sofray eri koymular onu dzgn koyaym dedi, ban evirdi, yavaa, iaretle, Lzum yok, dedi. Sofra yatakta tersine kurulmu dedim. Hemen, Ne sylyorsun? Yatakta sofrann ne ii var? dedi. Nihayet iaret etti ki, bizim ilerimiz var, ben bir ie gidiyorum, ibadete gidiyorum. O iten hi bam kaldramam. Ben hep emirle giderim. Emir bu! iir: Bir zaman gnl semtine doru yrdm, Gnl halinden bir nian aryordum. Acaba gnlmn hali nicedir diye anlamak istiyordum. Onun yznden cihan feryat ve figanla dolu gryordum. Eer bu daarck olmasayd, bu taifenin ayak tozunu Cebrail bile bulamazd. iir: Hikmet ehli. erenlerin szlerini aratrdm, Onlardan her vadide, her ehirde bir destan var. Hepsi de gnl elinden feryada gelmiler Bu szlerden pheye dtm Kendi aklmdan getim, acele gnl tarafna sefer ettim. Onda da hi bo yer gremedim. Bu gnl arif ile maruf arasnda ok kere szclk yapar. Gnln ne olduunu gnl erleri bilir. Gnln kadrini her gnlsz ve ruhsuz ne bilsin? Gnl hakknda Allah Peygamberi dedi ki: Gnlden daha iyi, gnlden daha stn bir ey var sanma! (M. 206) Kendisinde gzellik olmayan, Hazreti Mu-hammed'in yzn per, sze balar ve der ki: Hazreti Muhammed (S. A.) ve onun yoldalar gibi ol! Sen kendi szn sylyorsun. Bakalarn anmak, nazar dememek iindir. Sen kfr dinle o benim iin baka bir anlam tar. Eer yle deilse benimle bakaca hi bir iin yoktur. imdi bir yaz yazmak, onu tekrar okumak iindir. Ama tekrar okuyamazsan, buna gerek yoktur. Okursan o zaman dnrsn. Bu, te

harfidir yahut te'dir, yahut noktal se'dir veya sonuncu harf olan ye harfidir. Eer bu harfleri okumak zevkini kendinde bulamazsan bu Allah erlerinin gelmesi sana ayp deildir. Bir hikmet iindir. Teklif zor deildir ama aceleye gelmez. Neeli olduun vakit iinde keder kalmaz. Ho hutbeler okursun. Ama o neeli anlarda olur. O varlkla dopdolu olunca, vcudu byle olur. Ben her ne kadar onu kabul ve szlerini gereklemek istersem, szlerimden rker ve bana dnerek, hi gzn ban evirme! Tevhid leminden sana ne? der. Onun, Allahsnn tek ve esiz olmasndan sana ne? nk sen onu yz bin gibi gryorsun. Sana gre her parasnda baka bir yn, her bir parasnda baka bir lem var. Ama sen bu paralar o bir tek varlkta toplyamazsn! Anlayamazsn! O kendi esizliini birliini tek renkte gsterir mi hi? Bu sana sr olarak kalsn ve seni sevindirsin. Yaptn secde acaba makbul mdr? Bugn mademki yolu biliyorsun, bir konuk geldii zaman ona tekrar syle ki, nasipsiz kalmasn. Ho geldin, sefa geldin dersin. Bizim iin en iyisi budur. Birini algcla ardlar. Ar davrand. Ona gel dediler istemiyor musun? Biraz su lzm ki tencerenin nne koyaym der. Arif ateli ilerde hep suyu yannda bulundurur. Meerse unutsun. Su hazr deilse tencere taar ya uar, iinde ne ya kalr ne de tencere. Pimi et gider. Baka bir tencere lzm gelir. Meer ki, unutsun. (M. 207) Adem Aleyhisselm unutkand hep, Ya rabbi! Biz nefsimize zulmettik. Eer bizim gnahmz balamazsan, bize acmazsan ziyanl karz, zavalllardan oluruz, diye yalvard, daha baka bir ey demedi baka szle megul olmad. blis tutturdu: Ben yaratlta ondan hayrlym, dedi. Biliyordu ki, insafllar iin zr dilemek gerekiyor. Ama zr kabahatndan beterdi. Allahy inkr etti. Sen bilmez misin ki, ben eytandan daha iyi bilirdim. eytan Senin izzetin hakk iin onlarn hepsini yoldan karacam, azdracam, deyince bu sz Peygamberleri, velileri, ve Allah erlerini iine almaktadr. nk o kendi iini geri brakmaz. eytan kendi iinden nasl vazgeebilir? Ulu Allah, inayetini bir tarafa, eytan da bir tarafa koydu. Acaba ne yapacak diye. Onu benden gtrebilirsin ama beni ondan nasl alabilirsin, dedi. Terzi demircilik yaparsa sakal yanar. O kendi iini yapmaldr. Yoksa biri demirciye gelip, Ey demirci bana demircilik ret! diye yalvarr, ondan sanat renirse o zaman ne sakal yanar ne de sa. Sakal yemeklerine tuz koymazsa hi ie yaramaz, yanmaynca yz dirhe.m harcayp orada Lut ve Dolkes Ama bolca tuz koyarsa her ne getirirse hep tuz yerken azndan dklr.

olur. Ona tuz deseler bile halinden ve manasndan tuz olmad anlalmadka tuz denilemez. Onun iin hi bir rl-yazat korunma ve perhiz zevki hasl olmaz belki daha karanlk bir hale der. Cevher gibi olmaz, belki H. A. M. gelmez ki, onlar yokken bir ey yapsn. Ancak haberi olanlara haber verir ki, nihayet sende de var. Kuran'da, Mjdeleyici ve korkutucu olarak gnderdik, anlamndaki yet aktr. Halk o tleri kh tutar, kh tutmaz. Ey ulu Allah! Ey efendi! Ey ulu Hnkr! Ey kinatn en yce sultam! Ey huysuz, sert bal adam. Sen benim grnen tarafmdan bile haber veremiyorsun. Ya benim iimi, btn tarafm ne bilirsin? Ondan nasl haber verebilirsin? Ey efendi. Ey efendi! Hayr, hayr. Sana ho ve hararetli grnen her inanc korumaya bak! Sana soukluk veren inantan da uzak ol! Adam odur ki, skntl zamannda da ho olur. Gam iinde sevin duyar. nk kim bilir ki, senin muradn o muratszlk iinde birbiri ile sarma dolatr. O muratszlkta murat umudu vardr. Belki o murat iinde de muratszlk kaygs gizlenmitir. O gn benim stma nbetimin gnyd. Ertesi gn salma kavuacam diye seviniyordum. Salam ve shhatte olduum gn de yarn yine stma tutacak diye zlyordum. Sylediin (M. 208) eyi eer dn yememi olsaydm, bugn byle ar ekmezdim. Kendine bu hususta dikkat etmek gerek. Mert odur ki, herkesi kendi bana yeterli bir hale getirir. Onun olgunluu bundan anlalr. O zaman byk adam olur. O uygunsuz adam, eeklii ynnden, Tebrizlilere eek demi. O ne grmtr ki? Madem ki bir ey grmemitir, haberi de yoktur, bu sz niin syler? Orada, Tebriz'de yle insanlar var ki, ben onlarn en zavalls kalrm. Onlar benim gibilerini dar atmlardr. Sanki deniz toprandan bir keye atlm gibiyim. Ben yleyim ya, onlar ne olmulardr? Onlardan biri Herive idi. Horasan'dan gelmiti. Ona orada ahap derler. O Herive ki, hi kimseye deer vermezdi. Benim iin, ite bu Allah eri olgun kiidir. Onunla oturmaktan ok huzur duyarm. Gnl holuu bulurum onda! derdi.

Seyfeddin-i Zen-gan kim oluyor ki, Fahreddin-i Raz'ye dil uzatsn. Onun gibi yzlercesi ha var olmu ha yok olmu. Ben onun mezarna, azna... desin. Benim hemerimdir, ama ne hemeri. Toprak bana olsun yle insanlarn. imdi gel u szleri dinle: Her, cim be ile, her be cim karlarsa, bundan, Bismillah m Allahn cim'i olduu anlalr... Ne sama szler? Mantk bilgisi inkrla, kapal szlerle urar, hali perdeler. Mantk kalmaynca hal meydana kar, imknszlk kavram kalmaz. O mantki da (cihan farzet, nk kalkar.) Bunlar ne tatsz szler, ne zevksiz, souk lflar! Sz o kocakardan dinle bakalm ne diyor: Ey sen! Her ey sen! Nihayet aradaki odur. Kocakar ne, taze delikanl ne? Erkek ne? Nerede Cebrail; onlarn tozu n bulamaz. Mikailin ne yeri var. O avare akl bulamazsa baka akln ne yeri var? Seni bu i iin getirdiler. Burada szn yeri yok. Sz alan dardr. Genilikten lr. Evet dardr, dedi. Dar demenin ne yeri var. Halk zaman kazanmaktadr. O vakit zaman nedir ki? Eer bilsen, kendi olunu iki para edersin bylece cierini paralar, dar atarsn. Sofuya ban kaldr da, Allahm rahmetinin eserlerini seyret, anlamndaki yeti dn dediler. Sofu dedi ki: O eserlerin eseridir. (M. 209) Bir kiinin yiyecei iki kiiye de yeter. Ama teki bir kii kim? Eer o Muhammed Aleyhis-selm ise onun yemei, nimeti iki cihana da yetiir. O.ey ki, yz hayra ve iyilie dnktr. O btn bu eylere inanrsa olur hayrdr. Hayr ama pheci olur ve insan pheye drrse Hazreti Peygamber Aleyhisselm halk kendisine uymaya davet etti. yz adam onunla birlikte yokluk lemine anlatrm kendilerinden geer, nara gitsin. Yksek szler sylerim hi kimse miydi ki, cehennemde

nce buna lzum grmyordu. imdi de yle oldu ki o arya kimse gelmedi. Nerede 8 Sofi ki, kaygsz yemek yesin, bal bala versin. Adam odur ki, kmldanmaz. ulha hikyesini atarlar. Acaba eksik

kald, dedim. Ama kuvvetli kfirlik gerektir ki Allahnn kahir sfat olan cehennemde sonsuzlua kadar kalsn. iir: Gzm her gelip geene bakmakta Rast gelen her yere srayp durmaktaym. Her kim bana bunu sylerse yle olaym. Bundan baka her ne sylerse bu gfteden bir blmdr. Peygamber, Ne mutlu beni grene, ne mutlu beni greni grm olana, buyurmutur. eyh bana de di ki: Eer. o defteri tavandan aia indirirsen daha salam durur. Aa indirdim benden saklad. Yani tamamlad. Yukarda kocakar yalan sylyor demiti Ahme-di Gazl. Uzaktan btn Peygamberlerin ruhlarn gzden geirdim; geip gidenleri birer birer zdm. Hazreti Muhammed (S. A.) mbarek ruhu aralarnda yoktu. nk o lmemitir. Bu yoldan sylyordu. Keramet odur ki, bir aa parasna yr deyince aa hemen yrmeye balar. Mimber de o anda yrmeye balar. Ondan bir para yere dnce sana sylemiyorum ey mimber yerinde dur desin. Dedi ki: Ey Mustafa! (S. A.) Benden niin yz evirdin. Peygamber buyurdu ki: Sen niin benim kardeimden yz evirdin? Eer ben ona yz dndrrsem sen de bana tekrar iltifat buyurur musun? Evet buyurdu: Eteine bir avu kuru zm koydu. (M. 210) O henz Hazreti Muhammed'in huzurunda iken, tekrar onu inkra kalkt, erden eyh seslendi: Gel. Nihayet ka kere erez geldi. Taba ona gsterince, eteindeki kuru zm kaybolmu, taban iine dolmutu. O da artk Mslman olmutu. eyh Muhammed'in ii stadnn yannda artk bitmiti kere o gzel ocuu armas iin onu gnderdi, gelmedi. nk iinden ona engel oluyordu. Fakat d grnte onu boyuna gnderiyor ve aryordu. imdi ona niin balanp kalyoruz? Bir gzel yaratalm. Ama o, sana puta tapma sebebi olur! Havaya bir amur paras att, gzel suretler belirdi. Oh dedi, onun yaratlndan Hseyin'in kokusu geliyor. Hemen suretler meydana knca kavgaya baladlar. Gzel sanatlardan olduu iin sordu: Onun yaratlndan Hseyin'in kokusu geliyor ama neden hemen kavgada ehit oldu. yi insan odur ki, hi kendi varl ile uramaz. Holand eye eriemez. Yarabbi, beni salih kullar arasna kartr! diye dua eder. Ama o, bu salihlerle beraber olmaktan ne istiyordu.

YAZIMALAR, MEKTUPLAR
Mevlna'ya malm olsun ki, bu zayf kul, hayr dualaryle meguldr. Burada artk btn insanlarla ilikimi kestim. Her birinin hali, sizce de bilinmektedir. Buradaki dostlar da sayglarn sunuyorlar. Bunlar arasnda aziz, diri gnll bir dervi var ki, Mevlna eer onun halini bilselerdi, ona tazim ve hrmetten baka bir nazarla bakmazlard. On yldan fazla bir zamandan beri duacnz burada, onun meclisinde ainalk ve dostluk grdm. am'a gittiimiz zaman orada da dostluunu aka gsterdi. imdi bu sene, Arakliye karklnda, Celleddin'in olu Kad ahabeddin de buraya gelmiti. Bir kede kendi leminde meguld. am'a gittii zaman, eski dostluk gerei olarak veda iin uramt. Birka gn beraber kaldk. Bakaca baz hadiseler oldu. Bulumamz srasnda grdmz rahat ve huzur ve candan muhabbetin derin izlerine ahit olduk. Ben onunla yle anlatm ve kaynatm ki, eer o bir tarafa giderse ben de giderim; ocuklar yerlerinde brakrdm. nk o yanmda olmadan yaayamam. Yz trl kurnazlk yalvarma ve hilelerle, hizmet yolu ite onu burada alkoyduk. (M. 211) Bir mnasip kadnla birletirmek ve evlendirmek vaadiyle, onun burada yerlemesini saladk. Dn Perir geldi, deiik bir halde idi. Byk bir medresenin kapsndan geiyordum, gnlme bir tiksinti geldi, "Tokat'ta geen bir hadiseden zldm," dedi. Bir topluluun, onun hakknda, hakikatte yalanc ve haseti insandr, dediklerini iitmi. O yce derghtan midimiz bundan fazla bir ey deildir. Bari gnl almak, fkaray okamak gibi elden geldii kadar onun hatrn ho etmeye emir buyursunlar ki, o krgnlk ve ksknlk tozlar hatrndan usun. Derviler ve azizler arasnda byle bir dervi ok az bulunur, ok zor ele geer. Duacnz, takliti deildir. Bu meclistekiler de bu ark kulun szlerini iitmilerdir. Ben bir ok aziz dervi grdm, onlarla sohbette bulundum. Yalan ile gerek erler arasndakj fark hem, szleri ynnden , hernde davranlar ynnden anlarm. ok beendiim ve'sekn kimselere de rastlarm. Benim gnlm her grdne ba emez, Bu gnl kuu her daneve eilmez. imurgHuma kuu, btn kular..yksekten seyreder. Onlarn himmetsizliklerini, soysuzluklarn grr. Ama doan kuunda ayr bir himmet grr, onda bir cevher, bir gnl alakl bulur, ona iltifat gsterir, onu beenir. nk tekiler bir saat uar, sonra alaklara konarlar. Doan 'da her ne kadar Simurgu grecek kuvvet .yoktur, ama Simurgun nazarnn etkisi .ile.. doan, kendisinde baz stn vasflar.grr. Avcnn biri aslan avlard, kpeklerde havlard. Avcnn kpeklere bartp rktmemeleri ve ormana kartmamalar iin seslenmesi gerekirdi. Siz de, imdi aslana yakn geldiniz, uzaktan ne ba ars veriyorlar? Bir silleye bile lyk deillerdir, namazdan da el ekiyorlar Rabiai Adeviye dedi ki: Gnlm dnyaya gnderdim ki dnyay grsn. Sonra tekrar mna lemine git dedim; bir de manay gr. Bana bir daha geri dnmedi. Bilmiyorum ki, o sz onlara nasl ulatraym da srlardan sz aaym. Ama sz arasnda sen ok duygulanyordun, sana garip bir hal geliyordu. (M.212) Byklerin szlerine itiraz ettim, ama Mustafa Aleyhisselamn szne asla itirazda bulunmadn. Bu bir dairedir ki kaps, azda budur. inden dolarsan, daireyi dndan dolam gibi olursun. Eer kaacak yerini bulursan, geri dnersin. Dairenin evresini kendi kendine dolarsn, vazgeersen yolu daha ok uzatrsn. Eer o kurtulu noktasndan geersen, hep llere dersin. Yokluk ve lm yolunu tutarsn. Btn bunlar sylyorum ki, bir lokma gibi azna koyan. Onlar, lokmay kulaklarnn ardndan, yahut boyunlarndan azlarna koyalm diye etrafta dolanrlar. Ama, damarlar patlayabilir, yahut da bizim bir eyler sylememizi isterler.

Ban

kararl

olsun.

Diyorsun

ki,

Hazret

brahim 'in annesi o ergin kadn ban havaya kaldrm, Allahya

yalvarmtr. O brahimin annesi idi. Sende de hayrl niyet varsa, Allah senin ilerini dzeltir. Yedi yz bin kiide ancak bir kii senin meclisinde feyz almadan k saabilir. Ancak teden beri det byledir, ferman byledir. Allah sz haktr, deismez kanundur Bazlar sz sylerken kendilerini kepaze ederler. Onlar, bzi ne kadar irkin grrler. Eersen gzelsen bizden vazge. 0 Sz sylemeye, balaynca susturmak gerek. Yoksa syler de syler, patlayncaya kadar syler. nk balangta onun ii gc budur. O Seyd yle syledi diye anlatr. Falan ve senin karnn falan arkada, Seyd'den, btn Badat halkndan ta Halifeye kadar, brak Halifeyi, Badat'ta ne kadar zembilli, ne kadar Halifenin adam, hatt suya dm varsa hepsi de seni dinlemeye can atar. nk sen syleyince maksattan uzaklayorsun. Kendini gayeden uzaklatr yor, ok uzaklara kouyorsun. Sevgili .her gn. karna. sen onu karlayacak yerde geri kayorsun ki, o da geri kasn Biz Musa'nn. "Yarabbi kendini bana gster," dilei hakkndaki szmz baka bir mesele dolaysyle syledik. Yoksa ayrlk mmkndr demek iin deil Eer o, aslan avcs ise ve insan kokusu alm ise bakalarndan gizlenir. Padiah ocuklar yalnzken ne yaparlar? Her ne kadar onlar memleket halkndan ayr yaarlar, ama halk iine ktklar zaman da halktan kendilerine verilmi olan o ululuk mertebesinin mnas onlarca daha belirgin anlalm olur. (M. 213) Bir vakitler, dnya hikyesi bana pek tatsz gelirdi, btn gn, mminler emrinin huzurunda, dmanlar kt eyler sylerlerdi. Kabul etmezdi. Kendi kendine, "unlar bir snyalm, bir snavdan geirelim; dedi. Birine yle sordu: .Kur'an'da buyurulan, "Onlar sardr, dilsizdir, krdr,'' szlerinin tefsiri kfirler hakknda mdr? "Hayr" dedi "O senin hakkndadr." Halife incindi kendini tutamad. "Bu adam gtrn, hcreye atn," diye emir verdi"' Am o simya ilmi bilirdi, oradan srad, kurtuldu. Sonradan dellallr st ste barmaya balad; O adam kim yakalarsa bin dinar verilecekti. Adam bir dostunu gnderdi, Ben onun yerini biliyorum diyesin," dedi. Zaten kaak onun evindeydi. Adam saraya gitti. "Benim elimden erbet ier misin?" diye sordular. Adam, "imem, ama korkudan lrm',' dedi. "O halde halvet olsun," dedi. "Saray halkndan hi kimse bizim konumamz duymasn; gnl holuu ile onu buraya getirsinler, ben onunla birlikte yemek yiyeyim." Lokmay onun azna koydu. "Sen benim karm olursun, o bizim adammzdr," dedi. Yava yava elini onun enesinin altna gtrd. "Bunun nian yle olacaktr. Sen benim karm olacaksn, tam bu saatte birlikte dar kacaz," dedi. Birbiriyle akalaarak karken elini onun alvarna uzatt. Halife yerinden srad yumruunu kaldrd, o hemen u cevab verdi: "Gryorsun ki, sar, dilsiz ve kr olan sensin. Benim maksadm seni kzdrmakt, yoksa ben ne yapaym? Birtakm olanlar toplanmlar bana dmanlk yapyorlar. Hangi olan? Nerede o olan?" zmn bir zaman vardr ii ks ona ziyan verir. Ondan sonra korku kalmaz. zm asmas kar altnda kapal kalrsa orada beslenir. Rm diyarnda hi dilenci yoktur. Sen yanl gda alyorsun, hep ekmek yiyorsun, phesiz ki ardr diyorsun, yoksa o ok ucuzdur, nce balk su tarafna giderdi, bu saatte her nerede bir balk yrrse oradan su da akar. mrn glgesi zerine dtke eytan kaar, onun glgesinde yaar."Sizin himmetinizle," dedi. Onda an vardr, diye Sen'yi yermeye balad ve dedi ki: "(M. 214) O oturmu tevhid ediyor. Tevhidi kime ediyor? Tekrar bir vakitte ahadet getirirdi." Onun szne gre bu yollardan bu umutlardan maksat nedir? O naktan hangisi irkin hangisi gzel diyorsun? Bunu neden kabul ediyorsun? Onun szlerinden bazs iyidir diyorsun! Etin, arabn, karpuzun deeri, bedenin sa veya hasta olmasna gre deiir. Beden salam ise bunlar yararldr. Hasta ise Bazen zrrldr. Bundan dolaydr ki hastaya etten perhiz etmesini tavsiye ederler. Doan kuuna undan tr bz demilerdir: ahin yanndan murdar tarafna gittii zaman orada durmaz, tekrar ahn yanna dner; eer o geri dnmez ve rastgeldii lein yannda kalrsa, ona bz, yani doan demezler. Doan burada yaantnn ve temaann remzi'dir. an ondadr, dedi. Bizim himmetimiz ya vardr, yahut yoktur. slamn gz zerindedir. Gryorum k, Eminddin Mikil sevimlidir. Sevimlidir, ok sevimli. Devlet byklerinin onun makamna gelii una delildir ki, o gayp leminin ulular, o velilerin gayp alemindeki ruhlar birlikte gelmiyor. Bu ilk iin deliliydi, ama olgunlanca o hal kalmad. Hem bu taraftan gelir, hem o taraftan gelmez. Bir cemaate ge geldi. "Namaz klnd m?'' diye sordu. "Evet,"dediler. Bir "ah ekti. Oradaki bir Allah eri, ah!" dedi "btn mr boyunca kldm namazlar sana vereyim sen o ah bana ver." Dedi ki; "Bak ki bu ne iarettir. Onu syleyen' dosttur. phe yok ki, dnya ile ahiret bir araya gelmeyen iki hemiredir. Onda hemirelik kalmad, o halini deitirdi. O babalk dtan olunca, hemirelik kalmaz. O hal deimesi lmdr ve o hemireyi boamaktr. Yine Halk uykudadr, ldkleri vakit uyanrlar, buyurulmutur. Byle bir lm nasl olur?

Hazreti Muhammede (S.A.) uymak ona derler ki, o Miraca gidince sende arkasndan yryesin. al ki gnllerde bir yurt kurasn. Dnyay istersen ziyanl karsn, belki sebeplerini aram olursun. Dini de ararsan hi ziyanl kmazsn,Hakk arar, Allah erlerine hizmet yolunu tutarsn! Msra: Sana yoldalk eden senden stn olmal! Bahaeddin Sultan Veled, ryasnda bulank bir suya dm, bana, "Aman elimi tut," demi, tutmamm. Orada dalp gitmi. Uyannca kendi kendine demi ki, "Eer ben sylemeden grdm ryay bana anlatr ve yorumlarsa bu rya onun makammdandr. Eer sylemezse bana ait bir rya saylr." (M. 215) Ta dilimin ucuna geldi, ama sylemedim. Muhammed mmeti krk gnll olmaldr. Daha nce gelip geen mmetlerin tenleri krkt, sonra gnl krklna ulatlar. Enel Hak (Ben Hakkm) diyen Hallac, doru drst kendini kurtaramad. O Muhammedi idi, gnl krk bir Mslmand. Amma, Rabbim en byktr, demekle yetinmedi. imdi Ayazn arndan ark kalmad. Onun yapld deriden deri de kalmad. Onun niyaz hep naz oldu. nk sevgilinin kokusunu ald. Sevgili ise hem nazenin' dir, hem nz'dr. O bir deri bir kabuktur, ama nitelikleri vardr. Aleddin! Gnlm istiyor ki, bu szleri sana aklayaym, yorumlayaym. Bylece remz ve iaret yoluyla konuuyorum ben. Bu yaptm belki edep ddr. Sizin karnzda bunlar yorumlamak, edep ddr. Ama madem ki bunu benim kstahlma balyorsunuz, imdi anlataym: Suyun kayna birdir. Ayr, ayr yollara, arklara ayrlmtr. Kh suyun hepsi bu yoldan, kh teki yoldan akar. Zaman olur ki, bu yoldan akan su teki yolu boaltr, kendi yoluna geer; kh o yoldan gelen su, bu tarafa akar. ite bu yollardan ve eitli arklardan geip de suyun kaynana gidenler ondan ierler, iine dalarlar, slanrlar. Onlar artk o dallardan ve onlarn kknden, kaynandan kurtulmu olurlar. Aacn dalna binenler, dal krar aa derler, aacn gvdesini yakalayanlar ise btn dallar elde etmi olurlar. Sevgilinin yurdunda, keyfleri yerindedir. Yerler, ierler, akldan geerler; ama sevgilinin evine yol bulamazlar, sevgiliye de kavuamazlar. Yksek akll ve dnceliler nasl olur da istemezler mi ki, herkeste de bu akl bulunsun? Biri filozoftur, ben akla uygun sylyorum, der. Onun bu ilhi akldan haberi yoktur. Tekrar ona gittim, evet, dedim, sizin insafnz, sz stad olduunuzu, alak gnll davranlarnz ok kere vdm. Onun sz dinlemekteki edepli davrann, onun gzel gzel dinleyiini anlatnca sustu. Hamamda daima eytan vardr. imdi bu hamamda hep melekler toplanm, Mevlna kbleye dnd, bu kble asla hali deildir, buyurdu. Onun ii nedir; kbleye yolculuk yapmaktan, hac ve Kabe ziyaretinden baka ne yapar? Siz yanl kbleye ynelmisiniz. Hazreti Peygamberi (Allann selt ve selm zerine olsun) on ikinci grnden sonra tekrar ryasnda grd ve dedi ki: "Ey Allah elisi! (M. 216) Her Cuma gecesinde kendini bana gsteriyordun, bu mddet iinde beni susuz kalm balk gibi kurtaryordun!" Hazreti Peygamber, "Taziye ile meguldm," buyurdular. Sordum: "Ne taziyesi? Yresulallah!" "Kendi mmetimin taziyesi ile," buyurdular. "Bu iki yl iinde ancak yedi kii yzlerini gerek kbleye evirmiler ve bana gelmilerdir. Baka hi kimse yoktu. Geri kalanlarn hepsi yzlerini kbleden dndrmlerdir." imdi bu szde gizli bir mna vardr, ite bu, "Onun yorumunu ancak Allah ve bilgide uzman olanlar bilir" (K. 3/7) anlamndaki yetin ak bir misalidir. te Bayezid de nefsini arklam grd. Ona, "Neden byle arklatm?" diye sordular. "Tedavisi mmkn olmayan bir hastalk yznden," dedi. O yzdendir ki, "Halk gelip senin nnde secdeye kapanyor, sen de kendini o secdeye lyk gryorsun," diyen kiiye u cevab verdi: "Amma nihayet sen galipsin, benim seni malp etmeye gcm yetmez." Bayezid, lm srasnda znnar (papaz kemeri) istedi, onda ne sr olduunu anlamak istedi. Hazreti Yusuf da, dua ederken, "Yarabbi! Beni Mslman olarak ldr ve salih kullarn arasnda bulundur!" (K. 12/101) diye yalvard. Sen neden korkuyorsan ondan sakn! Nefis, gnl krkl yoluyla, biliyorsun ki, yemiyorsa da istemiyorum der. Cefa grmtr. Ama nasl bileyim kabul etmem. Ama onu ilim ve anlama yoluyla elde etmek gerektir. Yeter artk akladn, aka grdn. imdi Mevlna'y gr. Eer

yce Peygamberin, "Alimler, peygamberlerin mirassdr," szlerindeki mnay anlamak istersen ona dair bir ey aklamayacam. O ibadet zevkini grdn, sanki kendi deerini buluyorsun. Gerekirdi ki sen onu grmeden bulmadan ilhi leme dalp gidesin; ondan daha byk, daha yksek birini bulasn. Allah Ekber! diyesin. ibadet bundan ibarettir. Senin hayaline gelen dnceleri, vehimleri skp atmaya bak! Bunlar senin dncelerindir. Gzn daha yksek lemlere evir ki, O, btn akla, hayale gelen eylerden daha ycedir. Peygamberlerin, kitapla gnderilmi nebilerin de tasavvurlarna samayacak kadar byktr. Bir aralk dediler ki, her ey haktr, halk yoktur. Ama eer halk. olmasayd sz harfsiz, sessiz bir ey olurdu. Hakkn olduu yerde harf ve ses yoktur. Adamn szne gleceim geldi. Bana, mazur gr, arkam sana dnk, diye bir lahavle ekti. O halde, senin nn de, arkan da ayndr, yani yrtlmtr, dedim. (M. 217) Halktan bazlar, "Allahtan baka ilh yoktur," diyerek bunda tartmaya baladlar. Bu her ikisi, bu her iki dnce sahibi grsnler diye dergha gittiler. Ama oraya yz yl da gitseler ancak kap halkas gibi daima darda kalrlar. Aciz ve zavall bir halde geri dndler. Bu emseddin, ne ocuka bir adamdr! Kendini ocuk yerine koyan adam baka, sersem insan daha bakadr. Nihayet kyamete kadar hi kimse sersemlik etmemelidir. Mevlna'nn hi mridi yoktu. Ancak oullar hem evlt, hem de mrit idiler.Eer baka bir zaman,dn gece sylediim hikyeyi sylemi olsaydm, bize gcenirdin. Ama imdi gcenmenin ne yeri var? Bu gn aydnlk iinde aydnlk var. nce, k mym diye soruyorsun, uzun boylu srar ediyordun. Ben onu yle okuyordum ki, sen, ne gzel yaptn diyordun. Diyorum ki, Mevlna ilimde, fazilette deryadr. Ama asl gnlalakl ve cmertlik, zavalllarn szlerine kulak vermektedir. Ben de biliyorum, herkes de bilir ki, o, dzgn konumas, stn bilgisi ile nl bir kiidir. Padiahn biri, kendini beenmilerden birini halifenin yanma gnderdi. Ama adam dosdoru konuan, stn zekl bir insan deildi. Onu nasl gnderir? O ayr mesele. Halife biran bile zavallnn szlerini dinlemez. Dervi debir sz syleyemez. imdi neticede huzurda gerekli olan eyleri syledik. Onlar aldattm, falan zatn ziyaretine gitmeye karar verdiimi syledim. Bana, Mevlna geliyor dedi, onun keremi, cmertlii herkese aktr. Ben geldim, daha yz binlercesi gelse yine yledir. Ama bu duacya henz bir ey erimedi. O da hrka sahibiydi, ben de. Nasl olur ki, onunla geceleri gndze eritirirsin, ama benimle ancak bir saat oturursun? nce ho geldin ey olgun eyh! Yani, bu sersem zahitlerdendir, derdi. Sonra da, o, bilgin ve yetkili adamdr, diye erdi. Ben diyorum ki, ey Melna, bu sizin iltifatnz ve kereminizdir. O bu hitabn ve ululamann benim iin olduunu bilmez. Bu kadar bilgisi ve stn kiiliiyle beraber o kfir olacaktr. Sen de Mslman. O sz ona zehirdir. Eer o sz bir Mslmann kulana derse, ona be bin peygamber hadisi bile fayda vermez. (M. 218) Zikir kabul etmez. Meer bir insan baka bir kuvvetle ona iittirsin. imdi ulu Allah, bu ay iinde hzr ve nazr da teki aylarda gafil ve gaip midir? Hangi ay hzr ise onu o zaman analm! Ne iyi! Bir avu ahmak byle dnr! Ama uymak gerek. Bu da bilinen bir eydir. aret etti, kalk gel, dedi. Ban kaldrd. O bir snt idi. Nereye? dedi. Allahn cehennemine! Bayla tekrar iaret etti, ban sallad, gel, dedi. Kalkt ve gitti. Diyelim ki, bir uygunsuzluk oldu; o benim srrmdr, Sen benim srrmn khyas msn? Hele una ayorum: Sen niin geldin? imdi kimyay bana verirler. Kimyay bana gnderin de, st tarafn siz bilirsiniz. Ona zikri retti, byle olur diye anlatt. Ona daha nasl bakaym. Gnl sahibi olan kimse bu gzel akalardan holanr, ama o kimse ki cihan kendisine gler, yani leme gln olmutur; o, bakalarna nasl gler, neye gler? Hazreti Peygamber, "Ben eytanm Mslman ettim," demedike kimse ona iman etmedi. ehir aas, ihtisap aas, nce kendi evinden dar kmaldr ki, bakalarna sz geirsin. Sen acemilerin yzsuyunu gtr ki, acemilerin yzsuyu olasn, dedi. Bu iki temele dayanr. Dedi ki: Onlar kpeklerdir. O ise, dem evlddr, onun bunlarla ne ilgisi var? Dedi ki: Muhammed'in yzsuyu hrmetine Allah beni kurtarr. Biliyordum ki, onun yola gelmesi ondandr. Onu araptan vazgeirmek istedim, kabul etti. Ona dedim ki: Bari Cuma gecesi ime. yle yapt. Cuma gecesi filn kii onu imeye ard. Hayr, dedi, bana iaret ettiler. Onun o cevab, hesap ettik ki, Ramazan ayma rastlamt. Ona, ite Ramazan geldi, dediler. On iki ayda bir geliyor. Mbarek! Sen ise senede on iki ay iiyorsun. Evet, dedi, ben Ramazan'n kim olduunu bilmediim iin sizin aranzdan avrldm. Sevgiliyi sevgilisinden (kary kocasndan) ayran kimseyi Allah da kendisinden ve kendisini sevenlerden ayrr.

Muhammed Gazal, Allah rahmet etsin, Ebu Ali Sina' nm Elrt vetTenbihat adl eserini mer Hayyam'a okuyordu. O, ok stn yaratll, erdem bir insan olduu iin hep ktlemek isterler. Oysa, hyalulum'uddin adl eserinde Gazal,Ibni Sina'dan faydalanmt. (M. 219) Onu tekrar okuyor, Hayyam'a hl anlamadn m? diye iaret ediyordu.nc kez okudu. Mutriplere, algclara, davulculara seslendi. Ta ki, Gazal karsna gelsin, alglar alnsn da, ona okuduu eyin faydal olduu herkese bilinsin. iir: O kimse ki, btn lf Enel Hak, yani ben Hakkm'dr, phesiz ki o zavall, bu ip ile aslr. Onu yle elimin altna alaym, yle aciz bir hale getireyim ki, bylece hep benim elimde olsun. O, fesahatte, sz ustalnda zamannn en uzman olmutur, alacak derecede yetkili bir konumacdr. Allah erlerinin gnlleri ok geni ve engindir. Felekler kadar usuz bucakszdr. Btn felekler onun gnlnn altnda dner. Bir gn sem ayini srasnda bir mrit, eyh ahabeddin'den bir beyit syledi. eyh, derhal azarlad, boynun kopsun, dilin kesilsin, dedi. Orada kimsenin bir beyt sylemeye cesareti yoktu. Oradaki Hak, kendini gstermi ve perdeyi atmtr. Orada herey gz kesilmitir. Dilin ne yeri vardr? Her kimde byle bir hal belirmeden gelirse, phe yok ki rezil olur, pislik yuvas gibi dolu olur; gzeller arasna karm plak zenci gibi kepaze olur gider. Hava ve heveslerle, ehvetle dolu insanlara, orada yer yoktur. Anszn grdm ki, amdann iinden fkran gne gibi bir parlaklk gsme doldu. Bey yle bir bam evirdim. Grdm ki, sarm yere dm; o kendi sarn tuttu; sanki ben kendime bakyorum ve o aydnlkta btn kan damarlarm, sinirlerimi,kemiklerimi ve kendimdeki mnalar gryordum;baka hi bir ey gremiyordum. Kutsal hadiste, "Ben iyi kullarm iin yle bir ey hazrladm ki, ne gzler grm, ne kulaklar iitmi, ne de insann kalbine domutur,"anlamna gelen bir mjde vardr. Hele u, "Grdn kalbi yalanlamad" (K. 53/11) anlamna gelen yet bundan daha kuvvetlidir. Bundan biraz getikten sonra orada yalanclktan bahsettiniz. Bir perdenin delilidir bu. O, Kur'an'da, bu da kutsal hadiste iaret olunmutur. Kur'an'da, srdan pek az bahsedilmitir. Cihanda yaygn bir msradr bu. Msra: Gece dolanr cihan seyreder, parmakla gsterilir. Hatrmdan geti: her pnardan su imemelidir. Bizim aramzda ayrlk olamaz, nasl gidebilir? dedi. Ama, inallah Allah dilerse, demedii iin houma gitmedi. Evet, mademki sylemedi, sen eyh Muhammed'e yakrsn dememin sebebi bu idi. (M. 220) Dostluk onun dostluu idi, ama asl sebep baka idi. Bana geldii vakit bir kadeh doldurdum. Ne iebiliyor, ne de dkebiliyordu. Gnlm onu brakmaya, geip gitmeye raz olmuyordu. Bakalarna yaptm gibi yapamadm. Tvbe et, bu huydan vazge dedim. Mecaz, hakikat'in kprs, hakikat de mecazn kprsdr. Bu gece, eer gelmeseydim, aramzdan bir ey eksilecek, yok olacakt. Bu halde, yabanclk girecekti araya. Biz eer bu halin dnda, geceleri, ayr ayr yatsaydk, korkusuz yatardk; ama bu durumda da i byle olacakt. Sen, dervi szn aklnda tut. Geri o sana sebebini sylemez. Allah yolunda kalbini ve maln balar. nk dnya bir kprdr. Ancak kpr harap ve ate iinde yanarken yle bir kpr stnde binalar yapan gven iinde olamaz. Kadnlar hakknda demilerdir ki: Onlara dan, ama dncelerine aykr davran. Onlar gerekte byle yaparlar. imdi bu dnya da kadn cinsindendir. Onu bayndrlatrmaya, sslemeye ne urayorsun? Gerekli olan al, o kadar yeter sana! Sema!a baladn o saatte, sana, ban ok dnyor mu? diye soran oldu mu? Muhammed, dur, dedi; onu bir an durdurdu. Anszn bir grlt duyuldu, yere dt ve ba yarld. Bandan frlayan kan binann tavanna arpt. eyh dedi ki: Eer bizim evltlarmzdan olmasaydn pabucunu bama koyardm. ocuklar top ve elik omak oynarken namaz klnan yere de atyorlard. Hemen oradan kaarlard; ka kere bunu tecrbe etmilerdi, bilirlerdi. Bu Muhammed de elie vurunca, namaz yerine sratt; ite imdi beni ldr, diye zr dilemeye balad. Glmsyordu; bunu ne ile ispat edersin, dendi.

Ak olacaksan bir gzel ara! Tam bir k deilsen o gzelden daha baka bir gzel bul! rt altna gizlenmi ne gzeller vardr. Msra: Baka bir alc daha vardr ki, ona kul, kle olursun! Evet, rahatsn, bamszsn, gamsz ve hr yayorsun. Ekmek lzm, elbise lzm, ama bu kulun byle bir dncesi yok. Byk efendi, benim yiyeceimi de, giyeceimi de salamaktadr. (M. 221) Onun iin ekmek sevgisi nedir ki? Kur'an'da, "Israrclar eytann kardeleridir" buyurulmutur. Israflar, savruklar, sade meyhaneye gidenler, orada nice paralar sarf edenler deildir. Onun ne deeri var? Asl israflar, deerli mrlerini, sonsuz mutluluk sermayesi olan o hazineyi bouna harcarlar. Bu ite bir ceza korkusu olmasa bile byle bir cevheri ta altnda paralayarak yok etmek ne demektir? Buna acmaz msn? Btn delillergnein bir gn batacan sana sylerken, artk bu hava ve hevese kaplp da gaflet iinde uyumann ne yeri var? Seni uyumak iin mi buraya getirdiler? imdi anlald ki, bu cevher herkeste yoktur. Ancak, onu tlerle yle gstermek gerekir ki, herkes inancndan ban sallasn. Sen daveti, ary herkese kar yaparsn. Bazlarnn yryecek ayaklar yoktur, kiminin de ayaktan haberleri yoktur. Ayaklar uyumutur, ama hepsi birden kmldannca, ondan bir pay alrlar. Elbette ona uygun hareket edenler faydalanrlar. Nasl ki; Hazreti Peygamber de yle buyurmutur: "Bu nurdan kendilerine erimi olanlar, phe yok ki, ondan aydnlanrlar. Ama bu, btn bir topluma erimez. Ne mutludur o kimselere ki, benim yolumda yrrler." Yani biri burada bir hizmet yapt, baaramad diyelim; o baka bir yerde hizmet yapmaldr. O, hizmette duraklama olur, dedi. Dedi ki: Vakit onunla birlikte bulunur. nk vakit, bir dnn eseridir, istiyorum ki, hamama oka gideyim ama faydasn grebilmek iin abuk kmak ve arlan yere gitmek gerek. Bana, hamamda ok oturmak gerekiyor ki i tamam olsun. nk kirler yumuar. O zaman, eve nasl dner, o kirleri nasl geri gtrebilirim? Gerektir ki, bedenin kirini evden hamama gtreyim; yoksa hamamdan kirli kmak neye yarar? Beni serbest brakrlarsa byle yaparm. Benim iim byledir. Bunlardan konumak ho deilse de, biraz olsun iaret yoluyle sylyorum. Bir Yahudi ile bir Hristiyan ve bir Mslman arkada olmulard; yolda para buldular, onunla helva yaptlar. Ama, imdi erkendir, dediler; yarn yeriz, sonra zaten pek az. Helvay, tatl uykuyu rahat uyuyan yer. Onlarn maksatlar Mslmana yedirmemekti. Ama Mslman gece yars kalkt. Uyku ne gezer onda; k ve yoksun zavall. Uyku ne zaman olsa uyunurdedi ve btn helvay temizce yedi. Hristiyan sabah zeri kalkt, Isa gkten indi beni gklere ekti dedi. Yahudi, Musa da beni cennetlerde dolatrd; oradaki acayip eyleri seyrettirdi,dedi.(M, 222) Mslman dedi ki: Bana da Hazreti Muhammed (S.A.) geldi ve yle dedi: Zavall Mslman! Onlarn birini Isa semann drdnc katna kard, teki Musa cennetlerde dolatrd, sen de zavall yoksun, bari kalk da helvay yemeye bak! O yle buyurunca, ben de kalktm helvay temizledim. Yol arkadalar dediler ki: Vallahi en iyi rya senin grdn rya imi. Bizimkiler hep hayal ve batl eylermi. imdi bu hikyeden ne koku aldn; bu kssadan ne hisse kaptn? Nihayet niin demiyorsun ki, tam vakittir, madem ki siz baa gidiyorsunuz, ben de kalkaym bal ve il ieyim. Kur an'da ne gzel incelikler, srlar var. Nerede o gzel Muhammed mmeti? Yalan bile sylese, Allah onu doruya karr. Mmin yalan syler mi? diyenlere, Hazreti Peygamber, evet yalan syler, buyurdu. Ama yalann ne yeri var burada? Hamam suyunu bir adamn zerine dkersen helaldir; insanlktan haberi olmayan birinin zerine dkersen haram olur. Buna, ne hamamc raz olur, ne de hamamcy yaratan. Bir ka ahmak haram mal topladlar. Biri dedi ki: Onu bana ver ki, hell olsun! Allah bilir, ama teki niin hell olmasn, i Allah bilir, demekle tamam olur. Ey dmler zme uruna lp giden zavall! O hal buna gre bir zehirdir, yahut zehir cinsindendir. Bu inceliklerden herhangi birinin dmn zmek isteyenler nihayet lmlerdir. Bir adam olu da btn cihanla kar karya gelmitir. Hazreti Peygamber buyurdu ki: "Eer Ebubekir'in iman btn halkn iman ile karlkl tartlsayd, onunki yine ar basard." Nihayet o ne idi ki, Hazreti Peygamber kendisi de ona getirdi? O, baka bir hal, daha stn bir hal idi. Yine Peygamber,

"Benim mmetim israil oullarnn (Musevilerin) peygamberleri gibidir," buyurdu. Ama mmetimin fukaras demediler. Peygamberlerin samad bir yerde ki o makamla nrler, o nasl sabilir? Dindarlk yle bir eydir ki, onu Allahnn bir ltf bir ihsan grr ve iman getirirler. Hele hi grmeden iman edenler daha bakadr. Nihayet kble tarafna namaz klmasn emretti, nk her taraftan Kabe ynne doru namaz klmak gerekiyor. Bu yneliin farz olduuna btn dnya ufuklarnda sz birlii etmilerdir. Mminler, Kabe'nin evresinde halka olup secde ederler. Kabe'yi aradan kaldracak olursan acaba bunlar hep birbirlerine mi secde ederler? Halbuki onlar kendi gnllerine secde etmi olurlar. (M. 223) Tebli etti, beyan etti, bildirdi. Grdm, hep onu grdm. Ama hep onu deil. st kapal syleyeyim ki, Hallac Mansur gibi olmayaym. Hayr! Halla gibi olmann zaman geti. Seyyid Hattat'n dedii gibi, artk yaz renmeyi senden kopya ettiim zamanlar geti. O alar geri kald. O eksik idi; imdi o peygamberlik bunlara yarar. Btn o noksanlar Ebyezid'in benzerlerindedir. Tebrizli Zahid'e gre, bu byledir. Bir gn onunla mritleri kaplcaya gitmilerdi; ok da yiyecek gtrmlerdi. Ama ilk konakta hepsini yemiler, hi bir ey geri brakmamlard, ikinci konakta bineklerinden indikleri zaman kyller a" olan Zahid'e koyun kesmekle urarken Zahid hemen eve girdi. Szme yourt ile ekmek ve daha baka eyler getirdiler; karnn doyurdu, koyun kebabn beklemedi. Gece de kendisine getirilen yiyeceklerin hi birine dnp bakmad. Datn, dar gtrn bunlar dedi. Gndz akama kadar uyursun ki, gece sevgili ile birlikte uyank kalasn. Ben bir vakit istedim ki, sevgili ile geceleri halvet olaym. Vuslat geceleri olsun. Gndz uyumadm onunla. Ama faydasz uyku gelince, hayal bozguna urar. Gezip dolama belli olmasn diye. Hadiste buyurulmutur: "On iki trl hayvan, evvelce insanken iledikleri gnahlar yznden klk deitirmilerdir. (Hadiste sz geen hayvanlar unlardr: Maymun, domuz, kpek, fil, kurt, fare, kertenkele, yenge, kaplumbaa, tilki, kirpi, ay! ())" Acaba bu gnahlar ne idi? dediler. Ama halk onlardan daha byk ve daha ok gnah iler. Bu hadisin d anlamn ele alrlar. Ne yazk ki, bu mnada anlarlar. retmenin biri dedi ki: Her ne kadar hep etrafm gzden geiriyorum, ama sana anlatacak bir ey bulamyorum. Ne syleyeyim sana! Sen, Cneydi Badad'yi bu ilerde Allahlk mertebesine ykseltmisin. Bari sen bir eyler syle! Cneyd iin bir eyler syleyince, hemen arh vurdu, raksetmeye balad. Sebebi anlalamad. Ondan sonra dedi ki,sen git kendi makamna ekil. Eer oraya eriebilirsen anlayabilirsin. Kendi makamna ekilince elini eline vurdu. Ah, dedi, anlald! Ama geen geti, geri dnmesi mmkn deil. Titredim; o srada aa gitti, mmkn olmad. Elbise karl iin ne derler? (M, 224) Zaman zaman yanllklar yapan, utancndan kpkrmz kesilen Serke dedikleri biri vard. Benimle pazara gider, oradaki pis dkntleri yerdi. imdi de artk mal yiyordu. Ho geldin sefa geldin,, demeden ylesine kupkuru davranyordu. Evet, benim o kervansarayda bir odam var; eer buraya gelmese, aka ve edepsizlikler eder; o zaman da ben oraya giderdim. Ayn sof akalarna balardk. Eer baka birisini bulursam sen elimden kurtulursun, yok bulamazsam elimdesin, derdi. Ate yand zaman zahmet ve duman kokusundan aresiz kalr, ate yanmad zamanlarda da ktan perian olurduk. Benim hemehrim oluyorsun. Benden ne cret istiyorsun, kime gideceksin? Nereye kaacaksn? Allah ona rahmet etsin deyiver, bu saatten abana kadar burada kal, iyi olursun! Vallah padiahlktr bu; ok bile.Eer daha alt kii olsa burada onlara ses karmaz. O teraziyi, o mihenk tan ve aynay iyi korursan asla bir tarafa eilmez ve dolamazlar. Biri terazinin nne geldi dedi ki: Bu yz dinar al bana iki yz dinar ver ki, sana elli dinar ikram edeyim. Bana bir bak bakt ve uzaklat; bir ah ekti gitti. Ah ve feryat etti, inledi. Ben damda idim sama soluma baktm; bu kimden bahsediyor dedim. Senden bahsediyorum, dedi. Senin elinden inliyorum, dedi. Tekrar sordum: Benim iin mi sylyorsun? Evet, dedi, senin iin. Hrkasn srtna alm, sarn klahn giymiti.Onu odasnda grmeye geldiim zaman karmda ba kesik tavuk gibiydi. Oturdum. Beni ardlar ki evimi greyim. Gnlmde bir ey burkuldu, ho bir ey. le sralarnda da gelmiti. Ona, k olacam, dedim. Bu hadise meydana gelince o kpten ak arabn imi gibiydim. Ben zahidim dedim, nasl olur? Nur stne nur olur, dedi. iki yzl bir dostluk oldu bu. Hsrev ve irin hikyesi geri gayret ynnden bana kat gelir. Ama anlama ve muhabbet ynnden houma gider. O can dostudur. Byle deilse bir ey anlayamasn ondan. le sralarnda acele ile gidiyordum. Her taraf bom bo. Sanki melekler halk o kadar oyalam, onlarla ylesine megul olmu ki, iki sevgili birbiriyle gizli eyler fsldar gibi bir sessizlik var. Ben o acele yry srasnda kapdan girmeye ekindim, yzm doruca binaya evirdim. (M. 225) O yksekten beni grd, pencereyi aarak benim yolu bilmediimi anlad. yle bir delikanl erkek idi ki, elini o duvara atsa duvar titretirdi. Gnl her kimi isterse onun devlet kapsnda mutlu

yaamaya raz idi.Yedi kitap zerine yemin iti ve dedi ki: Hi incinmem syle! Allahya kr ki, dedi, odur. Nihayet kanl bir sarho deildir, iki gndr bana mrit olmutur. Byk bir sevin ve nee iindedir. Ancak biraz znts var. Geri o znt bana gre nemsizdir. Ama bakalarnn yannda byk saylr. Olmaya ki yolda hatrma gelsin diyordum. Senin o iyiliin edebin ve olgunluun bizce malm; geri dnmek de artk mmkn deil. Orada dileklerimi dinler burada da bana yalvarrd. amda bir adam vard, bizi kabul etmedi, kat. Ban kervansarayda duvara vurunca alamaya balam ve beni istemi. Aman bu adam yakalayn, bana onsuz yaamak imkn kalmad; benim ondan ayr kalmam ok etin, eer benden incindi ise bir kere olsun bana getirin, her neyim varsa ona vermek istiyorum, demi. Yce Allah, onu benim karma getirdi. Zaten ben bu gne kadar o klah aryordum. Buyurdu ki: O klahn kimin banda olduunu sana gstereyim. Nihayet o klah benim bama geerse bam rahat olur. Bize daha buna benzer bir ok tatl diller dkt. Ne olur ak syleyemiyorum, onu bana balayasn demeye utanyorum. Kutup geldi ban nne edi. Srmari'nin oluna kars, niin bir ey sylemiyorsun, deyince, adam, ocukluk etme, dedi. Grmyor musun ki o oturmutur, burada sz sylemeye imkn m var? Ban yere koydu, bir sz syle bir ey emret, dedi. Onlarn halinden anlatmaya baladm. Bir yerde ki, yoksulluk, dervilik vardr, orada szn ne yeri var? Srmari'nin olu beni meye balad. Maksad bir sz syletmekti. Kutup, ahmaklk etme, dedi; keyfine bak, burada hazr olduunu bilmiyor musun? Bu szden ona aknlk geldi. Orada bulunan birka Arap da, vah ey emseddin! Bu ne hal? Bu ne i? diye mrldand. Musa Paygamber henz Hakkn iyzn anlayamamt. Ona, "kendini bana gster" dedi. "Allahm beni Muhammet mmetinden kl!" diye yalvard. u halde halk neye davet ediyordu? (M. 226) Allah nuru ona akmt; beyaz el mucizesi de ondan daha stn idi. Sultan buyurdu ki: Sen de kyllerin gibi hara ver.Ama sen diyordun ki, her kim srsn ho tutarsa ehir halkndan daha tok gzl olur. Nihayet o doan kuu bin dinar deer. Bu gn bir kocakarnn evine utu, aya bal idi. Siyah bir duman iinde kanad ve gagas kapand; o kadar duman yuttu. zgrlk ok ho. Ama kanatlar ak ve bo olursa. Izzeddin, o btn mavi boyalar herkese verdi. Bunlardan biri ile de onun alnn ve burnunu iaretledi. O hi aldrmad, takliti deildi. Kendini ona verdi, tekrar ona verdi. Alyordum! Bayezid'in Makamat adl eseri ile ZdsSalik'in kitabn niin bana vermiyorsunuz, diyordum. eyh glyordu; senin makamn nerededir? diyordu. Onun yaptn sen de yapyorsun. Nihayet ben de onun iin istiyorum, byle alyorum. Evet, dedim, benden bir eyler geti; bu yolda senin yoldan, dostun var m? Evet, dedi, var. Ama onun evet demesinden anlalyordu ki, yoktur. Kl krk yaryordum. Ne gariptir ki, bir nazenine naz ediyorsun. Bir nazeninin karsnda nasl naz edersin? diyordum. Sen baka bir yerde nazeninsin. Allah Ekber (Allah en ycedir) diyorsun. En kk olan hangisidir? Yani bir kimse kendi kendine bir dnse: Bir varlk ki, gklerin yaratcsdr; Ar', Krs'yi, Nurlar, Cennetleri yaratmtr. Sen ondan daha byn dnebilir misin? Durma ondan daha ileri ge ki, ululuk bulasn, Hak ile birlikte rahata yaayasn. iir: Ey bir cihann tok gzlleri vuslatna susam olan sevgili! Senden ayr dmek korkusu ile cihann kahramanlar titremekte, Ceylnlar, senm gzne bakmakla ne kazanrlar? Ey zlf aslanlara ayakba olan gzel sevgili! Olaki, bu iiri terennm eden kimsenin ya bundan haberi yoktur, yahut da hal ehli deildir. Belki bir ifti, yahut bir kyldr o. Ne nazm'dan anlar, ne de dz yaz bilir. Ama bunlar hep Hakim Senay, Nizam, Hakan ve Attar m syler? (M. 227) Onlarn da o szlerde birer pay vardr. Peyniri Pars denilen canavar da yer, o st de ier. Yrekler paralar, cierler sker, karnn doyurur. Herkesin bir az vardr. Bu kanck tabiatl zavally gryorsun. Bana svp sayyor, ak cefalarda bulunuyor. Dmanlar arasnda ona ne yaptm ben? Her ne kadar zr dilese de ona iyilikle cevap vermek gerekmez. Falan gn ban rtt, falan gn de ben byle

syledim. Dedi ki, keski burada olayd eteine yaprdm. Bir kz getirdiler ehzade ierde yoktu. kz grd, ama ehzadeyi gremedi. Dervi kadnlarna bir ey sylemek, el kaldrmak yakmaz. Ben her ne kadar zahirde ona aldrmam, ama gerektir ki o da zahiri korusun, namaz klsn, Allann huzurunda duygulansn. Nihayet secde yle birine kar yaplr ki, vmeye deer. Byk Hamid, Byk Izzeddin, Byk Kemal'in her de byktr. Bunlar aralm. Ne var ki, ben Kerimiddin'i severim; ama onu dinlemek istemem. sterim ki, dnu gtreyim, kulan yahut ban okayaym. Ama Muhammed'i, dman da severim. Bu halde gerek dost seni kabul ederse o gerek dost deildir. Hazretle ka defa konutuk. Bir kimseden incinirsem onu yakala. imdi bu saatte sana diyorum ki, haberim var, onu yakala diyorum. Kalbim aryor, sen de benim kalbimin armasn istemezsin. Ben de onu istiyorum. Derman derdin olduu yere gider. Ak her ne kadar fazla olursa olsun, sevgili de olgunluunu ye gzelliini o kadar ho gsterir, ka daha ho grnr. Bu szn mnas nedir? Herkes szden bir ey anlar, ama herkes kendi halini anlar. Sz sylerken herkes kendi haline ait szn yorumunu yapm olur. Yoruma dikkat et ki, onun halinin ifadesidir o szler. Grdm ki gebedir, ii doludur. Gittim elimi karnna koydum, bu ne gebeliktir, dedim. Kpek de yavrular dourur. Ben biliyorum ki, o zehirdir. Tattm, bana hi ziyan dokunmad. Nasl ki, Allah Kur'an'da, "Siz sanr msnz ki, sizi bo yere yarattm," (K. 23/117) buyurmutur. Bu o demektir ki sizin yaratlnz bir tesadf eseri yahut bouna deildir; bir dn iindir. Eer sen vyorsan bu ktleme ile ne iin var? Sen herkesi ktledikten sonra, diyelim ki azn eker doludur, peki sirkenin senin aznda ne ii var. (M. 228) Azn sirke ile doluysa, senin namaz klmaysn sana utan olmaz. Namaz klmak niin sana utan versin? Grdn ki orada arklar vardr, utancn ne yeri var? Adamn biri, baka birisi iin kt eyler dnyordu. teki de onun hakknda ayn dncede idi. Arada nc bir adam Oradan vard ki, hem onun hem de bunun dostu idi. Dedi ki: imdi bu iki hasm karlaacak, bakalm ne olacak? vah, dedi, sen gitti, onlarn karlaaca bir yerde durdu ve bekledi ki dostu oradan gesin. Ama o dost ile gz gze gelince onun

ayana kapand teki dost bunlar grnce ban yere frlatt, o da arac dostun ayana kapand;

dostumsun demek. Ben imdi dostumun dostunu nasl ldrebilirim? Ali'nin dman, Ebubekir'in dostu. Beni mi daha ok seviyorsun, yoksa Seyid Burhaneddin'i mi? Benden asla ay almayacaksan, nasl beni brakr da kadnlarn ayba detleri ile megul olursun9 Sen yoktun, dedi, bana baka biri geldi. Dedi ki: Hazreti Peygamber, yani kinatn elisi, u duay kimin iin buyurmutur? "Allahm, beni yoksul olarak dirilt; yoksul olarak ldr, yoksullar topluluu ile birlikte hasret! ' Sen niin kendini benlikten kurtaramyorsun? Eer o benlik davasndan kurtulursan daha ileri gidersin. Bana akla diyordu. Bir gn Hazreti Peygamber yolda yrrken kendinden gemi; derviin biri, Peygamberin arkasndan su szleri mrldanyordu: Allahm sen benim kulumsun, ben de senin kerem sahibi Rabbinim." Bunu iiten Peygamber yoldalar hemen adamcaz ldrmek istediler. Kuran'da, "Rahman Arn stndedir, Ara hkimdir," (K. 20/3) buyurulmutur. O Ar denilen makam, Hazreti Muhammed'in kalbidir; ondan nce bu makam yoktu da onun zamannda m oldu? Kuran'da Th sresi, Hazreti Muhammed'in hikyesini anlatr. "ncinme; bu Kur'an' sana zahmet vermek iin indirmedik" buyurulmutur. Baka bir yette, "Yerde ve gklerde ne varsa, Allahndr," (K. 2/206) buyurulmutur. Burada gklerden maksat, onun dima; yerden maksat da onun vcududur. Hep onun hikyesi; Ar zerine hkim olmakta onun halidir. "Karanlkta yryen yolunu saptr," buyurulmutur. Her kim, o yce Peygambere suret ynnden bakar da, mna ynnden bakmazsa sapknlkta kalr. Beni ululayn, anm ne ycedir! diyen adam Haktan bahsediyor. (M. 229) Ama Hak, nasl olur da hayrette kalr9 Hakka kendi mlknde hayret ve aknlk isnat etmeknasl caiz olur? Bunu syleyen bir sofi idi. Afca Allah ondan bu sarholuu esirgemedi. Kendine geldii zaman, ayklk halinde derhal Allahdan mafiret dilerdi.

Benim iin pek az ihtiya var. Ama Mevlna iin yle deil. Onun ho bir tabiat vardr. Eer yeni bir ey olursa yle der: Bir ey gryorum nasldr o? Meseleyi aka anlat. Siz, bana inan gsteriyor musunuz? Ona baka trl bakyorsunuz. O, bu kadar bilmez. Ka kere dedi ki: Biz bir keye ekilelim de sizi byle grmeyelim. Nefislerine uymazlard, rkerlerdi. O halde onlat nasl senin yolunu isteyebilirler? Onlar, nasl olurda Bayezid'in itii kseden imek isterler? Eer ona, ey brahim, sen Kerim'in ne halde olduunu ne biliyorsun? diye sorsam kendini kk grr, gizlice gnl alakl gsterir. Ben, Elif harfinin dmdz olduunu grnce srtm iki kat oldu. Lam harfi dedi ki: Ben de Elif gibi dosdoruyum. Sakn dedi, lf atma! Hi yle syleme! Sen Lamsn. Kendini Lam bil! Bu halk tanmak, Hakk tanmaktan daha zordur. Onu delil getirme yolu ile tanyabilirsin. Yontulmu bir aa grrsn; bilirsin ki, herhalde onu yontan biri vardr. Kendiliinden yontulmamtr o. Ama bu halk, grnte, sen kendin gibi sanrsn; fakat iyz bambakadr. Senin dndnden, tahmin ettiinden ok uzaktr. imdi bu yontulmu aac tanmakta alacak bir ey yoktur. Ama onu yontan kimdir? Onun ululuu ne mertebededir? Onun sonsuzluu nasldr? Bunu ancak bu kimseler bilir, ama aklamazlar. Mademki sen bu kapy kendine atn, are yoktur; varsa syle bu kapy nasl kapayabilirsin? O kap kendiliinden kapanmaz. Bu zorluu sen kardn! Bir topluluk vardr ki, gnlleri balamtr. Haftadan haftaya bir kere gel de, Allah yle buyurdu, Allahn Resul byle dedi, diye hatrna gelenleri onlara anlat. Gece gndz hayr duanzla megulm, nk yolda kazalar vardr. Biri gelecek kaza, teki de hemen gelip atan kazadr.. Gelip atan kaza dua ile geri dnmez. Ama gelecek olan dua ile geri evirebilirsin. Bazlar bizim Allahmz hotur, bizim Allahmz iyidir, ama bakalar iin deildir, jerler. Byle bir heves iinde bir Allah bulurlar. Bazlar da kendi hayallerini Allah sanrlar. Kur'an'da, "Allah kullarna ltfedicidir," (K. 42/17) buyurulmutur. (M. 230) Ayette (kullarna) buyuruldu, ama nerede o kullar9 Kumarbazn birini zamanenin adaletli veziri emseddini Turai'nin huzuruna gtrdler. emseddin, vakti.. Bzrmihri idi. Adam, bana inanr msnz? dedi. eyh o adamlar bana getirin, buyurdu. emseddin sordu: Hangi eyh? Filn eyh, dedi. Vezir, eer bakas olsayd senin cn alrd. Ama o eer aranzda ise git onun ayana kapan! dedi. Kumarbaz, ulu vezirim, dedi, sen eer bu ii yapacaksan, sana bir spa satn almak gerek, ben de senin eeini srerim. Vezir dedi ki: Mbarek grdn ki o bahtsz adam bana ne syledi. O adam ki sayl vezirlerin huzurunda konuuyor, lanet ona olsun. Ben yz bin kere bu ii yaptm. Hi benden iittin mi? Yahut hi kimseye byle bir ey sylediimi duydun mu? Sonra sordu: Sen bal bilir misin? Kumarbaz, evet dedi, bilirim. O halde baln niann anlat. Deve gibi iki baldr, dedi. Ha, dedi, Vezir; sen bal bilmediin gibi deveyi de bilmediin anlald. O kargaya le verme sonra alr da her zaman ister. Sana, l eti gerekmez, diri eti yarar. Bu szleri, maslahat gerei aka olsun diye sylyordu; yoksa cimriliinden deil. renmekle elde edilen zahir bilgilerinden kanma. Yoksa bana bir yolda yrmek ne kadar zorlar di. Bunun en etin feryat ve ikyetini Bayezid de yapmtr. Bunu sylemek ancak Hazreti Peygambere yarar, dedin . nce mazlum ve yumuak bir halde geldi; gryorsun ki bu yol iin neler syledi. Ben geldim, dedim; sen ne yaptn? Benim iin iki dirhem verdin, o da datrken dirhem verdi. Mevlna buyurdu ki: Baka neyin var? Varsa bana bir kaftan verir misin? ahap, am'da diyordu ki: Benim iin en akla yakn dnce udur: Allah kendi kendini balamtr. Diledii gibi hareket etmez. Fahreddin'i Raz ise Sultan Muhammed Harzem ahn yal lokmalar ile, giydirdii kaftanlarn, verdii altnlarn hatr iin ona, kendi iradesiyle diledii gibi hareket eder, demitir. Dedi ki: Hayat benim iin yle bir eydir ki, ar bir yk haline geldi mi, ar bir hammal semeri gibi insann boynundan aslr, aya amurda kalr. Eer yal ve ark bir hal almsa, biri gerektir ki, onun anszn urgann kessin de, o ar yk boynundan dsn, o da bylece kurtulsun. (M. 231) ahab'm yanna geldiler, binlerce akla yakn szler dinlediler. Ondan faydalandlar, secde ettiler. Dar knca dediler ki: bu bir felsefecidir. Her konuda bilgin olan bir filozoftur. Ben onlar kitaptan sildim. O her eyde bilgin olan ancak Allahdr dedim ve yle yazdm: Filozof ok eylerde bilgindir. Kyameti anlatrken, dedi ki: Bir gn felein dn hareketini durdurursa, kyamet o zaman kopar. lem nasl yerinde durabilir? dedim. Derler ki peygamberler hikmet ehlidirler, ancak halkn maslahat icab byle sylemilerdir. Hazreti Ali'nin buyurduu gibi, eer i senin dediin gibi ise, hep kurtulduk demektir. O konuda insanlar acizdir. O bahsi konumaktan kanmak ve bu konuyu kesip atmak gerekiyor. Bu, Kur'an'da

buyurulduu gibi, "Bir gn yeryz baka bir yerle deitirildii, gkler altst olduu zamanda ancak hereyi yok eden tek Allah kalacaktr," (K. 14/39) ve buna benzer ayetlerde ve yine, "O gn, gkleri kitap yapraklar gibi katlarz." (K. 21 /104) anlamndaki yette de anlatlmtr. imdi bu grnen yeryzn ortadan kaldrr ve gkleri bir araya toplarlarsa, o zaman ne olacaktr? Nihayet bunlar olacaksa o bilginler neyi hesap edecekler. Bunlarn gerei de yok. Fahreddini Raz, felsefeciydi. Yahut da onlardan saylrd. Harzem ah ile aralarnda bir buluma oldu. Fahreddin sze balad: Btn bilgi dallarn inceledim, gelip geenlerle imdiki yazarlarn btn kitaplarn gzden geirdim. Eflatun andan bu gne kadar makbul saylan her eserin benim nazarmda pheli olan taraflarn aratrdm. Her birini de aka ve aydn bir grle inceden inceye okuyarak kafama yerletirdim. Daha nce geenlerin defterlerini altst ettim. Her birinin yeteneini rendim, kendi zamanmn bilginlerini de rplak meydana kardm. Herbirinin bilgi derecesini anladm, dedikten sonra; falan fende, falanca fende diye sayp dkt. Sonra ii yle bir noktaya getirdim ki, bende hi bir vehim kalmasn, dedi. Fahri Raz, sarayn ileri gelen emirlerindendi. Onu ktlemek iin diyorlard ki: Sende o ilimlerden baka bir bilgi daha var, ama biliyoruz ki sen kfirlerdensin! Korkarak kaan bir kalabalk grdm. Biraz daha gidince beni korkutmaya baladlar. Onlar korkuyorlard ki, sakn bir ejderha ortaya kp da lemi bir lokma gibi yutmasn. Ama benim ondan yana hi korkum yoktu. Biraz daha ilerledim, byk geni bir demir kap grdm; onun karsnda bir kap daha vard ki, tavsife smaz derecede geni fakat kapal idi. (M. 232) stne anahtar konmu belki be yz batman arlnda vard. O yedi bal ejderha buradayd. Sakn, dedi, bu kapya yaklama! Benim gayret ve yiitlik damarm ayakland, kapya vurdum, anahtar krdm, ieri girdim. Bir bcek grdm hemen, aa ektim ayamn altnda ezdim. Allah bilir... Bu gn acaba neden onun btn szleri bcek stnedir. Onun btn kitaplar, eserleri hep bcektir. Elif, herkese bilinir ki, Eliftir; onu baka harflerle tanmlamaya gerek yoktur. Ama baka bilinmeyen harfleri aklamak gerektir. B harfi ile beraber btn Ebced harflerini yorumlamak ister. Bakalar bunu anlamaz. Kur'an'a da yorum gerektir: Elif harfi bamszdr. Allah kelimesinin bana oturmutur. B harfi gnlnde onun sevgisini tar, onun ayana ba koymutur. imdi sen insaf et! Byle bir yaantya kimin gc yeter? Birine alakgnlllk gsterdim mi benden rkyor; dmanca dar frlyor. Msra: Nefsine ziyan verenin kime faydas olur? Nihayet bunu uzaklatrmak gerek. Bunun misali udur: ahlardan biri gzel bir Arap atna binmi yoldan geerken kpekler her taraftan havlamaya balar. Bundan aha ne ziyan var? Belki faydas vardr. Tebriz'e daha erken varr; iine daha abuk yetiir. O kpekler, abteshanede geberir giderler. ah da onlara kar duyduu merhametten dolay der ki: Bana sizin havlamanzn faydas oldu, benim iimi abuklatrdnz. Ancak ben kendi menfaatimden vazgetim, yemek zamanna daha abuk yetitim. Rahman ve Rahim olan Allann adiyle balarm. Allah adiyle. Allah adiyle syle ki, odur, odur. imdi bana gereken bu Har'in yani kyamet gnnde toplanmann nasl olacan anlatmaktr. Bu ten, bu ceset, ten olduu mddete ne faydas var? Her kim lrse onun kyameti kopmu demektir. O z, Allah ile birlikte lmszdr. Bunlar da doarlar. Gne btn lemi aydnlatr. Azndan ieri giren o aydnlkla, benim namelerimden darya nur fkryor. Siyah harflar altnda parlyor. Nihayet bu gne geceleri de parlamaktadr. Yerlerin, gklerin yz onunla aydnlanyor. Gnein yz Mevlna'ya dnktr, nk Mevlna'nn yz de gnee dnktr.

(M. 233) "O imanl kiiler ki, bizi arama yolunda savarlar, onlar mutlaka yollarmzda hidayete eritireceiz," (K. 29/69) anlamndaki yet, tertip bakmndan maklup, yani devriktir. Benim iin efendi kona burada kurulmutur. Uygunsuz misafir gerekmez. Gazneli Mahmud, Ayaz'a, burada otur, dedi. Ayaz'dan hi itiraz beklenir mi? ah istiyordu ki, Ayaz herhangi bir durumda kendisine itiraz etsin. Acaba nasl itiraz edecek; bunu renmek istiyordu. ah dedi ki: Benim gibi binlerce insan kafasn bir pul iin kestirenler, ibret alsnlar diye yaparlar bunu. Nasl ki, Kazvinli zabta miri idi ve annesini ldrd. Zndklar anlasn ki, o hi ekinmeden bu ii yapar. algclardan birinin sesi kt idi. Biri kendisine, yahu dedi, sen kendi sesini iitmiyor musun? algc dedi ki, imdi iittiim benim z malmdr, konak sahibinin mal deildir, bu baka yerdendir. Dnmyor musun ki, benim bu eve yol bulmaklm, kendi kadnma kavumaklm gibi, Cebrail'den gelen bir gayret yzndendir. Bana iyi bakasn diye. Bana yle yakn oldun karmda ylesine saygl oturuyordun ki, tpk bir evldn babas nnde oturmas gibi. Kendisine bir para ekmek vereyim diye bana ynelmi bir evlt sanki. Bu kuvveti hi grmyor musun? Bu keli nasl yola getireyim ki ap kalasn! Ben bir maksadn peinde koarsam herkes tarafndan beenilirim. Nasl ki, Hazreti Peygamber (Selt ve selm ona olsun), ahitlik meselesinde buyurdular ki: Bir ahit daha lzm; olayda iki kiinin tanklk etmesi gerektir. Sonra, Zlyedeyn (ifte elli) diye anlan sahab, Ebu Muhammed Amr Bin Abd'n ahitliini iki kiinin yerine kabul etti. Amr, bu hadiseye ben ahidim, dedi. Bunun zerine hkm verildi. Halvet olduktan sonra Hazreti Peygamber ona sordu: Ben biliyorum ki, sen bu ite hazr deildin, nasl ahitlik ettin? Amr, ey Allann Resul! dedi, bizim hi bilmediimiz bu kadar gayp leminin haberlerini, balang ve son hakknda verdiin bilgileri kabul ettik, gerekledik, bunlara ahitlik ettik de, bu kadarck bir eyi mi esirgeyeceiz? Bu szler asl konuulanlarn tpks deildir. nk szn asl gnlden kopmu olan szdr. nk btn gerek szler gnlden kopar. Artk gel! Bizim ilerimiz var, ne kaamak yapp duruyorsun? Ayana bir kstek mi vurmal ki kamayasn! Kstek kabul etmiyorsan, canm, gnlm ayaklarnn altna sereyim. Yine faydas yok, brakyorum. Tene de yol yok. Falcnn biri aha, ey ah! Adn nedir? dedi. Sana fal aaym. ah, git, dedi, ey pezevenk! (M. 234) Babann ad ne? deyince imdi ona iltifatsz davranmak gerek ki, buraya gelsin dedi. Sen ne kadar nde gidersen, arkadan gelen az olur. Gzel ocuklar byle yaparlar; retmenleri de hep onlara evet derler. Msra: O tatl dudaklarnla beni yzsz eden sensin! Sen naziksin, bizim bir ok szlerimize kar takat getiremezsin! Benim azm unla doludur; dar pskrrm. Sen zayf dtn, bende de yle bir kuvvet var ki, darack bir deri iinde dayankl ve direnliyim. Dman onun nnde ne kadar daha kuvvetli olursa ancak beni incitir. Sen hep inciniyorsun, zayf dyorsun! Beni binlerce kez incitseler bile daha kuvvetli olmaktan, daha yce ve kudretli olmaktan baka bir etki yapmaz. Ben cehenneme de, cennete de, pazara da gidebilirim; ama sen nazik ve narinsin, gidemezsin! Her ilmi, Arapa olsun.baka dilden olsun Farsaya eviririm. Syle ki syleyeyim! Farsa odur, Arapa da budur. Onun tabiatna, arzusuna gre konuurum. Arapa odur ki, stn bir Arapa olsun, doru konuulsun, uyku getirici olmasn. Senin uykun, uyanklk gibidir, ama yine de uyuma. Nasl olur? Efendi uyank, olsun da uak uyusun! yle olsun senin uykun; hep uyanklk ve ayklk olsun! Bir ban hatr iin yedi tane ba sattm. Bu bak da feryat etti, beni de brak, dedi, hepsini sattn, dedi. Senin durumun una benzer: Hazreti Muhammed Aleyhisselm, eer hi kimseyi slama davet etmeseydi daha krl kacakt. Ondan hi bir mucize istediler mi? Eer biz de emseddin'e Mslman ol, demeseydik bize hi dman olmaz, belki de ok sayg gsterirlerdi. Her meyvenin pimi a gelince, onun turfanda zamanndaki tadn vermez. nce kiraz ve marul kar; arkadan zerdali yetiir, daha sonra da karpuz, zm gelir. Nasl ki, Hazreti Muhammed Aleyhisselm ile kendinden nce gelen nebilerin eriat hkmsz kald. Nice Mslman, kfirlerden ilk defa bir ey snamadka yanamazlar. O can bile olsa, ondan sakn; ona can ol! deyiver. Can odur ki, ondan rahatlk doar. Ondan nasl olur da znt ve strap doar. Bunu syleyince kalbim aryor. Nasl ki, biri bana, sen demiyor

musun ki, gnlm eziliyor, demiti. Eer onlardan olsaydn, yz paray yerli yerine getirir iinde yanardn. (M. 235)O zaman ar ar stne gelirdi; sonra dayanlmaz hale gelen bir eyin stne daha hangi yk ykleyebilirsin. O zaman tek bir ar yz kat daha artar. Dedim ki: O arnn sona erdiini grmyorum ki, ar hakknda bir"Varar vereyim. imdi ne oldu? Biz Allann kaza ve kaderine raz olduk, dedi ve gerekten raz oldu. Allah uayib Peygamberi gzleri grmez olarak yaratt. uayib ona raz oldu. Aziz kullarn yzlerini gremiyordu, ama mna leminde gryordu. Bu zahirde ho olur. Bir ey eline gemeyince, ona da raz olur. Ama raz olmak ona derler ki, insan ar bal olsun ve akln yokluk znts ile uratrmasn. Eyp Peygamber, bedeninde yara aan o bceklere raz olmutu; gnln hep onlara vermiti. Dnmyordu ki, bu daha ne zamana kadar srecek? Yahut, Yarabbi bu strabn ne zamana kadar sreceini bana bildir! demiyordu. Devasz bir hastala tutulan herkesin ilc udur: Ben yiyeyim, sen yeme! Ama her zaman, sen yeme, demekliin erkeklie yakmaz. Beni ka kere snadn. Son derece perhiz et diyebilirim, ama son derece ne oluyor? O son derece ne ile anlalr? Gryorsun ki, bu artka zarar verir. Kendi strabndan bahsederken, fazla yediin o gnden beri, rahatm bozuldu diyorsun! Ne semda, ne konumada rahat kalmad. Szde, sohbette, hulsa her eyde rahatszlk belirdi. Meerse gayp leminden bir are olsun. Evet, dedi, gaybe iman ederiz; biz.mmin kullardanz, sonuna kadar inancmz koruruz. Her ey gayptan meydana gelir, yoktan varolur. Btn doular gayp leminden gelir. Malik hayli paralar sarfetti; kendisine fet, ne de ah (karde). yahut an desinler diye, annesini dervi yapmt.Ben biliyorum ki ne feta (yiit) dr, Olduka alakgnll ve iyi adamdr, ama onun banda bir sevda var. Annesinin gn grmez yerini

dnyor. Yani istiyor ki, ben annesini ziyarete gideyim. Tandk, bildik kadnlar; nimet hakkn unutmayan dostlar el pene divan dursunlar karmda; sana ne piireyim, ne istiyorsun, desinler. Ben de her ne olursa olsun diyeyim. Diyorlard ki: Bizim olanlar, bizimle kavga ediyorlar. Eer ona danmadan pimise bize kyorlar, imdi ne arzu ediyorsunuz? (M. 236) Hemedanl Aynulkuzat'tan bir ka sz anlatrlar. Adam, olmu bir eyi syledim, azm krlsn keski olmayayd, dedii iin dolu yam. Ibni Abbas (Allah ondan raz olsun)'dan da buna benzer szler iletirler. Halbuki Hazreti Mustafa (Allahnn selt ve selm zerine olsun) bunlardan apayr konuurdu. Onlar, Hazreti Mustafanm srrna eriemediler ve eriemezler de. Isa da Musa da o srr kavrayamadklarndan dolay, "Allahm, bizi Muhammed mmetinden kl!" diye yalvarmlardr. Onlarn bu can atmalar, hep Hazreti Muhammed'in (S.A.) makamn istedikleri iindir. Ama bu olmaz. Kur'an'da, "Sizin ne yaptnz bilen ulu yazc melekler vardr," (K. 82/11) buyurulmutur. iyi bir i ilersen sa tarafndaki melek, sol tarafndaki melein emri ile yazdrr. nk sol taraftaki melek, dnceyi, niyeti, i alanna getirir, yazar. Yedi yz kat, hatt sonsuz sevap bile yazar. Bunlarn her biri yine"Kur'an'da Allahya kavumak isteyen, iyi amal ilesin, onun kulluuna hi bir kimseyi ortak komasn," (K. 18/110) anlamndaki yette iaret olunan tek Allah odur. Onun varlnn tekine faydas yoktur. "Allah, nuru ile dilediine hidayet yolunu gsterir," buyurulmas da buna delildir. Kur'an'daki vaidler ve cezalar, bakalar iin ayrlmtr. Mutlak ayrc olan ulu Allah balaycdr da. Dedi ki: O namaz niin klmyorsun? Allah emrettii iin, dedi. Nerede buyurdu bunu? Sarho iken namaza yaklamaynz," (K. 4/46) buyurulmad m? Onu sen oku, dedi. Herkes, herkese verir, i ayr ayrdr. Bir yet mminlerin hali hakkndadr; onlar iin indirilmitir. Ondan sonra baka bir yet de, kfirler iindir. Ama o ak leminde hep ltuf vardr, hi kahr ve ceza yoktur. Biz oktan beri kahrdan dar ktk. Ama o buraya yakndr, cehennem bu taraftadr. Cehennemden geersen te taraf cennet yoludur. Sonsuz, usuz bucaksz; ltuf ve mutluluk lemidir. Bir ayakkabc vard. Hazreti Peygamber iin gzel bir pabu dikti. Hazreti Peygamberin houna gitti, gzel dikmisin, buyurdular. Usta susmad, dedi ki: Bundan daha iyisini de dikebilirim ey Allah Resul! Dikmeyi baarabilirim. Buyurdular ki: O halde onu kim iin saklyorsun? Bu daha iyi pabucu kime dikeceksin? Madem ki benim iin dikmedin kimin iin dikmek istiyorsun? (M. 237) Hazreti Muhammed Aleyhisselm krk yana kadar davette bulunmad. Sonra tam yirmi yl halk Islama davet etti. Bu kadar iler oldu. Evet her ne kadar bu mddet az idi. Allah ile birlikte geen her an bilirsin ki, lmsz ve sonsuzdur. Ben bu zevksiz erite pilavndan yiyorsam, hep onun elindendir. Yarabbi! Onu parmakla gstereyim de gr! Parmak budur, o deildir, budur, budur.

Farenin biri devenin yularna yapt, onu ekmeye balad. Deve uysall, alakgnll ve arball ynnden farenin arkasndan yrd. Nasl ki, "Mmin de uysal develer gibi sabrldr," buyurulmutur. Devenin bu uysalln onun yumuak huylu ve alakgnll olmasna, bazlar da onun btn hayvanlardan daha uzun boylu olmasna ramen akl derecesinin dknlne yorarlar. Bunun srr bakadr. Fare, deveyi su kenarna kadar yrtt. O abuk yryl, iri csseli hayvan aciz kalamazd. Fareye sordu: imdi burada niin durakladn? Buradan niin gemiyorsun? Sen, benim gibilerin yularna yapmann sana yakmayacan bilemedin mi? imdi nasl tuttunsa yular, yr bakalm! Fare, su ok byk ve derin, dedi. Ayan suya basan deve, gel gel dedi. Sudan gemek kolaydr; nihayet dizkapanda. Fare, ama dizden dize fark var,dedi. imdi sen de tvbe et ki, bir daha byle yzszlk etmeyesin! Benim semerimin stne k otur! Benim semerimde senin gibi yz binlerce farenin arlnn ne deeri var? Bir anda suyu geeriz. Geldim eteine yaptm, kenara ekildik. Diyorsun ki: Nice byle uzun boylu alaklardan bizim iin bir uzun boylu, bir yce yaratll birisi kmaz, kamaz da neden bellidir bu? phesiz konumak gerek, ama bunlardan konumaya lzum yok, bunun szn etmeye demez, ancak teslim etmek gerek 'o kadar. Sz sz aar, derler. Madem ki Hak raz oldu sultan yzn sana evirdi, artk ba bekisini elde ettikten sonra ba senin oldu demektir. Hangi aatan meyva istersen al! Mademki bu saatte sen konuuyorsun, hi kimse konuamaz. Diyemez ki, ben doru konuuyorum. Sen akll kiileri dinle. Senin buraya gelmen bizim iin ok hayrl oldu. Ne yazk ki, mr vefa etmiyor. Cihan altnlarla dolu olmaldr ki onu senin vuslatn erefine ayaklarna saaym. Bizim canl Allahmz var, l Allahlar ne yapacaz? O esiz Allahnn mnas ayn mnadr. (M. 238) Allahnn vaadi bozulmaz, ancak o yalanc Allahlar bozguna urar ve bozulur. Allah daima gayretli davranr. Biri sordu: iblis kimdir? teki, sensin dedi. nk ben Allahym, benim tersim de sensin, baka kim olacak? Dnler, evlenmeler bir trl deildir. Bu da nefsin dndr. iir: Dostlarn ayrlndan ah ekmek, yarn vedalamasndan figan yarar. Bu iki mutsuzlua uramaktansa, lm bin kat daha hotur. Burada ii dzeltmek gerektir, iyi bir i yaptn, cennette kendine ak bir makam hazrladn, kendi yerini de grdn, o zaman geti. Bir dindarn nndeki bir ake, baka birinin elindeki yz bin dinardan daha iyidir. Dinsizi atein stne atar cehenneme gtrrler. Benim ipim uzun, geni ve ince deilse bile herkes onu grebilir. Sen kimsin? diyordum ona. nnde bir pul deerinde helva var, dedim, heybetle bir baktm. stat ve kmil bir insan idi, hi aldrmad, sen bilirsin, dedi. Beni Allaha smarla, o gnahlar rtcdr ve en gzel gven yeridir. Bu Seyid'in szdr: Seyid Burhaneddin, Hakm Senay'nin hem mridi,hem de eyhi oldu.Seyid derdi ki: Lokmay bann arkasndan gtren kimse ola ki, sinirini koparr. Allah kuluna inayet ederse bir Hristiyan ocuunu bile onun yolunda Mslman eder. Bu sz bu gzellii ile sylenmeye deer. Hem de sylemek gerektir ki, benim nazarm ona.deerse Mslman olur. Krkl hrka ile ar unutma! Onun arkasndan gitmenin ne yeri var! Korku nerede kalr? Rastgele bir ey yeme ki, sonunda eer onu yemeseydim daha iyi olurdu, yahut keski hi yemeseydim, demeyesin. nce kuma l, sonra kes, ilerimizde daima iyi, gzel tedbirler alalm. Kur'an'da, "Uykunuzu size rahat sebebi, geceyi size rt kldk. Gndz de geiminizi salamak iin ayrdk," (K. 78/9, 10) buyurulmutur. Uykunuzu rahat, gecenizi rt kldm buyurulmas ayklk haline iarettir. Gndz geim zaman kldk buyurulmas da, kk balklar yiyerek geinen byk baln haline kretmesi gibidir. Denizde sular arasnda bir aydnlk belirdi, gemiciden sordum, hi bir ses karmad. Bir gn yine o aydnlkta gidiyorduk, baka bir parlt daha belirdi. Ondan sonra gemici derhal secdeye kapand. (M. 239) Bu kran secdesidir, dedi. Eer syleseydim dn patlard. Gznn birini bir bala, tekini baka bir bala dikmi; eer bir an gemide uyusaydm teki bal gremeyecektim. Balk her zaman denizde akn bir durumdadr. Ama deniz de o bala amaktadr. Benim iimde o byklk ve genilik nasl olur? Bende ne var diye amaktadr.

Elimde hafif bir k tutuyordum. Kpek havlad, onun heybetinden eve katm. O evden baka bir eve sonra da byk bir tandr ocann iine sndm. Hey anneciim, hey anneciim! Silhm getir, dedim. Anne mzram ve klcm getir; dar k, mahallenin banda havlayan o kpee, hav hav, sensin, hav hav senin annen babandr de. Eer yiitsen tandr bana gel! Mzrakla senin beynini patlatrm gel! Yedi yz yiit kiilerdik. Yedi Tacik stmze saldrd, biz ok sopa yedik, onlar da pek ok eya gtrdler. Parmam yle bir skt ki, Yarabbi onu tut, onu onu! dedim. Mevlna'y deil, falan deil, bunu deil, bu aya da deil. Onu grmyor mu? Sana aka m geliyor bunlar, yamur gnderdi ki, yorganmz bamza ekelim de altna girelim. Benden bir sz iitti. Bunu o syledi, souk kat. Bakaca hi bir ey syleyemedi. Niin skldn, dedim. Sustu, konuamad. Sonra tekrar dili ald, yrd. O sylediin eyi anlatr msn? dedi. Grdm ryay iim boansn diye tekrarlamam m istiyorsun dedim. Ama gnln ryadan boaltrsan ne ile boaltacaksn. arapnn biri arap satyordu. Biri sordu: Yahu sen arab satyorsun ama acaba karlnda ne alacaksn? Camiden geri kalan kimse lahavle mescidine gider, insan eer lahavlenin ne demek olduunu bilirse, yani kuvvet ve kudretin Allahda olduunu anlarsa onun Cuma namaz boa gitmez. Meyhanede byle bir lahavle ekmek, Kabe'de lhavlesiz kalmaktan daha hayrldr. Ama mescitteki lahavleyi ne bileyim. Kadnn biri bu sevdada idi; birka yankesici alaya szlaya ona yanatlar. Efendimiz dediler, u hazine iini ancak senin sayende baarabiliriz. Yoksa o deerli hazineden faydalanmaya bizim gcmz yetmez. Onlar ge kalmlard. (M. 240) Biri dedi ki: Efendimiz sarn versin de kendilerine bir haber getireyim, teki yankesici, o ge kalr, dedi. Siz u katr kulunuza veriniz, ben imdi onu ve arkadalar araym. u artla ki, falann bana ant ieceksiniz, bu meseleyi hi kimseye amayacaksnz. Sarn biri deirmenden geliyordu, deirmene doru giden birine rastlad, kendi kendine, bu adam benden herhalde nereden geliyorsun, diye soracak dedi. Selm vermeyi bile unuttu. nce bu ekilde yanl dnnce bandan sonuna kadar hep samalad, nce nereden geliyorsun dediklerini sand iin deirmenden geliyorum derim, diye dnd. Ne kadar un yaptn derlerse bir buuk kile derim. Halbuki gerekten adam ona diyordu ki, karnn ard uursuz mu? Beline kadar iaret ediyordu. Nihayet adam bu yolcunun sar olduunu grnce ilk sz anlamadn sezdi. Ondan sonra hatrna gelen her eyi syledi, ama eer doru cevap verseydi ilk nce syledii sz hoa gitmezdi. Ama o sard her eyi anlayamazd. Kuran'da, "adrlar iinde yle huriler var ki, onlara ne insan eli, ne de cin eli demitir." (K. 55/56) buyurulmutur. Bunun anlam nadir? Hele o cennetler ki Allah lemidir diye sordum. Ona gre kyas et. Dedim ki: insanolu ve cin tayfas ona eriememitir. Yani bu ikiler bu lemde de bizim elimize gemez mi? Herkesin mertebesine gre zencefilden, alayandan, kfur ve temiz araptan pay var m? "Szlerini yerine getirenler; erri ve korkun manzaras aikr olan o gnden korkanlar," anlamndaki yet nedir? Bu herkes hakknda mdr? Bazlar bunun Hazreti Ali hakknda olduunu sylerler. yetin inmesi sebebi kendiliinden anlalyor. Olaki bunlar da bir sebep sylesinler. Ama ok souk ve yersiz olur. Kendi dnceleri ile doru yola gelsinler. Bu hrkamn kolunu pt, onun o gecelik semda bir ok gnler srecek olan ileri tamam oldu. Dkkndan et getiren o Yahudi'nin yedi ceddi iadam idi, ama o yine de Yahudi'dir, yine de Yahudi. bni Mesut'a (Allah ondan raz olsun) Hazreti Peygamber, Kur'an'n srlarndan baz eyler aklard. Onun anlattna gre falan yetin mnasn Peygamber arkadalarna ak sylerdi, ikinci mnasn da benim kulama fsldard: bunlar size anlatsaydm boynumu vururdunuz, dedi. Sahabeler o zaman o szleri kfr sayar, syleyenlerin boynunu uurturlard. (M. 241) "Syle ki, phesiz ben de sizin gibi insann ancak bana vahi gelir. phe yok ki ilhmz tek bir ilhtr." (K. 18/110) anlamndaki yetin inmesi sebebi nedir? Siz de bilirsiniz ki, Hazreti Ali (Allah ondan raz olsun) Aura aynn onuncu gnne kadar Hazreti Peygamberin yapt gibi dokuz gn et yemezdi. Hazreti Peygamber, Ali'nin yzne baknca onu iyice zayflam grd. Sen bana bakma, dedi, ben sizden herhangi biriniz gibi deilim. Bunun zerine yet geldi: "Syle ki, phesiz ben de sizin gibi insanm." Ama aradaki fark u kadarck bir eydir ki, o da bana vahiy gelir. Yani ben ak bir i yaparm, ama hi kimse bilmez. Onlarn aralarnda yaptm o iten, gryorsunuz ki, azlarndan hi bir haber kmaz. Meerki ben istemi olaym. Peygambere, benzerler ve eler niin olsun; bu, onun benzeri olur mu hi? Niin bu da senin benzerin olsun. Nihayet gerektir ki herkes bir ile urasn.

Ben de niyet ettim bundan daha iyi bir i varsa din ve dnya kazanc iin o ile megul olaym, elime geeni burada sarfedeyim. Hakm Senay eceli geldii sralarda dilinin altndan bir eyler mrldanyordu. Kulak verdiler azndan u szler dklyordu: iir: Sylediim eylerin hepsinden vazgetim, piman oldum, nk szde mna, mnada sz kalmad. nk sen Hazreti Allann yolunda bir parmak yrrsen o sana bir kar yaklar, zahmetsiz ve minnetsiz yrrsn. O misal ynndendir. Maksat, Allahnn kutsal szndeki mnadr, yoksa parmak kar gibi llerin ne yeri var? Gz kda bakar ve zellikle kendi yazd eyi beenmez. Beyaz kt zerine baknca ayorum. Yoksa ben seni sevenlerdenim. Onun ne yeri var. Bana falan ehre git, diye emredersen, istersem giderim, istemezsem gitmem. O gayp ve gizli lemden papazlar da haber verir. Onlar da hep birlikte sylemilerdir ki, btn yollardan ve gidilerden, Hazreti Muhammed'in yolu en iyisidir. insafl olanlar insaf ederler. nk onlarn grlerinde ve gidilerinde Hazreti Muhammed'in (A.S.) yolu gibi aydnlk yoktur. Kadna yaraan en iyi i, evinin bir kesinde kendi iini eirmektir. Dervie yaraan da dervilik ve sessizliktir. iir: ncir satanlar iin en gzel ey nedir bilir misin? ncir satmaktr, incir satmak kardeim!

SAD MSEYYEBN HKYES (M. 242) Saidi Mseyyeb, Badat mderrislerindendi. Gzellikte, irinlikte esiz bir kzcaz vard ki, n halifeye kadar ulamt. Halife, bu gzeli nikahlamak iin zulm ve cefadan baka ne tertipler, ne tuzaklar kurdu, ama bir trl elde edemedi. Said'in bir de mezi vard. Talebe arasnda en ekingen en alakgnll idi. Medresede sralarn en gerisinde otururdu. Bu mezin bir de dervi tabiatl annesi vard. Bir gn byk stadn gz bu meze iliti. Ders meclisi tenhalanca onu yavaa yanna ard. Hal hatr sorduktan sonra, gzel kzm sana ereceim, sonra da seni kendime vekil seeceim, dedi. mez hocasnn bu teklifini annesine anlatt. Annesi bu haberden ok rkt, bundan bir uursuzluk sezdi. Baya divane oldu. Yavrum, dedi, bunu ryada m grdn? Acaba ne oldu sana, imdi ne yapacam ben? Param da yok ki seni hekime gtreyim. Olan cevap vecdi: Anneciim, bu ne d, ne hayal, ne de sayklamadr. Gerekten byle oldu. Ertesi gn annesi daha fenalat; mahalle kadnlar ile dertlemeye balad. Bu olan bamz yiyecek, bari siz ona korku verin de bu hayalden vazgesin. Bir daha byle eyler sylemesin. Eer bakalar iitecek olsa, bu szleri onun deliliine yorar, hakknda zr delidir diye tanklk ederler. Ertesi gn tekrar derse gittii vakit stat onu yine artt, ok ilgi gsterdi. Bundan sonra zavall bilgi mez artk gzlerini outurarak kendi kendine sylenmeye balad: Acaba bu bir hayal veya rya m? Nasl ki annem ve komu kadnlar hep birden, sen ok dnmeden ve akl yormadan samalamaya baladn, kara sevda sana geldi diyorlar. Sonra tekrar etrafna baknd, her ey yerli yerinde; medrese, kendisi ve mderris hi deimemi. Hayr, dedi, Allahya ant ierim ki bu hayal deil, kara sevda ve delilik hi deil. Tekrar evine gitti, olan biteni annesine hikye etti. Bu sefer annesi ve komu kadnlar yine olann iddetli kara sevda olmas mmkndr, dediler. O kendi ban, hem de bizim bamz yiyecek diye kara bir dnceye daldlar. Neticede delikanl her ne anlatt ise bunlar hi birine inanmadlar. En sonunda gerdek gecesi yaklanca, delikanl gzel elbiseler giyerek eve geldi. Annesine altnlar, gmler getirmiti. (M. 243) Anne hl pheli idi, henz phesi gememiti ki, kz gece evine getirdiler. Komu kadnlar, anne akn akn bakyorlard. Kz yakndan tanyan kadnlardan bir ou yanna gittiler. Onda yle bir deiiklik grdler ki, aman Yarabbi! dediler, bu nasl olur? Kz,

onlara yksek sesle u cevab verdi: Bunda alacak ne var? O bilgi ve fazilet ehlidir, biz de yleyiz, ama belki o bizden daha stndr. nk biz dnya adamyz, onun ise dnyada gz yoktur. u halde bizden daha erdemli bizden daha ereflidir. Biz de dnyay terk etmeliyiz ki ancak onun gibi olalm, dedi. Hoca Ahmed'in gz bir dervie iliti, alnnda bir iaret gryordu. Baban senin iin doru bir i yapmyor, dedi. Dervi, hayr, dedi, onun hi bir eyi yok. Ben sana bin dinar vereyim, al gtr olumu da sana yolda edeyim, dedi. Dervi evine gitti, bunu anlatt. Hoca keramet gstermiti. nk Hoca Ahmed'in olu yoktu. Babas dedi ki: Olmaya ki ondan umut kesesin. Onun altn da var, urbas da var. Ama zamanenin eli onu gizlemitir. Ben ahvali biliyorum. Allahu Ekber (Allah en ulu Allahdr), ne demektir? Yani en kk Allah kim oluyor ki, onu himmeti ile kendine eksin? "Kuvvet galibindir" demeyesin! Bizim hikyemiz onlarn syledikleridir. Ey sultan kalk! Eer gelirsen gidelim masraf bana olsun, yahut beni unutan zata urayalm. Ben neredeyim? Benden haberi yok. Eer beni grrsen selm syle! Biliyorum, ama yine holanyorum, bakalm ne olacak? Bunlar dervilerin holand eyler. Dervilerin kullar da benden holanyor.. Dnya ahiretin kprsdr, szn biz kendimiz sylyoruz. Biri gerektir ki beni gldrsn. Bunu anladm, tekrar hazinenin anahtarn eline verdim, ama sen nne perde ekiyorsun. Hem kendin, kendi nefsine perde oluyorsun. Kendinden kartrdn ve kendine perde ettiin hayaller eksik deil. Bundan dolay hayalleri dallandryorsun, baka hayallerle kartryorsun. Onlarn seni sevmemesinden sakn gam yeme! Onlarn senden uzaklamak istemesi tpk Yahudilerin, arzularna gre hareket etmeyen islm ocuklarndan tiksinmelerine benzer. Senin, mescitten karken Kur'an koltuunda (M. 244) "Allahdan baka Allah yoktur" diye mrldandn, birtakm harfler saykladn gryorum. Bu da ne oluyor derler, iinden sana bir ses geliyor mu? Mnada iin dndan daha iyidir. Byle bir hazineden kendi fikrinle uzaklamak gerekmez. Kendi bedenlerine zulmedenler Allahnn has kullardrlar. Evet onlar azap ekerler, byk ak derdine dmlerdir. Fakat bu bakalarnn ii deildir. Bylece onlarn adlar anlr, acaba iin sonucu ne olur? Yusuf Peygamberin kk kardei Bnyamin'in ad hrsz diye ksayd ne olurdu? Dervi Bayezid Bistami'nin trbesi bafnda diyordu ki: Onun bir perdesi kalmt, o perde iinde dnyadan gt gitti. Yanndaki altn her ne kadar inkr etsen, ben bir ey deilim der, ondan daha yok mu? getir, der. Evvelce sende ondan var idi getir. Yannda tadn altn inkr ediyorsun. O ben bir ey deilim dedi. Ondan, o yoktan getir! nce ondan sende vard, ondan getir, dedi. Evet, dedi, var yokluu ister mi? Ben de alyorum, dedi, biri de olmal ki beni gldrsn. imdi sarho olacaksn ki aylasn. Ah ve figan ocuklarn iidir, onlara yarar. Dedi ki: Yol senin gittiin yoldur. Benim gittiim bu yolda her ne kadar bir yol arkadam var, ama o da buradan deil. imdi onlar neye yararlar? Dine yaramazlar, dnyaya yaramazlar. Souk ve donuk eyler, msaade et de biraz gnlm avutaym, senin yannda onlar gerektir. Yahut onlara sen yararsn! Siz bizimsiniz, biz de sizin. Nereden bu sz? Allahya ant ierim ki, ne onlar bizimdir, ne de biz onlardanz. Onun da sakal var, benim de. te byle imdi ne yapalm; ona biri, Yarabbi! Sana ne dua edeyim; ey Allahm gnlmn dilediini ver, diye yalvarr. Benim gnlm her eyi istemez. Bir dervi dedi ki: Ben Ebu Abdullah Mustafa Aleyhisselmdan unu rendim ki, Ebubekir onu bilmez, o belki, Hazreti Mustafa Aleyhisselmdan renmemi ve haber vermemitir. Benden bunu ren ki, yemein karsnda sabredesin, perhiz edesin ilk iin budur. Bu nedir zayflk mdr? (M. 245) "Sultan, Allahnn glgesidir" sz Ebul Hasan Harrakan'nin nazarnda doru deildir. Denize der ve yzmek bilmesen boulurlrsn; bana su dkerler. Biri okunu uzaa atar, kerem sahibi olur. Kur'an'da, "Grdn m, Rabbin glgeyi nasl uzatt?" (K. 25/47) anlamndaki yeti hatrla da yzn arkana evir, arkanda ne greceksin? Hazreti Ebubekir arkandan seslenecek: Ey armlarn klavuzu! Bir taraftan cevap gelir: Eer Muhammed (S.A.) yaratlmasayd o kadar glge kalacakt ki, onun glgesini ara gtreceklerdi. Yani onunla savaa girien kimse divanedir. Nasl savaabilir? Yedi bal ejderha onun varlnn glgesidir. Bu iftiradr, bunun baka mnas vardr. O yle arktr ki, gsnn her tynden ter damlalar boanr. Keke onun gsnde ty olaydm.sz nme ynnden deildir. Biri bin istek ve yalvarma ile bir para rahat ister, Yarabbi iimi kolaylatr, der. tekini brakmazlar ki dar ksn; bana arap dkerler. Biri alar, bir damla ya karamaz gznden. tekini brakmazlar ki rmaktan dar ksn. Bilmiyorum ki namazda ne okuyaym. Meer, "Fatihasz namaz olmaz" emrine uyaym. teki bir hava tutturur, ilhi syler, raks eder. Grdm ki, bir sofra getiriyorlar, der. Eer bakalarnn evine gtryorlarsa size ne?

Uyuyorsan ne bulursun? Ycelikler, ekilen emek nispetinde elde edilir. Yksek makamlara ermek isteyenlerin geceleri uyank yatmas gerektir. Yani dilei urunda uyumazlar. Keke surette uyuyaydk. Scakl topraa bu mertebede verdi. Ne yce kudret! Ben nefsim iin ne gibi tasarrufta bulundularsa razym. Size tekrar sylyorum, madem ki biliyorsun, baka sze ne lzum var? Size gerekse teni de terk edeyim. Senin bulduun dostlara ta bile takat getirmez. ocuklar, "Rabbi Musa'ya grnd vakit," (K. 7/139) anlamndaki yeti okurlar. Halbuki, Allah btn gn Musa ile beraberdi. Gne bylece her tarafa bakar, bir zerre kaybolmaz. Ondan bir feryat kopar, nk ateten kamaz, bu takdirde o makam pervanenin seyrandr. ulha ulhaln unutmaz ancak o sanat yapar. Srmal elbiseden ne anlar? (M. 246) kz bir arada oturmu konuuyorlard: Herbiri babasnn iinden sz etmiti. Biri diyordu ki: Babam Sultann katrna ul dokur, ulhadr o. Beni okamasa ne minnet ayam bile pse azdr. Bunlarn grdkleri ve konutuklar ancak bu gibi eylerdir. Hazreti Peygamberin, o ycelii, ululuu ve kudreti ile beraber bir odac bile yoktu. Halbuki ona iki yz deil, drt yz oda yarard. sa'ya inanan Hristiyanlar, onu ok yoksul bir Allah elisi bilirler. Feryada gcm yetmiyor. nk bu ses neyden kar. Bugn Semender'in atee k olmas hi alacak ey deildir. Her zaman her bir varlk bir eye ktr. Aktan yz m evireyim; kuvvetli dayanan var. Hak yolunun^ulu nderi sizsiniz! Senet sizindir! Bir zavally Hazreti Muhammed'in (S. A.)yce katna getirdiler; bu namaz klmaz, dediler. Evet, dedi, adamcaz. Hi bir i yapamyorum; ancak Allahy ve onun Peygamberini seviyorum. Nihayet onlarn dostluu beni yolda koymaz. Falan, bana nasl inanr? Eer Mevlna Celleddin desem, evet fena deildir, der. Hi phe yok ki, temel onlardr. tekiler onlarn szlerini taklit ederler. Bir iimiz yoktur diyoruz, ite bir i kt, tekiler bunlarn szlerini anlatrlar, bunlar da onlardan gelen szlere ses karmazlarsa kaplar tekrar alr. Eer iitirse, iittiini ya syler de dinlemez, yahut dinler de sylemez. Kalenderin biri srmal bir klah ve mintan giymi gidiyordu. O mintann iine de bir yamal hrka saklamt. Dostlara yetieyim diye acele yryordu. Gittii yerde ne bir, ne de yzlerce yamal hrkann sz olmaz. u saatte bilgin bir hatun kii diyordu ki: Biare! Hac ryada grdn de Hac kafilesinin babuunu grmedin mi? ilk nce, ilk hamlede gn yol yrtrler. Sonra bir ln ucuna varlr. Mnadiler, rtkanlar barrlar, herkes kendi bann aresine baksn. Bu yolda baba ocuklarna bakamaz, ocuk babasn gremez. Kyamet pein kopmutur. Binlerce insan oradan geri evirirler. nk senin ilk konan buras mdr derler. Yirmi be gn bu tertiple gitmek gerektir. (M. 247) Mnadinin bu sznden erkeklerin erkeklii artar; o syler ve en nde gider ve bir hikye tutturur. Can ne oluyor? Mal ile oynayan kimse nefsinden daha iyi bir ey mi grd? nk onun bir tynn deeri yz bin altndan daha stndr. Akla ve akl sahiplerine diyorum ki: Brak o delileri, mal yznden canlarn yele veriyorlar. Onlar nefisten daha deerli bir ey mi grdler ki canlarn feda ettiler, sonra candan kymetli ne grdler? Kuran'da, "Sizi korkudan, alktan veya can ve maldan, meyve ve mahsllerden bir eyin eksiklii ile imtihan ederiz; bunlara sabredenleri mjdele," (Bakara sresi, 156) buyurulmutur. Bu da bir imtihandr. Mjdele, bak ki, onlarn nazarlar senin sabrna evrilmitir, halinden honut musun diye. lleri amak bakadr, Haccn zevkine ermek de bakadr. Namaza armay da gizli iaretle yapyoruz. Akl sahibine bir iaret yeter. Kudret, aa inmek deildir. Kabe'nin kapsna kadar gitmeyelim, onu dnmek bile gerekmez. Olmaya ki, dnce aknl ile aa yuvarlanasm. Bu sana uyku getirir. Deveden dersin. Hacc anmakla da megul olma! nk ban kamaya bile vaktin yok! Buna imkn bulamasn, meer ki atlarn kolonlar ekilirken ba kanm olsun. O ocuk yolda kalr. Gel demesine imkn kalmaz. Eer o szlerle megul olaym derse kervan gider. Ona sylerim ama tekrar unutur, bir titreme bir stma bandan ellerine kadar yaylr. Dorudur, dedi. nceden sylemek gerektir ki, dorudur, dorudur. Bunu sonradan sylemek yalandr. Allah bilgini, henz Allah lemine erimemi ise dardan ne sylersen syle, ama iinden elini azna kapa. Dil yaras ackldr, Allah her kemali anlar. Cebrail'in kan bahasn hikmet hazinesinden der. Onlar, itikleri zaman daha ok aylrlar, mey ierler mest olurlar. Bunlar akll, ayk sarholardr. Ayaklarnn altnda l. O oyuncaklarn her biri iin bu ne ho, ne tuhaf oyuncaktr, diyordu. (M. 248) Perdenin arkasna git. Ebu Said bir toplulua rastlad. Tam yedi gn onlarn halinden hayrette kald, ikinci hafta, akn ve kendinden gemi bir halde arkalarna dt. Ona dediler ki: Ne peinden koarsn? Hep ona balanmsn? ilerinden biri onun iin yiyecek bir ey getirmelerini syledi; hemen bir hner gsterdi, abucak yemek geldi. Ebu Said sonra padiahn huzuruna kabul olundu. Ona dedi ki: Bir yer hazrlayn bu topluluun yemek piirmek cihetinden bir zorluu yoktur. Hazr bulduklar ile

ihtiyalarn giderirler. Tekke, lokma derdinden uzak olmayan tekke adamlar iin deil, ancak, byle bir topluluk iin almaldr. Katr, deveye dedi ki: Nasl oluyor da sen pek az nde odac bile yoktu. Halbuki ona iki yz deil, drt yz oda yarard, isa'ya inanan Hristiyanlar, onu ok yoksul bir Allah elisi bilirler. Feryada gcm yetmiyor. nk bu ses neyden kar. Bugn Semender'in atee k olmas hi alacak ey deildir. Her zaman her bir varlk bir eye ktr. Aktan yz m evireyim; kuvvetli dayanan var. Hak yolunun ulu nderi sizsiniz! Senet sizindir! Bir zavally Hazreti Muhammed'in (S. A.)yce katna getirdiler; bu namaz klmaz, dediler. Evet, dedi, adamcaz. Hi bir i yapamyorum; ancak Allahy ve onun Peygamberini seviyorum. Nihayet onlarn dostluu beni yolda koymaz. Falan, bana nasl inanr? Eer Mevlna Celleddin desem, evet fena deildir, der. Hi phe yok ki, temel onlardr. tekiler onlarn szlerini taklit ederler. Bir iimiz yoktur diyoruz, ite bir i kt, tekiler bunlarn szlerini anlatrlar, bunlarda onlardan gelen szlere ses karmazlarsa kaplar tekrar alr. Eer iitirse, iittiini ya syler de dinlemez, yahut dinler de sylemez. Kalenderin biri srmal bir klah ve mintan giymi gidiyordu. O mintann iine de bir yamal hrka saklamt. Dostlara yetieyim diye acele yryordu. Gittii yerde ne bir, ne de yzlerce yamal hrkann sz olmaz. u saatte bilgin bir hatun kii diyordu ki: Biare! Hac ryada grdn de Hac kafilesinin babuunu grmedin mi? ilk nce, ilk hamlede gn yol yrtrler. Sonra bir ln ucuna varlr. Mnadiler, rtkanlar barrlar, herkes kendi bann aresine baksn. Bu yolda baba ocuklarna bakamaz, ocuk babasn gremez. Kyamet pein kopmutur. Binlerce insan oradan geri evirirler. nk senin ilk konan buras mdr derler. Yirmi be gn bu tertiple gitmek gerektir. (M. 247) Mnadinin bu sznden erkeklerin erkeklii artar; o syler ve en nde gider ve bir hikye tutturur. Can ne oluyor? Mal ile oynayan kimse nefsinden daha iyi bir ey mi grd? nk onun bir tynn deeri yz bin altndan daha stndr. Akla ve akl sahiplerine diyorum ki: Brak o delileri, mal yznden canlarn yele veriyorlar. Onlar nefisten daha deerli bir ey mi grdler ki canlarn feda ettiler, sonra candan kymetli ne grdler? Kuran'da, "Sizi korkudan, alktan veya can ve maldan, meyve ve mahsllerden bir eyin eksiklii ile imtihan ederiz; bunlara sabredenleri mjdele," (Bakara sresi, 156) buyurulmutur. Bu da bir imtihandr. Mjdele, bak ki, onlarn nazarlar senin sabrna evrilmitir, halinden honut musun diye. lleri amak bakadr, Haccn zevkine ermek de bakadr. Namaza armay da gizli iaretle yapyoruz. Akl sahibine bir iaret yeter. Kudret, aa inmek deildir. Kabe'nin kapsna kadar gitmeyelim, onu dnmek bile gerekmez. Olmaya ki, dnce aknl ile aa yuvarlanasm. Bu sana uyku getirir. Deveden dersin. Hacc anmakla da megul olma! nk ban kamaya bile vaktin yok! Buna imkn bulamasn, meer ki atlarn kolonlar ekilirken ba kanm olsun. O ocuk yolda kalr. Gel demesine imkn kalmaz. Eer o szlerle megul olaym derse kervan gider. Ona sylerim ama tekrar unutur, bir titreme bir stma bandan ellerine kadar yaylr. Dorudur, dedi. nceden sylemek gerektir ki, dorudur, dorudur. Bunu sonradan sylemek yalandr. Allah bilgini, henz Allah lemine erimemi ise dardan ne sylersen syle, ama iinden elini azna kapa. Dil yaras ackldr, Allah her kemali anlar. Cebrail'in kan bahasn hikmet hazinesinden der. Onlar, itikleri zaman daha ok aylrlar, mey ierler mest olurlar. Bunlar akll, ayk sarholardr. Ayaklarnn altnda l. O oyuncaklarn her biri iin bu ne ho, ne tuhaf oyuncaktr, diyordu. (M. 248) Perdenin arkasna git. Ebu Said bir toplulua rastlad. Tam yedi gn onlarn halinden hayrette kald, ikinci hafta, akn ve kendinden gemi bir halde arkalarna dt. Ona dediler ki: Ne peinden koarsn? Hep ona balanmsn? ilerinden biri onun iin yiyecek bir ey getirmelerini syledi; hemen bir hner gsterdi, abucak yemek geldi. Ebu Said sonra padiahn huzuruna kabul olundu. Ona dedi ki: Bir yer hazrlayn bu topluluun yemek piirmek cihetinden bir zorluu yoktur. Hazr bulduklar ile ihtiyalarn giderirler. Tekke, lokma derdinden uzak olmayan tekke adamlar iin deil, ancak, byle bir topluluk iin almaldr. Katr, deveye dedi ki: Nasl oluyor da sen pek az nde gidiyorsun, ben ise ok kere kervann bandaym. Deve cevap verdi: Birinci sebep u ki, ben yce himmetliyim, bam havadadr. Yksek bir bam, aydn bir gzm vardr. Yokuun bandan baknca sonuna kadar grebilirim. Anlarm, neresi dzlk, neresi yar dzlk, neresi bozuk yoldur.

Bir ka kii vardr ki, Allah ryada grnebilir derler. Bir ou da onun ne ryada, ne de ayk iken grlemeyeceini sylerler. Bunlar taklitilerdir. En ok gerei arayanlar en ok taklitidirler. Bir zmre vardr ki, gnl taklitisidir; bir zmre safa taklitisi, bir tayfa da Mustafa (S.A.) taklitisidir. Bir zmre de Allah taklitisidir. Allahdan sz aarlar. Bir topluluk da hem onu taklit etmez, hem de ondan sz nakletmezler, ancak kendiliklerinden konuurlar. Kur'an' da, "Ey Resulm syle ki, eer Rabbimin szlerini yazmak iin deniz mrekkep olsayd ve onun bir kat da eklenseydi yine Rabbimin szleri bitmezden nce deniz tkenirdi," (Kehf Sresi, 110) buyuruyor. Rabbimin szleri diye syleyen odur. Derler ki: O, yani Allahya iaret eden zamir, iki ksmdr. Biri dorudan doruya ona, yani Allahya, teki de onun hakikatine iarettir. Bir bakas da Allah kendisi iin o zamirini kullanyor ki bu onun iin sayg ifadesidir; bylece sz daha tatl ve ltif oluyor, dedi. Gaibi anmak, ondan uzaklamak, hazr olan anmak da rkmektir, derler. Zikreden bir kimse, iki halin dnda deildir. Ya hazrdr, ya gaiptir. Gaip ise gybet ediyor (arkadan konuuyor), hazr ise vahet, rkeklik gsteriyor, denilebilir. Onun yannda ok zikretmek, tpk sultann yannda bulunan has klesinin, sultan yle yapt, (M. 249) sultan byle syledi deyip durmasna benzer. Bu bir nevi kstahlk olur, hoa gitmez. Gybet ise byk gnahlardandr.' Drt byk gnah, yani gybet, bhtan, kan dkme, zulmdr. Kar taraf hakkn balamadka bu gnahlar ileyen kimse azaptan kurtulamaz. Meer ki sultan ona yardm etsin. Allah karpuz gnderdi. imdi bizim nasibimiz armut deildir. Armut boazda dmlenir, halbuki karpuzun tad hotur. ah gitti, dediler. Divane oldum. Pabusuz dar frladm. Mjde dediler, imdi geri geliyor. ah m geliyor? dedim. Evet dediler. Yeniden canlandm, kendime geldim. Ey Adem olu! imdi yanna geleyim, bir ey okuyaym ki, yolcular da umutsuzlua urataym, dedim. Dar ktm, yle kendimden gemi bir halde idim ki, nne kotum, neredeydin ki, gelmedin? dedim. Acaba nasl edeyim de yanna geleyim? Bir aptal sana eriemez mi? Ben bu nefsin elinden acizim, sana nasl yaklaaym! Ona yle eyler syledim ki, eer o srada yanmda olaydn, boynuma bir yumruk vurur beni harap ederdin. yle bir yumruk vur ki, u duvara vursan delerdi. Zavall ben, kimbilir ne hale gelirdim! Eer kuvvetli, semiz bir delikanl da olsayd, o hal srasnda hi bir ey yapamaz, ancak terbiye ile ayama kapanrd. Diyelim ki, benim de tandklarm, kardelerim var, gideyim danaym. Eer git derlerse, iin iyzne bakarm. Beni kurtarrlar m, yoksa kurtaramazlar m? Eer onlarn hatrlar benimle beraber ise, ben de bizzat oraya kadar gitmek yznden helak olurum, ama nihayet kendi isteimle o maksada eritiime bakmaz, bu iin sonunun neye varacan sorarsam, beni uursuz bir kapcnn olu farzet. Zavall kapc, acaba ne olacak diye o kapckta oturmutur. Halbuki imdi yrmek zamandr. nk o taraftan, bu varla doru her an ayrlk var, diye sesleniyorlar. Her lhza,, gel git, diyorlar. O taraf ayn renkte, ayn ekildedir. Hak lemi ho bir lemdir. Biri dedi ki: Bize sz syletmezler. O der ki: Allah ar zerindedir. Bu der ki: o mekndan mnezzehtir. Artk biz de ardk. Her nerede ki, yaa! mrn uzun olsun, vaktin ho gesin! szleri vardr, byle konumay ayp sayarlar. (M. 250) Bir zaman din bilgini idim; ayrca, Safilerin fkh olan Tenbih adl kitab ve daha baka fkh kitaplarn da okumutum. Ama imdi onlardan hi biri hatrma gelmiyor. Ancak bylece arkasndan gidersem ban kaldrr, karma geer. Eer bende masal dinleme arzusu yoksa, ah git der. Bari sen gel. dostlarla bir arada bulunmak genlik alarndan daha tatldr. Yemin, ant ime iin Arapa'da harf vardr: Vav, B, T harfleri. Bazlar vallahi, billahi, tallahi derler, iin iyz byledir. Evet. Onun ar ve yce benlii, o ulu Allahnn temiz zat hakk iin o kimseler de, o medresede o ciheti rendiler. Marifet renelim, falan medreseye yerleelim dediler. O devreleri iyi deerlerdirmek gerektir. Bu toplulukta hep bundan bahsederler. Falan yeri tutalm, abuk mehur olalm derler. Bilgiyi, dnya lokmas urunda niin tahsiLetmeli? Benim kim olduumu, cevherimin ne olduunu, niin geldiimi nereye gideceimi, aslmn nereden olduunu retmeyen bir tahsil neye yarar? Eer bu mnalar bir testide su gibi ise ben testisiz su aryorum. Arap dilindeki mnalar, Arap klna brnmtr, istiyorum ki, bunlar iyi anlamak iin skntya katlanaym. Maksat Arapa renmekten baka bir ey deildir.

Msra: Kbeden, puthaneden maksadm sensin! Benim puthaneden maksadm senin yanann hayali ve cemalindir. Bu iirin kelimeleri, istediim o mnalar vermek bakmndan gnlme yar deilse elbet de bar olacaktr. imdi nereye gidelim? Kendimizi nerede kurtaralm9 Bir ayrann iine dmz. O nasl ayrandr ki, ucu buca yok. Onu. evreleyen bir kse de yok. Ta ki ayrandan bir kenara kalm. Yahut bal iindeyiz. Kanadmz rptka daha ok yapyoruz. Ebu Necip'e (Shreverd) dediler ki: Madem ki sen Allahy gremiyorsun, bu sana myesser olmuyor, bari ileyi boz da dar k. Her taraf dola. Ola ki o seni grr; onun nazarna urarsn da etin ilerin kolaylar. Kr Bedreddin'in damad, ahabeddin'in yannda sana babuluk erimez diyordu. Celleddin'in vaznda geen bu sz ok dorudur. Allahnn szn, onun dilini, onun kulu nasl bilir? Allah kulu ol ki, Allahnn dilini ve szn anlayabilesin. Allah olasn demiyorum sana! Kfr sz sylemiyorum. Canl varlklar, cansz eyler, felek boluunun gzellii, bunlar hep insanlarda vardr, insanlarda olan hassalar ise bunlarda yoktur. Yce lem sensin, gerek budur! Nasl ki Allah, "Gklerim ve yerim beni kapsayamad, ama imanl bir kulumun gnlne sdm," (Kutsal hadis) buyurmutur. Ahmed'den Ahad'e kadar ak bir mimden fazla bir ey yoktur. Bu mim ise mnann perdesidir. Msra: Sen aradan kalkan o mimi cihan farzet! Adem olu ne kutludur! Yedi iklime, btn varlklara deer. Hele Adem oullarndan Muhammed mmeti olanlara ne mutlu! Muhammed'in gz Muhammed deil mi? Muhammed'in gz aydn ki, sen ona mmet oldun. Ona mmet olunca, Hak Peygamber seninle iftihar eder, elini tutar. Musa'ya, isa'ya gstererek seninle nr; bu adam benim mmetimdir, der. Hazreti Resul, o geni yenleri ile, Ar zerinde ve Ar sakinlerine gstererek, baknz, grnz der. Bir aralk anszn bir Stun gzne eriir, sonra grnmez olur. Kayplara karr. Tertip ehli erenler, gitmeyi dnrler ve o zaman korurlar. Onun etrafnda toplanarak birlikte yrmek isterler. Ben byle birine selm vermek isterim ki, kendisini uzaktan selamlayanlara kar hem selm alsn, hem de secde etsin. Nihayet ondan ne kar ki ona umut balayacaksn, sana ne yapabilir? O bir ka kiiye bak ki, senin gibi yirmi tanesini beslemeye yetiir. Gerektir ki o selm versin, gnlalakl gstersin, senden hi yz evirmesin. Ancak yaknlk ynnden olsun. imdi hale ve ie bak ki, o, yarm selm bile vermez. Henz ocukluk anda idim. Erginlik yana varmamtm. Bu ak yznden otuz krk gn hi bir ey yemek istemiyordum. Birisi yanmda yemek szn etse ben hemen elimi ve bam geri ekerdim. Yemek zaman geldii vakit bana lokma verseler kabul ederdim, alrdm ama yenimin iine saklardm Bu ak haliyle semada iken, o cokun dost beni yakalad. Bir ku yavrusu gibi beni dolatrd. gn yemek yememi bir delikanl, eline geirdii bir ekmek parasn nasl kapar ve abucak paralarsa ben de onun elinde yle olmutum. (M. 252) Beni dolatryordu. ki gzm iki kan ana gibi idi. Henz hamdr diye bir ses geldi. Onu kendi kesine salver ki, kendi kendine yansn dedi. Bugn, ayptr sylemesi, meyhaneden bir kt kadn getirsen, o ak ile pek ok kvrak ve hareketli rakslar etse, yedi gk ve yeryz ve bunlarn sakinleri raksa gelirler. Bunlarn gerek raksa balad saatte, dou taraf mmin ve Muhammedi olarak raksetmeye balarsa, eer Muhammed batda olsa, o da sevinle raksa balar. Devenin biri bir karnca ile yolda olmutu. Bir su kenarna geldiler. Karncack hemen ayan geri ekti. Deve sordu: Ne oldu sana? Karnca cevap verdi: Su var. Deve ayan suya soktu; gel gel, dedi, kolayca geilir. Su diz kapaklarn gemiyor. Karnca, ama dadi, dizden dize fark var senin iin diz boyu olan su, benim bamdan aar.

statsz kalrsam inancm bakalar. O salam imanm baka bir ey olur. Ruhuna binlerce rahmet olsun, ite benim stadm budur. Etrafnda toplanrlar. phe ne oluyor! Ben kendim iin feryat etmiyorum sizin iin alyorum. imdi o lnn vasflarn say ki, ona gre alayaym. Bir sema leminde idi. alanlar ho sesli ve gzel yzl, sofiler temiz yrekli idi, ama gnlde hi yer tutmuyordu bunlar. eyh dedi ki: Pabularnz iyi yoklayn. Bir yabancnn pabucu araya karm olmasn! Akl, evin yolunu karr, ama evin iinde yol kmaz. Ona da akl perdedir, gnl perdedir. Bu kadar houmuza giden perdeler de kiliselerde ve puthanelerde bulunur. Musa Aleyhisselm, bir derviin eline iki testi verdi; abuk su getir, dedi.Sonra eline bir ekmek paras verdi. kinci "gn dervi Musa'ya yalvararak: Ey Musa! dedi Allah, "Benim katmda sz deitirilemez," ve sonra (kulunun dilinden), "Yarabbi sen verdiin szden dnmezsin" (Ali mran, 194) buyurmutur. Musa, dervie, sana konuk geleceim, dedi. Dervi ararak, Ey niyaz ehli olmayan ulu peygamber! Bu nasl olur? dedi ve ilve etti: Ey Musa abuk hayrete dme. Musa sordu: Cz ile cz ve kl ile klli arasnda ne fark vardr. Dervi, evet, dedi. Musa tekrar sordu: Ne fark vardr, bu fark hangisidir? Gld ve hotur, dedi. Msra: Ey dmler zme yolunda len kahraman! (M. 2^3) nsan bir maksat iin yaratld ki, nereden geldiini, ve nereye gideceini bilsin. ve d duygular da bunun iin verildi. nk bu duygular, bu yolda gerekli aratrmay yapabilmek iin lzumlu birer aratr, ama baka bir ite de kullanrlar. Hayat neeli olmaynca insan kendisini emniyette bulmaz, nnden sonundan haberi olmaz. lim ile uramak dnya ilerinin en iyisidir. Zamane onu da gtrr. O uzaklamaya yol aar. En iyi tler, son gnlerinde unu sylemilerdir: Dnyada elimizde kalan son nasip cefa ve gnahtr. Bu btn cihana kar verilmi bir ttr ki, o zaman zorlanma zaman deildir. Yahut sz biraz aklayarak derler ki: Ruhlarmz bedenlerimizden rkmektedir. nk dnyamzn kazanc zahmet ve gnahtr. Dnya cevap verdi ve dedi ki: Evet, burada gvenlik kazanlmaz, gvenlik yolu buradan kmaz. Dedi ki: Sz kendinden uzak sylemek, bakalarna t vermek, kendi nefsini unutmaktr. Bunun ayrlktan baka ne faydas var? Ama niin gidip zr diliyorsun, nihayet gittiime piman oldum diyorsun?"Biz de yleyiz senden ayrlyoruz. Sonra kendimizi terbiye bahsine gelelim. Burada sonunda piman olacaksan daha nce olmalsn. nk ben iddia etsem ve desem ki: Bu birleme srasndaki bir avu toprak yabanclarla bulunduun zamandaki altndan daha hotur. Sen bu birlemenin deerini bilmezsin. phesiz seni terbiye etmek gerektir. Bu birlii, sen kimin elinde gryorsun. Bu reme konusunda seninle btn hayvanlar ortaktr. Eer senin sadece byle bir oalp reme gcn varsa onlardan farkn yoktur. Allah sevgisi gecikmez. ki defa domam olan mahlk, melekt zerine kamaz. Dedi ki: Bunu eyh sylemedi. Bu gereklenmemi, szdr. Cevap verdim: Biz bize nakledilmi olan szden bahsettik. Gereklense de gereklenmese de, fark yoktur. Melek, Allahsna dedi ki: Yarabbi! Beni bir eyle grevli klma; ben sana iki kat kulluk edeyim. Beni nefsimin houna gidecek eyle teklif etme nk teklifte rknt vardr, ardr. Allah buyurdu ki: Sana pek az teklif ykletilmesi, senin iin teklifsiz olan milyonlarca ibadetten daha hayrlrdr. Dilencinin istei zerine verecein bir ake, kendi arzunla verdiin bin akeden hayrldr. (M. 254) Kuran'da, "Allah ululuuna yarar bir halde takdir etmediler'", (Enam Sresi, 91) Kur'an'daki, "Ferahlandlar," (Enam 44) sz de dnya nimetlerine iarettir. Yine yetteki ferahlanmadlar" sznde de onlar ebed hayata yaklatran milyonlarca hikmet vardr. Onlar bir dirhem bulurlarsa ferahlanrlar, sevinirler, arrlar, nimet sayarlar ve yeri perler. Skntdan kurtulurlar. Gelin! Bizim iimiz hep dorudur, btn ilerimiz hatt yiyip imemiz bile aramzda danma ile olur. Yemekte bile aramzda ayrlk yoktur. Talip iin dedi ki, nefsime taatten, kulluktan sorular sordum, cevap vermedi. Bize vaat ettiler, fakat bizi unuttular. Matlup dedi ki: Krmz ve beyaz suyu nefsinden iste, yahut paralar ve nesilleri slh eden Buhar' ara ki, kulluk ondadr. nk o erkek bir asldan domutur. Nasl ki Allah, "Sizin ve Benim dmanm dost tutmayn," (K. 60/1) buyurdu.

Yer sarsnts, kzn bacandan olsayd, btn yeryzn titretirdi. Halbuki bir ehir alt st olurken, teki selmette kalr. Hakkn szn dinle. Kudret Allahnn elindedir. Kur'an'n "Oku!" hitabndaki iaret bir ktr; kolaylkla saasn diye. Yani, ey edepsiz ocuk ibret al ve ey kocam kii, ocukluk etme! Ey Hakk arayan adam! Arama yolunun artlarn bil! Kur'an'da, "Yer sarsld zaman," (Zilzal Sresi, 1) buyuruldu. Eer bir para daha kmldatsalar, bilir misin ne olur? Maddenin irkinlii hilfna, gzle grnmeyen ltif bir kudret olur. Bu gzel cevaptr. Acaba senin ka evin var? Hi are yok ki, nce korku gelir, sonra da zevk ve gnl holuu balar. Mademki byle oluyor, bundan sonra her kim bu teklifin artmasndan zevk alrsa, teklif de fazlalar. Senin iini dzeltirler, ama bizimkini geri brakrlar; onlar nasiplerini alrlar. Gnl iin, Kbedir, dediinden bahsediyorsun. Bundan sonra dedi ki:O ne acayip bir kimsedir ki insann yzne kar sylyor. O, ben ondan batkn bir haldeyim, diyor. Ben de diyorum ki: Madem ki sana byle haber verdiler, bana niin ierde sylemedin? O eriat nderidir. Gerektir ki, eriat hkmleri tarafna kulak versin! Yoksa bilse ki ta gibi bir yz var, o nasl Mslman olur? O kimsenin ki bir srr ve bir hakikati vardr, Allahy takdis ederek byle bir manay nasl inkr eder? imdi o bize bu cefay yaparken, mhlet vermiyor ki, sz syleyelim. (M. 255) Istrap, insanlar iyilie nasl istidatl klar? Eer strap olmasa, benlik ona perde olurdu. imdi gerektir ki, dertsiz bir kimse daima byle strap eksin, fetlerden kurtulsun. Hazreti Muhammed, "Genileten kimse, genilik bulur" buyurmutur. Ona uymayan bir insan, mnkir olmaz, kfir olmaz da ne olur? Hristiyan ve Yahudi olur. Burada kuvvet olduunu ne bilsin! Mevlna buradadr, gel bir kenara ekelim, bunu grme ynnden ok arzu ediyorduk. Bir t yetimez, ama teki cihet ne oluyor. Bu da ruhun gdas ve amelin salaml iindir. imdi sofinin szn sylyorum: ister sal gn iitmi olalm, ister cuma gn. Her ikisi de olabilir. Bu Zehra ile o, her ikisi dmanla kalkmlar; bilmem ki maksatlar nedir? Eer sylemi olsam ii akladm iin btn cihan beni sakalmdan asar. phe yok ki aradan bin yl da gese bu sz ancak benim istediim kimselere sylenebilir. Bir ka kimse Hazreti Peygambere(S. A.)vahi ktibi yani ilhi emirler yazcs oldular; bir ka kii de vahyin indii yer, yani onun muhatab oldular. al ki her ikisi de sen olasn! Yani vahyin hem muhatab, hem de kalbe gelen vahyin ktibi olasn. Harfleri arasnda Elif ile Nn bulunmayan eyin vasflarn syleyemem. Vav, Kaf veTe bulunmad zaman da bylece Eliften bir k belirir. Yere dtn zaman niin yoksun kalasn! Niin onun tev'ili kendini buraya atmak olmasn? Ayette, "Ibrahimin makamna giren gven bulur," (K. 3/197) buyurulmutur. Lehaverli eyh eref, bunu inkr etmiti. Bu bahiste benimle kavga etmiti. Gzellik anda iken gzn peyim, dedim, bir eftali vermedin! Ben, Lut Peygamberin o ahlksz, cins sapk mmetinden deilim ki! O kl, sanki onun gznden dar frlamtr, diyeyim. Ben gremiyorum ne yapaym. Gz yerine gzya ve strap gryorum. Lut Peygambere o cihetten Lut derler ki, cins sapk deildi. Peygamber idi. Diyelim ki, sylediimiz evliya srlar yeterli deildi, imdi nebilerinkine balayalm. Biri dedi ki: Bir ineci isa'nn yolunu kesmi. Peygamberler iin bu ne iftira! Gya, yzn grdke ireniyorum, demi. imdi Allah sebep halketti de seni seviyorum! O irenme dmanlktan deildi. Ancak bu, kalender ve malenderin birbirine karm olmasndandr. (M. 256) Tavl, bana dedi ki: Ben abuk syrldm. Ona bu gn Allah adam byle konuur, dedim ve ilve ettim: Ona bir tokat vursam elini namazdan eker. Yenine vursam, yenini namazdan indirir. Artk dar ktn. O kadnck, o kahpe, ben kendimi kr ve sar ettim diyordu. Ne kr ve sar ediyorsun, ne oluyor? dedim. Sz evirince* de bana svmeye balad: Topaldr, tutarsam dar atarm dedi. Bir saat oturdum. Bakaym topal mym, beni nasl tutar da dar atar diye bekledim, ama gelmedi. Bu kanck tabiatl insann acaba kadnlarla ne ii var dedim. Dedi ki: Ondan hi kimse byk su iliyor diye ikyet etmedi. Buyurdu ki: Btn kfirlerde ve Tatarlarda, bir kimse halinden ikyet ediyor mu', yoksa etmiyor mu diye snamak deti vardr. Mmin iin bunun tesinde baka bir ey olamaz. nk bunlarn arasna dmtr. Onlarda o kadar dnce yoktur ki, benim evimde bir sofra donatsnlar ve o sofrada her ey, aslm zm hevenkleri, su kp ve her tarafta yzlerce nimetler bulup yesinler. Bu tatl baldr. Sana bir hikye anlataym, demedim mi? imdi elinle sakaln yoluyorsun. Ben Mevlna'dan vazgetim. nk o ak ile yanp tutuuyor diyorsun. Bir kimseyi, hi olmasa krk gn evde tutmak gerektir ki orada bir hayal grsn. O ister adam olu olsun, ister baka biri olsun. Bu ile Muhammed dininin ne ilgisi var? Marifet davas gden bu insanlar, hangi marifetten bahsediyorlar. Onlarn zannna gre marifet saydklar eyde ya Hristiyan, yahut Yahudi olurlar. Kfir olan Nasran, sa zamannda yaayan ve len kimse deildir. Kfir olan Yahudiler de, Musa Peygamber anda lenlerden bakalardr. Uyku gelmedii vakitler en gzel bir vakittir. Ben konuaym,yahut yaz diye nne braktm yazy uykun gelinceye kadar yazasn! Nihayet ona diyorum ki: Benim dilediim insan sen idin, bakalarndan bana ne? Her ne syledimse bundan sonra kaleme vuracam, ta Musul'a kadar bir yolculuk yapacam. (M. 257) Oralar grmedim, Tebriz'e de gideceim. Orada

falan minberde vaaz ediyordum, bu cemaati gryor ve onlarn halvetinde bulunuyordum. Ondan sonra Badat'a, sonra am'a gideceim. imdi sen, para toplamak sevdasnda deilsin. Ben gidersem de raz olmuyorsun. Ben iki yldan daha az kalmam geri dnerim. ok ok iki yldan eksik deil bu yolculuk. Bir ka gn veya iki gn daha ba arlarmz ekersin, nk airin dedii gibi: Msra: mrmzn defterinden bir yaprak kalmtr. nce ona aka yaptm: Niin tahtay okumuyorsun? ocuka zr diledi. Onun elde edilmesi kolay deildir, bir adam tutaym da onlara bak gr etsin, dedim. Ancak diyorsun ki, bizzat bunlar olmakszn bizim iimizde ok tamahkrlk gsteriyor; bu olmasa postumuzu yzer. imdi tamah etmez ondan af dilersen her gn suunu balar. Cins sapn kardeine ait hikyede sz geen spay satmak gerektir. teki kardeinin bir eei vard. Daima ayam aryor, bu eek benim her ykm eker diyordu. Gryorsun ki, aikr olan nifak o gvenden geliyor. imdi Emiri Dad'n (Adliye emirinin) bu davetten maksad, ben idim. O, bir sofuyu gnderdi ve ona emseddin'i de ar demedi. Ben geen gn o ihtiyar yolda grdm. Sakaln ptm. Duydum ki, seni sevmiim, ancak bir sayg gsterme vardr ki, sevgimi aklayamam. Olaki eksik bir ey yaparm da aramzdaki muhabbet eksilir, diye dnrm. Ancak sizin dnceniz iten ve dtan yle deildir, o dedi ki: Geen sabah namaznda gnlmden geti ki, Adliye Emirine bir pck vereyim. kzlerini al diyeyim, kendi yasl yuvamza gidelim. Ben her eyden el ekmi gibiyim, benim huyumu bilenler zahirde ve batnda znt duymazlar. Herkes bir meyvenin bana gidiyor. Ben senin duacnm, bana da ver diyor. Evet, dedi, ayan ayamn zerine koymusun, tam denk geliyorsun. Eek misin sen? Evet, dedim, bir ok eekler geldi geti. Nihayet denk geliyorsun, ama beni de amura atyorsun. Ben eit, denk geliyorum, ama seni dkkna atyorum bu hep feragat ynndendir. (M. 258) zlme, dedim. Eer ok yemek yersem rahat edemem, dn gece o kadar yedim ki, teravih namazn klarken ayam ard, bir ksmn da oturarak kldm. Eer bu satran oyunu, onu oyalarsa yetiir. Yemekten imekten baka bir ii olmayan kimse, ertesi gn daima hamama gider, ykanr, bir yllk gnahn giderir. Dedi ki: yle ise yarn ben de hamama gideyim. Bu acizi de birlikte gtr, dedim.

NC BLM HU!

(M. 259) Peygamberimiz buyurdu ki: "Kardelerimle buluacam gn ok zlyorum." Sahabe, yani Peygamberimizin yoldalar, Ey Allah elisi, o kardeler bizler miyiz? dediler. Hayr. Yoksa nebiler mi? Hayr, buyurdular. Benden sonra gelecek bir toplumdur onlar. Bunlar uykulu uykulu birtakm sorular sordular, sonra tekrar uykuya vardlar. O szler uyankln yanks idi. Nasl olur da o kadar yank gelsin de ondan aylmasnlar ve baka yanklar vermesinler. Bu, yeteneklerinin eksikliindendi. Btn cihan halk bir tarafa gesin, ben br tarafa geeyim. Her ne zorluklar varsa benden sorsunlar, hepsine cevap vereyim ve hi kamayaym. Szden, konumadan yz evirmem, daldan dala sramam. Zeyneddini Tus on, on be gn iin eyhi ziyarete gelmiti; ondan halvette baz eyler sordu. Nihayet onu halvetten dar kardlar yolcu ettiler. Bir gn birisi ile konuuyorduk; Zeyneddin benim mridim idi, divane oldu, dedi. Ben ok urayordum ki bu mritler gibi bam aa indireyim. Neticede hakikat byledir. Ben onun gibi bir mridi nerede bulaym ki Allah benim mridimdir. nk onun kutsal adlarndan biri de mrid'dir. Murad ise benim. nk her mridin bir murad, dilei vardr. Bana bu zahir bilgileri ve bu abuk anlay kudreti gerektir ki, bunlarn yardm ile, yazktr u benim bilgimi onlara sylemek gerekmez,diyeyim.Ancak onlarn bilgileri onlarn olsun. Onlar bu deersiz bilgileri ile megul etmek gerektir. Tarr, hi kimsenin bedeninin boluunda iki yrek yaratmad (herkesde bir kalp yaratt). Bizim her neyimiz varsa hep onundur. Bu her iki sz de bir anlamdadr. Hak yce Allah asla "Enel Hak", yani ben Hakkm demez. Allah, her zaman beni kutlayn, beni kutlayn! da demez. nk bunlar hayret ve taaccub ifade eden szlerdir. Hak nasl olur da hayret ve taaccub beyan eder? Eer kuluna ait bir ilgi dolaysyle taaccp ifade eden sphan kelimesini kullanrsa doru olabilir. (M. 260) Rubi Meskn yeni yerin drtte bir paras halkn zerinde yerletii paradr. Geri kalan drtte gnein scanda yanar, orada halk yurt tutamaz. Bu drtte bir parada yerlemi olanlar, bana ne kadar zor meseleler sorarlarsa sorsunlar, karln pein alrlar. Onlar iin pek zor grnen sorulara kar cevap iinde cevap, kayd iinde kayd, erh iinde erh yazmlardr. Benim szmde ise bunlarn herbirine on trl cevap vardr. O, gzellii ve o tatl edas ile hi bir kitapta yazl deildir. Naslki Mevlna, bana, "Seninle tantktan sonra bu kitaplar nazarmda pek tatsz kald," buyurdular. Bu arn glgesi altnda yedi zmre vardr. Geri kyamet gnnde btn yaratklar akna dnerler, korku iinde kalrlar, grdkleri bir ok korkun manzaradan rkm bir halde kzgn gn nda yanarlar. Bir baka topluluk da kan ter iinde bunalmtr. Yukarda sz geen yedi zmre her eyden selmette kalrlar. Bu yedi zmreden birisi yalanclardr. Ama yle bir yalan olmal: Biri sana gelir, biraz nce filnla birlikte idim, imdi onun yanndan geliyorum, ok zntl idi, senden yana utanarak diyordu ki, Allah Allah nasl oldu da ben falan zat hakknda terbiyesizlik ettim? Aklm bamdan gitmi, hi kendime sahip deildim. Yaptklarmn farknda deilim, piman oldum. O kimse ki hem bu adama gelir, hem teki hasma gider, aralarn bulmak ister. Hayrseverliin iki mislini yapar, atei sndrnceye kadar abalar ki.kimseyi yakmasn, ite o fitne ateini sndrmek kutlu bir itir, ister yalanla, ister doru szle olsun! Atei sndr de, ister idrar ile, ister hendek suyu ile sndr, ister tertemiz su ile. Bu millet ise aksini yapyor. Kavga koparmak iin yalan sylyor. u bizim insanlarmz nerede grlmtr? Eer arada Mevlna olmasayd bizim ile onlar arasnda (paylalamayacak) ne vard? te bu sebeple bir tek dost gz gryorum, ama yz dman gzn de grmek zorunda kalyorum ve phesiz ki gryorum.

Geen gn hayalini karma getirdim, onunla tartmaya koyuldum. Niin bunlarn karln aka ve olduu gibi vermiyorsun, dedim. Hayalin bana u cevab verdi: Onlardan utanyorum; istemiyorum ki incinsinler. Ben de buna karlk verdim. Derken tartma uzad. Sylemediim ne kald ki! Hayr, sylediklerim ne idi ki! Sanki hi bir ey konumadk. Yani irfan eksik insanlarn szlerine nispetle hereyi syledik, ama kendi syleyeceime gre hi bir ey syleyemedik. (M. 261) Hazreti Peygamber (Allahnn salt ve selm zerine olsun), yle buyurdu: Bir kimse krk sabah Allahya can ve gnlden kulluk etse onun kalbinden diline doru hikmet pnarlar akmaya balar. Peygamberimiz bu sz kendi yoldalar arasnda aklarken, dostlarndan biri krk gn kendi kendine ibadetle urat. Sonra Hazreti Peygambere (S.A.) ikyet etti. Ey Allah Resul! dedi. Falan dosta yle bir hal geldi ki, gz, sz, rengi deiti. Siz ise, bu hali beyan ederken yukarda andmz hadisi buyurmutunuz. Ben gittim tam krk gn elimden geldii kadar uratm. Nitekim Kur'an'da, "Allah insana gcnn yettii kadar teklif koyar," (K. 2/286) buyurulmutur. Senin sznde de ha yalan olmaz. Hazreti Peygamber (S.A.) yle buyurdular: Ben, can ve gnlden kulluk ederse, dedim. Can ve gnlden Kulluk etmenin art, bunu ancak Allah iin yapmaktr. Yoksa baka emeller ve hevesler uruna kulluk etmek deildir. Sen baka bir dostundan iittiin garip konuma tarznn sende de belirmesini istedin, bu istein yerine geldi. Bize inanan bir toplulua dedim ki: Allah sizi ok bahtiyar yaratmtr. nk byle insanlar sizin iinize dm, siz de onlarla birlikte bulunmann deerini anlamsnz. Bahtiyar yaratlm olanlarn yollar aydn olur; ay kaplarna vurur. iir: Ben ak yolunda bir kural koyaym ki, Habersiz olanlar bu yola ayak basmasnlar. Duygusuzlarn yoldal ok zararldr, haramdr. Bilgisizlerin yoldal bsbtn haramdr. Yedikleri de haram. Haram yemek ki, bilgisizlikten ileri gelir, o lokma benim boazmdan gemez. Onun yemeini yesem, sanki bir mancnk ta gelir, ii ta tavana kadar camlar ve ielerle, letlerle dolu bir sracnn dkknna arpar, her eyi paralar. Bir ilhi hadiste, ulu Allah, "Her gnahn balanr, ancak benden yz evirenin gnah af olunmaz," buyurmutur. nce Elif nedir? Onu syle, sonra B'ye gelirsem i uzar. Bugn bizim iin uzun ksa hep birdir. Uzun olmuuz ne kar, ksa olmuuz ne kar? Uzun ve ksa cismin, maddenin sfatdr. Sfat ile mekn sonradan yaratlmtr. Evvel, hir, n ve son, Allahdan belirdi, Allahsz ne evvel var idi, ne de son. Ne zahir, ne batn, yani ne ak var idi, ne de gizli. Msra: Ey insanlar bu hdiseler yurdundan saknnz! Bu sz deildir, tembihtir. Sz stne sz syleme davet'tir. teki leme armadr. Dedi ki: Bir lem vardr, oraya koun. Bu namaz ile megul olursan namaz gider, bu azim ile megul olursan azim gider. Senin dostluun dan ne kadar sevinliyim ki, Allah bana byle bir yolda verdi. Benim bu gnlm sana versinler, benim iin ha o cihan, ha bu cihan. Bana gre yerin dibi ile gkyz birdir. Alak, yksek diye bir fark yoktur. Hazreti Muhammed (S.A.) buyurdu ki:"Beni Meta olu Yunus'tan stn grmeyiniz." nk o denizin dibinde, baln karnnda mirac'ta idi, ben ise yedi kat gklerin tesinde miraca ktm.Bu yzden asla beni ondan stn grmeyiniz! Hakk bulmay, meknn yksekliinde veya alaklnda aramak hakk mekna bal sanmaktr. Kur' an'da, "Orada giyimleri ipektir," (Hac Sresi, 23) buyurulmutur. Ben de burada ipek giyinmiim. Sen ipein letafetinden beni gremiyorsun. Bu ince deri sanki ipek oldu. Bu ipek deriye kyasla ipein yumuaklkta ne deeri olur? Nereden nereye gidiyoruz?

Kur'an'da, "Bugn dininizi kemal ana eritirdim, size nimetimi tamamladm," (Maide Sresi, 5) buyuruldu. Bu can, senin kalbnda olgunlua eriti demektir. iir: Merte ve mert huylu olmaya bak! Yoksa bin trl utanca urarsn. Beni tanyorsan, beni gryorsan o zntleri niin anyorsun? Eer ho olmak benim elimde ise niin kendini skyorsun! Benimle beraber isen, niin kendinle megulsn! Benim dostum isen, niin kendi kendine dost oluyorsun? Yllar geer de, ancak birisiyle dost olur ve huzura kavuuruz. iir: Yllar gerektir ki gne altnda bir ta, Ya Bedahan'da yakut, yahut Yemen'de akik olsun; Aylar gerektir ki, bir pamuk ekirdei toprak altnda Gelisin de, ya bir plaa rt, ya bir ehide kefen olsun. Beni gryorsan niin kendine bakyorsun? Beni anyorsan kendi nefsini niin anyorsun? t szleri tleri anma ii, kendini anma demektir, varln anmadr. Bir yerde ki rahat vardr, Allah vardr, t nerede, sz nerede kalr? (M. 263) Birka gn birlikte oturmu, yedi sof arkada vard. Bunlarn yemee, imeye ihtiyalar vard, ama aralarndaki sohbetin tadndan bir trl yerlerinden ayrlp yemee gidemiyorlard. Vezirin biri bunlarn halini haber ald. Uzaktan gelerek yzn yere koydu, yle dedi: Cannz ne istiyor, ne arzu ediyorsunuz? ilerinden biri, git dedi, bize yetecek derecede bolca lokma hazrla, evi boalt, bykten, kkten kimse bulunmasn. Kendin de evden1 k. Hi kimse kapy almasm. Vezir yle yapt. Bunlar yedi kiidir, dedi, ben ihtiyat olarak yirmi kiilik bir sofra hazrlayaym, ev halkn da akrabalarn evlerine gndereyim. Ayrca yle dedi: Bu gn hi kimse bu evin etrafnda dolamasn. Kseleri doldurdu, ekmekleri sof raya yerletirdi, onlar eve ard, yerlerine oturttu. Artk msaadenizi diliyorum, bu gece sabaha kadar sizden ayrlyorum, dedi. Kapy kapad ve dar kt. Onlara evi terk etmi gibi grnerek yukarda bir odaya ekildi, gizlice bir delikten bunlarn nasl yemek yediklerini seyre dald. Birer birer kseleri nlerine koyup yemee baladlar. Kseler boalnca, ikincisini alyorlard. Anszn ilerinden biri sofradan yuvarlanp dt. Allah rahmetine kavutu. Her ey aslna dner kaidesine gre, "Rabbine dn!" (Fecr Sresi, 28) emrini iitti. O zaten doruluk makamnda idi; hem orada, hem de burada o renksiz perdenin arkasnda kalmt. O perde sayesinde onu burada grdler. Geri kalan alt kii yemee devam ettiler. Bir saat daha gemiti. teki arkada da evvelkinin ardndan yrd. Bylece yedinci kiiye kadar hepsi gitti, ilerinde ancak bir kii sa kald. Ev sahibinin sabr tkenmiti. Aa indi, hemen kapy at. Gya dardan geliyormu gibi bir durum taknd ve sordu: Nasl oldu eyhim? Yemekler kfi geldi mi? stediiniz gibi yediniz mi? eyh, hayr, dedi. Vezir sordu ve eyh cevap verdi: Eer yetiecek kadar olsayd ben de sa kalmazdm, istek baki kaldka yemek yeter derecede saylmaz. Tam karn doymu olann cevab ancak i kapnn hi bir tarafndan bir soru ve karlk gelmemesidir. (M. 264) Soru ve karlk istekleri devam ettike orada baka sorular, baka cevaplar bulunduka yeterlik olmaz. Bunun delili de iinde bir kuku olmas ve bunun cevaba muhta bulunmasdr. Bir gn eyh Hamid kfr ve iman bahsini yorumluyordu. Ben ona bakyordum ve gryordum ki, daha yz sene iman ve kfr konusundan bir koku alamayacaktr. Eer bunu anlam olsayd. Derviler huzurunda bahsettii o hikmet ve edep meselelerinde kendi dncelerini gizler ve derdi ki: Gryorum ki benim szlerim bir neticeye ermiyor. tekilerin szlerine nasl sra gelsin? O zaman onun bu sz tekinden daha iyi ve tamam olurdu.

Nasl ki sof, eer senden daha iyi baka birisini bulsaydm, sen benden, ben de senden kurtulmu olurduk. Yoksa sen eldesin, der ve ekmeini de hrkasnn yeninde gizler. Nasl ki, "Yolunu, paran, gidiini gizli tut" derler. Hazreti Peygamberde, "Herkim srrn gizlerse iine sahip olur," buyurmutur. Evet bir kul vardr ki, bunu niin gizleyeyim. Mevlna emseddini Tebriz de srrn aklayan iine sahip olur demiti. Ancak o kul nerede? Ey sevgili! Grmediin kimseye ne cefa ediyorsun? diyebilsin! Bir felsefeci zmresi, melekleri nebilerden daha stn tutarlar. Hazreti Mustafa'y ve nebileri halk ile megul olduklarndan dolay (h) eksik grrler. Melekler peygamberlere yardm ederek yzlerini dnyaya evirirler. Onlar halka t vermeye gnderirler ki, bu Haktan uzaklamak veya onu unutmak demek deildir. Ama bize anlattklar peygamber mucizelerinden akla uygun olanlarn kabul ediyoruz. Akla uygunsuz olanlar da kabul etmiyoruz. nk akl Allann hcceti (Senedi)'dic. Allann hccetlerinde ise bozukluk olmaz. Diyelim ki, mucize sizin aklnzn gremeyecei bir eydir. Akl ise Allahnn insanda bir hccetidir. Onu yerinde kullanmasan seni yanltr. Bundan dolaydr ki, akllar yetmi iki millete gre deiiktir. Biri birini yanltmaktadr. Mesel iki kiiye sorarsnz, ikide iki ka defa vardr, diye. Her ikisi de bir kere der, ayn cevab verir. Aralarnda bu cihetten ayrlk yoktur. nk bu basit aritmetik sorusunu dnmek kolaydr. (M. 265) Ama yedide yedi veya on yedide on yedi ka kere vardr deseniz, o iki akllnn cevaplar deiebilir. nk bu daha zor, yanltc bir sorudur. Eer biraz ar davranr, akl yerinde kullanmazlarsa doru cevap veremezler. Nasl ki, aynay bir kere eri tuttun mu, orada yz binlerce doru ayna olsa artk ondaki grnty dzeltemezsin. Kuran'da, "Biz sana kendinden nce gelen kitaplarla senin yannda olanlar gereklendiren kitap gnderdik," (Mide Sresi, 49) buyurulmutur.

NURLAR HEP BRBRNN DOSTUDUR Diyelim ki, yz kii gne altnda durmu, uzaktan bir kii de aydn gzleri ile yalnzca onlara doru baknarak geliyor; bir davul alyor ve raks ediyor. Bu yz kii arasnda hi bir fikir ayrl olmaz. (Hepsi onu ayn durumda grr). Ama karanlk bir gecede veya sisli ve bulutlu bir havada bu davul sesi gelse, iitenler arasnda yz trl fikir ayrl belirir. Biri bu gelen askerdir der, teki snnet dndr der; hlsa herbiri bir fikir yrtr. Neticede, felsefeciler de peygamberleri halk ile megul olduklarndan ve peygamberlik makamnn erefini koruduklarndan dolay meleklerden noksan grrler. Ancak bu hususta nebiler hi bir zaman yollarn armazlar. Lkin tecrid ve halvet mertebesinde kalrlar. Peygamberlerin kadn almasn da bir nevi eksiklik ve uygunsuzluk sayarlar. Her ne kadar, o hal, kuvvettendir desen de teki der ki, unu da sylerler ki, konuan kimse ho szl olmaldr. Sinesinde her an yeni yeni hikmet kaynaklar fkrmaldr. Bir bakas, toplantda gzel tler've konumalar yapmadka meclis kzmaz, der. Baka biri de, hi bir an bo kalmaz hep cokunluklar, yeni yeni ilhamlarla eli hi bir ie demez, ancak uyumak ve oturup su dkmekle vakit geirir. Derler ki: Su dkerken Allah adn sylemek (Besmele ekmek) gerekmez. imdi padiah bu attan aa inmiyor, ne ahrn iinde, ne dnda, ne at yem yerken, ne de terslerken, ite ben bu saatte bir ey yedim ki, eer bakas benim yerimde olsayd stndeki elbiseyi para para ederdi. Ben yenimi zdm ve bir saat bam nme edim. Allann ltif kullar vardr. Nihayet erlik kuvvetinden Tur da para para oldu. Bugn o ey ki, ondan btn lem bir ey elde eder ve o eyden her ey meydana gelir. (M. 266) Bugn grdn ve bildiin her ltif ki bu ltif ondan var olmu ve meydana gelmitir. Bundan daha ltif ve bundan daha iyidir. Derler ki: Allahdan bir nian var ki, glelim. Sen inayet ve rahmette kimden daha stnsn? Allah dedi ki: Her kim benim Allahlm ok anarsa ya dilden anar ya candan. Bayezidi Bistam (Allah ruhunu kutlu klsn) hangi ehre gitse nce o ehrin kabristanlarn ziyaret eder, orada dolamak isterdi. Nasl ki biri Ibni Abbas'dan sordu: Ey Peygamberin amcas olu! Gnlm yle biraz gezip dolamak istedii vakit nerelere gideyim? Ibni Abbas buyurdu: Gndzleri mezarlklar dola, geceleri de gkyzn seyret. Bayezid kabristandayd, dolayordu. Orada amurlanm insan balarna rastlad. Gnlne bir ilham geldi. Eline al ve dikkatle bak denildi. Baz kulaklara bakt, amurla tkanm; baz kulak delikleri de teki kulaa kadar ak idi. Baz kulaklar da boaza kadar tkal idi. Yarabbi! dedi, halk bunlarn hepsini eit grr, halbuki sen bana deiik halde gsterdin! imdi niin o topraklar bana ayr sfatlarda grnd?

Bayezid'e yle ilham olundu: Kulanda hi delik olmayan balar, bizim szmz iitmemi olanlardr. Bir kulandan br kulana kadar delik olanlar ise szlerimiz, bir kulandan girmi, br kulandan km olanlardr. Ama kulandan boazna kadar delik olanlar, szmz kabul etmi olan balardr. Olaki bir gnl ehli. bir kiinin lmn ister. Ancak maKsatsz olarak cisminin lmesini deil, ruhunun lmesini ister. Biri dedi ki: O dervii ziyarete niin gitmedin? Allahnn, "Hasta oldum beni grmeye gelmedin," hitabn iitmedin mi? teki cevap verdi: Yreim yufkadr, iimden domad. Allah Peygamberi (Allahn selt ve selm zerine olsun) btn nazik ve nazenin kalbi ile Allah dervilerinin selmn kutlu sayarlard. Onlarla birlikte vere oturur, szlerini dinlerdi. (M. 267) Derviin kadrini bilmeyenler bir bahane uydururlar. Eer ona deer vermemi olsak bir fitne olur. Bir gnahkr iin, yz kara olmasn, derler. Gnahsz, salih bir kiiyi dar atarlar. phesiz iyiyim, phesiz kusursuzum, yzm ak alnm aktr, der. Asln kurtarr ama daln kuvvetlendirmek iin kendini alaltr. Halbuki, o asla aziz olmayacaktr. 'Koyun, ban iki yz bin altn deerinde grr de yatt aln kapsn grmez. nk onu arkada brakmtr. Asl odur. Sevinten kurtulur, gama taparlar. Bu varlk ki, onunla marurlanmak btn gam ve kederdir! Sen bu saatte gamlsn, ama deilim, diyorsun! Dedi ki: Biz ad olmayanlarn gamn istiyoruz. Gamn baka bir dal daha yoktur. O byledir. Halbuki sevin saf ve ltif bir su gibidir. Her yere dalr. Almak zere olan bir iein almasna engel olmaz, insan olunun bildii ey, "Allahtan baka Allah yoktur," szdr. Onun takati buna yeter. Adem olu ne bilir ki! Bir zlf ve ben grnce bir tebih yapar, yoksa zlf nerede, ben nerede. air yle diyor: Zlfn cehennemdekilerin ellerine kaptrrsan, Cennet gzellerinin benlerinden bana utan gelir. Cehennemde zlf neye yarar? Gerektir ki, Allah yolunda zlsn. Gz ve kulak alsn. Allah Erenleri ile birlesin, kendine tapmaktan kurtulsun. nk Allahya tapmak kendine tapmaktan vazgemek demektir. Nihayet dinde pirlik mertebeyledir. Ondan dolay daha hararetli olmak gerektir. Bir divane vardr ki, gaipten haber verirdi. Tecrbe iin onu eve kapatrlard. Ama sonra darda bulurlard. Bir gn babam benden yz evirmiti, halk ile konuuyordu. Divane hiddetle babamn zerine yrd, yumruklarn kaldrarak, yoksa bu ocuk hakknda m konuuyorsun? dedi ve beni iaret ederek hoa kal! dedi. Sayg gstererek uzaklat. Asla zar oynamadm, ok zorlua da katlanmadm. Ancak tabiatm icab elim bir i tutmuyordu. Her nerede bir vaaz ve konuma varsa oraya gidiyordum. nk o i iin dnyaya gelmitim. Tpk Isa Peygamber gibi. Isa Peygamber, ilk st emdii gnlerde bir tek sz syledi, ama bakaca konumad. (M. 268) nce syledii kendi istei ile deildi. Atcs olmadan frlatlan ok gibi. Annesinin memesine sarld. nk ilk stn tadn o tatt. Nasl ki, Kur'an'da Hazreti Musa hakknda, "Biz Musa'ya baka st anneleri haram kldk ve Musa'nn annesine onu emzirmesi iin vahyettik," (Kasas Sresi, 7/12) anlamndaki yetler malmdur. Fakat annesi lm olan birini de mahalledeki bir kpekie emzirirler. ocuk bu kpein stn emer, fakat onun huyunu da kapar. Beyit: Stten yavruya geen bir huy Can ile birlikte cesetten gelmitir. nsanolu, st annesinin gsnden emer, hayvan yavrular da annelerinin bacaklarnn arasndan emerler. Arada stten korkanlar da vardr ki bunlar nce sylediim gibi annesi lm olanlardr. Halbuki aksine olarak annesi lenlerin, anneleri lmemi kendileri lmlerdir. Anne, stm kurudu, der. Halbuki gerekte bunun aksini syler. St kurumamtr; kurumu olan ancak stn kalbdr, istidattan ve kabiliyetten ileri gelmektedir. Bir ku yavrusunu karanlk bir kuyuya bile atsanz vakti gelince ter, nk o vaktini bilir. Bizim kuyudan kardmz, retip yetitirdiimiz kimseler var ki, yedikleri mutlak helldir. Yani el emei ve aln teridir. Bu ruhun gdasdr. Nasl ki, "Elinin emei ile ve aln teri ile gein," buyurulmutur. Yani ruh gdas ye! demektir. Onlar Kur'an ve hadislerin mnalarn ne bilirler? Kur'an onlara yz trl nikab balar. Kur'an'da, "Ona ancak temiz ve abdestli olanlar el srebilirler" (Vaka Sresi, 79) buyurulmutur. Ancak bazlar

Kur'an'n o gzel yznn duvan nasl aarlar? Mtabaat, yani Peygambere uyma konusunu yorumluyorum. Bilmiyor, kendi kendine syleniyor, acaba bu mtabaat nedir ki? Mtabaat nnde duruyor, tekrar nne dmtr, ama o bunu gremiyor. Musa Peygamber, (Allahnn selm zerine olsun) nebi idi. Resul (kitapla gnderilmi peygamber) ile mertebesi yce peygamber arasndaki fark sormuyorum. Zahir bilginlerinin aldanm olduklar o farktan baka bir eyi, mtabaat szn sylyorum. aryor, hatr nerelere dalyor. (M. 269) Mtabaat evinin kapsna geldi, ama bilemedi. Musa, git su getir, diye bir derviin eline bir testi vermiti. Musa Mlekat'a gitti, ama mtabaat gremedi. Muhammed (S.A.) mtabaat tand. O dervii grnce iltifata lyk buldu, ona uygun szler syledi: Alk ekiyor musun? Safa buluyor musun? Aynay temizleyerek dostlarn yzne tutuyor musun ki kendilerini grsnler. Fakat ayna kirli ve kt tozlarla rtlm olursa, dostlarn nne tutmusun, ne kar? Vakit msait deil. Yoksa Allahya iyi dn verme bahsini tefsir eder ve size iyi dncn ne demek olduunu anlatrdm. Nasl ki sen de insaf ederek dersin ki: Bu sz krsden konumak yazk olur. nk bu hell rzk yiyenlerin szdr. Derim ki: Bunda iki mna vardr. Biri aktr, teki mnas, yani, yemesi kolaydr, yahut yiyenin yolu aydndr, demektir. Dalg dedi ki: Ben ok uratm, ama senin ksmetine bu kt! Bezirgan, inci tccar, eer bana hi bir ey kalmad ise giyindiim u elbiseleri al, dedi. Elbisesini srtndan kard, ona verdi ve ilve etti: Bir daha gel! Dalg mademki bu benim niyetimin bozukluundan oldu, ben de imdi niyetimi dzelttim. Eer bu adamlarn niyetleri bozuk deilse ben de aldm mallar geri vereyim diye, kendi kendine byle bir niyette bulundu. Onun bu gerek karar doru kt. nk o denizin dibini biliyordu. Orada inci vard. Bunu eer kendin elegeirebilirsen keyfine bak, bakalar iin bulursan elini onun boynuna uzat! Ama baka birini bulamazsan elini kendi boynuna gtr! Nasl ki, sofinin biri her gn yeninin iine bir nevale saklard. Yzn ona evirerek ey nevale derdi, eer baka bir ey bulursam sen kurtulursun, yoksa elimdesin. eyhi gaml grdn zaman bile ona balan! Daima ona yap ki, seni tatl ve olgun bir meyve gibi yetitirsin. nk senin olgunlaman ve beslenmen o bulutun bereketindendir. iyi kii vardr, ama bilgisizdir, iyi bir adam tevekkl ettim der, ama bilgisi yoktur ki tevekkln yeri neresi olduunu anlayabilsin. Nihayet mtabaat odur ki, deveyi dizinden bala, sonra Allahya tevekkl et nktesine uygun olsun. (M. 270) Yani Hazreti Peygamber tevekkl gstermedi. Bu kadar savalarla urat. Arif deil miydi? En iyi adam deil miydi o? Gerek bir Allah adamnn eline sktracan bir ake, bakalarna verecein yz akeden daha makbuldr. nk o bir ake hayr yoluna gider. "Allahya dn verin," buyurulmad m? Hakkn eli vardr diyorlar. "Sadaka yoksunun eline dmeden nce Allahnn eline der." Yzlerini Allah erlerinin hizmetine evirmi olanlarn ellerindeki bir ake bylece deer kazanr. nk o da bunu byle bir hayra sarf edecektir. Hayr Allahnn kuludur. Hayr Allahdr. Allahya ant ierim ki, hayr syler: Alem klliyat (tm) iledir. Cziyat, yani paralar ile deildir. Nasl ki, paralar lem olmad gibi, toplu varlklar da lem deildir. nk tmden btn paralar karrsanz, tm yerinde kalmaz. "nce yolda, sonra yol" derler. Bu yol iin nasl yoldalar gerektir? Btn bu lem perdeler ve rtlerdir. Adem olu, dnyaya ayak basnca Ar.Krsi, yedi kat gkler, gkyz ve kendi kalb onun rts oldu. Hayvan ruh, hayvan rt, kutsal rt, byece n rt iinde, perde perde iinde ta marifet'in bulunduu yere kadar gizlenmitir. Arif de sevgilisine nispetle hem bir perdedir, hem deildir. O nasl sevgilidir ki, arif onun nnde dknd"?. Falan eyh ilede idi. Arif kimdir, sevilen kimdir? diye dnceye dalmt. Kendini geni bir lde yrrken grd. Suyu ve amuru olmayan bir l. te taraftan baka bir eyhin geldiim grd. eyhe yaklat zaman sordu: Sevilen kimdir? Seven kim? eyh u cevab verdi: Seven te yandan geliyor, sevilen de bu tarafa gidiyor. Mehtabn aa indiini grd. Bir mescidin kenarnda oturdu. Bir kap ald, kim gelecek diye bekledi. O eyh gelerek bir kede oturdu, kendisinde garip bir hal belirdi. Onlar bu halin onun ile dndaki hali olduunu sandlar. (M.

271) ilede olunca bu halin neye varacan dndler. Meerse onda bir vecd hali belirmi. Nasl ki her zaman da bu hal belirmekte idi. eyh bu halin ne olduunu anlad ve glmsedi. Yzn ykadn vakit phe yok ki ykayan Allahtr. Buyurur ki: Abdest zerine abdest, nur stne nurdur. Abdest sensin, abdest stne abdest yine sensin! Hasan ve Hseyin, Sahabelerin arkalarndan yryorlard. Yolda Hazreti Peygamber ve hepsi su yolunda birletiler. Abdestler su ile tazelendi. Hazreti Peygamber bunlardan sordular, abdest ne ile tekrarlanr? Ey Allahn Resul, dediler. Senden iittik ki, abdest stne abdest, nur stne nurdur, buyurdun. O zaman sen abdest alyordun ve vecd halinde idin! Allah hayatn bahtiyar etsin, bu tavsiyeyi muhafaza et. Bir kimse sana bir sz naklederse, o szde cefa ve rknt varsa onu syleyene iade et ve eer derse ki: Bu bir maslahat ve bir errin giderilmesi iin sylenmitir, isterse bir hiddet zamannda, bir hakkn yerine getirilmesi iin sylenmi olsun, hatt bunun bir ka misli de fazla szler sylemi bulunsun! Sevgili bin bir sevgiden ve muhabbetten sonra tek bir gnah ile gelse ona nasl yardm edilmez? u halde bu tavsiyeyi korumaktan da sana faydalar vardr. Birinci fayda udur : Bunu haber veren kii sz tamaktan vazgeer, ikinci fayda udur: O sz syleyene de eriir. Sylenmemi sz de ortada kalmaz. Nitekim bir sz sylenmedike nasl duyulur. Syleyen bunu sylemise sonradan utan duyar; keke

sylemeseydim, der. Eer sylememise nebilerin daha ok sevgilisi olur. nk onlar bunu iitseydi holarna giderdi. Bu szleri ve bu tleri krler iin sylyorum. nk onlar karanlkta yar lm bir halde yrrler. Ancak ellerinde bir deynek olursa ukura dmezler, belleri krlmaz. Yarm grenlere bu tleri vermek gerekmez. nk onlar yine de grrler. Bugn, her kim bir kimseden seni incitecek bir ey naklederse, sen o nakleden kiiden incin! nk ona kar fke ve incinme gsterirsen burada fadalar vardr. Bil ki, onlardan renmekte byk bir perdedir, insan onunla alalr. Gya bir kuyuya veya bir hendee dm gibi olur. O zaman sonunda, unun bunun anan yalamakla megul olduuna piman olur. (M. 272) Bak ve ebed gdadan mahrum kalr. Szn ve sesin sonu, ksedir demitim. Nakledilen bu szm tekrarlamak iin dinlemek gerekmez. Dn birisi geldi. Benden ona baz eyler anlatmlar. Yzme atld, benim hakkmda niin byle sylemisin, ben bu kadar byklere hizmet ettim, hepsi beni beenmi ve aramtr, hi biri ayrlmama raz olmamtr, dedi. Sorunu daha edepli sor ki, sana gereken cevab vereyim dedim. Daha edepli konuabilmek iin bir saat oturmalyz ki, nefsim sakinlesin deyince; ben, iki saat bekle ki, nefsin sakinlesin, cevabn verdim. Bir saat oturdu ve hemen sze balad: Herkes yannda beenilmi ve iyi tannmtm, herkes beni iyi adlarla anyordu. Senin yannda niin byle kt duruma dtm. Sonra ilve etti: imdi sen bana ne ad takacaksn? Ona dedim ki: Eer Mslman olursan, Mslman derim sana, yoksa kfir, dnme ve daha aalk eyler sylerim. Bugn eer nefsine uymadan sz sylyorsan syle, yoksa sana bakaca cevap veremem! Sbhanallah! Her ey insan oluna fedadr, insanolu da kendi nefsine. Allah, "Hi phesiz semalar, erefli yarattk," yahut, "phesiz Ar' erefli halkettik," buyurdu mu? Ara ksan hi bir faydas yoktur. Arn ycesine ksan da yerin yedi kat altna girsen de faydas yoktur. Gnl kapsn ak tutmak gerektir. Btn nebilerin, velilerin ve erenlerin can attklar bunun iindir, bunu aryorlar. Btn lem bir kiinin elindedir. O kendini bildii iin her eyi de bilir. Tatarlk sendedir. Tatar huyluluk da sendeki kahir sfatdr. "Kavmini hidayete eritir. nk onlar bilmezler," yolundaki dilek benim paralarm doru yola ynelt demektir. Onlar kfir oldular. Ama yine onun paras idiler. Eer paras olmasaydlar, ayr ve bamsz olurlard. O zaman kl (tm) nasl olurdu? Yukarda, lem klliyat iledir, cziyat ile deildir diyorduk. Klliyat deyince hangi para darda kalr? plak bir dervi yola gidiyordu. Ackt zaman ne kadar zorlasalar hi kimseden bir lokma yiyecek almyordu. O hale bylece katlanyordu. Bir gnl sahibi sebebini sordu. O inkr ediyordu. Yzn ona evirdi. Evet, dedi, gel, denedin, mustarip olduumu anla. iir:(M. 273)

Ayda onun yznden bir eser kald O melek huyludan ayda bir iz kald Hayr, hayr nereden nereye, ay kim oluyor? Can onun kulu oldu ve yalnz o kald. Ay dn gece yastnn stne dmt Kskanlmdan elimi, ayam yere vurarak rpnmaya baladm.

Ay kimdir ki, seninle bir yerde otursun? Sen cihan dolanm, parmakla gsterilen bir gzelsin! Allah adamlar btn mrlerinde bir defa zr dilerler, bundan dolay da bir defa pimanlk duyarlar. Biri alyordu: Kardeimi Tatarlar ldrd, ne bilgin adam idi o! Ona yle syledim: Eer sende de bilgiden eser varsa onu Tatarlar kl darbesi ile ebediyen diriltmilerdir. Vazlar o hayat ne bilsinler? Krsye otururlar, barmaya balarlar. Dnya mminin zindandr derler. Biri zindan kamsa ona alamak gerektir. Yazk niin buradan kat diye acnr ona. Zindana Tatarlar delik atlar. Eer o baka sebepten kat ise, bir yerden baka bir yere gmtr. Halbuki sen o kazmay o zindann duvarna niin vurdular, diye alyorsun! O taa niin vurdular diyorsun! Onlara acnmaz. O gzel mermer belki onun ayana taklm bir tomruk idi. O da dar frlad. Halbuki sen feryat ediyorsun, ban yzn yumrukluyor, ne yazk ki o tomruu kestiler! diyorsun. Yahut iine dtn kafesi krsalar eyvah niin bu kafesi paralasnlar ki, bu ku kendini kurtarsn, diye szlanyorsun. Yahut da, bir ban deiyorlar, iindeki cerahatlar, pislikler dar ksn diye. Sen hemen feryad bastryorsun: O ban niin desinler? iinde birikmi olan cerahat niin dar aksn? Hak erenlerin ziyaretini ihmal etmeyin, demek arif ve kmilin hizmetinde bulunun anlamna da gelir. Aman kylye de ikram edin, diye buyurulmutur. Yani bilgisiz ve akl eksik olanlarn sohbeti kast edilmemitir. Halk madenler gibidir. Altn madenine benzer. Derler ki: Hazreti Hamza ile Abdurrahman birlikte uzun bir yolculua kmlard. Yeryzndeki acayip eyleri grmek ve gezmek arzu ediyorlard. (M. 274) Fakat gittikleri yerde birtakm karncalar peyda oldu. Herbiri, Allah korusun, bir ka fil kadar korkun idi. Bunlarn deti de sava zamannda herkese kardan saldrmamakt, ancak bir kiiye hcum ederlerdi, nce Hamza frlad, karncalara bir ok att. Sonra baka bir aslan geldi, ona da att. Bylece on tanesini vurdu. Sonra gerisin geriye kaarak gemiye snd. Daha sonra da Abdurrahman'n hayatn kurtarmaya urat. Okunu yaya yerletirdi iki karnca onun tarafna saldrd, ama oku bir ie yaramad. Hamza bard, geri ka dedi. Bu senin iin deil. Abdurrahman da kaarak gemiye snd. Karada bir acayip ef er oldu, ama bu yolculuun nemli taraf onlarn deniz yolculuu idi. Msra: Uzun klahm var, geceleri uzun konuuyorum. Derviin biri bir dkkn sahibinden sadaka istedi. Dkknc onu savmak iin hazr bir ey yok dedi. Ben de dkkncya bu dervi azizdir, nk ona bir ey vermedin, dedim. Allah ksmet etmemi cevabn verdi. Tekrar dkkncya Allah ksmet etmi idi, ama sen engel oldun dedim. Gzmle grdm bir eyi nasl gerekleyeyim. Eer sen elini bu daarca sokcaydn daarcn ba elini sktrm ve yaralam olsayd, ben de gzmle grnce, evet derdim; Allah istemedi. Ey grnmeyen ltuflar sahibi. Grnmeyen ltuf odur ki, gnah ilerken verilir, yoksa gizli ibadette ltuf olmaz. ki kii bir gemi yakalyorlar, yahut sava ediyorlar; bunlardan hangisi yenilgiye urarsa Hak onun tarafndadr. Galip gelenin tarafnda deildir. nk ulu Allah kutsal hadiste, "Ben kalbi krklarn yanndaym " buyurmutur.

Bir zmre vardr ki, onlarn yannda btn svmeler, hakaretler pek kolaydr; kuvvetli kfrler, hakaretler onlara gre btn ilerini yarna brakm olduun iindir. Yani bu gne ne oldu ki, sen bunu gnlerden saymadn! Bu gnn ne gnah vard ki, hesap d kald? derler. iir: Nerde o yeminler, nerde o verilen szler? Akta ar davrandn, ama abuk katn! Aknla beni tutsaklar gibi balamtn, Anladm ki ancak ben sana m, sen sevgiyi bana brakrsn! (M. 275) imdi yol stnde oturup mazlum klna brneceim, Senden davac olcam, bana zulmettin! Olaki, bu ayrlktan kurtulup sana ulatm zaman bana acrsn. Yahut beni nasl belya soktuunu aka anlarsn! Zaman zaman arzuladn ey bu gn eline geti. Yemin nerede kald? Yani konutuumuz szlerin sonucu ne oldu? Szlerimiz bylece geti gitti. Sen byk adamsn, Kur'an tefsiri okuyorsun. Tam lim olan her insan da byk adamdr. Ama Allahdan tamamiyle boanm ve kendi benlii ile dolmutur. Diyelim ki: Bu saatte bir Rum Mslman oldu, Allah kokusunu ald, gnln o koku ile doldurdu. Yz bin peygamber onun gnln boaltamaz. Bir ok alaylar vardr ki, Allahya perde olur, kulu Allahdan uzaklatrr. imdi aka syle, konutuumuz mesele hakknda ne yaptn, dedi. Ona dedim ki: Szlerin nian nedir ki, sylyorsun? Onlar nasl cevap veriyorlar? Kulam ar iitir, gel kulama syle! iir: Dost sze balaynca kulam sar ettim, Onun szlerinin tatllndan, aslanlar ava kar, Benim iin bunda bir zorluk yoktur ama, Onun szlerini hatrlamak istiyorum. yle buyurmulardr: Melekler Allahya yalvardlar, falan mmin kulun sana bu kadar yalvarr, alayarak yardm diler. Sen yabanclarn bile duasn kabul edersin! Onun dileini de kabul etsen ne olur? Ulu Allah buyurdu: Beni kulumla babaa brakn! Siz benden daha merhametli deilsiniz. Ben onu seviyorum ve onun sesinden holanyorum. Baz kullarn dileklerinin en ge kabul edilmesi, muhabbet ve sevgi ynndendir. Bir zaman olur ki, vmek ve beenmek kula zahmet ve hicap olur. Sz tekrar geri srar. Bir vakit olur ki, eer beenmezse ister ki onu para para etsin, sonra yine bir an olur ki, alamak ona ho gelir. Halbuki baka bir saatte alamaktan da incinir, glmekten de. Hocentli emseddin ailesi iin alyordu. Biz de ona alyorduk. Ailesi iin ne alyor! Biri Allahsna kavutu diye ona alyor, ama o, kendisine alamyor. O kendi halini bilseydi, kendisi iin alard. Belki btn ailesi fertlerini arr, akraba ve hsmlarn toplar iin iin alard.

Hakta deime yoktur, ama deime sendedir. Nasl ki ekmei bazan sever ve ararsn, bazan da ondan bkar, yz evirirsin, bir dost ile bazan muhabbeti kztrrsn, sana ok^sevimli grnr. Sanrsn ki, biricik sevgilin odur, bir saat sonra duygularn bakadr, o dosta dmanlk gsterirsin. (M. 276) Eer sen evvelki o drst hal zerinde kalsaydn daima istenilen ve sevilen adam olurdun. O hale erginlik derler. Acaba bu erginlikten ne anlalyor? ite bu erginlik hakikati aka grmek demektir. Kuran'da,"Bu dnyada kr olan ahirette de kr olur," (Isra sresi, 72) buyurulmutur. Nihayet bu kr insan, Hakk, dnya gz ile aka grld gibi gremeyecek bir halde kalacaktr. Ama nasl olur da, "Kalbin Rabbimi grnceye kadar", diye nebilir? Erginleen kimse erdiini bilmez, Aksaray'a gider ama Aksaray'a vardn bilmez. Ama oraya efiinceye kadar da hep korku ve yalvarma iindedir. Acaba varacak mym? Yoksa varamayacak mym? diye phede kalr. Onlar derler ki: Grmediimiz eyin arkasndan komayalm. Halbuki o grnmeyen ey de der ki: Onlar arkamdan koup yorulmadka kendimi gstermeyeyim. Hal byle olunca onlar nce kendi szlerini sylemeden o i olmaz. Eer taklit etmek gerekiyorsa bari Kuran' taklit etsinler. Nasl Ki filozofun biri yle diyor: Bir hakm var idi. Dnyann drt bucanda ei yoktu, hele tp ve tecrbeye bal bilgilerde ok ileri idi. yle kleleri vard ki, her tel salar yzlerce insan deerinde idi. Ama kendinin ok irkin bir kl ve ok iren bir ehresi vard. O derece ki, pek az ehirde onun ei irkin suratl insan grlmtr. Yz gz birbirine karm, az burnu, gzleri sanki belirsiz gibi grnyordu. Bu hakm devasz bir hastala tutuldu, ancak insan pislii ile oynuyor, onu sergilere kilimlere bulatryordu. Birok hekimler etrafnda oturmulard, birbirlerine bakyorlar, konumak bile istemiyorlard. Hastann anlamamas iin onun u irkin hareketlerinden bahsetmek istemiyorlard. Halbuki hasta hakm hepsinin stad idi. Sktlarnn sebebini anlad, onlara evet dedi biliyorum ki falan eyi yemek lzm. Onu yemek gerekli ama bir kere zavall hasta bunu ok sever. "Bir saat dnceye dalmak atm yl ibadetten hayrldr," buyurmutur. O dnceye dalmaktan maksat, z doru bir derviin yannda bulunmaktr ki o ibadette hi bir yapmack olmasn. phesiz ki o ibadet, huzursuzluk iinde yaplan aikr ibadetten daha stn saylr. Namazn kazas vardr ama huzurun kazas yoktur. Baz fakir derviler namaz terkederler. Kalp huzuru olmadan namaz olmaz. Nasl ki Fatiha okunmadan namaz klnmaz buyrulmutur. (M. 277) Onlara gre Fatiha o huzurdur. Bir huzur ki, Cebrail bile gelse gz yan iine dkerek, kendisine Rabbinden gel diye arlmadka, hayr der. Eer bir parmak daha yanarsam yanarm der. Benim dostlar hakkmdaki dncem drsttr. Gzmle grmediim eyde bile o dnceye aykr hareket edemem. Kfirlerin hakknda bile fena dnlemez. Diyorum ki: Hakikatte ve en sonunda onlarn da Mslman olmayacan kim iddia edebilir? Hazreti mer (Allah ondan honut olsun), krk yl putlara hizmet etti. Dileini puttan diledi, puta kar ey put! diye ard. Fakat Allah ona, syle Ey mer! diye cevap verdi. Hazreti Muhammed'in (S.A.) meclisine bir yoksun girdi. Zengin bir adamda, marurlanarak eteini fakirin etei zerine at. Hazreti Peygamber fkelenerek ona bir gz aktard. Zengin, Ey Allah Peygamberi! dedi, ben malmn yarsn ona vereyim de beni bundan ayr dedi Hazreti Muhammed Mustafa (S.A.)'dan bir haber bile veremedim. Kurey ile Kueyr ve daha bakalar da yz binlerle yllar gese yine tatsz, yine zevksizdirler. Onlarda bir zevk ve bir mna bulunmaz. Msra: Kendi nefsine tapanlara bir yudum su bile vermezler. Mecliste bizim szlerimizi dinleyen bir ocuk vard, henz kkt. Ama her gn baba ve annesinden kayordu. Bizim hayranlarmz arasna girmiti. Diyordu ki: Benim size hizmet edebilmekliim iin daima yannzda olmam gerektir. Halbuki babas, annesi alayp szlyor, o da ben bu hali renirim de kendisini brakrm diye korkuyordu. Bu i bylece devam edip

gidiyordu. ocuk btn gn ban dizime brakyor, annesi ve babas bu halinden dolay ona itiraz etmeye de cesaret edemiyorlard. Bir aralk kapya kulak verdim, aralktan u beyti dinledim: Beyit : Senin yannda klar kanatlanr uarlar, Gzlerinden cier kan saarlar. Ben senin kapnda toprak gibi oturmuum. Yoksa bakalar rzgr gibi gelip geerler. (M. 278) Ona ne sylyorsun yavrum, dedim, bir daha syle. Hayr dedi konumad. On sekiz yanda ld. Onun tabiatndaki parlak istidad, zeky, letafeti ve kudreti nasl tasvir edeyim. slam'n sadri terimi, kalpden daha geni bir mna tar. Onun mnas daha engindir. Ama baka bir mnas ile gs, vesvese veren eytann duradr.Halbuki kalp yani gnl yle deildir. Nasl ki Allah eytan iin "halkn kalplerinde vesvese veren", diye buyurmad; gslerinde vesvese veren.dedi. imdi islm'n o gs nerede, gnl nerede! Suyun derinlii az ve burnu gemedike insan onun iinde bir derece gvenli olur. Az ve burun su stnde olduka insan kendi kendine yrr ve yaar. Ama su iinde tamamiyle batarsa az ve burun su dzeyinden aada kalr, boulur. O zaman ona, lm derler. Bazlar da bilkis, dirilmi, der. Her ikisi de dorudur. Onda bu ireti dirilik gitti ama edeb hayat balad. Byk Allah erlerinin baz sebeplerle bir takm szler sylemesi ayptr. Ben Hakkm diyerek Hazreti Peygambere uymaktan geri kalmalar, bu szlerin halkn azna dmesi gerekmez. Bu szleri syleyenleri kpekler bile olsa ya ldrrler, ya tvbe ettirirler. Hazreti Peygamber, Mirac'dan gelmiti. Herkes iinden geen bir dnceyi ondan soruyordu. Biri Allahy grmekten, teki Cennetin vasflarndan sz amasn istiyordu. Hazreti Fatma (Allah ondan raz olsun), ben onu bilmem, ben korkuyorum, u cehennemi bir anlat dedi. Yani Fatma anamzdan maksad kendisini kusurlu gstermekti. Hazreti Sleyman'dan (Allah'nn selat ve selm ona olsun) edep renmiti. "Hdhd gremiyorum ne oldu?" (Nemil sresi 21) dedi. Hayvan zerine kusur bulmad kusuru kendi nefsinde buldu. Nasl ki, "Sana erien bir fenalk, kendi nefsindendir," (Nisa sresi79) anlamndaki yette buyrulduu gibi Fatma'nm inanc da byle idi, "De ki, her ey Allah'nn katmdandr," (K. 4/80) hikmeti gereince bir eyi ayplarken yukarda sylediimiz o senin nefsindendir nktesine dikkat etmek gerektir. Dostlar bilselerdi biz onlar hakknda neler dnyoruz, ne devletler istiyoruz onlara! nmze can atarlard. Temiz bir vicdan ne dnr? eytandan, vesveseden arnm olan bir kalbe, asla eytan giremez. O kalpte daima melek yerleir. (M. 279) Nasl ki Allah, "Ben kalbi, rahmetime mekn kldm," buyurmutur. Siz kerem edin de dar kn. Nihayet kalpler e ayrlr. Biri eytan yuvas olan kalplerdir ki, iine melek de girebilir. Bazan melek dar kar, eytan girer, bazan da melek girer, eytan karr, ikinci bir kalp de, yalnz melekler yuvasdr, oraya eytan giremez. Bu Levhi Mahfuz'da yazlm olan yazlarn etkisidir. Levhi Mhfuz'un gzlerinin bulunayd. "Grmezsiniz ki, Rabbin alaca karanl nasl ap yayd," (Frkan sresi, 45) anlamndaki ayetin mnas nedir? Akll insan gerektir ki, bir defa piman olsun mrnde bir kere tvbe etsin; bu bir defalk tvbe ve pimanlk da ona ok utan versin. Her eyi kendinde grrsn.Musa, sa, brahim, Nuh, Havva, Asiya, Hdr, llyas, Firavun, Nemrut ve bakalar hep sendedir. Sen sonsuz bir lemsin yerlerin gklerin ne yeri var? Allah buyurmad m: "Gklerim ve yerlerim beni kapsayamaz,ben belki mmin bir kulumun kalbine sarm." Yani beni semalarda bulamazsn Ar zerinde bulamazsn! Nerede Allahy halka benzeten o sapkn ki, vah Pir Baba! Vah Allah! diye feryada gelsin. Nasl ki, bir vaiz, Allahy alt ynde sanmayn, mtalaasndan bkld m buna ba karlar. Bir zmre de hi Levhi Mahfuzdan gzlerini ayrmaz lar; o daima o tabaklar ve takmlar tahtadan olayd da, iindeyemek nndedir. Bu tpk una benzer: Bir sofra denir; ipek ibriimlerden rt, altn tabaklar, altn ve mcevher

ilemeli tepsiler vardr.Ama ortada ye mekten eser yok. Keke

o ne Ar stnde ne de Krsi stndedir. Allahya benzer bir ey yoktur, deyince bir tebihci, yerinden srad. stn ban yrtarak feryada balad. Yarabbi! dedi, cihandan kayp m oluyorsun? Pirimizi cihandan dar attn gibi gizleniyor musun? Btn kular Simurg'u (Huma kuunu) grmeye gittiler. Yollar stnde yedi deniz vardij bazlar yolda ktan ldler, bazlar denizin kokusundan dkldler. Btn bu kular srsnden iki ku kalmt. Bunlar marurlanarak dediler ki: Btn yoldalarmz dkld, ancak biz Simurg'a eriebildik. Ama Simurg'u grnce de gagalarndan iki damla kan szld ve can verdiler. Bu Simurg, Kaf dann tesinde yerlemitir. Ama onun o taraftan nereye uacan Allah bilir. Btn bu kular Kaf dana eriebilmek iin can verirler. (M. 280) mr boyunca ve ancak bir gn hal mertebesini bulan kii, hal ehli olduunu sanr, can bakalar. Derler ki: Deccal koyun, kei ne bulursa ldrr, kular paralar, tyn kanadn yolar, kolunu bker. Hakkn drst kullar ve Muhammed'in izinde yryenler, mucizeyi andran hallerinden dolay marur olmazlar. Bunlar geri taklitidirler. Ama bu takliti mminlerin koruyucusu, Allah inayetidir. Zaman zaman o inayetin eseri, rtl ve gizli kalarak onun canna eriir. O taklid yle bir kuvvet bulur ki, o haberi, bu Deccaln bin kat kuvvetli gr bile veremez. Bugn daima hal zere olanlar hi bir zaman ondan kurtulamazlar. Ne yiyip ierken, ne uyurken.ne de pnardan su tarken o hal ondan ayrlmaz. Kendisi ile birlikte devam eder. Onun hali nasl olur? Biri dedi ki: Bu Sema ile ilim adamlarnn adn ktledin! Cevap verdim: Bilmiyor musun ki, iyi ile kt, kfirle Mslman arasndaki fark, ancak onlara yani sema edenlere aikr olur. Diyordu ki: SenAllahya oynayarak m eriebilirsin? Dedim ki: Sen de oyna da Allahya eri, iki adm sonra yetiirsin! Bir gn nkte sylyordum, Kuran'da "Bu eydan iidir" (Kasas sresi, 15) anlamndaki ayetin yorumunu anlatrken dedim ki: Allah Resul buyuruyor ki, "eytan Adem oullarnn sinirlerinde, kan damarlarnda dolar.'1 Ama bu eytan klhl Trkmen suretinde deildir ki tanmak mmkn olsun. Kptiye tokat vururken, Musa Aleyhisselma gelen hiddet eytan idi. Celali Verkam'yi sktrdm, bu eydan nedir? dedim. Benim sylediimden baka, Kptiyi ldrmekteki sebep ne idi? Sylediin dorudur sen de benim sylediim u eytan suretini kabul ve itiraf et. Ben ona akla uygun diyorum. Senin sylediin eyleri herkes herkese sylemitir. Herkes nihayet herkestir. Sen diyorsun ki; Dinin salaml ile ilgili btn ilimler, Hazreti Muhammed'in (S.A) bildii eylerdir. Muhammed'e de mi herkes diyorsun? O daima bunun iyi olduunu sylerdi. Ancak her eyi yerine gre herkese vermilerdir. Musa Peygamber diyordu ki: (M.281) Ey Allahm! Firavun yapacam davete uymazsa ne faydas olur? Allah, sen vazifeni geri brakma buyurdu. Allahnn yle kullan vardr ki, onlarn konumalarn kendi aralarnda yine kendileri dinler ve anlarlar. Bahsettiim o dostlar sizin de grmeniz gereklidir. Bizden biri Abdal klndadr. Diyor ki: Bana, kanck diye dil uzatyorlar. Halbuki" ben kanck deilim, ancak u oyuncu kadnla dp kalkmak geri bana yaramaz ama benim iin onunla birlikte bulunmak hotur, o da benden honuttur. Hele bana yle klah eder ki, sorma! Geri benimle yatp kalkmas yoktur ama bana yal yemekler sunar; ben de yiyemem. Bana niin yemiyorsun? der. Utanrm derim. Maksadm, derviler stne konumak ve unu anlatmaktr: Eer isteim yoktur desem, bu dervilere ulamaz, burada yemekten utanrm desem ettiin aptallktan utanmyorsun da yemek yemeden mi utanyorsun? derler. O kadn da der ki; Onun yoldalar vardr, onlarla yemek istiyor. Bugn onun kim olduunu sylemedim. Yz aptala hizmet etmelisin ki, o bir aptala eriebilesin. Onun bann sadakas olsun. Ona kar can ve gnlden ballkta, onu korumada gsterdiin derin ilgi ile o candan balln, verdiin sadakann zevkinden bile haberi olmad. Yani son derece megul bulunman yznden keke bundan daha iyi olsayd, bundan daha ok olsayd diye acnmaya baladn. Bayezidi Bistami hacaa ok defe yaya olarak giderdi. Yetmi defa hac etmiti. Bir gn hac yolcularnn, lde su skntsndan ok perian olduunu grd. Nerede ise susuzluktan lyorlard. Haclarn toplanm olduklar bir kuyu banda bir kpek grd. Hayvan bitkin bir halde kendine bakyordu. Bayezid'e ilham geldi. Bu kpee su yetitir diyor ve baryordu: Makbul bir hac sevabna bir bardak suyu kim satar. (M.282) Hi kimse bu arya aldr etmedi. Sonra artrdlar: Yaya olarak yaplm be hac sevab, alt, yedi derken yetmi ha sevabna kadar artrdlar. O ben vereyim diye seslendi. Bayezid'in hatrndan yle geti. Ne mutlu bana ki, bir kpek iin aldm bir bardak su ile yetmi piyade hac sevab satn aldm.
SUYU

hemen bir anaa dkt, kpein nne koydu. Kpek yzn evirdi. Bayezid yz st kapanarak tvbe etti. Kendisine ilahi bir ses geldi: Allah iin yaptn bir i dolaysiyle, daha ne kadar zaman, unu yaptm, bunu yaptm diyeceksin? Gryorsun ki bir kpek bile bunu kabul etmiyor. Bunun zerine Bayezid, Yarabbi! dedi; tvbe ettim. Bundan byle bir daha yanl dnceye kaplmam. Bunun zerine derhal kpek ban anaa batrd, suyu imeye balad. iir: Sen yz yle trl bir sevgilisin ki,

efaat dileklerim,

yz trl yalvarlarmla, Ayana bir pck konduraym diyorum brakmyorsun.

Evhadddin Kirmani'yi andran bir hayalatc nce yolu n ilimden sapknlk ynne evirir.Ondan sonras ilimdir, ilimden sonra da, doru ve ok iyi hayalat gelir. Daha sonra da gzn amak, uyank davranmak ister. Gerek takliti, byklk arzusu ile bir gidii ve bir yolu ortadan kaldrmak isteyen kimseden daha iyidir. Ben bir kr grdm ki, elini gz ak birinin srtna koyar ta Aksaray'a kadar yrrd. Baka bir kr de grdm ki, o da bir gz an arkasna katlmtr. Ama kendisinde grecek gz yoktur. Klavuzsuz yola dm lm yolunu tutmutur. O hem yokluk iinde mr srer, hem yokluk iinde can verir. Yahut alktan, susuzluktan eline geen bir av yer. u Avam denilen topluluk be vakit namz klarlar ki, azaptan kurtulsunlar. Yazklar olsun onlara ki, Hazreti Muhammed'e uymaktan kendilerini uzaklatrmalardr! Bir l Arabi Peygamberden sordu: Ey Allah elisi Allahn emri nedir? Be vakit namazdr. Ya oru? Otuz gndr, zekt da yledir. Arap tekrar sordu. Bana bunlardan baka bir teklif var m? Hayr, buyurdular. yle ise ben bundan fazla bir yapmayaym dedi ve dar kt. Arap dar ktktan sonra Hazreti Peygamber buyurdular ki: O bunlar yapmakla kendini kurtarr. Bunlar da derler ki: Ne l! yle ise biz de bu kadarla yetinelim Mtabaat'tan yani peygamberin izinde yrmekten vazgeerler. Gz akl demek, ilk douta, gz Gnein kaynana alm ve onun na alm olmak demektir. (M. 283) Derler ki: Sen Aydan sz a, taritten bahset. Nasl syleyebilirim? Gnein alemde bir ay olup olmadndan haberi yoktur. Ay da byle bir zavalllk iindedir. Gezegenler de. Bu Ay herkes grr, ona bakarlar ama Gne ile Ay arasnda k cihetinden hibir nisbet yoktur. nk hi kimse Gne yuvarlna bakmaz, gz buna g yetiremez. Semender garip bir yaratktr. Ateteyanmaz ama suda boulur. Kurbaa, denizde boulmaz ve sudan ona bir ziyan gelmez. Ama atete yanar. Ne atein yakabilecei, ne de suyun boabilecei bir hayvan, bulunmaz bir yaratktr. Kuran'da "Bil ki, phesiz o Allah, kendisinden baka Allah olmayan Allahtr. " (Muhammed sresi, 19) buyurulmutur. Bu ayete "Bil!" hitab ile gelmi bir emirdir. Yani ilim tavsiye eder. Yine ayn ayette, "Gnahna tvbe et,"

hitab da bu geici varlktan kurtulmak iin ayr bir emirdir. Sonradan var olan bu vcud nasl olur da balangc olmayan lemi grebilir? Senin cismin daha dnkdr. Ruhunu da bir ka gn daha nce yaratlm farzet. Bunu yz bin yl saysan yine azdr. mer (Allah ondan raz olsun), yle bir kahraman idi ki, bir vuruu ile aslan geri karr, onun korkusundan arap sirke olurdu. Birisine sorduelindeki nedir? Sirkedir dedi. Gne onun omuzu zerine dmt gz ucu ile ona baknca Gne karard. Ben buna inanrm, felsefeci inanmazsa ben ne yapaym! Bu mer, bir gn Hazreti Muhammed'in (S.A.) Mescidine geldi. Peygamber biriyle a ir a ir konuuyordu. mer bu durumda Peygamberin yanna varmaya cesaret edemedi. Kendi kendine dedi ki: Ben mademki o konumaya mahrem deilim, yaklamayaym. Hazreti Peygamber onun dncesini anlad. "Bana bilgin ve her eyden haberi olan ulu Allah bildirdi." (K. 66/3) gereince, Ya mer! buyurdu, o arkadala konutuumuz szleri iittim mi? Anladn m? mer, hayr dedi. Ey Allahn Resul! ancak mbarek dudaklarnzn kmldadn grdm. Hazreti Peygamber, o halde fazla bile grdn, harflerin azdan k durumuna gre konutuumuzu kyas edebilirsin, dedi. mer yzst kapand. Ben her kimi sevdimse ok cefasn ektim dedi. (M. 284) mer, Hazret! Peygamberin o uyarsn kabul etti.Ben de bylece onun omanda bir top olaym. Vefa yle bir eydir ki, onu be yandaki ocua kar gsterseniz inanr ve sizi sever; ama size cefa da eder. Kendi cinsimden birini istiyorum; onu kble edineyim, yzm ona evireyim. Kendimden gemi olaym, Sylediim bu szden sen ne anlyorsun? Kendimden gemi olaym dedim. imdi kendime kble edindiim o adam sylediklerimi anlayan ve kavrayan" kim isedir. Gelelim o etin ve anlalmas zor olan Peygamber szne. Onun mnasn ve ne demek istediini elayas gibi ak

OK

gsterelim. rnek olarak onun bir szn ele alalm. Anlamn, gramerini, okunuunu aratralm. Mesel olmaz, yok anlamna gelen La sz iin yorum olmaz, nk mutlak olumsuzluk ekidir. Fakat M harfi,hem olumsuzluk edatdr, hem haber edat, hem de baka mnalarda kullanlabilir. Ancak ben bu incelikleri dnrsem onlarn katn grrm. Gryorsun ki, Allah elisi olan Hazreti Muhammed ile sohbet etmek istediim zaman btn bu sz inceliklerine dikkat eder, onunla hesapl konuurum. Ama senin dostluk alanna ayak bastktan sonra ok saygsz ve cesur oldum. Hi bunlar dnmedim. Bu szden ne mna kar diye ihtiyatl konuaym, demedim. Yahut bu ite bu noktay hatrma getirmedim. La (olmaz) demek ihtiyata ve dostlua yaramaz, nk azap verir. Ya tamamiyle alim olmal, yahut da ilgisiz bir kyl gibi olmal. Yoksa senin ateinden duman tter. Sndr, istemiyorum! Ya tamam yanar ya tamam sner. Derler ki: Bu sz yepyeni bir szdr. Evet yepyenidir. Ama size gre'. Yoksa ineciye gre deil. Henz ilk genlik andaydm. Abdaln biri zndk olduunu iitmi, acele anasnn ban kesmi. Analk hakk nerede kald? diye soranlara u cevab vermi: Mlhidler, zndklar bilsinler ki, kendilerinden korkum yoktur. Bunu iiten bir mlhid, o benden daha mlhid imi, demi. Ben asla bunu yapmadm. Ayrlk demi geldi dediim zaman bunu sz olarak syledim, yoksa hakikatte deil. Bunu istesem de yapamam. Gidemem hayr bununla marur olmamal. iir: Hafzamn bozukluundan Veki'a yakndm Bana gnahlar terk etmek vahyolundu, dedi. (Yani varl terk etmek)(M. 285) lim Allahdan bir vergidir. Allah vergisi ise silere verilmez. Nasl ki hfz yani saklama, saklamay terketmektedir, dedi. Allah vergisinden isteyin! buyurulmutur. Bu vergide art vardr. Yani bilgi ynnden btn artlara raz olma. Sofiden hangi fazlal istiyorum. Ariflikte fazlalk, her nne gelen eyde fazlalk, hemen fazlalk. Derler ki: Alemde ne varsa Adem'de de vardr. Bu yedi felek insanda hangisidir? Bu yldzlar, gne, ay insann neresinde?

Ben Kad emseddin'den u sebepten ayrldm: bana istediimi retmedi. Ben Allahya kar mahcup demem o seni nasl yaratt ise yle korur. Kul vardr ki eytana uymaz, ona bu iten dolay bir utan gelmez. O zaman eytan da bu adam kiminle urayor diye glmez. Falan kimse iblis ile yle yapt; ne adamdr o, ne adamdr ki eytan ile daima savatadr diyerek, bu adamla nrler. Itebunefsin inan ve gven mertebesinde bulunmas yani mutmainne badr: C ba, emmre, yani emredici (istekli) nefis, H ba da emmre (knayc) badr. Sen byle diyorsun ama o ne diyor? Yahut o byle sylyor, sen ne sylyorsun? Alemin eskiliinden, balangc olmamasndan sana ne? Sen kendi kdemini bil ki kadim misin,yoksa hadis mi? Sana verilen bu kadarmr kendi halini aratrmaya sarf et. Alemin eskilii yenilii bahsinde ne mr harcyorsun? Allahy tanma bahsi derindir. Ey ahmak derin sensin! Derin olan bir ey varsa, o sensin! Sen nasl bir dostsun ki, damarlarnn iine kadar girmi olan sevgilinin srrn el ayas gibi ak bilemiyorsun! Sen nasl Allah kulusun ki, onun srlarn ve i yzn bilmiyorsun! Seninle konutuum bu szleri senin eyhinle konumadm. Onu kahr iinde braktm gittim. Ama o ben, eyhim, diyor. (M.286) Mevlna da baka bir ey sylyor. Eyvallah, eyhimizsin, gzmzsn! diyerek ondan ayrlyor ki, bir daha onlar ardmz zaman gelmesinler. Gerek yrekli Yusuf sa olsayd, senin dizginlerini tard. Hadislerin yorumunu nasl bilmiyorsun? Biliyorsun ama bilmemezlikten geliyorsun. Yolda urular var, o tarafta k yok, senin iin korkuyorum dedi. u halde beni nasl tanyorsun? yle bir ormana daldm ki, oraya aslanlar bile giremez. Rzgr aalara vuruyor, bir ses nlyordu. Bir delikanl gitti, sonra geldi ve bana yazk olur sana, dedi. Ona hi aldrmadm ve bakmadm bile. Beni korkutsun diye bir ka kere seslendi, yine aldrmadm. Elinde yle bir baltas vard ki, taa vursa paralard. Bundan sonra bir kere daha, yazk sana, dedi. nce tekrar ona doru yrdm. Elimde henz hi bir silhm yoktu. Arka st yere dt. Eliyle iaret ediyordu. Git diyordu. Benim seninle iim yok. O olgun sof mridine diyordu ki: Zikrederken ta gbekten getir. Hayr dedim zikri gbekten deil cann iinden getirmeli. Bu szm onu artt. Her kime yzm dnersem, yz n butu n cihandan evirir.Ona y uzumuzu gsterelim ama delil yz gstermeyelim. Nasl ki gerek m'minin nian nedir? diye soranlara Hazreti Peygamber, u aldatc dnyadan holanmamasdr, buyurmutur. Bizde cevher var. Her kimin yzn o tarafa evirirsek btn dostlarna ve sevgililerine yabanc olur. Baka bir incelik daha var ki, bu ne nebilik, ne de resullk ve marifet makamna benzer. Ben ne diyeyim! Allahnn gizli velileri derler ki: Biz niin kendimizi aklayalm, ne syleyelim. Biz kimiz ki? Dedi ki: Ban Hazreti Muhammed'in (S.A.) yakasndan kar ki, sana uyalm, emrine boyun eelim! Yoksa imdi uymann ne yeri var? Mevlna oturmutu. Hocann biri namaz vaktidir, diye seslendi. Mevlna kendi lemine dalmt. Biz hep kalktk, akam namazna durduk. Bir ka kere baktm grdm ki, imam ve btn cemaat arkamz kbleye evirmiiz. Namaz bitirmeye urayorduk, kbleden yz evirmi olarak sazclarn arasna geldim. Bana yle bir fikir geldi: Bunlar ne garip insanlar ki ezelden ebedden domu bir gneten habersizdirler. Ezel ve ebed nedir ki! Bunlarn her ikisi de senin sfatndr. Bunlar daha dn meydana kt. Zamann bana ezel dediler, kuyruuna da ebed adn koydular. Ezel nedir, ebed ne? (M.287) Bir Gne dodu, karanlnda bundan hi haberi yok. Hazreti Muhammed'e (haa) sihirbaz dediler. Halbuki Allah adnn anld her yerde sihir bozulur. Bir yerde ki, ierisi batanbaa nur doludur. Sihir orada nasl barnabilir? Yamur yamaya balad vakit sihir kaar. Bu kadar hayat yamuru ve canllk iksiri, bengi sular ondan yaar, ondan fkrrken sihir onda nasl yer bulur? Onun iin buyurmutu kheyhin gerek olmadnn nian udur ki, onunla sahradan, oyundan dnersin de, hi bu maceradan ve bu oyundan bir ey anlatmaz ve habersizdir. Dedi ki: Ben, karmda oynanmasn istemediim o oyun iin bir ey sylemiyorum. Bana gelince, ben yzne gler, ona Allah hayatnz size mbarek klsn! der geerim. O daima onlarn macerasndan bir bakasn anlataym diye dnr. Bana byle eyler gerekmez. Kendime macera syleyeyim de, sana ne yapaym. O ki, yz yl sonra da sana gelecektir, Allah sana mrler versin. Herkese sylerim, Muhammed mmetinden olanlar syle olmaldr; Muhammed yledir. Nihayet taa tapanlara, bunlar fenadr diyorsun. nk yzlerini bir taa veya bir duvardaki resme evirirler. Sen de yzn duvara eviriyorsun. u halde Hazreti Muhammed'in syledii u nkteyi sen anlamyorsun: "Kabe, lemin iindedir. Btr lem halk yzlerini ona btn lemi nur kaplad. Ayn, Gnein sz m olur? Bu halkn O Ay, Gne

evirirler. Ama eer bu kbeyi aradan kaldrrsan, herkes ancak birbirinin gnlne secde eder. Yani, onun secdesi bunun gnlne,bunun secdesi onun gnlne olur. Bilmiyor musun ki, bahis konusu ettiim her sz inceler, dzeltirim. Konuan kuvvetlidir, clzlk ona yaramaz. Ben asla yazmay det edinmedim. nk yazmadm eyler bende kalr ve her an bana baka trl yz gsterir. (M.288) Sz bahanedir. Hak, duva zm, cemalini gstermitir. Hak szleri deryasnn cokunluundan bir Elif nak olundu. Ferman geldi: Ey Ruhan Cebrail! Allahsal levhadan u kutsal sz oku. Henz szm tamamlamamtm ki, ahap kat. Artk senin yzne bakmaya takat getiremedim, dedi ve gitti. Ne oldu da, dedim, kayor ve kaarken acayip ey diyordu.ahap her ne kadar kfr sylyordu ama, runan ve safi idi. z ruh olmu, gda ondan uzaklamt. Bir gn de bir nkte anlatyordum. Baz aklamalarda bulunuyordum. Manann ona gizli kalmasn istemiyordum. O, cz lemi paralar bilmez, kll lemi yani tm bilir diyorsun. Bu kll lemden neyi kastediyorsun? dedi. Ben klden, tmden bahsettim, hi bir para bilmiyorum ki o klln dnda olsun. Evet cz, yani para denildii vakit kl yani tm yahut btn bunun iinde yoktur. Asla aalar iinde olmayan bir yere ba denilmez. O zaman oras ba olmaz da olur. ahap dedi ki: yleyse, o, cz eyleri bilmez dediimiz zaman noksan sz sylemi olmaz myz? Mesel benim karnmda uyuyan bir zm tanesi var. Ben o zm bilmezsem onu bilmek veya bilmemek bana ne noksan verir. imdi ben Hinteyi bilmiyorum. Bu acizliimden deil, ama Arapaya ne olmutur ki! Eer Hintli onu iitse, bu ok ho bir dildir, der. Farsaya ne olmutur ki, bu kadar gzellii ve holuu ile beraber bu lisandaki szler, Arapada yoktur. Bizim nmzde bir kimse bir defada Mslman olamaz. Mslman olur, sonra kfir olur, tekrar Mslman olur. Her defasnda, her eyden dar kar; olgunlancaya kadar byle devam eder. Dedim ki: Bu gece, kendisine sz vermi olduum Hristiyan ziyarete gideceim. Biz Mslmanz, o kfirdir dediler, bize gel! Dedim ki: C gizliden Mslmandr. nk teslim makamndadr. Halbuki sizde teslim yoktur. Mslmanlk ise teslimdir. Dediler ki: Sen gel teslim, sohbet ile olur. Benim ynmden hi bir perde ve hicap yoktur. Bismillah, tecrbe ediniz! (M.289) teki, "Biz Adem'i mkerrem yarattk, onu denizde, karada tadk," anlamndaki yetlerden konumak istedi. Sus dedim, bu yetten nasip yoktur, sz azmdan kat. Kara nerede, sen neredesin? Sormak istedim, benden sen ne soracaksn? Ne itiraz edeceksin? Ben mrid tutmam, dedim. Bana ok srar ettiler, sana mrid olalm, bize hrka ver dediler. Katm, arkamdan bir konak mesafeye kadar geldiler. Getirdiklerini oraya dktler. Faydas olmad, oradan uzaklatm. Ben kendime bir eyh edineyim ki, onunla tartaym. Yoksa her eyhi kmil sanan mritleri istemiyorum. O gn bir toplantda o eyh ile cenkletim, ona soup saydm, ses karmad. Ban krdm, yine sustu. Baka biri, yuvarlanyor, yzn yere srerek bana doru geliyordu. Ona yanl, yanl, dediler. Nihayet mazlum falandr ki, bu kadar sabretti, katland. Beni brakn, dedi, ben yanl hareket etmiyorum. Gerekte mazlum budur. Onun bu hararetli konumas zerine bir feryat kopardlar. O kafasn krdm eyh ileri yrd, glmsyor, yuvarlanyor ve nara atyordu. imdi bu halin amel ile ne ilgisi var, riyazat ile, perhiz ile ne ilgisi var? Her kim, u hali riyazattan bilirse, maksattan daha ok uzaklar. Bu yolda atlacak admn hangi adm olduunu bilemez. Nefsini bilen mutlakaRabbini de bilir,buyurmutur. Ad emmare, yani emredici olan o nefis ben de, mutmainne (kanm) durumuna geldikten sonra, ne gam! Btn lemden korkusu yoktur onun. iir: Diyorsun Mademki ki, gz yalarn niin gl rengine boyand?

sordun neden olduunu dosdoru anlataym sana.

Sevdann kanl ya gnlme dklyor, sonra, Bamda cokunlaarak gzlerimden tayor. Msra:

Ey bedenine hizmet eden gafil! Onun hizmetinde daha ne kadar uraacaksn? Derler ki bu msra Eblalai Maarri'nindir. O kadar da deil; onun sz kuvvetli ahsiyetlerin syledikleri szler den deildir. Nasl ki Hakm Senay buyurmutur. Beyit: (M. 290) rfanm yle bir mertebeye ykseldi ki Bilgisiz olduumu imdi anladm. Onun bu sznden bir ey kokusu geliyor, nk ona bir ey gsterdiler. O da benim batan sonuna kadar sylediim bir ey olmadn bildi. Hakkn ehresi, onu arayanlar iin insanlk dr, ite bunlar gelirler, gelirler, yalnz kendilerini grrler, ne oluyor diye merak ederler. Kendilerine bakarlar, bir kul'dan bakarlar. Musa Aleyhisselm, o k iinde bayld dt. Biri, biz seni bilemedik, dedi. Yani nefsimi bilemedim demektir. Sana kulluk edemedim, yani nefsime kulluk edemedim anlamnadr. Birinin eline bir definenin plan gemiti. Falan kabristandan dar knca arkan falan byk kubbeye evireceksin, yzn douya dneceksin, oku yaya koyarak atacaksn, okun dt yerde bir hazine sakldr, deniliyordu Adam gitti, oku att, her ne kadar arad ise de bulamad. Bu haberi padiaha ulatrdlar. Ne kadar uzaa ok atabilen okular varsa toplandlar. Oklarn snadlar. Fakat yine bir ey kmad. Padiaha dndkleri zaman ona yle ilham olundu. Biz, yay ek diye emir vermedik, dedi. Kendisi gelerek oku yaya koydu, ok hemen nne dt. nayet eriince iki adm sonra maksada eriebilirsin. Dilencinin o sevinci, bu sene alktan lecei hakknda bir ikyeti olmadndandr. aka deil, bu sene yz dinar bulur, sevinir ama o nazl ehzade ki devlet ve varlk iinde domutur, ihtiam iinde bymtr, fakirin bu sevincine o gler. Dnya halknn hali ve ycelik peinde koanlarn akbeti una benzer. Rstem beyaz dev'e demiti ki: Tenimi da bana gm, kemiklerim ycelerde kalsn ki, nm iitenler hakaret gz ile bakmasnlar. Biri hafzlar halkasnda otururken anszn vecd'e tutuldu, halbuki bu adam er ve kt ilerle tannm, kovucu bir insand. Ailesi olsun yabanclar olsun elinden kan alyorlard. Zincirini kmldattlar, candan ve (M.291) cihandan geti, feryada balad. Ey aile efrad! dedi, benim artk insanlarla alveriim kalmad. Elinizi eteinizi benden ekin. Ailesi dedi ki: Biz senin bu kadar zahmetlerini ektik, bir gn byle bir saate kavumak umudu ile bekledik. Asl ktlk zamanlarnda sana yakn idik, imdi senden nasl ayrlalm? Adamcaz, artk, dedi, bana hac seferi grnyor. Bu sevdann basks altnda hi sabrm kalmad, hemen yola kmalym. nce geri dilei yerine gelmedi. l yolunu tutmu, bir kervana katlmt. Adam yolda bir kanl ishale tutuldu. Sk sk deveden iniyor, temizleniyordu. Nihayet biraralk kervan geip gitti. Hasta kendine gelince, kervan gitmi buldu. Hemen yerinden frlayarak can korkusu ile yola koyuldu. Koarken yolda bir aa dikeni ayana sapland, yerinde kalakald. Alamaya, yalvarmaya balad. Ey dost, diyordu, elime yap. Artk benim iin hac midinden bahsetmeye bile takat kalmad. Bunu sana anlatmaya ne lzum var! Adam korku ve strap iinde bir saat kendinden geiyor, bir saat da yalvarmakla vakit geiriyordu. Gece yaklanca umutsuzluktan, yalvarmadan da takati kesilmiti. Umutsuzluk gittike artyordu, karanlk, karanlk stne kmt. Bu arada kardan ln koyu perdesi arasndan bir insan belirdi. Hah! dedi, bu ya Hzr olacak ya llyas Peygamber. Kendisine yaklanca bir anda ona doru kotu. Kendi kendine diyordu ki, bu yry insan yryne benzemiyor. Belki de Allahya yakn meleklerden biri olmal. Ey Ulu Allahm! dedi. Bu ergin kul hrmetine u umutsuzluk saatlerinde elimden tutuyorsun! Uzatmayalm, gelen adam eliyle zavallnn ayan outurdu, saaltt, onu sapasalam kervana yetitirdi. Adam o anda iki elini o kurtarcnn eteine vurdu. Diyordu ki: Allah hakk iin yemin ederim ki, seni sekin insanlardan klm, bu ululuu ve kudreti sana vermitir. Sen kimsin? O eteini ekti ve beni brak, dedi. Nihayet u cevab verdi. (M.292) Ben, vaizlerin krsde, imamlarn mihrapta, ocuklann kitapta okuduklar ve Allahnn, "Kyamet gnne kadar lanetim zerine olsun" dedii kimseyim, eytan, ite byle bir kimseye, gerek inan bekleyenlere de byle garip cilveler, acayip haller grnebilir; halka da bylece yaylr. inanan bir kimse herhangi bir ahs

hakknda, ta atadan dededen ve hayatnn ilk alarndan beri, Allah sevgisi nuru ile yetimitir diye zan beslerse, "Adem henz su ile toprak arasnda iken, ben Peygamber idim" buyuran Hazreti Muhammed (S.A.) hakknda beslesin. Bayezid, hacca gittii zamanlarda daima yalnz gitmek isterdi; uygunsuz bir kimse ile yol arkadal yapmak istemezdi. Bir gn kendinden daha nce yola km olan bir yolcuya rastlad. Ona baknca yry houna gitti. Kendi kendine acaba bu adamla yoldalk yapaym m? diye dnd; hi olmazsa u yalnz yrmek detini terk ederim". nk ok ho bir arkadaa benziyor. u iyi arkadala Hak rzas iin dost olaym. Sonra gryorum ki yle bir arkadan yoldal, yalnz bana yolculuk yapmaktan daha zevkli olacaktr, ite bylece hangi taraf seeyim diye kendi kendine hayal kurarken, bakt ki o adam yzn geri evirdi. nce, bak gr ki, ben seni arkadala kabul ediyor muyum? dedi ve ban nne edi. Gnlnden geen gizli dnceleri anlatan o ahs acele ile oradan uzaklat. Harzemah'a dediler ki: Halk ekmek pahallndan, ktlktan Niin? dedi. Bir okka arpa ekmei iki akeye satlyor. Bu kadar para kimde var, dediler. ki ake nedir ki dedi. ki ake u kadar para eder, dediler. ah cevap verdi: Vah vah bu ne cimriliktir, utanmyorlar m bunlar Ona gre ucuzdu, ona gre bir an karnn doyurmak iin senin btn mlkn veririz demek ok ar gelecekti. O bundan korkuyordu, bir kere btn karnlar doyurursam bu kadar mlk nereden bulaym, uzun mr gerek ki bunu bir daha elde edeyim, diyordu. imdi din bahsinde de byle olur. Bir sfat, bir makam halka korku verir. Ama ona gre kolaydr her ey. Onun yayn semalar bile ekemez. Nasl ki Kuran'da "Biz emaneti yerlere ve gklere gsterdik, onu yklenmekten kandlar, insan yklendi," (72/33) buyurulmutur. Bu ilh iarete gre, yerler ve gkler bile, bu emaneti tamak bizim iimiz deildir, dediler. nk onlarn (M.293) gzleri baar kazanmakta deildir. Bunlar deselerdi ki: Eer yay sert ise onu biz nasl elimize alabiliriz. Bizim ardmzda biri vardr ki, bunu ancak o ekebilir, ite o gr ve Hakka dayanma kuvveti, ancak Hazreti Muhammed'e ve ona uyanlarda olabilir. imdi bu insan Muhammed'in veya sa'nnsfatn anlatyor. Yahut byklerden birinin vasflarndan bahsediyor, onlarn halinden, srlarndan sz ayordu. Birine cokunluk geldi, keke dedi onu greydik. teki, ey ahmak! dedi. Onlarn vasflarndan bahseden bu zat niin grmyorsun? Belki de bu odur, ama yzn kapamtr. brahim Peygamber yzn yle bir eye evirmiti ki, Hak yolu deildi. Ama bizim ilk grmz onu nasl geebilir? Her kimin sfat ilk defa gzmze ilise o bir ey sylemese bile biz cefa ynnden kendi kendimize o neye yarar, deriz. Yzn rza ynne evirse, henz rza mertebesine erimemitir. Yzn Allaha evirse henz Allahn halkasna ulaamamtr. Ama yz o tarafa evirmekle, ulamak ayn eydir. Halka kar yava yava yabanc ol! nk Hakkn halk ile hi bir yoldal ve ilgisi yoktur. Bilmem ki onlardan ne elde edebilir? Bir kimseyi neden kurtarr veya neye yaklatrabilirler? Nihayet sen peygamberlerin yolunu tutmusun, onlarn ardndan yryorsun. Peygamberler halk ile pek az dp kalktlar, onlar Hak ile ilgilendiler. Geri grnte halk onlarn evresinde toplanmt. Peygamber szlerinin yorumlamalar, aklamalar vardr. Olur ki, git derler ama, o git iareti, gerekte gitme manasndadr. Eer biri bir din adamna alicik dese bu kfrdr, o halde dervicik diyenler hakknda ne sylersin! Bunlar, "Yoksulluum benim kvancmdr," szndeki hikmetten bir koku almam olanlardr. Yoksa nasl olur da, fakircik. dervicik diye onlar kmserler. Ne kfrdr bu! Sonra cehennemin, "Ge ey mmin! phesiz senin nurun benim ateimi sndrecek," demesi ne kadar ibret vericidir. feryat ediyor.

Eb Ali Sina yarm filozoftur. Tam filozof Eflatun'dur ak davas eder insaf et ki makbul olasn! Bu naklolunmu szlerdendir. Gerektir ki babuluundan vaz gecesin! (M.2 4) ocukluumda bir kitapta bir hikye okumutum. eyhin biri can ekiirken ok strap ekiyordu. Mridleri, ona inananlar evresini kuatmlard, istiyorlard ki, ehadet getirsin; Allahtan baka Allah yoktur desin. eyh yzn onlardan te tarafa eviriyor, onlar o tarafa gittikleri zaman da bu tarafa dnyor; evresindekiler srar ettike, yalvardka hayr diyordu, sylemiyorum. Mridler arasnda feryat ve figanlar ykseliyor, ah diyorlard, asl bu saatte ehadet getirmek lzm, bu ne itir bamza gelen? Bu ne karanlk i, halimiz ne olacak? Allahya yalvararak alatlar. eyh kendine geldi ve sordu: Ne oldu size, bu ne hal? Mridler meseleyi anlattlar. eyh, benim bundan haberim yok, dedi. Ama yanma eytan gelmiti. Elinde bir bardak buzlu su olduu halde etrafmda dolayordu ve soruyordu: Susuz musun? Evet, dedim. O haldeAllahya ortak ko ki u suyu sana vereyim, dedi. Ben de ondan yz evirdim. O bu tarafa geldi yine ayn eyi sylyordu, yzm yine ondan evirdim. iir: Gndzleri senin yznden gzlerimden inciler salr. Geceleri sabaha kadar gzlerim semalarda dolar. Kanm dkersin diye beklemiyorum belki, Dner misin diye o umutla bekliyorum. Bu da dorudur, ama Allah kullarnn, has kullarn vakitleri geldii zaman eytan onlarn etrafnda dolamaya nasl cesaret edebilir? Melek bile onlarn evresinde hesap ile dolar. Nasl ki, Hazreti mer, (Allah ondan raz olsun) eytann bir gzne vurarak kr etti derler. Bu aktan grnmez ama buradaki mana bakadr. Onlarn bildikleri bir sr vardr. Geri eytan cismi olan bir varlk deildir. Nasl ki hadiste, "eytan, Ademoullarnn kan damarlar iinde dolar," buyurulmutur. Bir gn eytan, Hazreti mer'e geldi. Ya mer! dedi, gel de sana garip bir ey gstereyim. Onu mescide gtrd. Ya mer! u kapnn yarndan bak dedi. mer bakt, ne grdn? dedi; bir kii namaz klyor, teki mesci din kesinde uyuyor. Ayan ekti ve dedi ki: Ya mer, seni Hazreti Muhammed'e uymakla (M.29) aziz klan ve seni benden kurtaran Ulu Allah hakk iin, eer ondan korkmasam, onu dnmesemu namaz klan adama yle bir is yaparm ki, onu a kpek un daarcna yapmaz! Bu eytan hi bir ey yakmaz, ancak Allah erlerinin ark atei yakar. Niceleri birok riyazatlar yaparlar, onu balayamazlar: belki daha kuvvetli olur. nk o ehvet ateinden yaratlmtr. Atee nur yaramaz. Nasl ki cehennem, Nurun ateimi sndrd," diye feryat eder. Der ki: Ben bir sivrisinein bile benim yzmden ezilmesini ve incinmesini istemem. Halbuki o hem Allahy, hem de onun kullarn incitir. Henz bizim konumaya gcmz yetmiyor, keke dinlemeyi bilseydik. Tam olarak sylemek, tam dinlemek gerektir. Gnllerde sevgi var, dillerde sevgi var, kulaklarda sevgi var. Az bir k varsa kredince artar. kretmek hal dili ile olursa, "Allahm bize eyay olduu gibi gster" der. Ve cevap gelir: "Eer krederseniz nimetimi artrrm, nankrlk ederseniz azabm iddetlidir." (K. 3/7) Ben gelmitim, sana kar beslediim son derece sevgim dolaysyle baka bir vakit gizlice eyhin yanna varalm diyecektim. Sen de u iiri sylyordun: Bakalar ile iki derneine, ba sefasna gitsem bile Hi kimsenin sevgisini gnlmde saklayamam. Evet gneten ayr den insan, Gne yerine karsnda mum yakar.

Kendi kendime dedim ki: O gecedir, Gne batt diyor. Ben gryorum ki, Gne batmad, Gne yerinde duruyor. Biri tekine sordu: Falan kii olgun bir adam mdr? Babas ok faziletli, olgun bir adamd, dedi. Ama ben babasn sormuyorum, kendisini soruyorum. Adam tekrar u cevab verdi: Babas ok olgun adamd, iitmiyor musun, ne sylyorum? deyince, sen iitmiyorsun. Ben senin szn iittim, iitmeseydim ne sorduunu bilmezdim, dedi. Rubai: (M. 296) Gel! Tekrar gel ki, olduundan daha ileri gidesin! Bu gne kadar olmadnsa imdi olasn! Sava zamannda bir can ve cihan deerdin. Bar zamannda bak ki nasl oluyorsun? Vaizin nnde t vermek hanendenin karsnda ark sylemek olmaz. Meerki byk stat olmal. Ona, bu perde gariptir, ama sana almamtr, dense, dinler. Yzn bize evirirsen gnl akl seni bekliyor! Alan her perdeden, beliren klar sizin tarafnzdan gelir. Her ne zorluk grrsen kendi noksanndan bilmeli, bu zorluk bendendir demelisin! Allah, kulu ile, onun deeri nispetinde ilgilenir. Kul ne yaparsa Allah da yle yapar; bununla beraber btn gzel eyler ve btn hoa gidecek eyler hazrdr. Biri, dnya sevgisinden bahsediyordu; halbuki kendisi de ayn sevgide idi. Nihayet dnya sevgisi, dnyann iindedir. Eer bu ocuu bana verirlerse onu yle yetitiririm ki, ne onu istesin, ne de bunu. Grenler, bu melektir, bu insan olu deildir desinler. O benden badem istese, yzne bir tokat vururum: A isen ite ekmek, yoksa samalama derim. Kedi bir yere pisleyince nasl pislii ona gsterir sonra yzne srerlerse ben de yle yaparm. nsann gdas ekmektir. Zaman zaman orba ile et de olur. st taraf oyuncaktr. Kk yata iken seni dknlnden kurtaraym ki, bydn zaman oyunun ne olduunu anlayasn. Onu bylece ksa bir zaman iinde yetitirirsem, ok acayip bir insan olur. lnceye kadar hasta olmaz. Emirsiz azna bir lokma komaz, parmakla azndan karrlar. nk byle olmazsa byd zaman kendi bildiine gre hareket eder, t kr etmez. Meer ki onu ldresin veya lnceye kadar dayak atasn. te u sert tavsiyeden maksadm ancak nefsin terbiyesidir. O ban nereden kaldrrsa kaldrsn, artk fke ynnden bir ey yapamaz. (M. 297) Adamn biri topra kazyordu, baka biri geldi, bu salam topra niin harap ediyorsun diye kt. O yapmakla ykmak ne demek olduunu bilmiyordu. Topra harap etmesen, yzn gzn yrtmazsan o zaman harap olur. O yrtp kazmak toprak iin bayndrlktr. Yoksa ekin bitmez. Yolcu, derisinin ak mesamelerinden ter kncaya kadar zm yer. Baka bir ey yerse onu zorlukla yakar. Onun terle dar kmas zor olur. Tp budur. Hikmet ve bilgi sahibi Yce Allahnn katndan imdat olmasayd velilerin ii nasl olurdu? ileri belki krk bin ylda dzelmezdi. Yirmi misli daha mr srseler bile yine yetmezdi. Baka peygamberlerin bin senede elde edemediklerini Hazreti Muhammed (S.A.) en ksa bir sre iinde elde etti. Hikmet ve bilgi sahibi Allah katndan ona kudret verildi. Dar kalm, u byklar kestirelim. Savaa gitmeyeceiz ki, kfirler byklarmzdan korksunlar. Ama iimizdeki kfirlerin her birinde bu kllar saysnca birer mzrak eksen yine korkmazlar, fakat benimki yle deil. Benim nefsimin ii oktan beri sona ermitir. Biri benden sordu. "Halkn en kts, tek bana yiyendir," szndeki srrn mnas nedir? Bu mnay halka anlatmak ok gtr dedim. Kur'an'da sz geen secde edenler acaba hangileridir? nce gelmi gemi peygamberler deildir. Bunlar, Yce Peygamberimizin yoldalar ve onlara uyanlar da deil. Hatt drt yz krk veli de deil.

imde bir mjde var, pek acayibime geliyorBu kimseler ki o mjdeyi almadan sevin iindedirler, her birinin bana altn ta giydirseler bile gerektir ki raz olmasnlar. Biz bunu ne yapacaz? desinler. Bize o i aydnl, gnl sefas gerektir. Keke her neyimiz varsa hepsini alsalard da ancak hakikatte bizim olan bize verselerdi, desinler. ocukluumda bana, hep tasalsn? diyorlard. Sana elbise mi lzm, yoksa paran m yok?Keke dedim stmdeki elbisemi de alsalar. (M. 298) Sofunun biri yle demiti: Karnm blmeye bldm. te ikisini ekmek, te birini nefes iin ayrdm. Baka bir sofu da ben midemi ikiye bldm, yars ekmek, yars da su iin, nefes ltif ve hafif eydir, demi. Bir ncs de yle demi: Ben karnm ekmekle dolduraym da, su ltiftir stnde kalr. Nefes de ister bunun stnde kalsn ister kalmasn. imdi bunlar birer sr sylyorlar. Biz ise iimizi sevgi ile dolduralm da baka bir eyimiz olmasn, diyoruz. Vahy, latif bir eydir. O kendi yerini kendi yapar eer ona can lazmsa gelir, dilerse gider. Acaba bunlar bu Allah sevgisi yolunda neler neler biliyorlar? Allah ki, semalar yaratt, yeri yaratt, bu lemi meydana kard. Onun sevgisini, onunla konuuyor ve onu dinliyormu gibi, kolay zannediyorlar. Bu tutma suyu mudur ki getiresin de iesin ve bitiresin. Eyyub Peygamber (Allah'nn selt ve selm ona olsun) bedenini kemiren kurtlara o cihetten sabrediyordu ki, o sayede devlete eriti. Derler ki, iki yz bin kurt ve bcek onu sryordu. Ben saymadm iin bunlarn saylarn bilmem. Sanki saymlar da ona gre sylyorlar! Kurtlardan biri yere dt m onu alr, tekrar yarasnn zerine koyarm. Gne nda vcudunun bir tarafndan baklnca teki taraf grnrm. Calinos hekim bu lemi bilir ve tanrd ama teki lemden haberi olmad iin sz amazd. Eer lmezsem, derdi, beni bir katrn karnna koysunlar ki onun arkasndan u cihan seyredeyim. Ama lmek bana daha ho gelir. Nasl ki, haydudun biri olunu pek zntl buldu; olana zntsnn sebebini sordu, u cevab ald: Bir delikanly ldrdm; belinde bir kemer grdm ii altn doludur sandm. Meerse bir tanecik pul varm. Babas yerinden srar, kuvvetli tokat vurur. Onu ldrmek ister. Ey kanck evlt! der. O kendisi lmek isteseydi onu biraltna bile ldrmezdim! Gemiciler de, geminin yk ar olunca, bakarlar ki, kaba saba bir adam var, omuz vurarak denize atarlar. Bu ne? diye aadan bir ses gelince hi derler suya bir para arap dt. Bildiiniz btn bu eyleri sylemeyin. sa' nn sfatn syleyin. Hazreti Muhammed'in (S.A.) sfatn syleyin. Siz hep bildiklerinizi sylyorsunuz. (M. 299) Kul gerektir ki Allah'y grsn, grsn ki nasl olur, ne trl ak oyunlar oynar. Sanki gklerin ve yerin Allahs ile seviir, onu grr. u halde biz ne i yapalm? hlas (balk) perdesi arkasndan bir k srad, duvarda yansland. Gnle vuran k bakadr, duvara vuran k daha baka. Hakkn nefesi beliriyor; elbette secdeye kapanr. Bak ylesine keskinlik gsterir ki, Hint klnc bile ona yetiemez, Hmameddin daima insanlar nazarnda ho grnr. Yznden salan o niyaz ve ihls beni doyurmuyordu. Ona bakarken birok engel araya giriyordu. Anladm ki, o tekilerin tarafndandr, onun tarafndan deil. Nihayet o engeller aradan kalkt. Aradan epeyce bir zaman geti. te insan byle bir zamanda ondan ayrlp gitmenin neler kaybna sebep olacan bilemez. "Allah onlara azap vermedi, sen de onlarla birliktesin" hikmeti gereince bu kadar azap ve ayrlk iinde olunca Allah nasl seninle birlikte olur? Meerse surette seninle nifak halinde olsun. Yoksa bu gnl karanl azaplarn en beteridir. sfahan'da ekmei demir ivilerle satarlar. Akll olan satclar, ekmei ye, iviyi pabucuna vur, derler. Zr deliler de, iviyi alnna akmal, ekmei de tabutla beraber satmal, derler. Tabutu ne yapaym? diyenlere de bir gn lecek deil misin, lzm olur, derler. Ar konuurlar, nk orada ekmek pahaldr. Ulu Allah, "Bizim yolumuzda savaanlara elbette yollarmz gsteririz" (K. 29/69) buyurmutur. Bu yeti ister bandan sonuna kadar oku, istersen sonundan bana doru. Nasl okursan oku. Yani yollarmz kendilerine gstermi olduumuz mminler, bizim yolumuzda savaanlardr, eklinde de okuyabilirsin; netice ayndr. Maksat Allah yolunda savatr. Yoksa bu yolda savaanlar, gerektir ki bizim klavuzluumuz olmadan yrsnler. O zaman bizim onlara yol gstermemiz nasl olur? Derler ki; Peygamberin dilinden sylenmemi doruca Allah ynnden sylenmi olan, "Bizim yolumuzda savaanlar," denilmesinden maksat bedenimizin grnrdeki sava ve hizmetidir. Onlara yollarmz gsteririz buyurulmasmdan kast da ruhlarmzn veya gerek inancmzn yollardr. Biri srasz oru tutar; Pazar, Perembe ve kark gnlerde a durur. Nefsin

srtna bin ki, oru tutuyorum diyebilesin. Nefsine iddetli davran ki, onu gnn birinde Mslman edesin! Peygamber, "Halk ile onlarn akllar (M. 300) derecesine gre konuunuz,"buyurmutur. Sizin aklnz derecesine gre dememitir. Biri sordu: Peygamberlik nedir? Peygamberliin i yz nedir? Peygamberlik kaps nasl kapand? Yoksa insan oullar m kalmad? Bir bakas ibahat yani her eyi serbest ve mubah saymak ne oluyor? dedi. ite "Halk ile akllar derecesinde konuun" diye buyurulmasnn yeri burasdr. eyh Muhammed'in sohbeti srasnda, falan hata etti, falan yanld gibi szler ok geerdi. Bir aralk onun da hata ettiini grdm. Zaman zaman bunu kendisine anlatrdm. Ban nne eer ve derdi ki: Olum sen kuvvetle da kamlyorsun, da. Benim bunda hi bir maksatm, dileim yok. Ama her defasnda bunlar gibi yz bin sz tekrarlanr dururdu. Bazan yle bir hal iinde bulunurdu ki, onu hikye ettii vakit ben o makamda nasl durabildiini kendisine anlatrdm. Mesel bir gn u bahse dalmtk, diyorduk ki: Peygamber sz olan hadisin, Kuran'da bir benzeri olursa ite o hadis gerek hadis saylr. O bir hadis anlatyor ve soruyordu: Bunun benzeri Kuran'n neresindedir? O srada ben kendisine garip bir hal geldiini gryordum. Onu, iinde bulunduu o ayrlk leminden cem lemine yani birlik makamna getirmek istiyordum. Sorularn uygun szlerle oyalyordum. Buyurmu olduunuz bu hadis, gerek hadis midir, deil midir, bunda ihtilf vardr diyordum. Bilginler tek bir insan gibidir", anlamna gelen hadise benzeyen yetlerin Kuran'n neresinde olduunu sorduum zaman derhal cevap verir, "phesiz mminler kardetirler," (K. 30/10) ve ayrca "Sizi ancak tek bir nefisten yarattk" (Lokman sresi, 27) anlamndaki ayetlerden rnekler syler, sonra yine kendi lemine dalard. Bilirdi ki, benim maksadm soru sormak deildi. Benim maksadm neydi? Bana, ey oul! derdi, kamy kuvvetli vuruyorsun. Daima oul! diye hitap ederdi ve glerdi. Yani burada oul hitabnn ne yeri var demek isterdi. Hazreti Peygambere daima, iman nedir diye sorarlard. O da sorann haline gre cevaplar verirdi ki ona lyk bir cevap olsun. (M. 301) Bir defasnda "Mslman, elinden ve dilinden, Mslmanlarn gvende olduu kimsedir" buyururlar. Dier bir defasnda, "Namazn klan, zektn veren kimsedir", cevabn verirlerdi. Bizde bir are bulalm aresiz deiliz. Alemin aresini biz bulalm. Bir Elifin ne olduunu bilsen btn Kuran' biliyorsun demektir. "Gkleri elimizle kurduk," yetini ele alalm. Bu Kdim'dir, balangc yoktur denilmez. Her ey onun katnda mahvolur, tekrar yaratlr; ta ki Allahlna ak ahit olsun. "Gnei grdn zaman onu ahit kl" ve yine Kuran'da "Biz seni grc mjdeci ve korkutucu olarak gnderdik." (K. 33/44) buyrulmutur. Btn bu inancmla, ballmla beraber, Kad emseddin'e dedim ki, "Gideyim bir i tutaym. Mademki bana ders vermiyorsun, baka yere varaym. Ben bir ey dndm, dedi. Sordum, nedir? Bir i yapmayaym m? i yapmak bilir misin? dedi ve ilve etti: Bu kadar dalgnlk ve bu derece incelikle, benim iim, mollalarm nazarnda hayretle karlanr. Hele u adama bakn, u makam ve saltanat iinde nasl alyor? derler. Kendi kendime, ah! dedim bana i hususunda cmertlik gsteriyorsun. Ama ziyana sokuyorsun! Sabah ona yakn gelmiti geri dnd; ama btn klhanclarn bahsettii sabah deil. Btn srlardan ancak bir Eliften baka bir ey aklanmad. Bakaca her ne syledilerse o Elifin aklanmas konusunda sylediler. O Elif de hl anlalamad. iir: Ey dmler zme sevdasnda olan l! Kavuma srasnda domam, ayrlkta lm zavall Ey deniz kysnda susuz uyuyan gafil; Ey hazinenin banda dilencilikten len miskin! Biliyorum ki fenadr, ama engel olmaya gcm yetmiyor. Bu nasl szdr? Biliyorum ki, bu deniz boucudur kendimi iine mi ataym? Yahut bu ate yakcdr, yahut bu yz arn derinliinde bir kuyudur, yahut bu bir ylan yuvasdr, bu ldrc zehirdir, ya da bu tehlikeli ldr! Bildiim halde nasl giderim? Biliyorsan gitme; bilmiyorsan bu nasl bilgi olur? Buna nasl akl veya bilgi denilebilir? Bu kadar tleri, szleri.hep sana syledim. Bunlar eer ehirde bir toplulua syleseydim bana yz binlerce sayg gsterir, (M. 302) byk bir halk kmesi bana mrid olurlard. Bir zmre de birbirinin salarn yolarak kavga karrlard; tatl canlarn, sevgili mallarn balarlard. Halbuki

sende hi bir iz brakmad, sanki ta veya ondan daha kat dedikleri gibi, kalbin yumuamad. Bir yumuak huyluluktan bahsederler ki, o gerekte yumuaklk deildir. Ancak o bir eeklik saylr. Yoksa t, insanda iz brakr. Hazreti Muhammed'le (S.A.) ilgilenmekte, senin huyundan baka bir huy ile yaamyorum, kardelik ve yoldalk ynnde hareket ediyorum. nk onun stnde biri daha var; sonu olmayan yce Allah. Zaman olur ki, onun yceliklerini anarm. Bu sayg ve ululama ynndendir, yoksa bir dilek iin deildir. "O, Haktr" sz Hallacn "Ben Hakkm" sznden ok daha yksek bir deyimdir. Eer dostluumuzun aya havada olduu o gnden beri bu bilinmiyordu ise, bunun delili senin gevelenmi szler sylemendir. Eer fena syledinse ben razym. Bana fena sylediini isbat etmi olman, benim iin hayrn tam kendisidir. Allah'n srlarndan bir sr olan kullar, Allah iin ne syleyebilirler? Her ne syleseler irkin der. Allah konumaz fakat kendi kudreti ile btn varlklar konuturur. Camsz varlklar bile syletir. Eer srasnda konuursa, szsz ve sessiz konuur, diyen olursa, ben de derim ki; Baka bir Allah gerektir ki onu dile getirsin. Halbuki ulu Allah, her eyi dile getiren ve kendisi hi konumayan o yce kudret sahibidir. "Allah ahlk ile ahlklann," yani ilhi ahlk ile vasflann buyurmutur. Allah ahlk ise hem ltuf, hem de kahir'dir. Tek bir enisi yoktur. Nasl ki mminler vasfnda, "Kfirlere kar iddetli, kendi aralarnda merhametli," (Fetih sresi, 29) buyurulmutur. eyhin biri Badat'ta ileye ekilmiti. Bayram gecesi geldi, ileden bir ses iitti. Baka bir lemden gelen bu ses, sana sa nefesi verdik, dar k, kendini halka gster, diyordu. eyh bir zaman dnceye dald. Bu sesten maksat ne idi? Bir imtihan m? Ne istediimi snamak iin mi? ikinci defa daha heybetli bir ses nlad: Vesveseden vazge! dedi, dar k, halk arasna kar ki sana sa nefesi verdik! eyh, biraz murakabeye varmak istedi, maksadn ne olduunu anlamak iin dnceye dald. Fakat nc defa daha sert ve keskin bir ses: abuk dar k, durmadan yerinden frla! diye grledi. eyh dar frlad. Bayram gn idi. Badad'n kalabalna kararak yrmeye balad. (M. 303) Ku eklinde eker helvas satan bir tatlcya rastlad. Ku ekeri diye baryordu. u helvacy bir snayaym dedi. Ona seslendi. Bunu seyreden halk acaba eyh ne yapacak diye hayretle bakmyordu. nk eyh helvadan uzakta idi. Ku eklinde yaplm olan helvay tabaktan ald elinin iine koydu, ona fledi. Kuran'da buyurulduu gibi, "Size amurdan ku eklinde bir mahlk yarataym,"(K. 3/43) yeti gereince kuta bir kmldanma oldu, derhal eti, derisi ve kanad belirdi ve utu. Halk hep birden toplanm o kulardan birka tanesinin utuunu seyretmilerdi. eyh halkn bu kalabalndan, karsnda secde edenlerin, hayranlarn gsterdii sayg ve sevgiden sklmt. Krlara doru yolland. Fakat halk peine taklmt, her ne kadar gelmeyin bizim iimiz halvet yaamaktr dediyse de, yine arkasndan ayrlmadlar. Krda uzun mddet yrd. Yarabb, diyordu bu ne keramet idi ki, beni hapsetti, aciz brakt? O srada bir ilham geldi, onlara kar bir hareket gster ki, geri dnsnler, diye dnd. eyh karnndan bir yel kard, halk birbirine baktlar. Hep birden onu inkr anlamnda, balarn sallayarak uzaklatlar. Tek bir kii kalmt, o gitmiyordu. eyh ona niin teki arkadalar ile birlikte dnmediini sormak istedi. Onun niyazndaki parlaklk ve inancndaki aydnlktan eyhe utan geldi. Belki eyhi bir heybet kaplad. Btn bu hale ramen sebebini sordu. Adam u cevab verdi: Ben nce o yel ile gelmedim ki, yine ayn yel ile gideyim. O yel, bu yelden daha iyidir bana gre. nk bu yel ile mbarek zatnz rahata kavutu. Halbuki o yelden zahmet ve strap duydunuz. Ne dostlar vardr ki, bir sz ile dostlarn straptan kurtarrlar. Dostun mazeretini kt hayale kaplanlara anlatarak hem dostlarn rahata kavutururlar, hem de kendileri rahat ederler, Bir bakas da bir iki lkrdy esirger, dostu sz ile bomak ister. Nihayet bu szn gemiyor mu? Bak ki bu sz m, daha olgun bir szdr, yoksa teki mi? Bu mu daha tamam szdr? Yoksa teki mi? Eer bu sz daha olgun ve daha tamam ise, br bir ey deildir. Bu szn karsnda yaplacak i ancak onu dar atmak ve bununla kendini doldurmaktr. (M. 304) Devlet de bundadr. Kendi szn hep ileri srme ki, daha olgun olan szleri uzaklatrmasn! O eksik sz anmak bu olgun szn anlmasna engel olur. Bundan yani iyi szden dem vur; ondan, kt szden dem vurma! Sizin niannz syleyen ve size ulatrlan szlerden bahsetmemen. Ey hoca! unu da sylemitim ki, O btn ululuu ile bizim nktemizi dinlemekte ve iitmektedir. Size yaraan imdi susmaktr, dedim. Olaki tekrar bir yol bulabilirsiniz. O yol tozlarla doludur, dedi. Baka biri de, o tozdan geer ama henz eri konumaktan vaz gememi; o konuda henz dem vurmaktan geri kalmamtr. Dedim ki; imdi bizim mazeretimiz var. Vaaz etme sras geldii vakit bize haber verin, iimizi temiz tutalm. Tekrar sze balad: Alaeddin Honc falan eyhden yle nakletti ve dedi ki: Bizim Hak yolunu aradmz sralarda idi, bir derviin hizmetini gryordum. O syledike ben de dudam kmldatyordum. Dedim ki, yle bir vakit olur ki o dervi

ykselir, bilgide, grenekte olgunlar. Ama ona sormaldr ki, ben konutuum zaman o konumaz m? O zaman ben mahrum olurum. Diyelim ki olgunlamam olsun niye susturaym? iitmitim ki, konumak can ykmak, dinlemek can beslemektir, dedi ve sze tekrar balad: Kendi kendime dedim ki, yz gn iinde iyi hale getirdiimiz, dzelttiimiz eyleri o bir lhzada alt st ediyor, ilve ettim: Bizim yle bir yularmz vardr ki, onu ekmeye hi kimsenin kudret ve cesareti yoktur. Ancak Allah Resul olan Hazret! Muhammed eker. O da hesap ve l ile hareket eder. Dervilik gururu bama vurup da sertletiim zaman ipimi asla ekmez. Nasl ki sofi elbisesini yrtt denildii vakit, meclisten biri sormu: Allah kitabnda elbise yrtmak var mdr? Sof u cevab vermi: Allah kitabnda ayaklara ve boyuna mesh etmek var mdr? Bykler hep cebir tarafna giderler, ama bu ariflerin yolu baka yoldur. Cebir inancas dnda bir ho nkte vardr. Allah sana kaderiyeci demitir, sen kendine niin cebriyeci diyorsun? Allah, sana kudret sahibi diyor; sana kaderiyeci diyor. nk emir ve nehy'in gerei, vaadin ve korkutmann icab, Peygamber gndermek, btn bunlar kaderiyecilik inan casn destekleyen eylerdir. (M. 305) Cebir hakknda birka yet vardr ama azdr. O kul ynnden gelir, kul da pek abuk hak tarafna gitmektedir. u yetteki mna nedir? Allah ar stne ykseldi" (Th sresi 5). Bir padiahn olu vard, ocuklar nemli bir i iin sefere kacaklard. Babalar onlara birka gn, belki de st ste on kere vasiyette bulundu: Yol zerinde falan kale vardr. yle bir kaledir. Oraya varnca Allah Allah diyerek gein, asla o kaleye girmeyin! Padiah bu d vermeseydi, oullarnda, belki de o kale tarafna bakmak iin hi bir merak ve heyecan uyanmayacak, geip gideceklerdi. Fakat bu srarl tavsiyelerden onlarda gizli bir merak ve heyecan uyand. Acaba bu kalede ne var da babamz bizi bu kadar srarla oraya girmekten menediyor. "Kii yasak edilen eye dkndr" derler. Kaleye geldikleri vakit hikye malmdur: Bir duvar grdler zerinde padiahn kznn resmi vard. Grr grmez k oldular. Gidip babasndan kz istediler. Padiah emir verdi: Bunlar gtrn, ii kesik balarla dolu olan hendei gsterin. Byk ehzade, ben gideyim oradan nian getireyim diye iddia etti ama aciz kald, onu da ldrdler. Ortanca da bylece kurban gitti. Sra kk kardee gelmiti. O da ayn sevdada idi. kzn babas, eer bakalarndan ibret almadnsa, kendi kardelerinin akbetinden de mi ibret almadn? dedi. Olan u cevab verdi: iir: Akta sabr yeterli deil, Sabr feryada yetimiyor. Sabrl olmak ho bir erginliktir ama Gnl hi kimsenin ferman altna girmiyor. art kotu, kz istemekte srar etti kzn dads, olann bu iten sevgisini anlaynca gnl yumuad ona klavuzluk ederek altndan bir kz heykeli yaptrmasn, iine girerek saklanmasn syledi. Bu kz, hile ile kzn bulunduu kke gtrld. Geceleri halk uykuya vardktan sonra yeni sevgililerin ak klar ile dalan gece uykular yerine ak lezzeti fasl balyordu. ehzade gece kz heykelinden dar kyor, mumlar yanyor, araplar dolanyor; kzn kvrck salar (M. 306) sevgi arab ile slanyordu. Gndz olunca baz nianlar gryorlard, ama ortada hi kimse yoktu. Olan bu vuslatn bir nian olarak, kzn bir bileziini ald. Babasna kzndan nian getirdim diye gsterecekti. Halk onda hi bir nian ve almet grmeden de gerek ve samim sevgisine vurulmu, ona iten balanmt. Aralarnda eer padiah ona kastedecek olursa, engel olalm, biz de padiaha kastedelim dediler. nk ok sevimli bir genti. i haber alan ehzade buna lzum yok, dedi. Ben dorudan doruya nian gsterirsem, zaten Padiah lr, siz de ayandan tutar dar atarsnz.

Padiahn yanna girince, nerede nian? dedi. ehzade cevap verdi: Getirdim, getirdim ama, sen, vezir ve ben, her mz halvete ekilelim; sana yle bir nian gstereyim ki, akln bandan gitsin. Bunda hi bir phe, zan ve yanl bir dnce kalmasn, sana tamamiyle yakn hasl olsun. Halvete ekildiler. ehzade kzdan ald ba rts, yzk ve baka armaanlar ortaya att ve onlara gsterdi. (Bu hikye Mesnevi'nin altnc cildinde sonu gelmemi olan Kale ve ehzade hikyesinin asldr. Mevlna'nn son gnlerinde mizacna arz olan hastalklar yznden kendi deyimince "Sz devesi bir daha kalkmamak zere km, artk hikye de bu yzden eksik kalmtr. ems'in ksa bir zetini verdii hikye bu suretle tamamlanmtr. ()) iir: Gam, senin ltfn ile sevin iinde kalr, mr, senin iltifatnla sonsuzluu kazanr. Ak, her ne kadar zamann bels ise de hotur. Bu arap ba anlaryle doludur, ama yine de hotur. Ak ile uramak ok etin bir itir ama, Senin gibi bir sevgili ile gnl alverii pek tatldr. Bir eyh grdm etrafna akn ve dalgn bakmyordu. Beni ve bakalarn hayretle szyordu. Ban nne edi, biraz sonra arka arkaya secde ediyor daha sonra yerlerde yuvarlanyor, pabucunu bana vuruyordu. Ona dedim ki; Temaa ancak Ay tamam grenlere yarar. Ondan bir paray grmek geri sana hayret verdi ama tamamn grmenin zevki derecesinde olamaz. Sa kaldn mddete ecel mnadisi gelmeden nce al, iitiyor musun bu mnadi ne sylyor? Minarenin bandan yle sesleniyor: Birini ehirden dar atyorlar, abuk dar atn, (M. 307) eer atmazsanz ehir halk btn evlerini brakp kaacaklar. Musa Peygamber, (Allahnn selm zerine olsun) o yce mertebesi ile Hzr Peygamberden, onun yoldalndan kendi peygamberlik sfatn olgunlatrmak iin yardm diliyordu. Tki bununla baka bir gzellik daha elde etsin. Tvbeler ediyordu. Gerektir ki, dervi btn mr boyunca bir kerre tvbe etsin ve ettiine piman olsun da niin u hatal i benim yioluma rastlad diye zlsn. Gerektirir ki, iimizdeki hesap soran kuvvet dar ksn. Bana perde olacak bir eyin karma kmamas iin kendimi nasl koruyaym? Haydi o kuruntuyu iimden ataym, ama daha fazlas gelir, beni uratrr. Kendimi savunmaya, kendi iimle uramaya imkn bulamam. Kedi benden eti kaptktan sonra hep onu yakalamakla urar, o saatte et yemekten vaz geerim. Ne mutlu Farsa Kuran ve kutlu konuan, temiz ilhi ilham! Bir aralk bir mahalleden geiyordum bir alg sesi iittim. Biri dervi diyordu, teki sema diye srar ediyordu, i pek nazik bir duruma girmiti. Saz balamt. Anszn azmdan u szler frlad: Ne gr ne iit. O anda yle yaptm, onlardan bir tarafa ekildim. Bu tuhaf bir itir, bakalarnn yannda keramet ve mucizedir. nce fakihlerle dp kalkmaz, hep dervilerle otururdum. Din bilgini geinenler dervilie yabancdrlar derdim. Ama derviliin ne olduunu anladktan sonra onlarn nerelerde oturduunu grdkten sonra imdi dervilie meylim kalmad. Fakihleri bu dervilerden daha stn tutuyordum. nk fakihler bir kerre zahmet ve meakkat ekmilerdir. Bunlar ise ben derviim diye yan izerler. Nihayet dervilik nerede? Btn ulu Peygamberler, dervilik ak ile yanp yaklmlardr. Mtis Peygamberde, "Yarabbi beni Muhammed mmetinden kl," diye feryat etmitir. Muhammed mmeti olanlara gre, her kssann, fkra veya hikyenin bir z ve nktesi vardr. Hikye ve fkra da bu nkte iin anlatlr; yoksa bykler can skntlarn gidermek iin hikye yolu ile konumu deildir ki maksatlarn o hikyede belirtsinler. Bununla beraber, "Susan selamete erdi" derler. Bykler yannda da susmak yarar.

Beyit: (M. 308) Gen delikanlnn aynada grd eyleri, Tecrbeli Pir, pimi tulada grr. Birisiyle konumann manas yle olmal: Senin gznn nnde ve gnlnde sanki bir perde var, ben de onu kaldraym dncesi ile konumal ve mecliste niyazsn olmaldr. Koca karlarn detlerini benimseyin! nk onlara gre, hepsinden evvel Fahri Raz ve onun gibi yzlercesi gerektir ki, kendilerinden bir dilekte bulunan kadnlarn ba rtlerini dzeltsinler, onlardan nerek sz asnlar. Ama o ba rtsne de yazk olur. eyh Ebu Mansur'un ok yakkl bir ocuu vard. Bir delikanlnn gnl ona kaymt. eyhin bu sylentilerden haberi yoktu. Halbuki eyhlerin gnl yalnz d duygular yolu ile haber almaz, belki vahiy ve ilham yolu ile de haber alr. Nasl ki, "Onun kula ve gz olurum ", 'Allah nuru ile grrGrdn kalbi yalanlamad" (Necim sresi, 12) anlamndaki yetlerde de byle iaret buyurulmutur. iir: Felein btn hallerini bilirler, Onlar ki gerei arayan ve yol gsteren erenlerdir Fakat gzel huylar dolaysyla kimsenin perdesini yrtmazlar. Sanki, zamanenin gidiini onlar yrtyor. Allah huylar ile bezenin: "Sevgili Peygamberim! phe yok ki sen en yce huylarla bezenmisin!" (Kalem sresi, 4) Beyit : Geinme srasnda halk ile ol, onlarla ho gein! Allahnn yumuak huyluluuna zen irkin eyleri at! Seven delikanl, ak atei iinde eyhin yanna geldi. Ben mrid olacam dedi. eyh de kabul etti. Onu kendi yaknlar ve gvendii insanlar arasnda brakt. Gizlice diyordu ki: Bu delikanlda hem byk bir cevher var, hem de byk bir utangalk. Ben iki halini de bilmekteyim. Bunu size de gstereceim. ocuu ieriye, halvete armalarn emretti; delikanly gizli bir yerden gzetlediler. Bir gece ocua saldrd ve nihayet ocukcaz ldrd. Hemen dar kmak istedi, kaacakt. eyh dervileri uyandrd, onlara yle dedi: Falan mrit yle bir harakette bulunmutur, kamak istiyor biz onun yolunu kesmiiz kapy bulamaz. (M. 309) O imdi her taraf duvar gryor. Korkulur ki d patlasn. Gidiniz, ona deyiniz ki, eyh seni istiyor, yaptklarn da biliyor. Nasl ki: "Bana her eyi bilen ve her eyden haberi olan Ulu Allah bildirdi", (K.66/3) buyrulmutur. Derviler geldiler, kapy atlar, oday kan iinde grdler ama bir trl feryat etmeye cesaret edemediler. nk eyhin iaretinden korkmulard. Delikanly eyhin yanna getirdiler. eyh glerek neeli neeli ileri doru yrd, kolundan tuttu kendi hrkasn srtndan kararak ona giydirdi, getirip kendi makamna oturttu. Ona, senin iin zaten u bir tek perde kalmt ki, bu makama eriesin, dedi. Her insanolunda bir benlik vardr, insan sonunun neye varacan nceden grse idi, hi benlik davas eder miydi? Muhakkak ki saknrd. Ama nceden sonunu gremedi. te Peygamberlerin sultan ve sonuncusu olan Hazreti Muhammed'in (S.A.) stnl buradadr. Ak, benliini sevmek sevdasndan kendini kurtarrsa sevilen ve istenilen sevgili de benlik sevdasndan vazgeer.

iir: Her ne derlerse onun iyz budur. ululuk artk lmtr. Dirilik de budur. Arapa iir: Fakat kalbim alad, alamaktan yle cotu ki, O da alad, ona dedim ki, stnlk ilk davranandadr. Eer imdi alayacama, ocukluk ve genlik alarmda alasaydm. Sadi'nin ba iin u pimanlktan nce nefsimi ifaya kavutururdum. stnlk ilk davranandadr, szndeki ilk davranan ile ge kalann anlam udur: Sevgili iin ilk az hazrlayp saklayan ilk davranan demektir. Ge kalsa bile yine nceden davranm saylr. Parmanda yzn evirirken Peygambere yle hitap olundu. "Bizim sizi bo yere yarattmz m sanyorsunuz?" (K. 23/117) Bana, bir yabanc yz kere de vursa, hi bir ey demem, ama o biricik sevgiliden bir kl ucu yakalayaym o rahmet ve efkattir. Nasl ki Hallac Mansur vak'asnda bakalar gkten buz yadndan bahsetmilerdir. Hal ehli olan bir kiiden nakledilen bu hikye ise daha hotur. Derler ki: Hallac astklar zaman eriat ulularnn ferman yle idi: Halla daraacna ekilince Badat halkndan her biri ona bir ta atacaktr. Herkes bir ka mancnk ta atmakla beraber (M. 310) dostlarn da bu ie zorlad. aresiz herkes buna katld. Arada ta yerine bir gl demeti de atlmt. Halla derin bir inilti kard feryada geldi. Bu hali seyredenlerden birihayretle ondan sordu: Niin o ta yamurundan hi bir ses karmadn da bir gl demeti atlnca inledin? Bilmiyor musunuz ki, dedi,sevgilinin cefas ok etindir. Adamn biri yllardan beri kendine bir mrid aryordu. Her kimi iitse koard ama hi bir kap almyordu. Bir gn ban bir tula stne koyarak uyudu. Aradn dnde grmt. Uyannca hemen tulay pmee balad; koltuuna kstrarak her nereye gitse asla yanndan ayrmaz,o olmadan namaz klmaz, misafirlie onsuz gitmez, ba salna, dne hatt uyumaya hep tula ile beraber giderdi. Hastalkta bile dar karken tulasz durmazd. Biri gelse de kendisini vmek istese derdi ki: Bunu nce benim u tulama, u cevherime syle! Yanna bir ziyareti gelse de el skmak istese, nce elini u tulaya sr,derdi. Bu nedir? diyenlere, bulunmaz bir eydir, ancak iyi kiilerde bulunur, fena kiilerde bulunmaz; otuz sene idi ki bir eyi kaybetmitim, dn gece bam bu tulann zerine koyunca onu tekrar elde ettim, derdi. iir: Ey sevgili! Ey can! Gnlm buna nasl inanr ki, Sana kavumay asla ummazdm! Gamdan uzaktm, felek bu halimi beenmedi, halbuki, Bana seninle gemeyen zaman daha hotu. Ne kadar uzak, ne kadar uzak! Sana sonsuz mr m versinler? Ben gryorum ki lm yabanclkla dolu birj lemdir.Btndostlarma sonsuz mrler diliyorum: Ondan baka dua etmiyorum. Hele sana ki, bizim hem dmz hem iimizi besledin, yetitirdin; senden bize binlerce faydalar ulat. Ama benim bu haberimden hayret ettinse ben hakkn sfatym, benim sfatm da onun sfat demektir. (M, 311) Benim bilgim onun bilgisi ve onun sfatdr. Derler ki; Allahnn yumuak huyluluu ve sabr vardr. Her sabr yz yl, bin yl srer. R b a : Ey ay paras, dodun ve parladn,

Kendi feleinin evresinde salnarak gezdin! Bilirsin ki, can ile beraberdin, Anszn battn ve grnmez oldun. Arapa beyit: Veki'a beni korumamasndan ikyet ettim, O da gnahlar terk edeyim diye beni uyard. Herkesin kendine gre bir gnah vardr. Birinin gnah sarholuk, yaramazlktr, onun haline uygun der. tekinin gnah da Allahdan uzak kalmaktr. Bir fke vardr ki, zaman zaman ayaklanr, bazan da gizlenir. Onun ii gizli kalmaktr. Ama canl olan bir mahlk su ilemekten nasl kendini korur? nk buras onun yeri olduunu bilmektedir. Msra: Nihayet kedi delik balarndan ayrlmaz. ok zahmet ekmi, Kuran' ezberlemiti. Ama hl arzusu vard. En iyi

Bir ge'n Kuran renmek istiyordu.

Kuran okuyan retmen kimdir? Diye soruyor ve Allahya yalvararak Kuranuzman veAllah adam has kullardan bir retmenle tantrmasn diliyordu. Anszn Badat'ta bir retmen haber ald ve derhal yanna gitti. Ezberindeki her yeti ona tekrar ediyor o da yle oku byle oku diye dzeltiyordu. Kuran rencisi bakt ki mrn bouna harcam, ie yeniden balamak gerekli. Ne olursa olsun dedi, renci, retmene kar u art ileri srd: benim babamn adeti her sahife iin bir altn vermektir. retmen, peki, dedi. Gen renciye Kuran'n srlarn retiyor, o da, altnlar gnl holuu ile veriyordu. Ama bir gn geldi ki verecek altn kalmad. Baba zlyordu. O srada bir ihtiyara raslad, zntsnn sebebini sordu, ahvali anlatnca ihtiyar gld. Onu evine gtrd, misafir etti. Baba (M. 312) cannn skntsndan yemek yemiyordu. ihtiyar sizin o retmeniniz benim olumdur.dedi, senin verdiin altnlar da u halnn altndadr. Olumun altna ihtiyac yoktur. Hazret! Peygamber, "Kuran' gzel ses ve ahenk ile okumayan bizden deildir," buyurmutur. Bizim altnmz Kuran'dr, mlkmz, kuvvetimiz ve varlmz Kuran'dr. Biz Kuran' byle renmedik ki ondan baka bir eye muhta olalm. Bu ancak seni snamak iindir, ite bak btn paralarn buradadr al dedi ve oradan ayrld. Eer o hatray kendinden uzaklatrmam olsaydn de muhta olmazdn ve zahirde senden kpr gemez bir merkep spas istememize bile lzum kalmazd. Onu srersin, glgeden kaar, kpr zerinde ayaklar titrer, dnyay canna balar, gerektir ki biraz yk tasn. Onu burada snayn. Eer kpr geerse ne iyi, yoksa hemen geri gndermeli. nk o bir aralk seni yol ortasna kadar gtrr, ama arkadalar kpry getikleri halde o gemez. Geri dnmeye imkn yok, ileri gitmeye imkn yok. ite onu burada tecrbe et kf, anlayasn. Nasl ki Kuran'da "Her eyi bilici olan Allah onlarn imanlarn snar," (K.60/10) buyrulmutur. eyh ayva yer; vah eyhim, vah mridim! dersin ama o senin mridin deil sen onun mridi oldun. O sana Yasin okuyor. Sen ona ne yapaym diyorsun! O teslim damar kayboldu ama altn damar yerinde duruyor. Sen kayboluyorsun, altn damarna kayp diyorsun. Toprak vardr ki, iinden altn karrlar ama o yetim incinin oca, madeni belli deildir. Kuvvetli ihtimale gre su iindedir. Bezirgann biri btn maln harcad elli defa memleketinden darya sefer yapt. teki bezirganlar da onun paras ile etraf dolar, ticaret ederlerdi. Ancak bakalarnn paras ile ticaret edenlere falann sofras seferdedir, derler. Bunlar paralarn dalglara yedirirler, bir yetim inci karmak umudu ile durmadan para harcarlar, dalglar da batp kmaktan aciz kalrlar, sedefleri dar karrlar, ancak iinden bir ey karamazlar. Beyit: (M. 313) Bana senin akik gibi dudan gerek, ekerin ne faydas var? Bana senin cemalin lzm, kamerin ne yeri var?

Dalg nihayet iin sonuna bakar, hi olmazsa ayamda bir pabu kald, der. Hele bir kere daha dal, olaki o yzbinlerce para deerinde olan sedefi yakalayabilirsin. Hazineden anlayamayan yalnz onun szn iiten ve gren kimse iin hazine ancak bir armaandr. Hatra gelen bir eyi yapmamak veya geciktirmek nedir? Gecikme, ancak eein kprden gemedii zaman olur. O zaman onu kovarsn! Derler ki: Ayakyolunda Allah adn sylemek gerekmez: yava da olsa Kuran okumak yaramaz. Ama bugn kendimden ayramadm iimdeki pislikleri ne yapaym? ah bu attan aa inmek istemiyor, askerini toplam, eytan onu nne katm, yardmc gibi kullanyor. ah ise, o muhakkak Allahdr diyor. nk eytan, Allah klnda da grnr ki, kendisini kabul etsinler. O adama dedim ki, eytan nasl Allah klna girebilir. Onun kitabndan yz Bayezid'in knyesi okunur. Yenini aa sarktsa yz Ebusaid (Eblhayr) dklr. Onda hem ruhani, hem de cisman kudretler vardr. ehvet nereden geliyor? Ancak bir kimsenin yzn kapyan u zmrenin zihnini bulandrr ve der ki: Kendini gster de hatrndan u dnceler ksn. imdi bunlarn hizmetini ancak anasndan ve babasndan grm olanlar yerine getirebilirler. Beyit: Ana ve baba, evltlarn incitmezler ama Akl ve ruh velilerdedir. iir: Ey sabah rzgr, elinden gelirse bir gececik onun yurdundan ge! Gnln isterse, benden onun tarafna bir selm gtr. Gnlm orada grrsen, de ki, vuslat sana haram olsun! Ben bylece senden uzakta, sen ise hep onunla diz dizesin. Eer oraya yetiebilirsen aheste git, yava yr! T ki, zlflerinin kvrmlar dalp da birbirine karmasn! Rubai: (M. 314) Yel esti, gl yapraklan mey tiryakilerinin balarna sald. Yr geldi meyler dostlarn kadehlerine boand. O smbl (salarla) gl (yanaklar) atlarlarn neesini kard. O mest nergis (mavi gzler) ayklarn kann dkt.

Rubai: Ak, bizim lmze gre bamzda deil iin garibi bizim ykmz bineimizin yknden daha ar Dilberlerimizin cemali, gzellii sz konusu olunca, Biz ona lyk deiliz, o da bizim dengimiz deil.

R ba: Gnl ararsam, senin semtinde grrm, Can istersem, salarnn kvrmlarnda bulurum. ok susuz kalrda su iersem, Ksede yznn hayalini grrm. Rba: Bundan daha perian gnl hali olur mu? Yahut bundan daha basz, sonsuz bir olay var m? Alemde hangi mihnete uram zavall var ki, Bundan daha ba dnm, bundan daha akn olsun. Beyit: Ey cihann can, lmek ne hotur, Hele kl senden, gerdan da benden olursa! Alemin gzelliklerine deer bimiler her biri iin u kadar deer vermiler. Ey sevgili can, acaba bu hoa gitmeyen irkinin deeri nedir? iir: Diyorsun ki, benim mahmurluumdan yzlerce kp paralanr, Acaba bir koku almadn m ki, bu derece sarho oldun? Rubai: (M. 315) Ey gnl git sonunu dnenlerden ol! Yabanclk leminde yakinlerden ol! Sabah rzgrna binip dolamak istersen, Dervilerin bineklerine ayak topra ol! "Gklerim ve yer yz beni kapsayamad. Ama ben bir imanl kulumun Gnlne sdm", anlamndaki kutsal hadis malumdur. Bir aralk falan kimse aka kfr sylyor, halk yoldan karyor, dediler. Bir ka kerre bu isnad tekrarladlar. Halife ie ehemmiyet vermedi. Bu sefer de adam bir alay ayaktakm ile dost olmu, bunlar doru yoldan saptrm dediler. Bu senin hakknda uursuzluk getirir, senin anda aka kfr sylensin. Muhammed dini harap olsun, bu olur mu? diye Halifeye tekrar srarda bulundular. Halife, adam sarayna ard, yz yze gelince, bunu Dicle'ye atn dedi. Ayana bir desti baladlar. Gtrrlerken Halifeye sordu: Benim hakkmda bu cezay neden reva grdn? Halife halkn maslahat icab (Mslmanlarn selmeti iin) seni suya attracam, dedi. Adam o, halde benim maslahatm iin benim selmetim namna

halk suya at, dedi. Senin yannda benim o kadar itibarm yok mu? Bu szden halifenin iine bir korku dt, adama acd. Dedi ki: Bundan sonra, benim yanmda o ne derse yle yapacam. "Allah ar zerine hakim olmutur" anlamndaki yeti erh eden gerektir ki, "Nefsini bilen, Rabbini de bilir," nktesini de anlatsn. Bu szde gizli bir hazine vardr. Aklansn da hi anlalmayan bir taraf kalmasn. nk nefsi ile alverii olan kimse ne kendini ne de bakalarn dzeltebilir "EY RESULM! Sz istersen ak konu o gizli ve kapal her eyi bilir" buyurulmu. (Th sresi, 6) Nefsin yeri ancak ayak altdr. Muhammed'de (S.A.) Ahad'i (tek Allahy) bulabilirsin ama Ahad'de Muhammed'i bulamazsn! Sofi evden dar kar, hrkasnnyenine bir dilim ekmek yerletirir. Yzn o ekmee evirerek: Ey ekmek der eer baka bir ey bulabilirsem elimden kurtulursun, yoksa zaten elimdesin! Onlar hep Ahad'e uyanlardr, biz de Muhammed'e (S. A) uymuuz. sterse Kabe'nin damna gtrsnler, hayr deriz. Muhammed'e uymak daha dorudur. Bu, Kbenin damnda namaz klmaktan daha stndr. Gizli benlik duygular onlar balamtr. Bir eyhe dedim ki: Allah seni (M. 316) cehenneme atsn! Keke, dedi: o zaman, bendeki nurun Cehennem atei ile ne hale geldiini, Cehennemin de benim nurumla nasl karardn grm olurdum. Bahsi geen ehzadeler hikyesinde de byle oldu. kz heykelini grdler, ama iindeki ehzadeyi gremediler. Yoksa kimbilir onu nasl ldrrlerdi. (Mahkemede) hasm tarafn suunu aka sylemesi seksen tank dinlemekten daha iyidir. "De ki, hangi ey en byk ahadettir; de ki Allah grcdr," (K. 6/19) szlerindeki hikmete bakalm: Kuran tefsiri yapyoruz. Derler ki: Hi bir Mslman, (tanmad kimseye) bu zndktr der mi? Kendi mektuplarn okumazlar da falan kfir oldu derler. Evet kfir idi, mmin oldu. Zeyneddin Sadaka dedi ki: Balarmz eelim, huzura murakabeye varalm. Bir parmak mesafe iin yoldan kadn. Bundan tesi ssz llerdir. Bir parmaklk yoldan, Aksaray'dan Konya'ya geliyorsun. O bir parmaklk yoldan geri kaldn!-st taraf yokluk ldr. Ancak yolu ara, sor yol bu mudur? diye aratr. Dikkat et ki, o artc urular birer hrsz olmasnlar. Sen nazar ehli ol, doruyu eriden ayr! nk yol arada bir takm dallara ayrlr. Biri bu yoldan gelir teki o yoldan gider, sen doru yol tarafn koru. Konya'ya eritikten sonra bakaca dnceye lzum yoktur. Orada adil bir Sultan vardr, kimse kimseye zulmetmez. Kutsal hadiste "Lilahe illallah inanc benim kalemdir. Her kim benim kaleme snrsa selmette olur," buyurulmad m? Her kim bu tevhid kalesine bu Lilaha illallah hisarna girerse, bir ey sylemez. Ama her kim ancak bu kalenin adn syler de geerse, o bir eyler anlatmak ister. Kalenin adn sylemek ok kolaydr. Benim dilimle ben kaleye girdim veya am'a gittim dersen, bir anda semalar ve yerleri dolarsn; Ara, Krsiye ykselirsin. Hazreti Muhammed (S.A.) "Tam iten ve gnlden Lilaha illallah diyen mmin Cennete girer," buyuruyor. imdi sen otur da syle: O, birdir diyorsun. Sen kimsin? Sen alt binden daha fazlasn! Sen bir ol! Yoksa onun birliinden sana ne? Sen yz bin zerresin ki, her zerrende bir heves, her zerrende) bir hayl tayorsun. Niyetiyle gnlden, akl ile tam iten ballk gsteren cennete girer. Bunu yapabildi ise Cennete girer, yolundaki vaade hacet yoktur. Bunu yapabildi ise Cennetin tam kendisidir. O. Bunu kimin yannda syledi? derlerse gerektir ki biraz kerem etsinler. Halk (M. 317) daha isdidatl olsun. Bununla beraber vaizin tlerini o kadar ok tekrarlama ki halka soukluk gelmesin, ileri ya ak szlerle konuursun, yahut yedi renkli hrka ile! Tahkik ehli kiilere feryad yarar, bunu bilmek lzmdr. Yedi renge boyanm, secdeye kapanm insanlar gryorsun. Ey eyh sana renkten syrl, vaz ge dediler! nce tekkede de anlayl olmuyorlar. imdi dar kaym, brakmazlar. Bir kerre derghn, tekken var ama o doann ah, ya kafestedir yahut kafesten kamtr. Kafes demirden olmal ki ku utuu 'zaman huy huy etmeyesin. Burada huy huyun ne yeri var? yani ku utuktan sonra gel gel demek neye yarar? Bir zmre vardr ki, buyurun herkes ban dizleri arasna koysun, bir zaman murakabeye varsn, derler. Bundan bir mddet sonra biri ban kaldrr, Arn, Krsi'nin yceliklerini-seyrettim, der. Baka biri benim nazarm Ar de Krsiyi de

geti, fezadan sonsuz boluklara daldm, der. Baka biri de ben yer kznn srtn, denizde bal seyrediyorum. Hatta bu kz, bal koruyan melekleri gryorum der. Ben her grmde kendi arklmdan, zavalllmdan baka bir ey gremiyorum. Ben, iki ayandan aslm bir ku gibiyim. Evet aslmm, aslmm ama sevgilinin tuzanda aslym. Artk kime hogeldin diyeyim? Ben zaten bunu istiyordum. Ben i istemiyorum, iki trl maden istiyorum! Altn ve gm madeni, belki de madenden de mekndan da kurtulma yolunu aryorum ki, ondan bakas benim iime yaramaz. Nasl ki bakalarna yoksulluk yaramaz, onlara varlk yarar. Ancak insan hakka gtren de yoksulluktur. Haktan bakasndan karan yine yoksulluktur. Yani bir yoksulluk da vardr ki, insan Haktan karr, halka gtrr. B ey i t : Glden deil dikenden holananlara Mimber yaramaz daraac yarar. iir: Ey sevgili bak bir kere candan pek az bir ey kald Bugn biraz daha derdimi ek! Ancak bir afak vakti kald Gzel yanann renginden gl fidan gibi boyundan,sanki (M. 318) Gl ter iinde kald, ay da sknt iinde... Artk altnm gmm kalmad, bizden ne gtrebilirsin? Akmdan hatra ancak kapnda bir altn tabak kald. Gnlm dava ettin ama, yolunda canm da feda ettim. Bundan daha byk sz olur mu? zerimizde bir hakkn kald. u bir ka gn de bari bizim zahmetimizi ek! nk mrmzn defterinden tek bir yaprak kald! ehrimizde hatr saylr bir zahid vard. Bir gn krlara doru yolland. Anszn bir kye geldi. Zahid ve mridleri ok yorulmu ve ackmlard. Kyller, abucak evlerine kotular, kuzular evirdiler, kebaplar hazrladlar, bir ok arlamalar oldu? Kyn hocas kotu. Zahidin nne ekmek ve yourt getirdi. ok a olduklar iin itiha ile tatl tatl yediler. Gee yarsndan sonra gelen kyller de kebaplar yaptlar, sofralar dediler. Fakat Zahid ne yapaym dedi artk itaham kalmad. Kpeklere verin, yiyebildiinizi yiyin, yiyemediklerinizi de kpeklere dkn. Brakalm yesinler bunu, yarna brakmak olmaz deyince kyller eyhin meclisinden ayak ektiler. Bu adam bizi daha ne zamana kadar aldatacak diyerek, kh nazlanarak, kah inkr yoluna saparak ondan ba evirdiler. eyh onlarda bir bozukluk grrse bunu kendi tarafna eker. nk eyhin rahmet ve efkati, sonsuz rahmete bitiiktir. Eer eyhin onlara kar meyli kalmazsa bu sefer onlar eyhe itibar etmeye balarlar; o da i byledir, der gider. O, kaba tabi atl deildir ki, herhangi bir sebeple ne gesin. Belki ancak Hakkn iareti ile ileri atlr. Mutluluk o kimsededir ki, bir sebeple ve maksatla bir eyhe balanmtr. nk birzaman olurki, anszn o balant artk bir karlk beklemeden olur. (M. 319) O zaman kendilerinden de sebepten de vaz geer ve yle syler. Rubai:

Biz hi bir hesaba smayz. imiz ok, ama ney gibi iimiz botur yi bakar ve kendimize gelirsek, O zaman anlalr ki biz, hem bizden eksik, hem de biziz. Ahman biri daima karlar toplar, getirir su iinde saklard. Eer kalrsa, ondan u ciheti soracakt: sen niin bize benzemiyorsun? Her ikimiz de ayn asldanz yani sen cisimsin, ben ruhum, yahut ben cisim sen de ruhsun demedin! Baka biri bunu ben syliyeyim, dedi. Allah, Peygamberine niin "De ki, ben tek ve esiz Allahym" demedi de, u hitabta bulundu: "Ey resulm syle ki, O yani grnmeyen Allah, esiz ve tek olan Allahtr." (ihls suresi, 1) nk dedi ama, bu nk kelimesi peltek idi; Samed, ii bo karnsz demektir. Karn bo olan, olmayana dellet eder ki, o da, Samed ulu Allahdr. Bu onun eidir, o da bunun eidir. Nasl ki, kendisi saydan olmayan Ahad'de bu saylarn delilidir. Yani sayszlk da saynn delilidir.. imdi tekrar, "Nefsini bilen rabbini de bilir," szne gelelim. Nefiste phe vardr, buna batmtr Kocakarlarn detini koruyun! Yani ey sen, her ey sen! der. Madem ki her ey diyor kocakar da bu herey kavramna girer. u halde bu sz sylemek "Ben Hakkm" demekten daha iyidir. Hakka ermi olsan da, Hakkn hakikatina, i yzne eremezsin, eer hakkn hakikatinden haberin olsayd "Ben Hakkm" demezdin. Yani mridimiz ve elimizden tutan klavuzumuz diyor ki: Kocakarlarn detini koruyun szn bir kocakardan ren. Baka bir delil de Allann varl hakknda onlarn sadece "Allah vardr," demeleridir, iyi bir tlk ediyorsun ama tekinin elinde de uzun bir ney var, i o tarafta. Meneke filizlenmedike kokusu dar kmaz, ama yine menekenin iini grrler. Menekeler ldkten sonra rmak kenarnda arap imenin ne tad olur! Beyit: (M. 320) Senin gzelliin bel tuzanda bizi avlayan bir danedir. O yle bir mumdur ki, hep bizim pervanemizi yakar. Ey sevgili senin zlfnn zencirini undan dolay seviyorum ki O bizim divane gnlmzn ayana yarar. Tozlar yatnca altndaki at mdr, eek midir greceksin. eyhin biri dedi ki: Yz tane has mridim var ki alktan lsem hi biri bana bir ekmek vermez. Halbuki bizimkiler byle deil tamamyla aksinedir. eyhe dedim ki: Yz mridim var diyorsun,keke bir tek mridin olayd ve ilve ettim: Onunla da kayna, beraber ol! Kad Bahaeddin'e geldiler, dediler ki: Falan dervi senin arkandan hakaret etti, o miskindir dedi. Kad fkelendi.

Naiblerinden biri, hele bir gideyim,' greyim o dervii, dedi. Doruca yanma geldi ve sordu: Kad Efendimizi niin yermisin? Bunu nasl dndn? Ne sylemiim ki? dedim. O miskindir, demisin!.. Nihayet o miskinlerin ii ile urar. Hazreti Mustafa (S.A.) btn ycelii ile Allahya yle yalvarrd: Ey Allahm beni miskin olarak yaat, miskin olarak ldr ve beni miskinler topluluunda hasret, dedim. Bir gn baz Sahabe (Peygamberimizin dostlar) Hazreti Muhammed'in (S.A.) yanna geldiler. Burada bir kii var ki, dediler, ne kfirlerle uyuur, ne Mslmanlarla kaynar. Namaz kldn gryoruz. Oyunla ve gereksiz ilerle uratn da grmyoruz . Onda divnelerin sfatn da gremiyoruz, Aklllarn ksmetlerini arama yolundaki abalar da!.. Baka bir toplulukta yine onu anlatmaya balad. Efendimizin iine bir acma duygusu geldi. Buyurdu ki: imdi onu grn, selmm syleyin ve deyin ki: Efendimiz senin yzn grmeyi ok arzulamaktadr. Onu buraya armayn, fazlaca incitmemeye aln! Adamn yanna geldiler, nce selm vermeye cesaret edemediler. Bir saat sonra onlara cesaret geldi.

Kendisine iltifat gstererek Hazreti Peygamber'in (S.A.) selmn sylediler. Onun sevgisini, kendisini grmek hususundaki derin arzusunu akladlar. O hep susuyordu. Hazreti Peygamberin (S.A) kendisine zahmet vermemeleri hususundaki emirlerine uyarak fazla bir ey konumadlar. Bir saat sonra da adamn Hazreti Peygamberi (S.A.) ziyarete geldiini grdler. Bir aralk mecliste sessizce oturdu. O susuyor, Hazreti Peygamber (S.A.) de susuyordu. Hazreti Peygamber (S.A.) yerinden kalkt. (M. 321) Adama hem geliinde hem de gidiinde gnl alakl gsterdi. Ona "Senin zerine bir k sald, bu sana, byk bir sadr," buyurdu. Bizim medresemiz budur. Bu etten yaplm drt duvarn mderrisi byktr. Kim olduunu syleyemem. Onun mabedi de gnldr. Nasl ki baz Allah erleri "Kalbim bana Rabbimden haber verdi" demilerdir. Bayezid-i Bistami (Allahnn rahmeti zerine olsun) daima hacca gidiyordu. Vard bu ehirde nce oradaki eyhleri ziyaret etmeyi sonra da baka ilerle uramay det edinmiti. Basra'da bir derviin yanna urad. Dervi ona sordu: Ya Ebayezid? nereye gidiyorsun? Bayezid cevap verdi: Mekke'ye, Allah evini ziyarete gidiyorum. Yannda ne kadar yol harl var? ki yz dirhem. yle ise kalk yedi defa benim evremde dolan. O paralar bana ver! Bayezid yerinden frlad para ksn kuandan zd perek eyhin nne brakt, eyh tekrar sze balad. Yine sordu: Ey Bayezid! Nereye gidiyorsun? Gidecein yer Allahnn evidir ama u benim gnlm de Allah evidir. Ulu Allah hem o evin hem de bu evin sahibidir. O evi yaptrdktan sonra orada hi oturmamtr. Ama bu ev yapldktan sonra hi bir zaman buradan ayrlmamtr. Tvbe eden ve hacca gitmeye karar veren bir adam, ailesine de dua etti. Halbuki onun tvbesi daima incittii karsnn Allah'ya yalvarnn hayrl bir sonucu olmutu. nk kadncaz erken bir seher vaktinde yle birah ekti ki. nerede ise evin tavann tututuracakt. O gece kocas bir d gryordu, hemen yerinden frlad, alamaya balad, gnahlarna tvbe etti. Karsna, artk ben aile hayatndan vaz getim, yzm hac yoluna evireyim, hacca gideyim diye dnyorum ama seni byle aya bal brakmak da elimden gelmiyor, dedi. Kadn u cevab verdi: Yabanclk gnlerimizde birlikte yayorduk. imdi tam birbirimizi tanyp anlatktan sonra ayrln ne yeri var? Ben de hacca giderim. (M. 322) lde erkein ayana bir Muaylan dikeni sapland, yaraland kafile gitmiti. O umutsuzluk iinde uzaktan bir yolcunun geldiini grd. u gelen Hzir'n hrmetine Yarabbi beni kurtar! diye yalvard. Kardan gelen yolcu ayana yaparak onu kervan kafilesine ulatrd. Adam bu kurtarcya sordu: Esiz Allah hakk iin syle sen kimsin ki,btn bu iler senin erdemli davrannn eseridir. O ses karmad ve kzard, sonra yle dedi: Bunu neden merak ediyorsun? Nihayet beldan kurtuldun dileine kavutun! Hac yolcusu: Allah hakk iin dedi, kim olduunu sylemezsen yakan brakmam! Kurtarc cevap verdi: Bana blis derler. ocuklarn kitaplarnda.sana lanet olsun,diye beddua ettikleri iblis. ste blise inan besleyen, ona gvenle bakan kimse muradna erdi. Allah elisine imanszlkla bakanlar da bu halin aksine olarak Ebucehil gibi dknlk ve perianlk iinde yollarn sapttlar. Allahnn sekiz ynl gz vardr ki, hi kimse, "Ondan gizlenmeye" g yetiremez. ocuklar birbirlerine neyd-i Badad'yi gstererek, ite btn gece Allah yolunda uyank duran adam, diyorlard. neyd bunu iitince, olmaya ki onlarn zannn yanl karalm, dedi. Daha nce her gn gece yarsna kadar uyumazken, o geceden sonra sabaha kadar uyank kalmay adet edindi. Bugn olaki, imanl kiilerin inanlar, bereketi, o kimsede tesirini gsterir.Allah erleri kendilerini gizlemek yolunu aratrrlar, Allah ise bin trl yoldan kendini aklamak ister. Uyanklk nce neyd'in can gibi idi. Sonradan dediler ki, sen ok zayfsn, geceleri rahata uyumaya bak! nce daima almak gerektir. Bir mrid geldi, eyhe dedi ki: Rindler gibi geldik. eyh u cevab verdi: Allah dilerse sizi ve bizi rindlik makamna eritirir. Ey Hoca! onlarn iinde bir ey olmad iin byle rahata konuurlar. Bahtiyar odur ki, gzn, gnln birlikte balar. Yazklar olsun onlara ki, gzlerini verir, gnllerini vermezler. Sknt ve kalabalk oalnca gnl penceresi alr. Kastsz olarak biri kapy alar, .kap alr. imdi (M. 323) bak ki, ilerisi yoku olmasn! stesen de, istemesen de pencere alnca her geeni grrsn. Ama kapal olunca geenlerin seslerini iitirsin bir zevk duyarsn. Ama nereye Nereye gidiyorlar? airin dedii gibi: Tozlar yatnca altndaki at mdr, eek midir greceksin.

Bu tozlar ka defa ekildi, yatt. Grdk ki altmzdaki Arap atdr. Bu dnya evi, insan bedeninin bir rneidir. nsan bedeni de baka birlemin rneidir. Kel, kele demi ki: Bana derman bul! teki kel de u cevab vermi: Eer bende derman olsayd kendi bama srerdim. Ey Allahm, yle yap yahut yle yapma derler. Halbuki yle demek gerektir: Ey Ulu Padiah! O testiyi al, uraya koy. Padiahlar iin "Hayr, olmaz" demek kutlu der. nk o unu yap, bunu yapma diye emreder. Hazreti Peygamber (S.A.) benim elimde ne var? ben ancak Allah'elisiyim buyurdu. Allah da ona: "Sen sevdiklerini doru yola yneltemezsin. Ancak Allah dilediini hidayete kavuturur." (K. 28/56) dedi. Yanltma m yapyor? Herkese "Greceksin," deniliyor. Bunu herkese sylemek nasl doru der? Anadan doma kre "Greceksin," demek doru olmaz. Ancak yeter ki kendisinde varlndan biraz bir ey kalm olsun. st taraf hep ruh olmutur. Yani kalk, bu gn u varlk tozundan silkin! Sen kanck huylular tam olarak bilmiyorsun, erkekleri de tanmyorsun! Firavunun sihirbazlar gibi sana erkeklik kudreti balanmtr. Kancklk senden uzaklamtr. Madem ki erkei tanyorsun, (Bilki) byle hatal gren herkes erkeklie lyk deildir. Ary grmez misin, diledii yere konar, oturur. Kasap ka kere onu ete konmaktan vaz geirmek istedi ise de aldrmad. nc defasnda kafasna bir nacak darbesi indirdi, ban bedeninden ayrd, ar yere yuvarland rpnmaya balad. Kasap, ben sana demedim mi, her yere konma, diye homurdand. O bal ars insanla beraber Allahnn "Her trl meyveden yeyin!" (Nahil sresi, 71) hitabn iitmitir. phe yok ki her ne yerse yce Allahnn, "Onda insanlar iin ifalar vardr." (Ayn yet) buyurduu bal meydana gelir...nasl ki yine Ulu Allah, kutsal hadisinde "Gklerim ve yerlerim beni kapsayamad ama ben bir mmin kulumun gnlne sdm," buyurmutur. Burada Allahnn kalp, gnl dedii nihayet bir et parasdr, diyen gafil kii, kfirden daha sapkn, Isa Peygambere Allahnn olu diyen Nasran'den Hristiyan'dan daha beterdir. (M. 324) Yemekten korktuun, yapmaktan ekindiin eyleri yeme ve yapma! Ademolunun kara yzll yznden, szden ibaret olan ben de harflerle birletiim iin kara yzl oldum. Bugn beni daha ne zamana kadar yz kara brakacaksn? Mayas olan herkesin mayasn Allah elisi gelitirir, yola getirir; ama maya olmaynca neyi yola getirsin? Grdm ki, ev ve btn ehir halk onun evresinde dolanyorlar, arh vuruyorlar. Kerametleri arasnda bir nur grdm ki hi bir dille tasvir ve tavsif edilemez. Yukar baktm, evin tavann gremedim-, bana o srada babam ah ey oul! dedi ve gzlerinden iki rmak gibi kanl yalar boand. O hal iinde baka bir ey de sylemek istedi, ama az kilitlendi. Dudaklar uuklad, oradan gitti. Onun a evinde uvallarla tuz sarfolunurdu.Artk st tarafn hesap' ,et. Ama bu saltanata ramen zenbil satar, toprak stnde otururdu. Bir ka yoksulu yanna alarak onlarla birlikte yerdi. Yarabbi! derdi, ben yoksulum yoksullarla der kalkarm, i o itir ama herkes bu cinsten olsayd! Ben yleyim.ben byleyim diye benlik davasna kalkanlar beyinsiz kiilerdir. Bu yermelerden, sert szlerden maksadm udur ki: O sertlik ve kabalk onlarn ilerinden dlarna ksn da onlara bir ziyan dokunmasm...daima incinen ve hi incitmeyen biri varsa o da ancak eektir, derler. Onda katlanma ve ho grme son kertesindedir. Benim iin de incinmenin hi yeri yoktur. nk varlm kalmamtr, incinme varlktan olur. Benim bedenim ise ho duygularla doludur. Niin d skntlarn kendime mal edeyim. Karlk verme, svp sayma, knama gibi duygular atar, iimden kovarm; nasl ki Hazreti Peygamber (S.A.) sava dnnde "Artk kk savatan dndk, byk savaa baladk," buyurmulardr. Byk sava nedir? Oru deildir, namaz deildir. Bu topluluun byk sava, toplu geinmektir. Kpeklere birer kemik atarsn urasn dursunlar. Yani senin konuman botur, sen yemeini ye. (M. 325) Biri geldi, ah! dedi: Tatar aknclar yetiti, ne fena olay! Utanmyor musun? dedim. Bu kadar zamandr kurbaalk davas gdyorsun. Tufan'dan niin bu kadar titriyorsun? rdek olababildinse keyfine bak! olu olan o Padiah, onlara, aman saknn,olmaya ki, falan kaleden gecesiniz! diye t vermiti. Eer o d vermeseydi onlarn da oraya uramak hatrlarndan bile gemeyecekti. ehzadeler gittiler. Orada anlatlmas imknsz olan bir dilber sureti grdler. Altnda falan Padiahn kz diye ad yazl. Biri geldi, ondan kz istedi. Padiah benim kzm yoktur dedi. Hem kim onu ister de ondan bir nian getirmezse kafasn uururum, iki ahzde bu yolda balarn verdiler. Kz isteyenlerin balar bir hendee atlm, bu hendek tamamiyle dolmutu, iki ehzadenin ba da ayn hendee atld, tekilerine kart.

Btn bu hikyelerle huzurunuzu bozmayaym. Yoksa bu nkte ilejlgili yetler de vardr. Bunlarn aklanmasnda ve Peygamber szlerinin anlatlmasnda, hele, altn kz heykeli, dad ile kz ve nihayet nian gstermek gibi fkralarda, u anlamdaki yette buyurulan, "Sen sevdiini doru yola yneltemezsin. Ancak Allah dilediini hidayete eritirir." (Kasas sresi, 56) anlamndaki hitapta da bir iaret vardr. O bir bahane buluyor ve istemiyor? "Fakat bir oklar bilmezler." (K. 63/7) anlamndaki yete gre de o Mslmandr. Nihayet en dkn biri varsa o da benim. Bana demilerdi ki: Yetmi yandaki bir kfir eline bir desti su verir, kendini kurtarr. Hazreti Muhammed'i (S.A.)' Ebu talib besledi, yce sfatlarn o terbiye etti, o iman, bizzat onda buldu. Biri o mmin deildir dedi: Mnafklarn bakan o idi. Gnlnde yle bir ey vard ki aklayamad, onun aksini meydana koydu ve ilve etti, "Aratrmak dindir." Ben, hayr, dedim, bu bir yanltma (Safsatadr) dedim. Bu konuda ne dersin diye sorarlarsa, "Aratrma Mslmanlk deildir, Mslmanl rtmektir," derim. Allahya ant ierim ki, o bengi suyu ien, Allahy bilen kimsedir. Yoksa stnde ltuf deryasn nasl dalgaland-rrd? Rastlad herkesi Allah kullar ile birlikte dnen, "Allahm kavmini doru yola ynelt!" diyen Peygamberin yalvarmas ancak Allahya uymaktr. Bana Allah elisi hazreti Muhammed'in (S.A.) kitab fayda vermez, bana nce Allahnn (M. 326) kendi kitab (kalb) gerektir. Yoksa bin kitap da okusam yine karanlkta kalrm.Allah velilerinin srlarn bilenler, onlarn kitaplarn okurlar. Herkes bir hayal kartrarak o szlerin sahibini sular. Ama hi kimse kendini sulamaz. Demezler ki, bu kfr sz ve yanl anlay, o szde yoktur. O belki bizim bilgisizliimizden ve hayal kurmamzdandr. Ben Levhi Mahfuz'a (Gizli levhaya) kadar levhasna baktm grdm ki, bir kalabalk topland. Orada grdm ki, falan mnkir olmu, birbirlerine Pehlev dilinden manzum szler yazyorlar. Nasl hoa gider mi bu manzara? Bilsek ki holuk denilen ey dostlar derneindedir. Birbirlerinin yanlarnda salnp gezerler, yzlerini gsterirler, o zaman birer birer aralarnda bir sevgi belirmeye balar. Ak gelince onlarn parlakl kalmaz. Bir eyi bal iinde saklarsan taze ve ho kalr. Hava bal ile bu cisim arasna girmek iin yol bulamaz ki onu bozabilsin. am'da Heratl ahabeddin riyazetten o kadar yanp tutumutu ki, sanki btn Peygamberlere gz krpard. Derler ki: Melekler kskanlklarndan onun yzn halka evirir, halk ile oyalamak isterlerdi. Bu ahabeddin ile hi kimse halvete girmenin yolunu bulamazd. Cebrail bile, bana zahmettir, derdi, Bir gn de, benim varlm bile hana zahmettir demiti. Btn bu yasl hali ile bana, sen gel dedi, nk sen gnlmn huzurusun! Ben de, madem ki beni byle vasflandryor ona bir soru soraym dedim ve unu syledim: Bu sz bana ikilik getiriyor. Bir saat ban nne edi, o zaman ieriden iki yz yerden yz bin sz kapsnn aldn tekrar kapandn anlatmaya balad. Bu szn aklanmasnda sonuna kadar konutu ve dedi ki: Bylece kendilerine ikilik gelen bir zmre vardr ki kuvvetli olurlar Ama bunlar pek az kimselerdir. Ben de kendi kendime dedim ki: Sana o saylar pek az olanlardan soraym da buradan bala. Bana cihan dolatrsan o taraf hi istemem, sormam. (M. 327) Nihayet benim soruma geldik, bu ynden de syleyecek sz yoktu. Bana Kur'an- tefsir et, dediler. Bizim tefsirimiz bildiiniz gibidir dedim. Ne Muhammed'den, ne de Allahdan sz aarz. Burada ben de kendimi inkr ediyorum. Ona diyorum ki: Mnkirlerdensin! Git kendini kurtar, bize niin ba ars veriyorsun? Hayr diyor, gitmem. Bylece kalacam. Bunu inkr eden benim nefsimdir, nasl olur da szm anlamaz? Bir yaz stad, trl yaz yazard. Birini yalnz kendisi okur bakas okuyamaz, tekini hem kendisi okur, hem de bakalar. nc eit yazy da ne kendisi okur, ne de bakalar. Sz syleyen benim, ama bunu ne ben bilirim, ne de bakalar bilir! Baz yetleri tefsir etmiyorlar. Yani gerekli grmyorlar. Asl gerekli olan ey, senin kendini kurtarmandr. Niin kurtaryorsun? Yani bu kolaydr, ama asl iin etin taraf da odur. Katr deveye dedi ki: Sen pek az baa geiyorsun, yani nde yryorsun, bu nasl oluyor?

Deve cevap verdi: Evvel benim zerimde fazla bir yk var.bu arlk brakmaz ki nde gideyim, sonra bedenimin irilii, boyumun ycelii, gzmn keskinlii sayesinde yokuun bandan bakar iniin sonuna kadar alak, yksek her taraf grebilirim, nihayet ben hell st emmiim. Sen haramzadesin, yani, pisin! Katr piliini benimsedi, haramzdelii kalmad. Onun pilii, inkrnda idi. nk haramzdelik, ayrlmaz bir sfat deildir. Birisi baka birini dava etmiti. Kendisinden tank istediler. Davac on sofiyi birden getirdi. Kad, bir tank daha getir, dedi. Davac: Efendimiz, dedi, yette, "Sizden iki erkei tank getirin," (Bakara Sresi, 282) Duyurulmutur. Ben on tank birden getirdim. Kad u cevab verdi: Bu on kii bir tank demektir. Bunlardan yz bin tane getirsen yine bir saylr. Derler ki: iki arkada yllarca birlikte yaadlar, bir gn bir eyhin yanna vardlar. eyh sordu: Ka yldan beri birbirinizle dostsunuz? Birka yldan beri, dediler. eyh tekrar sordu: Bu zaman iinde aranzda hi bir ekime olmad m? Hayr, dediler, hep ho geindik. eyh yle dedi: Biliniz ki siz nifak iinde yayorsunuz. Herhalde aranzda bir olay gemitir ki, iinizden biriniz gnlden ho grmemi veya beenmemitir. Evet, dediler. eyh dedi ki: (M. 328) ite o beenmemezlii korkudan dile getirmediniz. Dostlar yine, evet, dediler. eyhi gereklediler. u hikyeyi anlatmaktan maksadmz da yine hikye iidir. Ancak zntlerini gidermek iin hikyenin d anlamna bakmamal, belki hikyenin suretinde bilgisizlii gidermelidir. Ben yle herkesi ineleyerek incitenlerden deilim. Eer fkelenir de kaarsa, ok kere ben de kaarm. Allah, bana on defa selm syler, cevap vermem. Onuncu defadan sonra, selm sana! derim. Kendimi sar yerine koyarm. imdi bize, haydi demek lzm. fkelenmek gerekirse fkeleniriz. Halk iin, ok hoa giden eyler, arzular dnya gzellikleri, bana gre irkin ve iren eylerdir. Ancak bir kimsenin dilei veya mutluluu iin olursa, bam eer, her eye katlanrm. nk o mal, sevgili ve herkesin kblesidir. Byle deerlenir. Ben byle bir yoldala nasl yar yapabilirim? Bu gn dileklerimizden biri udur ki: Eer sizi bir yere arrlarsa, deyiniz ki: Yanmda stadm, klavuzum olmadan gidemem, nce onu elde edin o zaman biz hazrz. Eer stat o taraftadr derlerse, kabul etmem, deyin! Bu bir tuzaktr. O bir yere gitmez. Eer derlerse ki: O buradan geiyordu, geerken kendisini orada bir baa gtrdk, o zaman ban kapsna kadar gidersiniz, ieriye girmezsiniz, ierde uyumutur, derlerse, dersiniz ki: iitmedik ki, grelim de gelelim. Yoksa bouna girmi oluruz. Vezir birine dedi ki: Bin altn al, u iittiin eyi kimseye syleme! Adam bin altn alr ve yle barr: Biliniz ki vezirin kard bu yeli ben kardm. Hey hey, benim bir bakm btn varlklar kavramtr. Sanrsn ki btn varlklar onundur. Nasl dersin ki, asl olan mnadr. Asl surettir. Tersine de olur. Baz vakitlerde maksat mna da olur, o hatraya ziyan verir, cevaptan men edersek Allahnn sz deiiktir: Beyit: Ey sevgileri, sevgiler koparan gzel! Ey Allahlar, Allah inciten sevgili! (M. 329) Bu da ylece yz rtldr. Nasl ki "rtmek imandandr" buyuruldu. Evet hi bir kimse yoktur ki, onunla yzn kapamakszn bir nefes alabilsin. Mahmud'un i lemi hep Ayaz'la doludur. Ayaz'n ii de hep Mahmud'dur; her ikisi tek bir isimdir ki, iki grnmtr. Sz, ancak onlarn i lemini grebilmektir. Dedi ki: Grmek, sz yerine geer. Evet dedim, mrid yani dileyen odur. Murad (istenilen) da budur. Murad, z ve halistir. Dedi ki: Seninle birlikte olmann faydas yok, beni rsva ettin. Ama ne iten kurtardn, ne de dtan. Bakaca mmkn olan eyden sormak yok. Allah Peygamberine yle t veriyor: "De ki, Allahm bilgimi artr" diyor. Benim gnlm iin bu bilgiyi renme! Akl buraya nasl sar? Burada akll kfirdir, ak'l kfirdir. Felsefeciler, akl hkmndedirler. Akl nasl kfr olur? O kpekler ahabeddin'e aka kfir diyorlard. ahap nasl kfir olabilir? Eer bu bir nur ise, Gnein nnde (ems'in huzurunda) ahap kfir olur, rtnr, kendini gstermez. Ama ems'in yanma gelince de dolunay gibi olur. Sylediklerimi anla! Eksik tarafn dnyorum da .fkeleniyorum. Benim fkeli zamanmda, niin bulunmuyorsun? fkeli vaktimde, niin gelmiyorsun? Ben niyaz ehli, gerek dostlara kar ok alagnllym. Ama bakalarna kar da ok

onurlu ve kibirli davranrm H, beni on defa kucaklar da ben ancak ya bir kere veya hi kucaklamam. On kere Mevlna Celleddin beni arar, ben ona ya bir defa iltifat ederim, yahut hi. Nihayet insan oullar niin ayr ayrdrlar? Ayrlk ikilie dmektendir. O, ancak meyhanelerde olur, o pek aalk kertede olan eeklerde olur. insan oullarnn eeklerle ne ilgisi var? Nihayet arada bir fark olmamaldr ki, o raz olsun, gnl ho olsun. Bu i ise asla kadere uygun olmaz. Onlarn btn szleri Cneyd'den veya Bayezid'dendir. Biz de Cneyd'den ve Bayezid'den konuuyoruz. Ama onlarn szleri, konumalar kalpte soukluk yapyor. Bizim szlerimize kar souk dyor. Nasl ki, ekerin z ve katksz eker olan nbet ekerini yememi kimseye, zm pekmezinin tad eki gelmez.Keke zm pekmezi de tatl olayd. Hele Balebek pekmezi daha tatl olur. nk parmakla tutabilirsin. Bir okkasn yerinden kaldrabilirsin. (M. 330) imdi btn mr boyunca, o medrese hocas bu noktada kalmtr. O havuz, drtte drt murdar oldu, der. Seninle benim aramda bir ey kayboldu. Gizli sadaka ona verilir. yle bir fke gerektir ki, teki fkeyi bastrsn. Bir gn kendi bama yola kmtm, erken sabahtan ilk namaz vaktine kadar yolu arm gitmitim. Bylece gn gemiti. Bir dan tepesinden byk bir pnar, gr bir su kayna akyordu. te yanda ilerde bir cadde ve bir ky grnyordu. Fakat bulunduum mesafeye gre ky uzaktan bir yzk halkas gibi da tepecikleri de birer ocuk gibi grnyordu. Artk lm gze alarak yukardan aa sekmeye baladm. Kyllerden bir kalabalk acaba bu gelen, hayvan m, kaplan m yoksa baka bir ey mi, diye bakmyorlard. Gayet rahat bir initen aa yuvarlanmtm. Kye geldiim zaman btn kyller gelip ayama kapandlar.Bana kar hayranlk gstererek.acaba bu Peri mi, yoksa Hzr m idi ? Nasl mahlk idi ki, yle bir yerden selmetle kurtuldu? dediler. Kur'an'da, "De ki o Allah tek ve esizdir," (hls Sresi, 1) kime iarettir? "De ki ben tek Allahym," deseydi o derece souk derdi. u hale gre, "Kendimi kutlarm anm ne ycedir," sz nasl souk olur? Bu szde hi ikiyzllk yoktur. Gnln henz ykamadnsa, zaman zaman beyle konumak yarar. Bu Cell'in hikyesine benzer. Bir gn kendini souk ve tatsz bir kuruntuya kaptrmt. Rum lkesine-'; gideyim, Sultandan bir at armaan etmesini dileyeyim der.-Uzun bir gecikmeden sonra geldiini haber verirler. Bir gn diyordu ki: Padiahn ahrndan zaman zaman nice' atlar geti. Ama hl evime ulamad. Rum lkesine nasl gidebilir? urasn bilmez ki, ey bizim has kulumuz, kendine deer vermedin. Bizi deerlendirmek, bizim Allahlmz yceltmektir. Dedi ki: Biz kendi kullarmz ve akdoanlarmz sizin ileriniz iin bu tuzaa attk. Nihayet Sultana ait olan av doannn niann iyi tan. Veys-EI-Karan (Allah ondan raz olsun). Hazreti Muhammed'in (S.A.) huzuruna eriemedi. Peygamberin salnda, sudan topraktan ayrlmad. Ama aralarnda perdeler kalkmt. Onun mazereti, annesine yardm etmek idi. O ii de yine Allahnn ve peygamberinin iaretine uyarak yapyordu. mer'le baz dostlarnn onun halinden haberleri vard. Demiti ki, Eer benden sonra gelirse (M. 331) onun iareti yledir. Benden ona selm syleyin, fakat onunla fazla konumayn. Peygamber dnyadan gtkten sonra, Veys'in annesi ld. Byk Sahabelerin hazr bulunmad bir srada Hazret! Muhammed'in (S.A.) trbesini ziyaret etti. Sahabeden bir ksm onun ahvaline dair birok sorular sordular: O da cevap verdi, mazeretini syledi. Bunlar dediler ki: Ana baba ne demektir? insan Allah Peygamberinin katma varmakta nasl olur da kusur gsterir? Biz ve dostlarmz btn yaknlarmz, Hazret! Muhammed'in (S.A.) sevgisi urunda ldrmeyi sivrisinek ldrmekten daha kolay sayarz. Veys, ne kadar mazeret gsterdi ise, ziyaret edememesinin sebebinin, yine Hazre-ti Muhammed'in (S.A.) iareti ile olduunu, nefsinin ve mizacnn havas ile olmadn sylediyse de anlatamad. Onlar daima Veys'i sulamaya uratlar, sz uzattlar. Nihayet Veys, yzn onlara evirdi ve dedi ki: Sizler ne zamandan beri Hazret! Mustafa (S.A.) ile dp kalkyorsunuz? Her biri ayr ayr u kadar seneden beri diye cevap verdiler ve dediler ki: O gnlerin her biri bin yldan daha deerlidir. Bunu nasl hesap edelim? iir: Kendini bir an iin sevgili ile ba baa bulursan, Bir mr boyunca nasibini ancak o an iinde alrsn! O dakikay sakn elden karmamaya bak!

nk byle bir an bir daha pek az bulursun. Veys dedi ki: imdi soruyorum sizlere, Hazreti Mustafa'nn (S.A.) nian ne idi? Bir ka boyu yle idi, yz rengi byle idi diye anlatmaya baladlar. Veys, onlar sormuyorum dedi. yle gnl alak, byle cmert, gece gndz yle ibadet ederdi. Kur'an'n "Geceleri biraz kalk," (Mzemmil Sresi, 3) hkmne gre namaz klard, dediler. Bunlar da sormuyorum, ddi. Bazlar da, ilmi yle idi, mucizesi byle idi, dediler. Bunlar da sormuyorum, dedi. (M. 332) Eer sahabelerin ulular orada olsalard, o asla bu .sorular sormayacakt. nk onlar da onun niann gryordu, iitmek, gzle grmek gibi deildir. iir: Yzm zamane altn gibi gr de sorma! Bu gz yan nar daneleri gibi gr de sorma! Evin iinde neler olduunu benden sorma, Derghn kapsnda kan gr de sebebini aratrma! Sahabeler bu sorularn karln vermekten aciz kalnca, biz bu nianlardan bakasn bilmiyoruz, imdi sen syle, dediler. Veys cevap vermek iin azn aaca srada on yedi kii yz st dtler. Baygn bir halde kendilerinden getiler, tekilerde de bir yufka yreklilik, bir alama belirdi. Bir y sylemelerine imkn olmad. Zaten hi kimsede de dinleyecek hal kalmamt. Sofilerden bir ka kii bana Erzincan yolunda arkada olmulard. Bunlar beni kendilerine bakan setiler. Senin buyruun olmadka ne bir konakta ineceiz, ne de senden izinsiz sofra kuracaz dediler. Hatt senin emrin olmadka birbirimizden incinsek bile hi bir ey anlatmayacaz. Bir ka gn gemiti, yiyecek bir ey bulamadlar. Karpuz mevsimi idi. Uzaktan bir bostan tarlasndan bir adam eliyle iaret ederek sesleniyordu. Allah adna ant vererek derviler buraya gelsinler, diyordu. Bunlara acele etmeyin dedim. Ama biz az dediler, sen de a isen gecikme! Keramet inkr olunmaz. Onlara dedim ki: Nihayet oras yerinde duruyor o imdilik elimizdedir. Nasl ki sofinin biri ekmee yzn dnerek, eer senden daha iyisini bulursam elimden kurtulursun, bulamazsam, imdilik elimdesin, demi. Kulamz arlatrarak, ne diyorsun diye sorar gibi elimizi kmldattk daha ok yaklat ve srar gsterdi. Adama dedim ki: Bir art ile geliriz. Sen ne yiyorsan dervilere de ondan vereceksin. Ayama kapand. nk o bunu ryasnda grm ve vaktini bekliyormu. Derviler iin karpuz toplamt. Ona dedim ki: Sakn olmaya ki sen iyilerini yiyesin de dervilere Allah iin ondan daha fenasn veresin. Bir nara atarak yere yuvarland. Dervileri gn konaklad, kuzular kesti, onun nasibi budur dedim. (M. 333) Azizleri gn geri braktm, ama sana da nasip eriti diyerek ayrldm. Erzincan'a varnca dostlarda, ayr dtm. Beni tanmadklar sre iinde gnlerimiz ho geti. Oyunlar karyor, akalayorduk. Beni tandktan sonra da etrafma toplandlar hep toy, dn ettiler. gn i aramaya gittim. Beni kimse armad. nk pek arklamtm. Herkesi gtrdler, ben orackta kalakalmtm. Yolda byk bir adamn gz bana iliti. Klesini gndererek burada niin beklediimi sordurdu. Sen yolun khyas msn? dedim, eer ehri ve yolu szleme ile aldnsa, bana haber ver. Adam bana alakgnlllk gsterdi,beni evine gtrd, gzel bir yer gsterdi, yemekler getirtti, iki dizinin zerine edeple oturdu. Yemek yedikten sonra, bana bu ehirde bulunduka her gn gel karnn doyur, dedi. ite onun bu sz oraya bir daha gitmeme engel oldu. Bir gn beni grd ve dedi ki: Nihayet beni u etin durumdan kurtar! Dostluk asla tek tarafl

olmaz. Gnlden gnle pencere vardr, derler. Ben kendi gnlmn yandn biliyorum. Beni niin byle perde arkasnda brakyorsun? Hi demiyorsun ki , bu nasldr? Evet dedim. Benim bir adetim vardr, her kimi seversem nce ona kar sert davranrm; ta ki her eyimle onun olaym. Etimle, derimle, iyi ve kt her eyimle ona balanaym. nk iyilik yle bir eydir ki, be yanda bir ocua kar bile yapsan o senin ocuun olur. Ancak er odur ki, nderinin nasl sabrl olduunu grr ve onunla bana gelecek belya da katlanr. Sonradan yz gsterecek devleti bekler. Onu nereye eritireceini dnr de ban o tarafa evirir. Kahraman olur, lmden korkmaz, neticede hi de lmez. Belki lmszlkte lmszle, belki bin lmszle ular. Orada birini grdm, parmak kaldrd. Bin kere de Mslman olsan, dedim yine sende o kfrden bir ey artk kalr. Yoksa niin o fersiz baklarnla hep bana bakyorsun? Orada bir eyh vard, bana t vermeye kalkt. Halk ile onlarn anlaylar lsne gre konu! Sonra onlarn zevklerine, dostluklarna gre nazlan! Doru sylyorsun, dedim ; fakat sana cevap veremem. (M. 334) nk bana t verdin; sende, vereceim cevab kavrayacak kafa gremiyorum. Bir topluluk ruh leminde baka bir zevk buldular. Aa indiler, yerletiler, Allahsal lemden sz atlar. Ama ayn o ruh lemini Allahsal lem sananlar da vardr. Bunlara Allahsal bir ilham yahut gnl ekici bir hal gelir, yahut onu kolundan tutarak Allahsal leme eken bir adam vardr ki, ona uyarlar. Burada geri baka bir incelik vardr. Bu leme niin indik,diye sorabiliriz. Hallac Mansur'a henz ruh tamam ile yzn gstermemiti. Yoksa nasl olur da, "Ben Hakkm," diyebilirdi? Hak nerede, ben nerede? Bu ben nedir? Bu ne szdr? Eer ruh lemine dalm olsayd, orada sz nasl yer bulurdu. Elif nereye sar, Nn nereye syrd? Biri, Allah birdir dedi; teki, peki sana ne? dedi. nk sen ayrlk lemindesin yz binlerce zerreden ibaretsin. Her zerrede dank, karmakark, donuk lemler var. Bunlarda onun balangc olmayan varl gizlidir. Sana ne oluyor? nk sen yoksun. "Yoksulluk benim kvancmdr" diyen yce bir insandr, leme smaz. Yoksulluk nedir ki, o onunla nsn . Evet o Hak nn nnde yoksuldur, aresizdir. Onun gs, Hak nnde arktr. Hep yanar ve der ki: Keke yz gsm daha olayd da her gn bu nur iinde yanp tutuayd, salp dkleydi, tekrar tazeleneydi. O yanp yaklmann rahatln ancak o bilir. Zevkini ancak o karr. Yce Allah, "Eer bu Kuran- bir da zerine indirseydik, sen. o da Allah korkusundan km para para dalm grrdn," (Hair Sresi, 21) buyuruyor. Onu da stne bile koysalar tamaya g yetre-mez

O nur yanslanr. Derviin az yoksulluktur. Yoksulluk da Allah yolunda derviliktir. Derviliin hrka ile ne ilgisi var ki, her yl dokuz yz bin ake dervi hcrelerinde yatanlar iin harcanr. Her gn on koyun kesilir. Hele havadan gelen gelirleri de sayszdr. (M. 335)Hazreti Muhammed (S.A.), "Benim Allah ile yle bir anm otur ki, aramza ne bir mahlk, ne de en yakn bir melek giremez," buyuruyor. Allahsna eriiyor. Bu eyhlere sordum:"Benim Allah ile yle bir anm olur ki," sz ile iaret edilen hal. srekli olur mu? Bu ahmak eyhler, hayr, dediler. Srekli olmaz. Dedim ki: Derviin biri Hazret! Peygambere (S.A.) dua ediyordu ve diyordu ki: Allah sana daima topluluk versin. Hazreti Peygamber buyurdu ki: Hey hey bu duay bana etme! Bana dua ederken, Allahm topluluu ondan kaldr, Allahm ona danklk ver diye yalvar! Ben topluluk iinde aciz kaldm, rs oldum. Ulu.Allah, "Sanr msnz ki, sizi gereksiz yarattk," (Mminun Sresi, 115) buyuruyor. Derler ki: Baz fenalk vardr ki, neticesi iyiliktir. Yani ben yz orduyu yamaladm, yzm sana evirdim, sen baka bir yerde urayorsun. Sana sayg gsteriyorlar, bana gstermiyorlar. Ben yzm hep sana evirmiim. Benim btn varlm, senin btn varlnla dolu. Onun karl olarak benim varlmda bol bol senin varln yayor. Biri kapnn nnde ieri girmek iin hep alayp szlar. Giremezsin, sana izin yoktur derler. teki de bir saat dar kmak iin szlanr hayr derler; bu nasl olur?

Efendi, herkes kendi halini anlatr.Allah kelmnn mnasn sylyoruz,derler. Hele bir hadiste, "Allah, ruhlar tenlerden nce yaratt," buyurmutur; bu nasl olur? Yz binlerce yl gz nne getir ki bedenler yaratlmazdan nce gemitir.Bu Hadis yani sonradan yaratlan varlklardan birer perdedir. Hades, yani sonradan meydana gelen ey, elbet de abdest almay gerektirir. Hades'ten yani abdesti bozan eylerden arnmaldr ki, namaza ve Allah katna yol bulasn. Bilmiyorum ki sonradan yaratlan bir nesne yce Allahnn szn nasl kavrayabilir? Ancak gerektir ki, gizli gizli Hak yolunda yrsn, ruhu yok oluncaya kadar, geici varl kalmayncaya kadar bu yolda ilerlesin. Nasl ki o hikmet ehli zat, donuk ve eksik olmakla beraber yle demitir: Muhammed geri orada idi, varlktan her ne varsa hep orada idi. Haktan baka herey orada idi, ama yoklua ve fanilik lkesine gitti. Evet her ey yok olur. Denilebilir ki o gelir, selm sana, seni yalnz buldum, der. (M. 336) Herkes bir eyle urar. O iten honut ve memnundur. Kimi ruh ile ilgilenir, kendi ruhu ile urar. Daha bakalar akl ile, nefsi ile alveritedir. Seni kimsesiz buluyoruz, btn dostlar, kendi sevdalar peine takl m gitmiler, seni yalnz brakmlar. Ben dostlar olmayan bir dostum. Onlar arasnda gidenlerden u nkte mehur oldu: "Allah, kuluna vahiy yolu ile neler bildirdi ise, bildirdi," (Necim Sresi, 10) buyruldu. Necim Sresinin bandan bu onuncu yete kadar dar kt, her ne kadar dar kmasa bile. Biri, o niin vahyetti diyor, diye sordu. Dedi ki: Ne syledi ise syledi. Ruhu gelir, sorar ki, o sana syledikleri ne idi, diye sorar. Hazreti Peygamber (S.A.) ona ne konutuksa konutuk der. Akl da bylece gelir sorar, o da ayn cevab alr. imdi onun alnnda bir satr yaz yazlmtr. Biri malm yamaladlar diye ikyet ediyordu. Dedim ki: Bu, bakkala raklk eden Hintli klenin hikyesine benzer. Bakkal her mterinin ksesinden bal, yahut ya asrr, mteri gittikten sonra de raktan gizlermi. rak iinden kzar, fakat bir ey syleyemezmi. Bir gn byk birtulumun az ak kalmt, iindeki bal hep dklmt. Bunu frsat bilen Hintli kle, evet, dedi, parmak parmak topladn, imdi tulum tulum boalt! Kardei iin kuyu kazan bir gn iine der. Ktlk yapma. Ktlk grrsn! Kuyu kazma, iine sen dersin! Biri dedi ki: Falann cenaze namazna gidelim. O srada sofinin ondan ekinir yeri yoktu. Onu Allah yarglasn dedi. Gerekte cenaze namaz onu Allahnn balamas demektir. Asl budur. O asl, kk bilmeyip de dallarla uraanlar, elbet de tersine ve yanl sylerler. Yine bir hikye vardr: Biri balktan bahseder. Onun bykln, iriliini anlatrm. Baka biri sus demi, sen baln nasl olduunu ne bilirsin? teki ben bilmez miyim, bu kadar deniz yolculuu yaptm, demi. Peki o halde baln niann syle nasldr. Palavrac hemen atlr: Deve gibi iki baca var. Adam, yahu der ben senin yalnz bal bilmediini sanrdm, imdi gryorum ki, sen deve ile kz de birbirinden ayramyorsun! (M. 337) Tabiat ehli olmamal, gnl ehli olmal. Gnl ara, tabiata bakma! Gnln yeri nerede? Gnl gizlenmitir. O Allah adamdr, kskanlktan ona gnl ehli derler. Bir aralk Hakkn parlak gnlde yanslanrsa, gnl sevinlidir. O k, bir anda kaybolur, ancak gnl gnl olmak iin ok kere byle olur. Yanar, ok kere gnl krlr, aradan kalkar; Allah kalr. Davud Peygamber de bu nkteyi iaret etti: Davud, Allahdan sordu: Seni nerede arayaym? Buyurdu ki, "Beni gklerim ve yerim kapsayamaz, ama bir mmin kulumun kalbine sarm," Bir de, "Ben, benim yolumda kalpleri krlm olanlarla beraberim," buyurmutur. Kalpleri krlm olanlara gnl sahibi diyorsun. nk ona gnl krkl gerektir. Hakka eriince Hakkn nurundan onun yceliinin nurunu grrsn. "Onlar (Velleri) benden bakas bilmez," buyurulmutur. Bir dervi dedi ki: Bana aksi gerektir. Bir an dedi ki: Her peygamberin bir mucizesi vardr. Gerek Allah kulu olan Yusuf Peygambere szleri yorumlama yetkisi verilmiti. Ama Muhammed mmeti iin gerektir ki szleri yorumlama bilgisi yeter derecede olsun, "Kendini bana gster" dilei, bilindi ki Muhammed mmetine yaraan bir dilektir. Bundan dolay Musa, "Yarabbi beni Muhammed mmetinden kl!" diya yalvaryor. "Kendini bana gster sznden de yine beni Muhammed mmetinden kl diye yalvard anlalyor. nk Musa grd ki, bir insann parlak da stne inince da kld. Benim iim deildir, "Beni Muhammed mmetinden kl!" diye tekrar yalvard. Ona imdi bir ka gn git Hzr'la gr denildi. Hzrda, "Yarabbi beni Muhammed mmetinden kl!" diye yalvaryordu. Musa ile Hzr'n kaptklar baka bir nur daha var. sa'ya bakarsn nur iinde arm bir halde bulursun. Musa'ya bakarsn o nur iinde ba dnm grrsn.

Muhammed (S.A.) yle bir nurdur ki, Dutun nurlarn en parla, en stndr. Nihayet gr ki, o ilede ve o zikir leminde, hi Muhammed'e uyma hakknda bir iaret var mdr? Evet Musa'ya krk gece diye bir iaret verildi. Muhammed'e uymak ciheti nerede kald ki, Musa onu dilememi olsun! (M. 338) Belki, "Yarabbi beni onun atnn terkisine yapanlardan eyle!" diye yalvarr. Mevlna'nn t meclisinde bir aralk ho bir ey oldu. Mansur'un vaaz meclisinde o kadar keramet ile birlikte fke yer bulmazd. Nasl ki bir gn o Mansur der ki: Eer kuru bir aaca bile yr dese, onu yrtr. Bu srada hemen tahta minber yerinden ayrlr, iki kere yere eilir. Mansur, ey minber! der, ben sana sylemiyorum, sen yerinde dur! t meclisleri onlar anmakla kzr, tatllar. Ama onlarn hallerinden haberleri olduu iin deil, ancak adlar sylendii iin meclis kzr, coar. Ben onlara yle diyorum: "Bilim Hak ynnden verilir, kendiliinden gelmez." Bir adam eker gibi tatl bir d grm. Gkten eker yayormu... Ondaki insafa bak ki nasl dnm. Btn bu stn vasflar ile birlikte eyhin yannda yaya yryordu. eitli fenlerde yetimi yzlerce rencisi, sekin bir topluluk kendisini knamakta idi. Onlara dedi ki: Varlklar yaratan ulu Allah hakk iin siz eer onun bir tyn anlayabilseydiniz, yani Allahnn bize bildirdii kadar onu anlayabilseydiniz, atnn dizginlerini benim elimden kapardnz. Birbirinizin makam ve mansplarn kapmak iin nasl kskanlk gsteriyorsanz, onu da ylece benden kskanrdnz. te o btn temiz iman ile stadn eve getirinceye kadar atnn ban ekti. Yolda ka kere hem ona gnlden inanm, hem de inkr etmitir. nk eyh, byle pek gen ocua kar neden bu kadar gnlalakl ve iltifat gstersin? diye kukulanyor. Sonra yine kendi kendine ona ne ziyan gelir ki, panzehir ocadr, diyor. Fetih Sresinde buyurulduu gibi Allahnn gemi ve geecek gnahlarn yarlgad kimselerden zarar gelmez. "Hele, Allah onlarn sularn iyilie evirirse." (M. 339) anlamndaki yetle mjdelenmi olanlara ne mutlu. Beyit: Da ylanlarla dolu olsa da korkma! nk orada tiryak talar da var. eyh ona okayc baklarla bakt m, iinde parlak dnceler belirirdi. Sonra tekrar glgeye dald m, karanlk kuruntular ba gsterirdi. Diyelim ki onun dura orasdr. Sanki halk yoldan karmak, kuku ve dncelere srklemek bir erkek ii midir? eyh onu grnce selm sana, dedi, bizi dnmek hususunda naslsn? Tekrar unutuyor musun? Seni gereklemekten veya inkr etmekten nasl kurtulalm, diye pheleniyor musun? Allah geceyi ve gndz deitirir. Ka kere, gndz karanlk denizinde boulur, ka kere de karanln deryas nurun alevinde yanar. Kur an'da, "nsanlar bir imtihan geirmedike, sadece inandk demekle kurtulacaklarn m sanyorlar?" (Ankebut Sresi, 1) buyurulmutur. Alemde hangi ey vardr ki, bir imtihan geirmeden kabul olunur, yahut imtihansz ise geri evrilir? Ama Allah dilerse sonunda i dorulur,doru yolu tutarsn, o zaman kim olduunu da anlarsn! Veli, veli olduunu bilmez mi? Meerse olgunlamam olsun, henz gelime yolunda olsun, insan Aksaray'a varnca nasl olur da vardn bilmez? Hocend diyor ki: Ailemin urad aclar grnce kendi aclarm unuttum. am'da ahap Herive byk bir soydan gelmiti. Dedi ki: lm bana gre neye benzer bilir misiniz? Artk bir insann srtna ar bir yk vururlar, onu zorla amura srklerler, yahut yksek bir daa doru yrtrler. Bin bir zorluk iinde trmanmaya alrken birisi gelir srtndaki uvaln urgann keser, yere braktrr. te o adam birdenbire nasl hafifler, nasl ykten kurtulur ve can tazelenirse, lm de insan ylece rahata kavuturur. (M. 340) Simdi onun hali tpk o kimsenin haline benzer ki, ulu bir ocan kleleri olduklarna inanrlarsa, bir gn ecel gelince ocak ulularnn yasn tutarlar; Allah kulu olan o ailenin iinde onlar alaltr ve kskanlk gzyle bakarlar.

Niin Allahya yalvarmyorsun? Gece yars kalk ikilik leminden ge, yzn yere koy, iki damla ya dk. Allahm, eer peygamberleri, erenleri sen istemeseydin hepsi de kap halkas gibi darda kalrlard. Simdi bana falan ulu kiiyi gsterdin, gzm onunla aydnlat. Hazreti Peygamber, "Ne mutlu beni grenlere, beni grenleri ben de grrm" buyurmad m? Hazreti Peygamber (Selt ve selm ona olsun), nceleri halktan ok sakmrd; en ok Hak ile dostluk ederdi, iyiden ktden ekinirdi. Olmaya ki, halkn kendisine kar fazla sevgisi biran veya bir saat iin perde olur diye dnrd. Tam olgunluk ana erince, kendisine kar seksen bin lemin saygs ve sevgisi ile iki kiinin sevgisi farksz oldu. Buyurdu ki: "Beni halka satn." Yani, ey dostlarm beni halka satn ki ben kendi kendime sata gelmem. Hazreti Mustafa (S.A.) byle buyurmusa ne ziyan var. Bak ki Hak ne diyor? Beni yz kere satn diye haykrmyor mu? "Kullarmn gnllerinde benim nimetlerimi ve vergilerimi anmalar houma gider. nk gnller kendilerine nimet balayann sevgisini tar. Kendilerine fenalk edenlere kar kin beslerler," buyurulmutur. Emreden nefis, kendini sat! der. O altn gm peindedir. Ben para peinde deilim, ben o iin peindeyim ki, eek kprden gesin. Onlar byk adam olmular, eyh olmular, ben onlara ne yapaym? Yalvaraym m? A kalm birini aryorum, susam bir insan aryorum. Berrak ve temiz su, yaradlndaki iyilik ve cmertlii ile susam insan arar. Nefis, kadn huyludur. "Onlara dann, ama dncelerine aykr davrann," buyurulmutur. Ey Allah elisi! Onlara dann buyuruyorsunuz. Hele kamunun menfaati ve sevinci olan bir ite ne yapalm? imdi eer erkeksen gel gidelim, onlarla danma yapalm. Orada kadnlar vardr, nasl edelim? (M. 341) Buyuruyor ki: "Onlara dann ama her ne sylerlerse aksini yapn." Bir sz sylyordu, ho bir szdr, dedim. Ama Allah sz deil. Gzel sz, ama Allah gzellerinden deil. Bizi her kim bir Mslmanla birlikte grrse Mslman olur. Bir zndkla gren de zndk olur. Hem yle zndk olur ki: Mazandran'daki Girdikuh Tapna zndklarn ona kle ve hizmeti yapmak yarar. yle bir insan eer bir yaprak okursa zndk olur. Eer her iki yapra okursa Mslman olur. Hem de yle bir gerek dost olur ki, anlatlmas imknszdr. Fahri Kaz'nin ne haddine dmtr ki Muhammed-i Tazi, yani Arap Muhammed yle der, Muhammed-i Raz, yani Reyli Muhammed de byle syler diyebilsin (Fahreddin-i Razl'nin asl ismi Muhammed Fahreddin'dir. ada tefsirciyi ne ems, ne de Mevlna sevmiyor. Nitekim Mevlna Mesnev'de: Eer akl bu yolun klavuzu olsayd Fahri Raz dinin inceliklerini bilen bir bilgin olurdu diyor.()). Bu adam, bu an dnmesi saylmaz m? Mutlak kfir olmaz m? Meer ki tvbe etsin. O kendini niin incitir?O zaman Allah kullarndan hangisinin klc ona acr? Bunlar kendi kendilerine de hi acmazlar. Haccac.bin Yusuf (Haccac Bin Yusuf, Emeviler devrinde am valisi, gayet sert ve zalim bir adam idi. ems'in ona rahmet okumasnn hikmeti bu hikyeden anlalmaktadr. ()) Allahnn rahmeti zerine olsun, deyiver. Evet bizim iimiz btn halkn aksinedir. Onlarn kabul ettii her eyi biz red ederiz, onlarn red ettii her eyi de biz kabul ederiz. Bir gn Haccac gizlice haber ald ki, adamn biri kendi makamna imrenirmi. Bir gece sabaha kadar onun harem dairesindeki krssnde otursam, bir bakas da-bir gece sabaha kadar onun harem dairesinde kalsam diye sylenirmi. Haccac bu adamlar arm ve saraynn ahsna, yedi renkli pirin piirmelerini emretmi. Pilvlar getirmiler, bunlara yeyin diye emir vermi ve sormu: Hi tadlar arasnda bir fark buluyor musunuz? Mademki lemin pabucuna pabuu demek kfrdr, fakirin pabucuna ne dersin? Bana yz bin dirhem masraf etsen yine szme sayg gstermek derecesinde deeri olamaz. Eer sende sayg varsa gel. Saygszlk edersen git. Artk saygszlktan vaz ge. Eer bize saygn varsa bizden iittiin eyleri bizim iaretimiz olmadan niin aklyorsun, diye sordum. Dedi ki: Senin kpn her ne kadar szarsa da suyu temiz saklar. Sunu da syledi: (M. 342) Ben bu yolda ok taban tepmiim. Bir adam bir ok yerlerde dolatrsalar yirmi fersah alan iinde, ehrin yaknlarnda gezdirseler de ehre sokmasalar, tekrar dolatrsalar ne kar? dedim. Ben Hakk arama yolunda bir ok byk ve kklerle dp kalktm, dedi.Ya rahat peinde idin, yahut da sz derleme sevdasnda idin, dedim. Kendimi bir bada grdm, kendimden gemi bir vaziyette idim. Bana bir ate geldi, yksek bir ses iittim, tekrar bir nara atarak kendime geldim. izmelerimi giymek istedim, gzme baka bir ey grnd, yine kendimden getim. Btn evlerin stnde dolayordum, gkten yedi kap ald. Yerden ge kadar uzanan direkler grdm. Anladm ki, o direkler

mmin kullarn ibadetleridir. Sonra Mevlna'y bir minber zerinde grdm. Yanna havadan iki kii geldi. Alevlerin bklm bklm salar gibi kvrck salar, k saan iri gzleri vard. Ellerinde st ste konmu ileri mcevherlerle dolu tabaklar getirdiler, Mevlna'nn nne koydular. Bir toprak mlek ki, yere vurul-sa krlmaz; alacak bir ey deil, yle bir toprak mlek ki, elli kere kayalara arplsa bile krlmazd! Ama yumuak bir kum stne dt, krld. Hayret ettim. Eer onlara bir l iin verin desen mezardan mezara kaarlar.diriler iin verin desen klhandan klhana gizlenirler. Benden sordular: Yol kesenlerin soyup bana getirdikleri mal hell olur mu? Benim iin hell olan bir mal ile bu mal arasnda ne fark var? Hem karada, hem suda yaayan kurbaa deil ki tiksineyim. mlek deil ki murdar olur, yahut bozulur diye korkaym, ite bu markl yapmak bakalarna yaramaz. (M, 343) Diyelim ki: Bir doan kuu geldi, bir kale duvar stne kondu. Birisi ona atmak zere yerden bir ta ald, fakat ku uup gitti. Ama o duvar stnde bir merkep olsayd ben de bir ta alr onu oradan karmak iin atardm. Ya boynu kopar, ya amura der, Karun gibi alaldka alalrd. Bir de o insana bak ki, iman yznden fkryor, ikiyzllk ona asla bulamam, o k yle bir k ki hi bir snama ile kararmam, snmemitir, teki klarla bu nur arasndaki ayrlk udur: teki klar ufak bir tecrbe sonunda kararr sner, bu snmez. Bana dost grnen biri vard, mridlik davasnda idi. Bir gn geldi, benim bir canm var ama, bilmem ki senin kalbnda m yayor dedi. Ben, kendisini snamak iin ona yle dedim: Senin paran var, bana gzel bir kadn bul; yz isterse sen drt yz ver. Adam yerinde donakald. Ona bir gerek akland kendisine pek yakn sand adamn, ne kadar uzak olduunu anlad. Su halde bir kere ona ayak uydurmak gerek. O sevgili bizim yanmzda sanki ana kucandaym gibi davranr. Nihayet ey nazl sevgili! Aklldan daha az m akllsn. eytandan daha az m eytansn? retmenlik yapyordum, bir ocuk getirdiler hoppa! Gzleri kpkrmz, sanki yalpa vuran bir sarho gibi geldi. Selm sanastat! dedi. Ben mezzinlik ederim, ho sesim var, kalfa olacam, dedi. Evet oraya oturdu anne ve babas ile szleme yaptm. Eer eli krlm olarak yannza gelse bile hi bir tel gstermeyeceksiniz, dedim. Bizim ocuumuza kar beslediimiz yufka yreklilik yznden belki kendi elimizle dvmeye gnlmz raz olmaz. Ama sen dversen hi ses karmayz, size senet verelim. Bu ocuk bizi daraacnn bana gtrmtr, dediler. Mektebimizin ocuklar hep balar nlerinde alyor,etrafnda bakyorlard.rencilerden birini ard, akalamak, oynamak istedi. Hi kimsenin kendisiyle ilgilenmediini grnce kendi kendine, bunlar ne adam-larm, diye mrldanyordu. (M. 344) Gizlice birinin tyn eker, tekine imdik atar, ocuklar da onun oturduu tarafa oturmak istemezlerdi, i bu ekilde uzayp giderken kendimi her eyden habersizmi gibi gsteriyordum. Ara sra ne oldu? diyordum, ne grlt ediyorsunuz? Hi, stat diyorlard. Orada dardan biri iaret etti. nce ona bardm, d koptu, biraz sonra yerinden srad. Artk ben gideyim stat! Pek erken geldim, henz yeniyim, dedi. ikinci gn tekrar geldi. Sordum kendisine: Paydos vaktine kadar ne okudun? Gel oku, dedim. Kitab nmde at, bir kenarndan biraz yrtlmt. Kitab nasl koruyorsun? dedim, bir tokat patlattm. Hemen yere yuvarland, ikinci, nc tokat da vurduktan sonra salarn yolmaya baladm, ellerini kanattm, sonra da falakaya yatrdm. Aramzda Hoca Reis dediimiz bir kalfa vard, gizlice ona seslendim. ocua yardm etsin diye iaret ettim. Fakat hi aldr etmiyor gibi grnyordum. ocuk iinden hele bakn Hoca Reise kar nasl davranyor diye hayret ediyordu. nk niin geldin diye kalfaya ktm. Sizi grmek istedim de onun iin geldim dedi. O konuurken ocuk gizlice yutKunuvor, ona iaret ediyor, aman bana yardm et, diye yalvaryordv Kalfa dudaklarn srarak kendisini kurtarmak iin frsat koFac^m anlatmak istiyordu. Hoca Reis, imdi ben burdaym korkma diye gizlice iaret ederken, biraz sonra da bana artk bu sefer izin verin de ayaklarn zeyim diyordu. Ben susuyordum; nihayet ocuu kaldrdlar, bir hamaln srtnda evine gnderdiler. Bir hafta evinden dar kamad. Ertesi sabah namazda idim. Annesi, babas geldiler, ayama kapanarak, sana olan teekkr borcumuzu nasl deyeceiz? dediler. Halbuki kendi kendime belki gelmezler de ben de kurtulurum demitim. Nihayet bir hafta sonra olan yanmza geldi uzaka bir yere oturdu. Gizlice korkak baklarla etraf szyordu. Ona seslendim, yerine otur, dedim. (M. 345) Bu sefer tekrar terbiyeli bir durumda kitabn at, dersini okumaya balad. Herkesten daha terbiyeli bir durumda kitabn at, dersini okumaya balad. Herkesten daha terbiyeli ve uslu olmutu. Bir ka gn sonra yine unuttu. Darda ak oynadn sylediler. Keke'o syleyen gammazlk etmeseydi, ierde ocuklar dvmek iin deil ancak korkutmak iin bir sopa vard. Bu sopay aldm. Simdi oynadklar yeri temizlemiler, boyuna ak atyorlard. Arkas bu tarafa dnkt, ben keke beni grse de kasa idi diye dnyordum. teki ocuklar onunla benim aramdaki vazgetiyi bilmedikleri iin ona ka demiyor, benim arkamda kalan ocuun can burnuna geliyor,

renkten renge giriyor, onunla gz gze gelmek iin frsat kolluyordu. Bir iaret versin de arkadan bu tarafa karsn diye rpnyordu.Halbuki o kendinden gemi haldeydi. nne vardm. Selm sana,dedim. Hemen yere yuvarland, elleri titredi, rengi utu, kupkuru kesildi. Kalk diyordum, kalk gidelim. Geldi, kitabnn yanna gtrdm, bundan sonra da sopay suya koydum. yle yumuad ki, yle bir ey oldu ki hi sorma. Onu falakaya ektiler. Tek bana on iki ocua birden vuruyordu. Aman stat, dedi onu Ark bir ocuk bile falakaya eker, ayaklarn sarar. Kalfaya diyordum ki: Bari sen vur nk benim vura vura elim iti. Kalfa da bir ka sopa vurdu. Kalfaya tutun dedim yle vurun. O bakyordu bu sefer sopay kaldrdm kalfaya vurdum. Kendimce ocuu dvyordum sanki. Drdnc sopada ayann derisi sopayla beraber kalkt. imden sanki bir ey koptu aa dt. Birinci ve ikinci sopada barmt, tekilerde ses karmad. Nihayet yine evine gtrdler, bir ay dar kmad. Sonra dar kt annesi sordu nereye gidiyorsun? (M. 346) stada gidiyorum dedi. Annesi ama nasJ gideceksin? deyince, o benim efendimdir, onun yerini kim tutar? Ben lnceye kadar ondan ayrlmam. Benim ne olacam, hangi kuru daraacnda kalacam Allah bilirdi. O beni yola getirdi. Beni tekrar mektebe gtrn, diye annesine babasna yalvaryordu. Anne ve babas dua ediyorlar, komular hep birden ellerini kaldrm hem dua ediyorlar, hem de diyorlard ki, bu, yle bir fedaiydi ki ne kendisini, ne de bykten, kkten hi kimseyi sa brakmayacakt. ehrin ahndan .bahsetsem, ona sverdi, ta atard, yle cesaretli, yle korkusuzdu ki, yz adam ldrm olan bir kanlya kar bile pervaszca davranrd. Hlsa bu renci imdi btn arkadalarndan daha uslu, daha saygl olmutu. Bir arkada kendisine bir iarette bulunsa elini azna gtrr sus diye mrldanrd. Nihayet ksa bir sre iinde btn Kuran- ona rettim; ho bir sesle ezan okuyordu. Bundan sonra bir daha gelmedi. Artk iini bulmutu. Allahnn perde arkasnda gizledii kullar vardr. Onlarla birlikte srlar konuur, gizli hikmetler syleir. Beni eyh Evhadddin-i Kirmani sema meclisine gtrd, ok sayglar gsterdi. Sonra kendi zel hcresine davet etti. Bir gn ne olur dedi bizimle beraber kalsanz? Dedim ki: Bu bir artla olur. Aka ikimiz birlikte otururuz, sen mritlerin nnde iki iersin, ama ben imem, ben bu ie katlmam. Sen niin imezsin dedi. Dedim ki: Sen bahtiyar bir fasik (gnahkr) olursun. Ben ise bahtsz bir gnahkr olurum. Bunu yapamam dedi. Bundan sonra bir tek sz syledim, defa elini alnna gtrd, Allah! dedi. Kelm bilgini Esedddin bir gn, "Her nerede olursanz olunuz o sizinle beraberdir," (K. 57/4) anlamndaki Allah szn yorumluyordu. Btn bilgisi ve erdemi ile beraber, halk nnde kendisinden bir ey sorduum iin bana gcendi. Bir gn tekrar sordum: O sizinle beraberdir diyorsun. Allah sizinle beraberdir demek nasl olur? Bana u cevab verdi: Senin bu sorudan maksadn nedir? Allah yumuaklk ve merhamet tarafnda iken ne ise sertlik ynnde de yledir. Uuruma gidiyorsun dikkat et. Benim bu soruma kar maksadn nedir? demek uygun deildir. Bunun mnas nedir, sen dinle: Bir phe balamsn kendine zahmet vermeyi huy edinmisin. (M. 347) Allah kelmna bu mnay nasl veriyorsun. "O sizinle beraberdir," evet ama Allah kul ile nasl beraber olur? Evet, dedi Allah kulu ile bilgi ynnden beraberdir . O vaizdir, tdr ne bilir derler, insafszl pek ileri gtrrlerdi. Her ne derlerse desinler, szcler hl Elif harfinin derisini geveliyorlar, onun mnasn hi anlayamyorlar. nk erlikleri yoktur. Nasl ki erkeklii olmayan bir adam bir gzelin yatana koyarsn ne yapabilir? Tatsz okaylardan baka elinden ne gelir? Bir ey yapamaz, ancak yzn yzne srer o kadar. Bir ey ki baka bir eyin sebebi olmu ve onu meydana getirmitir, ondan yoksundur. Bu erkeklii olmayan delikanl ile ineci arkadann hikyesine benzer ki, ne halkn ve ne de baka yaknlarnn bu halden haberleri yoktu. Onun sakal, by ile nrlerdi. Beyit: Erlii, sakal ve bynn yalanc ahididir. Onu ana ty ile sslemek daha uygun der.

Yukarda sz geen delikanl, binlerce gen kz arasnda setii gzel bir dilberle evlendi. Dn dernek yapld. Ama geline yaklaamad. ok dkn bir durumda kald. Bunun zerine ocukluundan beri sr yolda olan ineciye geldi, meseleyi at, benim en yakn arkadam sensin dedi. Halim u durumdadr. Bugn gece sularnda bana gelir, benim elbisemi giyersin, beni u ba arsndan kurtarrsn. (M. 348) Fakat halvete girince hi konumazsn ki kz ii akmasn. Uyku srasnda adet olduu zere klar da sndrrsn, ineci.hay hay! dedi, emrindeyim. neci halvete girince hemen sndrd yataa frlad. Kzcaz onu kendi zavall kocas sand. neci yiite yaklat, kz altna ekti, feryat, figan sesleri ykseldi. Koca, kapnn dnda idi. Ey kahpecik! dedi. Beni mi sandn ki cierimi dalayasn? Ona ineci derler, demiri yrtar, delik deik eder. Sahabeddin-i Shreverd, (ona, "Maktul" ahabeddin de derler), Halep Sultan katnda ok deerli ve olgun bir insan olarak tannmt. Kskandlar, Sultana dediler ki: Ey Melik! Falan kimseye bir mektup yaz hep birlikte mancna koyalm atalm. Mektup okununca sar aa dt. Ban kestiler. Ama hemen piman oldu. Dmanlarn tuza aa kt. Melikin lkabna Meliki Zahir derlerdi. Katillere buyurdu: Mazlum Sahabeddin'in kann kpekler gibi yalasnlar, ilerinden iki kiiyi de fesat kartrdklarndan dolay ldrtt. Birka kiiyi de dar gndererek pazarda sattrd. Gizlice krk dinara satn aldlar. Gzel bir kitap be akeye satlr. nk herkes kitaptan anlamaz. Bu ahabeddin istiyordu ki, fitne ve fesata sebep olan, ellerin, ayaklarn kesilmesine yol aan altn ve gm paralar kaldrsn, alverii baka bir eyle yaptrsn. (M. 349) Halk Muhammed dinine uymaktan vaz geirsin. Eer o Muhammed'in izinden gidiyor muydu diye benden sorarlarsa, hayr gitmiyordu, derim. Bir gn onunla bir ordudan sz aan Meliki Zahir sordu: Sen ne bilirsin? Ordu nedir? Yukarya ve aaya baknca her tarafta yaln kllarn ekmi askerlerin, heybetli kiilerin durmakta olduklarn grd. Yer, tavan, aralk hep askerlerle dolu. Yerinden srad, hemen hazineye gitti, ii aratrmadan hemen ona saldrmak iin, iinde bir fke duydu. O Sahabeddin'in bilgisi aklndan stn idi. Akl gerektir ki, bilgiden stn olsun, hkim olsun. Onda akln dura olan beyin arklamt. Nasl ki, bir aralk dimann gcn artrmak iin bir iki kadeh ferahlatc sudan almak isterdi. Daha fazlas da ie yaramazd. Dima son derece arklam olmasndan dolay, Sahabeddin'in sz de yukar ad geen o kelm bilgini Esedd-din'in sznden daha aa saylrd, o zaman bu kelmc Esedddin onu ktlemiti. O insafsz bu makamda bizdendir. Mna bakmndan da senin olduu gibi. Sen biz olunca ulu Allahnn, "Biz onu (Kur'an-) Kadir Gecesi indirdik," (Kadir Sresi, 1) anlamndaki yette de ayn vehile ifade ediliyor. Nasl ki siz benim szlerimin iine daldnz, bunu hi kimse anlayamaz. Anlayabilselerdi hepsi de mrid olurlard. Sz onlardan da geerdi. imdi daha ne kadar onlarn sakallarna gre tarak vuralm. yledir veya byledir diye sz oaltalm. Lf ok uzatrsak, alt taraf yalan olur. Allahy grrsen, benden selm syle. Dost ok iyidir, kendini onda yok edersin, onun varlnda yrrsn. O kalmazsa sen de kalmazsn. Her ey varlk alanna gelmekte Haktan bir mjdedir, bir batr. Yolcunun biri yolda yrrken kardan hafif silhlar kuanm lgar bir atl grd. Kendi kendine, bu adam bana kastetmeden nce ben onun iini bitireyim dedi. Atl yaklanca yolcuya, bana yle kt nazarla bakma! dedi, nk ben arpma hususunda ok hnersizim. Yolcu u cevab verdi: (M. 350) Gzel sylyorsun, ben de can korkusundan seninle arpmak istemitim. Simdi gel artk el ele tutualm. Bu gn din leminde de i byledir. Bu klah tamak istiyorsan nceden bana giymelisin ki bu er meydanndan merte ban karabilesin. Yoksa yolda kalrsn. Bahtiyar odur ki, ecel klcndan hem ban, hem de klahn kurtarr. Ey kadlar, mderrisler, eyhler! O zayf Allah dostuna kar gnlalakl gstermeyenler yaralanrlar. Belki bilmiyorduk, ama bu yolda bilgisizlikle nasl yrnr? "Allah cahili kendisine dost edinmedi." Belki megulsnz acaba bizimle mi? Hayr, dedi bir komu ile. Komu kim oluyor? Senin komun ancak benim. Burada dava bo lftr. Kfirleri u cihetten severim ki, dostluk iddiasnda bulunmazlar. (Aka) biz kfiriz, dmanz derler. imdi sana dostluu reteyim: Dostlukta yalnzlk haramdr, yasaktr, cezay gerektirir, Dost odur ki, efkat ynnden gzlerinden ate saar. Yarabbi onlar gnahtan kurtar, beni ve btn Mslmanlar da birlikte yarla! diye yalvarr.

Bugn sen de, eyhi meyhanede grdn halde, ben bu iin srrn bilmem, ancak o ve onun Allahs bilir, diyecek kadar hogrrlk varsa, onu Allahya yalvar halinde grdn zaman, bunu tanrm, bir kere bu sende onu ayn mnacaatta, ayn Kabe'de, ayn cennette grecek kadar kudret yoktur, hi deilse bu kadar temiz dnmek de ok iyi olur. Biri diyordu ki, Muhammed (S.A.) bizim perdedarmzdr. Dedim ki: Kendinde grdn eyi, Muhammed'de niin grmyorsun? Herkes kendi kendisinin perdecisidir. Dedi ki: O yerdeki marifet hakikati vardr, davet nereyedir? (M. 351) Yap, yapma hitab nerede kalr? Dedim ki: Nihayet, o onun iindir ve bu bakaca fazladan bir fazilettir. Ettiin bu inkrdan vazge, bu tasarrufu brak ki, davetin tam kendisidir. Hem davet ediyorsun, hem de davet etmemelidir diyorsun! Bu Cebriye'ciler ne yaparlar? Kuvvetli adam bilmez mi ki, btn bu varlk Allahndr. Bir ocua sorarsn: Bizi kim yaratt? Hak yaratt, der. Ortada bir dnderici olmadan bu arh dner mi dersin. Ne sylyorsun der? Divane misin? Pekl bizi yaratan, var ve yok eden mi daha gl, daha kuvvetlidir, yoksa biz mi? sana u cevab verir: Eer o bizden daha kuvvetli olmayayd, bizi hem var, hem yok etmeye kim g yetirebilirdi? Daima en yce kudret odur ki, bu galip ve yce varl grebilsin, gzn asn, perdesiz taklitsiz yaratcy temaa etsin, Allah grsn. Derler ki: Simdi git, Muhammed'i gr ki, o bu ay ve gnein varl iin bir sebeptir. Fakat onun iin bir sebep yaratlmad. Onun hi bir sebebi yoktur. O Sems'in (Gnein) yz kara olur, ama bu ems'in yz kararmaz. nk bu hidayet gnei Hakkn yceliinden nur almtr. O gne ise yle bir makamdadr ki, o makam ancak, "Gne yuvarlanp karard zaman," (ems Sresi, 1) anlamndaki yet ile iaret buyurulan makamdr. yi insan dert orta olur, iyi insan cana yakn, tatl bir insan olur. Fakat eyh Muhammed bu yolda uygunluk gstermez. Bir trl uysallk tarafna yanamaz. Ben seni'o halette ve o makamda grdm. O halden vazgeesin diye ne kadar abaladm. Acaba o yabanclk makamnda niin oturmutur? diye gnlm hep seninle idi. Niin o dar ve tatsz menzildedir diyordum, istiyordum ki, benim sana kar duyduum efkatin ne derecede olduunu bilesin. imdi bir kere elini yle bana sr. oktandr srmemitin, iin varsa da ylece biraz olsun dedir. (M. 352) Selm sana! Bayramn kutlu olsun! Bizim selmmz bir kaledir. Onun iine girersen btn dertlerden selmette olursun. iir: Her kim Allah inayetinin kalesine girerse rmcek ona perdecilik eder. Aleme tek bana geldin, btn cihanla top oynayama-sn btn bu insanlar arasnda topunu meydandan dar karrsn! Dedi ki: Baz klar debdebeli ve saltanatl olur, mauklar ve sevgililer ise durgundurlar. Dedim ki: Bu debdebe ve saltanat, dn dernek una benzer: Biri seni ceviz yiyesin diye baa davet eder, aaca kar, tekme vurmaya balar ve sana buyur kendi elinle ye der. Misafirin eli ve yeni ceviz boyas ile kararr. Baka biri ise misafiri baa gtrr ho bir yerde oturtur, uaklarna emreder: Gidin aatan ceviz indirin, temizleyin, kabuunu soyun, krlm olarak getirin, der. Uaklar da o ekilde temizlenmi cevizi getirirler, misafirin nne koyarlar, buyur derler. Misafir sorar: Bu nasl ceviz ki hi elim kararmad? Kolum kirlenmedi. Ben bunu yiyemem. Bunun ne olduunu Allah bilir, bu cevize benzemiyor. Ben bylesin! hi grmedim. Sair diyor ki: Kimse ak srrna eremedi, Eren de akna dnd. eyh ibrahim, Hayyam'n szne itiraz etti. Ak srrna eren niin sasrsn, ermeyenlerde ise aknlk nasl olur. (M. 353) Evet dedim. Hayyam kendi halinin vasfn sylyor. O akn ve perian idi. Bir zaman kabahati felee ykler, bir gn

zamaneye, bir gn bahtna, bir gn de Allahya atar. Bir kere Allah yoktur der, inkr eder, dier bir sefer de ispat eder.Konuurken bazan karanlk, vehimlerle kark szler syler. Halbuki imanl adam akn ve perian fikirli deildir. Mmin, Allah huzurunda nikabm atm, perdeye yapm olan kimsedir. Ne istediini ve ne dilediini bilir, kulluk eder. Onu btn akl ile grmekten, doudan batya kadar bir lezzet duyar. Zndk ise, daima olumsuz dnr, hayr der. (Ben) sz ile konuur. Benliinde hi phesi yoktur. nk aka gryorum, yiyorum, tadyorum, bundan ne phem olabilir der. Niin evet diyeyim? Bunu siz dilediiniz gibi syleyin. Ben buna ancak glerim. Nasl ki adamn biri gnn birinde tam kuluk zamannda bir elinde sopas, teki eliyle de duvar tutarak, ayaklar titreye titreye, ah vah ederek karnza gelir. Alayarak niin sylemiyorsun? Bu ne itir bamza geldi? Bu ne beldr acaba? Bu gn gne domadan, bir baka ey dodu, diye szlanmaya balar. Evet ben de ayn aknlk iindeyim, niin gndz olmuyor? Sen gryorsun, kuluk vakti her taraf aydnlk iinde. Sana bunu yz bin defa syleseler ancak onlarla alay eder ve glersin. Bu gn mmin olan yoksun deildir, ama mmin kimdir? Bir an iin meyhaneye 'urayalm, oradaki biareleri grelim. Allahnn yaratt o zavall kadncklar ziyaret edelim. ster iyi ister kt olsunlar, onlarn haline bakalm. Kiliseye de urayalm, onlar da gzden geirelim. (M. 354) Benim iime kimse takat getirmez. Onu ancak ben yaparm. Taklitiye bu ite bize uymak gerekmez. Doru szdr: Taklit ehline uysallk yaramaz. Olundan ok ikyet ediyordu. Dilimin ucuna geldi, sonu iyi olur dedim, ocuktur, ocukluktandr bu yapt eyler. Yoksa aslnda bilerek deildir. Nasl ki koruk ile ham erik acmtrak ve ekidir. Bu vasflar, koruun henz tazeliinden ve eriin hamlndandr. Aslndan deil. Ama aslnda eki kokan koruk da vardr ki ta gibi sert kalr, hi tatllamaz. Ancak gerektir ki koruk daima gnein nnde olsun. Allahnn yle kullar vardr ki, hi kimse onlarn ektii cefaya g yetiremez. Her zaman onlarn doldurduu srahiden ienler bir daha kendine gelemezler. Bakalar sarho olur, dar kaarlar, ama o kpn banda oturur. Biri gelir bana yemek yemenin usullerini ret, nk bana bu i pek zor geliyor, rahatszlk veriyor, der. Cevap verdim, yemek yle yenmelidir ki sen onu incitesin, ama o seni incitmesin. yle ye ki sen arln ona ykleyesin. Yoksa o arln sana yklemesin! Dedi ki: Simdi sizinle birlikte yiyelim. Ben ye demem, bende o velilik yoktur. O velilik ancak Allahtandr ki, bu aclar ben verdim sen ek, bunu yine ben onarrm, der. Allah bana bilgi vermitir. Eer ben bu yiitlii yapmasam o zavall mide bir gn, bir gece sknt eker, ben de onun strabna alm olurum. Mevlna'nn halka hitap yoluyla syledikleri bana ait deildir. Ben onun benimle olan ilikisini bilirim. (M. 355) Eer kan eerse anlarm ki bana deildir. nk Mevlna'nn benimle olan ilgisini aka gryor ve biliyorum ki o yz ekimesi bakalarnn ii iindir. Ben nasl sevinli olabilirim? Btn lem gaml olsa bile beni hi mi hi ilgilendirmez. Ama gaml zamanmda da istemem ki hi kimsenin gam bana bulasn.

TANRI TANRIDIR Yaratlm olan kimse Allah olamaz, ister Muhammed (S.A.) olsun, ister Muhammed'den bakas. Biri gedi, mazur gr bu gn bir ey piiremedik, dedi. Cevap verdim: Ben senin piirdiin eyleri ne yapaym. Gerek ki sen piesin! dedim. Nasl pieyim? dedi. Sen nasl mritsin ki, iaretten anlamyorsun dedim. Cevap verdi: Eer anlay denilen ey, deiik olmayayd, iaretlerde ve ibarelerde islm bilginleri uyumazla dmezlerdi. Hele naslardan tek mna karrlard. Ben sordum: slm bilginleri arasnda nasl uyumamazlk olabilir? dedim. O iki trl gr ve o taassup senin iindir. Ebu Hanife eer afi'yi greydi, bacazn kucaklar, gzlerini perdi. Allah kullar, Allah ile nasl ayrla derler. Bu ayrlk nasl mmkn olur? Sen ayrlk gryorsan kurban ol ki uzaklktan kurtulasn.

Sz geen bu kurban hikyesinden nasl kurtulaym dedi. Kurban ol ki, kurtulasn dedim. Namazda, "Allahu Ekber" demek kurban, yani Allaha yaklamak iindir. Bu szle ibadete balayan kul kendinden geer. Eer sende ululanma ve" byklenme duygular varsa, Allah demelisin, ona yaklamay dilemelisin! imdi daha ne zamana kadar putu koltuunda tayarak namaza geleceksin? Allahu Ekber, yani Allah uludur diyorsun, ama mnafklar, ikiyzller gibi putun koynunda duruyor. (M. 356) Zaman zaman eyh Muhammed secde eder, rka varrd. Ben eriat erlerinin kuluyum derdi. Ama onlara uymazd. Ben ondan ok faydalandm. Ama sizden faydalandm gibi deil. Bu ona benzemez. Ancak oullarnz sizi hi anlamazlar. Tuhaftr belki kendilerini de anlamazlar. Siz oralarda deilsiniz ki oul olanlarla, olmayanlar gsteresiniz. Biri pek ok urar ki kendinden bir ey gsterebilsin. teki yz trl kurnazlkla kendini gizlemeye alr. Kendimi ne zaman aa vurmak istersem zahmetim artar. Tandklar, yabanclar etrafma toplanr, ben bunu yapamam. nk bana hayat lzm. Dedi ki: Falan kimse sana asla yakn deildir. Dedim ki: Onun bana yakn olmadn sen ne biliyorsun? Sen ondan daha olgun olmalsn ki bunu an Tayas n! nk o yle olmaldr, byle olmaldr diye tenkitlerde bulunuyor. Halbuki teslim makamnda yle olmal, byle olmal gibi szler nasl yer bulur? Ona u cevab verdim: Ettiin bu itirazlardan sonra, onun yle olmal, byle olmal dediinden bahsetmek yersizdir. nk bunu sen de yapyorsun. Hem de olmamal diyorsun. Nasl ki Hintlinin biri namazda konuur, yannda namaz klmakta olan baka bir Hintli bunu iitince, sus der, namazda konuulmaz. Adamn biri, kadya ikyete gider. Daval tarafn tan yoktur, ona sen yemin edeceksin, derler. Cevap verir: Vallahi de yemin etmem, billahi de. Ahlat'llar derler ki: Ey'trl herif defol, git ki sana smeyelim! Bunu niin sylyorsun dedi. Mademki itiraz etmek gerekmez, tesini Allah bilir. Dedim ki: Senin benim karmda konuman una benzer: Sen bilmiyorsun, ben de sana retiyorum. imdi bu eyh ile mrit arasnda ho kamaz. Mridin yolu bu deildir. Ayn zamanda itiraz gelince hrriyet kalmaz. (M. 35?) Yapaca ii zgrce semek kolayl kalmaz. Halbuki, bana gerektir ki serbest davranaym, gerekirse gideyim, gerekirse oturaym, yataym hlsa kendi irademle hareket edeyim. Ama sen benimle birlikte olursan irade kalmaz. Benim gitmem gerekli olunca sen gidersin. Yahut senin gitmen icap edince ben giderim. Ya hizmeti olurum, yahut kendine hizmet olunan efendi durumunda kalrm. Her iki halde de o irade ve ihtiyar ortadan kalkm olur. iir: Ne kimsenin ua, ne efendisi olur, nsaf et ki derviin ho bir lemi vardr. Hakir (gerek yoksul) mal olmayan, kendisi de kimseye mal olmayan kiidir. Kk yata fakirlie almak gerektir, taze daln atee girmeden dorultulmas kolaydr. Bayatlaynca i zorlar. Henz yeniyken aya pabuca uydurmak gerek. Ayak pabu iinde yerleince, kurusa da incinmez. Dedi ki: steyerek veya istemeyerek kimseyi incitmek veya soukluk etmek fakirin ii deildir. Ben de dedim ki: Eer onu bir snamadan geirmezsem kendisinin kim olduunu anlayamaz.Bir topluluk grrsn baz inanlar vardr. Fedakrlklar gsterirler. Biraz snamaya baladn m onlarn inanlarnn senin yannda nasl plak kaldn grrsn. Sen onlar byle rlplak grnceye kadar, ben snamaya devam ederim. Sevgi davasnda olan kimseden bir aralk bir ka para iste! Akl yerinden kar, can gider, ban ayan sallamaya balar. (M. 358) oklarn snadm beni pek az grenler hemen knamaya baladlar. Bu adam btn gn kendisine inananlar soutmutur dediler. Dedim ki: O yapmad. Bu Allahnn onun hakkndaki sevgisindendir. Ulu Allah halkn beni bilmesini istemiyor. Halka kar kutsal hadiste buyurulduu gibi, "Benim velilerim kubbelerim altndadr, onlar benden bakalar bilmezler," anlamndaki

hikmet gereince onlarn alnlar damgalanmtr. Onlar kim grebilir? Onlar bylece Allah katndadrlar. Onlar grmek dileyenler Allah Nazar'na gelirler. Sende Allah nazarna gel ki onlar gresin! Halk, Hakk nasl a'nlayabilir? Nasl grebilir? Onun nazarnda olan bu ahs da hoa giden her ey gibi ho karlarlar. Herkesin bir zel hali vardr. Vaizin minber stnde, hafzn minder stnde, dinleyenlerin, mridin, eyhin ayr ayr halleri olduu gibi mridin de bir hali, kn bir hali, maukun bir hali vardr.

ALLAHTAN BAKA TANRI YOKTUR Bu ne sapknlk ve krlktr ki, kr olduunu bilmez. Ben onlardan deilim, ama onlardan haberim var. Bir topluluk daha vardr ki, gzleri grr ve grdklerini de bilirler. Onlar da kendileri bilir. Msra: Ev sevgili. Grmediin eyden ne dem vuruyorsun? Nihayet ben senin babanm, sen de benim olumsun, dedi. Niin vakitsiz uyuyorsunuz ki beni oul gryor, kendini de baba biliyorsun? dedim.

MUHAMMED'N OLDUU YERDE ADEM NE SYLEYEBLR? Akln aya topaldr, ondan bir ey gelmez. Ama onu da nasipsiz brakmak olmaz. O hadis, sonradan yaratlm bir varlktr. Hadis, evin kapsna gelir, ama ieriye girmeye gc yetmez. Bir levha zerinde bir Elif yazld. Ona ister levha zerinde yazld diyelim, ister yer stnde, isterse yer ve gklerin ortasnda, yazlsn. Derler ki: Nerede kendini grme, nerede Her ey ondan nur almtr.

o gr? Madem ki gryorsun nerede o?

NASUH TVBES (M. 359) Kur'an'da, "Ey iman edenler. Allah'a Nasuh Tvbesi ile tvbe edin," (Tahrim Sresi, 8) buyurulmutur. Bazlar bu Nasuh sznn yorumlanmasnda nefse dnmeyen ey demilerdir. Bu ho bir deyimdir. Bazlar da Nasuh, yz kadn yzne benzeyen bir adamm, ama tam bir erkekmi, erkekten hi bir eksik taraf yokmu derler. Kadnlar hamamnda tellklk edermi. Tam otuz yl bu ite alm. Bir gn Sultann kz hamama gelmi, kulandaki byk yakut kpe kaybolmu.Farkna varnca bunun hamamda kaldn anlamlar, avulara emir verilmi hemen gidin hamamda hi bir delik deik kalmamak art ile aratrn! denilmi. avular hamamn kubbesini ve iini, her tarafn sarmlar. iir: Her iin tam vakti gelmedike Sana dostun dostluu fayda vermez. Nasuh halvete girer korkudan titremeye balar. imdi aratrma sras bana gelecek diye szlanyor, arka arkaya secdeye kapanyor, Allahya sz veriyor eer bu defa kendimi kurtarrsam bundan sonra btn mrm boyunca byle bir i yapmam, Allahm bundan sonra bir daha kadn tellkl etmeyeceim, senin Allahlna snarak sz veriyorum. Eer u yk benim srtmdan kaldrrsan, bundan byle Nasuh kulun bir daha bu gnah ilemez, diyor. Nasuh, bu yalvar halinde iken ieriden bir ses geldi. Herkesi aradk yalnz Nasuh kald onu da arayn. Akl bandan gitmiti. Srrn Allahya smarlad. Tam bu srada bir ses daha geldi, kpe bulundu dediler. Arayanlar bir Lahavle ekti.

Nasuh'un hakknda kt dncelere saptk dediler. Bari gelsin eliyle Sultann kzn okasn kz da onun kendisini okamasn istiyor. Nasuh'u ardlar. Nasuh u cevab verdi: Benim elim bu gn ilemiyor, yolda sancland. (M. 360) Peygamberin yoldalar tvbe ederlerdi, yine bozarlard. Buyurdu ki: Nasuh Tvbesi ile tvbe edin ki o tvbe otuz yl yaar hi geri dnmez. Kerem denizi dalgalanmaktadr ondan her ne istersen onu verir. Herkes bir eye tapar. Kimi gzele, kimi paraya, kimi mevkie dkndr. Onlara kar ite benim Allahm budur, der. brahim Peygamber gibi, ben batan eyleri sevmem demezler. Halbuki brahim ben batan eyleri sevmem dedi. Nerede o brahim yaratlh insan ki, hal diliyle bu sz syleyebilsin? Bunjn srr baka bir felee aittir. nk ruhlar leminde felekler vardr, i srlar leminde de felekler, gneler, aylar vardr.Bu hayallerden geen kim se bilir ki bunlarn da bir yaratcs vardr. Ama vefalar yoktur. Hayal, i leminden tekrar ald m tecelli nuru belirir ve der ki, "Yzm yerleri ve gkleri yaratan Tan |rya ynelttim."(Enam Sresi, 79) Sonra. "Hasta olsam o bana ifa verir." (uara Suresi, 80) ayetinde hastal kendine ilgilendiriyor. Bu retmek iindir. Kuran'da Adem Peygamberin lisanndan, "Yarabbi biz nefislerimize zulmettik." (Araf sresi: 23) buyurulmutur. Yani ben hastaym, benim salm ancak ondandr, diyor. Kendini aradan karyor ki bu benlikten syrlmak demektir. Kendini aradan karnca da onu ispat etmi oldu. Bende yle bir kuvvet vardr ki, kendi gamm onlara ulatrmak istemem. nk bendeki gam onlara bularsa dayanamazlar. Kendilerini o gam kuyusuna brakrlar, iblis der ki: Hrszn kendisi mahalle iinde hrsz var diye barr, mahalle halk da onunla birlikte hrsz var, hrsz var diye feryat eder. Beyit: Bu yolda yz bin tane Adem yzl iblis var. Her insan yzly sakn insan sanma. nsan eytanlar bunlardr onlarn hali senin haline benzemez, gidileri de senin gidiinden bakadr. (M. 361) Bu Hristiyan yz gn st ste sz syler hi zlmem. zlp bozulanlar da yakarm. nk dzeltmek yakmakla olur. Or>|ar ykarm. nk yeniden yaplmak ancak yklmakla mmkndr. Bir ok bilgilerden sz aar, kendi iini dzeltmesini hi bilmez. Bir i yapar sanr ki dzeltmeyolu kendi iidir.Delik yanltr, ama "Ey Allahm bana cennet kokularn koklat," diye dua ediyor, bu dua dorudur. Ama pisliini temizlerken deil, ancak yzn ykarken okunur. "Nefsini bilen Allahsn da bilir," buyruldu. Niin akln bilen yahut ruhunu bilen denmedi? Dedim ki: Nefis, her eyi kaplamtr. Nefis bir eyin varldr. Onu kklkte huy edinmek gerektir. Sen benim nefsimdekini bilirsin, ama ben senin nefsindekini bilmem. u Mslmanlardan sknt duymutum, beni alktan ldryorlard. Onlar lk lk yutuyorlar kendi keyifleri iin yiyorlard. Ama Allah erleri at! Kendi keyfim iin yz dirhem harcar, saz lemine giderim ama Allah yolunda on para vermem. u halde kulluk, Allah sevgisi nerede kalr? Diyelim ki, gitti, bir Yemen barts alacak ipeklisi gelmezse ok umutsuzlua der, lrler, yoksa onlara iyilik yaplsa hi kabul etmezler. Sen yle bir insansn ki, kendi kendine alyorsun! O korkulu ryadan umutsuzlua dmsn! Ben de yle bir adamm ki, o korkulardan elini tutarak seni kurtardm. Dediler ki: Bugn 'Hatib ok hastadr. Evet dedim. Btn halk salk yoluna ard, kabul etmediler, o da hasta oldu. nk mutluluk ona yr olmad. (M. 362) Bir padiahn iki olu vard. Biri uslu, iyiliksever, teki uygunsuz, ahmak, kt huylu, kadn yapl idi. Padiah onu tam bir erkek gibi yetitirmek iin erkek yapl, yiit, evik, Rstem gibi bir pehlivan arad ki oluna arkada ve yolda olsun. Bu arkada gece gndz ona mertlik hikyeleri anlatr, yiitlik rnekleri gsterir, silh kullanmay, erkeklik trelerini retirdi. Bu karde tam iki ay geceli gndzl yeni arkada ile cenk hikyeleri ve yiitlik masallar konutular,ama hi faydas olmad. O birtakm oyuncaklar, bebekler yapyor, kz ocuklar gibi oynuyordu. Bu gn padiah geliyor dediler. Olunun neler renmi olduunu grmek istiyor. Bir de ne grsn olan arkada ile birlikte oyuna dalm. Balarnda barts, oyuncaklar nlerinde, retmen arkada da tekinin zoru ile sarn karm yere atm, padiahn yanna

oturmu kendilerinden gemi bir halde. Padiah, retmen nerede? diye saa sola baknrken retmen bartsnn iinden kafasn kararak saygl bir kadn sesi ile ite retmen, benim diyebildi. Padiah sordu: Bu ne haldir? retmen u cevab verdi: Ey lemin padiah u iki ay iinde ne kadar uratmsa bir trl onu kendi rengime uyduramadm. Bu ii baaramadm. Nihayet ben onun rengine uydum. Ama retmen erkekti, onun kadna benzemesinde ne ziyan var? Saadet insana yr olunca i padiahla vezirin hikyesine dner. Bir gn padiah vezirini yanna arr, der ki: Olumun byk bir bilgin olmasn istiyorum. Halka t versin, onlar uyandrsn, ben de onun krssnn ayaklar ucunda oturaym, onun konumalarn dinleyeyim. imdi onu hangi stada gndereyim ki, olan bir bilgin olarak yetitirsin? Falana m, filna m? (M. 363) Vezir u cevab verir: Bu i din bilginlerinin ii deildir. Sen yalsn, onu ksa bir sre iinde bu kadar abuk yetitirmeyi baaramazlar ki, sen de krss nnde oturasn da konumalarn, tlerini dinleyesin. Meerki falan ulcuya gndermeli. Padiah, mademki sen onu biliyorsun, bari bir i yap! dedi. Vezir kalkt ulcunun yanna geldi uzaktan ona sayg gstererek usluca oturdu. ulha sordu: Naslsn? Yine yaramazlklar m dnyorsun? Vezir, ne yapaym dedi, sizin byklnze gvenerek geldim. Allah rzas iin dileimi kabul et! ulcu, iin zor taraf, bunun Allah rzas iin olmasdr, dedi. ilerde greceksiniz diye sz verdi. Vezir ii padiaha anlatt. Padiah keyiflendi, tahtndan aa frlad, ulcuyu ziyarete gitti. Olunu ona smarlad. )ocuk iki yl ulcunun yannda alt.ki yl sonra dedi ki, olum yarn krsye k, de bala! Babasna da haber gnderildi, bu nasl olacak diye olunun yanna geldi, onu snamak istedi. "Dedi ki: Nihayet keredir sylyorum, sayglarm sunuyorum bir konuma yap! ehirde bir velvele yayld, halk hayretle koutu alt bin sarkl bilgin ocuun krssnn evresine topland. ocuk yedi yz peygamber hadisi anlatt. Syledii her hadisi uzmanlardan sordu: Bu peygamber sz deil mi? Eyvallah yledir, dorudur dediler. ocuk aman Yarabbi, dedi siz bu kadar ilim renmisiniz, ama krler gibi amel etmisiniz. Bu sylediklerim hep benim szlerim idi. Allah, Allah dediler. Beyit: Allah vergisinden pay alanlar yabanc grnrler ama Onlarn can Allahsal srlarn levhasdr. (M. 364) Sof dedi ki: Bir gn Anber pabucu nne koydum. Anszn parmam ayana dedi. Sandm ki kzarm demir gibi, yeni ateten km, ite o ate yakar. Vesveselerle hayalleri ve hayalle geinenleri, hayale tapanlar yakp yandrr. Nasl ki air yle demi: nce damlacklar, iy taneleri grdm ama inde Samir ile danas vard. Biri dnya adamlarndanikyetleniyordu. Allah erleri nazarnda dnya oyuncaktr, yalancdr, ama ocuklara gre oyuncak deil, dosdoru bir lemdir. Yaamak da bir bortur. Bu gn eer oyuna ve akaya geliniyorsan dnya ile oynama! Eer ona dnyorsan, ye, i, elen ki, onun tad tuzu alamak deil glmektir. Dnya hem hazine, hem de ylandr. Bir topluluk hazine ile oynar, bakalar da ylanla. Ama ylanla oynayanlar onun srmalarna katlanmal, nk ya kuyruu ile arpar, ya kafas ile. Kuyruu ile arparsa uyumamal, tekrar ba ile vurur. Ancak bu ylandan vaz gemi olanlar, onun sevgisi ile nmezler. Akl mridinin ardndan yrrler. Akl mridi, ylanlarn nazarnda zmrt saylr. (Zmrt, ylana kar koruyucu bir tatr. Sat ndan ylann gz kr olur. (.)) Ejderha klkl ylan, akl mridinin, kervann nnde yrdn grnce arklasn Dkn, tembel bir hale gelir. O su iinde bir timsaha dner. Akln ayaklar altnda bir kpr gibi olur, zehri eker olur, dikeni gl olur. Yol kesici iken klavuz olur. Korku mayas iken gven kayna olur. nk akl usta bir okudur. O kiriini, yayn kulana kadar ekebilir. Varlklarn zebunu olan bu cihann akln brak! Bu cihann akl, yay eker, ama kulana kadar (M. 365) gergin tutamaz. Bin hile ile aza kadar gtrebilir. Yay kiriini azdan kurtarrsan ne ie yarar. Ancak kulaktan frlatrsan vurabilirsin. Bu ise cihana ait akim sz azdan kar.

Beyit Bir sz ki dnce ynnden sylenmemitir. Yazmaya da konumaya da demez. Dnce ne olgyor? nce bakmaldr ki onlar bizden evvel var mydlar? Bu iten, bu szden krettiler mi,faydalandlar m? Yoksa aksini mi yaptlar? Sonra yine bakmal ki bunun sonu ne olacak? insan nne arkasna bakmaldr ki, her iki tarafnda da bir duvar, bir engel olmasn.'Dnya sevgisinden bir boluk bulunmasn. nk, "Senin eyaya kar beslediin sevgi seni kr ve sar bir hale getirir," demilerdir. Dnya sevgisi, din sevgisinden stn olunca krlk, sarlk meydana gelir. Kuran'da iaret olunan u, "nlerinde ve arkalarnda duvarlar yarattk," (K. 26/8) anlamndaki yetin srr aklanr. Meerse byle insanla tvbe etsinler ve uyansnlar. Dnyya kar o azck sevgi onun faydasna olur. Ama evresi ok daralr. Bu ok kere iyi dostlarla sohbet sayesinde elde edilir, iyi dostlarda iyi huylu ve kt dnceden uzak olmaldrlar. Bir sanat renmelisin ki geim sebebi olsun. Ne dknlk ekiyorsun? Her kim sana dostunun arkasndan konuur, onu ktlerse ister iten sylesin, isterdndan, dostun seni kskanyor bile dese bil ki kskan odur. Kskanlktan coar, kpr1. NasL ki biri benden sordu: iblis kimdir? Dedim ki: Ben u saatte Idris'lik iine dalmm. Sen de iblis deilsen niin Idrislie dalmyorsun? (M. 366) Eer Idris'ten sende bir nian varsa blis'den ne korkun olur? Cebrail kimdi diye soruyorsun, derim ki bu sorun tpk namaz klan bir imamn secde yerine bakmayp da sa solu dikiz etmesini gren adamn, bu imamn namaz salam olur mu? diye sormasna benzer. Ben derim ki: Her ikisinin de namaz eksik olur. Ama ben imamn namazn soruyorum, dedi. Bunlarn her ikisi de bir olur mu? Dedim ki: Biri imamdr, her tarafa bakar, namazda Allah huzurunda olduunun farknda deildir, teki ona uymu olan kimsedir ki, imamn gzn dikizler. phe yok ki kendini gremez. Her kim sana falan kii seni vd derse ona syle ki beni ven sensin! Onu bahane ediyorsun! Her kim sana f alan adam svd derse ona dersin ki, bana sven sensin, onu bahane ediyorsun. "Sana sven, ancak o svmeyi sana anlatandr," derler. Bu sz o sylememitir, belki de baka mnada sylemitir dersin. O adam gelirde falan kii senin iin kskan dedi derse. Syle ki: Kskanln iki mnas vardr. Biri insan cennete gtren kskanlktr. Bu, hayr ite bakalarndan geri kalmamak iin gsterilen kskanlktr. Ben niin fazilette ondan geri kalaym, der. Allah velilerine kar dmanlk duygusu besleyenler sanrlar ki onlara ktlk ederler. Bu yanltr, belki iyilik ederler. Onlarn gnllerini kendilerinden souturlar. nk onlar lemin gamn ekerler. Bir kimseye kar bu sevgi ve koruma, bir yk gibidir ki, bu, Kaf dan onun boynuna ve omuzlarna ykletmek, onu daha da arlatrmak demektir. Yani bir ey yaparlar ki sevgileri daha da artar, o onlarn daha ok dert'orta olur. O zaman kendi (M. 367) sevgilerini ve dncelerini unuturlar, ite bu onlarn canlarna rahatlk getirir. Bilginin biri bir gn uykudan uyand. Eya, kitap her nesi varsa att. inliyor, alyor ve vle sylyordu: mrumuzu kadlarla ayr yaamak, onlardan kanmakla tkettik. Allah kitabn arkamzda braktk. Ulu Allah bizden mrmz nelerle tketmi olduumuzu sorunca ne cevap vereceiz? Gzmzle ne grdmz, kulamzla ne iittiimizi, kalbimizden ne gibi dnceler geirdiimizi soracaklar... Bilginin burada Allah kitab demekten maksad Kuran deildir. Yol gsteren adam yani Mrid'dir Allah kitab odur, yet odur, sre odur. O yet iinde yetler vardr. Bu ak Kuran'da, bu ak kitapta neler yok... Bu mesele bize bir ka kere Badat'ta kadlk yapan Yahudi'yi hatrlatt. Yahudi hazineler elde etti, yer altnda gizli maaralar yaptrd. Silhl yiit kiiler bularak pusuya yatrd. Halifeyi tahtndan indirecek, Badat' kuatacakt. Hikye uzundur: Halife Yahudi'nin dzenlerini haber ald. Onu yakalatt. u hale gre kadlk meslei, din bilgisi ve Kuran yle bir hale getirilmiti ki, bir Yahudi Badat kads olmutu. Halbuki o iinden bir Yahudi ve bir mahlktu. imdi anlattk ki seni kurtaracak ancak Allah kuludur. Yoksa o yiyecek ve azk fayda vermez. (Karanlkta yryen arr) Kadir Gecesini geceler

arasnda gizledikleri gibi Allah erlerini de iddiaclar arasnda gizlemilerdir. Bunlarn gizlenmi olmas dknlklerinden deil, belki ok ak ve parlak olduklarndan dolay gizlenmilerdir. Nasl ki, gne, yarasa kuu iin gizlidir. Yarasa, gnein tam karsna geer de ondan hi bir ey anlayamaz. Dnya sevgisi perdesi onu dilsiz ve sar etmitir.(M. 368) nk dnya sevgisi canl ve kudretli olduu zamanlarda dnyay eken bir mknatstr. Ama elden bir ey gelmezse ancak sevgilinin hayalini eker. Sevgilinin hayali de sonunda hoa gitmeyen bir perde olur. Meer ki "Biz Kuran- Kadir Gecesinde indirdik" buyurmutur. Bu sre ka yettir? Onun on drdnc gecesi bin aydan daha aydndr. Bu aylar arasnda bu gece ok belirli olduu iin gizlenmitir ki bir gn meydana ksn ve u yette iaret buyurulan, "Yazklar olsun bana ki Allah ynnde kusurlu dtm Kuran- ve mminleri alay ettim" (Zmer Sresi, 56) anlamndaki pimanlk feryad ykseldii zaman kendini gstersin. O, ne ynsz bir yn, ne tarafsz bir taraftr. Zaman gelmeyince ne yapabilir? Ancak beni tanmayanlarn bana yaptn yapar. Ama ben houm, nasl ho olmayaym ki, imdiye kadar her kim beni inkra kalkt ise hemen arkasndan Allahya yakn yz bin melek, beni gereklemitir. Yine bana hi kimse bir cefada bulunmad veya beni ktlemedi k, Allah hemen arkasndan yz bin trl okaylar ile bana o cefalarn karln vermi olmasn. Beni tanmayanlar beni inkr etmedike yz binlerce gerek canlarla Allah melekleri de bana grnmez nmde ba emezler. u anlamdaki peygamber sz bana ok acayip gelir."Dnya mminin zindandr," buyrulmu. Ama ben hi zindan grmedim, hep holuk, hep ycelik, hep devlet grdm. Bir kfir elime su dkse, Allah katnda yapt i beenilmi ve gnahlar yarlganm olur, ama ben, o mutlu ben ki kendimi bo yere hor ve dkn grdm. Acaba niin yaptm bunu? Nice zaman kendimi tanyamadm, ama yine de o ycelii, o ululuu kendimde buldum. Bu (M. 369) ayakyoluna dm mcevherden kurtulduumu sanmtm. Hayr ha yle deil. imdi hoa sylyorum ki houna gitsin. Elini uzat ki el skalm! Bir Mslman kardele el skrken mrldandka gnahlar dklr. imdi sk sk kmldanmak gerek. Ey Mslmanlar kmldann ki, biz de kmldanalm. Gerek ki, halk arasnda sylediim sz, irkilmeden senin iin sylyorum gibi bilesin. Senin iin sylediim sz de kendin iin sylediimi sanmayasn! ite bu anlay iman kuvvetindendir. Bilsin ki, dost senin iin birtakm szler sylemitir, anlamaz msn? Anlarsan tekrar syle hangisidir? Eer onu sylemek gerekmez diye korkuyor-san, bil ki sen de karanlk dnce ile anlay gc birbirine karmtr. Bu ise seni dosttan ayrmak isteyen bir eytan erridir. Bu sana seslenen bir Gulyabani'dir dosttan ayrr doru yoldan yaban tarafna eker. Seni rahmet yam olsun. Nasl ki Ulu Allah,

O eytann sesi, bildiin kimselerin sesi gibidir, yahut da karlar kartrp savuran kurt gibi gzleri balamak ve yolu kapamak iin urar. Diyelim ki, size benden, bana sizden ne getirebilirler? Bununla beraber hi gvenmemelidir. "Yarlganm kimse ile yemek yiyen, phe yok ki yarlganmtr." Buradaki yemekten maksat ekmek veya azk yemek deil, teki cihann yiyeceklerini yemekir. Nasl ki ba kesilmi ehitler hakknda, "Onlar rzklanr-lar, honut ve sevinlidirler" gibi iaretler vard r. Ktlkle emredici olan nefsi yenilgiye uratan kimse bu hayatta da ehit ve gazi olur. nk her kim yarlganm bir kimse ile o yiyecekten yerse Allah onu da yarlgar. Yoksa binlerce ikiyzl kii, binlerce Yahudi Hazreti Muhammed (S.A.) ile yemek yediler. Ama onlarn inanlarna gre Hazreti Muhammed (S.A.) Allah ynnden yarlganm deildi. Bize gre Hazreti Muhammed'in (S.A.) yarlganm olduuna inanmak, birlikte yedikleri o mnevi gday ayn kseden yemi olmakla doru saylr, ite ona inann karl budur. Salam inancn nian budur. (Fetih sresinde, Hazreti Muhammed'in gemi ve geecek gnahlarnn balanm olduu mjdelenmitir. Bu nkteye iaret edilmektedir. (.)) (M. 3?0) Rahman, (Varlklar koruyan Allah) Arn stne hkim oldu," yetinin tefsire gre mnas bundan baka ne olabilir? D mnasn da demilerdir ki: Ar stne kurulmak, onu buyruu altna almak demektir. Nasl ki Bir kl vurmadan, kan aktmadan Irak buyruu altna ald. Bunun gibi rneklerden kelimenin bu anlamda kullanld anlalmaktadr. Kuran'n u iaretine inanrz, nedenini, niteliini aratrmadan Allahnn Ar zerinde ferman yrttne olduu gibi inanrz. Bu szden ne anlalr? Bu Th yetine, tefsirde ne demilerdir? Buna iin yalnz d yzn bilenlerden bakalar ne mna vermilerdir? Hi phe yok ki, bu da Allahnn Kuran'da, "Mekke halk grmediler mi ki biz onlarn ehrini gvenli bir yer kldk, bu ehir evresinde olanlar ise ldrlrler, tutsak edilirler. Bundan sonra da dzme eylere inanr, Allah nimetlerini inkr ederler mi?" (Ankebut Sresi, 67) anlamndaki yette iaret buyurulan nktelerdendir Gnl evinin dnda kuruntu veren eytanlar,korkular, tehlikeler vardr. Nasl ki, "Grlmez eytanlarla insan eytanlar halkn yreklerinde kuruntu verir," (Nas Sresi, 5) buyuruimu-tur.

O ate iine atlan ibrahim'in misalinde olduu gibi, Hakkn terbiyesi altnda, kudretin son mertebesindedir. Nasl ki Musa Peygamber de dman elinde byd. Biri dedi ki: Dnyada yaamak ahirete gitmekten daha hotur. Sordum, niin? nk, dedi, dnyada yaayan bir topluluu uyandrr, Allahnn ltf ile gnl holuu bulur. Evet ama peygamber Allahnn ltfunu, onun halk uyarmasn bilmiyor muydu ki en yce arkada diye buyurdu. Dedi ki: Pazarda ylesine oturmusun ki, sanki pazar yakacaksn! Nihayet, ey bilgisiz adam! dedim ayn yangn iinde yanyorsun, ama yanmak ona derler ki senden hi bir eser kalmasn. Allah erenlerinde bir kudret vardr ki belirli ate iine derler de yanmazlar. Onlar gizlenmi insanlardr. (M. 371) Kerim Ali, benim iin Haricilerdendir, Ali'ye dmandr diyormu. Aleddin de demi ki, ben ona yle cevap verdim: O erkek yapl Ali'ye dman olan kimse byle mi olur? Ama Muhammed'in dman ancak Yahudi'dir. Yahudi ise erkek saylmaz. Ne dii, ne de erkektir. Kerim cmerttir, ama ancak bir eyini kalenderlerden esirgemez. Ben onun iin kendi dostlarmla savalar ettim; bu onun hakknda iftiradr dedim. Kskanlk yznden yalan sylyorlar. Mminler Babuu mer, (Allah ondan raz olsun) bu kadar yakn bir su ile hkmetmedi. Onun hakknda bir ey sylemedi. Ben onun yolunda bu kadar savalar ettim. O bana byle karlk verdi. Benim statlk hakkma kar sanmayn ki nmde diz ker. Bu kadar sknt ekiyorum. Onu yetitirmek iin urayorum ama bakyorum ki ondan daha kr kimse yok. Nihayet aciz kaldm diyordu, henz bizim szlerimizden ilenerek feryat ediyordu. Bundan sonra ona dorusunu syledim. Ban nne edi. Edepsizlik ettimse pabularn kar, bama yz pabu vur, dedi. imdi onu nme alaym, kendi isteiyle tam yz pabu vuraym. Bir tek bile noksan brakmayaym. Kta: Bir lke senin iin sknt konusu, bir topluluk hep sana bakmada Bu devlet isidlr. bu gn kimin eline geer. Yabanc Din, tandk bir tek olsa Dostun bel oku, sana ite o tandn elinden deer. Bir alay rencilerim vard, onlara sevgi ve t verme yolu ile ar szler sylyordum. O zaman biz onun ocuklaryz. O size svmyor, ama belki de sevdaldr diyorlard. Benim de onlara kar beslediim sevgi azalyordu. (M. 372) ok kuvvetli bir ihtimalle. Allahnn has kullar onlard. nk kerametleri gizlidir. Herkese aklanmaz nasl ki onlar da gizlenmilerdi. Baz eyler var ki, syleyemem. Bunlarn te birini sylesem ii bytr, falan adam hep ltuftur, safi ltuftur, derler. Sanrlar ki, kemal mertebesi hep ltuf halinde olmaktr. Halbuki i yle deildir. Hep ltuftan ibaret olan kimse eksiktir. Hatt Allah hakknda da saf ltuftur demek yaramaz. nk ondan kahir sfatn kaldrm olursun. Belki hem ltuf gerektir hem kahir, ite bu sfatlar tam yerli yerinde olmal. Bilgisizler iin kahir de, ltuf da lzmdr. Ancak yersiz, yolsuz olmamal. Falan kii demiti ki: Dmanlara kar kahir, dostlara kar ltuf herkeste de vardr. Ama herkes, dostunu, dmann tanyamaz. Eer her insan dostunu tanyabilseydi, Ulu Allah, "Sizin ve benim dmanlarmz dost edinmeyin. Onlarn gnlne sevgi brakrsnz." (Mmtahine Sresi, 1) buyurmazd ve yine ayrca, "phesiz eleriniz ve oullarnz sizin dmanlarnzda, onlardan saknnz." (Teabn Sresi, 14) Daha sonra, "Dikkat edin ki, siz onlar seversiniz, ama onlar sizi sevmezler." (AI Imran Sresi, 119) buyurmazd. (Yukarda sz geen yetler Mekke'den Medine'ye g ederken mcahidlere engel olmak isteyen aileleri ile Islmn ilk zamanndaki ikiyzllerin pheli durumlar ve ihanetleri dolaysyle nazil olmu, Peygamberi dikkatli bulundurmak iin vahy olunmutur. ems buna telmih etmek istiyor. (.)). "Nasl ki yce Peygamberde yle buyurmutur: Dostunu arlktan uzak olarak sev. Bir gn ona kin besleyeceini hesaba kat! Dmanna da ok ar ve sert davranma, ola ki gnn birinde dost olursunuz!" Yine Ulu Allah Peygamberine, "Ola ki Allah onlarla (Mekkelilerle) aranzdaki dmanl dostlua evirir," (Mmtahine Sresi, 7) buyurmutur.

iir: Dost ile dman ayrmak yolunu buseydin, Hayat iki kere yaam olurdun. Dost grnen dmanlar oktur. Sana dert orta olacak dost yarar. (M. 373) ikinci defa yaamak o kimseye yarar ki, ilk benliinden kurtulamam, ikinci benliini bulamamtr. Ancak ikinci hayat bulan kimse,"Biz onu gzel bir hayat ile yaatacaz," (Nahil Sresi, 97) yolundaki vaid ile mjde-lenmitir. O Allah nuru ile grr, dostunu tanr, dmann tanr; kahri, kahir yerinde.ltfu da ltuf yerinde olur. Onun kahri de ltfuna yarar. Her ne kadar gerekte her ikisi de tekrarlanr ama er gerektir ki byle bir topluluu ve byle bir mmeti yola getirmek iin Hazreti Muhammed (S.A.) ve Hazreti Ali gibi kl alabilsin. Bir gn Hazreti Muhammed (S.A.) dostlarndan ayr ayr sordu. Eilimleri bara m, yoksa savaa m, yani bar yolu ile ltfa m, yoksa sava yolu ile kahre mi ynelmitir diye snamak istedi. nk bar istei ya kt dnceden, can sevgisinden ban kurtarmak arzusundan ileri gelir yahut da iyilik sevgisinden, kerem sabr ve cefaya katlanmak gibi insanlk ve kahramanlk duygularna dayanr. Ebubekir'in eilimini anlad ki, o kl alma tarafls deil, merhamet ve yumuaklk ynnden her birinden Hazreti Muhammed'in (S.A.) huylarndan bir huy vard. Onlara ayr ayr sordu: Eer benden sonra Halife olursanz ne yaparsnz? mer'den sordu, ben adalet gsteririm, dedi. insaf ancak bunda bulurum. Doru sylyorsun buyurdular. Zaten senden adalet yayor. Hazreti mer, bir zina suunun cezasn vermek iin olunu sopa ile ldrd. mmet arasnda bozgunculuk olmasn diye bu iddeti gsterdi. Sonra (M. 374) Hazreti Muhammed'e dmanlk ettii iin kendi babasn ldrd. Ebubekir'den sordu, sen ne yaparsn? Benim elimden gelirse, herkesten gizlenir, kimseye grnmeden kendi lemimde kalmak isterim. Hazreti Peygamber doru sylyorsun buyurdu. Bu eilim sende aka belirmektedir. O Byk Bilgin (Yukarda sz geen byk bilgin, Mevlna'nn byk olu Sultan Veled'dir. Babasnn emriyle ems'i ikinci defa am'dan Konya'ya getirirken atnn ban ekmi, kendisi yaya yrmt. (645 Muharrem ay, 1247 Mild) (.)) bu kadar bilgi ve yetkisi ile beraber eyhin atnn dizginini tutmu nnde yryordu. Yolda her an kafasnda pheler dolar, zaman zaman eyhe olan inanc bozulurdu, Kendi kendine: Falan eyh yanna geldi, selm verdi ona hi aldr etmedi, halbuki arkasndan baka bir delikanl geldi, selmlad onun selmn ald. Delikanlya ok alakgnlllk ve iltifat gsterdi. Nasl inanaym bu adama, diye dnrken tekrar tvbe eder, kendine gelir, dizginlere yaprd. eyhin kendisinden yz evirmesinden korkard. Bylece bir saat Mslman, bir saat kfir olarak da eyhin evinin kapsna kadar dizginler omuzunda geldi, ikinci gn de bylece kendi kendine lahavle okuyarak eyhin ziyaretine gitti ve bu suretle eytann gzn kr etti. eyhin evinin kapsnn nne gelince grd ki, Reisin gen olu ile satran oynuyor, inanc yine sarsld. Bir gece Hazreti Mustafa'y (S.A.) ryasnda grd, istedi ki, kosun da onu ziyaret etsin. Hazreti Peygamber (S.A.) yzn te tarafa evirdi. Bunun zerine feryada balad. Ey Allah elisi dedi, benden yz evirme! Hazreti Peygamber (S.A.) buyurdu ki bizi daha ne kadar inkr edeceksin? Bizi daha ne zamana kadar gereklemeyeceksin? Ey Allah elisi, dedi, seni mi inkr ettim? Ama sen dostumuzu inkr ediyorsun, buyurdular. (M. 375) Yzst dt, alad, tvbe etti. Hazreti Muhammed (S.A.) kucana bir avu kuru zm ve fndk koydu. Bu halde uykudan uyand. Koup geldii zaman eyhin henz olanla satran oynamakta olduunu grd. Eteinde kuru zm vard. Tekrar inanc sarsld, hemen geri dnmek istedi. eyh bararak: Daha ne zamana kadar? dedi. Bari Allah Peygamberinden utan! Bu sefer koarak eyhin ayapna kapand. eyh, o tabaklar getirin diye seslendi. Grd ki, o kuru zmle fndk tabaklarn iinde yalnz bir avu kuru zmn yeri bo. eyh ona, o bir avu kuru zm u tabaa koy ki, Hazreti Mustafa (.A.) onu bu tabaktan almt dedi.

u saatte bir topluluk Padiaha giderek (Bizim iin) o, mubahdr, her eyi ho gren bir adamdr, onun dini ve hali nasldr bilinmez, derler. Bir hafta scaa gider, geceli gndzl orada kalr. Bir ayan gen bir ocuun, teki ayan Reis olunun yanna uzatr. nlerinde ate mangal hep kebap piirirler. Bir eftali bir ocuktan, bir eftali de tekinden alr. Baka ne kald ki? Atabey geldi, hamam penceresinden bakt, grd. arabuk geri dnmek istedi. eyh bard: Ey Trk olu, dedi, iyice bak da ondan sonra git! Ayan ocuun yanndan kaldrd, ate dolu kangala soktu. Atabey bir ka kere elini bana vurarak uzaklat. Daha neler demediler ki: Minbere kar, onun okuduu tevhid u anlamdaki iirden ibarettir: iir: O sevgili ki derneimizin gzellii ve ssdr, imdi meclisimizde yok, bilmem nerelerde? O yce bir servidir, dimdik bir boyu vardr. Onun boyunu grmeden bizim kyametimiz kopmasn. (M. 376) Bu msralar syledi ve dedi ki: O delikanl gelmedike konuma yapmayacam. Reis emir verdi, ocuu buraya getirin dedi. Hamamda bana kil srmt. Hemen bana su dkt ve dar kt, vaiz meclisinde hazr oldu. Krsnn dibinde oturdu. O zaman konumaya balad. O gn dedi ki: Sana bu gz ars bir safa vermitir. Bir kere daha sz almak ve susturmak istedim, ama iim pek yankt. Dedim ki: imdi tekrar hayretle gryorum ki, zevk sahibi olan kimseye zevk yz gsterince sz balamak istemez, phe yok ki sz sras bende kald. abuk kalktm, ben de bir bakasn buldum ki hi bir eyden anlamaz. Onunla ok konutum. ard, bocalad. Simdi dost ile, sevgili ile birlikte iken nasl sabredebilirim, yabanclarla birlikte olmaya nasl sabredebilirim? nce sana kar ok sevgim vard. Ancak gryordum ki, o vakit szn balangcnda bu iaretlerden anlayacak olgunlukta deildim. Bunlar o zaman syleseydim anlamaya g yetiremezdim! O zaman ve bu saatte azmz kapamtk. nk o sralarda sende bu hal yoktu ki, bunlar syleyebileyim. Ali benim iin bir cemaatin Bidat'i dediini sylyordu. Bidatidir dedikleri dorudur, dedim. nk bir aralk namazda onlarn d grlerine gre ar davranyordum, bundan dolay bana byle sylyorlar...

SON