T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK - ELEKTRONK TEKNOLOJS





DORU AKIM ESASLARI
522EE0013























Ankara 2011
- Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve
retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
- Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
- PARA LE SATILMAZ.


i

AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3
1. DORU AKIM .................................................................................................................... 3
1.1. Doru Akm Kavramlar ............................................................................................... 3
1.1.1. Doru Akmn Tanm ........................................................................................... 3
1.1.2. Doru Akmn Elde Edilmesi ................................................................................ 3
1.1.3. Doru Akmn Kullanld Yerler ........................................................................ 3
1.1.4. Ohm Kanunu .......................................................................................................... 4
1.2. Devre zmleri ........................................................................................................... 5
1.2.1. Seri Devre .............................................................................................................. 5
1.2.2. Kirofun Gerilimler Kanunu ................................................................................ 6
1.2.3.Paralel Devre .......................................................................................................... 8
1.2.4. Kirofun Akmlar Kanunu .................................................................................. 10
1.2.5. Kark Devre ....................................................................................................... 11
1.2.6. evre Akmlar Yntemi ..................................................................................... 13
1.3. Bobinler ve Kondansatrler ........................................................................................ 15
1.3.1. Doru Akm Devresinde Bobin ........................................................................... 15
1.3.2. Bobin Balantlar ................................................................................................ 16
1.3.3. Doru Akm Devresinde Kondansatr ................................................................ 17
1.3.4. Kondansatr Balantlar ..................................................................................... 19
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 22
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 29
RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 33
2. DC KAYNAKLAR ............................................................................................................ 33
2.1. Piller ............................................................................................................................ 33
2.1.1. Pil eitleri ve Yaplar ....................................................................................... 33
2.1.2. Pillerin Direnci ................................................................................................ 36
2.1.3. Pillerin EMK s (Elektromotor Kuvvet) ............................................................. 36
2.1.4. Pillerde G ......................................................................................................... 38
2.1.5.Pillerde Verim ....................................................................................................... 38
2.2. Akler ......................................................................................................................... 38
2.2.1.Ak eitleri ve Yaplar ...................................................................................... 38
2.2.2. Ak Kapasiteleri .................................................................................................. 42
2.3. Dinamolar ................................................................................................................... 42
2.3.1. Dinamo eitleri .................................................................................................. 42
2.4. Kaynak Balantlar .................................................................................................... 43
2.4.1. Kaynaklarn Seri Balants ................................................................................. 43
2.4.2. Kaynaklarn Paralel Balants ve Sakncalar ..................................................... 44
2.5. DC Kaynaklar Kullanrken Dikkat Edilecek Hususlar .............................................. 45
2.6. Elektromanyetizma ..................................................................................................... 46
2.6.1. Akm Geen letken Etrafndaki Manyetik Alan ................................................. 47
2.6.2. Akm Geen Bobinin evresindeki Manyetik Alan ............................................ 47
2.7. inden Akm Geen letkenin Manyetik Alan erisindeki Durumu ......................... 48
2.8. Manyetik Alan inde Bulunan letkenin Hareketi ..................................................... 48
2.9. DC Motorlar ................................................................................................................ 49
NDEKLER

ii
2.9.1. DC Motor eitleri .............................................................................................. 49
2.9.2. Temel alma Prensibi ....................................................................................... 49
2.9.3. Dn Yn Deitirme ...................................................................................... 51
2.9.4. Gerilimle Hz Ayar ............................................................................................. 51
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 52
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 53
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 56
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 57
KAYNAKLAR ....................................................................................................................... 58


iii

AIKLAMALAR
KOD 522EE0013
ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi
DAL/MESLEK Alan Ortak
MODLN ADI Doru Akm Esaslar
MODLN TANIMI
Doru akm devre zmlerine ynelik bilgi ve becerilerin
verildii renme materyalidir.
SRE 40/32
N KOUL n koul yoktur.
YETERLK Doru akmda devre zmlerini yapmak.
MODLN AMACI
Genel Ama
Doru akm prensiplerini bilecek, doru akmda devre
zmlerini yapabilecek, doru akm kaynaklarn gvenli bir
ekilde kullanabilecek, elektromanyetizma ve doru akm
motorunun temel esaslarn kavrayabileceksiniz.
Amalar
1. Diren, bobin ve kondansatr balantlarn ve devre
zmlerini yapabileceksiniz.
2. Doru akmn elde ediliini, doru akm kaynaklarn,
elektromanyetizmann ve doru akm motorlarnn temel
esaslarn kavrayabilecek ve bunlar altrabileceksiniz.
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Ortam: Elektrik makineleri laboratuvar, grsel eitim
aralar, internet ortamnda inceleme ve aratrma yapma.
Donanm: Analog/dijital l aletleri (ohmmetre, avometre,
ampermetre, voltmetre, wattmetre), deiik endktansa sahip
bobinler, analog dijital LCRmetre, deiik kapasitelerde
kondansatrler, osilaskop, ayarl g kayna, elektronik
deney seti, eitli tipte pil, ak, dinamo, doru akm motoru.
LME VE
DEERLENDRME
Modln iinde yer alan herhangi bir renme faaliyetinden
sonra, verilen lme aralar ile kendi kendinizi
deerlendireceksiniz.
Modl sonunda retmeniniz tarafndan teorik ve pratik
performansnz tespit etmek amacyla size lme teknikleri
uygulanacak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve
becerileri llerek deerlendirilecektir.

AIKLAMALAR








iv


1

GR

Sevgili renci,

Doru Akm Esaslar modl ile elektrik elektronik teknolojileri alannda teknolojik
gelimelerle birlikte kullanmnn da artt doru akm ve gvenli kullanlmas ile ilgili
temel yeterlikleri kazanacaksnz.

Gnlk hayatta ska karlatmz pil, ak gibi doru akm kaynaklarn doru ve
gvenli bir ekilde kullanabileceksiniz. Ayrca televizyon, radyo, bilgisayar gibi elektronik
cihazlarn, elektrik motorlar, elektromknats gibi elektrikli makinelerin onarmnda
kullanlacak temel dzeydeki elektrik kanunlarn renecek ve devre zm yntemlerini
kavrayacaksnz. Ayrca yine bu cihazlarda kullanlan bobin ve kondansatrlerin doru akm
karakteristiklerini bilerek bu cihazlarn almalar ile ilgili temel dzeyde bilgi sahibi
olacaksnz.

Bu modl baarl bir ekilde tamamladnzda elektrik elektronik teknolojisi
alannda, doru akm devre zmlerini yapabilecek, doru akm kaynaklarn gvenli bir
ekilde kullanabilecek, elektromanyetizma ve DC motor temel esaslarn
kavrayabileceksiniz.

GR

2

3

RENME FAALYET-1



Diren, bobin ve kondansatr devrelerinin zmlerini yapabileceksiniz.



Diren balantlarnda kullanlan devre zm yntemleri nelerdir?

1. DORU AKIM

1.1. Doru Akm Kavramlar

1.1.1. Doru Akmn Tanm

Zamanla yn ve iddeti deimeyen akma doru akm denir. ngilizce Direct
Current kelimelerinin ksaltlmas DC ile gsterilir.

1.1.2. Doru Akmn Elde Edilmesi

DC reten kaynaklar u ekilde sralanabilir:
Pil; kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine dntren aralara pil ad verilir.
Akmlatr; kimyasal yolla elektrik enerjisi reten aratr.
Dinamo; hareket enerjisini DC elektrik enerjisine eviren aralardr.
Dorultma devresi; Alternatif akm elektrik enerjisini DC elektrik enerjisine
eviren aralardr.
Gne pili; Gne enerjisini DC elektrik enerjisine eviren elemanlara gne
pili denir.

1.1.3. Doru Akmn Kullanld Yerler

Doru akmn yaygn olarak kullanld alanlar yle sralayabiliriz:

Haberleme cihazlarnda (telekomnikasyonda)
Radyo, teyp, televizyon, gibi elektronik cihazlarda
Redresrl kaynak makinelerinde
Maden artma (elektroliz) ve maden kaplamaclnda (galvonoteknik )
RENME FAALYET1

AMA
ARATIRMA

4
Elektrikli tatlarda (tren, tramvay, metro)
Elektro-mknatslarda
DC Elektrik motorlarnda

1.1.4. Ohm Kanunu

Tanm: 1827 ylnda George Simon Ohm Bir iletkenin iki ucu arasndaki potansiyel
farkn, iletkenden geen akm iddetine oran sabittir eklinde tanmn yapmtr.



Bir elektrik devresinde akm, voltaj ve diren arasndaki balanty veren kanuna
Ohm Kanunu ad verilir.

Bu tanma gre aadaki formller elde edilir.

Burada U gerilimi (birimi volt V); I akm (birimi amper A), R direnci (birimi
Ohm ) simgelemektedir. gende hesaplanmak istenen deerin zeri parmak ile
kapatlarak denklem kolayca karlabilir.

rnek 1.1: 1,5 Vluk pilin ular arasna direnci 3 ohm olan bir ampul balanmtr. Ampul
zerinden geen akm hesaplaynz (ekil 1.2).

ekil 1.1: Ohm kanununun denklem halinde gsterimi
I
U
R
R
U
I R I U = = =
I

R
U
I

R
V
I

R
U
I

R
U

5


zm

=
R
U
I 0,5A
3
1,5
I = = bulunur.

1.2. Devre zmleri

Elektronik devrelerde kullanlan direnler, seri paralel ya da kark balanarak eitli
deerlerde direnler elde edilebilir.

1.2.1. Seri Devre

1.2.1.1. Seri Devrenin zellikleri

lerinden ayn akm geecek ekilde direnler birbiri ardna eklenirse bu devreye seri
devre denir. stenen deerde diren yoksa seri balant yaplr. rnein iki adet 300luk
diren seri balanarak 600luk diren elde edilir.

1.2.1.2. Edeer Diren Bulma

Tm direnlerin yerine geecek tek dirence edeer diren veya toplam diren denir.
R
T
veya R
e
eklinde gsterilir. Seri devrede toplam diren artar. Birbiri ardnca balanan
direnlerden her birinin deeri aritmetik olarak toplanr ve toplam diren bulunur. Toplam
diren bulunmasnda kullanlan denklem;

n 3 2 1 T
R .... R R R R + + + + = eklindedir.

ekil 1.2

6

ekil 1.3: Seri bal diren devresi

rnek 1.2: ekil 1.4te adet seri bal diren gsterilmitir. A-B noktalar arasndaki
edeer direnci hesaplaynz.

ekil 1.4

zm: 15 7 5 3 R R R R
3 2 1 T
= + + = + + =

1.2.1.3. Akm Geii

Devre akm seri bal tm direnlerin zerinden geer.

ekil 1.5: Seri devrede akm geii

1.2.2. Kirofun Gerilimler Kanunu

Kirof, Gerilimler Kanunu ile; devreye uygulanan gerilim, direnler zerinde den
gerilimlerin toplamna eittir der.

7
Yani,
n 2 1 T
U ..... U U U + + + = ....... (V) tur. ........... ( 1 )

R . I U = olduundan ................... ( 2 )

( ) ( ) ( )
n n 2 1 T
R . I ... R I. R . I U + + + = (3) eklinde de yazlabilir.

rnek 1.3: ekil 1.6da verilen devrede direnler zerinde den gerilimleri beraberce
bulalm.

ekil 1.6

zm: ncelikle edeer diren ( rnek 1.2de olduu gibi)

3 2 1 AB
R R R R + + = 15 7 5 3 R
AB
= + + =

ve devreden geen akm (Ohm Kanunu yardmyla)
15
30
R
U
I
AB
= = = 2A bulunur.

imdi ise her bir diren iin Ohm Kanununu uyguladmzda;


a b c
ekil 1.7: (a,b,c)

6V 3 2 R . I U
1 1
= = = 10V 5 2 R . I U
2 2
= = = V 14 7 2 R . I U
3 3
= = =

Kirof Kanununa gre direnler zerinde ki gerilimlerin toplam retecin gerilimine
eit olmalyd;

8




Grld gibi retecin gerilimi ile direnler zerine den gerilimlerin toplam
birbirine eittir.

1.2.3. Paralel Devre

1.2.3.1. Paralel Devrenin zellikleri

Direnlerin karlkl ularnn balanmas ile oluan devreye paralel balant denir.
Paralel balantda toplam diren azalr. Direnler zerindeki gerilimler eit, zerinden geen
akmlar farkldr.

1.2.3.2. Paralel Devrede Diren Toplama

Paralel balantda seri balantdan farkl olarak edeer diren, diren deerlerinin
arpmaya gre terslerinin toplamnn yine arpmaya gre tersi alnarak bulunur. Forml
haline getirirsek;

ekil 1.8: Paralel devre

Sadece iki paralel direncin olduu devrelerde hesaplamann kolayl asndan;

2 1
2 1
e
R R
R R
R
+

= forml de kullanlabilir.

30V 14 10 6 U U U U
3 2 1
= + + = + + =

9
rnek 1.4: ekil 1.9daki devrede A ve B noktalar arasndaki edeer direnci hesaplaynz.

ekil 1.9


6
1 2
6
1
3
1
R
1
R
1
R
1
) 1 ( (2)
2 1 e
+
= + = + = O = = = 2
3
6
R
6
3
R
1
e
e
veya

O = =
+

=
+

= 2
9
18
6 3
6 3
R R
R R
R
2 1
2 1
e
olarak bulunur.

1.2.3.3. Gerilim Eitlii

Paralel kollarn gerilimleri eittir. Kaynak ularn takip edersek doruca diren
ularna gittiini grebiliriz (ekil 1.10).

ekil 1.10

Burada Uk kaynak gerilimi baka hibir diren zerinden gemeden doruca R1
direncinin ularna gitmekte dolaysyla U1 gerilimi kaynak gerilimine eittir. Tm bunlar
R2 direnci ve U2 gerilimi iinde geerlidir. Baka bir deile U
k
=U
1
=U
2
dir.

Direnci dk olan koldan ok, direnci fazla olan koldan az akm geii olur. Akm ve
diren arasnda ters orant vardr.


10
1.2.4. Kirofun Akmlar Kanunu

Kirof, Akmlar Kanunu ile bir dm noktasna gelen akmlarn toplam o dm
noktasn terk eden akmlarn toplamna eittir der ( ekil 1.11).

n 2 1 T
I ... I I I + + + = (A) ........... ( 1 )

R
U
I = olduundan 1 numaral denklemde yerine yazarsak

n 2 1
T
R
U
...
R
U
R
U
I + + + = .............. ( 2 ) eklinde de yazlabilir.


ekil 1.11

rnek 1.5: ekil 1.12deki devrenin I
1
ve I
2
kol akmlarn ve I akmn bulunuz.

ekil 1.12

zm: Kaynak gerilimi paralel direnlerde den gerilimlere eittir.

5A
3
15
R
U
I
1
1
= = = 2,5A
6
15
R
U
I
2
2
= = =


11
Kirofun Akmlar Kanunu ile

7,5A 2,5 5 I I I
2 1
= + = + =

1.2.5. Kark Devre

1.2.5.1. Kark Devre zellikleri

Hem paralel hem de seri bal direnlerin bulunduu devrelere kark devre denir.
Kark devreler seri ve paralel devre zelliklerini gsterir.

1.2.5.2. Edeer Diren Hesaplama Yntemi

Kark devre zmlerinde devrenin seri ve paralel ksmlar ayr ayr hesaplanarak
sadeletirme yaplr. Sadeletirmeler sonucunda edeer diren bulunur.

rnek 1.6: ekil 1.13teki devrenin A-B noktalar arasndaki toplam direncini bulunuz.


ekil 1.13

zm : 6 4 2 R R R
2 1 1 e
= + = + = ( ekil 1.14 )


(ekil 1.15)



ekil 1.14

ekil 1.15
4
12 6
12 6
R R
R R
R
3
1
e
3
1
e
T
=
+

=
+

=

12
1.2.5.3. Kol Akmlarnn Bulunmas

Kark devre zmlerinde devrenin akmn ve kol akmlarn bulmak iin devrenin
toplam direncini bulmak gerekir.

rnek 1.7: ekil 1.16daki devrede her bir koldan geen akm hesaplaynz.

ekil 1.16
zm: Edeer direnci hesaplayalm:

18 12 6 R R R
2 1
1
e
= + = + =

6
27
162
9 18
9 18
R R
R R
R
3
1
e
3
1
e
T
= =
+

=
+

=


Devre akmn Ohm Kanunu ile hesaplayalm:

2A
6
12
R
U
I
T
= = =
bulunur.

Kol akmlarn Kirof Akmlar Kanunundan faydalanarak bulalm. Burada kaynak
geriliminin ayn zamanda R
3
direnci zerinde olduuna dikkat edelim.

1,33A
9
12
R
U
I
3
2
= = = A 77 , 0 33 , 1 2 I I I
2 1
= = =
ekil 1.17

13
1.2.5.4. Direnler zerinde Den Gerilim Deerlerinin Bulunmas

Direnler zerindeki gerilimleri bulurken iinden geen akmla diren deeri
arplarak bulunur.

rnek 1.7ye devam edelim ve direnlerin zerinde den gerilimleri de
hesaplayalm:



4V 2 2 R I U
1 1 1
= = =

V 8 4 2 R I U
2 1 2
= = =

12V 8 4 U U U
2 1
= + = + =

V 12 2 1 1 R I U U
3 2 3
= = = =
ekil 1.18

1.2.6. evre Akmlar Yntemi

Bu yntemde, devrenin her bir gz iin ( Herhangi bir evrenin seilmesinde de
saknca yoktur ) bir evre akm ve yn seilir( ekil 1.19).

Seilen bu evre akmlarndan faydalanarak Kirofun Gerilimler Kanunu her bir gze
uygulanr ve gz adedi kadar denklem yazlr. Gz adedi kadar bilinmeyen evre akm
olduundan, elde edilen gz adedi kadar denklem zlerek her bir gzn evre akm
bulunur. Sonrada evre akmlar kullanlarak kol akmlar kolaylkla bulunabilir.

14

ekil 1.19

rnek 1.8: ekil 1.20deki devrenin zmn evre akmlar yntemi ile bulunuz.


ekil 1.20

zm

( )
b a
b a
I . 9 I . 1 .10 4 -
I . 1 I . 4 12
+ =
+ =

b a
b a
I 36 4I 40
I 4I 12
=
+ =
I
b
= 0,8 A olarak bulunur.

b
_
I 35 28 =

2,8A
4
0,8 12
I I 4I 12
a b a
=

= + = olarak bulunur.



I
1
=I
a
=2,8A
I
2
=I
b
=0,8A
I
3
=I
a
+I
b
=2,8+0,8=3,6A olarak bulunur.

15
1.3. Bobinler ve Kondansatrler

1.3.1. Doru Akm Devresinde Bobin

Bobin silindir zerine sarlm ve d izole edilmi iletken telden oluur( ekil 1.21).
Bu yzden gerek bobin, telin zdirencinden dolay bir omik dirence de sahiptir.

ekil 1.21

1.3.1.1. Doru Akmda Bobinin Kullanld Yerler

DCde bobin; elektrikte motor, elektromknats, rle, elektronikte ise filtre ve regle
devrelerinde kullanlr. Bobinin DCde dar bir kullanm alan vardr. ACde daha geni bir
kullanm alan vardr. Bununla ilgili olarak bir sonraki modl olan AC Esaslarnda gerekli
bilgiye ulaacaksnz.

1.3.1.2. Bobinde Akmn Ykselii

Seri R-L devresine yani gerek bobine ekil 1.22.a daki gibi DC uygulandnda ilk
anda bobin akmdaki deiiklie kar koyar. Bu yzden akm yavaa ykselir. Faraday ve
Lenz kanunlarna gre akmn ykseliindeki empedans miktar akmn deiim oranna
baldr. Akm deiiklii ne kadar fazla olursa o kadar fazla diren gsterir. Akm direncin
tek bana alaca deere kadar ykselir. nk eer akmda deime olmazsa bobinin
empedans yoktur. Bu ykselme oran L/R zaman sabitesi ile karakterize edilir. ekil 1.22.b
deki gibi logaritmik bir eri eklinde olur. Bu olaylar ok ksa srede gerekleir.


ekil 1.22: a) Bobinin DC balanmas b) Bobinden geen akm ve bobinin gerilimi

16
R
L
=
n 2 1 T
L
1
...
L
1
L
1
L
1
+ + + =

Bobinin zaman sabitesi denklemi dir.

1.3.1.3. Bobinde Akmn Azal

Bobine uygulanan akm bobin sarglar tarafndan
oluturulan manyetik alanda ( Resim 1.1 ) potansiyel enerji
olarak depolanr. Bu enerji sayesinde devre akm kesilse bile
bobin zerinde kalan manyetik alan sayesinde bobin ular
arasnda bir EMK kalr. Bu haldeki bobinin ular arasna bir alc,
rnein ampul balansa; ampul yanmaya manyetik alan azalmaya
balar. Manyetik alan bittiinde ampul sner. Bu sre akmn
ykseliinde de olduu gibi bobinin indktansna (L) baldr.
Resim 1.1

1.3.2. Bobin Balantlar

Bobinlerin balantlar tpk direnlerde olduu gibi hesaplanr.

1.3.2.1. Bobinlerin Seri Balants

Seri balanm bobinlerin toplam indktans aritmetik toplama ile bulunur.


ekil 1.23


n 2 1 T
L ... L L L + + + = forml kullanlr.

1.3.2.2. Bobinlerin Paralel Balants

Toplam indktans, bobinlerin indktans deerlerinin arpmaya gre terslerinin
toplamnn yine arpmaya gre tersi alnarak bulunur.



ekil 1.24


17
1.3.2.3. Bobinlerin Kark Balants

nce seri veya paralel bobinler kendi aralarnda tek bobin haline getirilir daha sonra
toplam indktans hesaplanr.

rnek 1.9: ekil 1.25teki devrede A-B noktalar arasndaki edeer indktans
hesaplaynz.

ekil 1.25

zm: nce paralel olan L
1
ve L
2
bobinlerinin ortak indktanslarn hesaplayalm:

0,4
1
0,4
1
L
1
L
1
L
1
2 1 e1
+ = + = dir H' 0,2
2
0,4
L
0,4
2
L
1
e1
e1
= = =


ekil 1.26

imdi de seri hale gelen iki indktansn toplamn bulalm:

H 0,7 0,5 0,2 L L L L
T 3 e1 T
= + = + = olarak bulunur.

1.3.3. Doru Akm Devresinde Kondansatr

1.3.3.1. Doru Akmda Kondansatrn Kullanld Yerler

Kondansatr doru akm geirmeyip alternatif akm geiren bir elemandr.
Ykseltelerde DCyi geirip AC geirmeyerek filtre eleman olarak kullanlr. AC/DC
dntrlmesinde diyotlar dzgn bir DC elde edilemez burada da filtre eleman olarak
kullanlr. Enerji depolama zelliinden faydalanlarak kontaklarn gecikmeli almas
istenen yerlerde rleye paralel balanarak kullanlabilir.

1.3.3.2. Kondansatr Kapasitans

arj ilemi sonunda kondansatr, Q elektrik ykyle yklenmi olur ve bir E
C
enerjisi
kazanr.

18
Kondansatrn yklenebilme zelliine kapasitans (sa) denir. Birimi Farad (F)
sembol Cdir.

Q, E
C
, C ve uygulanan U gerilimi arsnda u balant vardr.

U . C Q= ...... ( 1 )
2
U
. C Ec
2
= ......... ( 2 )

Q: Elektrik yk (Coulomb)
U: Gerilim (Volt)
C: Kapasitans (Farad)
E
C
: Enerji (Joule)

Bir numaral balantdan da anlald gibi, C kapasitans ve uygulanan U gerilimi ne
kadar byk ise Q elektrik yk ve buna bal olarak devreden akan I
C
akm da o kadar
byk olur.

rnek 1.10: 48 V 1000F lk bir kondansatr tam arj durumunda depolad yk ve
enerjisini hesaplaynz.

zm: Kondansatrn yk;

Coulomb 10 48 48 10 1000 U C Q
3 6
= = =

Kondansatrn enerjisi;

Joule 1,15 10 1152
2
10 2304
2
48 10 1000
2
U C
E
3
3 2 6 2
C
= =

=

=

1.3.3.3. Kondansatrn arj ve Dearj

Kondansatr bir DC kaynaa baladmzda kondansatrden doluncaya kadar akm
akar. Kondansatr dolduunda ular arasndaki gerilim maksimum deerine ular. Bu
gerilim, kendisini besleyen kaynan gerilimine eittir. Dolduunda kondansatr ular ve
kondansatr besleyen kaynan ular arasnda potansiyel fark sfr olaca iin devreden
akm akmaz. Dolaysyla dolma zaman dnda bir kondansatr DC gerilim altnda ak
devre davran gsterir. ekil 1.27.a 'da grld gibi kondansatr bir DC kaynana
balanrsa, devreden ekil 1.27.b 'de grld gibi, geici olarak ve gittike azalan I
C
gibi
bir akm akar. I
C
akmnn deiimini gsteren eriye kondansatr zaman diyagram denir.

Bu olaya, kondansatrn arj edilmesi, kondansatre de arjl kondansatr denir.
"arj" kelimesinin Trke karl "ykleme" ya da "doldurma" dr.

19
n T
C C C C + + + = ...
2 1 3 2 1
Q ... Q Q Q + + + =
V C Q V C Q U C Q
n n 2 2 1 1
= = =
n 2 1
U ... U U U = = = =

ekil 1.27: a) Kondansatrn doru akma balanmas
b) Kondansatrn arj (zaman diyagram)

U
C
geriliminin kontrol bir DC voltmetre ile de yaplabilir. Voltmetrenin "+" ucu,
kondansatrn, kaynan pozitif kutbuna bal olan plakasna, "" ucu da dier plakaya
dokundurulursa U
C
deerinin ka volt olduu okunabilir. Eer voltmetrenin ular yukarda
anlatlann tersi ynde balanrsa voltmetrenin ibresi ters ynde sapar.

Kondansatrn bir R direnci zerinden dearj edilmesi:

Kondansatrde depo edilen enerji kondansatr ularna balanan bir direnle
harcanarak boaltlr. Bu olaya kondansatrn boalmas (dearj) denir.

1.3.3.4. Zaman Sabitesi

Zaman sabitesi kondansatre seri balanan R direnci ve kondansatrn kapasitesi ile
doru orantldr. ile gsterilir.

= R.Cdir.

R.C srede kondansatr gerilimi, arj geriliminin ancak 0,632si kadardr.
Kondansatr pratikte 4. R.C kadar srede tam dolmu kabul edilir.

1.3.4. Kondansatr Balantlar

1.3.4.1. Kondansatrlerin Paralel Balants

Paralel balantda kondansatr kapasiteleri aritmetik olarak toplanr. Gerilimler ise
ayn kalr. Paralel balant yaplan kondansatrlere uygulanacak alma gerilimi en dk
gerilime sahip olan kondansatrn deeri kadar olabilir.



ekil 1.28

20
n T
C C C C
1
...
1 1 1
2 1
+ + + =
n 2 1
...Q Q Q Q = = =
n n 2 2 1 1
U C ... U C V C Q = = = =
n 2 1
U ... U U U + + + =
1.3.4.2. Kondansatrlerin Seri Balants

Seri balantda toplam kapasitans azalr alma gerilimi artar.



ekil 1.29

1.3.4.3. Kondansatrlerin Kark Balants

Devre zmnde nce paralel balantlar sonra seri balantlar zmlenerek toplam
kapasitans bulunur.
rnek 1.11: ekil 1.30daki devrede A-B noktalar arasndaki toplam kapasiteyi
hesaplaynz.

ekil 1.30

zm:

F 100 40 60 C C C
2 1 es1
= + = + =
) (25 (4)
3 es1 T
16
1
100
1
C
1
C
1
C
1
+ = + =
400
29
C
1
T
= C
T
= 13, 79

rnek 1.12: ekil 1.31deki devrede edeer say C
1
, C
2
, C
3
kondansatrlerinin, yklerini,
potansiyel farklarn bulunuz.

21



ekil 1.31
zm:

F 6 4 2 C
es1
= + =
F
C C
C C
C
es
es
T
2
3 6
3 6
3 1
3 1
=
+

=
+

=


C 24 12 10 2 U C Q
6
T T
= = =

C 24 Q Q Q
3 e1 T
= = =

8V
10 3
10 24
U U C Q
6
6
3 3 3 3
=

= =

4V 8 12 U - U U U U U
3 e1 3 e1
= = = + =

C 8 4 10 2 V C Q
6
1 1 1
= = =

C 16 4 10 4 V C Q
6
2 2 2
= = =

ekil 1.21

22

UYGULAMA FAALYET


Uygulama 1: Ohm Kanunu Deneyle Aklaynz.

Deneyin Amac
Bir elektrik devresinden geen akm, devreye uygulanan gerilimle doru, devre direnci
ile ters orantldr tanmnn deney ile incelenmesi ve konu ile ilgili bilgi ve beceri kazanmak.

Deney Balant emas


Ara ve Gereler

- 1 adet voltmetre
- 1 adet ampermetre
- 1 adet potansiyometre
- 1 adet ayarl diren

Deneyin Yapl

ekildeki devre kurulur ve P potansiyometresi en kk deerinde iken devreye
gerilim uygulandnda devreden bir akm geer. nce R direnci sabit tutulup P
potansiyometresi ile devre gerilimi kademe kademe artrlr, akm ve gerilim deerleri
okunarak kaydedilir. Daha sonra P potansiyometresi belli bir deerde sabit tutulup R direnci
kademe kademe deitirilir ve yine akm-gerilim deerleri okunarak kaydedilir.
UYGULAMA FAALYETLER
UYGULAMA FAALYET


23


Not: Uygun l aleti kullanmaya dikkat ediniz. Devreyi uygun deerdeki devre
elemanlar seerek breadboard zerinde de kurabilirsiniz.

Sorular

1. Deneyde alnan akm ve gerilim deerlerinden faydalanarak gerilimleri yatay
eksende, akmlar dikey eksende gstererek Akm-Gerilim grafiini iziniz.
2. Aldnz U ve I deerlerini Ohm Kanunu formlndeki yerine koyarak her
kademe iin R
Y
deerini hesaplaynz.
3. Bulduunuz deerlerden faydanarak akm-diren grafiini iziniz
4. Deneyden kardnz sonucu ksaca aklaynz

Cevaplar
















Sonu





24
Uygulama 2: Kirofun Gerilimler Kanununu deneyle aklaynz.

Deneyin Amac

Seri bal devrelerdeki toplam gerilimi; kapal bir elektrik devresinde devreye
uygulanan gerilim devredeki direnler zerinde den gerilimlerin toplamna eittir
eklindeki tanmn deney ile incelenmesi ve konu ile ilgili bilgi ve beceri kazanmak.

Deney Balant emas


Ara ve Gereler

- 4 adet voltmetre
- 1 adet ampermetre
- 3 adet ayarl diren ( Veya deiik deerlikli direnler )

Deneyin Yapl

Balant kurulup kontrol edildikten sonra direnler en byk deerine alnarak
devreye gerilim uygulanr. I, U, U
1
, U
2
, U
3
, deerleri okunarak kaydedilir. Daha sonra ayarl
direnlerin deeri deitirilerek ( Eer ayarl diren bulamamsanz deiik deerlikli
direnler kullanarakta deneyi yapabilirsiniz.) birka deer daha alnr ve kaydedildikten
sonra devre alteri alarak deneye son verilir.


25

Not: Uygun l aleti kullanmaya dikkat ediniz. Devreyi uygun deerdeki devre
elemanlar seerek breadboard zerinde de kurabilirsiniz.

Sorular:

1. Kirofun Gerilimler Kanunu hangi devrelere uygulanr? Yaznz.
2. Kirofun Gerilimler Kanununu tanmlayarak formln yaznz.
3. Direnlerden birinin ksa devre olmas durumunda devrede olacak deiiklikleri
aklaynz.
4. Deneyden kardnz sonucu ksaca aklaynz.

Cevaplar
















Sonu








26
Uygulama 3: Kirofun Akmlar Kanununu deneyle aklaynz.

Deneyin Amac

Paralel bal devrelerde devre akm devredeki direnler zerinden geen akmlarn
toplamna eittir ve ayn zamanda bir dm noktasna gelen akmlarn toplam bu dm
noktasndan kan akmlarn toplamna eittir, eklindeki tanmn incelenmesi ve konu ile
ilgili bilgi ve beceri kazanmak.

Deney Balant emas

Ara ve Gereler

- 1adet voltmetre
- 3 adet ampermetre
- 3 adet anahtar
- 2 adet ayarl diren
- 1 adet lamba

Deneyin Yapl

Balant kurulup kontrol edildikten sonra direnler en kk deerine alnr ve S
1
, S
2

ve S
3
anahtarlar akken K alteri kapatlarak devreye gerilim uygulanr.S
1
, S
2
ve S
3

anahtarlar kapatlarak I, I
1
, I
2
, I
3
deerleri okunur ve gzlemler tablosuna kaydedilir. Daha
sonra ayarl direnler kademe kademe artrlarak her kademede deerler okunur ve kaydedilir
( Ayarl diren yerine deiik deerlikli direnlerde kullanlabilir.) .

Not: Devre balantsnda kullanlan ampermetreler alclarn ektii akm karlayacak
deerde seilmelidir. Ayrca devreye alc olarak ayarl diren (Reosta) yerine lamba
gruplar da balanabilir. Devreyi uygun deerdeki devre elemanlar seerek breadboard
zerinde de kurabilirsiniz.

27

Sorular

1. Kirofun Akmlar Kanunu hangi devrelere uygulanr? Yaznz.
2. Kirofun Akmlar Kanunu tanmlayarak formln yaznz.
3. Deneyde alnan I
1
, I
2
ve I
3
akm deerlerinden faydalanarak her kademe iin
devre akmn hesaplaynz ve I ampermetresinden okunan akm deeri ile
karlatrnz.
4. Devredeki direnlerden veya anahtarlardan birisinin ksa devre olmas
durumunda ne olur? Aklaynz.
5. Deneyden kardnz sonucu ksaca aklaynz.

Cevaplar










Sonu















28
Uygulama 4.1: 1-2-3. lem basaman takip ederek yapnz.
Aadaki ekilde verilen devreyi kurunuz.
Deerleri hesaplaynz.
llen deerlerle karlatrnz.
Uygulama 4.2: 4 ve 5. ilem basaman takip ederek yapnz.

lem Basamaklar neriler

ekildeki direnli devreyi breadboard
zerine kurunuz.
Devrede kullanlacak malzemelerin
temininde retmeninizden yardm
isteyiniz.
I, I
1
ve I
2
deerlerini hesaplaynz. Deerleri hesaplarken bilgi
sayfalarna bavurabilirsiniz.
I, I
1
ve I
2
l aletlerinde okunan deerleri
hesapladnz deerlerle karlatrnz.
Karlatrma srasnda oluabilecek
kk farkllklar lm hatas ve
diren tolerans deerlerinden
kaynaklanabilir.
Bobin ularna osilaskop balayarak
deiimi gzlemleyiniz.
Balanty yaparken retmeninize
dannz
Kondansatr ularna osilaskop balayarak
gerilimdeki deiimi gzlemleyiniz.
Balanty yaparken retmeninize
dannz.



29

LME VE DEERLENDRME

LME SORULARI

Aadaki sorular cevaplandrnz.

1. 5 ve 10luk iki diren birbirine paralel balanmtr, devrenin edeer direncini
hesaplaynz.

2. Bir kaynaa diren seri olarak balanmtr. R
1
direncinin ularnda 20 Volt vardr R
2

direncinden 5 Amper gemektedir. R
3
direnci 2 olduuna gre devredeki kaynan
gerilimini hesaplaynz.

3. ekildeki devrede A ve B noktalar arasndaki edeer direnci hesaplaynz. 52 Voltluk
gerilim uygulandnda en yksek akmn hangi direnten getiini hesaplaynz.

4. ekildeki kaynaktan ekilen akm hesaplaynz.


5. ekildeki devrede 5 luk direnten geen akm 14A ise kaynak gerilimini hesaplaynz.


LME VE DEERLENDRME

30
6. ekildeki devrenin kol akmlarn hesaplaynz.

7. ekildeki devrenin edeer indktansn hesaplaynz.

8. ekildeki devrenin edeer indktans Le=0,0755Hdir bilinmeyen L
3
indktansn
hesaplaynz.

9. ekildeki devrenin edeer kapasitans ( C
e
) hesaplaynz.


31
10. ekildeki devrenin edeer kapasitans 0,5F ise bilinmeyen C
4
n kapasitans ne
kadardr?



DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.

Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.



32
KONTROL LSTES

Deerlendirme ltleri Evet Hayr
Deney devre balantlarn kurabildiniz mi?
Deerleri hesaplayabildiniz mi?
Deerleri lebildiniz mi?
Deerleri karlatrabildiniz mi?



DEERLENDRME

Faaliyetlerin ierisinde bulunan ilem basamaklarnn tam olarak yerine getirildiini
grmek iin her renci basamaklar ayr ayr yerine getirmelidir. Faaliyetlerin sonunda
amaca ulaabilmek iin faaliyetlerin her aamasndan baarl olmak gerekmektedir. Eer
faaliyetlerin ierisindeki kriterlerde baar salayamadysanz modl faaliyetlerini tekrar
ediniz.
















33

RENME FAALYET-2



Doru akm kaynaklarn ve DC motorlarn gvenli olarak kullanabileceksiniz.



Ak eitlerini ve yaplarn aratrnz.

2. DC KAYNAKLAR

2.1. Piller

Piller kimyasal enerjiden elektrik enerjisi reten dzeneklerdir. Gnlk hayatta ok
kullandmz pillerin en byk avantaj elektrik enerjisini tanabilir klmasdr.

2.1.1. Pil eitleri ve Yaplar

lk zamanlarda piller tek defa kullanlabiliyordu ve tekrar kullanlabilen elektrik
kayna olarak akmlatrler bulunmutu.

Zamanmzda pek ok eit pil, birden ok kullanlabilme, yani tekrar arj edilebilme
zelliine sahiptir.

Piller u ekilde snflandrlabilir:

- Atom pili: Uranyum ve grafit bloklardan oluan ve nkleer enerjiden
elektrik enerjisi elde etmeye yarayan hcrelerdir.
- Yakt pili: Hidrojen ve oksijenden elektrik enerjisi elde etmeye yarayan
dzeneklerdir. Yakt hcresi olarak da adlandrlr.
- Gne pili: Gne pilleri veya fotopiller amorf silisyum kristallerinden
elde edilen P-N kavakl bir yar-iletken yapdr. Takriben ak gneli
havada desimetrekarede 1 Watt enerji verebilir.
RENME FAALYET2

AMA
ARATIRMA

34


Resim 2.1: Gne pili

- Kuru pil: Kuru piller, elektrot olarak inko ve karbon kullanlr. Kuru
pillerde kutuplamay nlemek iin genel olarak kullanlan manganez
dioksittir.


Resim 2.2: Kuru pil

- Sv piller: Sv kutuplanmaz pillerin ilk rnei Daniel pilidir. Daniel
pilinde bakr ve inko elektrot olarak kullanlr. 1,08 volt elektrik gerilimi
retir, her elektrot kendi tuzlarnn zeltisine batrlm ve arada
gzenekli blme ile birbirlerinden ayrlmtr. Burada inko znr,
bakr ise ker. Daniel pili bir sv pildir. Sv pillerde elektrolit svdr.
Daniel pili de byledir, keza akmlatrlerde de elektrolit sv slfrik
asittir.

- Gazl piller: Basn altndaki gaz iinde olan piller gazl pil olarak
adlandrlr. Sir William Robert 1839da elektrotlar odun kmrnden
olan gazl pili yapmtr. Gaugain ve Zeuger pilleri de gazl pillerdendir.

Gndelik kullanmdaki piller iki tiptir:

- Tekrar arj edilebilen piller; Nikel Kadmiyum, Nikel Metal Hidrit ve
Lityum on pillerdir.


35
- Tekrar arj edilemeyen piller; muhtelif alkalin, gm oksit, inko-
karbon ve cival pillerdir.

2.1.1.2. Nikel Kadmiyum Piller (Ni-Cd)

Adndan da anlalaca gibi nikel ve kadmiyumdan yaplm pillerdir. arjl halde
1.44 Volt maksimum voltaja sahiptir. Uygun artlarda kullanldnda 10000 defa tekrar arj
edilebilir. Uzay teknolojisinde yaklak 20 yl kullanlr.

Bo halde iken 1.2 Voltta tutulmaldr. Bu pillerin verimli kullanlmas iin 1.1 Volt
pil geriliminde mutlaka tekrar arj edilmeleri gerekir. Bunun iin zel dzenekler mevcuttur.
Bu pillerin g erisi birden azalr ve kullanm sresi sonunda g birden der. Pek ok
cihazda, zellikle elektrikli tra makinelerinde kullanlan 220 V kondansatr devreli akm
reglatrleri ok baarldr. Lkin pillerin yerlerine yerletirilmesi srasnda arplma
tehlikesi vardr. Bu tip pilleri arj etmek iin yaplacak arj cihaznn voltajn yksek tutmak
ve akm reglasyonu yapmak gerekir. Nikel-Kadmiyum pillerin arjnda deiik teknikler
kullanlr. Bunlar pilin mrn uzatmak iin yaplan ilemlerdir. Pil yar boalm halde iken
arj edilmez. Aksi halde pil hafzasnda tuttuu bu noktadan ileriye doru arj olur bu da
kapasitesini drr. Bu tip piller nce boaltlr, sonra doldurulur.

2.1.1.3. Nikel Metal Hidrit Piller (Ni-MH)

Nikel Kadmiyum pillerden sonra piyasaya kan bir pil eididir. Ni-Cd. pillere gre
daha yksek kapasiteye sahiptir. arj edilmeleri hemen hemen Ni-Cd piller gibidir. Her iki
pilin de bir i direnci vardr. Bu diren Ni-Cd pillerde daha yksektir. Bu nedenle
kullanlmadnda bu piller kendi iinden bir akm aktr ve boalrlar. Bu olay Ni-MH
pillerde daha abuk olur ve daha ksa srede boalr.

2.1.1.4. Lityum Ion Piller (Li-Ion)

Dier arj edilebilen pillere gre daha yksek kapasiteleri olan pillerdir. Hafif piller
olup, kendi kendine boalmalar yavatr. Memory effecti yoktur yani istendii an arj
edilebilir. Dearj g erisi lineerdir ve birden biterek sizi yolda brakmaz. arj edilmeleri
Ni-Cd ve Ni-MH pillere gre biraz daha gtr; fakat bir yandan kullanlr bir yandan da arj
edilebilirler. Hem voltaj hem de akm reglasyonu ile arj edilir. zellikle laptop, cep
telefonu gibi tanr cihazlarda tercih edilir.

36
Pil Sistemlerinin Mukayesesi

zellik
Sistem
Ni Cd Ni - MH Li Ion Kurun Asit
Enerji younluu/( hacim ) + + +
Enerji younluu/( arlk ) + + +
Tekrar kullanlabilme
performans
+ + + + + +
Kendi kendine dearj + + + + +
Hzl arj edilebilme + + + +
Yksek akm ile dearj
edilebilme
+ + + +
Gvenirlilik + + * + +
Fiyat + + +
Gerilim uyumluluu + + + +
Dearjda gerilim stabilitesi + + + +
+ + : Mkemmel, + : yi, : Uygulamalarn ou iin yeterli, : Dezavantajl,
* : Kontrol devreleri gerekli
Tablo 2.1: Pil zellikleri

2.1.2. Pillerin Direnci

Tm kaynaklarn bir i direnci vardr. Bunun nedeni her iletkende olduu gibi pillerin
yapsnda bulunan maddelerin de az da olsa bir dirence sahip olmalardr.

2.1.3. Pillerin EMKs (Elektromotor Kuvvet)

Elektromotor kuvveti (ksaca EMK denir ile gsterilir.) kayna, devrede oluan
yklerin potansiyel enerjisini artrabilecek olan (batarya, pil, jenaratr gibi) herhangi bir
aygttr.


ekil 2.1

EMK, elektrik yklerini dk potansiyelden yksek potansiyele (tepeye doru)
hareket ettirir ( ekil 2,1).

37
Bir kaynan EMKs, birim yk bana yaplan i olarak tanmlanr ve birimi Volttur.
Bir kalem pilin EMKs 1,5 volttur.


ekil 2.2

ayet bataryann i direnci olmasayd bataryann ular arasndaki potansiyel fark
(k voltaj), onun EMKsna eit olurdu. Ama gerekte bir batarya her zaman r ile
gstereceimiz kk de olsa bir i dirence sahip olduundan, bataryann k voltaj
EMKsna eit deildir (ekil 2.3).


ekil 2.3

Formlde = ak devre voltajn ifade etmektedir.

V= devreden bir akm getii zamanki g kaynann devreye salad potansiyel
fark EMK batarya zerindeki etiketlenmi gerilimdir. rnein, pilin EMKs 1,5 Volttur.
Pil devreye balandnda pilin zerindeki gerek gerilim i direncine (r) baldr ve i.r
kadar etiketlenmi deerinden daha azdr.

ekil 2.4

38
Devre zerindeki bir noktadan, rnein a noktasndan ( ekil 2.4 ) balayp tekrar
ayn noktaya geldiimizde potansiyel farklarnn toplam, yani devrede EMK tarafndan
retilen gerilim fark direnler zerinde harcanan potansiyel farkna eit olacaktr. D diren
Rye yk direnci denir.

2.1.4. Pillerde G

Tm pillerin zerinde pilin gcn gsteren bir rakam mevcuttur. Bu mA saat (mAh)
olarak ifade edilir. Bir pilin zerinde 800 mAh yazyorsa, bu pil 800 mA akm ancak bir saat
boyunca aktabilir. Eer bu pilden devaml olarak 100 mA akm ekiyorsanz o zaman bu pil
size 8 saat hizmet edebilecektir.

2.1.5.Pillerde Verim

arjl piller akm arjna tabidir. Ni-Cd piller zerlerinde yazl olan mA saat deeri ne
ise o deerin onda biri kadar bir akm ile 14 saat arj edilir. rnein, zerinde 750 mAh
yazan bir pili 75 mA ile 14 saatte arj edebiliriz. Hzl arj imkan da vardr, pilleri 1 saatte
sarj edecek kadar akm baslr. Hzl arjda 4001000 mA gibi yksek bir arj akm
uygulanr. Hzl arj pilin mrn ok ksaltr. Normal kullanma mr 10000 defalara kadar
kabilecek iken bu say iki haneli rakamlara kadar debilir.

Bir Nikel Kadmiyum pilin arj olduunu, scaklnn artmasndan da anlayabiliriz;
nk bu durumda kimyasal reaksiyon (reversible) bitmi verilen enerji s enerjisine
dnmektedir.

2.2. Akler

2.2.1. Ak eitleri ve Yaplar

Kurun oksitli, nikel kadmiyumlu, nikel demirli, gm inkolu, olmak zere deiik
tip akmlatrler mevcuttur. En ok kullanlan kurunlu akmlatrlerde elektrotlar
kurundur. Seyreltik slfrik asit de elektrolit olarak kullanlr.

Bir ak hcresi aadaki ana elemanlardan oluur:

Ak Kab: ounlukla ebonit veya plastik malzemeden yaplr. Transparant
ak kaplar, aknn iindeki elemanlarn incelenmesine imkan verirler. Ak
kaplar kullanlaca yerin durumuna gre eitli boyutlarda yaplr.
Ak Kapa: Ak kab malzemesinden yaplan ve hcrenin stn kapatan
ksmdr. Ak kabnn stn, hava szdrmaz bir biimde presleyerek veya
yaptrarak kapatr.

39


Resim 2.3: Aknn i yaps
Hcre Kapa (Tpa): Ak kapandaki dili delie taklan, plastik
malzemeden yaplm kk bir kapaktr.

ana ilevi vardr:

- Yerinden karlarak, elektrolitin younluunu lmek ve/veya saf su
ilave etmek.
- Buon kapal iken ak iinde oluan gazlarn, kapak iindeki kk delik
yoluyla dar kmasn salamak.
- zel tip buonlarda, hcre iinde oluan gaz, buon iinde younlaarak
tekrar elektrolite dnmesini salamak, bylece aknn saf su kaybn
azaltmak.

Elektrolit: Slfrik asit, saf su karm olan bir svdr. Aknn tipine,
imalatnn veya kullancnn tercihine bal olarak slfrik asit, su oran
deiik, eitli akler imal edilmektedir.

Seperatr: Hcre iindeki plakalarn birbirine deerek ksa devre olmasn
nleyen paralardr. Aside dayankl yaltkan malzemeden yaplr, imalatnn
tercihine bal olarak eitli profilde olur. Bununla birlikte seperatr tipinin
seiminde ve yerine taklmasnda u hususlara zen gsterilir:
- Ak i direncini artrmamak.
- Seperatrleri mikro gzenekli yaparak, plakalar arasndaki elektrolit
temasn azaltmamak.
- Plakalar, zellikle nakliye esnasnda eilme ve krlmalarn nleyecek
ekilde sktrmak.

40
Plakalar: Bir ak hcresi iinde pozitif ve negatif olmak zere iki ayr plaka
grubu vardr.
- Negatif Plaka: Saf kurundan zgara biiminde, kalplarda dklerek
elde edilir. Mekanik direnci arttrmak iin kurun iine antimuan katlr.
Izgarann profili, imalat tekniine bal olarak eitli olabilir. Ancak,
nakliye ve kullanmda eilip krlmayacak kadar salam ve zerine
svanacak olan aktif madde denen pastay iyi muhafaza edecek ekilde
olmasna dikkat edilir.

Kurun-asit aklerin hepsinde negatif plakalar, kurundan yaplm zgarann iine,
kurun oksit pastann svanmas suretiyle elde edilir. Plakann boyutlar kullancnn talebine
veya imalatnn tercihine gre eitli olabilir.
- Pozitif Plaka: Kurun-asit aklerin pozitif plakalar eittir:
o Svanm Dz Plaka: Yapsal olarak negatif plaka gibidir.
o Tpkl Plaka: Esas olarak antimuanl saf kurundan kalplarda
dklerek elde edilir. Ana ereveye bal dikey ubuklar zerine,
gzenekli sentetik malzemeden yaplm tpkler taklmtr. Toz
halindeki aktif madde, vibrasyon metoduyla, tpklerin ierisine
doldurulur. Tpklerin ak olan altlar plastik tka dizisi ile
kapatlr. Bylece hem aktif maddenin tpkler iinde kalmas
salanr, hem de kurun ubuklarn ve tpklerin dz sralar
halinde sallanmadan durmas temin edilir. Bu tr pozitif plaka
yapmadaki ama, aktif maddenin tpk iinde muhafaza edilerek,
dklmesini engellemektir.

ekil 2.5
o Artrlm Yzeyli Plaka (Plante): Saf kurunun, zel profilde
dkm suretiyle elde edilir. ok saydaki dikey ubuklarn
oluturduu gerek yzey, plakaya dik bakldnda grnen
yzeyin takriben 12 katdr. Bylece elektrolitle temas eden plaka
yzeyi arttrlm olur. Pozitif plakann aklanan ekilde imalatn
mteakip, FORMASYON denen kimyasal ilemlerle plaka
yzeyinde kurun peroksit film halinde aktif madde oluturulur,

41
iletme sresince dearjda kurun slfat haline dnen yzey
arjda tekrar kurun peroksit film haline dner.

ekil 2.6

Ak Hcresi

Bir ak hcresi, yukarda aklanan elemanlarn, ak kab ierisine tekniine uygun
bir ekilde yerletirilmesi ile oluturulur. Ak hcresi iindeki negatif plaka says, pozitif
plaka saysndan bir fazladr. Bylece pozitif plakann iki yzeyi de aktif durumda tutularak
bklmesi nlenir. ekilde iki pozitif ve negatif plakas olan bir ak hcresi
grlmektedir.

ekil 2.7

emada grld gibi btn pozitif plakalar ve negatif plakalar ayr ayr hcre iinde
kurun kprlerle birbirine kaynak edilerek her bir cins plaka grubunun mterek kutuplar
hcre kapandan dar karlr.

Ak gruplar, hcrelerin (+) ve (-) kutuplarnn birbirlerine harici kprlerle
balanmas suretiyle elde edilir. Harici kprlerin hcre kutuplarna balants, imalatnn
tekniine bal bir husustur. ounlukla cvata ile veya kaynakla balanr.


42
2.2.2. Ak Kapasiteleri

Akmlatrler voltaj kayna ile arj edilirler normal arj iin kapasitesinin 1 /10u
kadar akm verilir ve 24 saat sresince arj olur. Otomobillerde kullanlan akmlatrler 45
ve 60 Ah kapasitesindedir. Yani bu akmlatr kullanlma sresi ile verdii akm arpm
60a eittir. Yani 10 amper ekiliyorsa 6 saat akm verebilir. Dolu bir akmlatrn
maksimum voltaj 14,5 volttur. Akmlatrlerin zerinde ayrca maksimum akm deeri de
yazar. Bu ok yksek bir akm deeridir. Bir Akmlatr 250 Ampere kadar bir akm
aktabilir.

2.3. Dinamolar

Hareket enerjisini doru akm elektrik enerjisine dntren makinelere dinamo denir.


Resim 2.4: Dinamo

2.3.1. Dinamo eitleri

Gnmzde dinamolar bisiklet, otomobil gibi hareketli olan aralardaki elektrik
enerjisi ihtiyacn karlamak iin kullanlr. Ayrca sanayide yksek akm istenen yerlerde
rnein kaynak motoru gibi motorlarla akuple olarak balanan dinamolarda kullanlabilir.


43
3 2 1
3 2 1
r r r R

I
+ + +
+ +
=
R

=

Resim 2.5: Bisiklet dinamosu

2.4. Kaynak Balantlar

reteler uygulamada amaca gre seri, paralel ya da kark balanarak uygun bir
EMK veya yeterli akm elde edilir. Birden fazla reteten oluan sisteme batarya denir.

2.4.1. Kaynaklarn Seri Balants

ekildeki devrede grld gibi EMKlar
1
,
2
,
3
, ve i direnleri r
1
, r
2
, r
3
, olan
retelerin birinin (+) kutbu, dierinin (-) kutbuna birletirilerek yaplan balamaya seri
balama denir.

ekil 2.8

Seri bal bir devrede:
Potansiyel fark, retelerin potansiyel farklar toplamna eittir.
3 2 1
+ + =
Btn retelerden geen akmn deeri ayndr.

ya da


44
Devredeki retelerin t kadar zamanda verdii enerjiler toplam, bu retelerin
yerine geen e deer retecin ayn zamanda verdii enerjiye eittir.

rnek 2.1: Her biri 1,5 voltluk 3 tane pil seri olarak balanmtr. retecin verebilecei
toplam gerilimi bulunuz.

5 , 4 5 , 1 5 , 1 5 , 1
3 2 1
= + + = + + = Volt.

rnek 2.2: Birbirine seri bal tane pilin i direnci 0,2 dur. Toplam i direnci bulunuz.

r
iT =
r
1
+r
2
+r
3
= 0,2+0,2+0,2= 0, 6 dur.

rnek 2.3: Birbirine seri bal 1,5 voltluk tane pilin i direnci toplam 0,6 dur. Seri
bal pilin ularna bal lamba 0,3 Amper akm ekerse lamba ularnda den gerilim
ka Volttur?

pil zerinde den gerilim:

U
r
= 0,6 x 3 = 0,18 Volt

U
L
= U
P
- U
r
= 4,5 0,18 = 4,32 Volt olarak bulunur.

2.4.2. Kaynaklarn Paralel Balants ve Sakncalar

EMKlar
1
ve i direnleri r
1
olan n tane retecin (+) ve (-) kutuplarnn ekil
2.9daki gibi kendi aralarnda birletirilerek yaplan balantya paralel balant denir.

ekil 2.9

Paralel balamada retelerin EMKleri eit olmaldr. Aksi taktirde R direncinden
gemesi gereken akm EMKleri kk olan ara devrelerden geerek istenmeyen durumlara
neden olabilir.

Devredeki retelerin t kadar zamanda verdii enerjiler toplam, bu retelerin yerine
geen e deer retecin ayn zamanda verdii enerjiye eittir.

45
n
r
r
1
e
=
Paralel bal rete devresinde edeer EMK, retelerden birinin EMKine
eittir.
1
=

EMKleri,
1
ve i direnleri r
1
olan zde n tane rete paralel balanrsa
edeer

diren olur.


- Devreden geen akm iddeti,
n
r
R

I
1
+
=

= olur.

Bir devrede hem paralel, hem de seri bal reteler bulunuyorsa, bu tr balamaya
kark balama denir. Byle devrelerde paralel ve seri bal ksmlardaki edeer retelerin
EMK ve i direnci hesaplanr. Sonra devreden geen akm iddeti bulunur.

rnek 2.4: Birbirine paralel bal 1,5 Voltluk 3 pilin her birinin i direnci 0,3 Ohmdur.
Buna gre rete devresinin toplam gerilimini ve pillerin i direnleri toplamn bulunuz.

1
= olduundan toplam gerilim 1,5 Volttur.

1 , 0 r
0,3
1
0,3
1
0,3
1
r
1
r
1
r
1
r
1
e
3 2 1 e
= + + = + + = veya

1 , 0
3
3 , 0
n
r
r
1
e
= = = olarak bulunur.

2.5. DC Kaynaklar Kullanrken Dikkat Edilecek Hususlar

reteler, byk EMK elde edebilmek iin seri balanmal, paralel bal retelerin
EMKleri eit olmaldr. Paralel bal retelerin bulunduu sistemin edeer EMK yani
toplam EMK retelerden birinin EMK kadardr (
e
=
1
). Kapal devreden geen akm
iddeti,

R

= ile bulunur.

46
Pil Kullanmnda Dikkat Edilecek Hususlar

Hayatmz kolaylatran her teknolojik rnde grlebildii gibi piller de bilhassa
bilinsiz kullanlmas ve atklarnn gerei ekilde kontrol edilmemesi sonucunda evreye
olduka nemli zararlar verebilmektedir.

Doru akmda dk bir g vermelerine ve saladklar enerjinin ebeke
enerjisininkinden ok daha pahal olmasna karlk, pillerin kolayca tanabilir zerk
reteler olma stnl vardr. Uygulamalar, asker alanda (gdml ve balistik
mermilerin, torpidolarn itme sistemleri) olduu kadar sivil alanda da (radyo alclarn,
teypleri, tra makinelerini, kameralar, aydnlatma dzeneklerini, oyuncaklar vb.
beslemede) olduka yaygndr. Saatlerin, elektronik oyunlarn, cep hesap makinelerinin ve
cep telefonlarnn gelimesiyle minyatr pillere yeni pazarlar almtr.

- ocuklarn pillerle oynamasna kesinlikle msaade edilmemelidir.
- zellikle i direnleri dk pillerin (rnein Ni - Cd trleri gibi) para,
bilezik, yzk veya dier madeni eyalarla ksa devre yapmas sonucunda
ortaya kan yksek scaklklar yanklara yol aabilir.
- Dme tipi veya kk boy pillerin yutulmas halinde derhal tbbi
mdahale gereklidir.
- Kk ocuklarn oynadklar pilli oyuncaklarn, pil yuvalarnn
emniyetli bir ekilde kapal olduu kontrol edilmelidir.
- Pilleri (+) ve (-) kutuplarnn kullanldklar cihaza doru biimde
yerletirilmeleri son derece nemlidir.
- arj edilemeyen trdeki piller herhangi bir ekilde kesinlikle arj ilemine
tabi tutulmamaldr.
- Kullanlm piller, hayatiyet kazandrmak iin kesinlikle stlmamaldr.
- Piller atee atlmamal veya paralanmamaldr.
- Cihaznzdaki pillerin tamam ayn anda deitirilmelidir. Yeni pillerle
ksmen kullanlm piller bir arada altrlmamal ve farkl markalarda
piller beraber kullanlmamaldr. Aksi takdirde pillerin akma ihtimali
oalacaktr. Bu ise cihazn arzalanmasna ve evre kirliliine yol
aacaktr.
- arj edilebilir pil ve batarya bloklarnn zel durumlar haricinde
0Cnin altnda ve 40Cnin stndeki scaklklarda arj edilmeleri
tavsiye edilmez.

2.6. Elektromanyetizma

Elektrik akm ile elde edilen manyetik alana genel olarak elektromanyetizma denir.


47
2.6.1. Akm Geen letken Etrafndaki Manyetik Alan

Elektrik akm, elektrik yklerinin hareketinden meydana gelmektedir. Elektriin
temel esaslar modlnde manyetik ykn ne olduuna deinmemize ramen manyetik
alann nasl olutuuna deinmedik. Bu blmde manyetik alann nasl olutuunu
greceiz.

Manyetik alanlar genel olarak iki trl elde edilir. Bunlardan biri bildiimiz doal
mknatslar yardm ile dieri ise bir iletkenden akm geirerek elde edilir.

Bu modlde iinden akm geen bir tel parasnn etrafnda oluturaca manyetik
alann byklk ve ynnn nasl bulunaca anlatlacaktr.


Resim 2.6

Resim 2.6da uzunca bir tel parasndan I akm getiini dnelim. Bu telin
etrafnda manyetik bir alan oluur. Manyetik alan telden uzaklanca r
2
ile orantl azalr; ama
telden herhangi bir r uzakl iin tel boyunca bykl sabittir. Bu byklk telin iinden
geen akmla doru orantldr.

Akm tayan telin etrafnda oluturduu manyetik alann ynn bulmak iin sa el
kuraln kullanrz. Sa el kural olduka pratik bir yntemdir. Akm tayan bir tel parasnn
etrafnda oluturduu manyetik alan iin Sa El Kuralnda; akm yn sa elin ba
parmann gsterdii yn olarak seilir. Sa elin kvrlm drt parma ise manyetik alann
ynn gstermi olur.

2.6.2. Akm Geen Bobinin evresindeki Manyetik Alan

Bir kasnak zerine yan yana sarlan iletkenlerin oluturduu btne bobin denir. Bu
iletkenden; yani bobinden akm geirildiinde bobin iinde bir manyetik alan meydana gelir.
Bu manyetik alann bykl de akm iddetine I bobinin boyuna L sarm saysna N
ve ortama baldr.


48

Resim 2.7

2.7. inden Akm Geen letkenin Manyetik Alan erisindeki
Durumu

Sabit bir manyetik alan ierisinde kalan iletkenden akm geirildiinde, iletken iinden
geen akmn oluturduu manyetik alann, etrafndaki manyetik alan ile etkileimi
sonucunda iletken manyetik alan dna doru itilir. Manyetik alann dnda bu hareket
durur.

Resim 2.8

letkenin itilme yn iletkenden geen akm ve manyetik alann ynne baldr. Bu
hareketin yn sol el kural ile bulunur.

Sol El Kural: Sol el drt parma birletirilerek alr. Kuvvet izgileri avu iine
girecek ekilde alan iine sokulan sol el drt parma akm ynn gsterecek ekilde
tutulursa yana alan baparmak hareketin ynn gsterir.

2.8. Manyetik Alan inde Bulunan letkenin Hareketi

ndksiyon prensibi: Dinamolarn alma prensibi; ksaca, sabit manyetik alan
ierisinde bulunan iletken manyetik alan kuvvet izgileri tarafndan kesilecek ekilde hareket
ettirilirse o iletkende gerilim indklenir. Bu olaya indklenme denir.

49

Resim 2.9

letkende indklenen gerilimin miktar iletkenin hareket hz ve manyetik alann
bykl ile doru orantldr. ndklenen akmn yn de iletkenin hareket ynne ve
manyetik alann ynne baldr ve akmn yn sa el kural ile bulunur (Resim 2.9).

Sa El Kural: Sa elin avu ii N kutbuna bakacak ekilde tutulduunda, alan
iindeki iletkenin hareket ynn yana alan ba parmak gsteriyorsa iletkende indklenen
gerilimin ynn bitiik drt parmak gsterir.

2.9. DC Motorlar

Tanm: Doru akm elektrik enerjisini hareket enerjisine dntren makinelere
doru akm motoru denir.

2.9.1. DC Motor eitleri

Doru akm motorlar alma prensibi olarak ayndr. Tek farkllk gleridir. Kk
gl motorlara doal ya da yapay olan sabit mknatslar yeterli iken byk gl motorlarda
gerekli manyetik alan elektromknatsla oluturulur.

2.9.2. Temel alma Prensibi

Telin itilme kuvveti telden geen akma telin boyuna ve telin iinde bulunduu ortama
baldr. F=I.L.B forml ile bulunur.

Kuvvetin yn sol el kural ile bulunur.

50


Resim 2.10

Sabit manyetik alan iinde kalan bobinin dnme kuvveti manyetik alan ile doru
orantldr (Resim 2.10).


Resim 2.11

Bobin bir eksen etrafnda dnecek ekilde manyetik alan iine yerletirilir. Elektrik
akm fra ve kolektr (komtatr) yardmyla bobine iletilir (Resim 2.11).

Dnn ayn ynde ve srekli olmas iin ayn kutbun altndan srekli ayn ynde
akmn gemesi gerekir.

Akmn her yarm turda yn deitirmesi yan yana konulan kolektr dilimleri ve kutup
ekseninde sabit tutulan fralar ile salanr.

51


Resim 2.12

Bobin dndke manyetik alan ile bobin arasnda bir as oluur. Aradaki ann
kosins ile doru orantl olarak dndrme kuvveti de azalr. Bu durumda kuvvet
F=I.L.B.cos forml ile hesaplanr.

2.9.3. Dn Yn Deitirme

Doru akm motorunun dn ynn deitirmek iin uygulanan akm ynn
deitirmek yeterlidir. Bobine etkiyen kuvvetin yn dolaysyla motorun dn yn,
manyetik alann ve iletkenden geen akmn ynne baldr. Alan ynn deitirmenin
mmkn olduu harici uyartml DC motorlarda, alan yn deitirilerek veya uygulanan
gerilimin yn deitirilerek motorun dn yn deitirilebilir. Sabit mknatsl DC
motorlarda alan ynn deitirmek mmkn olmadndan akm ynn deitirmek yeterli
olacaktr.

2.9.4. Gerilimle Hz Ayar

Doru akm motorlarnda dn hz manyetik alan kuvveti ve iletkenden geen
akmla doru orantldr. Sabit mknatsl DC motora uygulanan gerilim deitirilerek
iletkenden geen akm, dolaysyla hz deitirilebilir. Harici uyartml DC motorlarda ise
uyartm akm dolaysyla manyetik alan ayarlanarak hz ayar yapmak mmkndr.


52

UYGULAMA FAALYET

Uygulama 1: Aadaki devre balantsn kurunuz ve gerekli hesaplamalar 1-2-3. ilem
basaman takip ederek yapnz.
Uygulama 2: Kk gl bir teyp motorunun balantsn 4. ve 5. ilem basamaklarn
takip ederek yapnz.

lem Basamaklar neriler
ekildeki devreyi kurunuz.


ekildeki devreyi retmeninize
danarak kurunuz.
Pillerin botaki gerilimlerini lnz.
Piller devreye balandndaki deerleri
lnz.
Devrenin akmn lnz.
lmlerin yapmn elektriksel
byklklerin llmesi modlnden
tekrar edebilirsiniz.
Pillerin i direnlerini hesaplaynz. diren hesaplamasnda gerekli bilgiyi
bilgi sayfalarndan edinebilirsiniz.
Sabit mknatsl bir DC motoru ayarl
gerilim verebilen bir kaynaa balaynz.
Balanty kurarken retmeninize
dannz.
DC motora uyguladnz gerilim
motorun alma gerilimini
gememelidir.
Gerilim ayar yaparak hz deiimini
gzlemleyiniz.
Hz lmn optik turmetre ile
yapnz.



UYGULAMA FAALYET

53

LME VE DEERLENDRME

LME SORULARI

Aadaki 1. ve 2. sorular iin ekildeki devreden yararlannz.


1. Devre akmn hesaplaynz.

2. Her pil 600 mAh kapasitelidir. Piller tam dolu iken boalma sresini hesaplaynz.

Aadaki 3. ve 4. sorular iin ekildeki devreden yararlannz.



3. Pillerden ekilen I
1
, I
2
ve I akmlarn hesaplaynz.

4. Kapasiteleri 600 mAh olan pillerden hangisi daha nce ne kadar srede boalr?
LME VE DEERLENDRME

54
5. ekildeki gibi bir araba aksnn kutup ba oksitlendii iin 0,1 diren meydana
getirmektedir. Araba farlarnn toplam direnci 0,48 olduuna gre;
A. Akden normalde ekilmesi gereken akm hesaplaynz.
B. Oksidasyondan sonra ekilen akm hesaplaynz.


6. 12V 60 Ahlik bir araba aks toplam gc 120 W olan farlarn ak kalmas neticesinde
ka saat sonra tamamen boalr.

7. Akm geen bobinin etrafndaki manyetik alan aadakilerden hangisine bal deildir.
C. Bobinin uzunluuna L
D. Bobinin sarm saysna N
E. Bobinin bulunduu ortama
F. Bobinin yapld telin kesitine S
G. Bobinden geen akma I

8. Sol el kuralnda bitiik drt parmak ... ynn gsterirse yana alan ba parmak
... ynn gsterir.

9. Sabit manyetik alan ierisinde bulunan iletken manyetik alan kuvvet izgileri tarafndan
kesilecek ekilde hareket ettirilirse o iletkende ... indklenir. Bu olaya
.denir

10. Sabit manyetik alan iinde hareket ettirilen iletkende indklenen gerilimin miktar
iletkenin hareket ...ve manyetik alann ... ile doru orantldr.

11. Sabit manyetik alan iinde hareket ettirilen iletkende indklenen gerilimin ynn
bulmak iin . kural kullanlr.

12. Sabit mknatsl DC motorun dn yn uygulanan .. yn ile deitirilebilir.

55
KONTROL LSTES


DEERLENDRME LTLER Evet Hayr
Devre balantsn ekle gre kurabildiniz mi?
Deerleri lebildiniz mi?
Deerleri hesaplayabildiniz mi?
Deerleri karlatrabildiniz mi?
DC motor hz kontroln yapabildiniz mi ?



DEERLENDRME

Faaliyetlerin ierisinde bulunan ilem basamaklarnn tam olarak yerine getirildiini
grmek iin her renci basamaklar ayr ayr yerine getirmelidir. Faaliyetlerin sonunda
amaca ulaabilmek iin faaliyetlerin her aamasndan baarl olmak gerekmektedir. Eer
faaliyetlerin ierisindeki kriterlerden baar salanamadysa modl faaliyetlerini tekrar
ediniz.










56

MODL DEERLENDRME

Aada listelenen ilem basamaklarndaki davranlar yapabiliyorsanz EVET
stununa, yapamyorsanz HAYIR ksmna X iareti koyunuz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr
Doru akmn tanm rendiniz mi?
Doru akmn kullanld yerleri biliyor musunuz?
Ohm kanunu rendiniz mi ?
Seri devre ve paralel devre balantlarn rendiniz mi?
Direnleri seri balayp deerlerini lebiliyor musunuz ?
Direnleri paralel balayp deerlerini lebiliyor musunuz?
Kirofun gerilimler kanununu biliyor musunuz ?
Kirofun akmlar kanununu biliyor musunuz ?
Bobin alma prensibini rendiniz mi?
Bobinlerin seri balama hesabn yapabiliyor musunuz?
Bobinlerin paralel balama hesabn yapabiliyor musunuz?
Kondansatrlerin seri balama hesabn yapabiliyor musunuz?
Kondansatrlerin paralel balama hesabn yapabiliyor
musunuz?

Zaman sabitesinin tanmn biliyor musunuz ?
DC Kaynak eitlerini rendiniz mi?
DC kaynak balantlarn rendiniz mi?
Elektromanyetimann tanmn biliyor musunuz ?
DC motorlarn alma prensibini rendiniz mi ?
DC motor dn ynn deitirmeyi rendiniz mi?

DEERLENDRME

Tm sorulara cevabnz evet ise modl baaryla tamamlam oldunuz. Hayr
cevabnz varsa ilgili konuyu tekrar ediniz.

MODL DEERLENDRME

57

CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET1N CEVAP ANAHTARI
1 Re = 3,33 O
2 U
k
=35 V
3 Re=5,2 en yksek
akm 2 luk
direnten akar 8A
4 I
k
=3A
5 U
k
=126V
6 I
1
=1A, I
2
=1A, I
3
=2A
7 L
e
=0,66H
8 L
3
=0,1H
9 Ce=2,4F
10 C4=0,4F


RENME FAALYET2NN CEVAP ANAHTARI
1 I=0,48A
2 Boalma sresi:
1saat 15 dakikadr.
3 I
1
=0,33A I
2
=0,16
I=0,49A
4 1. pil, 1 saat 48
dakikada boalr.
5 a.Normalde
ekilecek akm 25 A
b. Oksidasyondan
sonra ekilen akm
20,7 A
6 6 saat sonra
tamamen boalr
7 Bobinin yapld
telin kesitine S
8 akm hareket
9 gerilim
indklenme
10 hz bykl
11 sa el
12 gerilimin

CEVAP ANAHTARLARI

58

KAYNAKLAR

ZDEMR Ali, Elektrik Bilgisi, MEB Yayn Evi, Ankara, 2001.
GRKEM A., KU M., Elektroteknik 1, zkan Matbaaclk Ankara, 2002.
GVEN M.E, MARTI . B., Elektroteknik II, MEB yaynlar, Ankara, 1992.
JOSEPH A, Teori ve Problemlerle Elektrik Devreleri, Gven Kitabevi
Yaynlar, Ankara 1980, eviri AYTER S., AKAR M.
http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/hph.html;
http://www.biltek.tubitak.gov.tr/;
http://www.stlawu.edu/;
http://egitek.meb.gov.tr;

KAYNAKLAR