T.C.

MARMARA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS LHYAT ANABLM DAL SLM TARH VE SANATLAR BLM DAL

SELAHADDN- UAK VE TRKE TASAVVUF R ERHLER

Yksek Lisans Tezi HAFZE KELE

STANBUL 2008

T.C. MARMARA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS LHYAT ANABLM DALI SLM TARH VE SANATLARI BLM DALI

SELAHADDN- UAK VE TRKE TASAVVUF R ERHLER

Yksek Lisans Tezi HAFZE KELE

Danman PROF. DR. HASAN AKSOY

STANBUL 2008

 N D E K L E R

ZET ABSTRACT NSZ KISALTMALAR GR I. iir ve Trke Tasavvuf iir erhleri III. erhlerde Zikredilen Edeb Sanatlar .BLM

III IV V VII VIII XX

ABDULLAH SELHADDN- UKNN HAYATI VE ESERLER I. Hayat II. Eserleri III. almada Kullanlan erhlerin Nsha Tavsifleri . BLM R ERH METNLER I. Nasreddin Hocann Bir Beyitinin erhi II. Erefolu Rmnin Bir Gazelinin erhi III. Niyz-i Msr erhleri IV. k mer erhleri V. Nashnin Bir Nutkunun erhi VI. smail Hakk Bursevnin Bir Gazelinin erhi VII. Cemleddin-i Uknin Bir Lgaznn erhi VIII. Salhnin Kendi Muammsnn erhi SONU BBLYOGRAFYA TIPKIBASIM 1 36 39 48 116 128 134 152 183 189 196 17 24 31

I. H.Mahmud1 Nshas A. Niyazi Msrnin ki Kan Arasna ekti Hatt stiva Gazelinin erhi 198 B. Niyazi Msrnin Habs in Geldi Gelir Gazelinin erhi II. H. Mahmud3 Nshas A. Cemaleddin Uaknin Bir Lgaznn erhi 255 240

B. k merin Sinemin Banda Bitmi Bir Aata ki Dal Gazelinin erhi 277 III. H. Mahmud4 Nshas k merin Bir Gftesinin erhi 282

IV. Halet Nshas Nashnin Ol Nedir Kim Eylese krar An Mrik Olur Gazelinin erhi 286 V. T. Aa Nshas A. Hoca Nasreddinin Bir Beyitinin erhi 293

B. Niyaz-i Msrnin Ahvl-i Serencmm Bu Saate Erince Gazelinin erhi 295 VI. Uk1 Nshas A. Salhnin Bir Muammsnn erhi B. smail Hakk Bursevnin Binbir Suale Bir Cevap Gazelinin erhi 305 309

ZET Selahaddn-i Uk, 18. yyda yaam lim, ir, rih ve mutasavvftr. Hayat hakknda kaynaklarda fazla bilgi yoktur. Halveti tarikatnn nc pri saylmaktadr. Fatihte bulunan Tahir Aa Tekkede medfundur. iirlerinde Salh mahlasn kullanmtr. Telif, tercme birok eser kaleme almtr. Trke, Arapa ve Farsa baz iirlere yazd erhler de eserleri iinde nemli bir yer tutmaktadr. Salh, erhlerinde sk sk yetlerden, hadislerden, nl mutasavvflarn fikirlerinden faydalanmtr. Selahaddn-i Uk ve Trke Tasavvuf iir erhleri balkl bu tezde yalnzca Trke iirlere yazlan erhler incelenmitir. erh edilen manzumeler tasavvufi zellikte manzumelerdir. Bunlar bazen tasavvuf hususlar aklamak bazen de iirlerde geen tasavvuf hususlarn eriate uygunluunu gstermek iin erh edilmitir. Salhnin erhleri tasavvufa dair meseleleri ve tasavvuf muhteval iirleri anlamak asndan nemli bir almadr.

ABSTRACT Selahaddn-i Uk who lived in 18. century was a scholar, poet, commentator, and Sf. There is no much information about him in the sources. He was the third sheik of Halvet Path. He has buried in Tahir Aa Tekke in Fatih. His pseudonym was Salh. He wrote a lot of books and translated too. And his Comments (erh) which are on Turksh, Arabic and Persian poems are so important. Salh has used verses of Koran, hadiths and ideas of other famous Sfes to make comments. In The thesis Selahaddn-i Uk ve Trke Tasavvuf iir erhleri the comments which are made on Turkish poems have researched. The commentated poems are mystic poems. These poems are commentated sometimes to explain some mystic metaphores and sometimes to explain that mysticism is paralel to religious law (eriat) by Salh. Comments of Salh are too important to understand some subjects of mysticism and themystic poems.

NSZ XV. Asrda yaayan Abdullah Selhaddin-i Uk lim, mutasavvf ve ir olmann yan sra rihliiyle de dikkat eken veld bir ahsiyettir. Ancak hayat konusunda bilgiler snrldr. 1998 ylnda baslm almadan1 bu yana hayat hakknda verilen bilgiler mezkr eseri ve mellifini tekrardan teye geememitir. Gerek ansiklopedi maddelerinde ve gerekse bu yldan sonra hazrlanm tezlerde Akkuun bo brakt yerlerin dolmad grlmektedir. Esasnda Selhaddin-i Uknin Trke tasavvuf iir erhlerinin ele alnd bu almada hayat ksm ok fazla nem tamamaktadr. Arapa ve Farsaya vukufu olan Salh bu dillerde yazlm manzume erhleri de yapm olmakla birlikte bu almada yalnzca Trke erhleri incelenmitir. Hereyden nce tezin amac salam bir metin ortaya koymaktr. Daha nce yaplan almalara2 ramen bu konuda srarc olmaktaki temel ama budur. Salhnin erhleri her ne kadar allm olsa da salam bir metin ortaya konulamamtr. Elbetteki bir metin almasnda hatalar yaplabilir. Gaye, bu hatalar en aza indirmektir. Metin transkripsiyon ve edisyon kritiine dair alma metodu yle sralanabilir: 1. zellikle yet-i kermelerde mstensih hatas varsa yeti Kurn- Kermde getii ekliyle yazp mstensihin yazm hatas dipnotta belirtildi. Metinde geen ayetlerin Kurn- Kerimdeki yerleri tespit edildi, manlarn verildi. 2. Kaynana ulalabilen hadislerin nerde getiini zikredildi, bulunmayanlar iin sadece anlam vermekle yetinildi. 3. Mstensihin nokta iskatlarn ve farz- muhal peltek ze yerine keskin ze kullanmak gibi anlam deiikliine yol aan yaz hususiyetlerinde de kelimenin dorusu metne yazlp hatal olan dipnotta belirtildi. 4. Ve balac manzumeler ile tek heceli kelimelerden ve sonu eddeyle biten kelimelerden sonra ve u eklinde kullanld. 5. erhe konu olan manzumenin beyitleri; arihin erhe zenginlik katmak ve aklamay pekitirmek amacyla zikrettii beyitlerle karmamas iin kaln puntoyla yazld. 6. Metinde geen eser isimleri italik yazld.
1
2

Mehmet Akku, Abdullah Salahaddin-i Uaki (Salahi)nin Hayat ve Eserleri, Ankara 1998.

Resul Arc, Salhnin iir erhleri, M.. Sosyal Bilimler Enstits, yaynlanmam yksek lisans tezi, stanbul 2006; Abdullah aylolu, Niyazi Msr erhleri, stanbul 1999

7. Metinde noktalama ve iml hususiyetleri olmad iin noktalama ve imla oluturuldu. 8. Metinde krmz mrekkeple yazlm szler trnak iinde gsterildi. 9. Transkripsiyon yaplrken metne sadk kalnd. Mesela, etmek, dimek vb. kelimeler metinde nasl yazlmsa yle verildii iin mstensihin itmek yazd yerde itmek, etmek yazd yerde etmek yazld. Metin iindeki bu uyumsuzluklar ele alnan erhlerin mstakil bir eserden ziyade peyderpey yazlm risaleler halinde olmasyla, farkl zamanlarda farkl mstensihler tarafndan istinsah edilmesine mebnidir. Tez iki blmden olumutur. Giri ksmnda erhe dair bilgiler vererek, tasavvuf iir erhleri ksaca akland. Daha sonra Selhaddin-i Uknin erh metotlar tesbit edildii kadaryla verildi. Son olarak erhlerde geen edeb sanatlar anlamlar ve rnekleriyle birlikte ele alnd. Birinci blmde rihi tanmaya ve tantmaya alld. Salhye ve eserlerine ynelik bilgiler verildi. erhe konu olan metinlerin nsha tavsiflerine de yer vererek bu blm de nihayete erdirildi. kinci blm erh metinlerine hasr edildi. Bu ksmda erhler, manzume irlerinin vefat tarihlerine gre sraland. Metinler yukarda zikredilen hususiyetler gz nnde bulunarak transkripsiyon ve edisyon kritik yapld. Atatrk Kitaplnn Haziran 2008den beri kapal olmas ve halen almamas dolaysyla stanbul Ktphanesi Osman Ergin yazmalarndaki nshalara ulalamad. Bu sebepten hedeflenen ekilde edisyon kritik yaplamad. Son olarak ekler ksmnda erh metinlerinde esas alnan nshalarn tpk basmlar verildi. alma sresince her trl sorumuza cevap vererek mkilleri gideren; deerli bilgi ve fikirleriyle ynlendirerek tezin tamamlanmasna vesile olan Prof. Dr. Hasan AKSOY ve Prof. Dr. Mustafa UZUN hocalarma teekkr bor bilirim. HAFZE KELE STANBUL 2008

KSALTMALAR a.g.e. : Ad Geen Eser bk. : Bak g. : Gazel Halet: Sleymaniye Ktphanesi Halet Efendi nr.730da kaytl nsha haz. : Hazrlayan H.Mahmud1: Sleymaniye Ktphanesi Hac Mahmud Efendi nr.2770 de kaytl nsha H.Mahmud2: Sleymaniye Ktphanesi Hac Mahmud Efendi nr.2684de kaytl nsha H.Mahmud3: Sleymaniye Ktphanesi Hac Mahmud Efendi nr.3917de kaytl nsha H.Mahmud4: Sleymaniye Ktphanesi Hac Mahmud Efendi nr. 2684-1de kaytl nsha H.Mahmud5: Sleymaniye Ktphanesi Hac Mahmud Efendi nr. 2736da kaytl nsha stanbul: stanbul niversitesi Ktphanesi nr. T6423de kaytl nsha Nasuh: Sleymaniye Ktphanesi Nash Dergh nr.111de kaytl nsha nr. : numara Pertev: Sleymaniye Ktphanesi Pertev Paa nr. 633de kaytl nsha ra. : Radyallahu Anh s. : Sayfa sav. : Sallallahu Aleyhi ve Sellem T.Aa: Sleymaniye Ktphanesi Tahir Aa Tekke nr. 503de kaytl nsha trc. Tercme Uaki1: Sleymaniye Ktphanesi Uaki Tekke nr.300de kaytl nsha Uaki2: Sleymaniye Ktphanesi Uaki Tekke nr. 108de kaytl nsha Y.Balar: Sleymaniye Ktphanesi Yazma Balar nr. 3376-1de kaytl nsha

GR

Salhnin Trke tasavvuf iir erhleri kendi muammsyla birlikte yedi airin on bir manzumesine yapt erhlerden olumaktadr. Hepsi tasavvuf muhtevya sahip olan bu erhlere gemeden nce erh ve tasavuf iir erhlerini aklamak gerekmektedir. Bu blmde bunlar ksaca aklanarak Salhnin erh metoduna ve erhte geen edeb sanatlara deinilecektir. ERH VE TASAVVUF R ERHLER -r-h kknden gelen erh kelimesi lgatta aklama, izah etme, yorumlama gibi anlamlara gelmektedir. Bir kitabn ibaresini ayn veya baka bir dilde tafsil ve izah ederek mkilatn amaya erh ad verildii gibi, bir eserin ibaresini kelime kelime ap izah ederek vcuda getirilen eserlere de erh denilmektedir Bir metnin anlalmasn salamak amacyla kaleme alnan erhlerin ortaya k yine ayn amala vcuda getirilmi Kurn- Kerm tefsirlerinin yazlmasyla olmutur. Tefsir ilminin Kurnn belgata dair zelliklerini, esbb- nzl gibi hususiyetlerini tesbit ederek mkillerini zmek gibi bir yol takip etmesi erhin hadis, fkh, kelm, tasavvuf ve felsefe gibi ilimlere de tatbiki hakknda fikir vermitir. Tefsir ilminde elde edilen metot ve usuller bu ilimlere de aktarlm ve edebiyata da tesir ederek erh-i mtn denilen metinler erhinin zuhuruna vesile olmutur.3 Edebiyatta metin erhi kavramnn yan sra metin tahlili, tenkidi, izah, zmlemesi vb. farkl kavramlar da kullanlmtr. Tarlana gre metin erhi metin tenkidinden kesinlikle ayrdr. nk mnekkid eser zerinde ikinci bir eser vcda getirdii halde, rih eseri aklamaya, anlamaya alr.4 Baka bir aratrmac ise metin erhi kelime aklamasna dayanrken, metin tahlili metnin incelenmesine yneliktir ve edeb terminolojide erhe nazaran daha yenidir5 diyerek iki kavram arasndaki ince fark belirtmekte, bir dieri ise metin tahlili mstakil bir eserin kendi iinde incelenmesidir dedii halde bu nedenle, yine metin tahlili anlamndaki metin erhi edebiyat teorisi ve
3 4 5

.Hakk Aksoyak,Metin erhi, Eski Trk Edebiyat El Kitab, Ankara 2002, s. 283

Ali Nihad Tarlan, Metinler erhi, stanbul 1937, s. 10

Aksoyak,Metin erhi, s. 283

edebiyat tarihi birikimiyle birlikte klasik edebiyatn kaynaklarn da bir bilgi daarc olarak hazrlam olmay gerektirir diyerek ayn kavramlar gibi gstermitir.6 Muhtelif dvanlara yaplm tahlillere bakldnda bunlarn erhten farkl olarak din, tasavvuf, cemiyet, insan, tabiat ve eya gibi belirli balklar altnda incelendiini grlmektedir.7 Dolaysyla metin tahlili eseri bir btn olarak inceleyen bir disiplin olduu halde metin erhi beyit beyit hatta kelime kelime aklayan bir disiplindir. erhte yaplan i yalnzca kelime anlamlar verilerek metnin aklanmas deildir; metin erhi yukarda zikredilen metin tahlili, tahkiki, tenkiti, zmlemesi vb. btn incelemeleri kendi artlar dahilinde kapsamaktadr. Metin erhinde takip edilen metot ncelikle metnin o gnn insannn anlayaca ekilde takdimi, gramer hususiyetlerinin tesbitidir. Daha sonra kelimelerin lgat mnlar ile metnin semantii iinde kazand anlam ve metindeki dier kelimelerle edeb sanatlar asndan meydana getirdii btnln tayini gelmektedir. Mmknse erh edilen metnin ayet, hadis, darb- mesel ve beyitlerle teyidi ve nihayet eserdeki mazmunun, ana fikrin ve varsa mesajnn ortaya karlmasyla neticelendirilmesidir.8 Edebiyatmzda metin erhi daha ziyde din-tasavvuf ierikli metinlerde olmutur. Tasavvuf iir erhleri ad verilen bu disiplin, mehur mutasavvflarn iirlerine yine ayn gelenein takipisi olan sufilerce yaplan erhlerdir.9 erh edilen eserlerde ilk sray krk hadis ve evrad mecmualar, hilyeler ve esm-i hsn risaleleri almaktadr.
10

Ayrca, bn-i

Arabnin Fssl-hikemi, Mevlnnn Mesnev-i Mnevsi ve bn-i Frzn Kasde-i Hamriyyesi hem Arap Hem Fars hem de Trk edebiyatnda birok arih tarafndan erh edilmitir. Metin erhine dair mezkur aklamalardan sonra konumuz itibariyle bu erhlerin ortaya k sebeplerine deinmek gerekmektedir. Tasavvufi iir 13. Asr gibi ok erken bir devirde ilk rneklerini vermitir. Ahmet Yesev ile balayan bu iir ekol, kalpdan ziyade manya ehemmiyet veren bir iirdir. Vezin ve kafiye gibi ekil hususiyetleri anlamn gerisindedir.11 iirin, eitimde nesirden daha etkili bir iletiim arac olduunu bilen mutasavvflar tasavvuf retilerini ve
bk. Metin Akku, Metin erhi Gelenei, Tarlan Mektebinden Halk pektene, Yedi klim, 1992, V/32, 67-68 7 bk. Cemal Kurnaz, Hayl Bey Dvn Tahlli, Ankara 1987; Mehmet avuolu, Nect Bey Dvn Tahlli, stanbul 2001; Nejat Seferciolu, Nev Dvn Tahlli, Ankara 2001 8 Muhammet Nur Doan, Metin erhi zerine, Osmanl Dvn iiri zerine Metinler (haz. Mehmet Kalpakl), stanbul 1999, s. 422; Aksoyak, Metin erhi, s. 284 9 bk. mr Ceylan, Byle Buyurdu Sf, stanbul 2005, s. 96 10 Ceylan, a.g.e. , s. 24 11 Mahmut Erol Kl, Sf ve iir; Osmanl Tasavvuf iirinin Poetikas, stanbul 2005, s. 72
6

tlerini bu ekilde insanlara duyurarak irad vazifelerini yerine getirmeye almlardr. Herkesin anlayaca sade manzumelerle birok kesimi kucaklamalarnn yan sra tasavvufi hayatn kalden ziyade hal ilmi olmas dolaysyla mans yalnz ehline mlum olan manzumeler de serdetmilerdir. te bu manzumelerden bilhassa athiye12 ve devriye13 nazm trnde yazlanlar er akidelere muhalif gibi grndnden irlerinin zaman zaman kfr ile ithm edilmesine sebep olmutur. Bu tr manzumeler rihler indinde nemli bir yer tutmaktadr. Bunun sebebi bu manzumelerin era tatbik edilmesiyle irin ehl-i erate muhalefet etmediini isbt ile bu makule szleri irad edenlerin makamlarnn yceliini de beyan iindir.14 Ynus Emrenin mehur kdm erik dalna, anda yedim zm athiyesi erhi en ok olan tasavvuf manzumedir. erh edilmi en eski manzume de budur.15 Ynus Emre ve Niyazi Msrnin iirlerine yaplm erhler kitap haline getirilmitir.16 Ayrca muamma ve lgaz17 trnde yazlm manzumeler de tasavvufi remiz ve stlahlar ihtiva ettii iin erhe ihtiya duyulmutur. Salh Efendinin kendi muammsna ve eyhi Cemleddin Uknin lgazna yapt erhler buna rnek olarak zikredilebilir.

ERHLERDE ZKREDLEN EDEB SANATLAR Edeb bir metni anlamann en nemli yollarndan biri de phesiz edeb sanatlar zmlemektir. airin hayal dnyas edeb sanatlarda kendini ele verir. Bunun iin, bir manzumenin anlalmasnda edeb sanatlarn zikredilip aklanmas iirin anlam derinliini gsterdii kadar rihin manzumeye vukfiyeti hakknda da fikir vermektedir. rihliinin yan sra ir de olmas hasebiyle edeb sanatlara vkf olduunu anladmz Salh de yeri geldike manzumelerdeki edeb sanatlara yer vermitir. erhlerde zikredilen edeb sanatlar (alfabetik srayla) ve metin iinde getii yerler aada beyan edildii ekildedir: 1. stire:
athiye, ath kknden gelmekte olup lgat manas sarslma, hareket etme, titreme anlamlarna gelmektedir. Istlahda ise sfilerin istirak halinde kalplerinde tecelli eden esrarla sarsldklar anda sarfettikleri ou zaman akla, manta, itikada aykr olduuna hkmedilen szlere ve bu szlerle oluturulan manzumelere denir. bk. Ceylan, Byle Buyurdu Sf , s. 53; Abdurrahman Gzel, Din-Tasavvuf Trk Edebiyat, Ankara 2006, s. 776 13 Kelime olarak dolanmak, dairevi hareketle dnmek anlamna gelen devir, stlahta ruhun manev alemden madd aleme gelii ve mertebeleri katederek yeniden asl makamna rc ediidir. bk. Ceylan, a.g.e. , s. 52; Abdurrahman Gzel, a.g.e. , s. 768 14 Nitekim tezimize konu olan Erefzade erhinde Salh Hazretleri bir zatn kendisine gelerek Erefzadenin hayrn redifli gazelinin er hususlara muhalif grldn zikrederek bunun Uak tarafndan era tatbik edilerek aklanmasn ric etmesi zerine bu erhi kaleme aldn beyan eder. bk. Erefzde erhi. 15 Ceylan, Tasavvuf iir erhleri, stanbul 2000, s. 35 16 Necla Pekolcay- Emine Sevim, Yunus Emre erhleri, Ankara 1991; Abdullah aylolu, Niyazi Msr erhleri, stanbul 1999 17 Muamma ve lgaz terimlerinin anlam iin bk. erhlerde zikredilen edeb sanatlar
12

10

Kendi anlamnda kullanlmasna engel bir karine olmas artyla, bir eyi eitli hususlardan benzedii bir baka ksaca aklamak gerekirse; a. Ak stire: Benzeyen sylenip benzetilen zikredilmezse buna ak istire denir.20 Sevgiliye gl yzl, ya da cesur insana aslan yrekli denilmesi gibi... b. Kapal stire: Benzetilenin zikredildii istiredir. Ancak bu istire eidinde benzeyen zikredimese de ona ait bir zellik bir mnda gizlenir.21 Bu eit istireye baktmz kaynaklarn hepsinde Bknin u beyiti rnek olarak verilmitir:22 Ecr- b hrka-i tecrde girdiler Bd- hazan emende el ald enrdan eyin adyla anmaya istire denilmektedir.18 Edebiyatmzda en ok kullanlan sanat olmas dolaysyla birok eidi vardr:19 Bunlar

Salh Efendi smail Hakk Bursevinin; dem-i man d-y kint olmu iken Save-i b-avala mnend-i r olma neden beyitinin erhinde yle buyurmaktadr: Yan aber-i mehrn hirine aml olunmaz. stirt ablinden mvelleddir. Ala-i ebeh irin ulv olmasdr. Yan aat esm-i ilhiyye ile im ve dimdir. Esm-i ilhiyye mehiriyle im olduu gibi. Bu tadirce min vech birbirini ds olur. Ol ecilden maall-i ud olan avalada olduuna m ve iret olunmudur.

k merin nutku erhinde ise yle gemektedir : Drt kitb fehm idenler anda man buldular Ol udn birliine o krler ldlar Ol man tasm idp drd beyn ldlar bell eydir amm birisi kimden ar
18

Cem Dilin, rneklerle Trk iir Bilgisi, Ankara 2000, s.412; Numan Kleki, Aklamalar ve rneklerle Edeb Sanatlar, Ankara 2005, s.51 19 skender Pala, Dvn Edebiyat, stanbul 1992, s. 108 20 a.g.e. , s.108 21 a.g.e. s.108; Dilin, a.g.e. , s.414 22 Pala, a.g.e., s.108; Dilin, a.g.e., s.414 ; Kleki, a.g.e., s.57

11

Pes aat-i Muammediyye aleyhi efali-alavti-amedniyyeni menei t- Br olduu ad-i erfini mamn- aat-marnu dell-i kfdir. Ve kimden ar tabri istire ablindendir. arf marf mlaas iti eylemez. Belki bundan bir man l olur ki, aret-i a celle ve aln vcdundan yan varlndan aat-i Muammediyye aleyhi erefit-taiyye ve anlardan ay- beriyye uhra gelir dimek olur ki, bu semt ile aat-i tevde yol bulunur.

2. stifhm: Cevaba gereksinim duymayacak ekilde bir sz, anlam kuvvetlendirmek ve bu sze heyecan, hayret, aknlk gibi duygular katarak mny zenginletirmek ya da dikkat ekmek amacyla soru biiminde sylemektir.23 Fuzlnin beni candan usandrd cefdan yr usanmaz m? diye balayan gazeli bu sanata rnek olarak gsterilebilir. Salh k merin; Drt kitb fehm idenler anda man buldular Ol udn birliine o krler ldlar Ol man tasm idp drd beyn ldlar bell eydir amm birisi kimden ar ktasnn erhinde yle buyurmaktadr: bell eydir didii cism-i kll ve nefs-i klliye ve al- kll mareci belldr ki, aat-i Muammediyye aleyhi-altu ves-selmdr. ikri sebat eyledii vech zre amma birisi kimden ar didiinden murd r- ayrul-beriyye yan aati Muammediyye -aleyhi ezkt-teaytil-ebediyye- dir. Kimden ar didii istifhmdr. Yan cevhir-i eleni menba anlar olca anlarn menei kimdir deyu sul eylemi. 3. Kalb: Bir kelimeye baka bir harf ilave etmeksizin, harflerinin yerleri deitirilmek suretiyle anlaml bir szck oluturmaya denir. Cinasa bal sz sanatlarndan sayld iin cins- kalb, tecns-i kalb ve maklb isimleriyle de anlmaktadr. 24

23 24

Pala, a.g.e., s. 121; Dilin, a.g.e., s. 456 ; Kleki, a.g.e., s. 109 Dilin, a.g.e., s. 481 ; Kleki, a.g.e., s. 235

12

Harflerin szlk ierisinde deime ekline gre ikiye ayrlr: a. Kalb-i klli (Kalb-i Muntazam, Cins- Maklb, Aks-i Mfred): Kelimenin harflerinin dzenli olarak deitirilmesiyle oluan kalb eididir, bu tarz kalbde kelime tersten okunduunda da anlaml bir szck ortaya kar.25 Kelm-mlik; leb-bel... gibi. b. Kalb-i baz (Maklb- Muavvec): Kelimenin harflerinin dzensiz olarak deitii kalb eididir. Kasr- raks; it-te... gibi. 26 Salh kendi muammsnn ilk beyitinin erhinde bu sanat yle zikretmektedir: Bir cedelden d vechile bir remz-i arb: Cedelden olan cm nca, dil alur ki, Byezid adedidir. Ve vech adediyle on yedidir ki, edb adedidir. Ve cedel lafndan vechile muamm remzine iretdir ki, cedel arflerini esmlar murd olunur ki, cm, dl, lmdr. Pes cm, elli olmala tamm Amed adedidir. Ve dl, otuz be olmala Byezid adedidir. Ve lm, yetmi bir olmala alb-i ba ile emel ve mrdifi md ve adedine muvf Mucb murd olunur. 4. Leff Ner: Toplayp datmak anlamlarna gelen leff ner, bir beytin ilk msrasnda zikredilen en az iki kelimeyle benzerlik ya da kartlk ilikisi olan kelimeleri ikinci msrada vermektir.27 ki msradaki kelimelerin dzenli olup olmamasna gre ikiye ayrlr: a. Leff Ner-i Mretteb: Birinci msradaki kelimelerle ikinci msradaki karlklar ya da benzerlikleri olan kelimeler ayn sray takip ediyorsa mretteb leff ner olur. Yanan u dudan u teninle sretin olmu Biri rengin, biri rn, biri nzik, biri rn28 b. Leff Ner-i Gayr- Mretteb (Leff Ner-i Mevve): Birinci msradaki kelimelerle ikinci msradaki kelimelerin sral olmad leff ner eididir. Zlfn altnda rhun, stnde hlin dilber Gl denmi, snbl rtnm Habe sultndr29

25 26

bk. Dilin, a.g.e., s. 481 ; Kleki, a.g.e., s. 235 bk. Dilin, a.g.e., s. 482 ; Kleki, a.g.e., s. 236 27 bk. Pala, a.g.e., s. 117; Dilin, a.g.e., s. 437 ; Kleki, a.g.e., s. 206 28 rnekler iin bk. Dilin, a.g.e., s. 438 ; Kleki, a.g.e., s. 207 29 rnekler iin bk. Dilin, a.g.e., s. 440 ; Kleki, a.g.e., s. 209

13

Salh Efendi Niyz-i Msr Hazretlerinin Bilki seddeyn iki skender ortasndadr Cem ceml-cem ile fetholdu ebvb- Hd beyti erhinde yle buyurmulardr: Pes abdi avli ibt- ubdiyyet teferruay ibtdr. avli aleb-i cemdir. Teferrua bidyet-i irdetdir, cem ise an nihyetidir. Ve cemul-cem cemden etemm al mam- urdr. Zr cem, eyy ala hddan ibretdir. Ve cemul-cem eyn bil-klliyye istihlk ve fensndan ibretdir dinilmi. Ve balar tarfi aks idp cem a bil-al hddan ibretdir ve cemul-cem al ala im hddan ibretdir dimiler. Tarf-i evvel, man vechiyle ensebdir. Ve tarf-i n, istiml vechiyle eherdir. Bu tadrce tarf-i n leff ner-i mretteb ve tarf-i evvel ner-i mevve olmu olur. Zr far- evvelde sliki dde-i keret-ddesi al varln grr, a varln grmez. 5. Muamm ve Lgaz: kisi de bilmece nevinden bir edeb sanat olmakla birlikte, lgaz her hangi bir eye dellet eden bilmece ekli olduu halde muamm yalnz insan ismine dellet eden bilmece eididir.30 Klekiye gre zm asndan muammada bilgiler gizli, lgazda ise aktr.31 Kanaatimizce muamm denilince akla gelen en mehur rnek Nbnin kendi ismi iin yazd muamm beytidir: Bende yok sabr u skn, sende vefdan zerre ki yoktan ne kar fikr edelim bir kerre32

Salh k merin; Pes gl dery mili alar aar her yaa Bu cevbm iidenler alur elbette aa

30 31

bk. Dilin, a.g.e., s. 489-490 ; Kleki, a.g.e., s. 257-261 Kleki, a.g.e., s. 261 32 rnekler iin bk. Dilin, a.g.e., s. 489-490

14

ki noa urf sulin itdi sen baa Biri yz biri otuz biri r mmden ar ktasna yapt erhde yle buyurmutur: Yan alem lafn muamm-gne lazn ki iki noa urf ol drt kitb andan ar, msradr. Bir kimse andan sul eylemi. Ol da remz ile cevb olma zre ol arfi biri yzdr, yan yz adedini medll olan fdr. Ve biri otuzdur, yan otuz adedini medll olan lmdr. Ve biri rdr, yan r adedini medll olan mmdir. Pes f, lm, mm mrekkeb olca alem olduu hirdir. Yine ayn erhin sonlarna doru yle zikredilmektedir: Bu tadrce msr- ir alt noa be urf yz evveli lmdan ar, dimek olur. Yan evveli f adedi olan yz olunca vasat ve irini lmdan ar. Yan lm lafn evveli f olca andan alem laz istirc olunur, dimekdir. 6. Telmh : Sz esnsnda aka zikretmeksizin, herkese bilinen tarihi bir olaya, yaygn bir inana, mehur bir ahsa ya da kssa ve hikayeye atfta bulunarak hatrlatma sanatdr. Palaya gre rneklendirme ve temsil amacna yneliktir. 34 Hayret ilen parman diler kim etse istim Parmandan verdii iddet gn ensra su35
33

Salh Hazretleri smail Hakk Bursevnin Yek ee oldu mubil kabeteyn ire vel Bir laf alt avye get-gr olur hemn beyti erhinde airin tavla oyununa hatrlatma yaptn zikretmektedir: Bunda nerd lna telm buyurmular. Tafli bundan adem Gl-i ad-berg nm eerimizde mstevf ikr olunmudur. 7. Tebh:

33 34

Pala, a.g.e., s. 123; Dilin, a.g.e., s. 461 ; Kleki, a.g.e., s. 170 Pala, a.g.e., s. 123 35 rnekler iin bk. Dilin, a.g.e., s. 461-464

15

Aralarnda muhtelif ynlerden benzerlik bulunan iki eyden benzerlik asndan zayf olan gl olana benzeterek anlam etkili klma sanatna denir.36 Diline gre szckler gerek anlamda kullanlabileceinden dolay tebih bir mecaz sanat deildir.37 Tebihin unsurlar ve unsurlarnn kelime iinde dalmna gre eitleri varsa da erhlerde bu eitlere rnek olmad iin ele alma gerei duymadk.

Salh Efendi Niyz-i Msr Hazretlerinin; ki an arasnda ekdi a- istiv Allemel-esmy talm itdi ol adan ud beyiti erhinde yle buyurmutur: a laf eker-i istimlde avs lafyla tebh ve teml olduundan mebbehunbih mevuunda mebbeh rd ablinden olur. Bir fat bir mevfda istimli ker olduda fat mevf mamna im olduu gibi. Meel laf- lal, leb lafna fat olmada istimli ker olduundan ekeriyy lal ikr olunup leb murd olunduu gibi. Bu aklamalardan da anlald zere Salh beyitleri erh ederken edeb sanatlardan olabildiince faydalanmtr. erhler dikkatle okunduunda rneklerin bunlarla snrl olmad grlecektir.

36 37

Pala, a.g.e., s. 107; Dilin, a.g.e., s. 405 ; Kleki, a.g.e., s. 31 Dilin, a.g.e., s. 405

16

.BLM ABDULLAH SELHADDN- UKNN HAYATI VE ESERLER

.HAYATI Halvet tarikatnn, Salh kolunun kurucusu olan Abdullah Selhaddn-i Uknin hayat hakknda kesin ve mufassal bilgiler bulunmamaktadr. Doum tarihi ve nerede doduu ihtilafl olmakla birlikte, kaynaklarda hakim gre gre 1117/1705de dnyaya gelmitir38. Uzunarl ise, Fatin Tezkiresini esas alarak 1130 tarihini gstermitir.39 Uk, Kesriyede domutur. Ancak Kesriyenin tam olarak neresi olduunun bilinememesi farkl rivayetlerin kmasna zemin hazrlamtr. Kimileri Balkesir40 ve kimileri de Rumelinin Glkesir adnda bir kasabas olduunu41 ne srmtr. Bu konuda geni bir alma yapan Mehmet Akku ise, bu rivayetleri karlatrarak en doru rivayetin Glkesir olduunu sylemektedir.42 Ona gre Balkesirin Kesriye eklinde bir telaffuzu ya da ad olmamtr. Bu adan baknca Akkuun tesbiti doru gzkmektedir. Abdullah Salhnin babas Saraybosnal Abdulaziz Efendidir.43 Hseyin Vassaf, Uknin Teshll-Mbted isimli eserinde babasnn adnn Hac Muhammed diye gemesi zerine adn Muhammed Abdulaziz olarak zikretmektedir.44 Ailesinin dier fertleri hakknda kaynaklarda ve eserlerinde her hangi bir bilgi bulunamamaktadr. Selhaddn-i mehurdur.
38

Uk,

Selhaddn-i

Abdi,

Abdullah

Salh

isimleriyle

45

Bir aratrmacya gre ismi Abdullah, mahlas Selhaddndir.46 Kendi

Mehmet Sreyya, Sicill-i Osman, stanbul 1971, , 387; Mehmet Nail Tuman, Tuhfe-i Naili Divan airlerinin Muhtasar Biyografileri, (haz. Cemal Kurnaz-Mustafa Tat), Ankara 2001, , 633; Osmanzade Hseyin Vassaf, Sefine-i Evliya, (haz. Mehmet Akku- Ali Ylmaz), stanbul 2006, V, 430 39 smail Hakk Uzunarl, Karesi Mehiri, Karesi Vilayet Matbaas 1339/1920, s. 70 40 Bursal Mehmet Tahir, Osmanl Mellifleri, stanbul 1971, , 104; Uzunarl, Karesi Mehiri, s.57 41 Sicill-i Osman, , 387; Sefine-i Evliya, V, 430 42 bkz. Mehmet Akku, Uak (Salah)nin Hayat ve Eserleri, s.14 -15. 43 Sicill-i Osman, , .387; Tuhfe-i Naili, , 633; Uzunarl, Karesi Mehiri, s.70 44 Sefine-i Evliya, V, 430 45 a.g.e, V, 430 46 Uzunarl, Karesi Mehiri, s. 70

17

eserlerinde ise Abdullah Selhaddn, Abdullah Salh, Salh Dede, Selhaddn, Salh Abdi Efendi, Abdi Efendi vb. ekillerinde kullanmtr.47 Abdi isminin, Salh mahlasnn ksaltlm eklidir. ocukluunun nerede ve nasl getii hakknda malumat bulunmayan Salhnin ilk tahsili hususundaki bilgiler de snrldr. Kaynaklar ilk tahsilini doduu yerde yapt konusunda birlemilerdir. Ancak hangi hocalardan ders ald ve hangi medresede okuduu da ne yazk ki bilinmemektedir. 1150 senesine kadar Kesriyede yapt tahsili ilerletmek iin bu tarihte stanbula gelmitir.48 Burada tahvil kalemine49 giren50 Salh, hem ilim tahsiliyle megul olmu, hem de ketebeden51 bir zat olan babasnn istei zerine devlet hizmetine girmitir.52 Salhnin stanbulda okuduu medrese ve ders ald hocalar da bilinmemekle birlikte burada sadece sarf ve nahiv eitimi ald zikredilmektedir.53 Mehmet Akku bu meyanda Envernin u ifadelerini nakletmektedir: Muharrir-i hakrin ifhen kendilerinden istim eyledii zere, marun ileyh ulm- aliyyeden sarf ve nahivden birer nshadan mada kimesneden bir ey telemmz eylememiler. lem-i menmda eyh-i Ekber Hazretleri p-ghnda zn-zede taallm ve ifde-i maneviyyeleri ki drt msra mikdar rhaniyyet-i eyhden hlet-yb- tederrs ve tefehhm olup bu beyti ind ederek hbdan b-dr ve bade rz-be-rz mkefelerimiz dr olarak, netice telf-i hakyk- elif ibdyla tantana-endz ve eyym- rzgr olmulardr.54 Bu ifadelerden de anlalaca zere yalnzca sarf ve nahiv ilmini stanbulda gren Salh man leminde Muhyiddin Arabden ders almtr.

Akku, Uaknin Hayat ve Eserleri, s. 11 Sicill-i Osman, , 387; Osmanl Mellifleri, , 104; Uzunarl , Karesi Mehiri, s. 70 ; Sefine-i Evliya, V, 430, Akku, Uak (Salah)nin Hayat ve Eserleri, s. 16 49 Tahvil Kalemi: Merkezden tayin edilen byk memurlarla mahlul timar ve zeametlerin tevcihine dair olan kaytlar tutan ve tezkire ve vesikalar yazan kalemin addr. Buna nian kalemi veya kese kalemi denilmektedir.Tahvil kaleminde yazlan evrak unlardr: 1.Vezir, Beylerbeyi, sancak beylerinin beratlar. 2. Beratla beraber vezir, beylerbeyi ve sancak beylerine verilmesi art ve vazife icrasn mutazammn olan tevcih ferman. 3. Tahvilat denilen mahlul tmar ve zeametlerin tevcihini mutazammn olan tahvil hkmleri yani tahvil tezkireleri (Bunlar burada yazldktan sonra Beyliki kalemine gnderilip beratlar hazrlanrd) Mehmet Zeki Pakaln, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, stanbul 1971, , 381 50 Hseyin Vassaf bu grevin krk gn kadar ksa srdn ve bu dnemde Salahnin yirmi alt yirmi yedi yalarnda olduunu sylemektedir. Bkz. Sefine-i Evliya, s.430 51 Ketebe: Resmi dairelerde yaz ileriyle megul olan memurlar hakknda kullanlr bir tabirdir. Arapa yazc demek olan katibin cemidir. Pakaln, a.g.e. , , 251 52 Sicill-i Osman, , 387; Osmanl Mellifleri, , 104; Uzunarl , Karesi Mehiri., s. 70; Sefine-i Evliya, V, 430, Akku, Uak (Salah)nin Hayat ve Eserleri, s. 16 53 Sefine-i Evliya, V, 430; Akku, Uak (Salah)nin Hayat ve Eserleri, s.16 54 Akku, a.g.e, s.17den naklen.
48

47

18

Zeki bir talebe olan Salh ksa srede evresinde tannm ve Hekimolu Ali Paann nce masraf katiplii55 hizmetine girmi, sonra da Paann mektupusu56 ve divan efendisi57 olmutur.58 1149/1736 senesinde Paa ile birlikte Banaluka muharebesine katlmtr.59 1153/1740 senesinde yine Paann maiyetinde Msra gitmitir.60 Bu esnada Arapa zerine ihtisas yapmtr.61 Yine bu dnemde abaniye-i Bekriye eyhlerinden emseddin Muhammed elHafn ve Nakibendiye eyhlerinden Hseyin-i Demenhur gibi riflerle bir arada bulunmu; onlardan istifade etmitir.62 Demenhurden cifr, vefk gibi ilm-i btl renmitir.63 Daha sonra Paadan izin alarak Msrdan ayrlmtr. 64 1149/1736 senesinde Paa Rumeliye giderken Salhyi yine beraberinde gtrmtr. Ancak Edirneye geldiklerinde Salh eyh Seyyid Cemleddn Uk hazretleriyle karlap ona mlaki olmutur. Bu karlama Salh zerinde derin etkiler uyandrmtr, bundan sonra memuriyeti brakm, Paadan izin alarak stanbula gelmitir. 65 Salh Eyp civarnda hayatna devam ederken eyhi Cemleddnin kz ile evlenmitir. (1157/ 1744) Bylece krk yanda eyhine damat olmutur. Bundan sonra Edirnekapdaki Savaklar Derghnda yaamaya balamtr. Salhnin bu evliliinden iki
Masraf- ehriyari katibi: Saray memurlar arasndaki yazclardan birinin addr. Vazifesi matbah- amireye bal on iki ocan ve matbah emininin masraf hesaplarn tutmakt. Tanzimattan sonra saray tekilatnda yaplan deiiklik srasnda ad deimitir. Pakaln, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl , , 413 56 Mektub: Mektupu yerinde kullanlr bir tabirdir. Bulunduu ie gre Mektb-i sadr- l, Mektub-i nezaret, mektub-i vilayet de denirdi. Vazifesi memur olduu yerin yaz ilerini grmektir. Pakaln, a.g.e. ,, 465 57 Divan Efendisi: Vezirlerle beylerbeyilerin yaz ilerinde istihdam ettikleri adamlarna, son stlaha gre mektupularna verilen nvandr. Divan efendileri dier kap halk gibi vezirin yahut beylerbeyi ve beyin hususi adamlar idiler. Bunlarn maalarn efendileri verirlerdi. Devletin resmi memuru saylmazlard. Ancak efendilerinden yksek makamlar igal edenler bunlar da devlet hizmetine geirir o sayede terakkiyle vezarete ve mhim hizmetlere irtika ederlerdi. Pakaln, a.g.e. , , 462 58 Sicill-i Osmani, , 387; Sefine-i Evliya, V, 430; Uzunarl , Karesi Mehiri, s. 71; Akku, Uak(Salah)nin Hayat ve Eserleri, s.24. Osmanl melliflerinde masraf katipliinden bahsedilmemekte, nce mektupu, sonra divan efendisi olduu yazmaktadr. bkz. Osmanl Mellifleri, , 104 59 Sefine-i Evliya, V, 430; Sicill-i Osmani, , 387; banaluka: Akku kelimeyi Banyoluka eklinde vermi ve Banjaluka, Banialuka, Banaloka eklinde telaffuzlar olduunu da belirterek , Bosna vilayeti dahilinde ve Sarayn 23 saat imal-i garbisinde ve Erbas nehri kenarnda bir merkez-i livadr eklinde bir alnty da nakletmitir. Bkz. Akku, Uak (Salah)nin Hayat ve Eserleri, s.25 60 Sefine-i Evliya, V,430; Uzunarl, Karesi Mehiri, s. 71; Akku, Uak (Salah)nin Hayat ve Eserleri, s. 25 61 Sefine-i Evliya, V,430 62 a.g.e. , V,430 63 a.g.e. , V,430 64 a.g.e. , V,430 65 a.g.e. , V,430
55

19

ocuu olmutur. lk olu Muhammed Ziyaddn, ikinci olu ise henz 25 yanda iken vefat eden Muhyiddindir. Bir gece ryasnda ibn-i Arabyi grmtr. bn-i Arab kendisine birinci satr eriata, ikinci satr tarikata, nc satr hakikata drdncs ise marifete dair olmak zere drt satrlk bir yaz okutmutur. Bu ryadan sonra man leminin srlar Salhye zahir olmutur.66 Salh, kendisine maddi ve manevi ok ey borlu olduu eyhi ve kaynpederi Cemleddn Uknin 1164/1750 senesinde vefat etmesinden sonra bir sre daha kendi tekkesinde irad grevine devam etmi; 1178/1764 ylnda ise eyhinin yerine Fatihte bulunan Tahir Aa Tekkesinde posta oturmutur. Burada 1196/1781 ylna kadar Halvetiye tarikatnn Ukiye kolunun usul ve adabna gre irat grevini yerine getirmitir. Tekke yandktan sonra bir mddet kalmak zere Erikapdaki tekkeye tanmtr. Ancak Salh burada ok fazla kalmam, geliinden ksa bir sre sonra 29 Muharrem 1197 tarihinde (5 ubat 1783 Cuma gn) 80 yanda iken geirdii kalp rahatszl sonucu vefat etmitir. Naa buradan alnarak eyhlik yapt Thir Aa Tekke haziresine defnedilmitir. Vefat ilim ve edebiyat muhitinde derin bir teessrle karlanm, vefatna bir ok tarih dlmtr, bunlardan bazlar; Mstakimzade Sleyman Sadeddin (1202/1787) Efendinin manzumesi: Nakbend-i hme yazd sl- vuslat kim budur eyh Abdullah Efendi h trih-i veft Hayrl-islm Salhud-din trih-i tamm Yazd hem hayrul-kurn trihini kilk-i devt67 Naid Beyin (?) tarih manzumesi: Yazmaa trih-i fevtin eyledim Rh- pkinden mid-i intibh ler imdd eyleyp Nid didi Mrid-i kmil cihndan gitdi h68 Salhnin vasiyetine binen kabrinin zeri ak tutulmutur. Zaman zaman kan yangnlardan zarar gren kabri ok kere tamir edilmitir. Gnmzde de demir
66 67

Akku, Uak (Salah)nin Hayat ve Eserleri, s.37 a.g.e. , s.37 68 a.g.e, s.38

20

parmaklklarla evrilidir, zerinde asl levhada Mustafa Halit Efendiye69 ait olduu nakledilen u manzume yazldr: Cenb- eyh Abdullah Selhaddn Efendi kim Matf olmutu sahn- han-kh- ehl-i irfna Veliyy-i mrid-i hikmet-ins u l-mekn seyrn Delil reh-nm halvet-sery- vasl- cnna Siv-y m-sivy seyr idb emi basiretle Tevecch eyledi mirt- hsn-i vech-i Yezdna Ved idp cihndan lem-i kudse revn oldu Mlkat itdi sad-evkile ervh- azzna Olur ceyb-i dili ehl-i niyz- acizin pr-feyz Tevecch eylese bu merkad- pke hulsne Bi-Hakk- hrmet-i Kuran idp Hak srrn takds Fyuz u himmeti cri ola sadr- mrdna Girup kasr- cinnda didiler kerrbiyn trih Salh evk- envr- cemle oldu pervne Sefne-i Evliyda ise bu manzumeyi henz hayattayken Salhnin kendisinin yazd nakledilmektedir.70 Fakat, bir mridin kendisini metheder tarzda bir manzume kaleme alaca dnlemez. Bu yzden Salhye ait olma ihtimali zayf grnmektedir. Salhnin kabri son olarak 1340/1921 senesinde Hseyin Vassaf tarafndan tamir ettirilmitir.71 Tamire dlen tarih ise yledir: Keml-i feyzine hayrn eder sllk-i Uk Tarkat ehlinin nru Salhaddin Uk
69 70

Akku, Uak (Salah)nin Hayat ve Eserleri, s. 40. Sefine-i Evliya, V,434 71 a.g.e. , s. 40

21

Binyzkrkda tevfk-i ilh refk oldukda Yapld trbe-i pk-i Salhaddin-i Uk72 TARKAT SLSLE-NMES 1. Hz.Muhammed Mustafa (sav) 2. Hz. Ali bn-i Ebi Talib (ra) 3. Hasan- Basri (111/728) 4. Habib-i Acemi (150/767) 5. Davud bn-i Nsr- Ta (184/800) 6. Marf- Kerh (200/815) 7. Seri-yi Sakat (253/867) 8. Cneyd-i Badad (298/ 910) 9. Ahmed Mimd- Dinever (299/911) 10. Abdullah Muhammed-i Dineveri (370/980) 11. Muhammed-i Bekr (487/1094) 12. mer Vecihddin-i Bekr (503/1109) 13. Ziyaddin Abdulkahir-i Shreverdi (563/1168) 14. Kutbuddin-i Ebher (573/1177) 15. Muhammed Rkneddin-i Nuhas 16. ehabeddin Muhammed-i iraz 17. Muhammed Cemleddn-i iraz 18. brahim Zahid-i Geylan 19. Muhammed Sadedin-i Fergn 20. Kerimddin Ahi Muhammed-i Halveti 21 Ebu Abdillah, Siracddin mer-i Halveti (800/ 1397) 22. Ahi Emre Muhammed-i radi (812/1409) 23. zzeddin-i Halveti (838/1434) 24. Sadreddin-i Hym (860/ 1455) 25. Celaleddin Yahya-i irvani (862/1457) 26. Muhammed Bahaeddin-i Erzincani (879/1474) 27. Taceddin brahim Kamil-i Kayseri 28. Alaeddin-i Uk
72

a.g.e. , s. 41

22

29. Ahmed emseddin-i Marmaravi (910/1505) 30. zzeddin-i Karaman 31. brahim mmi Sinan (976/1568) 32. Emir Ahmed Semerkandi 33. Hasan Hsmeddin-i Uk (1001/1592) 34. Memicn-i Saruhan (1008/1599) 35. mer-i Geliboluv 36. Alim Sinan 37. Muhammed-i Kean 38. Halil-i Gmlcinev 39. Abdulkerim-i Gmlcnev 40. Osman Sdk- Gmlcnev 41. Muhammed Hamdi-i Badd 42. Cemleddn-i Uk (1164/1750) 43. Abdullah Selhaddn-i Kesriyev (1197/1782-83) 73 HALFELER 1. eyh Muhammed Zhd Efendi74 2. Sleyman Rd Efendi (1250/ 1834) 3. Ali Galib Vasf Efendi (1266/1850) 4. Muhammed Tevfik Efendi (?) 5. mer Hulus Efendi(1284/1868) 6. Hseyin Hakk Efendi(1297/1880) 7. Muhammed Emin Tevfiki(1322/1908) 8. Fahreddin Himmet Efendi(1333/1915) 9. Mustafa Safi Efendi (?) 10. Hseyin Vassaf (1929)

2. ESERLER 1 .Bir Halifesine Yazd Mektub

73 74

Akku, a.g.e. , 46-48

Sefne-i Evliyda Salhden sonra olu Muhammed Ziyeddin (1243/1827) ve Muhammed Sdk- Debb (1242/1827) kendisine halife olduu ancak bu ikisinin de silsilesi olmad zikredilmitir. Bu yzden halifeleri balnda bu iki halifesi yerine silsilesini devam ettiren dier halifesi eyh Muhammed Zhd ilk srada yer almtr. Vefat tarihi belli deildir. bk. Sefne-i Evliya, IV, 447

23

Sleymaniye Ktphanesi Hac Mahmud Efendi 2736 numarada kaytldr. Nesih hatla yazlan eserin mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir. 65-69 varaklar arasnda bulunan eser 17 satrdan olumaktadr. 2. Hz. Aliye snad Olunan iki iirin Manzum Tercmesi Sleymaniye Ktphanesi, Hac Mahmud Efendi 2736 numarada kaytldr. Nesih hatla yazlan eserin mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir. 73-74 varaklar arasnda bulunan eser 17 satrdan olumaktadr. 3. Kamus arihi Muhammed Mustafaya Mektub Sleymaniye Ktphanesi, Hac Mahmud Efendi 2736 numarada kaytldr. Nesih hatla yazlan eserin mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir. 74-78 varaklar arasnda bulunan eser 17 satrdan olumaktadr. 4. Manzmetd-Drer Sleymaniye Ktphanesi, Hac Mahmud Efendi 4211 numarada kaytldr. Talik hatla yazlan eser 1238 ylnda istinsah edilmi ancak mstensihi belirtilmemitir. 24-46 varaklar arasnda bulunan eser 17 satrdan olumaktadr. 5. Cevhir-i Tc- Hilfet Sleymaniye Ktphanesi, Hac Mahmud Efendi 3917 numarada kaytldr. Nesih hatla yazlan eserin mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir. 55-63 varaklar arasnda bulunan eser 25 satrdan olumaktadr. 6. Kmus- Osmn Sleymaniye Ktphanesi, Celal kten 444 (445) numarada kaytldr. Mahmud Bey matbbasnda baslan eser 4 cildden mteekkildir. 1.cild: 500 2. cild: 371 3. cild: 485 4. cild: 668 sayfadr. Eser 1895 ylnda bastrlmtr. 7. Mefthd-Dariyye erhi Sleymaniye Ktphanesi, Denizli 402-3 numarada kaytldr. Nesih hatla yazlan eserin mstensihi Hseyin adnda bir kiidir ancak 95-187 varaklar arasnda bulunan eser 19 satrdan olumaktadr.

24

8. Elli Drt Farzn erhi Hakknda Risale Sleymaniye Ktphanesi, Dml Baba 205-2 numarada kaytldr. Nesih hatla yazlan eserin mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir. Eser sayfa kenarlarnda 18-84 varaklar arasnda sayfa kenarlarnda bulunmaktadr. 9. zhr- Esrr- Nihn ez Envr- Hatm- Hcegn Sleymaniye Ktphanesi, Dml Baba 293-1 numarada kaytldr. Nesih hatla yazlan eserin mstensihi bilinmemektedir. Eser 1284 ylnda istinsah edilmitir 17 varak ve 19 satrdr. 10. Niyznme Sleymaniye Ktphanesi, Esad Efendi 1393 numarada kaytldr. Nesih hatla yazlan eser 1823 tarihinde istinsah edilmi ancak mstensihi belirtilmemitir14 varaklar arasnda bulunan eser 11 satrdan olumaktadr. 11. erh-i Kasde-i Mevln Esad Efendi 1546 numarada kaytldr. Talik hatla yazlan eser Muhammed b. Saffet b. Yusuf tarafndan 1782 tarihinde istinsah edilmitir 24-37 varaklar arasnda bulunan eser 21 satrdan olumaktadr. 12. erh-i Makmt- Hamd Sleymaniye Ktphanesi, Esad Efendi 2818 numarada kaytldr. Nesih hatla 1188 ylnda istinsah edilen eserin mstensihi bilinmemektedir. 25 satrdan olumaktadr. 13. Terceme-i Meftihd-Driye Sleymaniye Ktphanesi, Esad Efendi 3721 numarada kaytldr. Talik hatla Hseyin b. Hasan tarafndan 1767 tarihinde istinsah edilen bu eser 99-126 varaklar arasnda yer almakta ve 19 satrdan olumaktadr. 14. Tahms-i Kasde-i Brde ve Trkeye Tercmesi Sleymaniye Ktphanesi, Hac Mahmud Efendi 3890 numarada kaytldr. Rika hatla yazlan eserin mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir. 11-26 varaklar arasnda bulunmaktadr.

25

15. Farsa Bir iirin erhi Sleymaniye Ktphanesi, Hac Mahmud Efendi 2684 numarada kaytldr. Talik hatla yazlan eserin mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir. 49-52 varaklar arasnda bulunan eser 25 satrdan olumaktadr. 16. Farsa Ayr Beytin Trke Tercme ve erhi Sleymaniye Ktphanesi, Hac Mahmud Efendi 2684 numarada kaytldr. Talik hatla yazlan eserin mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir. 53-54 ve 71-72 varaklar arasnda bulunan eser 25 satrdan olumaktadr. 17. Kasdetn Safiye Temmetn Kafiye Sleymaniye Ktphanesi, Hac Mahmud Efendi 2684 numarada kaytldr. Talik hatla eseri Dervi Mustafa adl mstensih kaleme almtr. Ancak istinsah tarihi belli deildir. 158-160 varaklar arasnda bulunan eser 25 satrdan olumaktadr. 18. Mevlnann Bir Gazelinin Tercmesi ve erhi Sleymaniye Ktphanesi, Hac Mahmud Efendi 2684 numarada kaytldr. Talik hatla yazlan eserin mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir. 113-130 varaklar arasnda bulunan eser 25 satrdan olumaktadr. 19. Mecm Fenn-i Zerfet Sleymaniye Ktphanesi, Hac Mahmud Efendi 6127 numarada kaytldr. Rika hatla kaleme alnan eser 1753 tarihinde istinsah edilmi ancak mstensihi belirtilmemitir. 31 varak olan risale 21 satrdr. 20. Mifthl-vcdil-Eher f Tevchi Kelmi-eyhil-Ekber Sleymaniye Ktphanesi, Hac Mahmud Efendi 3917 numarada kaytldr.Talik hatla kaleme alnan bu eser 1778 tarihinde istinsah edilmi ancak mstensihi belirtilmemitir. Eser 35 varaktr. 21. Mir Hsrevin Bir Beytinin erhi Sleymaniye Ktphanesi, Hac Mahmud Efendi 2684 numarada kaytldr. Talik hatla yazlan eserin mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir. 42-45 varaklar arasnda bulunan eser 25 satrdan olumaktadr. 26

22. Mirat- Esm Sleymaniye Ktphanesi, Hac Mahmud Efendi 2668 numarada kaytldr. Nesih hatla yazlan eserin mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir. 33-42 varaklar arasnda bulunan eser 15 satrdan olumaktadr. 23. Muhkemt Sleymaniye Ktphanesi, Hac Mahmud Efendi 2270 numarada kaytldr. Nesih hatla yazlan eserin mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir. 215 varaktan oluan eser 29 satrdr. 24. Sultan I. Abdlhamidin Cls ve Veziri Hakknda stihrc Sleymaniye Ktphanesi, Hac Mahmud Efendi 2684 numarada kaytldr. Nesih hatla yazlan eserin mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir. 29-30 varaklar arasnda bulunmaktadr. 25 satrdr. 25. erh-i Kasde-i Hamriyye Sleymaniye Ktphanesi, Hac Mahmud Efendi 730 numarada kaytldr. Nesih hatla yazlan eserin 1277 ylnda istinsah edilmi ancak mstensihi belirtilmemitir. 71 -96 varaklar arasnda bulunan eser 17 satrdr. 26. Zeyll-Kitb bi-Ahsenil-Hitb Sleymaniye Ktphanesi, Hafid Efendi 459 numarada kaytldr. Nesih hatla yazlan eserin mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir. 197-212 varaklar arasnda bulunmaktadr. 19 satrdr. lleri ise 200x130, 130x60tr. 27. Terceme-i Risle-i Vahdet-i Vcd Sleymaniye Ktphanesi, Haim Paa 27 numarada kaytldr. Molla Bey tarafndan 1303 ylnda istinsah edilen eser rika hatla kaleme alnmtr. Risale 37-38 varaklar arasnda yer almaktadr. 28. Esm-i Hsn Rislesi

27

Sleymaniye Ktphanesi, brahim Efendi 210 numarada kaytldr. Nesih hatla yazlan eserin mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir. 1-5 varaklar arasnda bulunmaktadr. 21 satrdr. 29. Tercme-i Arz- Tebrz Sleymaniye Ktphanesi, Hac Mahmud Efendi 6201 numarada kaytldr. Talik hatla yazlan eserin mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir. Eser 39 varaktan olumakta ve 21 satrdr. 30. Tercme-i Kasde-i Hasan Sleymaniye Ktphanesi, Hac Mahmud Efendi 3714 numarada kaytldr. Nesih hatla yazlan eserin mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir. 3 varaktr. 31. Uk Tarkatinin Usul ve Evrd Hakknda Bir Risle Sleymaniye Ktphanesi, Hac Mahmud Efendi 2684 numarada kaytldr. Talik hatla yazlan eserin 1172 ylnda istinsah edilmi ancak mstensihi belirtilmemitir. 9-13 varaklar arasnda bulunmaktadr. Ayrca Sleymaniye Ktphanesi, Tahir Aa Tekke 503 numarada kaytldr. . Nesih hatla yazlan eser 1227 ylnda istinsah edilmi ancak mstensihi belirtilmemitir. 50-54 varaklar arasnda bulunan eser 21 satrdr. 32. Havdl-Hayt Sleymaniye Ktphanesi, Hac Mahmud Efendi 3214 numarada kaytldr. Talik hatla yazlan eserin 1308 ylnda istinsah edilmi ancak mstensihi belirtilmemitir. 76 varaktr. Terceme-i Havdl-Hayt Sleymaniye Ktphanesi, Hac Mahmud Efendi 3098 numarada kaytldr. Dervi smail tarafndan rika hatla kaleme alnan eser 38 varak 15 satrdr. 33. nn Aradnal-Emnete Ayetinin Tefsiri Sleymaniye Ktphanesi, Hac Mahmud Efendi 3211 numarada kaytldr. Nesih hatla yazlan eserin mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir. 19 varaktr. 34. Esrr- Nihn Der Hatm-i Hcegn

28

Sleymaniye Ktphanesi, Tahir Aa Tekke 503 numarada kaytldr. Nesih hatla yazlan eser 1313 ylnda istinsah edilmi ancak mstensihi belirtilmemitir. 1-7 varaklar arasnda bulunan eser 21 satrdr. 35. Etvr- Seba Sleymaniye Ktphanesi, Tahir Aa Tekke 503 numarada kaytldr. Nesih hatla yazlan eser 1227 ylnda istinsah edilmi ancak mstensihi belirtilmemitir. 10-13 varaklar arasnda bulunan eser 21 satrdr. 36. Mifthl-Vch Sleymaniye Ktphanesi, Pertev Paa 633 numarada kaytldr. Muhammed Esad tarafndan 1243 tarihinde istinsah edilen eser nesih hatla yazlmtr. lleri 240X170, 165X80 olan eser 187-198 varaklar arasnda yer alr. 37. Risle-i Mertib-i Vcd Sleymaniye Ktphanesi, Pertev Paa 633 numarada kaytldr. Muhammed Esad tarafndan 1243 tarihinde istinsah edilen eser nesih hatla yazlmtr. lleri 240X170, 165X80 olan eser 94-101 varaklar arasnda yer alr. 38. erh Risletl-Acz-i Marifetil-llh-i Tel Sleymaniye Ktphanesi, Pertev Paa 633 numarada kaytldr. Muhammed Esad tarafndan 1243 tarihinde istinsah edilen eser nesih hatla yazlmtr. lleri 240X170, 165X80 olan eser 101-121 varaklar arasnda yer alr. 39. erh Rumz Elif Lam mim Gulibetir-Rm Sleymaniye Ktphanesi, Pertev Paa 633 numarada kaytldr. Muhammed Esad tarafndan 1243 tarihinde istinsah edilen eser nesih hatla yazlmtr. lleri 240x170, 165x80 olan eser 164-168 varaklar arasnda yer alr. 40. Mevldn-Neb Sleymaniye Ktphanesi, Nuri Arlasez 260 numarada kaytldr. Mustafa Stk tarafndan istinsah edilen eser nesih hatla kaleme alnm olup 1-17 varaklar arasndadr. lleri 150x120, 240x85 olan eserin istinsah tarihi belli deildir.

29

41. Namaz Usulleri ve Adb- Ukiyye Sleymaniye Ktphanesi, Tahir Aa Tekke 334 numarada kaytldr. Rika hatla yazlan eserin mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir. 88-93 varaklar arasnda yer alr. 42. On ki Slk erhi Mirtl-Esm Sleymaniye Ktphanesi, Tahir Aa Tekke 334 numarada kaytldr. Rika hatla yazlan eserin mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir. 94-97 varaklar arasnda yer alr. 43. Tahms Selahaddin Uk Sleymaniye Ktphanesi, Tahir Aa Tekke 512 numarada kaytldr. Nesih hatla yazlan eserin mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir. 9 varaktan olumaktadr. 44. Tuhfetl-Ukiye Sleymaniye Ktphanesi, Tahir Aa Tekke 612 numarada kaytldr. Basm tarihi 1343 olan eser 48 varaktan olumaktadr. Yemen Kads merhum manisal Mehmed Asm Efendi tarafndan tercme edilmitir. 45. Uk Tekyesi eyhi Abdullah Salh Efendinin Aruz Risalesi Sleymaniye Ktphanesi, Sami Benli 15 numarada kaytldr. Nesih hatla yazlan eserin mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir. 221-236 varaklar arasnda yer almakta ve 22 satrdan olumaktadr. 46. Etvr- Slk Rislesi Sleymaniye Ktphanesi, Yazma Balar 4595 numarada kaytldr. Nesih hatla yazlan eserin mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir. 60 varaktan oluan eser 11 satrdr. 47. Tercmetl-Ak Sleymaniye Ktphanesi, Red Efendi 1100 numarada kaytldr. Nesih hatla yazlan eserin mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir. 42 varaktan oluan eser 14 satrdr. lleri ise 166x117, 117x78dir. Ayrca Sleymaniye Ktphanesi, Hac Mahmud Efendi 2684 numarada kaytldr. Talik hatla yazlan eserin 1172 ylnda istinsah edilmi ancak mstensihi belirtilmemitir. 131-157 varaklar arasnda bulunmaktadr.

30

48. Merikl-Envril-Metlib ve Metli esrril-mevhib (Hz. Ali Divnnn erhi) Sleymaniye Ktphanesi, Uk Tekkesi 333 numarada kaytldr. Nesih hatla yazlan eserin mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir.157 varaktan oluan eser 19 satrdr. lleri ise 233x170, 170x105tir. 49. Hilyetl-Hasaneynil-Ahsaneyn Sleymaniye Ktphanesi, Uk Tekkesi 230 numarada kaytldr. Nesih hatla yazlan eser 1270 ylnda istinsah edilmi ancak mstensihi belirtilmemitir. 1-17 varaklar arasnda bulunan eser 21 satrdr. lleri ise 182x114, 147x75dir. 50. Divn Sleymaniye Ktphanesi, Uk Tekkesi 84 numarada kaytldr. Nesih hatla kaleme alnan eserin mstensihi ve istinsah tarihi belli deidir. 1-70 varaklar arasnda yer alan eser 21 satrdan olumaktadr. lleri ise 240x175,180x118dir

ALIMADA KULLANILAN ERHLERN NSHA TAVSFLER 1. NASREDDN HOCA ERH NSHALARI: Hoca Nasreddine snad olunan bir Beytin erhi Salahnin bu risalesi Sleymaniye Ktphanesi Hac Mahmud Efendi nr.2736da yer almaktadr. Risale 3 varak olup 87b-89b arasndadr. Her sayfa 17 satrdr. Mstensihi ve istinsah tarihi bilinmemektedir. Nesih hatla yazlmtr. Hoca Nasreddine snad olunan bir Beytin erhi Salahnin bu risalesi Sleymaniye Ktphanesi Tahir Aa Tekke nr. 503te yer almaktadr. Risale 1 varak olup 24b-25a arasndandr. Her sayfada 22 satr olacak ekilde yazlmtr. Nesih hatla kaleme alnan eserin mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir. Hoca Nasreddine snad olunan bir Beytin erhi Salahnin bu risalesi Sleymaniye Ktphanesi Yazma Balar nr. 3376da bulunmaktadr. Bu risale iki varak olup 135b-136b arasndadr. Rika hatla her sayfada 15 satr halinde yazlmtr. Mellif hatt olduu belirtilmektedir. 2. EREFZADE ERH NSHALARI Erefzade erhi 31

Salahnin bu erhi Sleymaniye Ktphanesi Uaki Tekke nr. 300de 91b-95a varaklar arasnda yer almaktadr. Risalenin mstensihi ve istinsah tarihi belirtilmemitir. Eser talik hatla her sayfada 19 satr halinde kaleme alnmtr. Erefzade erhi Salahnin bu erhi Sleymaniye Ktphanesi Uaki Tekke nr. 108de 50b-53b varaklar arasnda yer almaktadr. Risalenin mstensihi ve istinsah tarihi bilinmemektedir. Her sayfada 21 satr olmak zere rika hatla yazlmtr. 3. NYAZ- MISR ERHLER Kelam- Msr Kuddese srruh Habs in geldi gelr tlak in ferman bana Salahnin bu erhi Sleymaniye Ktphanesi Pertev Paa nr. 633de 123b-164a varaklar arasnda yer almaktadr. Risale Muhammed Esad tarafndan 1243 ylnda istinsah edilmitir. Her sayfada 17 satr olmak zere nesih hatla kaleme alnmtr. Bu varaklarda Salhnin erh ettii dier iki Niyaz Msr gazelleri de bulunmaktadr. Nutk- erf Hazret-i Msr erh-i Salah Abd Efendi Kuddise sirrhma Bu risalede Salahnin Niyazi-i Msr erhlerinin hepsi de bulunmaktadr. Sleymaniye Ktphanesi Hac Mahmud Efendi nr. 2770de yer almaktadr. 1b-36a varaklar arasnda olan bu erh, 17 satr olarak yazlmtr. 1217 senesinini Recep aynda Dervi Zakir smail tarafndan nesih hatla istinsah edilmitir. Kutbl-Arifn Salh Abdullah Efendinin Ahval-i Serencamm ile balayan beyitlerin erhi Salahnin bu risalesi Sleymaniye Ktphanesi Hac Mahmud Efendi nr. 2684de 55b-60a varaklar arasnda yer almaktadr. Risale 1186 ylnda istinsah edilmi olup mstensihi belli deildir. Eser deri cilt olup kapa ebru ile sslenmi ve talik hatla yazlmtr. Bu erh, Sleymaniye Ktphanesi Tahir Aa Tekke nr. 500de 33b-39a varaklar arasnda da yer almaktadr. Bu risalenin mstensihi ve istinsah tarihi bilinmemektedir. Nesih hatla yazlmtr. Ayrca Sleymaniye Ktphanesi zmir nr. 790da da bir baka nshas vardr. Risale 50b-55a varaklar arasnda bulunur. Eserin mstensihi Muhammed Esad olup istinsah tarihi ile ilgili herhangi bir bilgi yoktur. Risale defter eklinde tertip edilmi olup nesih hatla yazlmtr. Mecmuann vikaye yapranda dnya haritas yer almaktadr. Hazret-i Muhammed Msr Niyaz Efendimizin ki Kan Arasnda erhi 32

Salahnin bu risalesi Sleymaniye Ktphanesi Hac Mahmud Efendi nr. 3917de yer almaktadr. Risale 15b-39a varaklar arasndadr. Her sayfa 25 satrdr. Mecmua Muhammed Sadullah tarafndan 1208 ylnda talik hatla istinsah edilmitir. 4. IK MER ERHLER Nutk- Ak mer ve erh-i Abdullah Salah Efendi Hazretleri Sinemin Banda Bitmi Bir Aada ki Dal Salahnin Bu erhi Sleymaniye Ktphanesi Tahir Aa Tekke nr. 503te yer almaktadr. erh 38a-42a varaklar arasnda yer alr. 1186 ylnda isitnsah edilen erhin mstensihi belli deildir. Nesih hatla yazlmtr. Her sayfa 22 satr olan bu nshada hem gunu benden yana tut diye balayan gfte hem de sinemin banda bitmi diye balayan nutuk erhi vardr. Gfte-i Ak mer Ak merin gunu benden yana tut diye balayan gftesinin erhi Sleymaniye Ktphanesi Hac Mahmud Efendi nr. 3917de yer almaktadr. Risale 1207 tarihinde istinsah edilmi olup mstenihi belli deildir. Risale 53b-55a varaklar arasnda yer almaktadr. Nesih hatla her sayfada 25 satr halinde yazlmtr. erh-i Nutk- Ak mer Salahnin bu eseri Sleymaniye Ktphanesi Halet Efendi nr. 730da yer almaktadr. Eser risale ierisinde 57b-59b varaklar arasndadr. Dervi Mustafa el-Mevlev eseri istinsah etmitir. Risalenin istinsah tarihi bilinmemektedir. Eser talik hatla kaleme alnmtr. erh-i Nutk- Ak mer Salahnin bu erhi Sleymaniye Ktphanesi Hac Mahmud Ef. Nr. 2684-1de bulunmakta ve 60b-62b varaklar arasnda yer almaktadr. Risale 1186 ylnda istinsah edilmi ancak mstensih belirtilmemitir. Risale talik hatla kaleme alnmtr. 5. NASH ERH NSHALARI erh-i Hazret-i Abdullah es-Salah Nutk- Hazret-i Nasuh Salahnin bu erhi Sleymaniye Ktphanesi Hac Mahmud Efendi nr. 2684te yer almaktadr. Risale 46a-65a varaklar arasndadr. Risalenin son sayfas okunamayacak durumda olduundan mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir. Eser talik hatla kaleme alnmtr. 33

erh-i Hazret-i Abdullah es-Salah Nutk- Hazret-i Nasuh Salahnin bu erhi Sleymaniye Ktphanesi Halet Efendi nr.730da yer almakta olup 54b-59b varaklar arasnda bulunur. Eseri Dervi Mustafa istinsah etmi olup istinsah tarihi zikredilmemitir. Eser talik hatla her sayfada 21 satr halinde kaleme alnmtr. Ebru desenli mein cilt ierisindedir. Salahnin bu erhi Sleymaniye Ktphanesi Hz. Nasuhi Dergah nr. 111de de yer almaktadr. 172b-175a varaklar arasnda bulunan erhin mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir. Risale talik hatla kaleme alnmtr. Her sayfa 23 satr olarak tanzim edilmitir. Bu erhin dier bir nshas da Sleymaniye Ktphanesi Yazma Balar nr. 3376da 137a 142a varaklar arasnda yer alr. Risalenin mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir. Eser rika hatla her sayfada 15 satr olarak kaleme alnmtr. Mukavva cilt iindedir. 6. SMAL HAKKI BURSEV ERH NSHALARI smail Hakk Bursevnin Binbir Sale Bir Cevab Nutkunun erhi Salahnin bu erhi Sleymaniye Ktphanesi Uaki Tekke nr 108de 54a-60b varaklar arasnda yer almaktadr. Risalenin mstensihi ve istinsah tarihi bilinmemektedir. Eser rika hatla yazlmtr. Her sayfada 21 satr vardr. erhin bir dier nshas da Uaki Tekke nr. 300de 82b-91b varaklar arasnda kaytldr. Her sayfada 19 satr halinde, rika hatla istinsah edilmitir. stinsah tarihi ve mstensihi belli deildir.

7. CEMALEDDN UK ERH NSHALARI Hazret-i Cemaleddin Efendimizin bir bin bin bir olmak erhi Salahnin bu risalesi Sleymaniye Ktphanesi Hac Mahmud Efendi nr. 3917de mecmua ierisinde 39b-50a varaklar ierisinde yer almaktadr. Rebil-evvel 1208de Muhammed Sadullah b. Mustafa smet el-Hulus tarafndan istinsah edilmitir. Risale Trke olup nesih hatla yazlmtr. stanbul niversite ktphanesi 6423 numarada kaytl olan bir dier nshas ise her sayfada 17 satr olmak zere 29 varaklk bir risaledir. Mavi renkli kat zerine nesih hatla yazlmtr. Mstensihi el-Hfz Baltdir.

34

8. SALH MUAMM ERH NSHALARI Hz erh-i Muamm Muhtasarca Sleymaniye Ktphanesi Uaki Tekkesi nr. 300de 97a-98b varaklar arasnda kaytl olan bu muamma erhi, Salahinin kendi muammasna yine kendisinin yapt bir erhtir. Her sayfada 19 satr halinde rika hatla istinsah edilmitir. Ketebe kayd yoktur ve mstensihi belli deildir. Sleymaniye Ktphanesi Hac Mahmud Efendi nr. 2736-1de71a-76a varaklar arasnda bir nshas daha vardr. Her sayfada 17 satr olmak zere nesih hatla yazlmtr. Mstensihi ve istinsah tarihi belli deildir. Yedi Beyitlik Muamma Manzumesi ve erhi Salahnin bu erhi Sleymaniye Ktphanesi Hac Mahmud Efendi nr. 2684te bulunmaktadr. erh Risale iinde 71b- 75a varaklar arasndadr. Risalenin istinsah tarihi ve mstensihi bilinmemektedir.

35

.BLM

1.

NASREDDN HOCANIN BR BEYTNN ERH

MN MALT HCE NARDDN UDDSE SRRUH BR ORANLAMA REMZ- MCMEL BEYTDR K, EY

ABDULLH AL UDDSE SRRUH ER- YN VE BEYN BUYURMULARDR. F SENE 119475 Reftem be-cyi sivriler grdm ouz urd medi Bir an yatrladm76, bir a tarla mrev (Mstefiln/ Mstefiln/ Mstefiln/ Mstefiln) eri budur ki77, ce Nareddn arfe78 uddise srrhul-lafe79 aretlerini kelimt- ikmet-i yt ve ibret-i80 nikt- ytlarn her birinde bir gne bir pend-i dil-bend81 ve ibret ve82 naat-i h-mend olup bu kelm- ikmet-irtismlar dai oranlama ablinden bir remz-i mcmel ve nice manyi mutemel olma mlaasyla alli emrinde
H.Mahmud5, 87b Y.Balar, 135b

istimdd- rniyyetlerinden ora r- ftire u man-i sre ur itdi ki, beyti evvelinde83 reftem be-cyi sivriler grdm ouz urd medi buyurdular sivriler, ar- msteviyyeden mrtefi olan minre ule ve hi-i cebel yan a depesi miilllerini manlarnda istiml

Abdullh aladdn aretlerini erh-i Nu- Nasreddn Efendi uddise Srruhl-metn, mn y Mun y Rabbel-lemn. H.Mahmud5, 87b. aret-i ce Nasreddn Efendi uddise srruhl-azz Efendimizi bir gn Sul tmiler ki, ce Efendi Faris bilir misiz?, evet, bilirm buyurmular. Bize Faris beyt ou deyu ifdelerinde aret-i ce da bu beyti ind buyurmular. uddise srruhl-azz ve nefen bi-himmetih. mn. Y.Balar, 135b 76 Yatrladm: batrladm. H.Mahmud5, 87b 77 eri budur ki: H.Mahmud5de yok. ubul-rifn aret-i Abdullh al rihi uddise srrah buyururlar ki, ibu beyt-i erfi srr budur ki... Y.Balar, 135b 78 arfe: arf. H.Mahmud5, 87b 79 Lafe: laf. H.Mahmud5, 87b 80 bret: ibrt. H.Mahmud5, 87b 81 Dil-bend: dil-pesend. H.Mahmud5, 87b 82 Ve balac mevcut nshada yok. H.Mahmud5, 87b 83 beyti evvelinde: beyt-i evvelde. H.Mahmud5, 87b

75

36

olunur. Bunda Cenb- ey-i Ekber addesellhu bi-srrhul-enver aretlerini

T.Aa, 34b

a-i lafelerini ula-i mefhmuna remz iret olur. Grdm ouz urd medi avilleri irve-i alel-ulel-i aat ve adedlerini murd buyururlar ki, taayynt- mertebe-i84 insniyyeden kinyetdir. Pes, ehdet-i mulaada uhru itibryla evveli nefsdir ki, emmret85 bis-sdur. Li-avlih Tel:

H.Mahmud5, 88a

86 87

Ve nsi mertebe-i adrdr ki, maall-i islmdr. Li . Ve f yet-i

avlih Tel:

ur: 88. Ve lii mertebe-i albdir ki,

Y.Balar, 136a

maall-i mndr. Li-avlih Tel:

89

Ve rbii maall-i

fuddr ki, alb90 ile aln beynindedir. Ve misi al ve sdisi rdur ki, mam- isn ve maall-i mhededir. Kem verede fil-adinnebiyyi allallhu aleyhi ve sellem:
H.Mahmud5, 88b

19. Ve sbii mertebe-i srr92 ve mini mertebe-i afdir. Ve

Mertebe: rtbe. H.Mahmud5, 88a Emmret: emmre-i. Y.Balar, 136a 86 Yusuf, 12/53. Ben nefsimi temize karmam, nk Rabbimin merhamet ettii hari, nefis ar derecede ktl emreder. phesiz Rabbim ok balayandr, ok merhamet edendir 87 Zmer, 39/22. Allahn, gsn slma at, bylece Rabbinden bir nur zere bulunan kimse, kalbi imana kapal kimse gibi midir?... 88 el-Enam, 6/125. Allah, her kimi doruya erdirmek isterse, onun gsn slma aar 89 en-Nahl, 16/106. Kalbi imanla dolu 90 Bu kelime mevcut nshada iki kere yazlm 91 slam, Allahtan baka ilah olmadna ve Muhammedin Allahn resl olduuna ehdet etmen, namaz dosdoru klman, zekt vermen, ramazan orucunu (eksiksiz) tutman, yoluna g yetirebilirsen beyti hac etmendir. man, Allaha, meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine, ahret gnne inanmandr. Yine, kadere, hayrna, errine iman etmendir. hsan, Allaha onu gryormusun gibi kulluk etmendir. Sen Onu grmyorsan da, O seni mutlaka gryor. Buhari, man, 37; Mslim, man, 1 92 Srr: sr. H.Mahmud5, 88b
85

84

37

tsii afdr93 ki, irve-i al-y uleldir ki, aa berza- evvel ve berza aam dai94 dirler ki, mertebe-i vadetden ibretdir. Nisbet-i siviyye dai dirler. Zr vahdet eadiyyet ile vidiyyet95 beyninde bir nisbetdir ki, eadiyyete nisbeti itibrtn cemini mbet96 olduu itibryladr. Vel-l islm ve mn ve isn her biri cismn ve nefsn ve rn olma itibryla de arbdan ouz aded l olur. Meviin-

ncm erimizde mstevf ikr olunmudur. Ve urd l her mertebe

ibini li kendye ayd- bend97 olup blya uda mni olmala
Y.Balar, 136b

il-le maarrat ve srn mstelzim olduundan trdr. Zr, fen fillhda mertebe-i vadete irimek ve mahar99 olma ile l olur. o kef kermat, ge cmle mamt asd it bulagr t, gel H diyelim y H100 (Mefl / Mefln / Mefl / Mefln ) Ol ecilden bir an batrladm bir a tarla mrevi deyu buyurdu.
98

srrna marem

H.Mahmud5, 89a

Yan mamt ve avle vf101 olanlar bar-i aat-i vadete yazdm.102 Yan mstara- fen103 eyledim. Ve ibdt ve amle mteall olanlar tal-i d-y rn in mezraa-i eratde ib eyledim. Yan hirimi erat- muahhara ile tahr ve bnm aat-

T.Aa, 35a H.Mahmud5, 89b Y.Balar, 137a

i mnevvere ile tenvr eyledim dimek olur. Temmet.

93

tsii afdr: mertebe-i tsii afdir. H.Mahmud5, 88b 94 da: mevcut nshada yok. H.Mahmud5, 88b 95 ile vidiyyet mevcut nshada yok. H.Mahmud5, 88b 96 mbet: masa. H.Mahmud5, 89a 97 ayd- bend: ayd u bend. Y.Balar, 136b 98 Kasas, 28/88. Onun zatndan baka her ey yok olacaktr 99 ve mahar: mevcut nshada yok. H.Mahmud5, 89a 100 Bu drtlk yalnz H.Mahmud5, 89a da var. 101 Vf: mteall. H.Mahmud5, 89a 102 Yazdm: batrdm. H.Mahmud5, 89b 103 Mstara- fen: mstara ve ifn. H.Mahmud5, 89a

38

2.

EREFOLU RMNN BR GAZELNN ERH

Bismillhir-Ramnir-Ram El-amd lillh Rabbl-lemn, ve-alt ves-selmu al raslin Muammedin ve lih ve abih ecman. Beyt: Be-dery der menfi b-mr est Eer h selmet der kenr est (Mefiln/ Mefiln /Feln) Msdanca ar al104 derd-mende ivn- afdan bir azz gelip ric ari ile aret-i Eref-zde mermu tecell ev-i ddr beni mest eyledi ayrn adesi naara yenuru bbna muvf olmayp irb ve bin idesine ayr- mub olmala l ba ivn ayli mtevehhim olup er-i erfe mulifdir deyu o gft g eylemilerdir. Bu adeni era tab vechi zerine Eref-zde mermu kelmn tevlin ric ederim dedikde her ne adar rh-
Uaki1, 91b

taallle hib oldum ise re olmad. Bu vechile il ve idm edip 501 mefhmunca hezr dil-nvzl edip aret-i azzi kelimt- dehet-mizi era tabde kef-i rz lazm gelmez. Belki ecr-i cezl lzm gelir dedikde aret-i azzi an-y hviyyet meynesinde ala mest u l-yal oldular lde etdikleri naamt ve bu vechile olan ev ve lt ualya tefhm etdirmek mkildir. Lkin ehl-i infa gre sndr. Beyt: Bular srr remzidir deryya maz Ulm- hire106 ile a bulunmaz (Mefiln/ Mefiln /Feln)

104 105

ar al: bu ar al. Uaki2, 50b ed-Duha, 93/10. El ap isteyeni de sakn azarlama 106 hire: hir. Uaki2, 50b

39

le Eref-zde : Tecell ev-i ddr beni mest eyledi ayrn

Uaki2, 50b

Enel-a srrn cnm annn lmad pinhn (Mefln/ Mefln/ Mefln/ Mefln)

Malm ola ki, tecell mrde-i slik-i mttani lem-i aybdan albine tul iden nrdur. Ve srr- enel-a srr- ilfetdir. Mstalif ile mstalef hkmde birdir. Mevlnn avline tevr ve tekrmidir. Tecell nrunu ve tecellni uhrunda olan ayretden ele bir ey yodur. avf- cem in ibdet edenler abd- errdir. Ve nam-i cennet in ibdet edenler abd- ecrdir. Abd-i olanlar nr- tecellni uhrunda mest ayrn olanlardr. Bu devleti Mevl her isteyene vermez. Anca dilediine verir. le Eref-zde : Aceb ayrn u mestim ki biliden bilmezem yr Gzm her ande kim basa grnen ret-i Ramn (Mefln/ Mefln/ Mefln/ Mefln)

aret retden mnezzehdir. Yan ret-i ramet-i Ramn mhede ederim. att muvaidni nr- cemile terbiye olunmas cennete ly olmas indir. Ve muvaidni ir bin-nr olmas ret-i rametdir. Kfirleri ir olmas gibi deildir. Zr kfirleri ir olmas intim indir ki, ret-i abdr. Nr- tecellyi mhede
Uaki1,92a

iden l-bdd mest ayrn olur. Mr tnlar aret-i Ysuf aleyhialtu ves-selm mhede maallinde ayrn olup yedlerini a edip ve acs dai duymadlar. aret-i Rbiaya sul olundu ki; Allh sever misin? Neam deyu cevap verdi. Allh dmenine advet eder misin? dediler. Cevap verdi ki: Etmem. Ya nin etmezsi? didiklerinde buyurdular ki, Allh muabbetiyle glm ml-a-ml

40

olmudur. Bir kimseni muabbet ve advetine yer almamdr deyu cevp verdiler. aret-i azzi bu mertebeden aber verip dai aceb ayrn u mestem ki biliden bilmezem yr buyurdular bu mertebeye iretdir. le Eref-zde : Benim her dertli dermn benim her madeni kn Benim ol drr-i b-hem-t benim ol bar-i b-pyn (Mefln/ Mefln/ Mefln/ Mefln)

Yan, abb-i kmil olduum ecelden gl emrna dev ederim.

Uaki2, 51
a

107

mdanca luf- aa mahar olup srr-

ekbere mlik oldum, demekdir. mdi mey ilmi ilm-i lednndir ki, aa add pyn yodur. le Eref-zde : Semda seyr eder srrm cihn utdu envrm Muaddesler dai cmle benim srrmda ser-gerdn (Mefln/ Mefln/ Mefln/ Mefln)

Seyr-i cismn cmleye ciz deildir. Amm seyr-i rn cizdir. Zr r- cismnni seyri lem-i nstdadr. Ve r- seyrnni seyri lem-i melektdadr. R- sulnni seyri lem-i cebertdadr. R- udsni seyri lem-i lhtdadr. Bu avlim-i erbaa feyi alem-i ayb u amdan alrlar. R- uds hibleri lem-i ebdnda iken m-feval-al ve m tate-ern seyri kendlere mnkeif olup uybt ve mafiyyt kendilerine ayn ve beyn olur. Bu li uhru kefet-i unurleri lefet-i nrniyyeye tebdl olduu indir.

107

nsanlar altn ve gm madenleri gibidirler. Buhar, Enbiy, 2; Mslim, Birr, 159-160.

41

108

Uaki1, 92b

901 avl-i erfi zere aret-i Allh gkleri ems amer nru ile mnevver eyledi. Ve yerleri enbiy ve evliy ve ulem ve ule nru ile mnevver eyledi. Yan aret-i Azz buyururlar ki, baa olan elf ve kerem az kimseye olmudur. Armda olan r- uds hibleri benim srrmda ser-gerdn ve ayrn almlardr. Nitekim a Sbhneh ve Tel buyurur: 011mdi lim-i ilh olan kimse anda bu tevr neden lydr diyeni 111 sikkni ile dilin keserler. le Eref-zde : Bu ay u gn bu yldzlar bu geceler bu gndzler Bu yaz u lar u gzler benim emrimdedir yeksn112 (Mefln/ Mefln/ Mefln/ Mefln)

Leyl nehr ve yaz u devri ile erz- malt l olur. aret-i Allh malt rzna Mkili tayn buyurmudur. aret-i Azzi bu ebytdan murd muassim-i erzm dimee iretdir. Yan mam- ubiyyeti remizdir. le Eref-zde : rm tenlere bir kez eer dirsem bi-in um!
Uaki2, 51b

Ba a, yaln aya duralar cmlesi ryn (Mefln/ Mefln/ Mefln/ Mefln)

Yan enbiydan mucizeten dr olan evliydan kermeten dr olur. Ehl-i istidrcdan istidrcen dr olur. aret-i Azz buyurur ki, eer ihr- kermet murd eylesem Rabbim isn eder.
Eer temiz ve pak yz sa gibi ge ykselirse nur lambasndan gnee yz k ular. en-Nur, 24/35. Allah, gklerin ve yerin nrudur 110 Ysuf, 12/ 76. Zira her ilim sahibinin stnde daha iyi bilen birisi vardr. 111 el-Enbiy, 21/23. Allah yaptndan sorumlu tutulamaz 112 Burada lar ve gndzlerde vav harfinden nce krmz mrekkeple ile eklenmitir. Ayrca Uaki2 nshasnda da bu yaz u lar ile ve gzler eklinde gemektedir. bkz.Uaki2, 51b
109 108

42

 mamnu zere yd 311 mamnUaki1, 93a

erfi zere mrde olan glleri teln-i tevd ile iy ederim demei murd iderler. le Eref-zde : Benim ilm-i lednnmde hezrn r olur ciz Benim her bir tecellmden nice bi Mslar ayrn (Mefln/ Mefln/ Mefln/ Mefln)

Yan r-ve ilm-i lednde kmil ve aret-i Ms-ve tecell-i aa vl olan kimseler benim ilmimde ciz ve ayrn olmulardr. Tecellni erre ve emmesin grmeyen bu esrr- ilhdir. Nice idrk edip kn arfini ne vechile alasn. lm-i lednnni fenni bi-l arf ve l avt ounur. Ann bu fende mehrlar aciz ve ayrndr. Zr
114

dur. Yan benim albime uhr iden

envr her birisi mtecell olduda aret-i Ms-ve sulnlar ayrn ve ser-gerdn olurlar. le Eref-zde : Cihn lsmn bendi benim elimdedir imdi Benim bugn bu meydnda benimdir opile evgn (Mefln/ Mefln/ Mefln/ Mefln)

ak Sbneh ve Tel r-y zemni aret-i Mkli mahar tmm olan bir vel ulundan l itmez. Ol velyi taarruf- kevniyyeye sebeb itmidir. Buludu yamura, yelleri ve yamuru arda olan
Uaki2, 52a

ayvnt uhruna sebeb itdii gibi. aret-i Azz bu beytiyle utbulatb olduuna iret buyurur. Bu mertebe l-tebh defterdr

llerinize l ilhe illallah telkin ediniz. Mslim, Ceniz, 1-2; Ebu Dvud, Cenaiz, 16; Tirmizi, Ceniz, 7 114 Tecelli odur ki, kalplerdeki gayb nurlar onunla kef edilir.

113

43

mebesindedir. le aleyhs-selm: 511 le Eref-zde : Benim h bu meydn benim utbu bu devrn Benim cnn her cn benimle diridir bir cn (Mefln/ Mefln/ Mefln/ Mefln)
Uaki1, 93b

aret-i Azz bu beyitle bunu remz ider ki, arlarnda ubulird olmular ubul-efrd oldular gibi ubul-ird dai olmular. Zr ubul-efrd l-tebh defter-dra bezer. Ve ubul-ird ib-i mhre bezer. Erv- slikni rh- vulata dellet ider. Ve ilm-i lednnni envn lib-i aa talm eder. lm-i hir env olduu gibi kelik ilm-i bn dai envdr. lallhu Tel fl-ad-i uds: .Yan ilm-i bn bir srdr ki, bil-arf ve l avt rat olunur. le Yay bin Mu: 611 evliyullh kelmn tad itmek sadetdir. Tekb itmek ekvetdir. le Eref-zde : Benim Manru dr iden benim ayr yr iden Benim her var var iden benim her giden uran (Mefln/ Mefln/ Mefln/ Mefln)

Yan aret-i Manru ber-dr iden ehl-i er idi. Benda ehl-i erim, nefs-i emmrem baa dmen olduu lde ruat- erat ile iyfet-i iddet-i arat ile siyset idp nefs-i emmre-i yr ve an nuretiyle mertebe-i kermete nil olup emr-i ala var ol didiim var
Uaki1, 94a
115

yo ol didm yo oldu. aret-i Manru enel-a iddisndan

Acln, , 21de farkl ekilde gemektedir: Allh Tel, yeryzn Hz. brahim misli krk kiiden ayr brakmaz. Onlarn vstasyla rahmet indirir. Dmanlar zerine muzaffer klar. lerinden biri ldnde bir dieri onun yerine geer. 116 Veli reyhan gibidir ve Allaha andolsun ki onu sdklardan bakas koklayamaz (tanyamaz).

44

murd mertebe-i urbiyyete iretdir. Zr bir demru tee il itsek zamn- allde am-i arret kesb idp enen-nr deyu dav ider. uan davsn dai ibt ider. Amm aatde nr deil demrdr. aate muvf olmayan davdan fri olma evldr. An demini ham itmek kemldir. le Eref-zde : Deilim oddan u udan y opradan yd yelden Ben irken var idim varken henz yoidi bu ezmn (Mefln/ Mefln/ Mefln/ Mefln)

Yan anr- erbaa ve mevld-i ele al olunmazdan evvel

Uaki2, 52
b

lem-i lht ve lem-i cebert ve lem-i melekt var idi. lem-i ervda rum mal iken zemn ve semvt yo idi. Yan rniyyetim cismniyyetime lib olmala akm- abat bende almamdr. Nefs ise abat makmudur. le Eref-zde : Zamnsz b-zamnm ben ninsz b-ninm ben D lemde hmym ben benim hem gsteren gren (Mefln/ Mefln/ Mefln/ Mefln)

Yan erbb- slke lem-i aybdan bir nr mtecell olduda aa 711 srrn li uhr ider ve bir lem alur ki, ol lemde zamn ve mekn ve leyl nehr itibr olunmaz. Kii kendi vcdun bile bulamaz. Bu mertebeye vl olan himmeti iki cihnda dai bldr. Bu lemde gren nedir ve gsteren grnen ne gsterir ve ne grr? Bu mertebeye vl olmayan bunu bilmez. Zr 811dir. le Eref-zde :
117 118

el-Kasas, 28/88. ...Onun zatndan baka her ey yok olacaktr... Tatmayan bilmez.

45

Grrsn ret dem benim emrindedir119 lem Meleklerle felekler hep baa makmdur ins cn (Mefln/ Mefln/ Mefln/ Mefln)

a Sbneh ve Teln bendeleri bendelikde d olmala kerem-i aa ly olurlar. Yan fat- beeriyyet uldan zil olup 021 srrna mahar olurlar. 121 devletine
Uaki1,94b

nil olurlar.

122

mdanca ibn-i dem olur. a Tel

ad-i udssinde buyurur: 321 Yan muabbet rdan ibretdir. aret-i Mevl r olduu ulunu yznden udretini ihr ider. Mahar- udret olanlara ins cinn melek ve felek makm olsalar bad olmaz. le Eref-zde : anurlar Erefoluyum ne Rmyem ne zni Benim ol dim u b grndm ret insn (Mefln/ Mefln/ Mefln/ Mefln)

Yan nee-i insn iki sma munasmdr. Biri cisimdir, biri rdur. Cisim unuru fen bulur ve k olur. Amm ru neesi be
Uaki2,53a

zeredir, fen bulmaz. Bu sebebden aret-i Azz uddise srruhbuyurur ki, ret-i insnda grndm, eer ret-i ayvnda grneydim
124

emrine muab olurdum. Eyyhel-ivn vel-yr a

Sbneh ve Tel ad-i udssinde buyurur ki: 521 a Sbneh ve Tel ile insn- kmil beyninde bir sr vardr ki, biz
Emrindedir: emrimdedir. Uaki2, 53a Allahn ahlakyla ahlaklann. 121 el-Bakara, 2/30. ben yeryznde bir halife yaratacam 122 ocuk, babasnn srrdr. el-Maksidl-hasane, s. 706da asl yoktur denilmektedir. 123 Kulum bana (farzlara ilaveten iledii) nfile ibadetlerde durmadan yaklar, nihyet ben onu severim. Kulumu sevince de (deta) ben onu iiten kula, gren gz, tutan eli ve yryen aya olurum Buhari, Rikak, 38. 124 el-Enbiy, 21/69. serinlik ol 125 nsan benim srrmdr ben de insann srrym.
120 119

46

ol srra marem olmad.

126

sadetine nil

olmad amm 721 berzandan al bulmad. Ve dai olmad.

129 128

pendi ile mtenebbih

leminde olan ahde vef idemedik. Kefet-i

unuriyye ve kemlt- nefsniyye ile eb-i ayretde ald.

130

ikrmnda ur itdik.

131

alebinde teksl
132

itdik. Anca, Allh ve rasln severiz. sermed ve izzet-i ebediyyeye br cmlemizi ly eyleye. mn mme mn.
Uaki1, 95a Uaki2, 53b

sadet-i

Temmet

et-Tn, 95/4. Biz insan en gzel biimde yarattk. et-Tn, 95/5. Sonra onu aalarn aasna indirdik. 128 et-Tn, 95/6. man edip salih amel ileyenler mstesnadr 129 el- raf, 7/172. Ben sizin Rabbiniz deil miyim? ... 130 el-sr, 17/70. Biz hakikaten insanolunu an ve eref sahibi kldk 131 el-Bakara, 2/30. ben yeryznde bir halife yaratacam 132 Kii sevdiiyle beraberdir. Hadisin metni el-meru mea men eabbe eklindedir. Buhar, Edeb, 96; Mslim, Birr, 165; Tirmizi, Zhd, 50
127

126

47

3.

NYZ- MSR ERHLER

UBUL-RFN

ARET-

AL

ABDULLH

EFENDN ERDR133 AVVELLLHU MREH 134 Bismillhir-ramnir-ram135

Avl-i serencmm bu sate irince Diyem saa icmlin t yete irince (Mefl/ Mefln/ Mefl/ Mefln)

ubul-rifn avl-vln eyu-y menba- fey-i ft ey Muammed el-Mr136 - nefeallhu bi-feyih adr - haretleri137 nee-i unuriyyede v olan avl-i serencm138 al arir-remz
T.Aa, 33b H.Mahmud1, 29b

vel-icml beyna r idp buyururlar139:

Biz be er idik d bir gde yola girdik r ylda ere irdik bu obete irince (Mefl/ Mefln/ Mefl/ Mefln)

Pertev, 131b

Yan nee-i aatimiz140 muib141-i anr- erbaa ile be olup bir gde yola girdik. An mertebe142-i anrdan libs- unur ile

ubul-rifn aret-i al Abdullah Efendini eridir: Ve H er-i Nu- Muammed Mr Li-eyal addesallh Esrrihim, zmir, 50b; Dier Nu- aret-i Mr er-i al Abd Efendi uddise Srrhm, H.Mahmud1, 29b; Dier Nu- erfleri, Pertev, 131b; H.Mahmud3de balk yok. 134 avvelallhu mreh: Yalnzca H.Mahmud2de var. bkz. 55b 135 Besmele-i erif yalnzca zmir nshasnda var. bkz. 50b 136 Elif lam taks yalnzca zmir nshasnda var. bkz. 50b 137 aretleri zmirde yok. 138 Ser-encm: ser-encmn. zmir, 50b; Pertev, 131b; H.Mahmud1, 29b; H.Mahmud3, 30b 139 Buyururlar lafz zmir, 50b; H.Mahmud1, 30a; H.Mahmud3, 30b nshalarnda yok. Bu nshalarda, Biz be er idik d bir gde yola girdik/r ylda ere irdik bu obete irince beyitinden sonra buyurdu kelimesi yer almaktadr. 140 aatimiz: aiyyemiz. H.Mahmud1, 30a; H.Mahmud3, 30b 141 Muib: muabet. zmir, 50b; Pertev, 131b; H.Mahmud1, 30a; H.Mahmud2, 55b; H.Mahmud3, 30b

133

48

gh ar-y nebtden seyr sefer ve143 gh aabt u ur-i ayvniyyeden gzer iderek r ylda ehristn- ceml-i insna iridik. Pes belde-i mamre-i insniyyeye buyururlar144 : dulnden muaddem ba avli remz idp

H.Mahmud2,55b

Her yneye145 alnd, o adlar and Drt tekbri bir ld t mete irince (Mefl/ Mefln/ Mefl/ Mefln)

H.Mahmud1,30a zmir, 50b H.Mahmud3,30b

deyu buyurdu. Yan gh mescid-i nebtde ibdet-i Rabb-i ram in ry- aratimiz fersde-i l146-i niyz ile eklimiz mim147 ve gh mabed-i ayvnde148 at-i l-cell149 ile addimiz dal idp her mahar seyrn iderek o adlar and. Her ne cnibe ki iridik, ol mama mnsib isim ile tesmiye olundu. Yan gh sebze-zr- cellde cme-i ar ile ra-p ve gh glzr- cemlde ulle-i amry berd idp gh nalistn- mr- uydda alvet-ba- skker ve rm ve gh bostn- kiver-i hdda leet-p- ceviz ve elma ve150 gh glistn- cihnda blbl-i eyd ve151 gh afes-i imknda -i o-ed olup ve152 gh gendm-i enbr-153 cef, gh da-i siyb- ar- bbe ve gh mr-zr- minetde mr-i dne-n ve154 gh kit-zr-

Pertev,132a

umlde aml- he-n olara ret-i diyyeden cmi rtbe-i

142 143

Mertebe: rtbe. zmir, 50b; H.Mahmud1, 30a; H.Mahmud3, 30b Ve balac zmirde yok. 144 Buyururlar lafz zmir, 50b; H.Mahmud1, 30a; H.Mahmud3, 30b nshalarnda yok. 145 Yneye: yanna. H.Mahmud2, 55b 146 l: k. zmir, 50b; Pertev, 132a; H.Mahmud1, 30a; H.Mahmud2, 55b; H.Mahmud3, 30b 147 eklimiz mim: ekl-i mim. . zmir, 50b;H.Mahmud1, 30a;H.Mahmud3, 30b 148 ayvnde: ayvniyyeden. zmir, 50b 149 l-cell: il-cell. H.Mahmud3, 30b 150 Ve balac H.Mahmud1de yok. 151 Ve balac H.Mahmud1de yok. 152 Ve balac H.Mahmud1de yok. 153 Enbr- cef: enbr u cef. Pertev, 132b 154 Ve balac H.Mahmud1de yok.

49

insniyyeye irip resm-i istimet ile metimiz elif ve albimiz

T.Aa,34
a

ay- kevniyyeyi mtelif olmadan n mevlid-i eleyi cem ile ismimiz dem olup drt tekbri bir ld. Yan mertebe-i insniyye mertib-i maden nebt u ayvn cem itmek itibriyle drt tekbri bir ld ki ikr 155 ibdtmz156 madin ve nebt ve ayvn ikr u157

H.Mahmud2,56b

ibdtn cmidir dimek olur. Zr ymmz rtbe-i insniyye158 ve rkumuz rtbe-i ayvniyye ve scdumuz mertebe-i nebtiyye ve

Pertev, 133a H.Mahmud1, 31a

udumuz mertebe-i madeniyye ikr u ibdtna dldir. Nitekim bu mevlid-i eleyi -i Beyv -rametullh aleyh- cenbn159:
160

avl-i

H.Mahmud1,30b H.Mahmud2, 56a

erfinden161 istinbt idp ve kntm emvten tefsrnde 261 deyu buyurdu. Ve r ylda ere irdik deyu buyurdular 361 avl-i erfini mutesdr. Bunu tafli bu mutaara smaz. Cn164 ulayla istim iden rife bu dai kfdir. Yd biz be er idik

H.Mahmud3, 31

d avl-i erfleri cmiul-kelm olmala enfs ve f murd buyurup165 nefs alb al u r u sr aatce ne adar bir itibr olunsa mertib itibrnca166 be aded167 itibr olunup ol itibr ile168

Ve balac eldeki nshada yok. bkz. zmir, 51a; H.Mahmud1, 30b Mertib-i maden nebt u ayvn cem itmek itibriyle drt tekbri bir ld ki ikr ibdtmz ksm Pertevde yok. 157 ikr u zmirde yok. 158 nsniyye: insniyyedir. H.Mahmud1, 30b 159 Cenbn: cenb- brnin. zmir, 51a; H.Mahmud1,30b; H.Mahmud3, 31a 160 el-Bakara, 2/28. Ey kfirler! Siz l iken sizi dirilten (dnyaya getirirp hayat veren) Allah nasl inkr ediyorsunuz? Sonra sizi ldrecek, tekrar sizi diriltecek ve sonunda Ona dndrleceksiniz. 161 erfinden: erfinde. H.Mahmud2, 56a 162 Ecsmen ayten: ecsmen l ayte le-h. zmir, 51a; Pertev, 132b; H.Mahmud1, 30b; H.Mahmud3, 31a; Nufeten: nufen. zmir, 51a; Pertev, 132b; H.Mahmud1, 30b; H.Mahmud3, 31a; Mudaten: mudan. zmir, 51a; Pertev, 132b; H.Mahmud1, 30b; H.Mahmud3, 31a; Mualleatin kelimesi H.Mahmud3de yok; H.Mahmud1de ise silinmi. Cansz cisimler iken unsurlar ve yemek, karm, meni, bir inem et ve yaratlmam halde iken sizi dirilttik. 163 demin hamurunu krk sabah elimle yourdum. Rmuz el-Ehdis, , 88de Allah Ademin hamurunu krk gn krk gecede yourdu. Ald ikiye kesti sa tarafa iyiler sol tarafa habisler ayrld. Sonra tekrar yourdu. Onun iindir ki ktlerden iyiler iyilerden ktler kabilir. eklinde rivayet edilmektedir 164 Bu nshada yok. bkz. zmir, 51a; Pertev, 132b; H.Mahmud1, 30b; H.Mahmud2, 56a ; H.Mahmud3, 31a 165 Buyurup: buyurdu. zmir, 51a 166 tibrnca: itibryla. zmir, 51a 167 Aded kelimesi zmirde yok.
156

155

50

be er idik deyu buyurdu. Bir gde yola girdik buyurdular arat- aliyyeye slklerinden169 ibretdir ki menzil-i nefisden170 seyr sefer ve171 mamt- albi gzer idp nihyet rda ehre-i vidiyyet ve yet-i srda ceml-i eadiyyet cilve-ger olmadan kinyetdir. r ylda ere irdik bu obete irince buyurdular istidd- udtlarnda172 merkz olan envr- marif-i ilhiyye ve ems-i aat-i Muammediyye add-i erbane iridiklerinde yne-i alblerinde lemen iden173 marem-i obet-i irfn oldularna remz iretdir. Nitekim ib-i sadet aleyhi efali-alvt174-i rabbil-izzet

Efendimiz aretlerini nbvvetleri add-i erbane iridiklerinde vk olmudur. Beyti man-y hirsi175 zre be ref olup r ylda mride irimek itimli emr-i176 baddir. Ve avss- amse-i177 hireye178 ve btniyye179 arf dai tekellfdr. Pes bu itibrla180 her yneye alnd, o adlar and, drt tekbri bir ld t mete irince buyurdularndan181 murd- erfleri182 seyr slkleri mertebe-i nefs-i emmreden olup lem-i milde ft- libe-i ayvniyye uhr itdike enfs183 tabri184 muteasnca kendi ol ft isimlerini anup tezkiye-i nefs iderek rtbe-i a-i ayvniyyeden urc ve

tibr ile: vechile. zmir, 51a Slklerinden: slkden. zmir, 51a; H.Mahmud1,31a; H.Mahmud3, 31a . slknden: Pertev, 132b 170 Nefisden: nefisde. Pertev, 132b 171 Sefer ve kelimeleri elimizdeki nshada yok. bkz. zmir, 51a; H.Mahmud1,31a; H.Mahmud2, 56b; H.Mahmud3, 31a 172 ud-tlarnda: ud-ddlarnda. zmir, 51a; Pertev, 133a; H.Mahmud1,31a; H.Mahmud2, 56b; H.Mahmud3, 31a 173 den: idp. zmir, 51a; Pertev, 133a; H.Mahmud1,31a; H.Mahmud2, 56b; H.Mahmud3, 31a 174 Efali-alvt: efali alvt. H.Mahmud1,31a; H.Mahmud2, 56b; H.Mahmud3, 31a 175 hirsi: hiri. zmir, 51b 176 Emr kelimesi mevcut nshada yok. bkz. zmir, 51b; Pertev, 133a; H.Mahmud1,31a; H.Mahmud3, 31a 177 amse: ams. H.Mahmud1,31a 178 hireye: hirye. Pertev, 133a; H.Mahmud1,31a; H.Mahmud2, 56b; H.Mahmud3, 31a 179 Btniyye: btniyyeye. zmir, 51b; Pertev, 133a; H.Mahmud1,31a; H.Mahmud2, 56b; H.Mahmud3, 31a 180 tibrla: itibr ile. zmir, 51b; itibriyle: Pertev, 133a; H.Mahmud1,31a; H.Mahmud2, 56b; H.Mahmud3, a 31 181 Buyurdularndan: buyurdular. zmir, 51b 182 Murd- erfleri zmir nshasnda yok. 183 Enfs: enfs. zmir, 51b; H.Mahmud1,31a; H.Mahmud3, 31b 184 Tabri: tabrini. zmir, 51b; Pertev, 133a; H.Mahmud1,31a; H.Mahmud2, 56b; H.Mahmud3, 31b
169

168

51

mertebe-i libe185-i insn-i kmile vlc idp drt tekbri bir ld dimek olur ki; tekbri biri urbn- nefs in ve186 biri arb- alb in
T.Aa, 34
b

ve biri fed-y al u r in ve biri efn-y sr indir187. Yan mam sr, mertib-i r u al u alb nefsi cmi olma itibriyle mam- srra irp anda drt tekbri bir ld dimek olur. Ol ecilden cenze namznda drt188 tekbr iti ider. Pes tekbr-i nefs tevd-i ra ve tekbr-i alb tevd-i efle ve tekbr-i al u r tevd-i fta ve tekbr-i sr tevd-i ta dellet ider. Al, ru nraniyyetinden ibret olup vekl-i mula olduiyn ikisi bir itibr olundu.

zmir, 51b

n met alp urdu, dvna el avudurdu189 Vechini yn grdk bu ayrete irince

H.Mahmud2, 57a

(Mefl/ Mefln/ Mefl/ Mefln)

T.Aa, 35a

n190 ft- emme-i ayvniyyeden tezkiye-i nefs idp tehb-i al ile mam- insn- kmile iridik. Yan ar-i mstam zere

Pertev, 133b

bit-adem ve g-i rh- ada rsi-dem olup durdu. Cenb- Rabb191-i izzeti dvn- b-cihetinde192 el avudurdu. El, gl erdir ki olu meyl-i dnyya ve a meyl-i ubya iretdir. Yan

H.Mahmud1, 31b H.Mahmud3, 31b

dny ve ubdan el ekip ra-y sadet-iti-y aa ar- malab ile rab- alb idp msivy selb eyledik. Ol193 ecildendir ki iftit- tekbrde ulana194 dein ref-i yedeyn iti ider. nki icb-

185 186

libe:liye. H.Mahmud1, 31a Ve balac bu nshada yok. bkz. Pertev, 133b; H.Mahmud1, 31b; H.Mahmud3, 31b 187 ndir: in. Pertev, 133b 188 Drt lafz bu nshada yok. bkz. zmir, 51b; Pertev, 133b; H.Mahmud1, 31b; H.Mahmud2, 56b H.Mahmud3, 31b 189 avudurdu: avurdu. H.Mahmud1,31b; H.Mahmud2, 57a 190 n: nki. zmir, 51b; Pertev, 133b; H.Mahmud1, 31b; H.Mahmud3, 31b 191 Bu kelime zmirde yok. 192 B-cihetinde: b-cihetinden. Pertev, 133b 193 Bu kelime mevcut nshada yok. bkz. zmir, 52a; Pertev, 133b; H.Mahmud2, 57a 194 ulana: ulaa. : zmir, 52a; Pertev, 134a; H.Mahmud1,31b; H.Mahmud2, 57a; H.Mahmud3, 31b

52

msivy ref eyledi.195 Vechini yn grdk, yan nr- cemline mahar oldu. Nitekim aret-i eyul-ekber addesenallhu bisrruhl-enver196 Fttnda197 891 buyurur. Ve Beyv rametullhi aleyh 991 tefsrinde
Pertev, 134
a

002 buyurur201. Yan 202 avli rifi mebd-i li203 olan ikrine ve 402 avli fikrine ve esmda teemmlne ve 502 avli, niam- cellesini naarna ve 602 avli, am-i n ve bhir-i suln zerine anyiiyle

zmir, 52a H.Mahmud1, 32

a

istidlline mubil olup

207

avli, rifi mnteh-y

emri olan bar-i vulata dalup erbb- mhededen208 olmasna ve a ynen grp ifhen mnct itmesine mtebil209 olup210 ve 112 tefsrinde buyurur212. Yan rif-i billh ve vl- illlh olan kes213

Eyledi kelimesinin sonundaki y ya da kef harfi yok. Eyledik: zmir, 52a; Pertev, 134a; H.Mahmud1,31b; H.Mahmud2, 57a 196 Enver: enher. H.Mahmud2, 57a; ezher. zmir, 52a; Pertev, 134a; H.Mahmud1,31b; H.Mahmud3, 31b 197 Fttnda: Fttda. zmir, 52a; H.Mahmud1,31b; H.Mahmud3, 31b 198 Nurlar ehadettir. Hak ise bir nurdur ki, surette tecelli ettii zaman ona yalnzca rey rtbesinedekiler ahit olur ve yalnz onlar grr. 199 el-Ftiha, 1/4. (Rabbimiz!) Ancak sana kulluk ederiz ve yalnz senden meded umarz. 200 lk olarak kelam u esaslar zerine bina edilir. Arifin hali llahn isimlerini zikr, fikir, teemml etmesi, ayetlerine bakp onun yce annn sanatndan ve apak saltanatndan deliller karmasdr. Sonra nihayet emrini takip iderek vuslat deryasna dalp mahadet ehlinden olduktan sonra Hakk ayanen grr ve bunu diliyle syler 201 Buyurur: buyurdu. zmir, 52a 202 el-Ftiha, 1/1. Hamd Allaha mahsustur. 203 li: l. H.Mahmud1, 32a 204 el-Ftiha, 1/1. lemlerin Rabbi 205 el-Ftiha, 1/2. O, Rahmndr ve Rahmdir. 206 el-Ftiha, 1/3. Ceza gnnn mlikidir. 207 el-Ftiha, 1/4. (Rabbimiz!) Ancak sana kulluk ederiz ve yalnz senden meded umarz. 208 Mhededen: mhedede. Pertev, 134a 209 Mtebil: mubil. zmir,52a 210 Olup: olmudur. Pertev, 134a; H.Mahmud3, 32a 211 el-Ftiha, 1/5. Bize doru yolu gster. 212 Buyurur: buyurdu. zmir, 52a

195

53

 412 didii vaitde ar-i seyr-i fllh bize ird ile ulmt avli215 ve av-i ebdnmz izle216 ve em-i baretimize nr- udsni avle eyle, t ki seni nrula seni grelim dimek murd ider. 712 aati buraya nrdr. Maa h 812 mefhm- aat-melzmunu mnf olmaz. Yan r- fey-i d mehir-i eydan hveyd olduunu219 em-i baret ile mhede220 ve ryetden ibretdir. Vel-l nki nr- cemle mahar ve mstara oldu. Bar- ayrete dald. Yan knh-i t221 idrk mul olduundan mteayyir oldu. Nitekim ey-i ekber222 aretleri223 uddise srruhul-ezher224

Fttnda225

buyurur226: 722 Yan228 esrr, aybdr ve hviyyet esrr indr ki ebeden

uhru229 ve hdu mmkin deildir. Pes a ve hviyyetini230 yan aati ile231 ayiyyetinden232 mhede ve ryet mutaavver deildir. 332 mutesnca knh-i t idrk ancak

213 214 215

32

Bu kelime eldeki nshada yok. zmir, 52a; Pertev, 134b; H.Mahmud1, 32a; H.Mahmud2; 57b; H.Mahmud3,

el-Ftiha, 1/5. Bize doru yolu gster. Avli: avl. H.Mahmud1, 32a; H.Mahmud3, 32a 216 Elimizdeki nshada ile eklinde l harfiyle yazlmtr. 217 el-Enam, 6/104. (Dorusu) size Rabbiniz tarafndan basiretler (idrak kabiliyeti) verilmitir. Artk kim Hakk grrse faydas kendisine, kim de kr olursa zarar kendisinedir... 218 el-Enam, 6/103, Gzler Onu gremez... 219 Elimizdeki nshada olduu eklinde gemektedir. Olduunu eklinde geen nshalar iin bkz. Pertev, 134b; H.Mahmud1, 32b; H.Mahmud3, 32a 220 Mhede: mhed. Pertev, 134b 221 nh-i t: knh-i ta. Pertev, 134b 222 Ekber kelimesi H.Mahmud1de yok. 223 ey-i ekber aretleri: aret-i ey eklinde aret kelimesi baa alnarak yazlmtr. Pertev, 134b; H.Mahmud1, 32b; H.Mahmud3, 32a 224 Bu ksm yalnzca zmir, 52bde var. 225 Fttnda: Fttda. zmir, 52b; H.Mahmud1, 32b; H.Mahmud3, 32a 226 Bu kelime zmir, H.Mahmud1 ve H.Mahmud3 nshalarnda yok. 227 Esrar gaybtr. Hviyet onun iindir. Ebedi olarak ortaya kmas ve Hakkn hviyet asndan grnmesi mmkn deildir. Onu hviyeti hakikatidir. 228 Bu cmleden nce buyurur kelimesi gemektedir. bkz. H.Mahmud1, 32b; H.Mahmud3, 32a 229 uhru: uhr. H.Mahmud1, 32b; H.Mahmud3, 32a 230 Hviyyetini: hviyyeti. H.Mahmud1, 32b; H.Mahmud3, 32a 231 Bu bala yalnzca zmir nshasnda var. 52b 232 zmirde yok
233

(Onu) anlamak, anlalamayacan bilmektir.

54

t- pkine muta idii meczm-i al- derrkdir. Yan css- ayl nm-dr avl-i ser-add-i ta irmek234 mul-ender-mul ve ala-i efkr- sebk-br dire-i knh-i ta irmek adm235l-itimldir.
H.Mahmud2, 57b

632 bu fev-y lefet-itivy ir idp 732 li-ayratin238 mefhmunca;

T.Aa, 35b

Bar- efkra dp ekme emek Nkte-i n irdan el ek Knh-i tna irimez evhm Mteayyir burada la m

H.Mahmud3, 32

(Filtn/ Filtn/ Filn) Lkin av teayyr avm teayyr gibi an cnibe tevecch idecein bilmemek deildir.

H.Mahmud1, 32b

Pertev, 134b

932 mefhmunca avss teayyr bir teayyrdr ki mstelzim-i ilimdir.

240

avl-i erfiyle bu teayyr irde olunmudur. Zr

erbb- ulbu menzil-i iri ayretdir.

zmir, 52
b

142

at bu imi anca, rat bu imi anca

rmek: girmek. zmir, 52b; Pertev, 135a; H.Mahmud1, 32b; H.Mahmud2, 58a; H.Mahmud3, 32a 235 Adm: bad. zmir, 52b; Pertev, 135a; H.Mahmud1, 32b; H.Mahmud3, 32a 236 el-Enam, 6/103, Gzler Onu gremez; halbuki O gzleri grr. O, eyay pekiyi bilen, her eyden haberdar olandr. 237 Allahn zat zerinde deil, yarattklar zerinde tefekkr ediniz. Aclun, , 371. Tefekker f alkllh vel tefekker fllh eklinde de gemektedir. el-Maksidl-hasene, s.261de bni merden rivayet edilen merfu bir hadis olduu sylenmektedir. 238 Bu ilave yalnz zmir nshasda var. Hadisin metninde de gememektedir. 239 Beyitin asl mesnevide yle gemektedir: Ne nn ayrn ki pte sy-i ust Bel nn ayrn ki ar u mesti dost. Bir kimsenin hakiki kbleye srtn evirmek suretiyle hayran olmas deil, belki dostun mest ve mstarak olmk suretiyle hayretidir. erh-i Mesnevi, Tahirl-Mevlev, stanbul , , 229 240 Rabbim hayranlm artr. 241 Fe-sek: f-ke. Pertev, 135a. f-k: zmir, 52b; H.Mahmud1, 33a; H.Mahmud2, 58a; H.Mahmud3, 32b

234

55

zzet bu imi anca bu imete irince242 (Mefl/ Mefln/ Mefl/ Mefln)

Pertev, 135a

Bu imete irince bildim ki

243

avl-i

erfini mutesnca ilat-i ins cinne illet-i iye244 fl-aa beyt-i sbda mekr olan at imi. Zr bu rtbeni245 mdnuda
H.Mahmud2, 58a

olan at tald246 ve247 riy mnend-i na bu riydr. alt- ehl-i irfn blesidir emme vechullh248 O veche ul olanlar at-i non neylerler. 249 ( Mefln/ Mefln/ Mefln/ Mefln )

H.Mahmud1, 33a Pertev, 135

b

Yan nefsim, ry- ubdiyyeti fersde-i k-i meellet250-i nst ve albim cebn-i arati nihde-i secde-gh- melekt idp; rum ehre-i inyd ve iati mubil ble-i lht iderek mam- hestden gep rtbe-i nstde netce-i urb- feri ve nevfile iridirmekdir251. aatde rat bu imi anca. Nitekim ads-i udsde vrid olmudur ki252

Beyitteki ancak kelimeler el-a eklinde gemektedir. zmir, 52b; Pertev, 135a; H.Mahmud1,33a; H.Mahmud3, 32b. Ancak ikinci beyitteki ancak H.Mahmud1'de el-ak eklinde deimemektedir. 243 ez-Zriyt, 51/56, Ben cinleri ve insanlar, ancak bana kulluk etsinler diye yarattm. 244 iye: yete. Pertev, 135b 245 Rtbeni: mertebeni. zmir, 53a 246 Tald: talddir. H.Mahmud1,33a 247 H.Mahmud1de yok. 248 el-Bakara, 2/115, Allahn yz (zat) oradadr 249 Kenan Erdoan, Niyz Msr Hayat, Edeb Kiilii, Eserleri ve Dvn (Tenkitli Metin), Ankara 1998, s.72, g.54 250 Meellet: meelliyyet. Pertev, 135b 251 ridirmekdir: iridim ki. zmir, 53a; Pertev, 135b; H.Mahmud1,33a. ridirem ki: H.Mahmud3, 32b 252 Vrid olmudur ki: zmirde yok. ki: Pertev, H.Mahmud1 ve H.Mahmud3 nshalarnda yok.

242

56

 352 Ve ar-i ada ekilen illet254 mubelesinde verilen izzet bu imi anca255 dimek olur.

Keret idi bir oldu, ret idi sr oldu ulmet idi nr oldu bu yete irince
T.Aa, 36
a

(Mefl/ Mefln/ Mefl/ Mefln)

Bu yete irince256 yan netce-i urb- feri ve nevfile irince nrH.Mahmud3, 32b

ceml-i vadet aks-endz- mery-y keret olup ret grdm mahar- sret ve ulmet bildiim mebdel-i nr- ikmet oldu. Yan ulmet-i kefet-i unuriyye nr- letfet-i maneviyye257 mbeddel oldu. Yd cehl-i ulmet-i nefsiyye nr258- ikmet259-i riyyeye

mbeddel260 olup taynt261- kevniyye rtbe-i l-taayynde ism-i b msemm gibi muaal ve laf- b-man gibi mhmel262 alup, 362 aati yz gsterp, beyt: em-i vadet yad fns- ayl-i kereti em-i dilden ret-i na- ulm oldu nihn264 ulmet-bd- sivn irdi ub- d

Her kim (ihls ile bana kulluk eden) bir dostuma dmanlk ederse ben de ona kar harp ilan ederim. Kulum kendisine farz kldm eylerden bence daha sevimli herhangi bir eyle bana yaknlk kazanamaz. Kulum bana (farzlara ilaveten iledii) nfile ibadetlerde durmadan yaklar, nihyet ben onu severim. Kulumu sevince de (deta) ben onu iiten kula, gren gz, tutan eli ve yryen aya olurum. Benden her ne isterse, onu mutlaka veririrm; bana snrsa onu korurum. Buhari, Rikak, 38. 254 Bu kelime H.Mahmud3de yok 255 Bu kelime zmir, Pertev, H.Mahmud1 ve H.Mahmud3 nshalarnda yok. 256 Bu yete irince yan cmlesi mevcut nshada bulunmamaktadr. zmir 53a; H.Mahmud1, 33b; H.Mahmud3, 32b 257 Maneviyye: maneviyyeye. zmir 53a; Pertev, 136a; H.Mahmud1, 33b; H.Mahmud3, 32b 258 Nr: r. H.Mahmud1, 33b 259 ikmet kelimesi zmir nshasnda yok. 260 Oldu. Yd cehl-i ulmet-i nefsiyye nr- ikmet-i riyyeye mbeddel ksm Pertevde yok. 261 Taynt: taayynt. Pertev, 136a. taaynat: zmir, 53a; H.Mahmud1, 33b; H.Mahmud2, 58b; H.Mahmud3, 33a 262 Bu kelime zmirde yok. 263 el-Kasas, 28/88, Onun ztndan baka her ey yok olacaktr. Hkm Onundur ve siz ancak Ona dndrleceksiniz. 264 em-i dilden ret-i na- ulm oldu nihn: em-i dilden ulmet-i uver oldu nihn. zmir, 53a; H.Mahmud1, 33b; H.Mahmud2, 58b; H.Mahmud3, 33a em-i dilde ulmet-i uver oldu yn: Pertev, 136a

253

57

zmir, 53a

ems-i vadet ber urup her zerreden oldu yn (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn) m-adanca keret didiim aks-i vadet ve ret grdm pertev-i sret ve ulmet bildiim nr- ikmet oldu dimek olur.

n cn ile bir idik ebdnile dald ir bu265 deme irdik bu vadete irince (Mefl/ Mefln/ Mefl/ Mefln)
H.Mahmud1, 33b Pertev, 136a

nk bu nee-i unuriyyeye irmezden muaddem lem-i ervda ccce-i rumuz266 mesbi-i vadet ile mnevver ve memm- cnmz b-y vadet267 ile muaar idii268 erv taayyn ve taaddd envrn vadetini mnf deildir, andli taayyn ve

H.Mahmud2, 58b

taaddd envrn vadetine mnf olmad gibi. Zr 962 ads-i erfini mutesnca muaddidleri270 hir ve ebed-i fen-per deildir. Ol ecilden lem-i ceberta lem-i erv ve taayyn-i evvel dirler. Ve tevd-i tleri srr mahar- tevd-i t olduu itibriyledir. Yd envr- erv- mcerrede r- aamdan ibret olan nr- ems-i aat-i

Muammediyyede gndze alm kevkib gibi malb ve n-bedd olmadan n cem-i erv- mcerrede nr- aat-i Muammediyye ile mnevver olup cmlemiz yek-renk idik271 dimek olur. Pes istidd- ud-ddmzda bil-uvve olan kemlt file getrmek in belde-i mamreye an lem-i nsta seyr sefer iti itmekle ol nr- vadetden cd ve iyn- rumuzdan vre v eyd olup bir zamn

265 266

Bu: ki. zmir, 53b; H.Mahmud1, 33b; H.Mahmud3, 33a Bu kelime sadece zmir, 53b ve H.Mahmud1, 33b de gemektedir. 267 Vadet: tevd. H.Mahmud1, 33b 268 dii: idi ki. H.Mahmud1, 34a; H.Mahmud3, 33a 269 Buhari, Enbiya, 2; Mslim, Birr 159 -160; Ebu Davud, Edeb, 16 270 Muaddidleri: taadddleri. zmir, 53b; Pertev, 136b; H.Mahmud1, 34a; H.Mahmud2, 59a; H.Mahmud3, 33a 271 Mevcut nshada yok. bk. zmir, 53b; H.Mahmud1, 34a; H.Mahmud3, 33a

58

muabet-i nefs-i mcerrede ile fe-y melektde ceveln ve bir zamn vesyi-i abyi ile ecrm- ulvde ayern iderek te-y nefs-i uyd272 kryla273 firfte-i dne-i abiyyet olup vre kebter gibi dm anra giriftr ve avlim-i mfredt ve mrekkebtda274 get gr iderek keret-i mikt- ebdn ile ikr ve birbirimizden mteferri ve pern olup bir zamn seb- ulmet-i abatde275 ayrn ve ser-gerdn ald. irul-emr bd- hidyet albimizden seb- afleti dr ve nr- aat baar ve baretimizi pr-nr idp mrid-i kmil terbiyesiyle dm- abat276 ikest ve nefsimizi pest idp iyn- admimize277 pervz ve bezm-i vadetde in-y ezelmiz ile hem-rz oldu dimek olur
278

. Yd cn srrn an ayn-279 biteni mahar olma

itibriyle ikr-i maal irde-i l ablinden olup cndan murd- erfleri ayn- bite ola ki anda taayyn ve taaddd mutaavver deildir. Ol ecilden ana mertebe-i l-taayyn ve vidiyyet-i vcd- bi-eyin dirler ki lem-i lhtu pye-i pestdir280. Mertebe-i esmya vidiyyet-i vcd- bil-eyin ve mertebe-i ta vadet281-i vcd l bi-eyin didikleri gibi. Ve ir bu282 deme irdik bu vadete irince buyurdular dire-i imkn pergr-vr devr iderek dem-i irimiz nota-i bede283-i a- mstedre284 irip iriyyetimiz ayn- evvel285 oldu dimek olur. Beyt:

272 273

uyd: ve. H.Mahmud1, 34a; H.Mahmud3, 33a Kryla: kr ile. Pertev, 136b; H.Mahmud1, 34a 274 Mrekkebtda: mrekkebt. H.Mahmud1, 34a; H.Mahmud3, 33b 275 abatde: abatden. Pertev, 136b 276 abat: abat. zmir, 53b 277 admimize: admimiz. H.Mahmud1, 34b 278 Dimek olur: dimekdir. zmir, 53b 279 Ayn: ayn. zmir, 54a; H.Mahmud1, 34b; H.Mahmud3, 33b 280 Pestdir: pesnidir. zmir, 54a; H.Mahmud1, 34b; H.Mahmud3, 33b 281 Vadet: vidiyyet. zmir, 54a 282 Bu: ki. zmir, 54a; Pertev 137a; H.Mahmud1, 34b; H.Mahmud3, 33b 283 Bede: yede. Pertev 137a 284 Mstedre: mstedr. H.Mahmud3, 33b 285 Ayn- evvel: ol. zmir, 54a

59

T.Aa,37a

Kim tr eylerse adan noa-i ser-bestei286 Gzeli ser-tiz-i fehmi her l r yarar
b

H.Mahmud1, 34

(Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn) Pes iyn- udse287 ne keyfiyyet ile pervz ve in-y adme hem-rz olduunu remz idp buyururlar:

Bidrtyz anad adm, alt yz dai odum T on bee dek udum, bu lete irince (Mefl/ Mefln/ Mefl/ Mefln)

H.Mahmud3, 33b T.Aa,37b

deyu buyurdu. Bu beyit ile mirc- runiyyelerini m buyururlar. Bidrtyz anad adm buyurdular on drt mertebeden ibretdir ki lem-i nst anr- erbaadan mrekkeb olduundan drt mertebe itibr idp ve lem-i melekt nh-felek ile nefs-i klliyeden ibret

zmir, 54a H.Mahmud1, 35a

olduundan on mertebe itibriyle288 on drt mertebe olup bu mertibi her birinde289 urca inet-i esm-i sn ve imdd- ft- uly ile yz anad aup nefs-i klliyeye iridim. Ve nefs-i klliyyeden dai dellet-i al- kl ile290 alt yz anad aup lem-i ceberta iridim, dimek olur. Nitekim Cibrl291 aleyhis-selm mam rtbe-i al- klde olduundan ib-i mirc- cismn mlik-i memlik-i run revnaba- serr-i
292

ehin-h- elm-i ret ve man aleyhi

efalit-tey Efendimiz aretlerine alt yz anad ile grnp ciht- sitt envr- esm-i sn ile mnevver ldlar. Pes dellet-i al ile ol mama dein irilr ki nihyet-i albdir. ,392

286 287

Ser-bestei: ser-besteyi. zmir, 54a; H.Mahmud1, 34b; H.Mahmud3, 33b udse kelimesi bu nshada yok. bkz. zmir, 54a; Pertev 137a; H.Mahmud1, 34b; H.Mahmud3, 33b 288 tibriyle: itibr ile. zmir, 54a; Pertev, 137b; H.Mahmud1, 35a; H.Mahmud3;33b 289 Birinde: birinden. . zmir, 54a; H.Mahmud1, 35a; H.Mahmud3;33b 290 le lafz bu nshada yok. zmir, 54a; Pertev, 137b; H.Mahmud1, 35a;H.Mahmud2; 59b; H.Mahmud3;33b 291 Cibrl: Cebril. Pertev, 137b 292 en-Necm, 53/9, hatta daha da yakn oldu. 293 en-Necm, 53/7, en yksek ufukta iken

60

294

295

mam296 bu mama iretdir ki

mam- Cebril297 lem-i cebertu an lem-i ervh aff- arindedir. Ol ecilden al fevinde olana r ve tatnda olana mlk l olunur. ula-i kelm; inet-i esm-i n ile kefet-i aryyemi turba ve miyyemi ba ve heviyyemi hevya ve nriyyemi298 nra virp ref-i icb- ulmniyye ile semvt- albe urc ve kefetim lefete mbeddel olup avl-i eflk299- bl-terni teyaun ve keyfiyyt- emlk-berni taau iderek nihyet-i albe
Pertev, 138a Pertev, 137b H.Mahmud2, 59
b

irip lem-i cebertda al- kl tatna vlc eyledim. Yan mahar- pertev-i al- kl olmala pr-i bli oldum300 dimek olur. Ol ecilden t on bee dek udum deyu301 buyurdu. Nitekim hirde bul ekeriy on bede vki olagelmidir. Pes insn nee-i unuriyyesini mddesi olan meni kendiden uhr idicek ana bli didikleri gibi insn- kmili dai nee-i aiyyesini mddesi olan al- kl pertevi kendiden uhr itdikde pr-i bli dirler. Yan tevf-i Rabbn refim ve hidyeti amedn hem-arim olup say 302 slkm ile lem-i ceberta iridim. Andan cezbe-i ak- ilh irip rumu lem-i lhta l ve mam- fenda mstara- bar-i vil idp bu lete iridim dimek olur. Ol ecilden303:

zmir, 54b H.Mahmud3, 34a

Dnyy nider , uby nider304 d305 Mr olagr ay sen306 vulata irince

294 295

es-Safft, 37/164, (Melekler yle derler: ) Bizim her birimiz in bilinen bir makam vardr. Bir karnca kadar yaklasam yanardm 296 Mam: mefhimi. zmir, 54a; Pertev, 137b; H.Mahmud1, 35a;H.Mahmud2; 60a; H.Mahmud3;34a 297 Cebril: Cibrl. zmir, 54a; H.Mahmud1, 35a; H.Mahmud3;34a 298 Nriyyemi: nriyyetimi. Pertev, 138a 299 Avl-i eflk: avl eflk. Pertev, 138a 300 Bu kelime mevcud nshada yok. bkz. zmir, 54b; Pertev, 138a; H.Mahmud1,35b; H.Mahmud3, 34a 301 Bu kelime mevcud nshada yok. bkz. Pertev, 138a; H.Mahmud1,35b; H.Mahmud3, 34a 302 Bu bala zmirde yok. 303 Yalnzca H.Mahmud1,35b ve H.Mahmud3, 34a nshalarnda var. 304 Nider: neyler. zmir, 54b 305 d: . H.Mahmud2, 60a 306 Sen: bu. zmir, 54b

61

(Mefl/ Mefln/ Mefl/ Mefln)

deyu buyurdular307. Yan let-i vulat bir devlet-i uma-y ebediyye ve

H.Mahmud1, 35b

salanat- kbr-y sermediyyeden ibretdir ki nimet-i ub ol bari vulata nisbet ile bir308 are ve devlet-i dny ol ems-i aate nisbet ile309 bir erredir. Pes olan dny devletine iltift itmez. Ve d olan r u ura anat itmez310. Belki aln bana cem idp mad- al311 olan vilullha arf- himmet eyler312. Ve313 fte-i cemlullh olmaa bel-i miknet ider. Beyt314: Nkte-i ina- aa utdu ise315 g-i cn316 anma bu gftr kendinden al syledi

H.Mahmud3, 34b

Bir zamn Mr lisnndan bu nuu nam iden imdi remzini alden yine er eyledi317 (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

Temmet318
Pertev, 138b

F yevmi ehad sene 1186319 F yevmi ineyni cemiyel-evvel sene 1214320

Buyurdular: buyurdu. zmir, 54b; Pertev, 138b Bu kelime zmir, 54b; Pertev, 138b; H.Mahmud1,35b; H.Mahmud3, 34a nshalarnda gemektedir. 309 Bu bala zmirde yok. 310 Bu cmle zmir nshasnda yok. 311 Al: al. H.Mahmud1,35b; H.Mahmud3, 34b 312 Eyler: ile. H.Mahmud1,35b 313 Bu bala H.Mahmud1de yok. 314 Sadece Pertevde var. 138b. H.Mahmud1,35bde ise nam- aib-i er yazmaktadr. 315 utdu ise: utduise. H.Mahmud1,35b; H.Mahmud3, 34b 316 G-i cn: g u cn. Pertev, 138b 317 zmir de bu drtlkten nce aadaki ekilde ilk beyit farkl bir ekilde verilip daha sonra nev-i dier balyla bu drtlk verilmitir. Ez nu- muannaf: Bir zaman Mr lisnndan bu nuu syledi imdi remzini alden yine erh eyledi 318 Pertev, 138b; zmir 55a.H.Mahmud1,36a. Pertev nshasnda ve H.Mahmud2 nshasnda istinsah tarihi yoktur. 319 Elimizdeki T.Aa nshasnn sa alt kesinde bu tarih sol alt kesinde ise dier tarih olmak zere iki tarih yazmaktadr.
308

307

62

arrerehul-farl-ar el-muarrefu bil-aczi vet-tar esH.Mahmud1, 36a

Seyyid Derv kir sml el-marf bi-fil-urn. Li-seneti seba ve rn ve mieteyn ve elf f evveli ehr-i Recebil-mcerreb.321

Bir zaman Mr lisnndan bu nuu nam iden Sora remzini alden o tarr eyledi Alayup tevid-i rf rif ol say eyleyp
zmir, 55a

imdi de f elinden an tarr eyledi322 (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

NU- ERF- ARET- MR ER- AL ABD EFEND UDDSE SRRUHM323

ki an arasnda ekdi a- istiv Allemel-esmy324 talm itdi ol adan ud (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

a laf eker-i istimlde avs lafyla tebh325 ve teml olduundan326

H.Mahmud1, 1b

mebbehun-bih

mevuunda327

mebbeh

rd

ablinden olur. Bir fat bir mevfda istimli ker olduda fat mevf mamna im328 olduu gibi. Meel laf- lal, leb lafna fat

320

H.Mahmud2de yalnz f yevmi eadin sene 1186 tarihi var. Muhtemelen elimizdeki T.Aa nshas bu nshadan istinsah edilmitir. Bu sebeble mstensih ilk olarak bu tarihi, sonra kendi istinsah tarihini kaydetmi olabilir. 321 H.Mahmud1 nshasnn istinsah kayddr. 322 zmir nshasnn istinsah kaydnda gemektedir. stinsah tarihi yoktur. 323 Pertev ve H.Mahmud3de balk yok. 324 Esmy: esmi. Pertev, 139a; H.Mahmud3, 15b 325 Tebh: teebbh. Pertev, 139a 326 Olduundan: olunduundan. Pertev, 139a; H.Mahmud3, 15b 327 mevuunda: vanda Pertev, 139a 328 im: yim. H.Mahmud3, 15b

63

olmada istimli ker olduundan ekeriyy lal ikr olunup leb murd olunduu gibi. Nitekim avl-i irde vki olmudur. Beyit: Kelik bunda dai aksi zre a ikr olunup avs murd olunur. Ve329 iki avisden murd avs-i vcb ve avs-i imkndr. Yan dire-i
Pertev, 139a

vcdu ayb- mula araf avs-i vcb ve ayb- if ve ehdet-i mulaa ciheti avs-i imkn itibr olunur. Ve beyne-hmda add330-i fl gibi taavvur- ihn ile mutasavver olan a- istivdan murd; istiv, istirr ve lip olma mansna331 istl mansna ve berber olma ve orulma ve ad itmek ve itidl ve istimetde istiml olunur. Pes imdi ibtid-i ferniden fet-i kelm buyurdularna332 gre asd itidl ve istimet manlar taavvur olunur ki mad olan a mutedil ve mstamden murd elifdir ki, elif ile t- eadiyyete iret olunur. Ve elif ile t- eadiyyete iret olunmas cem-i urf-

H.Mahmud3, 15b

lafiyye ve kitbiyyeye elifi aliyyeti mlaasyladr ki urf- laf333 u kitbiyyeni mecmu elifden mtekevvinedir. Zr urf- kitbiyye a- mstam olan elifi tavci ile mtekevvinedir. Ve urf- lafiyye hev-i sdeci meric zerine itimd sebebiyle ldr. Ol ecilden eadiyyet-i ta cem-i ay cmi aatlay dirler. Ve aret-i cem ve aret-i vcd dai tesmiye olunur. Pes bunda a- mstamden ol tn mahar olan aat-i Muammediyye murd olunur. Zr aat-i Muammediyye t taayyn-i evvel ile esm-i snn kllsini cmi olduu itibrdir ki ism-i aam andan ibretdir. Ol ecilden urn- am-nda

ve balac mevcut nshada yoktur. Pertev, 139a ve H.Mahmud3, 15b nshalarnda gemektedir. Bu kelime Pertevde yok. 331 Bu kelime sadece Pertevde var. 139b 332 Pertev, 139b de kelimedeki dl harfi sakt olmu. 333 Ve kitbiyyeye elifi aliyyeti mlaasyladr ki urf- laf cmlecii sadece Pertev,139bde bulunmaktadr.
330

329

64

334

emrince istimet-i ezeliyyeye istikm ile memr oldular. Ve

lt- fiyyede istimet, tevbeni ahdine vef ve km zerine

ebtdan ibretdir. Ve kelik Allh telya tevecch zerine istikmda ve335 ar-i snnet zre ebt ile seyr-ilallh zerine istikmda ve hu- dreyne adem-i iltift zerine istikmda ve mlzemet-i r- mstam zerine istikmda istiml olunur ki istimet-i fendan ora beda ldr. Pes bu tadirce iki an arasnda ekdi a- istiv dan murd esm-i ilhiyyeni kllsini cmi ism-i t mstecmi-i cem-i ft mahar olan aat-i

Muammediyyeni lem-i cebertda taayynnden ibretdir ki tebeddl ve taayyrden ber ubiyyet-i ezeliyye ile alfetullh olan oldur. Ol ecilden allemel-esmy336 talm itdi ol adan ud deyu buyurdu. Yan ilt- fire-i neybet ilfet-i Muammediyye met-i
Pertev,139b

istidd- aret-i deme hediyye olmala taallu irdet-i ezeliyye-i amediyye buyurulduu337 srn- arn ve emlk- semvt- berne ilm mnnda
338

avl-i erfi yd mefhm-

mnfi smi339-i emlke il ve ilhm olunduda

340

mefhmuyla mnen ref-i liv-i

341

niz itmeleriyle seyf-i

ile ser-rite-i nizlar

fal indiflarndan ora anlar ilzm vechiyle istidd- demi beyn ve aat-i mertib-i vcdu talm ve n emrinde
342

ile terf-i n eyledi. Yan aat-i ems-i r- Muammediyyeden

ber-i f gibi bir nr- cmi-i muteber cem-i esm-i ud tat u terbiyyesinde olan erv- beryya iy-gster olman, Menev:
Hd, 11/112. emrolunduun gibi dosdoru ol! ... Pertev, 140a; H.Mahmud3, 16a 336 Esmy: esmi. Pertev, 140a; H.Mahmud3, 16a 337 Buyurulduu: buyurulduunu. Pertev, 140a; H.Mahmud3, 16a 338 el-Bakara, 2/30. ben yeryznde bir halife yaratacam 339 Smi: mesmi. Pertev, 140a; H.Mahmud3, 16a 340 el-Bakara, 2/30. ...bizler hamdinle seni tesbih ve takdis edip dururken, yeryznde fesat karacak, orada kan dkecek insan m halife klyorsun? ... 341 el-Bakara, 2/30. sizin bilemeyeceinizi her halde ben bilirim. 342 el-Bakara, 2/31. Allah, deme btn isimleri retti
335 334

65


H.Mahmud1,2a

Mutesnca cem-i erv mahar oldular esm343-i aret-i demi istidd- mahariyyetini kendye teyaun itdirp melikeye

H.Mahmud3,16aa Pertev, 141 H.Mahmud1,2b Pertev, 140b

rtbe-i istidd- marifetlerini beyn in

344

mamnu ile cem-i erv- mrun ileyhim esmlar istinb

olunduda 543 mefhmu ile ser-i hev-drlar resde-i k-i itir olman aret-i demi mertebe-i ilfete liyat ve istiddn n ve melikeyi ilzm ve in in

H.Mahmud1,3

346

kelm- muciz-nimyla emlki iskt ve ifm

eyledi. Vel-l avs-i vcb ve imkn beyninde add-i fal yan vcd ile adem beyninde vsa347 ve ud ile adem taalluuna rba348 olan aat-i Muammediyye vsasyla Cenb- ud-vend-i am esmn kllsini aret-i deme talm buyurdu, dimek olur ki
349

mamn- aat-marnu bua dell ve reh-

nmndur. Ol ecilden aat-i Muammediyyeye alem-i al l olundu. Pes bu beyt-i dil-r bir remz-i ibret-nmya m eyler ki dem-i man olan ber-vech-i mahariyyet imh350-i ilhiyyeni kllsini cmi ola ki
351

bu cemiyyet-i esmya

mahariyyetden kinyetdir. Yan a muttaf olduu ft- ubtiyyesi zre al eyledi352. Zr ayt ve ilim ve irdet ve udret353
Esm: esmya. Pertev, 140b; H.Mahmud3, 16a el-Bakara, 2/31. eer siz sznzde sdk iseniz, unlarn isimlerini bana bildirin. 345 el-Bakara, 2/32. Y Rab! Seni noksan sfatlardan tenzih ederiz, senin bize rettiklerinden baka bir bilgimiz yoktur. phesiz alm ve hakm olan ancak sensin. 346 el-Bakara, 2/33. (Bunun zerine) Ey dem! Eyann isimlerini meleklere anlat (didi). dem onlarn isimlerini onlara anlatnca: Ben size, muhakkak semavat ve arzda grlmeyenleri (oradaki srlar) bilirim. Bundan da te, gizli ve ak yapmakta olduklarnz bilirim, dememi miydim? didi 347 Vsa: vs. Pertev, 141a 348 Rba: rb. Pertev, 141a 349 el-Kalem, 68/1. Nn. Kaleme ve (kalem tutanlarn) yazdklarna andolsun. 350 mh:esm: Pertev, 141a 351 Allh demi kendi sreti yani sfatlar zere yaratt. Hadis Buharde, alaallhu deme al retihi eklinde gemektedir. bk. Buhar, stizan,1. 352 Bu kelime Pertevde yok.
344 343

66

ve semi ve baar ve kelm fatlaryla muttaf olduu hir ve hveyddr. Ve lt354- fiyyede ret-i a, Muammed Muaf355 allllhu aleyhi vesellemden ibretdir. aat-i eadiyyet ve vidiyyeti taauundan356 tr ki andan d ile tabr olunur. Nitekim bn-i Abbs rayallhu anhmdan man-i d sul olunduda Efendimize telv ve iret vechiyle d Mekkede bir cebeldir ki ar- Ramn zerindedir357 didi. Bu vech zre demi al ve evf- Muammediyye zre al eyledi, dimek olur. Dai dire-i vcd- avseyn ve vcb- imkn ile mula ve madd olman uhr ve bun itibr ile358 avs-i vcbdan avs-i imkna tenezzl iden ibn-i deme gerekdir ki bu lem-i imkna ne in geldiin teekkr ve mebde ve medn tefekkr idp seyr hdu ilmel-yan ve aynelyan ve aal-yan ile a- dire-i vcd359 taauuyla360 evveli ayn- ir ve iri ayn- evvel olup
361

irdet ve ireti emrince ll- vcd- kevnye idre-i naar-

ted idp 263 fevsnca ll- vcd- imkn, ems-i vucd- vcibde tedrcle mav u mnta363 olara add-i istivya iridikde ll- vcd- imkn bil-klliyye nr- ems-i vcd- vcibe mbeddel olduu istiv-y ems ve imill-i llden istidll ile masstdan malta intil idp bir mrid-i ib-li dmen-i kermet-i itimline teebb ile slik ar-i itidl

Bu sfat, Pertev, 141a; H.Mahmud3, 16b nshalarnda gemektedir. lt: l. Pertev, 141a; H.Mahmud3, 16b 355 Muaf kelimesi yalnz Pertev,141ada var. 356 Taauundan: tainden. Pertev, 141a. taauundan: H.Mahmud3, 16b de sondaki nun sakt olmu. 357 Ar- Rahmn zerindedir: ar- Rahmn an zerindedir. Pertev, 141b 358 tibr ile: itibriyle. H.Mahmud3, 16b 359 Vcd kelimesi bu nshada yok. Pertev, 141b; H.Mahmud3, 16b 360 Taauuyla: taiyle. Pertev, 141b 361 el-Furkan, 25/45. Rabbinin glgeyi nasl uzattn grmedin mi? Eer dileseydi, onu elbet hareketsiz klard 362 el-Furkan, 25/45 -46. Sonra biz gnei ona delil kldk. Sonra onu (uzayan glgeyi) yava yava kendimize ektik (ksalttk). 363 Mnta kelimesinde bu nshada ad harfi yerine ad harfi kullanlm
354

353

67

H.Mahmud3,16b

ola

ki

inyet-i

ba-i

amedniyye364

ve

inet-i

mye-i

Muammediyye ile mute-y terbiye-i pr-i hib-tedbr zere ll-i ems-i aat olan vcdt- mevhme tedrcle nr- ems-i aate mbeddel olara mirc- manev-i rnyi taau ile esfel-i tabatden bl-y sem-i albe itil ve marem-i rz- 563
H.Mahmud1,3b

olup add-i istivya irie ki aat zre ibn-i dem ola. Nam li-riih:

366

srrna marem ve

Pertev, 141b

nki dem-zdesin bil dem-i man nedir demsi ala srr- allemel-esm nedir

Mahar- esm-i sndr lem ser-te-ser sm-i aam mahar olan dil dn nedir
H.Mahmud1, 4a H.Mahmud3, 17a

Gel urc eyle sivdan ala mirc- dili be avseyne irp bil srr- ev edn nedir

albi tahr it sivdan bil-i ilhm ola Bilesin aal-yande remz-i m-evh nedir

Tene-leb vd-i firatde gezersin s-be-s are-i tende telum eyleyen dery nedir

Mridi ayana d, ek d-lemden367 eli Bildire ummn- dilde drr-i b-hem-t nedir

yle mest itsn al cm- a cn kim

364 365

amedniyye: amediyye. Pertev, 141b; H.Mahmud3, 17a en-Necm, 53/9. O kadar ki (birletirilmi) iki yay aras kadar, hatta daha da yakn oldu. 366 el-Bakara, 2/31. Allah, deme btn isimleri retti 367 lemden: lemde. Pertev, 142a

68

Nimet-i ubya hi almasun dny nedir (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn) Yd iki adan murd arabde mrdifi olan cibeyndir ki
Pertev, 142
a

cibeynden itirk arince mniayn mansna intil ile ft- mtebileden cell ve ceml ola. Zr cell ve ceml mute-y n ve msted-y uhr ve bun ile birbirine mtebil olup birbirlerini alebe-i akmlarn mni ve mute-y rlarn istikmlarn dfidir. Zr ftdan cell, ar u aba mteall olan ftdr. Ve ceml r ve lufa mteall olan ftdr. Ve beyne-hmda olan a- istiv l-celli vel-ikrm mahar- tmm olan aat-i

H.Mahmud1,5a

Muammediyyedir ki ber-vech-i ekmeliyyet-i t- a ft- cell ve cemline mahar ve esm-i ilhiyyeni kllsine madardr. 863 aber-i muciz-eerince r- menf- if mahar
H.Mahmud1, 4b

cell ve ceml olan fey-i Muammed-i f olmala aret-i dem fey-i aat-i Muammediyyeye mahariyyet ile 963 mutesnca mahar- cell ve ceml oldu ki yedeynden murd fat- cell ve cemldir. Ve abdan murd cell ve cemli beynidir. Zr gece cell ve gndz cemlden kinye olca, ab vati gece ile gndz beyninde olmu olur. Nitekim mahar- cell-i rf olan eyn deme secdeden imtin eyledikde370
371

ibyla mutab olduu aret-i dem

aleyhis-selm cell ve cemli cmi olduunu372 mbeyyindir. Ve esmn kllsini mercii fat- cell ve ceml olduu cihetden aret-i dem vsa-i fey-i aat-i Muammediyye ile esmn kllsini mteallim oldu. Yan esmn kllsine mahar- tm oldu. Ol ecilden
Sd, 38/72. Onu tamamlayp, iine ruhumdan frdm zaman Ademin hamurunu krk sabah elimde yourdum. Rmuz el-Ehadis , 88de Allah Ademin hamurunu krk gn krk gecede yourdu.Ald ikiye kesti sa tarafa iyiler sol tarafa habisler ayrld. Sonra tekrar yourdu. Onun iindir ki ktlerden iyiler iyilerden ktler kabilir. eklinde gemektedir. 370 Eyledikde: eylediinde. Pertev, 142b 371 Sd, 38/75. iki elimle yarattma secde etmekten seni meneden nedir? Bbrlendin mi, yoksa ycelerden misin? ... 372 Olduunu: olduu. Pertev, 142b
369
368

69

Pertev, 143a

esmn kllsini bilmek mstelzim-i ilfet oldu. Zr ay- kevniyyeden her bir aat mmidd mrebbsi olan esm-i ilhiyyeden373 bir ismi yd dai ziydesini tat u terbiyesindedir ki

H.Mahmud3, 17b

an mahardr. Pes aret-i dem esmn kllsine mahar olmasa va-i fey-i aat-i Muammediyye ile fey-i adesden istifa ve esm-i ilhiyyeni tatnda olan her bir aate ifaya dir olamayup

H.Mahmud1, 5b

rtbe-i ilfetden s olurdu. Zr alfe olan mstalefn fhde raiyyeti menzilesinde olanlara bi-eyyi-l rn ifa ve imdda mutcdr. Ol ecilden melike deme secdeye374 iat ve inyd ile memr oldular ki
375

bu cemiyyet-i esmya naaran

mertebe-i ilhiyyeye mahariyyetinden ibretdir.

376

mertebe-i Ramniyyeye mahariyyetinden kinyet olduu gibi ki

cism-i kllden ibret olan ar- mstev-y Ramn yan maall-i tecell-i ism-i377 Ramn olduu gibi alb-i mmin dai mstavyullh yan maall378-i tecell-i ismillh olur. Zr mertebe-i Ramniyye mertib-i klliyt cmidir. Mertebe-i ilhiyye ise mertib-i379 klliyt380 ve cziyyt cmidir. Bu cemiyyete itibren aret-i urnda 183 vrid oldu. Bunda sul vrid olur ki alb-i dem mahar- aat-i Muammediyye olduu
Pertev, 142b

cihetden arullh olup ve klliyt ve cziyyt bil-vsa mfi olma iti ider. lbuki ar u krs vesir eflk ve lem-i anr ve emlki vcdu demi vcdundan muaddemdir. Pes anlara ifa ne vechile taavvur olunur cevb virilr ki

lhiyyeden: ilhden. Pertev, 143a Secdeye: secde. Pertev, 143a 375 Mminin kalbi Allahn ardr. 376 Th, 20/5. Rahman ar istiva etmitir. 377 sm kelimesi Pertev, 143a; H.Mahmud3, 17b nshalarnda gemektedir. 378 Bu kelime Pertevde yok. 379 Mertib: mertebe. Pertev, 143a 380 Klliyt: klliyt. Pertev, 143a 381 el-sr, 17/110. De ki: ster Allah deyin, ister Rahman deyin. Hangisini deseniz olur. nk en gzel isimler O!na hastr.
374

373

70

 283 kelm- aat

H.Mahmud3,18a

encm itibrt383- mteaddide ile aat-i Muammediyyeni tarfi idii erbb- aat indinde mttefiun aleyhdir. Pes aat-i Muammediyye384 cevheriyyeti itibriyle nefs-i vhide ve nrniyyeti itibriyle ve maall-i nu- ulm- ilhiyye ve mdrik-i esrr- nmtenhiyye olduu itibriyle al- evvel tesmiye olunup anlar maall-i tafline nefs-i klliyye ve al- kl tesmiye olundu. Ve nefs-i klliyye ve al- kl pertevinden dai vsa-i abat- klliyye ile cism-i kllden ibret olan ar vcda gelp mahariyyeti itibriyle anda nefs-i niyye ve al- n mevcd oldu. Bu slb zere alettertb eflk385- tisa ve nfs ve ul- aere vcda geldikden ora

H.Mahmud1,6a

lda alen386 fal tabr olunan al- ir ki al- felek-i amerdir. Ve vhib-uver tabr olunan nefs-i ire ki nefs-i felek-i amerdir. Anlar pertevinden mfredt- besyi-i anr vcda geldi. Ter-i kevkib ve teer387-i anrdan n imtizc- edd ile terkbi mizc- istidd ulnden vcd- mevlid-i eleyi mute medin ve nebt ve ayvn ile insn vcdu derece-i imkna iridi. Pes al- evvelden ret-i neviyyede uhr eyliyen a- evvel aret-i dem ne nefs-i klliyyeden ret-i neviyyede uhr eyleyen a- evvel avv olup ikisini izdivcndan rriyyt vcda geldi. Pes demde al u nefs cziyyetin mevcd olmala imtizc ve ittidndan alb-i

Pertev, 143

tevelld idp aat-i Muammediyyeye388 mahariyyet-i istidd ulnden ifa-i aat-i Muammediyye ile esm-i ilhiyyeni kllsine mahar olup nib-i aat-i Muammediyye oldu. Ve demi vcdundan muaddem eflk ve emlk ve eyya if

Aclun, , 263de gemektedir. kalemle ilgili ksm iin merfu denilirken, aklla ilgili ksm iinse ittifakla mevzudur denilmektedir. 383 Pertev, 143bde kelimenin sonundaki te harfi sakt olmu. 384 Muammediyye: Muammediyyeye. Pertev, 143b; H.Mahmud3, 18a 385 Pertev, 144ada kelimenin sonundaki af harfi sakt olmu. 386 Alen: al. Pertev, 144a 387 Teer: ter. Pertev, 144a 388 Muammediyyeye: Muammediyye. Pertev, 144a

382

71

mertib-i klliyye vsasyla yine aat-i Muammediyyeden olduu hirdir. Ve demi vcdundan sora il intihid-devern aat-i Muammediyyeni ifas her zamnda viden bade vhid bir insn- kmil vsasyla olduu indel-muan mttefiun-aleyhdir. Yan t- Brni her anda fat- cell389 ve cemli yznden tecellsi yne-i aat-i Muammediyyeye aks idp andan av- aam tabr olunan insn- kmili yne-i albine mnakis olup mute-y cell ve ceml zere ol kmili albi mtearrik olmala bir mute-y mahariyyet-i arda dai an areket-i albine muvf cnb l olup sir eflk dai areket-i vaiyye-i abiyyesi zere anlar cnbne bi olmala teekklt- flkiyyeden her ekle mnsip mizc- mil-i ab l olup va-i terkb-i anr ile mertib-i nfs mevld-i eleye irir. Ve murdullh her ne ise mehir mevld-i eleden vcda gelir. Bunda dai bir itir vki olursa ki390 kelm- ehl-i aati kelm- ehli ikmetle er eylemek mutea-y aat midir? lbuki ukemn kelmndan a- naar mtekellimni kelmna dai erbb- aat ba mesele aatinde391 mualefet ider. Cevb virlr ki mtekellimni kelm delil-i aliyye ve naliyyeye teebb ve eerden meire naar ve istidll ile tevd-i rda tevd-i ead-i lafyi ilmel-yan ile ibt in l u ldir ki yeti ayid-i ehl-i snneti ayid-i ehl-i bidat ve alletden temyz ve mufaadr. Eeri ehl-i aat dai ehl-i snnetden olmala ayidleri ehl-i kelm ayidine muvfdr. Lkin ehl-i aati tevd-i tda tevd-i
Pertev, 144a

ferdn-i asi392 dell ve brhn ile olmayup aal-yande l ynnden kef yn ile olduundan her yerde l le muvf olmamala ba tarflerinde mulif-i393 laf gibi grnr. Ve

389 390

Cell: celli. Pertev, 144b Bu bala Pertevde yok. 391 aatinde: aatde. Pertev, 144b 392 aisi: aatisi. Pertev, 145a 393 Mulif: mulefet. Pertev, 145a

72

mtekellimne adem-i itibrlar l u l ile ba cidllerinden394

Pertev, 145a

trdr ki l ile le yol bulma muldir. Ol ecilden mm Far- rz rametullh395 l u l ve ba u cidl ile resde-i mertebe-i l olma badl-itiml olduunu mir bu a-i ltfeleriyle itir eyler. Nazm ald ki ilm-i ikmet cerbeze ile belheti beyninde mutavassa396 olan heyete uvvet-i alyye-i aliyyeden397 ibret olmala er-i erfe mulif olmayan avilleri red olunma iti eylemez. uen Cenb- Brni 993 ,893 mefhmlar vesyi ile tedbrt- ilhiyyeyi mir olmala tafl-i mekr bu icmli tatnda mnderic olup kitba mulif olmu400 olur. Vel-l bu vech-i vechde dai bir tenbh-i nebh401 vardr ki, slik-i meslik renc an ve zehr u mehlik-i knc fen olan abd- b-nev beynel-avf ver-rec Cenb- Kfyyil-mhimmta iltic ile tal-i fey-i mevrs-peder in bir rehber-i kmil ve mkemmil ve muteber delletiyle mam- nefsden seyr u sefer ve mehir-i ayrdan izle-i taau iderek mam- albde uf- mbeyyine gzer idp andan sefer-i nye nehat u hareket ve uf alya azmet ve andan sefer-i lie edd-i n- himmet ve resde-i mam- be avseyne bel-i miknet eyleye ki, be avseyn beynelesm tebl itibriyle mam- urb- esmden402 ibretdir ki

H.Mahmud1, 6b

Cidllerinden: cidlden. Pertev, 145a Rametullh: ruimeh. Pertev, 145a 396 mutavassa: mutavass. Pertev, 145a 397 Aliyyeden: ilmiyye. Pertev, 145a 398 es-Secde, 32/5. Allah, gkten yere kadar her ii dzenleyip ynetir 399 Fel-mdebirat: ayetin dosuru byle olduu halde metinde vel-mdebbirat eklinde gemektedir. enNzit, 79/5. dzenleyenlere andolsun. 400 Olmu: olmam. Pertev, 145b 401 nebh kelimesi mevcut nshada yoktur. bkz. Pertev, 145b 402 Esmden: esmndan. Pertev, 145b
395

394

73

dire-i vcd tesmiye olunur. Ve beynel-esm tebl itibr403 ibd ve ide ve nzl ve urc ve filiyyet ve abiliyyet misilldr ki be-i temyz ve ineyniyyet ile ittid- adan ibretdir ki ittil tabr olunur. Bundan al mam olmaz. Meer mam- ev-edn ola ki, eadiyyet-i ayn- cem-i tden ibretdir. Bu mamda404 rsmu kllsini fen-y ma ve ams- kll sebebiyle temeyyz ve ineyniyyet itibr mrtefi olur. Kem le tel:
405

ve le tel: 604 Ve slt- fiyyede tedn muarrebni mircndan kinyetdir. Ve bu mirc anlar indinde abdi lem-i ulvye seyrinden ibretdir ki bu mirc dai al asebil-istidd y r ile yd cism-i mktesib ile olur. Ba evliyullhda407 olduu gibi. Yd nefs-i beden ile olur; aret-i far- kint aleyh efalu-alvt Efendimize olduu gibi. Ve tedell muarrebni ns mavdan ifat ve ava nzluna l olunur. Ve kelik a tedn indinde abda nzlne dai l olunur. Ve bu mamda408 dai seyr billhi anillh ile sefer-i rbia misfir ve mery-y keret-i mehirde hir olan ceml-i srr- vadete nr olup cem-i cem-i esm ile iz409 rtbe-i uv ola ki mertebe-i tekml ve ird bu mam- al ve esndan ibretdir. Bu mam hibi olan merd-i gh bil-isti alfetullh olup al aa davete memr olur. Bu beyti mutaarca eri budur ki mbtedye naat- f ve mutavassa410 bi-i ev-i kf ve mntehye tabrt ve irt mcib411 ev- vf olur.
itibr: itibryla Mamda: mam. Pertev, 145b 405 et-Tekvr, 81/23. Andolsun ki onu (Cebrili) apak ufukta grmtr. 406 en-Necm, 53/5 -9. nk onu gl kuvvetli ve stn yaratll biri (Cebril) retti. Sonra en yksek ufukta iken asl ekliyle doruldu. Sonra (Muhammede) yaklat. O kadar ki (birletirilmi) iki yay aras kadar, hatta daha da yakn oldu. 407 evliyullhda: evliyullha Pertev, 146a 408 Mamda: mamdan. Pertev, 146a 409 Hiz: ciz, Pertev, 146a 410 mutavassa: mutavass, Pertev, 146b 411 Mcib: mcbe, Pertev, 146b
404 403

74

H.Mahmud1, 7a

t- ilme Muaf esmya demdir emn kisinden hir olmudur ulm- enbiy

Pertev, 146

(Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

Pertev, 146b

Pes t ol mhiyyetden ibretdir ki im bi-nefsih ola. Ve t ve aat ve hviyyet ve mhiyyet elf- mteribetl-man, mtteidetn li-m-adadr. Ve ism fat tn malidir.412 Ve mttefeun-aleyhdir ki, beerde bir istidd al olunmad ki t- a knhn ve aatini idrk eyleye. Belki erbb- aati

H.Mahmud1, 7

H.Mahmud1, 8a

ekeri an zerinedir ki evvel; eflullh idrk oluna, andan sora biasebil-istidd ft ve t idrk oluna. Andan sora ayret-enderayretdir ki, bu dediimiz slikni aridir. Ve tai budur ki, knh-i t idrk olunmad gibi efl ve esm ve ft dai knh ile idrk olunmaz. Amm efrd- mmkint ay ve mhiyyt ve evt ve hviyyt knhyle idrkinde itilf olunmu. Balar mteassir ve balar mteairdir dimi ve fiyye indinde mttefeun-aleyhdir ki Allh Teln ft- admesi vardr ki aat zere anla mevfdur. lbuki, kitb ve snnetde vriddir. Pes Allh Telya ly olan vech zre ol fta mn getrmek vcibdir. lbuki her ife belki efrd- nsdan her biri mebla- ilm mnteh-y istiddna gre ft- brde tekellm eyledi. Pes eire hib oldu ki Allh Teln fat- mevcde-i admesi vardr ki t zerine ziddir. Yan ilm ile limdir ve udret ile dirdir ve irdet ile mrddir. Ve413 sir ft dai bu ys zredir. Ve dirler ki, ft t ayn deil, ayr dai deildir. Ve ft t zerine zid olma itibr ft414 taavvur olunmaszn

412 413

Malidir: malimidir. Pertev, 146b Ve balac mevcut nshada yoktur.bkz. Pertev, 147a 414 fat kelimesi nshada yoktur.bkz. Pertev, 147a

75

ihinde t mlaa olduundan415 trdr. Yosa aatde ft t zerine bir emr-i zid olup t anla mrekkeb olma taavvuruyla deil, ve kem ve Mutezile hib oldu ki, ft t ayndr. Yan tyla limdir ve tyla dirdir ve tyla mrddir ki, ft aatde mttehide ve mefhm ve itibar ile mteyiredir.416 Ve bu ft- ilhiyyeye akm- t deyu tarf iderler. Amm fiyye hib olmu ki, ftullh Teln417 bi-asebilPertev, 147b

vcd ayndr. Ve bi-asebil-al bi-man418 deildir ki, tda man-i maleden ibretdir. Pes, fiyyeni mehebi Allh Telya ibt- esm ve ftda ehl-i snnetden olan mtekellimni mehebine muvfdr. ll bu adar vardr ki, fiyyeni kelmlar ev u vicdn ve kef yn ile olmadan n eda u aldr. Ve isim; vaz ile yd talb ile msemmn almeti olan eye dirler. Ve ba mey indinde isim, melf ve mektb olan ey deildir. Belki isimden murd ayn- msemmdr. fat- vcdiyye itibriyle alm gibi... Ve fat-

Pertev, 147a

ademiyye itibriyle udds gibi... Ve balar isim, msemmn ayn ve ayr deil dimiler; fat, t ayn ve ayr olmad gibi... Ve t bir fat- muayyene ile taayynne isim dirler. Meel t ahr ile tecellsine ve taayynne ahhr dinlr. Ve t ramet ile tecellsine ve taayynne ramn dinlr ki, msemmn ayn ve ayr olmayan bu esmya naarandr. Ve esm-i melfa419 ve mektbeye esmulesm dirler. eyul-ekber (uddise srruhl-envr) aretleri buyurmu ki, esmullh, esm-i t, esm-i ft ve esm-i efle mnasm olur. Ne adar cmlesi esm-i t ise dai meel esmda t uhru itibriyle esm-i t tesmiye olunur. Ve ft uhru itibriyle esmi ft tesmiye olunur. Ve efli uhru itibriyle esm-i efl tesmiye

415 416

Olduundan: olunduundan. Pertev, 147a Pertev , 147ada mteyiredir kelimesinden sonra deyup kelimesi gelmitir. 417 ftullh Teln:Allh Teln ft. Pertev, 147a 418 Bi-man: ayn. melfa 419 melfa: melf. Pertev, 147b

76

olunur. Ve esmnn ekeri iki itibr yd itibr cem ider. Ve yine kitb- ezelde esrr- nut ve ft ve esm beyninde olan far h idp buyurmu ki; esm anca a zerine dellet in mevdur. Ve evf mevfda mevcd olan manden ibretdir ki; aa fat tesmiye olunur. Meel lim ol t ismidir ki, fat- ilim anla im ola ki bu fat lime vafdr. limi ana dellet ider. sim deildir; Ali, Amed, lid gibi ki, isim ile fat beyninde far budur. Br teln ismi dai kelikdir. Eer mcerred t zerine dellet ider ise Allh ve H isimleri bir eyden mta olmamalar indel-muan a
H.Mahmud1,9a

olduu itibr ile ol ecilden ism-i aam denilmidir. Zr tda olan manden bir man ile yd akm- tdan olan bir km ile muayyed deildir. Anca bu isimleri delleti ayn- t zerinedir. sm-i dirin ilfnca zr ism-i dir tda olan manden420 bir man zerine dellet ider ki, aa udret tesmiye olunur. Yd ft nefy ideni mehebinde akm- tdan bir km zerine dellet ider. Amm nutu esm ve fat beyninde far oldur ki; nut bir elfzdr ki, ment421 olan t ile imdir. Lkin bir man zerine dellet eylemez ve esm dai deillerdir. Zr esm, msemmn bir ismidir ki, anla bilinir. Ve nut bir elfdr ki, ifet ayiyyetinden t zerine dellet ider. Evvel ve ir ve Ezel ve Ebed ve dem ve Be gibi... Zr tdan evveliyyeti nefy eylemek vcib ve l-bddr. Pes t- Br ezeliyyet422 ile int eylediimiz vaitde aynmz vcdundan lbddr. Ve dem dai bizim udmz mubilesindedir. Zr t-

Pertev, 148

Br bir vcd- muladr ki, evveli ve iri yodur. aat zre Hudur. Ezel ile nat dai kelikdir. Yan amzda olan zamn eclindendir. Ve imtidd- tevehhmmz
423

420 421

Bu kelime mevcut nshada yok . bkz. Pertev, 148a ment: nut. Pertev, 148b 422 Ezeliyyet: evveliyyet. Pertev, 148b 423 Allah vard ve Onunla beraber baka hibir ey yoktu. Aclun, , 130. Ekleme olan kem kne eln ksm dnda merfudur demektedir.

77

mertebesinde fdn- aynmz sebebiyledir. Ve ir ve Be dai kelik elfz- nutdandr. Pes imdi bu male isimlere indelmuan nut tesmiye olunur., esm ve evf dinilmez. Ve kil bu natda bir mana tevehhm ider ki, natdan mhiyyete rci bir emir ola. Zr eer mhiyyet ol emri i itmese bu nat ciz olmazd. Ol ecilden indel-muan nat, fatdan ekmeldir. Zr fat, mevfu mhiyyetini i eylemez. Nat ise, mhiyyetden beyn ider. Ve bu nut isimden dai erfadr; esm farnda tarr olunduu zere. Ve laf- esm mula esmya ve nuta ve fta mildir. Lkin esm evveldir; zr ayn in madur. Mhiyyetinden424 bir eye ve mhiyet ile
Pertev, 149a

im olan manden bir manya dellet eylemez425. Ve nat isimden oradr. Zra bir vech ile mhiyyet zerine dellet ider. Ve fat, natdan oradr. Zr ft, Br Tely ibt edenlerin indinde tda bir man zerine dellet ider. Ve ft nefy edenlerin indinde tda bir km zerine dellet ider. nteh. Pes imdi, t- ilme Muaf esmya demdir emn beyti, beyt-i sb tefsr ve tetemmesi gibidir. Yan aat-i Muammediyyeden ibret olan a- istivdan deme esmy talm etdiini bu beyit mfessirdir. Zr va olmada alem mebesinde olan aat-i Muammediyye ile evt- ilim t-i ayn- cemde mnderic olan malmt- biteyi nefs-i klliyyeden ibret olan lev-i mafa irc

H.Mahmud1,9b

ve mertebe-i nefs-i klliyede nefs-i mcerrede deme ay- r- esmy ifa eyledi dimek oldur426 ki;

Pertev, 149a H.Mahmud1,8b

724 Fev-y aat-itivs bu mezyy428 m eyler. Bu tadrce t ilmi emni yan

429

424 425

Mhiyyetinden: Mhiyyetden. Pertev, 149a Eylemez: itmez. Pertev, 149a 426 Oldur: olur. Pertev, 149a 427 phesiz dnya ve onun zdd olan ahiret senin cmertliin ve ihsanndadr. Levh-i Mahfuzun ve Kalemin yazd ilim de senin ilimlerindendir. Kaside-i Brde, 154. beyit.

78

mutesnca genc-i esrr- afiyyeni emn ve temi oldur. lm-i esmya dem mahariyyet vechiyle emn olduu gibi. Yan azne-i cevhir esrr- ilhiyyeni mhr menzilesinde emni yan zinidir ki430, ol mhr feth olmada kenz-i mafden bir ey irc olunmaz. Ol ecilden temn-nebiyyn ve evvel ve erefu malndir. Pes aati Muammediyye tevassu- ilm-i t ile ay- ervh lem-i taayynden431 taayyn-i evvele urlarna vsa-i olduu ve r- if aat-i Muammediyyeden ibret olduu itibryla ebul-erv ve Haret-i dem ebul-beer olman ulm- evveln ve irn anlardan irle enbiy ve evliyya intil etmidir dimek olur ki, 234
H.Mahmud1,10a

334 Mamn- aat-marnu bua gvh- dildir. Yan cem-i enbiy ve mrseln ve evliy-i kmiln ifde-i ulm- ilhiyyeyi ve if-i fy- n-mtenhiyye in aat-i Muammediyyeni nib-i menb ve im-i mamlardr dimek olur. Nitekim beyt-i l an
Pertev, 149b

teyd ider:

t u esm v ft efl ve r cmleten Her zamnda bir velni vechine bunlar iy (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

Mezyy: meryy. Pertev, 149a Ben gizli bir hazineydim, bilinmeyi istedim ve halk yarattm. el-Maksidl-hasane, s. 521. bn-i Teymiye muhakkak ki Resln sz deildir demektedir. 430 Ki Pertevde yok. 431 taayynden:l taayynden. Pertev, 149b 432 Peygamberlerin hepsi, Allah Rasulnn dergahnda bir avu, yahut hikmet ve fazilet yamurlarndan bir yudum su istemektedirler. Kaside-i Brde, 39.beyit 433 Allah Rasulnn dnda kalan dier bilimumpeygamberlerin getirip gsterdikleri mucizeler, sadece Allahn Rasulnn mbarek nurundanonlara ulamtr. Kaside-i Brde, 52.beyit
429

428

79

H.Mahmud1, 10

Bu beyt-i erfleriyle mertib-i tevdi beyn buyururlar434. Tevd tarfinde avl-i kerde vriddir435. Lkin cmlesi mteribetlman mttehidet li-m-adadr. Balar dimi ki; tevd latda bir eyi vhid olduunu bilmek ve km itmekdir. Ve l- aatde t- ilhiyyeyi ifhmda taavvur ve ehn ve evhmda taayyl olunan her eyden tecrd itmekdir. Ve balar dimi ki, tevd taadd436 vehm olunan yd bilinen yd iss olunan eyi vid lmadr. Yd vehm olunan yd bilinen yd iss olunan mteaddidi vadetle bilmekdir. Bu bilmek ise ftda ve tda olur. Ve balar dimi ki, tevd latda bir eyi vid lmadr. Ve ibret-i ulemda Allh Teln vadniyyetini itid etmekdir. Ve fiyye indinde tevd437, Allh Teln vadniyyetini bilmekdir. Ve balar dimi al- tevd ibt- m-lem-yezel ve ist- m-lem-yekndr. Ve balar dimi ki,

H.Mahmud1, 11a

Pertev, 150a

tevd-i adi admden temyz ve uddan ir ve deme ibldir ki, muvaid ayrndan fala kendi nefsini dai mhede itmeye. Zr a tevdi linde nefsini mhede ider ise kendi vcdunu mebbit olur muvaid olmaz. Ve bunlara arb tevidi tarfi odur ki, mefhmlar min-vech birbirlerine arbdir. Vel-l bu beyti tadri tevd-i r ve tevd-i efl ve tevd-i ft ve tevd-i t envr- sadet-r her zamnda bir vel-i kmil ve mkemmili vechinden hveyd ve ikr olur. Yan il intihid-devrn bir zamn olmaz ki bu438 mertib-i tevdi tahau iden bir vel ol zamnda bulunmaya ve bu mertibi taau iden her arda bir vel olma iti itmez. Lkin esmn kllsini ve rtbe-i ilfeti cem itmekle mahar- tevd-i t olan her arda bir olur ki ber-vech-i ekmeliyyet veret-i

Muammediyye ile alfetullh olan ubul-ab ve av- aam

434 435

buyururlar.: buyurur. Pertev, 149b Vriddir: vardr. Pertev, 149b 436 taadd: taaddd. Pertev, 150a 437 Allh Teln vadniyyetini itid etmekdir. Ve fiyye indinde tevd... bu ksm Pertevde yok. 438 Bu: bir. Pertev, 150b

80

dedikleri oldur. Ol ecilden her zamnda bir velni vechine bunlar iy deyu buyurdu. Ve rtbe-i ubiyyetle ilfetden a- naar esmn kllsini cem itmekle mahar- tevd-i t olan kmmel efrd her zamnda o olur, adedin Allh bilir. Zr dire-i uubdan ric olan kmmel efrd ilfetden a- naar rtbe-i taarrb ve yande ubul-abdan aaa olma iti eylemez439. Belki uba msv ve bas yan cihetiyle ubu fevinde olma cizdir dimiler. Ve
Pertev, 150b

mertib-i tevdi evveli tevd-i rdr. Bu tevd-i r dai y tald-i ma iledir yd naar ve istidll iledir. Yan eerden meire istidll ile bu mevta idre-i naar- ted eyledikde uvvet-i hire ibi bir akm nii olduunu al- selme dell ve hd olur. Zr nam- acb ve tertb-i arb zre manm ve mretteb olan bu lem-i kevn fesd elbette ayy ve lim ve Mrd ve dir ve Sem ve Bar ve Mtekellim bir mdebbir la mutcdr ki; ol leme ve lem ona mbih olmaya. Pes bu tadrce lemi ft- mekre ile muttaf bir mdebbir la itiycn bilen kimesneni indinde al- lem bir eyi ibt zerine dellet ider ki, al ol eyden dr ola. Zr vcda vcib olma l-bddr. Eer vcudda vcib olmasa vcdun mmkine inir lzm gelrd. Bu tadrce al bir ey cd olmama lzm gelir. Zr mmkin ne adar mteaddid ise dai nefsinde vcd ile mstail deildir. Ve vcd ile nefsinde mstail olmayan ayrsn cdna dir olamaz. Zr mertebe-i cd mertebe-i vcddan oradr. Pes eer vcd ve cd olmasa bir ey tyla ve ayryla mevcd olmazd. nki mmkin mevcd oldu vcd- vcib dai bit oldu ki, bua dell-i al dirler. Ve vadniyyetine dell-i nal dai ya nal-i naardir: kem le tel;
440

ve kem le

tel; hikyeten an allih aleyhis-selm,

Eylemez: itmez. Pertev, 150b el-Enbiya, 21/22. Eer yerde ve gkte Allahtan baka tanrlar bulunsayd yer ve gk (bunlarn nizam) kesinlikle bozulup gitmiti.
440

439

81


443 441

Yd dell-i nal-i hkmdir:

442

ve

avl-i erfleri gibi... Pes insn indinde al- vcibi ibt zerine

ccet444 im olur ki vcibi vcdunu ve vadniyyetini edille-i a ile ibt itmi olur. Ve bu bilmek vcibi vcdunu yan varln ve ft- keml ile muttaf olduunu ve r- eflini bilmekdir. t- a ve aat-i ft- efli bilmek deildir. Eeri berhn-i aiyye ile tadk olunur. Lkin mahar- tecell-i tevd-i efl olmada taau- tevd-i r olmaz. Zr tevd-i rda
445

mutesnca udd-446 aereden tenzh ile ala ehre-i tal

447

yz gsterir. tebhde aks-endz olur. Nam li-rihih

Pertev, 151b

mfdnca ft- mtereke mirt-

Gir bar-i yane yetiir gezme arada lm aladn noa deil a u arada

Tenzh ile tale der al- mebu

Pertev, 151a

Tebh ile vehmi dolar n irda

H.Mahmud1,11b

Yo mili sem ile bar oldu ft

el-Enam, 6/76 -79. Gece karanl onu kaplaynca bir yldz grd, "Rabbim budur" dedi. Yldz batnca, "batanlar sevmem" dedi. Ay doarken grnce, "Rabbim budur" dedi. O da batnca, "Rabbim bana doru yolu gstermezse elbette yoldan sapan topluluklardan olurum" dedi . Gnei doarken grnce de "Rabbim budur, zira bu daha byk" dedi; O da batnca dedi ki:Ey kavmim! Ben sizin Allaha ortak kotuunuz eylerden uzam" dedi. Ben hanf olarak yzm, gkleri ve yeri yoktan yaratan Allaha evirdim ve ben mriklerden deilim." 442 el-hlas, 112/1. De ki, o Allah birdir 443 Fussilet, 41/ 6. ilhnzn tek bir ilh olduu 444 ccet kelimesi Pertevde yoktur. 445 e-r, 42/11. Onun benzeri hibir ey yoktur 446 Sayfann kesine hudud- aerenin ne olduunu aklayan bir not dlmtr: udud- aere; ciht- sitte ve abl ve bad ve kll ve badan ibretdir. 447 e-r 42/ 11. O iitendir, grendir.

441

82

Tenzh ile tebhii cem eyle burada448

Tenzh ile tebhi arasnda aragl Tevd ise ad bulunur ibu arada

Keyfiyyeti b-keyf olca vaf- cemli Tabre liyat mi449 var dil-i irde

Ruat m verir me-i tarre dilr Evf tamm olmad sz ald arada

Erbb- nfsa dime esrr al Dil mektebine vl olan cn ara da (Mefl/ Mefln/ Mefl/ Mefln)
H.Mahmud1,12a

Vel-l, Menev:
450

temlince naar ve istidll ile rh- aat-i tevdde slik tal ile
Pertev, 152a

tebhi arasnda

451

ablinden olup delil-i aliyye ve

naliyyeye teebb ile tad ider ki, ni-i akm-i mula birdir. Lkin birlii adddan olan bir gibi deildir ki mili ile iki ola, ve tad ider ki mevcddur. Lkin cevhir ve ar ve ecsmdan olan mevcdt gibi deildir ki, ayyiz-i imkna itiyc ola. Ve bu ibret ne mefhmdan kinyet idiin ta452 edemeyip aylinde bir emr-i mechl ve mecl taavvurundan l deildir. Nefsl-emirde bu bilmek bilmek midir ve
Burada: bu arada. Pertev, 152a m soru eki Pertevde yok 450 Ehl-i istidllin aya aatandr, yani takma ayakla yryen topallar gibidirler. Aatan ayak ise ok metanetsizdir. Thirl-Mevlev, erh-i Mesnevi, V, 1048 451 en-Nis, 4/143. Bunlarn arasnda bocalayp durmaktalar 452 Ta: taau. Pertev, 152a
449 448

83

henz aat zre varl ve birliini yan itmeen efl ve ftn nice ta edebilir. Nam li-riih udretile cize virdise cz-i itiyr ek inn- itiyr ayra ey perverdigr

Dest-i udret n zimm- itiyr a ide tidr elden gider almaz bu dilde itiyr

Remz-i ul kll femin nefsik beynn aladm. Kim edeb zre aat rhn itdi ikr

udretin baen alursa irketi lzm gelr

H.Mahmud1,12b

erri isnd eylesen aa olursun k-sr

Vd-i udretde var m udreti dem urmaa Bd- ahr eyler ubr- itidr tr u mr

Mar- dilden ul itse aat emsi453 ger Jle-i hest-i mevhmu olur mu pyidr

erreni var m vcdu emse nisbetle hemn Gel vcd- varl bundan al ala var454 (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn) Ol ecilden ulem-i mudain efendileri ekeri itiyr- cziyye455 tainde ciz olmulardr. Eeri tedi emrinde resil telf idp muallid-i rfa tesell verirler. Amma kendileri mtesell

453 454

emsi: ems. Pertev, 152b Bu manzume eldeki nshada yok. Pertev, 152b; H.Mahmud3, 23a 455 Cziyye: cziyyete. Pertev, 152b

84

deillerdir. Vel-l kii tadini ta yan aatine irimek l l ile ve ktbden a olunan mal ile mutaavver deildir. ll kii bir mrid-i kmil bulup ve an dmen-i irdetine teebb ve teln ve tedbri zre riyt ve mchedt ve tekr-i nevfl ve terk-i melft ile tezkiye-i nefs ve taviyye-i alb l eyleye ki msteidd-i tecell-i tevd-i456efl ola. Ol vaitde tevd-i rda olan tadini ta idp fey-i mrid-i mkemmil ile itiyr- cziyyeni sebeb ve lzmunu yan ider. Ve mezlaa-i cebr-i rfdan ber ve fil457-i mula ve dir-i alel-la fal-i lim-yrd olan aret-i all idiin yan ile vara-i aderden mteberr olup mum-i il-i nect olur ki tevd-i efl
458

mamn- aat-marnunca efl-i ibd lyyeti

itibryla dir-i mula ve meir-i alel-laa isnddan ibretdir. Ol ecilden iki dir beyninde bir madr yd iki udret beyninde bir madr dimek cizdir. ki meir beyninde bir eer dimek ciz deildir. Zr meir-i a dir-i muladr. Abdi kesb istiatini terde dali yodur. Nam li-riih Eyle esbba teebb menzil-i tedbrde Selb-i lt iti etmez reh-i tadrde

Fil-meel her emre tedbr-i let terdir459 Yosa kesbin dali olmaz uvve-i terde

udret-i fal-i muladan uhr eyler umr tir- udret olmaz acziyle tayrde

stiat pertev-i udretdir aks-endz olur

456 457

tevd kelimesi mevcut nshada yok. bkz. Pertev, 152b fil: fl. Pertev, 153a 458 es-Safft, 37/96. Oysa ki sizi ve yapmakta olduklarnz Allah yaratt 459 terdir: terde. Pertev, 153a

85

Dem-be-dem mirt- dilden ret-i tenkrde

H.Mahmud1,13

al u cd ile anca460 fil-i mula odur tiyr- kesbini461 o gr meslek-i tecbrde

all olursa ude-i tevd-i efli tamm Ala tevd-i ft u t bu tarrde

ande tevd-i mkerrerden ade akd idp ala bel itdik al abla-i tabrde (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

Pertev, 153a

Yan tecell-i tevd-i eflde a eyda meiriyyetini462 sliki mehd- baar- bareti olmadan n efl-i ibd efl-i lda fn ve hlik mhedesiyle ftde-i vd-i mehlik olduda mrid-i kmil itiyr- cziyyeni ve efli ibda ifeni sebeb ve lzmunu sliki yani zre rd ve mezlea-i cebr-i madan h-rh- necta ird eyler. Vara-i mezliden urc ve dire-i itiyra vlc ider ise, inyet-i ba-i refid-derect ile463 mstaidd-i tecell-i tevd-i ft olur ki, tevd-i ft ems-i ft- adme-i a dil-i slikde tecell ve ir ve ncm ve ft- die-i al ufl vechiyle ihb ve is etmekden ibretdir. Ol tecell hkmn mutes ft- die sliki em-i hdunda gndze alm kevkib gibi nbd olman ft- adme ile mevf olma semtine hib ve r-gerdn- adel-i mehib olduda mrid-i ekmel-i ef ft- adme ile ft- die beynini temyz ve tefr464 ile girdb- runet-i eniyyetden465

460 461

anca kelimesi Pertevde yok Kesbini: kesbi. Pertev, 153a 462 meiriyyetini: meiriyyeti. Pertev, 153b 463 ile lafz mevcut nshada yok. bkz. Pertev, 153b 464 Tefr kelimesi Pertevde yok

86

irc ve sil-i ubdiyyetde dl-i acz u itiyc eyler. Emr-i mrid-i mkemmil-i rif ile nad-i vrn rf ve rh- alebde resde-i menzil-i usv-y marif olur ise nesm-i inyet-i hidyet-i emm-i sumn- albinde466 mterkim olan seb- hestyi isb ve ry nist iderek mstaidd-i tecell-i tevd467-i t olur ki tevd-i t- bar- eadiyyet-i t cedvil-i esm ve ftdan y- ayn- mmkinta cr ve fey-i mula- muaddes-i Br ve riy- el ve esfil-i kinata sr olmadan ibretdir. Ol tecell kmnde468 dde-i alb-i slik mhedei ehre-i
469

ile hest-i mevhmu mertebe-i nstye il ve

evt- mmkint t- vcibde im ve ifn idp 074 zemzemesiyle eydan bil-klliyye is itibr ve heme-st471 namesiyle mam- fen-y kllde nr olur ki em-i add-i akbn-i slike vech-i aat-i tevd bu menzilde cilve-ger ve bedd ve msvy nbd ve n-bedd eyler. Ol ecilden aat-i tevd bu menzili mdnunda add olmaz. Bu menzilde muvaid ve muvaed ve tevd472 bir olur. Yan muvaid, tevdde ve tevd muvaedde mav u mstarak olur. Nitekim Abdullh Enr aleyh rametil-Br aretlerini lisn- drer-brlarndan bu tevd-i tni remz u tai cr olmudur. Nam: Yan, efrd- ferdeden bir ferd, vid-i mula mertebe-i eadiyyet-i tiyyesinde tevd etmedi. Zr, her kim ki an tevd eyledi, kendi vcdunu chiddir. Nitekim bir nede iki kimesne473 olsa, ve biri

Eniyyetden: inbetden. Pertev, 153b 466 albinde:albde. Pertev, 153b 467 Tevd kelimesi mevcut nshada yok. bkz. Pertev, 153b 468 kmnde: ikmetde. Pertev, 154a 469 El-Kasas, 28/88. Onun zatndan baka her ey yok olacaktr 470 Evin iindeki ev sahibinden bakas deildir. 471 Her ey odur. Vahdet-i vcdu ifade eder. bkz. Sleyman Uluda, Tasavvuf Terimleri Szl, stanbul 1997, s.234 472 tevd kelimesi Pertevde yok 473 Kimesne: kimse. Pertev, 154a

465

87

ol birine

474

dese kendi vcdunu inkr etmi olur.

An sliki kendi vcd mevhmu fn olmadan tevd etdii vaitde kendini vcdunu cid olmu olur. . Zr, vid-i mula natndan nu ile kimesneni tevdi riyetdir ki, vid-i mula an ibl ider. Zr, Ha, viddir, yan birdir dimek bir ism-i natdr. Mertebe-i eadiyyet-i tiyyede ise ism resm vaf u nat olmaz. Pes ol mertebe-i eadiyyet-i t, bat- muvaidi nat u vaf cihetinden olan tevd-i lafsini ibl eyler. Ol ecilden, ile tarf olunmudur. 574 ald ki, vid-i mula tevdi aatde kendi kendini tevd etmesidir. Yan mertebe-i eadiyyetde 674 mutesnca abd-i mabb- muarrebi lisnyla kendy tevd ider ki, bu mertebeni mdnunda an tevd ile vaf iden vaf vaf tevd-i aden mildir. Pes slik-i fn fillh bu menzil-i mava iridikde mrid-i mkemmil-i dn fe-y ayret-fez-y477 mav u fendan drl-mlk-i av u beda reh-nm olup vadet kerete keret vadete icb olmaszn envr- ceml-i vadeti mery-y mehir-i keretde tem itdirp avl-i478 aati ted ve avl-i erat ve efl-i arata tab vechiyle tekml mertib-i uv ve cem-i cem-i esm ile alfetullh olup al aa irda araf- adan memr olur ki, aat zre ilfet-i ird bu menzildedir. Bunu mdnunda olan ilfet mey- teberrk vechiyledir. rda aliyyeti olmaz, zr sliki bana y hev ularn rr, yd ild ile mezli-i adma

Evin iinde senden bakas yok. Ve natu men yenatah li-eadun: ve natu men yebaah li-eadu; Pertev, 154b 476 Her kim (ihls ile bana kulluk eden) bir dostuma dmanlk ederse ben de ona kar harp ilan ederim. Kulum kendisine farz kldm eylerden bence daha sevimli herhangi bir eyle bana yaknlk kazanamaz. Kulum bana (farzlara ilaveten iledii) nfile ibadetlerde durmadan yaklar, nihyet ben onu severim. Kulumu sevince de (deta) ben onu iiten kula, gren gz, tutan eli ve yryen aya olurum. Benden her ne isterse, onu mutlaka veririrm; bana snrsa onu korurum. Buhari, Rikak, 38. 477 ayret-fez-y mav u fen: ayret-fez mav u fen; Pertev, 155a 478 mery-y mehir-i keretde tem etdirip avl-i mevcut metinde yok. Pertev, 155a
475

474

88

drr. Pes mrid-i kmil ve mkemmil ol alfe-i ren-dil olur ki, aati erata tab ve esm-i ilhiyyeni kllsini ta ile dem-i man ola. Ol ecilden

Secde eyle deme t kim aa l olas Eden demden ib adan dai olur cd (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

deyu buyurdu. Secde-i tam tevu ile iat ve inyddan kinyetdir. Yan ikri sebat etdii zere esm-i ilhiyyeni kllsine mahar- tm olan dem-i manya secde eyle. An iat ve inyd ile ser-fr eyle.
H.Mahmud1, 14
b

T ki aa l olasn. Zr, andan inyet ve emrine inyd ve iat eyle. Seyr u slk iderek nefsii mam- emmreden mam- fiyyeye iridirmekle abd-i li olup dil-i cennet-i irfn olur. Kem le tel:
479

. Zr ol mrid-i kmil olan dem-i mandan ib eden kimesne

rif-i billh ve vl- illlh olamaz. Belki vulat neydiin bilemez, kelm- brde vi:
480

lnca mrid-i gh, nib-i Raslllh olduu itibr ile mride

iat ve inyd eden Raslllh allllh aleyh ve selem aretlerine iat ve inyd etmidir. Ve Raslllh allllh aleyh ve sellem aretlerine iat ve inyd eden aret-i Allh- l-celle iat ve inyd etmi olur. Yd mamt ve mertibi a iden ol dem-i manya inyd ile ser-fr eyle, t ki mertib-i klliyyede aa ubdiyyet ile resde-i encmen-i vulat ve dil-i ser-ala-i marifet olasn. Zr aba-i taarruf- mrid-i kmile girmeyen marifet-i nefs ve marifetullhdan b-behre ve ndn ve vd-i firat ve gmnda ayrn
el-Fecr, 89/27 -30. Ey huzura kavumu insan! Sen Ondan honut, O senden honut olarak Rabbine dn. (Sekin) kullarm arasna katl ve cennetime gir! 480 en-Nisa, 4/80. Kim Resule itaat ederse Allaha itaat etmi olur. Yz evirene gelince, seni onlarn bana beki gndermedik.
479

89

ve ser-gerdn alr. Pes ol alfe-i ud ve mlik-i mlk-i man olan kmil ve dnn ret-i hirde far u itiycna naaran nab-i devlet-i maneviyyesinden marm ve mabn olma dimekdir. Ol ecilden;

ret grdler Allh diyeni olmu far andlar Allh fardir kendilerdir aniy (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)
H.Mahmud1,15a

deyu buyurdu. Yan ol dem-i manya ser-frdan ab edenler retde Allh diyeni far olmu grdler, andlar ki Allh far ola ve kendiler aniy ola. Kem lllh tel:
481

Nitekim avm-i Yehd Allh dnini retde far olmu

grdkde ann u gmn eylediler ki, Allh far ola. Zr Allh ikr edenler dostlar olma iti ider. Kendisi an olsa dostlarn far omaz, in ederdi pindriyle aniyyn anil-lemn olan Allh Telya far ve kendilere ny nisbet eylediklerinde 284 ile netce-i avl ve avlleri ta olundu. Nam li-riih: Serr-i devletim revna-fez-y k-i illetdir Emr-i devletim kiver-g-y mlk-i izzetdir

Nola far u fen-y rh- ada k-p olsam ubr- reh-grm cevher-i tc- sadetdir

Ne del retim ftde-i k-i meelletse O del sretim bl-nin-i adr- rifatdir
l-i mran, 3/181. Gerekten Allah fakir biz ise zenginiz, diyenlerin szn andolsun ki Allah iitmitir 482 l-i mran, 3/181. Onlarn (bu) dediklerini, haksz yere peygamberleri ldrmeleri ile birlikte yazacaz ve diyeceiz ki: Tadn o yakc azab!
481

90

Sivdan el ekp bu kerete dil itibr itmez Sery- - vadetde nedm-i bezm-i aretdir

Vcd- erre-i n-ze ibretle nigh itse Temya aceb yne-i ems-i aatdir

al bar- ikmetden cevhirler nir itdi Mery-y kelm rifne drr-i ikmetdir483 (Mefln/ Mefln/ Mefln/ Mefln)

Vel-l ar-i far u fen ve h-rh- Hdda Allh Tely ikr edenin 484 fev-y sadet itivsnca retde mutr olan farn grp an tar edenler yet-i kermede ikri sebat eden Yehd ifesini mesleine gidenlerdir. bet kr u mkft- pindrlar adl-i mntaim-i Cebbr ile ev-i ab- nr olaca ikr ve anat ile br- mea- far u faya mteammil ve py-dr olanlar cevhir-i esrr- azne-i Girdigrdan behre-mend ve ie-drvrdr dimek olur. Ol ecilden;

Kenz-i l-yefny bilmez andedir ill far Bar-i b-pyan bulmaz itmeyen terk-i siv
H.Mahmud1,15b

(Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

deyu buyurdu. Yan 584 m adanca esrr- un- tiyye ve envr- bun- ftiyyeden kinye olan kenz-i maf-i l-yefn ande idiini bilmez, ill far bilir. Yan
Bu manzume mevcut metinde yok. Pertev, 156a-b Kanaat tkenmez bir hazinedir. Aclun, , 102 485 Ben gizli bir hazine idim, bilinmeyi istedim ve halk yarattm. Acluni, , 132; el-Maksidl-hasene, s. 521, bni Teymiyye, kesinlikle Resln sz deildir demektedir.
484 483

91

far- kll ile derece-i nstde fen-fllh menziline erimeyen kenz-i lyefny bilmez. Nam li-riih: aat barine avv olanlar srra mahremdir rer mi dr anlar kim mum-i sil-i yemdir

Nola remz ile cevher-b- esrr olsam ua Baa mift- kenz-i srr- uk msellimdir

Dilim gencne-i esrr- ayb- mula olmudur Nu- heyetim resm-i lsm- kenz-i mbhemdir
H.Mahmud1,16a

Kemle irmee l-bddr elbet obet-i irfn Vel gftr- ilda dolama skkeri semdir

Kelm- ehl-i aa nefa-i rl-uds dirsem Sez kim al- kll Cibrl olur albi de Meryemdir

Aceb mi fey-i Br olsa zebn- me-i nam al fey-i adan bu man baa mlhemdir486 (Mefln/ Mefln/ Mefln/ Mefln) Zr fen-y efl ve ft ve t ile eadiyyet-i tdan ibret olan kenz-i mav-i l-yefnya eriilir ki, mamnuyla far- kll irde olunur. Yan far mstelzem olan vcd-i kevn tamm fni ve mefd olduda mevcd olan anca adr dimek olur ki,
487

mefhm- aat-melzmu bu far u fen-y kll remzini ir ve bevri-i uf- nbvvetden aaa-i br- hidyet-medr olan
486 487

Bu manzume mevcut nshada yok. Pertev, 157a el-Mmin, 40/16. Bugn hkmranlk kimindir? Kahhr olan tek Allahndr.

92

 884itibriyle bu srr- aat-medr ull-ebre ikr eyler. Ol ecilden bar-i b-pyn bulmaz etmeyen terk-i siv ilzmyla rab- kelm eyledi. Yan terk-i msivy keret etmeyen bar-i b-pyn- vadeti bulamaz. Pes dery-y mu-i vadeti bulma ve drr-i yekt-y b-hem-tya nil olma in msivdan oyunup karna alma ar-i ilhm ile ilm-i lednnye men ve ar-i ilhm ve marifet-i dellet-i pr-i ib-i himmete merb olduu ecelden

Rava-i ary bilmez ra yolda olmayan b- ayvn bu ulm grmeyenler and m (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

deyu buyurdu. r anda avl-i kere malmdur. Ez cmle

H.Mahmud1,16b

rivyet-i mehre zere l-arneyn ayn- ayt aleb in ulmete dil olduda aret-i r an muaddime-i ceyinde bulunmala ayn- ayta rast gelip andan rb sebebiyle eln ayttadr. Ve bir ar- ybisede cls eylese derl rava-i ar olur. Ve eln balarna ird in uhr eyledii cesed-i unursidir ki, o itii b- ayt sebebiyle aydar dirler. Ve balar uhr eyleyen r mil-i riyyesini tecessddr dimiler. Ve balar r retinde uhr eyleyen kiini fat- libesiyle kendi runu temeldr yd rul-udsdr dimiler. Ve adreddin onev uddise srruh aretleri dimi ki, r lem-i mildedir. Ve lt- fiyyede r basdan kinyedir ve lys abdan kinyedir dimiler. Ve Seyyid Ali bin Muammed Vef uddise srrhm dimi ki, nefs ol eydir ki, an in idrk ldr. Ve r ol eydir ki, anla idrk olunur. Bundandr ki, urna r tesmiye olunur. Ve Cibrl man-i cemliyyede r- vay-i nebev-i ruslden kinyetdir. Ve Mkl

488

Fakirlik vncmdr. el-Maksidl-hasene, s.480, mevzu olduu sylenmektedir.

93

mertib-i celliyyede r- vay-i nebev-i ruslden kinyetdir. Ve r man-i cemliyyede r- ilhm- velyetdir. Ve lys mertib-i celliyyede r- ilhm- velyetdir. Ve r ve lys her birini grmesi kendi l ve mam asebincedir. Ve r ve lys cemat-i mteferriaya emkin-i mteaddide ve mtebidede heyt- mutelife
H.Mahmud1,17a

zere grnrler. Ve ikisi mean uhr eylemezler. Meer ol kimesneni ruyla keml-i cell ve ceml ibi ola. Aa ikisi mean grnrler. nteh Ve bu beyitde rava-i ardan murd mertebe-i nefs-i

mlhimmedir. Ve rdan murd r- ilhm- velyet olan mrid-i kmildir ki ar-i rh- Hd ve meslek-i far u fenda ol mride yold olmayan rava-i ary bilmez. Yan mam- ilhma irimez. Belki ulmetde ki b- aytdan murd olan ilhmla ilm-i lednni neydiin bilmez. Yan ulmet-i tende yd ulmet-i fen-y kllde mevcd olup rhu ayt- ebediyyeye irimesine bi olan ilhmla ilm-i lednn neydiin bilmez. Ol ecilden bu ulmet-i fenda fey-i ayt- ebediyyeyi mcib olan ilhmla ilm-i lednnyi grmeyenler b- ayvn m andlar. Pes b- aytdan murd ilm-i lednn olduu ecelden Cenb- Br kelm- adminde r anda
489

deyu

buyurdu. Zr ru vm ve mcib-i devm ilm-i lednndir. Ve ilm-i lednn bil-va ilhmla olduu ecelden aret-i r
490

diyp kendiden dr olan efl-i ilhm- Rabbn ile idiin

beyn eyledi. Vel-l sebeb-i ayt- ebediyye olan ilm-i lednn idiin ve rava-i ardan murd mertebe-i ilhm neydiin bileyim dirsen rh- muabbetde hemrh- mrid-i gh ve meclis-i fey feylerinde her gh ol ki, peyvest-i dde-i rava-i cinn nsn- fey-i irfnlaryla ser-sebz ve reyyn ve dil-i pejmrd resde-i ayt- cvidn olsun dimek olur.
489 490

el-Kehf, 18/ 65. ona tarafmzdan bir ilim retmitik. el-Kehf, 18/ 82. Ben bunu kendiliimden yapmadm

94

Bilki seddeyn iki skender ortasndadr Cem ceml-cem ile fetholdu ebvb- Hd (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

Bu beyt-i erfleri cenb- Brni fada skender-i l-arneyn

H.Mahmud1,17
b

anda vki olan :

492 491

avl-i erfini

m-adanca enfs mansndan itibs

vechiyle enfsde olan seddeyn ve skenderi murd buyururlar ki, fada olan seddeynden murd enfsde iki adr ki, skender ol iki a miynndadr didi. Pes imdi yet-i mekreni ibretinden fada istirc olunan men-i hiresi ktb-i tefsrde muarra olduu zere msellemdir. ald ki, irtndan enfsde istinb olunan men-i bnesinden bir nebe gerekdir ki, aret-i Mrni mefhm- kelm- aat-i encm aa aml oluna. Pes yt- mekreni enfse arfnda bu man taavvur olunur ki, larneynden murd enfs-i na ola. Zr mansnca nefs-i nan iki ulu vardr ki, biri anadan oduudur.
491

el-Kehf, 18/ 84 -94. Gerekten biz onu yeryznde iktidar ve kudret sahibi kldk, ona (muhta olduu) her ey iin bir sebep (bir vasta ve yol) verdik. O da bir yol tutup gitti. Nihayet gnein batt yere varnca, onu kara bir balkta batar buldu. Onu yannda (orada) bir kavme rastlad. Bunun zerine biz: Ey Zlkarneyn! Onlara ya azap edecek veya haklarnda iyilik etme yolunu seeceksin, dedik. O, syle dedi: Hakszlk edeni cezalandracaz; sonra o, Rabbine gnderilecek; sonra Allah da ona korkun bir azap uygulayacak. man edip de iyi davranan kimseye gelince, onun iin de en gzel bir karlk vardr. Ve buyruumuzdan, ona kolay olann syleyeceiz. Sonra yine bir yol tuttu. Nihayet gnein doduu yere ulanca, onu yle bir kavim zerine doar buldu ki, onlar iin gnee kar bir rt yapmamtk. te bylece onunla ilgili her eyden haberdardk. Sonra yine bir yol tuttu. Nihayet iki da arasna ulatnda onlarn nnde, hemen hibir sz anlamayan bir kavim buldu. Dediler ki: Ey Zlkarneyn! Bu memlekette Yecc ve Mecc bozgunculuk yapmaktadr. Bizimle onlar arasnda bir sed yapman iin sana bir vergi verelim mi? 492 Fusslet, 41/53. nsanlara ufuklarda ve kendi nefislerinde ayetlerimizi gstereceiz ki, onun (Kurann) gerek olduu onlara iyice belli olsun.

95

Ve biri albden oduudur. Ol ecilden aret-i s altullh al nebiyyin ve aleyh ad-i erfinde:
493

ibreti vrid

olmudur. Ve emsden murd, r- if ola. Ve marib-i emsden ibret olan ayn- amieden murd nefs-i ayvniyye yad nefs-i ayvniyyeyi mil olan beden-i unr ola. Ve emsi ayn- amieden urbu ru bedene taalluundan ibret ola. Ve ayn- amie indinde olan avimden murd uvv-y nefs-i abiyye ve uvv-y nefs-i nebtiye ve uvv-y nefs-i ayvniyye ve uvv-y nefs-i insniye ola. Pes imdi nefs-i abiyye bir uvvetden ibretdir ki, ol uvvet ecz-y cismi f ider. T ki birbirinden mnfek ve mtel olmaya. Ve nefs-i abiyyeni iki idmetkr vardr ki, birine ffet ve birine l dirler. Ve ffet bir uvvetden ibretdir ki, mua yan ulvye mildir. Ve l an aksidir ki, merkeze yan sflye mildir.
H.Mahmud1,18a

Ve nefs-i nebtiyye bir uvvetden ibretdir ki, cismi l ar u uma eker ve byk eyler. Ve nefs-i abiyye nefs-i nebtiyyeni dimidir. Ve nefs-i nebtiyyeni andan ayr sekiz dimi dai vardr ki, uvv-y cibe msike ve hime ve mmeyyize ve muavvire ve dfia ve mvellide ve mnemmiye dirler. Ve nefs-i abiyye ve nebtiyye cem-i uvvlar ile nefs-i ayvniyyeni dimleridir. Ve nefs-i ayvniyye bir uvvetden ibretdir ki, cisim anla areket ider. Ve idrk eyledii eyleri is ile alar ve nefs-i ayvniyyeni ikr olunan dimlerden ayr on iki dimi dai vardr ki, bei avss- amse-i hiredir. Yan sem ve baar ve ev ve emm ve lemsdir. Ve bei dai avss- amse-i bnadr ki, iss-i mterek ve ayl ve vehm ve ikr ve fdr. Ve ikisi uvve-i aabiyye ve uvve-i eheviyedir. Ve ikr olunan avs ve uvvn cmlesi nefs-i insniyyeni dimleridir. Ve bundan ayr nefs-i insniyyeni iki yyeti dai vardr ki, biri al- naar ve biri al- ameldir. Yd ayn- amie indinde mevcd olan avimden murd uvv-y ayvniyye ve insniyyeden uvv-y aere-i hire ve bna

ki defa domayan semlarn melektuna ykselemez. Muhittin Uysal tasavvuf kltrnde yalnz imam Rabbnnin Mektbtnda hadis formuyla geen bu sz Hz. saya ait bir szdr demektedir. bk. Muhittin Uysal, Tasavvuf Kltrnde Hadis, Tasavvuf Kaynaklarndaki Tartmal Rivyetler, Konya 2001, s.261

493

96

ve na ve aabiyye ve eheviyye alel-umm uvvet-i eheviyye-i ferciyye bil-u ve uvvet-i yedeyye ve uvvet-i ademiyye ve al- naar ve al- amel ve al- ma ola. Li-avlih tel:
494

. Zr

uvv-y mekre edevt- ayr u er olmala erde istiml olunurlar ise her biri ibini il-y nra melike-i l ve idd olur. Ve uvv-y mekreden avss- ams-i hire ve lisn ve ferc medr- emr-i teklfi olmala ebvb- cehennem yedi olur. Kem le tel:
495

. Ve eer ayrda istiml olunur ise her

biri ebvb- cennet-i l-mam ve uddm- drs-selm olur. Ve ebvb- cennet sekiz olmas, albi medr- tevd olduundan trdr. Zr irki aatinde vcdu yodur ki an in dzada mstaillen bir bb ola. la-i kelm ayn- amie indinde bulunan avimden murd uvv-y mekre olduu ecildendir ki,
496

ile tayr

olunduda ; 794 894 ile mteayyir lndlar. Zr ayr u erde istimle istiddlar vardr. erde bulunmalar sebeb-i ab ve ayrda bulunmalar mcib-i
H.Mahmud1,18b

sevbdr. Ve mala- emsden murd ru uyd- ulmet-i acb- keret-i unuriyyeden sem-i marifet-i ilhiyyeye ud ve l ile mar- vadetden uluna remz iretdir. Ve mala- ems indinde bulunan avimden murd ft- ilhiyye-i lhtiyyeni mehiri olan uvv-y riyye-i cebertiyye ola. Ve seddeynden murd r- if ile nefs-i ayvniyyeni addiyyeti ola. Ve beynehmda bulunan avimden murd uvv-y al- ma ola. Ol ecilden
499

ile vaf olundular.

Zr al- ma, kelm- med dilemediinden avl-i a alamaa yalamazlar. Ve Yecc ve Meccden murd, uvv-y al ifsd eden

el-Mddessir, 74/30. zerinde on dokuz (muhafz melek ) vardr. el-Hicr, 15/43 -44, Muhakkak cehennem onlarn hepsine vdolunan yerdir. Cehennemin yedi kaps vardr. Onlardan her kap iin birer grup ayrlmtr. 496 el-Kehf, 18/ 86. veya haklarnda iyilik etme yolunu seeceksin 497 el-Kehf, 18/ 87. Hakszlk edeni cezalandracaz 498 el-Kehf, 18/ 88. man edip de iyi davranan kimseye gelince, onun iin de en gzel bir karlk vardr 499 el-Kehf, 18/ 93. hemen hibir sz anlamayan
495

494

97

uvv-y eyniyye ve efkr- fside ola. Ve beynlerinde olan sedd-i skenderden murd uvv-y eyniyye ve efkr- fsideden uvv-y al mufaa in add-i er ola. Bu tadrce yt- kerme irtndan enfsde a olunan man: 005 Yan Allh- l cell buyurur ki, taen biz, nefs-i nadan kinye olan l-arneyni alm-i ten ve emkin-i beden-i arda miknet ve meknet ile mtemekkin ld. Ve aa her eyden maduna irimee bir sebeb yan bir vesle ve bir ar it eyledik. 105 Pes her eyden maduna irimee bir vesle ve ar it eylediimiz sebebiyle bir sebebe yan bir vesleye teebb ile bir are hib oldu ki, yeti beden-i unurden ibret olan marib-i ems-i ra iridi. Ve ems-i ru marib-i emsden ibret olan ayn- amiede urb ider buldu. Zr cesed-i insn ame-i mesnndan al olunmudur. Kem ale tel: 205 Ve ems-i ru yn-i esvedden mrekkeb olan cesed-i unurde urbu uyd- ulmet-i unuriyyeye taalluundan kinyetdir. 305 Yan beden-i unurden ibret olan ayn- amie indinde bir avim buldu ki, ol avim uvv-y ayvniyye ve insniyyeden ibretdir ki, bu mama far- evvel dirler. Ol ecilden marib-i emse bulu malana bulundan muaddem vi oldu. 405 Biz, l-arneyne tayr vechiyle didik ki, ey l-arneyn bu avme ulm teaddleri emrinde ab ile mubele yd mn ve amel-i lileri irinde snile mumele itmek seni ndandr. 505 Yan l-arneyn didi ki, m ulua li-h bulunmama vechiyle ulm teadd edene bundan ora ab iderim, andan ora ol
el-Kehf, 18/ 84. Gerekten biz onu yeryznde iktidar ve kudret sahibi kldk, ona (muhta olduu) her ey iin bir sebep (bir vasta ve yol) verdik. 501 el-Kehf, 18/ 85 -86. O da bir yol tutup gitti. Nihayet gnein batt yere varnca, onu kara bir balkta batar buldu. 502 el-Hicr, 15 / 26. Andolsun biz insan, (pimi) kuru bir amurdan, ekillenmi kara balktan yarattk. 503 el-Kehf, 18/ 86. Onun yannda (orada) bir kavme rastlad. 504 el-Kehf 18/ 86. Bunun zerine biz: Ey Zlkarneyn! Onlara ya azap edecek veya haklarnda iyilik etme yolunu seeceksin, dedik 505 el-Kehf, 18/ 87. O, syle dedi: Hakszlk edeni cezalandracaz; sonra o, Rabbine gnderilecek; sonra Allah da ona korkun bir azap uygulayacak.
500

98

lim olan Rabbisine red olunup Rabbisi aa ab- nkr ile ab eyler. Yan 605 ey li-yarufne ve li-yuvaidn mutesnca ulmet-i cehl irketde507 ve vd-i bud u afletde olan me u mchedt ve riyt ile ab iderim. ulmet-i cehl irketden508 nr- ilm vadete ve vd-i bud u afletden cennet-i urb u vulata irimez ise andan ora Rabbisine red olunduda Rabbisi ab- nrn ve izy-i irmn ve hicrn ile aa ab ider. 905 Yan ol kimse ki, mmin ve muvaid olup r-y sadet-iti-y la muvf amel-i li ileye. Aa cez ve isn dnyda cennet-i irfn ve iretde kever-i rvn olur. lbuki, yande biz aa emrimizden ysr ile tebr ideriz.
H.Mahmud1,19a

015 Yan l-arneyn marib-i emsden ora bir sebebe teebb yan bir are slik oldu ki, yeti mala- emse iridi. Yan mar- ems-i vadet olan mam- ra iridi ki, ol ems-i r yd ems-i vadeti bir avim zerine ul ider buldu ki biz ol avm in emsden ayr setr icb lmad ki, ol avim ft- ilhiyyeni mehiri olan uvv-y riyye-i nrniyyedir ki bu mama mam- cem dirler. Ol ecilden mala- emse bulu maribine bulundan oradr. 115 te l arneyni seyri bunu gibidir. lbuki, an indinde olan eyi ilm aber ynnden biz ia eyledik.
512

Yan l-arneyn mala- emse bulundan ora bir

vesileye dir ve bir meslee sir oldu ki, yeti m-beyn-i seddeyne iridi. Yan r- if ile nefs-i ayvniyyeni addeynine iridi. Andan avmeyn-i mekreynden m-ad bir avim dai buldu ki, sz alamaa yalamazlar
ez-ariyat, 51/56. Ben cinleri ve insanlar ancak bana kulluk etsinler diye yarattm. irketde: irkinde, Pertev, 162a 508 irketden: irkinden, Pertev, 162a 509 el-Kehf, 18/ 88. man edip de iyi davranan kimseye gelince, onun iin de en gzel bir karlk vardr. Ve buyruumuzdan, ona kolay olann syleyeceiz. 510 el-Kehf, 18/ 89 -90. Sonra yine bir yol tuttu. Nihayet gnein doduu yere ulanca, onu yle bir kavim zerine doar buldu ki, onlar iin gnee kar bir rt yapmamtk. 511 el-Kehf, 18/ 91. te bylece onunla ilgili her eyden haberdardk. 512 el-Kehf, 18/ 92 -93. Sonra yine bir yol tuttu. Nihayet iki da arasna ulatnda onlarn nnde, hemen hibir sz anlamayan bir kavim buldu.
507 506

99

ki, ol avim uvv-y al- madr. Zr gftr- umr- med sem-i al- maa girmediinden avl-i a alamaa yalamazlar.
H.Mahmud1, 20a
513

Yan

uvv-y al- madan ibret olan avim lisn- lleriyle l-arneyne didiler ki, uvv-yi eyniyye ve efkr- fsideden ibret olan Yecc ve Mecc bu ar- bedende mfsidlerdir, bizi ifsd iderler. Saa bir cer tayn eylesin. Anlar beyinleriyle bizim beynimizde bir sedd-i mstedm yan bir add-i er-i avm va idesin. Bu mama mam- far- badel-cem ve cemul-cem ve far- n dai dirler ki, mam- hidyet ve irddr. Ol ecilden mam- cemden ora ikr olundu. Pes imdi aret-i Nm ; bil ki seddeyn iki a skender ortasndadr avl-i erfini mans bu mufaal mcmelidir. Yan seddeynden murd iki adr. Ve iki adan murd rniyyet ve beeriyyeti adleridir. Zr birbirini akmn icrya birbirine cib ve mnilerdir. Ve iki a ortasnda olan skenderden murd nefs-i na-i mdebbiredir. Ve rniyyet ile beeriyyet beyninde olan uvv-y al- ma aylt- eyniyye ve efkr- fsideden mufaa in beynlerinde bir sedd-i edd-i mstedm yan bir add- metn-i er-i avm va eyle ki, ser-t-ser alm-i ten ve memlik-i bedene mlik ve ar-i hidyet ve irda slik olasn. Ol ecilden cem u cemul-cem ile fet oldu ebvb- Hd msrayla rab- kelm eyledi. Ve slt- Sfiyyede far ve cemin tarfi; dinilmi ve man-y lfi imet-i veyif-i ubdiyyetden ve avl-i beeriyete ly olan eyden her ne ey ki, abdi kesbi ola far oldur. Ve her

H.Mahmud1, 20b

ey ki, bel-i Ramndan ibd-i men ve ibtid-i lf u isn ola cem oldur. Pes abde bu ikisi dai l-bddr. Zr far olmayan ubdiyyeti olmaz. Ve cemi olmayan marifeti olmaz. Beyit: unun kim cemi yo irfn yodur unun kim far yok ild odur

el-Kehf, 18/ 94. Dediler ki: Ey Zlkarneyn! Bu memlekette Yecc ve Mecc bozgunculuk yapmaktadr. Bizimle onlar arasnda bir sed yapman iin sana bir vergi verelim mi?

513

100

(Mefln/ Mefln/ Feln) Pes abdi avli ibt- ubdiyyet teferruay ibtdr. avli aleb-i cemdir. Teferrua bidyet-i irdetdir, cem ise an nihyetidir. Ve cemul-cem cemden etemm al mam- urdr. Zr cem, eyy ala hddan ibretdir. Ve cemul-cem eyn bil-klliyye istihlk ve fensndan ibretdir dinilmi. Ve balar tarfi aks idp cem a bilal hddan ibretdir ve cemul-cem al ala im hddan ibretdir dimiler. Tarf-i evvel, man vechiyle ensebdir. Ve tarf-i n, istiml vechiyle eherdir. Bu tadrce tarf-i n leff ner-i mretteb ve tarf-i evvel ner-i mevve olmu olur. Zr far- evvelde sliki dde-i keret-ddesi al varln grr, a varln grmez. Ve mam- cemde em-i a-bni anca a varln grr. al varl a varlnda mav u mstehlek olur. Ve badel-cem olan far- nde baar ve bareti al varl a varlyla im olduun grr. Ol ecilden cemul-ceme far- badl-cem tesmiye olundu. Vel-l mertebe-i far- evvelden derece-i liye-i ceme irimee
514

emrince

ar-i ada bir mrid-i kmili vesle itti eyle ki, marib-i ulmet tende urb eden ems-i ru uyd- uvv-y beeriyyet ile muayyed ve macb olduun bilinip cem-i uvv semt-i rya marf lmala tezkiyei nefs ve tafiye-i alb idesin. att ol sebeb ile mala- emse iriesin. Yan ruu uyd- evf- beeriyyetden l ve ulmet-i acb- kereti izh idesin ki, ems-i aat-i vadeti mala olduun gresin. 515 vefnca icbsz evf- ilhiyye ile muttaf olduun bilp mam- ceme iresin. Ve andan ora tekml-i mertib in nefs-i na rniyyet ile beeriyet beyninde mdebbir-i memleket-i ten ve kim-i a-i beden idp uvv-y al tesvlt- eyniyye ve taayylt- nefsniyyeden mufaa in beynlerinde add-i er-i mstami sedd-i sedd-i mstevm

514 515

el-Mide, 5/35. Ona yaklamaya yol arayn Allah Telnn ahlk ile ahlklann ve Allhn sfatlaryla sfatlann.

101

idesin ki, mam- cemul-ceme irimekle bb- hidyet ve ird saa meft ola dimekdir.

ande birler a inkr iden bu Mryi hir olmuken yznde nr- t- kibriy (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

H.Mahmud1, 21

Nr- t- kibriy yznde hir olmas

516

inbsnca

pertev-i nr- t- kibriy va-i esm ve ft ile yne-i tnda r-nm 715 inhsnca r- ft- Hd mahariyyet vechiyle vech-i sadet itivsnda hveyd olmadan ibretdir. Yan Mr mahar- r- fat- a ve mcell-y envr- ceml-i mula olmu iken Mrni madar- hidyet olduunu inkr iden an birliini ande ta ider? lbuki, mertebe-i aat-i tevde anca mahar- tevd-i t olan mrid-i hdni delletiyle iriilir. Pes mrid-i kmili inkr iden aat-i tevde ande yol bulur, dimek olur. Bu beyt-i erfleri murdlar zre ne adar ve ikr olmadysa yine mnen remziyle murdlarn ir eyler. Zr muaddemt- ebyt- slifelerini netcesidir. Yan ikri sebat eden mertib-i tevdi taau ve ilfetle esmn kllsine mahar olduunu m eyler. Zr; t u esm ve ft efl r cmleten/ her zamnda bir velni vechine bunlar iy dedikden ora ande birler a inkr eden bu Mryi, hir olmuken yznde nr- t- kibriy maayla atm-i kelm eyledi. Nam li-riih: dem yz kim yne-i veche cemldir mn- naar it mahar- esm celldir

el-Bakara, 2/31. Allah, deme btn isimleri retti. Allah demi kendi sreti yani sfatlar zere yaratt. Hadis Buharde, alaallhu deme al retihi eklinde gemektedir. bk. Buhar, stizan,1
517

516

102

Her yzde nmyn iken envr- cemli Bir gz ki an grmeye elbette alldir

Diatle eerden grnr fey-i meir Erbb- ula bu dai oa delldir

Dil cevher-i esrr- marifle bezenmi Dkkne-i irfn dimeiz n- alldir

Her mr- dile baa alc eylese icr av dili brke deil menba- Nldir

Dil-tene-i irfn olan ivna al Vd-i aatde sz ayn- sebldir

l ehline ibret mi olur remz-i afden l ile taau olunur man-i ldir (Mefl/ Mefln/ Mefl/ Mefln)

DER NU-I ERF- ARET- MR ER- AL ABD EFEND UDDSE SRRUHM

abs in geldi gelr l in fermn baa Evveli ahr iri isn ider sulan baa (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

Yan bir mddet mtevr-i devt- ilm-i dem ve trk-nin-i ulmet-bd- adem olup lem-i lhtda ayd- taayynden muarr ve

103

ahr-y l-taayynde ge-nin-i gencne-i ulem518 iken istidd- ud-ddmzda bil-uvve olan kemlt file getrmek in lisn- istiddmz suln- ser-perde-i ezel ve tc-dr- Lem-yezel

aretlerine r- l ile istifa itmein meslmze msade-i Rabbn erzn buyurulup irdet-i Rabb-i izzet ile menba-

admimizden nhet ve mene-i mesnedimizden areket iderek lem-i ceberta nzl ve sery- taayyn-i evvele dl idp libs- fire-i rn ile cilve-nma ve ayd- taayyn-i nrn ile serr-i temeyyz ve taaddde revna-efz olup sery- cemiyyetimizden cd ve encmen-i vadetimizden vre ve eyd oldu. Ol lde cemiyyet-i ezeliyyemiz yd u derd-i iftir ile nli ve feryd iderek bezm-i vadeti str ve cm- vulat aleb-kr olduumuzda Cenb- Mud ve Tevvb cn- btbmza bu vechile ib buyurdular ki, bize vulat belde-i mamre-i insniyyeye vulden ora mutaavverdir. Ve ol beldeye sefer nice uubt ve edidden a- naar muabet-i nefs-i mcerrede ile bar abatdan gr itmekle myesserdir. Lkin firfte-i dne-i ecere-i abat olmadan beyet-i mcnebet gerekdir. 915 emrince ol rk dne ile aldanup rmen-i lfumuzdan dr u n- vulatmzdan mehcr alup nefsiize ulm itmeyesz. Vel-l temhd-i ess- uhuddan ora mertebe-i lem-i melekta nzl ve zmre-i nfs- mcerredeye dul idp bir zamn ol fsat-sery- melektde nefs-i mcerrede ile hem-rz ve cennet-i leafetde cen- lk ile pervzda iken nrniyyet-i ecere-i abat libs- telbs ile teceddd ve ret-i ibls ile tecessd idp 025mamnuyla il-y vesvese ve iv iderek bi-ikmetillhil melikil-mennn bde-i urr-i arr ve ahb-y ve-i nefs-i pr-rr ile sekrn ve ahd- admi endate-i derece-i nisyn edp h- n-h

518 519

ulem: am. Pertev, 123a el-Bakara 2/35. u aaca yaklamayn, yoksa zalimlerden olursunuz. 520 Taha, 20/ 120. Sana ebedilik aacn ve yok olmayan bir saltanat gstereyim mi?

104

Pertev, 123b

tenvl-i dne-i abat ile ftde-i vd-i iyn ve ulle-i nrniyyeden cismimiz ryn olup 125 emrince lk- ulv-i eflkdan uyd-i sfl-i ke nzl ve selsil-i abyi ve ill-i ansr ile mabes-i afe-i unuriyye dul eyledik. Rite-i alyk ile cen- lmz bend ve knde-i abatmz py- himmetimize pey-vend olup lem-i blya uddan marm ve a-i kde lde-i irkb- hmm ve umm iken
522

ibret-i pr-beretinden alb-i azne bir iret olup nki

abs in fermn- Sbn geldi. Teyaun eyledim ki zindn-

H.Mahmud1, 23a

abatdan l in dai emr-i Rabbn irip evveli ahr iri isn olur. sn mans a grr gibi ibdet itmekden ibretdir ki mhededen kinyetdir. Erbanem n tamm olur dai on gn geer atm olur menzil mertib cn olur cnn baa (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn) Bu beyt-i erfleri netce-i slklerini beyn ider.
523

mfdnca net-i dem yani mdrike-i lafe-i insniyye

ft- cell ve cemlden kinye olan yedeyn ile r ab an beynelceml vel-cell tamr ve terbiyye olunman bil-uvve olan ft- ceml ve celli file getrmekle mahar- ilm ikmet olup
524

srrna iret mnnda

525

vrid olmudur. Ve il bir eyi bir eye

atdrmayup li lmadan ibret yani tal-i ifetden kinyetdir.

el-Bakara, 2/38. nin oradan (cennetten) hepiniz el-Bakara, 2/38. ...Tarafmdan size bir yol gsterici (peygamber) gelir de kim ona uyarsa, onlar iin herhangi bir korku yoktur, onlar zlmeyeceklerdir. 523 Ademin hamurunu krk sabah elimle yourdum. Rmuz el-Ehdis, , 88de Allah Ademin hamurunu krk gn krk gecede yourdu.Ald ikiye kesti sa tarafa iyiler sol tarafa habisler ayrld. Sonra tekrar yourdu. Onun iindir ki ktlerden iyiler iyilerden ktler kabilir. 524 el-Bakara, 2/269. ...Kime hikmet verilmise, phesiz ona oka hayr verilmi demektir. 525 Kim krk gn ihlasla Allaha kulluk ederse kalbinden diline hiklmet pnarlar damlar. Merfu olduu nakledilmektedir. Aclun, , 224 (?)
522 521

105

Pes ils, r ve efl ve ft ve tda olur. Ol ecilden tl-

fiyyede mertib-i tevd drt olup birine tevd-i r ve birine

tevd-i efl ve birine tevd-i ft ve birine tevd-i t dirler. Ve erban drt alvetden ibretdir ki drt aded on adedi mstelzem olduundan
526

esbnca her alveti on gn olur. Zr drt

adedi, ve iki ve bir adedlerini cmidir ki, mecmu on adede bli olup t- a udd- aereden tenzh ve tadse remz iretdir. Ve udd- aere didiimiz ciht- sitte ve abl bad ba klden ibretdir. Pes alveti biri tekiyye-i nefs indr ki, netcesi tevd-i rdr. Ve ikincisi tehb-i al ile tafiyye-i alb indr ki, netcesi tevd-i efldir. Ve ncs tads-i r indr ki, netcesi tevd-i ftdr. Ve drdncs m-sivdan tenzh-i sr indr ki, netcesi is- ift ile tevd-i tdr. Bu menzile fen fillh ve mam- cem tabr olunur ki, are-i vcd- imkn bar- vadetde mav u mstara olmadan ibretdir. Ol ecilden erbanim n tamm olur buyurdular. Yan mdrike-i lafe-i insniyyemde veda-i Rabbniyye olan ft- ceml ve celle mahariyyet ile ilm bu mertib-i erbeada tamm olur. Ve alveti beincisi ki dai on gn geer buyurdulardr. Bu alvet mavden ava ve cemden fara gelp cem-i cem-i esm ile tekml-i mertib-i uv indr ki, vadet kereti ve keret vadeti mutecib olmaszn mery-y keretde ceml- srra vadeti

mhededen ibretdir. Ol ecilden atm olur menzil mertib cn olur cnn baa deyu buyurdular. Yan beyt-i sbda tenezzl eylediim mertib ve menzile yine urc ve menba- adme vlc idp emr-i a ile davet in yine kerete urc eyledim dimek olur ki, aert- amsi cem itmekden kinyetdir. Nitekim Cenb- a 725 avl-i erfi bua iretdir. Ve anlar

526 527

el-Bakara, 2/196. tam on gn el-raf, 7/142. Msya otuz gece sre belirledik, buna on (gece) daha kattk. Bylece Rabbinin belirledii vakit krk geceye tamamland

106

drt alvetden ibret olan bir erban ile olmalar enbiy-i im aleyhims-selm
H.Mahmud1, 24a

haertn

slkleri

emmreden

olmayup

mumainneden olman tezkiyye-i nefs in alvete cet almaz. Zr anlar mamlardr; bizim gibi al- emmeye madar olmazlar.

be avseyni ev edn yz ellidir bili odu gn maribden ad ulmeti Sbn baa (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

Bu beyt-i erfleri ve tatnda olanlar tafl-i badel-icmldir. Cenb- Brni

H.Mahmud1, 24b
528

avl-i erfini mefhmunu

avid-i muammiyyeden aded esb zre remz buyururlar. b laf avsi muabb ile balarn m-beynine l olunur ki, her avisde iki b vardr. Ol ecilden balar demiler ki; be avseyn, bey avsin mansnadr. Bu tadrce avs-i vidiyyet murd olunur ki, b- eymen vcb ve b- eyser imkndan ibretdir. Pes yz elli olmas be avseynden murd avs- i vcib-i imkndr ki, aded-i esbsi yzdr. Ev edndan murd nn vel-alemde olan nndur ki aded-i esbsi ellidir. Nitekim ba mfessirn dimiler ki, nndan murad ilm-i tden mster olan evt- fey- adesden kinyetdir ki, eadiyyet-i ayn- cemden ibretdir. Pes bu itibr ile be avseyni ev edn yz elli aded olur. Yd her birisi aded-i esbde yz ellidir dimek murd buyururlar ki, be avseynden murd urb-i mciddir ki aded-i esbsi yz elli olur. Ve ev edndan murd mav- uverdir ki aded-i esbsi yz elli olur. an esbdan olur ise olsun mandan ric deildir. Zr be avseynin dnvvi vcdi imkniyyeyi vcibl-vcdu urbuna lden ibretdir. Ev edn ise imkn vcbda efn ile mav- uverden kinyetdir. Yan be

en-Necm, 53 /8-9 Sonra (Muhammede) yaklat. O kadar ki (birletirilmi) iki yay aras kadar, hatta daha da yakn oldu.

528

107

avseyn bir urbdan ibretdir ki anda ineyniyyet itibr mel ola. Ve ev edn bir vulata iretdir ki anda ineyniyyet itibr mrtefi ola. Zr mutesnca ir- ems ceml-i
H.Mahmud1, 25a

adm vcdt- mevhme-i kevniyyeyi rz-i rende ufl iden kevkib gibi malb ve adm eyler. Vel-l ems-i pr-ft ref-i uyd- ulmniyye-i abiyye ile uf- mbnden ul ve ar- acb-i nrniyye-i albiyye ile uf- alya ud idp lem-i b-cihet ve budda hid ve mehd ve hd itibr ayr- madd oldu dimek olur. Ol ecilden odu gn maribden deyu buyurdular. ems-i ru urbu cibl-i ulmt- unuriyyeye taalluundan ve seb- kefet-i abiyyetde ksfundan kinayetdir. Ve ulu ref-i estr- uyd-i eniyyet ile pertev-endz lem-i l ve add-i istivda ll- vcd- mevhmu nr- vadete mla itmee remz iretdir. Ol ecilden ad ulmeti Sbn baa deyu buyurdular.

Geldi a bl firr itdi olad maribe hir oldu gizli srlar virdi a burhn baa (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

nk ems-i rhum uf- aldan ir ve ulmet-i eb-i deycr nefsi ihb ve is idp nr- vadet alm- kereti ref eyledi. 925 muteasnca kul- nr-i aat ayn- baretimden remd-i afleti izle ve revzene-i em-i abnime nr-i udsi avle ile nr-i vcd-i a ne-i dru bir rtbe istl eyledi ki, ulmet-i vcd bla maalli almayup marib-i ademde n-bd ve n-peyd olman
530

aati yz gsterp delil-i aliyye-i tadiyye ve ccet-i blia-i

Kf, 50/22. Andolsun ki sen bundan gaflette idin. imdi gaflet perdeni atk; artk bugn gzn keskindir 530 el-sra, 17/81. ...Hak geldi, batl yok oldu. phesiz batl, yok olmaya mahkumdur.
529

108

taiyye ile esrr- afiyye-i ilhiyye mnkef ve nmyn oldu dimek olur.

Ol dem sml gibi teslm-i cn indi hemn kibiyz dai yetmi bede bir urbn baa (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

H.Mahmud1, 25b

Vat ki, nr-i ilm ikmet ulmet-i cehl-i abat dr ve pertev-i ems-i aat ne-i albi pr-nr itdiyse ilm-i yan ile bildim ve ayn- yan ile grdm ki: Bende maf oldu aybl-ayb esrr hemn Bendedir srr- emnet ana kenz-i mbhem (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn) M-sadnca tat- dilde fermn-ferm-y elm-i vcd ve kiver-g-y avlim-i hd olan r- suln py- tat- beden-i unuriyyede bir alfe-i Sbn yan serr-i srrmda bir veda-i Rabbndir. hibine teslm-i emnet lzme-i rh- diynet olmadan n aret-i sml aleyhis-selm gibi aa teslm-i cn itdim. Derl ikibi yz yetmi bede bana bir urbn indi. kibi yz yetmi beden murd- erfleri aded-i esb zre uyd- aybil-ayb yd bir itibr ile ayd- aybil-uyb ola. Yan ayd- taayyn-i r ve ayd- temeyyz-i al ve ayd- temel-i nefs ve ayd- vcd- iss itibryla uyd- aybil-ayb ola ve uyd- maliyyeye itibr olunmaszn ayd- iss itibryla ayd- aybil-uyb ola ki ikisini dai aded-i esbleri ikibiyzyetmibe olur yd; bidrtyz and adm, altyz dai odum. Ta on bee dek udum bu lete irince beyt-i erflerinin erinde bundan ademce tafl ve tar olunduu gibi bidrtyzden murd on drt mertebedir ki lem-i nst anr- erbaadan ibret olduundan drt mertebe ve lem-i melekt nh felek

109

ile nefs-i klliyyeden kinyet olduundan on mertebe itibryla on drt mertebe olup her birinden urca esm-i sn adedince yz anad aup yan mahar- envr- esm-i sn ve inet-i ft- uly ile bidrtyz anad aup nefs-i klliyeye urc ve andan dellet-i al- kl ile altyz anad dai oup ikibi anad ile lem-i ceberta vlc eyledim. Andan dai envr- esm-i sn ile yz anad aup lem-i
H.Mahmud1, 26a

lhta iridikde ikibiyz aded olup yetmi be aded dai ki aded-i knhden ibretdir. Aa m ile ikibiyzyetmibe aded olur. Yan lem-i lhtda knh-i esrra irip ll-i esm-i ilhiyye olduunu teyaun eyledim dimek olur ki, laf- knh yet ve nihyet mansnadr. an itibr ile olur ise olsun cmlesi bir manya rcidir. Zr lem-i lhta bir itibr ile aybl-uyb ve bir itibr ile ayblayb ve ayb- mula dai dirler. lem-i ceberta ve lem-i melekta ayb- if ve lem-i nsta ehdet-i mulaa didikleri gibi. Yan srr- aybil-uybe mahariyyet itibryla ayd olan nefsim ret-i inyd ve teslmden ibret olan o retinde urbn olup benlik aydndan zd ve l- urb-i adesde ber-murd oldum dimek olur. Ol ecilden;

Aladm eb-i ami bir iretdir bu o Hem beretdir gele Yay ile mihmn baa (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)
H.Mahmud1, 26b

deyu buyurdular. aret-i brhm alavtllhi al nebiyyin ve aleyh asnda Cenb- Brni
531

avl-i erfini

mutesna mahariyyet ile aladm eb-i am bir iretdir bu o buyurdular. Yan urbn olan oun am fatyla vafnn sebeb ve ikmetini aladm dimek olur. Nitekim aret-i ey-i Ekber nevverenallhu bi-srrl-envr Funda fa- isiyyede zum-
531

Es-Safft, 37/107. Biz, (brahime) byk bir kurbanlk vererek onu (smaili) kurtardk.

110

macbni nefy avl-i muani ibt in ret-i taaccbde sebebi tamini remz idp buyurdu:

Tercme: Nebye n fed in aa o oldu urbn Mudil mi aceb avt- anemle nuk- insn

nyetle aa Allh an nn am itdi Nedir miyr bilmem y nedir retde mzn

Nice utdu yerin bilsem fedda add-i tnda a keb-i b-midr nebyyi il-adr-i Ramn

Bilr misin ki anda emr-i Rabbn mrettebdir Vef ile olur erb olur nale usrn (Mefln/ Mefln/ Mefln/ Mefln) Yan bilmezmisin ki fedda emr-i ilh-i mfd ile mfd aleyh beyninde mrettebdir. Yan eref-i cinsiyyetde ve b ftda
H.Mahmud1, 27a

mnsebet gerekdir. erfden ass, assden erf fed olunmaz. Ve feda-y ret-i nefisden ibret olan fedy yerine gtrmek ahd- 111

evvelye vefdr ki rs-y istidd ticretinde rib indr. Ve fedy yerine getrmemek nondr ki zamn kesbinde srn indr. Zr eer av-i ulmniyye ile iticbndan tr ahd- evvelye vef itmezse istiddnda non ve tay-i vat eylediinden tr mrnden ibret olan res-i mln srndr. Ve bu mann srr u aati oldur ki, ulu eniyyeti b iken aa vul mmkn deildir. Pes eniyyeti efns l-bddr. Ve Cenb- a rubbiyyetine irr- ezel ten ve faten ve filen anca adem-i itirk ile tamm olur. Zr sliki t ve aa terettb eyleyen ft ve efli mdm ki fni olmaya ahd- evvelye vef itmemi olur. Pes a Sbneh ve Tel aret-i brhm aleyhis-selma olunu ebini ryda gsterdii an ve olunu tekmllerinden ve ibtillarndan trdr. Vat ki olunu ebine ad ve olu dai inyd- tm ile nefsini teslm eylediyse fen-y malb l olup ahd- evvelye vef bulunduundan yet teslm ve iniydda olan eb-i ami anlara fed eyledi. Pes aret-i ey cihet-i tamini tar buyurup;
H.Mahmud1, 27b

Tercme Cemd-i l ile als oldu cmle al Pes andan ora oldu hem nebt adr evzn

112

Pes andan ora l-isdir am all- rifdir derler amdile tesb aa kefi ve burhn

Ve amm dem-i ayvn pes n ayda ekmidir An al- meb ve fikri hem tald-i mn (Mefln/ Mefln/ Mefln/ Mefln) Pes llet-i vesi-i vch-i imkniyye ve ali-i uyd- kevniyye itibryla besiden ora mrekkebtdan aa areb olan cemd yan medin ve andan ora nebt ve andan ora l-is olan ayvndr. Zr kllsi alln bilp tesb ve tamd itmededirler. Kem lellhu tel
532

ve tesb

marifetden ora olur. Yan her bir eyi bilr ki nay- kevniyyeden mnezzeh ft- keml ile muttaf bir Rabbisi vardr ki, an terbiyye ider. Pes Rabbisine amdile tesb iderler. Amma dem tesmiye olunan insn- n vehm ile meb olan akl- czsi ile macb ve
H.Mahmud1,28a

muayyeddir. Ve ehl-i naar ve istidllden olan insn uvvet-i fikriyyesiyle macb ve muayyeddir. Ve erbb- taldden olan insn bil-i tayr ve zevl olan mn- taldsi ile muayyeddir ki, ref-i uydt ile resde-i lem-i l olan insn- kmil bu tarf tatna dil deildir. Pes llet-i vesi-i uyd itibryla
533

tatnda olan insn- ndan ayvn aa areb olduundan fat- teslm ve inydda mterek olan nefsi o retinde indirp eb-i am ile tavf eyledi. Yan aret-i brhm aleyhis-selm
534

mutesnca lem-i aylde olu retinde grlen eniyyet-i

nefsi uvvet-i vehmiyyesiyle lem-i isde ret-i kebiyyede cilve-nm ve kendlere fed ile ahd- sba vef idp vulat- a celle ve al ile all-i ud oldu. . Pes Mr

532 533

el-sra, 17/44. Her ey Onu hamd ile tespih eder. Ancak, siz onlarn tespihlerini anlamazsnz el-Araf, 7/179. te bunlar hayvanlar gibi, hatta daha da aadadrlar 534 ocuk babasnn srrdr. el-Maksidl-hasane, s. 706. Asl yoktur denilmektedir.

113

aretleri da buyururlar ki, enfsde ol eb-i amde bize dai indi. Yan eniyyet-i vcd- mevhmu teslm ve inyddan ibret olan o retinde fed idp fen-i kll ile fen fillh menziline irdikden ora be billh menzilinde ayt- ebediyye ile vcd- an-i rn erzn buyurulup ol ayt- ebediyye mevtimi eb yan ikmeti ibl ile ebedl-bd baa mevt-i r olmayacana beretdir. Ol ecilden hem beretdir gele Yay ile mihmn baa buyurdular. Nitekim ar-i uverde badel-esb mevti aret-i Yay aleyhis-selm eb
H.Mahmud1, 28b

idecei mtevtir ve mehrdur.

al- lem didilersya Mr bir zamn Dai bundan zge m ev didi urn baa (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

Beyt-i sbda ikr olunduu zre nki ilat- vcd- an met-i istiddma erzn buyuruldu. Zcce-i albim mib- kelime-i riyye ve mikt- adrm mahar- srr- velyet-i mulaa-i seviyye olup srr- Mesye mahariyyetim itibryla benden brz iden srr- aret-i s iken srrma marem olmayan al- lem baa s dimeyp Mr didiler. Zr tem-i velyet-i mulaa bil-ittif aret-i s aleyhis-selmdr. Bu fev-y kinyet-itiv terk tecrd ve ns tefrdlerinde mereb-i sadetlerine muvfaat ve seyr-i slklerinde mbaat tarbiyle adem-i muteremlerinde bulunup r- prftlarna hem-dem ve srr- velyetlerine marem olmadan ibretdir. Ve srrma marem olanlar adem-i aret-i sda idiimi teyaun eylediler. Lkin dai andan zge m ev didi urn baa. Yan seyr-i slkm menzil-i mabbiyyetde adem-i iksr-i tevem aret-i mabb- ud aleyhi efalt-teyya irip veret-i velyet-i a-i Muammediyye ile ub- lem oldum dimee remz iretdir. Zr

114

tebeddl ve teayyrden ber olan ub- ezel ve ebed bil-ittif rh-

H.Mahmud1, 29a

Muammed aleyhi efal-alti-ameddir. Ftt da tar buyurulduu zre ib-i sadet aleyhi ekmel-i alavt-i rabbil-izzet Efendimiz aretlerini terflerinden il intihid-devern ib-i zamn olan ub- lem ve lfe-i abb-i Rmn olan av-i aam aretleri bi-eyyi lin velyet-i a-i Muammediyyeye vri olmaa mutcdr. Cenb- dvend-i ekr esrr-i fyiyyeleriyle srrmz pr-srr ve envr- riyyeleriyle rumuzu pr-nr idp r- himmet-i ftiyyeleriyle alb-i vrnmz mamr eyleye. an bd-i er-i metn-i metn olan zde-i alb-i azn an Mir Muammed Emn ulunu kdrt- uveriyye ve maneviyyeden emn ve inir- adr ile mahar- srr- tmm- mbn eyleye. mn bi urmeti seyyidil-enbiyi vel-mrseln. Ve allallh al seyyidin Muammedin ve lihi ve ahbih ecman. Vel-amd lillhi Rabbil-lemn. a-i ib-i er rer mi kar- dery-y kelm- Mrye avv Ki edf- marifden ala ol drr-i b-hem-t Kerem ld al manndan fey-i yr oldu

H.Mahmud1, 29b

Zebnn eyledi b- ayt feyine mecr (Mefln/ Mefln/ Mefln/ Mefln)

Temmet.

115

4.

IK MER ERHLER NU- MER VE ER- ABDULLH AL

EFEND ARETLER Snemi bnda bitmi bir aacda iki dal Biri elma, biri urm, biri skker, biri bal (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn) Bu beyitde535 sneden murd albdir ki, ikr-i maal irde-i l ablindendir. Zr sne albde mahar- lam- anevberni arfdr.536 Ve albde biten aacdan murd veled-i albdir ki, ilm-i lednnden kinyetdir. Ve iki dal ilm-i lednnden tevelld eyleyen ft- ceml ve cellden ibretdir ki, elma ve rm ve skker ve bal mute-y
T.Aa, 38a

ceml ve cellden mmire olan erat ve arat ve marifet ve aate iretdir. Elma arata ve rma erata ve skker aate ve bal marifete iretdir. Zr rma erat ilmini emeresidir ki, r ten

Halet, 57b

dsdr. Akm- eriyye ilm-i hire men olduu gibi. Ve elma arat ilmini emeresidir ki, rndan m-ads belki r dai eeri nefs-i zkiyye dsdr. Lkin dernunda riy ekirdei mumerdir. Tezkiye-i nefs aml-i liaya mtevaf olduu gibi. Ve bal, marifet ilmini emeresidir. Al- mad dsdr. Eeri an a atlaca bir nesnesi yodur. Lkin henz taayynnden eeri bdir. Tafiye-i alb male-i ikr tilvete mutc olduu gibi. Ve skker aat ilmini emeresidir ki, r- udsdir. at atlacak bir nesnesi olmadndan

H.Mahmud4, 60b

ayr suya il eylese eriyerek mav- vcd edip taayynnden eeri almayp tebdl-i ft eyler. albden nefy-i537 m-sivallh il ile l olduu gibi. Ve veled-i alb ecereye tebh Cenb- Brni

535 536

Mevcut nshada beyitde kelimesi yerine tende yazyor. Siyak ve sibaka uygun olmad iin byle yazdk. sne albde mahar- lam- anevberni arfdr. T.Aa nshasnda yok. 537 Nefy: nefs, T.Aa, 38b

116


538

kelm- muciz-nizmndan man itisdr. Bu man

erbb- aati ecere-i ayyibeden murd- ariyye-i vcbiyye539 ve arbiyye-i imkniyye beyninde mutavass olup mdebbir-i heykel-i

cism-i kll olan insn- kmildir avillerini mnf deildir. Zr ib olmayan insn- kmil olma mutaavver deildir. Ve bunda albden murd olan ne id erbbna malmdur, al alad gibi deildir.

Birini aznda mm var birini gzelce h Birini aznda cm var birini dl ile l540 (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

Birini aznda mm var didii ft- cemldir ki, nr- mm Muammed aleyh alvtullhil-ebed yad nr- mm-i Muaf
T.Aa,38
b

aleyh alvtullhil-evf ol ftdan ber urur. Yan envr- ft- cemliyye vcd- Muammed aleyh-altus-sermedden lemen eylediine iretdir. Ve birini aznda gzelce h var didii fat- celldir ki, envr- h-y hviyyet ol ftdan ber urur. Ki hviyyet-i sriye cem-i mahar- ceml ve cell olan eyn kllsini mu olmadan ibretdir. Birini aznda cm var didii aznda mm olandr ki, cm-i cemle iretdir. Ve birini aznda dl ile l var didii aznda h olandr. Ve l, l-celle iretdir.

Ol iki dal zre biten iki ay ey mslmn Biri yeil biri zl biri ar biri al541 (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

brahim, 14/24 -25. Grmedin mi Allah nasl bir misal getirdi: Gzel bir sz, kk (yerde) sabit, dallar gkte olan gzel bir aaca (benzetti). (O aa), Rabbinin izniyle her zaman yemiini verir... 539 Vcbiyye: ve cenbiyye. T.Aa, 38b 540 Halet nshasnda beyitlerin sralamas farkldr. Bu beyit beinci beyit olarak zikredilmektedir. 541 Bu beyit Halet nshasnda nc sradadr.

538

117

Halet, 58b Mahmud4,61a

Yan efl-i erat ve aratdan ve avl-i aat ve marifetden l olan pertev-i at ve ekr ve eia-i tevd ve efkr ile envr- ft- ceml ve cell mtelevvin olup cemlden yeil ve ar ve cellden zl ve al levni pertev-endz olmadan ibretdir. Yad iki aydan murd Feyy- Mula alb-i insna ifa eyledii iki nrdan ibretdir ki, 245 m-adanca ol nru biriyle insna hidyet ider. Ve
543

mefhmunca diledii ulunu ol

nr- nye irimee hidyet ider. eyul-ekber uddise srruhul-envr aretleri buyururlar: alb-i insnda iki ayn vardr. Birine ayn- baret dirler; ilmel-yanden kinyetdir. Ve ikinciye aynel-yan dirler ki, nr- yane nrdr. Pes ayn- baret ol nr- evvel ile naar ider. Vat ki nr- evvel nr- nye muttal olsa insn melekt- ar u semvt grp srr- adere vf olur. Cenb- a
544

avl-i erfleri nreyn-i mekreyn ittiline iretdir. Ve aret-i Mevln addesenallhu bi-srrihil-al aretleri Menevde buyurur ki:
T.Aa, 39
a

545 Buyurdular dai bir vechile bu many mbndir. Yan efl-i erat ve arat sebebiyle nr- hdye ve avl-i aat ve marifet sebebiyle nr- mehdye iriilir ki, elvn- mekreyi mute olan ft- ceml ve cell mahariyyetine istidd l olur dimekdir.

H.Mahmud4, 61

Ol iki ay didiimiz iki udur ey nigr

el-Hadd, 57/28. (O) nda yryeceiniz bir nur ltfetsin en-Nr, 24/35. ..Allah diledii kiiyi nuruna eritirir 544 en-Nr, 24/35. (bu) nur stne nurdur 545 Hak nuru his nuruna biner, o vakit can Allaha gitmeyi arzular.(Allaha teslim olmak ister.) Svarisi olmayan at yolun kurallarn ne bilsin? Anayolu bulmak iin zerinde bir ah gerekir.
543 542

118

Biri r biri biri umr biri bl546 (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

Bu beyitde nrunu ulara teml itmesi nreyn-i mekreyn

Halet, 59a

sebebiyle marifet-i nefs ve marifet-i a vrid olduundan kinyetdir. Zr u anadyla lem-i nstda ayrn eyledii gibi insn dai bl-i himmeti ile lem-i melekta ve cen- marif-i ilhiye ile lem-i ceberta pervz idp fe-y lhtda ceveln eyler. Pes nr- evvel ile marifet-i melektiyyeden kinye olan r-i ran ve umr-i o-nev murddr. Bugn ki cennet-i irfna dil olsalar u Yarn ki vad olunan r vey lmn neylerler (Mefln/ Mefln/ Mefln/ Mefln) M-adanca esfel-i abatden bl-i himmet ile alp evc-i melekta vl ve cennet-i irfna dil olup cemiyyet-i ebkr man-i marifet-i nefs ile tele ldr, dimek olur. Ve nr- n ile aat-i rniyye-i cebertiyyeden ibret olan -i blend-vz ve kebter-i bl-pervz idip obet-i ins ile hem-rz olma mutaavver dimek olur.

Ol iki uu uuca ideyim ki ben de bend Birine ba birisin gr birin alma birin al547
H.Mahmud4, 62a

(Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

nki o ulara elem irie, anlar ayd idp cnma bend eyleyem. Yan nki ol marifet-i nefs ile marifet-i aa istidd l ola.
548

fevsnca leva-i dernuma bir vechile ayd edeyim

ki, bir drl tezelzl ve rba mal almaya. Birine ba birisin gr

546 547

Bu beyit Halet nshasnda drdnc sradadr. Bu beyit Halet nshasnda ikinci sradadr. 548 lim avdr ve yaz onun (kamamas iin balanan) badr. Kaynan tesbit edemedik.

119

didii nefse ba, a gr ve birin alma, birin al didii nefsi alma, a al dimekdir. Yan
549

m-adanca

nefsini bil Rabbie ir. Nefsini terk eyle, an ada ifn eyle, ala dim ol, dimekdir. Nitekm eyul-ekber aretleri bu man-y mbeyyini 055 buyurmulardr.
alet,58a

Pes malm oldu ki, nefsini bilmek Rabbini bilmei mntic olduu gibi Allh bilmek nefsini bilmemei mute olur. Zr aat zere bilmek irtif- ineyniyyeti mcibdir. Yad nki, ol ft- ceml ve celli

T.Aa, 39

mam- albde cem eylemee istidd l ola. Anlar rz- cn idp sadeyn-i cnma bz-bend eyleyem. Ve birine ba, birisin gr, birin alma birin al didii celle ba, cemli gr; cemli al, celli551 mam- albde terk eyle dimekdir. Yan kemlt- insniyye ft- ceml ve celli mam- albde cem itmekle ldr. Ma-h mam- nefsde mahar- cell olma iti eylemez dimek ister.

Pes bu srr bilmee rif gerekdir ey mer Biri t- Muafdr biri ayy- l-cell (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

Bu beyit, ebyt- slifeyi mfessirdir ki, uan mahar- ceml-i tm olan far-i kint aleyh efalu-alvr Efendimiz aretleridir. Ve ummen l-celli vel-ikrm olan Cenb- ud-vend-i b-vezr celle neh ani-ebh ven-nar aretleridir.
H.Mahmud4,62b T.Aa,40a Halet,59b

Temmet552

549 550

Nefsini bilen Rabbini bilir. el-Maksidl-hasane, s. 657. Merfu veya sabit olarak bilinmemektedir. Nefsini bilen Allah bilir ve Allahn bildii kii nefsini bilmez. 551 Celli: cell. T.Aa, 40a 552 T.Aa nshasnda yok

120

GFTE-

MER

ERU

E-EY-AL

SELLEMEHLLH TEL 553

Guu benden yaa ut szlerim femden ar Bana alu yr ise gl kemden ar rif-i billh gerekdir bilmee drt cevheri n lsam beyn her birisi mmden ar (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

Bunda drt cevherden murd biri cevher-i r- aamdr ki, mahar- aat-i Muammediyyeden ibretdir. Ve ikincisi cevher-i al- klldir554 ve ncs cevher-i nefs-i klliyyedir ve drdncs cevher-i cism-i klldir. n lsam beyn didii cevher-i al- kl ve ceher-i nefs-i klliyye ve cevher-i cism-i klldir. Bu her birisi mmden ar didii mim, Muammed aleyh-alavtullhl-ebede iretdir ki, aat-i Muammediyyeden kinyetdir. Yan cem-i eyn varl ikri sebat iden cevherlerdendir. Ve cevherlerin dai menba ve menei aat-i Muammediyyedir. Zr devt- ilm-i tden malmt lev-i maf- tafle yan nefs-i klliyeye
H.Mahmud4, 63a

armaa aat-i Muammediyye vsa olmudur. Ol ecilden aat-i Muammediyyeye alem-i al l olundu. Zr uda demi taalluuna vsa ve vcd ile adem beyninde rbadr 555 bua dell-i dr. 655 ad-i erfi brhn- kfdir. Ve

553

Gfte-i mer eru e-eyi-al Sellemehllhi Tel: Nu- mer er-i al H.Mahmud4, 63a 554 Klldir: kldr. H.Mahmud3, 53b 555 el-Kalem, 68/1. Nn. Kaleme ve (kalem tutanlarn) yazdklarna andolsun 556 Aclun, , 263. Kalemle ilgili ksm merfu aklla ilgili ksm ittifakla mevzu kabul edilmitir.

121

lallhu tel:

557

yet-i

kermesinde muani ta ve tedleri zere r- ifden murd aat-i Muammediyyedir. Ol ecilden ebul-erv dirler. mevrid-i aat-i Muammediyyeye gre ecere-i vcd olduundan Cenb- Br ifet-i terfiyye ile nefsine ire idp min r didi. Pes bundan malm oldu ki, ikri sebat iden cevhir-i ele
T.Aa, 40b

aat-i Muammediyye aleyh efalis-sermediyyeden lem-i hda ar. Yemide olmayan imkne maz y Reslallh Demide dr olan insne maz y Reslallh

Seni feyiden ayru olsa far cevhir-i ey Nebt u maden ayvna maz y Reslallh

Seni feyile ser-t-ser vcda geldi her lem Yem-i feyi seni pyne maz y Reslallh

Nut- srr- t nki gelmez ayd- tarfe aatce leb-i irfna maz y Reslallh
H.Mahmud3, 53b

Seni t mualldr maz add-i imkna uyd- kevn ile ezmna maz y Reslallh

Taayyn cilvesin eylerse l- mehirden Kemli ar ile nona maz y Reslallh

al bl-i himmetle ne del sa la

Ayette fei eklinde gemesine ramen metinde ve i eklinde gemektedir. El-Hicr, 15/29. Ona ekil verdiim ve ona ruhumdan flediim zaman

557

122

Keml-i rtbe-i na maz y Reslallh558 (Mefln/ Mefln/ Mefln/ Mefln)

ir Seni t erva pederdir y Reslallh hda kmaa imkna derdir y Reslallh

O derden girdi erbb- aat meclis-i vala O bb bulmayanlar der-be-derdir y Reslallh

Devt- ilme t bir alemdir lev-i mafa Vcdu nsa-i srr- aderdir y Reslallh

af-y srr- tden ibretdir seni t O afvetle gller b-kederdir y Reslallh

Yem-i ayret-fezdr srr- t al-i derrki An idrkde kr sederdir y Reslallh

Cebninden iy-baende olan ll-yi erv Deil drr-i adn raende drdr y Reslallh

O drden her kii bir cevher-i afvet-nmdr lk alni dili seng mederdir y Reslallh559 (Mefln/ Mefln/ Mefln/ Mefln)

Drt kitb fehm idenler anda man buldular Ol udn birliine o krler ldlar
558 559

Bu manzume T.Aa nshasnda yok Bu manzume T.Aa nshasnda yok

123

Ol man tasm idp drd560 beyn ldlar bell eydir amm birisi kimden ar561 (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

Yan drt kitb mansn fehm eyleyenler eerden meire istidll lnca ol cevhir-i562 erbaa Cenb- a vadniyyetine dl olmala ud birliin bilp bu bilmek nimetine o krler ldlar. Zr
563

mutesnca ilat-i ins cinden

murd anca Cenb- a bilp aat-i tevd ile birlemekdir. Ve ol man-y mefhmu yan cenb- a vadniyyetine dl olan many drde tasm eylediler, didii yine ikri sebat iden cevhir-i erbaadr. Zr mecm- lem kevn fesd bu drt cevherden mrekkebdir. Ki avlim-i hnerde hezrn564 vcdu cevhir-i mekreye mtevafdr. bell eydir didii cism-i kll ve nefs-i klliye ve al- kll mareci belldr ki, aat-i Muammediyye aleyhi-altu ves-selmdr. ikri sebat eyledii vech zre amma
H.Mahmud3, 54a

birisi kimden ar didiinden murd r- ayrul-beriyye yan aati Muammediyye -aleyhi ezkt-teaytil-ebediyye-565 dir. Kimden ar didii istifhmdr. Yan cevhir-i eleni menba anlar olca

T.Aa, 41

anlarn566

menei

kimdirdeyu

sul

eylemi.

Pes

aat-i

Muammediyye aleyhi efali-alavti-amedniyyeni menei t- Br olduu

567

ad-i erfini mamn- aat-

marnu dell-i kfdir. Ve kimden ar tabri istire ablindendir. arf marf mlaas iti eylemez. Belki bundan bir man l

560 561

Drd: drde, T.Aa, 41a lk iki msra T.Aa nshasnda yok 562 Cevhir: cevher. T.Aa, 41a 563 ez-Zriyt, 51/56, Ben cinleri ve insanlar, ancak bana kulluk etsinler diye yarattm. 564 Hezar: hezrn eklinde nn harfiyle yalmtr. H.Mahmud3, 54a 565 aleyhi ezkt-teaytil-ebediyye: T.Aa nshasnda yok. 41a 566 Anlarn kelimesi T.Aa nshasnda yok. 41a 567 Ben Allahtanm, mminler de bendendir. el-Maksidl-hasane, s. 171. Bazlar merfu olarak bilinmemektedir derken, Deylem Abdullah b. Crad rivayetini merfu kabul etmitir.

124

olur ki, aret-i a celle ve aln vcdundan yan varlndan aat-i Muammediyye aleyhi erefit-taiyye ve anlardan ay- beriyye568 uhra gelir dimek olur ki, bu semt ile aat-i tevde yol bulunur.

Pes gl dery mili alar aar her yaa Bu cevbm iidenler569 alur elbette aa570 ki noa urf sulin itdi sen baa Biri yz biri otuz biri r mmden ar571 (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

Yan alem lafn muamm-gne lazn ki iki noa urf ol drt kitb andan ar, msradr. Bir kimse andan sul eylemi. Ol dai remz ile cevb olma zre ol arfi biri yzdr, yan yz adedini medll572 olan fdr. Ve biri otuzdur, yan otuz adedini medll olan lmdr. Ve biri rdr, yan r adedini medll olan mmdir. Pes f, lm, mm mrekkeb olca alem olduu hirdir.

Sen de kmil ise bar-i aa giregr lne szlerii573 ara yerden soragr Der ki mer bu cevb mansn viregr Alt noa be urf yz evveli otuz, r, drt, elliden ar574 (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

Beriyye: bi-mertebetihi. T.Aa, 41a idenler: iid. T.Aa, 41b 570 aa: baa. T.Aa, 41b. Ancak msrann kesinde aa kelimesi de yazmaktadr. 571 Bu nshada yz, otuz, krk numaralar harfle deil rakamla yazlmtr. 572 T.Aa, 41a. Elimizdeki nshada ise medlle eklinde gemektedir. 573 Szlerii: szlerini eklinde kefle deil nnla yazlmtr. T.Aa, 41b 574 Numaralar yine rakamla yazlmtr. Ayrca T.Aa nshasnda bu msra, alt noa be urf yz evveli lmdan ar eklinde gemektedir. T.Aa, 41b
569

568

125

H.Mahmud3, 54b

Yan remz-i mkili iret ile remz idp der ki, biri yzdr, biri otuz, biri r mmden ar didiimin eri alt noa be urfdur ki, evveli yzdr ki anda iki fr vardr. Alt noan ikisi olur. Ve ikinci arfi otuzdur ki, an raamnda dai bir noa-i fr vardr. ve nc noas oldur. Ve nc arfi, rdr ki anda dai bir noa-i fr vardr. drdnc noas oldur. Ve beinci ve altnc noalar fda olan noalardr ki, mecmu alt noa olur. Ve be arf olmas tamiye yollu madunu gizlemek in tal ablinden drtden l olan dl ve elliden l olan nndur. Bu tadrce msr- ir alt noa be urf yz evveli lmdan ar, dimek olur. Yan evveli

T.Aa, 41b

f adedi olan yz olunca vasat ve irini lmdan ar. Yan lm lafn evveli f olca andan alem laz istirc olunur, dimekdir. Pes nm muaddeme-i azelde olan rumzt sile tevb ve tenbhgne cevbdr. Sen baa alem lafn lazn istifhm vechiyle iki noa urf ol drt kitb andan ar nedir deyu sul eyledi, ben saa alem ve drt kitb mubili alem-i aldan ve cevhir-i erbaadan aber vereyim ki, bu leme gelmeden murd an bilmekdir. Yosa yalz alem lazn bilmede ne falet vardr? Eer gerek kmil ise a derysna dal. Ve kendi al ile cem eyledii l lini terk idp bir mrid-i kmile var ki, ol cevhir-i erbaan ve alem-i aln aatini bildire. T ki, a bilp bu leme ne in geldiii alayasn. lbuki, ilm-i kelm ve ikmetde mdevven olan ktbden cevhir ve ar baiyle aat-i marifetillha reh-yb olma badlitimldir. Zr
575

msdnca kii Rabbisini

bilmek nefsini bilmee tevauf ider. Ve nefsini bilmek mrid-i kmili bulup dmen-i irdetine teebb lddan ora teln ve terbiyesi zre rh- ada slke mutcdr. aat-i l l lden a olunma

575

Nefsini bilen Rabbini bilir. el-Maksidl-hasane, s. 657. Merfu olarak bilinmemektedir.

126

emr-i muldir. hvallhul-muvffa vel-mrid 576 ald ki, ilm-i ikmetde cevhir-i ams al u nefs heyl ve ret ve cisimden ibret olup be addolunduu nm kelmn mnf olmaz. Zr erbb- aat ra al fevinde mertebe-i taayynleri itibriyle olduu bir rtbe olur. Ve heyl577 ve reti vcdu cevher-i ferd olan r u al u nefs gibi mcerred taavvur olunmayup belki heyl ve ret anca cism ile taavvur olunduundan n bir cevher itibriyle cevhiri drt mertebe itibr itmi. Bu itibr ile anlarn itibrlarn bilmemek iti eylemez.578 Bu mutaart maall-i tafli olmadndan bu adar ile iktif olundu. Beyt: n cevhir ser-te-ser aile ol mmden ar Cevher-i er-i al dai ol yemden ar579
H.Mahmud3, 55a T.Aa, 42a

(Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn) Temmet

Bu ksm T.Aa nshasnda yok. ret ve cisimden ibret olup be addolunduu nm kelmn mnf olmaz. Zr erbb- aat ra al fevinde mertebe-i taayynleri itibriyle olduu bir rtbe olur: Bu ksm esas aldmz H.Mahmud3 nshasnda yok. T.Aa, 42a 578 Eylemez: eyler. T.Aa, 42a 579 Bu beyit T.Aa nshasnda yok
577

576

127

5.

NASHNN BR NUTKUNUN ERH NU- NA ARETLER ER- AL EFEND

UDDSE SRREH Ol nedir kim eylese irr an mrik olur Bu aceb kim itse inkr phe yo mld olur (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

Mstefhim-i anhdan murd vcd- mar ve muadder-i mmkindir. An irr eyleyen mrik olur didii oldur ki aatde mmkini mstaillen vcdu yodur. Zr mmkin, vcb ile mmteni beyninde bir mandan ibretdir ki t vcdunu ve ademini mute deil. Eer t vcdunu mute olup mstaillen vcdu olayd

mevcda itiyc almayup tnda vcib olurdu. Bu od malumdur ki mmkin vcib-t deil vcib bil-ayrdr. Vel-l mmkine mstaillen vucd ibt iden mrik olur. Ve bu bir aceb srr- arbdir ki, her kim ol vcd- mefr ve muadder-i mmkin derece-i imknda
Halet, 54b

mevcddur ki muladan mf olan vcd-i mefr ve muadder-i mmkin derece-i imknda mevcddur ki ud ve taayyn ve taayyd cihetiyle ayriyyet kesb eylemidir ki teklf ol ayriyyet itibrna terettb ider. Pes ol ayriyyet itibrn inkr iden mld olup ref-i teklf ol ayriyyet itibryladr ki mra- evvel fara ve mra- n ceme iretdir. Nitekim beyt-i n an teyd ider. Beyt:

Cmde fy fda cmi bulmayan avel nig ada alur l ol bhesiz cebr olur (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

Cmden murd cemdir. Ve fdan murd fardr ki far, ryet-i al- bi-l-aa iretdir. Ve far- evvel abdi akm- alyye ile 128

besndan ibretdir. Ve cem, ryet-i a- bi-l-ala iretdir. Ve far- n ceml-cemden ibretdir ki kereti vadetde ve vadeti keretde ryetden ibretdir. Kereti vadetde hd, ayn- biteyi ilm-i ada hddan ibretdir. ekirdekde eceri ve an ve evr ve ezhr ve emrn hd gibi vcdunu keretde hd fey-i vcd- vadeti vcdat- mefra ve muadderede hddan ibretdir. Emrn her birinde al olan ekirdei eyini hd gibi ki, emrn keret ve taaddd ekirdei keret ve taadddn mute deildir. Vel-l cemi farda ve far cemde bulmayan yan a alda ve al ada mhede eylemeyen bhesiz cebr olur dimekdir. Nitekim Hdy uddise srreh aretleri buyurmular: unu ki cemi yo, irfn yodur unu ki far yo ild odur (Mefln/ Mefln/ Feln) Zr, farda olup, cemi olmayan adan fildir. aldan afleti mcib selb-i irdet olmala cebr-i maa der. Pes, farda olan adan afleti sebebiyle non hirdir. Ve cemde olan t-
Halet, 55a

ada mav u mstehlik olmala keml-i marifet-i adan fil olduu ecelden non hirdir. Zr keml-i marifet-i a esm ve ftyla mutaavverdir. Ve esm ve ft ryla hirdir. Pes mal ve merz ve ayy u meyyit olmasa Cenb- a l ve Rz ve Muy ve Mmeyyit olduu malm olmazd. Ol ecilden yan mam- cemde alup far- nye yan ceml-ceme irimedii ecelden ada alur, ala gelmez. l cebr olur didi. Beyt:

B-baret hep grenler b-baardr gzleyen Ey amldan aan kr olmayan am olur (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

129

Baret albe ma bir uvvet-i bnadan ibretdir. Ayn- sr gibi. Ve dinilmi ki, baret ayn- albden ibretdir. icb mnkeif olduu vaitde bevn- umru mhede ider. Ayn- sr ile evhir-i umru mhede eyledii gibi. Ve bayirl-itibr hirden bna ve bndan hire bir ayiyyet ile ubrdan ibretdir ki, t- adesi her eyde hir gre; mertib-i kevniyyede malt hireyi grd gibi. Ve her eyde bn gre; esm ve ay- ilhiyye ve kevniyye gibi. Pes her eyi hirinde bnna ubr indinde vadeti ayn- keretde
Halet, 55b

ve mcmeli ayn- mufaalda grr. Ve her eyi bnnda hirine ubr indinde aksi zere grr. Yan kereti vadetde ve mufaal mcmelde grr. Mcell ve mtecell-fhi bil-ayn vadeti birle ne adar taayyn vi olursa dai vel-l baretsiz grenler hep bbaardr. Kem lellhu Tel:
580

Zr, baar- baret ile gren ala grr, ala

iidir, kem verede fil-adil-uds:

581

Ve amldan kr

olmayan aan am olur, didii Cenb- Brni

582

avl-i erfini mefhm- muciz-

mersmundan itibsdr. Yan dnyda am olmayan airetde aan olur. Vel-l dnyda baar- bareti nr- ala mnevver olmayup evhir-i umrdan bevnna ve bevnndan evhirine ubr itmeyen iretde dai am olur dimek ister. Beyt:

v ayn u nn u ddan alayan eri naar

elAraf,7/179.Andolsunbiz,cinlerveinsanlardan,kalpleriolupdabunlarlaanlamayan,gzleriolupda bunlarlagrmeyen,kulaklarolupdabunlarlaiitmeyenbiroklarncehennemiinvarettik.tebunlar hayvanlargibi,hattadahadaaadadrlar.tebunlargafillerintakendileridir. 581 Kulumbana(farzlarailaveteniledii)nfileibadetlerdedurmadanyaklar,nihyetbenonuseverim. Kulumusevincede(deta)benonuiitenkula,grengz,tutaneliveyryenayaolurum.Bendenher neisterse,onumutlakaveririrm;banasnrsaonukorurum.Buhari,Rikak,38. 582 elsr,17/72.Kimbudnyadakrlkettiyseahirettedekrdr,yolunudahadaarmtr.

580

130

Pes ne manden bilrsn cmle ey cd olur (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

dan murd ayt ve ayndan murd ilm yd ilmullhda mevcd olan ayn- bitedir. Ve nndan murd lem-i icmldir. Kem lellhu Tel: 385 Pes, nndan murd aret-i icml
Halet, 56a

ve alemden murd aret-i tafldir. Yd nndan murd nrdur ki, mestru kif olan eyi aatinden ibretdir. Ve dai albden kevni ard iden her vrid-i ilhye nr l olunur. Ve nr- vcd- hiri Cenb- a ayn- kint ve uver-i ay- mevcdtda hir ismiyle tecellsinden ibretdir. Ve nr- vcd- bn ayn- biteden ibret olan ay- mmkineni bnndan kinyetdir. Ve nr- Muammed r- aamdan ibretdir. Ve nr- Amed tecell-i vid-i Eaddan yan t ayn- vidinde tna uhrundan ibretdir. Pes, taayynt evveli olduu ecelden, le aleyhis-selm: Pes bu tecell-i evvel al- cem-i esm olduu ecelden aret-i far-i kint aleyhi efal-alavt ebul-erv oldu. Ve nrul-envr dai ol nr- Amedden ibretdir. Zr, tecell-i evvel al- cem-i envrdr. Ve ddan murd retdir. ekil mansna ve nev ft mansna dai istiml olunur. Yan bir eyi reti maat af indinde ol eyden a olunan eydir. Ve dinilmi ki, bir eyi reti ol eydir ki, ol eyi bil-fiil anla l olur. Ve ret-i issiyye bir cevher-i muttal- basdir ki, kendinden ayr maallini vcdu yodur. bill-ibd- eledir. Ve bd-i naarda cisimden mdrikdir.

583

elKalem,68/1.Nn.Kalemeve(kalemtutanlarn)yazdklarnaandolsun

131


584

Ve ret-i neviyye bir cevher-i basdir ki, vcdu ull itdii eyi

vcduyla tamm olur. l- fiyyede ret-i a bar-i vcb ve imkn cmi olan aat-i Muammediyyeden kinyetdir. retl-ilh ve insn- kmilden ibretdir. Ve ret-i Ramn dai andan kinyetdir. Li-avlih aleyhis-selm:
585

Ghce reti ay- esm-i ilhiyye ile tefsr iderler. Zr, aret-

i lhiyye olur. Ve ghce ret ile lemi murd iderler. Pes, insn- a ol insn- kmildir ki, iki ret zerine mal ola. Yan ret-i ay- esm-i ilhiyye ve ret-i lem zerine mal ola. Ve insn- n ayvn faa ret-i lem zre maldur. Vel-l man-i mekreden mermz olan v ayn u nn u ddan eri naar ile yal fehm iden yan ayt ve ilm ayn- nr- vcd ret-i ay- ilhiyyeden mnbai ve mmid iken add-i tnda mmkini olma zere ker-i naar ve ker-i fehm iden eer aat-i l seni naar ve idrki gibi ise pes ne manden bilirsn cmle ey cd olur. Pes
Halet, 56b

mmkini add-i tnda mstaillen vcdu yoiken bir eyi cd yan i-y vcd itmek nice mutaavverdir dimek olur. Belki vcd-i vcib-i a ifa-i fey-i vcd- mulandan cem-i mmkint cd ve ifa fey-i ayt- ezeliyyesinden kint iy ve bd ider. Mlknde vechen minel-vch erki yo vid ve eaddr. Beyt:

hir u mahar uhrun fehm iden alar kelm Yoluu bulan Na rif dn olur (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

Salh, bu ifadeyi Niyz-i Msrnin iki ka arasnda ekti hatt- istiv beyti erhinde melen zikretmitir: aat-i eadiyyet ve vidiyyeti taauundan tr ki andan d ile tabr olunur. Nitekim bn-i Abbs rayallhu anhmdan man-i d sul olunduda Efendimize telv ve iret vechiyle d Mekkede bir cebeldir ki ar- Ramn zerindedir didi 585 Allah demi kendi suretinde yaratt, bir rivyete gre Rahmnn suretinde yaratt. Buhar, stizan, 1

584

132


Halet, 57a

Beyt: Yan hiriyyet-i a mula ret kevn-rsnda(?) l olunur. Ve ghce ll- ret aret-i lhiyyeden ibret olan tafl-i ret-i insniyye-i aat murd olunur ki, aa vcd- if ve hirl-vcd dai tesmiye olunur. Ve uhr ile al ile aa ve bun ile a bil aa iretdir. Bn olsa al olur a, hir olsa a olur al. Yan al uhr ve bun indinde ala bile vcdu yodur, dimek olur. Vel-l tafl olunduu zre hir ve mahar ve uhru fehm iden rif billh kelmn alar, ikri sebat eyledii zre yoluu bulan Na rif dn olur. Yan mmkini adem-i alsi mamn taau ile fn fillh olan rif billh vcd- mevhmu an ile b billh olan dn ve gh olur.

Halet, 57

Temmet.

133

6.

SMAL HAKKI BURSEVNN BR GAZELNN ERH SML A UDDSE SIRRUH ARETLERN

B BR SULE BR CEVB NU- ERFN ALADDN- UAI UDDSE SRRUH ER BUYURMUDUR

atre-i n- cier dery-y r olma neden? b- oyanusdan are ker olma neden? Bir serr-i zer-i zer zre bulurken mikneti ol Sleymn mr- n-ze esr olma neden?

dem-i man d-y kint olmu iken Save-i b-avala mnend-i r olma neden?

Knt kenzin mazeninden bulmuiken bunca ml Sil-i dergh olup her dem far olma neden?

r- ab- demden b u k oldu murd Y menn y melle bemm zr olma neden?

Noa v e kabeteyn ire mubil geldi ba Bir af alt avye get-gr olma neden?

al bilmez ay bi bir sule bir cevb ol elif-bda acebdir noa bir olma nedir?586

smail Hakk Bursevnin erhe konu olan bu gazeli ile devamnda bu gazele cevaben gelen Salhnin nedir redifli gazeli metinlerde her beyit kar karya gelecek ekilde beyit beyit tertib olunmudur. Bursevnin gazeliyle Salhnin gazeli karmasn diye gazeller arka arkaya verildi.

586

134

are-i dil aa irse bar-i r olur hemn Hem o are bar- lemden ker olur hemn

R- uds lem-i lda suln iken ayd- bend-i r- nefsiyle esr olur hemn

dem-i man ile im iken bu kint Nefs-i emmre aa mnend-i r olur hemn

Bunca esrr a iderken kenz-i mafden yine Sil-i dergh olup her dem far olur hemn
Uaki2, 53
b

b u k ilm tevudur abat ire pes Nr u bde lfetiyle bemm 587 zr olur hemn

Yek ee oldu mubil kabeteyn ire vel Bir laf alt kefe get-gr olur hemn

Bi sule noa-i bdr al bir cevb n muin merkezinde noa bir olur hemn (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

are-i n- cier dery-y r olma nedir588 b- oyanusdan are ker olma nedir?

are-i dil aa irse bar-i r olur hemn

Uaki1, 81b

Hem o are bar- lemden ker olur hemn

587 588

Mevcut nshada yok Nedir: neden. Uaki2,53b

135

are-i

n-

cier

sveyd-y

albden

kinyetdir

ki,

Mualt589- fiyyede acerl-beht tesmiye olmu ki, maalli bar-i

ulumtdr. Dern- albde bir nkte-i ibedir. Maall-i ryet olan insn ayn yan merdmek-i em gibi ki mam- mhede oldur. Ve alb zerinde rn yan icb olsa ol acer-i behti vcdu hir olmaz. Ve insnda olan erv ve uv ve avss cemi ol noa mhedesine mterabdr. Eer alb merba ikr tilvet ile muayal olursa ol noa hir olur. Ve hir olduu vaitde aret-i t- adan ayr bir nesne aa mubil olmaz. Ve ol acerden bir nr tecell zevy-y cisme mnteir olmala al vesir avs ve uv mebht olur. Ol ecilden aa acerl-beht tesmiye olundu. Pes Allhu am-n ol abdin ibsn murd eyledii vaitde ol noa ile albi beyninde il olaca bir abe irsl ider. Ve ol noaya mnakis olup erv ve cevri ifat bulur. Pes abd ol abeni versnda mhid olduu lde b alur. Be resminden tr ve tecell dim b alup ebed ol acerden zil olmaz. Ol ecilden dinilmi ki,

Ve dery-y r olma bar-i marifetullhda mav u

mstara ve mstehlik olmadan kinyetdir. Zr r ilm ile tabr olunur. Li-avlih aleyhis-selm:

095 Bu tadrce bar-i marifetullhda mstehlik olan are

bar- mu-i lemden eker olduu maall-i itibh deildir. Zr b- r lem-i mtenh ve bar- marifetullh ayr- mtenhdir. Beyt:

Elimizdeki nshada ve Uaki2 nshasnda harfi skat edilmi. Efr: Elimizdeki nshalarda efir eklinde gemekte. Ancak hadis metninde byledir. Hadisin tam metni yledir: Beyn ene nimn tiyt bi-adehi lebenin fe-eribt att inn li-erar-riyye yeruc f efr mme aeyt fal merebnel-abi l fe-m evvelteh y reslallhi le ilm. Uykuda iken bana bir kadeh st getirdiler. O kadar itim ki, kanklk tesirinin t trnaklarmdan szdn hl duyuyorum. tikten sonra artm mer ibn Hattaba verdim. Sahabiler: y Reslallah, bunu ne ile tevil ettin diye sordular, o da ilim ile cevabn verdi. Buhari,lim, 23, Tabir, 16, 34.
590

589

136

Oldu n bar-i aatde vcdum n-bd ret are iken mande ummn oldum (Filtn/ Filtn/ Filn)

Bir serr-i zer-i zer zre bulurken mikneti ol Sleymn mr- n-ze esr olma nedir

R- uds lem-i lda suln iken ayd- bend-i r- nefs ile esr olur hemn (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn) Serr, tat mansna ve gh olur ki, mlkden ve nimetden dai serr ile tabr iderler. Zer, rnn591 taffi ve teddiyle Farisde altun mansnadr. Bu tadrce zerr-i zer, zer-ender-zer mansna olur ki, keml-i znet ile vafdan kinye olur. Ve miknet, udret ve uvvet mansnadr. Ve Sleymn Sulndan kinyetdir. Ve mr, keml-i rla mevf olman mr ile ar-i nefs murd olunur. Nitekim bu mamn Menev-i erfde vki olmudur: L d pehlev ill ne-gr n aceb ki hem emr hem esr

dem-i man d-y kint olmu iken Save-i b-avala mnend-i r olma neden

dem-i man ile im iken bu kint

Uak1, 82b

Nefs-i emmre aa mnend-i r olur hemn (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn) dem-i mandan murd, ol insn- kmildir ki, aa ub- lem ve ubul-ab ve av- aam dai dirler. ol bir tdan ibretdir ki,

591

Uak2, 54bde zer ile r kelimelerinin arasnda ve balac vardr.

137

Allh Teln mevi-i naar ol bir tdr ki, mekkel-i erz- maneviyye olan srfl aleyhis-selm albi zerinedir. Li-avlih Tel:
592

tafli aret-i Mevln

addesenallhu bi-srrhil-aln yftem azelini erinde mstevf

Uak2, 54b

ikr olunmudur. aret-i Mkl mekkel-i erz- uveriyye olduu gibi. Ol ecilden da-y kint olmu deyu buyurdu. Ve d bir eyi ym ve devmna sebeb olan eye dirler. Zra anlar semvt direkleridir. Li-avlih Tel: 395 Li-avlih aleyhis-selm:
594

Ve ave, sereye bezer bir kk

uu ismidir. Andan nefs-i ar murd olunur. avala u ura mansna mnend-i r sn-i mhmele ile sr-i d arnesiyle doyar gibi dimek olur ki adem-i anatinden kinyetdir. Ve n-i muceme ile mnend-i r arslan gibi dimek olur ki save ile mnsebet-i maneviyyesi yan save kmnde olan nefs-i emmre mulefetde ve adem-i iatde mnend-i r olur. Li-avlih:

595. Beyt:
Yd ave-i b-avaladan d arnesiyle aberde vrid olan
Uak1, 83a

erv- mminn cennetde avl- uyr- sebzde olduunu mir ola. Pes uyr- sebzden murd esm-i ilhiyedir ki, erv evtdr. Zr erv t ile im olduu gibi. t dai r ile imdir ki, birini

Uak2, 55

devm besn mcib olmala d menzilesindedir. Nitekim Mevln addesenallhu bi-srruhil-al aretlerini yftem dn ki st adesi bu mamnda vki olmudur:

ez-Zmer, 39/68. Sonra ona(sra) bir daha flenince, bir de ne gresin, onlar ayaa kalkm bakyorlar. 593 er-Rd, 13/2. grmekte olduunuz gkleri direksiz olarak ykselten 594 Yeryznde Allah denildike kyamet kopmaz. Mslim, man, 234 595 Yusuf, 12/53. (Bununla beraber) nefsimi temize karmyorum. nk nefis ar ekilde ktl emreder

592

138

 Pes l- avimde d-y vcd ayn- bitedir. Zr r- vcd ayn- bite ile mteayyin olur. Ve ayn- bite r- esm-i ilhiyyeyi ihr idp bil-fiil akm- esmy ib eyler. Zr esmn devm besna sebeb mehir-i kevniyyedir. Nitekim ol ade-i erfelerinde olan erimizde mstevf ikr olunmudur. Hseyin Meybed rametullhu muaddime-i dvn- aret-i Ali kerremallhu vechi ve rayallhdan Ftia-i misede dir ki: cesedsiz r olma mmkin deildir. n beden-i unirden cd ola. An in lem-i berzada cesed mili ebed olur ki, aa beden-i mktesebe dirler. 695 : :
597

Yan aber-i

mehrn hirine aml olunmaz. stirt ablinden mvelleddir. Ala-i ebeh irin ulv olmasdr. Yan aat-i esm-i ilhiyye ile
Uak1, 83
b

im ve dimdir. Esm-i ilhiyye mehiriyle im olduu gibi. Bu tadirce min vech birbirini ds olur. Ol ecilden maall-i ud olan avalada olduuna m ve iret olunmudur.

Knt kenzin mazeninden alm iken bunca ml Sil-i dergh olup her dem far olma nedir?

el-Mminun, 23/100. Onlarn gerisinde ise yeniden dirilecekleri gne kadar (sren) bir berzah vardr. 597 Ebu Cafer Ts Tehzb-i Ahkm adl eserinde Yunus b.Tbyndan naklediyor: mam Hseyin (r.a)n huzurunda idim, buyurdu ki; insanlar mminlerin ruhlar hakknda ne diyorlar? Cennet kularnn kursaklarnda yeeriyor, kandiller iinde arn altndadrlar, dedim. Dedi ki, ey Yunus, Allah noksan sfatlardan tenzih ederim, mminin deeri Allah katnda bundan daha yksektir. Allah onlar kabzettii zaman onun ruhunu dnyadaki gibi bir kalbn iine koyar, yerler, ierler, biri onlarn yanna geldiinde onu dnyadaki ekliyle tanr.

596

139

Bunca esrr a iderken kenz-i mafden yine Sil-i dergh olup her dem far olur hemn (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

Knt kenzin mazeninden a olunan mldan murd cevhir-i esrr- marifetullhdr. Kem verade fl-adil-uds:
598

Bunca ml a itmi iken anat

itmeyp her dem dergh- ada sil-i far olmas

599

Uak2, 55

mefhm- muciz-melzmunca marifet-i ilh l-yetenh olup

006 emrince dergh- Allmda her vat hengmda ar- itiyc ve iftir ile sul ve iftir eyler, dimek olur ki, 106 bu manya nr. Nitekim aret-i Mr uddise srruhul-azz dai bu mefhmu ir eyler. Beyt: Benim ilmim atnda mctehidler ciz olmudur Vel ilm-i ilhni deli dvnesiyim ben602 (Mefln/ Mefln/ Mefln/ Mefln)

r- ab- demden b u k oldu murd Y menn y melle bemm zr olma nedir?

b u k ilm tevudur abat ire pes

Uak1, 84a

Nr u bde lfetiyle bemm zr olur hemn (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn) r- abatden murd anr- erbaadr. abyi-i anrn ru menzilesinde olduundan ve adem-i msade-i vezinden tr r-

Ben gizli bir hazineydim, bilinmeyi sevdim, bunun iin halk yarattm. bn-i Teymiye bu hadis iin kesinlikle Resln sz deildir, zayf ya da salam bir senedi yoktur demektedir. bk. el MaksidlHasene, s. 521 599 Yusuf, 12/76. Zira her ilim sahibinin stnde daha iyi bilen birisi vardr. 600 Taha, 20/114. Rabbim benim ilmimi artr, de. 601 Fakirlik vncmdr ve onunla iftihar ederim bn-i merden nakledilmi, senedi zayf tr ve mevzu hadistir. el Maksidl-Hasene, s. 480 602 Niyazi Msr Dvn, g.144

598

140

Uak2, 56a

anr yerine r- ab getrmler. demde r- anrdan mad bi-t b u kdir ki, b ilm-i srr- aytdan ibretdir. Li-avlih Tel:
603

Ve Mualt- fiyyede ml-

uds tesmiye olunur. Ve ml-uds ile ol hd murd olunur ki, dii ifn ve admi ib eyleye. Zr fat- ades necisdir. Ol necisi tahr eyleyen tecellye m-i uds tesmiye olunur. Ve ba kerre m-i udsden ol ulm murd olunur ki, slik nefsini rele-i cehlden ulm- ilhiye ve tedbrt- alyye ile tahrde ol ulma mutc ola. Ve kden murd tevudur ki, ulmu mstelzimdir. 406 liavlih Tel:
605

Zr asen-i tavmden al

olmaz. Vel-l ecere-i kelime-i ayyibeyi ar- tevuve umlde ars u brn- marifetullh ile seyr-b olursa mmir-i emr- sadet olur. Li-avlih Tel:
606

Ve anrdan b ki ikr idp ve demde

mad bi-t bunlardr, didikden sora y menn y melle didii baiyye-i anr olan nr u bd ile menn ve melle mansn murd ider. Yan slik nr- aab ile menn olursa yd nr- aab ve hev-y nefs ile melle olursa bemm zr olur. Luatda bem, bir kimseni bana yad arna el ile urma mansna ve anbr ve sir sazn aln ve youn l ki, aba seslidir. Zr bem dirler. Vel-l slik nr- aab ve hev-y nefs ile melle olursa yan anlar ile hemdem ve lfet olursa rel ve sefl ve pest mest olur. Li-avlih Tel: .706 Pes bundan esfel olmaz. Beyt:
Uak1, 84b

Bel sayile bulas t mam- ekmeli D cihnda olmayas sfilni esfeli

el-Enbiy, 21/30. Her canl eyi sudan yarattk Kim tevazu ederse Allah onu ykseltir. Mslim, Birr, 69da ve m tevaa eadn lillhi ill refeahullhi azze ve celle eklinde gemektedir. 605 et-Tin, 95/4. Biz insan en gzel biimde yarattk. 606 brahim, 14/24-25. Gzel bir sz kk (yerde) sabit, dallar gkte olan gzel bir aaca(benzetti ). (O aa) Rabbinin izniyle her zaman yemiini verir 607 et-Tin, 95/5. Sonra onu aalarn aasna indirdik.
604

603

141

(Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

Noa v e kabeteyn ire mubil geldi ba Bir af alt avye get-gr olma nedir?

Yek ee oldu mubil kabeteyn ire vel Bir laf alt avye get-gr olur hemn (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

Bunda nerd lna telm buyurmular. Tafli bundan adem Gl-i ad-berg nm eerimizde mstevf ikr olunmudur. Nam: Mhiddir bu e-derdeki n-r Yek pinhn ider penc d se r

ridi r re oldular e Grnd kabeteynimde e be

ayrmazd mr keretin tek Olayd kabeteyni birisi yek

ayl-i ll- keret girdi beyne Drd noa-i mevhmu ayne

Cemlile yine sen def-i beyn it Gider ol noai bu ayn ayn it (Mefln/ Mefln/ Feln) Pes e-der ve e-dere tavla didikleridir. Nerd dai dirler. Drt
Uak1, 85a

smdr. Her sm altar neye tasm olunman e-der dirler ki, alt apu dimek olur. Kabe mukaab yan murabba olan eye dirler.

142

Ve nerd oyununda atdlar iki murabba e sa alara kabeteyn dirler ki, san birinde bir noa ve birinde iki ve birinde ve birinde drt ve birinde be ve birinde alt noa olur ki, yek, e mubilinde vi olur. Yan e hir olunca yek bn olur. Ve beyitde e-derden murd ecihtdr. Ve yekden murd eadiyyet-i t- yektdr. Ve dden murd ineyniyyetdir ki, taayyn-i evveldir. Ve seden murd cism-i laf ve kefdir. Ve rdan murd abyi-i erbaa ve anr- erbaadr. Ve penden murd avss- amse-i hire ve bne ve r u pen mertib-i klliye ve aart- amse dai mubdr. Yan ol nerdin kabeteyninde d, se, r, pen, e uhrunda yek nihn olduu gibi, bu mertib-i keretde dai t- yekt srr u pinhn oldu dimek olur. ridi r re oldular e yan abyi-i erbaa anr- erbaa ile imtizcndan ibretdir ki, mntic-i mevlid-i ele ile mertebe-i insniyyeye iridim. Kabeteynimde e be hir oldu. Kabeteynimden murd ble-i ten ve kabe-i albdir ki, albl-mmin beytullhdr. Ve e be uhru ibtid ciht- sitte ile avss- amsedir. Yan bu e-cihtda mevcd olan masst- kereti avss- ams ile idrk eylediimde albimi ibi olan t- yekty yitirdim. ayrmazd mr keretin tek Olayd kabeteyni birisi yek (Mefln/ Mefln/ Feln)
Uak1, 85b

Yan keret alel virmez idi kabeteynimi biri yek olayd. Yan kabe-i albimde mehdum noa-i yek olayd
608

Uak1, 85a

m-adanca her cihetde b-cemiyyet-i ceml-i srr- vadeti mery-y keretde mhede ile hduma alel virmez idi dimek olur. Lkin ll- ayl-i keret beyne yani arala taalll itmekle perde-i mevhmu ayna drp emimizi avel eyledi. Ver-i perdeden ll-i uverden hir olan cnb uverden an ile zr-i perdede nihn olan muarrik-i

608

el-Bakara, 2/115. Nereye dnerseniz Allahn yz ite oradadr.

143

aatde fil oldu. Cemlile yine sen def-i beyn it, yan vulat sebebiyle firati def eyle ve noa-i mevhmu ile ayn olan ayn def-i noa ile yine ayn it. ve
611 610 609

srrna marem

vefnca r- mstam zre bit-adem

aatinde rsi-dem eyle dimek olur. Bu taflt bir laf

alt kefe get-gr olur hemn mefhm- irt-melzmuna mubdr ki, ekerin istimli bu mefhmdadr. Lkin bir af alt aviyye getgr olma nedir avl-i erflerinden murdlar aat-i insniyye ve mertib-i nefsniyyeyi beyndr. Li-avlih Tel:
612

vel-l bir afden murd r- uds-i insn ve

alt avden murd nefsi alt mertebeden uhruna iretdir ki, biri emmredir. Li-avlih Tel:
613

ikinci

rtbesi levvmedir. Li-avlih Tel: 416 nc rtbesi mlhimedir. Li-avlih Tel:

615

drdnc rtbesi mumainne, beinci rtbesi riyye altnc

rtbesi mariyyedir. Li-avlih Tel: .616 Bu dai bir vechile muaddem olan tafli tatna dil olur. Zr netcesi mefhm- erfleri aa rcu msteddr. Bu tekellf af lafna itir def indr. Yan r- uds-i af-i insn alt mertebede nfs- aviyye ile grmesi ve lib olmas anca tevf ve inyet ve hidyet ve inet-i Cenb- Rabbl-zzet ile olur. Ol vaitde noa-i yek hir olup e be baret-i albden nihn olur.
Kaf, 50/22. Andolsun ki sen bundan gaflette idin. imdi gaflet perdeni atk; artk bugn gzn keskindir. 610 Hud, 11/56. Yer-yznde bulunan hibir canl yoktur ki 611 Saffat, 37/96. Oysa Allah sizi de, yaptnz eyleri de yaratmtr. 612 en-Nisa, 4/ 28. Allah sizden (ykmllkleri) hafifletmek istiyor. nk insan zayf yaratlmtr. 613 Yusuf, 12/53. Ben nefsimi temize karmam, nk nefis ar derecede ktl emreder. 614 el-Kyame, 75/2. Kusurlarndan dolay kendini knayan nefse yemin ederim. 615 e-ems, 91/8-10. Nefse ve ona bir takm kabiliyetler verip de iyilik ve ktlklerini ilham edene yemin ederim ki nefsini ktlklerden arndran kurtulua ermi, onu ktlklere gmen de ziyan etmitir. 616 el-Fecr, 89/27-30. (Allah yle der:) Ey huzur iinde olan nefis! Sen Ondan raz, O da senden raz olarak Rabbine dn! (yi) kullarmn arasna gir. Cennetime gir.
609

144

Uak1, 86a

al bilmez ay bi bir sule bir cevb ol elif-bda acebdir noa bir olma nedir?

Bi sule noa-i bdr al bir cevb n muin merkezinde noa bir olur hemn (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn) aret-i Emrl-Mminn esedullhil-libi Aliyyibni Eb lib rayallhu anhdan: ktb-i mnzelede her ne mevcd ise urnda mevcddur. Ve urnda mevcd olan Ftiada mevcddur. Ve Ftiada mevcd olan besmelede mevcddur. Ve besmelede mevcd olan bda mevcuddur. Ve bda mevcd olan tat- bda olan noada mevcddur. Ve tat- bda olan noa benem deyu buyurmular. Ve eyul-Ekber addesenallhu bi-srrhil-enver

aretleri Kitb tesmiye buyurdular kitbnda buyurmular ki, erbb marifet ve ab- aat b ile vcddan mertebe-i niyyede vki olan evvel-i mevcdta iret buyururlar. Evvel ise mertebe-i aat-i Muammediyyedir ki semavt, ar ve beyne-hm anla imlerdir. Ol ecilden Cenb- a cem-i sver-i urniyyeyi bismillh ile iftit buyurmudur. att Beretn Sresi bi-l besmele iken bile
Uak1, 86b

iftit buyurmudur. Taflini murd iden aa mrcaat ider. Emrlmminn rayallhu anh aretlerini ol noa benem buyurdular mahar- aat-i Muammed ve madar- i-i esm-i ilhiye olduuna iretdir. Li-avlih aleyhis-selm:

617

ve man-y ida avl-i ehl-i ilm itilf

zeredir. Balar dimiler ki, in mans mansini bilmekdir. Ve ba dimi ki, mans Cenb- a ol esm ile tesmiyesini itid itmekdir. Ve bu i sma mnasm olmu ki, biri taallu ve biri
Allahn 99 ismi vardr, onlarn manalarn anlayp inanarak ezberleyip okuyan cennete girer. Tirmizi, Daavt, 83
617

145

Uak1, 87b

taallu ve biri taaudur. ol kimesne bu asm- eleni biriyle i eyleye, cennete dil olur. Yan taalluan i iden cennetlamle dail olur. Ve taalluan i iden cennetl-mra dil olur. Ve taauan i iden cennetl-imtinna dil olur. Teflini murd iden

Mualat- fiyyeye mrcaata mutcdr. Vel-l aat-i

Muammediyye ve esm-i ilhiyyeni taallu ve taallu ve taau vechiyle mahar olan t- erf cem-i mevcdt ayn cem idp imm- mbn ve kitb- mbn olur. Zr esm-i ilhiyyeden ric bir aati vcdu olmaz. Ol ecilden Cenb- a ,816
619

buyurmudur. Ol noa-i dire-i

vcdun mahar yan im-i mam ve nib-i menb olan t- erf bir kelm- cmi ile bi sule bir cevb virmek emr-i bad deildir. Ve noadan murd adldir ki her sule adl ile cevb virilr. Zr aatde ol noa mertib-i klliyyeni her birinde merkez-i dire-i vcddan kinyetdir ki, bil-ale aat-i Muammediyyeden ibretdir. Pes imdi vcd- mula in mertib-i klliyye indel-ba drt mertebedir ki, lem-i lht ve lem-i cebert ve lem-i melekt ve lem-i nstdur. ndel-ba be mertebedir ki, aa aart- ams dai tabr olunur. Beinci mertebe ol insn- kmil aart- erbaa-i mekreti cmi ola. Ve indel-ba alt mertebedir ki, mertebe-i evveli mertebe-i t- eadiyyetdir. Ve mertebe-i niye mertebe-i ilhiyedir. Ve mertebe-i lie mertebe-i erv- mcerrededir. Ve mertebe-i rbia lem-i mildir ki, aa lem-i melekt ve lemn-nfsil-mile dai dirler. Ve mertebe-i mise lem-i mlkdr ki, alem-i nst ve lem-i ehdet dai dirler. Ve mertebe-i sdise bu mertibi cmi olan insn- kmildir. Ve indel-ba yedi mertebedir ki, mertebe-i evveli mertebe-i t- eadiyyetdir ki, lem-i l-taayyn dai dirler. Ve mertebe-i niye

618 619

Yasin, 36/12. Biz her eyi apak bir kitapta (Levh-i Mahfuzda) bir bir kaydetmiizdir. el-Enam, 6/59. Biz her eyi apak bir kitapta (Levh-i Mahfuzda) bir bir kaydetmiizdir.

146

mertebe-i esm ve ftdr ki, aa taayyn-i evvel ilm dai dirler. Ve mertebe-i lie mertebe-i ayn- bitedir ki, mtekellimn aa ay tabr iderler. Ve kem mhiyyt tesmiye iderler. Taayyn-i n ilmi dai dirler. Ve bu mertebeye dai balar lem-i lht ve lem-i ltaayyn dimiler; anda taayyn-i kevn olmadndan tr. Ve mertebe-i rbia lem-i erv- mcerrededir ki, aa lem-i taayyn-i evvel-i kevn dai dinilr. Li-avlih aleyhis-selm: . Ve inde Eb lib-i Mekk uddise srruh:

. Ve indel-ekern: . Yan leml-erv ve mertebe-i mise lem-i nfs-

mcerrededir ki, aa lem-i melekt dai dirler.

. Ve mertebe-i sdise lem-i ehdet-i mulaadr. . Ve mertebe-i sbia ol insn- kmil mertebesidir ki, bu
mertib-i mekreyi cmi ola. Pes imdi bu ikri sebat iden mertib-i klliye malm olduysa malm ola ki, dire-i vcd- mula in bu mertib-i mekrede bir merkezden yan ay- ilmiyye ve
Uak1, 87
a

kevniyyeyi mtemil tmdan l-bddr. Pes t- a tyla tna tecell eyledikde tnda cem-i ftn mhede eyledi. Pes irde-i ezeliyyesi ol vechile taallu eyledi ki, ftn bir aatde yan bir mahar- tmda mhede eyleye. Pes aat-i Muammediyyeyi aret-i ilmiyyede cd eyledi. Ve ay- lemi kllisini an vcdu sebebiyle vcd-i icmli ile mevcd oldu. Andan sora ay aat-i Muammediyyede vcd- tafl-i ilmi ile cd eyledi. Ve ayn- bite oldu. Pes aat-i Muammediyye mertebe-i ilhiyyede dire-i vcd- mulaa merkez oldu. Yan ay- ilmiyyeyi mtemil mahar- tm oldu. Andan sora uhr- ret-i kemlinden tr r- Muammed allallhu aleyhi ve sellem aretlerini evvel cmleden evvel al eyledi. Kem le aleyhis-selm: 147

 .Pes r- pr-ftlar mertebe-i rniyyetde merkez-i dire-i

vcd oldu. Yan ay- ilmiyye ve erv- kevniyyeyi mtemil mahar- tm oldu. Andan ora nefs-i mcerrede-i Muammediyyeyi rniyyeti cenbl-yeserinde cd eyledi ki, nefs-i klliyye ve lev-i maf andan kinyetdir. Pes rniyyetlerinde olan n- icmlyi al- evvelden nefs-i klliyeye yan alem-i aldan lev-i mafa inzl eyledi. Pes nefs-i mcerrede-i Muammediyyede sir nfs- mcerrede mevcd oldu. Pes nefs-i mcerrede-i Muammed ol aretde merkez-i dire-i vcd oldu. Yan ay- ilmiyye ve erv- alyye ve nfs- kevniyyeyi mtemil mahar- tm oldu. Andan ora Cenb- a al- evvel ile nefs-i klliyeden ecrm- ulviyyt ve besi ve mrekkebtn cd eyledi. Yan al- evvelden al- n ve nden lie ireye varnca ve bu ul her biri kendi feleini dire-i vcdunda niybetn an Raslillh allallhu aleyhi ve sellem merkez oldu. Andan ora besi ve mrekkebt ve mvelledtdan olan ecrm- sfliyyt cd eyledi. Ve dem aleyhis-selm al eyledi. Ve tesviye indinde r- Muammed allallhu aleyhi ve selemden deme nef-i r eyledi. Zr ecere-i vcddan emere-i bkre r- Muammeddir. Li-avlih aleyhis-selm: . Pes r- Muammed allallhu aleyhi ve sellemi ifet-i terfiyye ile nefsine ife eyledi. Zr cmiiyyet-i esm-i ilhiye ile ret-i kemlini uhrudur. Fe-le Tel:
620

. Yan dem

aleyhis-selm mahar- n- Muammed ld. allallhu aleyhi ve sellem ol ecilden

621

nnda vrid oldu. Pes aret-i

dem aleyhis-selm arda alfe olup niybetn an Raslillh allallhu aleyhi ve sellem mertebe-i nstiyyede merkez-i dire-i vcd oldu. Yan mahar- aat-i Muammediyye ve aret-i demden ora enbiy ve evliyn kmillerinden viden bade vid
620 621

el-Hicr 15/29. Onu dzenleyip iine ruhumdan flediim zaman el-Bakara, 2/31. Allah deme btn isimleri retti.

148

merkez-i dire-i vcd yan mahar- aat-i Muammediyye oldular. Biet Raslallh allallhu aleyhi ve selleme irince vat ki, ol ub- ezel ve ebed nsta ba olundu. Bil-ale merkez-i dire-i vcd oldu. Ve dr- beya intillerinde evliy-y kmmelnden tlar viden bade vidin merkez-i dire-i vcd yan mahar- aat-i Muammediyye oldular. Ve il intihiz-zamn ve inrid-devern viden bade vid merkez-i dire-i vcd yan mahar- aat-i Muammed olurlar. Pes kmmelni evveli ve iri ve m beyne-hmda olanlar nevvb- Raslallh allallhu aleyhi ve sellem olurlar. Kem le Muammedl-Bir:

Uak1, 89a

Vel-l noa-i direden yan merkez-i dire-i vcddan murd maall-i itidldir. Zr her u- mstame ki, noadan mua ric ola. Cmlesi

mtesviyedir. Meel bir alay memda bir nemle il olunsa ol nemle her cnibden tecennb idp vasa- alada mstar olur. Zr arret her cnibden ir ider. Vasa maall-i itidldir. Pes bunu zerine ys olur ki, eer noa-i itidlden mu-i alle urc idersek nr- cell bizi ir ider.

. Vel-l Raslallh allallhu aleyhi ve

sellem aretleri noa-i dire-i vcdiyye-i imkniyyeni cem-i mertib-i klliyede al olduundan tr al- evvel ve r- kll ve rul-erv ve alem-i al ve ar u adem

. Ve bunlardan ayr isimler

ile dai tesmiye olundu. Ve adl, ifr ve tefr beyninde 149

mutavass olan emirden ibretdir. Ve dinilmi ki, adl adlet mansna madardr ki, itidl ve istimetdir. Bu ise aa meyl itmekden ibretdir. Yan ol r- mstamden ibretdir ki, her bir a ibine an virmek iti ider ki, bu adl menba- eryidir. Zr, n- ilhiyye-i mtebile ve mteddedir. Her biri kendi kmn infn ve eerini iti ider. Ve ayrsn yan mubilini akmn iblini iti ider. Pes ikmet-i ilhiye bir mahar- tm ve kmil-i cem-i nu mil iti eylediinden aret-i Allh- lCell evvelen aat-i Muammediyyeyi cd eyledi ve an mhirin etemm ekmeli ld. Andan ora mhir-i aat-i Muammediyyeyi cd eyledi. Muaddemce tafl ve beyn olunduu zre. Nitekim seyin Meybed rametullhi aleyh mm Ali kerremallhu vecheh ve rayallhu anh aretlerini dvn- erfleri erini muaddimesinde bu many teyd ider.

Uak1, 89b

Veffaanallhu li-riyeti akmi-eratis-seniyyeti ve imddn kemyeti rsmi-aratil-aliyyeti ve eredn il yeti avlil-aatil-afiyyih att num f nuetis-sadetil-ebediyyeti ve l yerecn il diretievetis-sermediyye. mn bi-urmeti -h ve y-sn ve allallhu al seyyidin Muammedin seyyidil-evvelne vel-irn ve al siril-enbiyi vel-murseln ve

150

Allhmme ecman ve sellim teslmen ker. Velamdlillhi Rabbil-lemn. aat barine avv olanlar srra maremdir rer mi drre anlar kim mum-i sil-i yemdir

Nola remz ile cevher-b- esrr olsam ua Baa mift- kenz-i srr- uk msellimdir

Dilim gencne-i esrr- ayb- mula olmudur Nu- heyetim resm-i lsm- kenz-i mbhemdir

Dernum f- an-y hviyyetdir taayynde

Uak1, 90a

udm cilve-ger olduysa aynm srr- ademdir

Kemle irmee l-bddr elbet obet-i irfn Vel gftr- ilda dolama skkeri semdir

Kelm- ehl-i aa nefa-i rl-uds dirsem Sez kim al- kll Cibrl albi de Meryemdir

Uak1, 90b Uak2, 60b

Aceb mi fey-i Br olsa zebn- me-i namm al fey-i adan bu man baa mlhemdir (Mefln/ Mefln/ Mefln/ Mefln)

151

7.

CEMLEDDN- UKNN BR LGAZININ ERH BSMLLHR-RAMNR-RAM VE BH NESTAN en-y b-aded Cenb- ud-vend-i Ead aretlerine ki, ser-

perde-i vidiyyetinde em-i vadeti ile zver-i fns- ayl-i keret eyledi. Ve altn l yuad p-gh- mabb- amed aretlerine ki, envr- cemlini ren-ba-y ne-i vadet eyledi. Ve selm abdl ve ab- meyyedlerine ki, her biri dern- pr-nrlarn m-sivallhdan alvet eyledi. Badeh azzimiz mridimiz ubul-rifn avlvln Es-eyyid Cemleddin addesenallhu bi-srrhil-mun

aretleri bir gn imtin- ehn- slikn ve imtiyz- in- rifn diyesiyle mnend-i laz bira kelm- marif irtism verde-i mei istifhm idp:

Bir bi bi olma bi bi bir olma ems erre olma, erre ems olma622 Yalan oma gerei ovma Olma oma, olmama ovma, nedir?

Kelimt- marif-i ytn rd buyurmalaryla ol enda al arit-tarfi vel-icml ula-i623 cevblar revna-efz-y me-i624 mal olunduda resde-i ayyiz-i istisn olunup dr- beya intillerinden ora bir gece lem-i manda dil-i bezm-i obetleri olduumuzda kelimt- mekre mili625; Oldum idi, olmadm idi, bildim idi, bilmedim idi elfyla zver-i zebn- mal idp lisn- l ile bunlarn dai derece-i teddan grnen ude-i ekllerini alli
622 623

erre ems olma ksm stanbul nshasnda yok ula-i: ulat-i. stanbul, 2a 624 me-i: met-i. stanbul, 2a 625 Mili: emli. stanbul, 2a

152

rile626-i enmil ende-i abd-i far-i pr-tar lnmala ibret-i mekreden, lmek lmemek, bilmek bilmemek, bulma bulmama, olmak olmamak, nedir? suli627 vrid olman kelimt-628 sba ve lialarn man-i fyialar istimdd- rniyyetleriyle verde-i
H.Mahmud3, 39
b

kilk-i iml lnup miftur-rumz li-esrril-knz629 deyu tesmiye olundu. Evvel, bir bi bi olma vech-i eadiyyet mery-y keretden yz gstermekdir. Vech-i eadiyyet esm ve ft itibr olunmaszn t- adan ibretdir. Mery-y keret ise, bira mertebeden itibr olunur. Zr, Cenb- a; Keret-i630 maf idi vaf b-n t631 mstan-i evf idi n

ti eyledi ilm-i ezel Ki ft ola mirt- cel

Yan revna-dih-i em-i vadet Ola fns- ayl-i keret

tdi pes rtbe-i esmya nzl

stanbul, 2b

Ki ft ola ekvna ml (Filtn/ Filtn/ Filn) Mutesnca evvel bi-t tna tecell eyledikde tnda esm ve ftn mhede eyledi. Pes malm ola ki, t bir fat- muayyene ile maiyyetine ve tecelliytndan bir tecell itibrna isim dirler. Meel, t rametle maiyyetine ve tecellsine Raman dinilr. Ve ahr ile maiyyetine ve tecellsine ahhr dinilr ki,

626 627

rile: ile. stanbul, 2a Suli: sul. stanbul, 2b 628 Kelimt kelimesi mevcut nshada yok. bk. stanbul, 2b 629 Miftur-rumz li-esrril-knz: medr- mebde ve med. stanbul, 2b 630 Keret: kenz. stanbul, 2b 631 t: t-. stanbul, 2b

153

msemmn632 ayn ve ayr olmayan isim bu esmya naarandr. Yosa, esm-i melfa ve mektbe633 itibryla deildir ki, esm-i melfa ve mektbeye esml-esm dirler. Ve balar fata isim dirler. Zr t634, esm-i mtekire beyninde mterekdir. Ve esmda635 teker ft teker sebebi iledir. Ve bu teker,
636

mefhmunca mefti-i aybdan ibret olan

mertib-i aybiyye itibryladr. Ve mefti-i ayb vcd- ada man-i maleden ibretdir ki, unt- ilhiyye ve tecelliyt- nmtenhiyye anla taayyn bulur. Ve bir vecihden teker ilm-i tye
stanbul, 3
a

rci olur. Zr, Cenb- a tyla tn bilmesi, mertebe-i eadiyyetde kemlt-637 t olan ftn ilim cb itmesi mutedir. Badeh 836 irdesince639 muabbet i ilhiyye t alel-infird taayyn-i ilmiyye ve ayniyye ile her bir fatdan uhrunu msted olman fey-i ades avbil-i esm-i mtekireye fey-ba olup t- a, mery-y ft- mteaddidede cilve-ger oldu. Bu badiyyetden bir vehm r olmaya ki, ft tdan tear640 sebebiyle udu lzm gelp ft- a di an oluna. Zr,641 mertibi abliyyet ve badiyyeti rtbe itibryladr. Zamn itibryla deildir ki, ud iti eyleye. Zamn ve mekn anca devre-i urda642 an lem-i ehdetdedir. Mertibde zamn ve mekn itibr mutaavver deildir. Zr, zamn ve mekn aln mnteh-y uhr- mertibden ibretdir. Ol ecilden mntehn mbted zerine

Msemmn: msemmsn. stanbul, 3a 633 Mektbe: mektbeye. stanbul, 3a 634 stanbul nshasnda yok 635 Esmda: esm. stanbul, 3a 636 el-Enam, 6/59 637 Kemlt: keml. stanbul, 3b 638 Ben gizli bir hazineydim, bilinmeyi sevdim, bunun iin halk yarattm. bn-i Teymiye bu hadis iin kesinlikle Resln sz deildir, zayf ya da salam bir senedi yoktur demektedir. bk. el MaksidlHasene, s. 521 639 Metinde geen hadis ile devamnda gelen irdesince kelimesi stanbul nshasnda yok 640 Tear: teri. stanbul, 3b 641 Zr: pes. stanbul, 3b 642 Devre-i urda ifadesi stanbul nshasnda yok

632

154

km mutaavver deildir. Meel, Cenb- a bu lem-i imkn al

H.Mahmud3, 40a stanbul, 3b

etmezden muaddem tnda lyyet fatyla muttaf idi. Pes, lemi udu lyyet fatn udsunu cb eylemez. Badeh, mirt miilli bir aatde ftn mhedeye irdet-i aliyye ve muabbet-i lem-yezeliyyesi taallu etmekden n aat-i

Muammediyye mevcd olup an vcdunda643 mecm- esm tatnda bulunan ay vcd- icmliyle mevcd oldu. Bu mertebede ayn- ay ilmullhda bit olduiyn ayn- bite dirler ki, esm-i ilhiyyeni lli menzilesindedir. Bu mertebeye644 lem-i ltaayyn ve am ve aybul-uyb ve ayb- mula ve lem-i
stanbul, 4a

lht dirler. Pes, ay bu mertebede istiddlarn file getrmek in her biri lisn- istiddyla Cenb- fey-i adesden istifa ve istimdd itmeleriyle feyy- mula mesllerine msade buyurup
645

emrince n- vidde cmleye birden ifa idp her

birini istiddlarn uhra gelmesine taallu- irdet-i aliyyesi ilm-i ezelsine manam olmadan n. Beyt: dp z- taayyn bi-t Oldu ol nr- efil-arat (Filtn/ Filtn/ Filn) Meddsnca aat-i Muammediyye ilimden ayna irip ay- ilmiyye dai an vsasyla mertebe-i ayna iridiler. Bu mertebede aat-i Muammediyyeye r- aam ve nr- adem ve al- evvel ve alem-i al l olundu ki, drdn msemms birdir. Manlar itibryla bu isimler ile tesmiye olundu.
stanbul, 4b

646

bunu beynndadr. Meel, ulmet-i ademden nr vcda

643

Vcdunda: mevcdunda. stanbul, 4a Bukelimestanbulnshasndayok. 645 elKamer,54/50.Emrimizancakbirtekemirdir.Gzkrpmasgibidir.(Anndagerekleir.) 646 EbuDavud,Snnet,16;Tirmizi,Kader,17.

644

155

iridiiyn nr- adem dirler. Ve 746 mamnunca devt- fey-i adesden istifa ve nefs-i klliyyeye ifada alem mebesinde olduiyn alem-i al dirler. Nefs-i klliyyeye lev-i maf dinildii gibi.648 Zr, aat-i Muammediyye649 vcd ile adem beyninde rba ve ud ile dem taalluuna vsadr ki, cenbeyn itibrnda cnib-i yemnine650 - ki ayb- mula arafdr r- aam dirler. Ve araf- yesrna - ki nefs-i klliye cnibidir al- evvel dirler. Pes, ervdan al- evvel fevinde olana r
stanbul, 5a

dinilr. Ve al- evvel tatnda olana mlk dinilr. ay- ayniyyeye dai bu mertebede ret ve milden mcerred olduiyn erv- mcerrede dirler ki, ayn- biteni lli menzilesindedir. Bu mertebeye taayyn-i evvel ve ayb- if ve lem-i cebert dirler. Pes, ay- ilmiyye mertebe-i aliyyeye tenezzl ile her biri mertebe-i alda kendi taayyn-i aliyyesiyle mmtz olup ft- a ayn- bite vsasyla mery-y erv- mcerredede mtecell651 oldu. Pes, erv- mcerrede bu mertebede min vech vaan- alsinden cd ve menba- adminden vre ve eyd olman cemiyyet-i ezeliyyesin yd ve te-i iftir ile nli ve feryd idp: Y Rab! an ol dem ki, nihn idi bu ne652 Nr-efgen olan vulat idi em-i cenne

Bir bezm idi ol bezm-i af kim yo idi h

H.Mahmud3, 40b

Ua tem-y cemle bu bahne

Pr-nee idi cmlesi bir cm- afdan653

647 648

el-Kalem, 68/1. Nn. Kaleme ve (kalem tutanlarn) yazdklarna andolsun. Nefs-i klliyyeye lev-i maf dinildii gibi stanbul nshasnda yok 649 aat-i Muammediyye stanbul nshasnda yok 650 Yemnine: yemne. stanbul, 5a 651 Mtecell: mncel. stanbul, 5b 652 ne: cna. stanbul, 5b 653 Bir cm- afdan: bu bezm-i afdan. stanbul, 5b

156

stanbul, 5b

Hep bde-i vadet unulurdu dil cne

Keret yo idi vadet ma idi o lem bt- vcd etmee bir654 yo dierne

Hep ara be-nr- eadiyyet idi ey Madm idi655 aynda temyz-i miyne (Mefl/ Mefln/ Mefl/ Mefln) Mamni ile bezm-i vadeti str ve mam- vulat aleb-kr oldularnda aret-i Mud ve Tevvb vsa-i aat-i

Muammediyye ile erva bu vechile itb buyurdular ki, bize vulat belde-i mamreye yan lem-i nsta vuslden ora mutaavverdir. Lkin siz ol beldeye vuslzde mute-y istiddz zre uru- ettya hib olup rh- avbdan dr ve hevz mabd itti idp n- vulatmzdan mehcr olursuz buyurdularnda her biri lisn- l ile: Y Rab bize bir rh- nect eyle hidyet T yol yalup gitmeyelim semt-i alle
stanbul, 6a

(Mefl/ Mefln/ Mefl/ Mefln) Mamnuyla ar-i nect aleb eylediklerinde bas- muaddime-i ahd in istifhm- tarr ile
656

itb vrid oldu. Yan sizi

Rabbiiz deil miyim, an cmlenizi Rabbisi benim

657

ma-adanca hevz mabd itti idp

658

H.Mahmud3, 41a

vefnca te-y istiddz ile

hevya tbi olup ar-i allete gitmeyesiz, buyurdularnda erv- mminn bel cevbyla tasd eylediler. Yan Rabbimiz sensin,
654 655

Bir: yer. stanbul, 6a stanbul nshasnda bu kelime yok 656 el-Araf, 7/172. Ben sizin Rabbiniz deil miyim? 657 el-Furkan, 25/43. Kendi nefsinin arzusunu kendisine ilah edineni grdn m? 658 el-Kasas, 28/50. Kim, Allahtan bir yol gsterme olmakszn kendi nefsinin arzusuna uyandan daha sapktr. phesiz Allah zalimler toplumunu doruya iletmez.

157

mabud bil-a senden ayr yodur, didiler. Pes, emir byle olduda temhd-i avid bnyn- ahd in
659

mamn- muciz-

marnuyla ir- emr taviye buyurdu. Yan bizim n- vulatmza

stanbul, 6b

mnteh olan

ar-i emr-i teklf ile enbiy- im aleyhis-selm

vsasyla gsterdiimiz ar-i mstam mrun ileyhdir.660 Aa ittib idp emr-i ird ile istiddz gsterdii uru- ettya ittib itmeiz ki, sizi ar-i vulatdan r-gerdn ve vd-i alletde ayrn ve ser-gerdn ider. te Cenb- a, bu emr ile size taviye ve tenbh ider. Ola ki, mttanden olasz, deyu va- ess- ahd ile:
661

mamn-i aat-yni ile ar-i elletde tar

ve rh- tavya sev u tesyr mesnda teyd ve avid-i m idp

stanbul, 7a

662

m-adanca istibdl-i ahd

mnnda ibd- am ile tehdd: 366 emrince f-y ahd emrinde keml-i tenbh ve tekdden ora irdet-i dir-i mula ile erv- mcerrede mertebe-i al- evvelden menzile-i nefs-i klliyyeye tenezzl eylediler. Bu mertebede erv- udsiyye lem-i ehdetde uhr idecei reti teml eylediiyn bu mertebeye lem-i mil-i mula dirler, ve ehdete uhru mmkn olduiyn ayb- imkn dirler. Nitekm, mevt-i rr ile ru cesedden taalluu muna olduda urc eyledii leme ayb- mul dirler, lem-i

el-Enam, 6/153. te bu, benim dosdoru yolum. Artk ona uyun. Baka yollara uymayn. Yoksa o yollar sizi para para edip Onun yolundan ayrr. te size bunlar Allah saknasnz diye emretti. 660 leyhdir: ileyhde. stanbul, 6b 661 et-Tevbe, 9/109. Binsn takva (Allaha kar gelmekten saknmak) ve onun rzasn kazanmak temeli zerine kuran kimse mi daha hayrldr, yoksa binasn kmeye yz tutmu bir yarn kenarna kurup, onunla birlikte kendisi de cehennem ateine yuvarlanan kimse mi? Allah zalimler topluluunu doru yola erdirmez. 662 l-i mran, 3/77. phesiz, Allaha verdikleri sz ve yeminlerini az bir karla deienler var ya, ite onlarn ahirette bir pay yoktur. Allah kyamet gn onlarla konumayacak, onlara bakmayacak ve onlar temizlemeyecektir. Onlar iin elem dolu bir azap vardr. 663 el-sr, 17/34. verdiiniz sz de yerine getirin. nk sz (veren sznden) sorumludur.

659

158

ehdete avdeti mul olduiyn. Zr664 erv- kmmeln in brz mmkindir. lem-i ehdetde iken itiyryla ayba dul ve yine
stanbul, 7
b

ehdete urca itidr bulan rr ayba dulnde yine ehdete brzu mutaavverdir, dimiler. Tens ilfnca, zr tens cemi enbiy ve evliyn merddu ve kem-i felsefiyyeden balarn feleke-i fsideleridir. An mil-i mula iki sma mnasm olup, nzlunda ayb- imkn ve urcunda ayb- mul dirler. Eeri mertebe itibrnca ikisi birdir. Lkin menzil itibrnca baadr. Zr, nzl ve urc a- mstedr iledir. Ve al- evvel tatnda olduiyn lem-i melekt dirler. Ve cesedden mcerred olduiyn nfs- mcerrede dirler. Erv- mcerredeni lli menzilesindedir ki, vch erv- udsiyye mery-y nfs- zkiyyede aksendz oldu. Badeh te-y ism-i hir ile nfs- mcerrede vsa-i abat- klliyye ile cism-i kllye tenezzl ve besyi-i eflk ve anrdan ubr iderek vesyi-i nebt ve ayvn ile rtbe-i ret-i insniyyeye iridiler ki, nfs- mcerredeni lli menzilesindedir. Yan uver-i nrniyye-i nfs- mcerrede mery-y avlib-i beeriyyeden ret-nm oldu. Pes, her birini niyye-i llerinde fey-i ilh ile envr- aatleri lemen idp r- fey-i ud avlib-i mteaddideden hveyd oldu ki, bu mertebeye lem-i ehdet-i mulaa ve lem-i mlk ve lem-i nst dirler. Pes, aat-i insniyye mertib-i klliyye-i mekre ve mamt- l-yu-i n-mekreyi ubr ensnda nice lt- acbe ve avdit- arbeye dr olup bir lden bir le ubr ve bir avrdan bir avra mrr ile bezm-i ezel ve ahd-i lem-yezelyi endate-i ver-y nisyn idp kendi aatinden macb ve mabn oldu. te, bir bi bi olma kelmn mutaarca eri budur. Ve bi bi bir olma cb-i kereti ref idp mertebe-i eadiyyete irimekdir. Yan slik vech-i vadetden hcb-i kereti ref in mchede ve

664

Zr: yan. stanbul, 7b

159

riyet ve esm-i ilhiyyeye mdvemet ile mhir ve ayrdan izle-i taau iderek menzil-i nefsden sefer ve mam- albe gzer idp andan mam- ra ve nihyet-i vidiyyete vl ve andan tera ile ayn- cema ve aret-i Eadiyyete mtevl olduda
stanbul, 9a
665

aati r-nm ve

666

srr hveyd olmaa iretdir.

M-aal kelm- aat-i insniyye bezm-i vadetden lem-i kerete ve ayb- muladan ehdet-i mulaaya tenezzl eyledii mertib-i mekreye tera ile mev-y admine urc ve merci-i mstedmine

H.Mahmut3, 42a

vlc itmekden kinyetdir ki, slik en-y slknde, Menev:

667

Mutesnca te-i ahr-i cell-i Vid ile varl perdelerin szn iderek alb-i slik mkefe-i evr ile eyda ayymiyyet-i a teyaun idp
668

srrna rif ve kendi uvvet ve

669

udretinden teberr ile

anca imm- itiyr- ibd yed-i udret-i Hdde idiin ta

670

mamn- aat-marnunu ted

etmein efl-i ibd fil-i lda ifn idp mahar- tecell-i tevd-i efl olur. Badeh 176 vefnca kef-i t mcib-i temyz-i a olup r- slik mhede-i envr ile vid-i mula keml-i vidiyyeti zre hdundan n ft-i mmkint ft- vcibde ifn ile mahar- tecell-i tevd-i ft olur. Badeh srr- slik muyene-i esrr ile dver-i ser-perde-i yekty yan t- b-n ve b-hem-ty keml-i eadiyyeti zre taau idp is-

Allah vard ve onunla birlikte bir ey yoktu. Acluni, , 119 Hl yledir anlamna gelen bu ilave sahih kabul edilmemektedir. Acluni, , 119 667 Allahn tevhidini renmek nedir? Kendini vahidin huzurunda yakmak ve ifna etmektir. ThirlMevlev, erh-i Mesnevi, V, 1409 668 G ve kuvvet ancak Allahndr. 669 el-Hud, 11/56. Yeryznde bulunan hibir canl yoktur ki, Allah, onun pereminden tutmu olmasn. 670 el-Kasas, 28/68. Rabbin dilediini yaratr ve seer. Onlarn ise seim hakk yoktur 671 el-Kaf, 50/22. Andolsun ki sen bundan gaflette idin. imdi gaflet perdeni atk; artk bugn gzn keskindir
666

665

160

ift ile eadiyyete t tevd ve tecrd ile

672

aati yz gsterp vech-i fn-i meczden im ve

vech-i b-i a temsnda fte673 ve ayrn olup evt- mevcdt

H.Mahmud3, 42b

t- ada ifn ile mahar- tecell-i tevd-i t olur674. Ve l-

fiyyede tecell uym- ft- beeriyyeni aybiyyetiyle ems-i

aat-i a mnkeif ve mncel olmadan ibretdir. Ve istitr ft- beeriyyeni uhru ve ulmtn terkm ile nr- aat mutecib olmadan kinyetdir. Ve dinilmi ki, , yan tecell beeriyyet icblarn refidir an olunmaya ki tecell televvn-i t- a celle ve al ola. Ve istitr hd- ayb ile seni beyninde beeriyyet icb yil olmadan ibretdir ki, tecell mertib-i tevd zre smdr. Birine tecell-i tevd-i efl ve birine tecell-i tevd-i ft ve birine tecell-i tevd-i t dirler. Nitekm, ol seyyid ife-i celle bu mertibi taflini lisn- arab ile beyn idp, Tercme:675 Yan slik mertebe-i evvelde Cenb- a

lemde meiriyyetini ve aln ve kendini cdn mhede eyledii asebiyle eflullhda efl-i ibd mestr olup efl-i ibd bulamaz. Bu mertebede slik, bir ey-i fla yet-i itiycla mutc olur ki, efl-i itiyriyye zerine istidlli aa talm idp phesini izle eyleye. T ki, meheb-i cebr bla hib olmaya. Nitekm asan Bar rayallhu anhda zamn- sadetlerinde aderiye ile cebriyyeni beynlerinde nizlar ser-add-i fal tecvz eylediinden n asan Bar aretleri frateyn-i mekreteyni nizlarn mm asan rayallhu anh efendimiz aretlerini p-gh- devletlerine ar u
er-Rahman, 55/26-27. Yer zerinde bulunan her canl yok olacaktr. Ancak azamet ve ikram sahibi Rabbinin zt bki kalacaktr. 673 Bu kelime stanbul nshasnda yok 674 Mevcdt ve olur kelimeleri arasndaki ksm mevcut nshada yok. stanbul, 10a 675 Bu kelime yalnz stanbul nshasnda var.bk. 11a
672

161

alm ve ser-rite-i nizlarn fal in istilm eylediklerinde: Her kim ki, ader ayr u er uddan olduuna mn getrmeye kfirdir, ve her kim mayi udya avle lsa fcirdir. Yan inkr- tadr meheb-i aderdir. Ve udya avle-i ma meheb-i cebrdir. Pes, abd-i ciz bi-midr676 Cenb- dir-i l-tidrdan istiati midr kendi kesbinde mutrdr. Ve dn-i slm cebr ile ader beynindedir, deyu tar ve ir buyurmular.
H.Mahmut3, 43a

Yan mertebe-i niyyede Cenb- a ft-

admesi slike mtecell olmadan n ft- adme-i mhede asebiyle ft- die mestr olup kendi nefsini ve vafn bilmez olur. udret-i kmile ve ilm-i kmil ve sir ft- adme kendini olma ramyla ubdiyyeti unudup rubbiyyet davsna balar. Bu mertebede slik bir mrid-i kmile ziyde itiyc ile mutc olur ki, nefsine ve vafna istidlli aa talm eyleye, t ki vcdiyyn-i mlidn-i lln-i muilln mehebine hib olmaya buyururlar. Yan mertebe-i liede t- a slike mtecell olma asebiyle filinden ve vafndan fil ve keretden macb olduu lde ehl-i vadet olur. bu mertebede dai slik fris-i meydn- erat ve vl- kenz-i aat, bir pr-i kmil ve mrid-i mkemmile eedd-i itiyc ile677 mutc olur ki, vcd- kerete ve kendi filine ve vafna ve nefsine istidlli talm eyleye. att mmkin vcibden temyz eyleye. ula cismi ve issi lem-i nstda seyrn ve nefs ayli lem-i melektda ayern ve al ve ru lem-i678 cebertda ceveln idp
676 677

Bi-midr: ne-midr. stanbul, 11b Eedd-i itiyc ile ksm stanul nshasnda yok 678 Bu kelime mevcut nshada yok. stanbul, 12b

162

ayn- bitesi ve srr lem-i lhtda ayrn olduuna remz iretdir. te, bi bi bir olma kelmn mutaarca rumzt ve lt budur. Ola ki, Cenb- Feyy- Mula ael-yan ile birlie irien ullarna mla eyleye. ems erre olma, ems-i aat-i vadet mer- errt- keretden ul etmekdir. ems-i aat-i vadet mertebe-i aat-i Muammediyyeden ibretdir. Zr, nr l ol mertebede a olur. Ol ecilden nr- adem ve fey-i muaddes dirler. errt- keret ise bira mertebeden itibr olunur ki, envr- ems-i aat-i Muammediyye errt- erv- udsiyyede tbn ve erv- muaddese nfs- zkiyyede lemen ve nfs- hire avlib-i unuriyye-i hireden nmyn olmadan ibretdir. Ol ecilden aat-i Muammediyyeye ebul-erv ve aatl-ay dirler ki, eb- kefe erv- lfeni lli menzilesindedir. Nitekm Cenb- a
679

avl-

i erfinde eb- kefeyi lle tebh buyurmudur ki, erv- udsiyye-i cebertiyye ve nfs- hire-i melektiyye ve ecsm- kefei nstiyye mertebe-i ilhiyyede ilfet-i ezeliyye ile mstalef olan aat-i Muammediyyeye iat ve inyd ile rz [u] eb t- aa mu ve mndlardr, dimek olur.
680

bua hid-i
681

dil yeter. Ve dai

kelm-

muciz-nimnda ittif- muan zre vcd- kef-i unuryi lla tebh idp buyurur: abbim, grmedi mi, Rabbi ll682 ne keyfiyet ile med eyledi? Yan nr-i ems-i aati vsa-i nfs- mcerrede ile ll- eb- unuriyyeyi ne keyfiyet ile med eyledi. Zr, ll meddi bir nra ve nr ile l beyninde bir a tavassuuna mtevafdr ki, ol a lln ol nr- med eyleye. Eer ayn-
er-Rad, 13/15. Gklerde ve yerde kim varsa, ister istemez kendileri de glgeleri de sabah akam Allaha boyun eer. 680 en-Nis, 4/80. Kim peygambere itaat ederse, Allaha itaat etmi olur 681 el-Furkan, 25/45. Rabbinin glgeyi nasl uzattn grmez misin? steseydi onu sabit klard 682 stanbul nshasnda yok
679

163

imkniyyeni ilm-i ezelde bil-uvve sknetine meiyyet-i ezeliyyesi mteall olsa ilm-i ezelde bil-uvvede skin alurlard. Lkin
H.Mahmud3, 43b

ikmet-i aliyyesi uvveden file gelmelerini mute olmadan n imtiddlarn msted olup
683

mefhm- aat-

melzmunca envr- ems-i aat-i vadet iy-ba- ar-i ebdn- keret oldu. te, ems erre olma kelmn mutaarca tebh ve tavi budur. Ve erre ems olma erre-i vcd- mevhm envr- ems-i aatde mav u mbeddel olmadan ibretdir. Yan ulmt- vcdt- mevhmeyi envr- ems-i aat izle ve ifn ve slike vcd- an i ile uyd- evf- beeriyyetden zd ve lem-i lda evf- ilhiyye ile ber-murd olmadan kinyetdir. Nitekm Cenb- a kelm- adminde ll- muala- mekrdan ll- lavye intil vechiyle
684

buyurdu. Yan enfsde olan ems-i aat ve lli menzilesinde olan vcdt- mevhmeye fda685 olan ems ve ll dell ld. T ki, emr-i man ve malt- uver ve masst ile istidll oluna. Andan ora ol ll biz ab-686 yesr ile yan tedrc ile ab idp derece-i istivya iridirdik. Pes, ems-i aat dai mala- bedenden ibtid ulunda ll- vcd- mevhmu yan varl icb addinden efzn olup keret-i aldan ayr bir nesne gremez. ems-i r- pr-ft bl-y marifet-i ilhiyyeye ud eyledike ll- icb mav u mnta olara add-i istivya irir. An mav- vcd- mevhme ile fen fillh menziline irip gzne eydan eer grnmez olup
687

aati yz gsterir.

ez-Zmer, 39/69. Yeryz Rabbinin nuruyla aydnlanr el-Furkan, 25/45-46. Rabbinin glgeyi nasl uzattn grmez misin? steseydi onu sabit klard. Sonra biz gnei glgeye delil kldk. Sonra onu (uzayan glgeyi) yava yava kendimize ektik (ksalttk) 685 fda: ifde. stanbul, 14a 686 ab: fey. stanbul, 14a 687 brahim, 14/48. O gn yer, baka bir yere, gkler de baka gklere dntrlr ve insanlar bir ve kahhar (her eyin zerinde yegne hakim) olan Allahn huzuruna karlar.
684

683

164

Badeh tekml-i mertib-i uv cem-i688 cem-i esm in imtidd- ll- vcd- mevhb-i an ile keretde srr- vadeti mhede idp cem-i esm-i ilhiyyeyi mam- albde cem ider ki,
689

bu manya iret ve

690

bu fevdan kinyetdir. te, erre ems olma kelmn mutaarca tabr-i mansi budur. Ola ki, ems-i aat-i Muammediyye manara-i rumuzdan ne-i albimizi ir ile ulmet-i cehlden al ve abd-i aul- idp urb- ada resde-i derece-i iti eyleye. Yalan oma, cem-i ktb-i menzilede far- ayndr. Yan edyn- mnevviadan bir dn ve milel-i mutelifeden bir millet yodur ki, anda yalan sylemek ciz ola. Cmlesinde kib armdr. Pes, arm terk eylemek far- ayndr. Meer, arretde bir tevl ile ciz ola. vefncadr. addine
H.Mahmud3, 44a

dil ola. Gerei ovma, aat-i li n-ehle ketm ifdan kinyetdir. Yan esrr- afiyye-i ilhiyyeyi aati zre teyaun etmee avala-i istidd mttesi ve ne-i albi mneri olmayan kimesne efvh- nsdan elsine-i melideden istim ile esrr- afiyyeye dir bir nesne sul eyledikde 196 emrince aati li ol kimesneden ketm if ve istiddnca tevl ve tevch ile tesell etmekden kinyetdir ki, ol kimesneye ma- rametdir. Zr, nmsteid olan kimesne fl-i r-re mebesindedir. Menev: 296 Mutesnca fl-i r-re d-y merdn olan nn virsen ademi ms- avala-i istiddndan n b-re cn virir. N-msteid dai bunu gibidir. Zr, y inkrn yd ildn mute olur ki, ikisi dai helkini mstelzimdir. n mdvemet-i perhz ve riyt ve mlzemet-

688 689

Bu kelime stanbul nshasnda yok Buhari, istizan,1 690 Th, 20/5. Rahmn, Ara kurulmutur. 691 nsanlara akllar seviyesince konuun 692 ocua st yerine ekmek verirsen zavall ocuk o ekmekten lr.

165

i esm ve mchedt ile avala-i istidd kde ve sem-i cn ad-y marifet-i ilhiyyeye mde ola. Bi-asebil-istidd ir- muaddime-i mebde ve med olunur. Bu ketm if muaddemce ikr olunduu zre umr- hiriyyede dai crdir. Ve dai bir itibr ile yalandan murd dny ve gerekden murd ub olup ikisini dai terki irde olunmadan ibretdir ki, mamnuna iretdir. te, yalan ve gerei ovman mans budur. Ve lmek,
693

evi mdr, cem-i

ayvna rdir. yan mevt, ayt dd olan bir fat- vcdiyye-i maladr ki, bnye-i vcd- ayvnni fesdndan ibretdir. Ve ve l- ehlullhda mevt-i hev-y nefs amdan ibretdir. Yan hevy nefsi ahr idp an r u ell itmekden kinyetdir. Ve hev fil-al nefsi ehvete meylinden ibretdir. ora meyl-i aa dai istiml-i ker oldu. Nitekm dinilmidir. Yan hev-y nefsinden mrde olan hev-y a- ilh ile zinde olur. Pes bu mevt-i muala bira nevdir ki, birine mevt-i amer birine mevt-i ebya ve birine mevt-i aar ve birine mevt-i esved dirler. yan mevt-i amer mulefet-i nefsden ibretdir. Gy mchid-i f seblillh en-y mutelede694 n- ad ile lde ve ll renk olduu gibi slik dai cihd- nefsde gy aa hem-renkdir dimek olur.
H.Mahmud3, 44
b

Mulefet-i nefsde sliklerine695 anlar yudup em-i n-pndan ne n ekerler, nir itdikleri rebbna malmdur. yan mevt-i ebya aldan ibretdir. Zr, al bn tenvr idp vech-i albi teby ider. Ol ecilden dinilmidir. Yan ban cla mrde olan fnat zinde olur. An bn mezime-i nndan l olan cn ziriklik ile ml olur.

693 694

l-i mran, 3/185. Her canl lm tadacaktr. Mutelede: cengde. stanbul, 17b 695 gy... sliklerine ksm stanbul nshasnda yok

166

 yan mevt-i aar atlm ymetsiz prelerden, yamal ra giymekden ibretdir. anat ile aar inden tr bua mevt-i aar dirler. yan mevt-i esved itiml-i eiyyet-i aldr ki, fen fillhdan ibretdir. Gy fil-i mabbda fen-y efl-i ibd ryet asebiyle ol eiyyeti mabbdan696 mhede idp taamml ider. Pes, lmeki man-y hirsi dd- ayt olan fat- vcdiyye-i malan nefse, an r- ayvniyyeye r olmasndan ibretdir ki, bu manda cem-i av ve avm mterekdir. Ve lmeki man-y lsi env- edyid-i mekre ile nefsi ahr u idmla arf- himmet ve ayt- ebediyyeye irimee bel-i miknet ile slik fen fillh menzilinde nefsini derece-i fenya iridirmekden ibretdir ki, bu man erbb- slke dr. Ve lmemek mans vefnca slik mevt-i mula- mekr ile derece-i fen fillha iridikden ora ayt- ebediyye ile ay olup lmekden al ve be billh menzilinde b ve py-dr olmaa iretdir. Nitekm ey-i Ekber uddise srrahl-ezher aretleri; avl-i erflerinde ilm-i ilhyi muallim-i a olan allml-uybdan bil arfin ve avt taallm ve bil sehv fevt rat eylediimiz ecelden mevt-i rr ar olunmaszn mevt-i irdden ora ayt- ebediyye ile ay olundu ki, bu mekrt asm- cnn-i adan bizim emlimize masm bir smdr, deyu ayt- ebediyyeye iridiklerini beyn buyurmulardr.
697

ile beynlerini

tevf in sul olunmu birbirini mn deildir. Zr, klli nefsin dinilmi, klli albin vrid olmamdr ki, derece-i teddan birbirini mn ola buyurmular. Yan arb- mevti bi-eyyi l me- nefse
696 697

Fen-y mabbdan ksm stanbul nshasnda yok. l-i mran, 3/185. Her canl lm tadacaktr...

167

irb itdirirler. Sar- mevt ise dire-i albe dir deildir. Fendan beya intil iden albdir, dimek olur. Ola ki, aret-i all erbb- ulba il idp ayt- ebediye ile uyd- mevtden l eyleye. Ve bilmek kii kendi aatini alamadr. Zr,
698

mutesnca marifet-i nefs mstelzim-i marifet-i Rabdir. aret-i

Byezd uddise srruhur-red buyurmular ki, malbum olan Cenb- aa irem deyu otuz sene env- mchede ve riyet ile aleb apusun bekledim. Badeh perde-i hest mrtefi olduda grdm ki, ver-y perdeden yine Byezd hir olup Byezde tecell eyledi. Naar imn ile ted eyledim, grdm ki, man-y Byezdden r-nm olan ft- Rabb-i amd imi. Evvel man-y699 Byezdi badeh Cenb- Rabb-i Mecdi bilp mansn ta itdim. Pes, ehlullh indinde ilm-i a bilmekden ibretdir. Yan ref-i icb- hest ile aatini ve aatinde ft- a alamadr. Ola ki, nr- ecl-y hidyet sa-i dernumuzu mcell ve iy-y marifet ne-i albimizi ren idp kendi aatimize in eyleye. Ve bilmemek ilmullha nihyet olmamadan ibretdir. ile marf ve mevfdur. taflince marifet-i ilh m l-yetenh olup 007 fevine irien itirfyla nihyet-i ilme reh-yb olamadn ir idp
701

kelm-

muciz-edsnca meiyyet-i a taallu itmedike ilmullhdan bir ey ia add-i imknda olmadndan ilmullhda herkes acz urun ihr eyler. Pes bu bilmemek avm alad bilmemek deildir.
H.Mahmud, 45b

Belki, bilmeki bilmesidir. Nitekm, aret-i ey aviyyesinde

702

buyurur. Yan bilmekin bilmesi bilmekden

698 699

Nefsini bilen Rabbini bilir. el-Maksidl-hasane, s. 657, merfu veya sabit olarak bilinmemektedir. Bu kelime stanbul nshasnda yok. 700 Yusuf, 12/76. Her ilim sahibinin stnde daha iyi bir bilen vardr. 701 el-Bakara, 2/255. O, kullarn nlerindekileri ve arkalarndakileri (yaptklarn ve yapacaklarn) bilir. Onlar onun ilminden, kendisinin diledii kadarndan baka bir ey kavrayamazlar 702 Bilmenin bilmesi bilmekden bilmemekdir

168

bilmemekdir ki, in ynnden marifete netce virmekden ibretdir. Ve bulma hd ve yn ile a grmekdir. aret-i ey-i Ekber uddise srruhul-ezher Fttda buyurur. Yan envr ehdetdir ve a nrdur ve uverde tecellsi ayiyyetinden rni rtbe-i istiddna gre a mhede ve ryet muaadr. VelH.Mahmud, 46
a

703

meddsnca

r- fey-i ud mehir-i eydan hveyd olduunu baar- baret ile mhede ve ryetden ibretdir. Nitekm, Beyv

rametullhi aleyh sre-i Ftiada tefsrinde aybetden iba iltift tallinde buyurur. Yan 407 avli rifi mebd-i li olan ikrine ve 507 avli fikrine ve esmda teemmlne ve 607 avli, niam- cellesini naarna ve 707 avli, am-i n ve bhir-i suln zerine anyiiyle istidlline mubil olup
708

avli,

rifi mnteh-y emri olan bar-i vulata dalup erbb- mhededen olmasna ve a ynen grp ifhen mnct itmesine mtebil olmudur. 907 tefsrinde buyurur. Yan rif-i billh ve vl- illlh olan kes

El-Enam, 6/104. Dorusu size Rabbiniz tarafndan basiretler verilmitir. Artk kim hakk grrse faydas kendisine, kim de kr olursa zarar kendinedir... 704 el-Ftiha, 1/1. Hamd Allaha mahsustur. 705 el-Ftiha, 1/1. lemlerin Rabbi 706 el-Ftiha, 1/2. O, Rahmndr ve Rahmdir. 707 el-Ftiha, 1/3. Ceza gnnn mlikidir. 708 el-Ftiha, 1/4. (Rabbimiz!) Ancak sana kulluk ederiz ve yalnz senden meded umarz. 709 el-Ftiha, 1/5. Bize doru yolu gster.

703

169

 017 didii zamn ar-i seyr-i fllh bize ird ile ulmt- avli ve av-i ebdnmz izle ve baar- baretimize nr- udsii avle eyle, t ki seni nrula seni grelim dimek murd ider ki aatince eerden meire istidll ablindendir. Nitekm, aret-i Sezy uddise srruhul-l, nam:
H.Mahmud, 46
b

Olal her erreden mihr-i ceml ikr Ddeme ayn- meir grnr her bir eer rif-i billh macb eylesn m m-siv? ule-i emr-i mihre erre olsun mu siper?711 (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn) Kelm- marif eerleriyle bu many aber virmidir. Ola ki, nr yan baar- baretimizi pr-nr ve kul- m-zul-baar em-i a-bnimizi nrun al nr eyleye.712 Ve bulmama knh-i t idrk mul olmadan ibretdir. aret-i ey-i Ekber uddise srruhul ezher Fttda 317 buyurur. Yan esrr, aybdr ve hviyyet esrr indr ki ebeden uhru ve hdu mmkin deildir. Pes a ve hviyyetini yan aati ile ayiyyetinden mhede ve ryet mutaavver deildir. 417 mutesnca knh-i t idrk ancak t- pke muta idii meczm-i al- derrkdir. Yan css- ayl nm-dr avl-i ser-add-i ta irmek mul-ender-mul ve ala-i efkr- sebk-br dire-i knh-i ta irmek715 badl-itimldir.

el-Ftiha, 1/5. Bize doru yolu gster. Siper: siyer. stanbul, 20b 712 Eyleye: idp kem hve aah mhede ve ryet ile alb-i aznimizi pr-srr eyleye. stanbul, 21a 713 Esrar gaybtr. Hviyet onun iindir. Ebedi olarak ortaya kmas ve Hakkn hviyet asndan grnmesi mmkn deildir. Onu hviyeti hakikatidir. 714 (Onu) anlamak, anlalamayacan bilmektir. 715 mul-ender-mul... knh-i ta irmek ksm stanbul Nshasnda yok
711

710

170

 617 bu fev-y lefet-itivy ir idp 717 mefhm- aat-melzmunca: Bar- efkra dp ekme emek Nkte-i n irdan el ek Knh-i tna irimez evhm Mteayyir burada la m (Filtn/ Filtn/ Filn) Lkin av teayyr avm teayyr gibi an cnibe tevecch idecein bilmemek deildir. Menev: Tercme: yle ayrn anma kola aras dostdan yaa Belki, hsn-i vech-i bye dalup ayrn ola718 (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn) mefhmunca avss teayyr bir teayyrdr ki mstelzim-i ilimdir. 917 avl-i erfiyle bu teayyr irde olunmudur. Zr erbb- ulbu menzil-i iri ayretdir. Nitekm, Sm merm terkb-i bendinde bu ayreti tafl ve beyn eylemidir. Nam: Ey nrda hest-i eflk anr Feyy- vcd- uver-r-y mehir

tnda her mkil serbeste-i cd Beyninde esrr- afy-y720 amyir

Bilmekde kemlt pder-gil-i ayret

716

el-Enam, 6/103, Gzler Onu gremez; halbuki O gzleri grr. O, eyay pekiyi bilen, her eyden haberdar olandr. 717 Allahn zat zerinde deil, yarattklar zerinde tefekkr ediniz. Aclun, c.,s. 371. Tefekker f alkllh vel tefekker fllh eklinde de gemektedir. 718 Tercme notuyla verilen bu beyit yalnz stanbul, 21bde bulunmaktadr. 719 Rabbim hayranlm artr. 720 afy: af. stanbul, 22a

171

Al- ukem v ulem-y mtebair

P-i naar- ala tem-y cemle ekmekde ift u niseb perde-i stir721
H.Mahmud, 47a

Ey mihr-i am bra-i l- cemli Her erreden pinhn yine her errede hir

tn kola l- a ile mula Derk eylemede dil olur elbet mteayyir

Bu mala- rengn ile bildirdi ayli ayret idiin ehl-i dile menzil-i ir

Ey tr-i am-ter dil-i u- nine al be-tu mel tu yet722 emmiyne (Mefl/ Mefl/ Mefl/ Mefl)

723

Olmama ikiliksiz ve ittil

ve infilsiz birlie yetmekdir. Zr, ittil ve infil ineyniyyet rtbesinde mnevverdir.724 neyniyyet itibr mrtefi olca ittil ve infile maal almaz. Yan slik tecell-i tevd-i ta

mahariyyetinden n bevri-i nr- t nmn-sz hest-i mnkint olup m-adanca mertebe-i eadiyyetde istihlk-i ey ile olmadan ibretdir.
721 722

rtbesin bulup aatde ikilik itibr mrtefi

Stir: sir. stanbul, 22a yet: ib. stanbul, 22a 723 Fesek: fke. stanbul, 22a 724 Mnevverdir: mutaavverdir. stanbul, 22a

172

Tercme: Sen ol olmazsn ve lkin cehd idersin ey pser Bir725 mama irirsn senliin senden gider (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

Glen-i rz: Tercme: kilik aret-i ada olur mu? O aretde ben senlik alur mu?

ull ittid anda muldir Ki vadetde ikilik bil alldir

Taayyndr cd-y varl ala Ne a bende olur ne bende Mevl (Mefln/ Mefln/ Feln)

Gfte-i Molla Cmi

725

Bir: bu. stanbul, 22b

173

Tercme:
H.Mahmud, 47b

Nanu areb didi yan are dery birdrr u ma u s mest ahb birdrr

Ey ki kendiden cd de aber ister isen Mhid mehd hid Mevl Mevl(?) birdrr

Geri lem mahar- esm- sndr vel sm-i aam cmlesinde ey dilr birdrr

sn-i lem-gri ihr- kemliyn eh Nice bi ynede aks itdi amm birdrr (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

Ola ki ahret-i marif-i ilhiyye ile albimizi tahr ve tecelliyt- ft- udsiyyesiyle rumuzu tenvr idp esrr- vadniyyetiyle srrmz ta ve uyd- eniyyetden tal eyleye. Ve olmama726 ayd- ineyniyyetden klliyen al olmadan ibretdir. Zr, taayynt- cismiyye ve nefsiyye ve aliyye ve riyyesi itibryla ikilik aydndan al mutaavver deildir. Ve mertebe-i eadiyyete

726

Bu kelime stanbul nshasnda yok

174

irimek lem-i l-taayynde mahar- tecell-i tevd-i t olup srr vadeti ol tecell kmnde olduu andadr. Menev: Mutesnca ru taayyn srr vadetini mnf deildir. ki andli taayynleri nrlarn ittidn mnf olmad gibi. Zr, ru taayyn fen-per deildir. Nitekm, aret-i Mevln min kllil-vchi evln addesenallhu bi-srrhil-al Menevde: buyurmudur. Yan ol kimesneler ki, cihndan gmlerdir. Anlar madm an itmeiz. Anlar, aiye-i fatdrlar ki, ft- ada anlarn ft emsi ulunda kevkibi b-nin olmas gibidir. Yan emsi ulu vatinde nr- kevkib malb olup gzden ib olmas gibidir. Nitekm, Cenb- a urn- Kerminde
727

buyurmudur. Pes, maurn madm olmad malmdur. ula-i

H.Mahmud, 48a

mal tarr olunduu minvl zre, yalan oma, gerei ovma, olma oma, olmama ovma, terk-i dny, terk-i ub, terk-i hest, terk-i terk mamnuna remz iretdir. Terk-i dny dernunda dny muabbeti ve itibr olmamadan ibretdir. Ve terk-i ub, ibdt ve ati rz-y cennet-i nam ve avf- ab- cem in itmeyp, belki

727

Ysin, 36/53. Bir de bakarsn hepsi birden toplanp huzurumuza karlmlardr.

175


728

m-adanca ulu

lzime-i li efendisine ubdiyyetdir. cret mubili cennt- liyt ve dzadan nect istememek iti eylemez. Kerem-i b-hemline nihyet yodur. Hemn cennt-i namden al ve ekber olan r-y sadet-itisna bel-i itidr ile neyl-i fevz-i ame ibtidr gerekdir. Ve terk-i hest varl terk itmekdir. Yan emneti ibine virp kendi aradan madr. Zr,
729

ysnca kiiye varl icbndan zge enb-i am olmaz.

Terk-i terk ise, terk-i hestde varl terk itdikden ora menzil-i nstye irip adan ayr bir eyi almaz ki, An dai terk iti eyleye. Bu tadrce nihyet-i terke iretdir.730 Ve dai dny ve uby ve varl ayr olma itibryla nefs in terk itmiidi. nefince dny ve ubya ve varla a in an itibryla731 itmekden kinyetdir. Ve dai ikr olunan terklerden kiiye bir yolu r olur ki, yolua irip terke geldim deyu slif-ikr varllardan eed bir varl l olur. Ol terki terk eyle dimekdir. Ve dai in ynnden marifet-i ilhiyyeye niyetce virdm deyu kiide bir pindrc l olup terk-i aleb diyyesine der. Ol terki terk idp rz u eb say alebde py-dr ve b-arr ol dimekdir. Zr, marifet-i ilhiyyeye intih ynnden nihyet yodur. itivsnca mutes vaf- li olmasun in olduun menzile anat itmeyp
732

emrine imtil ile

dem-be-dem teraye say itb eyle dimekden ibretdir. Zr, CenbEt-Tevbe, 9/72. Allah mmin erkeklere ve mmin kadnlara, ebedi olarak kalacaklar, iinden rmaklar akan cennetler ve Adn cennetlerinde ok gzel kkler vadetti. Allahn rzas ise, bunlarn hepsinden daha byktr. te bu byk baardr. 729 Senin varln dier gnahlarla kyaslanmayacak bir gnahtr. 730 Terk-i terk ise... nihyet-i terke iretdir ksm stanbul nshasnda yok. 731 an itibryla: itibr. stanbul, 25a 732 Th, 20/114. Rabbim! lmimi arttr de.
728

176

H.Mahmud, 48b

a, bu emirde senden devm- iftir murd ider. Ol ecilden

733

buyurur. Ey lib-i rh- ta vey rb-

cevher-i bar-i am bu mekrta idre-i naar- ted g-vre-i sem-i tad itdise her mertebeni taauuna mrt ve her mamda Cenb- aa inyd ve t ile arf- nud- enfs- ayt her lde isticlb- r-y erfine bel-i evt gerekdir. aret-i Hdy buyurur: Beim tevd-i rfnda yeri var Mamn gzle fil olma zinhr

Oat fehm eyle man-y kelm Gzet yerl yerinde her mam

aan kim ola bir illet udru Bakup tevde o grme uru

Tenezzl etse nefse thmet ile Teraye efendi ayret eyle

Bu iri utma ol tevde yeksn Bulunur ulmet ire b- ayvn

Teferrc it aat glistn ir iden erat bostn

aat eyleyp srrnda cevln erat hiri f itsn ey cn

733

el-nirah, 94/7-8. yleyse, bir ii bitirince dierine koyul. Ancak Rabbine ynel ve yalvar

177

Geh vadet ilinde it tenaum Geh eyle b- keretde terennm

Sery- vadete yol gsteren h Dir idi gh olurdu, l meallh

Geh ird in erbb- dni Dir idi y umeyr kellimn

Bilrs ger efendi ibu let der an kemline ehdet

abbullha eyle itidy ar-i mstame git Hdy

a mlke an nigh it Ubdiyyet mam cilve-gh it

uru davda o drl telef var Ubdiyyetde od nice eref var

an bb- amelden sen dr olma uru emniyyeye marr olma

Amel oldu mrde urbet in Vusl ehline kr-i nimet in

Amelden aa yodur nef vey ar734

734

ar: arar. stanbul, 26b

178

Seninndr amusu ey birder (Mefln/ Mefln/ Feln)

H.Mahmud, 49a

Vel-l ey birder-i cn eeri taavvufda tanf odur, lkin mcerred malt ve resyil ile albe yol bulup bil-mrid em-i a uyandrm yodur. Anca resili tabrt- dil-peri mntehya mrii af ve mtevaa bi-i kef-i t olup mbtedye sebeb-i irtif ve muibbe mcib-i aleb-i muted olur.735 Zr, slik menkir ve bidaden r ve marif ve vera yri fris-i meydn- erat ve ris-i kenz-i aat bir mrid-i kmile mutcdr ki, mehlik-i slkden an al idp eer-i Reslullh allallhu aleyh ve selemde mamt ve mertibi seyr itdire. Menev: Tercme:736 Pr-i kmil bul ki, prsiz bu sefer Slikne oldu bir avf u aar

Resili tabrt- dil-peri mntehya mri-i af ve mtevaa bi-i kef-i t olup mbtedye sebeb-i irtif ve muibbe mcib-i aleb-i muted olur : d u il ile istim- mcib-i aleb-i mrid olur. stanbul, 26b 736 Bu manzume ve tercmesi stanbul nshasnda yok

735

179

Bir yolu kim grmemisin ey fet Gitme rehbersiz an hergiz aa

Dmen-i rh oldu ar mest-i alef Nice bi ar-bendeyi itdi telef

nki mrid bulasn teslm ol Ms gibi km-i r it abl

Kr- ra bir ol sen b-nif Dimeye t kim saa h fir737 (Filtn/ Filtn/ Filn) Yan, aleb-i prde cedd-i tm ve her krna abr itmede say ihtimm idp her emirde kmne rm ol, lkin Menev: 837 Tercme: Nice dem yzl bls var an Her ele el virmek olmaz bil yan (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn) Mutesnca739; Her mride dil virme kim yolunu arpa uradr Mrid-i kmil olan yet yolu sn imi
H.Mahmud, 49b

Y kmil ve n temyz itmek mbtedni nndan mdr, dir ise

740

mefhmunca hir ilye-i erat ile rste ise

esrr- aate maremiyyet itimli vardr. eratde non olan

H firu beyne ve beynik:el-Kehf, 18/78. te bu benimle senin aramzn ayrlmasdr... Madem ki insan yzl bir ok eytan vardr, o halde her el ele vermek yani intisab ve biat etmek caiz deildir. Thirl-mevlevi, erh-i Mesnev, , 230 739 Yan, aleb-i prde... ifadesinden buraya kadar olan ksm stanbul nshasnda yok. 740 Zhir btnn nvandr.
738 737

180

aatden behresi yodur. Ol maleye itid mcib-i srn- dny ve ubdr. Nitekm, Cneyd-i Badd uddise srruhul-hd
741

buyurur. Yan yt- urniyyeden istinb olunan akm- eriyye ve ed-i nebeviyyeden ve icm- mmetden a olunan snen-i seniyye ile mil olmayan kimseye bu arat emrinde itid olunmaz. Zr, ilm-i taavvuf snnet ve kitb ile mebn ve muayyeddir. nki, zver-i erat ile mzeyyen bir mrid bulasn. ahret-i kmile ile mubelesine oturup albii evil-i dnyeviyyeden sde idp ul-i tm ile ol t mirt- albine mubil dutasn. Eer, ol anda dernua lt- muabbetullhdan bir let-i zyide r olup dny ve airet rzlarn selb idp b-itiyr riat-i alble bua el virirse ol t line dellet ider. Dmen-i himmetlerine teebb idp ittib- snen ve kitb ve met-i istimetie ilbs- ilat- edeb ile tenevvr-i mchede ve riyt ire te-i a- ilh ile kebb olma gerekdir. Nitekm, Cneydi Badd uddise srruh
742

buyurur. Ve Ebul-Abbs uddise srruhu

347 buyurur. Ve amza el-Badd uddise srruh buyurur. Yan ar-i a bilen kimesneye slk sndr. Ve ar-i aa avl ve efl ve avline mtbaat- Reslullh allallhu aleyh ve selemden ayr dell yodur744. Ola ki, aret-i ud-vend-i il-kerem meslek-i Resl-i Ekrem ve nebiyyi muterem allallhu aleyh ve sellemde bit-adem adem-i mltezemlerinde rsi-dem eyleyp her lde r-y ymn-i
Kim Kurn hfzetmezse ve hadis yazmazsa bu ite ona boyun eilmez. nk bizim ilmimiz kitap ve snnete baldr ve ona dayanr. 742 Tasavvuf kl klden deil ancak terk-i dnya ve riyazetle mal sevgisi ve nefse gzel gelen eyleri brakarak elde edilir. 743 Kim snnet-i seniyyeye uygun yaarsa Allahu Tel onun kalbini marifet nuruyla nurlandrr. Ve onun iin ahlak, fiileri ve ilerinde Habibullaha tabi olmaktan daha erefli bir makam yoktur. 744 Yan yodur ifadesi mevcut nshada yok. stanbul 28b
741

181

itilarna muvaffa ve iti- ilh ve niam- n-mtenhsine mahar olan avillerine mla idp niam- hireye ve bniyyesine mstara eyleye.
H.Mahmud, 50a

Temmet. Ketebeh el-abdl-Mnibi e-afn-nafil-muhtci il keremi Rabbihil-laf seyinibnil-c el-fil-bala ve ad fereat-temme min hihin-nsatil-celleti f eviri il-iccetierfeti f yevmil-ineyni f vati-uhri li-seneti tisate ve amsne ve mieteyni ve elfi min hicreti men lehul-izzi ve-erefi. Rabbi sehhil umr ve umril-mminne fid-dreyni y Msehhilel-umri ve y

stanbul, 29

men isneh feva klli isni y el-celli vel-ikrm.745

745

Ketebe kayd stanbul nshasna aittir.

182

8.

SALHNN KEND MUAMMSININ ERH PRM AZZM UBUL-RFN EY ABDULLH E-

AL Ba-i db itmee bir yere geldi edb Bir cedelden d vechiyle bir remz-i arb

Ayn v ayr deil ismi msemm dir biri Ayndr ayr deildir dir biri budur acb

Dir biri ayr- msemm olmaz esmn biri Ayn da olmaz ki dd var olur aa rab

Bir edb arada dir ki iti itmez cedel Rh- ada ismile irer msemmya lebb

Hem msemmdan irer esmya erbb- keml Keret ire glen-i vadetde olur andelb

Biri srr olur biri olur aatde bedel kilik aydndan el ek ehl-i dil ol ey abb

o muammdan muammdr al l Mahar- esm olan olur msemmya arb (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

183

HA

ER-

MUAMM

MUTAARCA

L-EY

ALD-DNL-UI UDDSE SRRUH746

Ba-i db itmee bir yere geldi edb

Edb adedi on yedidir, ile yirmi aded olur ki, Hd, Vedd adedidir. O e arb ile elli bir747 aded olur ki, vehm adedidir ki, andan vehm urfunu isimleri murd olunur ki, yz on adeddir ki, andan Ali murd olunur.

Bir cedelden d vechile bir remz-i arb

Cedelden olan cm nca, dil alur ki, Byezid adedidir. Ve vech adediyle on yedidir ki, edb adedidir. Ve cedel lafndan vechile muamm remzine iretdir ki, cedel arflerini esmlar murd olunur ki, cm, dl, lmdr. Pes cm, elli olmala tamm Amed adedidir. Ve dl, otuz be olmala Byezid adedidir. Ve lm, yetmi bir olmala alb-i ba ile emel ve mrdifi md ve adedine muvf Mucb murd olunur. Ve vech-i irden lm esm-i urfu lm, elif, mm murd olunur. ki yz yetmi iki adedidir ve andan adedine muvf rub748 mrdifi r-yek murd olunur. Ve bir749 itibr ile drt yek esb 120 adeddir ki, andan semek mrdifi mh750 adedine muvf tvn mrdifi cedd murd olunur ki, yirmi bir adeddir. Ve andan ayyib murd olunur. Ve bir itibr ile r-yeki birinden otuz ve mh ve andan adedine muvf vel murd olunur. Ve ikinci yekden elif

746

uddise srruhu: ruiye. H.Mahmud5, 71b 747 Elli bir: on be. H.Mahmud5, 71b 748 rub: rbi. H.Mahmud5, 72a 749 Ve bir: dir. H.Mahmud5, 72a 750 H.Mahmud5, 72bde mhden sonra ve balac vardr.

184

ve adedine muvf l murd olunur. Ve nc yekden ead ve adedine muvf y, cm arfleri ve anlardan isimlerini adedleri751 murd olunur ki altm be adeddir. Ve andan seh ve sehden cm ve ism-i cm murd olunur ki, Amed adedidir. Drdnc yekden vid ve adedine muvf y, arflerini isimlerini adedleri murd olunur ki, yirmi adedidir. Ve andan abb ismi murd olunur ki, bu ys ile at o vecihler bulunur. Lkin te-i752 zihne bu adar kfdir.

Ayn v ayr deil ismi msemm dir biri Ayndr ayr deildir dir biri budur acb (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

Yan cedel lafnda olan urf msemmlar ism-i msemmn ayn deil ve ayr dai deildir. Zr, msemmlarndan esmlarna
Uak1, 97b

intil ile esmlarn adedi esm-i msemmn adedlerini ayndr, ayr deildir.753 Ve bu mnsebet ile bundan murd ilm-i kelmda isim msemmn ayn m ve ayr m bai olunsa gerekdir ki an tafli bu mutaara maz.

Dir biri ayr- msemm olmaz esmn biri Ayn da olmaz ki dd var olur aa rab (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

Yan ne adar esmn ayr olmaz ise dai yine msemmn ayn dai olmaz. Zr her754 ismi mubilinde bir dd u rabi vardr ki

adedleri: adedi. H.Mahmud5, 72b 752 te kelimesi H.Mahmud5, 72bde tecdir eklinde yazlmsa da te-i zihn zihni ama, zihne cila verme anlamlarnda siyak ve sibaka uygunluk arzettiinden ve tec kelimesi szlklerde olmadndan mstensih hatas olduu kanaatindeyiz. 753 Zrayr deildir: ksm mevcut nshada yok. bk. H.Mahmud5, 73ada 754 Yalnz H.Mahmud5, 73ada vardr.

751

185

eer esmn biri ayn- msemm olsa mubilinde vcdu olmama lzm gelrdi. Tebl-i esm ise hirdir.

Bir edb arada dir ki iti itmez cedel Rh- ada ismile irer msemmya lebb (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

Yan bir edb-i il ve edb-i kmil aralarna girp dir ki, ey edbn r sunn tbe-key bu cedel-i dell brhn. Menev: 557 mutesnca dell ve brhndan756 gep kef yn ve ev-i vicdna irmee baza bir reiz yo mu? Slik-i lebb olanlar rh- abbde isimle msemmya irerler. Yan tekr-i tekrr- esm-i sn ile uyd- m-sivdan reh ve resde-i fera-fez-y alem-i l- bl ve vl- Mevl olurlar. Sezysa marifet-i lem-yezele cedeli bedel lup isim msemmn ayn m ayr m baini meel lmsz dimek olur. Ve isim ile irer msemmya lebb. Yan isim (101), msemm (141), lebb (44) adedleri bir yere gelince iki yz seksen alt olur ki, fare adedidir. ve ziyde mesrr mansna.

Hem msemmdan irer esmya erbb- keml Keret ire glen-i vadetde olur andelb (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

Uak1, 98a

Yan erbb- keml ve ab- l olanlar isim ile vl- msemm oldudan ora tekml-i mertib-i uv ve cem-i esm in mertebe-i eadiyyetden mam- vidiyyet ve kerete avdet ve glen-i vadetde

Ehl-i istidllin aya aatandr, yani takma ayakla yryen topallar gibidirler. Aatan ayak ise ok metanetsizdir. Thirl-Mevlevi, erh-i Mesnev, V,1048 756 Brhndan: brhndr. H.Mahmud5, 73b

755

186

blbl-i o-nev-y ikmet olurlar. Ve irer esmya erbb- kemlden dai sml ismi istirc olunur. Zr erbb iki yz alt adeddir ki, r adedidir. Ve arabde mrdifi vech adedine muvf yed ve yedin mrdifi yemn murd olunur ki, yz on adeddir. Andan l murd olunur. Ve l laf esm lafna telf-i ittili ile sml oldu. Ve ayn hirdir.

Biri srr olur biri olur aatde bedel kilik aydndan el ek ehl-i dil ol ey abb (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

Yan esmdan ve msemmdan biri sr olunca yan is olunca esmdan bir gidince yz bir aded b alur ki, isimden frisde

mrdiifi nm ve adedine muvf Mlik ve Kmil ismi murd olunur. Ve msemm elif ile yz krk bir adeddir ki, lem adedidir. Bir is olunca selm olur. kilik aydndan el ek arnesiyle msemmn adedini757 ikisi is olunca yz otuz dokuz alur, al adedidir. Ve msemmya bir yedek yan bir ziyde olunca yz krk iki olur ki, Abdullh adedidir. Bundan ayr msemm adedi yz krk bir olmala muvf ve ly ve mrdifi sez murd olunur ki, an adedine muvf n laf ve an mrdifi zamn murd olunur. Ve an adedine muvf Mamd ismi murd olunur.

em-i dilden noa-i mevhmu ref it l ayn ayn eyle al gr muammya arb (Filtn/ Filtn/ Filtn/ Filn)

757

Mevcut nshada yok. bk. H.Mahmud5, 74b

187

l laf dil arnesiyle alb olca al olduu hirdir. Ve ayn ayn eyle laf iki vechile istiml olunur. Vech-i evvel, ayndan758 elif ve elifden msemms elif arfi murd olunup ve ayndan msemms ayn arfi murd olunur ki, ikisini adedi yetmi bir759 olur ki, andan lm ve msemms lm arfi adedine muvf yek ve mrdifi vid murd olunur. Ve vech-i n, arb lafnda istiml olunur ki, noasn refiyle ayn ayn olup arb ve alb ile bar ve mrdifi cemel adedine muvf Cell murd olunur. Temmet.

758 759

ayndan:ayndan. H.Mahmud5, 75a H.Mahmud5, 75ade yetmi bir yerine yz yetmi bir yazsa da doru deildir, ayn harfinin ebced deeri yetmi olduu iin bir eklendiinde yetmi bir olur.

188

SONU Tasavvuf iir, mefhumlar ve remizleriyle zaman zaman yalnz erbabna malm olan bir iir ekol olmutur. Tasavvuf retileri yaymak ve halk ird etmek amacn gden iirleri bir kenara braktmzda mutasavvf irlerin yalnz bu gye ile yazmadklar grlmektedir. Ehl-i tark olmalar hasebiyle iinde bulunduklar hli ve vkf olduklar srlar bu remiz ve mefhumlar vastasyla iirlerinde gizlemilerdir. Bunlar bazen yle srlar iinde barndrmtr ki, anlalmas yine bu yolun yolcusu olan mutasavvflarca erh edilmesini gerektirmitir. Salhnin ele ald manzumeler de herkese anlalamayacak ve hle vakf olmayanlarca erh edilemeyecek trdendir. Bu sebeple denilebilir ki Salh manzumelerini rastgele sememi, bunlar aklarken de olabildiince hassas davranmtr. Ne ok mulak bir erh yapm ne de tasavvufun tm srlarn aa karmtr. Her tabakadan insann anlayaca ekilde muhtasar aklamalar yaparak gereinde bunun ne olduu erbabna malumdur, bundan murat halkn anlad deildir eklinde szler sarf ederek her kesimin hakkn teslim eylemitir. erhlerinde gerektii kadar aklama yapp, gereksiz aklamalarla sz uzatmaktan kanmtr. Krktan fazla sreden ald yz yirmiden fazla ayetle erhlerindeki aklamalarn hemen birounu Kurn- Kerme dayandrmakta, birounu bazen sahih hadislerle, bazen de mevzu rivayetlerle izah etmeye almaktadr. Bunun yan sra bazen er ilimlere de deinmesi onun slm ilimlere vukfiyetini gstermektedir. erh ettii manzumeler iinde kendi mridi Cemleddin Uknin lgaz tarzndaki manzumesine yapt erhe, dier erhlerden daha ok ehemmiyet vermi gibi grlmektedir. Bunda eyhini tanmasnn yan sra vefatndan sonra ryasnda grmesiyle kendisine o lgaza benzer bir lgaz sylemesinin de tesiri olmaldr. ABDULLAH SELHADDN- UKNN ERH METODU Tasavvuf mefhum, remiz ve stlahlarn kullanld birok manzume ya irlerin kendileri tarafndan yahut da mutasavvf olan baka rihlerce beyitin ya da manzumenin muhtevasnn mbhem ve mulak oluunun derecesine gre muhtasar ya da mufassal bir ekilde aklanmtr. Kukusuz erhde, erh edilen manzumenin muhtevas kadar rihin metodu da nem arzetmektedir. Salh de incelenen erhlerinde bir metot zeredir ki, tesbit edildii kadaryla bu metodlar yle sralanabilir:

189

1. Genellikle manzumeyi nce bir btn olarak vermeyen Salh manzumenin beyitlerini srasyla erh esnasnda vermektedir.760 2. Beyiti zikrettikten sonra, gerekli grd kelimelerin anlamlarn vererek aklamalar yapmtr: ki an arasnda ekdi a- istiv Allemel-esmy talm itdi ol adan ud a laf eker-i istimlde avs lafyla tebh ve teml olduundan mebbehn-bih mevuunda mebbeh rd ablinden olur.761 Luatda bem, bir kimseni bana yad arna el ile urma mansna ve anbr ve sir sazn aln ve youn l ki, aba seslidir.762 3. Birden fazla manya gelen kelimeler ile bir kelime hakkndaki farkl aklamalarda btn anlamlar zikrederek tevchini belirtmitir: ... a- istivdan murd; istiv, istirr ve lip olma mansna istl mansna ve berber olma ve orulma ve ad itmek ve itidl ve istimetde istiml olunur. Pes imdi ibtid-i ferniden fet-i kelm buyurdularna gre asd itidl ve istimet manlar taavvur olunur ki mad olan a- mutedil ve mstamden murd elifdir ki, elif ile t- eadiyyete iret olunur.763 ...Tevd tarfinde avl-i kerde vriddir. Lkin cmlesi mteribetlman mttehidet li-m-adadr. Balar demi ki; tevd luatda bir eyi vhid olduunu bilmek ve km itmekdir. Ve l- aatde t- ilhiyyeyi ifhmda taavvur ve ehn ve evhmda taayyl olunan her eyden tecrd ,tmekdir. Ve balar demi ki, tevd taadd vehm olunan yd bilinen yd iss olunan eyi vid lmadr. Yd vehm olunan yd bilinen yd iss olunan mteaddidi vadetle bilmekdir. Bu bilmek ise ftda ve tda olur. Ve balar demi ki, tevd luatda bir eyi vid lmadr. Ve ibret-i ulemda Allh Teln vadniyyetini itid etmekdir. Ve fiyye indinde tevd, Allh Teln vadniyyetini bilmekdir. Ve balar demi al- tevd ibt- m-lem-yazal ve ist- m-lem-yekndr. Ve
760

Yalnzca smail Hakk Bursevi Gazeli ve kendi muammsnn erhinde manzumenin tamamn erhten nce vermitir. 761 Niyz-i Msr iki kan arasna ekti hatt- istiv erhi 762 smail Hakk Bursevi erhi 763 Niyz Msr iki kan arasna ekti hatt- istiv erhi

190

balar demi ki, tevd-i adi admden temyz ve uddan ir ve deme ibldir ki, muvaid ayrndan fala kendi nefsini da mhede itmeye. Zr a tevdi linde nefsini mhede ider ise kendi vcdunu mebbit olur muvaid olmaz. Ve bunlara arb tevidi tarfi odur ki, mefhmlar min-vech birbirlerine arbdir.764 4. Bazen kelimelerin anlamn tasavvufi kaynaklardan vermektedir:

lt- fiyyede istimet, tevbeni ahdine vef ve km zerine

ebtdan ibretdir 5. Hemen btn erhlerinde manay aklamak ve iddiasn kuvvetlendirmek niyetiyle ayetlerden rnekler vermektedir. 6. Gerektiinde konuyla uygun hadisleri zikretmitir. 7. Yeri geldike kendisine yahut bakasna ait beyitlerle erhi

zenginletirmitir. 8. Tasavvuf byklerinin eserlerine atfta bulunmu ve onlardan alntlar yapmtr: aret-i Byezd uddise srruhur-red buyurmular ki, malbum olan Cenb- aa irem deyu otuz sene env- mchede ve riyet ile aleb apusun bekledim. Badeh perde-i hest mrtefi olduda grdm ki, ver-y perdeden yine Byezd hir olup Byezde tecell eyledi. Naar- imn ile ted eyledim, grdm ki, man-y Byezdden r-nm olan ft- Rabb-i amd imi.765 Ve aret-i Mevln addesenallhu bi-srrihil-al aretleri Menevde buyurur ki: 667

764 765

Niyz Msr iki kan arasna ekti hatt- istiv erhi Cemleddin Uak erhi 766 k mer erhi

191

9. erhi yazmasnn zel bir nedeni olduunda bunu belirtmitir: ar al derd-mende ivn- afdan bir azz gelip ric ari ile aret-i Eref-zde mermu tecell ev-i ddr beni mest eyledi ayrn adesi naara yenuru bbna muvf olmayp irb ve bin idesine ayr- mub olmala l ba ivn ayli mtevehhim olup er-i erfe mulifdir deyu o gft g eylemilerdir. Bu adeni era tab vechi zerine Eref-zde mermu kelmn tevlin ric ederim dedikde her ne adar rh- taallle hib oldum ise re olmad. Bu vechile il ve idm edip mefhmunca hezr dil-nvzl edip aret-i azzi kelimt- dehet-mizi era tabde kef-i rz lazm gelmez. Belki ecr-i cezl lzm gelir dedikde aret-i azzi an-y hviyyet mey-nesinde ala mest u l-yal oldular lde etdikleri naamt ve bu vechile olan ev ve lt ualya tefhm etdirmek mkildir. Lkin ehl-i infa gre sndr.767 10. Paradan btne doru aklama yapan Salh, nce kelime anlamlarn verip sonra beytin genel anlam zerinde durarak aklama yapmaktadr: 11. Beyitleri ayr ayr erh etmekte ancak zaman zaman birbirine balayarak anlam btnl salamaktadr: Pes bu srr bilmee rif gerekdir ey mer Biri t- Muafdr biri ayy- l-cell Bu beyit, ebyt- slifeyi mfessirdir ki, uan mahar- ceml-i tm olan far-i kint aleyh efalu-alvr Efendimiz aretleridir. Ve ummen l-celli vel-ikrm olan Cenb- ud-vend-i b-vezr celle neh ani-ebh ven-nar aretleridir.768 Pes imdi, t- ilme Muaf esmya demdir emn beyti, beyt-i sb tefsr ve tetemmesi gibidir. Yan aat-i Muammediyyeden ibret olan a- istivdan deme esmy talm etdiini bu beyit mfessirdir.769 12. Soru cevap yntemini kullanarak okuyucunun dikkatini celb etmektedir: Bunda sul vrid olur ki alb-i dem mahar- aat-i Muammediyye olduu cihetden arullh olup ve klliyt ve cziyyt bil-vsa mfi olma
767 768

Erefzade erhi k mer erhi 769 Niyazi Msri iki kan arasnda erhi

192

iti ider. lbuki ar u krs vesir eflk ve lem-i anr ve emlki vcdu demi vcdundan muaddemdir. Pes anlara ifa ne vechile taavvur olunur cevb virilr ki...770 Bunda da bir itir vki olursa ki kelm- ehl-i aati kelm- ehl-i ikmetle er eylemek mutea-y aat midir? lbuki ukemn kelmndan a- naar mtekellimni kelmna da erbb- aat ba mesele aatinde mualefet ider. Cevb virlr ki mtekellimni kelm delil-i aliyye ve naliyyeye teebb ve eerden meire naar ve istidll ile tevd-i rda tevd-i ead-i lafyi ilmel-yan ile ibt in l u ldir ki yeti ayid-i ehl-i snneti ayid-i ehl-i bidat ve alletden temyz ve mufaadr.771 13. Baz hususlar izah edebilmek iin herkese bilinen eylere benzetme yoluyla muradn beyan etmitir: aret-i Azz bu beyitle bunu remz ider ki, arlarnda ubul-ird olmular ubul-efrd oldular gibi ubul-ird dai olmular. Zr ubul-efrd ltebh defter-dra bezer. Ve ubul-ird ib-i mhre bezer. erv- slikni rh- vulata dellet ider.772 14. Bazen beyitte vezin zaruretiyle kullanlan kelimeler hakknda yorum yapmtr: r- abatden murd anr- erbaadr. abyi-i anrn ru menzilesinde olduundan ve adem-i msade-i vezinden tr r- anr yerine r- ab getrmler.773 15. Baz mefhumlarn anlamn bir yere kadar aklayp, mans ehline malumdur gibi ifadeler kullanmtr: Snemi bnda bitmi bir aacda iki dal Biri elma biri urm biri skker biri bal Bu beyitde sneden murd albdir ki, ikr-i maal irde-i l ablindendir. Zr sne albde mahar- lam- anevberni arfdr. Ve albde biten aacdan

770 771

Niyazi Msri iki kan arasnda erhi Niyazi msri iki kan arasnda erhi 772 Erefzade erhi 773 smail Hakk Bursevi erhi

193

murd veled-i albdir ki, ilm-i lednnden kinyetdir. Ve iki dal ilm-i lednnden tevelld eyleyen ft- ceml ve cellden ibretdir ki, elma ve rm ve skker ve bal mute-y ceml ve cellden mmire olan erat ve arat ve marifet ve aate iretdir. Elma arata ve rma erata ve skker aate ve bal marifete iretdir. Zr rma erat ilmini emeresidir ki, r ten dsdr. Akm- eriyye ilm-i hire men olduu gibi. Ve elma arat ilmini emeresidir ki, rndan m-ads belki r da eeri nefs-i zkiyye dsdr. Lkin dernunda riy ekirdei mumerdir. Tezkiye-i nefs aml-i liaya mtevaf olduu gibi. Ve bal, marifet ilmini emeresidir. Al- mad dsdr. Eeri an a atlaca bir nesnesi yodur. Lkin henz taayynnden eeri bdir. Tafiye-i alb male-i ikr tilvete mutc olduu gibi. Ve skker aat ilmini emeresidir ki, r- udsdir. at atlacak bir nesnesi olmadndan ayr suya il eylese eriyerek mav- vcd edip taayynnden eeri almayp tebdl-i ft eyler. albden nefy-i m-sivallh il ile l olduu gibi. Ve veled-i alb ecereye tebh Cenb- Brni kelm- muciz-nizmndan man itisdr. Bu man erbb- aati ecere-i ayyibeden murd- ariyye-i vcbiyye ve arbiyye-i imkniyye beyninde mutavass olup mdebbir-i heykel-i cism-i kll olan insn- kmildir avillerini mnf deildir. Zr ib olmayan insn- kmil olma mutaavver deildir. Ve bunda albden murd olan ne id erbbna malmdur, al alad gibi deildir. 16. erhi anlalr klmak iin zaman zaman kssalara yer vermektedir: Aceb ayrn u mestim ki biliden bilmezem yr Gzm her ande kim basa grnen ret-i Ramn Mr tnlar aret-i Ysuf aleyhi-altu ves-selm mhede maallinde ayrn olup yedlerini a edip ve acs da duymadlar. aret-i Rbiaya sul olundu ki; Allh sever misin? Neam deyu cevap verdi. Allh dmenine advet eder misin? dediler. Cevap verdi ki: Etmem. Ya nin etmezsi? didiklerinde buyurdular ki, Allh muabbetiyle glm ml-a-ml

194

olmudur. Bir kimseni muabbet ve advetine yer almamdr deyu cevp verdiler.774 17. Beyitlerde geen edeb sanatlar aklamtr. Metnin daha iyi anlalmas iin bu edeb sanatlar zikretmekte fayda vardr. Tm bu hususiyetler okuyucuya iir erhi nasl olmaldr sorusunun cevabn da vermektedir. Salhnin erhlerinden hareketle denilebilir ki, bir metni erh edebilmek iin ncelikle kiinin konuya vakf olmas gerekmektedir. Ondan sonra ssl kelimelerden kanmak suretiyle herkesin anlayaca bir dil kullanmaldr. Verilmek istenen mesaj en ksa yoldan okuyucuya ulatrlmal, bunun iin de sz fazla uzatmadan az ve z bir ekilde izah yaplmaldr. Gerektiinde dncelerini destekler mahiyette yet-i kermeler ve hadisler yahut erh edilen metnin muhtevasna gre alannda otorite saylan ahsiyetlerin szleri kullanlmaldr. Kanmzca yi bir rih her eyden nce metni anlayan ve bunu en ak ekilde bakalarna da anlatabilendir. Bu dnceden hareketle diyebiliriz ki, Abdullah Selhaddin-i Uki erh konusunda olduka baarl bir ahsiyettir. Tasavvuf iir erhleri alannda nemli bir yeri vardr. Ancak gnmzde Salhnin rihliinin derecesini anlayabilmek iin erhlerini erhe ve belki tahlile tabi tutmak gerekmektedir.

774

Erefzade erhi

195

BBLYOGRAFYA Aclun, Ebl-Fid smail b. Muhammed, Kefl-hafa Mzil'l-ilbs Amma tehere Mine'l-ehds Al Elsinetin-Ns, Beyrut 1351 Akku, Mehmet, Abdullah Salahaddin-i Uaki (Salahi)nin Hayat ve Eserleri, Ankara 1998 Akku, Metin, Metin erhi Gelenei, Tarlan Mektebinden Halk pektene, Yedi klim, 1992, V/32, 67-68 Aksoyak, .Hakk, Metin erhi, Eski Trk Edebiyat El Kitab, Ankara 2002 Arc, Resul, Salhnin iir erhleri, yaynlanmam yksek lisans tezi, stanbul 2006 Bursal Mehmet Tahir, Osmanl Mellifleri, stanbul 1971 Ceylan, mr, Tasavvuf iir erhleri, stanbul 2000 -----------------, Byle Buyurdu Sf, stanbul 2005 avuolu, Mehmet, Nect Bey Dvn Tahlli, stanbul 2001 aylolu, Abdullah, Niyazi Msr erhleri, stanbul 1999 Dilin, Cem, rneklerle Trk iir Bilgisi, Ankara 2000 Doan, Muhammet Nur, Metin erhi zerine, Osmanl Dvn iiri zerine Metinler ( haz. Mehmet Kalpakl ), stanbul 1999 Gmhanevi Ahmed Ziyaeddin, Ramuz el-Ehdis, Hadisler Deryas, (trc. Abdulaziz Bekkine), stanbul 1997 Gzel, Abdurrahman, Din-Tasavvuf Trk Edebiyat, Ankara 2006 Kl, Mahmut Erol Sf ve iir; Osmanl Tasavvuf iirinin Poetikas, stanbul 2005 Kurnaz, Cemal, Hayl Bey Dvn Tahlli, Ankara 1987 Kleki, Numan, Aklamalar ve rneklerle Edeb Sanatlar, Ankara 2005 Osmanzade Hseyin Vassaf, Sefne-i Evliya, (haz. Mehmet Akku- Ali Ylmaz), stanbul 2006 Pakaln, Mehmet Zeki, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, stanbul 1971 Pala, skender, Dvn Edebiyat, stanbul 1992 es-Sahavi, eyh Muhammed Abdurrahman, El-Maksidl-Hasene, Beyrut 1985 Seferciolu, Nejat, Nev Dvn Tahlli, Ankara 2001

196

Suyt, Cmis-Sar Muhtasar Tercme ve erhi (trc. smail Mutlu, aban Den, Abdulaziz Hatip), stanbul 1996 Sreyy, Mehmet, Sicill-i Osman, stanbul 1971 Tahirl-Mevlev, erh-i Mesnev, stanbul 1963 Tarlan, Ali Nihad, Metinler erhi, stanbul 1937 Tuman, Mehmet Nail, Tuhfe-i Naili Divan airlerinin Muhtasar Biyografileri, (haz. Cemal Kurnaz-Mustafa Tat), Ankara 2001 Uzunarl, smail Hakk, Karesi Mehiri, Karesi Vilayet Matbaas 1339/1920

197

TIPKIBASIM H.Mahmud1 Nshas

198

199

200

201

202

203

204

205

206

207

208

209

210

211

212

213

214

215

216

217

218

219

220

221

222

223

224

225

226

227

228

229

230

231

232

233

234

235

236

237

238

239

240

241

242

243

244

245

246

247

248

249

250

251

252

253

254

H.Mahmud3Nshas

255

256

257

258

259

260

261

262

263

264

265

266

267

268

269

270

271

272

273

274

275

276

277

278

279

280

281

H.Mahmud4 Nshas

282

283

284

285

Halet Nshas

286

287

288

289

290

291

292

T.Aa Nshas

293

294

295

296

297

298

299

300

301

302

303

304

305

306

307

308

Uaki1 Nshas

309

310

311

312

313

314

315

316

317

318

319

320

321

322

323

324

325

326

327

328