You are on page 1of 198

T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2585 AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1554

TEMEL BLG TEKNOLOJLER-I

Yazarlar Dr. Bura KARABEY (nite 1) Prof.Dr. Krat AILTAY (nite 2, 6) Yrd.Do.Dr. Trkan KARAKU (nite 2, 6) Yrd.Do.Dr. Engin KURUN (nite 2, 6) Prof.Dr. Nazife BAYKAL (nite 3-5) Okt. Nuray TEKN (nite 3-5) r.Gr. Engin Tamer EN (nite 7, 8)

Editr Yrd.Do.Dr. zgr YILMAZEL

ANADOLU NVERSTES

Bu kitabn basm, yaym ve sat haklar Anadolu niversitesine aittir. Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr. lgili kurulutan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt veya baka ekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz. Copyright 2012 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM Genel Koordinatr Do.Dr. Mjgan Bozkaya Genel Koordinatr Yardmcs Ar.Gr.Dr. rem Erdem Aydn retim Tasarmclar Do.Dr. Mjgan Bozkaya Ar.Gr.Dr. rem Erdem Aydn Grafik Tasarm Ynetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uar r.Gr. Cemalettin Yldz r.Gr. Nilgn Salur Dil Yazm Danman Funda Grbz Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin zgr Kapak Dzeni Prof. Tevfik Fikret Uar r.Gr. Cemalettin Yldz Dizgi Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi

Temel Bilgi Teknolojileri-I

ISBN 978-975-06-1256-5 1. Bask Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 393.500 adet baslmtr. ESKEHR, Haziran 2012

indekiler

iii

indekiler
nsz ............................................................................................................ ix

Bilgisayara Giri............ ...........................................................


BLGSAYARLARIN TARHES.................................................................... lk Bilgisayarlar.............................................................................................. Ticari Bilgisayarlar......................................................................................... Entegre Devreler ve Mikroilemciler............................................................ Kiisel Bilgisayarlar ve Sonras ..................................................................... BLGSAYARLARIN YAPISI VE BLEENLER.............................................. BLM SSTEMLER ..................................................................................... Biliim Sistemlerinin Yaps .......................................................................... Biliim Sistemi eitleri ................................................................................. Biliim Sistemlerinin Etkileri ......................................................................... zet................................................................................................................ Kendimizi Snayalm...................................................................................... Yaamn inden............................................................................................ Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................

2
3 3 4 5 6 7 8 8 9 10 11 12 13 14 15 15

1. NTE

letim Sistemleri..................................................................... 16
LETM SSTEMLERNE GR ..................................................................... letim Sistemlerinin Temel Grevleri.......................................................... letim Sistemi Trleri ................................................................................... WINDOWS..................................................................................................... Masast Bileenleri...................................................................................... Grev ubuu ve Bileenleri ................................................................. Pencereler ............................................................................................... Hzl Balat Mens ............................................................................... Bildirim Alan ......................................................................................... letim Sistemi Gezgini.................................................................................. Klasrler Aras Gezinme ......................................................................... Pencere Ap-Kapatma, Byltme-Kltme ........................................ Klasr ve Dosya Simgelerinin Gsterimi ............................................... Klasr Oluturma .................................................................................... Yeni Dosya Oluturma ........................................................................... Dosya Ama-Kapatma............................................................................. Dosya Tamak ........................................................................................ Dosya Silmek........................................................................................... Balat Mens ............................................................................................... Denetim Masas ....................................................................................... Program Kaldrma-Silme ......................................................................... Program altrma .................................................................................. Bilgisayar Kapatma Seenekleri ............................................................ 17 18 19 19 20 20 21 21 21 22 23 24 24 25 26 27 27 28 28 29 29 30 30

2. NTE

iv

indekiler

Mac OS........................................................................................................... Masast ........................................................................................................ st Men ve Bileenleri.......................................................................... Uygulamalar Mens ............................................................................. Sistem Tercihleri ..................................................................................... Bildirim Alan .......................................................................................... Finder (letim Sistemi Gezgini) ................................................................... Pencere Ap-Kapatma, Byltme-Kltme ........................................ Klasr Oluturma .................................................................................... Dosya ve Klasr Tama ......................................................................... Dosya Silme............................................................................................. Bilgisayar Kapatmak .............................................................................. Program altrma .................................................................................. LINUX............................................................................................................. PARDUS ......................................................................................................... Masast ........................................................................................................ KDE Plasma alma Alan ..................................................................... Panel ........................................................................................................ Programck............................................................................................... Etkinlik..................................................................................................... letim Sistemi Gezgini.................................................................................. Pencere Ap-Kapatma, Byltme-Kltme ........................................ Klasr Oluturma ve smini Deitirme................................................. Yeni Dosya Oluturma ........................................................................... Dosya Tama .......................................................................................... Dosya Silme............................................................................................. Kick-Off Mens ........................................................................................... MOBL LETM SSTEMLER........................................................................ zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Yaamn inden ........................................................................................... Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................

31 31 31 32 33 34 34 34 35 35 35 35 36 36 37 37 38 39 39 40 41 41 42 42 42 42 42 43 45 46 47 47 48 48

3. NTE

Ofis Yazlmlar-Szck lemciler ve Belge Sistemleri ...... 50


OFS YAZILIMLARININ GENEL ZELLKLER ........................................... Ofis Belgelerinde Ksayollar ......................................................................... Yardm Dosyasnn Kullanm....................................................................... PDF Olarak Kaydetme .................................................................................. Web Tabanl Ofis Belgeleri .......................................................................... SZCK LEMC PROGRAMLAR .............................................................. Genel Olarak MS Word Ekran ................................................................... Wordde Belgelerle almak ...................................................................... Belge Oluturma ..................................................................................... Var Olan Bir Belgeyi Ama ................................................................... 51 54 54 55 55 56 56 57 57 58

indekiler

Belgeyi Kaydetme ve Farkl Kaydetme ................................................ PDF Olarak Kaydetme ............................................................................ Word Menleri ve Komutlar........................................................................ Dosya Sekmesi ........................................................................................ Giri Sekmesi........................................................................................... Ekle Sekmesi ........................................................................................... Sayfa Dzeni Sekmesi............................................................................. Bavurular Sekmesi ................................................................................. Postalar Sekmesi...................................................................................... Gzden Geir Sekmesi ........................................................................... Grnm Sekmesi................................................................................... Wordden k.............................................................................................. zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................

59 59 60 60 61 63 65 68 69 69 70 71 72 73 74 74 74

Ofis Yazlmlar-Hesap Tablosu Programlar........................ 76


HESAP TABLOSU PROGRAMLARI ............................................................... Genel Olarak MS Excel Ekran ................................................................... alma Kitab ve alma Sayfas Kavram ................................................. Excelde alma Kitaplaryla almak ...................................................... Yeni Bir alma Kitab Oluturma ........................................................ alma Kitabn Kaydetme ve Farkl Kaydetme .................................. alma Kitabn PDF Olarak Kaydetme .............................................. alma Sayfas Ekleme ve Silme .......................................................... alma Sayfalarn Adlandrma ............................................................. Excel Menleri ve Komutlar ........................................................................ Dosya Sekmesi ........................................................................................ Giri Sekmesi........................................................................................... Ekle Sekmesi ........................................................................................... Sayfa Dzeni Sekmesi............................................................................. Formller Sekmesi................................................................................... Veri Sekmesi............................................................................................ Gzden Geir Sekmesi ........................................................................... Grnm Sekmesi................................................................................... Excelden k .............................................................................................. zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 77 77 78 79 79 80 81 82 83 83 84 84 87 90 91 93 95 96 96 97 98 99 99 99

4. NTE

vi

indekiler

5. NTE

Ofis Yazlmlar-Sunu Programlar........................... ............. 100


SUNU PROGRAMLARI .................................................................................. Genel Olarak MS PowerPoint Ekran ......................................................... Slayt ve Sunu Kavram .................................................................................. PowerPointte Sunularla almak .............................................................. Yeni Bir Sunu Oluturma ....................................................................... Sunuyu Kaydetme ve Farkl Kaydetme ................................................ Sunuyu PDF Olarak Kaydetme ............................................................. PowerPoint Menleri ve Komutlar.............................................................. Dosya Sekmesi ........................................................................................ Giri Sekmesi........................................................................................... Tasarm Sekmesi...................................................................................... Geiler Sekmesi ..................................................................................... Animasyonlar Sekmesi ............................................................................ Slayt Gsterisi Sekmesi ........................................................................... Gzden Geir Sekmesi ........................................................................... Grnm Sekmesi................................................................................... PowerPointten k ..................................................................................... zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 101 101 102 103 103 104 105 105 105 106 112 113 114 116 117 118 121 122 123 124 124 124

6. NTE

E-Posta-Kiisel letiim Ynetimi........................................... 126


ELEKTRONK POSTA SSTEMNN GENEL ZELLKLER ......................... Elektronik Posta Adresleri ............................................................................ Elektronik Posta Hesab Oluturulmas ....................................................... Elektronik Postalarn Okunmas................................................................... Elektronik Posta Yazmak ve Yollamak........................................................ Elektronik Mektuba Cevap Vermek ............................................................. Elektronik Posta le Dosya Yollanmas........................................................ Elektronik Postay Silmek ............................................................................. E-POSTA LE LGL DKKAT EDLMES GEREKEN HUSUSLAR ............... Kullanlan Dile Uygun Karakter Kodlamasnn Seilmesi........................... Elektronik Posta ve Etik Kurallar ................................................................ Elektronik Posta Servisini Kullanrken Karlalan Baz Problemler ve Muhtemel zmleri..................................................................................... E-POSTA YNETM ARALARI VE OUTLOOK.......................................... zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 127 128 129 130 132 133 133 135 136 136 136 138 139 145 146 147 147 147

indekiler

vii

nternetin Etkin Kullanm ve nternet Gvenlii ...... ........ 148


NTERNET VE WWW .................................................................................... WEB TARAYICILARI ..................................................................................... ARAMA MOTORLARI (SEARCH ENGINES) ................................................. Google Arama Motoru .................................................................................. Google Arama Motoru Kullanm zellikleri ......................................... Yahoo Arama Motoru ................................................................................... NTERNETTE GVENLR BLG ERM................................................... nternette Gvenilir Bilgiye Ulam.............................................................. Wikipedia....................................................................................................... NTERNET GVENL ................................................................................ Zararl Yazlmlar (Malware) ......................................................................... Zararl Yazlmlardan Korunma Yntemleri........................................... BLOG ............................................................................................................. Blog Nedir? .................................................................................................... Blog Nasl Alr? ........................................................................................... BULUT BLM ............................................................................................. Dropbox......................................................................................................... AirDrop .......................................................................................................... zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 149 150 151 151 153 158 159 159 159 160 160 161 165 165 165 165 165 166 167 168 169 169 169

7. NTE

A Teknolojileri. ...................................................................... 170


A TEMELLER VE TARHES......................................................................... A Temelleri .................................................................................................. A Tarihesi ................................................................................................... Neden A?...................................................................................................... A LETM YNTEMLER ......................................................................... Paralel letiim ............................................................................................... Seri letiim .................................................................................................... Simpleks, Yar Dubleks ve Tam Dubleks letiim ...................................... Simpleks (Tek Ynl) letiim...................................................................... Yar Dubleks (E Zamansz ift Ynl) letiim ......................................... Tam Dubleks (E Zamanl ift Ynl) letiim ........................................... Senkron-Asenkron letiim............................................................................ A LETM ORTAMLARI............................................................................ Kablo Trleri.................................................................................................. Bkml ift (Twisted Pair) Kablo ....................................................... Koaksiyel Kablo ...................................................................................... Fiber Optik Kablo ................................................................................... BALANTI ETLER................................................................................... Kablolu Balant eitleri ...................................................................... 171 171 171 172 173 174 174 175 175 176 176 177 177 177 177 178 178 179 179

8. NTE

viii

indekiler

Veri Yolu (Bus) ....................................................................................... Halka (Token Ring) ................................................................................ Yldz (Star).............................................................................................. Kablolu A Trleri .................................................................................. LAN .......................................................................................................... MAN ......................................................................................................... WAN......................................................................................................... Kablosuz Alar .............................................................................................. Kablosuz A Standartlar......................................................................... Telsiz letiim........................................................................................... Mobil letiim........................................................................................... Kablosuz Balant eitleri ........................................................................... GPRS, EDGE, 3G ve HSDPA Fark Nedir? ............................................. EV AI ........................................................................................................... ADSL Gvenlii ....................................................................................... zet................................................................................................................ Kendimizi Snayalm...................................................................................... Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................

179 180 181 181 181 182 182 183 183 183 184 184 184 185 186 188 189 190 190 190

nsz

ix

nsz
Deerli renciler, Tarihin ilk alarndan balayarak 20. Yzyln sonlarna kadar insanlar vcutlarnn uzants olacak aletler ve aralar gelitirdiler. Bu aletler sayesinde elleriyle yapamayacaklar ileri yaptlar, gidemeyecekleri uzaklktaki yerlere gittiler. 20. Yzyln sonunda bilgisayarlarn kullanma gemesi ile birlikte insan olu ilk kez artk uzuvlarna deil beynine destek olacak bir ara gelitirdi. Artk bu ara sayesinde kendi bana yapabilecei hesaplamalar ok daha hzl yapabiliyor, bir kiinin hafzasnda tutamayaca kadar ok bilgiyi depolayp gerektiinde tekrar arabiliyordu. 21. Yzyla girildiinde nternetin yaygn kullanm ve birok bilgisayarn bir biriyle balantsnn olmas iki yeni byk deiiklik getirdi. Uzaktaki bilgilere hzl ulaabilme Saysal haberleme Uzaktaki bilgilere bilgisayar alar aracl ile ulammz arttka bilgi dzeyimiz ve yapabileceklerimiz artt. Saysal Haberleme sayesinde ilk balarda tek ynl bilgi aktarm ile balayan teknolojiler iki tarafl veri aktarmnn yaygnlamas ile nce Web 2.0 kavramna daha sonra da gnmzde olduka yaygn olarak kullanlan Sosyal Medya kavramna ulamamz salad. ki kitaptan oluan bu seri de sizlere bilgisayar, genel a (nternet) ve bilgi teknolojileri konularnda bir giri sunmak istedik. Sekizer niteden oluan kitaplarn organizasyonu u ekilde; Temel Bilgi Teknolojileri I kitab size bilgisayarn ksa tarihesini anlattktan sonra bilgisayar rahat kullanabilmeniz iin bilgisayar iletim sistemlerinden bahsediyor. Daha sonraki nitelerde ise Ofis yazlmlar ve e-posta yazlmlarnn kullanlmas anlatlyor. Son iki nitemiz de genel olarak nternet kullanm ve network teknolojileri hakknda. Bu kitapta amacmz rencinin okul hayatnda ihtiyac olacak temel yetenekleri onlara sunmak ve bilgisayar karsnda rahat ve gvenli hareket edebilmesini salamak. Temel Bilgi Teknolojileri II kitabnda ise 1. Kitab tamamlayc ekilde aa bal bilgisayarlarda karlalan kavramlar ve teknolojileri kullanmay renmenizi hedefledik. zellikle Biliim Etii ve A Gvenlii nitelerinin size sadece rencilik hayatnz da deil gncel yaamnzda da olduka yararl olacan dnmekteyiz. Umarm size saladmz bu kaynak sayesinde Bilgi Dnyasnda gvenli ve elenceli bir yaamnz olur.

Editr Yrd.Do.Dr. zgr YILMAZEL

TEMEL BLG TEKNOLOJLER-I

Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra; Bilgisayarlarn geliim srecini ve tarihesini tanmlayabilecek, Bilgisayarlarn ana zelliklerini ve bileenlerini aklayabilecek, Bilgisayarlarn ve biliim sistemlerinin gnmz dnyasnda i ve zel yaammza etkilerini aklayabilecek, Bilgisayarlarn faydalar ve kstlarn tanmlayabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar
Bilgisayar Mimarisi Kiisel Bilgisayarlar A Sistemleri Veri Tabanlar Biliim Sistemleri Kurumsal Kaynak Planlama Mteri likileri Ynetimi Bilgi Gvenlii

indekiler

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Bilgisayara Giri

BLGSAYARIN TARHES BLGSAYARLARIN YAPISI VE BLEENLER BLM SSTEMLER

Bilgisayara Giri
BLGSAYARLARIN TARHES lk Bilgisayarlar
Gnmzde geerli olan anlam ile bilgisayarlarn tarihesi 1943 senesinde ENIAC adl bilgisayar ile balamtr. ENIAC (Elektronik saysal birletirici ve hesaplayc), Pensilvanya niversitesinde John Mauchly ve John Presper Eckert tarafndan tasarlanm ve yaplm olan dnyann ilk genel amal saysal bilgisayardr. ENIAC, kinci Dnya Sava esnasnda ortaya kan gereksinimlere dayal olarak gelitirilmitir. ABD Ordusunun Balistik Aratrma Laboratuvar, silahlar iin menzil ve mermi yolu hesaplamasnda kullanlacak tablolarn oluturulmas esnasnda bu sreci gerekletirebilmek iin 200 kii altrmakta idi. Tek bir silah iin bile bu tablolarn hazrlanmas bir kiinin gnlerini alabilmekteydi. Pensilvanya niversitesinden John Mauchly, o dnemde mevcut olan lambalar (vacuum tube) kullanarak bu ii gerekletirecek bir bilgisayar tasarlamay teklif etti ve 1943te bu teklifi kabul edilerek almalar balad. Nihayetinde ortaya kan makine, 30 ton arlnda, 18000 lamba kullanan ve 140 metrekare yer kaplayan bir cihaz olmu idi ve alma esnasnda 140 kilovat enerji harcamaktayd. Bununla birlikte o dnem mevcut tm mekanik hesap aralarndan daha hzlyd ve saniyede 5000 toplama ilemi yapabiliyordu. lk bilgisayar ENIAC, gnmzde standart hale gelmi ikili dzen (binary) yerine onluk dzeni temel alan bir yapda idi. Hafzas 10 haneli bir ondalk sayy tutmasna izin veriyordu, programlamas zerindeki anahtarlarn manuel olarak ayarlanmas ve eitli kablolarn takp kartlmas ile yaplyordu. 1946da tamamlandnda sava bitmiti ancak ENIAC yine sava amal olarak ve de sonraki yllarda gelitirilecek Hidrojen bombasnn hesaplamalarnda kullanld. 1955e kadar alan bu bilgisayar daha sonra grevden alnd. ENIAC ile ilgili en byk sorun, programlanmasnn ok zor olmasyd. ENIAC gelitiren ekipten John von Neumann 1945 senesinde daha sonra kendi adn alacak (Neumann Makinas) bir tasarm ile ortaya kt. Neumannn nerisi, bilgisayarn uyarnca ilem yapaca komutlarn, hafzada bilgisayarn anlayabilecei bir formda, veri ile birlikte yer almas ve de cihazn bu komutlar okuyarak ilemesi ilkesine dayanmaktayd. Kaytl program kavram (Ayn dnemlerde Alan Turing de benzer bir kavram gelitirmitir.) olarak adlandrlan bu yaklam, kendisinden sonra gelecek tm bilgisayarlarda (gnmzde de) alma ilkesini tekil etmitir.
Lamba: 1900lerin balarnda elektronik teknolojisinin ilk aamalarnda kullanlan ve grn olarak da lambaya benzeyen devre paralar. Elektronik devrelerinde ykselte veya ilk bilgisayarlarda anahtar(switch) grevlerini grmlerdir.

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Bu yaklama uyan ilk bilgisayar ise yine Neumann ve ekibi tarafndan Princeton niversitesinde yaplm olan IASdir (niversitedeki Gelimi almalar Enstitsnn adn IAS olarak almtr). ekil 1.1de IAS bilgisayarnn ana bileenleri gsterilmektedir: Ana hafza, hem veri hem de program komutlarn saklamaktadr, Aritmetik ve mantk birimi (ALU) saysal veri zerinde ilem yapma yetenei tamaktadr, Kontrol birimi, hafzadaki komutlar yorumlayarak yaplacak ilemi belirlemektedir, Giri-k birimi ise cihazn idare edilmesi iin veri/program ilemlerinin giri-kn salamaktadr.
ekil 1.1 Neumann tarafndan gelitirilen IAS bilgisayar yaps.
SIRA SZDE

Kaynak: Stallings, W. (2006). Computer Organization and D Architecture. New Jersey: NELM Prentice Hall.
S O R U

SIRA SZDE

Aritmetik Mantk Birimi Ana Hafza Program Kontrol Birimi G/ (Giri-k) Birimi

DNELM S O R U

DKKAT

stisnalar haricinde gnmzdeki tm bilgisayarlar IAS bilgisayarnn kulland yapya DKKAT uygun tasarlanmtr. IASnin hafzas her biri 40 ikilik dzen verisi (bit) ieren 1000 hafza biriminden olumaktadr. IASnin kontrol birimi bu hafzadan komutlar okuyarak AMALARIMIZ sra ile ileme almaktadr. Cihazn 21 adet farkl komutu bulunmakta ve bunlar ile veri transferi, dallanma komutu, aritmetik ilemler ve de adres deiiklikleri yaplabilmektedir.
K T A P SIRA SZDE

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P
Delikli kart: Bilgisayarlara veri veya program girii ilk Tdnemlerde O N kartlar E L E V Z Y matbu zel aletler ile delerek ve bu delikli kartlar kullanarak yaplmtr. Hem i yk olarak hem de kalclk ve N T E R alarndan kstlar esneklik N E T olan bu yntem daha sonralar terk edilmitir. Transistr: Elektronik devrelerde glendirici veya anahtar olarak kullanlan, yar iletken temelli devre eleman.

Ticari Bilgisayarlar
IAS sonrasnda 1950lerde ticari amal kullanlan bilgisayarlarn a balamaktaTELEV YON dr. O dnemdeZSperry ve IBM firmalar pazarda hakim durumdadrlar. 1947 ylnda ENIACn tasarmclar Eckert ve Mauchy bir irket kurarak ilk ticari bilgisayar olan UNIVAC 1i rettiler. Bu cihaz 1950 ylnda ABD nfus brosu tarafndan nfus saymnda kullanld. Eckert-Mauchy firmas takiben Sperry-Rand irketinin alNTERNET tnda UNIVAC birimi halini ald ve serinin devamn stlendi. Daha yksek hafza ve ilem yeteneine sahip UNIVAC II 1950lerin sonunda piyasaya kt ve bunu da 1100 serisi takip etti. IBM ise delikli kart (punched card) ileme zerine olan faaliyetlerini 1953 ylnda 701 adl ilk elektronik hafzal bilgisayarn kartarak devam ettirdi. Aslen bilimsel uygulamalar iin gelitirilen bu cihaz 702 adl ve i dnyas uygulamalarn hedefleyen model devam ettirdi. Bu dneme kadar vakum tplerini baz alan bilgisayar tasarmlar, transistrn icad ile ok daha kk, az enerji harcayan, daha ucuz, daha az snan ve daha dayankl bu alternatife hzla dndler. NCR ve RCA firmalar 1950lerin sonunda ilk transistrl bilgisayar rettiler ve IBM de 7000 serisi ile bu alana gei yapt.

1. nite - Bilgisayara Giri

Bilgisayarn ikinci dnemi olarak adlandrlan transistrl evrede iki nemli deiiklik daha ortaya kt. Bilgisayarn almasn salayan komutlar dolays ile programlar daha rahat ve hzl gelitirmeyi mmkn klan st dzey programlama dilleri ve de bilgisayarn alma ortamn ve kurallarn belirleyen sistem yazlmlar. Bu dnemin nemli irketlerinden DEC (Digital Equipment Corporation) 1957de kuruldu ve yine o yl ilk bilgisayar olan PDP-1i sundu. Bu bilgisayar nc nesil olarak adlandrlan dnemin temelini tekil eden ilk mini bilgisayar idi.

Entegre Devreler ve Mikroilemciler


nc nesilde transistrler yerlerini birok transistr zerinde barndran entegre devrelere braktlar. kinci nesil bilgisayarlarda balarda 10000 civarnda transistr bulunmakta idi, zaman ierisinde bu yz binlerce transistre ulat ve ayrk transistrler ile cihaz retimini ok zor bir hale soktu. 1958de entegre devrenin imali ile bilgisayarlarn nc nesli DECin PDP-8i ve de IBM System/360 ile balad. Bu dnemde bir entegre devrenin zerine konulabilecek transistr says inanlmaz bir srat ile artmaya balad. Bunun ile ilgili nemli entegre devre reticilerinden Intelin kurucularndan olan Gordon Mooreun ifade ettii Moore kural gnmze kadar geerliliini korumutur. Bu gelimenin birok etkileri olmutur: Ayn birimdeki ilem veya hafza kapasitesinin maliyeti srekli olarak azalmtr, Bileenlerin klmesi hafza ve mantk elemanlarnn daha yakn yerletirilmesini mmkn kld iin elektriksel yollar ksalm ve bu da ilem hzn arttrmtr, Klen bilgisayar farkl ortamlarda ve balamlarda kullanmak mmkn hale gelmitir, Enerji ve soutma ihtiyalar azalmtr, Entegre devre zerindeki balantlar lehimlenmi ayrk bileenlere gre ok daha gvenilir sonular sunmutur. Entegre devrelerin Moore kural paralelinde glenmesi bilgisayarlara hangi alardan SIRA SZDE faydal olmutur? lerleyen yllarda gerekleen nemli bir deiiklik de hafza elemanlarnn da yariletken tabanl imalini mmkn klan gelimelerdir. ncesinde manyetik esasS rettii lar temel alan hafza bileenleri, 1970 ylnda Fairchild firmasnn O R U ilk uygun kapasitede ve ticari hafza birimi ile yar iletkenler dnyasna tanm ve sonrasnda da Moore kuralnn etkisi bilgisayarlarn bu kritik bileeninde de gzlemlenmeD KKAT ye balamtr. Bir dier ok nemli gelime, entegre devreler zerindeki bileen saysnn artmas ile bir Merkezi lem Biriminin (CPU) tm ilevlerini tekSIRA SZDE zerinde bir yonga sunabilecek noktaya ulalmasdr. Intel 1971 ylnda 4004 adl yongas ile bir CPUnun tm bileenlerini tek bir entegre devre zerinde sunmu ve ilk mikroiAMALARIMIZ lemci ortaya kmtr. 4004 ile balayan sre, ilk 8 bitli mikroilemci olan 8008 ile devam etmi, takiben 8080, 8086, 8088, 80286, 386, 486, Pentium eklinde daha hzl ve yksek ilem kapasiteli yonga aileleri piyasaya srlmtr. Buna paK T A P ralel olarak Motorola (gnmzde Freescale Semiconductor), AMD ve dier farkl yonga reticileri de bu alanda faaliyet gstermilerdir.
TELEVZYON
DNELM
Moore Kural: Entegre devreler zerindeki transistr saysnn her iki senede bir iki kat artacan ngren ve zamann (u ana kadar) hakl kartt ngr. Gordon Moore bu ngry 1965 ylnda yaptnda en az on sene daha geerli olacan belirtmiti.

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

NTERNET

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Gnmzde ise mikroilemci dnyasnda ok ekirdekli ilemciler yaygn olarak kullanlmaktadr. Bu sayede Moore kuralnn devam boyut, g, s, srat gibi kstlara ramen devam ettirilmektedir. Bunun ile birlikte giderek yaygnlaan mobil platformlarn (cep telefonlar, tablet bilgisayarlar gibi) gerektirdii enerji konusunda avantajl mobil ilemci mimarileri (ARM ve dierleri) de yaygn olarak kullanlmaktadr.

Kiisel Bilgisayarlar ve Sonras


SIRA SZDE

DNELM S O R U

Mikroilemciler ile birlikte bilgisayarlarn uygun fiyat, boyut, ilem kapasitesine ulamalar belki de bilgisayarlarn tarihindeki en byk devrim olan kiisel bilgiSIRA SZDE sayarlar dnemini balatmtr. Bir nceki dnemde mevcut olan mini bilgisayarlar, isimlerindeki mini ibaresine ramen halen kiisel olarak kullanlamayacak fiyat ve sistem gereklerine sahip idi. 1970lerin banda Intelin 8080 ilemcisini temel DNELM alan Altair 8800 kiisel bilgisayar furyasnn balangcn oluturmutur. Ayn yllarda Apple firmasnn kurucular olan Steve Jobs ve Steve Wozniak da Apple 1 adl S O R U ilk bilgisayarlarn retmilerdir.
DKKAT O dnemde Microsoft firmasnn kurucularndan olan Bill Gatesin her masastnde ve her evde bir bilgisayar vizyonu ve bunun erevesinde sunulan iletim sistemi ve retkenlik zmleri/yazlmlar, ilerleyen yllarda bu hayalin gereklemesinde nemli rol oynamtr. SIRA SZDE

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ SIRA SZDE

D T E K NA L PM

Gnmzde ise bilgisayarlarda ve bilgisayar tanm ile ifade edilebilen cihazlarda kktenAMALARIMIZ yaanmaktadr. Artk bilgisayarlar (veya bilgisayar yetenekdeiiklikler SIRA SZDE lerine sahip birimler) sadece masastlerinde deil, hepimizin gnlk yaamlarnda farknda olduumuz ya da olmadmz birok noktada mevcutturlar.
K A M D TN E L P

SIRA SZDE S O R U TELEVZYON


DNELM DKKAT O E NST E RRN U T SIRA SZDE DKKAT AMALARIMIZ

Gnlk hayatmza bilgisayarlarn girdii noktalara rnekler verebilir misiniz? SIRA SZDE Artk bir cep telefonu veya tablet bilgisayar bundan birka sene nce bir suDNELM nucu bilgisayarnT sahip olduu kapasite ve performansa sahip olmaktadr. KulDKKA landmz arabalarn iinde onlarca bilgisayar ve mikroilemci farkl ilevleri NS E RR E T T O NU gerekletirmekte, evimizdeki mutfak aralar, televizyon gibi rnlerde yine SIRA SZDE birok bilgisayar ve mikroilemci gml olarak almakta ve de hatta birbirleri ile srekliDveriAalar zerinden irtibata geebilmektedir. Bilgisayarlarn temeKK T lini tekil AMALARIMIZ sistemleri, gnlk hayatmzn her alannda yer almakta, ettii biliim tm bankaclk, salk, ulatrma, savunma, eitim sistemleri bunlar zerine inSIRA SZDE a edilmektedir. Bu yaplarn iinde barndrd devasa veri ynlar, veri tabaK T A P n ynetim sistemlerinde saklanmakta, sorgulanmakta, ilenmekte ve yine tm bu datkAMALARIMIZ birbirleri ile veri alar zerinden paylam yapabilmekte bileenler ve beraberce alabilmektedir. Bu erevede artk bilgi teknolojileri ve iletiiTELEVZYON min arasndaki izginin de belirsiz hale geldii ve bu iki dnyann yaknsadK T A P n sylemek mmkndr.
NTERNE Bilgisayar tarihininT (mekanik ilem birimlerinden balayarak) resimli bir kayd iin TELEVZYON http://www.cs.kent.edu/~rothstei/10051/History.htm
S O R U TELEVZYON

SIRA SZDE K T A P AMALARIMIZ TELEVZYON K T A P NTERNET TELEVZYON

NTERNET

NTERNET

1. nite - Bilgisayara Giri

BLGSAYARLARIN YAPISI VE BLEENLER


nceki blmde aktarld erevede Neumann tarafndan oluturulan mimari, gnmz bilgisayarlarnn da yapsal esasn tekil etmektedir. ekil 1.2de bir bilgisayarn kavramsal yaps ve buradaki ilevsel blmlenme aktarlmaktadr. Kavramsal olarak belirlenmi ve ayrmlanm bu yapda her bilgisayarda yer alan ve de verinin saklanmas, ilenmesi, aktarlmas ilevlerini, bunlarn genel olarak kontroln stlenen birimler mevcuttur. Bu birimlerin stlendii grevlerin bir bilgisayar mimarisinde paylalaca yaplar ise ekil 1.3te mevcuttur.
ekil 1.2
Veri aktarm birimi

Kavramsal bilgisayar mimarisi. Kaynak: Stallings, W. (2006). Computer Organization and Architecture. New Jersey: Prentice Hall.

Kontrol birimi

Veri saklama birimi

Veri ileme birimi

ekil 1.3 Bilgisayar ana mimarisi ve bileenleri


Giri/k Birimi Ana Hafza

SIRA SZDE

Yazmalar

Aritmetik& Mantk Birimi

Kaynak: Stallings, W. (2006). Computer Organization and SIRA SZDE Architecture. New Jersey: Prentice Hall.
DNELM S O R U

DNELM S O R U

DKKAT
Kontrol Birimi

DKKAT

SIRA SZDE

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

AMALARIMIZ

T A P Bilgisayar mimarisi ile ilgili daha detayl bilgiler William StallingsinKComputer Organization and Architecture (New Jersey: Prentice Hall, 2006) adl kitabnda mevcuttur. TELEVZYON

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

NTERNET

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Bu mimari yaplanma altnda en kritik birim ana ilemci / CPUdur. CPUnun grevi, bnyesindeki kontrol birimi vastas ile CPUnun ve de bilgisayarn ilemlerini ynetmek, aritmetik/mantk birimi vastas ile bilgisayarn veri ileme grevlerini icra etmek, yazmalar vastas ile CPUnun dahili hafza ilemlerini yapmaktr (ki gnmzde artk CPUlarn da ok ciddi ilave hafza birimleri mevcuttur). Bunun ile birlikte bilgisayarn ana hafza birimi ve de d dnya ile veri alveriini salayan giri/k birimleri mevcuttur.
SIRA SZDE

SIRA SZDE Ekran bilgisayarlarn ana bileenlerinden midir?

DNELM S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

Gnmzde bilgisayarlarn d dnya ile irtibat USB, HDMI vb. kablolu baDNELM lantlar yannda Bluetooth, Wi-Fi vb. kablosuz balantlar ile olabilmektedir. Bu balantlar zerinden yazc, tarayc, ekran, harici saklama gibi ikincil birimler S O R U balamak mmkndr. Yine kullanclarn bilgisayar ile etkileim kurduu ara yzler klavye, fare gibi yntemler yannda ekrandan ok noktal dokunu gibi daha kullanc Ddostu Tyaplar ile de olabilmektedir. Bunun ile birlikte ana yap ve miKKA mari olarak nerede ise 70 sene ncesine ait Neumann IAS mimarisi hala gnmzde de ana hatlar tekil etmektedir.
SIRA SZDE

BLM SSTEMLER
AMALARIMIZ

Biliim Sistemlerinin Yaps


Gnmzde hem i dnyasnda hem de kamu kurumlarnda biliim sistemleri asli unsurlar oluturmaktadr. Biliim sistemleri donanm, yazlm, bunlar kullaK T A P nan, girdi salayan veya ktlarn kullanan insanlar ve tm bunlarn bir arada ilem grmesini salayan srelerden olumaktadr. Biliim sistemlerinin temelinde donanmL E V Zyazlmdan oluan bilgisayarlar olmak ile beraber, bu sistemler T E ve Y O N evresel unsurlarn oluturduu erevede, kurum iinde ve d dnya ile irtibat halinde dinamik yaplardr. Grevlerini icra eder iken ok geni bir payda kmesi ile irtibattadrlar ve etkide bulunurlar. ekil 1.4te bir biliim sisteminin yaNTERNET ps zetlenmektedir.

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

ekil 1.4 Bilgisayar ana mimarisi ve bileenleri. Kaynak: Stallings, W. (2006). Computer Organization and Architecture. New Jersey: Prentice Hall.

EVRESEL FAKTRLER Tedarikiler Mteriler

BLM SSTEM LEME AAMALARI

GRDLER

IKTILAR

Dzenleyici kurumlar

Hissedarlar

Rakipler

1. nite - Bilgisayara Giri

Biliim sistemleri ekil 1.4te de ifade edildii erevede, evresel faktrler olan tedarikiler, mteriler, rakipler, hissedarlar, dzenleyici kurumlar ile etkileimli bir iliki halindedir. Bu grevi yapar iken bilgisayarlar, alt bileen olan donanm ve yazlm (software/hardware), ou zaman kurumdaki insanlar (peopleware), belli i sreleri etrafnda sistemin kalbindeki ileme aamasn yerine getirir. Gnmzde biliim sistemlerini kullanmayan bir ticari kurulu veya kamu kurumu bulmak mmkn deildir. Bilgisayarlarn hayatmzn her alannaSIRA SZDE girmelerine paralel, bilgisayar temelli yaplarn bir st oluumu da denilebilecek biliim sistemleri de hayatmza dahil olmulardr. letiim sistemlerindeki gelimeler, hem kurum ii DNELM hem, kurumlar aras irtibatlar arttrm, biliim sistemlerince retilen ve depolanan inanlmaz boyutlardaki verilerin paylamn mmkn klm dolays ile onlar da S O R U bu sistemlerin ana unsurlar haline gelmilerdir. zellikle iletiim a bileenleri, veri tabanlar ve veri taban ynetim sistemleri, veriler zerinde ilem yapmay ve iletmelere karar srelerinde A T destek olmay DKK salayan zmleri ortaya kartmlardr. Bunlardan kurumsal kaynak planlama, mteri ilikileri ynetimi, veri madencilii ve i zekas zmleri, gSIRA SZDE nmz iletmelerinin kanlmaz aralar haline gelmitir.

SIRA SZDE

DNELM S O R U Kurumsal kaynak planlama (Enterprise resources planning - ERP): Kurumsal DKKAT kaynak planlamas iletmelerde mal ve hizmet retiminde gerekli SIRA SZDE kaynaklarn planlamasnda grev alan biliim sistemlerine verilen addr.

Biliim Sistemi eitleri

Biliim sistemlerini 6 ana balk halinde incelemek mmkndr:

AMALARIMIZ

AMALARIMIZ

Bu snflandrma ve her tr biliim sisteminin detayl incelemesi K.C. Laudon ve J.P.LauK T A P donun Management Information Systems (New Jersey:Prentice Hall,2002) kitabnda mevcuttur. lem sre sistemleri Ofis sistemleri Bilgi temelli i sistemleri NTERNET Karar destek sistemleri letme bilgi sistemleri st dzey ynetici destek sistemleri lem (transaction) sre sistemleri, kurumlarn operasyon seviyesinde en temel srelerini stlenen yaplardr. Sipari giri, otel rezervasyon, bordro, personel sistemleri bu kategoriye girmektedir. Ofis sistemleri ofis ortamnda alanlarn verimliliini arttran, kelime ileme, hesap izelgesi, sunum hazrlama, masast yaynclk gibi iler iin kullanlan zmlerdir. Microsoft Office bu konuda uygun bir rnei tekil etmektedir. Yine tasarm amal programlar (AutoCAD gibi) bilgi temelli i sistemleri olarak adlandrlmaktadrlar. letme bilgi sistemleri irketin yneticilerine destek amac tarlar ve yneticilere irketin durumu ile ilgili raporlar irket ii verileri baz alarak sunmay mmkn klarlar. Karar destek sistemleri de yine yneticiler iin hem irket ii hem de irket d veri kaynaklarn kullanarak analitik karar vermeyi mmkn klan ktlar sunarlar. st dzey ynetici destek sistemleri ise kurumun stratejik seviyede alaca kararlarda yardmc olurlar. Kurumlarda kullanlan kurumsal kaynak planlama (ERP), mteri ilikileri ynetimi (CRM) gibi sistemler kullanclarna bal olarak bu alt balktan birden fazlasn kapsamakta ve o kapsamda hizmet verebilmektedir.
TELEVZYON

K T A P

T E L ynetimi Mteri ilikileri E V Z Y O N (Customer relationship management): letmelerde i ilikisi iinde bulunulan mevcut ve mstakbel NTERNET mterileri ile ilgili bilgileri i sreleri (sat, pazarlama, mteri hizmetleri, teknik destek) ile dzenleme ve eleme grevini stlenen biliim sistemlerine verilen addr.
Veri madencilii (Data Mining): Byk veri setleri zerinde yapay us, makine renmesi ve istatistik teknikleri aracl ile eitli ilikiler bulmay mmkn klan yntem ve bunu kullanan biliim sistemleri.

DNELM S O R U

DNELM S O R U
Temel Bilgi Teknolojileri-I DKKAT

10

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

Hayatn her alannda yer almaya balayan biliim sistemleri hem zel hayatmz hem de ticari faaliyetleri ve kamu hizmetlerini kknden deitirmektedir. Aadaki tablo 1.1de Biliim sistemlerinin olumlu ve olumsuz etkileri ile ilgili AMALARIMIZ bir kyaslama mevcuttur:
K A P Bu kyaslama ve Tdetayl inceleme K.C. Laudon ve J.P.Laudonun Management Information Systems (New Jersey:Prentice Hall,2002) kitabnda mevcuttur. TELEVZYON

Biliim Sistemlerinin Ekileri SIRA SZDE

K T A P

T E L E V 1.1 O N Tablo Z Y

Biliim sistemlerinin olumlu ve olumsuz etkileri Kaynak: Laudon, K.C., Laudon, J.P. (2002). Management Information Systems. New Jersey: Prentice Hall. SIRA SZDE
NTERNET

Olumlu etkiler

Olumsuz etkiler nceden insanlarn yapt ileri devralarak alanlarn da yerini almak Kiisel veriler ile ilgili mahremiyet sorunlar Birok srecin tm ile biliim sistemlerine bal hale gelmesi sonucu kesinti durumunda hayatn da durmas Biliim sistemlerinin youn kullanm kaynakl salk sorunlar stenmeyen ieriklerin veya ktcl yazlmlarn yine bu alar ile datm

letme ii ilemlerin ve kat tabanl srelerin ok daha hzl gereklemesi


NTERNET

Mterilerin tketim alkanlklarn belirlemede ve firmalar ynlendirmede yardmc olmak Internet tabanl zmler, Kiosklar, mobil ilemler gibi hayat mteriler iin SIRA SZDE kolaylatran zmler Cerrahi, radyoloji, genetik vb. konularda salanan ilerlemeler M DNEL Kablolu ve kablosuz alar ile verinin milyonlarca insan ile paylam S O R U

DNELM S O R U

DKKAT

Yukardaki kyaslamada da belirtildii zere bilgi gvenlii amzda bilgisayarlarn ve DKKAT de biliim sistemlerinin zm arad en byk sorunlardandr.
SIRA SZDE

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

AMALARIMIZ

K T A P

K T A P

TELEVZYON

TELEVZYON

NTERNET

NTERNET

1. nite - Bilgisayara Giri

11

zet
Elektronik temelli bilgisayarlar elektronik dnyasna tp tabir edilen birimlerin girmesini takiben ve de kinci Dnya Savandaki silah teknolojilerinin hesap gerekleri erevesinde ortaya kmlardr. ENIAC adl ilk bilgisayar takiben, Neumann tarafndan gelitirilen model evresinde IAS bilgisayar ve de daha sonralar IBM ve Sperry firmalarnn rnleri ortaya km ve asker, akademik, kamu sektr ihtiyalarna ilaveten ticari amalar ile de kullanlmaya balamtr. Transistrn ve mteakiben entegre devrelerin bulunmas ile bu gelime hzlanm ve kiisel bilgisayar devrimi neticesinde her masada ve her evde bir bilgisayar vizyonu gereklemi ve hatta tesine geilmitir. Gnmzde cep telefonumuz ok gl bir bilgisayardr, bunun yannda arabalarmzda, evimizdeki buzdolab, televizyon, frn gibi rnlerde bile birok gml mikroilemci faal durumdadr. Bilgisayarlarn byk ounluu ayn mimari zerinde ilemektedir. Bu mimarinin temelinde ana ilem birimi (CPU) bulunmakta, bunun ile irtibatl hafza birimi ve giri-k birimi mevcut olmaktadr. CPU da kendi iinde bir hafza bileenine, bir aritmetik/mantk birimine ve bunlar idare eden bir kontrol birimine sahiptir. Altmz bilgisayar yapsndaki klavye, ekran, fare, yazc, tarayc gibi bileenler ise tali bir role sahiptirler. Bilgisayarlar hayatmzn her alanna girer iken, iletmelerin de tm i srelerinde rol almaktadrlar. Bu tip durumlarda bilgisayar oluturan donanm ve yazlm, kurumlardaki insan unsuru ile birlemekte ve i sreleri erevesinde biliim sistemlerini oluturmaktadr. Biliim sistemlerinin kurumsal kaynak planlama, mteri ilikileri ynetimi gibi eitli trleri mevcuttur. Bilgisayarlarn hem zel hem de kurumsal alanda ok olumlu ve verim arttrc etkileri mevcuttur. Bunun ile birlikte son tahlilde biliim sistemlerinin olumlu yanlar olduu gibi, olumsuz saylabilecek neticeleri de olabilmektedir. zellikle bilgi gvenlii konusu zerinde ciddi almalar yaplmas gereken ve zm bulunamad durumda, bilgi sistemlerinin hayatmzda kaplad rol dikkate alndnda ok byk riskler ierecek bir alandr.

12

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Kendimizi Snayalm
1. lk elektronik temelli bilgi ilem birimi (bilgisayar) hangisidir? a. UNIVAC b. IBM c. Apple d. Commodore e. ENIAC 2. Gnmz bilgisayarlarnca da temel alnan mimari ilk kimin tarafndan ortaya konmutur? a. Steve Jobs b. John von Neumann c. Gordon Moore d. John Mauchly e. Bill Gates 3. lk bilgisayarlar hangi alanda faaliyet gstermilerdir? a. Nfus saym b. Bankaclk c. letiim d. Savunma Sanayi e. Eitim 4. Gordon Mooreun ngrd Moore kural bir yongann zerindeki transistr saysnn ka senede bir iki katna kacan ifade etmektedir? a. 2 b. 4 c. 1 d. 8 e. 3 5. Kiisel bilgisayarlarn yaygnlamasndaki etkenleri hangi k btncl olarak ifade etmektedir? a. Transistrn bulunmas b. Entegre devreler c. Neumann mimarisi d. st dzey programlama dillerinin kmas e. Entegre devrelerin geliimi ile ucuz ve hzl zmlerin ortaya kmas ve buna paralel yaygn kullanma uygun iletim sistemlerinin ve de retkenlik yazlmlarnn piyasaya kmas 6. Aadakilerden hangisi Biliim sistemi tiplerinden deildir? a. lem sre sistemleri b. letim sistemleri c. Bilgi temelli i sistemleri d. Karar destek sistemleri e. letme bilgi sistemleri 7. Aadakilerden hangisi bilgisayarlar ve biliim sistemleri ile ortaya kan sorunlardandr? a. lemlerin ok hzl yaplmas b. Bilgiye ok abuk eriilebilmesi c. ok byk veri tabanlar olumas d. Kiisel verilerin risk altna girmesi e. letiimin sanal ortamlarda yaplyor olmas 8. Aadakilerden hangisi ofis sistemleri / bilgi temelli i sistemlerine rnektir? a. Kurumsal kaynak planlama b. Mteri ilikileri ynetimi c. Otel rezervasyon sistemi d. Sipari takip sistemi e. Microsoft Office 9. lk kiisel bilgisayar olarak da adlandrlan cihaz hangisidir? a. Altair 8800 b. ENIAC c. UNIVAC d. PDP-1 e. IBM 370 10. Aadakilerden hangisi bilgisayarlarn menfi etkilerinden deildir? a. nsanlarn i dnyasnda yerini alyor olmalar b. Youn kullanm kaynakl eitli salk sorunlar c. Ktcl yazlmlarn dalm d. Kiisel verilere eriilebilmesi e. Srekli gelitikleri iin yenileme gerei ve ilave maliyet

1. nite - Bilgisayara Giri

13

Yaamn inden
TK Say: 170 2011 YILI HANEHALKI BLM TEKNOLOJLER KULLANIM ARATIRMASI NEML AIKLAMA: Avrupa Birlii ynetmeliklerine uygun olarak gerekletirilen Hanehalk Biliim Teknolojileri Kullanm Aratrmas sonular Trkiye, kent ve kr ayrmnda verilmekte iken, ilk defa bu haber blteni ile statistiki Blge Birimleri Snflamas (BBS) 1. Dzey (12 Blge) ayrntsnda da verilmektedir. nternete eriim imkn olan hane oran %42,9a ykseldi 2011 yl Nisan aynda gerekletirilen Hanehalk Biliim Teknolojileri Kullanm Aratrmas sonularna gre Trkiye genelinde hanelerin %42,9u nternet eriim imknna sahiptir. Bu oran 2010 ylnn ayn aynda %41,6 idi. nternet eriim imkn olan hane oran kentsel yerlerde %51,0 iken, krsal yerlerde %22,7dir. BBS Dzey-1e gre %56,9 ile TR1-stanbul, %56,7 ile TR4-Dou Marmara, %49,2 ile TR7-Orta Anadolu, %48,0 ile TR5-Bat Anadolu ve %43,4 ile TR2-Bat Marmara blgelerinde nternet eriim imkan olan hane oran Trkiye ortalamasnn zerindedir. Hanelerin %39,3 genibant balant ile nternet eriim imknna sahip 2011 yl Nisan aynda hanelerin %39,3nde genibant nternet (ADSL, kablolu ve kablosuz sabit balantlar ile 3G balant) eriim imkn bulunmaktadr. ADSL %34,5 ile tm haneler, %80,2 ile nternet kullanlan haneler arasnda nternet eriim imkan salarken, 3G balant tm hanelerin %5,3nde, nternet kullanlan hanelerin ise %12,2sinde nternet eriim imkan salamaktadr. Genibant balant ile nternet eriim imkn kentsel yerlerdeki hanelerde %47,5 iken, krsal yerlerde %18,6dr. BBS Dzey-1e gre genibant balant ile nternet eriim imknnn en yksek olduu blge %56,1 ile TR1-stanbul , en dk olduu blge ise %20,0 ile TRC-Gneydou Anadolu blgesidir. Bilgisayar ve nternet kullanm artmaya devam ediyor 16-74 ya grubundaki bireylerde bilgisayar ve nternet kullanm oranlar srasyla %46,4 ve %45,0dr. Bu oranlar 2010 ylnda srasyla %43,2 ve %41,6 idi. Bilgisayar ve nternet kullanmnda kadn-erkek ve kent-kr arasndaki saysal uurum devam ediyor Bilgisayar ve nternet kullanm oranlar 16-74 ya grubundaki erkeklerde %56,1 ve %54,9 iken, kadnlarda %36,9 ve %35,3tr. Bilgisayar ve nternet kullanm oranlarnn en yksek olduu ya grubu 16-24 ya grubudur. Bu oranlar tm ya gruplarnda erkeklerde daha yksektir. Bilgisayar ve nternet kullanm kentsel yerlerde %54,7 ve %53,2, krsal yerlerde ise %26,9 ve %25,7dir. BBS Dzey-1e gre bilgisayar ve Internet kullanmnn en yksek olduu blge %57,2 ve %56,5 ile TR1-stanbul blgesidir. Bunu %53,3 bilgisayar ve %51,7 nternet kullanm oran ile TR4-Dou Marmara blgesi takip etmektedir. nternet kullanan bireylerin %89,5i nterneti dzenli kullanyor 16-74 ya grubundaki tm bireylerin %36,2si nterneti dzenli olarak hemen hemen her gn veya haftada en az bir defa kullanmaktadr. 16-74 ya grubunda nternet kullanan bireylerin dzenli nternet kullanm oran ise %89,5 olup, bu oran kentsel yerlerde %90,7, krsal yerlerde %83,7 ve BBS Dzey-1e gre TR1-stanbul blgesinde %92,8dir.

50 40 30 20 10 0

% 41,6 42,9 30,0 25,4 19,7

Temel gstergeler, 2007-2011 40,41 43,2 46,4 35,9 30,1 38,1 41,6 45,0

33,4

38,0

nternet eriim imkan olan haneler 2007

16-74 ya grubu bireylerde 16-74 ya grubu bireylerde bilgisayar kullanm internet kullanm 2008 2009 2010 2011

14

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar


Internet kafelere ilgi azalyor 2011 yl ilk aynda (Ocak-Mart 2011) 16-74 ya grubu nternet kullanan bireylerin nterneti en fazla kulland yer %67,6 ev olup, bunu %33,0 ile iyeri, %18,7 ile nternet kafe, %16,8 ile arkada, akraba vb. evleri, %7,2 ile eitim alnan yerler, %3,2 ile kablosuz balantnn yaplabildii yerler takip etmektedir. Bir nceki yl ayn dnemde nternet kullanan bireylerin %20,0 nterneti nternet kafelerde kullanmt. nternet en ok evrimii haber, gazete ya da dergi okuma, haber indirme iin kullanlyor 2011 yl ilk aynda (Ocak-Mart 2011) nternet kullanan bireyler nterneti en ok %72,7 ile evrimii haber, gazete ya da dergi okuma, haber indirme iin kullanrken, bunu %54,1 ile salk ile ilgili bilgi arama takip etmektedir. Web siteleri araclyla (Blog siteleri, facebook, twitter) toplumsal ve siyasal konular ile ilgili grleri okuma veya paylama (%50,8) ve mal ve hizmetler hakknda bilgi aramak da (%46,6) kullanm amalar arasnda yer almaktadr. Kamu kurum/kurulular ile iletiimde internet kullanm artyor 2010 yl Nisan ile 2011 yl Mart aylarn kapsayan on iki ay iinde nternet kullanan bireylerin kamu kurum/kurulular ile iletiimde nternet kullanma oran %38,9dur. Bu oran nceki yln ayn dneminde (2009 Nisan-2010 Mart) % 27,2 idi. Kullanm amalar arasnda kamu kurulularna ait web sitelerinden bilgi edinme %92,2 ile ilk sray almaktadr. nternet zerinden alveri yaygnlayor nternet kullanan bireylerin nternet zerinden kiisel kullanm amacyla mal veya hizmet siparii verme ya da satn alma oran %18,6dr. nceki yl nternet zerinden alveri yapanlarn oran ise %150 idi. 2010 yl Nisan ile 2011 yl Mart aylarn kapsayan on iki aylk dnemde nternet zerinden alveri yapan bireylerin %28,8i giyim ve spor malzemesi, %27,8i elektronik ara, %19,8i ev eyas, %17,6s kitap, dergi, gazete (e-kitap dahil) nternet zerinden almtr. 1. e 2. b 3. d 4. a 5. e 6. b 7. d 8. e 9. a 10. e Yantnz yanl ise Bilgisayarlarn Tarihesi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Bilgisayarlarn Yaps ve Bileenleri konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Bilgisayarlarn Tarihesi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Bilgisayarlarn Tarihesi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Bilgisayarlarn Tarihesi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Biliim Sistemleri konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Biliim Sistemleri konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Biliim Sistemleri konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Bilgisayarlarn Tarihesi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Biliim Sistemleri konusunu yeniden gzden geiriniz.

1. nite - Bilgisayara Giri

15

Sra Sizde Yant Anahtar


Sra Sizde 1 Entegre devrelerin Moore kural parallelinde iki senede bir iki kat fazla transistr barndrmas, hem daha ucuz hem daha yksek gte, hem daha kk bilgisayarlarn yaplmasn mmkn klmtr. Sra Sizde 2 Bilgisayar gnlk hayatmzn her alannda yer almaktadr. Her gn kullandmz nternet, cep telefonlar, arabamzdaki ateleme, motor kontrol, frenleme gibi sistemler, banka ile ilgili her ilemimiz, salk konusundaki her iimiz, devlet ile olan birok vatandalk srecimiz bilgisayarlar zerinde almaktadr. Yine kolumuzdaki saatlerden, evimizdeki buzdolabna, televizyona birok rnn iinde gml bilgisayarlar grev yapmaktadr. Sra Sizde 3 Gnmzde her masast veya notebook bilgisayarda ekran olmasna ramen ekran bilgisayarlarn ana bileenlerinden deildir. rnein insanlar ile ekran vastas ile arayz ihtiyac olmayan gml sistemlerde ekran bulunmamaktadr. Veya tablet bilgisayarlarda ekran hem grsel ktlar iin hem de giri arayz olarak grev yapmaktadr.

Yararlanlan Kaynaklar
Elmasri, R., Navathe, S.B. (2000). Fundamentals of Database Systems. Addison Wesley. Laudon, K.C., Laudon, J.P. (2002). Management Information Systems. New Jersey: Prentice Hall. Schneier, B. (2000). Secrets and Lies, Digital Security in a Networked World. Indianapolis: Wiley. Stallings, W. (2006). Computer Organization and Architecture. New Jersey: Prentice Hall. Tannenbaum, A.S. (1996). Computer Networks. New Jersey: Prentice Hall.

2
Amalarmz

TEMEL BLG TEKNOLOJLER-I

Bu niteyi tamamladktan sonra; letim sisteminin ne olduunu tanmlayabilecek, letim sisteminin temel grevlerini listeleyebilecek, letim sistemi trlerini ifade edebilecek, letim sistemi temel bileenlerini (masast, programlar, pencereler, menler) listeleyebilecek, Program, klasr ve dosya kavramlar arasndaki farklar tanmlayabilecek, Windows, Mac OS, Linux ve mobil iletim sistemlerinin temel bileenlerini karlatrabilecek, letim sistemini kullanmaya ynelik verilen temel grevleri uygulayabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar
letim Sistemi Microsoft Windows Mac OS X Linux Pardus Ak Kaynak Kodlu Yazlmlar zgr Yazlm Mobil letim Sistemleri Denetim Masas Program Dosya Grev ubuu letim Sistemi Gezgini Masast

indekiler
LETM SSTEMLERNE GR WNDOWS Mac OS LNUX PARDUS MOBL LETM SSTEMLER

Temel Bilgi Teknolojileri-I

letim Sistemleri

letim Sistemleri
LETM SSTEMLERNE GR
Yeni bir bilgisayar aldmz dnelim. Bu bilgisayar alrken, oumuz bilgisayarn ne kadar hzl ilem yaptn anlamak iin ilemcisine, programlar sorunsuz altrabilmesi iin hafzasna, ne kadar mzik dosyas saklayabileceimizi anlamak iin depolama kapasitesi gibi bir ok zellie bakarz. Ancak, iletim sistemi, kullanclar tarafndan, genellikle gzard edilen bir bileendir. Halbuki, iletim sistemi zellikle kullanclar iin bilgisayarda alan en nemli programdr. letim sistemi olmayan bir bilgisayar, kullanc olarak bizlerin hi bir iine yaramayacaktr. nk bilgisayarda yapmak istediimiz ileri (yaz yazmak, nternette gezinmek vb.) donanma tercme eden bileen iletim sistemidir. Dier bir deyile, iletim sistemi bilgisayarn trafik polisidir de diyebiliriz. Bilgisayarn iindeki donanm aralar ve kullanc ile olan ilikiyi kontrol eden yazlm iletim sistemidir. Bir bilgisayar sistemi genel olarak drt temel bileenden oluur. Bunlar kullanclar, uygulamalar/programlar (kelime ilemci, hesap makinas vb.), iletim sistemi ve donanm aygtlardr (tarayc, fare, yazc vb.). ekil 2.1 bu drt bileeni ve aralarndaki ilikiyi gstermektedir. Grld gibi, iletim sistemi kullanc ile bilgisayar arasnda bir kpr grevi gren ve donanma en yakn sistem yazlmdr. Donanmla ift ynl iletiim kuran iletim sistemi, donanmdan veri almakta ve donanma veri gndermektedir. Kullanc donanm kullanr, ancak iletim sistemi bilgisayarla donanm arasndaki ilikiyi kurar. Ayrca, iletim sistemi bilgisayarda kullandmz programlar iin de bir platform grevi grmektedir. Yani, bilgisayarda alan programlar ile donanm arasndaki iletiimi de iletim sistemi salamaktadr. Bir program sabit diskteki bir dosyaya nasl ulaacana ya da bir program iin bellekte ne kadar yer ayrlacan bilemez. Tm bunlar ayarlayan iletim sistemidir. En son olarak, biz kullanclar uygulamalar sayesinde iletim sistemi ile bilgi alverii yaparz. steklerimizi uygulamalar sayesinde iletim sistemine iletiriz ve bu iletiimi bize iletim sisteminin arayz salar. letim sisteminin kullanc arayzn de bir uygulama olarak dnebiliriz.
letim sistemlerinin temel olarak iki amac vardr, bunlardan ilki bilgisayarn kullanclar tarafndan kolay kullanlmasn, ikincisi ise donanm kaynaklarnn verimli bir ekilde kullanlmasn salamaktr.

18
ekil 2.1 letim sisteminin dier geler ile ilikisi.

Temel Bilgi Teknolojileri-I

letim sistemi donanm ve yazlm kaynaklarnn denetim ve ynetiminden sorumlu, uygulamalarn almas iin uygun ve gvenilir bir platform oluturan sistem yazlmdr.

zet olarak, bilgisayar kullanrken biz kullanclar, iletim sisteminin kullanc arayz ile etkileim halindeyiz. letim sistemi bilgisayarn sorunsuz almas iin gerekli ilemleri yaparken bizler arka planda olup bitenle ilgilenmeyiz. Bilgisayara yaptrmak istediimiz ilemleri fare, klavye gibi evre birimlerinin yardmyla iletim sistemine, iletim sistemi de bu isteimizi uygun bir dille donanma aktarr. rnein, yazdrmak istediimiz bir yazy, yazcya iletim sistemi vastasyla gnderebiliriz. Kullanc ile donanm arasnda iletiim kurmak iletim sisteminin yapt ilemlerden sadece bir tanesidir. Bunun haricinde iletim sistemi arka planda birok ile meguldr. rnein, bellek kontrol ve ynetimi, zerine kurulu uygulamalarn/programlarn (kelime ilemci, hesap makinas) ynetimi, dosyalarn (mzik, resim dosyalar) depolanmas, evre birimlerinin (yazc, hoparlr, mikrofon) ynetimi, a ve gvenlik ayarlar, sistem kaynaklarnn etkili bir ekilde kullanlmas ve grevlerin zamanlanmas gibi bir ok ilevi de yerine getirmektedir. letim sisteminin temel olarak be grevi bulunmaktadr.

letim Sistemlerinin Temel Grevleri


Grafik Arayz Kontrol: Kullanclarla iletim sistemi arasndaki etkileim ok eski bilgisayar sistemlerinde yazl komutlar ile gerekleirken, gnmz iletim sistemleri, ksa srede, daha az admda ilemlerin yaplmasna olanak salayan, grafik tabanl kullanc arayzleri kullanmaktadrlar. Gnmzde iletim sistemine komutlar fare araclyla ya da ekrana dokunarak hatta dokunmadan, sesli veya vcut hareketleriyle bile verebilmekteyiz. Her iletim sistemi bir kullanc arayzne sahiptir ve bu arayzler eitlilik gstermektedir. Gnmzde ksa srede ve daha az admda ilemlerin yaplmasna olanak salayan grafik tabanl kullanc arayzleri kullanmaktadr (Linux, Mac OS X, Windows vb.). Grafik tabanl iletim sistemlerinde komutlar fare ve klavye gibi evre birimlerini kullanarak verilmektedir.

2. nite - letim Sistemleri

19

lem Ynetimi: letim sistemi var olan ilemlerin belirli bir sra ve dzende yaplmasn salar. Bir ilemi, altrmakta olduumuz bir program olarak dnebiliriz. letim sistemi bir nevi programlarn adil bir ekilde almasn salar. letim sistemini kullanrken birden fazla ilem yaparz, rnein nternette gezinirken mzik dinler ya da arkadalarmzla mesajlarz. te tm bu ilemlerin problemsiz ve paralel bir ekilde yrmesi var olan kaynaklarn etkili bir ekilde paylatrlmas ile mmkn olacaktr. te bu ynetim, iletim sisteminin sorumluluundadr. Bellek Ynetimi: Tm programlarn almalar iin bellekte belirli bir alann kendilerine ayrlmas gerekir. Bir ilem bittii zaman, bu ilemin bellekte kaplad alan boaltlp, dier ilemlerin alabilmesi iin bu alan gereklidir. Bunun iin, bellekte hangi alann dolu olduu, hangi alann bo olduu ve ilemlere bellek tahsis etmek ya da tahsis edilen alanlarn tekrar boaltlmas gibi birok grev, yine iletim sistemi vastasyla yrtlr. letim sistemi ayrca gerektiinde ana bellek yerine ikincil bellein kullanlmasn da salar. Giri-k Birimleri Ynetimi: Bilgisayar ile evre birimleri (yazc, tarayc, fare vb.) arasndaki veri alveriini de iletim sistemi dzenler. Ayrca evre birimlerinin alabilmesi iin gerekli, src denilen dosyalar bnyesinde barndrr ya da bu dosyalar sonradan kullanclar tarafndan yklenir. Gnmz iletim sistemleri farkl trdeki yazclar, web kameralar ve daha bir ok zel donanm iin binlerce eit src dosyasn bnyesinde barndrmaktadr. Bu sayede bilgisayara taklan donanmlarn bilgisayar tarafndan kolay bir ekilde tannmas salanm olur. Dosya Ynetimi: letim sisteminin nemli grevlerinden birisi de dosya ynetimidir. Dosyalara eriimden, kaydna, silinmesine ve tanmasna kadar dosya ynetimi ile ilgili bir ok grevden iletim sistemi sorumludur. Sizce orkestra efi ile iletim sistemi arasnda nasl bir benzerlik vardr?SZDE SIRA Aklaynz.
SIRA SZDE Piyasada ok sayda iletim sistemi mevcuttur. Bu nitede yaygn olarak kullanlan belli bal iletim sistemi ailesi zerinde durulacaktr. Bunlar; Microsoft firmas S O R U tarafndan gelitirilen Windows iletim sistemi, Apple firmas tarafndan gelitirilen DNELM Mac OS ve gnll bireyler ya da firmalar tarafndan gelitirilen cretsiz ve ak kaynak kodlu iletim sistemi, Linux. Ayrca, son olarak mobil Dcihazlarda (tablet, KU S OK R A T cep telefonu vb.) kullanlan iletim sistemlerinden de bahsedilecektir. SIRA SZDE letim sistemleri sadece bilgisayarlar iin gerekli bir yazlm deildir,Aayn zamanda DKK T programlanabilir birok elektronik cihaz da iletim sistemine sahiptir. rnein, cep telefonlar, modemler, hatta baz frnlar, buzdolaplar bile iletim sistemine sahiptir. Dier AMALARIMIZ SIRA SZDE taraftan, evimizde kullanm olduumuz sa kurutma makinas, vantilatr gibi cihazlarda iletim sistemi olmasna gerek yoktur nk bu cihazlarda yaplacak iler nispeten basit ve belirlidir. Bu nedenle iletim sistemine gerek duymazlar, ancakAMALARIMIZgibi bir ok bilgisayar K T A P uygulamay ayn anda altran, kark hesaplamalar yapan elektronik aletlerde tm bu karmak ilerin organizasyonunu yapacak bir yapya ihtiya vardr. SIRA SZDE

letim Sistemi Trleri

DNELM

DNELM SIRA SZDE S O R U DNELM D O R A T S KK U

SIRA SZDE DKKAT AMALARIMIZ SIRA SZDE

AMALARIMIZ K T A P

WINDOWS

K T A P TELEVZYON

K T A P TELEVZYON

Microsoft firmasnn rn olan ilk Windows iletim sistemi 1985 ylnda Windows TELE ZY N 1.0 srmyle km ve gnmze kadar 2.x, 3.x, 95, 98, 2000,V XP,O Vista, WinNTERNET dows 7 srmleri kullanm iin piyasaya srlmtr. letim sistemlerinin giderek
NTERNET

TELEVZYON NTERNET

NTERNET

SIRA SZDE

SIRA SZDE
Temel Bilgi Teknolojileri-I

20
DNELM S O R U

daha byk bir hzla yeni srmleri ortaya kmaktadr, bunun nedeni hzla deien ihtiyalar ve kullanm kolaylnn arttrlmasdr. Ayrca yksek kapasiteli ve S O R U hzl bilgisayarlara uyum salamak iin yeni iletim sistemleri gelitirilmektedir.
DKKAT Bu rnekler Windows 7 srm kullanlarak hazrlanmtr.

DNELM

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

Tanmlar: SZDE SIRA Fare ile tklama: Farenin sol tuu ile tklamay ifade eder. Sa tklama: Farenin sa tuu ile tklamay ifade eder. ift AMALARIMIZ tklama: Farenin sol tuunu hzl ekilde ard arda tklamay ifade eder. Srkleme: Farenin sol tuu basl halde iken fareyi hareket ettirmektir.
K T A P Masast Bileenleri

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

letim sistemini ilk altrdmzda karmza gelen ekrana Masast denir. Gerek yaamdaki ofis masasn dndmzde, temel olarak ihtiyacmz olan T LEVZYO ve kolaycaE ulamakN istediimiz nesneleri masamzda bulundururuz; kalemlikler, klasrler, hesap makinesi, bilgisayarmz, katlar gibi. Bilgisayardaki masast de benzer mantkla, en ksa yoldan ulamamz gereken aralar bize sunar. Kullanclar masastne tm ihtiyalar olan klasr, dosya ve program simgelerini NTERNET yerletirebilir. Masast hem dosya ve klasrlerin yerletirilebilecei, hem de programlar altrmaya yarayan ksa yollarn bulunduu ksmdr. Masastnn temel bileenleri grev ubuu, balat mens, hzl eriim menleridir. imdi ayr ayr bu bileenleri ve onlarn alt bileenlerini inceleyelim.

ekil 2.2 Masast


Geri Dnm Kutusu Program ksayolu Klasr

Balat mens Hzl balat mens Simge durumundaki pencereler Grev ubuu Bildirim alan

Grev ubuu ve Bileenleri


Grev ubuu balat mens, hzl balat mens, alan programlarn simgeleri ve bildirim alann ieren ksmdr. Grev ubuu genellikle pence-

2. nite - letim Sistemleri

21

renin alt ksmna yaylm olsa da kullanc istedii takdirde ekrann farkl yerlerine de yerletirebilir.

Pencereler
Herhangi bir program altrdmzda ya da dosya atmzda program penceresine ait dikdrtgen eklinde simgeyi ara ubuu zerinde grrz (ekil 2.3). Bu bizim pencereler arasnda geiimizi salar. Farkl bir pencerede iken, dier programn simge durumundaki penceresine tkladmzda o programn penceresini am oluruz.
ekil 2.3 Pencere simgeleri.

Program simgesi

Pencere ismi

Hzl Balat Mens


Hzl balat mens genellikle kullanclarn kontrol ettii, ok kullandklar programlarn sembollerinin bulunduu alan temsil eder. Kurulu olan programlardan birisinin balat mensndeki sembol, hzl balat ksmna srklenerek braklabilir. Hzl balat mensnde genellike masastn gster simgesi varsaylan olarak mevcuttur. Bu simge, bir ok pencere akken tek tklama ile masastn grmeyi salamaktadr.
Masastne gei iin klavyedeki Windows tuu+M (macintosh iin cmd+M tuu da kullanlabilir.)

Bildirim Alan
Ara ubuunun en sa kesindeki simgelerin bulunduu ksmdr. Buradaki semboller belirli programlarn alma durumlarn gsterirken durumla ilgili ayarlamalar da yaplabilir. En yaygn olarak gsterilen semboller; nternet balantsnn olup olmamas, saat, tarih, diG zst bilgisayarlar iin arj durumu durumu ya da bilgisayarn A balanma elektrik ya da pille alyor olmas, iletim sistemi gnSes SIRA SZDE ayarlar celleme uyars ve bilgisayarn almasndan itibaren kullanc kontrol olmakszn DNELM alan programlara (antivirs programlar, sanal disk S O R U oluturma programlar vb.) ait semboller grlmektedir. Bildirim alannda kablosuz nternete bal olmadmz grdmzde, ncelikle bilgiDKKAT sayarmzn (varsa) kablosuz nternet anahtarn alr duruma getirmemiz gerekir. Baz bilgisayarlarda bu anahtar yerine ksayol tular da kullanlabilir. SIRA SZDE Windows iletim sistemi otomatik olarak kullancya yeni gncellemelerin olAMALARIMIZ duunu da bildirim alan sayesinde gsterir. Kullanc gncellemeyi onayladn-

ekil 2.4 Bildirim alan ve baz simgeler.

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

K T A P

TELEVZYON

TELEVZYON

22

Temel Bilgi Teknolojileri-I

da arka planda gncelleme balar. Gncellemenin amac var olan iletim sistemi hatalarn dzeltmek, yeni srcleri bilgisayara tantmak, iletim sisteminin performansn arttrmaktr. Gncelleme, bilgisayar nternete bal olduunda yaplabilir. Gncelleme srasnda iletim sistemi reticisi tarafndan bilgisayara gncelleme yazlm aktarlr ve otomatik olarak altrlr.

letim Sistemi Gezgini


letim sistemi gezgini klasrlere ait pencerelerdeki menler ve aralardan olumaktadr. Bir dosyay amak iin, eer bulunduu klasr masastnde deilse Bilgisayar penceresinden ie balarz. Bilgisayar penceresinde, ncelikle dosyann bulunduu srcy semek ve sonrasnda bulunduu klasr amak gerekir. Tm bu ilemleri yapmak iin kullandmz pencerelere iletim sistemi gezgini ad verilir. Bilgisayar penceresi ilk aldnda C, D ve varsa dier src isimlerini, CD, DVD, USB srclerini grebiliriz. Bunlarn tm depolama aygtlarn temsil eder. C srcs her zaman bilgisayarn sabit diskini temsil eder. Sabit disk birka blm eklinde kullanlyorsa C ve sonrasndaki harfler sabit diskin blmlerini gsterir.

letim sistemi gezgini klavyedeki Windows + E ksayol tuuyla da alabilir.

ekil 2.5 Bilgisayar penceresi.


Klasrler aras gei dmeleri Adres ubuu Sabit disk srcs

Arama kutusu

Kenar ubuu Sonradan eklenen depolama aygtlar

Bilgi alan

Windows gezgini, konumunu ya da tam ismini bilmediimiz dosyalar bulmamz da kolaylatrmaktadr. Arama kutusuna girilen dosya isimleri o anda iinde bulunulan klasrde ve onun alt klasrlerinde aranr. En kapsaml aramay yapmak iin Bilgisayar konumundayken arama yapmak gerekir. Windows 7den nce arama sadece dosya ismini aramaya ynelik iken, Windows 7de dosya iindeki kelimeler de aranabilmektedir. Windows gezginin alt ksmnda yer alan bilgi alan o anda iaretli olan alan ne ise ona ait bilgilerin grntlendii yerdir. rnein, bir klasr seili ise klasre ait oluturulma tarihi, tr gibi bilgiler burada grnr. ekil 2.5te herhangi bir nes-

2. nite - letim Sistemleri

23

ne seilmedii iin, o anda iinde bulunulan klasre ait bilgi yer almtr. Adres ubuu ise o anda iinde bulunduumuz klasrn konumunu bize gsterir.

Klasrler Aras Gezinme


Klasrler arasnda gezinme birka farkl ekilde yaplabilir. lk yntemde adres ubuunun sol tarafnda bulunan oklar kullanlabilir. Sol yne bakan ok dmesi bir st klasre gemeyi salar. ekil 2.6daki adres ubuunu dikkate aldmzda, sol ok tuuna tklandnda, konumumuzun Program Filesdan, Yerel Disk (C:)ye gemesi gerekir. Sa ok dmesi ise sol ok dmesi ile klm olan klasre tekrar geri dnmeyi salar. Bu nedenle sol ok dmesine baslmadan nce sa ok dmesi pasif durumdadr. Klasrler arasnda fare ile klasr simgelerine ift tklayarak da geilebilir. Aadaki rnekte Program Files klasrne ulamak iin ncelikle Bilgisayar > Yerel Disk (C:)nin iine girilmitir. Windows 7de adres ubuundaki klasre ulamak iin ismin stne tklanmas yeterlidir. rnein, bilgisayar isimli klasre gemek iin adres ubuundaki Bilgisayar ismine tklanmaldr. Bu yntemle i ie pek ok klasr aldnda en st klasre gemek kolaylamaktadr. Ayrca her klasr isminin yannda aa yne bakan oklara tklandnda (bkz. ekil 2.6, alt klasrleri listeleyen oklar) o klasr altndaki tm klasrler alr bir mende listelenir.
ekil 2.6 Windows gezgini.

Klasr aras gei dmeleri

Alt kasrleri listeleyen oklar

Pencere ap kapama dmeleri

Grnm dmesi Aa men Kenar ubuu Kaydrma ubuu

Gezgin ana penceresi

Klasr simgeleri

Kenar ubuu sayesinde klasr simgelerine ift tklama gerekmeksizin i ie klasrlere kolaylkla geilebilir. Bu ubukta [+] simgeli klasrlerin altnda baka klasrler olduu anlalmaldr. Kenar ubuundaki bu yapya aa men ad verilir. Ana klasrleri aacn kaln dallarn temsil eder, kaln dallar yine birok alt dallar iermektedir. [+] simgesine her tklandnda alttaki klasrler yine kenar ubuunda listelenir, ancak gezgin ana penceresinde herhangi bir deiiklik olmaz. Kenar ubuunda klasr ismine tklandnda ise klasrn ierii bu alanda

24

Temel Bilgi Teknolojileri-I

grlebilir. Kenar ubuunda dosya isimleri grnmez, sadece klasr isimleri listelenir. Dosyalar sadece gezgin ana penceresinde grlebilir. ekil 2.7de grld gibi kenar ubuunda sadece klasr isimleri gsterilirken, gezgin ana penceresinde o klasre ait tm ierik grntlenebilmektedir.
ekil 2.7 Aa mensnden klasr seme.

Pencere Ap-Kapatma, Byltme-Kltme


Pencerelerin sa st kesindeki simgeler pencerenin simge durumuna kltlmesini, ekran tamamen kaplamasn ya da daha kk boyutta grlmesini ve pencerenin kapanmasn salar.
ekil 2.8 Pencere kapatma simgeleri.

Simge durumuna kltme

Pencereyi kapatma dmesi

Ekran tamamen kaplama

Eer bir pencereyi tamamen kapatmayacaksak simgesine tklayarak kltp grev ubuuna inmesini salarz. Eer o anda sadece bir uygulama ile alacaksak ve tm ekran o uygulamann penceresinin kaplamasn istiyorsak, simgesine tklamamz gerekir. Eer pencere ile iimiz tamamen bittiyse simgesine tklayarak pencerenin tamamen kapanmas salarz.

Klasr ve Dosya Simgelerinin Gsterimi


Klasr ve dosyalarmzn simgelerini farkl ekillerde gsterebiliriz. Bunun iin gezgin penceresinin sa st ksmndaki grnm dmesi ile klasr ve dosya simgelerini byk resimler, orta ve kk resimler, liste, detayl liste eklinde gezgin ana penceresi iinde grebiliriz. Dosyalarn farkl ekillerde dzenlenmesi onlara ait ayrntlar, rnein boyut, oluturulma tarihi, biimi gibi, anlamamz kolaylatrr. ok kalabalk olan bir klasrde byk simgeler kullanlmas aradmz dosya

2. nite - letim Sistemleri

25

ve klasrleri bulmamz zorlatrr, bu nedenle daha kk simgelerle ya da liste eklinde gsterim tercih edilebilir. ekil 2.6daki klasrler en byk simgeler ile gsterilmi haldedir. Bu nedenle ok kstl sayda klasr ekranda grntlenmektedir, dier klasrlerin grlebilmesi iin kaydrma ubuklar kullanlabilir. Kaydrma ubuklar ihtiyaca gre yatay ve dikey olabilir. ubuu fare ile tutarak aa doru srklediimizde, alt ksmdaki klasr ve dosyalar grebiliriz.

Klasr Oluturma
Klasrler normal hayatta olduu gibi dosyalarmz kategorilendirmek ve dzenlemek iin kullanlr. Resimlerimizi ele alalm, imdiye kadar ektiimiz tm resimleri tek bir yerde toplasaydk, geen yaz gittiimiz kamptaki resimleri bulmak ok zorlard. Oysa resimleri kategorilendirerek, Yaz Kamp 2011 isimli bir klasre kamp resimlerini koyduumuzda, 2011 ylnn kamp resimlerine ulamamz ok daha kolay olur. Klasr oluturmak iin Windows gezgininde uygun olduunu dndnz SIRA SZDE yere sa tklayp, Yeni > Klasr seeneini semek gerekir (ekil 2.9). Oluan klasr varsaylan olarak Yeni Klasr eklinde adlandrlr. Bu durumda Yeni Klasr isminin zerine fare ile uzun aralklarla iki kez tkladmzda N E L M F2 tuuna D veya bastmzda, ismini deitirmek iin imlecin yanp snd grlr (ekil 2.9). Klasre uygun ismi yazdktan sonra fare ile herhangi bir yere tkladmzda klasr S O R U ismi onaylam olur. Klasr ya da dosya akken isimlerini deitiremeyiz.
DKKAT

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

ekil SIRA SZDE 2.9

Yeni klasr ve dosya oluturma seenei.


AMALARIMIZ AMALARIMIZ

Masastnde sa tklandnda alan pencere

K T A P

K T A P Yeni oluan klasr (ismini deitirmek iin imle aktif) TELEVZYON

TELEVZYON
Yeni klasr oluturma seenei

NTERNET

NTERNET

Yeni oluturulabilecek dosya tr listesi

26

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Yeni oluan klasrmzn boyutu 0 bayttr. Bu klasrn iine dosyalar koyduumuzda ise klasrn boyutu dosyalarn byklnn toplam kadar olur. Klasr ya da dosya boyutunu renmek iin klasr ya da dosya isminin zerine sa tklayp, zellikleri seersek Boyut ksmnda ne kadar yer kapladn grebiliriz. ekil 2.10da grld gibi, Yeni Klasr isimli klasrn boyutu 0 kilobayttr.
ekil 2.10 zellikler penceresi.

Yeni Dosya Oluturma


Yeni dosya oluturmak yeni klasr oluturmaya benzer, ancak Windowsta ok farkl dosya tr olduundan her biri iin ayr ayr dosya oluturma seenei sunulur. Burada program kavramn bilmekte fayda vardr. Her biri farkl amalar iin gelitirilmi belirli komutlar uygulayan yazlmlara program denir. rnein, yaz yazmak ve dzenlemek iin Word kullanrz, hesaplama gerektiren ilemler iin Excel kullanlr ya da sunum hazrlamak iin PowerPoint kullanabiliriz. Tm bunlar program olarak adlandrlr ve bu programlar sayesinde kendi dosyalarmz olutururuz. Bunlara Word dosyas, Excel dosyas ya da Powerpoint dosyas ad verilir ve bu adlandrma dosya trn de tanmlar. Masastne sa tklayp Yeni seeneini setiimizde, en ok kullanlan programlar grebiliriz (ekil 2.11). rnein Word ya da Excel dosyalarn seebiliriz. Bunun dnda yeni dosyalar ak olan programlarn iinde de oluturulabilir.

2. nite - letim Sistemleri

27
ekil 2.11

Yeni dosya oluturma seenekleri.

Yeni oluan Word dosyas (smini deitirmek iin imle aktif)

Dosya ismini ise yine iki ekilde deitirebiliriz. Birincisi, dosya kapal iken, dosya isminin stne uzun aralklarla iki kez tklandnda imle yanmaya balar ve yeni ismi girip Enter tuuna bir kez basarz ya da fare ile bo bir alana bir kez tklanr. Dier yol ise programn iindeyken Dosya mensnden Farkl Kaydet seenei ile dosyaya yeni isim vermektir.

Dosya Ama-Kapatma
Herhangi bir dosyay amak iin dosya simgesine ift tklamak yeterli olacaktr. letim sistemi almak istenen dosyann trn alglayp uygun program altrmak zere ayarlanmtr. Eer uygun program bulunamazsa, kullancya bir program semesi iin bir pencere alr. Kullanc eer uygun programn bilgisayarda mevcut olduundan eminse bu seenei kullanabilir. Gelen pencerede iletim sistemi gezgini alr ve Program Files klasrnde programn kurulduu klasrden programn .exe dosyas seilir. Tm programlarda Windows gezgin penceresinde bulunan simge durumuna klt, ekran kapla ve kapat dmeleri mevcuttur. Bu dmeler yoluyla dosyalar simge durumuna kltlebilir, ekrana kaplanabilir ya da kapatlabilir.

Dosya Tamak
Dosya tamak, dosyay bulunduu konumdan alp baka bir konuma yerletirmek anlamna gelir. Bu bir anlamda dosyann bulunduu yerden silinmesi ve yeni bir konumda oluturulmas demektir. Dosya tamak iin iki yntem vardr. Birincisi dosya simgesine sa tklanarak Kes seenei seilir ve sonrasnda tanmak istenen konumdayken yine fare ile sa tklanp Yaptr seenei seilir. kinci bir yol olarak dosya tamak iin dosyay farenin sol tuu basl ekilde tutup, srkleyerek baka bir klasre brakmaktr. Byle bir durumda, eer dosyay kendisi ile ayn src altndaki (rnein C srcsndeki iki dosya) bir klasre tanmsa dosya olduu konumdan silinip yeni konuma yerleir. Farkl bir srcdeki bir klasre tandnda ise dosya bulunduu konumdan kopyalanp dier klasre yaptrlr, bu durumda dosyann bir kopyas hala eski konumunda mevcut olacaktr.

28

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Dosya Silmek
Dosyalar silmek iin iki yntem vardr. Dosyay silmek iin ncelikle ilgili dosyann kapal olmas gerekir, yani herhangi bir programla almam olmas gereklidir. lk yntemde ak olmadndan emin olduumuz dosyann simgesinin stne sa tklayp Sil seenei seilir. Bu durumda iletim sistemi bir diyalog kutusu aracl ile kullancya dosyay geri dnm kutusuna gndermek istediinden emin olup olmadn sorar. Kullanc Evet dmesine tkladnda dosya Geri Dnm Kutusuna gnderilir. Geri Dnm Kutusuna gnderilen dosyalar aslnda tamamen silinmi deildir ve kullanc Geri Dnm Kutusuna sa tklayp Geri Dnm Kutusunu Boalt seeneini setiinde dosya artk tamamen silinir (Buna ramen tamamen silinen dosyalarn geri getirilmesini salayan zel programlar mevcuttur). Geri Dnm Kutusuna yanllkla gnderilen dosyalar kullanc geri getirmek isteyebilir. Bunun iin Geri Dnm Kutusuna girilir ve dosya simgesinin zerine sa tklanp Geri Ykle seenei seilir. Bylece Dosya eski konumuna dner. kinci bir yol da silmek istediimiz dosyann zerine fare ile tek tklayp ardndan klavyedeki Delete tuuna basmaktr, bylelikle dosya silinip Geri Dnm Kutusuna gider.

Shift + Delete tuu ile dosya Geri Dnm Kutusuna gnderilmeden tamamen silinir. Bu nedenle emin olunmadka shift+delete seeneinin kullanlmas nerilmez.

Balat Mens
Balat mens, bilgisayardaki tm programlara ve iletim sistemi fonksiyonlarna ulaabileceimiz temel mendr. Bu mendeki tm geler kullancnn tercihlerine gre gsterilebilir ya da gsterilmeyebilir. ekil 2.12de Balat mensnn temel ksmlar grlmektedir. Balat mensnn sol tarafnda bilgisayara kurulmu olan, en sk ve en son kullanlan programlar grlr. Sa ksmda ise iletim sisteminde varsaylan olarak bulunan program ve klasrler gsterilmektedir. Farkl iletim sistemlerinde benzer yaplar olsa da Balat mens Microsoft Windowsa zel bir gedir.
ekil 2.12 Balat mens.
Kullanc resmi

Tm programlar penceresi

Sk kullanlan klasrler (Kullanc deitirebilir)

Denetim masas dmesi

Program ve dosya arama kutusu

En son kullanlan programlar

Kapatma seenekleri

2. nite - letim Sistemleri

29

Denetim Masas
Denetim masas bilgisayara ait donanmlar ve yazlmlarla ilgili ayarlamalar bildiimiz uygulamadr. Balat mensnden Denetim masasn setiimizde, karmza gelen seeneklerle iletim sistemini gncelleyebilir, bilgisayarn g tasarrufu seeneklerini deitirebilir, tm donanmlarla ilgili ayarlamalar yapabilir, program kaldrp gncelleyebilir, bilgisayarn gvenlik ve kullanc ayarlar gibi birok ilemi yapabiliriz (ekil 2.13).
ekil 2.13 Denetim masas.

Program Kaldrma-Silme
Denetim masasnn en nemli grevlerinden birisi bilgisayara kurulu programlarla ilSIRA SZDE gili kaldrma ve gncellemenin yaplabilmesidir. Programlar kurarken genellikle kurulum ya da setup isimli altrlabilir dosyay altrmak ve ekrana gelen pencerelerde uygun seimleri yapp ilerlemek gerekir. Kurulan tm programlar Denetim DNELM Masas-Programlar ve zellikler seenei seildiinde gelen pencerede listelenir. Kaldrlmak istenen programn zerindeyken sa tkladmzda kaldr-deitir S O R U dmesi grnr ve tklandnda ilgili program bilgisayardan kaldrlmaya balanr.
SIRA SZDE SIRA SZDE

DNELM S O R U SIRA SZDE DKKAT DNELM

Programlar kesinlikle Program Files klasrnden silmemek gerekir, nk bir program DKKAT kurulduunda programa ait birok dosya ve bilgi, iletim sistemininfarklLyerlerine yerD NE M letirilir. Sadece kurulan klasr silmek bu ayarlarn ve farkl yerlerdeki dosyalarn silinSIRA SZDE mesini engeller, ayrca program balat mensnde grnmeye devam eder. Programn S O R U ileri srmleri kurulmak istendiinde ise baz sorunlar ortaya kabilir.
AMALARIMIZ
DKKAT Yannda iareti bulunan simgeler, dosya ya da klasrlere ait ksayolu temsil eder. Bunlar dosyann kendisini deil sadece dosyaya ait adresi tutarlar, bu nedenle bu iaretli K A P SIRA TSZDE simgenin silinmesiyle dosya silinmi olmaz. Ayn ekilde ksa yol simgelerini kopyaladmzda asl dosyay kopyalam olmayz.

SIRA SZDE
S O R U

AMALARIMIZ DKKAT K A P SIRA TSZDE

AMALARIMIZ TELEVZYON

AMALARIMIZ TELEVZYON

K T A P NTERNET

K T A P NTERNET

30

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Program altrma
Uzants .exe olan dosyalar program windows iletim sistemi ailesinde altrma dosyalardr. Herhangi bir program bilgisayara kurulduunda byk ounlukla Balat mensnden programa eriilir. Bunun dnda, altrlmak istenilen program, kurulu olduu klasrdeki .exe dosyasna ift tklanarak da altrlabilinir. ok sk kullanlan programlarn ksa yollar masastne ya da hzl balat mensne de yerletirilebilir, bunun iin Balat mensnde programn altrma dosyasnn isminin srklenerek masast ya da hzl balat mens ksmna braklmas yeterlidir.

Bilgisayar Kapatma Seenekleri


almamz bitirdiimizde bilgisayar eitli yollarla kapatabiliriz, Balat mensnn sa alt ksmndaki Kapat dmesine tklandnda bilgisayar tamamen kapanr, yani yeniden amak iin bilgisayarn al dmesine baslmas gereklidir. .ekil 2.14te grld gibi Kapat dmesinin hemen yanndaki saa bakan oka tklandnda ise eitli seenekler grlr. Bunlarn banda Oturumu Kapat seenei gelir. Oturum bir kullancnn bilgisayar ap kullanmas ve kapatmasna kadar geen sre olarak dnlebilir. Baz bilgisayarlar farkl kullanclar tarafndan kullanlr ve her kullancnn kendi kullanc ad ve ifresi vardr. Bylece her kullanc kendi oturumunda masast ve dier iletim sistemi ayarlarn yapabilir. Bir kullancnn yapt ayarlar, farkl hesapla bilgisayar kullanan kullanc tarafndan grlmez. Bylece kullanc Oturumu Kapat dediinde kendi oturumunu kapatm olur, tm programlar kapanr ancak bilgisayar tamamen kapanmaz, sadece kullanc ad ve ifresinin girilebilecei bir ekran grnr. Bylece bir dier kullanc kendi hesabyla bilgisayar aabilir. Kilitle seenei ise, program ve dosyalar kapatmadan, bilgisayarn kilitlenmesini salar. Bir kullanc tarafndan kilitlenen bilgisayar yalnzca o kullancya ait kullanc ad ve ifresiyle tekrar alabilir. Kilitlenmi bilgisayarda, tpk Oturumu Kapat seeneinde olduu gibi yalnzca kullanc ad ve ifresinin girilebilecei bir ekran grnr. Yeniden Balat seeneinde bilgisayar tamamen kapatlarak otomatik olarak tekrar alr. Bu nedenle Yeniden Balat seeneini semeden nce tm dosyalarn kaydedilmesi ve programlarn kapatlmas gerekir. Genellikle yeni bir program kurulduktan sonra, programn dzgn ekilde almas iin bilgisayar yeniden balatmak nerilir. Uyku seenei kullancnn bilgisayar bir sre kullanmayaca durumda, g tasarrufu yapabilmesi iin, tm programlar alr durumda iken duraklatlmasn salar ve ekran kapatr. Uyku durumundan kmak iin klavyenin herhangi bir tuuna ya da bilgisayar ama tuuna basmak gerekir. Bu durumda bilgisayarda ak olan tm programlar hzl ekilde tekrar alr duruma gelecektir. Hazrda beklet ise uyku moduna benzer ancak bu seenekte, programlar hafzaya deil sabit diske alnr ve bilgisayarn elektrikle balants tamamen kesilir. Kullanc bilgisayar ama tuuyla aabilir, iletim sistemi ok hzl biimde alr ve ak braklm olan programlar almaya devam eder.

ekil 2.14 Kapatma seenekleri.

2. nite - letim Sistemleri

31

Mac OS
Mac OS, Apple bilgisayarlarla zdelemi bir iletim sistemidir. Mac OS, Apple firmas tarafndan retilmeyen bilgisayarlarda baz yntemlerle kurulabilse de genellikle bu tercih edilen bir durum deildir. te yandan Apple firmas tarafndan retilen bilgisayarlara Windows iletim sistemi kurmak mmkndr. Tanmlar Sa tklama: Ctrl + fare tklama ya da iki parmakla dokunmatik alana dokunma Fare tklama: Dokunmatik alana bir kez tklama ya da farenin sol tuu ile tklama ift tklama: Farenin sol tuu ile hzl ekilde iki kez tklama

Masast
Dier iletim sistemlerinde olduu gibi, Mac OS aldnda da ncelikle masast ile karlalr. Ancak masast bileenleri Windowstan biraz farkllk gsterir. ncelikle ekrann grsel olarak dzenlemesi farkldr. Sa st kede bildirim alan, sol keden balayan st men, ekrann alt ksmnda kullanc tarafndan zelletirilebilen uygulamalar alan (dock) ve sol st kenin en kenarnda bulunan Apple men bulunur. Bunun dnda masastne kullanc dosyalar da yerletirilebilir.
ekil 2.15 Mac OS masast.
st men Apple men letim sistemi gezgini (Finder) Bildirim alan

Uygulamalar mens

st Men ve Bileenleri
Mac OSun kendine has zelliklerinden biri o anda alan programlara gre deien st mendr. Normalde Windowsta alan her program penceresinin kendine ait bir st mens mevcutken, Mac OSta o anda aktif olan program ne ise iletim

32

Temel Bilgi Teknolojileri-I

sisteminin st mens o programn mensne dnr. rnein, ekil 2.16da Google Chrome nternet taraycs ak iken Chromea ait men st mennn yerini alr, yalnzca Apple men yerini korur.
ekil 2.16 Ak olan programa gre deien st men.
Apple men st men

st mennn temel bileenlerine baktmzda (ekil 2.17) en sklkla kullanlan iki tanesi Finder ve Git mensdr. Finder Mac OS iletim sisteminin gezginine verilen isimdir. Ekrann alt ksmnda bulunan uygulamalar mensnden mavi renkli glen yz simgesine tklandnda gezgin penceresi alr. Git mensnden Bilgisayar, Masast, Uygulamalar klasr alabilir. Git mens bir nevi balat mens grevi grr.
ekil 2.17 st men seenekleri.

Uygulamalar Mens
Uygulamalar mens masastnn alt ksmnda ortalanm ekildedir. ntanml olarak Finder, panel (hesap makinesi, takvim gibi temel uygulamalarn olduu genel uygulama), p kutusu uygulama mensnde yer alr. Bunun dnda, kullanc herhangi bir uygulama ya da klasr srkleyip menye braktnda, uygulamann simgesi srekli olarak uygulama mensnde grnr. Uygulamalar men-

2. nite - letim Sistemleri

33

s ile ilgili ayarlamalar yapmak iin Sistem tercihleri > Uygulama yolu takip edilmelidir. Burada, uygulama mensnn bykl, pozisyonu gibi ayarlamalar yaplabilir.
ekil 2.18 Sistem tercihleri dmesi Kullanc tarafndan alan klasr ve dosyalar Uygulamalar mens.

Ara kutusu

Finder

Programn aktif olduunu bildiren mavi iaret

p kutusu
Mac OSta o anda alr durumda olan programlarn altnda parlak mavi renkte yuvarlak bir simge grnr.

ekil 2.18de grld gibi Windowsta grev ubuunda yerleen pencerelerin simgeleri, Mac OSta uygulamalar mensne yerleir.

Sistem Tercihleri
Sistem Tercihleri Apple Mensnden veya uygulamalar mensnden (ekil 2.19) ulalabilen, donanm ve yazlm ayarlar yapmamz salayan uygulamadr. Windowstaki denetim masas ile ayn ilevi grr. ekil 2.19da gsterilen Sistem tercihleri kategorilendirilmi ekilde grlmektedir. Grld gibi Donanm, nternet balants, Sistem ayarlamalar ve Kiiselletirme ayarlar buradan yaplabilmektedir. Kiiselletirme kullancnn kendi tercihlerine gre grafik arayzn deitirmesi anlamna gelmektedir.
ekil 2.19 Sistem tercihleri penceresi.

34

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Bildirim Alan
Ekrann sa st ksmnda yer alan Bildirim alan daha nce Windows iletim sisteminde bahsedildii gibi sistem fonksiyonlarnn kontrol edildii alandr. Aadaki ekilde Bildirim alannda yer alan baz simgelerin ilevleri belirtilmitir. Windowstan farkl olarak bildirim alannda arama seenei sunulmaktadr. Bu arama seenei sadece dosya ve klasrle snrl kalmayp kullancnn tercihlerine gre resimler, e-postalar ve adres defteri gibi ok geni kapsaml arama yapmaktadr.
ekil 2.20 Bildirim alan.
A balants durumu Pil g durumu Tarih ve saat

Ses ayarlar

Arama

Finder (letim Sistemi Gezgini)


Mac OSta iletim sistemi gezgini Finder (arayc) olarak adlandrlr. Findera hem st menden hem de uygulamalar alannda bulunan glmseyen mavi renkli simgeden ulalabilir (ekil 2.17). Bir Finder penceresi tpk Windows gezginine benzer. Sol tarafta kenar ubuu, stte simgeleri dzenleme ve arama yapmaya yarayan aralar ve klasr ve dosyalarn grntlendii gezgin ana penceresi yer almaktadr.

Pencere Ap-Kapatma, Byltme-Kltme


Pencere ap kapatmak iin kullanlan dmeler, Windowsun aksine, dmeler pencerenin sol st ksmna yerletirilmitir. Ayrca Ekran Kapla dmesi pencereyi hem genilik hem ykseklik olarak tamamen kaplamaz, sadece ykseklik bakmndan pencere ekrana yaylr, genilik aynen kalr.
ekil 2.21 Pencere boyutlandrma dmeleri.
SIRA SZDE

Kapatma dmesi
SIRA SZDE

Ekran kapla dmesi

Simge durumuna kltme dmesi

DNELM S O R U

DNELM

Tm pencereler ak iken, F11 tuuna basldnda masast grnr. Tekrar S O R U F11e basldnda pencereler eski halini alr. Bir ok diyalog K K A T D penceresinde Tamam dmesi bulunmaz, bu nedenle (X) dmesi tklandnda kullancnn yapt deiiklikler onaylanm olur.
SIRA SZDE

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

AMALARIMIZ

K T A P

K T A P

2. nite - letim Sistemleri

35

Klasr Oluturma
Klasr oluturmak iin klasr oluturulmak istenen konuma sa tklayarak Yeni Klasr seenei seilebilir. Mac OSta sa tklandnda alan menden dosya oluturma seenei yoktur (ekil1 2.22).
ekil 2.22
Yeni klasr oluturma seenei

Masastnde sa tklandnda alan pencere.

Dosya ve Klasr Tama


Dosya tamak iin farenin sol tuu basl ekilde dosyay tutup istenen konuma srkledikten sonra brakmak gerekir. Windowstaki duruma benzer ekilde, tanan dosyann mevcut konumu ile tanaca konum ayn src altndaysa dosyalar eski konumundan silinir. Mac OSta dosya kes-yaptr zellii yoktur. Bunun iin dosyann nce kopyalanp yeni konumuna yaptrlmas ve sonra nceki konumundan silinmesi gerekir. Dosya kopyalamak iin 1. Dosya ve klasr simgesi sa tklanr. 2. Kopyala seenei seilir. 3. Yeni konuma gelinir ve sa tklanr. 4. kan mende geyi yaptr seenei seilir.

ekil 2.23 Dosya ve klasr ismine sa tklandnda alan pencere.

Dosya Silme
Dosya silmek iin CTRL + fare sol tu kombinasyonu kullanlr ve p Sepetine Ta seenei seilir. Dosya p Sepetine srklenip braklarak da silinebilir. p sepetini kalc olarak boaltmak iin p Sepeti simgesine sa tklanarak p Boalt seei seilir.

Bilgisayar Kapatmak
Mac OSta bilgisayar kapatmak iin 4 seenek bulunur. Bunlar Uyu, Yeniden Bala, Sistemi Kapat ve Kullanc Oturumunu Kapattr. Uyu Windowstaki Uyku modu ile ayn ilevi grr ve tm programlar alrken ekran kapatr ve programlar durdurur. Yeniden Bala sistemi tamamen kapatp otomatik olarak tekrar aarken Sistemi kapat bilgisayar tamamen kapatr. Kullanc Oturumunu Kapat seenei ile bilgisayar alr durumdadr, ancak tm programlar ve dosyalar kapanr ve

36

Temel Bilgi Teknolojileri-I

kullancnn kullanc ad ve ifresi girmesi gereken bir diyalog kutusu ekranda grnr. Kapatma seeneklerini grmek iin Apple men almaldr (ekil 2.24).
ekil 2.24 Apple Men.

Kapatma seenekleri

Program altrma
Programlar, uygulamalar mensnde ksa yolu olan programlar ift tklamakla altrlr. Program kurmak iin ise Mac OS iletim sistemi dmg uzantl kurulum dosyalarn kullanr. Kullanc dmg uzantl dosyay altrdnda program klasr Uygulamalar klasrne yerleir. Program silmek iin bu klasrdeki program klasrnn silinmesi yeterlidir.

LINUX
Linux en basit ifade ile zgr bir iletim sistemi ekirdeidir. Linux,1991 ylnda Finlandiya asll, Helsinki niversitesinde renci olan Linux Torvalds tarafndan gelitirilmitir. Bu ekirdek zerine gelitirilen iletim sistemlerine Linux datmlar ad verilmektedir. Burada bahsi geen kavram (zgr, ekirdek ve Linux datmlar) anlamamz bu iletim sistemi temel alnarak gelitilmi Linux datmlarn daha iyi anlamamz asndan nemlidir. Linux tabanl iletim sistemlerinin nasl kullanldna gemeden nce bu kavram aklayalm. zgrlkten kast bu iletim sistemi ekirdeinin kaynak kodlarnn herkes tarafndan grlebiliyor, deitirilebiliyor ve serbeste (cretsiz bir ekilde) datlabiliyor olmasdr. Bu nedenle, bu tr gelitirilen yazlmlara ak kaynak kodlu yazlmlar denmektedir. Firmalara bal, sahipli iletim sistemlerinde (Windows ve Mac OS gibi) iletim sistemi tek merkezden gelitirilirken, ak kaynak kodlu iletim sistemleri dnyann her tarafndan gnll bireyler tarafndan gelitirilmektedir. Her ne kadar ou Linux datmlar cretsiz olsa da, cretli satlan Linux datmlar da mevcuttur. ekirdek ise iletim sisteminin zn oluturan bileene verilen addr. letim sistemleri bu temel bileen zerine ina edilir. Son olarak, Linux datmlar kavram vardr. u an kullanmda olan Linux ekirdei temel alnarak gelitirilen ve ak kaynak kod felsefesini benimsemi, aralarnda farkllklar olan iletim sistemlerini Linux datmlar olarak adlandrmaktayz. Piyasada Linux ekirdei zerine gelitirilmi bir ok Linux datm mevcuttur. rnein, Ubuntu, Debian, Pardus bunlardan sadece bir kadr. Bu blmde Linux datmlarndan biri olan Pardusun temel kullanm hakknda bilgiler vereceiz. Pardus iletim sisteminin seilmesinin sebebi, ulusal apta gelitirilmi ilk Trke iletim sistemi olmasdr.

2. nite - letim Sistemleri

37

PARDUS
2003 ylnda TBTAK BLGEM (Biliim ve Bilgi Gvenlii leri Teknolojiler Aratrma Merkezi) bnyesinde bir ok gnllnn de katklaryla gelitirilmeye balanan, 2005te de ilk srm yaynlanan, cretsiz Trke hazrlanm bir iletim sistemidir. Pardus iletim sistemini alan ve Kurulan olarak iki ekilde kullanabiliriz. Bu ayrm Pardus iletim sisteminin altrld donanm ile alakaldr. aSIRA SZDE lan Pardusta, iletim sistemini bilgisayara kurmadan, CD, DVD veya USB gibi harici bir kaynaktan altrabilirken, Kurulan Pardus ise dier iletim sistemlerinde olduu gibi, iletim sistemi kullanlan bilgisayarn sabit diskine N E L M altrlD kurularak maktadr. Bunun yansra, Pardusun ev kullanclar ve kurumsal kullanclar iin iki farkl srm mevcuttur. Pardusun istenilen srmn http://www.parS O R U dus.org.tr/ nternet adresinden cretsiz olarak indirilebilir.
DK A Farkl Pardus srmlerinde ekran grntleri farkl olabilir. Bu nitedeKev Tkullanclarna ynelik gelitirilmi Pardus 2011.2 Cervus elaphus alan srm zerinden Pardus kullanm anlatlacaktr. SIRA SZDE

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

Masast
AMALARIMIZ Masast kavram dier iletim sistemlerinde olduu gibi, Pardus iletim sisteminde de mevcuttur. Ancak, Linux datmlarnda KDE, Gnome, Xfce, Lxde, Fluxbox gibi eitli masast ortamlar vardr. Pardus 2011.2 Cervus alphus ev kullancs K bu P srmnde KDE masast ortamn kullanmaktadr. Bu nedenle T A blmde anlatlacak bileenler bu masast ortamnn zelliklerini yanstacaktr. Pardus iletim sistemi ilk kez altrldnda ekrana Kaptan isimli bir kerelik alan yaplandrma yardmcs gelmektedir. Bu yaplandrmaT E L E V Z Y OPardus ilearac ile N tim sistemi ile ilgili temel ayar ve tercihler (fare, klavye, tema vb.) yaplmaktadr. ekil 2.25te Kaptan yaplandrma aracnn ekran grnts grlmektedir. NTERNET AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

ekil 2.25R N E T NTE Kaptan: Pardusun yaplandrma arac.

38

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Kaptan yaplandrma aracyla gerekli n ayarlamalar yapldktan sonra, masast bileenlerini tanmaya balayabiliriz. ekil 2.26da Pardus iletim sisteminde yer alan temel bileenler grlmektedir.
ekil 2.26 Masast bileenleri.

Plasma Mens

Masast klasr Masastn gster Kick-off uygulama altrc mens Panel plasma mens

Sayfalayc

Grev yneticisi

Sistem ekmecesi

Panel

1. Kick-off uygulama altrc mens: Uygulamalarn altrld men. 2. Masastn gster: alan tm pencereleri tek tklama ile simge durumuna getiren programck. 3. Sayfalayc: Linux datmlarnda kullanlan oklu masast uygulamas, birden fazla masastne sahip olmamz salayan bir programck. 4. Grev Yneticisi: alan programlar simge durumuna kltldnde yerletikleri alan. 5. Sistem ekmecesi: Ses, son taklan aygt, pano ierii, pil durumu gibi programcklarn konumland alan. 6. Panel: Masast gster, sayfalayc, grev yneticisi ve sistem ekmecesinin tmnn yerletii alandr. Plasma mens yardm ile birden fazla panel oluturulabilir. 7. Panel Plasma Mens/Panel Ara kutusu: Panel zerine programck eklemek, kaldrmak gibi ayarlarn yapld mendr. 8. Plasma Mens: Panel, Programck, Etklinlik ve masast gibi ayarlarn yapld men. 9. Masast Klasr: zerinde p tenekesi, ev dizini gibi bileenlerin yerletirebildii programck.

KDE Plasma alma Alan


Pardus da masast ortamn anlamak iin KDE masast ortamnn 4. srm ile birlikte gelen plasma teknolojisini de anlamak gereklidir. Plasma mens (ekil 2.27) ntanml olarak ekrann sa st kesine konumlanr. Bunun haricinde de plasma mensne erimek mmkndr (rnein masastne sa tklayarak).

2. nite - letim Sistemleri

39
ekil 2.27 Plasma Mens.

Plasma Mens

Plasma mensne tklaynca alan mende temel bileen gze arpmaktadr. Bunlar; Panel, Programck ve Etkinliktir. imdi bu temel bileeni inceleyelim.

Panel
Panelleri, ayn masastnde olduu gibi birden fazla programcn yerletirilebildii bir plasma arac olarak dnebiliriz. Pardus masastne birden fazla panel eklemek mmkndr. Ekrann alt ksmnda ntanml olarak Windows iletim sistemlerindeki grev ubuuna benzer bir panel gelmektedir (ekil 2.28). Bu panel zerinde, masastn gster, sayfalayc, grev yneticisi ve sistem ekmecesini barndrmaktadr. ekil 2.28 bu ntanml paneli ve panele ykl ntanml programcklar grlmektedir. Panelin en sonunda bulunan panele ait plasma mens kullanlarak masastne yeni programcklar ya da etkinlikler eklenebilir ve panelle ilgili genel ayarlar buradan deitirilebilir. ekil 2.28de grld gibi ntanml programlardan ilgili programck seilebilecei gibi, yeni programcklar kategorilere gre aranabilir. Ayrca, Yeni Programcklar Al dmesine tklanarak listede yer alan programcn zerine fare imleci ile geldiimizde ilgili programcklar hakknda ksa bilgiler alabiliriz.
ekil 2.28 ntanml panel grnts.

ntanml programcklar

Programck
Masastnde yer alan btn geler plasma teknolojisi ile gelitirilmi birbirinden bamsz birer Programck eklinde tasarlanmtr. Sayfalayc, masastn duvar kad, kick-off uygulama altrcs, paneller, menler gibi akla gelebilecek tm bileenler masastnde kullanma alnabilir veya kaldrlabilir ekilde tasarlanm birer programcktr. Ayrca, Plasma teknolojisi ile tm programcklar kullanlan plasma temasnn grnm zelliklerini tamas salanr. Bylelikle, tm prog-

40

Temel Bilgi Teknolojileri-I

ramcklar grsel bir btnlk ierisinde olurlar. Programcklar, masastne ekrann sa st kesinde yer alan plasma mens yardmyla ya da masastne sa tklanarak alan balam mensnden vastasyla eklenebilir.

Etkinlik
Etkinlik plasma arac ile farkl trdeki masast ayarlarn bir tkla deitirilebilir, kiiselletirilmi masastler oluturulabilir. Etkinlik aracna bir ka farkl yoldan ulaabilirsiniz. Plasma mensne tklayp alan menden yeni bir etkinlie tkladmz zaman, ekil 2.29da grld gibi ekrann alt blmesinde etkinlik paneli almaktadr. Panelin sa st kesinde yer alan Ekinlik Olutur dmesine tklayarak ntanml ablonlar kullanabilir ya da internetten yeni bir ablon indirilebilir. ekil 2.30da grlecei zere etkinlik arac ile tek tklama ile masastnz ok farkl bir yapya dntrebilirsiniz.
ekil 2.29 Etkinlik Paneli.

Etkinlik Paneli

Etkinlik Olutur Dmesi

ekil 2.30 Etkinlik arac ile oluturulmu masast grnm.

2. nite - letim Sistemleri

41

letim Sistemi Gezgini


Windowsun aksine Linux temelli iletim sistemlerinde sadece SIRAkk dizin vardr. bir SZDE Windows temelli iletim sistemlerinde ise her bir veri toplama aygtnn (C, D srcs gibi) kendi kk dizini vardr. Yani Windows iletim sisteminde C srcsDNELM nn bir kk dizini varken, D srcsnde bir kk dizini vardr. Bu durum Linux temelli bir iletim sistemini ilk defa kullanan kullanclar iin farkl gelen bir duS O R U rumdur. O nedenle Pardus kullanrken bu durum gz nne alnmaldr. Pardusta ntanml iletim sistemi gezgini Dolphindir. Daha nce Konqueror internet ve DKKAT iletim sistemi gezgini olarak kullanlrken, KDEnin 4.0 srm ile Dolphin, iletim sisteminin ntanml gezgini olarak grev yapmaktadr.
SIRA SZDE SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

ekil 2.31de Dolphin iletim sistemi gezgininin ekran grnts grlmektedir. Dolphin gezgini, klasrler, konumlar, bilgi, u birim ve filtre olmak zere be AMALARIMIZ panelden olumaktadr.
K T A P

AMALARIMIZ

ekil 2.31

K T A P

Dolpin: Pardus iletim sistemi gezgininden bir ekran grnts.


TELEVZYON TELEVZYON

Klasrler

NTERNET

NTERNET
Bilgi

Konumlar

Filtrele

U birimi

Pencere Ap-Kapatma, Byltme-Kltme


Ekran simge durumuna kltme, byltme ve kapatma dmeleri ekrann sa st kesinde yer almaktadr. Pencere ekran kaplamam halde iken orta ksmdaki buton ekil 2.32deki grld gibi Byt isminde iken, pencere ekran kapladnda Geri ykle ismini alarak ekil deitirmektedir.

42
ekil 2.32 Pencere ap kapama, byltmekltme dmeleri.

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Geri ykle

Simge durumuna klt

Kapat

Byt

Klasr Oluturma ve smini Deitirme


Klasr oluturmak iin Dolphinde uygun olduunu dndnz yere sa tklayp, Yeni > Klasr semek gerekir. Oluan klasr varsaylan olarak Yeni Klasr olarak adlandrlr. Bu durumda Yeni Klasr isminin zerine fare ile sa tkladmzda alan balam mensnden Yeniden adlandr seeneini seerek veya F2 tuuna basarak, ismini deitirmek iin imlecin yanp snd grlr.

Yeni Dosya Oluturma


Windowsun aksine masastne sa tklandnda alan mende yeni klasr ya da dosya olutur gibi seenekler yoktur. Bunun iin herhangi bir klasr ierisinde yahut Dolphin gezginde sa tklandnda alan balam mens araclyla en ok kullanlabilecek programlarn (Libre office, HTML, Metin dosyas vb.) listesi kmaktadr. Buradan istenilen dosya tr seilerek yeni dosya oluturulabilir.

Dosya Tama
Windowstaki gibi ilgili dosyaya sa tklaynca alan balam mens araclyla kes, kopyala ilemi yaplabilir.

Dosya Silme
Silme ilemi ilgili dosya p kutusuna tanarak yaplabilecei gibi, klavyedeki Delete tuuna baslarak veya sa men tuu ile ilgili dosyann zerine sa tklanp, alan balam mensnden sil komutu verilerek de yaplabilir.

Kick-Off Mens
Pardus altrldnda ekrann sol alt ksmnda gelen, uygulamalarn altrlmas iin kullanlan menye verilen isimdir. Aslnda bu men tipte karmza kmaktadr. Bunlar, Kick-off, Klasik ve Lancelot mens tipleridir. Bunlardan kickoff ntanml olan men tipidir. Bu nedenle bu ksmda, bu men tipi zerinde duracaz. Kick-off uygulama yneticisi, Windows iletim sistemlerindeki balat mens gibi dnlebilir. Yer mleri, Uygulamalar, Bilgisayar, Son Kullanlanlar ve k olmak zere be sekmeden olumaktadr.

2. nite - letim Sistemleri

43

Yerimleri: letim sistemini kullanrken gerek dosyalardan gerekse programlardan bazlarna srekli erime ihtiyac duyarz. te bu ihtiyac karlamak iin gelitirilen bir Kick-off sekmesidir. Bu blme yeni program ve dosya eklenebilecei gibi, varolan bir yer imi de kaldrlabilir. Bunlar yapabilmek iin yerimlerinin zerine sa tklanp yerimlerine ekle, ya da yer imlerini kaldr seenekleri seilebilir. Uygulamalar: Bu sekme uygulamalarn liste halinde kategorilendii bir alandr. Bu listeden iletim sisteminde kurulu tm uygulamalara ulalabilir. Fare imlecini uygulamalar sekmesi zerine getirir getirmez uygulamalar mens alr. Men aldktan sonra istenilen kategoriye tklanr ve sol tarafa alan listeden istenilen uygulama alabilir. Bilgisayar: Bu sekme Windowstaki masastndeki bilgisayar simgesine tklanldnda alan pencere gibi dnlebilir. Bu sayede sabit disklere ya da USB bellek gibi karlabilir disklere ulalabilir. Son Kullanlanlar: Bu blm size en son kullandnz uygulama ve dosyalarn listesini sunar. k: Bu Bilgisayar kapatmay, yeniden balatmay, askya almay, ya da oturumunuzu sonlandrp, kilitlemeyi, baka bir oturuma gemeyi salayan butonlarn olduu alandr.

ekil 2.33 Kick-off mens.

MOBL LETM SSTEMLER


Mobil iletim sistemleri de normal iletim sistemlerine benzer ekilde, tanabilir aralarda uygulamalarn almas iin gereken temel program ifade eder. Ancak, mobil iletim sistemleri normal iletim sistemlerine gre ok daha basit yapdadr. PDAler, tablet bilgisayarlar ve akll cep telefonlar tanabilir cihazlardr ve mobil iletim sistemlerini kullanrlar. Mobil iletim sistemleri ok eitlilik gsterse de en ne kan yazlmlar Android, IOS (iPhone), Symbian, Bada, Windows Mobile olarak sralayabiliriz.

44
ekil 2.34 Android iletim sistemine sahip bir ekran.

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Bildirim Alan

Bekleme ekran: Ekrana yaylm haldeki uygulama simgelerinden oluur

Mobil iletim sistemlerinde temel olarak bir men ve bekleme ekran mevcuttur. Mobil iletim sistemlerinde genellikle tm uygulamalar ekrana yaylm ekildedir. Kullanc ekran saa sola kaydrarak program simgelerine ulaabilir. Uygulamalar cep telefonunun ve iletim sisteminin izin verdii lde kurulabilir. Mobil iletim sistemleri iin en nemli husus onlarn zerinde alacak uyumlu uygulama ve programlar bulabilmektir. Birok cep telefonu gelitiricisi kendi iletim sistemini gelitirmektedir. Her trl uygulama her iletim sisteminde kullanlamayaca iin kullanclarn kendi iletim sistemine uygun uygulamalar bulmas gerekir. Bu nedenle kullanclar en fazla uygulamay sorunsuz altrabilecekleri iletim sistemini seme eilimindedir. Son zamanlarda kullanlmaya balayan bulut ilem teknolojisi ile artk yazlm bulup kurmaktansa nternet zerinden var olan servisleri kullanmak mmkn olmaktadr. Bylece mevcut depolama ve bellek kapasitesi zorlanmamakta ve kullanc ihtiyac olan servise her trl mobil ara ve bilgisayarndan kolayca eriebilmektedir. Google Dokman servisi bulut ilem teknolojisine iyi bir rnektir. Burada kullanc ofis yazlmlarnn bir ok zelliini kullanarak, oluturduu dosyalar depolayabilmektedir. Bu nedenle mobil iletim sistemleri de bulut teknolojisine uygun hale getirilmeye allmaktadr. Mobil iletim sistemleri daha ok nternet tabanl uygulamalar ierdiinden bilgi gvenlii iin mobil iletim sisteminde nlemler almay unutmamak gerekir. Cep telefonu ve dier tanabilir cihazlarn ekran boyutu ve kapasiteleri kstl olduundan tm uygulamalarn bunlar gz nne alarak gelitirilmesi gerekir. rnein, ofis programlar akll cep telefonlarna kurulabilir, ancak bilgisayardaki kadar kapsaml men ve fonksiyonlar barndramaz. Geleneksel iletim sisteminde fare kontrol var iken, akll telefonlarda dokunmatik ekranlar kullanlmaktadr. Bu nedenle akll telefonlarda fare kadar hassas hareketler yapmak pek mmkn deildir. Dolaysyla, iletim sistemi ve uygulama gelitiricilerin parmak hareketlerine uyumlu ekilde yazlm gelitirmeleri gerekmektedir. Akll telefonlara yazlm kurmak bilgisayardan farkldr. Genellikle yazlmlar sistemin nternet zerindeki uygulama marketine girip temin etmek gerekir. Yazlmlarn bazlar cretsiz bazlar cretli olarak indirilebilir. ndirilen bu yazlmlar kullanma hazrdr yani kurulum gerektirmez.

2. nite - letim Sistemleri

45

zet
letim sistemi, bilgisayarmzda dier programlarn zerinde alt en temel programdr. letim sistemlerinin en nemli grevi var olan kaynaklar en etkin ekilde kullanmaktr. Bellek ynetimi, grafik ara yznn kontrol, ilemlerin ynetimi, d donanmlarn bilgisayarla iletiimi, dosya eriiminin ynetimi hep iletim sisteminin kontrolndedir. Bu nitede 4 iletim sisteminden bahsedilmitir. Bunlar Windows, Mac OS X, Linux ve mobil iletim sistemleridir. Masast ve dizst bilgisayarlara kurulan tm iletim sistemlerinde benzer yaplar mevcuttur. Kullanc bilgisayarn atnda masast ile karlar. Masast genellikle en sk kullanlan men, dosya, klasr ve program simgelerini barndrr. Kullancnn tercihine gre hzl eriim menleri oluturulur. Ayrca sistem durumu ile baz programlarn alma durumlarn kullancya bildirmek amacyla bir bildirim alan bulunur. Bunun yannda her iletim sisteminde uygulamalar ve fonksiyonlara eritirmeyi kolaylatran temel menler de vardr Kullanclarn bilgisayarda klasr ve dosyalara eriimi iletim sistemlerinin gezginleri yoluyla salanr. Klasr ve dosya oluturmak, kesme - kopyalama ilemleri ve silme iin farenin sa tklanmasyla alan balamsal menler kullanlabilmektedir.

46

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi iletim sistemi iin sylenemez? a. Programlanabilir tm elektronik aygtlarda bulunur b. Tm elektrikli aletlerde mutlaka bulunur c. Bilgisayarda iletim sisteminin kontrolnde olmayan bir fonksiyon yoktur d. Tm d donanmlar iletim sistemi yoluyla bilgisayara balanr e. Temelde tm iletim sistemleri benzer ilevleri grrler 2. Pardus iletim sistemini dierlerinden ayran en nemli zellik nedir? a. Bellek ynetimi b. Dosyalama sistemi c. Grafik arayz ynetimi d. Ak kaynak kodu kullanm e. Donanm ynetimi 3. Aadakilerden hangisi bir iletim sistemi deildir? a. Microsoft Ofis Word b. Mac OS c. Microsoft Windows d. Pardus e. Android 4. Aadakilerden hangisi tm iletim sistemlerinde kesinlikle bulunan gelerden birisi deildir? a. Masast b. Program, Klasr ve dosya yaps c. letim sistemi gezgini d. Men sistemi e. Balat mens 5. Aadakilerden hangisi herhangi bir iletim sisteminin bildirim alannda yer alabilecek trden bilgi deildir? a. Aa balanma durumu b. G kayna durumu c. Tarih saat bilgisi d. Ses ayarlar e. Sk kullanlan dosyalar klasr 6. Aadakilerden hangi iftlerde allan tm program ve dosyalar bilgisayar tarafndan tamamen kapatlr? a. Uyku modu-Oturumu kapatma b. Hazrda bekleme-Uyku modu c. Oturum kapatma-Yeniden balatma d. Kilitleme-Yeniden balatma e. Hazrda bekleme-Oturum kapatma 7. Aadakilerden hangisi iletim sistemlerini gncelleme amalarndan biri olamaz? a. Gvenlik ayarlarn glendirmek b. Kullanc hatalarn dzeltmek c. Sistem hatalarn dzeltmek d. Yeni srcleri bilgisayara tantmak e. Yeni dosya trlerini bilgisayara tantmak 8. Aadakilerden hangisi bilgisayara kurulumu gereken bir yapdr? a. Program b. Klasr c. Dosya d. Pencere e. Men 9. Aadakilerden hangisi dosya ya da klasr silme yntemlerinden biri deildir? a. Sa tklayp sil seeneini seme b. p kutusuna tama c. Del tuu ile silme d. Shift+Del tuu ile silme e. Kopyalayp p kutusuna yaptrma 10. letim sistemi eletirmelerinden hangisi yanltr? a. Windows iletim sisteminde program almadan dosya oluturulabilir b. Pardus iletim sistemi ulusal kaynaklarla gelitirilmitir c. Mac OS Xte farenin sa tuu kullanlmaz d. Kullanclar Windows iletim sisteminin kaynak kodlarn grebilir e. Mobil iletim sistemlerinde uygulamalarn kurulumu gerekmez

2. nite - letim Sistemleri

47

Yaamn inden

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar


1. b 2. d 3. a 4. e 5. e 6. c 7. b 8. a 9. e 10. d Yantnz yanl ise letim Sistemlerine Giri konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Pardus konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise letim Sistemi Trleri konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Windows Balat Mens konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Mac OS Bildirim Alan konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Bilgisayar Kapatma Seenekleri konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise letim Sistemlerinin Temel Grevleri konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise letim Sistemi Gezgini konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Dosya Silmek konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Windows konusunu yeniden gzden geiriniz.

Milli Linux datm Pardus, adn Anadolu parsnn latince isminden alr. Kaydedilen en son Anadolu pars 1974 ylnda Beypazarnda vurulmu, o gnden bu gne Pardusun varl gvenilir ekilde kantlanmamtr. WWF, ran leoparnn akrabas olan bu trn neslinin kritik (ksmen tkenmi) durumda olduunu varsaymaktadr. Kaynak: http://www.ntvmsnbc.com/id/24956827/

48

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Sra Sizde Yant Anahtar


Sra Sizde 1 letim sistemini bir orkestra efine benzetebiliriz. Bilindii gibi, gnmz iletim sistemleri birden fazla uygulamay ayn anda altrabilmektedir. Dier bir deyile,nternette gazete okurken, mzik dinleyebilir, ayn zamanda arkadamz ile sohbet edebiliriz. Tm bunlarn problemsiz bir ekilde yryebilmesi iin, bir yneticinin olmas gerekir, tpk orkestra efi gibi. Nasl orkestra efi hangi mzik aletinin ne zaman devreye girecei, ne zaman duraca, ne kadar sre alaca, hangi ritimde alaca, bu ritmin para boyunca korunmas gibi bir ok durumu gz nne alp hareket ediyorsa iletim sistemi de tpk bir orkestra efi gibi, donanm kaynaklarn (ilemci, bellek gibi) etkili ve verimli kullanarak, hangi programn ne zaman alaca, ne kadar sre alaca, ne zaman durdurulaca, ilemcide veya bellekte ne kadar yer kaplayaca gibi bir ok ilevi yerine getirmektedir. Nasl orkestra efi olmadan, mziin ritmi ve ahengi bozulur, ortaya anlamsz bir para karsa, ayn ekilde iletim sistemsiz bir bilgisayarn almas mmkn deildir.

Yararlanlan Kaynaklar
Easttom, C. & Palladino, S. (2011). Essential Linux(r) Administration: A Comprehensive Guide for Beginners. Silberschatz, A., Galvin, P. B., & Gagne, G. (2005). Operating Systems Concepts. 7th edition, Wiley Ray, J. (2010). My MacBook, Que http://www.pardus.org.tr/wp-content/uploads/Kurumsal_2_kullanim_kilavuzu_1.1.pdf http://tr.pardus-wiki.org/Konqueror http://www.banadersanlat.com/index.php/pardus/1014-pardus-kde4-plasma-calma-alan.html http://www.ozgurlukicin.com/ia/pardus-kullaniminintemelleri/ http://tr.pardus-wiki.org/Plasma http://www.ozgurlukicin.com/paket/dolphin/ http://www.kde.org/announcements/4.0/desktop.php

3
Amalarmz indekiler
Temel Bilgi Teknolojileri-I

TEMEL BLG TEKNOLOJLER-I

Bu niteyi tamamladktan sonra; Ofis yazlmlarnn genel zelliklerini aklayabilecek, Ofis belgelerinde ksayollar kullanabilecek, Yardm dosyalarn kullanabilecek, Web tabanl ofis belgeleri oluturabilecek, Szck ilemci programlar tanmlayabilecek, MS Word ekrann tanyacak, Word menleri ve komutlarn tanmlayabilecek, Wordde belgelerle alabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar
Ofis Yazlmlar Szck lemci Yazlm Word Web Tabanl Belgeler

Ofis YazlmlarSzck lemciler ve Belge Sistemleri

OFS YAZILIMLARININ GENEL ZELLKLER SZCK LEMC PROGRAMLAR

Ofis Yazlmlar-Szck lemciler ve Belge Sistemleri


OFS YAZILIMLARININ GENEL ZELLKLER
Ofis programlar, ister piyasada bulunan ticari yazlm paketleri olsun, ister cretsiz olsun, genel olarak bir szck ilemci program, bir hesap tablosu program, bir sunu program, bir veritaban program ve bir e-posta programn iermektedir. Ofis program paketlerinin en bilinen ve yaygn olarak kullanlanlar, Microsoft firmasnn ticari rn olan Microsoft Office ve Sun Microsystems firmasnn ak rn olan Open Office paketleridir. Daha sonraki blmlerde ayr ayr incelenecek olan bu programlarn, e-posta programlar hari baz ortak zellikleri vardr. Bu programlarn tm, dosya denilen ve programa gre farkl bir ad alan program birimleriyle alr. Program balatldnda, bu dosyalara program tarafndan geici bir ad verilir; rnein MS Office program paketinde szck ilemci programda (Word) Belge, hesap tablosu programnda (Excel) Kitap, sunu programnda (Power Point) Sunu, OpenOffice program paketinde ise simsiz. Bu adlar, programn dosyaya verdii geici (ya da varsaylan) adlardr. Kullanc, zerinde alt dosyay kaydedip ona bir ad verdiinde bu ad da deiir. Ofis programlarnn ortak zelliklerinden biri de menler, komutlar ve ara ubuklar gibi program gelerinin ayn ekilde almasdr. Buna bal olarak da dosya ama, dosya kaydetme, dosya adlandrma gibi ilgili temel dosya ilemlerinin yan sra, metinler zerinde gerekletirilen kopyalama, yaptrma, kesme gibi ilemler ve metni kaln, italik, alt izili hale getirme gibi metin biimlendirme ilemleri de ayn ekilde gerekletirilir. Ofis programlar balatldnda, program penceresi alr. Bir program penceresinde, balk ubuu, men ubuu, durum ubuu ve bazlar program balatldnda ak olan, bazlar ise kullancnn isteine gre grntlenen ara ubuklar bulunur. Arka sayfadaki ekilde, bu geler gsterilmektedir:

52
ekil 3.1

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Program penceresi ve geleri.

Men ubuu

Balk ubuu Ara ubuklar

Yatay ve dikey cetveller

Belge alan Yatay ve dikey kaydrma ubuklar

Durum ubuu

ekil 3.2 Alr men.

Bu oka tklandnda, bir alt men alr

Ksayol tular

Program penceresinin en stnde, balk ubuu bulunur. Balk ubuunda, program simgesi ya da ad ile dosya ad bulunur. Balk ubuunda, sada ise program penceresinin ekran kaplamasn, simge durumuna getirilmesini ve kapatlmasn salayan dmeler yer alr. Balk ubuunun altnda men ubuu bulunur. Tm ofis programlarnda ilemler, menler ve menler iindeki komutlar yardmyla gerekletirilir. Men ubuundaki menler, programn trne gre deiir. Ancak, Dosya, Dzen (ya da Dzenle), Grnm, Ekle, Biim (ya da Biimle), Aralar, Pencere ve Yardm menleri, genellikle tm ofis programlarnda bulunur. Men adlarna tklandnda alan listelere alr men ad verilir. Bu, o mende bulunan komutlarn bir listesidir. Alr menlerde, yannda kk bir ok alan menlere basamakl men denir. Bu oka tklandnda alan komut listesine ise alt men ad verilir. Yandaki ekilde, bir alr men gsterilmektedir:

3. nite - Ofis Yazlmlar-Szck lemciler ve Belge Sistemleri

53

Menlerde, yannda nokta (...) olan komutlar, bu komuta tklandnda bir iletiim kutusunun alacan belirtir. MS Office paketinin son srmnde bu, men eridinde komut gruplarnn alt ksmnda grnen kk bir okla belirtilmektedir. letiim kutular, daha ayrntl ilemlerin gerekletirilmesini salayan ve ayr bir pencere olarak alan program geleridir. Aadaki ekilde, bir iletiim kutusu gsterilmektedir:
ekil 3.3 letiim kutusu.

Men ubuunun altnda grnen ya da kullancnn isteine gre grntlenen ara ubuklar programdan programa deise de genellikle ofis programlar ilk balatldnda Standart ara ubuu, onun altnda da Biimlendirme ara ubuu grnr (bkz. ekil.3.1). Ara ubuklarnn zerinde, bir simge ya da alr liste ile gsterilen komutlar bulunur. Fare simgelerin zerine getirildiinde, o simge tklandnda gerekleecek olan ilem grnr. Bunlara ekran ipucu denir. Ara ubuklarnda yannda aay gsteren bir ok olan komutlar, bir seenek listesi aar. Bunlara, alr liste denir. Arka sayfadaki ekilde, bu geler gsterilmektedir:

54
ekil 3.4

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Ekran ipucu ve alr liste.

Ekran pucu

Alr liste

Program penceresinin alt ksmnda, Durum ubuu yer alr. Burada, zerinde allan dosya ile ilgili bilgiler grnr. Program penceresinin yan ve alt ksmnda, dosya iinde aa-yukar ve saasola hareket etmenizi salayan kaydrma ubuklar bulunur.

Ofis Belgelerinde Ksayollar


Ksayol, bir komutun klavyedeki tularla gerekletirilmesini salayan tu bileimleridir. Bu tu bileimleri, baz ofis programlarnda, alr menlerdeki komutlarn yannda gsterilmektedir. Bu tu bileimlerinin anlam, ayn anda iki tua da baslmas gerektiidir. rnein, Yazdr komutunun yanndaki Ctrl + P, Ctrl tuu ile P tuuna ayn anda baslmas gerektiidir. Ofis programlarnda sk kullanlan baz komutlarn ksayollar, aadaki gibidir: Kaydet: Ctrl + S A: Ctrl + O Kopyala: Ctrl + C Yaptr: Ctrl + V Kes: Ctrl + X Bul: Ctrl + F Geri Al: Ctrl + Z Tmn Se: Ctrl + A Kaln: Ctrl + B talik: Ctrl + I Alt izili: Ctrl + U

Yardm Dosyasnn Kullanm


Tm ofis programlarnda, ilgili programn yardm dosyasna ulaabileceiniz bir Yardm mens ya da simgesi bulunur. Yardm dosyasn F1 tuuna basarak da grntleyebilirsiniz. Yardm kutusu aldnda, arama kutusuna yardm almak istediiniz konuyu yazarak ya da indekiler listesini ap aradnz bal tklayarak

3. nite - Ofis Yazlmlar-Szck lemciler ve Belge Sistemleri

55

yardm metnine ulaabilirsiniz. Aada, Word programndaki Yardm kutusu gsterilmektedir:


ekil 3.5 Yardm kutusu.

PDF Olarak Kaydetme


PDF, Portable Document Format (Tanabilir Belge Biimi) szcklerinin baharflerinden oluan bir ksaltmadr. PDF belgeleri, Adobe irketine ait, cretsiz paylalabilen programlarda oluturulur ve okunabilir. PDF dosyalarn aabilmek ve okumak iin, bilgisayarda Adobe Reader programnn yklenmi olmas gerekir. Bu program Internette birok siteden cretsiz olarak edinilebilmektedir. PDF belgeleri, adndan da anlalabilecei gibi belge biimlendirmesini korur ve dosya paylamn olanakl hale getirir. Ofis programlarnda (OpenOffice ve Microsoft Office), ek yazlma ya da eklentiye gerek kalmadan dosyalar PDF olarak kaydedebilirsiniz. Kitabn sonraki blmlerinde, her programda, dosyalarn PDF olarak nasl kaydedilecei anlatlmaktadr.

Web Tabanl Ofis Belgeleri


Gnmzde yeni gelien bulut biliim teknolojileri sayesinde, tm ofis belgelerini, bilgisayar uygulamalarn, yazlmlar vb. kendi bilgisayarnz dnda bir depolama alannda depolayabilir, yedekleyebilir, bu dosyalara her yerden eriebilirsiniz. Bulut biliim teknolojisi, iletiim ve ortak alma olana salamaktadr. rnein, herhangi bir ofis programnda oluturulan bir metin belgesi, bu yazlmn kurulu olmad bir konumda, internet zerinden grntlenebilir. Ayrca, ortak al-

56

Temel Bilgi Teknolojileri-I

lan belgelerde yaplan deiiklikler annda belgeye yanstlr. Bu teknolojiyi kullanarak, Microsoft Word, PowerPoint ve Excel belgelerini paylaabilir, yedekleyebilir ve ezamanl olarak dzenleyebilirsiniz. Bugn birok servis salayc, bu hizmeti vermektedir. Google (rn. Google Docs ve Google Cloud Connect for Microsoft Office uygulamas), Microsoft ve Intel gibi uluslararas biliim irketleri, bu tr evrimii bilgi ileme zellii sunan uygulamalar gelitirmitir. Trkiyede ise TTNET bu hizmeti salamaktadr.

SZCK LEMC PROGRAMLAR


Szck ilemci programlarn temel ilevi, metin yazma, yazlm metinleri gzden geirme, biimlendirme ve belge oluturmadr. Szck ilemci programlarla, basit not ya da mektuplardan, rapor, makale, bror, tez gibi karmak belgelere kadar her tr belge oluturulabilir. Microsoft firmasnn rn Microsoft Office paketindeki Word program ya da Sun Microsystems firmasnn Open Office adl cretsiz program paketindeki Writer program, yaygn olarak kullanlan szck ilemci programlardr.

Genel Olarak MS Word Ekran


Bu nitede 1. blmde de akland gibi, szck ilemci program balatldnda, program penceresi alr. Aadaki ekilde, MS Word program ilk balatldnda alan program penceresi ve geleri gsterilmektedir:
ekil 3.6 MS Word balang ekran.
Balk ubuu Grnm dmeleri Men eridi Belge alan

Hzl Eriim Ara ubuu

Durum ubuu

Balk ubuu: zerinde allan belgenin ad ve programn ad grnr. Simge Durumuna Klt, Geri Ykle ve Kapat dmeleri yer alr. Hzl Eriim Ara ubuu: Kaydet, Geri Al ve Yinele gibi sk kullanlan komutlar yer alr. Hzl Eriim ubuunun sa tarafndaki ok tklandnda, sk kullanlan ya da dier komutlarn eklenebilmesini salayan bir alr men bulunur. Belge Penceresi: zerinde allan belgenin ieriini gsterir.

3. nite - Ofis Yazlmlar-Szck lemciler ve Belge Sistemleri

57

Kaydrma ubuu: Belge iinde gezinmeyi salar. Durum ubuu: zerinde allan belge hakkndaki bilgiler grnr. Grnm Dmeleri: Belgenin grnt modunun deitirilebilmesini salar. Yaknlatr: Belge grntsnn bytlp kltlmesini salar. ekil 3.6da gsterildii gibi, MS Wordde Balk ubuunun ve Hzl Eriim Ara ubuunun altnda sekmeler, bu sekmelerin alt ksmnda da erit ad verilen bir alan yer almaktadr. Komutlar ise sekmelerde ilgili balklar altnda gruplanm olarak bu men eridinde yer almaktadr.

Wordde Belgelerle almak


Belge Oluturma
Word programn balattnzda bo bir belge alr. Baka bir bo belge amak iin, aadaki admlar izleyebilirsiniz: 1. Dosya sekmesini tklayn. 2. Yeniyi tklayn. 3. Bo Belgeyi ift tklayn.
ekil 3.7 Wordde belge oluturma.

Yeni bir belgeyi, ablonlar yardmyla da oluturabilirsiniz. Bunun iin, aadaki admlar izleyebilirsiniz: 1. Dosya sekmesini tklayn. 2. Yeniyi tklayn. 3. Kullanlabilir ablonlarn altnda, istediiniz seenei tklayn. 4. stediiniz ablonu ift tklayn. Wordde bir zgemi oluturmak istiyoruz. Bunun iin hangi admlar izlemeliyiz? SIRA SZDE
DNELM S O R U

SIRA SZDE

DNELM S O R U

58
ekil 3.8 Wordde ablonla belge oluturma.

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Var Olan Bir Belgeyi Ama


Bilgisayarnzda var olan bir belgeyi amak iin, aadaki admlar izleyebilirsiniz: 1. Dosya sekmesinde A tklayn. 2. A iletiim kutusunun sol blmesinde, belgenin bulunduu srcy ya da klasr tklayn. 3. A iletiim kutusunun sa blmesinde, belgenin bulunduu klasr an. 4. Belgeyi tklayn. 5. A tklayn.
ekil 3.9 Wordde var olan bir belgeyi ama.

3. nite - Ofis Yazlmlar-Szck lemciler ve Belge Sistemleri

59

Belgeyi Kaydetme ve Farkl Kaydetme


Bir belgeyi ilk kez kaydediyorsanz, Hzl Balat Ara ubuundaki Kaydet dmesini tkladnzda, Farkl Kaydet iletiim kutusu alr. Burada, belgeyi istediiniz bir adla kaydedebilirsiniz. Aada, Farkl Kaydet iletiim kutusu gsterilmektedir:
ekil 3.10 Wordde bir belgeyi kaydetme.

Buraya belgeniz iin bir ad girin

Bir belgeyi bu ekilde kaydettikten sonra, Kaydet dmesini tkladnzda, Farkl Kaydet iletiim kutusu almaz. Ancak, zerinde deiiklik yapmak ama nceki biimini de korumak istediiniz bir belgeyi farkl bir adla kaydetmek isterseniz, aadaki admlar izleyebilirsiniz: 1. Dosya sekmesinde Farkl Kaydeti tklayn. 2. Dosya ad kutusuna, belgeniz iin bir ad girin. 3. Kaydeti tklayn.

PDF Olarak Kaydetme


Web Tabanl Ofis Belgeleri balkl blmde belirtildii gibi, ofis programlarnda, PDF olarak kaydetme seenei bulunmaktadr. Bu seenei kullanarak, bir Word belgesini PDF olarak kaydedebilirsiniz. Bunun iin, aadaki admlar izleyebilirsiniz: 1. Dosya sekmesinde Farkl Kaydeti tklayn. 2. Dosya Ad kutusunda, belgeniz iin bir ad girin. 3. Kayt tr listesinde, PDF (*.pdf) seeneini tklayn. 4. Dosya kaydedildikten sonra setiiniz biimde almasn istiyorsanz, Yaymladktan Sonra Dosyay A onay kutusunu iaretleyin. 5. Yazdrma seeneklerini belirlemek iin Seenekleri tklayn. 6. Tamam, sonra da Kaydeti tklayn.

60

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Word Menleri ve Komutlar


Daha nceki blmlerde belirtildii gibi, Worddeki komutlar, 8 sekmede dzenlenmi ve her sekmede bulunan komutlar, erit ad verilen alanda ilgili balklar altnda guplanmtr. Sonraki blmlerde ayrntl olarak anlatlacak olan bu sekmeler, Dosya, Giri, Ekle, Sayfa Dzeni, Bavurular, Postalar, Gzden Geir ve Grnm sekmeleridir. Bir sekmeden dierine gemek iin, sekme adn tklamak yeterlidir. Aada, men eridi ve sekmeler gsterilmektedir:
ekil 3.11 Wordde men eridi ve komutlarn yer ald sekmeler.

Dosya Sekmesi
Dosya ile ilgili ilemlerin yaplmasn salayan Yeni, A, Farkl Kaydet, Yazdr ve Kapat komutlar bulunur. Aadaki ekilde, Dosya sekmesi gsterilmektedir:
ekil 3.12 Dosya sekmesi.

Backstage blmesi Burada dosyalarnz ynetebilirsiniz

Dosya sekmesindeki komutlarla yapabileceiniz ilemler unlardr: Yeni belge ama Var olan bir belgeyi ama Belgeyi kaydetme ve farkl bir adla kaydetme Belgeyi kapatma Dosya sekmesini grntlediinizde, sa blmede Backstage ad verilen bir blme alr. Bu blme, dosyalar ve dosyalar hakkndaki verilerin ynetilmesini salar (bkz. ekil 3.12).

3. nite - Ofis Yazlmlar-Szck lemciler ve Belge Sistemleri

61

Giri Sekmesi
Metin biimlendirmesi ile ilgili komutlar yer alr. Bu komutlar, Yaz Tipi, Paragraf, Stiller, Dzenleme olarak gruplanmtr (bkz. ekil 3.11). Giri sekmesinde en solda, Pano blmesi bulunur. Burada, Kopyala, Yaptr, Kes komutlar ile Biim Boyacs arac bulunur. Sa alttaki ok tklandnda, kopyalanan geler grnr. Aada, Pano blmesi gsterilmektedir:
ekil 3.13 Pano blmesi.

Giri sekmesindeki komutlarla yapabileceiniz ilemler unlardr: Yaz Tipi grubu: Yaz tipini ve puntoyu deitirme
ekil 3.14 Yaz Tipi ve Yaz Tipi Boyutu seenekleri.

62

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Yaz tipini bytme ya da daraltma Byk/kk harf deitirme Yaplan biimlendirmeyi temizleme Metni, kaln, italik, alt izili, st izili hale getirme Bir karakteri ya da szc st simge ya da alt simge haline getirme Metne efekt ekleme Metni renklerle vurgulama Yaz tipi rengini deitirme Satr araln deitirme Yaz Tipi grubunun alt ksmndaki kk ok tklandnda, Yaz Tipi iletiim kutusu alr (bkz. ekil 3.3).
ekil 3.15 Giri sekmesindeki Paragraf grubu.

Paragraf grubu: Madde iaretli, numaral ve ok dzeyli listeler oluturma Metne girinti uygulama Metni sralama Paragraf iaretlerini grntleme Metni sola, saa hizalama, ortalama, iki yana yaslama Satr ve paragraf aralklarn ayarlama Kenarlk uygulama Metne glgelendirme ekleme Metne kenarlk ekleme Stiller grubu: Bu gruptaki komutlarla, belgeniz iin bir stil seip uygulayabilirsiniz.
ekil 3.16 Giri sekmesindeki Stiller grubu.

ekil 3.17 Giri sekmesindeki Dzenleme grubu.

Dzenleme grubu: Bu gruptaki komutlarla, belge iinde belirli bir szc ya da karakteri arayabilir, baka bir szckle deitirebilirsiniz.Yanda, bu gruptaki komutlar gsterilmektedir:

3. nite - Ofis Yazlmlar-Szck lemciler ve Belge Sistemleri

63

Ekle Sekmesi
Bu sekmede komutlar Sayfalar, Tablolar, izimler, Balantlar, stbilgi ve Altbilgi, Metin ve Simgeler olarak gruplanmtr. Aadaki ekilde, Ekle sekmesi gsterilmektedir:
ekil 3.18 Ekle sekmesi.

Ekle sekmesindeki komutlarla yapabileceiniz ilemler unlardr: Sayfalar grubu: Kapak sayfas ekleme Sayfa ekleme Sayfa sonu ekleme Tablolar grubu: Tablo ekleme Tablo izme Excel tablosu ekleme Yerleik tablo ekleme
ekil 3.19 Ekle sekmesindeki tablo ekleme seenekleri.

64

Temel Bilgi Teknolojileri-I

izimler grubu: Resim, kk resim, ekil, SmartArt, grafik ve ekran grnts ekleme. Aadaki ekilde, ekiller alr mens gsterilmektedir:
ekil 3.20 Ekle sekmesindeki ekil ekleme seenekleri.

Balantlar grubu: Kpr, yer iareti, apraz bavuru ekleme stbilgi ve Altbilgi grubu: stbilgi ve altbilgi ekleme Sayfa numaras ekleme

3. nite - Ofis Yazlmlar-Szck lemciler ve Belge Sistemleri

65

Komutlarn yanndaki, kk oklar tklarsanz, stbilgi, altbilgi ve sayfa numaras stillerini seebileceiniz listeler alr. Aada, Sayfa Numaras alr listesi gsterilmektedir:
ekil 3.21 Ekle sekmesindeki sayfa numaras seenekleri.

Metin grubu: Metin kutusu ekleme Yazar ad, anahtar szck, balk, zet gibi belge ile ilgili otomatik metinler ekleme WordArt ekleme Paragrafa byk harf ekleme mza satr, tarih saat ekleme Nesne ekleme Simgeler grubunda ise metne denklem ve simgeler ekleyebilirsiniz.

Sayfa Dzeni Sekmesi


Bu sekmede komutlar, Temalar, Sayfa Yaps, Sdrmak in leklendir, Sayfa Seenekleri ve Yerletir olarak gruplanmtr. Aadaki ekilde Sayfa Dzeni sekmesi gsterilmektedir:
ekil 3.22 Sayfa Dzeni sekmesi.

Sayfa Dzeni sekmesindeki komutlarla yapabileceiniz ilemler unlardr: Temalar grubu: Bu gruptaki komutlarla belgenize bir tema uygulayarak tutarl ve profesyonel bir grnm kazandrabilirsiniz.

66
ekil 3.23 Belgelere uygulanabilecek tema seenekleri.

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Sayfa Yaps grubu: Kenar boluklarn, ynlendirmeyi ve sayfa boyutunu ayarlama Sayfa ve blm sonlarn ayarlama Metni stunlara blme Satr numaras koyma Belgede heceleme yapma Komut grubunun alt ksmndaki kk oka tkladnzda Sayfa Yaps iletiim kutusu alr. Arka sayfadaki, bu iletiim kutusu gsterilmektedir:

3. nite - Ofis Yazlmlar-Szck lemciler ve Belge Sistemleri

67
ekil 3.24 Sayfa Yaps iletiim kutusu.

Sayfa Arka Plan grubu: Bu gruptaki komutlarla sayfaya filigran ya da renk ekleyebilir, sayfa kenarl koyabilirsiniz. Paragraf grubu: Bu gruptaki komutlarla metindeki girintileri ve paragraf aralklarn ayarlayabilirsiniz. Komut grubunun alt ksmndaki kk oka tkladnzda Paragraf iletiim kutusu alr. Arka sayfadaki ekilde, bu iletiim kutusu gsterilmektedir:

68
ekil 3.25 Paragraf iletiim kutusu.

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Yerletir grubu: Bu gruptaki komutlarla metne eklediiniz ekil, resim ve izim gibi gelerin yerini ve hizalamasn ayarlayabilir, birden ok geyi gruplayabilir ya da birbirlerine gre konumlarn ayarlayabilirsiniz.

Bavurular Sekmesi
Bu sekmede komutlar, indekiler Tablosu, Dipnotlar, Alntlar ve Kaynaka, Resim Yazlar, Dizin ve Kaynaka olarak gruplanmtr. Arka sayfadaki ekilde, Bavurular sekmesi gsterilmektedir:

3. nite - Ofis Yazlmlar-Szck lemciler ve Belge Sistemleri

69
ekil 3.26 Bavurular sekmesi.

Bavurular sekmesindeki komutlarla belgenize iindekiler tablosu, dipnot, sonnot, alnt, resim yazs, dizin ve kaynaka ekleyebilirsiniz.

Postalar Sekmesi
Bu sekmedeki komutlarla Adres-Mektup Birletirme zelliini kullanabilirsiniz. Bu zellik, toplu posta gnderimlerinde, adreslerle etiket formlarnn ve zarflarn birletirilmesini salamaktadr. Ancak bu zellii kullanabilmek iin, adres bilgilerinin Word, Excel ya da Outlook gibi bir posta programnda nceden oluturulmas gerekir. Aadaki ekilde, adres-mektup birletirme zelliini kullanabileceiniz Postalar sekmesi gsterilmektedir:
ekil 3.27 Postalar sekmesi.

Gzden Geir Sekmesi


Bu sekmede komutlar, Yazm Denetleme, Dil, Aklamalar, zleme, Deiiklikler, Karlatr ve Koru olarak gruplanmtr. Aadaki ekilde, Gzden Geir sekmesi gsterilmektedir:
ekil 3.28 Gzden geir sekmesi.

70

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Bu sekmedeki komutlarla yapabileceiniz ilemler unlardr: Belgede yazm denetimi yapma Eanlaml szck aramas eviri aracn kullanma Belgeye aklama ekleme Bu sekmedeki komutlar, ortak allan belgelerle ilgili aralar sunmaktadr. zleme, Deiiklikler, Karlatr ve Koru grubundaki komutlarla, belgede bakalarnn yapt deiiklikleri grebilir, bunlar onaylayabilir ya da reddedebilir, belgeyi deiikliklere kar koruyabilirsiniz.

Grnm Sekmesi
Bu sekmede komutlar, Belge Grnmleri, Gster, Yaknlatr, Pencere ve Makrolar olarak gruplanmtr. Aadaki ekilde, Grnm sekmesi gsterilmektedir:
ekil 3.29 Grnm sekmesi.

Grnm sekmesindeki komutlarla yapabileceiniz ilemler unlardr: Belge grnmn deitirme (Sayfa Dzeni, Tam Ekran, Web Dzeni, Anahat, Taslak) Cetvel, klavuz izgileri, gezinti blmesini grntleme Belgenin grnmn bytme ya da kltme Gsterilecek sayfa saysn belirleme Belgeyi yeni bir pencerede grntleme Pencereleri yerletirme Grnty blme Pencereler arasnda gei yapma Makrolar kullanma Bu sekmeler ve komut gruplarnn yan sra, Wordde bir de balamsal sekmeler ve komutlar vardr. Bu sekmeler, ilgili ilem srasnda grntlenir. rnein, belgeye bir resim eklediinizde, resmi tklaynca Resim Aralar sekmesi, bir tablo eklediinizde ise Tablo Seenekleri sekmesi grntlenir. Benzer ekilde, belgenize kk resim, ekil, SmartArt ya da grafik eklediinizde, ilgili sekmeler grntlenir. Arka sayfada, bu sekmelerden biri olan Tablo Seenekleri sekmesi gsterilmektedir:

3. nite - Ofis Yazlmlar-Szck lemciler ve Belge Sistemleri

71
ekil 3.30 Wordde balamsal bir sekme (Tablo Seenekleri).

Wordden k
Word programndan kmak iin Dosya sekmesinden k komutunu sein. Belgeyi son kaydetmenizden sonra deiiklik yaptysanz, deiiklikleri kaydetmek isteyip istemediinizi soran bir ileti kutusu grntlenir. Deiiklikleri kaydetmek iin Eveti, deiiklikleri kaydetmeden programdan kmak iin ise Hayr tklayn.

72

Temel Bilgi Teknolojileri-I

zet
Ofis programlar, her trl belge, hesap tablosu ya da sunum gibi, genel olarak i yerlerinde gerekletirilen ileri kolaylatrmak amacyla tasarlanan programlardr. Bu tr bir program paketinde genellikle szck ilemci, hesap tablosu, sunu, veritaban ve e-posta programlar bulunur. Farkl reticiler tarafndan oluturulan ofis programlarnn birok ortak zellii vardr. Program penceresinin geleri, program birimleri, yani dosyalarla ve menlerle ya da komutlarla alma biimi benzerdir. Ofis program paketlerindeki szck ilemci programlarn temel ilevi, metin yazma, yazlm metinleri gzden geirme, biimlendirme ve belge oluturmadr. Szck ilemci programlarla, basit not ya da mektuplardan, rapor, makale, bror, tez gibi karmak belgelere kadar her tr belge oluturulabilir.

3. nite - Ofis Yazlmlar-Szck lemciler ve Belge Sistemleri

73

Kendimizi Snayalm
1. Ofis programlarnda, program penceresinin en stnde grnen ve program ad ile dosya adnn grnd aracn ad nedir? a. Boluk ubuu b. Men ubuu c. Ara ubuu d. Balk ubuu e. Durum ubuu 2. Metni bir yerden bir yere tamak iin hangi ilemi yapmak gerekir? a. Metni kopyalamak b. Metni kesmek c. Metni vurgulamak d. Metni semek e. Ara ubuunda Ta dmesini tklamak 3. Hzl Eriim Ara ubuu nerededir? a. Program penceresinin sol st kesindedir b. Giri sekmesindedir c. Dosya sekmesindedir d. Men ubuundadr e. Penceresinin sa alt kesindedir 4. Program penceresinde sada ve altta grnen ve belge iinde aa yukar ya da saa sola gezinmenizi salayan ara aadakilerden hangisidir? a. Pg Up ve Pg down b. Kaydrma ubuu c. Gezinti dmesi d. Grnm ubuu e. Cetvel 5. Bu a. b. c. d. e. dmeyi tklaynca ne olur? Belgede saa sola gidilebilir Bir men alr Bir iletiim kutusu alr Yeni bir ara ubuu grnr Bir liste alr 6. Metinde baz szckleri kaln hale getirmek iin hangi admlar izlemek gerekir? a. Yaz Tipi grubunda Kaln dmesini tklamak b. Metni seip Yaz Tipi grubunda Kaln dmesini tklamak c. Yaz tipini deitirmek d. Yaz tipi rengini deitirmek e. Bu szckleri kaln yazmak 7. Metin Efektleri dmesi nerededir? a. Giri sekmesindeki Stiller grubunda b. Giri sekmesindeki Yaz Tipi grubunda c. Dzenleme grubunda d. Sayfa Dzeni sekmesindeki Temalar grubunda e. Ara ubuunda 8. Postalar sekmesindeki komutlarla hangi ilemi gerekletirebilirsiniz? a. e-posta gndermek b. Adres-Mektup birletirme c. Posta programn amak d. Belgeyi e-posta eki olarak gndermek e. Belgeyi e-posta olarak gndermek 9. Belgeye iindekiler tablosu ve dizin eklemek iin hangi sekmeyi kullanrsnz? a. Giri b. Sayfa Yaps c. Bavurular d. Dzen e. Grnm 10. Resim Aralar ya da Tablo Seenekleri gibi balamsal sekmeler ne zaman grnr? a. Dosya mensnden seerek b. Men eridindeki kk oklar tklaynca c. Metne resim ekleyince d. Metne bir resim ya da tablo ekleyip seince e. Fareyi ara ubuu zerine getirince

74

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar


1. d 2. b 3. a 4. b 5. c 6. b 7. b 8. b 9. c 10. d Yantnz yanl ise Ofis Yazlmlarnn Genel zellikleri konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Giri Sekmesi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Genel Olarak MS Word Ekran konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Genel Olarak MS Word Ekran konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Ofis Yazlmlarnn Genel zellikleri konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Giri Sekmesi, Yaz Tipi Grubu konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Giri Sekmesi, Yaz Tipi grubu konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Postalar Sekmesi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Bavurular Sekmesi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Balamsal Sekmeler konusunu yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde Yant Anahtar


Dosya sekmesinde Yeniyi tklayp Kullanlabilir ablonlar seeneinin altnda, istediimiz bir zgemi ablonunu semek ve ekrandaki ynergeleri izleyerek seenekleri belirlemek.

Yararlanlan Kaynaklar
http://office.microsoft.com/tr-tr/word www.openoffice.org.tr/ www.google.com./Apps

4
Amalarmz indekiler
Temel Bilgi Teknolojileri-I

TEMEL BLG TEKNOLOJLER-I

Bu niteyi tamamladktan sonra; Hesap tablosu programlarn tanmlayabilecek, MS Excel ekrann tanyabilecek, Excel menleri ve komutlarn tanmlayabilecek, alma kitab ve alma sayfas kavramlarn aklayabilecek, Excelde alma kitaplaryla alabilecek, Elektronik tablolar oluturabilecek, Elektronik tablolarla ilgli birok ilemi gerekletirebileceksiniz.

Anahtar Kavramlar
Hesap Tablosu Programlar Excel alma Kitab alma Sayfas

Ofis YazlmlarHesap Tablosu Programlar

HESAP TABLOSU PROGRAMLARI

Ofis Yazlmlar-Hesap Tablosu Programlar


HESAP TABLOSU PROGRAMLARI
Hesap tablosu programlaryla, veriler tablo ya da liste olarak tutulup bu veriler zerinde basit ve karmak hesaplamalar yaplabilir, veriler eitli yntemlerle zetlenebilir ya da analizi yaplabilir. Microsoft firmasnn rn Microsoft Office paketindeki Excel program ya da Sun Microsystems firmasnn Open Office adl cretsiz program paketindeki Calc program, yaygn olarak kullanlan hesap tablosu programlardr.

Genel Olarak MS Excel Ekran


Hesap tablosu program balatldnda, program penceresi alr. Aadaki ekilde, MS Excel program ilk balatldnda alan program penceresi ve geleri gsterilmektedir:
ekil 4.1
Balk ubuu Grnm dmeleri Hzl Eriim Ara ubuu Men eridi alma sayfas

MS Excel balang ekran.

Sayfa sekmeleri Durum ubuu

Kaydrma ubuklar

78

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Balk ubuu: zerinde allan alma kitabnn ad ve programn ad grnr. Simge Durumuna Klt, Geri Ykle ve Kapat dmeleri yer alr. Hzl Eriim Ara ubuu: Kaydet, Geri Al ve Yinele gibi sk kullanlan komutlar yer alr. Hzl Eriim ubuunun sa tarafndaki ok tklandnda, sk kullanlan ya da dier komutlarn eklenebilmesini salayan bir alr men bulunur. alma Kitab Blmesi: zerinde allan alma sayfasnn ieriini gsterir. Kaydrma ubuu: alma sayfas iinde gezinmeyi salar. Durum ubuu: zerinde allan alma sayfasyla ilgili bilgiler grnr. Grnm Dmeleri: Belgenin grnt modunun deitirilebilmesini salar. Yaknlatr: Grntnn bytlp kltlmesini salar. ekil 4.1de gsterildii gibi, MS Excelde Balk ubuunun ve Hzl Eriim Ara ubuunun altnda sekmeler, bu sekmelerin alt ksmnda da erit ad verilen bir alan yer almaktadr. Komutlar ise sekmelerde ilgili balklar altnda gruplanm olarak bu men eridinde yer almaktadr.

alma Kitab ve alma Sayfas Kavram


Exceldeki dosya biimi, alma kitabdr. Program balatldnda Kitap1 adyla bir alma kitab alr. Bu, programn dosyaya verdii geici ya da varsaylan addr ve alma kitab baka bir adla kaydedilinceye kadar, balk ubuunda grnr (bkz. ekil 4.1). alma kitab, eitli trdeki balantl bilgilerin dzenlenmesi iin kullanlabilecek bir dosyadr. Her alma kitab, 3 alma sayfasyla alr. Bunlar, pencerenin alt ksmnda Sayfa1, Sayfa2, Sayfa3 adyla grnr. Bu adlar da Kitap1 gibi, programn verdii geici adlardr ve kullanc sayfalar yeniden adlandrncaya kadar grnmeye devam eder (bkz. ekil 4.1). Veriler de alma sayfalarna girilir. alma sayfalar ise stun, satr ve hcrelere ayrlr. alma kitab aldnda, satr ve stunlardan oluan bu klavuz grnr. Stunlar, alma sayfasnda yukardan aa, satrlar ise soldan saa doru uzanr. Hcreler ise bir satrla stunun kesitii yerdeki alandr. Stunlarn alfabetik, satrlarn ise saysal balklar vardr. Her alma sayfasnda toplam 16.384 stun ve 1 ile 1.048.576 arasnda satr bulunur. Hcreler, alma sayfasna veri girilen alanlardr. Yeni bir alma kitab aldnda, sol st kedeki ilk hcre vurgulanmtr. Bu hcreye etkin hcre denir. alma sayfas iinde baka bir hcreyi tklarsanz etkin hcre de deiir. Etkin hcre, veri girmeye baladnzda, verilerin o hcreye yazlacan belirtir. alma sayfas iinde bir hcre tklandnda, ad kutusunda, harfler ve saylardan oluan bir adres grnr. Buna, hcre bavurusu ya da adresi denir ve alma sayfas iinde hangi stun ve satrda bulunduunuzu gsterir. Arka sayfadaki ekran grntsnde, bu eler gsterilmektedir:
SIRA SZDE

alma sayfasna grafik eklemek iin hangi admlar izlemeliyiz? SIRA SZDE
DNELM S O R U

DNELM S O R U

DKKAT

DKKAT

SIRA SZDE

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

AMALARIMIZ

4. nite - Ofis Yazlmlar-Hesap Tablosu Programlar

79
ekil 4.2 alma kitab ve alma sayfasnn eleri.

Ad Kutusu ve hcre bavurusu Forml Kutusu

Stunlar ve stun balklar

Satrlar ve satr numaralar

alma sayfalar

Excelde alma Kitaplaryla almak


Yeni Bir alma Kitab Oluturma
Excelde yeni bir alma kitab oluturmak iin bo bir alma kitab aabilirsiniz. Bunun iin, aadaki admlar izleyebilirsiniz: 1. Dosya sekmesini tklayn. 2. Yeniyi tklayn. 3. Kullanlabilir ablonlarn altnda Bo alma Kitabn ift tklayn.
ekil 4.3 Excelde yeni bir alma kitab oluturma.

80

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Yeni bir alma kitabn, ablonlar yardmyla da oluturabilirsiniz. Bunun iin, aadaki admlar izleyebilirsiniz: 1. Dosya sekmesini tklayn. 2. Yeniyi tklayn. 3. Kullanlabilir ablonlarn altnda, istediiniz seenei tklayn. 4. stediiniz ablonu ift tklayn. Yeni bir alma kitab iin var olan bir alma kitabn temel almak isterseniz, aadaki admlar izleyebilirsiniz: 1. Dosya sekmesinde Yeniyi tklayn. 2. Kullanlabilir ablonlarn altnda Varolandan Yeniyi tklayn. 3. Varolan alma Kitabndan Yeni iletiim kutusunda, amak istediiniz alma kitabnn bulunduu src, klasr ya da Internet konumunu bulun. 4. alma kitabn tklayn. 5. Yeni Olutur seeneini tklatn.
ekil 4.4 Excelde, var olan bir alma kitabndan yeni bir alma kitab oluturma.

alma Kitabn Kaydetme ve Farkl Kaydetme


Bir alma kitabn ilk kez kaydediyorsanz, Hzl Balat Ara ubuundaki Kaydet dmesini tkladnzda, Farkl Kaydet iletiim kutusu alr. Burada, belgeyi istediiniz bir adla kaydedebilirsiniz. Arka sayfada, Farkl Kaydet iletiim kutusu gsterilmektedir:

4. nite - Ofis Yazlmlar-Hesap Tablosu Programlar

81
ekil 4.5 Excelde alma kitabn kaydetme.

Bir belgeyi bu ekilde kaydettikten sonra, Kaydet dmesini tkladnzda, Farkl Kaydet iletiim kutusu almaz. Ancak, zerinde deiiklik yapmak ama nceki biimini de korumak istediiniz bir belgeyi farkl bir adla kaydetmek isterseniz, aadaki admlar izleyebilirsiniz: 1. Dosya sekmesinde Farkl Kaydeti tklayn. 2. Dosya ad kutusuna, belgeniz iin bir ad girin. 3. Kaydeti tklayn.

alma Kitabn PDF Olarak Kaydetme


alma kitabn PDF olarak kaydetmek isterseniz, aadaki admlar izleyebilirsiniz: 1. Dosya sekmesinde Farkl Kaydeti tklayn. 2. Dosya Ad kutusunda, belgeniz iin bir ad girin. 3. Kayt tr listesinde, PDF (*.pdf) seeneini tklayn. 4. Onay kutularnda, dosya kaydedildikten sonra almasn istediiniz biimi sein. 5. Yazdrma seeneklerini belirlemek iin Seenekleri tklayn. 6. Tamam, sonra da Kaydeti tklayn.
ekil 4.6 Excelde alma kitabn PDF olarak kaydetme.

82

Temel Bilgi Teknolojileri-I

alma Sayfas Ekleme ve Silme


Daha nce de belirtildii gibi, Excelde yeni bir alma kitab atnzda 3 alma sayfas ile alr. alma kitabnda daha fazla alma sayfasna gereksinmeniz varsa yeni alma sayfalar ekleyebilirsiniz. Bunun iin, aadaki admlardan birini izleyebilirsiniz: Var olan alma sayfalarnn sonuna yeni bir alma sayfas eklemek iin, sayfa sekmelerinin sandaki alma Sayfas Ekle dmesini tklayn.
ekil 4.7 Excelde, var olan alma sayfalarnn sonuna yeni bir alma sayfas ekleme.

Var olan alma sayfasnn nne yeni bir alma sayfas eklemek iin, bu alma sayfasn seip Giri sekmesindeki Hcreler grubunda Ekleyi, sonra da Sayfa Ekle komutunu tklayn.
ekil 4.8 Excelde, var olan alma sayfalarnn nne yeni bir alma sayfas ekleme.

alma sayfas eklemek iin, bir alma sayfas sekmesini sa tklayp Ekle seeneini de tklayabilirsiniz. Sonra, Genel sekmesinde alma Sayfasn, ve Tamam tklayn.
ekil 4.9 Excelde yeni bir alma sayfas ekleme.

4. nite - Ofis Yazlmlar-Hesap Tablosu Programlar

83

Ayn anda birden ok alma sayfas eklemek iinse st Karakter (SHIFT) tuunu basl tutarak eklemek istediiniz sayda sayfa sekmesini sein, sonra Giri sekmesinin Hcreler grubunda Ekleyi ve Sayfa Ekleyi tklayn. Bunun iin, seilen sayfa sekmelerini sa tklayp Ekle seeneini de tklayabilirsiniz. Sonra, Genel sekmesinde alma Sayfasn ve Tamam tklayn. Bir alma kitabndaki alma sayfalarnn srasn deitirmek isterseniz, tamak istediiniz alma sayfasnn sekmesini tklayp istediiniz yere srklemeniz yeterlidir. alma kitabndan alma sayfas silmek iin, aadaki seeneklerden birini kullanabilirsiniz: Silmek istediiniz alma sayfasn ya da alma sayfalarn seip Giri sekmesinin Hcreler grubunda, Sili, sonra da Sayfay Sili tklayn. Bunun iin, silmek istediiniz alma sayfasnn ya da alma sayfalarnn sayfa sekmesini sa tklayp Sayfay Sili de tklayabilirsiniz.

alma Sayfalarn Adlandrma


alma sayfalar, siz onlara bir ad verinceye kadar Sayfa1, Sayfa2 gibi, varsaylan adlar tar. Siz onlara almanzla ilgili adlar vermek istiyorsanz, bu varsaylan adlar deitirmeniz gerekir. Bunun iin, adlandrmak istediiniz sayfa sekmesini sa tklayp Sayfay Yeniden Adlandr esini tklayn ve sayfaya vermek istediiniz ad yazn.
ekil 4.10
Buraya istediiniz ad yazn

Excelde bir alma sayfasn adlandrma.

Excel Menleri ve Komutlar


Daha nceki blmlerde belirtildii gibi, Exceldeki komutlar, 8 sekmede dzenlenmi ve her sekmede bulunan komutlar, erit ad verilen alanda ilgili balklar altnda guplanmtr. Sonraki blmlerde ayrntl olarak anlatlacak olan bu sekmeler, Dosya, Giri, Ekle, Sayfa Dzeni, Formller, Veri, Gzden Geir ve Grnm sekmeleridir. Bir sekmeden dierine gemek iin, sekme adn tklamak yeterlidir. Arka sayfada, men eridi ve sekmeler gsterilmektedir:
ekil 4.11 Excelde men eridi ve komutlarn yer ald sekmeler.

84

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Dosya Sekmesi
Dosya ile ilgili ilemlerin yaplmasn salayan Yeni, A, Farkl Kaydet, Yazdr ve Kapat komutlar bulunur. Aadaki ekilde, Dosya sekmesi gsterilmektedir:
ekil 4.12 Dosya sekmesi.

Backstage blmesi Burada dosyalarnz ynetebilirsiniz.

Dosya sekmesindeki komutlarla yapabileceiniz ilemler unlardr: Yeni belge ama Var olan bir belgeyi ama Belgeyi kaydetme ve farkl bir adla kaydetme Belgeyi kapatma Yazdrma Yardm Genel seenekleri grntleme Dosya sekmesini grntlediinizde, sa blmede Backstage ad verilen bir blme alr. Bu blme, dosyalar ve dosyalar hakkndaki verilerin ynetilmesini salar (bkz. ekil 4.12).

Giri Sekmesi
Metin biimlendirmesi ile ilgili komutlar yer alr. Bu komutlar, Yaz Tipi, Hizalama, Say, Stiller, Hcreler ve Dzenleme olarak gruplanmtr (bkz. ekil 4.11). Giri sekmesinde en solda, Pano blmesi bulunur. Burada, Kopyala, Yaptr, Kes komutlar ile Biim Boyacs arac bulunur. Sa alttaki ok tklandnda, kopyalanan geler grnr. Arka sayfada, Pano blmesi ak olarak Giri sekmesi gsterilmektedir:

4. nite - Ofis Yazlmlar-Hesap Tablosu Programlar

85
ekil 4.13 Pano blmesi.

Giri sekmesindeki komutlarla yapabileceiniz ilemler unlardr: Yaz Tipi grubu: Yaz tipini ve puntoyu deitirme Yaz tipini bytme ya da daraltma Metni, kaln, italik, alt izili, st izili hale getirme Kenarlk ekleme Metne dolgu ekleme Yaz tipi rengini deitirme Hizalama grubu: Hcrelerdeki metni ste, ortaya, alta hizalama Hcrelerdeki metnin ynlendirmesini ayarlama Metni kaydrma Hcrelerdeki metni saa, sola hizalama, ortalama Hcrede kenarlkla metin arasndaki girintiyi artrma ve azaltma Birden ok hcreyi birletirme ve iindeki metni ortalama

ekil 4.14 Giri sekmesindeki Yaz Tipi grubu.

ekil 4.15 Giri sekmesindeki Hizalama grubu.

86
ekil 4.16 Giri sekmesindeki Say grubu.

Temel Bilgi Teknolojileri-I

ekil 4.17 Giri sekmesindeki Stiller grubu.

Say grubu: Hcrelerdeki deerlerin nasl gsterileceini ayarlama (genel, say, para birimi, tarih vb.) Finansal, yzde ve virgl stilini seme Ondalk basamak saysn ayarlama Yaz Tipi, Hizalama ve Say gruplarnn alt ksmndaki kk ok tklandnda, Hcreleri Biimlendir iletiim kutusu, ilgili sekme etkin olarak alr. rnein, Yaz Tipi grubundaki ok tklandnda, bu iletiim kutusu, Yaz Tipi sekmesi etkin olarak alr. Stiller grubu: Koullu biimlendirme kurallarn ayarlama alma sayfasndaki verileri tablo olarak biimlendirme Hcreleri biimlendirmek iin nceden tanmlanm stilleri kullanma Koullu biimlendirme, alma kitabndaki verilere belirlediiniz koula ya da lte gre farkl bir biimlendirme uygulanmasn salayarak deerlerde nem verdiiniz deiimleri bir bakta grebilmenizi salar. rnein, zarar belirli bir deerin altna dtnde, ilgili veriyi ieren hcrenin krmz renkle vurgulanmasn salayabilirsiniz. Koullu biimlendirme, bu ekilde verilerin analizini de kolaylatrr. Ayrca, verileri bu biimlendirmeye gre sralayabilir ya da filtre uygulayabilirsiniz. Koullu Biimlendirme listesinden Kurallar Ynet komutu tklandnda Koullu Biimlendirme Kurallar Yneticisi iletiim kutusu alr. Burada, uygulayacanz koullu biimlendirmenin kurallarn belirleyebilirsiniz. Aada, bu iletiim kutusu gsterilmektedir.

ekil 4.18 Koullu Biimlendirme.

4. nite - Ofis Yazlmlar-Hesap Tablosu Programlar

87

Stiller gurubundaki Hcre Stilleri oku tklandnda ise hazr hcre stilleri arasndan seim yapabileceiniz bir liste alr. Hcreler grubu: alma sayfasna satr, stun ve hcre ekleme ve silme alma sayfas ekleme ve silme Hcre boyutlarn (satr ykseklii, stun genilii) ayarlama Satr ve stunlar gizleme ve gsterme Sayfalar yeniden adlandrma, tama, kopyalama Sekme rengini ayarlama Dzenleme grubu: Toplam, ortalama, en byk ve en kk gibi ilevleri kullanma Hcrelere dolgu ekleme Hcrelerdeki ierik, biimlendirme, aklama vb. geleri silme Verileri sralama ve filtre uygulama Belirli bir metni, biimlendirmeyi ya da bilgi trn bulma ve deitirme

ekil 4.19 Giri sekmesindeki Hcreler grubu.

ekil 4.20 Giri sekmesindeki Dzenleme grubu.

Ekle Sekmesi
Bu sekmede komutlar Tablolar, izimler, Grafikler, Mini Grafikler, Filtre, Balantlar, Metin ve Simgeler olarak gruplanmtr. Aadaki ekilde, Ekle sekmesi gsterilmektedir:
ekil 4.21 Ekle sekmesi.

Ekle sekmesindeki komutlarla yapabileceiniz ilemler unlardr: Tablolar grubu: Tablo ve PivotTable ekleme PivotTable (zet Tablo), alma sayfasndaki ya da d veri kaynandaki verilerin zetlenmesini salayarak verilerin zmlenmesini kolaylatrr. Saysal verileri ayrntl olarak zmlemek iin PivotTable raporunu kullanabilirsiniz. PivotTable raporu ile ok miktarda veriyi birok ekilde sorgulama, saysal verilerin alt toplamn ve toplamn alma, kategori ve alt kategorilerle verileri zetleme ve zel hesaplamalarla forml oluturma; kaynak verilerin farkl zetlerini grmek iin satrlar stunlara ya da stunlar satrlara tama; istediiniz veri alt kmelerini sralama, filtre uygulama, gruplandrma ve koullu biimlendirme uygulama gibi ilemleri yapabilirsiniz. PivotChart raporlar ise PivotTable raporundaki verilerin grafik gsterimini salar.

88

Temel Bilgi Teknolojileri-I

izimler grubu: Resim, kk resim, ekil, SmartArt, grafik ve ekran grnts ekleme.
ekil 4.22 Ekle sekmesindeki izimler grubu.

Grafikler grubu: alma sayfasna, stun, izgi, pasta, ubuk, alan, datm vb. grafik trlerini ekleme
ekil 4.23 Ekle sekmesindeki Grafikler grubu.

Komut grubunun altndaki kk ok tklandnda Grafik Ekle iletiim kutusu alr. grafik trn burada da seebilirsiniz. Bu oku, bir grafik ekledikten sonra tklarsanz Grafik Trn Deitir iletiim kutusu alr. alma sayfasna bir grafik ekleyip tklaynca Grafik Aralar balamsal sekmesi alr. Aada, bu sekme gsterilmektedir:
ekil 4.24 Bir grafik eklenmi alma sayfas ve Grafik Aralar sekmesi.

4. nite - Ofis Yazlmlar-Hesap Tablosu Programlar

89

Mini Grafikler grubu: alma sayfasna izgi, stun, kazan-kayp gibi mini grafikler ekleme. Bu seeneklerden herhangi birini tklarsanz. Mini Grafik Olutur iletiim kutusu alr. Aada, bu iletiim kutusu gsterilmektedir:
ekil 4.25 Mini Grafik Olutur iletiim kutusu.

Filtre grubu: Verilere etkileimli filtre uygulamak iin Dilimleyici ekleme. Dilimleyiciler, PivotTable raporundaki verileri hzl bir ekilde filtrelemenizi salayan filtreleme bileenleridir. Dilimleyiciler, filtrelemede kullanlabilecek birok dme ierdiinden, filtrelenecek verileri bulmak iin birok liste amak zorunda kalmazsnz. Balantlar grubu: Kpr ekleme Metin grubu: Metin kutusu, stbilgi ve altbilgi ekleme WordArt, imza satr ve nesne ekleme Metin Kutusu dmesini tklayp alma sayfasna bir metin kutusu eklediinizde izim Aralar; stbilgi ve Altbilgi dmelerini tkladnzda ise stbilgi ve Altbilgi Aralar ile Tasarm sekmeleri alr. Arka sayfada, bu sekmeler gsterilmektedir:

90
ekil 4.26 stbilgi ve Altbilgi, Tasarm sekmeleri.

Temel Bilgi Teknolojileri-I

WordArt ve mza Satr komutlarnn yanndaki kk oklar tklarsanz, WordArt, ve imza satr stillerini seebileceiniz listeler alr. Nesne dmesini tklarsanz, Nesne iletiim kutusu alr. Simgeler grubu: Bu gruptaki komutlarla metne denklem ve simgeler ekleyebilirsiniz.

Sayfa Dzeni Sekmesi


Bu sekmede komutlar, Temalar, Sayfa Yaps, Sayfa Arka Plan, Paragraf ve Yerletir olarak gruplanmtr. Aadaki ekilde Sayfa Dzeni sekmesi gsterilmektedir:
ekil 4.27 Sayfa Dzeni sekmesi.

Sayfa Dzeni sekmesindeki komutlarla yapabileceiniz ilemler unlardr: Temalar grubu: Bu gruptaki komutlarla alma kitaplarnza ve alma sayfalarnza tema uygulayarak tutarl ve profesyonel bir grnm kazandrabilirsiniz.

4. nite - Ofis Yazlmlar-Hesap Tablosu Programlar

91
ekil 4.28 alma kitaplarna uygulanabilecek tema seenekleri.

Sayfa Yaps grubu: Kenar boluklarn, ynlendirmeyi ve sayfa boyutunu ayarlama Yazdrma alann belirleme Sayfa sonlarn ayarlama Sayfa arkaplann seme Yazdrlacak her sayfada yinelenecek satr ve stun balklarn belirleme Komut grubunun alt ksmndaki kk oka tkladnzda, Sayfa Yaps iletiim kutusu alr. Sdrmak in leklendir grubu: Baslacak ktnn genilik ve yksekliini belirleme Baslacak kty leklendirme Sayfa Seenekleri grubu: Klavuz izgilerin ve balklarn grtlenip grntlenmeyeceini belirleme Klavuz izgilerin ve balklarn yazdrlp yazdrlmayacan belirleme Yerletir grubu: Bu gruptaki komutlarla metne eklediiniz ekil, resim ve izim gibi gelerin yerini ve hizalamasn ayarlayabilir, birden ok geyi gruplayabilir ya da birbirlerine gre konumlarn ayarlayabilirsiniz.

Formller Sekmesi
Bu sekmede komutlar, levler Kitapl, Tanml Adlar, Forml Denetleme ve Hesaplama olarak gruplanmtr. Arka sayfadaki ekilde, Formller sekmesi gsterilmektedir:

92
ekil 4.29 Formller sekmesi.

Temel Bilgi Teknolojileri-I

lev Kitapl grubu: alma sayfasna ilev ekleme Otomatik toplam, ortalama, en kk ve en byk gibi ilevleri uygulama Son kullanlan ilevleri grntleme Finansal, mantksal, metin, tarih ve saat, arama ve bavuru, matematik ve trigonometrik ilevler arasndan seim yapma Tm ilevleri grntleme Aadaki ekran grntsnde, Tm levler seeneinin yanndaki ok tklandnda alan ilev listesi gsterilmektedir:
ekil 4.30 Excelde kullanlabilecek ilevler.

Formller, eitli hesaplamalar yapabilen, bilgi dndrebilen, dier hcre ieriklerini ileyebilen, koullar snayabilen denklemlerdir. Formller, ilevler, bavurular, ileler ve sabitler ierir ve her zaman eittir iaretiyle (=) balar. levler, bir deeri ya da deerleri alan, bir ilemi gerekletiren ve bir deeri ya da deerleri dndren, nceden yazlm formllerdir. Hcre bavurusu, bir hcrenin alma sayfasndaki konumunu belirtir. rnein stun C ile satr 3n hcre bavurusu C3tr. leler, gerekletirilecek hesaplamann trn belirten simgelerdir. Sabit, nceden hesaplanmam olan, bu nedenle de deimeyen bir deerdir.

4. nite - Ofis Yazlmlar-Hesap Tablosu Programlar

93

Aadaki formller, matematik ilelerinin kullanld formllere rnek olarak verilebilir: =7+53 5 arp 3 sonucuna 5 ekler. =A1+A2+A3 A1, A2 ve A3 hcrelerindeki deerleri toplar. Excelde formlleri elle Forml ubuuna elle yazabileceiniz gibi, Forml Ekle dmesini tklayarak yerleik ilevleri de kullanabilirsiniz.

Veri Sekmesi
Bu sekmedeki komutlar, Balantlar, Srala ve Filtre Uygula, Veri Aralar ve Anahat olarak gruplanmtr. Aadaki ekilde, Veri sekmesi gsterilmektedir:
ekil 4.31 Veri sekmesi.

Balantlar grubu: alma kitabna, Access programndan, Webden ve dier kaynaklardan d veri alma D veri balantlarn grntleme ve dzenleme Srala ve Filtre Uygula grubu: Verileri kkten bye ya da bykten ke sralama Verileri birden ok lte gre sralama Seili hcrelere filtre uygulama ya da uygulanan filtreyi kaldrma Sorgu uygulandnda grntlenecek kaytlar snrlamak iin karmak ltler belirleme Bir veri aral seip Srala dmesi tklandnda, Srala iletiim kutusu alr. Burada, sralama dzeyi ekleyebilir, sralanacak stun, sralama koulunu ve dzenini belirleyebilirsiniz. Seenekler dmesini tkladnzda ise, Sralama Seenekleri kutusu alr. Aada, Srala iletiim kutusu ve ek seenekleri gsteren Sralama Seenekleri kutusu gsterilmektedir:
ekil 4.32 Sralama seenekleriyle ilgili iletiim kutular.

94

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Veri Aralar grubu:


ekil 4.33 Veri sekmesindeki Veri Aralar grubu.

Hcre ieriini stunlara blme Yinelenen satr ve stunlar sayfadan kaldrma Hcrelere geersiz veri giriini engellemek iin veri dorulama zelliini kullanma Birden ok aralkta yer alan verileri yeni bir aralkta birletirme Formller iin eitli deerleri deneme Senaryo Yneticisi aracn kullanma Senaryo, Excelin kaydettii ve alma sayfasnda otomatik olarak deitirebildii deerler kmesidir. Senaryolar, durum zmlemesi iin kullanlr. Durum zmlemesi ise yaplan deiikliklerin alma sayfasndaki formllerin sonularn nasl etkileyeceini grmek iin hcrelerdeki deerleri deitirme ilemidir. Excelde, alma sayfanzda farkl veri gruplar oluturup bunlar senaryo olarak kaydedebilir, farkl sonular grmek iin bu senaryolar arasnda gei yapabilir, oluturduunuz senaryolar karlatrmak iin senaryo zet raporlar oluturabilirsiniz. Veri araln seip Metni Stunlara Dntr dmesi tklandnda Metni Stunlara evirme Sihirbaz alr. Aada, bu sihirbaz gsterilmektedir:
ekil 4.34 Metni Stunlara evirme Sihirbaz.

4. nite - Ofis Yazlmlar-Hesap Tablosu Programlar

95
ekil 4.35 Veri sekmesindeki Anahat grubu.

Anahat grubu: Hcre aralklarn gruplandrma ve oluturulan grubu zme Seili hcrelere otomatik alttoplam ve toplam ekleyerek ilikili veri ieren birka satrn toplamn alma

Gzden Geir Sekmesi


Bu sekmede komutlar, Yazm Denetleme, Dil, Aklamalar ve Deiiklikler olarak gruplanmtr. Aadaki ekilde, Gzden Geir sekmesi gsterilmektedir:
ekil 4.36 Gzden Geir sekmesi.

Bu sekmedeki komutlarla yapabileceiniz ilemler unlardr: Belgede yazm denetimi yapma E anlaml szck aramas eviri aracn kullanma Szlk, ansiklopedi ve eviri gibi bavuru kaynaklar arasnda arama yapma Bu sekmedeki komutlar, ortak allan belgelerle ilgili aralar sunmaktadr. Aklamalar ve Deiiklikler grubundaki komutlarla, alma kitabn ya da bir alma sayfasn koruyabilir; alma kitabn paylatrabilir ve paylalan alma kitabnda bakalarnn yapt deiiklikleri izleyebilir, bunlar onaylayabilir ya da reddedebilirsiniz. Bu gruptaki dmeleri tkladnzda ilgili iletiim kutular alr. rnein Sayfay Koru dmesini tkladnzda, Sayfay Koru iletiim kutusu alr. Aada bu iletiim kutusu gsterilmektedir:
ekil 4.37 Sayfay Koru iletiim kutusu.

96

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Grnm Sekmesi
Bu sekmede komutlar, alma Kitab Grnmleri, Gster, Yaknlatr, Pencere ve Makrolar olarak gruplanmtr. Aadaki ekilde, Grnm sekmesi gsterilmektedir:
ekil 4.38 Grnm sekmesi.

Grnm sekmesindeki komutlarla yapabileceiniz ilemler unlardr: Belge grnmn deitirme (Normal, Sayfa Dzeni, Tam Ekran) Sayfa nizlemesi Cetvel, klavuz izgileri, Forml ubuu ve balklar grntleme Belgenin grnmn bytme ya da kltme Belgeyi yeni bir pencerede grntleme Pencereleri yerletirme Sayfay blmelere ayrma Pencereler arasnda gei yapma Makrolar kullanma

Excelden k
Excel programndan kmak iin Dosya sekmesinden k komutunu sein. Belgeyi son kaydetmenizden sonra deiiklik yaptysanz, deiiklikleri kaydetmek isteyip istemediinizi soran bir ileti kutusu grntlenir. Deiiklikleri kaydetmek iin Kaydeti, deiiklikleri kaydetmeden programdan kmak iin Kaydetmeyi, ilemi iptal etmek iinse ptali tklayn.

4. nite - Ofis Yazlmlar-Hesap Tablosu Programlar

97

zet
Ofis program paketlerindeki hesap tablosu programlarnn temel ilevi, verileri tablo ya da liste olarak tutup, bu veriler zerinde basit ve karmak hesaplamalar yapma; verileri eitli yntemlerle zetleme ya da analizini yapmadr. Hesap tablosu programlarndaki temel dosya biimi, alma kitabdr. alma kitab, eitli trdeki balantl bilgilerin dzenlenmesi iin kullanlabilen ve alma sayfas ad verilen sayfalardan oluan bir dosyadr. alma sayfalar ise stun, satr ve hcrelerden oluur ve veriler bu hcrelere girilir. alma sayfalarndaki hcrelere girilen veriler zerinde, hesap tablosu programlarnda yerleik birok zellik kullanlarak, basit matematik ilemlerinden daha karmak ilemlere kadar birok ilem gerekletirilebilmektedir.

98

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Kendimizi Snayalm
1. Excel ve Calc, ne tr programlardr? a. Elektronik tablo b. Szck ilemci c. Sunu d. Veritaban e. Belge 2. Hesap tablosu programlaryla aadaki ilemlerden hangisi gerekletirilemez? a. Bte oluturma b. Grafik oluturma c. Tablo oluturma d. Sunu hazrlama e. zet Tablo 3. Excelde alma kitabn oluturan dosyalara ne ad verilir? a. Elektronik tablo b. Sayfa c. alma sayfas d. Veri tablosu e. Hesap tablosu 4. Aadaki ekilde okla gsterilen dmenin ilevi nedir? 6. alma sayfasnda, B4 hcresinden B9a kadar olan aralktaki deerleri toplayp B10 hcresinde gstermek iin girilecek forml aadakilerden hangisidir? a. B4+B5+B6+B7+B8+B9=B10 b. TOPLA(B4:B9) c. =TOPLA(B4;B9) d. =TOPLA(B4:B9) e. B4:B9=B10 7. Exceldeki yerleik ilevlere hangi sekmeden ulaabilirsiniz? a. Giri b. Veri c. Formller d. levler e. Ekle 8. PivotTable arac, ne ie yarar? a. Tablo oluturmaya b. Etkileimli grafik oluturmaya c. Verilerin zetini oluturmaya d. alma kitabndaki tm sayfalar birletirmeye e. alma sayfasna tablo eklemeye 9. zerinde altnz alma kitabn alma arkadalarnzla paylamak ama baz kiilerin deiiklik yapmasn da nlemek istiyorsunuz. Bunun iin aadaki ilemlerden hangisini yapmanz gerekir? a. Gzden Geir sekmesinde nce alma Kitabn Payla seeneini, sonra da Paylalan alma Kitabn Koru iletiim kutusundaki seenekleri kullanmak b. Veriler sekmesinde nce alma Kitabn Payla seeneini, sonra da Paylalan alma Kitabn Koru iletiim kutusundaki seenekleri kullanmak c. Gzden Geir sekmesindeki Paylalan alma Kitabn Koru seeneini kullanmak d. alma kitab bir kez paylatrlnca, zerinde alan herkes deiiklik yapabilir e. Sayfay Koru dmesini kullanmak 10. Verileri sralamak ya da filtre uygulamak iin hangi sekme kullanlr? a. Formller b. Gzden Geir c. Veri d. Dzen e. Giri

a. Sayfay kaydrmak b. Yeni bir alma kitab amak c. alma sayfasnn nne bir alma sayfas eklemek d. alma sayfalarnn sonuna bir alma sayfas eklemek e. Sayfalarn srasn deitirmek 5. Hcrelerdeki metni saa, sola hizalamak ya da ortalamak iin, aadakilerden hangisi yaplr? a. Ara ubuundaki ilgili dmelerini kullanmak b. Giri sekmesinin Hizalama grubundaki dmeleri kullanmak c. Hcrelerdeki metin otomatik hizalanr d. Hcrelerdeki metin, girilen veri trne gre hizalanr e. Hizala dmesini tklamak

4. nite - Ofis Yazlmlar-Hesap Tablosu Programlar

99

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar


1. a 2. d 3. a Yantnz yanl ise Hesap Tablosu Programlar konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Hesap Tablosu Programlar konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise alma Kitab ve alma Sayfas Kavram konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise alma Sayfas Ekleme ve Silme konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Giri sekmesi, Hizalama grubu konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Formller Sekmesi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Formller Sekmesi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Ekle Sekmesi, Tablolar grubu konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Gzden Geir Sekmesi, Deiiklikler grubu konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Veri Sekmesi konusunu yeniden gzden geiriniz.

Yararlanlan Kaynaklar
http://office.microsoft.com/tr-tr/excel www.openoffice.org.tr/

4. d 5. b 6. d 7. c 8. c 9. a

10. c

Sra Sizde Yant Anahtar


Sra Sizde 1 Ekle sekmesindeki Grafikler komut grubundaki Stun, izgi, Pasta, ubuk, Alan, Datm gibi, grafik trlerine ait dmelerden birini tklamak ya da komut grubunun altndaki kk oku tklayarak Grafik Ekle iletiim kutusu ap grafik trn buradan semek.

5
Amalarmz indekiler
Temel Bilgi Teknolojileri-I

TEMEL BLG TEKNOLOJLER-I

Bu niteyi tamamladktan sonra; Sunu programlarn tanmlayabilecek, MS PowerPoint ekrann tanyabilecek, PowerPoint menleri ve komutlarn tanmlayabilecek, Sunu ve slayt kavramlarn aklayabilecek, Etkileimli sunular oluturabilecek, Slayt gsterisi yapabilecek, Sunularla ilgili birok ilemi gerekletirebileceksiniz.

Anahtar Kavramlar
Sunu Programlar PowerPoint Sunu Slayt Slayt Gsterisi

Ofis YazlmlarSunu Programlar

SUNU PROGRAMLARI

Ofis Yazlmlar-Sunu Programlar


SUNU PROGRAMLARI
Sunu programlaryla herhangi bir konuda etkileimli sunular hazrlanabilir ve bu sunular, kullancnn kontrolnde ya da kendi kendine alan slayt gsterileri olarak sunulabilir. Bu programlarla, bir konu, metinlerin yan sra, ekil, grafik, tablo ve animasyonlarla etkili bir ekilde sunulabilmektedir. Microsoft firmasnn rn Microsoft Office paketindeki PowerPoint program ya da Sun Microsystems firmasnn Open Office adl cretsiz program paketindeki Impress program, yaygn olarak kullanlan sunu programlardr.

Genel Olarak MS PowerPoint Ekran


Sunu program balatldnda program penceresi alr. ekil 5.1de MS PowerPoint program ilk balatldnda alan program penceresi ve geleri gsterilmektedir:
ekil 5.1
Balk ubuu Grnm Dmeleri

MS PowerPoint balang ekran.

Hzl Eriim Ara ubuu Sunu Blmesi Grnm Sekmeleri

Men eridi

Not Blmesi

Durum ubuu

Balk ubuu: zerinde allan sununun ad ile programn ad grnr. Sa tarafnda Simge Durumuna Klt, Geri Ykle ve Kapat dmeleri yer alr.

102

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Hzl Eriim Ara ubuu: Kaydet, Geri Al ve Yinele gibi sk kullanlan komutlar yer alr. Hzl Eriim ubuunun sa tarafndaki ok tklandnda sk kullanlan ya da dier komutlarn eklenebilmesini salayan bir alr men bulunur. Sunu Blmesi: zerinde allan sununun ieriini gsterir. Grnm Sekmeleri: Sunuyu Slaytlar ve Anahat grnmlerine getirmeyi salar. Not Blmesi: Sunuya not eklemek iin kullanlr. Durum ubuu: zerinde allan sunu ile ilgili bilgiler grnr. Grnm Dmeleri: Sununun grnt modunun deitirilebilmesini salar. Yaknlatr: Grntnn bytlp kltlmesini salar. ekil 5.1de gsterildii gibi MS PowerPointte Balk ubuunun ve Hzl Eriim Ara ubuunun altnda sekmeler, bu sekmelerin alt ksmnda da erit ad verilen bir alan yer almaktadr. Komutlar ise sekmelerde ilgili balklar altnda gruplanm olarak bu men eridinde yer almaktadr.

Slayt ve Sunu Kavram


PowerPointteki dosya biimi sunudur. Program balatldnda Sunu1 adyla bir sunu alr. Bu, programn dosyaya verdii geici ya da varsaylan addr ve sunu baka bir adla kaydedilinceye kadar balk ubuunda grnr (bkz. ekil 5.1). Sunu, herhangi bir konuyla ilgili bilgileri grsel olarak sunmak amacyla metin, tablo, grafik ve ekil gibi gelerin bir arada kullanld, slaytlardan oluan dosyalardr. Slaytlar, sunu dosyasnn sayfalar olarak dnebiliriz. Sunu hazrlarken sunulacak konuyla ilgili tm bilgileri yalnzca metin olarak vermek, hatta tm sunuyu sadece metinlerden oluturmak, nerilen bir yol deildir. nk sunuda ama, bilgilerin grsel olarak sunulmasdr. Bu nedenle, konunun ana noktalarn ya da nemli noktalarn ksa cmlelerle vermek ve tablo, grafik, ekil, resim gibi grsel gelerle desteklemek; ne karlmak istenen noktalarda animasyonlar kullanmak, bilginin daha etkili sunulmasn salar. Ancak sunuda kullanlacak grsel malzeme de bilginin alglanmasn zorlatracak kadar fazla olmamaldr. PowerPoint ilk aldnda tek bir slayt grnr. Bu slaytta, yer tutucu ad verilen iki ge bulunur; bunlardan biri balk dieri de alt balk iindir. PowerPointte, resimler, grafikler, tablolar gibi geler iin de yer tutucular vardr. ekil 5.2deki ekran grntsnde bu geler gsterilmektedir:

ekil 5.2 Sunu geleri.

Balk Slayd Metin Yer Tutucular

5. nite - Ofis Yazlmlar-Sunu Programlar

103

PowerPointte Sunularla almak


Yeni Bir Sunu Oluturma
PowerPointe yeni bir sunu oluturmak iin bo bir sunuyu aabilirsiniz. Bunun iin aadaki admlar izleyebilirsiniz: 1. Dosya sekmesini tklayn. 2. Yeniyi tklayn. 3. Kullanlabilir ablonlarn altnda Bo Sunuyu sein. 4. Oluturu tklayn.
ekil 5.3 PowerPointte yeni bir sunu oluturma.

Yeni bir sunuyu, ablonlar yardmyla da oluturabilirsiniz. Bunun iin, aadaki admlar izleyebilirsiniz: 1. Dosya sekmesini tklayn. 2. Yeniyi tklayn. 3. Kullanlabilir ablonlarn altnda, istediiniz ablonu sein. 4. Oluturu tklayn. Yeni bir sunuyu var olan bir sunudan da oluturabilirsiniz. Bunun iin, aadaki admlar izleyin: 1. Dosya sekmesinde Yeniyi tklayn. 2. Kullanlabilir ablonlarn altnda Var olandan Yeniyi tklayn. 3. Var olan Sunudan Yeni iletiim kutusunda, amak istediiniz sununun bulunduu src, klasr ya da nternet konumunu bulun. 4. Sunuyu tklayn. 5. Oluturu tklayn.

104
ekil 5.4 PowerPointte, var olan bir sunudan yeni bir sunu oluturma.

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Sunuyu Kaydetme ve Farkl Kaydetme


Bir sunuyu ilk kez kaydediyorsanz, Hzl Balat Ara ubuundaki Kaydet dmesini tkladnzda Farkl Kaydet iletiim kutusu alr. Burada, belgeyi istediiniz bir adla kaydedebilirsiniz. ekil 5.5te, Farkl Kaydet iletiim kutusu gsterilmektedir:
ekil 5.5 Farkl Kaydet iletiim kutusu.

Bir sunuyu bu ekilde kaydettikten sonra Kaydet dmesini tkladnzda, Farkl Kaydet iletiim kutusu almaz. Ancak, zerinde deiiklik yapmak ama nceki biimini de korumak istediiniz bir sunuyu farkl bir adla kaydetmek isterseniz aadaki admlar izleyebilirsiniz: 1. Dosya sekmesinde Farkl Kaydeti tklayn. 2. Dosya ad kutusuna belgeniz iin bir ad girin. 3. Kaydeti tklayn.

5. nite - Ofis Yazlmlar-Sunu Programlar

105

Sunuyu PDF Olarak Kaydetme


Sunuyu PDF olarak kaydetmek isterseniz aadaki admlar izleyebilirsiniz: 1. Dosya sekmesinde Farkl Kaydeti tklayn. 2. Dosya Ad kutusunda belgeniz iin bir ad girin. 3. Kayt tr listesinde PDF (*.pdf) seeneini tklayn. 4. Onay kutularnda dosya kaydedildikten sonra almasn istediiniz biimi sein. 5. Yazdrma seeneklerini belirlemek iin Seenekleri tklayn. 6. Tamam, sonra da Kaydeti tklayn.
ekil 5.6 PowerPointte sunuyu PDF olarak kaydetme.

Burada PDF seeneini sein

PowerPoint Menleri ve Komutlar


Daha nce de belirtildii gibi PowerPointteki komutlar, 8 sekmede dzenlenmi ve her sekmede bulunan komutlar, erit ad verilen alanda ilgili balklar altnda guplanmtr. Sonraki blmlerde ayrntl olarak anlatlacak olan bu sekmeler; Dosya, Giri, Tasarm, Geiler, Animasyonlar, Slayt Gsterisi, Gzden Geir ve Grnm sekmeleridir. Bir sekmeden dierine gemek iin sekme adn tklamak yeterlidir. ekil 5.7de, men eridi ve sekmeler gsterilmektedir:
ekil 5.7 PowerPointte men eridi ve komutlarn yer ald sekmeler.

Dosya Sekmesi
Dosya ile ilgili ilemlerin yaplmasn salayan Yeni, A, Farkl Kaydet, Yazdr ve Kapat komutlar bulunur. ekil 5.8de, Dosya sekmesi gsterilmektedir:

106
ekil 5.8 Dosya sekmesi.

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Backstage blmesi Burada dosyalarnz ynetebilirsiniz.

Dosya sekmesindeki komutlarla yapabileceiniz ilemler unlardr: Yeni sunu ama Var olan bir sunuyu ama Sunuyu kaydetme ve farkl bir adla kaydetme Sunuyu kapatma Sunuyu yazdrma Yardm Genel seenekleri grntleme Dosya sekmesini grntlediinizde, sa blmede Backstage ad verilen bir blme alr. Bu blme, dosyalar ve dosyalar hakkndaki verilerin ynetilmesini salar (bkz. ekil 5.8).

Giri Sekmesi
Sunu biimlendirmesi ile ilgili komutlar yer alr. Bu komutlar; Slaytlar, Yaz Tipi, Paragraf, izim ve Dzenleme olarak gruplanmtr (bkz. ekil 5.1). Giri sekmesinde en solda Pano blmesi bulunur. Burada Kopyala, Yaptr, Kes komutlar ile Biim Boyacs arac bulunur. Sa alttaki ok tklandnda, kopyalanan geler grnr. Giri sekmesindeki komutlarla yapabileceiniz ilemler unlardr: Slaytlar grubu: Yeni slayt ekleme ve eklenecek slaydn temasn seme Slayt dzenini seme Slayt yer tutucularnn yerini, boyutunu ve biimlendirmesini varsaylan ayarlara getirme Slaytlar blmler hlinde dzenleme Buradaki Yeni Slayt, Dzen ve Blm dmeleri tklandnda, ilgili seenekleri listeleyen menler alr. ekil 5.10da, Yeni Slayt dmesi tklandnda alan men gsterilmektedir. Bu mende ekleyeceiniz slayt iin bir dzen seebilirsiniz.

ekil 5.9 Giri sekmesindeki Slaytlar grubu.

5. nite - Ofis Yazlmlar-Sunu Programlar

107
ekil 5.10 Giri sekmesinin Slaytlar grubundaki Yeni Slayt mens ve slayt dzenleri.

Slaytta yer tutucularn yerleimine slayt dzeni denir. Slayt dzeni, slayt ieriinin biimlendirmesini ve yerini belirten yer tutucular ierir. Metin (gvde metni, madde iaretli listeler, balklar vb.), tablolar, grafikler, SmartArt grafikleri, filmler, sesler, resimler ve kk resimler iin ayr yer tutucular vardr. Dzenler, slaydn temasn (renkler, yaz tipleri, efektler ve arka plan) da ierir. PowerPointte 9 yerleik slayt dzeni vardr. Ancak isterseniz zel dzenler de oluturabilirsiniz. Yaz Tipi grubu: Slayt metnindeki yaz tipini ve puntoyu deitirme Yaz tipini bytme ya da kltme Uygulanan biimlendirmeyi temizleme Metni, kaln, italik, alt izili yapma Metne glge uygulama Metnin stn izme Karakter aralklarn ayarlama Byk/kk harf deitirme Yaz tipi rengini deitirme Komut grubunun altndaki kk ok tklandnda Yaz Tipi iletiim kutusu alr. Burada slayt metni ile ilgili daha fazla seenee eriebilirsiniz. ekil 5.12de, bu iletiim kutusu gsterilmektedir:

ekil 5.11 Giri sekmesindeki Yaz Tipi grubu.

108
ekil 5.12 Yaz Tipi iletiim kutusu.

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Slayt iindeki metin yer tutucularn tkladnzda, yazmak istediiniz metni dorudan yazabilirsiniz. Men ubuunda da izim Aralar balamsal sekmesi alr. ekil 5.13te, bu geler gsterilmektedir:
ekil 5.13 Slayt balnn yazlmas ve izim Aralar balamsal sekmesi.

5. nite - Ofis Yazlmlar-Sunu Programlar

109
ekil 5.14 Giri sekmesindeki Paragraf grubu.

Paragraf grubu: Slayt metnini madde iaretli ya da numaralar liste hline getirme Liste dzeyini indirme ya da ykseltme Satr araln ayarlama Metnin ynlendirmesini ayarlama Metni saa, sola hizalama, ortalama ya da iki yana yaslama Metni stunlara ayrma Metni ste, alta ve ortaya hizalama Metni SmartArt grafiine dntrme Komut grubunun altndaki kk ok tklandnda Paragraf iletiim kutusu alr. Burada, slayt metninde paragraf dzenlemesi ile ilgili daha fazla seenee eriebilirsiniz. izim grubu: Slayta ekil ekleme Slayta eklenen nesnelerin birbirlerine gre konumunu ayarlama ve hizalama, nesneleri gruplama Slayt metnine hazr tema dolgularn uygulama ekillere dolgu uygulama ekil anahatlarna izgi stili uygulama ekillere grsel efekt ekleme ekil 5.16da, ekil Efektleri mens gsterilmektedir:

ekil 5.15 Giri sekmesindeki izim grubu.

ekil 5.16 Giri sekmesinin izim grubundaki ekil Efektleri seenekleri.

110

Temel Bilgi Teknolojileri-I

ekil 5.17 Giri sekmesindeki Dzenleme grubu.

Komut grubunun altndaki kk ok tklandnda ekil Biimlendir iletiim kutusu alr. Dzenleme grubu: Bu gruptaki komutlarla sunu iinde belirli bir szc ya da karakteri arayabilir, baka bir szckle deitirebilirsiniz. Ayrca belirli bir metni arayp yaz tipini deitirebilir ya da Seim blmesini aarak sunu iinde istediiniz bir nesneyi ya da metni seebilirsiniz. Ekle Sekmesi Bu sekmede komutlar Tablolar, Resimler, izimler, Balantlar, Metin, Simgeler ve Medya olarak gruplanmtr. ekil 5.18de, Ekle sekmesi gsterilmektedir:

ekil 5.18 Ekle sekmesi.

ekil 5.19 Ekle sekmesindeki Resimler grubu.

Ekle sekmesindeki komutlarla yapabileceiniz ilemler unlardr: Tablolar grubu Tablo ekleme Tablo dmesinin altndaki kk ok tklandnda tablo seeneklerini listeleyen bir men alr. Bu mendeki komutlarla sununuza istediiniz satr ve stun saysna sahip bir tablo ekleyebilir, tablo izebilir ya da Excel tablosu ekleyebilirsiniz. Resimler grubu: Resim, kk resim, ekran grnts ve fotoraf albm ekleme Fotoraf Albm dmesini tklarsanz yeni bir fotoraf albm ekleyebileceiniz ya da var olan fotoraf albmn dzenleyebileceiniz komutlar ieren bir men alr. Yeni Fotoraf Albm seeneini tklarsanz Fotoraf Albm iletiim kutusu alr. ekil 5.20de, bu iletiim kutusu gsterilmektedir:

ekil 5.20 Fotoraf Albm iletiim kutusu.

5. nite - Ofis Yazlmlar-Sunu Programlar

111

Bu iletiim kutusunda bilgisayarnzdaki bir fotoraf albmn seebilir, metin kutusu ekleyebilir ve eklediiniz fotoraflarla ilgili seenekleri belirleyebilirsiniz. Sunuya bir fotoraf albm eklediinizde balk slaydnn ad Fotoraf Albm olarak deiir. izimler grubu: ekil, SmartArt ve grafik ekleme Sunuya bir ekil, SmartArt ya da grafik ekleyip seince, ilgili balamsal sekmeler alr. ekiller iin ekil Aralar, SmartArt iin SmartArt Aralar, grafikler iinse Grafik Aralar sekmeleri alr. Bu sekmelerde eklediiniz nesnelerle ilgili seenekleri ayarlayabilirsiniz. Balantlar grubu: Kpr ekleme Sunuda farenin kullanmyla ilgili eylemleri ayarlama Eylem dmesini tkladnzda Eylem Ayarlar iletiim kutusu alr. Burada, sunuda farenin kullanmyla ilgili seenekleri ayarlayabilirsiniz. rnein, farenin tklanmas ya da bir genin zerine getirilince ne tr bir eylem olacan belirleyebilirsiniz. ekil 5.22de, bu iletiim kutusu gsterilmektedir:

ekil 5.21 Ekle sekmesindeki izimler grubu.

ekil 5.22 Eylem Ayarlar iletiim kutusu.

112

Temel Bilgi Teknolojileri-I

ekil 5.23 Ekle sekmesindeki Metin grubu.

Metin grubu: Metin kutusu, stbilgi ve altbilgi ekleme WordArt ekleme Tarih ve saat ekleme Slayt numaras ekleme Nesne ekleme WordArt komutunun yanndaki kk oku tklarsanz WordArt mens alr. Sunuya bu nesnelerden birine ekleyip setiinizde ise izim Aralar sekmesi alr. Simgeler grubu: Bu gruptaki komutlarla sunuya denklem ve simgeler ekleyebilirsiniz.

Tasarm Sekmesi
Bu sekmede komutlar, Sayfa Yaps, Temalar ve Arka Plan olarak gruplanmtr. ekil 5.24te Tasarm sekmesi gsterilmektedir:
ekil 5.24 Tasarm sekmesi.

Tasarm sekmesindeki komutlarla yapabileceiniz ilemler unlardr: Sayfa Yaps grubu: Sayfa yaps ile ilgili seenekleri belirleme Slayt ynlendirmesini belirleme Sayfa Yaps dmesini tkladnzda Sayfa Yaps iletiim kutusu alr. Bu iletiim kutusunda, slayt boyutunu, geniliini ve yksekliini ayarlayabilir; slaytn, notlarn, dinleyici notlarnn ve anahattn ynlendirmesini ayarlayabilirsiniz. Temalar grubu: Bu gruptaki komutlarla sunularnza tema uygulayarak tutarl ve profesyonel bir grnm kazandrabilirsiniz. Ayrca tema renklerini, yaz tiplerini belirleyebilir, yerleik efektlerden birini uygulayabilirsiniz. Komut grubunun sa tarafndaki oklar tklayarak yerleik temalar grebilirsiniz. Fareyi temalar zerinde gezdirdiinizde, bu temalarn bir nizlemesini grebilirsiniz. Bir temay sa tklarsanz o temay seili slaytlara ya da tm slaytlara uygulayabileceiniz komutlara ulaabilirsiniz. En alttaki oku tkladnzda ise tm temalar gsteren tema galerisi alr. ekil 5.25te, bu galeri gsterilmektedir:

5. nite - Ofis Yazlmlar-Sunu Programlar

113
ekil 5.25 Sununuza uygulayabileceiniz temalar.

Arka Plan grubu: Uygulanan temann arka plan stilini seme Arka plan grafiklerini gizleme Komut grubunun alt tarafndaki kk ok tklandnda, Arka Plan Biimlendir iletiim kutusu alr. Bu iletiim kutusunda, uygulayacanz dolgu seeneklerini ayarlayabilir, resimlerle ilgili ayarlar yapabilir, efekt seebilirsiniz.

Geiler Sekmesi
Bu sekmede komutlar, nizleme, Bu Slayda Gei ve Zamanlama olarak gruplanmtr. ekil 5.26da, Geiler sekmesi gsterilmektedir:
ekil 5.26 Geiler sekmesi.

nizleme grubu: Sunuya uygulanan gei efektlerinin nizlemesini yapma Bu Slayda Gei grubu: Sunuya gei efekti uygulama Uygulanan gei efektiyle ilgili seenekleri belirleme Komut grubunun sa tarafndaki oklar tklayarak yerleik gei efektlerini grebilirsiniz. Bir efekti tklarsanz bu efektin nizlemesini yapabilirsiniz. En alttaki oku tkladnzda ise tm efektleri gsteren bir galeri alr. ekil 5.27de, bu galeri gsterilmektedir:

114
ekil 5.27 Gei efektleri.

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Zamanlama grubu: Sunuya uygulanan geilere ses ekleme Gei sresini belirleme Slaytlar aras geiin fare ile mi yoksa belirlenen bir srede mi olacan belirleme

Animasyonlar Sekmesi
Bu sekmedeki komutlar, nizleme, Animasyon, Gelimi Animasyon ve Zamanlama olarak gruplanmtr. ekil 5.28de, Animasyonlar sekmesi gsterilmektedir:
ekil 5.28 Animasyonlar sekmesi.

nizleme grubu: Sunuda seilen nesnelere uygulanan animasyonlarn nizlemesini yapma Animasyon grubu: Sunuda seilen nesnelere animasyon ekleme Uygulanan animasyonla ilgili seeneklerini belirleme Komut grubunun sa tarafndaki oklar tklayarak yerleik animasyonlar grebilirsiniz. Fareyi bir animasyon zerine getirdiinizde bu animasyonun nizlemesini yapabilirsiniz. En alttaki oku tkladnzda tm animasyonlar gsteren bir galeri alr. Komut grubunun altndaki kk oka tkladnzda setiiniz animasyonla ilgili bir iletiim kutusu alr. ekil 5.29da, Grn adl animasyonla ilgili iletiim kutusu gsterilmektedir:

5. nite - Ofis Yazlmlar-Sunu Programlar

115
ekil 5.29 Seilen animasyonla ilgili iletiim kutusu.

Gelimi Animasyon grubu: Sunuda ya da bir slaytta seilen nesnelere gelimi ve zel animasyonlar ekleme Animasyon blmesindeki seenekleri grntleme Animasyon tetikleyicisini belirleme Animasyon Boyacs aracn kullanma Animasyon Ekle dmesini tklarsanz yerleik animasyonlar gsteren bir liste alr. Fareyi animasyonlar zerinde gezdirdiinizde bu animasyonlarn nizlemesini grebilirsiniz. Bu komut grubu ile eklediiniz animasyonlar, daha nce eklediiniz animasyonlardan sonra uygulanr. Animasyon Boyacs arac ile de bir nesneye uyguladnz animasyonu, baka bir nesneye hzl bir biimde uygulayabilirsiniz. Animasyon Blmesinde, uyguladnz animasyonla ilgili seenekleri belirleyebilirsiniz. Burada, animasyon uygulanan nesnelerin tmn grebilirsiniz. ekil 5.30da, bu blme gsterilmektedir:
ekil 5.30 Animasyon Blmesi.

116

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Zamanlama grubu: Sunuya uygulanan animasyonunun ne zaman balatlacan belirleme Animasyon sresini belirleme Animasyonun belirlenen bir sre sonunda balatlmasn salama Animasyon sralamasn deitirme

Slayt Gsterisi Sekmesi


Bu sekmede komutlar, Slayt Gsterisini Balat, Ayarlar ve Monitrler olarak gruplanmtr. ekil 5.31de, Slayt Gsterisi sekmesi gsterilmektedir:
SIRA SZDE

PowerPointte slayt gsterisi ile ilgili ayarlar yapmak iin ilgili iletiim kutusunu nasl SIRA SZDE aarsnz?
DNELM S O R U

DNELM

ekil 5.31

Slayt Gsterisi S O R U sekmesi.


DKKAT

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

Bu sekmedeki komutlarla yapabileceiniz ilemler unlardr: SIRA SZDE Slayt Gsterisini Balat grubu: Slayt gsterisini batan ya da geerli slayttan balatma Slayt gsterisini web taraycsnda izleyebilen uzak izleyiciler iin yaynlama AMALARIMIZ zel slayt gsterisi oluturma ya da yrtme Slayt Gsterisini Yaynla dmesi tklandnda, Slayt Gsterisini Yaynla iletiim kutusu alr. Bu iletiim kutusunda, yayn hizmetini belirleyebilirsiniz. ekil K T A P 5.32de, bu iletiim kutusu gsterilmektedir:
TELEVZYON

ekil 5.32
TELEVZYON

Slayt Gsterisini Yaynla iletiim kutusu.

NTERNET

NTERNET

zel slayt gsterisinde ise yalnzca setiiniz slaytlar grntlenir.

5. nite - Ofis Yazlmlar-Sunu Programlar

117

Ayarla grubu: Slayt gsterisi ile ilgili gelimi ayarlar yapma Slayt gsterisinde geerli slayd gizleme Zamanlama provas yapma Slayt gsterisini kaydetme Sesli anlatmlar ya da lazer iaretisi hareketlerini kayttan yrtme Zamanlamalar uygulama Ses ve video gibi medya denetimlerinin grnmesini salama Slayt Gsterisi Ayarla dmesini tklarsanz, Gsteri Ayarla iletiim kutusu alr. ekil 5.33te, bu iletiim kutusu gsterilmektedir:
ekil 5.33 Slayt Gsterisi Ayarla iletiim kutusu.

Monitrler grubu: Slayt gsterisinin grntlenecei ekrann znrln ayarlama Slayt gsterisinin grntlenecei ekran seme Sunum grnmn kullanarak sunucu iin slayt gsterisini tam ekran grntleme, konumac notlar ve zamanlamalar ise baka bir ekranda grntleme

Gzden Geir Sekmesi


Bu sekmede komutlar; Yazm Denetleme, Dil, Aklamalar ve Karlatr olarak gruplanmtr. ekil 5.34te, Gzden Geir sekmesi gsterilmektedir:
ekil 5.34 Gzden Geir sekmesi.

118

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Bu sekmedeki komutlarla yapabileceiniz ilemler unlardr: Yazm Denetleme grubu: Sunu metninde yazm denetimi yapma Szlk, ansiklopedi ve eviri hizmetleri gibi bavuru kanaklarnda arama yapma E anlaml szck aramas Dil grubu: eviri aracn kullanma Dil seeneklerini belirleme Aklamalar grubu: Aklamalar grntleme Sunuya aklama ekleme Aklamalar dzenleme Aklamay silme ve aklamalar arasnda ilerleme Bu sekmedeki komutlar ortak allan sunularla ilgili aralar sunmaktadr. Karlatr grubundaki komutlarla sunuyu baka bir sunu ile karlatrabilir, sunuda bakalarnn yapt deiiklikleri grebilir ve bunlar onaylayabilir ya da reddedebilirsiniz.

Grnm Sekmesi
Bu sekmede komutlar; Sunu Grnmleri, Asl Grnmler, Gster, Yaknlatr, Renkli/Gri Tonlamal, Pencere ve Makrolar olarak gruplanmtr. ekil 5.35te, Grnm sekmesi gsterilmektedir:
ekil 5.35 Grnm sekmesi.

Grnm sekmesindeki komutlarla yapabileceiniz ilemler unlardr: Sunu Grnmleri grubu: Sunu grnmn deitirme (Normal, Slayt Sralaycs, Notlar Sayfas, Okuma Grnm) PowerPoint balatldnda Normal grnmde alr. Sunu grnmn deitirmek isterseniz bu gruptaki komutlar kullanabilirsiniz. ekil 5.36da, Slayt Sralaycs grnm gsterilmektedir:

5. nite - Ofis Yazlmlar-Sunu Programlar

119
ekil 5.36 Slayt Sralaycs grnm.

Notlar Sayfas grnm, sunuda not blmesine yazdnz notlar grntler. Okuma Sayfas Grnm ise sunuyu slayt gsterisinde grntler. Asl Grnmler grubu: Asl Slayt, Asl Dinleyici Notlar ve Asl Notlar grnmne geme Asl grnmler, sunudaki slaytlarn, dinleyici notlarnn ve konumac notlarnn tm biimlendirme bilgisinin (Tema ve slayt dzenine bal olarak arka plan, renk, yaz tipleri, efektler, yer tutucu boyutlar ve konum gibi) depoland ana slaytlardr. Her sunuda en az bir asl slayt bulunur. Asl slaytlar, slaytlarn biimlendirmesini bir defada yapabilmenizi salar. Bylece, sunuya daha sonra eklenenler de dhil, sunudaki her slaytta genel stil deiiklikleri yapabilirsiniz. Bu nedenle slaytlar tek tek oluturmaya balamadan nce bir asl slayt oluturulmas daha uygundur. Asl Grnmler grubundaki dmeleri tkladnzda Asl grnmne geersiniz. Dosya mensnn yannda, getiiniz grnme ait yeni bir sekme, altnda da bu grnmde yapabileceiniz ilemlerle ilgili yeni bir men eridi grnr. rnein, Asl Slayt dmesini tklarsanz ekrannz ekil 5.37deki gibi grnr:

120
ekil 5.37 Asl Slayt grnm.

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Asl Dinleyici Notu dmesini tklarsanz Asl Dinleyici Notu grnmne geersiniz. Dosya mensnn yannda Asl Dinleyici Notu sekmesi, altnda ise dinleyici notlar ile ilgili ilemleri yapmanz salayan komutlarn yer ald yeni bir men eridi grnr.
ekil 5.38 Asl Dinleyici Notu grnm.

Asl Notlar dmesini tklarsanz, Asl Notlar grnmne geersiniz. Dosya mensnn yannda Asl Notlar sekmesi, altnda ise dinleyici notlar ile ilgili ilemleri yapmanz salayan komutlarn yer ald yeni bir men eridi grnr.

5. nite - Ofis Yazlmlar-Sunu Programlar

121
ekil 5.39 Asl Notlar grnm.

Gster grubu: Cetvel, klavuz izgileri ve klavuzlar grntleme Yaknlatr grubu: Sunu grnmn bytme ya da kltme Slaytlar tm pencereyi kaplayacak biimde sunuyu bytme Renkli/Gri Tonlamal grubu: Sunuyu renkli, gri tonlamal ya da siyah-beyaz grntleme Pencere grubu: Sununun bir grnmn ieren yeni bir pencere ama Pencereleri yerletirme Pencereleri basamaklama Pencereyi blmelere ayrma Pencereler arasnda gei yapma Bu sekmedeki Makrolar grubundaki komutlarla ise makrolar kullanabilirsiniz.

PowerPointten k
PowerPoint programndan kmak iin Dosya sekmesinden k komutunu sein. Sunuyu son kaydetmenizden sonra deiiklik yaptysanz deiiklikleri kaydetmek isteyip istemediinizi soran bir ileti kutusu grntlenir. Deiiklikleri kaydetmek iin Kaydeti, deiiklikleri kaydetmeden programdan kmak iin Kaydetmeyi, ilemi iptal etmek iinse ptali tklayn.

122

Temel Bilgi Teknolojileri-I

zet
Ofis program paketlerindeki sunu programlaryla herhangi bir konuda etkileimli sunular hazrlanabilir ve bu sunular, kullancnn kontrolnde ya da kendi kendine alan slayt gsterileri olarak sunulabilir. Bu programlarla, bir konu, metinlerin yan sra, ekil, grafik, tablo ve animasyonlarla etkili bir ekilde sunulabilmektedir. Sunu programlarndaki temel dosya biimi, sunudur. Sunu, herhangi bir konuyla ilgili bilgileri grsel olarak sunmak amacyla metin ve tablo, grafik, ekil gibi gelerin bir arada kullanld, slaytlardan oluan dosyalardr. Slaytlar ise sunu dosyasnn safyalar olarak dnlebilir. Sunu programlarnda, yerleik temalar ve slayt dzenleri bulunur. Bunlar, arka plan, yaz tipi rengi, yaz tipi boyutu gibi biimlendirmeleri ve slayttaki metinlerin ya da grsel gelerin yerini belirler, bylece daha profesonel grnml ve tutarl sunular hazrlanabilmektedir.

5. nite - Ofis Yazlmlar-Sunu Programlar

123

Kendimizi Snayalm
1. PowerPoint ve Impress, ne tr programlardr? a. Resim dzenleme b. Szck ilemci c. Sunu d. Veritaban e. Belge 2. Sunu programlaryla aadaki ilemlerden hangisi gerekletirilebilir? a. Bte oluturma b. Grafik oluturma c. Tablo oluturma d. Sunu hazrlama e. zet Tablo 3. PowerPointte sunuyu oluturan gelere ne ad verilir? a. Tablo b. Sayfa c. alma sayfas d. Slayt e. Sunu sayfas 4. Bo bir slaytta, noktal izgilerle gsterilen ve iine metin yazlabilen ya da ekil eklenebilen gelere ne ad verilir? a. Metin kutusu b. Yer tutucu c. Ara ubuu d. Slayt dzeni e. Tema 5. Sunuya slayt eklemek iin, aadaki ilemlerden hangisi yaplr? a. Ara ubuundaki ilgili dmelerini kullanmak. b. Ekle sekmesinin Resimler grubunda Yeni Slayt Ekleyi tklamak. c. Giri sekmesinde, Yeni Slayt dmesinin yannda, slayt simgesinin altndaki oku tklamak. d. Ekle sekmesinde, Yeni Slayt Ekleyi tklamak. e. Tasarm sekmesinde Slayt Ekleyi tklamak. 6. Yeni bir slayt eklemek ve bir slayt dzeni semek iin, aadaki ilemlerden hangisini yapmak gerekir? a. Slayt Dzeni sekmesindeki oklar tklamak. b. Giri sekmesindeki slayt simgesinin altnda, Yeni Slaytn yanndaki oku tklamak. c. Giri sekmesindeki slayt simgesini tklamak. d. Tasarm sekmesinde Slayt Dzenini tklamak. e. Ekle sekmesindeki slayt simgesini tklamak. 7. PowerPointte yazm denetimi ilevi hangi sekmededir? a. Giri b. nceleme c. Gzden Geir d. Slayt Gsterisi e. Ekle 8. Sunuya bir fotoraf albm eklemek istediinizde, aadaki ilemlerden hangisi yaplr? a. Tasarm sekmesindeki Fotoraf Albm dmesini tklamak b. Giri sekmesindeki Resimler grubunda Fotoraf Albm dmesini tklamak. c. Ekle sekmesindeki Resimler grubunda Fotoraf Albm dmesini tklamak. d. Ekle sekmesindeki Fotoraflar grubunda Fotoraf Albm dmesini tklamak e. Slayt Dzeninin yayndaki oku tklayp Fotoraf Albmn semek. 9. Sunum grnm ile aadakilerden hangisi yaplabilir? a. zleyiciler sunum notlarn deil, yalnzca slaytlar grebilir. b. Birden ok ekran ya da ift ekran zelliine sahip bir yanstc ya da dizst bilgisayar kullanabilme. c. Dizst bilgisayarda notlar grntleyebilme. d. zleyeyenler iin zelletirilmi sunular oluturabilme. e. Bunlarn tm. 10. Sununun temas ve slayt dzenleri ile balantl arka plan, renk, yaz tipleri, efektler, yer tutucu boyutlar ve konumlandrma gibi bilgilerin depoland grnmn ad nedir? a. Slayt Gsterisi b. Sunum c. Asl d. Anahat e. Normal

124

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar


1. c 2. d 3. d 4. b Yantnz yanl ise Sunu Programlar konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Sunu Programlar konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Sunu ve Slayt Kavram konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Sunu ve Slayt Kavram; Giri Sekmesi, Slaytlar Grubu konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Giri Sekmesi, Slaytlar Grubu konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Giri Sekmesi, Slaytlar Grubu konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Gzden Geir Sekmesi, Yazm Denetleme Grubu konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Ekle Sekmesi, Resimler Grubu konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Slayt Gsterisi Sekmesi, Monitrler Grubu konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Grnm Sekmesi, Asl Grnmler Grubu konusunu yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde Yant Anahtar


Sra Sizde 1 Slayt Gsterisi sekmesinde Ayarla komut grubundaki Slayt Gsterisi Ayarla dmesini tkladnzda Gsteri Ayarla iletiim kutusunu aabilirsiniz.

Yararlanlan Kaynaklar
http://office.microsoft.com/tr-tr/ http://www.openoffice.org.tr/

5. c 6. b 7. c

8. c 9. e

10. c

6
Amalarmz
E-Posta Kullanc Ad Kullanc ifresi

TEMEL BLG TEKNOLOJLER-I

Bu niteyi tamamladktan sonra; E-posta sistemi hakknda bilgi sahibi olacak, E-posta hesab aabilecek, E-posta okuyabilecek ve gnderebilecek, E-postaya dosya ekleyebilecek, E-posta gnderirken dikkat edilmesi gereken etik kurallarn sralayabilecek, E-posta servislerini kullanrken oluabilecek temel sorunlar zebilecek, E-posta adreslerini ynetmek iin gerekli aralarn avantajlarn listeleyebilecek, Outlook programna e-posta hesabnz/hesaplarnz ekleyebilecek ve gerekli ayarlamalar yapabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar
E-Posta Sunucusu Outlook

indekiler
ELEKTRONK POSTA SSTEMNN GENEL ZELLKLER E-POSTA LE LGL DKKAT EDLMES GEREKEN HUSUSLAR E-POSTA YNETM ARALARI VE OUTLOOK

Temel Bilgi Teknolojileri-I

E-Posta-Kiisel letiim Ynetimi

E-Posta-Kiisel letiim Ynetimi


ELEKTRONK POSTA SSTEMNN GENEL ZELLKLER
Elektronik posta (e-posta) ya da elektronik mektup (e-mektup), kullanclarn nternet zerinden dnyann her yerindeki kiiler ile iletiim kurmalarn salar. Gnmzde milyonlarca nternet kullancsnn kiisel elektronik posta adresleri vardr ve bu yolla farkl yerlerde bulunan insanlar birbirlerine birka dakika iinde e-posta gnderebilir ya da alabilirler. Elektronik posta sadece kiisel iletiim iin deil, kurum ii ve kurumlararas iletiim amacyla da ok yaygn olarak kullanlmaktadr. Her gn hzla byyen ve birbirlerine gei yollar ile balanan yz binlerce bilgisayar a sayesinde e-posta kullanan insanlarn ve kurumlarn says da hzla artmaktadr. Son yllarda e-postann yaygnlamas nedeni ile kt ortamnda gnderilen mektup, resm yazma, duyuru gibi bilgilerin miktar da nemli derecede azalmtr. ok hzl olmas ve kolay kullanm nedeni ile e-posta en ok tercih edilen iletiim arac olmutur. Elektronik postann aslnda klasik postadan temelde byk bir fark yoktur. Klasik postada mektup yollayacamz kiinin adres bilgilerini bilmemiz, mektubu bir zarfn iine koymamz ve zarfn stne adresi yazp alcya yollamamz gerekmektedir. E-posta servisinde de mektup yollayan kii, kardaki alcnn adresini bilir, bir e-posta yazlm ile aadaki temsil ekilde (ekil 6-1) grld gibi ilgili adrese mektubunu yollar. Mektup, kiisel bilgisayardan postane gibi grev yapan bir posta ileme sistemi zerinden alc adrese ulatrlr.
ekil 6.1 Elektronik posta iletiimi.

128

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Elektronik postann en byk avantaj, hz, yaygnl ve cretsiz sunulan servislerin okluudur. E-posta servisi ile yollanan bir e-posta normal artlar altnda, yolland ve alc noktann zelliklerine bal olarak en fazla birka dakika iinde var noktasna ular. Hzl olmasnn yan sra, telefon cretlerinin hl yksek olduu gnmzde, e-posta ok ucuz bir haberleme yoludur. Elektronik posta kullanma konusunda bir miktar deneyim kazanan kullanclarn kefettikleri dier bir zellik ise elektronik posta ile hemen her konudaki soru ve sorunlarna cevap bulma yoludur. stesinden gelinemeyen bir problemin ayn konuda alan kiilerin bulutuu ortak elektronik ortamlara yneltilmesi durumunda ok ksa srede dnyann drt bir yanndan cevap almak mmkn olmaktadr. Dier taraftan, magazin dergilerinin ya da gazetelerin benzerleri de elektronik ortamda mevcuttur ve bunlara da elektronik posta yolu ile abone olunabilir. Ayrca, artk kurumlarn verdii pek ok hizmete ait bilgilendirme mesajlar (faturalar, banka hesap bilgileri, uak bileti rezervasyonlar vb.) e-posta ile kullanclara ulatrlmaktadr. nternet zerinden alveri yapmak iin de e-posta kullanmak arttr. E-posta okumak ve yollamak iin kullanlan yazlmlar bilgisayar sistemleri ile birlikte iletim sisteminin bir paras olarak gelebildii gibi son yllarda Web tabanl elektronik posta servisleri de ok yaygnlam, kullanclar ok gvenli ve kaliteli e-posta servisini tamamen cretsiz olarak alabilmektedir. Bundan sonraki ksmda e-posta adresleri, e-posta okuma, gnderme ve silme gibi temel zellikler ve ilemler anlatlacaktr.

Elektronik Posta Adresleri


nternet zerindeki bir kullancya e-posta gndermek iin ncelikle bu kiinin eposta adresinin bilinmesi gereklidir. nternet dnyasnda bu adresler e-posta adresi (ngilizce e-mail) ad ile bilinirler. Aadaki temsil izimde (ekil 6-2) klasik posta ile elektronik posta arasndaki benzerlikler gsterilmektedir. Klasik postay gnderirken mektubu alacak kiinin adresinin doru olarak yazlmas gerekmektedir. Aksi takdirde gnderilen mektup alcs bulunamad iin gndericiye geri yollanr. Elektronik posta da ayn mantkla alr. E-posta gndereceimiz kiinin e-posta adresinin bilinmesi ve mektubun bu adrese yollanmas gerekmektedir. Aadaki rnekte alcnn adresi cagiltay@gmail.com dur. Mektubu gnderen kiinin adresi ise kursat@metu.edu.tr dir. E- postann iinde de mektup metni bulunmaktadr.
ekil 6.2 Klasik mektup ve e-posta benzerlikleri.
Kimden:kursat@metu.edu.tr

Mektup

Kime:cagiltay@gmail.com

6. nite - E-Posta-Kiisel letiim Ynetimi

129

E-posta adresleri iki ana paradan oluurlar. lk para kullanc ismi, ikinci para ise kullanc adresi ksmdr. Bu iki para birbirine @ iareti ile balanrlar. rnein: kursat@odtu.edu.tr adresinde, kursat kullanc kodunu ve odtu.edu.tr ise bu kullanc kodunun bulunduu kurumun adresini belirtmektedir. Bu adresi incelediimizde hiyerarik bir yaps olduu grlr. En sadaki .tr ksaltmas bu adresin Trkiyede bulunduunu, .edu bir yksek retim kurumuna ait olduunu, .odtu Orta Dou Teknik niversitesinde bulunduunu gsterir. Kullanclar, kendilerine gelen e-postalarn kimden ve hangi kurumdan yollandn anlamak iin adres alann dikkatlice incelemelidir.

Elektronik Posta Hesab Oluturulmas


E-posta hesabna deiik yollarla sahip olunabilir. Bu yollardan ilki kurumsal eposta hesab oluturulmasdr. Gnmzde, kurumlar alanlar ile haberlemek iin onlara kurumsal e-posta hesab salamaktadr. rnein, kursat@odtu.edu.tr adresi Orta Dou Teknik niversitesi tarafndan bir retim yesine verilmi bir eposta adresidir. Ancak, kurumsal e-posta adresleri kiiler o kurumda altklar srece geerli olmakta, i deitirme ya da emeklilik durumunda bu adresler iptal edilmektedir. Ayrca kurumsal e-posta adreslerinden sadece kurum ile ilgili konularda yazma yaplmas nerilmektedir. Kiisel yazmalarn bu adres stnden yaplmas genellikle kurumlar tarafndan kstlanmaktadr. Elektronik posta hesabna sahip olmak iin var olan ikinci yntem ise cretsiz e-posta adresi salayan kurumlarn servislerini kullanmaktr. Pek ok firma bu servisi salamakta ve kiisel e-posta hesabna sahip olmak isteyenler bunlardan faydalanmaktadrlar. Aada Tablo 6-1de cretsiz e-posta hesab oluturulabilecek servislerden lkemizde en ok bilinen drt rnek bulunmaktadr. E-posta hizmetlerini kullanmak iin bu tabloda da grld gibi eitli firmalar tarafndan sunulan servisler bulunmaktadr. Bu blmde sunulan rnekler, en yaygn olarak kullanlan Google GMail servisi zerinden verilecektir.
cretsiz E-Posta Servisi Veren Kurum Google - Gmail Yahoo Hotmail Mynet nternet Adresi Web Sitesi http://accounts.google.com http://tr.mail.yahoo.com http://hotmail.com http://email.mynet.com/ Tablo 6.1 E-posta servisleri ve adresleri.

Bu rneklerden, Google firmas tarafndan verilen Gmail servisi zerinden bir e-posta hesabnn nasl oluturulaca ekil 6-3te grlmektedir. Gmail zerinden e-posta adresi alabilmek iin ncelikle http://gmail.com adresine balanmak gerekmektedir. Balandktan sonra karmza gelen sayfada Hesap Oluturun seenei seilerek Yeni Google Hesab oluturma sayfasna ulalr. Burada Ad Soyad, Kullanc ad ve ifre gibi bir dizi bilginin ilgili forma girilmesi ile yeni bir kullanc hesab kolayca alr.

130
ekil 6.3 cretsiz e-posta servisinde hesap oluturmak.

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Kullanc bilgileri giri alan

Buradaki en nemli noktalardan birisi, e-posta hesabnzn ifresinin kolay tahmin edilemeyecek ekilde belirlenmesidir. rnein, ad ve soyadnzdan ya da doum tarihinizden olumu bir ifre kolayca tahmin edilip hesabnz kt niyetli kiilerce ele geirilebilir. yi bir ifre en az sekiz karakter uzunluunda olmal, harfler ve rakamlar kartrlarak oluturulmaldr. ifre hi kimse ile paylalmamal ve bir yere not edilmemelidir. Aada, iyi ve kt ifre rnekleri verilmektedir (Tablo 6-2).
Tablo 6.2 yi ve kt ifre rnekleri Kt ifre rnei ekursun123 123456789 abc123 Sifrem11 yi ifre rnei ayCgh2LM PL39mnrt Dmt3lk9G 5pr4Gmx2

E-posta hesab olutururken dikkat edilmesi gereken bir dier husus kullanc adnzn, ifrenizin aksine kolay hatrlanabilir trden olmasdr (Tablo 6-3). rnein, kursatcagiltay ya da kcagiltay gibi kullanc adlar e-posta adresinizi baka birine szl olarak verirken kolaylkla aklda kalabilen trden e-posta adresleridir. Kullanc ad olutururken dikkat edilmesi gereken bir dier husus, kullanc adnn Trke karakterleri (, , , vb.) iermiyor olmasdr, aksi takdirde kullanc adnn geerli olmadna dair hata mesaj ile karlalr.
Tablo 6.3 yi ve kt kullanc ad rnekleri Hatrlanabilir Kullanc Ad rnei kursatcagiltay kcagiltay Cagiltaykursat Hatrlanmas Zor Kullanc Ad rnei kursatcagiltay-26 cagiltaykursat-1971 cagiltay-kursat_1972

Elektronik Postalarn Okunmas


E-posta sistemine giri yaptktan sonra karmza gelen ekranda bize yeni gelen ve henz okumadmz veya daha nce gelen okuduumuz e-postalarn bir lis-

6. nite - E-Posta-Kiisel letiim Ynetimi

131

tesini grrz. Burada mesajn hangi tarihte ve kimden geldii bilgisinin yan sra, o mesajn Konu bilgisi de grlr. Gelen e-postalarn ieriini okumadan nce bunlarn Konu alannn gzden geirilmesi nerilir. Bylece ncelikle okunmas gereken acil mesaj varsa ona ncelik verilmi olur. ekil 6-4te, e-postalar ekran grlmektedir.
ekil 6.4

Posta Aralar

Gnderen

Konu

Geli Tarihi

Gelen e-postalar ekran.

E-posta hesabmza girdiimizde karmza gelen ilk ekranda bize yollanan mektuplar listelenir. Bu ekran sayesinde bir bakta ka tane e-postamzn geldiini, konularnn neler olduu ve ne zaman geldii gibi bilgiler incelenebilir. Ayrca posta kutusunda bulunan mektuplarn toplam says ve durumlar (yeni gelen, okunan vs.) hakknda bilgi de verilmektedir. Sol stunda ise e-postalar ile ilgili dier ilemlerin yaplmasn salayan seenekler bulunmaktadr. Sadece gelen mesajlar deil gnderdiimiz ve silip p kutusuna attmz mesajlar da hesabmzda tutulmaktadr. Bunlara sol stundaki seeneklere tklayarak ulalabilir. Okunmak istenen e-postann zerine tklayarak mektubun ieriine ulalr. Dier bir deyile zarf alp mektup okunmaya balanr.
ekil 6.5 E-posta okuma ekran.

Listelenen e-postalardan birinin zerine tkladmzda ekil 6-5te grld gibi ekranmza mektubun ierii gelir. E-postann bir bal ve ierii bulunmak-

132

Temel Bilgi Teknolojileri-I

tadr. Balk ksmnda mektubun yollanma zaman, kimden geldii ve mektubun konusu gibi bilgiler yer alr (ekil 6-5). Baln hemen altnda ise mektup ierii bulunmaktadr. Yukardaki rnekte Kime ksm bana eklinde grnmektedir. Bunun nedeni Gmailin kullancnn kendi adresini otomatik olarak ben eklinde etiketlemesidir. Dier e-posta kullanclarnn isimleri de kendi kullanc adlar ile etiketlenebilir, bylece uzun e-posta adreslerinin ekranda grnmesi yerine daha ksa takma isimler grlr. E-posta, kullanc tarafndan okunduktan sonra ya cevap yazlr ya silinir ya da saklanmak zere arive konulur.

Elektronik Posta Yazmak ve Yollamak


SIRA SZDE

DNELM S O R U

Yeni bir e-posta yazp yollamak iin ekranda sol kolondaki E-POSTA YAZ dSIRA SZDE mesine tklamak yeterlidir. Daha nce de belirtildii gibi e-posta temel ksmdan olumaktadr. Birincisi, yazlan mektubun kime gnderileceini gsteren adres ksmdr. rnein, ekil 6-6da grld gibi turkan.karakus@gmail.com D NELM alcnn adresidir. kinci nemli bir ksm ise mektubun konusudur. Bu satra yollanacak olan mektubun konusu ksaca bir satr amayacak ekilde girilir veya bo S O R U geilebilir. Konu ksm bo brakldnda alc kii ya da e-posta sunucusu bunu gereksiz/p mesaj DKKAT (spam) olarak alglayabilir. Resm bir mesaj yazlrken ya da tanmadmz birisi ile ilk kez iletiime geerken merhaba, selam gibi genellikle spam mesajlar gnderen kiiSIRA SZDE ler tarafndan kullanlan ve aklayc olmayan konu balklarndan kanmak gerekir.
AMALARIMIZ Bu noktadan sonra nc ksm olan, mektubun ierii yazlr. Tamamlanan mektubun gnderilmesi iin ekil 6-6da grld gibi GNDER tuuna baslmas yeterlidir. Bu sayede iletim sistemine mektubun tamamland ve klasik K T A P mektupta olduu gibi, zarfnn kapatlp gnderilebilecei sylenmi olur. Bu noktadan sonra artk kullancnn ii tamamlanmtr ve mektubun doru adrese ulamas sistemin sorumluluundadr. TELEVZYON

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

ekil 6.6

NTERNET

E-posta yollama ekran.

NTERNET

Gnderilen e-postalarn bir kopyas yollayan kiinin hesabnda saklanr. Bu sayede kime?, ne zaman? ve hangi? e-postann yolland daha sonra kontrol edilebilir. Sol stundaki Gnderilmi Postalar seenei tklanarak ekil 6-7de grld gibi daha nceden gnderdiimiz mektuplarmza ulaabiliriz.

6. nite - E-Posta-Kiisel letiim Ynetimi

133
ekil 6.7 Gnderilmi epostalar okuma ekran.

Elektronik Mektuba Cevap Vermek


Size gelen bir e-postaya cevap vermek iin mektubu okuduumuz ekranda Yantla seeneinin seilmesi yeterlidir (ekil 6-8).
ekil 6.8 E-postaya cevap yazma ekran.

E-posta sistemi mektubu gnderecei kiinin adresini ve konu baln otomatik olarak gelen mektuptan alr, bylece e-postay yollayan kiinin tekrar adres ve konu bal yazmasna gerek kalmaz (Sistem konu balnn nne bunun bir cevap olduunu gstermek iin ngilizce Reply kelimesinin ilk iki harfi olan Re: yi ekler). Ayrca, cevap yazlan mektubun ierii ile ilgili bilgiler (yollayan, yollanma tarihi) ve ieriin kopyas e-postann alt ksmnda tutulur.

Elektronik Posta le Dosya Yollanmas


nternet zerinde kullanclar yaz, resim, video ya da mzik gibi elektronik dosyalarn birbirlerine gndermek ve almak iin de e-posta kullanrlar. Bu durumda gnderilmek istenen dosya bir e-postann iine eklenir ve alcya yollanr. Bu yolla, dosyalar e-postann ekinde bir noktadan dier noktaya veya bir adan dierine

E-posta yazarken ya da cevap verirken alc isminin yazlaca metin kutusunun altnda CC (Karbon kopya - Carbon Copy) ekle ya da BCC (Grnmez karbon kopya - Blind Carbon Copy) ekle seenekleri bulunur. CC ekle seenei seildiinde asl gnderilen kii dnda, eposta hakknda bilgilendirilmek istenen kiilere de ayn e-posta gnderilir. Bu durumda epostay alan herkes bu epostann kimlere gnderildiini grebilir. BCC seeneinde ise bu alana eklenen e-posta kullanclar kendileri dnda bu e-postay alan kiilerin adreslerini gremezler.

134

Temel Bilgi Teknolojileri-I

sorunsuz gnderilebilir. ekil 6-9da bir e-posta ile dosya yollarken yaplmas gereken ilk ilem grlmektedir. Kullanc mesajn yazdktan sonra, e-posta ile dosya yollama ileminin ilk adm olarak Konu satrnn altnda yer alan Dosya ekle balantsna tklar.
ekil 6.9 E-posta ile dosya yollamak.

Bu admda e-posta yazlm kullancya hangi dosyay yollamak istediini sorar. Kullanc uygun dosyay setikten sonra gnderilecek dosya e-postaya eklenir (ngilizce: Attach). Eklenen dosyann ad ve boyutu ile ekleme yapldn gsteren bir ata resmi konu satrnn altnda belirir. Eer birden fazla dosya eklenecekse ayn ilem Bir dosya daha ekle seenei tklanarak tekrar edilir. lemlerin tamamlanmasnn ardndan GNDER tuuna baslp e-posta ekleri ile beraber kardaki kullancya yollanr (ekil 6-10).
ekil 6.10 Dosya e-postaya eklenmi.

Ekli olan dosyalarda ata sembol yer alr. Yani, size gelen bir e-postada konu satrndan sonraki stunda ata sembol varsa bu epostay amadan ekinin olduunu anlayabilirsiniz. Bu sayede tanmadnz kimselerden gelen ekli epostalar amayarak olas virs tehlikelerinden korunmu olursunuz.

Mektubu alan kii kendisine gelen mektuba bir dosya ekli olduunu grr ve mesajn iinde yer alan ndir balantsn tklayarak bu dosyann disk alanna kopyalamasn ister. Gerekli ilemler e-posta programnca yaplarak dosyann bir kopyas alcnn kendi bilgisayarna indirilir (ekil 6-11).

6. nite - E-Posta-Kiisel letiim Ynetimi

135
ekil 6.11 E-postaya ekli dosyann indirilmesi.

E-posta ile dosya gnderirken dikkat edilmesi gereken nemli bir nokta yollanan dosya/dosyalarn boyutlardr. E-postaya eklenerek yollanacak dosyann byklnn belli boyutlarn zerinde olmamas gerekmektedir. zellikle, video dosyalarnn ok byk olmas nedeniyle e-postaya ekleyerek gnderilmeleri mmkn olamayabilir. rnein, GMail hesabnz ile 25 Megabyte byklne kadar epostalar alabilir ya da gnderebilirsiniz. Bu orann zerindeki e-postalar gnderemeyecek ya da alamayacaksnz. Ancak, siz byk bir dosyay yollayabilseniz bile alcnn e-posta servisi bu kadar byk dosyay kabul etmeyebilir. Bu oran teknolojideki ilerlemelerle birlikte deiiklik gsterebilmektedir. Gnmzde 10-15 Megabyte boyundaki dosyalar alar aras geite kabul edilen emniyetli st snrdr.

Elektronik Postay Silmek


E-posta kutusuna gelen bir mektubu silmek iin mektubu okurken veya ana listede p kutusu tuuna baslmas yeterlidir. E-postalar tek tek silinebildii gibi birden fazla postay da bir kerede silmek mmkndr. ekil 6-12de silinmek istenen e-postalar iaretlenmitir. Ekrann st tarafnda bulunan p kutusu resmine tklandnda bu e-postalar p Kutusu alanna aktarlacaktr.
ekil 6.12 E-postalarn silinmesi.

136

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Baz e-postalar, kullanclar tarafndan yanllkla silinmi olabilir ya da kullanc fikrini daha sonra deitirebilir. Bu durumda, sol kolondaki menden p Kutusu seeneine tklanp silinmek zere iaretlenmi dosyalarn bulunduu alana gidilir. Burada silinmesinden vazgeilen e-posta(lar) iaretlenir. Ekrann st tarafnda bulunan Ta resmine tklandnda bu e-posta istenen alana aktarlr (ekil 6-13). Pek ok e-posta sisteminde p kutusuna atlan mektuplar bir sre sonra sistem tarafndan tamamen silinir ve bu noktadan sonra silinen e-postalar kurtarmak mmkn olmaz.
ekil 6.13 Silinmi epostalarn kurtarlmas.

Ta seenei

E-POSTA LE LGL DKKAT EDLMES GEREKEN HUSUSLAR


Her nternet servisinde olduu gibi e-posta kullanmnda da dikkat edilmesi gereken baz hususlar ve kurallar bulunmaktadr. Salkl bir e-posta iletiimi salanmas iin gerekli konular bu blmde aklanacaktr.

Kullanlan Dile Uygun Karakter Kodlamasnn Seilmesi


nternet zerinden Trke iletiim kuran kiiler asndan olumsuz noktalardan birisi Trke karakterlerin baz sistemler tarafndan tam olarak desteklenmemesidir. Trke alfabede bulunan ve zellikle uluslararas standart karakterler setinin iinde bulunmayan baz karakterler sebebi ile Trke metinlerin grntlenmesinde sorun kabilmektedir. Bunun da tesinde, bu zel karakterler kimi bilgisayar sistemlerince kontrol karakteri olarak da alglanabilmekte ve bazen sorunlar oluabilmektedir. Bylece alcnn gnderilen e-postay okumas neredeyse imkansz hle gelmektedir. Bu sorunun ortadan kaldrlmas iin genellikle Trke harflerin ngilizce karlklar kullanlmaktadr (rnein, yerine o, yerine c, yerine g gibi).

Elektronik Posta ve Etik Kurallar


E-posta kullanclarnn bata pek farknda olmadklar bir nokta da yolladklar mektuplarda duygularnn ya da aktarmak istedikleri mesajlarn alc tarafndan kolayca yanl alglanabilmesidir. Zira gnlk hayatta yaplan yz yze grmelerde mimikler, vurgu ve el kol hareketleri (Vcut dili) kullanarak aktardmz mesajlarda duygularmz kolayca ve doru bir ekilde ifade edebilir ve yanl anlamalar

6. nite - E-Posta-Kiisel letiim Ynetimi

137

annda dzeltebiliriz. Ancak, elektronik ortamda yazdmz bir yaz onu okuyan kiide farkl bir yoruma yol aabilmekte ve istenmeyen durumlar ortaya kabilmektedir. Bu nedenle e-posta yazarken baz temel kurallara dikkat etmek yaztmz kiide yanl izlenim brakmamz nler. Bu kurallarn en nemlileri unlardr: 1- E-posta, sadece byk harfleri ya da zel karakterleri kullanarak yazlmamaldr: rnein, BANA CEVAP VER eklinde tamamen byk harflerle yazlan bir mesaj genellikle kendini kaba bir ekilde ifade etmek ve hatta karnzdakine barmak eklinde yorumlanabilmektedir. Ayrca, *!&&&****@@^++%& gibi karmak karakterlerden oluan bir mesaj rahatlkla kfr benzeri bir anlama gelebilmektedir. 2- Yazlan e-postay yollamadan nce ierii tekrar okunmal yanl anlamaya sebep verebilecek cmleler dzeltilmelidir: Kullanclar birbirlerinin yzlerini grmedikleri ve dolayl olarak iletiimde bulunduklar iin yz yze yaplacak bir konumada sylenmeyecek eyleri kolaylkla birbirlerine e-posta ile syleyebilmeleri de nemli bir sorundur. Bu sorunu ortadan kaldrmak iin en ok tavsiye edilen yntem, kullanclarn yollayacaklar bir e-postay (zellikle hassas bir konuda yazlm ise) iki kere okuyup ondan sonra yollamalar ve Gnder tuuna basmadan nce hazrladklar cevap zerinde yeteri kadar dnmeleridir. 3- Konu alan anlalr olmaldr: E-posta yolladnz kiiler postann iini amadan nce Konu satrn okurlar. Bu nedenle konu satrnn anlalr kelime ya da cmleler iermesi gereklidir. Bylece alc kii daha mesajn ieriini okumadan konu hakknda bilgi sahibi olabilir. 4- Zincir ya da gereksiz kampanya mesajlarn bakalarna yollamayn: nternet zerinde hem gereksiz trafik yaratan hem de insanlarn vaktini boa harcayan zincir mesaj kampanyalarna katlmanz iin gnderilen e-postalar siz de bakalarna yollamayn. Bu mesajlarn bazlar duygu smrs yapmakta (tedaviye ihtiya duyan ocuk vb.) bazlar da bir kiiyi ya da bir firmann rnlerini ktleyebilmektedir. zellikle ikinci tr mesajlar yollamak hem haksz olarak sulama yaplmasna neden olmakta hem de bir karalama kampanyasna ait olduu iin su kapsamna da girebilmektedir. 5- Dosya ekleyip yollayacaksanz dosyann virs taramasn yapnz: Tandnz kiiler sizden gelen mesajlar ve onlarn eklerini size gvenerek aarlar. Ancak, yolladnz dosya virsl ise bu alcnn bilgisayarna zarar verir. Yolladnz dosyalarn nce virs taramasndan geirin sonra alcya yollayn. 6- ok kiiye yollanan mesajlara cevap verirken dikkat edin: Bazen bir mesaj birden fazla kiiye yollanm olabilir. Bunu size gelen mesajn Alc ksmna bakarak anlayabilirsiniz. Bu mesaja yazacanz cevabn bir kopyas bu kiilerin tmne de yollanr. Eer cevaben yazdnz mesaj iinde uygunsuz kelimeler kullanlm ya da bu listedeki kiilerden birisi hakknda yazlar bulunuyorsa ok zor duruma debilirsiniz. Byle durumlarn olumasn engellemek iin e-postaya cevap vermeden nce Alc alan dikkatli olarak kontrol edilmeli gerekiyorsa dier alclar adres alanndan silinmelidir. 7- Mesajnz gereksiz yere uzun tutmaynz: E-posta uzun sohbetlerin yaplaca bir ortam deildir. Mesajnz konuya younlap anlalr bir ekilde yazmanz ve yollamanz yeterlidir. 8- Yazm kurallarna dikkat ediniz: Son yllarda, zellikle cep telefonlar zerinden yaplan yazmalar nedeni ile yazl haberleme dilinde bozulmalar olmaktadr. Pek ok kelime ksaltlarak yazlmakta ve noktalama iaretleri

138

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Son zamanlarda baz eposta sunucu ve ynetim sistemleri alcnn e-postay aldna dair bir uyar gnderme hizmeti de sunmaktadrlar. Ancak alc eer isterse Evet, aldm seeneini seer ya da gz ard et seenei ile onaylamayabilir.

kullanlmamaktadr. Cep telefonu haberlemesi iin uygun bir yaklam olarak grlen bu yazma tarz e-posta haberlemesi iin uygun deildir. Doru, anlalr ve dilbilgisi kurallarna uygun e-posta yazlp yollanmas sizin kolay anlalmanz salayacaktr. 9- letiim bilgilerinizi ekleyiniz: E-posta haberlemesinde gz ard edilen noktalardan birisi mesaj yolladmz kiiye kendi iletiim bilgilerimizi vermemektir. Yolladnz e-posta ile ilgili olarak alcnn sizinle grmesi ya da sizi tanmak istemesi doaldr. Her mesajnzn altna kendinizle ilgili iletiim bilgilerinizi muhakkak ekleyiniz. 10-E-posta haberlemesine duygular da getirin: E-posta haberlemesinde duygular ifade edebilmenin yollarn arayan kullanclar yllar iinde e-postalarda duygular ifade edebilme yetenei kazandrmak iin baz yntemler gelitirmitir. Bu amala bir dizi sembol retilmi (ngilizce de bunlara smiley ad verilmektedir) ve e-posta ile haberleen insanlar arasnda yaygn olarak kullanlmaktadr. rnein, :-) glmseyen bir insan temsil etmektedir (Banz sol tarafa 90 derece yatrarak yukardaki ekile baktnzda gzleri, burnu ve glmseyen bir az grebilirsiniz). Dier baz rnekler: ;-) gz krpan insan, :-( zgn, :-O arm, 8-) veya B-) glmseyen gzlkl bir insan. 11-E-posta kullanrken karlalan bir dier problem ise merkez bir adres rehberinin henz nternet zerinde bulunmamasdr: Herhangi bir kullancya yollanan bir mektubun yerine gerekten ulap ulamadndan ancak o kiiden size e-posta ile cevap gelmesi durumunda emin olunabilir. 12-Adreslerin doru yazlmamas, bir harfin ya da bir saynn unutulmas gibi bir durumda yollanan mektubun hatal adres mesaj ile geri gelmesi sk karlalan bir problemdir. Mektup gnderilecek kiinin e-posta adresini renmenin en kesin ve emin yolu dorudan o kiiye telefon ya da yz yze sormaktr. Bunun yannda tanmadnz kiilere yolladnz e-postalara da mutlaka cevap verilecek diye bir kural da yoktur. Bu sadece o mektubu alan kiinin isteine ve ayrabildii bo zamanna baldr.

Elektronik Posta Servisini Kullanrken Karlalan Baz Problemler ve Muhtemel zmleri


Problem 1: Gnderilen e-posta iinde neden hata mesajlar ile dolu olarak geri geliyor? zm nerileri: Mektubun gnderildii adres hatal ya da eksik yazlmtr. E-posta adresleri iinde Trke karakterlerin (, , , , , ) bulunmas soruna neden olmu olabilir. Adres alannda bu harfleri kullanmadnzdan emin olarak tekrar deneyiniz. Adres alannda Trke karakterlerin aksak karlklar yazlr, harfi iin s ya da harfi iin o gibi. Ayrca adres iinde tek bir harf dahi eksik olsa e-posta alcya ulatrlamaz. Adresi tekrar kontrol ediniz. Son are olarak e-posta yollamak istediiniz kiiye telefon ile ulaarak adresini teyit ediniz. Mektubun gnderildii adrese ulalamyordur. nternet balantsnda oluan sorunlar ya da alcnn e-postalarnn tutulduu bilgisayardaki teknik problemler nedeniyle adrese geici olarak ulalamyordur. Byle bir durumda e-posta sistemi mektubu yollamak iin belirli bir sre boyunca gndermeyi denemeyi srdrr.

6. nite - E-Posta-Kiisel letiim Ynetimi

139

Mektubun gnderildii adreste yle bir kullanc yoktur. Geri gelen mesaj incelenerek problemin nerede olduuna dair detayl bilgi elde edilebilir. Problem 2: E-posta okuma programnda yanllkla sil tuuna bastm ve mektubum silindi. Geri almak iin ne yapabilirim? zm nerisi: Mektubunuzu kurtarmak iin p kutusu seeneini tklaynz. Elektronik mektuplarnz silinmeden nce p kutusunda tutulurlar. Ancak, p kutusunu da temizlediyseniz mektubunuzu geri getirmek mmkn deildir. Problem 3: E-posta ile bir dosya yollamak istiyorum ama gitmiyor. Ne yapabilirim? zm nerisi: Eer yollamak istediiniz dosyann boyutu ok bykse rnein bir video yollamak istiyorsanz kullandnz e-posta servisi ya da alcnn sistemi buna izin vermez. E-posta ile yollanabilecek dosyann toplam bykl sunulan hizmetten hizmete deimekle birlikte imdilik ortalama 15-25 Megabyte civarndadr. Video dosyalarnn bykl genellikle bu boyutun ok stndedir. Bir rnek vermek gerekirse fotoraf makinanz ile yksek znrlkte resim ekip bu resimleri yollamak isterseniz 6 ya da 7 resmin toplam 15 Megabyte seviyesinde olur. Elinizde 10 tane resim varsa bunlar ayr ayr e-postalar ile gndermeniz nerilir. Problem 4: E-posta gndermek istediim kiinin adresini bilmiyorum. Ne yapabilirim? zm nerisi: En garantili yntem olarak telefon ya da klasik posta ile haberleip ilgili kiinin e-posta adresini renin. Problem 4: Gnderdiim e-postalar kar tarafa ulayor ancak neden dardan e-posta alamyorum? zm nerisi: Kullandnz sistemin e-posta sistemi kuruluunda sorun ya da eksiklik vardr. Size e-posta yollayanlara adresinizi doru olarak verdiniz mi? Size verilen e-posta alan dolmu olabilir. Eski ve gereksiz mesajlar silip tekrar kontrol ediniz. Gnmzde e-posta kullanclar birok p (spam) e-postalar almaktadr. p (Spam) eSIRA SZDE posta gndericiler kullanclara ait e-posta adreslerini nasl elde edebilir? p (Spam) epostalar kullanc iin ne tr riskler tayabilir?
DNELM

SIRA SZDE

DNELM S O R U

E-POSTA YNETM ARALARI VE OUTLOOK


S O R U E-postalar bir nceki blmlerde anlatld gibi Web tabanl ynetilebilecei gibi bilgisayara kurulacak ya da iletim sistemi ile birlikte gelen bir e-posta ynetim program ile de ynetilebilir. Bu sayede e-postalarn bir kopyasD bilgisayarda kaytKKAT l kalarak evrim d olarak nceki e-postalara ulamak mmkn olabilmektedir. Ayrca en nemlisi birden fazla e-posta adresinin tek bir arayzden kontrol edileSIRA SZDE biliyor olmasdr. En yaygn olarak kullanlan e-posta programlar, Mozilla firmas tarafndan gelitirilen ve cretsiz olarak datlan Thunderbird program ve Microsoft firmas tarafndan gelitirilen Outlook programdr. Bu yazlm WinAMALARIMIZ dows iletim sistemleri ile cretsiz bir ekilde verilen Outlook Express ve Microsoft Ofis program paketi ile birlikte satlan ve Ofis srmne gre versiyonu deien K T A P Outlook programdr. rnein, Ofis 2010 srmnde Outlook 2010 program sunulmaktadr. Ancak, Microsoft iletim sistemiyle cretsiz olarak verilen Outlook Express program Windows Vista iletim sisteminden sonra srmden kaldrlm, TELEVZ ON yerine Windows Live Mail program sunulmutur. Bu blmdeYise Microsoft

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

NTERNET

140

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Ofis 2010 paketi ile birlikte gelen, Outlook 2010 programn kullanarak e-posta ynetiminin nasl salanaca anlatlacaktr. letim sistemine kurulu bir programda e-posta hesab oluturmadan nce bilinmesi gereken bilgiler sz konusudur. Bunlar; e-posta adresi, ifre, gelen ve giden posta sunucu adresleri gibi e-posta salaycnz tarafndan belirlenen bilgilerdir. Bilgisayarnda Outlook 2010 programn ilk olarak altrdmzda karmza hesap ayarlarmz yapabileceimiz Microsoft Outlook 2010 Balang sihirbaz gelir (ekil 6-14). leri tuuna bastktan sonra gelen ekranda e-posta hesabnn yaplandrmak isteyip istemediinizin sorulduu ekranda Evet seeneini iaretleyerek leri tuuna baslr.
ekil 6.14 Outlook 2010 program ilk kez altrldnda ekrana gelen sihirbaz penceresi.

Daha sonra gelen ekranda (ekil 6-15) posta sunucusuna balanmak ve hesap ayarlarnn otomatik yaplandrlmas iin istenen bilgiler (Kullanc ad, e-posta adresi ve ifresini) girilip leri tuuna baslr. Burada Outlook program sunucu ayarlarna otomatik olarak erimeye alacaktr, eer bunu baaramaz ise bir kez de ifresiz balant kurularak balant ayarlarna ulalmas denenir.
ekil 6.15 E-posta ayarlarnn otomatik olarak e-posta salaycsndan alnmaya alld ekran.

6. nite - E-Posta-Kiisel letiim Ynetimi

141

Eer bu durumda da baarsz olunursa gelen ekranda Sunucu ayarlarn el ile yaplandr seenei grnr. Bu seenek iaretlendiinde Yeniden Dene (ekil 6-15) tuu leri (ekil 6-16) tuuna dnr.
ekil 6.16 E-posta ayarlarnn otomatik olarak e-posta salaycsndan alnmaya alld ekran.

Bu tua bastktan sonra, gelen ekranda nternet E-posta seenei seilerek leri tuuna tekrar baslr. Ekrana gelen pencere hesap ayarlarnn yapld en SIRA pencereden yanemli ksmdr nk gerekli bilgilerin ve ayarlamalarn ou bu SZDE plr. Ad ve e-posta adresi girildikten sonra gerekli sunucu bilgileri ilgili alanlara girilir. Burada hesap tr olarak genellikle POP3 ve IMAP olmak zereMiki seenek D NEL SIRA SZDE sz konusudur. ki hesap tr arasndaki temel farkllk, POP3 hesap trnde kullanc e-postalarnn sunucuda bir kopyas braklmazken IMAP hesap trnde eS O R U postalarn bir kopyas sunucuda braklr. DNELM POP3 hesap tr seildiinde de Outlook gibi bir e-posta ynetici programT ile e-postalaDKKA S O R U rn bir kopyasnn, e-posta sunucularnda tutulmas mmkndr (ekil 6-17). E-postalarn bir kopyasnn sunucuda braklmad durumlarda kullanc Afarkl bir bilgiDKK T sayarda nternet zerinden de olsa e-postalarna ulaamayacaktr.
AMALARIMIZ SIRA SZDE SIRA SZDE

SIRA SZDE

DNELM SIRA SZDE S O R U DNELM DKKAT S O R U

SIRA SZDE DKKAT

ekil SIRA SZDE 6.17

AMALARIMIZ

K T A P AMALARIMIZ

E-posta ayarlarnn yapld sayfaT ve P K A AMALARIMIZ girilen bilgiler.

TK LE V Z Y O N E T A P

T K L E V ZAY O N E T P

TELEVZYON NTERNET

TELEVZYON NTERNET

NTERNET

NTERNET

142

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Kullanc, sunucu ve oturum ama bilgileri ilgili alanlara girildikten sonra Dier Ayarlar butonuna tklanarak e-posta hizmeti veren salaycnn belirttii ayarlar bu ksmda girilir. Alan pencereden Giden Sunucusu ksmnda Giden sunucum (SMTP) iin kimlik dorulamas gerekiyor seenei seilir, ardndan Gelimi ksmnda Giden (POP3) ve Gelen (SMTP) sunucu ile ilgili gelen port numaralar eer n tanml deerlerden farkl bir deer sunulmu ise bunlar ilgili deerler ile deitirilir.
ekil 6.18 Gelen (POP3) ve Giden (SMTP) Sunucusu balant noktas ayarlar.

SIRA SZDE

DNELM S O R U

rnein, ekil 6-18de ekursun@atauni.edu.tr adresi iin SMTP port numaras n tanml deerden farkl bir port numaras (587) olarak belirlenmitir. zetle e-posta salaycnzn Outlook gibi e-posta ynetici programlarda kullanmanz iin SIRA ayarlar doru tanmladktan sonra bu programlar kolaylkla kulsunmu olduuSZDE lanmanz mmkndr. rnein, ekil 6-17de sol alt kede yer alan Gvenli Parola Kimlik Dorulamas (SPA) kullanarak oturum alsn seeneini eer DNELM e-posta sunucunuz salamyorsa Outlook yardmyla e-posta alma ya da gndermede problem yaanmas byk bir olaslktr. ekil 6-19da e-posta alnamad ve S O R U gnderilemediine dair hata mesaj ekran grlmektedir. E-posta salaycnzn belirledii ayarlara gre hesap ayarlar tanmlanmaldr. Bu ayarlaDKKAT rn dnda bilinmeyen ayarlarn deitirilmemesi gereklidir.
SIRA SZDE

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

AMALARIMIZ

K T A P

K T A P

TELEVZYON

TELEVZYON

NTERNET

NTERNET

6. nite - E-Posta-Kiisel letiim Ynetimi

143
ekil 6.19 Hesap ayarlarnn yanl yaplmas sonucu alnan hata mesaj.

Tm ayarlar baarl bir ekilde yapldnda artk Outlook 2010 program ile eposta alp gnderilebilir. Outlook 2010 programnn genel grnm ekil 6-20de grlmektedir.
ekil 6.20
Menler E-postalarn ieriinin grntlendii ksm

Outlook 2010 programnn genel grnm.

Tm ayarlar yaptktan sonra dier e-posta hesaplarnz da Outlook 2010 araclyla ynetmek istiyorsanz Dosya mensnden Bilgi komutuna tklayarak Hesap Ekle butonu ile yeni e-posta hesab ekleyebilir ya da var olan hesabnzn ayarlarn Hesap Ayarlar butonu ile tekrar dzenleyebilirsiniz (ekil 6-21).

Klasrler

E-postalarn listelendii ksm

144
ekil 6.21 Yeni e-posta hesab ekleme ve tanml hesap ayarlann deitirilmesi.

Temel Bilgi Teknolojileri-I

6. nite - E-Posta-Kiisel letiim Ynetimi

145

zet
Kitabn bu blmnde e-postann hayatmzdaki yeri, e-posta kullanm ve dikkat edilmesi gereken hususlarla, cretsiz e-posta servislerinden Gmail ve e-posta ynetim programlarndan olan Outlook ele alnmtr. Bir e-posta kullancs ie e-posta adresi alarak balar ve bunun iin var olan e-posta hizmet salayclarndan birini seer. E- posta adresi alnmas srasnda kullancnn baz bilgileri girmesi, kullanc ad ve ifresini belirlemesi gerekir. Burada dikkat edilmesi gereken bir husus, ifrenin herkes tarafndan kolaylkla tahmin edilemeyecek ekilde olmas ve kullanc adnn kolay hatrlanr ve kullancnn gerek ismine uygun isim olmasdr. E-posta hesabn oluturduktan sonra kullancnn e-posta sunucusuna girmesi, kullanc ad ve ifresini uygun alanlara yazmas gerekir. Kullanc e-posta sunucusuna girer girmez, yeni gelen ya da okunmu e-postalarn balklar hlinde grebilir. E-postay okumak iin baln zerine bir kez tklamak yeterlidir. Bir eposta alan kullanc, okuduu e-postaya cevap yazabilir, bu durumda cevap yazlan e-posta yeni yazlan mektubun iinde de grlebilir. E-postaya cevap vermek iin Cevap yaz seenei mevcuttur. E-posta yazmak iin de yine sunucu web sayfasnda Posta olutur seenekleri bulunur. Kullanc bu seenei setikten sonra e-postann gnderildii kiinin adresini Alc ksmna girmelidir, e-postaya uygun bir konu bal seilmeli ve e-posta etik kurallarna uygun ekilde mesaj yazlmaldr. Mesaj yazarken zellikle byk harflerden kanlmas, nezaket kurallarna uygun kelimeler kullanlmas, gereksiz ayrntlarla e-postann uzatlmamas gerekir. Genellikle Gnder isimli bir buton sayesinde e-postalar gnderilebilir. E-postalarla ayrca dosyalar da gnderilebilir, bunun iin e-posta yazarken Dosya ekle seeneine tklanmas ve gereken admlarn takip edilerek dosyann e-postaya eklenmesi gerekir. Bir epostay silmek iin ise e-posta kutusundayken ilgili eposta seilir ve genellikle Sil butonu ya da simgesi ile silinebilir. E-posta sunucular hem kstl kapasiteye sahiptir hem de kullanmlar iin mutlaka nternete balanmak gerekir. Outlook gibi e-posta ynetim programlar ise epostalar bilgisayara kaydeder ve bylece hem kapasite hem de eriim problemleri ortadan kalkar. Bir eposta ynetim program normalde nternet zerinden eritiiniz e-posta sunucusundaki e-postalar bilgisayarnza aktarr ve bu e-postalar zerinde gereken ilemleri yapmay ve e-posta alp gndermeyi salar. Outlook kendisi bir e-posta sunucusu deildir. Bir lde eposta sunucusu ile bilgisayar arasnda arac grevi grr. Outlook Microsoft Office program ile gelen cretsiz kk bir yazlmdr. Bilgisayara kurulumu srasnda kullancdan kullanc ad, bilgisayara aktarlmak istenen postalarn bulunduu e-posta adresi, bu e-postaya ait ifre, gelen ve giden posta sunucu adresleri gibi bilgiler istenmektedir. Gelen ve giden posta sunucu adresleri, ilgili e-posta sunucusunun ayarlar ksmnda genellikle mevcuttur. E-posta ynetim sistemleri sayesinde birok e-posta hesabndan ayn anda e-postalar indirilip grlebilir.

146

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi bir e-posta adresi olamaz? a. yazar@odtu.edu.tr b. wwwyazar@odtu.com.tr c. www.yazar.odtu.edu.tr d. odtu@yazar.com.tr e. com@odtu.com.tr 2. Aadakilerden hangisi dierlerine gre daha gvenilir bir e-posta ifresi rneidir? a. Kiinin doum tarihi b. 123456 c. abc123 d. Ak.y%2ns e. ifre 3. Aadakilerden hangisi BCC seenei seilip yazlan e-posta adreslerine gnderilen bir e-postada alcnn grebilecei gelerden biri deildir? a. Konu b. erik c. Gnderilenin adresi d. Gnderilme tarihi e. E-postann alclarnn adresi 4. Aadakilerden hangisi gelen ve okunan e-posta zerinde yaplabilecek ilemlerden biri deildir? a. Posta zerinde deiiklik yapma b. nemli olarak iaretleme c. Silme d. Ynlendirme e. Cevap yazma 5. Aadakilerden hangisi e-posta etik kurallarna aykr bir durumdur? a. Yazm kurallarna dikkat ederek yazma b. eriin sonuna iletiim bilgilerini ekleme c. ACL CEVAP VER! eklinde konu bal yazma d. Gnderilecek dosyalar iin virs taramas yapma e. Smiley sembolleri kullanma 6. Aadakilerden hangisi e-posta gndermenin baarsz olmasna neden olmaz? a. E-posta adresinde Trke karakterler kullanlmas b. erikte Trke karakter kodlamann kullanlmas c. nternet balantsnda sorun olmas d. Alcnn e-posta kotasnn dolu olmas e. E-posta sunucusunun kabul edebileceinden daha byk bir dosya gnderilmesi 7. Outlookun bilgisayara kurulumu ve e-posta ayarlarnn yaplmas srasnda ihtiya duyulan bilgiler hangileridir? a. E-posta adresi b. E-posta ifresi c. Gelen posta sunucusunun adresi d. Giden posta sunucusunun adresi e. Doum tarihi 8. Aadakilerden hangisi Outlook ve benzeri e-posta aralarnn normal e-posta hizmeti salayclarna gre avantajlarndan birisidir? a. nternet balants olmad durumda eski e-postalarn grlebilmesi b. E-posta okuyabilme c. E-posta yazabilme d. E-postalar etiketleyebilme e. Eski e-postalar arayabilme 9. Aadakilerden hangisi e-postann normal postalamaya gre avantajlarndan biri deildir? a. ok hzl bir iletiim arac olmas b. Ucuz olmas c. Kolayca etiketlenerek kaydedilebilmesi d. Eski postalarn kolaylkla bulunmas e. Alc adresini yazma zorunluluunun olmamas 10. Aadakilerden hangisi e-posta hesab oluturulurken yaplan hatal davranlardandr? a. Gerek isme uygun, hatrlanabilir bir kullanc ad seilmesi b. Trke karakterlerin bulunmad bir kullanc ad seilmesi c. ifrenin yeterince gl seilmesi d. Gerek isim yerine uydurma isimlerin girilmesi e. Kurum e-posta adresi yerine cretsiz e-posta adreslerinin kullanm

6. nite - E-Posta-Kiisel letiim Ynetimi

147

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar


1. c 2. d Yantnz yanl ise Elektronik Posta Adresleri konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Elektronik Posta Hesab Oluturulmas konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Elektronik Mektuba Cevap Vermek konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Elektronik Posta Sisteminin Genel zellikleri konusunu gzden geiriniz. Yantnz yanl ise E-Posta le lgili Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Kullanlan Dile Uygun Karakter Kodlamasnn Seilmesi konusunu gzden geiriniz. Yantnz yanl ise E-Posta Ynetim Aralar ve Outlook konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise E-Posta Ynetim Aralar ve Outlook konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Elektronik Posta Sisteminin Genel zellikleri konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Elektronik Posta Hesab Oluturulmas konusunu yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde Yant Anahtar


Sra Sizde 1 p (Spam) e-posta gnderenler genellikle, e-posta adreslerinin gvenilir olmayan web sitelerine kaydolurken verilmesi, zincir e-postalarn bakalarna iletilmesi ya da e-posta adresinin yeterince nlem alnmadan kiisel web sitelerinde yer almas nedeniyle e-posta adreslerine ularlar. zellikle zincir e-postalarda biriken birok e-posta adresi spam mesaj gndericiler iin ok nemli bir kaynaktr. Bu nedenle ierii ne olursa olsun bu e-postalarn iletilmemesi gerekir. Nitekim ok gereki gibi grnen, gerek kiilerin adlar ile ortaya atlm iddialar ieren, yardm isteyen e-postalarn gerek olmadn ve bu postalarda ad geenlerin bu nedenle ne kadar madur olduklarn gazete haberlerinde grebilmekteyiz. Spam e-postalarn bir amac da dolandrclk yapmaktr, zellikle kiilerin ilgilerini ekici rnlerin reklamnn yapld, kullancnn lotodan para kazandn iddia eden ya da bir yardm karlnda byk miktar parann kullancya verileceini syleyen e-postalara kesinlikle itibar etmemek, banka hesap bilgilerini vermemek ve bu e-postalar amadan derhl silmek gerekir. Ayrca spam e-postalardaki linklere kesinlikle tklamamak gerekir, nk bunlar genellikle bilgisayara virslerin indirilmesini salamaktadrlar.

3. e 4. a 5. c

6. b

7. e 8. a 9. e

10. d

Yararlanlan Kaynaklar
altay, K. (1997). Internet, METU Press, Ankara.

7
Amalarmz

TEMEL BLG TEKNOLOJLER-I

Bu niteyi tamamladktan sonra; nternet ve WWW arasndaki fark tanmlayabilecek, Web tarayclarnn ilevlerini aklayabilecek, Arama motorlarn tanmlayabilecek, nternet gvenlii kavramn ve zararl yazlmlar tanmlayabilecek, Zararl yazlmlardan korunma yntemlerini aklayabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar
nternet www Web Tarayclar Microsoft Explorer Mozilla Firefox Safari Opera Google Chrome Arama Motorlar Google Yahoo nternet Gvenlii Virs Malware Adware Spyware Anti-Spyware Anti-Virs Ate Duvar Blog Bulut Biliim

indekiler
NTERNET VE WWW WEB TARAYICILARI ARAMA MOTORLARI (SEARCH ENGINES) NTERNETTE GVENLR BLG ERM NTERNET GVENL BLOG BULUT BLM

Temel Bilgi Teknolojileri-I

nternetin Etkin Kullanm ve nternet Gvenlii

nternetin Etkin Kullanm ve nternet Gvenlii


NTERNET VE WWW
Bu nitede nternete ve nternetin etkin kullanmna deineceiz. Konumuz nternet olunca da kanlmaz olarak nternet gvenlii n plana kyor. Bu nedenle nitenin ikinci ksmnda nternet gvenlii konusuna deineceiz. Gemii henz ok eski olmasa da nternet belki de son yzyln en nemli ve en hzl byyen buluudur. 20 yl nce bir konuda aratrma yapmak iin gideceimiz tek yer ktphanelerdi. Bunun yannda artk pek fazla bavurmadmz, bir zamanlar gnlk gazeteler tarafndan kupon karl datlan ansiklopediler de nemli bilgi kaynayd. Artk elimizin altnda sonsuz bir okyanus gibi durmasna karn bir tk uzaklkta nternet var. Gnmzde brakn kupon karl ansiklopedi datmay, aratrmaclarn ngrlerine gre 2020li yllarn ortasnda basl gazete bile kalmayacak ve tm gazetelerin sadece nternet srmleri yaynlanacak. lk nce sklkla kartrlan iki kavrama deinelim: nternet ve www. Bu iki kavram ou kii tarafndan sklkla birbiri yerine kullanlmaktadr. nternet amzn en nemli teknolojik bulularndan birisidir. nternet en temel anlamyla bilgisayar alarnn birbirine balanarak byk bir a oluturmasdr. Dier bir deyile nternet dnyadaki en byk bilgisayar adr. Dier yandan WWW (World Wide Web) veya daha yaygn kullanmyla web, bir bilgisayar araclyla eriilebilen ve nternette yaynlanan metin ve grafiklerden oluan sayfalardr. Bu sayfalara eriebilmek iin bir bilgisayara, nternet balantsna ve bir web taraycsna gerek vardr. Web aslnda, zel olarak biimlendirilmi dosyalarn tutulduu bilgisayar sunucularndan oluan global bir sistemdir ve nterneti bir iletiim ortam olarak kullanr. nternetteki bilgi saysnn inanlmaz bir hzda artmas beraberinde kanlmaz olarak baz sorunlar da getirmitir. Bunlarn en banda bilgi kirlilii yer almaktadr. Bir konuda aratrma yaparken nternette ulatmz bilgiler ne kadar gvenilebilir? Ulatmz onlarca (bazen yzlerce, binlerce) kaynaktan hangileri bizim aradmz konuda tam olarak doyurucu ve doru bilgi ieriyor? Arama sonularn nasl daraltabilirim? te tm bu sorularn yantlar bizi nternetin etkin kullanm kavramna gtryor. nternette bir konuda aratrma yaparken dikkat edilmesi gereken en nemli nokta arama kriterlerinin detayl ve doru girilmesidir. Aksi hlde kullandnz arama motoru yzlerce belki binlerce sonu getirecektir. Bu durumda gerekten

150

Temel Bilgi Teknolojileri-I

istediiniz bilgiye ulamak, gelen sonular arasnda samanlkta ine aramaktan farksz olacaktr. Baz durumlarda aratrdnz konuda olmamas gereken szcklerin belirtilmesi de arama kriterlerinin daraltlmasnda etkili olacaktr.

WEB TARAYICILARI
Yukarda da deindiimiz gibi nternette gezinmek iin Web Taraycs (Web Browser) olarak adlandrlan bir program kullanlmas gerekmektedir. Microsoft iletim sistemleriyle birlikte gelen Microsoft Explorer en yaygn olarak kullanlan taraycdr. Fakat Microsoft iletim sistemi kullanlmas Microsoft Explorer programnn kullanlmasn zorunlu klmamaktadr. Gnmzde birok Windows kullancs alternatif tarayclardan birisini kullanmaktadr. Bu tarayclar arasnda en popler olan Mozillann karm olduu Firefox programdr. Bir zamanlar Microsoft Explorern en gl rakibi saylan Netscape ise artk tarayc piyasasnda bir oyuncu olmaktan kmtr. Applen Mac OS iletim sistemiyle gelen Safari program ise Macintosh bilgisayarlarn vazgeilmez taraycs konumundadr. Opera adl tarayc tm platformlar destekleyen versiyonlaryla tarayc piyasasnda adn duyuran dier bir web tarayc programdr. leride detayl olarak deineceimiz Googlen da nternet dnyasnda getirdii yeniliklerden sonra tarayc konusunda sessiz kalmas beklenemezdi. Nitekim Google, 2008 ylnda iddial bir ekilde Google Chrome web taraycsn duyurdu. lk nce sadece Windows srm karlan Google Chromun daha sonra Mac ve Linux versiyonlar da karld. Yukarda deindiimiz tm web tarayc programlar cretsizdir ve eitli sitelerden serbeste indirilebilir ve yeni srmleri yklenebilir.
ekil 7.1 Safari Web Tarayc Program.

nternette gezinmek iin tarayc bir programa gereksinim duyuyorsak, nternetin etkin kullanm ayn zamanda tarayclarn ve arama motorlarnn etkin kullanm demektir.

7. nite - nternetin Etkin Kullanm ve nternet Gvenlii

151

ARAMA MOTORLARI (SEARCH ENGINES)


Web tarayclar yardm ile kayt ilemlerimizi gerekletirilebiliyoruz. rnein, niversitemizin web sitesindeki rgn renci sekmesinden devam durumumuza, ders programmza, snav notlarmza bakabiliyor; gazetelerin nternet sayfalarn ve e-postalarmz okuyabiliyoruz. Tm bunlar, nceden adreslerini bildiimiz ve taraycmzn adres blmne ilgili web adresini yazarak girdiimiz nternet siteleridir. Sklkla gereksinim duyduumuz web adreslerinin, her seferinde adreslerini yazmak yerine, taraycmzn Sk Kullanlanlar sekmesini kullanarak kaydedebilir ve ileride bu siteleri tekrar ziyaret etmemiz gerektiinde kaytl adresler listesinden ilgili adresi tklayarak web sitesini kolaylkla aabiliriz. Tm bu saydklarmz adreslerini bildiimiz web siteleri iin geerlidir. Bir dev hazrlamamz gerektiini varsayalm ve dev konusu hakknda detayl bilgiye ulaacamz web siteleri konusunda hibir fikrimiz de olmasn. Bu durumda ne yapmalyz? Bu durumda veya bilgi edinmek istediimiz herhangi bir konuda nereye bavuracamzdan emin deilsek Arama Motorlar imdadmza yetiiyor. Bir arama motoru belirli kriterler dorultusunda webde bilgiye ulamamz salayan bir aratr. Onlarca arama motoru arasnda en sk kullanlan Google ve Yahooyu sayabiliriz.
ekil 7.2 Yahoo Arama Motoru Al Sayfas.

Google Arama Motoru


2008 yl banda nternetteki web sitesi says 156 milyonken bu say Ekim 2011 tarihinde 504 milyonu gemitir. Bu say bir nceki aya gre %3.8lik bir art demektir. Dier bir deyile son bir ayda 18 milyon yeni site nternet dnyasna giri yapmtr (Kaynak:Netcraft). Dolaysyla nternette bir bilgi ararken bilgi okyanusunda kaybolmamak iin ok dikkatli olmalyz. Unutmaynz ki nternette bir arama yaparken 504 milyonluk bir veritabannda tarama yapyor olacaksnz.
ekil 7.3 Google Arama Motoru Al Sayfas.

Bir arama motorunu atmz zaman, karmza arama yapacamz szckleri yazabileceimiz alann olduu bir sayfa alr (ekil 7.2 ve 7.3). Bu alana arama kriterlerini girdikten sonra Ara butonuna tkladmz zaman ilgili web sitelerinin bir dkm gelecektir. rnein, ngilizce dil kurslar hakknda bilgi edinmek istediinizi varsayalm. Googleda ilgili alana ngilizce dil kursu yazp Ara butonuna tkladmz zaman sonu ekil 7.4teki gibi grnecektir.

152
ekil 7.4 Googleda Bir Arama Sonucu.

Temel Bilgi Teknolojileri-I

ekil 7.4 dikkatlice incelerseniz arama sonucunda 627 bin sonu bulunduunu greceksiniz. Google iinde ngilizce, Dil veya Kursu szckleri geen tm siteleri ekrana getirdi. Bu aramay daraltmak iin aradmz sz dizinini, ngilizce dil kursu eklinde trnak iinde yazarsak sadece bu sz dizininin getii siteler sralanacaktr. Bu durumda ekil 7.5te grld gibi bulunan site says bir anda 348 bine decektir.
ekil 7.5 ngilizce dil kursu arama sonular.

Daha fazla arama kriteri girerek sonucu daha da daraltabiliriz. rnein, stanbulun Kartal ilesindeki dil kurslaryla ilgilendiimizi varsayalm. Bu durumda arama satrna ngilizce dil kursu stanbul Kartal yazmamz gerekecektir. Bulunan site says ekil 7.6daki gibi 14.600e decektir. Arama kriterleri byk/kk harfe duyarl deildir. Dier bir deyile aramak istediiniz szckleri ister byk

7. nite - nternetin Etkin Kullanm ve nternet Gvenlii

153

harfle isterseniz kk harfle yazabilirsiniz. Arama sonu sayfalarnn sanda yer alan sonular dil kursu konusunda reklam veren firmalara aittir. Ayrca arama motorlar arama kriterlerinden bamsz olarak nternete bal olduunuz blgeye gre size yakn olan sonular ekrana getirecektir. ekil 7.6y dikkatle incelerseniz, Kartaldaki sonular sralanrken Eskiehirdeki dil kurslar hakknda da sonu geldiini greceksiniz.
ekil 7.6 stanbul Kartaldaki Dil Kurslar Arama Sonucu.

Bir arama motoruna ne kadar fazla kriter girerseniz sonucu o kadar fazla daraltrsnz. O nedenle ne aradnz iyi bilmeniz ve anahtar szckleri iyi semeniz gerekmektedir. Yabanc bir dilde rnein, ngilizce bir arama yapyorsanz, the, a, it ve to, from gibi szckler kullanmanza gerek yoktur. sim, zellikle doru dizilmi szck grubu ve deyimler kullanmalsnz. Amerikaya gitmek iin vize bavurusu nereye yaplr yerine Amerika vize bavurusu her zaman iin daha iyi sonu verecektir. Bir arama motorunu kullanrken arama kriterleri arasnda olmamas gereken szckleri saptayabilmek de olduka yararl olacaktr. rnein, Eskiehirde ngilizce dnda dil kurslarn renmek istiyorsunuz diyelim. Bu durumda arama satrna dil kursu Eskiehir - ngilizce yazarsanz Eskiehirdeki ngilizce dndaki dil kurslar ile ilgili sitelere ulaacaksnz.

Google Arama Motoru Kullanm zellikleri


Arama motorlarn bilinli kullanrsanz tam olarak erimek istediiniz bilgilere en ksa srede ulaabilirsiniz. Dier trl aradnz bilgiye ulamak samanlkta ine aramaktan farksz olacaktr. Arama yaparken belirli zelliklerden yararlanarak arama sonularnz byk lde daraltabilirsiniz. Google, bu adan ok gl aralar iermektedir. Burada sklkla kullanabileceinizi dndmz baz Google arama zelliklerine deineceiz.

154

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Baz nternet siteleri, site iinde arama yapmanza izin vermeyebilir. Bu durumda site iinde aradnz bilgiye ulamanz uzun bir sre alacaktr. Bir site iinde belirli bir bilgiye Google yardmyla kolayca ulaabilirsiniz. Yapmanz gereken arama motoruna [aranacak szck] site:[aranacak site] yazmaktr. rnein, Anadolu niversitesinin web adresini biliyor olabilirsiniz ama site iinde Kayt Klavuzunun nerede olduunu bilemeyebilirsiniz. Bu durumda, kayt klavuzu site:www.anadolu.edu.tr yazmanz gerekmektedir. Trnak iindeki blm aranacak sz dizinini, site:anadolu.edu.tr ise aranacak sz dizininin hangi sitede aranacan gstermektedir. Sonu ekil 7.7deki gibi olacaktr.
ekil 7.7 Belirli Bir Sitede Arama Yaplmas.

Arama motorlarnn kullanmnda kullanabileceiniz bir dier zellik de istediiniz bir dosya trn aratabilmenizdir. Yapmanz gereken [aranacak szck] filetype:[dosya tr] yazmaktr. rnein, kresel snma konusunda bir dev hazrlamanz gerekmekte ve siz sadece ilgili konudaki pdf dokmanlarna ulamak istiyorsunuz. Bu durumda arama motoruna kresel snma filetype:pdf yazmalsnz. Arama motoru kresel snma konusunda ekil 7.8de grld gibi sadece pdf ieren siteleri getirecektir. Dosya tipini doc, xls, mp3, jpg veya ppt gibi istediiniz ekilde seebilirsiniz.

7. nite - nternetin Etkin Kullanm ve nternet Gvenlii

155
ekil 7.8 Belirli Bir Dosya Tipi Arama.

Bildiiniz bir web sitesine benzer siteleri aramak istiyorsanz Googleda arama satrna related:[bildiiniz site adresi] yazmalsnz. rnein, Milliyet gazetesine benzer siteleri merak ediyorsunuz diyelim. Yapmanz gereken arama satrna related:milliyet.com.tr yazmaktr ve sonu ekil 7.9daki gibi olacaktr.

156
ekil 7.9 Googleda Related zelliinin Kullanm.

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Googleda dier bir arama kriteri allintitledr. Arama kriterinde yer alan szckler web tarayclarnn balk ksmnda ise bunlar listelenir. rnein, allintitle: dviz kurlar yazarsanz web sayfalarnn Title bilgisinde Dviz Kurlar geen siteler grntlenecektir ve arama sonucu ekil 7.10daki gibi olacaktr.

7. nite - nternetin Etkin Kullanm ve nternet Gvenlii

157
ekil 7.10 Googleda Allintitle zelliinin kullanm.

Google, akademik (ekil 7.11) aratrmalar iin ayr bir arama seenei hizmeti de vermektedir. http://scholar.google.com.tr/ adresinden eriebileceiniz bu arama seeneini kullanarak akademik olmayan sonular batan eleme olanana sahip olabilirsiniz. Bylece sadece akademik veritabanlarnda tarama yaparak istenilen akademik sonulara daha kolayca eriebilirsiniz.
ekil 7.11 Google Akademik.

158

Temel Bilgi Teknolojileri-I

nceki sayfada deindiimiz Googlen arama kolaylklar en sk kullanlan arama zelliklerinden sadece birkadr. Google sayfalarndan dier zelliklere eriebilirsiniz. Google, arama motorundan ok daha fazla zellik ieren bir olgudur. rnein, birok kuruluun kulland hatta baz programlarn navigasyon amal bavurduu Google Earth zellii sayesinde dnyann her yeri iin saysal haritalara ulaabilirsiniz. Google Earth ile kentleri 3 boyutlu olarak izleyebilir, blgenizde bulunan belirli bir yerin adresini bulabilirsiniz. Google Earth arama olana da salamaktadr. Program altrdktan sonra Arama blmne rnein Cinebonus stanbul yazarsanz stanbul haritas zerinde Cinebonus sinemalar iaretlenmi olarak karnza gelecektir. Tm bunlardan baka Googleda Gmail (Web tabanl e-posta hesab aabilirsiniz), Google Grafik (Jpeg, Tiff, Bmp gibi grafik dosyalarn bulabilirsiniz), Google Moon (Uydudan ay yzeyini izleyebilirsiniz), Google Video (eitli videolar cretsiz izleyebilirsiniz), Google Translate (eitli diller arasnda eviri yapabilirsiniz) gibi servisler de bulunmaktadr.
SIRA SZDE

nternet siteleri, SZDE SIRA site ierisinde arama yapmanza izin vermeyebilir. Site ierisinde aradnz bilgiye Google yardm ile nasl ulaabilirsiniz? Yahoo da Google gibi en sk kullanlan arama motorlarndan birisidir. Arama yapma kriterleri arama motorlarnda benzer mantkla alr. Google rneinde olduS O R U u gibi Yahooda da blgenizdeki dil kurslarn aryorsanz sonulara rafine bir ekilde ulamanz iin arama kriterlerini doru szcklerden semelisiniz ve yeteri kadar szck girmelisiniz. Hedefe doru bir ekilde ulamak iin en az 3 kriter girD KKAT meye aln. rnein, ngilizce dil kursu Eskiehir gibi. Belirli bir szc belirli bir web sitesinde aratmak iin Yahooda da site szSIRA SZDE c kullanlmaktadr. rnein, af site:anadolu.edu.tr anadolu web sitesinde af szc geen sonular verecektir (ekil 7.12).
AMALARIMIZ

DNELM S O R U

Yahoo Arama Motoru DNELM

DKKAT

SIRA SZDE

ekil AMALARIMIZ7.12 Yahoo Arama Motorunda site Kile Yaplan Arama T A P Sonucu.
TELEVZYON

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

NTERNET

7. nite - nternetin Etkin Kullanm ve nternet Gvenlii

159

NTERNETTE GVENLR BLG ERM nternette Gvenilir Bilgiye Ulam


Rafine bilgiye nasl ulaacamz artk renmi bulunuyoruz. Fakat eleyerek ulatmz bu bilgi acaba doru mu? nternetteki bilgi her yl ikiye katlanrken bu bilgi okyanusunda aradmz ve sonunda ulatmz bilginin doruluuna nasl gveneceiz? nternette bir site amak iin yapmanz gereken ncelikle sitenin ieriini nternette yaynlanacak ekilde hazrlamak olmaldr. Daha sonra herhangi bir nternet Servis Salaycdan (ISS) alan ad almanz ve sitenizin yaynlanmas iin yer kiralamanz gerekir. Ayrca hi bu zahmetler girmeden bir Blog sayfas da aabilirsiniz. Ama bu atnz sitenin ierii bir denetime tabi deildir. Yani siz sitenizde zel durumlar haricinde istediiniz ierii yaynlayabilirsiniz. rnein, Astronomi ierikli bir site yaptnz ve orada, 22 tane gezegen vardr ve gne dnyamz etrafnda dner yazdnz ve bir renci de gezegenler konusunda dev yapmak iin nternette sizin sitenizden yararlanmaya kalkarsa yanl bilgiye ulamas kanlmaz olacaktr. Peki nternette yaynlanan bilgilerin doruluuna nasl gveneceiz? Bunun kesin bir forml maalesef yoktur. Olabildiince saygn ve bilinir kurum ve kurulularn sitelerinden yararlanmak en mantkl zmdr. Bunun yannda, kiisel sitelerin ieriinden yararlanrken dikkatli olunmas gerekmektedir.

Wikipedia
Wikipedia, kullanclar tarafndan ortaklaa hazrlanan, bamsz, kr amac gtmeyen bir nternet ansiklopedisidir. erii srekli gncellendii ve yenilendii iin hibir zaman tamamlanmayaca varsaylmaktadr. Birok dilde yayn yapan Wikipedianin ierii 100 bin maddeyi aan dil says 362dir (16 Nisan 2011 itibariyle). Wikipediay zel ve gvenilir yapan zellii, yaynlanan ieriklerin ilgili uzmanlar tarafndan gnll olarak yazlmas ve referanslarnn verilmesidir. Bu adan Wikipedia nternette gveneceiniz bir elektronik ansiklopedidir.
ekil 7.13 www.wikipedia.or g sitesinin al sayfas.

160

Temel Bilgi Teknolojileri-I

NTERNET GVENL Zararl Yazlmlar (Malware)


nternetin salad tm avantajlarn yannda, bilinli bir kullanc olunmamas durumunda istenmeyen durumlarla karlalmas kanlmazdr. Bunlarn banda neredeyse nternetin tarihi kadar eski bir olgu olan bilgisayar virsleri gelmektedir. Hepsi birer program olan virsler, biyolojik virslerle olan davran benzerliklerinden dolay bu ad almtr. Bilgisayar virsleri bulatklar bilgisayarda kendilerini bilgisayar sahibinin haberi ve izni olmadan kopyalayarak oalrlar. Malware, ngilizce Malicious Software szcklerinden tretilmitir ve kt niyetli yazlm anlamna gelmektedir. Bu tr yazlmlar kullancnn haberi olmadan sisteme szarak zarar veren yazlmlardr. Bir yazlmn kt niyetli olmas onun belirli zelliklerinden daha ok yaratcsnn zarar verme amacyla kouttur. Bu balamda bilgisayar virsleri de malware snfna girerler. Bir anti-virs yazlm irketi olan F-Secure irketinin yapt bir aratrmaya gre 2007 ylnda retilmi olan kt niyetli yazlm says gemi 20 ylda retilen yazlmlara eittir. Dier bir anti-virs yazlm irketi olan Symantecin 2008 ylnda yapm olduu aratrmaya gre o gne dek retilen kt niyetli yazlm says, yasal yazlm saysn gemitir. Bilgisayar virsleri, adware ve spyware malware yazlmlarnn farkl amalarla retilmi eitleridir. Bir virsn kendisini kopyalayarak oaltmas iin bir kodu altrmas ve bellee yazmas gerekmektedir. Bu nedenle virsler genellikle kendilerini masum gzken altrlabilir programlar iine gizlerler. Kullanc bu program altrd zaman virs program da ayn anda alr ve bilgisayarda yaylma sreci balam olur. Virsler yaplarna gre bilgisayar sistemini kullanlmaz hle getirmekten, bilgisayarnzda bulunan bilgileri kopyalayarak yaymaya kadar eitli derecelerde zararlar verebilir. Adware, ngilizce Advertising Software szcklerinden tretilmitir ve reklam amal yazlm anlamna gelmektedir. Adware yazlm bir uygulama ile birlikte gelen ve altrlnca otomatik olarak bir reklam penceresi aan bir yazlmdr. Adware yazlmlarnn en yaygn tr Spyware denilen casus yazlmlardr. Bu yazlmlar altrldktan sonra izinsiz olarak kullancnn bilgisayar kullanm ve nternette dolam davranlarn izler ve ek programlar ykleyebilir veya web tarayc seeneklerini deitirebilir. Ksaca, gerekli nlemleri almazsanz nternete her giriinizde hareketlerinizi izleyen programlarn bilgisayarnza yerlemesi kanlmazdr. Yukarda deindiimiz gibi casus yazlmlar reklam amal olanlardan, bilgisayarnza ciddi zarar verenlere kadar olduka geni bir yelpazede yer alrlar. Bilgisayarnzda bu programlara kar mutlaka anti-spyware denilen yazlmlar kullanmalsnz. Fakat casus yazlmlarnn saptanmasndaki en nemli engel, bu tr yazlmlarn hangilerinin casus yazlm olduuna karar vermektir. Benzer sorun spam olarak adlandrlan p e-postalar engelleyen programlar iin de geerlidir. Bilgisayarnza gelen hangi eposta ptr? Bu e-postay gerekten istemi olabilir misiniz? Yklediiniz koruyucu program hangi e-postann p olduuna nasl karar verecek? Benzer sorular casus yazlmdan koruma programlar iin de geerlidir. ngilterede kan Virus Bulletinin yapt bir aratrmaya gre anti-virs yazlmlar %100lere varan etkinlik oranna ulaabilirken anti-spyware programlar %70-80lerde kalmaktadrlar. Herhangi bir yazlmn casus olarak saptad bir ek-

7. nite - nternetin Etkin Kullanm ve nternet Gvenlii

161

lenti, dier bir yazlm tarafndan zararsz olarak nitelenebilir. Bu nedenle bilgisayarnzda birden fazla anti-spyware yazlm kullanmak yararl olabilir. En sk kullanlan anti-spyware yazlmlar arasnda Ad-aware, Spy Sweeper, CounterSpy ve Zone-Alarm anti-spyware saylabilir. Bilgisayar alarnn yaygn olarak kullanlmaya balanmasndan nce virsler disketlerle yaylmak durumundayd. O zamanlarda tm program, dosya, vs. alverii disketlerle gerekletiriliyordu. Bu da virslerin geni bir alana yaylmasn zorlatran bir etkendi. Ne zaman bilgisayar alar ve nternet geni kitleler tarafndan kullanlmaya baland, virslerin de yaylma hz ayn oranda artt. Her yl virs ve zararl yazlm ataklarndan milyonlarca bilgisayar sistemi alamaz hle gelmekte ve byk zaman ve para kayplarna yol amaktadr. Zararl yazlmlarn ksa bir sre ierisinde yzbinlerle ifade edilebilecek sayda bilgisayara bulaarak bu sistemleri kullanlmaz hle getirebilmektedir. Bu konudaki rekor Sapphire/Slammer SQL virsne aittir. Sapphire/Slammer SQL, 25 Ocak 2003 tarihinde 10 dakika ierisinde 75.000 bilgisayara bulamtr. Virs, her 8.5 saniyede ikiye katlanarak oalm ve en st seviyesine sadece 3 dakika sonra ulamtr. 2003 ylnda zararl yazlmlarn sistemlere verdii zararn 55 milyar Amerikan Dolar civarnda olduu sanlmaktadr. Zararl yazlmlarn bu kadar yaygn olmas ve bu kadar hzl yaylmas nternet kullanmnn artmasyla doru orantldr. Bilinsiz bilgisayar ve nternet kullanm bu zararlarn artmasnn en nemli nedenlerinin banda gelmektedir. Yaplan tm aratrmalar irketlerin %46snn tehditlere ak olduunu gsterirken sistemlere verilen zararlarn %59unun sanlann aksine sistem ierisindeki kullanclar tarafndan verildiini gstermektedir. Bu da kullanclarn bilgisayar kullanmnda henz yeterli bilince sahip olmadn ve yeterli gvenlik nlemi almadn gstermektedir.

Zararl Yazlmlardan Korunma Yntemleri


Yukarda deindiimiz zararl yazlmlar ve verdiimiz rnekler sizlere rktc gelebilir ama gerekten de gerekli nlemler alnmaz ise ok deerli verilerimizi kaybedebilir, ifrelerimiz veya kredi kart bilgilerimiz kt niyetli kiilerin eline geebilir. nternete balanan her kiinin sizin kadar masum amalarla balanmadn asla aklnzdan karmayn. Bilgisayar sistemimizi korumann en temel kural yasal yazlm kullanmaktr. Kopya yazlm kullanmann bir biliim suu olmasnn yannda yazlm gncellemeleri konusunda destek alamayacanz anlamna gelmektedir. Bu da, sisteminizi saldrlara ak bir hle getirmeniz demektir. kinci olarak, mutlaka bir anti-virs yazlm kullanmalsnz. Ama unutmamanz gereken bir nokta, kullandnz anti-virs yazlmn sklkla gncellemenizdir. Her gn yzlerce yeni virs nternete szmaktadr. O nedenle dzenli olarak anti-virs yazlmnz gncellemeniz ve en az haftada bir sisteminizi virslere kar taramanz gerekmektedir. En popler anti-virs programlar arasnda Norton Anti-Virus, McAfee VirusScan, Kaspersky Anti-Virus, ZoneAlarm, NOD32, AVG AntiVirus ve Avira AntiVir programlarn sayabiliriz. Bu programlarn baz srmleri cretsizdir. Casus yazlmlar her zaman zararl olmasa da sisteminizi yavalatabilir ve istemediiniz web sayfalarn sizin onaynz olmadan aabilir. Bu nedenle daha nce deindiimiz anti-spyware programlarndan en az bir tanesini bilgisayarnza kurmanz ve dzenli olarak gncellemenizi neririz. Belirli aralklarla da sisteminizi gncellenmi bu programla taratmanzda yarar vardr.

162

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Kullanlan iletim sistemlerinin byk bir ounluunun Windows XP, Vista veya Windows 7 gibi Microsoft irketi tarafndan retmi olmasndan dolay yazlan zararl programlarn byk bir ounluu da Microsoft iletim sistemleri iin yazlmaktadr. rnein, Macintosh bilgisayarlarda kullanlan Mac OS iletim sistemi bir Microsoft iletim sistemi kadar tehdit altnda deildir. letim sisteminizin gncellemelerini (ekil 7.14) mutlaka yapnz. zellikle irket tarafndan duyurulan gvenlik yamalar ve web tarayc program gncellemelerini vakit geirmeden yapmanz gerekmektedir. nk bu tr duyurular sistem aklarn kollayan kt niyetli kiiler iin deta bir ar niteliindedir.
ekil 7.14 Microsoft Windows 7 letim Sistemindeki Gncelleme (Windows Update) Seenei (BalatDenetim masas).

Virslerin en yaygn yaylma yntemi e-postalarla gelen dosyalardr. Tanmadnz bir kiiden gelen bir e-postadaki ek dosyalar kesinlikle amaynz. E-posta ile gelen bir dosyada virs varsa ayet dosyay atnz zaman virs de etkin hle getirmi olursunuz. Tandnz ve gvendiiniz (nternet gvenlii konusunda) kiilerden gelen e-posta eklerini de amadan nce mutlaka gncel bir anti-virs programyla taramanz neririz. Zararl kod, e-posta gnderen kiinin haberi olmadan bilgisayarna bulam olabilir. O kii size bir dosya gnderdii zaman size ayn zamanda bir virs kodu gnderdiinin farknda olmayacaktr. Hibir sistem %100 gvenli deildir. Ne kadar nlem alrsanz aln zarar grme olaslnz en aza indirebilirsiniz sadece. Bu nedenle bir gn zarar grebilme olaslna kar verilerinizi periyodik olarak harici bir diske yedekleyiniz. Yedekleme ilemi ilk kez altrld zaman tm sabit diski yedekledii iin uzun srecektir ama daha sonraki yedeklemenizde, sadece bir nceki yedeklemeden sonraki deiiklikler yedeklenecei iin ilem ksa srede bitecektir. Yedekleme ilemini bir alkanlk hline getiriniz. Ate duvar (firewall) olarak adlandrlan programlar bilgisayarnza yaplan izinsiz giri teebbslerini sezerek bunlar bloklar. Bilgisayarnzda mutlaka bir ate duvar program altrn. Microsoft XP, Vista, Windows 7 ve Mac OS X iletim sistemleri ile birlikte bir ate duvar program da gelmektedir. Bu iletim sistemlerinden birisini kullanyorsanz ate duvar programn aktive etmeyi unutmayn. Baka bir iletim sistemi kullanyorsanz bir ate duvar programn sisteminize ykleyin. rnein, ZoneAlarm ate duvar program kiisel kullanm iin cretsizdir ve nternetten indirip kurabilirsiniz. Farkl e-posta adresleri kullanrken veya bankaclk ileri iin kullandnz ifrelerde, doum tarihiniz gibi kolay bulunabilecek kombinasyonlar kullanmaktan

7. nite - nternetin Etkin Kullanm ve nternet Gvenlii

163

kannz. ifre seerken numerik ve alfa-numerik karakter kombinasyonu kullanmaya dikkat edin ve ifreniz anlaml bir szck olmasn. Unutmaynz ki doum yeriniz gibi bir ifre, ifre zc programlar tarafndan ksa sre ierisinde bulunabilir. ifrelerinizi belirli aralklarla deitiriniz. ifrelerinizi bir kda yazdysanz bunu masanzn zeri, czdannz gibi kolay eriilebilecek yerlerde saklamaynz. Bankalararas Kart Merkezinin (BKM) verilerine gre 2003 ylndan 2008 ylna dek e-ticaret hacmi her yl ikiye katlanarak 9 milyon ye ulamtr. 2009 ylnda e-ticaret hacmi 10 milyon yi amtr. 2010 Ocak rakam ise 1.1 milyon  olarak aklanmtr. Bu da lkemizde nternet araclyla yaplan alveriin boyutu hakknda bize bir fikir vermektedir. nternet araclyla yaplan alverilerin ok byk bir ounluu kredi kart ile yaplmaktadr. Kredi kart ile yaplan nternet alverilerde birka noktaya dikkat edilirse kredi kartnn en fazla fiziksel kart kullanm kadar risk tad anlalacaktr. nternette alveri yapacanz sitelerde kredi kart bilgilerinin girilecei aamaya geldiiniz zaman gvenli bir alana ynlendirildiinizden emin olun. Normal bir nternet sitesine balandnz zaman adres satr http://... ile balar. Kredi kart ilemleri aamasnda adres satrnn https://.. eklinde olmas gerekmektedir. Buradaki S, ngilizcede gvenli anlamndaki Secure szcnn ilk harfidir. Bu, sizinle banka arasndaki balantnn ifreli olarak gerekletirildiini gsterir. Bu durum, web tarayclarnda gvenli olmayan sitelerdeyken ak bir asma kilit ikonu olarak gvenli sitelerde ise kapal bir asma kilit ikonu olarak belirtilir (ekil 7.15).
ekil 7.15 Gvenli Sitede olduunuzun Kapal Asma Kilitle Gsterilmesi (sa st).

Her ne kadar kredi kart bilgileriniz ifreli bir ortamda bankaya ulayorsa da gvenlik nleminizi daha salamlatrmak iin nternet bankacl hizmetini kullandnz bankadan bir sanal kredi kart aln. Bylece harcama yapacanz miktar, harcama yapacanz an bu karta ykleyebilir, dier zamanlarda bakiyesini 0  olarak tutabilirsiniz. Sanal kartnzn bilgileri kt niyetli kullanclarn eline gese bile bakiyesi 0  olaca iin pratikte kredi kartnz kullanlamayacaktr. Google, 2008 ylnn ortalarnda Safe Browsing Diagnostic Tool adyla bir ara duyurdu. Bu arac kullanmak iin test etmek istediiniz web sitesinin adresini http://www.google.com/safebrowsing/diagnostic?site= satrnn arkasna yazmanz yeterli. Bu ilemden sonra Google ilgili site hakknda gvenlik test sonularn gsterecektir. rnein, Anadolu niversitesinin web sitesini test etmek iin

164

Temel Bilgi Teknolojileri-I

http://www.google.com/safebrowsing/diagnostic?site=http://www.anadolu.edu.tr yazmamz gerekmektedir. Test sonular ekil 7.16daki gibi olacaktr.


ekil 7.16 Anadolu niversitesi Web Sitesinin Test Sonular.

Zararl yazlm ieren, yani siteye balandnz zaman sizden habersiz kt amal yazlm gnderen bir sitenin test sonucu ise ekil 7.17deki gibi olacaktr (Sitenin ad sakl tutulmutur).
ekil 7.17 Zararl erie Sahip Bir Sitenin Test Sonu Sayfas.

Google, test sonucunda site hakknda drt farkl gvenlik bilgisi verir. 1. Sitenin u andaki durumu (pheli listesinde veya deil). 2. Google, siteyi en son ne zaman test etti ve ne tr zararl ierik buldu. 3. Site, zararl ierik yaymay srdryor mu? 4. Sitede hl kt amal yazlm var m?

7. nite - nternetin Etkin Kullanm ve nternet Gvenlii

165

Bylece, Googlen Safe Browsing Diagnostic Tool aracn kullanarak, pheli bulduunuz web sitelerinin analiz sonularna eriebilirsiniz ve sitenin temiz olup olmadn grebilirsiniz.

BLOG Blog Nedir?


Blog, en temel anlamyla web sitesi hazrlama bilgisi gerektirmeden nternette yaynlanan gnlktr. Kullanc genelde Blog hizmeti veren bir siteye abone olup kendi Blogunu kolayca hazrlayabilir. Blogunuzda anlarnz paylaabilir, belirli konularda yorumlar yapabilir, fotoraf veya videolar paylaabilirsiniz. Sizin izninizle de Blogunuzu okuyan izleyiciler ilgili yaynlara yorum yapabilir. Blog kullanm o kadar yaygnlamtr ki Google salt Blog taramas yapan bir arama motoru karmtr (rnein: www.google.com.tr/blogsearch).

Blog Nasl Alr?


Blog hazrlamak neredeyse bir e-posta gndermek kadar kolaydr. eitli Blog hizmeti veren sitelere ye olarak size sunulan ablonlardan seerek zevkinize gre bir blog hazrlayabilirsiniz. Bunun iin SDN sitesinin hazrlad bir Blog hazrlama videosundan da yararlanabilirsiniz (http://video.shiftdelete.net/animasyon/Blog_nasil_acilir.html).

BULUT BLM
Detayl bir rapor zerine altnz varsayalm. yerinizdeki masast bilgisayarnzda almaya baladnz. Araya giren iler nedeniyle almay evdeki bilgisayarda srdrmeye karar verdiniz. Ertesi gn bir seyahate kmanz gerekti ve tanabilir veya tablet bilgisayarnzda almay srdrmeye karar verdiniz. Hangi bilgisayarda almann hangi versiyonu olduunun izini iyi tutmazsanz zerinde altnz raporda sorunlar yaayabilirsiniz. Dosyalarnz tanabilir bellek veya diskte tutmak buna bir zm olabilir ama diski veya bellei srekli yannzda tamanz gerekir ve mutlaka onun zerinde almanz gerekir. te Bulut Biliim (Cloud Computing) kavram bilginin ortak kullanlmas gereksiniminden domutur. Bulut Biliim bir rn deil hizmettir ve kullandnz cihazlar (bilgisayar, tablet, akll telefon, vb.) arasnda dosya ve bilgi paylamn salar. Sizin paylalan dosyalarn nerede olduunu bilmenize gerek yoktur. Cihaznz balayarak dosyalarnz basite eriirsiniz. Bunu evinizdeki prize benzetebiliriz. Buzdolabnzn fiini prize takarak altrrsnz ama elektrik kaynann hangi santraldan geldii sizi ilgilendirmez. Siz sadece ihtiyalarnz dorultusunda elektrii kullanp cretini dersiniz.

Dropbox
Kiisel Bulut Biliim hizmetine bir rnek Dropbox hizmetidir. Dropboxta sakladnz dosyalarnza istediiniz yerden ulaabilirsiniz. Ayrca Dropboxn Windows, Mac, Linux, iPad, iPhone, Android ve Blackberry srmleri var. Dropboxtaki tm dosyalarnza sadece siz eriilebilirken Public klasrne gnderdiiniz dosyalarn adresini istediiniz kiilerle paylaabilirsiniz. Dropboxta 2.5 GBlk alan cretsiz olup daha fazla alan creti karl alabiliyorsunuz.

166
ekil 7.18 Dropbox Logosu.

Temel Bilgi Teknolojileri-I

AirDrop
AirDrop, Lion Mac OS iletim sistemiyle gelen bir dosya paylam zelliidir. AirDrop zelliini destekleyen bir Mac bilgisayarnz varsa ayn kablosuz aa bal olmakszn bilgisayarlar arasnda dosya paylam yapabilirsiniz. Bunun iin de herhangi bir ayar yapmaya da gerek yoktur. Sadece AirDrop programn altrp civardaki youn bilgisayar seerek istediiniz dosyay srkle-brak ilemiyle gnderebilirsiniz.
ekil 7.19 AirDrop Logosu.

7. nite - nternetin Etkin Kullanm ve nternet Gvenlii

167

zet
nternet bilgisayar alarnn birbirine balanarak byk bir a oluturmasdr. WWW ise bir bilgisayar araclyla eriilebilen ve nternette yaynlanan metin ve grafiklerden oluan sayfalardr. nternette gezinmek iin Web Taraycs (Web Browser) olarak adlandrlan bir program kullanlmas gerekmektedir. nternette herhangi bir konuda dokman, resim, grafik gibi bilgilerin olduu web sitelerinin adreslerini bulabileceimiz yardmc programlara arama motorlar denmektedir. nternet gvenlii kavramn ve zararl yazlmlar tanmlayabileceiz. nternete bal bilgisayarlar saldrlara ve zararl yazlmlara aktr. Bu zaral yazlmlarn banda da bilgisayar virsleri gelmektedir. Zararl yazlmlardan korunma yntemlerini aklayabileceiz. Zararl yazlmlardan korunmak iin yasal yazlmlar kullanmalyz, bilgisayarmzda anti-spyware ve ate duvar programlar ykl olmaldr.

168

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi bir Web Taraycs deildir? a. nternet Explorer b. Google c. Opera d. Safari e. Firefox 2. Aadakilerden hangisi bir Arama Motorudur? a. nternet Explorer b. Excell c. Yahoo d. Safari e. Firefox 3. Google arama motorunda belirli bir dosya tipinde arama yapmak iin aadakilerden hangisini yapmak gerekmektedir? a. [aranacak szck] related:[dosya tipi] b. [aranacak szck] file:[dosya tipi] c. [aranacak szck] filetype:[dosya tipi] d. [aranacak szck] site:[aranacak site] e. [dosya tipi] filetype[aranacak szck] 4. Google arama motorunda Related zellii nedir? a. Google arama motorunda Related arama zellii yoktur. b. Bildiiniz bir web sitesine benzer sitelere ulaabilirsiniz. c. Arama kriterindeki szcklerin web tarayclarnn balklarnda olan sitelere ulaabilirsiniz. d. Aranacak szc benzer web tarayclarnda arayabilirsiniz. e. Arama kriterlerinize benzer szckleri bulabilirsiniz. 5. Site Explorer nedir? a. Yahoo arama motorunda bulunan bir indeksleme zelliidir. b. Yeni bir arama motorunun addr. c. Google arama motorunda kullanlan bir zelliktir. d. Yahoo arama motorunda belirli bir web sitesinde arama yapmaya yarayan bir zelliktir. e. Microsoft Windows iletim sistemiyle gelen arama motorunun addr. 6. Aadakilerden hangisi bir anti-virs program deildir? a. ZoneAlarm b. NOD32 c. Kaspersky d. Ad-Aware e. Mcafee 7. Aadakilerden hangisi casus yazlmlarna kar kullanabileceiniz bir program deildir? a. ZoneAlarm Anti-Spyware b. Spy Sweeper c. Kaspersky d. CounterSpy e. Ad Aware 8. Aadakilerden hangisi zararl yazlmlardan korunma yntemlerinden birisi deildir? a. Yasal yazlmlar kullanmak. b. letim sisteminin ate duvar zelliini etkin hale getirmek. c. Bir anti-virs program kurmak. d. Bir anti-spyware program kurmak. e. Microsoftdan baka iletim sistemi kullanmamak. 9. https://www.xxxxxxx.com.tr web adresindeki S ne anlama gelmektedir? a. Web adresine gvenli bir balant yaplacak demektir. b. Web adresinin bir banka olduunu gsterir. c. Ticari bir web sitesine balanlacan belirtir. d. Yanl bir sz dizinidir. e. Safari web taraycsnn kullanldn belirtir. 10. Ate Duvar nedir? a. Bilgisayarnz yaplan izinsiz giri teebbslerini bloklayan bir programdr. b. Bir bilgisayar oyunudur. c. Trke bir web taraycs addr. d. Masast koruyucu programdr. e. Bilgisayarnzdaki dosyalarn yedeini almak iin kullanlan bir programdr.

7. nite - nternetin Etkin Kullanm ve nternet Gvenlii

169

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar


1. b 2. c 3. c Yantnz yanl ise Web Tarayclar konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Arama Motorlar konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Google Arama Motoru Kullanm zellikleri konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Google Arama Motoru Kullanm zellikleri konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Yahoo Arama Motoru konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Zararl Yazlmlar konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Zararl Yazlmlar konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Zararl Yazlmlardan Korunma Yntemleri konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Zararl Yazlmlardan Korunma Yntemleri konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Zararl Yazlmlardan Korunma Yntemleri konusunu yeniden gzden geiriniz.

Yararlanlan Kaynaklar
http://windows.microsoft.com/tr-TR/windows7/products/features/internet-explorer http://www.apple.com/safari/whats-new.html http://en.wikipedia.org/wiki/Google http://google.about.com/od/searchingtheweb/ss/useefectivesbs.htm http://internet-browser-review.toptenreviews.com/how-to-effectively-use-the-internet-for-research.html http://en.wikipedia.org/wiki/Malware http://www.dropbox.com/features http://www.sihirlielma.com/2011/09/16/airdrop-nedir/

4. b

5. a 6. d 7. c 8. e

9. a

10. a

Sra Sizde Yant Anahtar


Sra Sizde 1 Google arama motoruna [aranacak szck] site:[aranacak site] yazarak zaman kaybetmeden aradmz bilgeye ulaabiliriz. rnein, Anadolu niversitesinin web adresini biliyoruz ve site ierisinde e-renme hizmetlerine ulamak istiyoruz. Site ierisinde arama yapamadmz dnrsek, Google arama motoruna [eogrenme] site:www.anadolu.edu.tr yazarak aradmz bilgiye kolayca ulaabiliriz.

8
Amalarmz

TEMEL BLG TEKNOLOJLER-I

Bu niteyi tamamladktan sonra; Bilgisayar alar kavramlarn sayabilecek, Ev a kurulumunun admlarn sralayabilecek, Kablosuz a eitlerini aklayabilecek, Gvenli kablosuz a zelliklerini tanmlayabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar
A Seri letiim Paralel letiim Simpleks letiim Dubleks letiim Yar Dubleks letiim Senkron letiim Asenkron letiim Bkml ift Kablo Koaksiyel Kablo Fiber Optik Kablo Veri Yolu Topolojisi Halka Topolojisi Yldz Topolojisi

indekiler
A TEMELLER VE TARHES A LETM YNTEMLER A LETM ORTAMLARI BALANTI ETLER EV AI

Temel Bilgi Teknolojileri-I

A Teknolojileri

A Teknolojileri
A TEMELLER VE TARHES
Bilgisayar teknolojilerinin ba dndrc hzna kout olarak bilgi alverii de ok hzl bir ekilde deiik formlarda gereklemektedir. nternet kavramyla tanmadan nce dosyalarmz sadece altmz bilgisayarda tutar, en fazla disketler araclyla benzer bilgisayarlara tayabilirdik. Artk kablosuz iletiim, Bulut Biliim ve 3G gibi kavramlara yabanc deiliz. Televizyon kanallar 3G ile canl yaynlar gerekletiriyor. Akll telefonlarmz ile grntl konuup canl yaynlar izleyebiliyoruz. letiim teknolojisindeki bu geliim bilgi paylamn da etkilemitir. Artk bilgi ok hzl el deitirmektedir. letiim cihazlar srekli birbirleriyle bilgi alverii yapmaktadrlar. te bu bilgi alverii bilgisayar alar yardmyla olmaktadr.

A Temelleri
Bir adan sz edebilmek iin en az iki bilgisayarn birbirlerine uygun bir iletiim ortamyla balanmas gerekmektedir. Bu say onlar, yzler, binler, olabilir; dier bir deyile st snr yoktur. Dnyadaki en byk bilgisayar a nternettir. Bir a kurduktan sonra, bilgisayarlar arasnda dosya paylam gerekletirebilir, CD/DVD gibi cihazlar paylaabilir, yazc/tarayc gibi evre birimlerini ortak kullanabilirsiniz. Bir a kurmak iin; En az iki bilgisayara, Her bilgisayarda aa balanmak iin a kartna, A yazlmna, A ortamna gerek vardr.

A Tarihesi
Aslnda bilgisayar alarnn tarihesi bilgisayarlar kadar eskidir. lk bilgisayar a, Amerika Birleik Devletlerindeki leri Aratrma Projeleri Ajansnn Amerikan Savunma Bakanl iin gelitirdii leri Aratrma Projeleri Ajans Bilgisayar A, ARPANETtir (Advanced Research Projects Agency Network). Bu ilk bilgisayar a ayn zamanda nternetin de atasdr. ARPANETin ilk kuruluunda Stanford Aratrma Enstits, UCLA, California niversitesi ve Utah niversitesi yer almaktayd. ARPANET kullanlarak ilk mesaj 29 Ekim 1969 tarihinde UCLAdan gnderilmiti. Bu mesaj sadece login szcyd. l ve o harfleri sorunsuz olarak

172

Temel Bilgi Teknolojileri-I

gnderilmi ama daha sonra sistem kmt. Balant ancak bir saat sonra tekrar salanmt. ARPANET kullanlarak ilk kalc balant ise 21 Kasm 1969 tarihinde gerekletirilmitir.

Neden A?
Bilgisayar alar eitli amalar iin kurulabilir. A kurmadan nce gereksinimlerin iyi saptanmas gerekmektedir. A kurulmasnn amalarnn banda dosya paylam gelmektedir. zellikle ayn dosyada birden ok kii ilem yapacaksa bunun en verimli yolu dosyay a zerinden paylamaktr. rnein, bir firmann sat elemanlar siparileri ayn dosya zerinden girerek rnlerin stok durumlarn gncel tutabilir. Bylece stok durumunu ayrca kontrol etmelerine gerek kalmaz. Dosya paylamna dier bir rnek de Google Docs uygulamasdr. Google Docs ayn zamanda bir Bulut Biliim uygulamasdr. Google Docs zerinde yarattnz bir dosya zerinde yetki verdiiniz kiiler deiiklik yapabilirler. Bu, ortak kullanlmas gereken dosyalarn ynetilmesinde byk kolaylk getirmektedir. A kurmann dier bir amac da evre birimlerinin paylalmasdr. rnein, bir yazc, bir tarayc srekli olarak gereksinilen cihazlar deildir. Normalde bir kt almamz gerektii zaman dosyay CDye veya tanabilir bellee almamz ve yazcnn bal olduu bilgisayarda bu dosyay aarak kt almamz gerekir. Her bir bilgisayara yazc balayarak bu sorun alabilir. Ancak bu pahal bir zm olacaktr. Bundan dolay, ofisteki bilgisayarlar bir an parasysa aa bir a yazcs balayarak her bilgisayardan yazcya kt emri gnderilebilir. Bylece tm bilgisayarlar sadece tek bir yazc kullanarak kt alabilirler. Aslnda hepimiz farknda olmasak da bir an parasyz. nternete her giriimizde gitmek istediimiz siteye ulaana dek bir dizi noktadan (bilgisayardan) geerek ularz. rnein, Anadolu niversitesindeki bu nitenin yazld bilgisayardan YKn sitesine ulamak iin alt adet ynlendirici cihazdan gemek gerekmektedir.
ekil 8.1 YKn nternet sitesine ulamak iin kullanlan yol.

nternete balandktan sonra ziyaret edilen her web adresi iin sesli veya grntl haberleilebilen Messenger gibi iletiim programlarn kullanrken ya da baka bir bilgisayara uzak masast balant yaparken de alardan yararlanrz.

8. nite - A Teknolojileri

173

A LETM YNTEMLER
n sayfada deindiimiz gibi bir a olabilmesi iin birden fazla sayda bilgisayar, uygun iletim ortam ve a yazlm gereklidir. A kurulduktan sonra, dier bir deyile bilgisayarlar birbirleriyle konumaya hazr hle geldikten sonra bir dizi kural erevesinde birbirleriyle konumaya balarlar. Yoksa karmak ve kaotik bir durum sz konusu olurdu. Kalabalk bir ortamda bir bakann ynetiminde herkesin srayla konumas ne kadar dzenli ve anlalabilirse herkesin ayn anda konumas o kadar grltl ve anlalamazdr. Bildiiniz gibi bilgisayarlar elektrikle alr. Bir bilgisayar dierine bir mesaj (paket) gnderecei zaman bu ilem elektrik sinyalleriyle gerekleir. Bilgisayarlarn ilem dili 0 ve 1lerden oluur. Biz buna mantksal 0 ve 1 diyoruz. Kullanlan teknolojiye gre az da olsa farkllk gsterse de mantksal 0, 0-2 Volt, mantksal 1 ise 3-5 Volt arasndadr. Bir bilgisayar aa bal dier bir bilgisayardan bir veri isterken nce bir istek sinyali gnderir. Dier bilgisayar karlnda veri hazr sinyali gnderir ve veri karya iletilir. Veriyi alan bilgisayar da karlnda veriyi aldm sinyali gndererek veri alverii tamamlanr. Bilgisayar dilinde biz buna El Skma diyoruz. El Skma protokolleri verinin kar tarafa salkl iletilmesini salar.
ekil 8.2

Bilgisayar 1

Bilgisayar 2

El Skma.

stek Veri Hazr Veriyi Aldm

Yukarda deindiimiz iki bilgisayar arasndaki veri alverii iki eit iletiim yntemiyle gerekleir; paralel iletiim ve seri iletiim. ki yntemde de ama baytn bitlerinin kar tarafa salkl bir ekilde aktarlmasdr. Burada yeni bir kavramla karlayoruz; bit ve bayt. Her bir bit, yukarda deindiimiz mantksal 0 veya 1e karlk gelir. 8 bit ise 1 bayt eder. Bu kapasite birimi bir ncesinin 1024 kat eklinde ilerler. Dier bir deyile Kilo bayt (Kb) baytn 10.024 kat, Mega bayt (Mb) Kilo baytn 1024 kat, Giga bayt Mega baytn 1024 kat ve Tera bayt (Tb) Giga baytn 1024 katdr.

174
Tablo 8.1 Kapasite Birim Deerleri.

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Ad Bit Bayt KiloBayt(KB) MegaBayt (MB) GigaBayt (GB) TeraBayt (TB)

Deeri Mantksal 1 veya 0 8 bit 1024 Bayt 1024 KiloBayt 1024 MegaBayt 1024 GigaBayt

Paralel letiim
Paralel iletiimde bir bayt iindeki bitler ayn anda kar tarafa gnderilir. Baytn tm bitleri ayn anda kar tarafa gnderildii iin paralel iletiim, seri iletiime gre daha hzldr. Paralel iletiimde her bir bit iin ayr bir kablo kullanlmasndan dolay daha pahaldr. Ayrca iinden elektrik geen paralel kablolar elektromanyetik olarak sinyal bozulmasna neden olabilir. Paralel iletiim bilgisayar asesindeki bileenleri (anakart-harddisk balants gibi) balamak gibi ksa mesafeli yerlerde kullanlr.
ekil 8.3 Paralel letiim.
Bilgisayar 1 Bilgisayar 2

Bit 0 Bit 1 Bit 2 Bit 3 Bit 4 Bit 5 Bit 6 Bit 7 Toprak

Seri letiim
Seri iletiimde bitler birbiri ardndan srayla gnderilir. letiimin gerekletirilmesi iin tek bir kablo kullanlmasndan dolay daha ucuzdur. Seri iletiim, paralel iletiimin aksine yzlerce metre mesafede iletiim gerekletirebilir. Hem seri iletiim hem de paralel iletiimde, iletiim srasnda daha nceden deindiimiz el skma protokolleri kullanlr.

8. nite - A Teknolojileri

175
ekil 8.4

Bilgisayar 1

Bilgisayar 2

Seri letiim.

Toprak

Simpleks, Yar Dubleks ve Tam Dubleks letiim Simpleks (Tek Ynl) letiim
Kullanlan iletiim sisteminde iletiim sadece tek ynde yaplacaksa Simpleks iletiim kullanlr. rnein, FM radyolar simpleks iletiim yaparlar. Sinyaller radyo vericisinden gnderilir ve sinyali alanlar (dinleyiciler) karlk veremezler.
ekil 8.5
Bilgisayar 1

Simpleks letiim

Bilgisayar 2

Simpleks letiim.

Tx

Rx

Toprak

176

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Yar Dubleks (E Zamansz ift Ynl) letiim


Yar dubleks sistemlerde ift tarafl iletiim yaplabilir ama e zamanl olmamak kouluyla. Yar dubleks iletiime rnek olarak telsiz haberlemesi veya apartmanlarda kullanlan diyafonlar verilebilir.
ekil 8.6 Yar Dubleks letiim.

Yar Dublex letiim (Half Dublex)


Bilgisayar 1 Bilgisayar 2

Rx/Tx

Rx/Tx

Toprak

Tam Dubleks (E Zamanl ift Ynl) letiim


Tam dubleks iletiimde ayn anda ift tarafl iletiim yaplabilir. Tam dubleks iletiime en gzel rnek telefondur.
ekil 8.7 Tam Dubleks letiim.

Tam Dublex letiim (Full Dublex)


Bilgisayar 1 Bilgisayar 2

Rx Tx

Tx Rx

Toprak

8. nite - A Teknolojileri

177

Simpleks ve Yar dubleks iletiimde iletiim tek bir kablo zerinden salanabilirken, Tam dubleks iletiimde iletiim gerekletirmek iin iki kabloya gerek vardr.

Senkron-Asenkron letiim
Senkron iletiim, zamana duyarl bir iletiim eklidir. Senkron iletiimde bilgi ardk olarak zaman kaybna duyarl bir ekilde iletilir. rnek olarak televizyon yaynn verebiliriz. Televizyon yayn srasnda grntdeki zaman kayb, grnt kaybna yol aaca iin grnt kalitesi bozulur. Asenkron iletimde ise veri zamandan bamsz olarak iletilir. rnein, nternetten gnderilen veriler asenkron ekilde ulatrlr. letilen verilere kullanclarn ne zaman eriecei bilinmez. rnek olarak e-postay verebiliriz. Size gnderilen epostalara, ilgili adresin gelen kutusunu atnz an eriebilirsiniz. Hlbuki o e-posta size gnler ncesinden gnderilmitir. Asenkron iletiim, kullanclarn farkl zamanlarda balanmas prensibine dayanr. Aksi durumda, tm kullanclarn ayn anda bir servise balanmas durumunda sistem kebilir.

A LETM ORTAMLARI
Bir bilgisayar andan bahsediyorsak bunun mutlaka bir iletiim ortamyla salanmas arttr. Herhangi bir iletiim ortam olmadan bir adan bahsedemeyiz. Temel olarak iletiim ortamlar iki tanedir; kablolu ve kablosuz.

Kablo Trleri
Bkml ift (Twisted Pair) Kablo
CAT1-CAT6 gibi kategorilere ayrlan bkml ift kablolar Yerel Alan Alarnda sklkla kullanlmaktadr. Kablolarn bkml hle getirilmesinin nedeni ise ierisinden elektrik akm geen paralel kablolarn elektromanyetik bir alan yaratarak birbirlerini olumsuz etkilemelerini en aza indirmektir.
ekil 8.8 Bkml ift (Twisted Pair) Kablo.

Klf

4 ift Kablo ( 8 adet tekli kablo )

Bkml ift kablolar, dtan gelen elektromanyetik veya fiziksel etkenlerden korunmak iin bir zrh ierisine konur. Bu tr kablolara Korumal Bkml ift (STP-Shilded Twisted Pair) Kablo diyoruz. Ayrca koruma gerekmeyen ortamlarda kullanlan kablolar da vardr. Bu tr kablolara ise Korumasz Bkml ift (UTPUnshilded Twisted Pair) Kablo diyoruz.

178
ekil 8.9 Korumal Bkml ift (STP) Kablo.

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Klf

Metal zrh

Her ift kablonun etrafndaki metal zrh

Bkml kablo eitleri

Koaksiyel Kablo
Koaksiyel kablonun d klfnn hemen altnda kafes eklinde rlm metal bir zrh vardr. Metal zrhn altnda ise ortasndan metal kablo geen sert plastikten yaplm bir dolgu maddesi vardr. Koaksiyel kablolar bu yaplaryla elektriksel parazitten korunma konusunda en ok tercih edilen kablo trdr. Bu tr kablolar saysal olmayan (analog) iletiimde de kullanlmaktadr. Bu nedenle kablolu televizyon ebekelerinde sklkla kullanlmaktadr.
ekil 8.10 Koaksiyel Kablo.

Klf

Hasr eklinde Zrh

Plastik Dolgu

Metal Kablo

Fiber Optik Kablo


Fiber optik kablo ile iletiim, sa klndan ince cam kablolarn iinden elektrik sinyallerinin k huzmesi olarak gnderilmesidir. Optik kablo, d etkenlerden korunmak amacyla sert plastik bir klf ierisine yerletirilmitir. Fiber optik kablolar daha ok uzun mesafelere veri gndermek amacyla fiber optik iletiim altyaplarnda kullanlr. Telekomnikasyon sistemleri buna bir rnektir.
ekil 8.11 Fiber Optik Kablo.
Fiber Kl Tek Fiber Kablo

Atee Dayankl Zrh Klf

8. nite - A Teknolojileri

179

Fiber optik kablolar, bakr kablolara gre daha pahal olmalarna karn daha uzak mesafelerde kullanlabilirler. Daha da nemlisi, fiber optik kablolarda sinyal kayb en aza indirgenmitir. Ayrca gnderilebilen veri miktar bakr kablolara gre ok daha fazladr. Fiber optik kablonun kaynandaki lazerden elde edilen k hlindeki paketler kablo boyunca yansyarak hedefteki k alcsna gnderilir ve tekrar elektrik sinyaline dntrlr.

BALANTI ETLER
Bilgisayar andaki cihazlarn fiziksel olarak birbirlerine nasl baland nemli bir ayrntdr. Buna A Topolojisi denir. stenilen performans, akan trafik durumu ve topolojilerin zellikleri kurulacak an topolojisini saptamak iin bilinmesi gereken kriterlerdir. Topolojilerin bazlar dk trafikte daha iyi performans gsterirken dierinin trafik arttka performans da artar. Baz topolojilerin kurulmas daha masrafsz olurken bir dieri greceli olarak daha pahalya mal olur. Kablosuz alarda bilgisayarlarn fiziksel konumlar nemli olmad iin bir A topolojisinden bahsedemeyiz.

Kablolu Balant eitleri


Kablolu alarda temel eit topoloji vardr: Veri Yolu, Halka ve Yldz

Veri Yolu (Bus)


A teknolojisinin ilk topolojisi olan Veri yolu en kolay kurulabilen a topolojisidir. Veri yolunda tm bilgisayarlar aa bal tek bir kablo yardmyla birbirlerine balanr. An sonlandn belirtmek iin iki uca sonlandrc diren taklr.
ekil 8.12 Veri Yolu Topolojisi.

Sonlandrc Diren

Sunucu

Adaki bir bilgisayar bir dier bilgisayara bir mesaj gnderecei zaman ileti, kablo zerinden tm bilgisayarlara gnderilir ve bu ileti sadece ilgili bilgisayar tarafndan ileme konur. Dier bilgisayarlar, ileti kendilerine olmad iin herhangi bir ilem yapmazlar. Bu iletinin gereklemesi iin mesaj gnderen bilgisayar iletim kablosunu dinler, baka bir ileti olmadn saptad zaman ilemi balatr. Yani dier bir deyile bir iletinin balayabilmesi iin ortamda baka bir ileti olmamaldr, yoksa akma meydana gelir. Veri yolu topolojisinde ayn anda iki ileti gerekletirilemez.

180

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Veri yolu topolojisinde a kablosunun ideal uzunluu 100mden fazla olmamaldr. Dier topolojilere gre kurulumu kolay ve ucuzdur. Ayn anda tek bir iletim yaplabildii iin zellikle youn trafikte performans kstldr.

Halka (Token Ring)


Halka topolojisinde bilgisayarlar bir halka eklinde konumlandrlarak bir kabloyla birbirlerine balanrlar. Yani her bilgisayarn iki komusu bulunur.
ekil 8.13 Halka Topolojisi.

Anda

letim Yn

A Yneticisi

Halka topolojisindeki bir bilgisayara komusundan gelen ileti, kendisini ilgilendirmiyorsa iletiyi dier komusuna gnderir. Bu ilem, ileti ilgili bilgisayara ulaana dek srer. ayet bir bilgisayar ileti gnderecekse srann kendisine gelmesini beklemek durumundadr. leti sras, ada dnen Anda ad verilen bir mesajla belirlenir. Bilgisayar, anda kendisine geldii zaman srann kendisine geldiini anlar ve iletme ilemine balar, iletir ve andac komu bilgisayara gnderir. Bir a yneticisi bilgisayar andacnn ynetimini salar. Halka topolojisinde mesajlar sadece bir ynde iletilir. Kablonun bir yerinde kopma olmas durumunda tm sistem ilemez hle gelir. Veri yolu topolojisindeki kabloda bir kopma olduu zaman, bilgisayarlar bulunduklar ksmda haberlemelerini srdrebilirler.

8. nite - A Teknolojileri

181

Yldz (Star)
Gnmzde en sk kullanlan a topolojisidir. Adaki tm bilgisayarlar merkezdeki gbek (hub) veya anahtar (switch) ad verilen bir cihaza tek tek kabloyla balanr. Ortadaki gbek veya anahtar bilgisayarlar arasndaki mesaj iletimini salar.
ekil 8.14 Yldz Topolojisi.

HUB

Sunucu

Yldz topolojisi, veri yoluna gre daha performansl alr. Daha fazla kablo kullanlmas nedeniyle masrafl olsa da kabloda oluan bir kopukluk sadece ilgili kabloya bal bilgisayarn devre d kalmasna neden olur. Fakat gbek veya anahtarda oluabilecek bir sorun tm sistemi etkileyecektir. Ynetimi kolay olan Yldz topolojisine yeni bir istasyon eklemek de ok kolaydr.

Kablolu A Trleri
LAN
ki bilgisayar arasnda kurulabilecek en temel a tr LANdr (Local Area Network- Yerel Alan A). Yukarda deinmi olduumuz Veri Yolu, Halka ve Yldz topolojilerinin hepsi birer LAN topolojisidir. LAN, ayn mekndaki bilgisayarlarn birbirlerine eitli balant yntemleriyle balanarak kurmu olduklar a trdr. rnek olarak bir ofiste, bir laboratuvarda, binada veya binann katlarndaki bilgisayarlardan oluturulan a verebiliriz. Birden fazla LAN ieren irket veya okul gi-

182

Temel Bilgi Teknolojileri-I

bi yerlerde, LANlar arasndaki eriim bridge (kpr) denilen cihazlarla gerekletirilir. Gbek, LAN iindeki trafii denetlerken kpr iki LAN arasnda gerekleen iletimin ynetimini salar.
ekil 8.15 ki LANn Kpr ile Birbirine Balanmas.

HUB Lan A BRIDGE Lan B HUB

MAN
MAN (Metropolitan Area Network-Metropolitan Alan A), kent genelindeki LANlarn birbirlerine balanarak haberlemeleriyle kurulmu olan adr. LANlar iindeki iletiim trafii ok youn olmad iin CAT kablolar kullanlabilir. MAN anda trafik youn olaca iin Fiber Optik kablolar kullanlmas gerekmektedir. Bu trafii bir otobana benzetebiliriz. Otobanlar kentler arasnda eriimin hzl gerekletirilebilmesi iin az virajl ve kesintisiz bir balant salar. MANdaki trafik de ok youn olaca iin kurumlar arasndaki balantnn da hzl olmas gerekmektedir.
ekil 8.16 LANlarn Birbirine Balanarak Oluturulan MAN A.

niversite

Kamu Kurulular

Fiber Optik A Sistemi Yerleri

nternet Servis Salaycs (SS)

8. nite - A Teknolojileri

183

WAN
WAN (Wide Area Network-Uzak Alan A), fiziksel olarak ok geni alanlara yaylm alardr. Buna en gzel rnek nternettir. LAN ile WAN arasndaki balant Router (ynlendirici) denilen cihazlarla gerekletirilir. Ynlendiriciler, LANdan kp nternet bulutuna giren ve oradan dnen paketlerin ynetilmesini salar.
ekil 8.17 LAN-WAN Balants.

HUB

ROUTER

NTERNET

Kablosuz Alar
Kablosuz A Standartlar
Yukarda deindiimiz tm kablolu balant eitlerinde balantnn ekline gre eitli topolojilerle adlandrldn grdk. Kablosuz balantda, bilgisayarlar fiziksel bir kablo ile balanmadna gre topolojisini nasl adlandrabiliriz? Kablosuz alarda bilgisayarlar eriim alan ierisinde istediimiz gibi yerletirebileceimiz iin bir topolojiden bahsedemeyiz. Eriim alan ierisinde yetkilendirilen tm cihazlar telsiz a standartlar kullanarak birbirleriyle haberleebilir. Telsiz a standartlar IEEE tarafndan 802.11x olarak saptanmtr. Dizst bilgisayarnzn zelliklerine bakarsanz kablosuz iletiim olarak rnein, 802.11b/g/n gibi bir ibare greceksiniz. te bu, bilgisayarnzn IEEE tarafndan belirlenen 802.11 kablosuz a standartlarnda iletiim yapabileceini gsterir. 802.11den sonra gelen b, g ve n harfleri alma frekanslar, veri hzlar ve eriim mesafesini gsterir.
802.11 Protokol a b g n k Tarihi 1999 1999 2003 2009 alma Veri Aktarm Frekans (GHz.) Hz (Mbit/s) 2.4/5 2.4 2.4 2.4/5 11 54 54 300 Mekn Erimi (m) 35 35 38 70 D Mekn Erimi (m) 120 140 140 250
IEEE: IEEE (Institute of Electrical and Electronics Engineers- Elektrik ve Elektronik Mhendisleri Enstits), elektrik, elektronik, telekomnikasyon ve bilgisayar gibi birok alanda kuramlar ve standartlar gelitiren kr amac gtmeyen bir organizasyondur.

Tablo 8.2 802.11 Protokol.

Telsiz letiim
Gnmzde yaygn olarak kullanlan bir iletiim yntemi de telsiz iletiimdir. Telsiz iletiim, adndan da anlalaca gibi herhangi bir fiziksel kablo kullanmadan iletiim cihazlarnn birbirleriyle haberlemesidir. Bu haberleme radyo dalgalar, k veya uydular kanalyla gerekletirilir. Telsiz haberlemede farkl frekanslar kullanlr. Telsiz haberlemede herhangi bir kablo kullanlmad iin a kurulmasnda byk esneklik salanr. Adaki bilgisayarlar bamsz olarak istenilen yere yerle-

184

Temel Bilgi Teknolojileri-I

tirilebilir. Kablosuz alarda kablo ve konnektr gibi aralara gerek yoktur ve dar alanlardaki kablo karmaas da ortadan kalkar. Bu kadar avantajn yannda kablosuz iletiimin en nemli sakncas, sinyaller havadan gnderildii iin iletiimin dinlenebilme olasldr. zinsiz dinlemelere kar sinyal ifreleme yntemleri kullanlabilir ama yine de bir tehlike bulunmaktadr. Telsiz haberlemeye en iyi rnek radyodur. Radyo yaynlar telsiz simpleks bir iletim trdr. Telsiz haberleme frekanslar kullanm alanlarna gre deiiklik gsterir. rnein, FM radyo 88-108 MHz. arasnda yayn yaparken telsiz telefonlar 800, 900, 1800, 1900 MHz. frekanslarn kullanr. Uydu haberlemeleri ise haberleme trne gre 1-10 GHz. frekans araln kullanr. Emniyet ve Silahl Kuvvetlerin kulland telsiz haberleme frekanslar kuruma zgdr ve sivil amal kullanlamazlar.

Mobil letiim
Mobil telefonlar, radyo-link araclyla radyo dalgalar kullanarak iletiim gerekletirebilen cihazlardr. Bir telefon grmesi gerekletirmek iin kullanc operatrn salad hcresel adaki radyo sinyal araclyla en yakndaki baz istasyonuna balanarak iletiimini gerekletirir. Mobil telefonlar, ses iletiimi dnda SMS (Short Message Service) olarak adlandrlan mesaj, MMS (Multimedia Messaging Service) olarak adlandrlan grntl mesaj, e-posta, nternet balants ve bluetooth gibi ksa mesafe kablosuz iletiim hizmetleri de vermektedir.
ekil 8.18 Baz stasyonu.

Bluetooth (mavidi): Radyo frekansyla alan, genellikle mobil cihazlarda kullanlan, ksa mesafe kablosuz balant eididir.

Kablosuz Balant eitleri


eitli gvenlik aklar olmasna karn gnmzde kablosuz balant, sunduu pratiklik asndan yaygn olarak kullanlmaktadr. Cep telefonlarmz, tanabilir bilgisayarmz, tablet PClerimiz gibi cihazlar iin kablosuz balant artk vazgeilmez bir zellik hline gelmitir. Saydmz eitli iletiim aralarna gre farkl kablosuz balant eitleri vardr.

GPRS, EDGE, 3G ve HSDPA Fark Nedir?


Mobil alar cep telefonlaryla veya PDA (Personal Digital Assistant) olarak adlandrlan avu ii cihazlarla kiisel veya i yaamnda sklkla kullandmz bir a eididir. Buna karn GPRS, EDGE, 3G ve HSDPA kavramlar genellikle birbirleriyle kartrlmaktadr.

8. nite - A Teknolojileri

185
Kbps: Data hz lm birimidir. (Saniyede iletilen Kilobit says)

lk retilen cep telefonlar sadece ses ve ardndan ksa mesaj servisini hizmete sokmutu. Daha sonra veri alverii konusundaki gereksinim 2G ve 3G almalarna hz kazandrd. 2G olarak snflandrlan GPRS (General Packet Radio Service) 114 Kbps hzyla gnmzde kabul edilemeyecek yavalkta olan ama o gnlerde kullanclar tatmin eden bir hzda veri alverii salyordu. GPRS, sesli konuma ve veri alveriini ayn anda yapabilme yeteneine sahip deildi. lk kan iPhone, veri alveriini GPRS ile yapyordu. Cep telefonunu ok sk ve uzun sreli kullanyorsanz radyo dalgalarna da uzun sreli maruz kalyorsunuz demektir. Bu durumda ya kablolu bir mikrofonlu kulaklk ya da bluetooth kulaklk kullanmalsnz. EDGE, ngilizce Enhenced Data rates for GSM Evolution szcklerinden tretilmi, mobil haberleme teknolojisinde nc neslin (3G) balangc olarak sayabileceimiz bir kablosuz a teknolojisidir. EDGE veya eGPRS veya 2.5G, GPRSe gre 200kbps gibi olduka hzl veri alveriine olanak salyordu. 2009 ylnda Trkiyede de hizmete giren 3G ile mobil a teknolojisi yeni bir boyut kazand. GPRS ve EDGE teknolojilerine gre 3G ile e zamanl ses ve veri alverii yapmann yan sra ok daha kaliteli ve hzl (400Mbps) veri aktarm ve konuma salanmaktadr. Gnmzdeki hemen tm mobil cihazlarn kulland 3.5G de denilen HSDPA (High Speed Data Package Access) teknolojisi, kuramsal olarak 14.4Mbps, pratikte ise 1Mbps hzlarnda veri aktarm yapabilmektedir. Bu sayede grntl konuma, mobil cihazlardan canl yayn izleme gibi yksek bant genilii gereksinen hizmetler de devreye girmi oldu.

ekil 8.19 Bluetooth Kulaklk.

EV AI
Evlerimizdeki masast, tanabilir veya mobil cihazlarmz kullanarak nternete balanmak iin veya bu cihazlar arasnda veri alverii yapabilmek iin bir ev a kurmamz gerekmektedir. nternete balanmak iin satn aldmz ADSL (Asymetric Digital Subscribe Line) modemlerin ou hem a kurulmasnda kullanlan Gbek vazifesi grr hem de adan nternete kmak iin Ynlendirici olarak kullanlabilir. Genellikle modem ile gelen Splitter olarak adlandrlan bir cihaz karasal telefon hattn hem ADSL modeme hem de telefonumuza balamak iin kullanlr. Bylece nternete balyken telefonla da grebiliriz. ADSL modemi aldktan sonra bir nternet Servis Salayc (ISS) kurulutan ADSL abonelii almamz gerekmektedir. Abonelik aldktan sonra hizmet aldmz ISSden, modemin kurulumunu yapmalarn isteyebilirsiniz.

186
ekil 8.20 Splitter.

Temel Bilgi Teknolojileri-I

ADSL Gvenlii
ADSL kurulumu yapldktan sonra, modem ynetim web sayfasna girmek iin verilen ifreyi hemen deitirmelisiniz. ifrenizi en az 8 karakter olmaldr. ifreniz, byk harf, kk harf ve *, /veya % gibi karakterlerden oluursa krlmas zorlaacaktr. Unutmaynz ki hacker olarak adlandrlan saldrganlarn kullandklar ifre krma programlar saniyede 1 milyon ifre deneyebilmektedir. Dier bir deyile ksa ve kolay bir ifre seerseniz, krlmas birka saniyeyi gemeyecektir.
ekil 8.21 Bir Kablosuz ADSL Modem.

Mac adresi (Media Access Control): Evrensel olarak her biri birbirinden farkl olan a adres numaras.

Mac adres filtrelemesini devreye aln. Bylece sadece sizin ynetim konsolunda izin verdiiniz bilgisayarlar nternet eriiminizi kullanabilir. Otomatik IP (Internet Protocol) datan DHCP zelliini kapal tutun. SSID, yani kablosuz a adn gizleyin. Bylece taramalarda sizin a adnz gzkmeyecektir.

8. nite - A Teknolojileri

187

WEP ifrelemesi zayf bir ifreleme yntemidir. WEP yerine WPA veya WPA2 ifreleme yntemini kullann. Tm bu yntemler sradan kullanclar iin karmak gelebilir. Bu konuda bilgili ve uzman birisinden yardm alabilirsiniz. Tm bu nlemler kablosuz anz kullanmaya alan istemediiniz kiilerin iini olduka zorlatracaktr. Ama unutmayn ki bu nlemler size %100 gvenlik salamayacaktr. Bu konuda ekinceleriniz varsa kablolu ADSL balants denemelisiniz. Bir szmz de izinsiz olarak bakalarnn kablosuz alarna girmeye alan kullanclara. Trk Ceza Kanununda artk Biliim Sular tanm bulunmaktadr. zinsiz olarak bir kablosuz aa girerek ilem yapmann ar yaptrmlar vardr. Ev andaki kablosuz a balantsnn gvenlii nasl salanr?
SIRA SZDE SIRA SZDE

DNELM S O R U

DNELM S O R U

DKKAT

DKKAT

SIRA SZDE

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

AMALARIMIZ

K T A P

K T A P

TELEVZYON

TELEVZYON

NTERNET

NTERNET

188

Temel Bilgi Teknolojileri-I

zet
letiim yntemleri, Seri iletiim, Paralel iletiim, Simpleks iletiim, Yar Dubleks iletiim, Dubleks iletiim, Senkron iletiim ve Asenkron iletiimdir. Kablolu alarda Bkml ift kablo, Koaksiyel kablo ve Fiber optik kablo kullanlr. A topolojileri Veri Yolu, Halka ve Yldz olmak zere eittir. Kablosuz mobil balant eitleri GPRS, EDGE, 3G ve HSDPAdr. Aralarnda teknoloji ve balant hz farklar vardr.

8. nite - A Teknolojileri

189

Kendimizi Snayalm
1. Dnyadaki en geni A nedir? a. Yerel Alan A b. nternet c. IBM A d. ntranet e. Telekom 2. Tek ynl iletim tr aadakilerden hangisidir? a. Tam Dupleks b. Paralel c. Seri d. Simpleks e. Yar Dupleks 3. 1 bayt ka bittir? a. 6 b. 7 c. 8 d. 9 e. 10 4. Kablolu televizyon ebekeleri genelde hangi kablo trn kullanr? a. Koaksiyel kablo b. Fiber optik kablo c. Bkml ift kablo d. CAT1 kablo e. CAT2 kablo 5. Tek bir fiber kablonun kalnl yaklak ne kadardr? a. Telefon kablosu b. Kibrit p c. t kablosu d. Bkml ift kablo e. Sa teli 6. Hangi topolojide her bilgisayarn daima iki komusu vardr? a. Veri Yolu b. Halka c. Yldz d. Aa e. gen 7. Bir laboratuvarda aadakilerden hangi a tr kullanlabilir? a. LAN b. PAN c. MAN d. WAN e. YAN 8. 801.11x nedir? a. Bir kalite standard b. Telsiz a standard c. A kablo standard d. A topolojisi standard e. Biliim Sular yasa maddesi 9. FM a. b. c. d. e. radyolar hangi Frekans aralnda yayn yapar? 88-108 GHz. 800-1900 MHz. 88-108 MHz. 1-10GHz. 88-108 KHz.

10. ADSL modemlerde kullanlan en gvenilir ifreleme yntemi hangisidir? a. WEP veya WPA b. WEP veya WPA2 c. WPA2 veya WEP d. WPA2 veya WPA e. WEP

190

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar


1. b 2. d 3. c 4. a 5. e 6. b 7. a 8. b 9. c 10.d Yantnz yanl ise A Temelleri ve Tarihesi konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise letim Yntemleri konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise letim Yntemleri konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Kablo Trleri konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Kablo Trleri konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Balant eitleri konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Kablolu A Trleri konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Kablosuz Alar konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Telsiz letiim konusunu yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise ADSL Gvenlii konusunu yeniden gzden geiriniz.

Yararlanlan Kaynaklar
http://www.techiwarehouse.com/cms/engine.php?page_id=d9e99072 http://arxiv.org/html/cs/9901011v1 http://en.wikipedia.org/wiki/History_of_the_Internet http://en.wikipedia.org/wiki/ARPANET http://en.wikipedia.org/wiki/Digital_signal http://en.wikipedia.org/wiki/Optical_fiber http://en.wikipedia.org/wiki/Mobile_phone

Sra Sizde Yant Anahtar


Sra Sizde 1 Ev andaki kablosuz a balantsnn gvenlii tahmin edilmesi zor bir ifre kullanarak, mac adresi filtresini devreye alarak, DHCP zelliini kapal tutarak ve WEP yerine WPA ve WPA2 ifreleme yntemlerinden birini kullanarak salanr.

You might also like