KRESELLEME VE GRNMLER ZERNE

Il BAYAR BRAVO
ZET Etkilerini uzun sredir yaadmz ve yle grnyor ki daha uzun sre de yaamaya devam edeceimiz bir olgu olarak kreselleme, genellikle siyasi, sosyal ve ekonomik alanlarda liberal ilkelerin dnya leinde yaygnlamas ve geerlilik kazanmas sreci olarak anlalmaktadr. Liberal ilkelere inanmayanlar kreselleme srecini eletirmekte ve buna kar kmaktayken, bu alanlarda liberal ilkelere gre dzenleme yaplmasndan yana olanlar bunu vmekte ve desteklemektedir. Ancak kresellemenin yaammz zerindeki etkilerine baktmzda onu tmyle eletirmenin de vmenin de ussal ve nesnel bir tutum olduunu iddia edemeyiz. Yaplmas gereken, bu olguyu btn ynleriyle ele almak, onun ne olduunu, kazandrdklarn, kaybettirdiklerini ve bundan sonra dourabilecei sonular incelemek olmaldr. Bu noktada felsefenin de zerine den grevler vardr: rnein, gelimeleri ayrmlar yaparak zmlemek, gelimelerle birlikte yeni karlatmz durumlara ilikin kavramsal hazrlklar yapmak ve bu durumlar iin bu kavramsal ereveler nda yeni etik ilkeler tretmek, yasalar hazrlamaya, kurumlar biimlemeye katkda bulunmak gibi. Bylece kresellemeye felsefece bir yn gsterme anlamnda katkda bulunulmu olur. Bu yaznn amac, kresellemenin ne olduunu yaammzn deiik alanlarna getirdikleri nda incelemektir. Anahtar Szckler: kreselleme, liberalizm, yerellik, evrensellik, ekonomi, siyaset. (On Globalisaton and its Appearences) ABSTRACT Globalisation, as a fact that we have been experiencing its influences for a long time and most probably will continue to experience these influences for a long while, is understood as a process that the liberal principles becomes prevalent in the political, social and economical areas on a worldwide scale. While the ones who dont believe to liberal principles criticize and take a position against the globalisation, the other side that believes to them praises and supports this process. But if we deal more closely with the influences of globalisation on our lives, we can easily see that it is not a rational and objective attitude to criticize or praise this process in its entirety. Indeed we should consider this fact in all its bearings, i.e., analyse what it is, what brings to and takes from our daily lives, what effects it can bring out in the future, etc. In this context there are some tasks for philosophy: for example, to analyse the process to expose its inner structure, to prepare conceptual frames for the new situations, to derive new ethical principles for the new situations in the light of these conceptual frames, to make contributions to the processes like legislation and designation of new establishments. Thus philosophy could make contribution to the globalisation process to make it acquire a philosophical aspect. Aim of this paper is to expose the process of globalisation in the light of its influences on our lives. Key Words: globalization, liberalism, locality, universality, economy, politics.

Sleyman Demirel niversitesi Felsefe Blm retim yesi

FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 2010 Gz, say: 10, s. 1-23. ISSN 1306-9535, www.flsfdergisi.com

2 Kreselleme ve Grnmleri zerine Bir Deneme

Gnmzde hakknda oka konuulan kavramlardan biridir

kreselleme. Bazlarna gre, onsuz ekonomik, siyasi, kltrel vb. hibir sorunumuzu zemeyeceimiz bir oluumken, bazlarna greyse bu trden sorunlarmzn zmszlnn asl nedenidir. Kresellemenin kavramsallatrlmas noktasnda karmza birbirinden farkl pek ok kuram kmaktadr. Bu kuramlarn pek ou ncelikle kresellemenin belirli niteliklerini tanmlamaya ve belirli elerin dnyayla ilgili yeni kimi zellikleri temsil edip etmediini belirlemeye alr. Bu almalar kresel deiimlerdeki en baskn eilimi bulup serimleme ya da onu eletirme biiminde karmza kmaktadr1. rnein Susan Strange, kresellemenin bir sahtekarlk olduunu, kafas dank pek ok dnrn eitli trden eilimleri stnkr birletirmesinden ortaya ktn savlar2. Francis Fukuyama kresellemeyi olumlayarak tarihin sonunda liberal ideolojinin kresellemesinin kanlmaz olduunu belirtir3. Kresellemeye eski smrgeciliin yeni bir biimi diyerek kar kan kimi dnrlerin yannda4 liberal kapitalizmin nmzdeki yllarda geerliliini yitireceinden kreselleemeyeceini iddia eden dnrler de vardr5. Bunun yannda pek ok kii yeni birtakm olaylarn kresellemenin sonuna iaret ettiini dnrken, bazlar onun aslnda hi var olmadn ne sryordu6. Ancak herkesin birletii nokta, kresellemeden artk kimsenin kaamayaca ve onun geri dn olmayan bir sre olduudur. Gerekten de geldiimiz bu noktada kresellemeyi isteyip istememek durumunda deiliz. Bugn,
Garrett Wallace BROWN, Globalization is What We Make of t: Contemporary Globalization Theory and the Future Construction of Global nterconnection, Political Studies Review, 2008, vol. 6, s. 42-53, s. 43. 2 Susan Strange, The Limits of Politics, Government and Opposition, 30 (3), 1995, s.293. 3 Francis Fukuyama, The End of History and the Last Man, Penguin, New York, 1992. 4 mmanuel Wallerstein, Culture as the deological Battleground of the Modern World-system. In: The Essential Wallerstein. The New Press, New York, 2000, s.264-289. 5 Kuo-yang TANG, From Philosophy of History to Politcal Philosophy: An deological nvestigation of Globalization, nternational Review of Sociology, vol. 18/2, 2008, s. 207. 6 A. Freeman-B. Kagarlitsky, Kresellemenin Krizi, Yordam Kitap, stanbul, 2007, s.8
1

Il BAYAR BRAVO

onun nelii, getirdikleri, gtrdkleri ve bundan sonra getirip gtrecekleri stnde durmak daha akla yakn grnmektedir. Kresellemenin ekonomik dzende yaratt deiikliklerle birlikte bu srecin toplumsal kklerini ve sonularn ieren kltrel boyutta yaratt deiiklikler de vardr. Bu deiikliklerin merkezinde, zaman-mekan kenetlenmesi, hareket zgrl (uluslararas hareketlilik ile kreselleme arasnda dorudan bir ba grmeyen kimi teorisyenler de vardr7), yerellik-evrensellik, kresellemi ekonomi, finans ve enformasyon koullarnda ulusal topluluklarn ynetim ve kurulu esaslarnn gelecei konular bulunmaktadr. Bunlar kresellemenin, ekonomik ve kltrel boyutta yaratt deiikliklerin en ak ekilde grlecei noktalardr. Zaman-mekan kenetlenmesi, kresellemenin herkesin hemfikir olduu dnlen etkilerini grebileceimiz kilit bir kavramdr8. Kreselleme gerekte mekann ve zamann dntrlmesiyle ilgilidir.9 Enformasyon ann tm dnyada yaygnlamas, herkesin, dnyann her yerindeki deiiklikleri annda renmesini, dnyann herhangi bir yerindeki ie hemen mdahil olmasn, bankada hesap ilemleri yapmasn, borsaya girmesini ... salamtr. Bylece hikimse yerinden hareket etmek zorunda kalmadan ve ok zaman harcamadan ilerini yapabilme olanan bulmutur. Kreselleen bir dnyada enformasyon alannda yaplacak yeni dzenlemeler, insanlara gndelik iler arasnda boulmadan, kendisine daha fazla zaman ayrmasn ve zevk ald ileri yapabilmesi iin daha fazla zaman bulmasn salayacaktr. Ayrca kresellemeyle birlikte yurtsuzlam sermayeyle bir yatrmc, dnyann herhangi bir yerinde yatrm yapabilmekte, bu da, o yerde yaayan insanlar iin yeni i ve alma alanlar yaratmaktadr. Bu alma ve i alanlar, orada alan insanlara sosyal gvence olanaklar sunmaktadr. Kresellemenin, herkesin hemfikir olduu bu yan, insanlar arasnda bir fikir ayrlna da sebep olmaktadr: enformasyon ann gelimesinin zaman ve mekan farklln ortadan kaldrmas,
Thomas Olesen, The Uses and Misuses of Globalization in the Study of Social Movements, Social Movement Studies, vol.4/1, 2005, s.49. 8 Zygmunt BAUMAN, Kreselleme, Ayrnt Yaynlar, stanbul, 1999. s.17. 9 Anthony GIDDENS, San ve Solun tesinde, Metis Yaynlar, stanbul, 2002. s.12.
7

4 Kreselleme ve Grnmleri zerine Bir Deneme

yerellemenin, yani mekan sabitleme srecinin ortaya kmasna neden olmaktadr. Bu nedenle bazlar iin kreselleme olarak grlen, bazlar iin yerelleme anlamna gelmektedir. Yerelleme eiliminde olan topluluklar, gelip geici sermaye sahiplerinin yatrm yaplan yerlerdeki doal kaynaklar tkendikten sonra, evre kirlilii, isizlik, sosyal gvencenin alanlarn ellerinden alnmas gibi olumsuz etkilerini arkalarnda brakarak, baka yerlerde yatrm yapmak zere ayrlmalarnn olumsuz etkilerine vurgu yaptklarndan, kresellemeye kar karlar ve kendi topraklarndaki kaynaklar kendilerinin kullanmasnn gerekliliine iaret ederler. nsanlarn sosyal gvenceye sahip olmalar gerektii fikri, kresellemeyle birlikte yaygnlamaktadr demitik, ancak uras da aktr ki, insanlar ancak statleri orannda sosyal gvenceden yararlanabilmektedirler. Yani, bir irket yneticisinin her trl salk masraflar sigorta irketlerince karlanmaktayken, ayn irketin alannn salk giderleri belli oranlarda karlanmaktadr. Kresellemeyle birlikte insanlara zevk aldklar etkinliklerde bulunmalar iin daha fazla zaman kalmakla birlikte, bundan hayatn idame ettirebilecek kadar para kazananlarn deil, yeni ortaya km gelimeleri izleyecek ve ihtiyalar karlayabilecek kadar para kazananlarn ilk olarak yararlanabileceklerini belirtmekte yarar vardr. Dierleri bunlardan ancak daha sonra ve ok daha az miktarda yararlanabilmektedir. Elbette bu, ilerleyen zamanlarda bu yararlanma orannn herkes iin geerli olmayaca anlamna gelmez. Kresellemeyle birlikte insanlarn tant yenilikler, onlar benimsedikleri srece, yava yava her tabakadan insana ulaacaktr. rnein, bir ihtiya olarak dnlen tatile kmaktan herkes yaralanabilmektedir, ama farkl yerlerde ve farkl koullarda; ya da herkes Levis marka kot pantolon giymekte, ama kimileri orijinal olann, kimileri de sahte olann. Bu, toplumun geri kalan ounluunun bir gn bu tr olanaklardan ayn oranda yararlanamayaca anlamna gelmemektedir. Kreselleme yalnzca byk sistemlerin yaratlmasyla deil, ayn zamanda toplumsal deneyimin yerel, hatta kiisel balamlarnn dnmyle de ilgilidir. Gnlk etkinliklerimiz dnyann ta br ucundaki olaylardan artan bir biimde etkilenmektedir. Dier taraftan, yerel yaam tarz alkanlklar

Il BAYAR BRAVO

kresel sonular olarak ortaya kmaktadr. Bylece, kendime bir giysi alma kararm yalnzca uluslararas iblmn deil, dnyann ekosistemlerini de ilgilendirmektedir.10 Aslnda mekansal ve zamansal mesafelerin teknolojik gelimeler sonucu ortadan kalkmas, insanlar arasnda bir homojenleme salad gibi, kutuplama eilimi de yaratabilir. Bu, bir yandan baz insanlarn ok daha sk bir biimde birbirine balanmas demeye gelirken, te yandan da dnya vatandalndan sz edilir olmasna yol aar. Tm bunlar baz insanlar iin zgrleme, evrenselleme, hareket kabiliyetinin artmas anlamna gelirken, bazlar iin ise tam da kart anlamlar tar. Kresellemenin her iki anlam da tadn grebiliriz. Gerekten de kreselleen bir dnyayla birlikte insanlarn bir ksm, dnyann her yerine teknolojik gelimelerin sonucu olarak ksa zamanda ulamaktadr. Bu insanlar bedensel olarak bir yerde bulunuyorlarsa da, artk kendilerini bir yurt balamnda tanmlamamaktadrlar ve bylece kendilerini zgr hissetmektedirler. Kendilerini bir ulusun, topluluun paras olarak tanmlayanlar ise, zerinde oturduklar topran ayaklarnn altndan kayp gittiini bir ey yapamadan izlerler ve istedikleri gibi hareket edebilenlere gre, olduklar yere akl kaldklarndan, kendilerini bu anlamda zgr hissetmezler. Bu nedenle yerellii savunanlar, rk, etnik kken, millet ... gibi ralayclar kullanarak bir biz duygusu yaratmaya alrken, kreselleme yanllar topraa baml kalmaktan kurtulduklarn, bu anlamda yurtsuzlam olduklarn belirtmektedirler. Kreselleme tek bir sre deil, atmalar, paralanmalar ve yeni katmanlama biimleri reten, genellikle elikili biimlerde hareket eden karmak bir sreler karmdr. rnein yerel milliyetiliklerin canlanmas ve yerel kimliklerin vurgulanmas, kar durduklar kresellemenin etkileriyle dorudan balantldr.11 amzda herkes, istese de istemese de hareket halindedir: srekli deien bir dnyada hareketsizlik pek de sz konusu deildir. Aslnda her insan hareket etmeyi ister de. Bu isteini gerekletirebilmesi iin teknolojik gelimelerin kresellemesi, insana yeni olanaklar salamtr.
10 11

a.g.e., s. 12. a.g.e., s. 12-13.

6 Kreselleme ve Grnmleri zerine Bir Deneme

nsanlar artk rnein Afrikadan Asyaya ksa zamanda ulamakta, kendi kltrnden farkl kltrleri tanyabilmekte, kltrleraras etkileimler daha hzl ve etkili olmaktadr. Bu nedenle kresellemi bir dnyada yerel kalmak, kltrel anlamda geriliin, ekonomik anlamda sefaletin gstergesi olmaktadr. Bununla birlikte yerel birimler anlam yaratma ve yaratlm anlamlar tartma kabiliyetlerini yitirmektedirler. nk kresellemi gler, yerel birimler iin anlam yaratma ve bu anlamlar yorumlama iini stlenmilerdir. Bu durum, kreselleen dnyada tannmak istenen farkl kltrleri yok edip homojenlemelerine yol amaktadr. Buna direnen glerin ortaya kmas da kresellemeyi isteyenler ile istemeyenler arasnda bir kutuplama yaratmaktadr12. Kresellemeyle birlikte karlatmz yerellik-evrensellik tartmasnn merkezinde, teknolojik gelimelerin ekonomik hayatta yaratt deiiklikler vardr. Sermaye sahiplerinin hibir koula bal olmadan hareket edebilmeleri, dnyann herhangi bir yerindeki insanlara ekonomik anlamda ulamalarn, onlarn yoksulluk nedeniyle ileyemedikleri doal kaynaklarn ilemelerini, bylelikle oradaki insanlara i olanaklar yaratmalarn ve dnyann baka taraflarnda olan deiimlerden haberdar edip, onlardan yararlanmalarn salar. Bu sayede yerellik yerini evrensellie brakr. Ancak sermayenin bu zgrl ve yurtsuzluu, kullanlan kaynaklarn o blgede tkenmesi durumunda veya daha fazla kazan getirecek yeni kaynaklar bulunduunda, sermaye sahibinin oradan ekilmesine de yol aar. Sermaye sahibi bulunduu yerden ayrlrken ardnda kirlenmi bir evre, atklar, tketilmi kaynaklar brakabilir. Bu durumda tm bu olumsuzluklarla ve isizlikle kar karya braklm kzgn halk, kaynaklarn ve zelliklerini koruma konusunda daha da muhafazakar olur ve yerelliinden gelen yanlarn, kresellemeye kar savunur. Bu, dnyann iki kutba blnmesine kadar uzanabilir13. Ama, ok uluslu irketlerin bir lkeden ekilmesi her zaman bu sonular dourmayabilir: Geride braklan olduka iyi kurulmu ekonomik bir yaps olan ve ynetmeleri iin o lkenin insanlarna braklan irketler,

12 13

Zygmunt BAUMAN, Kreselleme, Ayrnt Yaynlar, stanbul, 1999, s.9. a.g.e., s. 17

Il BAYAR BRAVO

lkenin ve insanlarn ekonomik ve toplumsal gelimelerine olumlu katkda bulunabilir. nsanlar arasnda hem bir homojenlemeye hem de kutuplamaya neden olan hareket zgrl, sadece insanlarn turistler gibi mekan deitirmesi anlamnda kullanlmamaktadr. Bu kavram, web sayfalar arasnda dolamay, yerkrenin uzak kelerinden gelen mesajlar okuyup oralara mesaj gndermeyi, televizyon ekranlarnda kablolu yayn ya da uydu araclyla kanallar arasnda gezinerek jetleri bile aan bir hzla yabanc mekanlara girip kmay da iine alr. Kreselleme sayesinde uzaklk, sadece iptal edilmek zere varm gibi grnmektedir. Mekan bir engel olmaktan kmtr; gz ap kapayana kadar onu zaptedebiliriz14. nsanlar artk eskiden okunmas ve bilgi edinilmesi yasak olan belgeler ve konular hakknda, enformasyon alanndaki gelimeler sayesinde bilgi sahibi olabilmektedirler. Bu da devletleri, daha effaf uygulamalar ve yasal dzenlemeler yapmak durumunda brakmaktadr. Her anlamda hareketliliin olduu bir dnyada durgunluk ya da hareketsizlik fikrinin anlam yoktur. Kimse kmldamadan duran bir dnyada kmldamadan duramaz. Buna bal olarak kreselleen dnyada snr dncesinin zamansal ve mekansal boyutlar kaybolmaya balamtr. nsanlarn pelerinden koacaklar ihtiya ve arzular hi olmad kadar artmtr. Bu eitlilik insanlar zenginletirebildii gibi, onlar arzularn doyurmak yerine, yeni arzularn peinden gitme durumunda brakmaktadr. amzda toplumlar ralayan, tketim olmaya balamtr. Bu elbette amzda ortaya km bir zellik deildir; insanlar ezelden beri tketmektedir. Bu a ncekilerden ayran, tketim deil, tketim biimidir. Eskiden grlmedik bir biimde, artk hibir ihtiya tamamen doyurulmu, hibir arzu da sonul grlmemektedir. Her trl alkanlk srekli deimektedir. Alkanlklar tketicinin zerinde her an bir kenara atlmaya hazr, hafif bir pelerin gibi durmaktadr.15 Byle olmakla birlikte, tm dnyada ekonomileri zenginleen, bu nedenle dnyadaki hasta ocuklara, yoksullara, afetlere uram
14 15

a.g.e., s. 90 Max WEBER, The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism, (ev. Talcot Parsons), George Allen and Unwin, London, 1976. s. 181.

8 Kreselleme ve Grnmleri zerine Bir Deneme

blgelerdeki insanlara yardmlarda bulunan, kresel kurulu ve derneklere ayrd pay oran byyen devletlerin says da artmaktadr. Gittike kreselleen dnyada hareket etme zgrlnn artmasn turistler balamnda ele alacak olursak, eskiye oranla insanlarn bulunduklar yerden baka yerleri gezip grme olanann arttn syleyebiliriz. Gnmzde artk insanlar hzl ulam aralarn kullanabilmekte ve istedikleri yerlere ksa zamanda varabilmektedirler. Kresellemenin artmasyla birlikte, insanlarn ou vize almadan lkeler arasnda dolamaya balamlardr. Ancak bu olanak henz her lkenin vatandana verilmemitir. Bir yandan lkelere giri vizesi tm dnyada yava yava ortadan kalkarken, dier yandan giri vizesi ve pasaport kontrolleri kimi insanlar iin ok sk biimde yaplmaktadr. Bu durum insanlar arasnda kutuplamaya neden olmakta ve baz insanlarn milliyetilik ve yerellie olan inanlarn pekitirmektedir. Pasaportlara, belki de eskisinden daha fazla ihtiya var; nk pasaport sayesinde kime vize verilip kime verilmeyeceini belirlemek, yerinde kalmas istenenler ile rahat rahat seyahat etmesi istenenleri ayrmak mmkndr. Gnmzde hem giri vizesinin iptal edilmesi hem de g denetimlerinin arttrlmasnn bir arada oluunun son derece derin simgesel anlam vardr. Bu, yeni u veren katmanlamann metaforu olarak alnabilir. Bu, katmanlatrc faktrler iinde artk en st mevkiye kresel hareket kabiliyetinin layk grlm olduunu aa karr. Bu ayn zamanda, ne kadar yerel olursa olsun, btn ayrcalk ve yoksulluun kresel boyutunu gsterir. Bazlarmz yeni evraksz hareket zgrlnden faydalanrken, tekilerin ayn nedenden dolay yerlerinde kalmalar istenir16. Kresel apta hareket olanana sahip bireyler iin mekann kstlayc nitelii kalmamtr. Onlar mekan, hem sanal hem de gerek haliyle kolaylkla kat edebilmekteyken, kresel apta hareket etme olana olmayan bireyler iin gerek mekan hzla daralmaktadr. Sanal olmayan gereklikte eriilmez olan yerler, sanal alemde, televizyonlarda

16

Zygmunt BAUMAN, Kreselleme, Ayrnt Yaynlar, stanbul, 1999, s.100.

Il BAYAR BRAVO

ve ulam aralarnn her yere her zaman insanlar ulatrabilir olmasyla her mekana kolayca girilebilmektedir. Kresel apta hareket olanana sahip olanlar imdilik iadamlar, kresel kltr yneticileri, kresel akademisyenlerdir. Onlarn yersiz yurtsuz hale gelen dnyalarnda devlet snrlar ortadan kalkmtr. nk bu snrlar dnya mallar, sermayesi ve finans iin anlamn yitirmitir. Ancak kresel apta hareket olanana sahip olamayanlara g kontrol, oturma izni yasalar, yaanacak temiz bir evre gibi konularda hogr gittike azalmaktadr. ... arzuladklar mekanlar ve kurtulu ryalaryla aralarna kazlan hendek giderek derinleirken, btn kprlerin, gemeye her kalktklarnda, alp kapanan kprler olduklar meydana kyor17. Dolaysyla, kreselleenlerin kltrel melezlemesi, yaratc, zgrletirici bir deneyim olurken, seimleri nedeniyle deil, alnlarna yazlm olduundan yerel kalm olanlar iin dzenin dalmas, cemaat alarnn paralanmas ve zoraki bireyselleme olduka farkl uygulamalarn habercisidir. Yoksullarn yaad yrelerde gelien mantk, doas gerei, kltr endstrilerinin son derece iyi eitim grm seyyahlar arasnda gelien mantktan farkl olacaktr. ... Kentin yoksul, etnik bakmdan kark gettosu dorudan doruya yeni melez kimliklerin kurulmasna yatkn deildir. Kresel istikrar ve yaylma dnemlerinde, hayatta kalma sorunlar yurtla ve gvenli yeni mekanlar yaratmakla ok yakndan ilikilidir.18 Bu kutuplama, yeni gvenlik sorunlarn da beraberinde getirmektedir. Yereller, kresel zenginlere gittike artan bir hn duymakta, onlarn olanaklarn gasp etmektedirler veya bu olanaklar kullanamamalar iin eitli terr eylemlerinde bulunmaktadrlar. Bu durum, kresel hukuk ve hukuk organlar yaratmaya ve bundan herkesin yararlanmas gerektii dncesinin yaygnlamasna yol amtr. lkin sadece kresellerin yararland kresel hukuktan, giderek yereller de yararlanmaya balamlardr. Kreselleenlerin savunduu insan haklar

a.g.e., s. 102. Jonathan FRIEDMAN, Debating Cultural Hybridity, (Der. Pnina Werbner ve Tariq Modood), Zed Books, London, 1997. s. 70-89.
18

17

10 Kreselleme ve Grnmleri zerine Bir Deneme

fikri, artk uygulamalarda da dnyann her yerindeki insan iin geerli olacak hale gelmitir. Yerel olan dzenlemeler blgeseldir, ama kresellemenin sonular yerel-ardr. Yerel dzenlerde ortaya kabilecek aksaklklarn boyutlar byr ve zarar verecek hale gelirse, kresel hukuka bavurma olana vardr. Hareket imkan olan kreselleenler, kresel hukukla da giderilemeyen sorunlardan, sorunlarn yaand yerlerden kaabilirler, ancak yereller orada kalp bu sorunlarn sonularn yaamak zorundadrlar. Bu durum da yine kutuplamay derinletirecektir19. Bu kutuplama, kresellemenin baka bir sonucuna gtrr bizi: Kresellemeyle birlikte milliyetilik ve din yeniden kefedilmitir. Bunun etkisiyle yok olmayp reform geiren aile, cinsiyet ve cinsellikle ilgili gelenekler, rk fikri, kadnlar eve balayan, cinsiyetler arasndaki ayrmlar glendiren, cinsel davrann normal esaslarn dzenleyen ve ayn rktan olanlar birbirine kenetleyen ilevler stlenmilerdir. Bu geleneklerin zellii, gerekelendirmeye ihtiya duymamalardr, nk inanan tarafndan geerli olduu ileri srlen kendi dorularn ilerinde tarlar. Ancak, insanlar ve kltrler arasndaki diyalou ve bu diyalogdan doacak doruluu reddetmesi nedeniyle, kresel kozmopolit bir dzende bu ynelim tehlike oluturur. Ayrca kendinden olmayana kar iddet potansiyeline sahip olmas bakmndan da tehlikelidir.20 Kresellemeyle birlikte artan eitlilik, bireylerin bir meta bombardmanna tutulmasna neden olmutur. Arzularnn ve ihtiya saylanlarn peinden koan bireyler, durup dnemeden onlar tatmin etmeye alan bir tketim toplumunu oluturmaktadrlar. Ekonomik bakmdan durum byleyken, enformasyon bakmndan byle deildir. Kreselleen dnyada dnerek davranma yaygnlamaya balamtr. Geleneklerin zld bir toplumda bireyler yaamlaryla ilgili btn bilgi trlerini szmeye almak ve rutin davranlarn bu szme ilemi temelinde gerekletirmek zorundadr. Evlenme kararn ele aln. Byle bir karar evliliin son birka on ylda temelden deitii, cinsel alkanlklarn ve kimliklerin eskisi gibi olmad ve insanlarn yaamlarnda daha fazla zerklik istedii gznnde tutularak verilmek
19 20

Zygmunt BAUMAN, Kreselleme, Ayrnt Yaynlar, stanbul, 1999, s.141. Giddens, 2002, s. 13-14.

Il BAYAR BRAVO 11 durumundadr. stelik, bu yalnzca bamsz bir toplumsal gereklikle ilgili bir bilgi deildir: Uygulandka gerein kendisini de etkiler. Dnerek davranmann yaygnlamas, bilgi ve denetim arasndaki ilikiyi kartran imal edilmi belirsizliin balca kaynaklarndan biri- nemli faktrdr.21 nsanlarn hayatta kalabilmek iin daha byk bir dnyayla iliki halinde olmalar gerektiinden, dnerek davranma, kreselleen bir dnyada nem kazanmtr. Bu nedenle bilgi artk belli gruplarla snrl kalamaz; herkesin gnlk eylemleri srasnda rutin olarak yorumlanmas, kullanlmas ve uygulanmas gerekir. Bu da kresellemenin herkes iin geri dn olmayan bir sre olduu anlamna gelir. Toparlayacak olursak, gnmzde kresellemenin olumlu sonularn yaayanlar, belirli bir kesimdir. Bu olumlu sonular, kreselleme devam ettii srece, gn be gn her kesimden insann hayatna girecektir. Gnmzde yerellerin yaad kresellemenin olumsuz etkilerini, kresel dzeyde giderecek mekanizmalar retilmi ve retilecektir. Kresellemenin kltrel ve ekonomik alanlarda yaratt sorunlara, yine kreselleme iinde kalnarak zmler retilecektir. Kresellemenin saylan kltrel sonular yannda, ekonomik sonular da vardr. lkelerin kendi kaynaklarn kullanamamalar, bunun yerine byk sermaye sahiplerinin bu kaynaklar iletmesi, buna karn alann kendi lkesinin kaynan iledii ve daha fazla cret almas hakk olduu halde, az cret almas, lkenin i alanlarna kresel irketlerin karar vermesi ve yerel irketlere baka alanlarda alma yapmasna izin vermemesi, lkenin yerel hukukundan bamsz olarak kresel irketin kendi hukukunu i yapt alanlarda ounlukla kullanmas, bireysellemeyi arttrmas, kresellemenin ekonomik bakmdan olumsuz sonulardr. Ancak kreselleme bir tehdit olduu kadar bir frsat olarak da grlebilir: o, politika ve kltr, ulus-devletin dar grl tarallnn stne karr ve her ne kadar gnmzde aadaki alntda bahsi geen kinci Dnyadan szedilmese de, dnyann tm halklar arasnda yeni balantlar ve karlkl bamllklar gndeme getirir.

21

a.g.e., s. 14.

12 Kreselleme ve Grnmleri zerine Bir Deneme

Kreselleme, Birinci, kinci, ve nc Dnyann hareketleri arasnda bir ittifak kurulmasn, kapitalizmin daha nceki evresinde imkansz olacak lde mmkn klmaktadr. Yeni zamanlar bizi yalnzca dnya halklar arasndaki ilikileri yeniden deerlendirmeye zorlamakla kalmamakta, ayrca insan rk ve yerkre arasndaki ilikinin yeni bir anlaya oturtulmasn da talep etmektedir. Kreselleme sadece dar, ulusal ve ekonomik karlara dayal bir rekabeti deil, yeni bir lekte ve yeni biimler iinde karlkl bir bamll ve ibirliini ne karr. Ksacas yeni zamanlar, yeni dnyann yaratlmasyla ilgilidir.22 Kreselleme, ekonomik bakmdan bireylemeye yol amtr. Bireyleme, bireyi devlet karsnda glendirmi, onun yeteneklerine ve aklna ok fazla deer verildiinden, devlet trnden bir rgtlenmenin, onun giriimlerindeki etkisini azaltmas gndeme gelmitir. Birey, ilkelerini ve yasalarn kendi bana belirleyebilir. Bu durum bireyi glendirmekte, toplumu gsz brakmaktadr.23 Ancak birey ayn zamanda ihtiyalar olan ve bunlar karlamak iin bakalarna gereksinim duyandr da. Bunun iin toplum glendike birey de g kazanacaktr. Kresellemenin amalarndan biri, dnyann her toplumunu ayn olanaklarla donatp homojenletirmek ve gl toplumlar haline getirmektir. Bu, baarlm deildir henz. Baarlp baarlmayacan kresellemenin yn belirleyecektir. Kreselleme iin, Habermasn modernlik iin kulland tamamlanmam bir tasar kavramn kullanmak yanl olmayacaktr sanrm. Kresellemeyle birlikte hogr, zgr basn, herkese eitim, parlamenter demokrasi, liberalizm ynnde gelien fikirler, insanlarn bazlarn zgrletirmitir. Ancak Lyotardn deyimiyle bu, kresel bir zgrleme anlats deildir. Bu nedenle ahlaki adan retici, kapsayc anlatlar kurmay srdrmeliyiz.24

22 S. HALL ve M. JACQUES, New Times: The Changing Face of Politics in the 1990s, Lawrence and Wishart, London, 1989. s. 27-28. 23 Krishan KUMAR, Sanayi-sonras Toplumdan Post-modern Topluma: ada Dnyann Yeni Kuramlar, (ev. Mehmet Kk), Dost Yaynevi, Ankara, 1999. s. 203. 24 a.g.e., s. 213.

Il BAYAR BRAVO 13 Kreselleme insanlarn gereksinim duyduklar eyleri karlama olanaklarn arttrmtr. Onlarn gereksinimlerini rahata ve kolaylkla karlayabilmeleri, onlarn zgrlemelerini, istedikleri alanlarla daha fazla ilgilenmeleri ve insansal olanaklarn gerekletirmek iin daha fazla zamanlar olmas da insanlamalarn salamaktadr. nsanlamadan ve zgrlemeden bunlar anladmzda, kresellemenin olumlu olduunu syleyebiliriz. Ancak kresellemeyle birlikte gelen kutuplamalar, ekonomik, kltrel ve toplumsal olarak insanlar ayrcalkl olanlar ve bunlarn istediklerini yapmak zorunda braklanlar olarak ikiye ayrmaktadr. Kresellemenin olumlu sonularn herkes yaadnda, onun iyi bir ey olduundan szedilebilir. Amerikal dnr Francis Fukuyama kresellemenin yannda olduunu ve bundan ekonomi ve demokrasi alanlarnda liberal ilkelerin kreselletirilmesi gerektiini anladn syler. Ona gre amzda her alanda liberalizmin zaferi yaanmaktadr. Modernleme kuram..... 1990l yllarda... on be ya da yirmi yl nce olduundan ok daha ikna edici grnmektedir. eitli lkelerin tarihin sonuna ilerlerken igal edebilecekleri eitli lkeler olmasna karlk, kapitalist liberal-demokratik modernliin dnda srekli bir ilgiye mazhar oluyor gibi grnen baka bir modernlik deikeni pek yok gibidir.25 Liberalizmin baars, tarihin sonuna iaret etmektedir. Tarihin sonu bu anlamda, tm alternatiflerin tkenmesi deil, bir alternatifin kazanmasdr. Tarihe ilerlemeci hareketini kazandran atmalar, liberalizmle son bulmutur. atmalar olmadndan, hernekadar bir ok olay grlecekse de, tarih yoktur. Tarih almasn tamamlad; geriye kalan tek ey tarihin motorunun artk herhangi bir harekete yol amakszn bo yere tkrdamasdr. leride bizi bekleyen ey yalnzca insanlk tarihi mzesinin srekli olarak korunmasdr.26 Kresellemenin olumlu sonular olmakla birlikte, ele alnmas gereken pek ok eyi de ihmal ettii ortadadr. Kreselleme, Fukuyamann da belirttii gibi, zellikle Bat toplumlarnn
25

Francis FUKUYAMA, The End of History and the Last Man, Free Press, New York, 1992. s. 133. 26 a.g.e., s. 3-18.

14 Kreselleme ve Grnmleri zerine Bir Deneme

deneyimlerinden doduundan, Bat kltrnn izlerini arlkl olarak tamaktadr. Kresellemenin imdiki dnyada yaratt olumsuz etkiler henz tam olarak deerlendirilemiyor olsa da, nmzdeki dnemlerde deerlendirilebilir. Aslnda kreselleen dnyada devletler, kresellemeden vazgemi veya ona srtn dnm deillerdir. Dnya artk kresellemenin olumsuz etkilerini sorgulayabilir duruma gelmeye balamtr. Liberal ilkelerin kresellemesi anlamndaki bu kreselletirmeye ynelik u sorular sormak olanakldr: Ulus devlet, ekonomik yetkilerini ulus st kurumlara devretmi midir? Etmise hangi llerde devretmitir? Ulus devletler, yerel ynetimlerini glendirerek merkezi devlet yetkilerini ne lde kstlamlardr? Bu sorulara bugnk dnya dzenini hesaba katarak tam anlamyla olumlu bir yant veremesek de, olumlu bir yant vermeye doru bir gidi olduunu syleyebiliriz. Yaamakta olduumuz etkilerin olumsuz olanlar sosyal bilimcilerce, zellikle de ekonomiyle uraan akademisyenlerce gnmzde tartlmaktadr. Kresellemeyle birlikte pazarlarn giderek bymesine paralel olarak artan kazancn insanlar arasnda eitsizlii arttrmas ekonomistleri, kreselleme gerekten srlar olmayan bir dnya yaratyorsa, ulus-devletlerin buna bal olarak yok olma eilimlerinin artmas siyaset bilimcileri endielendirmektedir. zellikle Marksist olan kltr kuramclar, kapitalle ilgili hereyin biliniyor olmasnn getirdii rahatlktan, tarihiler de yeni karmza kan kresellemenin ne olduu hakknda tarihi belgelerden yararlanarak konuamamaktan yaknmaktadrlar. Genel olarak sosyal bilimcilerin tm, kresellemenin geliini kutlayan byk irketlerin, kendilerini sadece bir yaync olarak grmelerinden rahatszlar. Sosyal bilimciler dndakiler de kresellemenin i durumu, cretler, devletlerin vatandalarnn ekonomik geleceini nasl hazrlayacaklar, kresellemenin arkasnda yatann Hristiyanlk veya siber-iiletirme (Cyber-proletarianization) olup olmad, Amerikanlatrmann, insan haklar klnda veya MTV araclyla karmza kp kmad konularyla ilgili tereddtlere sahiptirler. Kresellemeyle ilgili bu tr tartmalar ve endieler yaygnlamaktadr. rnein Amerikada, Gney Afrikada artan rk ayrmclyla ilgili olarak temsil, bilinlenme, tarihin sonu, kapital ve

Il BAYAR BRAVO 15 karlatrmayla ilgili sorunlar, bakalarn kabullenme konular ska tartlmaktadr. Irk ayrmcl bu konularn hem kresel boyutta hem de blgesel dzeyde ele alnmasnn tozu duman arasnda gittike bymektedir. Bu tartmalar bir yandan en ok kltrel otonominin nasl korunmas ve reform, aklk anda ekonomik hayatn yerel, ulusal veya blgesel dzlemde nasl devam etmesi gerektiiyle, bir yandan da tm bu sorunlarn kresel dzeyde ele alnmas gerektiiyle ilgili yaplmaktadr. Kresellemenin olumsuz etkilerini anlatan Jean Baudrillardnn 11 Eyll saldrsn deerlendirdii Der Spiegel dergisindeki rportaj ok arpcdr. Ona gre kreselleme sreci, hudut tanmayan yaylmcl ile kendi imhasnn artlarn hazrlamaktadr. Burada onun gznnde tutup deerlendirdii ve eletirdii, liberal ilkelerin kreselletirilme abasdr. 11 Eyll saldrlar da bu anlaya kar yaplmtr. Dnya Ticaret Merkezine yaplan saldr, gz dnm birka fanatiin akl d eylemi deildir bu yzden. Bu saldr, nihai bir dzene, nihai bir gce kar olan evrensel bir alerjinin rndr. Dnya Ticaret Merkezinin kuleleri bu nihai dzeni temsil ediyordu. Bu kulelere yaplan terr saldrsnn nedeninin her ne kadar terr onaylamadn sylese deyine kresellemenin kendisinden kaynaklandn dnmektedir Baudrillard: ... sistemin kendisi totaliter iddias ile bu korkun kar saldrnn nesnel koullarn yaratmtr. Kresellemeye isel olan lgnln kendisi lgnlk retmektedir. Dengesiz bir toplumun sulu ve psikopat retmesi gibi.27 Kreselleme herkes iin zgrlk, refah, mutluluk vaad etse de, bu, sadece onun reklamdr. Gerekte kreselleme, smrgecilik gibi olaanst bir iddet zerine kuruludur. Kreselleme sayesinde zgrln, insan haklarnn, demokrasinin yaygnlat yoktur. Bunlar artk birer merulatrma aralar olmulardr. Kreselleme, insan zgrletirmez, eyletirir. (kreselleme) insanlar kurtardn iddia ediyor, fakat sadece kurallar ortadan kaldryor. Btn kurallarn ortadan
27 Jean BAUDRILLARD, lgnl Globalizm http://www.ntvmsnbc.com/news/130583.asp). 2002. s. 3.

retiyor,

(e-text:

16 Kreselleme ve Grnmleri zerine Bir Deneme

kaldrlmas, daha kesin bir deyile btn kurallarn salt pazarn kanununa indirgenmesi zgrln tam tersidir onun yanlsamasdr. Onur, eref, imtihan, feragat gibi eski moda ve aristokrat deerlerin artk hibir kymeti harbiyesi yoktur.28 Bu balamda insan haklarnn tannmas, insann eylemesiyle ortaya kan bu yabanclamaya kar bir bariyer oluturamaz. nk, Baudrillardya gre insan haklar kreselleme srecine oktan entegre edilmi ve artk sadece bir merulatrma aracna dntrlmtr: Bunlar, hukuki ve ahlaki styapnn paralar artk ksacas, bunlar iin reklam ksm. Bat politikasnn bugn insan haklarn farkl olana kar bir silah gibi kullanmas bir paradoks deil mi? Ya bizim deerlerimizi paylarsnz ya da ... hesab. Demokrasi tehdit ve antajla getiriliyor. Bylece kendi kendini sabote ediyor. zgrlkten yana zerk bir karar deil artk sz konusu olan, global bir emirle kar karyayz.29 Bu nedenle tarihin sonu, demokrasinin mutlak hakimiyeti yeni bir dnya diktatoryasn getirmektedir. Buna kar bir tepkinin olmamas imkanszdr. ... Terrizm, baka bir direni yolunun imkansz gzkt anda ortaya kar. Sistem, kendisine direnen, yoluna kan hereyi terrizm olarak gryor. Batnn deerleri ikircikli, belli bir tarihsel anda pozitif bir ekim oluturabilir ve ilerlemeyi hzlandrabilirler, ama baka bir anda ylesine ar bir noktaya varrlar ki, kendi kendilerini bozar ve sonunda kendi amalarna kar ilemeye balarlar.30 Bat, kreselleme araclyla kendi deerlerini yaygnlatrmaya, kt olanlar ortadan kaldrmaya alrken, terr tehditlerine ve eylemlerine maruz kalmaktan hibir zaman kurtulamayacaktr Baudrillardya gre. Kt, felaket ile zdeletiriliyor, nk felakete kar mdahale edebilirsiniz: yoksullua, adaletsizlie, baskya, zulme vs.... Bu olayn hmanist yorumu, patetik ve duygusal bir vizyon, ac ekenlere srekli acma duygusu. Kt olan ise
28 29

a.g.e., s. 5. a.g.e., s. 5. 30 a.g.e., s. 7.

Il BAYAR BRAVO 17 dnya, olduu gibi, olmu olduu gibi. Felaket, dnyann asla olmamas gereken durumu. Ktnn bir durumdan olaand bir felakete dntrlmesi, 20. yzyln en karl sanayi dal olmutur.31 Bat, kreselleme konusunda bir yanlsama iindedir, bu nedenle faturasn da deyecektir. Bu yanlsama, sadece zgrlk, insan haklar ... konularnda deildir. Batnn bir yanlsamas da udur: teknolojik mkemmeliyet ulalabilir gzkt iin, ahlaki mkemmeliyet de olanaklym gibi grnr, mmkn ve devralnabilecek bireymi gibi. Gelmi gemi en iyi dnyada hibir sorun yaanmayacak mkemmel bir gelecek. Herkes kurtarlmaldr demokrasinin ada ideali bu. Herey genetik olarak deitirilecek, bylece insan trnn biyolojik ve demokratik mkemmeliyeti salanacak.32 Yukarda anlatlmaya allan tarzdaki kresellemeye kar koyan bir dizi toplumsal biim ve entellekteller, -Baudrillardnn yaamakta olduumuz kresellemeyi tmyle eletirme tavr yerinekendilerini yeni bir kreselleme anlay getirerek ortaya koymaktadr. Bu, kresellemenin fakirden yana olmas iin kimi stratejilere ve vizyonlara sahip olmas gerektiiyle ilgilidir. Bu anlay halktan yana kreselleme (grassroots globalization) veya aadan kreselleme (globalization from below) kavramyla ifade etmektedirler. rnein, Arjun Appaduraiya gre uluslararas sivil toplumun aadan kresellemeyle ilgili yapacaklarnda gsterecei baar ve baarszlk, onun geleceini belirleyecektir. Kresellemeyle ilgili aratrmalar demokratikletirmek iin, bilgikuramsal kimi hazrlklara ihtiya vardr. Bilginin kresellemesi ile kresellemenin bilgisi arasnda gittike byyen gedii kapatma, kreselleme sreleriyle abalarmzn kavramsal olarak birletirilmesi, ekonomik bir sre olarak kresellemeyi, demokratik bir aratrmann eleri olan renme, retme, kltrel olarak eletirme bakmndan paralara ayrarak inceleme bu hazrlklardan bazlardr. Kreselleme bizi nesnelerin hareket halinde olduu hakikatiyle kar karya brakmtr. Bu nesneler, fikirleri ve ideolojileri, insanlar
31 32

a.g.e., s. 7. a.g.e., s. 7.

18 Kreselleme ve Grnmleri zerine Bir Deneme

ve rnleri, imajlar ve mesajlar, teknolojileri ve teknikleri kapsar. Bu, ak halinde bir dnyadr. Ama ayn zamanda bu dnya yaplar, organizasyonlar, sabit toplumsal biimleri de ieren bir dnyadr. Dikkate alnansa bu sabitlikler deil, nesnelerin hareketidir. Sabit nesneler arasnda ilgimizin en fazla younlat, dalgalanan nfusuyla, ulusal snrlar iinde ulusal politikalar aan politikalaryla, teknoloji ve uzmanln deien biimleriyle ulus-devlettir. Hareket halinde olan dnyaya ilikin kreselleme aslnda, Appadurain deyimiyle, bir tr ayrllara, kopulara yol amaktadr. Bunlar da yerellikle, yaamda kalmayla, eitlikle, adaletle, ynetimle ilgili yeni problemler dourmaktadr. Bunlara rnek olarak, refahn ulusal yaam standartlarnca tatmin edilemeyeceini ileyen medya, insan haklar taleplerinde bulunan alan kesimin ulusal glerce bastrlmaya allmas, bu abann son bulmas iin ulusal glere kresel glerce bask yaplmas, cinsiyet ve moderniteyle ilgili fikirlerin alan kadnlarn saysnn artmasn salamas, ama ayn zamanda kltr ve ulusal onurla ilgili kart ulusal ideolojiler sadece alan kadnlarn pazar ve retim alanlarnda hayati nemleri olduunu vurgulamas verilebilir ve bu rnekler oaltlabilir. Bu tr problemler kendilerini yerel dzeyde gsterirler. Kreselleme toplumsal refahla ilgili akut tartmalarla ralansa da, onun zgr klc politikalar destekleyen olumlu gc toplumsal yaamda nemli bir rol oynar. Bu rol, bir cinsiyetle, gndelik hayattan kamayla veya sadece estetik bir boyutla ilgili deil, gle, devlet terrne kar olmayla, toplumsal yeni dzen aramayla, ehir planlamasyla ilgili yeni projelerle ve ulusal snrlara kar olmayla ilgilidir. Kresellemenin bu rol onun hem popler, toplumsal ve ortaklaa bir sre olarak alglanmasna hem de yeni ortaklaa bir yaam ortaya karmasna yol amtr. Bylece Amerikada II. Dnya Savandan sonra her blgenin yapsn ve bu blgelerdeki deiimleri inceleyen bilginin corafyas kavram, blgeler stne yeni almalar yapma olana sunmutur. Kendi blgemizi, kltr, dili, dini, deerleri bakmndan tanmladktan sonra, baka blgeleri ayn terimlerle nasl tanmlayacamz hakknda dnme, corafyay dikkate alarak bilgisel alma yapma adn alr. Tm alanlarn ayn zamanda kendi alanlarn

Il BAYAR BRAVO 19 yarattn bilerek ve yukarda anlan konular ieren alan almalar yapmak gerekir.33 Kresellemeye ilikin bilgi ile bilginin kresellemesi arasndaki iliki stne tekrar dnrsek, kresellemenin yalnzca sermaye tarihinde bir dnemi veya bir ulus-devlet biyografisini iaret etmediini, sosyal hayatn kurgulanmasnda yeni ve nemli bir rol stlenmi bir sre olduunu sylemek gerekir.34 Bu rol pek ok balamda karmza kar. Farkl blgeler ve alanlarla ilgili almalar kresel srelerin baskn olduu yeni bir dnyann biimlenmesinde etkili olmaktadr.35 Demokratik bir aratrma ortamnda ilk olarak aratrmann etik kayglarla yaplmas ve almalara katlmak isteyenlerin hibir ayrm gzetmeksizin kabul edilmesi gerekir. Buna zayf uluslararaslatrma diyebiliriz. kinci olarak aratrmayla ilgili tartmalarn etik eler iermesi gerekir. Farkl toplumlardan entellektellerin kendi zgn dnceleriyle tartmalara katkda bulunmalarna ve yeni boyutlar katmalarna izin verilmelidir. Buna da gl uluslararaslatrma diyebiliriz. Yani demokratik bir diyalog ortam salanmas her durumda kreselleme srecine olumlu bir katk yapacaktr.36 Tm bu aba ve tartmalar nda kresellemeyi halktan yana/halk iin kreselleme ya da aadan kreselleme diye adlandrabileceimiz, dnya apnda yeni bir kurumsal dzen olarak ele alabiliriz. Bu yeni dzeni en iyi devletle ilgili olmayan rgtlenmeler (sivil toplum rgtleri) (NGO) araclyla fark edebiliriz. Bunlar devletle, resmi kurumlarla, uluslararas sivil toplum kurulularyla ve yerel topluluklarla karmak ilikiler iindedirler. Bazen onlarn politikalarn desteklerler, bazen de tam karsnda yer alrlar; bazen sosyalistlerle birlikte hareket ederler, bazen stratejileri kresel olur. Bunlarn alt grubu olan uluslarst hukuk/savunma a (TAN) (transnational advocacy networks) henz yeni geliiyor olsa da, alttan kresellemeyle ilgili abalar dikkate deerdir.37

33 Arjun APPADURAI (ed.), Durham&London, 2001. s. 1-9. 34 a.g.e., s. 14. 35 a.g.e., s. 15. 36 a.g.e., s. 16. 37 a.g.e., s. 17.

Globalization,

Duke

University Press,

20 Kreselleme ve Grnmleri zerine Bir Deneme

Kresel sermaye zaman ve mekan tanmayan bir hareketlilik iindedir demitik. Bu durum devletlerin yalnzca birer kresel sermaye arac olarak grlmesine ve politik, ekonomik, kltrel bakmdan smrlmesine yol amaktadr. Bunun karsnda duran TANlar hernekadar kresel sermayeye kresel boyutlarda kar duramasalar da, abalar hi de azmsanacak gibi deildir. Henz tam olarak baar gsterememelerinin nedenleri arasnda yeteri kadar sermayeye sahip olmamalar, vizyon ve plan eksikliklerinin olmas saylabilir. Bu nedenle TANlarn ounun snrl bir baarlarnn olmas artc deildir. nk onlar kresel glere kar yerel halklarn karlarn korumaktadrlar, bu bakmdan devletlerin egemenlik alanlarna girmektedirler, oysa devletler egemenliklerinden taviz vermek istememektedirler. Gnmzde yine de, rgtl kresel stratejilere ve ortak karlara kar grece bir baar gsterdiklerinden bahsedilebilmektedir. TANlarla birlikte yoksullar iin alan ve yoksullua are olabilecek stratejiler reten Dnya Bankas, Birlemi Milletler, WTO, NAFTA ve GATT gibi rgtlenmeler de aadan kreselleme hareketine katkda bulunmaktadrlar. Ancak bunlar ve bunlara benzer rgtlenmelerin nemli bir eksii vardr: kar kresellemenin politik, ekonomik ve pedagojik getirilerine ilikin tam ve net bir deerlendirme yapmamlardr. Appaduraia gre aadan kresellemeyle yukardan kreselleme arasndaki ilikiyi en iyi ekilde resmeden bir tablo, kresellemeyle ilgili yaplacak almalar daha verimli hale getirecektir. Bylece kreselleme szc, zgrlk, seme ve adalet szckleriyle birlikte anlacak ve bu kavramlar ulus-merkez balamnda deil, kresel apta ele alnacaktr. Bu tr bir almada sosyal bilimcilerin aadan kresellemeye byk ve nemli katklar olacaktr. Arlkl olarak kltr konusuyla ilgilenen bu bilim adamlar bu sayede kresellemeyle ilgili taknt ve korkularndan kurtulmay baaracaklar ve kresel sorunlar daha ciddi biimde ele alacaklardr. Byle bir almada Marxist eletirinin varolan pek ok biimi deerli ve nemli birer balang noktas olacaktr. Ancak bunlarn dnya tarihinin belli bir yne gittii veya ilerledii anlamnda isel kesinlikten ve ndeyilerde bulunmaktan kanmas gerekir.

Il BAYAR BRAVO 21 Kresellemeye ilikin paylalan ve retilen bilgi iin yeni bir yap oluturmak, yeni bir pedagojinin temelini salar. Bu yeni yap kresellemeyle ilgili bilgi akn demokratikletirmeye yardmc olur. Bu tr bir pedagoji de farkl toplumlardan olan akademisyenler, entellekteller, eylemciler, politikayapclar arasnda bir diyalog yaratlmasn salar. Bu kresel ibirlii vizyonu, kresellemeyle ilgili yaadmz sorunlar zmeye muktedir olmayabilir, ama en azndan sorunlarn zmne yardmc olmaktadr.38 * Bugn etkilerini gndelik hayatlarmzda sklkla yaadmz kresellemenin dikkatli biimde ele alnmas gerekir. Kreselleme kendisiyle birlikte olumlu kimi gelimeleri getirdii gibi, olumsuz etkileri de tamaktadr. Kresellemeyle birlikte ortaya kan durumlar felsefi olarak ele almak gerekir. Gelimeleri ayrmlar yaparak ele almak, gelimelerle birlikte yeni karlatmz durumlara ilikin kavramsal hazrlklar yapmak ve bu hazrlklara gre yeni etik ilkeler tretmek, yasalar hazrlamak, kurumlar biimlemeye katkda bulunmak felsefeciye den itir. Bylece kresellemeye felsefece bir yn gsterme anlamnda katkda bulunulmu olur. Bu nedenle kimi dnrlerin -rnein, Fukuyamann- anlad gibi, kresellemeden sadece liberal ilkelerin kresellemesini anlamak, uygun bir tutum olmayacaktr. Kresellemeyi tm ynleriyle, olumlu ve olumsuz yanlaryla birlikte dnmek, uygun bir tutum olacaktr. Kresellemenin insanlar korkutan ve tehdit eden etkilerinin ortaya kmasna yol aan ekonomik, siyasal, sosyal ve gvenlikle ilgili yanlarnn iyi deerlendirilmesi gerekir. zm, bu deerlendirmelerden kacaktr. Birey, hem kendi ulusunun ve kltrnn hem de ann bir parasdr. Bu nedenle eylemleri, iradesi ve kararlaryla bunlarn her birine katkda bulunabiliR.

38

a.g.e., s. 18-21.

22 Kreselleme ve Grnmleri zerine Bir Deneme

KAYNAKA Arjun APPADURAI (ed.), Globalization, Duke University Press, Durham&London, 2001. Jean BAUDRILLARD, lgnl Globalizm retiyor, (e-text: http://www.ntvmsnbc.com/news/130583.asp). Zygmunt BAUMAN, Kreselleme, Ayrnt Yaynlar, stanbul, 1999. Garrett Wallace BROWN, Globalization is What We Make of t: Contemporary Globalization Theory and the Future Construction of Global nterconnection, Political Studies Review, 2008, vol. 6, p. 42-53. A. FREEMAN-B. KAGARLTSKY, Kresellemenin Krizi, Yordam Kitap, stanbul, 2007 Jonathan FRIEDMAN, Debating Cultural Hybridity, (Der. Pnina Werbner ve Tariq Modood), Zed Books, London, 1997. Francis FUKUYAMA, The End of History and the Last Man, Free Press, New York, 1992 F. FUKUYAMA, Tarihin Sonu mu?, (ev. Cemal Aydn), Vadi Yaynlar, Ankara, 1999. Anthony GIDDENS, San ve Solun tesinde, Metis Yaynlar, stanbul, 2002. S. HALL ve M. JACQUES, New Times: The Changing Face of Politics in the 1990s, Lawrence and Wishart, London, 1989. Krishan KUMAR, Sanayi-sonras Toplumdan Post-modern Topluma: ada Dnyann Yeni Kuramlar, (ev. Mehmet Kk), Dost Yaynevi, Ankara, 1999. Thomas OLESEN, The Uses and Misuses of Globalization in the Study of Social Movements, Social Movement Studies, vol.4/1, 2005, s.49-63. Susan STRANGE, The Limits of Politics, Government and Opposition, 30 (3), 1995, s.291-311. Kuo-yang TANG, From Philosophy of History to Politcal Philosophy: An deological nvestigation of Globalization, International Review of Sociology, vol. 18/2, 2008, s. 197-209.

Il BAYAR BRAVO 23 mmanuel WALLERSTEN, Culture as the deological Battleground of the Modern World-system. In: The Essential Wallerstein. The New Press, New York, 2000, s.264-289. Max WEBER, The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism, (ev. Talcott Parsons), George Allen and Unwin, London, 1976.