Fransız Sineması Üzerine

SNEMA KTAPLII
Fransz Sinemas zerine

ENOL ERDOAN
Bu eser http://genclikcephesi.blogspot.com tarafndan yaynlanmaktadr.
http://genclikcephesi.blogspot.com
Fransz Sinemas zerine

KISACA ...
Elinizde tuttuunuz bu kitap; Fransada gerek anlamda sinemadan bahsedilebilecek ve bu younluun yaand dnemi; ynetmen ve filmler arlkl olarak bir anlamda kronolojik bir yapyla sergilemektedir.
Ama; irdelenmi bir Fransz Sinemas ortaya koymak deil, daha ok Fransz Sinemasnn genel yapsn gzden geirerek, nemi genel kabul grm baz noktalar da geniletmektir. Bundan dolay da; bu kitapta uzun metinlerle kendilerinden bahsedemeyeceimiz isimleri, yaptklar nemsenecek ilerden dolay kk pasajlar eklinde bir tablo ierisinde toplamay daha uygun grdk; bylelikle de onlara deinmeden gememi olarak; kendimizi ve bu neden yok? sorusunu yneltebilecek okuyucuyu rahatlatm olduk. Eser bir anlamda iki ana blmden olumaktadr; kitabn birinci ksm diyebileceimiz yan; Fransada sinemann endstri asndan doumu ve geliimi ve daha sonralarysa eitli sebeplerle nasl durakladn ve d piyasann i sektre yapt olumsuz dokunmalar; ardndan da sessiz film yllarndan balayp sesli filme uzanan ve doksanlara dein filmleri ve ynetmenleri anlatarak gelen tarihi aktarrken; Fransz sinemas ierisinde doan akmlar ve sz etmenin kanlmaz olduu isimleri de iine almaktadr. Kitabn ikinci diye adlandrabileceimiz son ksmnda ise; en bandan sonuna dein Fransz sinemasnda adna rastlanan ve sinema adna gerekten nemli olan kiilere deiniler yapacaz. Fransaya belki sanatn doduu yer diyemeyiz ama u bir gerek ki sanat olarak sinemann doduu ve sanatn tm anlamyla yaad, yaand, nemlisi; sanatnn da beslendii bir yer olmutur hep. Sanat anlamnda ilkleri yaam bir lke olan Fransa, sinemada da ilkleri yapm bir lke olarak ilgi snrlarmzdadr u an. Sanrm ncelikle sinemann fotoraflk kaynana bir gz atarak doumunu kutsayp daha sonraysa doan bu ocuun geliim safhalarn izlemek en iyisi olacaktr.
Fransada Sinemann Oluumu

Her ey, Lumiere Kardelerin fotoraflkla urarken "sinematographe" bulmalar ve
gelitirmeleri ile balamtr szc pek doru deildir: Kimse sinemann Lumirelerin bir icad olduunu ne sremeyecei gibi, kimse de sinemann balangcna ilikin bir noktalama yapamaz.
yle ki; sinemann nceliine doru bir bak yaptmz da karmza kacak olan ey ana hatlar belirli bir tablo ya da bir tarih olmayacak bunun yerine bir sre ile kar karya kalacazdr. Ne Edisonun 1891de patent ald Kinetescopeu, ne Robertsonn 1798 deki Phantasmagorias, ne de Reynaudnun 1892de yapt Pantomimessi ve 1890lara kadar gelen deiim sreci sinema iin bir patlama noktas olmam, bata da belirttiimiz gibi bir sinema evrimi ortaya koymutur diyebiliriz. 1880 senesinde Adriano de Paiva konuyla ilgili olan almalarn yaymlam; Rignoux ise 1909 senesinde gerek bir aktarm baarabilmitir. Gene de sinema iin film gsterebilir hale gerek anlamda gelene dek icat edilmedi cmlesi kurulmutur, kurabiliriz. Tarihe
baktmz zaman Kinetescopeun sadece bir gsteri-m kutusu olduunu grdmzden dolay onu sinema olarak elbet kabul edemeyiz, zira bu aygt sadece bir kiiye sunum yapabiliyor ve bu da sadece mevzu kutunun iine sabit bir ekilde bakmakla salanabiliyordu. Bu aygt Viktoryan dnemin Zoetropeun dan farkl bir ey deildi. Yl 1895 e geldiinde icatlarn filmi aralkl bir ekilde aktan aygtlar yaptn grebiliyoruz. Lumirelerin yapt da byle bir eydi zaten ve filmlerin srelerinin ok ksa oluundan dolay sreklilik anlamnda pek bir sorun yaanmyordu. htiya duyulan tek ey gsterimin duraksatlmasn ya da kesilmesini engellemek ve bir akkanlk salamakt. 1897li yllarda Woodville Latham ve R.W Paulun bulular ile bu sorun ortadan kalkyordu. 1905 ylna gelindiindeyse sinema tarihinde Malta Ha adn alm olan teknikle bu problemler tamamen ortadan kalkyor; icat 1905lerde tm kusurlarndan arnyordu ve bu biim hl 35 mm projeksiyonunda da kullanlmaktadr. Bir hareket noktas olarak Lumiere Kardeler ile devam edecek olursak; bulduklar bu icatla ektikleri grntleri daha sonra halka gsteriyorlard ki bunlar genellikle; ksa belgesel, haber, ve komedilerden oluan filmlerdi. Lumiere'lerin bu ii ileri gtrmeleriyle -ki bunda yeterince ilgi grmelerinin de pay bykt - sinema gsterileri farkl tarzlarda ve konularda ekilmeye baland. in asl yaptmz girie ok ters dorusu; zira Lumiere'ler sinemann elenceden te geebileceine deil inanmak bunu akllarna dahi getirmi deillerdi oysa. Birka yl sonraysa sinematograf ve patentini Path'ye (ilerleyen safhalarda Path hakknda bir hayli yazacaz) sattlar.
Fransz sinemas dnya ilklerini gerekletirmitir gibi bir szc hi tereddt etmeden kurabiliriz; gerek anlamda bir ok yeniliin doum yeri olmutur Fransz Sinemas: Max Lindern komedileri, Sanat Filmi kavramnn douu, dizi filmlerin ekilmeye balanmas, ilk canlandrma filmlerin Emile Cohl nclnde ekilii, Srreal noktalarla arlk kazanacak olan AvantGarden sinemaya girii; fotojeni, hzl ritim ve heyecan ne karan Louis Delluc, Abel Gance, Rene Clair, Jean Renoir, Jean Vigo, Jean Gabin gibi ynetmenlerin ortaya kp Fransz zlenimcilerini var etmesi gibi sinemay var eden olgularn gereklemesine sahiplik etmitir. Evet, yaplmas gereken bu sunumlardan sonra en bata da bahsettiimiz izgiyi izleyecek olan kitabmza balayabiliriz.
FILM DART
Sinema elbet ilgi ekecekti ve bu ilgi tabakalara gre farkllk gsterecekti; insanlarn yaama, dnyaya baklarnda ki farklar gibi sinemaya olan baklar da her ynden farkl olacakt; tpk aydn snfn bak asnn halktan ayrlm noktas gibi. Byle bir hareketi ilkin Lafitte Kardeler gerekletirecekti. Lafitteler: Lavedan, Leamitre, Sardou, Rostand gibi senaristlere Film dArt, Sanat Filmi ad altnda (kurduklar bir irketle) senaryo siparileri verdiler. Comdie Franaise ise ortak dncelerinden dolay piyasadan farkl olduklarn dndkleri oyuncu ve ynetmenler konusunda onlara destek salayacakt. Byk ynetmenler, nl oyuncular ve isim yapm besteciler kullandlar. lk filmleri 1908 tarihli; L Assassinat du Duc de Guise, Guise Dknn ldrl oldu. Seyirci kitlesi batan belli ve hazrd; soylu ve kltrl tabaka! Bu yapmn ortaya k ve eserin kabul ile birlikte nl eserler ve nl oyuncular sreci balam oldu. Sanat Filmi adn alsa da, sre, zellikle tiyatro yazarlarna verilen siparilerden de etkilenerek ortaya bir thtre film akm dourmutu ve sinema Mlisten sonra yeniden tiyatro ile glgelenmiti. Belki bu tarzn domas iin olumlu olarak unu sylemek mmknd: Sinema sadece bir elence arac bir
oyuncak olmad gibi; salt ayak takmna indirgenecek bir olgu da deildi. te soylularn sinemaya ynelik bu tutumlar sayesinde belki de sinema biraz kiilik bulmu olacakt. Film DArtn balca rnekleri unlar olmutur: Manon Lescaut, Macbeth, Carmen, Don Quichotte, Oliver Twist, l Arlesienne, Le Roi samuse, Rigoletto, Notre Damen Kamburu, Sefiller, Lassommoir, Germinale, Silahrler, Kamelyal Kadn, Le Mystere de Paris. Film DArt sonrasnda bahsedilecek dier nem noktas ise; Canlandrma Sinemas ve bu daln yegane ismi Emile Cohl olacaktr. Reynaudnun almalarna dein dayanan Canlandrma Sinemas iin kullanabileceimiz en eski tarih 1844 yldr. 1888 senesinde yaplan Zavall Pierrot bir k noktas olarak alnmtr. Bu tarz kesinlikle Courtet ve Cohl ile balam ve bir sre sonra Fransada kabul grm ve sevilmitir diyebiliriz. 1906da La Vie du Christ, sann Yaam yaplmtr. 1920li yllarda ise animatrler Fransz Edebiyatndan uyarlamalar yapmlardr. Emile Cohla gelecek olursak: 1857 doumlu sanat nce nl karikatrist Andr Gillden dersler alm sonrasnda ise mizah dergilerinde izimler yapp sinema tutkusunu Gaumontda senarist ve ynetmen olarak ortaya koymutur. 1908de ilk yapm olan Fantasmagorieyi ortaya koydu; 1918e dein yzlerce ksa film yapt. Tannmasn salayan yapm Les Joyeux Microbes, Neeli Mikroplar oldu. Ardndan basit ve ocuksu izgi stillerine sahip olan: Les allumettes animes, Canl Kibritler; Drame chez les fantoches, Kuklalar Arasnda Bir Alaty ortaya koydu. Bu arada Path sonrasnda ise Eclair irketlerine gei yapt. Kukla film deneylerini ve Don Quichotteu yapt. 1912de A.B.Dye geti ve Baby Snookums adl nl izgisini gerekletirdi. Ama lkesine dndnde artk ilgi
ekmeyecekti. Bu arada Komik Hayvanlar Dizisi, Sries danimaux comiques ile urat. 1938 senesinde sefalete yakn bir izgide ldnde ardnda nemli eyler brakmt. nc nem noktas olarak ise Fransz Sinemasnn belki de en zel dnemi olan Avant-Garde Sinemadan sz amamz gerekiyor. Avant-Garde Sinema 1908 ylnda, Paris'te Club des Amis du 7 e Art kuran Ricciotto Canudo'nun sanat sinemas zerine kaleme ald eletirel yazlarla kendini hissettirmeye balamtr. Belirtmeliyiz ki bu sadece iin teorik safhasdr. Emile Cohl ve de Jean Durand'n almalarndan etkilenmitir. Savan ardndan -daha ncede belirttiimiz gibikk oluumlar sz konusu olmutu ve bu oluumlarn arasnda deneysellie taban olacak, aydnlar tarafnca oluturula gelen kk apl yapm evleri olumutu. Bu oluumun tabannda ressam ve airler yer almaktayd. Onlar sadece sava sonras ortaya yaylm olan ideolojilere, ahlak, sanat ve felsefe oluumlarna ve kurumlarna deil bu elere bir btn olarak yani sava baz almadan, ncesi ve sonra-syla sama ve usd-tesi olarak daha iyi bir tabirle lgnlk diyebileceimiz bir uslupla ayak diremiler ve yeni bir oluum ortaya koymulard. Elbetteki bu eksenin merkez noktas Paris olacakt. Arp, Ray, Ernst, Kle, Miro, Picasso gibi sr-real-ist'ler ilk sergilerini dzenlemilerdi bile. Bir akm olarak Dadahttp://genclikcephesi.blogspot.com
izm, Breton, Soupalt, Aragon, Apollinaire, Elouard gibi airler de bu srete isim yapmlardr. Tm bu oluumlarn sinema zerinde bir etki yapmamas kimse tarafndan dnlemezdi elbet, yapacakt da. Sinema olarak Avant-Garde, 1920 ila 30 arasndaki zaman kapsayacakt. Sanrm genel kabul gren kan, srecin ne kan sinemacs olarak Louis Delluc isminden bakas olmayacak, peki Delluc ne yapmtr: Ik ve ritmin yaratc bir ekilde kullanlmas gerektiini ve kullanabileceini syleyen bu adam Photognie kelimesini irdeledi. Anlam olarak bu szce; herhangi zellii bulunmayan bir nesnenin bir liriksellik sergilemesine sebep olan grng biimi dedi. Sinema sanats ynetmenin, elindeki en nemli malzemenin k; buna bal olarak glge, insan yz ve tm nesneler olduunu sylemekteydi. Sinemann tinselliin formlasyonunda nemli bir nokta olduunu biliyor ve psikolojik alann yaratlmas, zaman ekillendirme ve zihnin belirledii hissini salayan grngler yaratma konusunda ne kyordu. O tm bu dnceleri dorultusunda yazd sinema yazlaryla gerek anlamda bir nvana kavuuyordu. Delluc bir eletirmen ve kuramcyd, ortaya koyduu filmlerlede sinemacln gerek anlamda ispat etmiti. Delluc, filmlerinden biri olan Fivre ile Vigo ve Carne' etkileyecekti . Ama etki bununla snrl kalmam anlalan ki yeni ekim, kurgu, kamera teknikleri gelitiren bir grup domutu. Dulac, Epstein, Kirsanov, Menilmontat bu izgi insanlarnn balcalaryd. Avant-Gard izgisine ait rnekleri sralayacak olursak: Henry Chomette'un Cing Mintes de Cin"ma Pure'u, Jean Gremillon'n PhotogniqueMcanique'i, Marcel Duchamp'n Anaemic Cinma's, Eugne Deslaw'n La Marche des Machines si Ferdinand Lger'in Le Ballet Mcanique'i nde duran rneklerdendir. Deneysel Sinemada gerekstc kulvarda ise Fransay kesinlikle Luis Bunuel'in Un Chien Andalou'su ve onun kadar ol-a-masa da L'age dor yapt, Ray'in Emak Bakia's ve Cocteau'nun Le sang dun pote ile balad; Orphe ve Le Testament dOrpheile bitirdii lemesi temsil etmitir. Bu arada bahsetmezsek olmaz;
Bunuel'in Un Chien Andalou'su senaryoya Salvador Dali'nin ortak dmesi bakmyla da nlenmi, aralarna giren souklua ramen Bunuel, ilkinden ok uzak ikinci srreal almasnda genede yaratcln Dali'nin yapt bir sahneyi filme koymutur.
Fransada Sinemann Endstrileme Sreci ve Sessiz Sinema Yllar 1907-1922

Tarihin 1907yi gsterdii zamanlard ve sinema Fransada kendisine bir yl edinmiti; bu tarih iin sinema yl denebilirdi gerekten. Bu ylesi bir atmosferdi ki bu ortam oluturan yegane yap sinemaya gelecei snrsz bir dal olarak baklmasyd. Bunlarn sonucunda da sinemann bir sektr olmas kanlr deildi, kanlr olmad gibi bu alanda bir yatrm patlamas yaanmas da beklenenin olmas olarak aklanabilir ancak. Sz konusu oul retim olduunda bu pazarn merkez noktasna oturan bir tek isim sz konusuydu; bu, gnde krkbin metre film pozitifi, ay da ikiyzelli kamera, bunun yan sra sayabileceimiz teknik ekipmann tmn salayan Path idi. ok deil birka yl sonra bu rakamlar nerden baklsa iki katna ulam olacakt. Elbetteki sektrn beslenmesi, bymesi
iin gereken eydi ve bu beslenmenin harcnda olmazsa olmaz en nemli ey bata Paris olmak kaydyla Fransada yeni sinema salonlarnn inaa edilmesiydi. Bununla birlikte gsterim alanlar hzla geliiyor yani kitle byyordu. Burada belirtilmesi gereken ey u ki : byyen sadece Fransada sinema deil, birbirlerinin geliimini omuzlayan irketlerdi de. Ayn zamanda; bir dier anlamla biri olmadan bir dierini dnmek imkann dnda kalan bir eydi. lerleyen ama yakn tarihlerde Path dnya apnda tam anlamyla tm kollaryla yaygnlam bir irket halini alyordu. Elbetteki bu giriimlerin ardndan yeni irket oluumlar gelecekti ve geldi de. Bunlardan byk paya yaklaabilecek, ikinci olarak sayabileceimiz irket Lon Gaumontdan bakas deildi. Film ekipmanndan yapma, datm ve gsterime dein aktivitesi yksek bir irketti. Bu listeye daha sonralar bambaka almlara kaplar aan Eclair de eklenecek ve bunun ardn kk irketler takip edecekti. imdi doup hzla gelien ve muazzam bir aa ulaan sektr az da olsa kenara koyup sektrde yer alan filmlere ynelelim. lk dnem diye isim verebileceimiz zaman dilimimde gsterimi yaplan filmlerin ardndan (ki bunlar gncellik zerine kurulu atraksiyon filmleriydi) 1907li yllara baktmzda; arlkla ynetmenliini Albert Capellaninin yapt drama ve gerekilik balklar zerine oturtulmu anlatsalcla dayal yapmlarn bu dnemin ncesini kapsayan ve klie yaknla varm olan komedi filmlerinin yerini ald gzlemiyle karlayoruz. Bu sre iin sayabileceimiz filmlerin banda: La Loi du pardon, Pour un collier gibi Grand Guignol yapmlar geliyordu. Bu filmlerde karmza kan deiiklik diyebileceimiz nemli nokta kameralarn gelien ve deien ekim planlaryd; buna kamerann giderek ok ynll daha fazla kullanmaya balamas da diyebiliriz. Bu yapyla ekilmi filmlere baktmzda; Korsanlar, Klpay Kurtulu, Beyaz Eldivenli Adam tarznda melodram yapmlarn yan sra Ruse de mari, Le Cheval emball gibi komedi tr yapmlarda tatmin edici sonulara varmlard. 1909lu yllara geldiimizde, Gaumont tarafndan yaplan bir komedi dizisi olan ve artk Fransada standartlamann kesin belirtisi olarak baz alnabilecek bir noktay gsteren Calino dizisi ekiliyordu ve bunu bir yl aradan sonra yani 1910 ylnda Ren Darynin rol ald Bb dizisinin izleyiciye sunulmas izledi; ardndan 1911 ylnda yapmna balanan oyunculuunu Ernest Bourbonun yapt Onsime dizisi geldi. Bu arada Path tarafndan datm yaplan iki komedi yapm olan Charles Princein yer ald Rigadin ve Max Linderli La Petite Rosse bu komedi furyasnn ierisinde fark atanlar olarak gze batt. Bu sre iin sylenebilecek yegane ey Fransada komedinin alabildiine poplerliini arttrm olmasyd. Komedi furyas alm ban ilerlemi olsun bir dier yandan da sektrel basnn da youn alma ve yardmlaryla Fransada sinemann saygn bir kltrel kimlik kazanmas iin abalanyordu. Yl 1911i gsterdii dnemlerde Fransz filmleri metrajlar bakmndan kesinlikle bir kalplama yayordu; ciddi ve yksel diye nitelendirilen yapmlar iin 300 metrelik tek makara tipi kullanlrken, 150 metrelik yarm makara tipi komedi tarz filmlerin standartlarn belirliyordu. Bu bahsi edilen ller sonraki birka yl iinde sabitliini koruyacakt ve bu sre ierisinde yaplan: Scnes de la vie telle quelle est dizisinin ilki olan Louis Feuilladein Les Viprsi, ynetmenliini Lonce Perretin yapt Sur les rails, Ren Leprince tarafnca yaplan, koreografyla dikkat eken Le Coupable gibi filmlerde younlatrlm yk anlatmnn olaanst bir arac olduu anlalm oldu. 1911li yllara gelindiinde ve daha fazla makaralk metrajl filmlerin sinemada yerini aldn grmekteyiz. imdi, Path tarafndan piyasaya sunulan bu filmlerin neler olduuna bir bakalm: Tarihsel bir melodram niteliinde olan ve Capellanice yaplan Le Courrier de
Lyon ve Grard Bourgeoisin toplumsal dram Victimes dalcool sonrasnda ise; Notre Dame de Paris, Rjane tarafndan yaplan Madame Sans-Gne. Bahsettiimiz bu son iki filmin tek zellii byk edebiyat uyarlamalar olmakla snrl deildi, ilk srlen filmlerle maddi kazan salayp salamayacaklar zerine tereddt yaayan irket bu son iki filmle ayn zamanda bu maddi kayglarndanda kurtulmu oluyorlard. lerleyen yllara baktmz zaman uzun metrajl yapmlarn yava yava sinema salonlarnda haftalk programlar halinde yer aldn grecektik. Her ne kadar ilerin her ynden olumlu seyrettii dnlse de hatta salonlarda tam oniki makaralk bir yapm olan Les Misrables yer alsa da, ortada ounluk uzun metrajl filmlerin artk ada konular ele almad gerei boy gstermekteydi. 1914 Austosunda ilan edilen genel seferberlik Fransa film endstrisini tek kelimeyle donduracakt. Ortada olan gereklerden biride mevzu edilecek olan savan Fransz film sektrne darbe vuran tek etken olmayyd, bilinen uydu ki zaten sava ncesinde de Fransz film piyasas ar ar bir gerileme dnemini yaamaya balam ve Amerikan film piyasas karsnda g yitirmiti. 1911li yllarda Amerikada piyasaya srlen filmlerin toplam tablosunda Path nin ald pay byk dler yaam ve %10lara kadar varmakla kalmam ilerleyen zamanlarda bunun da altna dmt. Ne var ki bundan da kts gelecekti, 1913 ylnn sonlarna gelindiinde film says ve metraj bakmndan Franszlar kendi topraklarnda liderlii ABDnin eline vermilerdi. Fransann nde gelen drt film irketi 1915 banda retime yeniden baladlar balamasna da ortadaki performans dkl ilerisi iin pek ho eyler mjdelemedii gibi salonlarn ithal filmlerle, Amerikan ve talyan filmleriyle dolmasda cabasyd. Elbetteki bu mevzu filmlerin ok byk ounluunun datm Amerikan <destekli> irketleri tarafndan yaplmaktayd. Artk heryerde Charlie Chaplin filmleri gsterilmeye balan-mt<bile>. Ne var ki tm olumsuzluklara ve irketler arasndaki stratejik kavgalara ramen (ki Path alanlarndan dahi firma deitirip ABD irketlerine geenler olmutu) Fransz yapmlarnn yegane datmcs olarak Path kald. irket sadece uzun metrajl yapmlar desteklemekle yetinmedi, sektr iin yeni oluumlar peinde koup yeni sinemaclar da buldu. Ayrca gzden karmamamz gereken bir konuda Path tarafndan Film darta nemli finansal destek saland. Gaumont iin ayn eyleri sylemek mmkn deildi ancak, o; ABD ye kaymasndan kaynaklanan rn ksma modunu benimsemek zorunda kald. Ama bu Pathden sonra hl ikinci byk g olmasn engellemedi. Artk sebebi nedendir bilinmez<?> ama bir ekilde Fransa artk glmekten vazgetiinde (ki bu onlarn sinemas iin iyi olacakt) tarih 1918 e varm bulunuyordu ve ortada neredeyse hi denecek kadar komedi filmi dolayordu; Path, Rigadine devam ederken, Gaumontda Bout-de-Zana devam etti. Alnan baarlardan dolay diziler Film dart iin nemli bir hale geldi. Gaumont bu sre ierisinde yeniden su filmlerine yneldi ve bunu da Les Vampiresle balatt; bunu: Judex, La Nouvelle Mission de Judex izledi. Tm bunlarn ardndan klasik melodramlar ve sava ncesi sokak tiyatrolarndan yaplan uyarlamalar geldi; bunu kadnlara daha nce hi verilmemi bir nclk takip etti ki bu tamamen ideolojik noktalara temas eden bir meseleydi. Sava sona erdiinde Fransa tek kelimeyle ABDnin sinema smrgesi haline gelmiti. Ve bu dneme ait, Dellucnun o mthi sorusu kalyordu akllarda: Fransz sinemas hayatta kalmay nasl baaracak, baarrsa nasl Fransz olacak? Aslnda herey olabildiince
ktye gidiyordu ve bu srada yani 1920lerin banda ufak yapm irketlerinin oluturduu bir aile irketi mant kt ortaya ve bir anlamda bu de kar bir kar duru balam sayld. Yl 1922ye geldiinde ylda 130 uzun metrajl Fransz yapm ortaya konsada bu ABD ve Alman yapmlarnn ortaya koyduu rakamn ok altnda kalmaktayd. Fransz sinema sektr bu durumdan kurtulmay amalayan bir dnce gelitirme peine dt ve gelitirdi de; Almanya ile bir ibirlii sz konusu edilecekti ve bylece uluslararas film yapm diye aktarabileceimiz bir stratejiye yneldiler. Aslnda bu birlemeden nce Birleik Devletlerle yaplacak ortak almalarn dnceleri domu ama gelgelelim byle bir birleme mmkn olamamt. Zaten dnlen Alman ittifak da Amerikan yatrmnn Alman sinemasna kaymasyla imkanszlam oldu. Yeni bir dnem sz konusuydu ve bu dnemde irketler bir takm yeniliklere gitmilerdi ki gitmekte zorundaydlar. Bu deiimin genel yapsna gz attmzda; Albatrosun Feyder ve Clair ile yollarn birletirdii, Film dartn Duvivier, Lvy ve Epstein ile yeni bir kadrolamaya gittii, Cinromansn Films de France serisini rettiini gryorduk ki bunu Paramunta bal drt firmann daha sektre girmesi izleyecekti. 1923 ylna gelindiinde Fransa tarihini grsel olarak anlatan Socit des Films Historiquesnin byke bir bteyle Grineff imzas tadn gryoruz. Ayn zamanlarda Raymond Bernardn Le Miracle des loupsda gsterime sokuluyordu. Bunlar; Franco-Film ve Socit Gnrale des Films firmalarnn k takip etti. Fakat iler genede pek yolunda gidiyor saylmazd zira bu yllar ayn zamanda ABD irketlerinin Fransada kendi ofislerini at yllard. Ayn zamanda Fransz datmclarla da g birletirme modelide kullanlmyor deildi. Sava sonras Fransa, Amerikan filmlerine boulurken Amerikada Fransz sinemasnn ans olduu sylenemez; sz konusu lke Almanya olduunda durum farkllamaktayd; Fransaya pek az Alman yapm girerken, Almanyada hatr saylr sayda Fransz yapm gsterime sokulmaktayd; ama 1927ye ulaldnda bu durumunda sona erdii ve Fransada gsterime giren Alman yapmlarnn sayca Franszlarn toplam retiminin zerine kt grlecekti. statistiklere baktmzda: savan ardndan 1444 olan salon says 1922lerde 2400e ve iki yl sonrasnda ise neredeyse bu rakamn ikiye ktn grecektik. Ayn yllar sz konusu edildiinde gie gelirlerininde nemli bir derecede art salad gerei karmzda durmaktadr. Bu iyimser rakamlarn ardnda yatan gerek, asln isterseniz Fransz sinemas iin vn duyulacak bir ey deildi, deildi zira bunu salayan bir gerek vard ortada o da poplerleen Amerikan sinemasnn salonlarda grd youn ilgiydi ki bu dnemlere baktmzda vizyonda Ben-Hur ve Robin Hood dikilecekti karmza. Poplerliini koruyan ve hemen hi vazgeilmeyen dizi sektr ardndan gelen filmler Fransz tarihine ya da arlk Rusyasna ynelik konularn ilendii yapmlar oldu. Dier yaplanmalara baktmzda ise Monte Cristoda olduu gibi izlenen bir Cinromans dizi dnemi sz konusuydu, bunun yansra; La Merveilleuse Vie de Jeanne dArc, Le Tournoi de olduu gibi Le Miracle des loups yolu takip edildi. Bu arada atlamamamz gereken yegane figr elbetteki Napolon idi. Her ne kadar Gancen Napolonu proto-faist olarak genel kabul grr bir etiket yesede ortada kabul grmesi gereken bir dier eyde; filmde kullanlan kamera hareketlerinde ve oklu perde uygulamasnda kayg gtmeden yaplan deneyselliklerin baarya ulamasyd. Dreyer ise bekleneni yapmayp Jeanne dArcn ruhsal yaps arlkl atmosferi bir o kadar da siyasi arlkla ve atmalarla miksajlayp ortaya koyuyordu. Dreyerin bu filmi gerektende Rauen mahkemesinin kaytlarna dayanyor ve
kart zaman ve mekan sreklilii srecinde alnan ekimler simgesel bir aktaryda benimsiyordu. Dier yapmlara gz atmaya devam ettiimizde, Bernardn Le Joueur dechecsi Fransz Devrimi ncesi Polonyann Rus monarisine kar elde ettii bamszlk mcadelesini anlatyor ve hatr saylr bir lde de gie yapyordu. Bu arada adn anmamz gereken nemli bir dier yaptta elbetteki
ayn derecede ilgi gren ve olaan st set dzenei ve kostm-dekorasyonuyla da ilgi eken Casanova idi. Sava sonrasnda sektr besleyen trlerden biri de Bulvar Melodramyd. Jaccuse, La Raue yaptlarnda Gance eliptik sekanslar, ritim farkll gsteren montaj eitleri, armsal kurgu gibi tekniklerle retorik dnme ekillerini deneyledi. Bu dnemde Dulac, benzerlik gsteren kadn filmlerinin aynlarn yapmay srdrd ve El Dorado ile tarznn doruuna ulatna ynelik kritikler ald. Zaman ilerliyordu ve meldoramann kkeni diye nitelendirilen tiyatrodan ykye doru bir gei sreci grlyor, poplerlie dnk macera filmleri haricinde; smrge lke topraklarndaki hakimiyetlerde dnlrse Binbir Gece Masallar etkileimlerinin alt bo kalmyor ve biraz daha ilerlenip fantaziye ayak baslyordu. Gastynenin La chatelaine du Liban (1926), Renoirin Le Bledi (1929), Piorierin Le Penseur (1920), Clairin Le Fantom du Maulin Rougeu (1925), Epsteinn La Chute de la maison Usher (1928) bu dnemde yaplan filmlerin balcalaryd. Bunlarn yansra tketici kapitalizm mantyla rten bir szde iyi yaam felsefesi sz konusuydu Fransada, bu tre dair ekilen grkemli modern stdyo filmleri hzla yaplmaya ve kendi kitlesince olaan bir ilgi
grmeye balamt. Bu burjuvaist ve zenti hareket, olabilecek kadar -kitlesi bakmndan dabir sinema ruhundan yoksundu ve Fransz kltrnn zgnln yok etme eiliminde olan bir hareketti. Yer yer kk bteli, ksa metrajl ve deneysel niteliklere sahip filmler dirense ve ne ksada bu yllarda, grkemli stdyo filmlerinin hakimiyeti sz konusuydu. Trevlerinin tersine bu sre iinde geliimine ara vermeyen bir tr varsa o da gereki drama idi. Bu yapmlar; zgn manzara yaplarn ve mekan tekil ya da oul karakter iin i yaam zemini olarak kullanrken yabanclar iinde kltrel alan olarak zellik tayorlar ve bu zellikleriyle belirginleiryorlard. Mevzu ettiimiz bu alanlarada kent ve krsal olarak bir ikilenme grlyor ve bu filmlerde de bu ekilde kullanlyordu. rnekleyecek olursak Britanya Kys LHerbier, Baroncelli, Epstein, Grmillon filmlerine malzeme oluyor, Fransa Alpleri Feyder tarafnca kullanlyor, gene Epsten tarafndan kanallar ve mavna yaamlar ana eler olarak ele alnyordu. Ayrca; Feuillade, Antoine, Boudrioz, Delluc, Poirer tarafndan tarm alanlar malzeme olarak kullanlyordu. Gereki izgide ilerlemeye devam edersek, daha baka kentlerde sregiden yaama da sosyo ekonomik deiniler yapldn gryoruz. Pouctaln Travaili, Dellucun Fievresi, Geyderin Crainqebillesi, Epsteinin Coeur fidlsi, Duvivierin Brksel ekimi Le Mariage de Mlle Beulemans, Montmartren Benoit-Levysi, bu sree dair saymamz gereken yapmlar arasnda yer almaktadr. Ne olursa olsun komedi, tr olarak Fransadaki yerini bir ekilde hep muhafaza etti. Max Linderin barol ald Le Petiti Caf olaan st saylabilecek bir ilgi grmt. Ortada if eksende dnen bir komedi piyasas vard. Birisi Amerikan uyarlamas Fransz komedi sahas, dieri de kente gelen taray gncelletirerek sunan komedi sahas. Yzyln bitimine gelindiinde, ortada tam anlamyla Fransz denebilecek filmler sektr tarafndan artk yaplmyordu. Tarihsel filmler kendi ierisinde bir tekrar yaarken zenginler iin hazrlanm diye nitelediimiz ve ncede bahsettiimiz abartl stdyo tipi burjuvaziye hizmet sunan filmler yerini buluyordu. Ve artk Fransz Sinemasna ses geliyordu.
DNEMN NEML YNETMENLER
GEORGES MELIES
Sinema zerinde deneysellikten bahsettiimiz zaman; aslnda, sinemann balangcnn ve ncesinin bal bana bir deneysellik olduu, deney-im-lemek olduu, sinemann balayabilmesi iin gsterilen -tm teknik icat ura safhas da dahil- abann deneyselliin ta kendisi olduu ve sinemann tabannn deneysellikten getiini olutuunu- kesin bir gzle grmekteyiz.
Evet, bu szckler dizinini burada da ele alarak bu ifadenin somut gsterimini Georges Melies denen byk adamn yaamyla ortaya koymak istiyoruz, elbette Meliesin deneysellik, avant garde diye szcklerden haberi yoktu, o doal--, akkan, kendinden bir avant garde idi, yaamyla da, sinemasz bir dnyaya ve maddi feraha ektii hareketle de o bir avant garde idi.... ayet byle bir kitaba giriten sonra konu edilecek bir isim varsa bu sinemann ulu ruhu Georges Melies olacaktr.
...yle bir iiydim ki, tm yaamm ve tm gcm hayal ettiklerimi imkanszda olsalar seyredilebilir klmaya adadm. G. Melies
1861de dnya ile Pariste kucaklap 1938de ekip gidiyor, bizlere sinemacl brakan, hl faydalandmz gzel insan. Sonsuz hner sahibi bu sanat ve zanaat adamnn ok ynlln; ressam, karikatrist, heykeltra, gazeteci, senarist, aktr, ynetmen, prodktr, dekor ve makyaj ustas, zel efektlerin kaifi, sihirbaz olarak snflandrabiliriz. Ben burada sanatnn aile yapsna ona uygulanan babasal yaptrmlara falan girmeden arl sinema olarak belirleyip ilgili kesitlere deineceim onun yaamndan. Ortalama bir renci olan Melies, okulda defterlerine srekli izdikleri ve retmenlerinin yapt karikatrlerini snfta dolatrmas nedeniyle okul hayatnca srekli cezalandrlr. Liseyi doal olarak zorlukla bitiren Melies , Gzel Sanatlar Okuluna devam etmek istese de babasnca zorla bastrlr bu istei ama o sembolist Gustave Moreau'dan ders almaya balamay becerecektir genede. Gustave Moreau'nun atlyesinde gen bir kzla tanp evlenmek istemesi ve yine ailesinin reddi ile evlilik iini unutmak zorunda braklr ve babasnn bir arkadann yanna almas iin Londra'ya gnderilir. Ama o burada, David Devan adl byk sihirbazn gsteri dnyasyla tanr ve sahne ile birlikte sihirbazlk arzusunun sarslmaz temelleri burada atlr. Bir yl sonra Paris'e dner, gzel sanatlar fikrinden vazgememitir elbet ama babas onu aabeylerinin yanna, ayakkab fabrikasna almaya gnderilir. Grevlendirildii sat departmanndan ziyade ileride kendi kameralarn yapmakta faydalanaca teknik bilgileri edinecei makinelere ilgi duydu ve onlarla ilgilendi. Ama asl istemlerini hi unutmuyordu; Londra'da rendii sihirbazlk numaralarn aile, e-dost arasnda ileride ise Galeri Vivienne'de halka sergilemee balad. Bunlarn dnda kuzenince yaymlanan La Griffe gazetesinde Geo Smile adyla izimler yapmaktayd. Melies bu arada evlenir ve baba olur; ticaret yaamndan ekilen babasnca kendisine braklan mal varln nakit olarak kardelerine satar ve eline geen parayla Robert Houdin tiyatrosunu satn alr. Tiyatrosunun mdr ve sihirbazdr artk. Gsterileri o zamanki teknikle - ki bu Molteni'nin lanterni tarafndan aydnlatlan bir aletin iinden peliklde sabitlenmi imajlarn geirilmesiyle - hareketlendirilen fotoraflarn projeksiyonuyla sona ererdi. 1895 Ekiminde Antoine Lumiere adl bir adam Robert Houdin tiyatrosunun bir ka kat zerinde bir fotoraf stdyosu kiralar. Lyon'dan Paris'e oullar tarafndan icat edilmi yeni bir aleti gstermek iin gelmitir. Bu optikle donatlm, ayak zerine
10
oturtulmu kbik tahta kutu hareket eden her eyi kayt edebiliyor ve kaydettiklerini ekrana yanstabiliyordu. Bu sonuca ulaabilmeleri iin bulduklar yeni fikir bir aletin iine yerletirilmi delikli pelikln dzenli ekilde taklm olduu dililer sayesinde dnmesiyle elde ediliyordu. Sinematograf ad verilen bu aletle ilk film ekilmiti, "Lyon'daki Fabrikadan k". 50 saniye sren bu filmde ilk defa kameraya doru yryen insanlar grlebiliyordu. 28 Aralk 1895 gn paral ilk halk gsterisi 14 Boulevard des Capucines'de Paris'te Grand Cafe'nin altnda yapld. Bu sinemann resmi olarak doum gnyd. -!- Yarm saat sren gsteride akna donmu bir izleyicilere 10 ksa film gsterildi. Georges Melies de izleyiciler arasndayd, bu gsteri iin sonradan unlar syleyecekti: "Seans biter bitmez tiyatromdaki gsterilerde kullanmak zere Bay Lumiere'e makineyi bana satmas iin nerilerde bulundum. Benim iin o zaman ok byk bir rakam olan 10000 franka kadar para teklif ettim. Ama kabul etmediler." Melies, Edison'un Kinetoscopelarindan satn alarak sorununu giderir, ve Kodak'tan ok byk miktarlarda film satn alr, Mays 1896'da otuzdort yasndayken Montreuil'deki bahesinde ilk kk filmlerini ekmeye balar. Sinema domusa ite bu da sinemacnn douudur. Adammzn ama olarak Robert Houdin tiyatrosunda uygulad sihirbazlk gsterilerini sinemaya aktarmak istemesi sinemada zel efektlerin kefi anlamna gelmekteydi. Anlarnda, Paris'te Operay filme ald esnada ans eseri durdurma tekniini buluunu yle aktarr Melies: Her zamanki gibi denemek iin ekim yaparken, taklp ilerlemeyen film tekrar yerine taklncaya dek epey bir sre geti. Sonradan ekilen filmi grdmde, birdenbire adamlarn, kadnlara, yolcu arabasnn, cenaze arabasna dntn grdm. Melies, sinematografn sahnede gerekletiremeyecei hayaller alemini geree dntrebileceinin farkndadr. Tiyatrosunda ilk filmlerinden biri olan Escamotage d'une dame chez Robert Houdin/ Robert Houdin'de Bir Kadnn El abukluuyla Gzden Kaybediliini eker, elle renklendirilen filmin yapm yl 1896dr. Melies, 1896da Eyll aynda dnyann ilk sinema stdyosunu kurdurdu, ina ettirdii stdyo tamamen camdan kaplyd. Sinema o dnemde insanlar iin bir panayr elenceliiydi, Melies izleyici kitlesini dnerek filmlerinin hikayelerini hayal ediyordu.Bundan dolay kendini hep ilgin, eksantrik, deiik grntler bulmak zorunda hisseden Melies, zamanla gzden yitirme, maket kullanma, st-ste bindirme, karartma, renklendirme, oklu evrim gibi tm film aldatmaca tekniklerini kefetti ve filmlerinde kulland. Filmlerini ekmeden nce hibir zaman yaz yazmazd fakat nceden dekorlarn, zel efektlerin detaylarn izim olarak hazrlard. Nihayetinde 1902de Aya Seyahat filmini yapar. Filmde; bir grup bilim adamnn bindikleri mermiye benzer uzay aracyla frlatlarak aya gnderildii sahne sanki dnyadan aya deil, fotografik tiyatrodan gerek sinemaya doru bir yolculuktur. Meliesin sanat, gerzek beyinlerce kendi yarats fantastik bir dnyaya gml, dnya gerekleriyle ilintisiz olmakla sulanm ve sadece 16 yandan kklere film yapmakla bo ve aptalca eletirilip sulanmtr. Daha sonra yapt La Civilization A Travers Les Ages filminde alar boyunca bir trl uygarlaamayan insan toplumundaki hogrszle ve iddete kar cephe alan sanat bu filminin yannda ki Saat inde Paris-MonteCarlo yaptyla sinemann en gzel yol filmlerinden birini dahas en gzel ilkini yapmtr. Dreyfus Davas, Eduard VII'in Krallk Tacn Giyii, Martinik'teki Volkan Patlamas filmleri ile dnemin olaylarn belge filmlemitir. Kuzey Kutbunun Kefi gibi masraf ok fazla olan bir projenin altna girerek tm mal varln filminin ilgi grmemesiyle ipotekte yitiren byk insan, sinemann ve avant garde-n babas Melies, koyaca yeri olmad iin 16 senelik sinema hayatnda ektii 520 filmini evinin bahesinde yakar. Gnmzde seyredileceiniz 200 kadar film zamannda dnyann drt bir yanna ulam kopyalardan bizlere ulaabilenlerdir. Yaamnn son dnemlerini byk zorluklarla geiren bu deeri biilmez insann her neye yarar bilinmese de 1929'da Paris'te Pleyel Salonunda byk sanat kiilii dllendirilmitir. yle demitir Georges Melies: Sanat ruhlu biri olarak dodum, ellerim ok becerikliydi, yetenekliydim, yaratc ve yaratltan komedyendim, hem entelektel hem de el isisiydim. yle bir isiydim ki, tm yaamm ve tm gcm hayal ettiklerimi imkansz da olsalar seyredilebilir klmaya adadm." FLMOGRAFS 1896
11
Une partie de cartes - 20 m Sance de prestidigitation - 20 m Plus fort que le matre - 20 m Jardinier brlant des herbes - 20 m Les chevaux de bois - 20 m L'arroseur - 20 m Les blanchisseuses 20 m Arrive d'un train en gare de Vincennes -20 m Une bonne farce - 20 m Place de l'Opra - 20 m Place du thatre franais - 20 m Un petit diable - 20 m Couronnement de la rosire - 20 m Bb et fillettes 20 m Dfense d'afficher - 20 m Bateaux-mouches sur la Seine - 20 m Place de l'Opra - 20 m Boulevard des Italiens - 20 m Un lyce de jeunes filles - 20 m Bois de Boulogne - 20 m (Touring Club) Bois de Boulogne - 20 m (Porte de Madrid) Sauvetage en rivire - 20 m (1re partie) Sauvetage en rivire - 20 m Le rgiment - 20 m Campement de bohmiens - 20 m Une nuit terrible - 20 m Dchargement de bateaux - 20 m Plage de Villers par gros temps - 20 m Les quais Marseille - 20 m Jete et plage de Trouville - 20 m (1re partie) Barque sortant du port de Trouville - 20 m Jete et plage Trouville - 20 m (2me partie) Jour de march Trouville - 20 m Panorama du Havre - 20 m Arrive d'un train - 20 m (Gare de Joinville) Salut malencontreux - 20 m Dessinateur express -20 m (M.Thiers) Les forgerons - 20 m (vue d'atelier) Tribulations d'un concierge - 20 m Baignade en mer 20 m Enfants jouant sur la plage Dix chapeaux en soixante secondes -20 m Effet de mer sur les rochers - 20 m Danse serpentine - 20 m Miss De Vre - 20 m (gigue anglaise) Dpart des automobiles - 20 m Revue navale Cherbourg - 20 m Cortge du Tzar allant Versailles - 20 m Les haleurs de bateaux - 20 m Cortge du Tzar au Bois de Boulogne - 20 m Sortie des Ateliers Vibert - 20 m La voiture du potier - 20 m Le papier prote - 20 m Place de la Concorde - 20 m La gare Saint-Lazare 20 m Grandes manoeuvres - 20 m Dessinateur - 20 m (Chamberlain) Place de la Bastille - 20 m Mare montante sur brise-lames - 20 m Retour au cantonnement - 20 m Dessinateur - 20 m (Reine Victoria) Runion d'officiers - 20 m Tempte sur la jete du Trport - 20 m Le bivouac - 20 m Batteuse vapeur - 20 m Sac au dos ! - 20 m Libration des territoriaux - 20 m Dpart des officiers - 20 m Place SaintAugustin - 20 m Escamotage d'une dame chez Robert-Houdin -20 m Le fakir - 20 m L'htel empoisonn - 20 m Dessinateur - 20 m (Von Bismarck) Les indiscrets - 20 m Tom Old Boot - 20 m Une altercation au caf -20 m Les ivrognes - 20 m Le manoir du diable - 20 m Chicot, dentiste amricain - 20 m Le cauchemar - 20 m 1897 Le cortge du boeuf gras passant Place de la Concorde - 40 m Cortge du boeuf gras, Boulevard des Italiens - 20 m Une cour de ferme - 20 m Les apprentis militaires - 20 m Paulus chantant : derrire l'omnibus - 20 m Paulus chantant : coquin de printemps - 20 m Paulus chantant : duelliste marseillais 20 m Dfil de pompiers - 20 m Danseuses au jardin de Paris - 20 m La malade imaginaire - 20 m Le musulman rigolo - 20 m L'hallucination de l'alchimiste - 20 m Le chteau hant - 20 m Cortge de la mi-carme - 40 m Bataille de confettis - 20 m Sur les toits - 20 m Devant - 20 m L'cole des gendres 20 m Episode de guerre - 40 m Les dernires cartouches - 20 m La prise de Tournavos - 20 m Excution d'un espion - 20 m Massacres en Crte - 20 m Passage dangereux -20 m (Mont-Blanc) Combat naval en Grce - 20 m Gugussse et l'automate -20 m Entre Calais et Douvres - 20 m L'indiscret aux bains de mer - 20 m Dans les coulisses - 20 m Tourneur en poterie - 20 m La cigale et la fourmi -20 m Ascension d'un ballon - 20 m Le cabinet de Mphistophls - 60 m Figaro et l'Auvergnat - 20 m L'auberge ensorcele - 40 m Auguste et Bibb - 20 m Chirurgien amricain - 20 m Arlequin et le charbonnier - 20 m En cabinet particulier - 20 m Aprs le bal - 20 m Le magntiseur 20 m Le modle irascible - 40 m Danse au srail - 20 m Vente d'esclaves au harem - 20 m Combat dans une rue aux Indes - 20 m Attaque d'un poste anglais - 20 m Match de boxe - 20 m (Ecole de Joinville) Vision d'ivrogne - 20 m Faust et Marguerite - 20 m Carrefour de l'Opra - 20 m 1898 Magie diabolique - 40 m Les rayons X - 20 m Collision et naufrage en mer -20 m Quais de la Havane - 40 m (Explosion du cuirass "Le Maine") Visite de l'pave du "Maine" - 20 m Visite sous-marine du Maine - 20 m (plongeurs et poissons vivants) Assaut d'escrime - 20 m (Ecole de joinville) Le maon maladroit - 20 m Combat naval devant Manille - 20 m Panorama pris d'un train en marche - 20 m (ponts et tunnels) Corve de quartier accident - 20 m (scne militaire comique) Le magicien - 20 m (scne transformations) Sorti sans permission - 20 m Illusions fantasmagoriques - 20 m Pygmalion et Galathe - 20 m Montagnes russes nautiques -20 m Damnation de Faust - 20 m Guillaume Tell et le
12
clown - 20 m La lune un mtre - 60 m Prenez garde la peinture - 20 m La caverne maudite - 20 m Rve d'artiste - 20 m Atelier d'artiste -20 m Un homme de ttes - 20 m Ddoublement cabalistique -20 m Tentation de Saint Antoine - 20 m Rve du pauvre - 20 m 1899 Salle manger fantastique - 20 m Cration spontane - 20 m Funrailles de Flix Faure - 40 m Cloptre - 40 m Le coucher de la marie ou triste nuit de noces - 40 m Duel politique - 20 m Luttes extravagantes - 20 m Richesse et misre ou la cigale et la fourmi - 20 m L'ours et la sentinelle - 20 m L'impressionniste fin de sicle - 20 m Le spectre - 20 m Le diable au couvent - 60 m Danse du feu - 20 m La crmation - 20 m Un bon lit - 20 m Force doit rester la loi - 20 m Pickpocket et policeman - 20 m Combat de coqs - 20 m Automaboulisme et autorit - 40 m Le portrait mystrieux - 20 m Le confrencier distrait - 20 m La pierre philosophale -20 m Le miroir de Cagliostro - 20 m Neptune et Amphitrite - 20 m Panorama du port de Saint-Hlier - 20 m Entre d'un paquebot, port de Jersey - 20 m Dbarquement de voyageurs, port de Granville - 20 m Le Christ marchant sur les flots - 20 m Evocation spirite - 20 m Affaire Dreyfus. La dicte du bordereau - 20 m L'ile du diable - 20m Mise aux fers de Dreyfus - 20 m Suicide du Colonel Henry - 20 m Dbarquement Quiberon - 20 m Entrevue de Dreyfus et de sa femme Rennes - 20 m Attentat contre Me Labori - 20 m Bagarre entre journalistes - 20 m Le conseil de guerre en sance Rennes - 40 m La dgradation - 20 m Dreyfus allant du lyce la prison - 20m La pyramide de Triboulet - 20 m Cendrillon -120 m La statue de neige - 20 m Le chevalier mystre - 40 m L'homme prote - 40 m Charmant voyage de noces - 40 m Panorama de la Seine - 20 m Panorama de la Seine - 20 m Tom Whisky ou l'illusionniste truqu - 20 m Fatale mprise - 20 m Un intrus dans une loge de figurantes - 20 m 1900 Film publicitaire "Bornibus" Film publicitaire "Veuve c.Brunot" Film publicitaire "Picon" Film publicitaire " Robert" Film publicitaire "Vicat" Film publicitaire "Dewar's" Les miracles du Brahmine - 80 m Farce de marmitons - 20 m Les trois bacchantes - 20 m La vengeance du gte-sauce - 20 m Le sinfortunes d'un explorateur - 20 m * Films dans le cadre de l'Expositon Universelle de 1900 * La porte monumentale - 20 m Panorama pris du trottoir roulant : Le Champ de Mars - 20 m Panorama pris du trottoir roulant : la Place des Invalides - 20 m Les visiteurs sur le trottoir roulant - 20 m Le trottoir roulant -20 m Vue panoramique prise de la Seine : le Pavillon des Armes de Terre et de Mer 20 m Vue panoramique prise de la Seine : les Palais Etrangers - 20 m Vue panoramique prise de la Seine : panorama gnral du Vieux-paris - 20 m L'avenue des Champs-Elyses et le Petit Palais des Beaux-Arts - Vue panoramique prise du train lectrique - 20 m Panorama circulaire : Palais des Beaux-Arts - 20 m Panorama circulaire : les Invalides - 20 m Panorama circulaire : Champ de Mars 20 m Panorame circulaire : Trocadro - 20 m Panorama circulaire : Pont d'Iena - 20 m Panorama semicirculaire pris du haut du Trocadro - 20 m L'homme-orchestre - 40 m Jeanne d'Arc - 250 m Les sept pchs capitaux - 60 m Le prisonnier rcalcitrant -20 m Le rve du Radjah ou la fort enchante - 40 m Les deux aveugles - 20 m L'artiste et le mannequin - 20 m Le sorcier, le prince et le bon gnie -40 m Ne bougeons plus! - 20 m Le fou assassin - 20 m Le livre magique - 60 m Vue de remerciements au public - 20 m Spiristisme abracadabrant - 20 m L'illusioniste double et la tte vivante - 20 m Le songe d'or de l'avare - 70 m Rve de Nol - 160 m Gens qui pleurent et gens qui rient - 20 m Copplia ou la poupe anime - 40 m Nouvelles luttes extravagantes - 70 m Le repas fantastique - 30 m Le dshabillage impossible - 40 m Le tonneau des Danades - 25 m Le malade hydrophobe - 20 m Une mauvaise plaisanterie 20 m Le savant et le chimpanz - 20 m L'homme aux cent trucs -50 m Guguste et Belzbuth - 40 m Le rveil d'un homme press - 20 m La chirurgie de l'avenir - 35 m 1901 La maison tranquille - 40 m Le Congrs des Nations en Chine -20 m Les msaventures d'un aronaute - 20m La tour maudite -60 m La chrysalide et le papillon - 40 m Bouquet d'illusions - 20 m Dislocation mystrieuse - 35 m Le petit chaperon rouge - 160 m L'antre des esprits - 60 m Le chimiste repopulateur - 50 m Chez la sorcire - 35 m le temple de la magie - 30 m Le charlatan - 20 m Une noce au village - 20 m Le chevalier dmontable et le Gnral Boum - 20 m Excelsior ! - 40 m
13
L'omnibus des toqus ou blancs et noirs - 20 m La fontaine sacre ou la vengeance de Bouddha - 30 m Barbe-Bleue - 210 m Le chapeau surprises - 50 m Phrnologie burlesque - 30 m La libellule - 40 m L'cole infernale - 60 m Le rve du paria - 30 m Le bataillon lastique - 20 m L'homme la tte en caoutchouc -50 m Le diable gant ou le miracle de la madone - 40 m Nain et gant - 20 m 1902 Film de commande Le sacre d'Edouard VII L'armoire des frres Davenport - 65 m Les piqueurs de fts - 30 m Douche du colonel - 20 m L'oeuf du sorcier - 40 m La danseuse microscopique - 60 m Eruption volcanique la Martinique - 30 m Catastrophe du ballon - 20 m Voyage dans la lune - 260 m La clownesse fantme - 30 m Les trsors de Satan - 50 m L'homme-mouche - 40 m La femme volante 40 m L'quilibre impossible - 25 m Le pochard et l'inventeur - 50 m Une indigestion - 85 m Le voyage de Gulliver Lilliput et chez les gants - 80 m Les aventures de Robinson Cruso - 280 m La corbeille enchante - 25 m La guirlande merveilleuse - 80 m Les filles du diable - 40 m 1903 Un malheur n'arrive jamais seul - 50 m Le cake-walk infernal -100 m La bote malice - 50 m Les mousquetaires de la reine -50 m Le puits fantastique - 70 m L'auberge du bon repos - 100 m La statue anime - 50 m La flamme merveilleuse - 35 m Le sorcier - 65 m L'oracle de Delphes - 30 m Le portrait spirite - 40 m Le mlomane - 50 m Le monstre - 50 m Le royaume des fes - 320 m Le chaudron infernal - 40 m Le revenant - 50 m Le tonnerre de Jupiter - 70 m Le parapluie fantastique 55 m Tom Tight et Dum Dum - 50 m Bob Kick, l'enfant terrible - 40 m Illusions funambulesques - 50 m L'enchanteur Alcofribas - 70 m Jack et Jim - 60 m La lanterne magique - 100 m Le rve du matre de ballet - 50 m Faust aux enfers - 145 m Le bourreau turc - 45 m Les apaches - 45 m Au clair de la lune ou Pierrot malheureux - 55 m Un prt pour un rendu - 40 m Match de prestidigitation - 60 m Un peu de feu, S.V.P. - 20 m Siva l'invisible - 30 m 1904 Le coffre enchant - 70 m Les apparitions fugitives - 40 m Le roi du maquillage - 45 m Le rve de l'horloger - 50 m Les transmutations imperceptibles - 40 m Un miracle sous l'Inquisition - 45 m Benvenuto Cellini ou curieuse vasion - 55 m Damnation du Docteur Faust - 260 m Le joyeux prophte russe - 60 m Le thaumaturge chinois - 60 m Le merveilleux ventail vivant - 90 m Sorcellerie culinaire - 85 m La planche du diable -40m Le diner impossible -40 m La sirne - 70 m Les msaventures de M. boit-sans-soif - 50 m La providence de Notre-Dame-des-Flots -100m La fte au Pre Mathieu -65m Le barbier de Sville - 402 m Les costumes anims - 50 m Les invits de M. Latourte - 85 m Le cadre aux surprises - 40 m Le rosier miraculeux - 60 m La dame fantme - 50 m Mariage par correspondance -40m Voyage travers l'impossible - 374 m Le juif errant -60m La cascade de feu -60m La grotte aux surprises -35m Dtresse et charit -190m Les cartes vivantes-50m 1905 Le roi des tireurs - 70 m Le diable noir - 70 m Le phnix ou le coffret de cristal - 90 m Le menuet lilliputien - 60 m Le baquet de Mesmer - 60 m Le peintre barbouillard et le tableau diabolique - 70 m Le miroir de Venise - 65 m Les chevaliers du chloroforme - 65 m Le palais des mille et une nuits 440 m Le compositeur toqu - 100 m La tour de Londres ou les derniers moments d'Anne de Boleyn 135 m La chaise porteurs enchante - 55 m Le raid Paris - Monte-Carlo en deux heures -200 m L'le de Calypso - 70 m Un feu d'artifice improvis - 60 m La lgende de Rip Van Vinckle - 405 m Le cauchemar du pcheur ou l'escarpolette fantastique - 85 m Le systme du Docteur Souflamort - 90 m Le tripot clandestin - 55 m Le dirigeable fantastique ou le cauchemar d'un inventeur - 60 m Une chute de cinq tages - 55 m Jack le ramoneur - 320 m Le maestro Do-Mi-Sol-Do - 65 m 1906
14
Film de commande Vers les toiles La magie travers les ges -72 m L'honneur est satisfait - 105 m La cardeuse de matelas - 75 m Les affiches en goguette - 60 m Les incendiaires - 280 m L'anarchie chez Guignol - 40 m Le fantme d'Alger - 75 m L'htel des voyageurs de commerce ou les suites d'une bonne cuite - 75 m Les bulles de savon animes - 72 m Les quat' cents farces du diable - 444 m Le rastaquoure Rodriguez y Papaguanas - 72 m L'alchimiste Parafaragaramus ou la cornue infernale - 60 m La fe Carabosse ou le poignard fatal - 236 m Robert Macaire et Bertrand, les rois des cambrioleurs - 364 m Le carton fantastique - 70 m 1907 La douche d'eau bouillante - 75 m Deux cent milles sous les mers ou le cauchemar du pcheur - 265 m Les fromages automobiles - 80 m Le mariage de Victorine - 142 m Le tunnel sous la Manche ou le cauchemar anglo-franais - 305 m La nouvelle peine de mort - 115 m Le delirium tremens ou la fin d'un alcoolique - 100 m Eclipse de soleil en pleine lune - 170 m Le placard infernal - 115 m La marche funbre de Chopin - 135 m Hamlet - 175 m Bernard, le bcheron ou le miracle de Saint Hubert - 140 m La mort de Jules Csar - 105 m Pauvre John ou les aventures d'un buveur de whisky - 110 m La colle universelle - 100 m Satan en prison - 90 m Ali Barbouyou et Ali Bouf l'huile - 90 m La boulangerie modle - 110 m La perle des servantes - 150 m Le tambourin fantastique - 115 m La cuisine de l'ogre - 110 m Franois 1er et Triboulet - 95 m Il y a un dieu pour les ivrognes - 135 m La civilisation travers les ges - 320 m Torches humaines - 60 m 1908 Le gnie du feu - 95 m Why that actor was late - 175 m Le rve d'un fumeur d'opium - 105 m Nuit de carnaval - 110 m La photographie lectrique distance - 115 m La prophtesse de Thbes - 135 m .Salon de coiffure - 53 m Le quiproquo - 105 m Mariage de raison et mariage d'amour - 137 m L'habit ne fait pas Lemoine u fabricant de diamants - 176 m La curiosit punie ou le crime de la rue du Cherche-Midi quatorze heures - 165 m Le nouveau seigneur du village - 297 m L'avare - 270 m Le conseil du Pipelet ou un tour la foire - 143 m Le serpent de la rue de lune -153 m High-life taylor 62 m Lully ou le violon bris - 208 m Tartarin de Tarascon - 88 m Le trait d'union - 34 m Rivalit d'amour - 170 m Le raid New York - Paris en automobile - 380 m Sortie sans permission - 195 m The woes of roller skaters - 195 m The match of catchy songs - 115 m The forester's remedy - 175 m Love and molasse - 95 m The mischances of a photographer - 65 m Le fakir de Singapour -105 m Two crazy bugs - 175 m A tricky painter's fate - 75 m The hotel mix-up - 155 m Oriental black art - 150 m Le jugement du garde-champtre - 118 m French interpreter policeman - 138 m Le mariage de Thomas Poirot - 149 m Anac ou le balafr - 192 m Pour l'toile S.V.P. - 103 m Conte de la grandmre et rve de l'enfant - 243 m Pour les p'tiots - 71 m Trop vieux ! - 174 m la fontaine merveilleuse 168 m L'ascension de la rosire - 128 m Pochardiana ou le rveur veill - 277 m La toile d'arigne merveilleuse - 103 m La fe libellule ou le lac enchant - 276 m Le gnie des cloches ou le fils du sonneur - 278 m Hallucinations pharmaceutiques ou le truc du potard - 260 m La bonne bergre et la mauvaise princesse - 280 m La poupe vivante - 345 m Fin de rveillon - 140 m 1909 Hydrothrapie fantastique - 240 m Le locataire diabolique - 120 m Un homme comme il faut - 120 m Les illusions fantaisistes -100 m Si j'tais roi !!! - 180 m Le roi des mdiums - 167m Papillon fantastique -80m La gigue merveilleuse - 40m 1911 Les hallucinations du Baron de Mnchausen - 235 m 1912
15
A la conqute du ple Cendrillon ou la pantoufle merveilleuse -615 m Le chevalier des neiges - 400 m 1913 Le voyage de la famille Bourrichon - 405 m
MAX LINDER
Chaplin onun iin ben hereyi ona borluyum, o bir deha diyordu. Max Linder sadece bir oyuncu deildi. Onun yetenekleri gerek anlamda sinema tarihinin gelecei iin nem tayordu ve yetenei gerek anlamda hl hakknda yazabileceimiz kadar iyi idi. Bir ifti ocuu olarak dodu Linder ve gerek ad Gabriel Leveilleidi. Sahneye olan sevgisi ocukluundan itibaren hep onda varolan bir eydi. lk renimini Bordeaux Konservatuvarnda alan Linder; ilk olarak Pariste Ambigu kumpanyasnda yer ald. Yl 1905 iken Path de almaya balad ve ismini de bu srete gizlemek ad altnda deitirdi. Ksa bir sre zarfnda bir komedyen olarak n yapt. Dnemin komedi yldz olan Andr Deedin Itala Studiosa gemesiyle Linder barollere kavutu. 1910lu yllarda artk bir Max karekterinden sz edilmekteydi. Dnemda dier tiplerden zariflii ile ayrld; o yakkl ve gen bir karekter izmekteydi. Ana konu yakkl karekterin kadnlar etrafnda yaad maceralar olarak ortaya konmaktayd. almalarnda ald sahne eitiminin faydalarn gryor ve bunlar elinden geldiince kullanyordu. Sahnedeyken gerek anlamda doal olabilmeyi, kalabilmeyi becere-bilen Linder; gerek anlamda bir yaratclk barndr-dndan ayn konular rahatlkla eitleyip bakalm-larn sahneye dkebiliyordu. 1910 senesinde yapt Max prend un bain muhteem olarak nitelendiriliyordu. Essanay Company tarafndan kendisine Amerika teklifi yapld ve szlemeyi kabul etti; kendisinden Chaplinin yerini almas istenmiti. Amerikada ald baarszlklar sava srasnda ald fiziksel yaralardan daha ok ruhunu zedeledi. 1921de Chaplinin srarlaryla Amerikaya dnecek ve
uzun metraj yapacakt. 1921 ylnda; Yedi Yllk Kt ans, ayn yl iinde; Karm Ol, 1922 senesinde ise Bir Yerdeyi gerekletirdi. Lakin Fransaya dndnde isminin Chaplinin n altnda ufalandn grdnde gerekten ruh sal bozuldu. Ama almalarn terk etmedi; Gance ile beraber Au secours!, mdat adl korku komediyi yaptnda sene 1923 idi. 1924 senesine vardnda; Sirkin Kral, Le Roi du ciquei ekti; Viyanada ektii bu son filmi ile neredeyse kariyeri tamamen bitti. Ak olduu 17 yanda ki sevgilisiyle beraber trajik bir lmle (bir otel odasnda Linder ve sevgilisinin bilekleri kesilmi olarak cesetleri bulunmutu) yaam sona erdiinde yl 1925ti. Linder arkasnda hatrlanacak u filmleri brakmt: La Premire Sortie dun collgien 1905; Les Dbuts dun patineur 1907; Max prend un bain 1910; Les Dbuts du Max au cinma 1910; Max victime de quinquina 1911; Max veut fair du thtre 1911; Max professeur du tango 1912; Max torador 1912; Max pdicure 1914; Le Petit Caf 1919; Au secours! 1923; Max in Taxi 1917; Be My Wife 1921; Seven Years Bad Luck 1921; The Three Must-Get-Theres 1922.
MAN RAY
16
Kocamanlatrlacak bir isim olan Ray ve sanat keke sinema ad altnda ok-ok daha rn vermi bir isim/oluum olsa idi. Philedelphia doumlu fotoraf manya filmlerinde olduu gibi fotografide de avant garde tavrn sahibi idi. New York dada oluumunun temel ta olur kendileri ve ok hzl bir ekilde gerekstclkle kucaklar[doal olarak] ve oluumun ar abisi, aranan ismi olur. Fotograf tekniiyle tipik benzeim iindeki dakikalk ilk filmi Le Retour a la Raisonu 1923 senesinde gerekletiren Ray; filmini tamamlamasnn hemen ertesi gnnde dadac bir gsterimde ilk sunuma sokar, sokar sokmasna da grd tepkiler ylesi inanlmaz olur ki henz gsterimdeyken durdurulur film. Man Ray, 1924 te Emak Bakiasn yapyor. Tam anlamyla soyut olan film 17 dakikalk bir uzunlua sahip ve nesnelerin pelikl zerindeki yansmalarndan meydana geliyordu. Tam drt sene sonra sanat, LEtoile du Meri ortaya koyuyor. Grntleri, kulland aynalar vastas ile arptarak oluturduu filmi tabanda bir ak hikayesi anlats olmakla beraber arayazlar air Roberto
Desnosun iir alntlarnca oluturulmutur. Ray, son filmini 1929 da ekiyor. Les Mystres de Chteau de D ismini alan 22 dakikalk film, Noailles Visconteunun atosunda geirdii tek gecelik misafirliinde oluuyor. Ray, 76 da lyor ve 29 da yapt bu son filminden sonra film denemesinde bulunmuyor.
DUCHAMP
Kbizmin, gerekstcln, dadacln besleyicisi, Blainville/Fransa da 1887 senesinde dodu. Avant garde sanat yaamn filmleriyle deneylememesi elbette ki dnlemezdi. 1925 de Anaemic Cinmasn, 27 de ise Abstractn yapt. Duchamp sinemas ok genilemi olmasa da, sanatmz iki film dnda oyunculuunun yan sra baka isimlerin senaryo metinlerine de yazlmc olarak bulatrmtr kendisini. Kanlmaz olarak sinemasnda ressamln kullanan Duchamp iin, filmleri tablolarnn devamdr eklinde kullanlan tanmlama ok doru bir yaklamdr. O -aslnda- sinema ile sanatnn snrlarn geniletmek istemitir.
KIRSANOV
Bir Estonyal olarak dnyaya gelen Dimitri Kirsanov, avant garde film yaamna 1923 senesinde Pariste balyor. Kamera kullanmndaki zgnlk, ilgi ekici montaj ile dikkat eken ve ynetmenin kaale alnan ilk filmi olan Mnilmontent 1924 de gerekleiyor. Filmde eine barol veren Dimitri, bu ii alkanlk haline getirip daha sonra ki filmlerinde de eini barolde kullanyor. Dikkat eken ikinci filmini Brumes dAutomme adyla ilkinden iki yl sonra gerekletiren Kirsanov, 1934 de Rapt filminde uzun metraj kullanarak grsellik-iitsellik kartln irdeliyor.
17
Kariyeri, yar ve tam ticari filmlerden olusa da ynetmenimiz; Deux Amis, Arrire Saison La Mort du Cerf filmleriyle avant garde yann ortaya koyuyor ve 1957 de dnyay terkediyor.
AUTAN-LARA
1901 Paris doumlu Lara; yaamn getiimiz drt sene ncesinde yitirdi. Dnya sava dneminde annesi ile ngiltereye ger ve 19 yanda Fransaya dndnde aklndan hi karmad sanat yaamna brakr kendini. Sinema ile La Carnaval des Vrites filminin dekor ressamln yapt sralarda tanr. lk [deneysel] filmini Fait Divers adyla 1923 senesinde eken ynetmen Clairin asistanln yapmaa balamasyla avant garde ynn kuvvetlendirmee balam oldu; bu kuvvetlenmenin rn 1927 de yapt deneysel bir London uyarlamas Construire un Feu oldu. Ynetmen A.B.D ye g ettiinde yl 1930 idi. Bu tarihten itibaren 1977ye dek film eken Larann olduka kalabalk filmografyas aadadr: 1923 Fait divers-1926 Vittel -1929 Construire un feu- 1931 Pur sang -1931 La Pente 1931 Le Fils du rajah -1931 Buster se marie -1932 Un client srieux -1932 Le lombier moureux -1932 La Peur des coups -1932 Monsieur le duc -1932 Invite monsieur a ner -1932 Le Gendarme est sans piti -1932 LAthlte incomplet -1933 Ciboulette 1938 LAffaire du courrier de Lyon -1938 Le Ruisseau -1939 Fric-Frac -1939 The ysterious Mr Davis -1942 Le Mariage de chiffon -1942 Lettres damour -1943 Douce -1945 Sylvie et le fantme -1946 Le Diable au corps -1949 Occupe-toi dAmlie -1951 LAuberge rouge -1952 Les Sept pchs capitaux -1953 Le Bon Dieu sans confession -1954 Le Bl en herbe -1954 Le Rouge et le noir -1955 Marguerite de la nuit -1956 La Traverse de Paris -1958 En cas de malheur -1958 Le Joueur -1959 La Jument verte -1960 Les Rgates de san Francisco -1960 Le Bois des amants 1961 Vive Henri IV...vive lamour! -1961 Tu ne tueras point -1961 Le Comte de Monte Cristo -1963 Le Meurtrier -1964 Umorismo nero -1964 Le Magot de Josefa -1965 Le Journal dune femme en blanc -1966 Une femme en blanc se rvolte -1967 Le Plus vieux mtier du monde -1968 Les Franciscain de Bourges 1969 Les Patates -1972 Le Rouge et le blanc -1977 Gloria
CHOMETTE
Kendileri Ren Clairin aabeyleri olup 1896 Paris doumludur. 1923-5 zarfnda saf sinema dahilinde avant garde tavrl Jeux des Reflets et de la Vitesse Cing Minutes de Cinma Pure gibi filmler yapan sanat 1927de Modemoiselle, 1936 Donogoo gibi konvansiyonel filmlere imza atm, son filmini 1938de ekip 41 ylnda yaama elveda demitir.
LOUS DELLUC
18
1890 ylnda Cadouin'de dodu ve 1924'te Paris'te ld. Fransz sinemasn gsz brakan birinci dnya savann sonunda ilk nc akm Louis Delluc'un etrafnda olumutur. Fransz zlenimcilii diye adlandrlm olan dnemin yaratl srecinde byk rol oynayan Delluc ayn zamanda ilk sinema eletirmenlerinden-dir. Sinemaya gerek anlamda katklar olan bu nemli isimin yapt byk ilerden biri de kurduu cin-clupler olmutur ki onun etkisiyle dnyann bir ok lkesinde de bu klpler kurulmutur. Yazdklaryla kendisinden sonra gelecek olan kuak iinde gerektenten byk nem tayan bu isim 34 gibi gen bir yata vefat etmesine ramen eletiri ve estetie getirdii almlar ok nemlidir. Aslnda bir gazeteci olan Delluc, ilk zamanlarda sinema ile ilgili biri deildi; Film dArt ve de dz yk tarz yapmlar onu sinemadan uzak tutmaya yetmitir. Sinema der Delluc: Tiyatrodan daha fazla bir ti-yatroluk barndrr iinde. Sinema dnyann tmne seslenir, belirli bir topluluk ya da halka deil. Tm bir kentin izleyici olarak katld Yunan Tiyatrosundan bu yana lm sayabileceimiz topluluk sanatna sinema yeniden yaknlatrr bizi. te bu szleri seyrettii ve etkilendii; Millein The Cheat, Aldatma (1915)sn izledikten sonra sinemaya ilgi duymaya balamasyla dile getirir. Yukarda Avant-Garde bal altnda da deindiimiz gibi
Delluc iin kilit nokta; fotojeni idi. O buna sinema ile fotorafn uyumas diyordu. ayet ki filmde salt gzellii yaratma amac, fotorafn nne geerse orta da film diye bir ey kalmaz dncesiyle hareket ediyordu. lk senaryosu Germaine Dulac tarafndan 1919'da perdeye tanmtr ve 1924'te (33 yandayd) lmeden nce yedi kiisel film gerekletirme imkan bulmutur. Geneli bir denizci bar dekoru iinde geen Fivre ve rzgarn hareketlendirdii doal bir dekorda ekilen La Femme de nulle part, bu etkileyici iki filmde kiileri, hava ve n ana etken olarak kullanld, kark ruh hallerini yanstan bir ortama koyarak, kavranamayan kurguyu gerein bir kant yapmtr. Gazeteciler 1937'de mevsimin en iyi filmi dlne onun adn vermilerdir. Dellucun edebiyata olan dknl haliyle sinema paradigmasna da yansm ve Fransz zlenimcilerinin edebiyata ballklar da bu ekilde aklanmtr. Delluc adna her sene dzenlenen bir dl treni vardr.Filmografisine bakacak olursak: Le Silence 1920, Fume noire 1920, Fivre 1921, Le Chemin d'Ernoa 1921, Le Tonnerre 1921, La Femme de nulle part 1922, L'Inondation 1924.
GERMAINE DULAC
Avant-Garde Sinemada ve Fransa sinemasnn yeniden yaplanmasnda yeri olan isimlerden biri. hayatna gazetecilik ve tiyatro eletirmenlii ile balayan ynetmen; Fransann ikinci kadn ynetmeni olmutur. (lki Alice Guydr) La Franaise dergisinin bana getiinde dnemin en nde gelen feministlerinden biri olarak isim brakt. Dikkatleri zerine 1915 tarihli, bir sava sras filmi olma zelliini tayan Les Soeurs ennemies, (Dman Kardeler) yapmyla ekti. Sonrasndaysa; Geo le Mysterieux, Dans lOuragan de la Vie, Ames de Fous ve Dellucun senaristliini yapt La fte Espagnoleun ynetmenliini yapt. La fte Espagnole filminde; ak ve lm tragedyas zerinde durdu, film; Dulacn erkek egemenliine kar tepkisini bir izlenimci olarak ortaya koymaktayd. 1922 ylnda ektii filmi ise tberkloz zerine yar belgesel nitelikli, amalar dorultusunda eini terkeden kadn doktorun anlatld bir yapt olan La Mort du Sleil, (Gnein lm) idi. Ynetmenin Avant-Garde izgiyle anlmasn ise; 1923 tarihli La Souriante Madame Beudet, (Glmseyen Bayan Beudet) ve 1927de yapt La Coquille et le Clergyman, (Deniz Kabuu ve Din Adam) filmleri salad. Dulac, feminist eilimini, La Coquille et le
Clergyman, (Deniz Kabuu ve Din Adam) adl ilk gerekstc film nvann alan yaptnda dahi ortaya koymutur. Ynetmenin Antonin Artaudnun Dleri olarak isimlendirdii 45 dakikalk yapt; bir din adamnn bilinaltnda bastrd cinsel arzularnn karabasan olarak da vurumunu anlatmaktayd ve ngilterede gereksiz bir film olarak damgalanp sansre uramasndan ziyade kendi evresince de tepkiyle karland. Ticarete ve
19
ykye dayanan sinemann gerek sinemay katlettiini dnen ynetmen duygu ve akla seslenen tm grseliteyi kullanmaktan yanayd. O, Avant-Garde izgiyi yle tanmlayacakt: teknik, grsellik ve ses aktarmn bakalama uram bir bak asyla yerleik deerlere kar kullanarak algsallk dahilinde yeni duygusal noktalar gelitirmek. 1925 senesinde Fransz Sinema Klpleri Fedarasyonunun kurucu bakanlna geen Dulac 1927 senesinde Le Cinma Service de lHistoire, (Tarihin Hizmetinde Sinema) isimli bir derleme; bir yl sonrasnda ise Thmes et Variations ve Disque 927 isimli ses ve grnt oyunlar ieren deneysel filmler ortaya koydu. 1942de ld.
JEAN EPSTEIN
1897 doum tarihli Epsteinde bir Delluc Okulu ismi; sanat simgesel olmad srece sanat deildir ifadesiyle filmlerine verecei rotay da izmi oluyordu. Bir tp okulu mezunuydu fakat hep farknda olduu sinemann yaamna girmesi pek zor olmamt. Sinema adna ilk rn 1921 ylnda, kuramsal-eletirel yazlarn toplad Bonjour Cinma, (Gnaydn Sinema) olmutur. 1922 senesinde ise nemli baar kazanan ilk filmini Pasteur yapmtr. 1922de yapt ve tabann Balzactan alan uyarlamas LAuberge Rouge, (Kanl Han) ve ardndan Ren Clairin bylendiini syleyecei Coeur Fidlei (Sadk Kalp) ekmitir. Bunun ardndan yapt filmler arasnda nem kazanabilen yapm sadece 1927de yapt La Glace a trois faces, ( Yzl Ayna) olmutur. Bu film Epsteinn daha ncelerde kaleme ald dncelerinin grsel ispat niteliindeydi; Epstein yle demi ve bu sylediklerini de filminde bire bir ilemiti: Neden bir dzenek ile kalp-latrlm olaylar, bir kronolojikleme, olgu ve duygularn ardllam, sabitlemi ele alnd hikyeler anlatlr ki? Bu bak as salt algsal yanltlardr. Yaam byle kurulmu deildir; yklerden olumu da deildir ve hite byle olmamtr. Sadece ncesi ve sonras olmayan durumlardr aslnda sz konusu edilebilecek olan. Simgeciliin geliimini etkileyen 1928 yapm yll La Chute de la Maison Usher, (Usherlarn k) ardndan ynetmen sesli sinema dnemine girmi ve filmler
ekmitir; LOr des Mers, Les Bercaux, Chanson dArmor, Coeur de Gueux, Les Batisseurs, La Rve, Artres de France, ve son filmi Les Feux de la Mer. Epstein, filmleriyle olduu kadar; sinema okullarnda verdii dersler ve yaynlanan kitaplaryla da etkili olan bir isimdi, bu kitaplar; 1936da baslan Le Cinma vu de IEtna, (Etnann Sinemay Gr,) 1947de yaynlad Le Cinma du Diable, (eytann Sinemas) ve de 1955 tarihli LEsprit du Cinma, (Sinemann Ruhu) olarak sralayabiliriz. Delluc iin photogenienin neminden bahsetmitik, zellikle yazdklarn da bakacak olursak Epsteinde bu izgiden pek uzakta deildir: Epstein et photogenie -Epstein ve Fotojeni-si zerine kendi betimlemesi: u bir gerektir ki; konu bize ne kadar yaknlatrlrsa o kadar coturucu olur. Sinema srek halinde deien yaknlk sanatdr; tiyatro gibi olaylarn karsnda durup onlar sabit bir uzaklkta ve klie bir zamansal ritm iinde gstermez. Zira gerekte uzayn ierisinde geerlilii olan da tiyatronun deil sinemann yaklamdr. Seyirciye sunulan zaman ve uzaklk onlar tarafndan anlalabilir olmaldr. Tiyatroyu bir dz <yz>ey oyunu olarak dnrsek sinema (mekansal olarak ) bir uzay sanatdr. Beyazperde ise bu anlatnn, uzaysal boyutun ruhsal yapsnn ortaya kmasna yarar. Mercek ve mikrofon ise; yzdeki en ufak bir rpertiyi, en kk bir mrldanmay alglayp ayn insans dorultuda (gerein olduu gibi) anlaty ortaya koyar. Zaten bunlar byle yapmak zorundadr. Mesela; -be metrelik bir mesafeden duyulan ve bu amala yazlan Jean Giraudouxnun bir metni, kiinin omuz ekimi ile aktarldnda ok daha grkemli bir tablo kar ortaya. Bunun alm; sanat
olan sinemann tm sunilikleri kendinden dar atmak amac olduu deil, aksine; onun bavurduu sunilik az ssl, az belirgin, ok daha doal, daha isel bir yalan<clk>dr. Beyazperde de yalan, doru olmak zorunluluunda bulunmamak iin, izleyicilerin yakndan kendisini incelemesine izin verir. Filmdeki yknn sonsuz, tkenmezcesine bir konuyu gerektiren estetiini kavrayan bu isel
20
gerekilikte belge filmlere duyulan arzu gibi bir ey vardr. Konu, yknn usul ve ncl olaylar ise; bir hareketi, uzayn iine yerleme tarzn, yani sinemaya zg tarz, meydana koymak mecburiyetindedir. ABEL GANCE
Fransz ynetmen Abel Gance 1889'da evlilik d bir ocuk olarak domutur. Ailesi kariyerine avukat olarak balamas ynnde cesaretlendirmise de o gen yalardan itibaren tiyatroya tutkundu. Sahneye ilk kez 19 yanda Brksel'de aktr olarak kt ve 1909'da Molire'de ilk film oyunculuunu gerekletirdi. 1911'de kendi film irketini kurmadan nce oyunculua ve senaryo yazarlna devam etti. 1911'de yapt La Digue filmi dier ilk dnem filmleri gibi baarszd. Sarah Bernhardt ile oynayaca 5 saatlik filmi Victoire de Samothrace, I. Dnya Sava'nn balamas ile iptal edildi. Gance, salnn bozukluu nedeniyle savan byk blmnden kand ve 1919'da daha baarl olarak film yapmclna dnd. 1.Dnya Sava'nn sonlarna doru gerekleen arpmalar ieren 3 saatlik gl bir sava kart epik olan J'Accuse filmi ile uluslararas n kazand. J'Accuse'da yeniliki ynetmenin 1927 ylnda yapt muazzam Napolon filminde gelitirecei deneysel teknikler kullanld. Filmin baars 6 saatlik uzunluu ve filmi gsterecek projeksiyon ekipmanlarnn ve uzmannn yetersizlii nedeniyle glgelendi. Gance, sessiz filmlerden sesli filmlere geite pek baarl deildi. Uzun yllar boyunca film yapmaya devam etmesine ramen asla 1920'lerdeki sessiz film dnemindeki hret ve okuyu devam ettiremedi. Zamannn ounu, eski sessiz filmlerini zenginletirerek, J'Accuse ve Napolon gibi eski aheserlerinin sesli versiyonlarn yaparak geirdi. 1943'te Nazi istilas yznden Fransa'dan kat. 1960'da film yapmcl kariyerine Austerlitz gibi tarihi dramalar yaparak devam etti.1981'de Christopher Columbus hakknda epik bir film yapma arzusunu gerekletiremeden ld.
MARCEL LHERBER
Bir dier Delluc Okulu ve Avant-Garde yesi. Hukuk ve sosyal bilimler eitimi almtr fakat ilgi alan olarak setii edebiyatla isim yapt. I. Dnya Sava esnasnda ordunun sinema ksmnda grev almasyla senaryo yazmaya da balayp sinemaya atld. lk kn skandinav bir atmosfere sahip Lhomme du Large, (Enginlerin Adam)yla 1920de yapt. Sonrasndaysa ilgi toplamay beceren filmi 1921 yapm El Doradoyu ekti. 1923 tarihli Don Juan et Faust ardndan Alman Davurumcu Sinemasndan faydalanmay denedi ve izle-nimci-simgeci noktalar tayan 1924 tarihli LInhumaine, (nsanlk D)n yapt. 1925e gelindi-indeyse Pirandellodan uyarlad Feu Mathias Pascal, (Rahmetli Mathias Pascal) simgesel grsel baknn elerini tayordu. 1929da ektii LArgent ynetmenin en nemli filmi olarak kabul edilir. Sesli sinema dneminde varln srdremeyen ynetmen nemi dnyaca bilinen I.D.H.E.C sinema okulunu kuran kiidir. 1954den yaamnn sonuna dek televizyon dramalar yapmtr.
JACQUES FEYDER
1885 ile 1948 yllarnda yaam olan Fransz Avant-Garde Sinemasnn bir dier ismi olan Feyder; sinema yaantsna ksa filmler ekerek balam, 1917de ektii Konuk Evinin Yal Kadnlarnn ardndan kariyerine 1919da La Faute dOrtographe, (Yazm Hatas); 1921 tarihli; d ekimleri iin aylarca l ortamnda kalarak o gne kadar yaplmam bir olay gerekletirdii yapt LAtlantide ile devam etmitir. 1922de bilinli olarak meydana getirilen grnt bozukluklarn psikolojik aratrmalarla destekledii Anatol Francedan uyarlad adli sisteme bir yergi niteliindeki Crainquebillei sonrasnda 1923 senesinde Visages denfants, 1925te LImage ve Gribichei yapm ardndan ise bir Carmen versiyonu ekmitir. 1928 senesinde Berline giden ynetmen, burada bir Zola uyarlamsyla kar
21
karmza; Therese Raquin. Ayn yl ektii Les Nouveaux, (Yeni Baylar) filminde kent soylu politikleri hicvettii filmi hakknda Carn filmin nemli bir yapm olduunu ve ilgi ekici bulduunu sylemitir. 1929da son sessiz filmi The Kissi, ardndansa 1930da Anna Christieyi eken ynetmen Amerikada ektii deeri bulunmayan filmlerinden sonra tekrar Fransaya dnd ve dnnn ardndan; 1934de Le Grand Jeu ve Pension Mimosasy 1935de ise en baarl yapt grlen La Kermesse Hroiquei yapt.
RENE CLAIR
1898 doumlu Clair; mizah ve brleskin yansra fantastik ve gerekst filmleri ile ne kmay baarm bir ynetmendir. O, film yapmay sadece bir ey-i anlatmak deil onu ayn zamanda sinemasal olarak kefetmek olarak alglam ve bunu bu ekilde dile getirmitir. Clair filmleri ne gereki ne de gerein ddr ama geree yknerek onun hayalini yanstrlar. I. Dnya Sava sonrasnda gazetecilik, ark sz yazarl, eletirmenlik yaparak yaamn idame etmitir. Sinemaya oyunculukla balayp; senaryo yazarl ve ynetmen yardmcl yapmtr. 1919 civarnda Pariste oluan Littrature dergisi etrafnda; Aragon, Breton, Fargue, Gide, Valery gibi isimlerle birlikte olup dadaist toplanmlarda katlmc olarak bulunmutur. lk kn 1923 tarihli Paris qui Dort, (Uyuyan Paris) ile yapan Clairin bu filmi iin Charensol: Jarry ve Apollinaire ile beslenmi ve dada ile sarlm ifadesini kullanmtr. 1924 ylnda yapt ikinci filmi Entracte Eric Satienin bir bale yaptnn perde aralarnda sunulmak iin hazrlanmtr. Film Avant-Garden nemli eserlerinden biri olarak grlmtr. Clairin bu filmi; insan artan me-taforlarla bezeli, dadaist iir geleneine bal ve amasz grntlerin gaglarla desteklenmesinden oluan bir yapttr. Bu
eser Mayokovskiye varasya ok ismi etkilemitir. 1925 senesinde srada Voyage Imaginaire, (Dsel Yoculuk) sonrasnda ise bir uyarlama olan Un Chapeau de Paille dtalie, (talyan Hasr apkas) vardr. 1928 ylnda ektii Les Deux Timides, (ki Sklgan) filminde de baarsn srdrmtr. Sesli sinema srecinin balamas bir ok isimde olduu gibi Clairde de tereddtler yaratmtr ama o bunun stesinden gelecektir. Grntnn byk nemini vurgulam ve sesi sadece gerekli olduuna inand yerlerde kullanarak kariyerine devam etmitir. Bu sre ardndan 1930da kendini Sous les toits de Paris, (Paris atlar Altnda) filmiyle ispatlamtr. Ardndan 1931 senesinde Le Millionu yapm ve baar tasn ykseltmitir. 1934de ise A nous La Libert gelmitir. Clair, 14 Juillet ile bu sefer 1932de Parisin tam anlamyla iine girer. Yergisini kuvvetlendirdii eseri Le Dernier Millardaire 1934 senesinde ekilmi ardndansa 1935 senesinde ngiltereye gitmi ve byk beeni toplayan The Ghost Goes West, (Hayalet Batya Gidiyor)u ekmitir. 1940da Alman igali sebebiyle A.B.Dye geen ynetmen The Flame of New Orleans komedisiyle baarya ulaamamtr. 1942de iler biraz daha dzelir ve I Married a Witch ile ilgi grr. Baarl olarak kabul edilen filmi, bir fantastik gldr olan It Happened Tomorrowu 1944de gerekletirdi. Amerikada ki son ii Agatha Christie uyarlamas olan And Then There Wereden sonra yurduna dnd. Bunun sonrasnda Paris ocukluk gnlerine gndermeler yapan Le Silence est dOr, (Skut Altndr) 1947de gerekletirdi 52 se-nesindeyse taral, utanga bir kiiliin kadnlarla dlerinde yaad ykleri anlatt Les Belles de Nuit, (Gece Gzelleri)ni, 55 ve 57 yllarnda ise Les Grandes Manoeuvres, (Hileli Ak) ve Portre de Lilasy yapt. Son filmleri
olarak ise srasyla La Franaise et lAmour, Tout lOr de Monde, Les Quatre Verits, Les Ftes Galantes gelmitir.
FERNAND LGER
1881-1955 yllarnda yaam srm bir isim Lger. Sanat, ressam; lmnden sonra unutulmayan ve eserlerini sergilemek maksatl, Fransa Biotda kendisi iin bir mze alan retken yaratc bir insan. O tpk Delluc gibi -ama ondan oka farkl bir izgide- gerek bir Avant-Garde sanats. 1955 senesinde ldnde son ve ikinci filmi olacak olan ama olamayan Le Ballet des Couleurs, (Renklerin Balesi) ncesinde sadece bir tek filmi ardnda
22
brakmtr: 1924de yapt Le Ballet Mcanique. Lger 1908de kbizm doduunda Avant-Garde eilimleri gzlemlemi ve onlara katlmt. O zamanlar da Lger; izlenimcilik ve fovizm eleri ile bezeli resimler yapmakla meguld. lk sava sonrasnda ilgisini silindir etrafnda younlatrd ve savan ardndan resimlerine hakim olan mekanik grntleri aktard makine dnemine giren Lger bu dnemden, prizme ilgi duyarak kopacakt ve bu srete de Mekanik Bale ortaya kacakt. Bu anlatsz, yky yok sayan film; biimler ve ritm ile younlaan bir deneydir. Lger filmin ncesinde Chaplin filmlerini ve bunlar zerine almlar yapan Delluc yazlarn okumutu ve bu etkiyle sinemaya ynlendi. Zaten Lger bu etkiyi dorulayan bir belirtiyi filmin balangcna yerletirmitir: Bir arlo figr apkasn karr, kafasn sallar ve perde de arlo Mekanik Baleyi Sunar ifadesi okunur. AvantGarden sk yapmlarna kar beenilerini hep sunmu olan Eisenstein, Lgerin bu senaryosuz, yz ekimden oluan ve ondrt dakika sren; mekanik, insan ve dnya lemini grsel dzenlemeler, deneysel fotoraf grntleri ile simgesel bir yapda anlatmay amalayan filmi iin taktir ve beenilerini sunmutur. Yaptn yedi dikey blmden oluturan Lger bunu; prizmalar yordamyla grnt krlganl, yanstc zellikli yzeylerin deneysel fotoraf almalar, geometrik desenlemeler, bilumum mutfak eyalar ve eyler gibi grnmlerin mekanik ama canl ve elenceli, grsel bir dans kurgulamasyla sunarak ortaya koymutur.
JEAN RENOR
1894 doumlu ynetmen, en Fransz ynetmen gibi bir nitelendirmeyle anld. Kendisinden nceki kua yok sayan ve sulayan Yeni Dalgaclarn nemsedii tek ynetmen olmak gibi bir zellii vardr. Dnemin isim yapm empresyonist ressam Auguste Renoirin oludur. Sinemay setiinde yl 1924tr. Ayn yl ierisinde Une Vie sans Joie isimli ilk filmini ardndan da bir melodram olan La Fille de LEauy yapt, film; ierdii rya sekanslaryla dikkat ekti. 1920 senesinde en iyi Zola uyarlamas nvann hak edecek olan Nanay eker. 1927de yapt Marquitta ile dnemin dans Charleston izlerini aktarmaktadr perdeye. Ayn tarihte yapt ve gerek st bir atmosfere brndrd filmi La Petite Marchande dAllumettes, (Kk Kib-riti Kz) yapar. Bir uyarlama olan On Purge Bb ve La Nuit de carrefour ardndan La Chinnei 1931 senesinde gerekletirir. 1932de Yeni Dalgann habercisi saylacak olan Boudu sauv des eaux, (Sulardan Kurtarlan Boudu) gerekletirir. 34de ise talyan Yeni Gerekiliini etkileyecek olan Toniyi yapan ynetmen filminde spanyadan Fransann Province blgesine gelen gmen iilerin yaayn konu edinmitir. Renoirin karamsarlnn son eseri olarak gsterilen ve patron
ile ii ilikisini konu alan 1935 yapm Le Crime de M.Lange, (M.Langen Suu) filmi Halk Cephesi damgasn tayan ve patronlarn sistemini yeren bir film olarak dikkat eker. Fransz Komnist Partisinin isteiyle yaplan ve Halk Cephesi Hkmetini savunan La Vie est a Nous, (Yaam Bizimdir) ise 1936da hayat bulur. Film bir sreliine de olsa sansre taklacaktr. Gene 36 senesinde, ynetmen; Une Partie de Campagne filmini yapp, sylendii gibi siyaseti sanattan stn grmediini ortaya koyacakt. 1936da yapt Les Bas-Fonds (Ayak Takm), baarya ulaamam bir Gorki uyarlamasdr. Bunun bir yl sonrasnda ise La Grande Illusion yapmyla klasikler listesine bir film eklemi olur. 1789 Devriminin aktarld La Marseillaise, (Marsilyal Kz) filmini 38de eker Renoir. Ayn tarihlerde nazi faizminin ykselie geii ona bir Zola uyarlamas olan Le Bte Humaine, (Hayvanlaan nsan) yaptrr. 39a geldiinde ise dnyaya bir ba yapt kazandracaktr: La Rgle du Jeu, (Oyunun Kural). Film iirsel Realizmin doruu diye de adlandrlacaktr. Sava sebebiyle kanlmaz olarak lkesini terk eden Renoir Amerikaya g eder ve orada 1941-46 yllar arasnda; Swamp Water, The Southerner, Diary of a Chamber Maid, The Woman on the Beach filmlerine imza atar. 1951de ise bu kez Hindistanda The River ile orada yaayan ngilizleri konu edinen filmini yapar. lkesine dnnn ilk filmi olan French Cancan 1955de ekecek ve bu yapmyla 1956 senesinde Sinema Akademisi dln alacaktr. dln ardnca bir romantik gldr olan Elena et les Hommesyi ardndansa iirsel Le Dejeuner Sur lHerbe, (Krdaki Kahvalt)
23
ve 58 tarihli deneysel televizyon filmi Le Testament du Dr.Cordelieri yapacaktr. 71 senesinde sinema yaantsn anlatt Jean Renoirn Kk Dnyasn filme ald. 79 ylnda lmeden nce; Renoir, Les Cahiers du Capitaine Georges, Ma Vie et mes films kitaplarn yaymlamtr. JEAN VIGO Srd yaam dorultusunda doal olarak yaama erken veda eden 1906 doumlu Vigo 1934 senesinde yaamn yitirmitir. Onun yaam mutsuz, fakir ve hasta bir yaantdr. lk belgesel filmini Nicee yerletikten sonra 1930da A Propos de Nice, (Nice stne) ismiyle kameraya almtr. kinci yapm ise nl yzc Jean Taris zerine yapt 1931 tarihli Jean Taris, Champion de Natation olmutur. Bu yapm onun Avant-Garde sinemaclnn sinyallerini verdii eseri olmutur. Dier nemli ekimi ise 1933 ylnda gerekletirdii ve sansr kurumunca sakncal grlp yasaklatlan Zro de Conduite, (Hal ve Gidi Sfr) olmutur. Bu filminde Vigo ortaya iki farkl yaam ekli ortaya koyar; bunlardan biri; ocuklarn ve halkn dnyas dieri ise; olgun kiilerin ve burjuvann dnyasdr. Yaptn kkeni Vigonun yaad ocukluktur elbette; ocuk ahlakna not veren bir konumdan bakan sistemin bir yergisidir ortaya konan, bir ba kaldr filmi... Tahmin etmesi g olmayaca gibi filme tepkilerden ziyade saldrlar olduunda, ynetmen bu banazla kar bir savunma olarak 1934te LAtalante koydu ortaya. Filmin ilk gsterimi baarsz bir ekilde sunulur ve ksa bir sre sonrada ynetmen hayata veda eder. Film gsteriminin devamnda baz deiikliklere uratlarak sunuma devam ettirilir; yakn tarihlerde ngiliz Film Arivinde bulunabilen zgn kopyas baz alnarak yeniden baslp gsterime sokulur. Srreal alt yapl filmde bu olgu baarl bir ekilde romantizm ve komedi eleri ile harmanlanp sunulur izleyiciye. Vigonun sinema yaam ksa ama youn bir yaamdr, drt filminin toplam sresi dahi ksa denecek bir sreye sahip olmutur. Gnmzde ynetmen, merakls olan iin hl kefedilecek noktalar kendinde barndrmaktadr. MARCEL CARN
iirsel Realizmin ncs olarak adn geride brakan Carn bir marangoz ocuu olarak Pariste 1909 ylnda dnyaya geldi. Sinemaya duyduu ilgiyi tam anlamyla fark edene dek bir sanat okulunda sanat yaamna balad. Sonrasnda ise bir film teknisyeni olarak yoluna devam etti. Askerlik sreci ardndan Carn hemen sinemaya atlamayacak ve baka ilerle megul olacakt. Sinemayla ilintili ilk iini 1920 sonlarnda ynetmen yardmcs olarak yapmaya balad. 1929 ylnda ilk filmini ektiinde kulland kameray bir arkadandan dn olarak almt. Yapt bu film; Marne nehri kysnda Pazar piknii yapan insanlara deinen bir belgesel almayd ve Nogent-Eldorado adn almt. Bunlar; Cinmagazine ve Hebdo Film dergilerinde elitirmen olarak almas ve A.B.D ye gnderilmesi izleyecekti. 1936 ylnda Feyder, bir melodram olan Jennynin rejili-ini Carn a devredince ciddi anlamda ynetmenlie admn atm oluyordu. Yl 1938 e geldiinde Carn ileride ok anlacak bir yaptla babaayd; Quasi des brumes, (Sisler Rhtm). Geirdii bir sinir krizi srasnda cinayet ilemi olan asker kaa Jean, sisler iindeki liman kentine gelir ve rhtmdaki bir meyhanede tant Nellie'ye k olur. Kzn nianlsn katletmi olan hain koruyucusu Zabel, kz da yldrmtr. Jean yeralt dnyasna karr; bu arada yerel bir etenin ba olan Lucien, dikkatini Nellie'nin zerinde younlatrr. Jean, polisi atlatmak iin, intihar eden bir ressamn pasaportunu kullanr ve Venezella'ya giden bir geminin mrettebatna katlr. Nelly'ye tecavz etmeye kalkan Zabel'i ldrmek zorunda kaldktan sonra, tam gemi hareket etmek zereyken, kendisi de Lucien tarafndan vurulup ldrlr Ayn yl yapt Hotel du Nord, (Kuzey Oteli) ise Sisler Rhtmna nazaran duygusall birazda olsa fazla basan bir yaptt. Filmde birlikte intihar etme karar alan gen sevgililerin portresi izilir, gen adam kza ate eder fakat sonrasnda kendisini vuracak g ve cesareti kendisinde bulamaz ve hapisaneye girer. Hapis yaamnn sonunda iki sevgili (kz lmemitir) tm olanlara ramen mutlu bir yaama kavuurlar. Giderek kasvetli bir anlatma ynelen Carn 1939 ylndaysa Le jour se lve, (Gn Douyor)u yapt. Film pesimistik
24
srecinden dolay kinci Dnya Sava srasnca psikolojiyi bozucu olduu gerekesiyle ilgili makamlarca yasaklatld. 1940l yllarnda Carn ektii filmlerde konusal olarak umutsuz aka ve iyi ile ktnn savamna yneliyordu. 1942 ylnda yapt Les visiteurs du soir, (Gece Ziyaretileri) adl Ortaada geen yaptnda eytann ak iin bir engel olabileceini fakat asla onu yenemeyeceini anlatt. Bir pantomim sanatsnn yaam yksn anlatt 190 dakikalk yapt Les enfants du paradis, (Cennetin ocuklar) 19.yy Paris tiyatro dnyasnda gemekteydi. iirsel Realizmin babaln yapm olan Carn iin kimileri bu filmin iirsel Gerekilikten kopu olduunu sylese de film tam anlamyla akmdan uzakta deildi. Bir ok kii tarafndan felsefi olarak deerlendirildi. Ne olursa olsun o mehur Carn kasvetini Cennetin ocuklar nda da bulmak mmknd. Sava sonras ise ynetmenimiz iin pek parlak olmayacakt aslnda. Yenilenen bir dnemi imdiki zamann ar deiken yapsn perdeye aktarmakta glk ekti Carn. Hereye ramen ilerleyen yllarda oka ak filmi evirdi. 1996da isel bir yaam srerken yaama veda eden Carn lmnden nce ise u filmlere imzasn atmt: Zolann sinemaya uyarlanan yapt; Thrse Raquin(1953), Les tricheurs(1958), Les assassins de lordre ve La Bible(1977).
JULIEN DUVIVIER
1896 doumlu ynetmen bir cizvit okulunda renim grm, ilkin tiyatro ile ilintili almalarda bulunmu sonrasnda ise lHerbier ve Feuillade gibi isimlere asistanlk yapm ve senaryo denemelerinde bulunmutur. 1967 senesinde len ynetmen Be Byk Ynetmen olarak adlandrlan sralamann ierisinde olmu; iirsel Gerekilie dahil edilen filmleriyle sinema tarihinde kendisine yer bulmutur. Souk bir kiiliin altnda retken bir yap barndrm, altm civar film ortaya koymutur. Gldr sinemasna oka arlk veren Duvivier 1919da yapt ilk filmi Haceldema ile bir ilgi uyandramad gibi; 1920li yllarda ektii yirmi kadar filmlede baary salayamamtr. 1929 senesinde ynetmen bu kara perdeyi yrtarak Au Bonheur des dames, (Hanmlarn Mutluluu) filmini yapm ve ne kavumutur. Sonrasndaysa 1932-39 yllar arasnda kendisinin klasikleri olacak filmleri: Poil de carotte, Maria Chapdelaine, Pepe le Moko, Un Carnt de bal yapmtr. Duvivier 38 senesinde Hollywooda arlr ve Johann Straussun yaamn kameralayan The Great Waltz yapar. II. Dnya Sava srasnda tekrar A.B.Dye giden ynetmen 1942 tarihli filmi The Tales of Manhattan, 1944de ise Flesh and Fantasy sonrasnda ise ayn yl ierisinde The Impostor gerekletirir. Sava sonras lkesine dndnde baarl yaptlar ortaya koyar. 1948de ngilterede Anna Kareninay yapar. Bunlar 1950-67 arasnda yapt: Sous le
ciel de Paris, Le Petit monde de Don Camillo (bu filmiyle Venedik Film Festivalinde dl almtr), LAffaire Mauriuzus, LHomme a Limpermable, La Femme et le Pantin, Le Diable et les Dix Commandements filmleri izler.
MARC ALLEGRET
1900 doumlu bir ynetmen Allegret; sinema yaam belgesellerle balam bir isim. Kendisinden yldz kefeden ynetmen olarak bahsedilmesini salayacak isimleri oynatm filmlerinde. 1930lu yllarda belgesel haricinde filmlerine girimi; Mamzelle Nitouche, Lac aux Dammes, Orage, Entres des Artistes bu tarihlerde bahsedebilecek filmlerinden olmutur. Filmleri genellikle iyi ve ktnn savam konulu ilerlemitir. Ynetmen, sonrasnda; Les Petites du quai aux fleurs, Petrus, Lunegarde, LAmant de Lady Chatterly, Sois belle et tais-toi, Un drole de dimanche, LAbominable Homme des douanes filmlerini gerekletirmi 1973 senesinde yaama veda etmitir.
VE SNEMAYA SES GELYOR

25
Fransa sinemas seslenmiti seslenmesine ama bu ani gelie biraz hazrsz yakalanlm ve bilim adamlar gerekli aygtlar ses cihazlar- zerinde ki almalarn baaryla tamamlam olsalarda Fransa film dnyasnda yabanc patentli malzeme hakimiyeti sz konusuydu, zira rettikleri teknik malzemeye patent henz al-a-mamlard. lk yaplan Fransz sesli filmine baktmzda 1929 yapm ylna sahip LEau du Nil, gene ayn tarihli Le Collier de la Reine karmza ksada Fransz sesli filminin nn aan yapm kesinlikle Ren Clairin filmi (ki Epinay stdyolarnda Alman irketi Tobis iin ekilmiti) Sous les toits de Parisdir. Dnyada kabul grp baar kazanan bir film olmasna ramen ilgin bir ekilde Fransada ilk balarda hi ilgi grmemiti. Mziin gerekten yaratc bir ekilde kullanld film sonralarda ise Fransada bir ok filme yol izecek ve vizyonun gerekten poplamasn salayacakt. Daha ncede belirtmitik; sesin gelmesi, bir anlamda Avant-Garden sona erii anlamndayd. Clair, Renoir, Feyder, Epstein, Lvy, Duvivier, Gremillon, Gance, LHerbier gibi sessiz kuan nitelikli isimleri sorun yaamadan yeni srece gei yapan ynetmenlerdi. Bu byk adamlar ayn ekilde otuzlu yllarada isimlerini brakabilecek kadar baar kazanacaklard. Bu dnemden sonra
listeye nemli iki isim daha girecekti ki bunlar Vigo ve Carn dan bakas deildi. Sesin sinemaya girmesinden sonra doal olarak tiyatro tabanl filmler ve daha popler bir ekilde mzikaller poplaan deerler olarak ne kmt. Aslnda ortaya kan rnlere sinema filmi demenin sinema etii asndan ne kadar doru olduu tartlrd zira bunlar sadece filme alnm dahas filmletirilmi tiyatro ya da opera almalaryd. Lakin bunun istisnas olarak ortaya kan Claire ait; Le Million, A nous la libert ve Quatorze juillet dier yapmlar arasndan syrlabili-yorlard. Bu arada vazgeilmez gibi duran komedi bu yeni dzenede uyum salamakta hi gecikmemi ve ortaya komik mzikhol arkclarnn oynad ucuz iler kmaya balamt. Bu deerler dorultusunda ortaya kan gsterimlere uyum salayan kk saylamayacak bir izleyici kitlesi sz konusuydu ve bu durumdan rahatszlk duyanlar varsa onlarda eletirmenlerdi. Ortaya kan bu elence -sinema kltr, ucuzluk ve haliyle kalitesizlik olarak grlyordu. Seenekler arasnda yer alan filmletirilmi tiyatro giderek daha fazla seyirci ekmeye balamt ve bir anlamda bulvar komedisinin yerini almt, almt nk alt yaplar buna dayanmaktayd. Ama gelgelelim u mehur Hollywood tehlikesi karsnda bu dzen byk bir baar ve kazan salamaktayd. nemle belirtilmesi gereken bir nokta da bu sre ierisinde ki senaryo yazarlarnn Fransz sinemasnda nemli yerlere geleceinin nianeleride ortaya kmt. Bu dnemin ne km senaryo yazarlarna baktmzda: Marcel Achard, Jacques Prvert, Henri Jeanson, Charles Spaak isimleriye karlarken Yves Mrande ve Louis Verneuil gibi daha bir ok ynetmeninde senaryolatrlm tiyatro filmleri ektiklerini gryorduk. Bu sahada da ne kan belirginlemi iki isim gze arpyordu, onlarda: Marcel Pagnol ve Sacha Guitry idi. Bu arada Guitrynin filmlerinde her zaman barol kendisine ayrdn da belirtmeden gememek
gerekir. Fransaya ait sinema dnyasnda bahsedilmesi gereken, nem tayan bir trde phesiz ki gereki melodramd. lk balarda yaplan filmler daha ncelerde yaplan melodramlarn yeni versiyonlaryd bir dier anlamda bunlar melodramn XIX. yydan bu yeni zamana dntrlmesiydi. Elbetteki bu tr salt yeni uyarlamalardan ibaret kalmayacakt, aksine yeni melodram trleri ortaya kacakt. ayet bunlara rnek vermemiz gerekecekse: Double Crime sur la ligne Maginot (1937), La Porte du large (1936), Marcel LHerbiernin Le Bonheursu, Abel Gancen Paradis perdesu saylabilirdi. sim altnda toplamak gerekirse bu tr kendi iinde: Sosyete Dram,
26
Slaw Melodram, Asker Melodram gibi isimler almt. Fakat u varki bu yllara hakim olacak tr olarak olarak seilen bu melodramlar deil iirsel Gerekilik olacaktr. leride bir baka blm halinde sunmaktansa burada pekimesi muayetinde konudan fazla uzak dmemek amacyla snrl bir ekilde iirsel gerek-i-lik ten bahsetmek faydal olacaktr. Akmn ilk defa ortaya k Fransada olmutu ve yl 1930u gstermekteydi. iirsel Gerekilik akmyla hemen hemen zdelemi olan Marcel Carnnin bu akmn tek temsilcisi olduu ileri srlse de bu pek doru bir iddia deildi zira akmn ortaya knda Jean Vigo, Marcel LHerbier ve Julien Duvivier gibi ynetmenlerinde etkileri vard elbet. Akm adndan da ortada olduu gibi iki ana noktadan olumaktayd; iirsellik ve gerekilik. iirsel yn; evre seimi ve film karakterlerinin davranlarnda yatmaktadr: Islak caddeler sisli limanlar ve benzeik eler ana atmosferi olutururken, karakterler ise asker kaaklarndan, psikolojinin hastalk taraflarnda dolaan katil tiplemelerinde yer alan erkek oyuncular ve yapt evlilikle mutluluu bulamam kadn tiplemelerinden oluturmutur. Gerekilik ynne gelecek olursak; karakterlerin karsna kan ve yaamn simgesi olan polisler ve gangsterlerin varldr sz konusu olan. Ksa bir dnem sren iirsel realistik sinema; romantik, duygusal, mitsiz bir sinema rnei olarak tarihteki yerini alacaktr. Yaam etkileyen her ey dahas dnyay etkileyen her ey doal olarakta en bandan sonuna sinemay etkilemi ve etkileyecektir. te Almanlarn Fransay igali, haliyle Fransz sinemas zerinde salam bir etkiye sebep olmutu. Sinema sektrnde; oyunculardan ve ynetmenlerden bu dnemde ABDye g edenler olurken bazlarda faist bir takm baskc kurallar altnda zor zamanlar geirmeye balamlard. Gelgelelim herkes bir yerlere g edip ikenceye maruz kalmyordu; dahas Fransada kalanlar ve de sorunsuz bir ekilde kariyer ve yaamlarna devam edenler de- oldu elbet-. Ptain hkmeti srasnca kurulan COIC (Sinematografik Endstrilerin Organizasyon Komitesi), szkonusu Alman hakimiyetinin snrlarn daraltmaya aba gsterdi. Yeni film okullarndan tutunda, mali destek ve ksa film almalarna yatrma dein, ok nemli admlar atp uralar veren bu kurum; Fransz sinemas iin gerekten gereken ve iyi sonular douran bir adm olmutu. Her ne kadar parasal sanclar eksede Fransz sinemasnn iyiletii sylenebilirdi. Fakat bu dnem filmlerinin Almanlarn sansr kurulu Vichy tarafndan denetlendiini de unutmamalyz. Ama film piyasasnda bir Fransz hakimiyetinden sz edilebilirdi nk; az sayda talyan ve Alman filmini saymazsak, ngiliz ve Amerikan filmleri tamamen gsterim yasana tabi tutulmutu. Bu sava dnemi sinemasna baktmzda ortaya konan yapmlarn nemli bir ksmn edebi uyarlamalar olutururken Cocteaunun da imzasn tayan ama az saydaki fantezi filmlerden sz etmek mmknd. Ortaya
kan ve hafiften bir arlk kazanan kadn filmleride ayn dnemde etkinlemeye balamt, bu sralar yaplan filmlere bakacak olursak karmza: Abel Gancen La Vnus aveugleu, Pagnolun La Fille du puisatiersi, Stellinin Le Voile bleusu, Grmillonn Le Ciel est a vousu kmaktayd.
VICHY DNEM ZERNE

Nazi ordusu, Hollanda ve Belikaya saldrdktan sonra; Majinot savunmasn yararak Fransaya girip 1940n 14 Hazirannda Parise ulat. Ptain Hkmeti ise atekes ad altnda Fransay resmen Nazilere teslim etti. Sinema, Naziler iin mkemmel bir propaganda aracyd ve bunu her adan kullanacaklard. Bu da Fransz Sinemasnn tpk topraklar gibi igali anlamna geliyordu. Bylelikle sinemada sansr
27
uygulamalar balad ve bu grevin bana da Dr. Schmidt getirildi. Hemen ardndan Continental kurumu tm Fransz film dnyasn eline ald. galin yaklamasndan nce vatanlarn terk eden ynetmenler olmutu zaten ama bu sre terkedimi hzlandrm, saylarn ise arttrmt. Dnem iinde film yapmna hi izin verilmiyor deildi fakat bu filmler; hibir nem ve deeri olmayan, sinema seyircisini oyalamaya ynelik yapmlar olmaktayd. Elbette ki gsterimde ki filmlerin bir ksm, baz filmlerin tamam Nazi propagandas nitelii tamaktayd. Fransz izleyici bu olay karsnda tepkisiz kalmam aksine taknlk derecesinde bir kar koyu sergilemitir. Nazi dnemi sinemasn kategorilere ayrmak doru olabilir; ilkin birliki Filmlere bakabiliriz: 1942 tarihli Clouzotnun yazp Decoinin ynettii Les Inconnus dans la maison,
(Evdeki Yabanclar); Yahudi kart bir film olarak karmza kacaktr. 43de ise Clouzot yu bu sefer Le Corbeau, (Karga) filmiyle ynetmenlik sandalyesinde grecektik. Film kendisine Fransz direniileri sulayan ve yeren bir konu edinmiti ve Fransa bu filme ve haliyle ynetmenine yle bir tepki verdi ki Nazilerin filmi gsterimden kaldrp, ynetmeninde film yapma yetkisini elinden almalar gerekti. Zaten, faist eilimli ynetmen 1948e dein Fransa tarafndan affedilmeyecekti. Bir dier faizan isimse Sacha Guitry idi; o da Clouzot ile ayn kaderi paylaacakt. Mthi bir dnek olan Jean Delannoy Nazilerin sevgisini kazanan LEternel Retour, (Ebedi Dn) filmini 42 senesinde ekecekti. Bir dier kategori ise Vichy dnemine ynelik ekilen Kart Filmlerdi: lk dikkat eken yapmlar Carn n Les Visiteurs du soir, (Gece Ziyaretileri) ve Les Enfants du Paradis, (Paradideki ocuklar) olmutur. Bu filmler, bir ulusun direncinin yok olamayacann ispat olarak bu dneme damgasn vurmutur. Sava dneminde varolan bir sinemac olan Bressonda 1943de ilk filmi olan Les Anges du Peche, (Gnah Melekleri)ni yapmtr. Pierre Prevertin ynetmenliini yapt 1943 tarihli Adieu Lonard, burjuvaist deerlerle ve Mareal Ptainle ciddi bir ekilde dalga geiyordu. Ayn kategoride yer alacak bir dier isimse; Autant Lara olacaktr. 1941de yapt Le Mariage de Chiffon, 42de Letters DAmour ve 43de Douce; paraya dolaysyla burjuvaziye sk eletiriler giydiriyordu. Ynetmen son ektii Douce ile direnie aka methiye dzyordu. Sz konusu ettiimiz Vichy sreci ierisinde ortaya bir de Gereki Filmler kacakt; bu filmler yaanan gerei, ortada olan yanstacaklard perdeye. Sz konusu ynetmenlerden iki isim dierlerine nazaran daha bir ne kacakt, bunlar: Louis Daquin ve Jacques Beckerdi. Grmillonn 39da balad Remorquesu ve 43de yapt Lumire dEt i bu snfa dahil edilen yapmlardand. Ynetmenin daha ak ve ar filmi Le ciel est a vous 1944 ylnda ekilecekti. Grmillon bu filminde rgtl bir ulusun neleri gerekletirebileceini koyuyordu ortaya. Aktif direniin gstergecisi olan, realizmi tam anlamyla ortaya koyan Daquinse: Nousles Gosses, Madame et la Mort, Le Voyageur de la Toursaint, Le premier de corde yi yapt. Yukarda da belirttiimiz gibi nemli bir dier isimse Beckerdi. Becker: 1943de Le Dernier atout, 45de Goupi Mains Rouges ve ayn ylda igal altnda ki Paris halkn anlatan Falbalasy ekti. Tm bunlarn ardndansa gal Sonras Direni Filmleri geldi; bunlarn taban konusunu igal srecinde ortaya konan mcadele oluturmaktayd. Bunun iin verilebilecek en uygun rnek; Ren Clmentin 1946da ektii La Bataille du rail filmidir. Ynetmen, nceden ektii Ceux du rail belgeseliyle destekledii ve sava katlmcs direnii demiryolu iileriyle rportajlar ve onlarn anlarn da ieren film, tarzyla dikkat ekti. Zaten
28
Cannesda da Altn Palmiyeye layk grld. Bylesi etki-ler yaratmasa da saylmadan geilmesi dnemin sinema tarihi asndan hata olacak birka direni filmi daha sz konusudur: Bresson: Un condamn a mort sest chappe -1956 Cayette: Le passage du Rhin -1960 Chabrol: La Ligne de Demarcation -1966 Melville: LArm des Ombres -1969 Tm bu olanlar Fransz sinemasnn kurtuluuna ynelik kurulan komite ve Lcran Franais dergisinin yayn hayatna balamas izledi. Daha nce bahsettiimiz faist tabanl basklardan kaynaklanan sebeplerden dolay topraklarn terk eden Yahudi tabanl sinemaclarn geri dnmesi de sinemay gerek anlamda gl gstermekteydi. Savan her trl aksaklklarn ortadan gidermek iin aba veren lkede sava ve benzeikliine bal konularda belgesel ekimlerinin ortaya kmas da olas bir durumdu. Clment, 1946 da Demir Yolu Savan ekti bu uzun metraj yar belgesel nitelikler tamaktayd. COIC almalarn genileterek srdrmekte ve ticari olmayan sinemann geliimine destek salamaktayd ve modern Fransz sinemasnn temelleri artk atlmt. Sadece film ekimleri bakmndan deil sinema salonlarnn mimarisi asndan da yaplan yenilikler sz konusuydu; yeni salonlarn inas ve mevcutlarn yenilenmesi gibi. Modern sinema szcnn gerek anlamda fiiliyata geii Andr Bazin tarafndan gtrlen cin club hareketinin hz kazanmasyla tam anlamyla destek bulmaktayd. Bazin bir eletirmenden te bir kiilikti; alkan ve dolaysyla retken bir yapya sahipti, dnemin tm mevcut dergilerinde yazlarn bulmak mmknd ve sert eletiri slubuyla dikkat ekmekteydi. Tm bunlarn yansra Les Cahiers de cinmay kurup gelecein akm olacak olan Yeni Dalga ynetmenleri iin ortam hazrlam oldu. Ama ok gemedi ki Fransz sinemas o hi yabanc olmayan problemlerle yeniden yzyze gelmiti; Fransz piyasasnda Amerikan filmlerinin hortlay bu sorunlarn en banda gelmiti. 1950lere doru sinema Fransada en popler dnemine erimiti. Bu yllarda izleyici saysndaki art drtyzmilyonla dikkat ekecek boyutlara gelmiti. Prvert gibi alldk senaristler retkilerine devam etselerde bahsi geen sre ierisinde; Aurenche, Jeanson, Audiard, Bost gibi senaristler dnemi kendilerine mal edebildiler. Ve bu kiiler Fransz sinemasnn kalite geleneinden de uzaklap dn vermi deildiler. Sava ncesi film yapan ynetmenlerden sava sonras tekrar film yapmaya balayanlar olduu gibi yeni isimlerde sava sonras ynetmenleri olarak bunlara eklendiler; Becker, Autant-Lara, Christian-Jaque, Clouzot, Clment gibi. Bu kuak F.Truffaut tarafndan bir hayli sert dille eletirilip sulanmt. Truffauta gelecek olursak, o; sz konusu ynetmenlere ait filmlerin karanlk ahlaki yapsn uygunsuz grmekteydi; haklyd-da- zira iirsel realizm iyiden iyiye azalm gsterse de kara film gelenei gitgide bir belirginlik kazanmt. Ama genede iirsel realizmi benimseyen ve ileyen filmler yaplmad deil: Allgret, 48 ylnda Dde dAnvers, 49da Une si jolie petite plage, 50de Mangesi yaparken Clouzot, Quai des Orfevresyi 47de Le Salaire de la peuryu 53te, Les Diaboliquesi 55te, La Vrit i ise 60 ylnda yapmt; devam edecek olduumuzda; Carnnin Thrse Raquini gibi. Les Grandes Familles, La Vrit sue Bb Dong, En cas de malheur gibi filmlerse ahlak ve snf pratiklerine ynelik sosyolojik eletirilerde odaklatlar. Bunun ardndan (dahas buna bal olarak) polisiye ve gerilim filmlerinin ykselii sz konusu olurken Fransa
29
sinemas kendi topraklarnda ve d lkelerde farkllk gsteren bir sinema portresi iziyordu; zira darda kara film ve gerilim tarzyla bilinip takip edilirken Fransa ierisinde dram ve komedi arlk kazanyordu. Ellili yllara doru baktmzda kostml dramann gerek anlamda arlk salad ve gerektende ok sayda bu tre ait almalar retildii grlyordu, bunlarn ne k yapm olanlarn sayacak olursak rnek olarak: Fanfan la Tulipe, Les Belles de nuit, Le Rouge et le noir, Gervaise, Les Misrables, Nana verilebilirdi. Bu sralarda cinselliin n safhaya kp bu unsurla parlayan kadn yldzlarn da ortaya ktn gryoruz; ve tarih ellileri gsterirken sahneyi Brigitte Bardot alacak deyim yerindeyse kaplayacakt. Bardot; Ve Tanr Kadn Yaratt filmiyle kariyerini balatm oluyordu, filmin ynetmenliini Roger Vadim yapmt. Daha sonralar Bardotyu piyasann komedi filmlerinde de grecektik; Papatya Fal, Parisli Kz bunlardan nemlileriydi. Lakin bu tre asl ait olan bir isim deildi, gerek anlamda komediye dnecek olursak karmza; NolNol, Darry Cowl, Francis Blanche isimleri kyordu. Ayrca bu dnemde Bourvilin ykselie geii sz konusuydu. Bourvil gibi kariyerinin zirvesinde olan bir komedyen daha sz konusuydu; Fernandelden bakas deildi bu. Fransaya ait toplum yaps ve dil gz nne alndnda ve ortaya kan yapmlar da bu ynde ierik kazandndan Fernadel ve daha bir ounun mizahnn yurt dna kmas pek sz konusu olamazd. Lakin bu Fransz yapnn dnda tutulabilecek bir ortak yapm sz konusudur: Henri Verneuil, Almanyada yapt bir ksm almalarla rneimizi tekil edecektir. Bir Fransz sava mahkumu ile bir inein hikayesi olan nek ve Mahkum filmi ve yansra; Tanr ile konuan ve kyn komnist papazna sava aan, kk bir talyan kynde geen bir dier komedi filmi de bir Fransztalyan ortak yapm olarak giede baar salamlard. (bahsi geen Don Camillo dizisi 1951 de balatlm Duvivier tarafndan da ynetilmiti.) Fernandelin komedi de topraklarnn dna kamadn belirtmitik. Ama bu demek deildi ki bir bakas bunu baaramayacak; evet, Jacques Tati kaba gldrye yakn bir mizah tarzyla konuma dilini bir homurtuya, anlamszla dntrd ve vcudunu komedisine efekt unsuru olarak kulland. Tati zgnd zira alternatif bir grup oluturmu, d ekimlere arlk vermi, kk ekiplerle alm ve kendi izgisini oturtmutu ve Tati baaryla yurt dndayd. Filmografyasna bakacak olursak gzmze; Jour de fte, Les Vacances de Monsieur Hulot, Mon oncle taklacaktr.
Agns Varda, Alain Resnais, Robert Bresson, Pierre Melville, Louis Malle, gibi isimler sava sonras dnemde ortaya kacaklard. Bu ynetmenlere bakldnda; ana akm endstrisine muhalefetliklerinden dolay ortak saylabilecek olsalar da; teknikleri, estetik anlaylar ve ideolojik yaplar bakmndan apayr ynetmenler olduklar grlecekti. nemlisi bu nemli isimler ileride Yeni Dalga akmnn ncleri ve modelleri olarak kabul greceklerdi.
SAVA SONRASI DNEMDE; ELMLER, FLMLER VE YNETMENLER

JEAN MAURICE EUGENE CLEMENT COCTEAU
O, ben bir airim diyecekti hep; sadece bir air deildi elbet, gerek anlamda ok ynl sanat adamyd kendisi; bu ok ynlln sinemada belki de en iyi ekilde yanstacakt insanlara, o
30
rahatsz etmeyi ama edinmemiti ama gnlnde: Ne yaparsam yapaym insanlar rahatsz oluyor; kitap yazyorum rahatsz oluyorlar, resim yapyorum rahatsz oluyorlar, film ekiyorum ondan da rahatsz oluyorlar. diyecekti. Maisons-Laffitte de dodu Cocteau; Eric Satie il I. Dnya Sava yllarnda tanp Paris entelektel yaamna girdi. Bir ecinseldi Cocteau ve yaam arkadann lmyle ileride bir kitabna da isim olacak olan afyona balad ve ciddi bir bamllk srecinden sonra zorlu bir tedavi dnemi geirip hayata yeniden selam verdi. Tm bunlarn ardndan 1929 ylnda kendisini byk bir istek ve zevkle sinemaya verdi. lk filmi olan Le sang dun pote, (airin Kan) 1930 ylnda ortaya kondu. Filmin senaryosunu kendi yazm, ynetmenliinin dnda kurgusunu da stlenmiti. spanyol ynetmen olarak anlsa da bizim tamamen Fransz hissettiimiz usta ynetmen Luis Buuelden etkilendi. Zaten filmlerinde ska ger-ekstc sekanslar kullanmaktayd. 1948 senesinde Les Parents Terribles, (Mthi Aile) adl tiyatro eserini uyarlad. Yaptnda Cocteau dramatizeyi ifade edi gc bakmndan glendirmek iin ska yakn plan ekimler kulland.
Kendi retkisi olan trajik tiyatro eseri Laigle a deux ttes, (ki Bal Kartal) 1948de sinemaya uyarlad. Hep arlk verdii grntleri burada arka planda brakp diyaloglara yneldi. lk fimiyle bantl olarak yapt Orphe onun en nl yapt sayld. Filminde Yunan felsefesini Paris sokaklarna tad. Film, trk ekimleri ve yabanclatrma efektleriyle byk beeni kazand. 1959a gelindiindeyse Le Testament dOrphe, Orfeusun Vasiyetini ekip lemesini tamamlad. Dnemin nl isimlerini grmenin mmkn olduu film, tam anlamyla kiisel bir yaptt. Acadmie Franaise yesi de olan byk sanat 74 yanda Paris yaknlarnda dnyay terketti.
ROBERT BRESSON
Bresson iin kuku gtrmez bir ekilde bir yaratc ve efsane ifadelerini kullanabiliriz. Usta; geen yzyln sonlarnda dnyaya gzlerini kapad. Bresson, grnty deyim yerindeyse perdeye yazabilen ender bir sinema ze-kasyd, onun filmleri grsel bir kitap ve len gibidir. Yaptlaryla yzyla kesinlikle damgasn vurmu bir ynetmendir. Bir katolik olan ve bu inancna tam anlamyla bal olan Bresson, mziin ve resmin karm olarak kabul ettii sinematografi zihniyetiyle yapmtr filmlerini. lk zamanlarnda bir ressam olmak iin youn abalar harcayan usta ynetmen ayn zamanda felsefe eitimi de grmtr. Ama gel gelelim tm birikimlerini sarf edecei sinemay seecektir Bresson. 30'lu yllarda bir dizi sinemacya asistanlk yapan ynetmen 1934'de Les Affaires Publiquesi gerekletirdi. Bir yl sren sava esirliinin ardndan, 1943'de Nazi igali yaayan Paris'te Les Anges du Peche (Gnah Melekleri)'i ekti. Katolik romanc Georges Bernanos'dan perdeye aktard Bir Ky Papaznn Gncesi btn dnyada byk rabet grd. nl direnii Andrea Devigny'in idamdan kurtulmak iin hapishaneden kan ykleyen
Bir dam Mahkumu Katda Bresson, firar eylemini her trl duygusallktan uzak bir tavrla kendine zg bir ekilde canlandrd. Dostoyevski'den esinlendii Yankesici de dnya apnda beeni toplayan bir yapm olmay baard. Azize Jeanne d'Arc'n, gstermelik yarglann ve yaklarak ldrlmesini anlatan Jeanne d'Arc'n Yarglanmasnn ardndan; Hayalcinin Drt Gecesinde Bresson, intiharn tek k yolu olduu bir dnyada akn ve mutluluun imkanszln resmetti. Bresson, Gln Lancelot'su filminde, Kral Arthur, kars ve ovalye Lancelot arasndaki yasak ak geometrisini, sa'nn kayp kasesinin aran erevesinde resmeder. Herhalde eytan'n dan sonra Bresson, 80'lerin balarnda, bir Tolstoy uyarlamas olan Para ile karanlk, sert ve acmasz tavrn srdrr. Bresson, uzun sreli bir film hayatna sahip gibi gzkse de sadece 13 film gerekletirmitir. Gel gelelim bu sayyla tam anlamyla Bresson tarzn yaratmtr. Filmografisine bakacak olduumuzda: Argnet (1983), Diable probablement (1977), Lancelot du Lac (1974), Quatre nuits dun rveur (1971), Une femme douce (1969), Mouchette (1967), Au hazard Balthazar, Procs de Jeanne dArc (1962), Pick pocket (1959), Un condamn a mort sest chapp ou Le vent souffle ou il veut (1956), Journal d!un cur de
31
campagne (1951), Dames du Bois de Boulogne (1945), Agnes du pch (1943), Affaires pupliques (1934).
HENRI GEORGES CLOUZOT
Sinema tarihinde onu tanmlamak iin sylenmi klasik bir ifade var: Fransz Hitchcock. Clouzot 1907de Niortda dodu. Neredeyse tm byk ynetmenlerde olduu gibi o da sinema yaamndan nce baka ilerle megul oldu. Gazetecilikle yaamn srdrmeye devam etti ve sinemaya bir kurgucu olarak atld. Bunu senaryo almalar ve yardmc ynetmenlik deneyimleri izledi. Alman igali esnasnda Clouzot lkesinin nde gelen ynetmenleri arasnda saylmaktayd. Fransada seyircinin polisiyeye olan ilgisi ynetmenle rtecekti. 1942 senesinde Lassassin habite au 21 isimli ilk filminde gerilimi tam anlamyla ortaya koymay baarmt. Bunun ard sra gelen 1943 yapm ylna sahip Le corbeau, (Karga) onun usta bir ynetmen olarak kabuln salad. Filmin finansmanln yapan irket bir Alman kuruluu olduu iin sava sonras vatan hainlii ile sulanp arkadalaryla bir meslekten men edildiler; bu durum 1947 ye dek srd. Bu tarihte Clouzot; Quai des Orfvres, (Katil Kim?) filmi ile sinemaya yeniden merhaba dedi. Filminde Fransann adalet sisteminin yanl ileyen mekanizmasn eletirdi. Onun en ok bilinen yaptysa 1952de yapt Le salaire de la peur, (Dehetin Yolcular) oldu; iki buuk saatlik film ynetmen tarafndan iki blme ayrld. Clouzot bu filmiyle gerek anlamda dnya apnda bir ne kavuuyordu. Bunlar Pierre Boileau ve Thomas Nerjecacn romanndan uyarlanan Les diaboliques, (eytan Ruhlular) 1954 ylnda takip etti. Bu baar getiren almalar ardndan ynetmen, polisyeyi toplumsal eletiri ile miksledi. 60 ylnda da La vrite, Gerek ortaya kondu. Ynetmen son film olarak 1968 ylnda La prisonnire adl melodramda ruh hastas, egosantrik (ben iinci) bir erkee ak olan ve bu sebeptende yaam mahvolan bir hayat perdeye tad. Yl 77 iken Pariste yaam son buldu.
MAX OPHULS Ticaret yapan Yahudi bir ailenin ocuu olarak Saarbrckende dodu. 1923e dein tiyatro oyunculuu yapt. Asl ad; Maximillian Oppenhemier olan ynetmen 1923 senesinde sahne yaptlar ynetmenliine gei yapt. Sinemaya gerek admn Berlinde att. Ophls, 1949dan sonra sinema yaamnn doruuna Fransada eriecekti. Bir opera uyarlamas olan ilk filmi Die verkaufte Braut, (Satlm Nianl) ile 1932 senesinde ilgi ekmeyi hemen baarmt Ophls. 1933 ylnda yeniden bir uyarlamayla, gelecek vaadeden bir kiilik olduunu; Liebelei, Flrt filmi ile ortaya koydu. Bu yapmlaryla ana olgusu olan; ak nereye kadar gerekletirilebilir? sorusuna yneldi. Yahudi kkenli olmasndan dolay Alman hkmeti tarafndan karlan zorluklarla urat ve sonunda Almanyay terk edip Fransaya, Parise g etti; Ophls adn da burada ald. 1938 ylnda ise uyruu Fransz olarak deiti. Filmleri iin setii corafya Fransa ile snrl kalmayp; Hollanda ve talyaya vard, buralarda on kadar uzun metraj almas yapt. Bu zaman diliminde kard ilerin iinden en ok tutulan La signora di tutti isimli yapt oldu. Film mzikleriyle ilgi ektii kadar karmak ve akc kamera teknikleriyle de nemli bir yaptt. Filmi besleyen dier elerse kullanlan k ve glge dzenlemeleri ile dekorlara gsterilen zen olmutu. Alman igali altnda kalan Fransada duramayacan bilen ynetmen, ailesi ile birlikte svireye kamak zorunda
kald. Lakin svireye kabul edilmemesinin sonucunda Amerikaya g etmek mecburiyetindeydi. 1946 ylna; kendisini fark edip filmlerinden de etkilenmi olan ynetmen Preston Sturges ona destek kana dein sinema dnyasnda isiz kald. 1948 senesinde Letter from an Unknown Woman, (Mehul Bir Kadndan Mektup) isimli ak trajedisini ekti. 49da ise Kara Dizi trevinde The Reckless Moment filmini evirdi. 1949 ylndan sonra Ophls, Fransaya pekte bir ey yapamam olarak dnecek ve gerek kariyerini burada salayacakt. Balang filmi 1950 tarihli La Ronde olmutu. Ahlaka uygunsuzluu ne
32
srlrek birka lkede de yasaklanan film aslnda neeli ve romantik bir ak filmiydi. 1955te ektii son filmi Lola Montez de hayat skandallarla dolu gizemli bir danszn yaamn anlatt Ophls. Sinemeskop geni ekran kulland bu film dnemin tm teknik ekipmanlarnn son zerresine kadar kullanlmas ile ilgi ekti. Filmin tamamlanmasnn ardndan iki yl getikten sonra ynetmen hayata veda etti.
JEAN-PIERRE MELVILLE
Gangster filmlerinin Fransada en bildik ismi olan ve Yeni Dalgay etkileyen Melville, zengin bir aile ocuu olarak Pariste dodu. Sava dnemi ncesi ticaret ile urat ve nl bir maazann mdrlnde bulundu. Sava srasnda ngilterede bulunan Melville, orada askerlere gsterilen filmlerden etkilenerek sinemaya ilgi duymaya balad. 1945 ylnda bir film irketi kurup ynetmeye balad. Gerek soyad olan Grumbach Herman Melvillede esinlenerek deitirdi. lk uzun metrajl filmi bir edebi uyarlamayd; ynetmen, Fransz yazar Vercorun La silence de la mer, (Denizin Sessizlii) adl yaptn ayn adla 1947 ylnda filme almt. kinci filmi gene edebi kaynakl olacakt; ayn zamanda dostu da olan Jean Cocteaunun bir roman olan Les enfants terribles, (Mthi ocuklar) 1949da sinemaya uyarlayacakt. Melville bu yapmlarndan sonra filmlerinde konu olarak umutsuz aklar ele alacakt. Ynetmen, ilk gangster filmini Georges Simonun bir romanndan sinemaya uyarlad. Bu filmiyle film noir tryle tannmaya balad. Bu filmin bir dier zellii ise 60l yllarn sonlarna doru ortaya kan road-moviesin ncs ve habercisi olmasdr.
1962de Melville, Le doulos ile kasvetli bir gangster filmi daha koyar nmze. Korkun bir karmaa dnyas ortaya koyan bu film Yeni Dalga ynetmenlerinin zerinde bir hayli etkili oldu. 1966da yapt Le deuxime souffe, (kinci Nefes)te ynetmen gene ayn gangster atmosferini solutuyordu. 1967 ylnda yapt Le samourai filmiyle dnya apnda bir ne kavumaya balad. Sene 69a vardnda Melville yeniden dahas ikinci bir defa II. Dnya Savana yneldi ve Larme des ombres, (Gldeki Ordu)yu bu tarihte ekti. Filmde Alman igalcilerce antaja urayan direnii bir kadnn kendi arkadalarnca ldrlmesi anlatlr. Melvillei seyircisi nazarnda byk yapan film gene bir kriminal alma olan 1970 yapm Le cercle rouge, (Krmz Daire)dir. Yapt son filmi olan 1972 tarihli Un flic, (ef) bir nceki filmiyle stil asndan ayndr ve konu gene o bildik Melville izgisi etrafnda gezinmektedir. Yl 73e geldiinde ynetmen 55 yanda yaama veda eder.
JACQUES TATI Onun iin; bir modernite eletirmeni, yergicisi, byk hiciv ustas denmitir. 1947-73 yllar arasnda yapt -az sayda da olsa- LEcole des facteurs, Jour de fte, Les Vacances de M.Hulot, Mon oncle, Play Time, Trafic, Parade filmleriyle dnya sinemasnn unutmayaca bir isim oldu. Modern yaamn kargaasn tebessmle izleyen bu adam; Bay Hulot yaratsyla Yeni Dalga ile bantland. Yukarda ki sralamada da ilk srada olan birinci filmi ile sinema yaamna merhaba diyen Tati; yapmn ar derecede beenilmesiyle onu ksa metrajdan uzun metraja evirme karar alp Jour de fteyi ortaya kard. Bu andan itibaren Tati, filmlerinde hem oyuncu hem ynetmen hem de yazar oldu. Larann filminde hayalet olarak rol ald. Byk hicvinin karakteri Hulotdan sonra be senelik bir bekleme sreci yaad. Bu arada gelen teklifleri geri evirdi. 58 ylnda yapt Mon oncle modern yaamn samalnn ispat niteliindeydi. Onun ba yapt olarak billenen eseri Play Time olacakt. Modernitenin teknolojik getirilerinin karsna eskiyi koymutur Tati. Traficde dierlerinden farkl bir tabakaya dayanmyordu elbet; bu mekanik yaamla gene alay yollu uramaktayd Tati. Tv iin yapt son filmide tm filmleri gibi insanla makinann savadr.
GEORGES FRANJU
Geleneksel sinema ile Yeni Dalga arasnda kpr grevi alan filmler yapan ynetmen bu anlamda nemli bir konuma sahiptir. Le Sang des btes adl 1949 ylnda yapt belgesel
33
almasyla hemen dikkat ekti. smini duyurmas iin yeterli olan bu almann ardndan Franju; 34 senesinde Le Mtro adl ilk ksa filmini Henri Langloisle beraber yapt. nemli zelliklerinden birisi de Fransa Sinematekini kurmasyd. Zaten ardndan da FIAF -Uluslararas Film Arivleri Federasyonu- genel sekreterliine getirildi. Sinemada, etkilenimleri belirli bir mesafede tutarak kendi zgn stilini kollayan ender kiiliklerden biridir. 53de ektii; Monsieur et Madame Curie, 55 tarihli Le saumon atlantique ve 57de yapt; Notre-Dame Cadhetrale de Paris gerekten harika belgesellerdi. Daha sonra ektii uzun metrajlarda ynetmen anarco-nihilist bir kimlik sergileyerek bir trn iine dahil edilemezliini srdrd. Bu yaptlarn neredeyse tm gelecek olan Yeni Dalgay etkileyecekti.
ANDRE CAYETTE
Bir hukuku olduundan olsa gerek k filmi 1950 tarihli, hukuk sistemine getirilen bir yergi niteliinde ki Justice est faite olmutu-r. Gene ayn dorultuda ilerleyen dier filmini iki yl sonra Nous sommes tous des assassins adyla ekmitir. Filmlerinde suun kiiye yklenmesinden ziyade toplumun bu suta azar azar da olsa pay sahibi olduunu anlatmaktadr Cayette. Avant la dluge, Le dossier noir, Almanyada esir kamplarnda yaam srm olan Fransz askerleri zerine yapt ve Venedikte Byk dle layk grlen filmi; Le passage du Rhin yerini salamlatrd filmleri olmutur. Le Glaive et la Balance, Le Risques du Mtier gibi orta halli filmlerinin ardndan Ren Barjevel romanndan perdeye uyarlad 1969 tarihli Les Chemins de Katmandou filminde; Beat Kua ile Hippy dnem arasnda gidip gelen; Buduzim, kimyasallar, kozmik ak gibi dnemin nemli olgularna dokunan Katmandu yolculuunu konu almtr. 71 senesinde temelini bir yaanmlktan alan Mourir dAimer ile dzenli gidiine devam eder Cayette. A Chacun son Enferin ardndan son yapmlar olan La Raison dEtat Justice, LAmour en Question gelir. Sraladmz bu ynetmenlerin dnda az ile ya da yazd kitaplarla, hatta tek bir filmle dahi adn bahsedilmesi gereken konuma getiren ve bazlarnn da gerekten de ok- nemli olduu isimler sz konusudur; bu ynetmenleri bir btn halinde bir arada sunmaktaki amacmz; hem onlarn yaptklarn grmezden gelmemek hem de her hangi bir noktasndan dolay okuyucunun ilgisini ekebilecek bir ismi ortaya koyarak kiinin bu isim zerine de baka kaynaklardan younlamasn salayabilmektir. imdi bu nemli kiilere ve bu bahsettiimiz dnem ierisinde yapa geldiklerine ksa ksa pasajlarla-gz atalm:
RENE CLEMENT: 1949da talyanlarca iirsel gerekilik barndran kara film olarak nem gsterilen Au-dela des grilles filminden nce Cocteau ile birlikte bir denemede bulunan Clement; Jeux Interdits filmi ile 1952 senesinde ocuk bnyesi arlkl olmak zere savan insanlar zerindeki etkisine ynelik bir alma gerekletirdi. 54 ylnda tuhaf gldrs Knave of HeartsM.Ripoisi ngilterede gerekletiren ynetmen Zola uyarlamas Gervaisei yapt. 58de yapt Le barrage sur Pacifique Yeni Dalga ncesi filmlerindendi. 60da Yeni Dalgaya zenip kendini yok ettii filmi Plein Soleilde ki dn 1967de ki Paris Yanyor mu? filmine dein dzeltemedi. 1971e geldiinde bir gerilim sinemas rnei olan Le passager de la pluieyu filme ald. Bir yl sonra La Course du Livre a travers les Champs yapt. Son olarak 1983te TV iin Princess and a Photographer yapt. 1996da ld. JACQUES BECKER: Ktmserlik karsnda iyimserlii kendine konu edinen Becker 1947de Antoine et Antoinettei filme ald. 49da yapt sava sonras genliin deiimi konulu filmi Rendez-vous de juillet filmi sonrasnda; 51 tarihli Edouard et Caroline geldi. Baarya ulaan filmlerinden biri olan Casque dor ile ilgi toplamay baaran ynetmen 54 tarihli Touchez pas au grisbu ile bu kez polisiye bir
34
yapmla baar bulmu oldu. 54de bir masal uyarlamas olan Al baba et les 40 voleurs ardnca Les Aventures dArsne Lupini ve Modiglianinin yaamn aktard Montparnasse 19u yapan Becker son olarak Le trou filmini 1960da gerekletirdi. YVES ALLEGRET: Kara filmleriyle tannan ynetmen; Une si jolie petite plage, (ylesine Gzel Bir Plaj) ve Mnages, (Atl Karnca) filmleriyle 1950 balarnda ismini tanttrmay baard. 63 senesinde Zolann yapt Germinali uyarlayana dek adndan bahsettirecek u filmleri yapt: 1953 tarihli Nez de cuir, la jeune Folle; 1954de Les Orgueilleux, 1957de La Meilleure Part. JACQUELINE AUDRY: Sinemaya isim yapm ynetmenlere asistanlk yaparak balam olan ynetmen; 1943 senesinde yapt Les malheurs de Sophie filmiyle tam anlamyla sinema yaamna balamtr. lk filmi ardndan 1948 senesinde Sombre Dimanche, 49da Gigi, 1951de Olivia filmlerini yapt. Tm ynetmenlerde grlen noir ya da edebi uyarlama ikileminden edebi uyarlamay benimseyen Audry; 1954 yapm yll Sartre uyarlamas Huis Clos ve de Colette uyarlamas Mitsouyu ortaya koydu. ANDRE MALRAUX: Sava ncesinde ekimine balayp sava sonrasnda bitirebildii filmi kendisine ait isim yapm roman LEspoirden perdeye tayan Malraux; belgesel sinemann etkisinde kalan bir ynetmendi. Onu, Yeni Gereki talyan Sinemasnn habercisi olarak grenler olmutur. Malraux 39 senesinde Bir Sinema Psikolojisinin Eskizi isimli inceleme niteliinde ki kitabn yaymlad. ROGER LEENHARDT: Yapt Les Dernires Vacances, Fransz sinema dnyasnn en nemli filmlerinden biri saylan Leenhardt; La Fugue de Mahmoud, Victor Hugo, La Conqute de lAgleterre, Le Rendez-vous de minuit filmlerini gerekletirmitir.
JEAN GREMILLON: Ynetmen; sava gerek anlamda yaam olan Normandiya iin 1946da yapt belgesel filmi Le Six Juin a lAube, (Alt Haziran afakta) ve sonrasnda 49 tarihli filmi Beyaz Ayaklar, Les Pattes Blanchesi ekerek sava sonrasnn eilimlerini filmlerine konu alan ynetmenler arasnda kendinden bahsettirdi. MARCEL CAMUS: Sinemaya geiinden nce plastik sanatlar eitimi alm olan Camus, ilk i olarak retmenlii denemitir. Savan sonrasnda ynetmenlie ynlenen Camus; inhindinde ki savaa ynelik uzun metrajl protestosu Mort en Fraude ile 1956 senesinde ilk filmini gerekletirmeden nce Feyder ve Buuel gibi isimlere asistanlk yapmtr. Yeni Dalgay da etkilemi bir film olan, gsteri nitelikli ve Camus ya Cannes ve Venedikte dl getirip ismini uluslararas alana tayan 1959 tarihli Orfeu Negro ise ynetmenin en baarl yapm olmutur. 60-76 arasnda yapt dier filmleri unlardr: Os bandeirantes, Loiseau du monde, Le chant du monde, Vivre la Nuit, Le mur de LAtlantique, Otalia de Bahia. JACQUES DE BARONCELLI: 1881 doumlu edebi uyarlamac sinemadan nce senaristlik ve gazetecilik ile uran; Le Pre Goriot ve Pcheurs dIsland uyarlamalaryla k yapmtr. 1951de ldnde ardnda 76 film brakmt. Filmlerini edebi uyarlamalar zerine oturtan ynetmenin saylabilecek dier filmleri ise: La femme et le Pantin, Crainquebille, Michel Strogoff, La Duchesse de Langeais, Rocombaledir.
35
JAQUE CHRISTIAN: Pek ok meslekta gibi o da gazetecilikle urat; yapt filmler arasnda zellikle ilk dnem filmleri isim yapmasn salad, gerek anlamda adn Les Disparus de Saint-Agil ile 1938de duyurdu. Bahsedilecek filmleri arasnda: Carmen, Fanfan la tulipe, Lucrece Borgia, Si ous les gars du monde, Babette sen va-t-en guerre, Madame Sans-Gene, La tulipe noir, La Seconde Verit yer alr. JEAN DELANNOY: Adn; La Syemphonie pastorale, Dieu a besoin des hommes, LEternel Retour filmleriyle duyuran ynetmen yetmi civarnda film gerekletirmitir. Fakat bu kadar film demek iyi film demek deildir elbet; 1950 sonrasnda yapt filmler duraan ve zevksiz bir tablo izmitir. GILLES GRANGIER: Sinema yaamnn en bandan itibaren ticari filmlere yneldi. Gabinin bir ok filmine ynetmenlik yapt. Ynetmenliini yapp ta isim brakm almalar unlardr: Le Gentleman dEpsom, La Cuisine au Beurre, LAge ingrat, Les Bons Vivants, Une Cave, Gross Paris, Banlieu Sud Est.
YEN DALGA
GENEL BAKI
Beinci cumhuriyete gei srecine denk den Yeni Dalga akmnn dnemin siyasal ve ekonomik deiimiyle de filmsel kargaas asndan rtt grlmekteydi. Akm, Renoir dnda tutarak son yirmi yln tm retilen filmlerinin yapmack ve batansama olduunu ve lke sinemasnn ok gerilerde kaldn ve artk bir deitirici etkene gereksinim olduunu ne srmekteydi. imdi isterseniz bu yeni solua ksmen bir gz atalm: Akmn 59 ylnda Fransa'da doduunu biliyoruz. Yeni Dalga iin modern film hareketinin ilk rneklerindendir demek doru olacaktr. Akmn ynetmenleri olarak Jean Luc Godard, Franois Truffaut ve Alan Resnaisyi saymamz gerekecektir; bu isimlere de ileride deinmeden, dahas onlara ksa bir blm ayrmadan elbette gemeyeceiz. Ynetmenlerimize dnecek olursak; meslee 50lerin banda Fransz film dergisi Cahiers du Cinma da eletirmen olarak baladklarn biliyoruz. Yeni Dalgann balca zellii olarak romanlarn ve tiyatro eserlerinin sinemaya uyarlanmas, Hollywood kltrne kar klmas ana faktrler olarak saylmaktadr. Fransz film endstrisinin akma abuk altn sylemek mmkndr.. Yeni Gerekiliin tersine akm bireyi konu almaktadr. 56 ylnda Roger Vadim Ve Tanr Kadn Yarattyla umulmadk bir baar salamtr; lakin bu baar Fransz sinemas iin uzun srmeyecektir. Televizyon kltrnn halk baznda yer edinmesiyle seyirci saysnn byk lde azaldn ve prodksiyonlarn dkleti-ini biliyoruz; 1959 ylnda yaplan filmlerin ynetmenlerinin 130u ilk kez film eken ynetmenlerdi. Bu filmlerin dnya apnda byk beeni kazand bir gerektir. Ama gerek ticari gerekse sanatsal gc sayesinde yeni bir oluum olan Yeni Dalga 60larn sonuna gelindiinde deerini kaybetmeye balamt. Akmn nemli zelliklerinden biri klasik Hollywood yklemelerinden farkl olarak sahnelerin birbirini anlaml bir biimde izlemesi yerine seyircinin asla nerede ne olacan anlayamayaca tarzda hareket etmesiydi, mesela; komik bir sahne rahatlkla bir cinayetle sona erebi-lirdi. Bu filmler genellikle ok az net kapanla sona ererler, seyirciye neredeyse anlamsz gelecek bir ekilde sadece
36
biterlerdi. Akmn belirsizliinin en nemli rnei Truffautnun ektii 400 darbe filmi, 59. Cannes Film Festivalinde en iyi film dln almtr. Dnemin nl ynetmenleri olarak ise daha nceden de belirttiimiz gibi: Claude Chabrol, Eric Rohmer, Alan Resnais, Franois Truffaut, Jean Luc Godard sayabiliriz. Yeni Dalgayla ilgili olarak sonu asndan unlar sylemek mmkndr: Yeni Dalga, Fransz ve dnya sinemasndaki yerini, grevini tamamlayarak yeni akmlara, yeni oluum ve araylara brakt. Sanat olarak sinemaya olumlu katklar olduu genel kabul gren bir gerektir. Gel gelelim akm bir ekol olup varln srdrememitir; ama bir gerek varsa o da; bir ok sinema tutkununa dncelerinde yeni boyutlara ulama ansn verdii gibi akm ve ncleri sayesinde bu insanlar yeni filmler yapt. Ayrca sava sonrasnda ki daha nce bahsettiimiz durgun yapnn krlmasn salayarak Fransz sinemasnn ihtiyac olan hareketlenmeyi ortadan kaldrd. Etkileri o kadar telere vard ki nc dnya sinemalarna kadar varp onlarn dahi almlar yapmasn salam oldular. zellikle Jean-Luc Godard bu grup zerinde daha etkili oldu. Cezayir sava, in Hindi'ndeki atmalar gibi olaylar stne filmler yapld. Afrika kabilelerinin gelenek ve grenekleri belgesellere alnd. Bu insanlar Sinemay sinema yapan yegane ve gerekten ok nemli kiiler olarak sinema tarihindeki yerlerini aldlar; dahas buna gerek anlamda hak kazandlar. Onlarn sevdii; sinemann kendisi olmutu ve isel yaamlarn sinemayla pekitirirken amalar sinemadan kazanp hayatlarn daha hareketli ve kolay hale getirmek olmamt hi. Ama her eyin sona erdii noktaya onlarda varacaklard elbet ve bu 68 ylnda gerekleecekti... imdi burada akmn balang filmlerine, devamnda da kimlerin hangi filmlere imza attna, Yeni Dalga akmyla badatrlan ynetmen ve filmlerine bir bakacaz. Akm balatan filmler olarak Fransa film tarihine gemi yapmlara bakacak olursak; Claude Chabrol; Le Beau Serge (1958), Les Cousins (1959) ile karmza kacaktr ve bunun ardndan da 1959da Drtyz Darbe ( Les Quatre cents coups) ile malumunuz Truffaut gelmektedir. Bu iki ismi akmn bir baka eletirmen yazar olan Eric Rohmer; Le Signe du lion ile gene 1959 ylnda izledi. 1960 ylnda Paris bize aittir ile Jacques Rivette, ve 1959da yapt Alt ak iin bir oyunla Jacques Doniol-Valcroze, sonrasndaysa; Godard; A bout de souffle (1959) ile grlmektedir. Bu ynetmenlerin ve yaptklar filmlerin ortak noktalar; sinemann ana akm kurallarna kar kaygszlk ilk dikkat eken unsur olacaktr. Bu filmlerin senaryosundan kurgusuna dein zerlerinde ki deiim dahas serbestlik ve geveklik ortaya kan ve ar basan dier etkenlerdi. Ne var ki Alain Resnaisnin, uzun metrajl Hiroshima mon amouru yapmas Yeni Dalga teriminin ok farkl noktalara ulap onlar kapsayacan da gstermi oldu. Bu kullanmn ne kadar doru olup olmad ve bu terimin kapsama alan tartld. Bu arada Piyanisti Vurunu yapan Truffaut bunun ardndan da Jules et Jim ve La Peau douce filmlerinde daha klasik bir kalba yneldi. Ardndansa daha pek ok tre el atacakt. erik olarak en iyi diye belirtilen filmlerinde (ki bunlar; Vahi ocuk (1965) ve Gecenin tesi (1972) yapmlaryd) kendisi yer alan Truffaut, bylelikle kendisini ynetmen ve film, gerek ve kurgu arasndaki ilikiyi aratrmakla nitelendirdi. Genel kabullerden biriside Chabrolun en retken ynetmen oluuydu; psikolojik gerilim tarzyla anaakm sinemasna gei yapan ilk ynetmendi. Chabrolun filmleri; burjuvaya kar duyduu nefret, onlardan ne kadar irendiinin gsterimi ve kadnlara ynelik saduyu-suz bak asn yanstmtr. (La Femme infidle-(1968), Les Noces rouges-(1972), Le Boucher- (1969) Chabrol her ne kadar retken olarak belirlenmise elbette bir de en az retken semek mmkndr, bu verimsiz yesi ise; Jacques Rivettedir. Rivette filmleri ok uzun ve kurgusalbelgesel elerle bezeli yapmlardr ve doalamaya dayanmlardr. Filmleri zerinde dnlmesini
37
isterken sanat ve model arasndaki baa deinir ve irdeler. Darda biri var: Hayalet- (1973), Cline ve Julienin Vapur Gezisi- (1974), La Belle Noiseuse- (1990) Cahiersin kdemli ismi Eric Rohmer ise fimlerinde; kulland karakterlerin, kent ile kr, i ile tatil, aile ile bireysel ballklar arasnda gitgelleen duygularn, cinsel drtleri ve ahlaksal yapy aldatc bir basitlikle inandrc bir ekilde betimleme yoluna gider. Filmleri genellikle modern kent yapsnn ardndaki banliy yaamnn ayrntl tasvirlerini sunar. Youn dialoa ramen yaptlar sinematografik arlk kazanmay baarabilmitir.
1960l yllarda karmza kan bir isimse ynetmenlik denemesini Duvarlara Vurulan Ba adl uzun metrajyla 1959 ylnda yapm olan ve bunun ncesinde de bir ok nemli saylabilecek belgesele imza atm olan Georges Franjudr. 1960 ve 1970 lerin balarnda bir ok uzun metrajl filmler yapmaya devam etti. Yaptlar genellikle srrealiteyle besili bir karamsarlk iinde kasvetli bir biimde olua gelmilerdir. Belgesel sinemac olarak yol yapm bir baka isim daha burada karmza kacaktr; Alain Resnais. Ellili yllarda konularn zamansal gelgitler ve bellek-imgelem balam olan bir takm ksa filmlerle gndeme gelmi olan ynetmen, Hroshima adl uzun metraj filmiyle yer edinmeyi baara bilmitir. Providence (1976), La Vie est un roman (1982), Mon oncle dAmrique (1979), Mlo (1985), Stavisky (1974), La Gerre est finie (1966), Muriel ou le temps dun retour (1963), LAnne dernire a Marienband (1961) Cahiers grubuyla neredeyse bir ilikisi bulunmasada Yeni Dalga ile anlan ynetmenlerden biridir Louis Malle. 1957de dam Sehpasyla meslee balad Malle. Film, dneme gre ar gelecek cinsel betimlemelerden dolay skandalla sonuland. Zaten ynetmenin tabu konusunda srekli bir eilimi sz konusuydu. 1971de ektii Le souffle au ceoeur konu olarak kendisine ensesti seerken, 1978de Gzel Bebek filminde ocuk fahieliine dein uzanmt. Ayrca 1961de Bardot iin Vie privv i ekti ve bu filmde Bardotyla birlikte oynad. Elbette ki bu kadar ynetmenle snrl deildi bu kocaman dnya ama gelgelelim her ynetmende kendisinden byle seneler sonra bahsedebilecek konuma yk-selemiyordu elbet; birde varl ve yokluu belli olmayanlar olarak bu ataln arasnda kalm olanlar vard; imdi irili ufakl tm bu ynetmenlere bir gz atalm: Jean-Gabriel Albicocco; La Fille aux yeux dor (1960) Jacques Rozier; Adieu Philippine (1962) Alain Jessua; La Vie a lenvers (1964) Henri Colpi; Une aussi longue absence (1961), gibi anlanlar ama etkili olamayanlar sz konusudur. Bunlardan daha iyi konumda, sz yerindeyse daha iyi ynetmenler de sz konusudur elbette: Bunlarn arasnda zgnlkleriyle ne km olan Jacques Demy ve Alain Cavalier var mesela. Demy nin ilk uzun metraj yapm 1961 tarihli Lola ilgi grmeyi baarabilmi bir yapt saylmtr. Les Parapluies de Cherbourg, Les Demoiselles de Rochefort gibi yaptlarnda ynetmen tm mzikal alt yapnn sorumluluunu zerine almtr; zaten bu filmler dialoglarn da mzikler eliinde sylenen arklardan olutuu mzikallerdi. En son olarak Trois places pour le 26 ya imza atmtr ve yl 1988dir. Cavaliere bakacak olursak: meslek hayatna 1961de yapt Le Combat dans lile ve de 1964 tarihli LInsoumis ile balamtr. Ve bir birine yakn filmler olan: Martin et La (1978) Un trange voyage (1980)
38
Thrse (1986) ile yoluna devam etmitir. Srada retken olmasna ramen baary pek yakalayamam bir ynetmen var; meslee 50li yllarn sonunda balayan Jean-Pierre Mocky tm filmlerinde komedi dnyasnn nl ismi Bourvili oynatamak gibi bir tuhafla sahiptir. Hemen tm filmlerinde deiik olgulara ynlerek kaba talamalarn ekrana yanstt: Un drole de paroissien (1963) La Grande Frousse (1964)
La Grande Lessive (1968) A mort larbitre ! (1983) Truffaut ve Chabrolun asistanlyla bu ie balasada kendi izgisi iin yeni dalgadan uzaklaan bir isim olarak karmza kar Broca, ve Mocky ile dnemda saylr. Alt yaplar egzotik hafif ve ho komedilerle ne kt. L Homme de Rio ile ismini uluslararas yapmay baard. Sevimli Yalanc, Ay ve Kukla filmleriyle kadnlarn ak yaamlarna odakland filmlerle k yapt Michel Deville, Le Dossier 51 ve Le Lectrice filmleriyle film hayatna devam etti. Dier yandan aksiyon ve aksiyona yakn bir izgide seyreden isimlere ahit olmaktayd Fransz sinemas. La 317me Section (1964), Dien Bien Phu (1992) filmleriyle Pierre Schoendoerffer, Vietnam sava deneyimini aktarrken; Le Crabe Tambour (1976), LHonneur d!un capitaine (1980) filmleriyse smrgeci bir Fransay ilemekteydi. Benzer bir ekilde; Classe tous risques (1959), LArme a gauche (1965) yapmlaryla Claude Sautet geliyordu ve sonrasnda yapt filmlerleyse duyarl bir anaakmc olarak hatrland. 1964 ylnda bir polisiye olan Compartiment tueurs ile mthi bir k yapan Costa Gavras ilerleyen yllarda da siyasal bask alt yapl filmleriyle profesyonelleiyordu. Popleriteye ynelen bir ok ynetmende Yeni Dalga sonrasnda kacakt ortaya. Le Corniaud (1964) ve La Grande Vadrouille (1966) adl komedi filmleriyle k yapan bir isim olarak grlecektir; Grard Oury. Bu sralarda Edouard Molinaro iinde vazgeilmez bir trd komedi. Hem oyuncu hem de ynetmen olan Yves Robert yapt filmlerle gie baarsn yakalayacakt; bu filmler: La Guerre des boutons (1961) ve La Gloire de monpre (1988) dir. Bu dnem ierisinde; Jacques Deray, Pierre Granier-Deferre polisiyeye ynelen ynetmenler olarak tarihteki yerlerini almlardr. Yeni Dalga geldii vakit anaakma ait olan ve zaten kariyer yapm olan ynetmenlerde vard ve bunlar almalarn srdrd. Bahsedilecek en nemli isimlerden biri hi phesiz (hibir akma da dahil edilemeyen) Robert Bresson: Jeanne dArc, Au Hasard Balthazar, Mouchette, Une femme douce, Le Diable probablement adl esiz filmleriyle hak ettii noktaya ulaan ve bugn de o noktay kollayan ve sinematografiye getirdikleriyle asla atlanamaz olan ve gnmz ozanlarndan birinin tabiriyle: Esiz bir grnt yazardr Bresson ve filmlerinin yan sra hacmi kk ama okumasn bilecekler iin ok byk olan sinemetograf zerine notlar kitapnda bizlere brakmtr. Aktif sinema yaamna devam eden Renoir burada da karmza kacaktr; ama grlen o dur ki Renoir artk arln kitap yazmaya ve televizyona vermitir. Melville ise polisiye trndeki yazarlk konumuna devam etti. Yeni Dalga ncesinin bildik ynetmenlerinden Clment; Plein Soleil, Le Passager de la pluie ile; Clouzot ve de Verneuil gibi isimler yaptklaryla kariyerlerini gndemde tutabildiler.
39
Yeni Dalga eletirmenlerinin pekte tutmad Dellanoy, Decoin, Duvivier, Carn gibi ynetmenler nemsiz birka denemede bulundular. Tati olaanst modernite talamalar ve gaglaryla bu dnemde de nemli bir yerdeydi. Oyun Vakti ve Trafik yapmlaryla 1960larn ba ve sonunda ktayd.
YEN DALGA ZERNE

nde gelen isimlerin en banda yer alan Truffaut, Yeni Dalga iin yle bir beti sunar: Yeni Dalga iin ne bir akm, ne bir okul ne de bir grup diyemeyiz, yle ki; onun nicesellii; her yl onlarca ynetmenden sadece bir kana kapsn aar, son iki yl ierisinde ortaya km olan elli ismin dahil olabilmesi iin basnca ortaya konmu ortak bir slogandr o. Ortadaki sinema; izleyici says den ama film ve ynetmen says artan bir sinemadr. Bir deiime duyulan ihtiya noktasnda; yeni bir ahlak yaps ve yeni bir sinema anlayyla, film ekmek iin ok eye ve ok paraya zorunluluk hissetmeyen, yeni eylere a-k bir topluluka ortaya konmutur. Sinema tarihi bize bu gurubu-n oluumunu-etkileyen siyasi, sosyo-kltrel etkenleri ana noktalaryla yle sralamtr: Cezayirin bamszlk ilan, sinemac yazar Malrauxun Kltr Bakanlna gelii, Albert Camusnn Nobel al, Boris Viann sarsc eserleri, Andr Bazin ve Cahiers du Cinmann zellikle Truffaut ve Godardla renklenen- yazlar, auter kavram ncs Astrucun varl ve de oluumu ve yaylm hzla gelimi olan sinema klpleri. Yeni Dalga Ynetmenlerini farkl kategoride saymak mmkndr; bunlardan ilki: u mehur Cahier Grubu etrafnda toplanan- ynetmenleridir, bunlar: Chabrol, Truffaut, Godard, Rivette, Rohmer, Velcrozedur; bir dier grup olarak; Seinein Sol Yaka Ynetmenleri olarak isimlendirilen: Franju, Varda, Resnais, Dmy, Marker, Rouch, Rozier gibi ynetmenlerin haricinde son grup olan tabandan yetien Profesyonel Sinemaclar olarak nitelenen; Vadim, Malle, Astruc saylmtr.
YEN DALGA ENDE

CLAUDE CHABROL Yeni Dalgann ilk rn olarak kabul grlen filmi yapan, Hitchcock hayran, 1930 Paris doumlu ynetmen. lkin edebiyat ve eczaclk eitimi grd, halkla ilikiler grevlisi olarak alt, Yeni Dalga ynetmenlerinin eletiri grubunda yerini ald. lgin bir ekilde (karsnn mirasna konarak) zengin olan Chabrol, eletirmenlikten yapmcla geti. lk uzun metraj olan Le beau Sergeyi ekti. Film, siyah beyaz bir dramd ve Yeni Dalgay balatt; auter kuram ilk defa hayata gemi oldu. Kuramca; ynetmen, filmin yaratcs olarak grlmekteydi. Chabrol, burjuvaizmin maskesini indirmeyi kendisine grev edinmiti ve bunu baaracakt. lme giden yaamla-ryla Parisli iki rencinin yaamn anlatt 1958 tarihli Les Cousins, Yeenler adl ikinci filmi izleyicinin byk beenisini kazand. Kazand parayla kendi yapm irketini kurdu. lerici stilini dier filmlerinde de kullanmaya devam edecekti. 1959da yapt A double tour, 1960 yapm yll Les bonnes femmes filmleriyle cinayet ileyip gzden uzak kalabilen psikopatlar konu edindi. Kadn katili Landrunun yaamn anlatt filmi tutulmad ve Chabrol kendisini maddi skntnn iinde buldu. Ticari adan beslenmek iin sipari filmler yapt dnemde kariyerinde ho olmayan isimler brakacak olan kt casusluk ve gerilim filmleri yapt. 68 sonrasnda ektii filmlerle bir anlamda ilk dnemini tekrara dt. Gene maddi problemlerden dolay televizyona yneldiinde tarih 1975i gstermekteydi.
40
1982de Les fantomes du chapelier ile tam anlamyla bir geri dn yapt. Bunun ardndan tam anlamyla Htchcock tarz film yapan ynetmen 88 sonrasnda kadn anlatlarna yneldi. Bu dnemde ne kan yapt Une affaire de femmes, Bir Kadnn Hikayesi oldu. Filmografisini oluturan filmler: 1958. 1959. 1960. 1961. 1962. 1963. 1964. 1965. 1966. 1967. 1968. 1969. 1970. 1971. 1972. 1973. 1974. 1975.
1976. 1977. 1978.
Le beau Serge, Les cousins. A double tour. Les bonnes femmes, Les Godelureaux Les sept pchs capitaux (episode L'avarice) L'oeil du malin. Ophlia Landru. Les plus belles escroqueries du monde (episode "L'homme qui vendit la tour Eiffel"). Tigre aime la chair frache, Paris vu par... (episode "La muette"). Marie-Chantal contre le Dr. Kh, Le tigre se parfume la dynamite. La ligne de dmarcation, Le scandale. La route de Corinthe, Les biches. La femme infidle. Que la bte meure, Le boucher. La rupture. Juste avant la nuit, La dcade prodigieuse. Docteur Popaul. Les noces rouges, Nada. Une partie de plaisir, Les innocents aux mains sales. Les magiciens.
Folies bourgeoises, Alice ou la dernire fugue. Les liens de sang. Violette Nozire. 1980 Le cheval d'orgueil.
1982. 1983. 1984. 1985. 1986. 1987. 1988. 1989. 1990. 1991. 1992. 1993. 1994. 1995.
Les fantmes du chapelier. Le sang des autres. Poulet au vinaigre. Inspecteur Lavardin. Masques. Le cri du hibou. Une affaire de femmes. Docteur M. Jours tranquilles Clichy. Madame Bovary. Betty. L'oeil de Vichy ( belgesel). L'enfer em. La crmonie,
Le fils de Gascogne Gascogne'un Olu 1997 Rien ne va plus. 1999 Au coeur du mensonge. 2000 Merci pour le chocolat. 2003 La fleur de mal
ROGER VADIM
41
1956da ilk filmine varasya kadar televizyon yapmcl, gazetecilik ve asistanlk yapan Vadim daha ncelerde de belirttiimiz gibi Et Dieu cra la femme, (Ve Tanr Kadn Yaratt) ile olay yaratt ve Yeni Dalgay etkileyecek bir dier isim oldu. Film renkli sinemaskop kullanmyla da ne kt. Onun tm filmlerinde ne kan ey kadn cinsellii ve erotizm olmutur. 1959 ylnda Les Liaisons Dangereuses, (Tehlikeli likiler) filmini yapan ynetmen 1961de La Bride sur la cou, bir yl sonrasnda; Les Repos du guerrier, ardndan da Le Vice et la Vertu gibi balca filmlerini gerekletirdi. 1964 senesinde ektii La Rondeun ardndan bir bilim kurgu uyarlamas olan 1968 tarihli Barbarella geldi. lgi ekici filmlerinden biri olan Pretty Maids All in a Rowu 1971de gerekletiren Vadim, Don Juan 1973 ardndan Amerika mahsl olan Night Games ile (Ve Tanr Kadn Yaratt)nn Amerikan versiyonu olan; And God Created Women sonrasnda ise Une Femme Fidlei 1980 senesinde kameralad.
USTALAR
FRANOIS TRUFFAUT
Bir ressam ocuu olarak Pariste doan Truffaut okuldan nefret eden ve onun yerine sinemay tercih eden asi bir ocuktu. Okulda ald cezalarn neticesinde birka kez islahevi hayatn tatt. 1951de Cahiers du Cinma dergisinde almaya balad ve sk bir eletirmen nvann acmasz tarzyla pekitirdi. 1956da Rosselliniye reji asistanln yapt ve ilk pratik deneyimlerini kazand. 1957ye gelindiinde artk kendisine ait bir prodksiyon irketi vard. Zanaat olarak sinemada kendi kendine yetkin bir hal ald. auter filmi tarzn savundu. lk filmi Les quatres cents coupsda otobiyografik olarak ocukluunu sergiledi. Bunun ardndan drt film daha ekerek inanlmaz bir biyografi dizisi yaratm oldu. Amerikallarn 1940l yllardaki kara dizisine dayanan Piyanisti Vurunu 1960da gerekletirdi. Akn karmakln yaayan bir insan anlatt Jules et Jimi 1961de yapt. Bu filmden sonra Truffaut ierik ve teknik asndan bakalamlara yneldi. Ray Bradburynin roman Fahrenheit 451i uyarlayp bilim kurguyu denedi. 1967de Hitchcock ve Chabrolun etkisinde La Marie tait en noir i yapt. 1971de deiik ve yeni biimlerle ortaya koyaca ak konusuna Les deux Anglaises et le continent ile balad. Truffaut zaman ierisinde etkisini yitirmeyen filmler yaratan bir ynetmendi. Lhistoire dAdle Hde de grld gibi tam anlamyla tutkulu aka yneldi. 1977 ylnda yapt ve kadn baca fetiti olan bir adamn yksn anlatt Lhomme qui amait les femmes adl komedi filmini yapt. 1978de yapt felsefi eseri La chambre vertede lmden sonra sren ak sz konusu etti. Le dernier Mtroda 1980de Alman igali srasnda bir tiyatroda yaananlar anlatt filmi ile eski tiyatroya kar olan sevgisini ortaya koydu. La nuit americaine yaptnda sinema saygsn perdeye yansttnda yl 1973 idi. Truffautun son filmi siyah beyaz bir alma olan Vivement dimanche bir sekreterin yksn anlatmaktadr. Truffaut ldnde 52 yandadr.
JEAN LUC GODARD
st snf bir aile bireyi olarak dodu Godard. Pariste ve ileride vatanda da olaca svirede ald eitimini. Sorbonda her ne kadar etnoloji okusuda zamann film izlemeye ayrmakla megul olurken sene 1950ydi. La gazette du cinmann kuruluuna yardm eden Godard yaamn tuhaf iler yaparak kazand. Hollywooda ynelik bir tutku yerel sinemasna ise eletirel bir tutum sergiledi. Ksa film denemelerinin ardndan senaryolar retti. Yakn
42
zamanda Yeni Dalgann dier nemli figrleri arasnda ki yerini alacakt. Uzun metrajl filmlerinde genel olarak su ve kadn cinselliinin gizine yneldi. Godardn sinemas ilerleyen zamanlarda ticari baarda yakalayacak ve siyasal arlkta kazanacaktr ancak onun filmleri genelleme yapacak olursak, para, cinsellik, siyaset olgular etrafnda kuvvet bulmutur. Godard; romantik bir materyalist, varoluu bir marksist ve bir anti gerekidir. Pek az sayda ki ynetmen iin sylenebilecek bir sz Godard iinde sylenebilir; hakknda yazlanlar okuyup, bakalarnn ne dndn duymak yerine yaplacak en iyi ey Godard filmlerini ard ardna izlemek olacaktr. Ustann arivine doru bakacak olursak gzmze ilk taklacaklar yle bir filmografi ortaya koyacaktr: 1959. 1960. 1961.
1962. 1963. 1964. 1965. 1966. 1967. 1968. 1969.
A bout souffle Le Petit Soldat Une Femme est une femme

Vivre sa vie Les Carabiniers, Le Mpris Bande a part, Une Femme marie Alphaville: une trange aventure de Lemmy Caution, Pierrot le fou Masculin fminin, Made in USA, 2 ou 3 choses que je sais delle La Chinoise ou plutot a la chinoise, Weekend Un film comme les autres, La Gai Savoir, One plus one British Sounds, Pravda, Le vent dest
1972 Tout va bien, Letter to Jane or nvestigation about a Still 1974. 1975. 1976. Ici et ailleurs Numro deux Comment a va Sur et sous la communication, Six fois deux
1978 France/tour/dtour/deux enfants 1980. 1981. 1982. 1983. 1984. 1985. Lear Sauve qui peut Passion Prmon Carmen Je vous saule. Marie Dtective Grandeur et dcadence dun petit commerce de cinma 1987 Soigne ta droite, King
1990 Nouvelle Vauge 1994 Historie<s> du Cinma
ALAIN RESNAIS
Fransz Yeni Dalga akmyla ortaya kan en nemli ynetmenlerden biri olan Alain Resnais, Hiroima Sevgilim ve Geen yl Marienbad'da gibi nemli filmlere iz brakt. Varlkl bir eczacnn olu olarak 1922de Fransa, Vannesde dnyaya geldi. Tamamyla kendine yneldii yalnz bir ocukluk yaad. lgintir ama ilk film denemesini 8 mm ile henz 14 yanda gerekletirdi. Kronik astmndan dolay II. Dnya Sava'nda cepheye alnmad. Tiyatro aktrl zerine alt ve 1940'ta Paris'e giderek Yksek Sinema Aratrmalar Enstits'nde sinema eitimi ald. Meslek olarak sinemaya kurgucu olarak balad. Savatan sonra 16 mm'lik ksa ve orta uzunlukta filmler yapt.
43
Fransay dolaarak ektii Chateaux de France, (Fransa'nn atolar) ile 1947de grsel sanatlar zerine bir dizi ksa filme giri yapm oldu. lerleyen 9 yl sresince Van Gogh, Gauguin ve Picasso'nun "Guernica" tablosu gibi konularda birok ksa film yapt. Belgesele yakn bu almalarnda, insann kendine yabanclamasn kavradn gsterdi. ektii siyasal amal ve propaganda filmlerinin de sanatsal yn glyd. Toplama kamplarn konu alan Nuit et Brouillard, (Gece ve Sis) adl belgeselle kariyerinin zirvesine ulat. 1959'da Hiroshima Mon Amour, (Hiroima Sevgilim) ile konulu filmlere yneldi; bu filmle, Yeni Dalga ynetmenleri arasnda saygnlk kazand. kinci konulu filmi L'Annee Derniere a Marienbad, (Geen yl Marienbad'da) ile 1961 Venedik Film Festivali'nde Altn Aslan dln ald. Sonraki filmlerinin hemen hepsi, uluslararas film festivallerinde dllere uygun grld. Resnais dzenli olarak Marguerite Duras ve Alain RobbeGrillet gibi Fransa'nn nemli edebiyat-laryla alt. Onlar, senaryoyu bir edebiyat yapt olarak yazmaya ynlendirdi, sonra da onlarn imgelemini kendi zengin slubuyla sinema diline aktard. Filmlerinde kendi babo barbarlyla karlaan insan en duyarl haliyle betimledi. Smrgecilik, sava, siyasal kiilikler gibi konular ele ald filmleri birok kez devlet sansrne takld. Filmografisi yledir: 1955 Nuit et Brouillard 1966 La Guerre est Finie 1977 Providence 1980 Mon Oncle d'Amrique 1983 La Vie est un Roman 1993 Smoking/No Smoking 1997 On Connat la Chanson
LOUIS MALLE
Bir tre, akma sokulamayan, aktel ve kkrtc bir sinemaya sahip olan ynetmen 1932 Kuzey Fransa doumlu ve sanayici bir ailenin olu. Sorbonneda iktisad deniyor fakat yarm brakp Paris Yksek Sinema Akademisine gei yapp bitiremeden ayrlyor. Cousteaunun gemisinde kameraman olarak grev yapmaya balyor. 1955 ylnda ynetmenliini yapt belgesel film; Le monde du silence, (Sessiz Dnya), Oscar alyor. Her ne kadar bir kategoriye dahil etmesek de 1957 sonras filmleri istese de istemese de Yeni Dalgaya uygun dmekteydi. Yeni Dalgann temsilcilerinden farkl olarak, o bir film zanaatsyd. Tam anlamyla her eyini stlendii ilk filmi Lascenseur pour lechafaud, (dam Sehpas) (1957) tipik bir Yeni Dalga filmi sayld gibi, Amerikan Kara Dizisi iinde uygunluk barndryordu. 1958 ylnda yapt Les amants, (Aklar), ynetmeni uluslararas ne kavuturdu. Film ahlak d grntler ierdii iin <?> bir takm zorluklar da yaad. Malle 1960 ylnda Zazie dans le mtro, (Zazie Metroda), filminde yabanclatrma efektleri ve sinema tarihinden metinler kulland. Bu yaptyla Raymond Queneaunun bir dil eletirisi romann filme uyarlam oldu. 1963 ylnda en fatalist filmi olan Le feu follet, (Aldatc Ik) ekti. 1970lerin ortasna dein Malle trler arasnda gidip gelen bir adam olarak kendini ortaya koydu. Bu onun ok ynllnden kaynaklanmaktayd. Bu yllarda Malle, Paramountdan bir teklif ald ve kabul etti. Malle 1977de A.B.Dde Pretty Baby, (Gzel Bebek)i yapt; bu onun yapmcln stlenmedii ilk filmiydi. 1979da Atlantic Cityyi, 1984de ise Aloma Bay yapt. Bu son filmi rkln oluumunu irdeleyen nemli bir yapt, bir toplumsal aratrmayd. 1987 ylnda yapt Au revoir les enfants, (Hoakaln ocuklar) filmiyle ierik olarak yzn tekrar Avrupaya dnd. Ardndan gelen eseri 1989 yapm Milou en mai, (Maysta Milou) iirsel, melankolik bir atmosfere sahipti. 1992 ylnda; Damade, (lesiye), 1994te Vanya on the 42. Street filmlerini yapan Malle. 1996 ylnda ld. ERICH ROHMER Sadelik ve doallk balamndan filmlerinde hi uzaklamayan ve Yeni Dalgann ilk ynetmenlerinden biri olan Rohmer, Pariste doan ynetmenlerden. lkin film eletirmenlii ile ie balayan Rohmer; bir yllk bir yayn hayat olacak olan La gazete du Cinma isimli dergiyi Godard ve Rivette ile birlikte kard. lerleyen zamanlarda ise Truffaut ve Chabrolun da iinde olduu Cahiers du Cinma adl dergide yayn yaamn srdrd. Yl 1959 idi ve Chabrolun film irketince
44
yapmcl stlenilen ilk uzun metrajn ektii birka ksa filmden sonra gerekletirecekti Rohmer. Pariste bir trl baary yakalayamayan bir mzisyeni anlatan Le signe du lion, (Aslan Burcu) adl film tam anlamyla bir Yeni Dalga mahslyd. 1960l yllarn banda Rohmer ahlak ykleri konulu filmler retme karar almt. Her yaptnda ayn konuya ayr bir a ile bakmaktayd. Bir trl baary yakalayamayan ynetmen 1969 yapm yll filmi Ma nuit chez Maude, (Maudelerdeki Gecem) ile en iyi senaryo dalnda Oscar aday oldu. Ahlaksal ykler dizisini oyunlar ve ataszleri dizisiyle srdrme karar ald ve bunu ilk diziyle bantlad. Filmleri; ak, ehvet, eytana uyma ve kar koyma gibi konular baka baka alardan mizah dolu zevkli diyaloglarla ele alyordu.
Dizinin en iyi filmi olarak 1983 yapm Pauline a la plage, (Pauline Plajda) saylmtr. Dier bir dikkat eken yapt ise 1987 tarihli Quatre aventures de Reinette et Mirabelle gelmektedir. Diziyi kapayan ya-ptsa 1987 ylnda gerekleen Lami de mon amie, (Kz Arkadamn Arkada) olmutur. Yl 1990a geldiinde Rohmer drt mevsim dizisine balamt. 1990 da yapt Conte de printemps, (lkbahar yks), 1991 tarihli Conte dhiver, (K yks) ile sren dizi 1993te evrilen Larbe, le maire et la mdiathque ile blnmtr; 1995 senesinde diziye ara vermeye devam ederek Les rendez-vous de Parisi eken ynetmen; 1996da Conte dt, (Yaz yksn, 1998de ise Conte dautomne, (Gz yks)n ekerek mevsimi kapatm oldu.
JACQUES RIVETTE
Rohmer ve Godard ile Gazette du Cinma ve Cahiers du Cinmada beraber olan ynetmen; 1963de derginin editrlne geti. Ynetmenlik retmeni olan Renoirin ve Truffautun kameramanln yapt. 1960da Chabroldan kameray; Truffautdan ise paray dn alarak ektii Paris Nous Appartient ilk uzun metrajdr. Rivette, kiisel; uzun ve ussal filmlerin arlkta olduu bir filmografi izdi. Filmlerine bakacak olursak: La Religuese, Out One gibi uzun televizyon filmleri, sonrasnda ise: Cline et Julie Vont en Bteau, Duelle, Norot, Merry Go Round, Le Pont du Nord, Lamour par Terre, Hurlevent, La Bande des Quatre, La Belle Noiseuse, Jean la Pucelle: Les Batailles-Les Prisons almalar gelir.
68 ETKS ZERNE
GENEL BAKI:
1968 Mays dnyada ok eye etkin olmutu; retiminden ieriine Fransz Sinemas da etkilenecekti bu nemli tarihten. 70lerin banda bir ok ynetmen ilk filmlerini yapma frsat bulurken bir ok kadn ynetmende gene bu dnemde ilk denemelerini yapacaklard. Yine bu yllarda; Godard, Gorinle beraber Tout va bieni yaparken; Karmitz, Coup pour coupu yapacakt. Ren Vautier ile Nicole Le Garrecin Quand tu disais Valrysi 1975te, Ren Allio La Vieille Dame indignesini 1964de, Retour a Marceillei 1978de meydana koymulard. 68in deiimleri kendisini gstermeye devam ediyordu ve bunun sonularndan biri olarak hard-porno trevi filmlerdeki sansr ortadan kaldrlyordu. 68 hareketinin toplum yapsndaki meydana getirdii deiiklikleri anlatan filmlerde doal olarak bu tarihlerde kameraya alnyordu. Jean Eustache, La Maman et la putaini yaparken; Jacques Doillon, Les Doigts dans la ttei ekmiti. Dnemin nmze kard dier ynetmenlerse; Maurice Pialat ve Andr Tchin dr. Ve son olarakta burada saymamz gereken bir isim;
45
her ne kadar bir amerikan sinemas hayran olsa ve de Yeni Dalgaya ters dt sylense de bu akmdan eitli ekillerde faydalanmay bilmi olan Bertrand Tavernier ve hemen ayn kulvarda olduklarn syleyebileceimiz bir dier isimse Yves Boissetdir. Fransz sinemas durmayan bir sinemadr; yeni akmlar, yeni teknikler, ynetmenler; tarih artk sekseni gstermektedir ve elbette gndemde yeni isimler vardr. Ki bu ynetmenler gerektende gz ard edilmesi imkansz hale getireceklerdir kendilerini. Elbette ki; JeanJacques Beineix, Leos Carax, ve de Luc Bessondan bahsediyoruz. Dedik ya deien deerler sz konusuydu ve artk gerekten ok ey deimi, 68ler geride kalm ve ortaya post-modernden bahseden bir genlik km, km ve bu ynetmenlerin filmlerini) sahiplenmitir. 1985 yapm ve dnyann tand adyla Betty Blue klt olma baarsn gsteren bir film olacakt ama Beineix ncesinde 1979da Divay, 1982de pteki Ay yapacakt. Bessonsa 1984 ylnda tm art-clyla Metroyu, nsanlar ve yunuslarla ilgili gzel ve masalms Derinlik Sarholuunu (1987), ekerek byk gie yapt. 1990 ylndaysa sinematografyasn gerilimle birlikte Nikitaya tad ve ortaya baarl bir iddet sanats portresi kard. ektikleriyle ruh hali arasnda anlaml kprleri bulunan Carax ise; Godarddan etkilenen ve gerek anlamda tuhaflklar olan bir ynetmendi. 1983 ylnda yapt, (birilerince) anlalmas zor, dar bteli bir siyah beyaz olan Olan Kzla Tanr yapt. Bunu 1985de Kt Kan, 1990da ise Kprst Aklar izledi. Doksanlara doru karmza yeni ynetmenler ve filmleri gelmeye devam etmekteydi; Etienne Chatiliez 1987de yapt La Vie est une longue fleuve tranquille ile, Eric Rochant; Un monde sans piti le 1988de; Cyrl Collard 1991 tarihli Les Nuits fauvesiyle; Marie Poir sa 1983 ylnda yapt Papy fait de la Rsistance filmiyle saylabilirler. Yine bu tarihlerde karmza kan yeni bir oluum sz konusu olmutur; yeni ve ilgin bir oluumdur bu: Cinma beur. Beur argoda Arap szcnn karl olarak kullanlmtr. Bu ekole bal gen Kuzey Afrikallar filmlerinin eksenini kendi yaamlarna odaklanm konularla belirlemilerdir. Beura ait filmler genelde dk bteli olup, 8 mm ile kameraya alnmlardr. Banliylere hafif bir komedi kartrarak genelde alt yapy olutururlar. Akm, Fransz sinemasnda kendisine byk bir yer edinmi deildir, bu yzden de ne kadar akm terimini hak eder tartlr. 1986 ylnda, Mehdi Charef in Le Th au harem dArchimedei, Rachid Boucharebin 1990da ektii Chebi trn ne km filmlerindendir. Yeni sinemaclar sinema dnyasndaki yerini almaya devam ederken bildik ynetmenler de giesi kuvvetli olan yapmlarla varlklarn srdrd. Annaud 400 reklam filmi ekerek ve uzun metrajl bir filmle kariyerine devam eden ynetmenlerden biridir. Annaud ayrca 1989da Ay, 1992de ise Marguerite Durasn otobiyografisi olan LAmant ekmitir. Daha nce de belittiimiz gibi 68 akmndan sonra sinemaya yavaa da olsa kadnlarn eli deymeye balamt ve bu say 1970lerden sonra art salamt. Kadn ynetmenler genellikle feminizm konusuna el atmlar, 1970lerin sonuna doru bu konunun Fransada nemini tamamyle yitirmesiyle birlikte, serbest almay tercih ederek kadn sinemas dncesinde uzak dmlerdir. Abel Gancenin asistanln yapm olan Nelly Kaplan; La Fiance du pirate yapmyla feminist film srecini balatm oldu. Plaisir damour filmiyle gerekstc bir mizah kullanarak erkek egosuna saldrmaya devam etmitir. Ad anlacak bir dier ynetmen ise; LAmour viol (1977), LAmour nu (1981), La Triche (1983) son olarak Les Enfants du Dsordre filmleriyle Yannick Bellondur. Coline Serreau ise 3 hommes et un couffin (1985) komedisiyle byl baar elde etti ve bunu; Pourquoi pas? (1977), Romuald et Juliette (1988), La Crise (1992) fimleri takip etti. Kadn ynetmenler arasnda byk bir
46
ounluun otobiyografik filmlere kayd da grlmektedir. Diane Kurysin 1979 tarihli Coup de foudre ve 1977 tarihli Diabolo Menthe bu filmlere yegane rnektir. Dnemin dier filmlerine bakacak olursak, Vra Belmontun Rouge Baiseri, Euzhan Palcynin Rue Cases-Ngres ve Simonu gze arpar. Bahsetmemiz gereken bir dier konuda 1970li yllarn gerekten de nemli oyuncular ortaya karddr. Bu oyuncular ynetmenlik de yapm olan Balaskoyu da sayarak Miou Miou, Depardieu, Thierry Lhermitte, Patrick Dewaere, Michel Blanc, Dominique Lavanant, Grard Jugnot, Christian Clavier olarak sayabiliriz. Gerekten de 60-93 yllar arasnda Fernandel, Marais, Funs, Bourvil, Gabin, Delon, Belmando,Deneuve, Adjani, Binoche, Dalle gibi yetenekleri nemsenecek oyuncular varolmutur. Fransz sinemas gerek anlamda, senaristinden teknik ekibine kadar bir btn olarak alabilmeyi her zaman baarabildii gibi kaplarn da birok dnya ynetmenine aarak sinema tarihine damgasn vuran filmlerin yaplmasna n ayak olmutur. Bunuel, Wajda, Polonski, Ruiz, Holland, Borowczyk, Akerman bu ynetmenlerden en nemlileriydi. (ki birok sinema sever tarafndan Bunuel tam anlamyla bir Fransz sinemacs saylmtr.)
ADA FRANSIZ SNEMASININ YNETMENLER

CLAUDE SAUTET
1924'te domu ve temel eitimini devlet okullarnda tamamlamtr. Sonrasndaysa resim ve heykel eitimi almak amacyla Dekoratif Sanatlar Okulu'na yazlmtr. Bu sre iinde film setlerinde dekoratr olarak almaya balam ve kurgu staj yapmtr. Gitgide artan sinema arzusu ar bast ve 1948'ylnda iki yl srecek olan IDHEC'e yaamna balad. 1951'de deneysel yapl ksa filmi Artk Ormana Gitmeyeceizi ekti. Ynetmenliinden nce senaristliiyle isim yapt. lk nemli baars olan, bir yeralt melodram Byk Riziko (1960), ile kendisinden daha gen Yeni Dalgaclarn arkasnda kald. Sautet'nin kariyeri 1969 yapt Hayat Balar'na dein yoluna girmedi. Bir trafik kazas sonrasnda orta ya bunalmna giren bir adamn yksn anlatan filmiyle 1970'de LousDelluc dl'n kazand. zenle inceledii orta snftan insanlar anlatan, romantik yklerinin arasnda Cesar ve Rosalie (1972); Sen, Ben ve Dierleri (1974); Mado (1976) ve Garson'u
(1983) sayabiliriz. Sautet yaptlarnda, izleyiciyi derinden etkileyen tm unsurlar karmay baarm, dostluu, ak, dram, ksacas yaam oluturan her konuyu esiz slubuyla perdeye yanstmtr. Filmografisine bakacak olursak: 1951 Nous n'irons plus au bois / We Won't Go to the Woods Anymore / Artk Ormana Gitmeyeceiz 1956 Bonjour sourire / Gnaydn Tebessm. 1960 Classe tout risque / The Big Risk / Byk Riziko.
47
1970 Les choses de la vie /The Things of Lif e / Hayat Balar. 1971 Max et les ferrailleurs / Zafer Yolu. 1972 Csar et Rosalie / Csar and Rosalie / Csar ve Rosalie. 1974 Vincent, Franois, Paul et les autres / Vincent, Franois, Paul and the Others / Sen, Ben ve Dierleri. 1976 Mado. 1978 Une histoire simple / A Simple Story / Basit Bir yk. 1980 Un mauvais fils / A Bad Son / Kt Evlat. 1983 Garon! / Waiter! / Garson! 1987 Quelques jours avec moi / Few Days with Me / Benimle Birka Gn. 1992 Un coeur en hiver / Heart in Winter / Ayazda Bir Yrek. 1995 Nelly et M. Arnaud / Nelly and Mr. Arnaud / Nelly ve Msy Arnaud.
JEAN JACQUES ANNAUD
Jean Jacques Annaud 1960larn sonlar ve 1970lerin balarnda yzlerce televizyon reklam yneterek kariyerine balayan ve uluslararas arenada tannan bir film yapmcsdr. 1976 ylnda yapt ilk filmi olan Black and White in Colorda Afrika Camereonda yapt askerlik hizmeti srasnda edindii kendi deneyimlerinden faydalanmtr. Bu film kendi lkesinde ona fazla kazandrmam fakat en iyi yabanc film olarak Oscar almtr. 1979da bu filmini takip eden Hot Head nn Fransada pekitirmitir. Sonraki filmi Quest for Fine (1981); 80.000 yl ncesinin ilkel insann benzersiz bir hikayeyle anlatan; ona en iyi film ve en iyi ynetmen dallarnda Fransz Cesar dln kazandran bir yapttr. Umberto Econun meydan okuyucu roman The Name of the Roseun bir uyarlamasnda Sean Conneryi yneten Annaud daha sonra 1989da iki hayvann dostluunu anlatan The Bear filmi ile ay yavrusundan uluslararas yldzlar yaratmtr. 1992de ki son filmi olan The Lover 1920lerin Fransz Hindi-ininde bir Fransz kzyla zengin bir inli arasndaki romansn kkrtc ve seksel tanmlamas ile byk karmaa yaratt. Filmografisi yledir:
48
1976 Noirs et blancs en couleur 1979 Coup de tte 1981 Guerre du feu, La 1986 Name der Rose Der 1988 Ours, L 1991 Amant, L 1995 Wings of Courage 1997 Seven Years in Tibet 2001. 2002. Enemy at the Gates Two Brothers
2001 C LAUDE LELOUCH
1937 doumlu ynetmen en son olarak 11 Eyll Olay zerine yaplan 11 ynetmenden 11 dakikalk filmler derlemesinde yer ald. Ksa filmlerle sinemaya baladnda 19 yandayd Lelouch. Un Homme et une Femme ile 1966da Cannesda Altn Palmiye alan ynetmen kendini yazar sinemas oluturmak isteyen bir ynetmen olarak tanmlad. Bir filmin, bir kitap yazm sreci gibi serbeste meydana getirilmesi gerektiini ifade eden Lelouch, ortaya kan filmin bir sanat yapt olmas gerektiine ve bunun iinde bireysel gereklilie inand. 1967 de ektii; Vivre Pour Vivre ile geni corafyalara tad kamerasyla sosyo-siyasi belge film ortaya koydu. Ayn tarihte ektii Le Voyoudan sonra; La Vie, LAmour, La Mort filmini yapan ynetmen 1973 senesinde La Bonne Anne adl ak yksyle gndeme geldi. 1974de yapt Toute une vie filminde farkl bir Lelouch ortaya koymay ama edindi. Ardnca; 1974de Mariage, 1975de Le chat et la souris, Les Uns et Les Autresi eken ynetmenin bu filmlerini 1983 tarihli Edith et Marcel, Ily a des Jours...Et des Lunes ve 1992 tarihli La Belle Histoire izledi. Filmografisinin geneline baktmzda:
1960 Le Propre De L'Homme. 1962. 1963. L'Amour Avec Des Si. La Femme Spectacle.
1965. 1966. 1967. 1968. 1969. 1970. 1971. 1972. 1973. 1974. 1975. 1976. 1977. Robert.
Une Fille Et Des Fusils. A Man and a Woman. Loin du Vietnam, Vivre Pour Vivre. Treize Jours en France. Un Homme Qui Me Plait, La Vie, l'Amour, la Mort. Le Voyou. Smic, Smac, Smoc. Aventure C'est L'Aventure. Visions of Eight. La Bonne Anne. Toute Une Vie. Le Chat et la Souris. 1974 Mariage. Le Bon et les Mchants, Si C'Etait Refaire. Turkye, Un Autre Homme Une Autre Chance. 1979 Nous Deux, Robert et
1981 Les Uns et les autres. 1983. 1984. 1985. 1986. Edith et Marcel. Viva la Vie! Partir, Revenir. A Man and a Woman, Attention Bandits! 1988 Itinraire d'un Enfant Gat.
1990 Il y a des Jours...Et des Lunes... 1992. 1993. La Belle Histoire. Tout a...Pour a! http://genclikcephesi.blogspot.com
49
1994. Le Voleur et la Menteuse. 1995. Les Misrables, Lumire and Company. 1996. Hommes, Femmes. 1998 Hasards ou Concidences. 2000 Une Pour Toutes. 2002 11'09"01 - September 11.
ALAIN CORNEAU
IDHECli bir ynetmen olan Corneau, yaamnda hep caz olan bir isim; Gavras, Camus gibi bir ok ynetmene asistanlk yapm. 73de ilk uzun metraj France Socit Anonyme beeni toplam bir alma olmutur. Amerikan polisiye sinemasna bir gnderme niteliindeki Polis Python 357 75de eken Corneau; 77de La Menace ile kar karmza. Ardndan ektii filmlerini filmografisinde yazacamz ynetmen; 1991de yapt Tous le Matins du Monde ile Louis Delluc dl almtr. Filmografisi: France socit anonyme-1973. Police Python 3571976. La Menace-1977. Le Choix des armes-1981. Le Mme-1986. Nocturne indien-1989. Contre l'oubli-1991. Le Nouveau monde-1995. Les Enfants de Lumire-1995. Le Cousin-1998. Le Prince du Pacifique-2000. Stupeur et tremblements-2003.
COSTA GAVRAS Filmciliin tartmal ilk politik polemikcisi Costas Gavras, Fransada filmcilik okumu ve salam bir geleneksel korku olan The Sleeping Car Murderi 1965 orada ekmitir. 1969da Z filminde uluslararas film yapmcl topluluunu da iaret ederek Yunan cunta sistemini sulayan politik bir hikayeyi anlatmak iin korku tekniklerini kullanmtr. Film yabanc dilde en iyi film dalnda Oscar kazanm ve Gavras en iyi ynetmen ve yardmc yazar dalnda aday olmutur. Gavras dnyay dolam ve baskc ynetimlere kar filmler yapmtr. 1973de ki Satete of Siege adndaki Uruguay almas, anti-amerikanclyla itham edilmi ve politik terrizmin onaylanmas olarak grlmtr. 1982de ilk Hollywood filmi olan Missingde Gavras tartmalara neden olmaya devam etmi ve nde gelen Amerikal yldzlar Jack Lemmon ve Sissy Spacekin yardmlaryla yardmc yazar olarak Oscar kazanmtr. 1983deki Hanna K filmi Filistin yanls tutumuyla ok kiiyi fkelendirmitir. Ynetmen 1988deki Betraet ve 1990daki Music Box filmleri dahil olmak zere sonraki filmlerinde de scak konulara deinmeye devam etti ancak bunlar ncekiler kadar gl ve tutkulu deildi. 1977de Simone Signoretin oynad Oscar kazanan Mademe Rosa filminde rol ald. 1993de The Little Apocalypse filmini ynetti ve yardmc yazarln yapt. Gavrasn filmogra-fisi ise yledir: 1958 Rates, Les 1965 Compartiment tueurs 1967 Un homme de trop
1969. Z 1970. Aveu, L 1973 tat de sige 1975 Section spciale 1979 Clair de f emme
1982. 1983.
Missing Hanna K.
1986 Conseil de f amille 1988. Betrayed 1989. Music Box 1991 Conte loubli 1993 Petite apocalypse
50
1995 propos de Nice, la suite, Lumire et compagnie 1997 Mad City 2002 Amen Bu listede adndan bahsedilmesi gereken dier ynetmenlere ve filmlerine bakacak olursak: JACQUES DEMY: 1961de nemli k olan Lolay gerekletirdi. Mzikleriyle ilgi toplayan, iirsel gerekilie yakn bu filmin ardndan; 1966 ylnda Rochefort ile gndeme gelen ynetmen, yine mzii n planda tutmu ve ilk filminde olduu gibi yapt kullanlan mziklerle ilgi uyandrmtr. 1968de ektii Model Shop sonrasnda bir uyarlama olan Peau DAne 1970 senesinde gerekletirdi. Szde hamile kalan bir adamn hikyesi olan Lvnement le plus important depuis que lhomme a march sur la lune 1973 senesinde gerekleir. Alt sene sonra ise Japonya ile bir ortak proje olan Lady O hayat bulur. Amerikan mzikllerini anmsatan yaptn; Trois Places Pour le 26 ve Table tournante ektiinde yl 1988i bulmutu ve ortada gene mziin kokusu vard. RENE ALLIO: Fransa sinemasnn Brechtyen uygulaymcs. Ressamlk denemeleri ard sra Comdie Franaisede yer ald. Canl resim filmi olan La meule Gogoldan uyarlayarak oluturdu. lk uzun metrajn 1964de La Vieille ile gerekletiren ynetmen bu filmini Brechtten ykleniyordu. kinci filmi olan LUne et LAutren ardndan 1969da Pierre et Paul geldi. Saylabileceimiz dier filmleri ise unlardr: Les Camisards, Rude Journe Pour la Reine, Moi, Pierre Riviere, ayant gorn ma mere, ma soeur et mon frre, Retour a Marseille, Lheure exquise, Matelot. ALAIN ROBBE-GRILLET: 1950lerde Fransada ortaya kan Yeni Roman akmnn kuram-temsilcilerinden olan Grillet; yazarlarn sinemaya baklarnn, onu ele allarnn aktar/anlatm deil bir aratrmac niteliinde olmas gerektiini dnm ve dile getirmitir. 1962 senesinde lkemizde de (stanbul) film eken (Immortelle) ynetmen filmleriyle genelde yergi edinmi bir isim olmutur. Bir film tasla- hakknda konuulanlarn imgelemi zerine- alt yapl filmi Trans-Europe-Expressi sonrasnda ise; LHomme qui ment, LEden et aprs, Glissements progressifs du plaisir, Le jeu avec le feu filmlerini yapar. PHILIPPE DE BROCA: belgeselci bir tabana sahip olan; Chabrol ve Truffautya asistanlkta yapan ynetmen 1961de ilk filmi Cartoucheyi yapt. Bunun ardndan ilk filmini bir lemeye dntrecek olan komedi unsurlarla bezenmi L Homme de Rio ve Les tribulations dun chinois en Chine ekti. 1969da yapt Le Diable par le Queue -degldr alt tabanl bir filmdir. Ynetmenin 1974 tarihli filmi elenceye dayal bir ajan serveni olan; Le magnifiquenin ardndan Dear Dedectiv- (1978), La Caveleur- (1979), On a vol la cuisse de Jupiter-(1980), La Gitane- (1986), Chouans- (1988) gibi filmleri yer almaktadr. Son olarak 1992de Van Goghu ynetti.
BERTRAND BLIER: Georges Lautherin asistanl srecinin ardndan ynetmenlie balayan Blier; belgesel filmleri sonrasnda bir nazi yadsmas, rprtaj filmi olan Hitler connais pas 1963 senesinde gerekletirdi. Drt yl sonra yapt Si Jtais un espion ardndan tam yedi sene film ekmedi. Bu sre bitiminde Les valseuses, bir yl sonra da Calmos ile ynetmenliini srdrd. En yi Yabanc Film Oscarn ald Prparez vos Mouchoirsi 1979da gerekletiren ynetmen 1981de Beau-preyi 1983de ise La femme de mon poteu, ekti. Bir yl sonrasnda yapt Notre Histoire fantezi-dmsel elerle besiliyidi. Tenue de Soire filminde (ok filminde olduu gibi) cinsellik zerine bir denemede bulunmu olan Blier, 1989da Trop Belle Pour Toi ile evlilikte ihanete deiik bir adan deindi. 1996da My Mani, 1997de Mon Hommeu Buffet Froid / The Return of Martin Gusseu ynetti. MAURICE PIALAT: Ressamlk denemeleri ardndan oyunculuk yapan Pialat; 1958 senesinde ksa filmler ekmee balad. lk uzun metraj 1967de ektii LEnfance Nue sonrasndan nce; televizyon
51
iin alt. 1972de de Nous Ne Vieilleons Pas Ensemble, 1973de La Gueule Ouverte ve Passe Ton Bac DAbordu ekti. 1987de Cannes Film Festivalinde Altn Palmiye alan Sous le Soleil de Satandan nce 1980de Loulou ve 1983 tarihli Policei; dl sonras ilk filmi 1991 tarihli Van Goghu ekti. Van Gogh, onun yaamnn en nemli srecinin bir yansmasn tamaktayd. CLAUDE MILLER: IDHEC renimi alan Miller; Carn, Bresson, Godard gibi ustalara asistanlkta bulundu. Kendi filmlerini ynetmeye 1975 senesinde balad. La Meilleure Faon de Marcher filmiyle dikkat eken ynetmen, sonrasnda; bir uyarlama polisiye olan Dites-Lui Que je lAimei ektikten sonra; psikolojik anlat niteliinde ki Garde a Vuey gerekletirdi, film <de, Miller> Hitchcockun p filminin etkileimlerini barndrmaktayd. Daha sonra Mortelle Randonneyi eken Miller, 1986da LEffrenttei kameraya alr. Ynetmen 92 senesine geldiinde, bir romandan yola kt LAccompagnatricei yapar. Bundan 2 yl sonra gerekletirdii Le Sourire, Nabakovun Lolitasn anmsatmaktayd. Film haliyle- erotik yapsndan dolay tepki ald. 1998de Class Tripi, 2002de Betty Fisher and other stories Alias Betty, 2003de; Mortelle Randonnee ve Leffrenceu ynetti. ANDRE TECHINE: Neredeyse bir IDHECli olacak olan Techine, bunu baaramad ve Cahiers du Cinmada yazmaya balad. 1969da ilk filmi olan Paulines en Va, ve hemen ardndan Souvenirs den France yapt; lirik-duygusal bir atmosfer yaratt. Ynetmen; bu lirikselliinde daha da derinleti; Htel des Ameriques, Boroccoda bunu ortaya koydu. Bunlarn ardndan bir roman kl Les Soeurs Bronte ve 1985 tarihli Rendez-Vousyu gerekletirdi. Film Cannesda En yi Ynetmen dln ald. Le Lieu Crimei 1986da eken Techine, 1988de Les Innocents, 1991de Jembrasse Pas gerekletirdi. 15. son filmi Les voleursu 1995de beyaz perdeye tad. JEAN-CHARLES TACCHELLA: Yeni Dalgaya n ayak oluturacak bir sinema klbnn kuruluunda bulundu. Sinema yazar ynetmen; 1973de Voyage en grande Tortorieyi ilk filmi olarak gerekletirdi. sim yapt filmi Cousin, Cousinei 1975de eken Tacchella, 1977de Le Pays Blueyu, 1978de Il y a longtemps que je taimei 1981de Croque la vieyi ve 1985de Escalier Cyi yapt. Ynetmen, 1986 senesinde ektii Cour dAssier sonrasnda yapt Travelling Avant ile Uluslararas stanbul Film Festivalinde Altn Lale dln ald. 1990da ise kadnlara adad filmi; Dames Golontesi yapt. BERTRAND TAVERNIER: Sorbonne niversitesin-de hukuk okudu. Arkada evresiyle birlikte sinema degisi karmaya balar, Nickel Odeon Sinema Klbnn kurucularndan oldu. Bunlar sinema zerine yazd yazlar takip etti. Senaristlikle balad sinema hayatn 1963de yapt Les Baisers, Baiser de Judas ile ynetmen olarak srdrmeye devam etti. 1964 ylnda La Chance et lamour filminin ynetmenliinin bir ksmn gerekletirdi. J.Pierre Coursoden ile ortak alma olarak ortaya koyduklar Amerikan sinemas zerine: Trente ans du Cinma Americain kitabn hazrlad. Ayrca, ilk Delluc dln almak gibi bir zellii bulunan Tavernierin bu filmi 1973 tarihli LHorloger de Saint-Paul idi. 1975de ise; Que la Fete Commence ekti. Le Juge et lAssassin, Des Enfants Gates gibi ada yaamn sorunlarna ynelen filmlere imza att. 1980 ylnda; La Mort en Directi bilim kurgu yk ieriiyle sunan Tavernier, ayn yl Une Semaine de vacancesi, 1981de Coup de Torchonu, bir Bost uyarlamas olan Un Dimanche a la Campagneyi, 1986ya geldiinde ise gerek caz yaantlarn aktard Autor de minuiti ekti. Sevgi zerine yaplm karanlk ve iddetli bir trajedi olarak adlandrlan 1987 tarihli La Passion Beatricei eken ynetmen; 1989da ise La Vie et Rien dAutre beyaz perdeye tad. 45. Berlin Film Festivalinde Altn Ay kazand filmi LAppat ektiinde sene 1995e gelmiti. 1996da Captaine Conan 1998de De LAutre Cote Du Periphe 1999da a Commence aujourdhui 2000de All Stars to day 2002de Safe Conductu ynetti. CLAUDE BERRI: 1966 ylnda Le Vieil Homme et LEmfent ile beeni kazanarak sinemaya balayan Berrinin sayabileceimiz filmleri arasnda; Le Cinma de Papa- (1970), Sex Shop- (1972), Le Male du Sicle-(1975), La Premire Fois- (1977), Jean Florette, Manon des Sources- (1986), LAmant, Germinal yer alr. Berri;
52
Jean de Florette, Manon des Sources ile uluslararas baar salam; Fransa ve ngilterede En yi Film dlnn yan sra, A.B.Dde Altn Kre almtr. Bu iki film, Marcel Pagnoldan uyarlanmtr. Onikinci son filmi The Housekeeperi 2003te ynetmitir. YVES BOISSET: Siyasal-toplumsal olgu ve olaylar filme almasyla adn duyurdu. Ynetmenlie Coplan sauve sapeau ile balayan Boisset; Un Conde ile 1970de ilgi ekebildi. 1971de le saut de lange, 1972de lAttendat 1973de RA.Si, 1974de Dupont Lajoieyu, 1975de Foller a tueru, 1976da le Sherifi, le Taxi Mauve, 1980li yllarda da; le Femme Flic, Le prix du Danger, Espion, Lve-toi ve Blue comme lEnferi ekerek ismini korudu. Son ynetmenliini 1990da Double Identiti ile yapmtr. JACQUES DERAY: Kariyerine Le Gigolo ile 1960da balayan Derayn saylabilecek filmleri arasnda: Par un Beau Matin sacr, La Piscine, Eugne Saccomano uyarlamas; Borsalino, Doucement les Basse -devam niteli-inde^Borsalino and Co., Flic, Le Gang, Le Marginal yer alr. 1994te son sinema almas LOurs en Pelucheyi yapt. ARIANNE MNOCHKINE: Aslen tiyatrocu olan Mnochkine, ilk sahneledii oyun olan 1789, Molire gibi tiyatroda da sahneye koyduu eserleri sinemaya aktard. Ynetmen Thatre du Soleilin kurucusudur. MICHEL DEVILLE: Decoine asistanlk yapan Deville ilk uzun metrajn 1958de Une Balle dans le Canon adyla ekti. Gldrleri ile tannd. Companeez ile birlikte La Femme en Bleuyu yapt. A cause dune femme, L Appartement des Filles, Martin Soldat, Benjamin..., Tendres Requins, Bye Bye Barbara, LOurs et la Popuee, Raphael ou la d bauche, L Apprenti salaud, Le Dossier 51, Le Voyage en Douce, Les Eaux profondes, La Petite Bonde, Peril en la Demeure, Paltoquet, Nuit dt en ville balca filmleridir. 2002de Almost Peaceful son ynetmenlik denemesi oldu. PIERRE GRANIER-DEFERRE: nce asistanlk yapan Deferre; Les Anentures de Salavin adl uzun metrajn 1961de kameraya ald. Uyarlamalara younlat dnemde bir ok yazar sinemaya kazandrd. Filmleri arasnda: Le Petit Garon de lAscenseur, La Mtamorphese des Clopertes, Paris au Mois dAot, La horse, Le Chat, La Veuve Couderc, Creezy Le Fils, Adieu Poulet, Une femme a sa Fenetre , La Bourqeoue, Harmonie, L Etoile du Nord, LAmi de Vincent, Cours Priv, La Couleur du vent, La Voix, Archipel yer alr. TONY GATLIF: Cezayir doumlu ynetmen; ilk filmini 1975de La tete en ruines adyla ekiinden nce ksa da olsa oyunculukta bulundu. La terre au ventre, Les Princes gibi filmleriyle dikkat ekti. Rue du dpart, Pleure pas my Love filmlerini ynetti. JEANNE MOREAU: Aslnda bir oyuncu; bir ok ynetmenle alp Lumire, LAdolescente gibi ektii filmlerle kategoriye girebilmitir. JACQUES DOILLON: Sinemayla, kurgu ile tant; ksa filmler denedi, Resnais ve Rouchun katk salad ilk uzun metraj Lan 01i 1972de ekti. Les Doigts dans la Tete, Un sac de billes, La femme qui pleure, La Drolesse, La fille prodigue, La Vie de Famille, La Tentation de sabelle, La prutaine, Comdie, La fille de Quinze filmlerini ynetmitir. FABRICE CAZANEUVE: Edebiyat, televizyon, sinema, tiyatro da grevler ald, belgeseller ynetti. Le Roi de la Chine ile ismini duyurdu, bu filmi ile Locarno dl ald. Trois Annes filmi ile iyice tannd. PATRICE LECONTE: O da bir oklar gibi IDHEC eitimi ald. Ksa filmler yapt, Les veces taient ferms de linterieur ile sinemaya balad. Les Bronzes, Les Bronzes font duski,
53
Viens chez moi jhabite chez, Une copine, Ma femme sappale reviens, Circulez y a rien a voir, Les spcialistes, Monsieur Hire, Le mari de la coiffeuse, Tango, Le parfum dYvonne ektii filmlerdendir. 1978den 2003e dein direktrlk yapan Lecontenin son ynetmenlik filmi 2003 tarihli Man on the Traindir. CHRISTINE PASCAL: Oyunculuk ve senaristlik yapt; Felicite, La garce, Zenzibar ile adn gndeme getirdi. CLAIRE DENIS: IDHECli; ilk ksa filmini 1973de gerekletirdi. Gavras, Wenders, Jarmush gibi devlere yardmclk yapt. 1988de Chocolat filmini gerekletirdi. No fear, No die, I cant Sleep, Nenette and Boni, Beau Travil, Trouble Ever Day, Friday Nigh filmlerindeki direktrl ile 2003e ulamtr. ETIENNE CHATILIEZ: Yazarlk ve reklam filmcilii yapt. La vie est un long fleuve tranquille ile dikkat toplad. Tatie Danielle ynetmenin dier filmidir. COLINE SERREAU: Bir reklam filmcisi olan Serreau; Et Pourquoi Pas ile ilk uzun metrajn 1976 senesinde yapt. Quest-ce quon attend pour etre heureux bir dier yapmdr. 1985de 3 Men and a Cradle 1990da Mama, Theres a Man in Your Bed 2003te Chaosun direktrln yapmtr. NADINE TRINTIGNANT: Sinemaya geiini Mon amour, mon amour ile 1996 senesinde gerekletirdi. Dier filmleri arasnda: Le voleur de crimes, a narrive quaux autres, Dfense de savoir, Voyage de noce, Premier voyage yer almaktadr.
YEN AKIM
JEAN JACQUES BEINEIX
Ynetmen, birinci, ikinci ynetmen asistan, diyalogist, prodktr, Fransz senarist. 08 Ekim 1946da Pariste dodu. Jean-Jacques Beineix, nce nl Les saintes chries (1964-1967) dizisinde Jean Beckerin sonra da 1970te Claude Berrinin Le Cinma de papasnda ynetmen yardmcs olarak meslee atlmtr. On yllk bir sre boyunca Ren Clmentnin La Course du livre travers les champs (1971), 1977de Claude Zidinin LAnimal inde ynetmen yardmcl yapmtr. Ayn ylda Le Chien de M. Michel ile Trouville festivalinde birincilik dln ald ilk ksa metrajn gerekletirdi: 1980de gerekletirdii ilk uzun metraj olan Diva, 1982 ylnda drt Cesar dl ile popler bir baar elde etti. kinci filmi La Lune dans le caniveau, 1983 ylnda Cannes festivali iin seilmi olmasna ramen baarszla urad. 1984 ylnda, Philippe Djiannn metnini okuyarak, henz tannmayan Batrice Dallein barolde oynad 372 le matin filmini gerekletirmeye karar verdi. Bu filmin oyunculuundaki baars sayesinde Beatrice Dallei star yapmtr.
1989da Roselyne et les Lions filmindeki esas rol (role-titre) iin Isabelle Pascoyu semi olmasna ramen baar kazanmamtr. 1993te, IP5 (LIle aux pachydermes), Yves Montantya son oyunculuunu veriyor. Jean- Pierre Cattegnonun pisikoanalitik polisiyesi olan Mortel Transferti adapte ederek olumsuz eletiri ve ticari sorunlara maruz kalmtr. Ynetmenin filmografyas ise yledir:
54
1972 Une journe bien remplie, The Day the Clown cried 1976. 1977. LAile ou la cuisse Le Chien de M. Michel 1980 Diva
1983 La Lune dans le caniveau 1985 372 le matin 1989 Roselyne et les Lions 1991 IP5 (Llle aux pachydermes) 1994 Otaku: fils de lempire du virtuel 2000 Mortel transfert LEOS CARAX Ynetmen, oyuncu, senarist. 21 Kasm 1960ta dodu. filmi ile; benzeri olmayan, hrsl veya megaloman bir yaratc olarak kendini kabul ettirmitir. Yeni Akmn (Nouvelle Vague) uzaktaki srgn olmutur. Romantik ve gizemli, byk bilgin ve ayn zamanda Dreyerden Wellese sinema ustalarnn hayrandr. Feti oyuncusu olan Denis Lavant ile ektii Les Amants du Pont-Neuf filmini gerekletirmek iin yeterli imkanlara sahiptir. Filmin ekimi birok defa kazaya uram ve mesleine yl boyunca heyecan vermitir. Filmografisi ise u filmlerle olumaktadr: 1983 Boy meets girl 1986. 1987. 1988. Mauvais sang King Lear Les Ministere de lart, Les Amants du Pont- Neuf,
1997. 1998. 1999.
House Pola X Pierre ou les Ambiguites
2000 Strangulations Blues

LUC BESSON
18 Mart 1959de Paris, Fransada dodu. lkesinde Steven Spielbergle e deer tutulan Luc Besson, hzl kurgusu olan, ok stilize ve yksek bteli filmlerin ynetmeni olarak adn duyurdu. Ynetmenliin yan sra yazarlk ve yapmclk da yapan Besson, pek ok filmin yapmcln stlendi. zellikle Hollywood sinemasna kar Fransz sinemasn ayakta tutmaya zen gsteren ynetmen, Fransadaki sinema endstrisinin gelitirmek iin Hollywood kurallarn uyguluyor. Filmografisini ise yle sralayabiliriz:
1981 L'Avant dernier
55
1983 Le Dernier combat / The Final Combat / The Last Battle 1986 Subway / Metro 1988 Le Grand bleu / The Big Blue 1990. 1991. La Femme Nikita / Nikita Atlantis - Le creature del mare / Atlantis
1994 Lon / Lon: The Professional / Leon: Sevginin Gc 1997 The Fifth Element / Beinci G 1999 Jeanne d'Arc / The Messenger: The Story of Joan of Arc
SON FRANSIZ AUTEUR 1967 Paris doumlu Franois Ozondan bahsediyoruz; bitirdii sinema okulu ardndan gittii yksek prestijli bir okul olan FEMIS sonrasnda filmlerinin ou ksa film festivallerinde gsterime sunuldu. A Summer Dress filmi Locarno Film Festivalinde ona Lopard de Demain dln getirdi. 1998 de ilk uzun metraj olan Sitcomn premiyeri yapld, Sea the Sea filmi ile Cannes Kritik Haftasnda eletirmenlerin karsna kt. Criminal Lovers yapmn 1999 da premiye etti ve 6 ay sonra Water Drops on Burning Rocks, peinden sunuldu, film en iyi ecinsel yapm seilip Teddy Bear dl ald; ve artk tam anlamyla kn yapm ynetmenler arasna dahiloldu. Fransannn en cesaretli ve yeniliki ynetmeni Ozon; filmlerinde, ensest, cinayet, sexualite, intihar ve sadomazoist gelere yneldi. Ozon ve eserlerine uluslar aras n getiren yeganelik; mizahn, duyarlln ve igrnn nadir bir karmnn kendisinde bulunmas olmutur. Yakn zamana dein Trkiyede zel bir kesim harici pek bilinen bir isim deildi kendisi, asln isterseniz yeni yeni insanlar Ozon ismi hakknda bireyler syleyebilmeye balad, hatta, kim filmlerinin tamamn grmtr sorusuna tebessmle karlk veririm ben. Sinema zerine kafapatlatan kesimin ifadesiyle; Ozon, kendine ait bir tarz/stili olan bir ynetmen, dorudur da... zira bunu ksa filmlerinde de ortaya koymu ve uzun metrajlarnda da ortaya ne koyacann iaretlerini vermi bir isim. lk uzun metrajnda profesyonel izleyicinin dikkatini, zerinde ki Buuel etkilenimleri ekmiti. Criminal Lovers da cinseliteyi ve bu balamda g dengelerini ne srerek sunduu hikayesi pek kuvvetli deildi. Gouttes d'eau sur pierres brlantes ile takdir toplayan ynetmen, Sous Le Sable filmi ile artk zel yeri olan ynetmenler arasna girmeyi baarmt bile. zleyicisini artmay daha dorusu oke etmeyi seven ve bilen Ozon filmlerinde bu geye skca sarlarak yap talarndan birini oluturuyor. Yapta modundaki ikinci Ozon gesi ise almalarnda nemli yer kaplayan sessizlik halleri. Saydmz bu iki unsur Ozon filmlerinde birbirini destekler bir ekilde yer almaktadr. Sea the Sea , X2000 filmlerinde sessizlik hakimiyeti ana olgu konumunda yer alr. FLMOGRAFS: 5x2-2004, Swimming Pool-2003, 8femmes-2002, Sous le sable-2000, Gouttes deau sur pierres brlantes-2000, Amants criminels, Les-1999, X 2000-1998, Scnes de lit-1998, Sitcom-1998, Regarde la mer-1997, Une robe dt-1996, Jospin sclaire-1995, Petite mort,La-1995, Action vrit1994, Une rose entre nous-1994, Victor-1993,Thomas reconstitu-1992,Deux plus un-1991,Peau contre peau-1991,Trou madame, Le-1991,Une goutte de sang-1991,Mes parents un jour dt1990,Doigts dans le ventre, Les-1998, 24.Photo de famille-1988
56
EK I
LUIS BUNUEL
Luis Buuel Portols: 22 ubat 1900de Calanda, spanyada dnyaya gelen gerekstcln byk stad 29 Haziran 1983te yaamna veda etmitir. Fransann bu byk spanyol ynetmeni sinema tarihindeki byk neminden dolay zel bir ek olarak buradaki yerini alyor. Bunuel filmleri yeniliki, kkrtc ve insanolunu dnmeye iten, bireyin ve toplumun tabularn ykmaya alan niteliktedir. Unutulmular, El, Archibald de la Cruz 'un Sulu Yaam, Rzgarl Bayr, Bu Bahede lm, Nazarin ... Bazen toplumsal gereklikleri, bazen tutkular, byk, onulmaz, ldren, mahveden tutkular, bazen ise bireysel inan ve vicdanla katolik kilisesinin dogmalar arasndaki atmay, veya tek bir filmin yaps iinde hepsini birden irdeleyen, alttan alta ak bir kilise dmanlnn ve katolik inan eletirisinin kendini duyurduu ve kara, keskin bir glmece, daha dorusu ironi duygusunun hi bir zaman ortadan silinmedii
filmler... Gerekstclk Bunuel'in tm filmlerinde alttan alta da olsa kendini duyurur. Gerekle dn kesin kesime noktalar yoktur nk; Bunuel'e gre ikisi de hep iie yaarlar ... Luis Bunuel stne bir inceleme kitab yazm olan sinema tarihisi Ado Kyrou: "Tm sinema tarihinde, Luis Bunuel'in eserinden daha zgr, daha kiisel bir yarat yoktur. Kalplara onunki denli uymayan, sinemasal geleneklere onunki denli kar km, her trden tabuya onunki denli egemen olan bir sinema da yoktur. Allmamta, akldda, nceden bilinemezde son derece rahat olan, glmecenin eitli alanlaryla da ili - dl olan Bunuel'in sinemasnda, gerekstc devrim, bir emri - vakidir, sanatnn ayrlmaz bir olgusudur ." der.
dlleri:
1972: OSCAR, En yi Yabanc Film : Burjuvazinin Gizli ekicilii 1982: Venice Film Festival - Career Golden Lion 1978: NSFC Award - Best Director - Cet obscur objet du dsir / Arzunun u Karanlk Nesnesi 1977: NBR Award - Best Director - Cet obscur objet du dsir / Arzunun u Karanlk Nesnesi 1975: Italian National Syndicate of Film Journalists - Silver Ribbon - Best Director - Foreign Film Le Fantme de la libert 1974: BAFTA Film Award Best Screenplay - Le Charme discret de la bourgeoisie / Burjuvazinin Gizli ekicilii 1973: French Syndicate of Cinema Critics - Critics Award -Best Film - Le Charme discret de la bourgeoisie / Burjuvazinin Gizli ekicilii 1973: NSFC Award - Best Director - Le Charme discret de la bourgeoisie / Burjuvazinin Gizli ekicilii 1969: Berlin International Film Festival -FIPRESCI Award + Honorable Mention + Interfilm Award - La Voie lacte 1968: Bodil - Best Non-American Film - Belle de jour
1968: French Syndicate of Cinema Critics - Critics Award http://genclikcephesi.blogspot.com
57
Best Film - Belle de jour 1967: Venice Film Festival - Golden Lion - Belle de jour 1967: Venice Film Festival - Pasinetti Award - Best Film - Belle de jour 1965: Venice Film Festival - FIPRESCI Award + Special Jury Prize - Simn del desierto 1963: Bodil - Best Non-European Film / Best American Film El ngel exterminador 1961: Cannes Film Festival - Golden Palm - Viridiana 1961: Bodil - Best Non-European Film / Best American Film Nazarn 1960: Cannes Film Festival - Special Mention - La Joven 1959: Cannes Film Festival - Jury Special Prize - Nazarin 1956: Academy Awards, Mexico - Golden Ariel+Silver Ariel (Best Direction+Best Screenplay) - Las Aventuras de Robinson Crusoe / The Adventures of Robinson Crusoe 1951: Academy Awards, Mexico - Golden Ariel+Silver Ariel (Best Direction+Best Original Story+Best Screenplay) - Los Olvidados / Unutulmular 1951: Cannes Film Festival - Best Director - Los Olvidados / Unutulmular 1950: Cannes Film Festival - Best Avantgarde Film - Susana
Ynetmen Filmografisi
1977: Cet obscur objet du dsir / That Obscure Object of Desire / Arzunun u Karanlk Nesnesi 1974: Le Fantme de la libert / The Phantom of Liberty / zgrlk Hayaleti 1972: Le Charme discret de la bourgeoisie/ The Discreet Charm of the Bourgeoisie / Burjuvazinin Gizli ekicilii 1970: Tristana 1969: La Voie lacte / The Milky Way 1967: Belle de jour
58
1965: Simn del desierto / Simon of the Desert / l Azizi Simon 1964: Le Journal d'une femme de chambre / Diary of a Chambermaid 1962: El ngel exterminador / The Exterminating Angel / ldrc Melek 1961: Viridiana 1960: La Joven / White Trash-The Young One 1959: La Fivre monte El Pao / Fever Rises in El Pao / Gnah Cumhuriyeti 1958: Nazarn 1956: La Mort en ce jardin / Death in the Garden / Bu Bahede lm 1955: Cela s'appelle l'aurore 1955: Ensayo de un crimen / The Criminal Life of Archibaldo de la Cruz / Archibaldo de la Cruz un Sulu Yaam 1954: El Ro y la muerte / The River and Death / Nehir ve lm 1954: Las Aventuras de Robinson Crusoe / The Adventures of Robinson Crusoe 1953: La Ilusin viaja en tranva / Illusion Travels by Streetcar 1952: El Bruto / The Brute 1952: l /This Strange Passion 1952: Subida al cielo / Mexican Bus Ride 1951: La aHija del engao / Daughter of Deceit 1951: Una Mujer sin amor / A Woman Without Love 1950: Susana / The Devil and the Flesh 1950: Los Olvidados / The Young and the Damned / Unutulmular 1949: El Gran Calavera / The Great Madcap 1947: En el viejo Tampico / Gran Casino 1940: El Vaticano de Pio XII 1932: Las Hurdes / Land Without Bread / Ekmeksiz Toprak 1930: L'ge d'or / The Golden Age /Altn a 1929: Un chien andalou / An Andalusian Dog /Bir Endls Kpei
Senaryo Filmografisi
1998: La Novia de medianoche 1977: Cet obscur objet du dsir / That Obscure Object of Desire / Arzunun u Karanlk Nesnesi 1974: Le Fantme de la libert / The Phantom of Liberty / zgrlk Hayaleti 1972: Le Charme discret de la bourgeoisie/ The Discreet Charm of the Bourgeoisie/ Burjuvazinin Gizli ekicilii 1972: Le Moine / The Monk 1972: Una Historia decente (book/kitap) 1970: Tristana 1969: La Voie lacte / The Milky Way 1967: Belle de jour 1965: Simn del desierto / Simon of the Desert / l Azizi Simon 1964: Le Journal d'une femme de chambre / Diary of a Chambermaid 1962: El ngel exterminador / The Exterminating Angel / ldrc Melek 1961: Viridiana 1960: La Joven / White Trash-The Young One 1959: La Fivre monte El Pao / Fever Rises in El Pao / Gnah Cumhuriyeti 1958: Nazarn 1956: La Mort en ce jardin / Death in the Garden / Bu Bahede lm
59
1955: Cela s'appelle l'aurore 1955: Ensayo de un crimen / The Criminal Life of Archibaldo de la Cruz / Archibaldo de la Cruz un Sulu Yaam 1954: Abismos de pasin / Wuthering Heights 1954: El Ro y la muerte / The River and Death / Nehir ve lm 1954: Las Aventuras de Robinson Crusoe / The Adventures of Robinson Crusoe 1953: La Ilusin viaja en tranva / Illusion Travels by Streetcar 1952: El Bruto / The Brute 1952: l /This Strange Passion 1952: Subida al cielo / Mexican Bus Ride 1951: Una Mujer sin amor / A Woman Without Love
1950: Susana / The Devil and the Flesh 1950: Los Olvidados / The Young and the Damned / Unutulmular 1950: Si usted no puede, yo s (story/hikaye) 1936: Espaa 1936 / Madrid 1936, 1936: Centinela, alerta! 1936: Quin me quiere a m? / Who Loves Me? 1932: Las Hurdes / Land Without Bread / Ekmeksiz Toprak 1930: L'ge d'or / The Golden Age /Altn a 1929: Un chien andalou / An Andalusian Dog /Bir Endls Kpei
Prodktrlk Filmografisi
1970: Tristana 1936: Espaa 1936 / Madrid 1936, 1936: Centinela, alerta! 1936: Quin me quiere a m? / Who Loves Me? 1935: La Hija de Juan Simn, La / Juan Simon's Daughter 1932: Las Hurdes / Land Without Bread / Ekmeksiz Toprak 1929: Un chien andalou / An Andalusian Dog /Bir Endls Kpei
EK II Paris'teki Bamsz Sanat Sinemalar zerine*
Paris'te, bamsz sanat sinemalar, pop-corn sinemalar olarak adlandrlan ticari sinema dnyasnn dnda kalm byk sinema datm zincirleriyle balants olmayan sinemalara verilen genel isim. Yeni gsterime kan popler filmleri para kazanma tekil politikasyla tketime sunulduu sinemalarn aksine; daha amatr ve sanat bir ruhla film gsterilen mekanlar. Onlar, gerek bir cinephile'in adreslerini evinin adresi kadar iyi bildii, salonlarnda kendini evinde gibi hissettii sanat evleri. Herbirinin kendilerine zg politikalar, tarihleri, kltrleri, anlatacak gzel hikayeleri var. imdilerde, eskinin canl, neeli, parlak gnlerinin geri gelmeyeceini bilerek, gemie zlem duyarak ama gnmze uyum salamak iin de aba harcayarak sabrla, zveriyle varlklarn srdrmeye alyorlar. lerinde ayin yaplan tapnak-si-nemalar, sinema tarihi dersleri veren okul-sinemalar ya da sinematografik-tiyatro olarak adlandrlanlarndan tutun da sadece bir kltre veya bir tek filme adanm sinemalar bile var. Aada bu sinemalardan bir kann ksa tantm var.
* Webden Aysun Akarsu yazs
60
La Pagode Sinema bir dinse ve yeryznde ona tapnmak iin bir tapnak aranyorsa bu tapnak mutlaka "La Pagode" olmal. Pagode'un szlk anlam budist tapna olmasna ramen gerek anlamda uzak-dou tarz herhangibir yapy tanmlamak iin kullanlyor. Yap olarak bamsz sinemalar iinde estetik olarak en gzeli. "La Pagode" kesinlikle mimari adan bir aheser. artc ve hayranlk uyandrc. Aslnda zengin bir Franszn uzakdou gezilerinden etkilenip orada gord ve houna giden mimari tarz kendi lkesine tamak istemesi nedeniyle ina edilmis. 19. yy sonunda gerekletirilen yap, gemiyle para para tanm olmayp stili ve ruhu dnda, yapmnda alan iisinden, kullanlan betonuna Franszlara ait bir eser. artcl hem yapnn gzelliinden hem de 7. blge gibi ok sk bir blgede yzlerce drt be katl hantal apartmanlarn arasnda kalmasndan ileri geliyor. Paris gibi son derece dzenli yaplanmi btnle ok nem verilen bir kentte krk yl dnseniz onca apartmann iinde birinin byle uzakdou tarz bir bina ina etmi olduu aklnza gelmeyecekken ve biri sylese buna asla inanmayacakken, karnzda grverince saknlk gibi bir kelimenin hissetiklerinizi anlatmak iin ne kadar yetersiz kalabileceini anlyorsunuz. stelik bir de bunun bir sinema olmas. La pagode 1931 ylnda sinema olarak kullanlmaya balam. Jean Cocteau "Testament D'Orphee" nin premiere'ini burada yapm! Yeni Dalga geldiinde onlara ev sahipligi yapm ve onlar yreklendirmi. ki gzel salonu olan bu sinemada imdilerde uzak-dou kltrnden filmler gsteriliyor. rnein geen yl "In the Mood for Love" filmi hi afilerinden inmemiti. Studio Galande Bu sinema kesinlikle "Rocky Horror Picture Show" filmine adanm bir tapnak-sinemadr. Her haftasonu bu klt filmin fanlar, filmi anmak iin bir ayin dzenlemek zere bu sinemaya gelirler. Her Cuma ve Cumartesi 22:30'da tekrarlanan bu ayinin ierii ksaca yle: Film repliklerinin ve arklarnn hep bir azdan bara bara filmle birlikte sylenmesi, sinema salonunda fanlarn yanlarnda bulunan prinleri etrafa saarken, yine yanlarnda getirdikleri sularla fanlarn birbirlerini ve heryeri gzelce slatarak srlsklam yapmas gibi. Son derece sulu olan bu trenden fanlar kadar sinema salonu ve ekran da nasibini almaktadr. Bir sinemaya adanm bir film olabilir ama tersinin olabileceinin en canl rnei Studio Galande. Bu sinemasal ayinin baka bir lkede rnei var m tam bilinmiyor. Studio Galande'in tek gsterimi neyse ki sadece bu film deil. Doal olarak klt filmlere gnln kaptrm bu tapnak-sinemann en sevdii afiler mi? "Brazil", "Hana-bi", Lars Von Trier'in tm filmleri ve yeni yeni "Matrix".
Le Champo -Espace Jacques Tati te bamsz sinemalardan bahsederken grmezlikten gelinemeyecek bir tarihi-sinema. "La Champo" 2000 ylnda sadece sinema olmay ap tarihsel antlar kaydna girmeyi de baarm. 1938'de balad sanat yaamna o yldan gnmze arkasnda drt nesil, 14 milyonu aan
izleyici says brakm olarak devam ediyor. Yeni Dalgann zellikle Francois Truffaut ve Claude Chabrol'un en sevdii, en sk urad sinemalardan olan bu tarihi-sinemann programnda yeni gsterime kan filmler olduu kadar srekli deise de Monthy Python serilerinden, Tim Burton'unun, Joel kardeslerin, Michelangelo Antonioni'nin toplu film gsterilerine kadar zengin ve eitli bir program bulmak mmkn. Action Sinemalar Grand Action Action Ecoles Action Christine
61
Action sinemalar gerek birer okul-sinemadrlar. Grande Action, Action Ecole ve Action Christine olmak zere tane olan action sinemalar sinema dersleri almak isteyenlerce ska ziyaret edilir. Hergn deien programnda, sinema tarihinde yer etmi, klasik yzlerce filmden birini grebileceiniz bu sinemann sahibi Jean Max, 1960li yllarn sinema lgnl dneminden kalm iflah olmaz bir cinephile. Western filmlerine olan tutkusu da zaman zaman sinemasnn onnde yer alan afilerden belli oluyor. Her gn deiik bir filmle srekli gsterimde olan "sinemann en byk filmleri" kuana ek olarak dzenlenen sadece bir ynetmenin ya da sadece bir aktrn toplu filmleri kua da zaman zaman gsterimde yer almakta. Latina Le Latina sadece Latin filmlerine adanm bir Latin-sinemas. ki tane salonu, bir tane sanat galerisi ve dans salonuyla ei benzeri olmayan bir yer. Sadece Latin kaynakl filmleri gstermeye alsada arada srada klasik
filmler kuana veya gen sinemaclarn filmlerine de yer vermeye alyor. Bu sinemada bir film izleyebilir, restaurantnda Latin Amerika yemeklerini tadabilir, hznz kesilmezse gidip bir de dans salonunda tango, salsa pratik edebilirsiniz. Max Linder Panorama smini unutulmaz sinema dehas Max Linderden alan bu sinema gerek bir sinematografiktiyatrodur. Max Linder, 1920'de Parislilere kaplarn am olmasna ramen, sinemay ok seven Parislilerin kalbindeki zel yerini 1988'de yaplan yenilenmeye borlu. Yaplan yenilik mi? ok abartlacak bir ey deil, 200 metrekarelik bir ekranck ve THX numerik ses!!! Bu gzel ve k sinemann byk ekran, 650 kiilik koltuu, seyircileri her trl k yansmasndan korumak zere kaplanm siyah kadifeden yer halsyla 3 katl orkestra balkon asmakat ve bylece filmi grmek iin salad 3 deiik gr asyla Avrupada benzeri yok. Genellikle yeni gsterime giren filmlerin sunulduu bu koca tiyatronun sinema geceleri, ynetmenlerle bulumalar dzenlemek de zel ilgi alanlarna giriyor. Max Linder'in izleyicilere film balamadan nce syleyecei tek bir cmle var: "Bu salona ilk giriinizse, filmi de seyretmeyi unutmayn !" Le Cinema du Pantheon Pantheon Paris'in en eski sinemas olmakla epeyce vnr Doumu 1907 olan bu yal sinemann dier bir zellii de artk sinemalarda ok nadir bulunan bir de balkonunun olmas. Quartier Latin blgesinin kalbinde yer alan, Sorbonne niversitesinin hemen yanbandaki
Pantheon sinemas, izleyiciler ve 7. sanatn buluma yeri olma politikasyla ilevine devam etmekte. Pantheon bir tartma ve entellektel alveri mekan olma amacn da gtmektedir. Bunu salamak iin ynetmenlerle bulumalar dzenledii gibi dzenli olarak Jean Douchet'nin katld sinemakulb gibi bilgi verici konfereranslara da ev sahiplii yapmaktadr.
62

Fransız Sineması Üzerine

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Fransız Sineması Üzerine

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SNEMA KTAPLII

Fransz Sinemas zerine

Bu eser http://genclikcephesi.blogspot.com tarafndan yaynlanmaktadr.

Fransz Sinemas zerine

Fransada Sinemann Oluumu

Fransada Sinemann Endstrileme Sreci ve Sessiz Sinema Yllar 1907-1922

DNEMN NEML YNETMENLER

VE SNEMAYA SES GELYOR

VICHY DNEM ZERNE

SAVA SONRASI DNEMDE; ELMLER, FLMLER VE YNETMENLER

YEN DALGA ZERNE

YEN DALGA ENDE

A bout souffle Le Petit Soldat Une Femme est une femme

1990 Nouvelle Vauge 1994 Historie<s> du Cinma

ADA FRANSIZ SNEMASININ YNETMENLER

JEAN JACQUES ANNAUD

2001 C LAUDE LELOUCH

1997. 1998. 1999.

House Pola X Pierre ou les Ambiguites

2000 Strangulations Blues

1981 L'Avant dernier

EK II Paris'teki Bamsz Sanat Sinemalar zerine*

* Webden Aysun Akarsu yazs

You might also like