U U R B C E

Y K

D Z S - 2

Bilim ykleri

YAYIN NO: 102

Genel Yayn Ynetmeni: Ergn r Yaynevi Editr: zkan ze Tashih: Emine Aydn Dzen / Kapak: Zafer Yaynlar Bask, cilt: Vesta Ofset tel:0 212 445 72 52

Uurbcei Yaynlar, Zafer Yayn Grubunun bir kuruluudur. Mahmutbey mh. Deve kaldrm cd. Gelincik sk. no: 6 Baclar - stanbul,Trkiye Tel: (0 212) 446 21 00, Fax: (0 212) 446 01 39 www.zaferyaynlari.com / e-mail: zafer@zaferyayinlari.com isbn: 978 975 8781 95 9 C o p y r i g h t 2 0 1 0 U u r b c e i Y a y n l a r . H e r h a k k m a h f u z d u r.

Hdayi Kalender
llustrasyonlar: Sevgi igen

NDEKLER

Bir buday hesab .................................................13 Evraka Evraka! ......................................................19 Piltown Adam Olay ................................................ Hesperopithekus haroldcooki ................................... Ota Benga ................................................................ Kar tanesi adam....................................................29 Daldan bir elma dt ..........................................35 nenin delii .......................................................39

Buzdan lke .........................................................47 Dnyann dibine yolculuk ........................................ Buz tutan hayaller .................................................... Fibanocci ve tavanlar ..............................................

NSZ

NSZ

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

NSZ

NSZ

B i l i m

y k l e r i

BR BUDAY HESABI

OK UZUN ZAMAN NCEYD. Hint Padi-

ah Shirman, bu ahlk padiahlk iinden fena halde bezmi usanmt. Canm sklyor! Canm sklyor! Bana daha nce hi kimsenin grp iitmedii bir oyun bulun! diye bard. Vezirler, uaklar ve klelerin eli aya birbirine dolat. Bazlarn bir daha hi zemediler. Bylece Yoga denen ey ortaya kt! Sadece ba vezir Sissa sakindi. Ben dn gece bir oyun kefettim. Ad da SATRAN! dedi.
12 13

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

Herkes derin bir nefes ald. Sissa, bir takm tuhaf heykelcikler ve altnda Made in Chine yazan damal bir tahta ile Sultann huzuruna girdiinde ok neeliydi. Sultanm! Bak dn gece senin iin ne kefettim? Nedir? Satran! Satran m? Evet! Bu bir oyun! Getir hele! Bu kck askercikler de neyin nesi? A aa! Bu uzun boylusu bana benziyor! E tabii! O ah! u kambur da ayn sen! E tabii! O da vezir! Bunlar da at di mi at? E tabii! Onlar da at! ah Shirma, kaleleri de ip diye bildi. Fakat filler konusunda ufak bir tatszlk yaandysa da, Vezir Sissann, can sklan Hint Padiah Shirmaya Satran retmesi ok uzun zaman almad.
14

Bir sre sonra Shirma ve Sissa, satran oynamaya baladlar. lk oyunu Sissa kazand. kincisini ise Shirma.. Ve ondan sonraki tm oyunlar Shirma kazand. Ne de olsa o bir padiaht! Shirma, bu satran oyununu yle ok beendi ki, bir daha can skntsndan hi sz etmedi. Sissay st ste beinci kez mat ettii gnlerden bir gn: Sissa! Sissa! Bu elencili oyunu icad ederekbana btn dertlerimi unutturdun! Hadi, dile benden ne dilersen! dedi. Her seferinde Padiaha yenilmek zorunda olan Sissa, bu acy karmann vaktinin geldiini anlamt.
15

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

u satran tahtasnda 64 tane kare var. Birincisine 1 buday tanesi koyalm. kincisine 2 buday tanesi, ncsne 4 buday tanesi, drdncsne 8 buday tanesi, beincisine 16 buday tanesi... ve bu byleher karede bir ncekinin iki katson kareye kadar gitsin. Sonunda ka buday tanesi olursa, o kadar buday verin yeter! dedi. Padiah bu ie ok gld. Yaa Sissa ne acayip adamsn. Bir uval buday m istiyorsun koskoca Hint padiahndan? Yapsnlar hesabn, ben sana bir uval da fazladan vereyim, laf m olur! Sissa, Artk bi uval m olur be uval m olur.. ben onu bilmem. Hesap edilsin ne kadar olursa razym! diyerek mahcup bir glmsemeyleaslnda yzndeki ifade glmsemeden ok bir srtmaya benziyordu boynunu edi. Hemen bir uval buday getirtildi. Ve Sultann maliyecileri ile muhasebecileri, elerindeki boncuklu abakslerini akrdata akrdata, Sissaya verilecek buday miktarn he16

sap etmeye baladlar. Ancak, 21. kareye gelindiinde uval bitti. 21. kare iin, 1.048.576 adet buday gerekliydi. 20 buday tanesi yaklak 1 gram yapar. Buna gre, 21. kare iin 52 kilo buday gerekmektedir. Ve bu hesap 64. kareye kadar katlana katlana gidecekti. Yaplan hesap sonucunda son kareye gelin diinde, Sissaya vermek iin 18.446.744.073.70 9.551.615 tane buday gerektii ortaya kt. Bu da, neredeyse 1 trilyon ton buday demekti! Hint Padiahnn gzleri nce irileti, sonra da yuvalarndan frlad! Btn Hindistanda bu kadar buday yoktu. nk 64nc karede, Hint Padiahnn Sissaya vermesi gereken buday miktar, dnyannbugnk rakamlarla1500 yllk buday retimi kadard!

1

B i l i m

y k l e r i

EVREKA! EVREKA!

SA PEYGAMBERN dnyaya gelmesinden 250 bilemedin 300 yl kadar nceydi. Sirakuza Kral Hiero, saraynn ta avlusunda dnceli dnceli geziniyordu. Kraln elinde, birka ay evvel, 500 gram arlndaki altn bir kleyi kuyumcuya vererek, yaptrd ta vard. Ta kuyumcuya verilen altn kle ile ayn arlktayd: 500 gr. Ama Hieronun ii hi rahat deildi. nk kuyumcudan fena halde pirelenmiti. Ona verilen altndan bir miktar aldn, ald miktar yerine de tacn iine gm koyduunu dnyordu!

1

1

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

Peki ama, tac atee atp eritmeden iinde gm olup olmadn nasl anlayacaklard? te Kral Hieroyu sabahtan beri ta avluda bir aa bir yukar getirip gtren ey buydu. Dnd.. dnd.. dnd! Ve aklna olaanst parlak bir fikir geldi! Bana Arimeti arn! Arimet, Kral Hieronun yakn dostuydu. Evini de, zrt prt arld iin, saraya yakn bir yerde kiralamt. Bu muhitte kiralar ok pahalyd ama Kral, arada bir ona harlk verir, sarayn shh tesisat ilerini, grdrp, cebine para koyard. Nbetiler, kapsna dayanp Kral seni aryor! deyince, apar topar harmaniyesine dolanp, koa koa sarayn avlusuna gitti. Buyrun kralm beni emretmisiniz! Ari! ok samimi olduklar iin Kral Hiero, Arimete hep byle seslenirdi. Kralm! Ari canm ok skkn!
20

Hayrdr inaallah! Bak buna bak! Aaa yeni tacnz! Ne kadar da gzel olmu. Tam sizin o koca... eyy yani asil kafanza gre! Ta gzel ama Ari, benim iimde byk bir phe var! Nedir? Ben kuyumcuya 500 gram altn verdiydim. Eee.. Bu tac mahallenin bakkalnda tartrdm. Onun dijital terazisi var biliyon mu!...
21

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

Eee, eksik mi geldi! Yok, tam 500 gram, hi eksii yok! yi ya ite, daha ne ? Ama ya o hnzr kuyumcu benim 500 gram altnmn iinden 200 gram altn aldysa; yerine de 200 gram gm ya da bakr ya da ne bileyim ben.. Baka bir ey koyduysa? Yapar m? Yapar! Niye yapmasn? Buldu benim gibi yumuak yzl kral, yapar! Bak Ari, Arimet! Sen bu ii zersin. Tac eritip bozmadan bunu anlamann bir yolu mutlaka vardr. Bul sen o yolu! Var mdr gerekten? Vardr vardr! Peki o zaman ben tac alp gideyim, bir iki gn bana msaade et... Tac alp evinin yolunu tutan Arimeti, derin bir dnce sarmt. Krala gre bu iin bir yolu vard ama Arimet iin tacn iindeki gm olup olmadn
22

anlamann hibir yolu yoktu. Varsa da, o bunu bilmiyordu.. imdilik tabi.. Arimet, o gece dnp kanmaktan uyuyamad. Sabah olduunda, hl daha, iine dt bu iten nasl syrlacan dnyordu. En iyisi, nceledim aratrdm bunda u kadar gm var! diyerek, iin iinden kmak! dedi. Ama o zaman, zavall kuyumcunun derisini yzer, iine saman doldurup, bir eein zerine ters oturtur Romaya gnderirlerdi. Yazk deil miydi adama!
23

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

O zaman, bunun iinde gm mm yok! Safi altn derim olur.. dedi Arimet. Peki ya, Kral bu aklamadan tatmin olmayp, tac eritmeye kalkarsa! O vakit altn ile gm birbirinden ayrlr, Kral da Arimeti ortadan ikiye ayrrd! Offf! Ne yapacam ben imdi dedi Arimet. En iyisi hamama gidip bi banyo yapaym!. Havlusunu petamalini, du jelini, plastik rdeini ve evde brakrsa alnacandan korktuu tac yanna alan Arimet, hamamn yolunu tuttu. Hamamda, kocaman tahta bir su fsnn iine giren Arimet, bir yandan sabunlanyor, bir yandan da trk sylyordu. Evraka yollar daaar dar dar! Bana bakma benim iim var! O srada hamamn tellak Arimete Abi kese, masaj falan ister misin? diye sordu. Arimet, tellak kibarca yanndan uzaklatrd. nk dnmesi gereken ok nemli bir problem vard.
24 25

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

te tam o srada ilgin bir eyi farketti. ine girdiinde onun elimsiz bedeni kadar su, fdan darya kmt. Darya taan suyun hacmi ile, Arimetin suyun iine giren vcudunun hacmi ayn miktardayd. yleyse bu ta tamamen saf altndan yapldysa, onun kvetten tard suyun hacmi, 500 gramlk bir altn klesinin taraca suyun hacmine eit olmalyd. Eer tacn iine 50-100 gram gm kartrldysa, taan su miktar 500 gramlk bir altn
26

klesinin taraca suyun hacmine eit olamazd. 1 Yaplacak kk bir deney, tacn iinde gm olup olmadn ortaya karacakt. te hepsi bu! Arimet bulduu bu Hacim karlatrma yntemine o kadar sevindi ki, kendisini rlplak hamamdan darya atp Evraka! Evraka! 2 diye bara bara, sokaklarda komaya balad. Tabii ksa bir sre sonra zabtalar tarafndan yakalanp st ba giydirildi.

- Bunu tam olarak anlabilmemiz icin Hacim, arlk, zgl arlk gibi kavramlar biliyor olmamz gerekir. - Buldum! Buldum!

2

B i l i m

y k l e r i

PILTDOWN ADAMI OLAYI

DOKTOR CHARLES DAWSONUN can o gn ok skknd. Bulamadlar! diyordu. Bir trl bulamadlar! nsanlarn maymundan geldiini ispatlayacak doru dzgn tek bir fosil bile bulamadlar! Oysa zavall Dawson, maymunlarn evrimlee devrimlee insanlara dntnden o kadar emindi ki! Hani bir sabah yatandan kalktnda, arkasnda uzun kll bir kuyruk ktn grse, sevinten naralar atacak, sokaa frlayad gibi soluu Doa Tarihi Mzesinde alacakt.
2 2

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

Tabii yol boyunca karsna kan herkese kuyruunu gsterip: te bakn! nsanlarn maymunlardan geldiine hl daha inanmyorsanz u uzun kll ve iren kuyruuma bir bakn! diyecekti... Peki ama ya biri karsna geip: Dr. Dawson, bu kuyruk insanlarn maymundan geldiini deil; sizin bir maymuna dnyor olduunuzu gsteriyor! Bence hemen aldrmalsnz onu! derse ona nasl bir cevap vermeliydi? Dawson dnd ama aklna parlak bir cevap gelmedi. O da, bir gaz karma kazasnn kt kokusunu datr gibi eliyle, havay tokatlayp, bu sama hayalleri gya aklndan datt... Bulamadlar ama bir gn mutlaka bulacaklar! dedi tekrar. nsanlarn maymundan geldiini ispatlayan bir fosili mutlaka bulacaklar! Gnlerden birgn, Piltown kasabas civarndaki bir iftliin kenarndan geerken, yol kenarndaki bir ukurda, o civarda pek rastlanmayan cinsten iri bir akmak ta buldu.
30

Daha nce, byle talardan yaplma bir takm ilkel el aletleri grd iin: Hmm.. dedi. Demek ki maymunumsu asil atalarmz, bu blgede yaamlar. Eminim etrafta onlardan arta kalan bir ok fosil vardr! Dawson evresine baknda ve az tede le yemei molas vermi bir ka ta iisi grd. Hemen onlarn yanna kotu ve: Buralar kazp eelerken, eer kemik memik bir ey bulursanz, sakn atmayn ha! O bir fosil olabilir! dedi.
31

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

Dr. Dawsonun zlemle bekledii haber 1912 ylnda geldi. ilerden biri, topra kazarken tas gibi bir ey buldu: Bu ne ki la! Hamam tasna benziyo! Hamam tasnn burda ne ii var olum. ngilterede dne kadar hamam m vard. Senede iki kez ykanan, temiz saylyordu. Ne yleyse? Bence bir kafatas! yleyse Dr. Dawsona haber verelim. Kemik memik karsa beni arayn! dediydi ya.. Dawson byk bir heyecanla, ukurun bana geldiinde, yllardr arad eyi bulduundan emindi. Evet bu bir hamam tas falan deildi. Bu bir kafatasyd ve kesinlikle insan-maymun aras bir mahlka aitti! Dawson kafatasn ald pt koklad sonra da kadifeden kesesine itina ile koyduu gibi kahveye, uzman Paleantelog1 Sir Arthur Smith Woodward bulmaya gitti.
 Fosil bilimci.

Sir Woodward, en az Dawson insanlarn maymundan geldiini ispatlayacak bir fosil bulma meraklsyd. Kafatasn grr grmez vuruldu. lk grte ak byle bir ey olmalyd. Nadide parasy bir eline ald, yukarya doru kaldrd ve yere diz kerek: Maymun olmak ya da insan olmak! te btn mesele bu! diye bard... Sonra hep birlikte kafatasnn bulunduu ukura gidip, kazma krek ve elleriyle ukuru kazmaya amur ve kil ynlarn mncklamaya baladlar. drt gn iinde ayn ukurdan, kafatasna ait baka paralar, birka di, ve bir ene kemii buldular. ki kafadar en ok heyecanlandran da bu ene kemii oldu. Kafatas bir insan kafatasna benziyordu ama bu ene kemii insandan ok bir maymuna ait gibi grnyordu. Sir Woodwardn bu kafatas paralar ile bu ene kemiinin ayn yarata ait olduundan hi phesi yoktu.
33

32

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

Galiba herkesin arad fosili biz bulduk! Bu insan ile maymun arasndaki gei formu! u ellerimde tutmu olduum kafatas ve ene kemii, bizlerin byk byk byk byk byk babamz... Sence buna ne ad vermeliyiz Doktor Dawson? Piltown! Onu bulduumuz yer Piltown olduuna gre Piltown Adam diyelim.
34

Dawson ve Paleantolog Sir Woodward, bulduklar kemik paralarn aratrma merkezine gtrp birletirdiler. Ortaya kan kafatas gerekten de her gren bilimadamn heyecanlandracak cinsten bir ara formdu.2 lerleyen aylarda, Piltown Adam, Dawsonun bile tahmin edemeyecei kadar mehur oldu. Zamann gazetelerinde ve bilim dergilerinde fotoraflar kt. Senelerce mehur British Museumda sergilendi. Herkes onun insanlarn maymundan evrimletii iddiasnn en byk kant olarak ba gz stne etti. Piltown adamnn 500 bin yanda olduu sylendi. Dnyann en saygn niversitelerinden en saygn bilimadamlar koup geldiler ve bu heyecan verici fosili yakndan grebilmek iin, kuyrukta beklediler.
- Ara form: Evrimcilerin yzyldan uzun bir zamandr arayp durduklar ama bulamadklar insan ile maymun arasnda var olduuna inandklar bir yarata ait fosil.

35

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

Onlardan biri olan nl Amerikal Paleontolog H. F. Osborn 1935te mzeye gelip Piltown Adamn grnce, heyecandan tir tirtitreyen dudaklarndan u kelimeler dkld: Doa sprizlerle dolu! Bu insanln tarih ncesi devirlerine ait en nemli bulu! Yzlerce doa tarihi dergisinde binlerce makale yazld. Saysz adatrmac piltown adam hakknda koca koca kitaplar yazd. Sayfalar dolusu aratrma raporu dnyann en saygn krslerinde incelendi. Yeryznde kimbilir ka insan, piltown adam haberleri yznden Evrim Teorisine inand. 1949 ylnda, British Museumun paleontoloji blmnden Kenneth Oakley, fosillerin yalarn belirlemek iin yeni bir yntem gelitirdi. Bu yeni yntemi bir deneyelim dediler ve Piltown Adamn sergiyendii camekandan karp laboratuara gtrdler. Sonu ok atcyd. Bilimadamlarnn karsnda artk, insan ile maymun arasndaki ara
36

formlardan biri deil; bilim tarihinin en byk sahtekarlklarndan biri duruyordu! Bu kemikler 500 bin yanda falan deildi. Kafatas 500 yl nce lm bir insana aitti. ene kemii ise, ok ok 50-100 sene nce lm bir orangutannd ve toprak altnda en fazla iki sene kalmt. Diler insana aitmi gibi grnsn diye ee ile trplenmiti. Eski grnsn diye de, bir takm asitli svlar iinde bekletilmiti.
3

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

Bu gerek aa kar kmaz, Piltown adam mzeden apar topar kaldrld... Ama tam krk yl boyunca hibir bilimadam bu sahtekarl grememiti. Daha dorusu, insanlarn maymundan evrimletiine o kadar inanyorlard ki, baka hibir eye inanmak istemiyorlard...

3

3

B i l i m

y k l e r i

HESPEROPTHECUS HAROLDCOOK

1922 YILIYDI. Amerikan doa Tarihi Mzesi Mdr Henry Fairfield Osborn, Bat Nebraskadaki Ylan deresi yaknlarnda kaz almalar yapmaktayd. Uzun bir sredir iinde eelendii ukurdan, Buldum! Buldum! Buldum! diye naralar atarak kt. Tam o srada, asistanlarndan bir tanesielbette en kurnazOsbornun ne bulduuna bile bakma gerei duymadan, Ben drdm! Ben drdm! Ben drdm onu! diye barmaya balad.
40 41

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

Eer Bay Osborn kymetli bir ey bulmusa, zerine konmann en kestirme yolu buydu. Fakat, ukurdan kan Osborn, bu embesil asistannn yzne fke ile bakarak, elinde tuttuu eyi gsterdi. Bu eski bir kemik parasyd ve gerekten ok eskiydi. Seni salak! dedi Bay Osborn! Kendini ok mu kurnaz zannediyorsun. u bulduum eyi drm olabilmen iin, milyon yanda olman gerekir! ok zr dilerim Bay Osborn! Acaba o elinizde tuttuunuz ey nedir? Pis bir eye benziyor, mikrop kapmayasnz! Bu bir, Hesperopithekus haroldcooki! Hespero.. ne? Hesperopithekus haroldcooki! Ama sen Nebraska Adam da diyebilirsin! Nebraska Adam ha! Evet bu kesinlikle daha iyi! Hem ben de Nebraskalym ama anne tarafndan! Bay Osbornun bulduu bir az diiydi. Ve

kendisi, bunun insan ile maymun arasnda bir gei formuna ait olduundan yzde yz emindi. Az dii byk bir itina ile mzeye getirildi. Tpk Piltown Adam gibi Nebraska Adamna da, herkes ok byk bir nem veriyordu. Bilimadamlar az diini her bir milimetrekaresine kadar incelediler. Bu az diinin milyonlarca yl nce durduu ene kemiinin nasl bir yaps olduu hesap kitap edildi.
43

42

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

Sonra o ene kemiinin nasl bir aza ait olduu tasarland. Sonra o azn nasl bir kafaya, sonra o kafann nasl bir bedene ait olduu ince ince hesapland ve ne insana ne de maymuna benzemeyen ikisinin arasnda bir canl resmi izildi. Daha sonra bu canly, yle yapayalnz grmeye tahamml edemeyen ili bilimadamlar ona bir e ve -be ocuk da izildiler.
44

Dnyann en prestijli bilim dergileri, en prestijli bilimadamlarnn, bir az dii zerine dktrdkleri sayfalar dolusu yaz ve resim yaynladlar. Herkese bunlarn insanlarn maymundan geldiine dair ok byk bir delil olduu syleniyordu. Gnn birinde William Bryan adnda insafl bir bilim adam ortaya kt ve: Arkadalar elinizde tek bir az dii var! Bir tek az diinden yola kp herifin yedi slalesinin resmin iizdiniz ayptr be! demek zorunda kald. Fakat, dediine de diyeceine de piman ettiler adam. 1927 ylnda, Ylan Deresi yaknlarndaki kazlarda, bu az diinin bulunduu yerde, baka kemikler de bulundu. Bunlar, phesiz az diinin sahibine aitti. Yani, yzlerce yl nce soyu tkenmi bir yabandomuzuna! Bilim adamlar utanmadan, yanlmz diyerek iin iinden syrlp ktlar... Olan bunlarn szne inanlara oldu!
45

B i l i m

y k l e r i

OTA BENGA

BU ACIKLI bir ykdr. Eer iinde komik bir eyler olabileceini dnyorsan, yanlyorsun. Bu ackl bir ykdr, yeryznde yaanm en ackl yklerden biridir stelik... inliler ekik gzldr, zenciler siyah derilidir, Finlandiyallar bembeyazdr, Araplar esmerdir, Trkler genellikle buday tenlidir.. Ve pigmeler ksa boyludur. Allah insanlar trl trl rklarda yaratmtr. Ve kimse derisinin rengi, gzlerinin ekli, boyunun uzunluu, sann ekli yznden bir bakasndan stn ya da alak deildir...

46

4

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

Biz buna inanrz. Bunun dnda bir eye inanmak, gnahtr bize... Ota Benga, kongolu bir pigme idi. Evliydi ve iki de ocuu vard. 1904 ylnda, Samuel Verner adndaki Evrimci1 bir aratrmac tarafndan Kongoda bir av hayvan gibi zorla yakaland. Vahi bir hayvan gibi zincire vuruldu, bir kafese kapatld ve vatanndan, kabilesinden, ei ve ocuklarndan koparlp alnarak, Amerikaya gtrld. Baz evrimci bilimadamlarna, insan ile maymun arasnda bir fosil aramak yetmiyordu. Onlar canl bir kant derdine dmlerdi. Ve boyu posu, yz gz kendilerine hi benzemeyen ama insanlkta hepsini snfta brakacak kadar tertemiz bir kalbi olan Ota Bengay, St. Luis
-Evrim Teorisine inanan kimse. evrim Teorisi, yeryzndeki canllarn, Allah taarfndan yaratlmadn, kendi kendilerine tesadfen milyonlarca yl iinde erile bkle, deie deie bugnk hallerine geldiklerini ileri sren bir teoridir. Bir teoridir yani hibir zaman ispatlanamamtr ama zellikle 900 yllarn balarnda pek ok bilim adam, bu teoriyi gerekmi gibi kabul ederdi. Gnmzde, artk bilimsel bir deiri olmamakla beraber, Allaha inanmak istemeyenler Evrim Teorisine inand iin halen, konuulup tartlmaktadr...

Dnya Fuarnda, insana en yakn canl olarak sergilemeye baladlar. stelik, eitli maymun trleriyle birlikte ayn kafese koyarak... ki yl kadar sonra ise New Yorktaki Bronks Hayvanat Bahesine gtrdler onu. Hayvanat bahesinin mdr Dr. William T. Hornaday, ateli bir evrimciydi. Ota Bengay, nsann en eski atalar ad altnda bir takm maymunlar ve orangutanlarla birlikte sergiledi.
4

4

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

Hayvanat bahesini ziyaret eden binlerce insan, Otaya bir hayvan muamelesi yapt. Onu zorla tutulduu kafesin dndan, bir maymunu seyreder gibi seyrettiler... eitli bilim adamlar onu laboratuarlarna gtrp, zerinde deneyler yaptlar... Bilmem ki bu cier szlatan olay karsnda hi kimsenin sesi kt m? Ota Benga hakknda bulabildiim kaynaklarda byle bir bilgi yok... 1916 ylnn Mart aynda, Oto Benga, grd bu iren davranlara dayanamayacak hale geldi. Bir ekilde ele geirdii alnt bir tabanca ile kendisini tam kalbinden vurarak intihar etti.. Ota Benga, kendi dilinde, DOST demekti... Ve dost, Otann ellerine dt vahiler arasnda, hi grmedii bir eydi...

50

51

KAR TANES ADAM

WILSON BENTLEY, bazlarnn gznde gerek bir deliydi. Ne zaman kar yasa, hemen tepsisini alr ve kar tanelerini yakalamaya urard. Yol ortasna kurduu fotoraf makinasyla kimselerin aklna gelmeyen bir eye, kar tanelerinin fotoraflarn ekmeye alrd. Onun bu tuhaf davranlar bir tek ocuklarn houna gider ve almalar srasnda etrafndan ayrlmazlard. Onlarn Wille Amca diye ardklar bu garip insan, tarihe Kar Tanesi Adam olarak geti.
53

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

Wilson Bentley, kar tanelerinin fotoraflarn ekebilen ilk insand. Ve her kar tanesinin birbirinden farkl esiz bir gzellikte yaratlm olduunu ilk kefeden de yine Bentley oldu. Bentley, henz on be yalarndayken, annesi kendisine bir mikroskop hediye etti. Zaten olduka merakl bir ocuktu. Mikroskobu elinde btn gn dolar durur ve bulduu her eyi daha yakndan grmek iin tkenmez bir enerjiyle alrd. Kar yad bir gn, elinde mikroskopuyla darya kt. Ve havada uuan milyonlarca kar tanesinden biri Wilson Bentleyin mikroskobunun camna konuverdi. Merakl ocuk mikroskoptan baktnda o gne kadar grmedii, o gne kadar hi kimsenin grmedii muhteem bir tabloyla karlat. Kar kristalleri altgen ve olaanst bir gzellikte yaratlmlard. Bentley, kar tanelerini daha iyi grebilmek iin hemen eve kotu ve annesinden siyah kadife bir para kuma ald. Kumaa den her bir kar
54

tanesi ok daha net bir ekilde grlebiliyordu. Bentley heyecanna heyecan katan bir ey daha farketti: O ana kadar grd kar tanelerinin hibiri bir dierine benzemiyordu! Sonraki yllarda Bentley, kar tanelerini izlemeye devam etti. Onlarn resmini yapmak istiyordu ama resim kabiliyeti neredeyse hi yoktu. On yedinci ya gnnde, byk bir sprizle karlat. Btn aile paralarn biriktirmi ve ona 100 dolara bir fotoraf makinas almlard. O gnler iin bu kk bir servet demekti.
55

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

Bentley, byle anlayl bir aileye sahip olduu iin Allaha geceler boyu kretmi olmal. ki yl boyunca Wilson Bentley, kar tanelerinin fotorafn ekmeye alt. lk fotorafn ektii gn, defterine u notu dmt: 15 Ocak 1885. Scaklk -2 derece, rzgarl bir hava. Yaklak 13 mm. boyunda kar taneleri dyor. lk kar kristalleri ekildi! Wilson Bentley, tam krk yl boyunca kar tanelerini fotoraflamay srdrd. lk bata yaptklarn ok tuhaf bulup kendisine deli diyenler dahil herkes onu zamanla ok sevdi. Dnyada kar taneleri hakknda en
56

ok bilgi sahibi olan kii olarak bilindi ve Kar Tanesi Adam olarak mehur oldu. Zaman zaman, yakalad bir kar kristalinin erimemesi iin nefesini tutarak alan bu adam, o eski makinesiyle tam 6000 fotoraf ekti. nsanlar gelip fotoraflarn parayla satn aldlar. Para ve hret onu hi deitirmedi. Altm yalarndayken, kar taneleri hakknda yazd kitab basld. Dostlarnn anlattna gre lmnden bir hafta kadar nce, ok souk ve karl bir havada darya km, yeryzne ar ar szlen, bu kristal ieklerin resmini ekmeye almt. Her zamanki gibi, kocaman bir ftr apka, kaln bir palto ve siyah eldivenlerini giymiti. Bu ksa boylu ufak tefek adam, yeryzne den btn kar tanelerinin fotorafn ekmek isteyebilecek kadar, byk bir yrek tayordu...

5

B i l i m

y k l e r i

DALDAN BR ELMA DT

1664 YILININ Aralk aynda, Londra sokaklar, byk veba salgnnn kaldrmlara yd insan cesetleriye doluydu. n bir trl alnamayan salgn Cambridgee ulatnda, niversitenin bir sreliine kapatlmas ve rencilerin evlerine gnderilmesi karar alnd. Eitimine ara vermek zorunda kalan bu rencilerden birinin ad, Isaac Newtondu. Alelacele bavullarn toplayp, Woolsthorpedaki iftlik evine dnmek zere, yola koyuldu.
5 5

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

Bu karanlk tablodan, Newton iin, bilimle uramak, ve icat yapmak iin bulunmaz bir frsat domu oldu. Newton, o korkun veba yllar iin an defterlerine yle bir not dmt: cat yapmak iin en uygun yataydm ve hayatmn hibir dneminde olmad kadar bilimle megul oldum.. Henz yirmi yandayd... Newton iftlikte geirdii gnlerden birinde, kitaplarn da yanna alarak bir elma aacnn altnda oturdu. O srada aacn dallarndan birinden bir elma dt. Pek ok insan iinkafalarna dmedii srecesradan ve nemsiz grnen bu olay, Newtonun zihninde bir takm imeklerin akmasna sebep oldu. Yllardr dnp durduu baz sorulara cevap bulmutu: Yer, her eyi ekmekteydi! Daha dorusu, cisimler birbirlerini ktlele60

riyle ve aralarndaki mesafeyle ilikili bir ekilde ekmekteydi. Bu, kinattaki her bir atom ve her bir yldz iin geerli bir kanundu. Cisimler birbirine ne kadar yaknsa, ekim kuvveti de o kadar byyordu. Ve ktlesi byk olan cismin ekim gc de byk oluyordu. Kinat yaratlrken, bu kanunla yaratlmt. Hem yeryznn, hem de gkyznn en byk srlarndan biriydi bu... Byk kk her ey, grnmez bir iple birbirine balyd sanki. Bylece, dnya ve teki gezegenler Gnein etrafndan ayrlamyorlard. Ay da dnyaya bu grnmez iplerle balyd Ve Samanyolundaki btn yldzlar, uzaydaki btn galaksiler hep bu ekim kanunu ile birbirlerine tutturulmulard. Her eyde byle bir birlik vard. Atomlardan, yldzlara kadar her ey, Allahn aralarna koyduu ekim kanunu ile durmas gereken yerde duruyor, dnmesi gereken yerde dnyordu...
61

B i l i m

y k l e r i

NENN DEL

ELIAS HOWEIN, sabahtan akama kadar alp didindii ama, yine de yeterli miktarda para kazanamad bir ii vard. Pamuk iplii ile ilgili makineler retmeye alan bir firmada alyordu, az kazanyordu ama iini de seviyordu. Bir gn, imalathanenin kapsndan ieriye bir adam girdi ve Diki dikebilen bir makine yaplsa ne iyi olurdu! Byle bir makineyi yapan adam, yemin ediyorum, aya varmadan zengin olur! dedi.
62 63

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

Howe, tm gn adamn syledii bu szler zerinde dnerek geirdi. Diki dikebilen bir makine! Yani bir diki makinesi yaplamaz myd? Elbette yaplabilirdi! Ama nasl? Her halde bu i dne dne olacak deidi. Howe, kollar svad ve gecesini gndzne katarak, diki makinesi zerinde almaya balad. Bir sre sonra ucunda inesi olan bir makine yapmay baard. Fakat ok ciddi bir sorunu vard bu makinenin. u haliyle hibir gen kzn alp eyizine koyamay hayal edebilecei bir ey deildi. Hem el iiyle rekabet edebilecek kadar iyi dikemiyor, hem de inesi ok abuk krlyordu. Howe, ineye at delikte bir problem olduunu anlamt. Delik, inenin tam ortasnda minicik bir yuvarlak olarak almt. yi de baka nasl olacakt ki? pin geirelecei delik, nereye almalyd?
64

Howe dnyor ama iin iinden kamyordu. Diki makinesi ise, atr utur ineleri krmaya devam ediyordu. Makinesi zerinde gecenin ilerleyen saatlerine kadar alan Howe, yorgun ve mitsiz bir halde yatp uyudu. Gzlerini kapar kapamaz da, kendisini vahi bir ormanda buldu. Howe, bu ormanda uzun boylu yerliler tarafndan esir alnmt. Yz korkun renklerle boyal iri yar ef,
65

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

Howenin gzlerinin iine doru eildi ve ky meydannn ortasndaki, inesiz diki makinesini gstererek: O makineyi bitereceksin! O makine bitecek! anladn m beni! dedi. Pe.. pe.. pe.. peki efendim! Ama so.. so.. sorabilir miyim acaba; siz doru dzgn don bile giymediiniz halde, benim diki makinemle neden bu kadar ilgileniyorsunuz? ef o kadar kzd ki! Gzlerinin beyazna kadar kpkrmz kesildi: Eer o makineyi bitirmeszen, seni u grdn kara kazann iinde yahni yaparm! Anladn m ha! Evet! Evet! ok iyi anladm. Fakat diki makinesini bitiremiyorum ite! nenin deliini nereye aacama bir trl karar veremedim. Ne yapsam, krlmasna engel olamyorum. stelik bu haliyle diktii dikiler berbat! Howe bu szleri sylediine piman olacakt!
66

ef gkgrlts gibi grledi! Aln bunu ve u kaza balayp derisini yzn! Hey hey hey! Durun bi dakika! Bana biraz zaman verin belki biter ha! Belki... Yerliler Howeu dinlemiyorlard bile. Onu uzunca bir aa diree skca baladlar. lerinden biri mzran hazrlad. Howe, adamn elindeki keskin ulu mzraa bakyor ve son duasn ediyordu. Yerli mzran kaldrd ve Howea doru nian ald.
6

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

Howeun gz, o korku dolu anlarda mzran ucuna takld. Mzran sivri ucunda, gz eklinde bir delik vard. Buldum! diye bard Howe. Ama ok ge kaldm! Aslnda hi ge kalmamt. nk yerlinin mzran frlatmasyla birlikte, o da yatt yerden frlad. Howe, hayatnn en korkun kabusunu grmt ama bu korkun kabus, ona aylardr zemedii diki makinesinin ine problemini zmesine yardmc olmutu. Doruca atlyesine gitti ve tpk ryasnda grd mzran ucu gibi, delikleri inelerin en ucuna gz eklinde at. te bu kadar! Diki makinesi tkr tkr alyordu artk...

6

6

B i l i m

y k l e r i

BUZDAN LKE

200 YIL KADAR NCEYD. Herkes yerkrenin en dibinde yani Gney yarmkrenin altnda kocaman bir kta daha olduunu dnyordu Ancak henz bu ktay dnya gzyle gren olmamt. Charles Wilkes adnda bir denizci, Kolomb Amerikay buldu tarihe adn yazdrd, benim ne eksiim var, bende gidip bir kta bulaym dedi ve yelkenli gemisine atlad gibi, kendini okyanusun engin mavi sularna verdi.
0 1

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

Tarih 1840 faland, Wilkes, 2000 km. yol gittikten sonra, dnyann beinci byk ktasn buldu. Fakat ie bakn ki, bu yeni kta, teki ktalara hi benzemiyordu. Geminin gzcleri Kara grnd! diye baramamlard bile, nk ortalarda kara falan grnmyordu. Wilkesin yelkenli gemisinin tahta gvertesinde azlar bir daha asla kapanmayacakm gibi alan tayfalar, souktan szlayan ayaklarn pat pat yerlere vura vura, ellerini ovutura ovutura, kalnl ortalama 2000 metreyi bulan bir buz tabakasyla kapl, bu yeni ktaya bakyorlard. Buras Gney Kutup Blgesindeki, 14.4 milyon kilometre kare byklndeki ANTARKTKA ktasyd. Tamamen buzlarla kapl bu anakara(!), yeryznde bulunan btn buzlarn %92sini srtnda tayordu. Antarktikadaki iklim koullar, ne Byk Sahra ile, ne elli yl tek bir damla yamur grmeyen Atakamaya, ne de dnya zerindeki
2

teki kurak ve orak yerlere benzemiyordu. Yaz aylarndan ortalama s 20 dereceydi. Ancak sk sk patlayan frtnalar yznde,n bu en derin donduruculardan bile daha dondurucu ktann ss 70 dereceye dyordu. Buras yerkrenin kuzeyinde yer alan Kuzey Kutbundan (Arktika) bile, 22 derece daha souktu...
3

B i l i m

y k l e r i

DNYANIN DBNE YOLCULUK

ROALD AMUNDSEND adndaki Norveli bir denizci, Kuzey Kutbunun en orta noktasna ulamann, kutup blgesini bir batan bir baa gemenin hayalleriyle yayordu. Ama o bu hayallerine ulaamadan, Frederick Cook adl baka bir kif, elini abuk tuttu ve Amundsenin hayalini kurduu ii baard. Bylece, Amundsene kala kala, Gney Kutbu, yani Antarktika kald. Zaten dnyada baka bir kutup da yoktu. Norveli bir denizciden, Kalahari ln kefe kmas da beklenemezdi elbette...
4 5

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

1910 senesinde, gemisinin rotasn, Kuzey Kutbundan, Gney Kutbuna eviren Amundsen, balangta kendisini ne kadar zorlu bir yolculuun beklediini acaba biliyor muydu? Gemi, dnyann dibindeki bu buzdan lkeye yaklatka, herkeste az ok bir huzursuzluk ba gstermiti... Tayfalar huzursuz ve endieliydi. Souktan bzen beyinleri, artk eskisi kadar salkl dnemiyordu. Kafay tmek byle bi ey olsa gerekti! Hava da ne kadar serin deil mi? Ne serini olum, souk de bari! Souk! Kaptan dondurma yer misin? Biri u ay denize atsn! Kaptan geldik mi? yi ki annemin rd oraplar yanma almm. Bak, hava nasl soudu! Ben de yn fanila giydim sekiz kat! Kaptan geldik mi? Senin gocuun yok mu evladm! Yok ama vatan sa olsun!
6

Kaptan eer buralarda bi hayvan yayorsa, onun adn mutlaka Penguen koyalm! Niye ki? nk burada anca penguenler yaar! lgin bir yaklamn var. lgin olduu kadar da, dndrc... Kaptan geldik mi? Geldik! Bak, Antarktika! 1911de Amundsen ve adamlar Antarktikaya vard. Yanna drt kiilik bir ekip ve 150 kadar kpek alarak bu buzdan lkenin, daha nce hi insan aya dememi yerlerini grmek zere yola ktlar.


B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

Tahmin edeceiniz gibi, kpekler kzaklar ekmek iindi. Yolculuk zordu ve gittike de zorlayordu. Btn zorluklara ramen Gney Kutup noktasna ulamay baardlar. Ancak, 150 kpekten bazlar bu tarihi ana ahitlik edemedi. nk Amundsen ve ekibinin erza tkendii iin, onlardan bir ksmn yemek zorunda kaldlar! Tm zorluklarna ramen, keif baaryla tamanland ve Amundsenkpekler haritek bir kayp bile vermeden, corafya biliminin en byk keiflerinden birini gerekletirmi olarak, lkesine geri dnd...





B i l i m

y k l e r i

BUZ TUTAN HAYALLER

AMUNDSEN ve tayfas, gemilerinin dmenini Gney Kutbuna krp, tornistan ilerlerken, bir baka gemi bir baka kaptann idaresinde, ama ayn noktaya, dnyann en dibine ulama amacyla yol almaktayd. Bu geminin Kaptan Robert Falcom Scott adnda bir ngiliz subay idi. ok gen yata, donanmaya girmi ve baar merdiveninin basamaklarn koa trmana, yatlarndan nce kmt.
0 1

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

Gney kutbuna doru byk bir azimle ilerleyen bu iki geminin mrettebatnn, birbirlerinden hi haberleri yoktu. Amundsenin Fram adl gemisi kaptan Scotun Terre Novasndan ok daha iyi bir gemiydi. Dev gibi buz dalarnn arasndan ylan gibi kvrla kvrla ilerliyordu. Nihayet, Scota gre, Gney kutup noktasna 96 kilometre daha yakn bir noktaya kadar yaklaabildi. Kaptan Scot, bylece dnyann en dip noktasna doru kaca yolculua Amundsenden 96 kilometre daha uzaktan balam oldu. Gney Kutbu, Scotun iyi bildi iKuzey kutbuna hi benzemiyordu. buras dnyann en souk ve yaamas en zor yeriydi. Is genelde -50 derece civarndayd. Bugn hava scak denilen gnlerde ise -29! Kaptan Scot ve arkadalar tm bu zorluklarn stesinden insan st bir fayret ve tahamml ile geldiler. Ve 17 Ocak 1912 tarihinde Gney Kutup noktasna ulamay baardlar.
2

Fakat tam bu noktadadnyann en byk keiflerinden birini gerekletirdiklerini sandklar bu noktadaonlar hayatlarnn en byk, en kt ve en son sprizi karlad: Amundsen ve ekibi tarafndan gnler nce dikilmi ve souktan kaskat kesilmi bir Norve Bayra... Scot ve ekibi, Gney kutup noktasna ilk varan ekip olamamann znts ile geri dn yoluna ktklarnda, Antarktikann, zorlu hayat artlar, onlar iyice hrpalam ve tm da3

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

teki elinde ise, karsna yazd ve Sevgili Dul Eime.. diye balayan mektup... Sekiz ay sonra, bir baka ngiliz keif ekibi, Kaptan Scot ve arkadalarnn bir adr iindeki hayallerine ve mitlerine kadar donmu bedenlerini buldu. Dn yolu iin erzak braktklar konaklama noktasna varmalarna sadece 20 kilometre kalmt...

yanma glerini krmt. Yaadklar byk hayal krkl da, bu zor st zor artlarn stne binince, geriye asla sa olarak dnemeyeceklerini hissetmeye baladlar. nce biri, sonra teki.. sonra da ekibin dier yesi donarak Gney kutbunda buzdan birer heykele dntler... Kaptan Scotun bir elinde tm yolculuk boyunca tuttuu gnl vard. Ve gnln son sayfas akt.
4 5

B i l i m

y k l e r i

FBONACC VE TAVANLAR

SYLENTLERE baklrsa komularnn gznde o tam bir mankafa imi. Ama bugn, akl banda olan hi kimse, Leonardo Fibonaccinin mankafa olduunu syleyemez. Ortaan en byk matematikilerinden biri olan Fibonacci, 1170li yllarda talyann Pissa ehrinde domu. Ancak babasnn ii nedeniyle, Kuzey Afrikaya gitmi ve Cezayirde Mslman matematikilerden ders almak gibi bir ans yakalam. Fibonacci, kendi lkesinde kullanlan ba belas ve hantal Roma rakamlar6 

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

nn yannda, yeni rendii Arap rakamlarnn pratikliini derhal kavrayvermi. Sonrasnda Mslmanlarn kulland 0l bu ondalk sistem hakknda pek ok Arapa kitab da okuma frsat bulmu. Mslmanlardan rendii bilgileri kendi lkesine tamak gayretiyle 1201 ylnda, henz 27 yandayken Liber Abaci adnda bir matematik kitab yazm. inde o zamann en nemli matematik bilgilerinin bulunduu bu kitap, ilk zamanlar pek kimsenin dikkatini ekmediyse de; ksa bir zaman sonra, Mslmanlarn senelerdir kullandklar ondalk say sistemi, Avrupaya bu kitap yoluyla girmi olmu. Ancak, Fibonacciyi 19. yy. balarnda tekrar mehur eden ve o tarihlerden bugnlere kadar hretine hret katan, Bat bilimine yapt bu olaanst kyak deil; bir arkadann sorduu sradan bir tavan problemini zeyim derken, farkna varmadan kefettii esrarengiz say dizisi oldu.


Fibonaccinin dostlarndan biri, gnlerden bir gn kendisine yle bir soru sormu: Sevgili Fibo! Diyelim bir ift yavru tavanm var. Bunlar bir ay sonra yavrulayacak hle gelse ve bir ift tavan yavrulasa ve bu yavru ift tavan da bir ay sonra yavrulayacak kadar byse ve onlarda dierleriyle beraber ayda bir ift tavan yavrulasa, ancak tavanlarm hi lmese 100 ay sonra ka tavanm olur?


B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

Soruyu anladnz m? Tavanlar abuk oalr bilirsiniz. Bir ift yavru tavanmz var. Bunlar bir ay sonra bir ift tavan dnyaya getiriyorlar. Bir sonraki ay bu ilk ift tavan bir ift tavan daha dnyaya getiriyor. nc ayda ise, hem ilk ift tavan hem de ikinci ift tavan dnyaya yeni bir ift tavan getiriyor ve bu byle devam edip gidiyor! Olay ok basit yani! imdi bu tavan iftlerini aylara gre saylarla gsterelim: 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, 144... Tavanlar oalr durur; bu say dizisi de bylece uzar gider. Ve bu uzayp giden say dizisine Fibonacci Saylar denir. Ama dikkat ettiyseniz, bu dizide bir tuhafk vardr? lk ikisi dnda, her say kendisinden nce gelen iki saynn toplamndan oluuyor! Yani bir sonraki sayy bulmak isteyene, ondan nce gelen iki sayy toplamak yeterlidir! Merak edenler iin 100. ayda ka tavan olduunu hemen syleyeyim: 354.224.848.179.261.915.075
0 1

B i l i m

y k l e r i

PASTR

SYLENTLERE baklrs

2

3

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

4

5

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

6



B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i





B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

100

101

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

102

103

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

104

105

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

106

10

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

10

10

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

110

111

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

112

113

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

114

115

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

116

11

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

11

11

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

120

121

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

122

123

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

124

125

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

126

12

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

12

12

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

130

131

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

132

133

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

134

135

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

136

13

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

13

13

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

140

141

B i l i m

y k l e r i

B i l i m

y k l e r i

142

143

B i l i m

y k l e r i

Uurbcei Yaynlar, Zafer Yayn Grubunun bir kuruluudur. Mahm utbey Mh. Deve Kaldrm Cd. Gelincik Sk. No:6 Baclar - stanbul,Trkiye Tel: (0 212) 446 21 00, Fax: (0 212) 446 01 39 http://www.zaferyayinlari.com e-mail: zafer@zaferyayinlari.com

144