Kantn Ebedi Bar zerine Denemesinin Gnmze Yansmas

Prof. Dr. Enver BOZKURT *

GR
lkalardan bu yana insanlar arasnda ekimelerin devam ettii grlmektedir. Siyasi birimlerden en nemlisi olarak kabul edilen devletler arasnda da ekimeler olmaktadr. Bunlar zor kullanma eklinde ortaya ktnda ise sava olarak adlandrlmaktadr. Sava, antik Yunan site devletlerinde de 21. yzyln ulus-devletlerinde de sk karlalan bir durumdur. Devletler arasndaki Sava olgusu ncelikle azaltlmaya allm daha sonra bunun tamamen ortadan kaldrlmas amacyla deiik projeler ortaya atlmtr. Bu projelerden birisi de Alman Filozof Immanuel Kant tarafndan kaleme alnan, Ebedi Bar zerine Felsefi Bir Deneme isimli eseridir. Ebedi Bar 1795te yaynlanmtr ve Kantn son felsefi eserlerinden birisidir; olduka ksa bir deneme mahiyetinde olup popler okuyucu kitlesi olarak halk iin yazlmtr. Ancak yine de Kantn teorik yazlarna nazaran halk iin yazmak konusunda pek iyi olmad dnlrse denemede ileri srlen grlerin olduka z ve kullanlan dilin de genel olarak mphem olduu ifade edilebilir. Ancak doal olarak Kantn dehas esere damgasn vurmu ve ksa zamanda baars grlmtr. 19 ve 20. yzyllar boyunca barl ve evrenselci akmlarn savunucular Kantn sz konusu grlerine bavurmutur. Hatta eserin gnmzde de armlar youn olarak grlmektedir. rnein, Gorbaev Nobel Bar dln alrken Kantn eserine atfta bulunmaktadr.1

*
1

Krkkale niversitesi Hukuk Fakltesi retim yesi TESON, Fernando R., The Kantian Theory of International Law, Columbia Law Review, Vol. XCII(1992), s. 56.

502

Anayasa Yargs 24 (2007)

Devleti yaklamn karsnda gnmzn siyasi gereklerini daha iyi aklayan bir ema olarak liberal nitelikte bir uluslararas hukuk teorisinden de bahsedilebilir. te bu noktada liberal teori yukarda deinilen normatif bireyselcilik zerine temellenmekte ve bu ncl amak gerekirse uluslararas hukuk itibaryla birincil normatif birim devlet yerine birey olarak kabul edilmektedir. Liberal teori erevesinde devlet egemenlii kavram yeni bir anlayla tekrar tanmlanmakta ve u ekilde ifadesini bulmaktadr: Devletin uluslararas egemenlii devletin yerel meruiyetine dayanmakta olduuna gre uluslararas adalet ilkeleri de ulusal adalet ilkeleriyle uyum gstermeli, paralellik arz etmelidir. Tebliimiz itibaryla grlecei zere I. Kant bu gr Ebedi Bar zerine Bir Deneme adl eserinde savunan ilk dnr olmutur ve dolaysyla teori onun adyla Kant Uluslararas Hukuk Teorisi olarak adlandrlmaktadr.2 Kantn felsefesinde anahtar kelime akldr. Uluslararas Politikada etkin olan gtr. Kant gcn yerini akln alacan; insann asl aktr olarak uluslararas sistemde yer alacan sylemitir.3 Dnya sorunlarnn anlalmasnda akl esas almaktadr.4 Kanta gre devlet haklarna sayg bireysel zgrln korunmas dncesinden kaynaklanmaktadr.5

I. Ebedi Bar zerine Felsefi Deneme Eserinin Hkmleri ve erii

Ebedi Bar yapsal olarak analiz edersek deneme alt adet hazrlk mahiyetinde madde ve adet de nihai maddeyle beraber ve en nemlisi ebedi barn garantisi baln tayan iki uzun ekten olumaktadr. Dolaysyla bu erevede denemenin neden bir anlama eklinde maddeler halinde oluturulduu sorulabilir; keza bir baka sorun olarak hazrlk maddeleri ve nihai maddeler arasnda ne tr bir ayrc deerlendirme yapabilmek mmkn olacaktr? ncelikle byle bir format seiminin Kantn bar iin bir program mahiyetinde forml nerme abasn ifade ettiini syleyebiliriz. Gerekten de Kant siyasetilerin kendi ve genelde felsefecilerin
2 3

TESON, The Kantian Theory of International Law, s. 53-54. BACIK, Gkhan, Modern Uluslararas Sistem: Kken, Genileme, Nedensellik, Kakns Yaynlar, stanbul 2007, s. 353-354. OTUKSKEN, Betl, Kantta Bar Kavram, Barn Felsefesi 200. lm Yldnmnde Kant, (Yayna Hazrlayan: onna Kuuradi), Trkiye Felsefe Kurumu, Ankara 2006, s. 56. TESON, The Kantian Theory of International Law, s. 55.

Prof. Dr. Enver BOZKURT

2.Gn kinci Oturum

503

tavsiyelerine uymasn istemitir. Baka bir deyile Kantn imzac tm taraflar itibaryla hkmleri kabul grecek bir model anlama tasla hazrlad ifade edilebilir. Ancak bu abasnda ksmen baarl olmutur zira eser ayn zamanda felsefi bir mahiyet de tamakta ve uluslararas ilikiler itibaryla sz konusu olmas gereken uluslararas ahlaki ilkeleri de ortaya koymaya almaktadr.6 Hazrlk ve nihai maddeler ayrmna gelince baz yorumcular hazrlk maddelerini uluslararas barn yasal temeli olacak ekilde ele alarak uluslararas hukuk iin adeta bir olmas gerekeni ifade ettiini belirtmilerdir. Buna karlk nihai maddeler ise siyasi ncller ve gvenceler mahiyetinde hazrlk maddelerinin devletler itibaryla bir zm olmak anlamnda uygulanabilmesini salamaktadr. Baka bir deyile olaan hazrlk maddeleri sreen bir bar iin organizasyonel kurumsal bir ereve oluturmann gerekli nkoullarndan ibaret deildir. Bu erevede realist gre mensup yazarlar yukarda deinildii zere uluslararas aktr olarak devletin nceliini vurguladklar gibi hazrlk maddelerinin nemi zerinde durmaktadrlar. Gerekten de rnein bu bak asyla mdahale etmeme (non-intervention) kural bir hazrlk maddesi olarak karmza kmaktadr. Keza realistler Kantn devleti ahlaki bir sje, kii olarak ele almas yaklamndan da yola kmaktadrlar. Buna karlk adet nihai maddeden her biri ise ayr ayr bireysel zgrln ncelii zerinde durmakta ve uluslararas hukukla ulusal hukukun mantksal adan birliini vurgulamaktadr.7

A. Giri Ksm
Kant, ebedi bar zerine felsefi denemenin giri ksmna, ebedi bar sznn Hollandal bir hancnn bir mezarlk resmi izilmi tabelasnda grp, tabela zerindeki mezarlk resmi ile ilgili kendine acaba hanc bu sz ve resimle neyi kastetmektedir? Sorusunu sorup, bu soruya deiik anlamlar yklemitir.8 Birinci olarak, hancnn tm
6 7 8

TESON, The Kantian Theory of International Law, s. 57. TESON, The Kantian Theory of International Law, s. 57-60. Kantn Ebedi Bar zerine Felsefi Deneme, eserinin Trke evirileri deiik bilim dallar ile uraan yazarlar tarafndan yaplmtr. Biz almamzda iki deiik eviriyi esas aldk: KANT, Immanuel, Ebedi Bar zerine Felsefi Deneme, (ev. Yavuz Abadan Seha L. Meray), Ankara 1960(ABADAN-MERAY eklinde dipnot verilecektir); HR, Ernest, Kantn Ebedi Bar zerindeki Felsefi Denemesi, AHFD, C.3, S.1(1946), s. 3-31; S.2, s. 268-289; ABADANMERAY, s. 7.

504

Anayasa Yargs 24 (2007)

insanl kapsayan bir imada bulunduunu belirtip; ebedi barn ancak resimdeki mezar gibi lmcl huzurda mmkn olduunu belirtir. kinci olarak, harbe doymayan hkmdarlara atfta bulunma yoluna gitmitir. Ebedi barn savaa doymayan hkmdarlarn btn dnyay yok edip; insanl ortadan kaldrmasndan sonra mmkn olacan belirtir. nc olarak, ebedi bar ryasn gren filozoflara atfta bulunmaktadr. Ebedi barn hayalperest filozoflar tarafndan uydurulan rya bir hal olduunu, eriilememesi dolaysyla lmn gerekliinde bulunabileceini sylemitir. Bu mezarlk resmi ve ebedi bar elemesi hiciv olarak ifade edilmektedir.9

B. n Maddeler 1. Birinci n Madde

Ebedi bar alt n maddeden olumaktadr. Birinci n maddeye gre, iinde gizlenmi yeni bir harp vesilesi bulunan hibir anlama, bir bar anlamas saylamaz.10 Kant, bar tanmlamaktadr. Bar, tm dmanlklarn sona ermesidir. Burada sadece, saldrgan durumlarn ortadan kaldrlmas deil, ayn zamanda dnce ve yaklam olarak da bar kabul etmek gerekmektedir. Kant, toplumsal dzenin salanmas amaland takdirde her ne koulda olursa olsun yalan sylenmemesi, her durumda dorunun sylenmesi gerektiini savunmaktadr. Yalan sylememe ile ebedi barn bir birinden ayrlmaz paralar olduunu iddia etmektedir. Eer, bar salanacaksa hibir ekilde yalan sylenilmemeli, gizli amalar gdlmemeli, rtl planlar yaplmamaldr. Bu nedenle, bar anlamalar btn dmanlklar sona erdirmelidir. Yani bar yalann sona ermesi dorunun galip gelmesi demektir. Kant, yalan bir hak olarak deil; bir hakszlk olarak grmektedir. Yalan sylememe devini mutlak, yani istisnas olmayan bir durum olarak kabul eder. Bar ve yalan gibi konular, sadece ahlaki deil; hukuki olarak da kabul edilmektedir. Bar anlamalar yeni bir savaa vesile olabilecek artlar iermemelidir. Kanta gre bir anlama, gelecekte yeni bir sava almasnn koulunu ieriyorsa, o bar anlamas olamaz.
9

10

KTEN, Kaan Harun, Immanuel Kantn Ebedi Bar zerine Felsefi Deneme Adl Eseriyle Ortaya Koyduu Ebedi Bar Fikri ve Bu Fikrin Uluslararas likiler Dncesinde Yaratt Etki, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaynlanmam Doktora Tezi, stanbul 2001, s. 94-95. ABADAN-MERAY, s. 9.

Prof. Dr. Enver BOZKURT

2.Gn kinci Oturum

505

Byle bir anlama, belki atekes olarak nitelendirilebilir. Kanta gre mtareke, dmanlklarn tehiridir. Dmanlklarn bir sre zarfnda geici olarak durdurulmasna mtareke denmektedir. Bar anlamalar ise tm dmanlklar ortadan kaldrmaktadr. Maddimanevi tm sava sebepleri sona ermektedir bar anlamasyla.11 Ebedi bar dncesine aykr davranlar arasnda kl krk yararcasna arivlerdeki tozlu belgeleri karp bulma, frsatlk, cezvit kazuistiine benzer bir iten pazarlk gibi haller bulunmaktadr.

2. kinci n Madde
kinci n madde ister kk ister byk olsun, hibir bamsz devlet, dier herhangi bir devletin hakimiyeti altna tevars, mbadele, alm-satm veya hibe yollaryla asla gememelidir.12 Kant, devleti meta olarak grmemektedir. Devletin zerinde kurulu olduu topran kamusal veya zel mlkiyet olabileceini, ama devletin kendisinin mlk olmadn belirtmektedir. Kant, devletin niteliklerini sayarken bir insan topluluu, kendi hakknda kendisi karar veren, kimsenin emir ve arzusuna bal olmayan zellikleri sralamaktadr. Yani, kamusal rgtlenmeler arasnda bireysel bir zerklik, bamsz bir ahs olarak devleti grmektedir. Yani devlet, ahlaki bir ahstr; insan elinden kan idari bir mahluk olarak kabul edilmelidir. Devlet de insan kadar canl ilikiler iinde tarihsel bir varlktr. Bamszlk ve egemenlik ebedi barn temel nermeleri arasnda saylmaktadr ve emperyal nitelikli her trl devlet ilemi kabul edilemez bulunmaktadr. Nasl ki ahslar, eya deilse; devlet de eya deildir. Sadece eya alnp satlabilir, devredilebilir, balanabilir, miras yoluyla braklabilir. Bu n maddede saylan bu artlar devletin bir kii olduunun iaretleridir. Devletler gerek kiilerce ynetilir ama Kant, mutlak monarilerdeki kral-devlet elemesini kabul etmemektedir. Irsi bir krallkta bile devredilenin ynetmek hakk olduu kendi ahsiyeti olmadn kabul etmektedir. Devlet, bir ahsn egemenliinde deildir, nk kendisinin egemenliindedir, z egemenlik sahibidir. Buradan devlet bir mlk olmad bu nedenle bir mal gibi alnp satlamayaca ve hibe edilemeyecei sonucuna varlmaktadr. Genel olarak orduya da bu n maddede ksaca deiniyor Kant. Devletin bir eya olmamasnn bir sonucu olarak,

11 12

KTEN, Immanuel Kantn , s. 99-105. ABADAN-MERAY, s. 9.

506

Anayasa Yargs 24 (2007)

devletin organik esi olan ordu ve tebaann da eya olmadn kabul etmektedir.13

3. nc n Madde
nc n madde daimi ordular zamanla ortadan tamamyla kalkmaldr.14 Kantn yaad dnemde i ve d gvenlii salamak amacyla valyeler, paral askerler grevlendirilmekteydi. Bunun yerine yava yava dzenli ordulara geilmeye baland grlmektedir. Kant, paral askerlere kar deildir ama srekli ordulara kardr. Buna gereke olarak; srekli ordularn her an harekete hazr olmas, dier devletlere ynelik srekli bir tehdit nitelii arz ettiini, silahlanma ve asker saysn artrma yarna sebep olduunu, bar halinin devamnn ksa bir savatan daha fazla klfetli hale gelmesini, ar yklerden kurtulmak amacyla devletlerin savaa gitmeye zorlanacaklarn gstermektedir. Zmnen, srekli ordularn bar korumak amacyla deil, yeni bir sava kartlmas iin mevcut olduklarn belirtmektedir. Askerlii lmek ve ldrmek iin insanlara cret vermek eklinde tanmlamaktadr. Sava sebebi olabilecek g fenomeni olarak askeri g, ittifak g, mali ya da parasal gc ayrt etmektedir. Bunlar ierisinde mali ya da parasal gcn savaa yol aabilmesi ihtimalinin daha fazla olduu sonucuna varr.15

4. Drdnc n Madde
Drdnc n madde devlet, d menfaatlerini desteklemek iin borlanmalara girimemelidir.16 Kant, borlanmalara tamamen kar deildir. rnein lke yollarnn yaplmas, yeni iskan blgelerinin kurulmas gibi deiik hallerde i ve d borlanmaya bavurulabileceini kabul etmektedir. Kredi sistemi gerei olarak verilen borcun ve 18. Yzyln zellii olan tccar milletin bir gerei olarak borlanma spiraline kardr. Bu spiral yle ilemektedir. nce borlarn srekli artrlmas ve yenilerinin alnmasna zemin hazrlanmas yoluna bavurulur. kinci aamada alacakllar ayn anda talepte bulunmayacaklarna gre borlarn aslnda bir sknt
13 14 15 16

KTEN, Immanuel Kantn , s. 106-116. ABADAN-MERAY, s. 10. KTEN, Immanuel Kantn , s. 117-126. ABADAN-MERAY, s. 11.

Prof. Dr. Enver BOZKURT

2.Gn kinci Oturum

507

dourmayaca ifade edilir. Byle bir durum, bor alan devletin borcunun denemez duruma gelmesine, buna karn bor veren devletin siyasi bir g kazanmasna neden olmaktadr. Bir sonraki aama iflas aamasdr ve bu aamada bor alan devlet, tm vergileri, bor geri demesi iin kullanacaktr. Son aama ise, borlu devletin iine dt durumdan yararlanan bor veren devletin sava aarak borlu devleti malup etmesi aamasdr.17 Tm bu aamalar dikkate alndnda aslnda Kanta gre sava, kanlmaz ve engellenemez bir sonu deil; zerinde karar oluturulan iradi bir giriimdir. Bu giriime yol aan borlanma, sava amay kolaylatran sebepler ve iktidar sahiplerinin ruh durumlar, olumsuz bir bileim ierisinde Ebedi Bara engel olan unsurlar olarak ortaya kmaktadr. Kanta gre, bir zm yolu olarak ilkin borlanma yasa getirmek gerekir. Bor batana batmaktan kurtulmann en etkin yolu, bor veren devlete kar ittifak oluturmaktr.18

5. Beinci n Madde
Beinci n madde hibir devlet, dier bir devletin esas tekilatna veya hkmetine zor kullanarak karmamaldr.19 Gnmzdeki anlamyla iilerine karmama ilkesini Kant, anayasal dzene veya hkmet ilerine karmann devletin mutlak egemenliine aykr olduunu belirtmektedir. Her trl kutsal sava ve ideolojik empozeleri de kabul etmemektedir. nk Kant, bir dnce veya inancn zorlama yoluyla kabul edilmesine de kardr. Kant egemenliin mutlakln savunup, aktif bir devlet egemenliine taraf olmaktadr. Bir devlet, i savaa srklenmi ise, o devlet ierisinde anari hakim olur. nc devletlerin i sava durumunda bir taraf seip, dierinin aleyhine hareket etmesi, mdahalede bulunmas veya tarafgir bir tutum izlemesi, devlet egemenliinin mutlaklna aykr grlmemektedir. Eer i anlamazlk, blnme ve i sava dzeyine gelmez ise veya anlamazlklar bir devletin kendi ileriyle uramas aamasnda ise, nc devletlerin mdahalesi egemenlik ilkesini zedeleyecei gibi bamsz bir milletin haklarn ihlal edecek, mdahale eden veya karan devlet veya devletler bu hareketleriyle kt rnek oluturacak ve btn dier devletlerin bamszl
17 18 19

KTEN, Immanuel Kantn , s. 127-130. KTEN, Immanuel Kantn , s. 129. ABADAN-MERAY, s. 12.

508

Anayasa Yargs 24 (2007)

tehlikeye drlm olacaktr. Kant burada mdahale yasa ile zora dayal mdahaleleri kastetmektedir.20

6. Altnc n Madde
Altnc n madde hibir devlet, harpte, ileride bar akdedilecei zaman devletlerin birbirlerine karlkl gven duymalarn imkansz klacak yollara bavurmamaldr; bu yollardan rnekler unlardr: Dman lkesinde katiller, zehirleyiciler kullanmak, kapitlasyonlara aykr hareket etmek, dman tebaasn kendi devletine kar ihanete kkrtmak vs..21 Kant bu n madde ile savan nitelii, snrlar ve ahlaki duruunu ele alp, sava sonras barn salanmas ve sava srasnda gerekletirilen baz fiillerin bara ulalmasn tehlikeye dreceini belirtmektedir. Sava, doal durumda hukuka uygun yarglayacak hibir mahkemenin bulunmamas nedeniyle hakkn kuvvet kullanlarak savunmak iin bavurulan zc, zorunlu bir aratan baka bir ey deildir. Yani Kanta gre sava zorunlu bir aratr ama sadece doal durumda geerlidir. Sava, hukukun olmad doal bir durumda zorunlu bir vasta olabilmektedir. Eer, hukuk ve mahkeme bulunmaktaysa balayc hukuk kurallar ve hkmler verilebiliyorsa, hak arama bir kuvvet mcadelesi eklinde deil, mahkemelerin n plana kmas eklinde adaletin datm gerekletirilecektir. Bu durumda savan var olma zemin ortadan kalkacaktr. Doal durumda devletlerin savaa bavurma haklar vardr. O dnem itibariyle bir devletin kendi vatandalarn, bir baka devlete kar tabiiyet ilkesine gre vatanda teba sayldndan istese de istemese de savaa gitmek zorunda olmasn Kant kabul etmemektedir. Devletin yurtta bir eya deil, bir unsurdur. Onun oluru alnmadan sava almamas gerekmektedir. Kant sava srasnda bile hukukun korunmas gerektiini savunmaktadr. Bu nedenle cezalandrma sava, imha sava ve boyun edirme savan reddetmektedir. Sava srasnda da casusluun yasaklanmas, suikastlarn, zehirleyicilerin, keskin nianclarn ve yalan haber yayclarn kullanlmamas ileride kurulacak olan ebedi bar iin gerekli gven ortam zedelenmez ve erefsiz aralar kullanlmayarak yurttalarn kiilik haklar inenmemi olur. Ayrca
20

21

KTEN, Immanuel Kantn , s. 131-134; Amerikan mdahalecilii bu gr erevesinde kabul edilemez (BACIK, s. 363). ABADAN-MERAY, s. 13.

Prof. Dr. Enver BOZKURT

2.Gn kinci Oturum

509

sava sona erdikten sonra malup taraftan tazminat istenebilirse de bu tazminatn malup devleti smrecek nitelikte olmamas gerekmektedir. Bar anlamalarnda da sava tazminat olarak sava masraflarnn istenmesi mmkn deildir. Sava esirlerinin iade edilmesi gerektii savunulmaktadr. Bar antlamas imzalanmas sonucunda kendiliinden af ilan yoluna gidilmelidir. Savan hak ve adalet datma zellii olmadn belirtmektedir. Dman tamamen yok etmeyi amalayan bir sava, sava deil yok etmedir, toplu kymdr. Bu tr savalarn yasaklanmas gerekir.22 Kant Savan en byk insanlk suu olduunu deerlendirmitir.23 Kant bu alt n maddenin tamamnn yasak edici kanunlar olduunu belirtir; tanesi, bklmez kurallardr: Birinci, Beinci, Altnc n maddeler mutlaktr. kinci, nc ve drdnc n maddeler geni kanunlar olarak ifade edilmektedir; yani uygulaycya seim alan ve hareket zgrl brakan maddelerdir. Altnc n maddenin ekinde bunlar aklanmaktadr.24 C. Nihai Maddeler n maddeleri akladktan sonra, Kant nihai maddelere gemektedir. maddede aklamaktadr. Bir arada yaayan insanlar arasnda doal durum, bir bar hali deil, her zaman ilan edilmemi olmasa bile her an patlayabilecek bir sava halidir. Kant burada bar halinin kurulabilmesi iin, hukuk dzeninin kurulmasn aramaktadr. Hukuki tekilatlar bir millete mensup insanlar arasndaki kamu hukuku, devletlerin birbirleriyle ilikilerinde devletler hukuku, evrensel bir insanlk devletinin yeleri sfatyla dnya vatandal hukuku (kozmopolitan hukuk) olmak zere balk altnda inceler. Devletler bu tekilattan birine girmedike barn salanmas imkanszdr, grn ileri srer.25 Bu durumda bar hali doal durum deil, insanlar tarafndan yaratlmtr.26

22 23

24 25 26

KTEN, Immanuel Kantn , s. 135-142. HINSCH, Wilfreid, Kant, nsancl Mdahale ve Ahlaksal stisnaclk, Barn Felsefesi 200. lm Yldnmnde Kant, (Yayna Hazrlayan: onna Kuuradi), Trkiye Felsefe Kurumu, Ankara 2006, s. 86. KTEN, Immanuel Kantn , s. 143-145. KTEN, Immanuel Kantn , s. 146-152. OTUKSKEN, s. 57.

510

Anayasa Yargs 24 (2007)

1. Birinci Nihai Madde

Ebedi Barn nihai ilk maddesi her devletin esas tekilat cumhuriyeti olmaldr.27 Kant toplum szlemesi dncesinden doan tek esas tekilat, cumhuriyeti esas tekilat kabul etmektedir. Bu esas tekilatn unsurlar zgrlk, kanun koyucuya ballk ve eitlik olmak zere balk altnda toplanmaktadr. zgrlk (hukuki zgrlk), kendi irademle kabul ettiim kanunlardan baka, dmdan gelen hibir kanuna uymama olanadr. Yani zgrlk kar kma, reddetme olana ya da yetkisidir. Eitlik, kendisini de ayn ileme maruz brakmadan vatandalardan hi birinin dierini hukuki yollarla zorlayamamasdr eklinde tanmlanmaktadr. Yani her kii kanun nnde ayn muameleye tabi olacak ya da kanundan ayn yetki ve zgrlkleri alacaktr. Eitlii salayan ey, kanundur. zgrlk, eitlik ve kanun koyucuya ballk insan olmann zorunlu sonucudur. Doutan ve vazgeilmez haklardr. Eer bir devletin esas tekilat cumhuriyet olacaksa, zgrlk, eitlik ve kanun koyucuya ballk olmak zorundadr. nk bunlar insan olmann zorunlu artlardr. Nihai ilk maddenin ksmdan meydana geldiini belirtir. Birinci ksmda esas tekilatlar arasnda sadece cumhuriyeti anayasann hukukun aslna uygun olduunu belirtir. kinci ksmda cumhuriyeti anayasaya sahip devletlerin daha barl olduu tezini ileri srmekte, nc ksmda eitli devlet ve hkmet ekilleri arasnda bir blmleme ve ayrm yaparak bu konudaki karklklar gidermeyi amalamaktadr. Cumhuriyeti bir anayasada Kant, sava ilan etme yetkisine vatandalarn sahip olduunu belirtmektedir. Bir devletin yasama iin bir araya gelen unsurlarna vatanda ad verilmektedir. Cumhuriyeti bir esas tekilatn hukuken teminat altna alnm zgrlk ve eitlik ilkeleri zerine dayanmas gerektiini belirtmektedir. Cumhuriyeti bir anayasada yasama ve yrtmenin birbirinden ayrlmas gerektiini, yani kuvvetler ayrl ilkesini savunmaktadr. Cumhuriyeti bir anayasada temsili bir yap uygulanabilir. Monarik yaplarda, bilhassa mutlak monarilerde hkmdar sava ilan edip bar yaplmasna karar verebilir. Cumhuriyetlerde halka sorulmas yoluna gidilmektedir. Halk, sava ilan edilsin derse sava olacaktr. nsan haklarnn temellendirilmesinde Kant, insan hibir zaman bir ara olarak grmez. nsan haklar ve kuvvetler ayrl ilkesini evrensel bir zemin zerine oturtmaktadr. Devletin unsuru olan insan, belirli kstaslar
27

ABADAN-MERAY, s. 18.

Prof. Dr. Enver BOZKURT

2.Gn kinci Oturum

511

nedeniyle deil; srf insan olmasndan dolay vatandalk haklarna sahip olmaktadr. Kant cumhuriyetiliin hukuk zerine oturduunu ve bu kaynaktan beslendiini belirtmektedir. Hukuku istemeyen bar da istemeyecektir. Hukuki temeller zerinde cumhuriyetiliin oturmas halinde bireyler iin insan haklar; devletler iin uluslararas hukuk gndeme gelecektir. Cumhuriyeti bir anayasaya sahip bir devletin sava eilimi daha az olacaktr. Vatandalar, savaa karar verip vermeme konusunda yetkili olduklarndan savan getirecei kt sonular da kendileri hesaba katacaklardr.28 Bylelikle cumhuriyeti bir ynetimi belirleyen birinci maddenin ikinci madde ile birlikte okunmas gerektii sylenebilir; buna gre, uluslarn hukuku zgr devletlerden oluan bir federasyon zerine temellenmelidir. Bylelikle bu iki madde uluslararas hukukun cumhuriyeti devletlerden oluan bir birlik zerine temellenmesi gereini ortaya koymaktadr. Sz konusu birlik de kendi srekliliini salayarak savalar nleyecek ve dzenli olarak genileyecektir. Buna gre katlmc devletlerin de kendi lkelerinde zgrl korumalar ve dolaysyla ynetimlerinin temsili nitelikte olmas aranacaktr. Bu ekilde Kanta gre keyfi yerel ynetimlerin beraberlerinde sz konusu olan saldrgan d politikalar da engellenmi olacaktr. Kant cumhuriyeti ifadesiyle bugn liberal dediimiz demokrasileri baka bir deyile insan haklarna mutlak sayg gsteren bir siyasi rgtlenme biimini ifade etmektedir. Zira Kanta gre saf bir demokrasi bir despotizm biiminden ibarettir. Cumhuriyeti bir ynetim ise anayasal bir demokrasi olup haklara saygyla snrlanan katlmc bir siyasi sreci ifade etmektedir. Zira Kanta gre saf bir demokrasi bu ekilde haklarla snrlanmad takdirde ounluun istibdadna yol aacaktr. Sonu olarak Kantn cumhuriyetilik yaklam despotizmin karl olarak ister bir aznlk ya da ounluk tarafndan kar kanlarn haklarnn ihlal edildii bir ynetim biimini reddetmektedir.29 Kanta gre devlet gcnn ktye kullanlmasn engelleyecek ekilde geleneksel sivil ve siyasi haklar gvenceye balayan mekanizmalar cumhuriyeti bir devlet yapsnn temelini oluturmaktadr. Zira bu mekanizmalar araclyla kiilerin zerklii ve saygnl gerekletirilmektedir. Kantn siyasi teorisinin zayf yn olarak hukuka rasyonel ballk tezini yine Kantn ihtilal hakkna kar kan gryle
28 29

KTEN, Immanuel Kantn , s. 153-169. TESON, Fernando R., A Philosophy of International Law, Westview Press, 1998, s. 3.

512

Anayasa Yargs 24 (2007)

badatrmak kolay olmamaktadr. Liberal siyasi teoride genel kabul grd zere vatandalarn son are olarak keyfi g karsnda isyan edebilmeleri imkan egemenin temsil szlemesinin gereklerini yerine getirmemesinin mantki bir sonucu olarak deerlendirilmektedir. Belki de Kantn bu nokta itibaryla yalnzca formel bir tespitte bulunduu zira vatandalarn isyan edebilme noktasnda yasal bir hakka sahip olmalarnn kendi iinde elikili olduu da belirtilebilecektir. Zira byle bir durumda vatandalarla ynetim arasndaki ihtilaf zecek yksek bir yarglama makam da bulunmamaktadr. Yine de Kantn sivil itaatsizlik ve ihtilal hakkndaki grlerinin Tesona gre kendi ahlak teorisi ve hatta genel ahlakn saduyusuna aykr olduu sylenebilir. Keza bu nokta itibaryla tiraniye, despotlua direnme hakknn tannmas hususu uluslararas hukuk itibaryla da byk nem arz etmektedir. Bu nem kendini uluslararas insan haklar hukuku bir yana zellikle insani mdahale alannda gstermektedir. Buna gre vatandalar kendi tiranlarna kar isyan etme hakkna sahip deillerse yabanclar evleviyetle a fortiori- despotizmle mcadele srecinde zorlayc mekanizmalarla olmasa bile onlara yardm etme hakkna sahip olmayacaktr. Dolaysyla insani mdahale srecinin ihtilal hakknn doal bir sonucu olarak kabul edilmesi gerekmektedir. Buna gre ciddi insan haklar ihlallerinin kurbanlar bu baskc unsurlara kar isyan etme hususunda rasyonel olarak karar almlarsa zorlama gc de dahil olmak zere orantsal miktarda snrlar tesi yardm almak hakkna sahiptir.30 Kanta gre cumhuriyeti bir sistemi tanmlayan nc ilke ise hukuk nnde eitlik anlamnda herkesin vatanda olarak eitlii ilkesidir. Dolaysyla eitlik ilkesi Kantn hukuk tanmnn analitik bir sonucu olmaktadr. Buna gre hukuk form itibaryla evrensel nitelik tamaktadr; dolaysyla her bir kii bir dieriyle tamamen ayn haklara sahip olmaldr. Bu erevede Kant Ebedi Bar itibaryla bir kez daha cumhuriyeti bir ynetim altnda haklara ve devlere sahip olmann temeli olarak asalet veyahut doum esaslarn reddetmektedir. Kantn yaad dnem itibaryla eserlerinin byk ounluunun halk kitlesinin okurluuna ulaamamasna ramen Kant tarihi perspektifte sradan halkn filozofu olarak adlandrabilmek mmkndr. Kantn tm ahlak felsefesinin aslnda unvan, zenginlik, imtiyaz vs eklinde beliren tm ayrmlara -ki bunlar dini ve siyasi g ve korku tarafndan da srdrlmektedir- kar bir protesto olarak yorumlanabilmesi mmkndr. Buna karlk Kantn cumhuriyeti bir
30

TESON, The Kantian Theory of International Law, s. 63-68.

Prof. Dr. Enver BOZKURT

2.Gn kinci Oturum

513

ynetime dayanan toplum gr kendi iinde bireye ve onun ahlaki zerkliine duyulan sayg ile te yanda toplumsal dzen ihtiyacn birlikte dnerek dengeleyebilmektedir. Bu erevede grn modern Avrupa geleneinde klasik braknz yapsnlar liberalist devlet anlayndan refah devleti modellerine kadar ayn ekilde uygulanabilmesi mmkndr. Sonu olarak Kanta gre insan haklarn tanmak uluslararas hukuk altnda uygar uluslar topluluuna katlabilmek iin birincil olarak aranmas gereken bir koul olmaktadr. Zira tiranlk devletleriyle beraber bir federasyon veyahut bar birlii oluturmak mmkn olamayacaktr. Ksaca deine geldiimiz zere yerel (ulusal) zgrlk bir devletin uluslararas topluluun meru bir yesi olabilmek iin salamas gereken birincil bir kouldur. Ancak burada nemli bir husus demokratik temsil zelliine ilikin olarak karmza kmaktadr. lke olarak hem insan haklarna sayg hem de demokratik temsil ilkelerinin Kantn uluslararas hukuk teorisi itibaryla zorunlu olduu sylenebilir. Zira birinci nihai madde devlet itibaryla yerel ulusal zgrl aramakta buna gre zgrlk ynetimi seme hakkn beraberinde getirdii iin insan haklarna sayg da liberal demokrasilerde bulunan trden temsili bir hkmet biiminde somutlamaktadr. Dolaysyla rnein orijinalinde temsili nitelikte olmayan bir monari de insan haklarna saygl olduu mddete zaman itibaryla bugn Bat Avrupada grlen trden anayasal bir monariye dnebilmektedir. Sonu olarak belirtirsek uluslararas hukuk asndan aranan merkezi koul insan haklarna sayg ilkesi olmaktadr. Bu erevede temsili nitelikte olmasa bile bu haklar tanyan ynetimler Tesona gre adeta bir tr temsil karinesine sahip olabilmektedir-tpk liberal demokrasilerde seimle gelen iktidara o iktidar sememi olan vatandalarn dahi rza gsteriyor olarak kabul edilmeleri gibi. Sonu olarak insan haklarna saygl ynetimler vatandalarn uluslararas alanda da temsil etmeye yetkili kabul edilmektedir.31

2. kinci Nihai Madde

Ebedi Barn nihai ikinci maddesi devletler hukuku hr devletlerden kurulu bir federasyona dayanmaldr.32 Bu maddenin n plana kan zellii, dnya cumhuriyeti dncesine yer vermesi ve uluslararas hukuk ile sava hukuku arasndaki ayrlma noktalarn ortaya koymasdr. Kant, dnya krall fikrine kardr, ona gre mutlak hkmdarlarn tek amac
31 32

TESON, The Kantian Theory of International Law, s. 69-74. ABADAN-MERAY, s. 22.

514

Anayasa Yargs 24 (2007)

dier hkmdarlarn hkmranln sona erdirmek ve tek bana egemen olmaktr. Byle bir amacn ise, bara aykr olduu aktr. Kant, gler dengesi zerine kurulu bir bar dzenine de kardr. O halde k noktas uluslararas hukuktur. Gler dengesine bal olarak Avrupada srekli ve genel bir bar oluturmak, gereki deildir. Bu durum mkemmel bir denge ile mimar tarafndan ina edilen, ama ufack bir serenin zerine konmasyla kp yklan Swiftin evine benzetilebilir. Kanta gre kalc zm, emretme yetkisine ve ast-st ilikisine sahip olmayan, rgtsel yaps ve iktisadi ileyii zerinde hibir ayrntya zellikle yer verilmeyen dnya cumhuriyetini kurmak ve tm devletlerin bu cumhuriyeti zor kullanmakszn zendirmektir. Doal durumda bireyler arasnda var olduu kabul edilen srekli atma, devletler arasnda da mevcuttur. Bireyler toplum szlemesi araclyla hukuk dzeni olutururlar; devletler ise, herkesin gvenliini salayacak ekilde bir esas tekilat kurmaldr. Byle bir tekilatlanma, milletler federasyonunu ortaya karr. Devletler aras ilikilerde karar verici mahkemeler deil; sava durumudur. Savan sonucu ise, hukuki deil zorlaycdr. Kanta gre bireyler asndan hukuksuzluk ilkellik gstergesiyken, devletler arasnda hukuk bulunmamas egemenlikle ilintilidir. Buna karn devletlerin hukuka sayg duymas, ahlaki bir eilimin varlna iaret eder ve zamanla bu eilim, iyiliin galip gelmesine sebep olur. Bar antlamas sava topyekn sona erdirmemekte, somut bir sava bitirmekte ve dolaysyla yeni bir savan balamasna da engel oluturmamaktadr. Kanta gre akl, bir hukuki yol olarak savan kullanlmasn iddetle reddetmekte, bar durumunu ise mutlak bir ykmllk olarak grmektedir. Kant, Ebedi Bara ularken, baz varsaymlardan hareket etmektedir: -Cumhuriyet, nitelii gerei ebedi bara eilimli bir hkmet eklidir, -Bar isteyenler gl olduu kadar aydn bir millettir, -Federatif bar ittifaknn merkezini cumhuriyet ve gl aydn millet oluturur, -Federasyon dier devletlerin katlmna aktr ve bu devletler kendi zgrlklerini teminat altna almak amacyla bu ittifaka katlma gayreti iinde olacaklardr.33 Bir ynetim kendiliinden per se- saygya deer olmayp bu husus yasama, yrtme, yarg yetkilerini kullanmak zere zgr
33

KTEN, Immanuel Kantn , s. 170-177.

Prof. Dr. Enver BOZKURT

2.Gn kinci Oturum

515

bireyler tarafndan temsilci olarak yetkilendirilmesi dolaysyladr. Zira bu ekilde zgr bir ekilde oluturulan devlete sayg gstermeyi reddetmek KEin geerliliini reddetmek anlamna gelecektir. Keza Kanta gre devlet yerine bireyin ncelii 3. nihai madde itibaryla da grlmektedir. Kantn belirttii zere orijinal halde hi kimsenin dnyann herhangi bir blgesine ilikin olarak daha stn bir hakk bulunmamaktadr. Baka bir deyile bu erevede devlet birincil ahlaki birim olamaz. Zira yine Kanta gre ulusal snrlar toplumsal hayatn tesadfi zellikleri niteliindedir. Buna gre KEin ikincil versiyonu itibaryla kiiler her zaman, bir ara olarak deil kendi balarna bir ama olarak deerlendirilmelidir. Bu versiyonun ifade ettii nokta da kendi kendini belirleyen baka bir deyile selfdeterminasyona sahip liberal bir teorik bak as olmaktadr. Sonu itibaryla burada devletin mistik zellikleri ya da belirli yneticilerin bilgili inisiyatifi deil tm zerk sjeler tarafndan rasyonel olarak srdrlen bir zgrlk aray sz konusu olmaktadr. Gene de burada neden bir kez daha devletlerin uluslararas topluluun yasal yeleri olabilmek iin kendi lkeleri itibaryla isel zgrl gvenceye balam olmalar gereinin arand sorulabilir zira kart gr itibaryla belki eer uluslararas bar ve istikrar salanabiliyorsa Kantn bu amala ngrd devletler aras bir organizasyona gerek olmayabilir. Sz konusu bak as yukarda deinildii zere devleti ya da ayn anlamda realist okulun dncesini yanstmaktadr. Hatta baz yorumcular Kant da bu erevede deerlendirmektedir.34

3. nc Nihai Madde
Ebedi Barn nihai nc maddesi dnya vatandal hukuku, evrensel bir misafirlik artlaryla snrlandrlmaldr.35 Yeryznn belirli sayda milletlere deil, btn insanla ait olduunu bu sebeple evrensel misafirlik kaydnn sz konusu olaca, smrgeciliin kabul edilemeyecei nc maddenin temel zellikleridir. Kantn misafirlii insan severlik deil hukuk zerine kuruludur. Burada iki durum sz konusudur. Birincisi yabanc bir lkeden gelenlere kar misafirlik, ikincisi ise yabanc bir memlekette misafirlik ve dnya vatandal. Kanta gre misafirlik her vatandan geldii lkede dmanca muamele grmeme hakkdr. Gnmzde olduu gibi yabanc bir devletten gelen insan kabul etmeme hakk devletlere tannmtr.
34 35

TESON, The Kantian Theory of International Law, s. 82-84. ABADAN-MERAY, s. 26.

516

Anayasa Yargs 24 (2007)

Ama snmaclarn bu ekilde lme terk edilmesi Kanta gre hukuk ddr ve kabul edilemez bir durumdur. Kant insanlarn karlkl ilikiler ve sorumluluk ierisinde kamu yasalarna balanmaya varacak dosta ilikilerin kurulmas ve insanlar arasnda bir dnya vatandal anayasasna yaklalabileceini belirtmektedir. te bu kozmopolitanizmdr.36 Kozmopolitanizm, kimliklerin ortadan kalkt, ayrmlarn yok olduu bir totaliterlik deil dnyann tamamnn insanlarn yurdu olmas demektir.37 Evrensel misafirperverlik dncesi Westfalyan yapy eletiren bir grtr.38 Kant zgr, cumhuriyeti devletlerden oluan bir birlik anlamnda asla global sper bir g ya da evrensel bir monari oluumunu ngrmemitir. Ancak bamsz ulus devletler itibaryla zgr ticaret ve evrensel konukseverlik eklinde yorumlanabilmektedir. Byle bir gcn bireysel zgrlk iin ok byk bir tehdit olacan belirtmitir. Buna gre siyasi g yaygn bir ekilde bulunmaldr. Zira kanunlar etki alanlar geniledike hukuki etkileri itibaryla zayflamakta ve akabinde despotizm ve anariye dnmektedir. Keza byle mutlak bir iktidara kar koymak anlamnda ihtilal hakk (insani mdahale vs) da hem fiziki hem lojistik nedenlerle glk tayacaktr. Kanta gre bamsz ulus devletlerin varl merkezi ynetimin tehditleriyle doa durumundaki karmaa arasnda zgrle ynelik olarak bir denge salayacaktr. Hatta bireyleri korumak adna tiranlk ynetimi onlar temsil etmese de temel insani ihtiyalar karlayan ve hatta bazen snr anlamalar bile dier akit devletlerce geerli kabul edilmeye devam edilecektir. Kant 6. hazrlk maddesinde hakl nedene dayanan bir sava olamayacan baka bir deyile savan hibir nedenle hakl kabul edilemeyeceini belirtmektedir. Sava ancak doa hali itibaryla zc bir zorunluluk olarak karmza kmaktadr.39

D. Ekler
Ebedi Barn birinci ekinde, ebedi bar grn salt akli hukuksal bir temele dayanmad doann kendisinin bir sonucu
36

37 38 39

Kozmopolit hak deerlendirmesini yapan yazarlar bulunmaktadr. Bkz. BENHABB, Seyla tekilerin Haklar Yabanclar, Yerliler, Vatandalar (ev. Berna Akkyal), letiim Yaynlar, stanbul 2006, s. 36. KTEN, Immanuel Kantn , s. 179-184. BACIK, s. 359. TESON, The Kantian Theory of International Law, s. 74-81.

Prof. Dr. Enver BOZKURT

2.Gn kinci Oturum

517

olduu gr ilenmektedir. Mukadderat gr geni bir ekilde yer verilmektedir. Argman olarak sava ktdr, bu nedenle insan doasna aykrdr; bar iyidir insan doasnn gereidir. Bar akldan doduu iin kt olamaz dncesi ilemeye allmtr. Doann Ebedi Bar gvenceye almasnn arac ve sebebi hukuk grlmektedir. Fakat bu hukuk plralist yapdadr.40 kinci ek gizli madde olarak kabul edilmektedir. kinci baskda bunun ilave edildii grlr. Gizli madde tek bir cmledir: Harp iin silahlanm devletler, ebedi bar mmkn klacak artlar hakknda filozoflarn dsturlarn gz nnde tutmaldrlar.41 Son ek ise, siyaset ile ahlak arasndaki kartl ele almay amalamaktadr.

II. Ebedi Bar zerine Denemenin Gnmze Yansmalar

Kantn Ebedi Bar denemesi uluslararas ilikiler teorileri arasnda idealizm dncesi iinde saylmaktadr. Kant, i politika ile devletlerin d ilikilerinin dorudan balantsna nemli vurgulamalar yapmaktadr. Esas tekilat cumhuriyet olan devletlerin dier ynetim biimlerini benimseyen devletlere gre daha barl olmasn savunmak suretiyle Kant, hukukun stnln barn salanmasnda birbiriyle dorudan ilikili olduunu ortaya koymaktadr. nsann bal bana bir deer olduunu ara olarak kullanlamayaca kendisinin amac olduunu zgrln insann doutan gelen bir hakk olduunu savunmaktadr. Barn uluslarst bir rgtlenme araclyla gvence altna alnabileceini savunur.42 Kantn grlerini 20. Yzylda etkisi Wilsonun 8 Ocak 1918 tarihinde Amerikan Parlamentosunda yapt konumada belirtilen 14 ilke ile gereklemitir. Milletler Cemiyetinin kurulmas gr, gizli anlamalarn engellenmesi amacyla Milletler Cemiyeti Misakna anlamalarn tescil edilmesi zorunluluunun getirilmesi ekonomide serbestliin nndeki engellerin kaldrlmas self-determination

40 41 42

KTEN, Immanuel Kantn , s. 185-206. ABADAN-MERAY, s. 36. KTEN, Immanuel Kantn , s. 221-222.

518

Anayasa Yargs 24 (2007)

hakknn konulmas, aznlklarn korunmas, dnya barnn korunmas iin kurumsallama Wilson ilkeleri ile gereklemitir.43 Kantn cumhuriyetlerin yani bugnk anlal biimiyle demokrasilerin daha barl olaca ynndeki gr demokratik bar teorisini gndeme getirmitir. Demokrasilerde halkn ynetiminin daha fazla olmas sava engelleyebilecek bir durumdur.44 Avrupa Birlii uluslar-st bir yaplanma olarak i snrlarn kaldrlmasn amalamaktadr. Tek bir devlette vize alan nc devlet vatandalarnn tm ye devletlerde serbeste dolam hakkna sahip olabilmeleri amalanmaktadr. Kantn evrensel misafirperverlik ve vatandalk kavramlarnda bu dncelerin temellerini bulabiliriz.45 Ebedi Bar tasarsnda cumhuriyeti yaplanma, ticaret ruhu ve dnya vatandal anlay, hukukun akli temeller zerinde durmas ve uluslararas hukukun stnl temel ilkelerdir. Bugn uluslararas ilikilerde mterek gvenlik ve uluslararas rgtler erevesinde barn korunmas Kantn grlerini desteklemektedir. Demokrasilerle ynetilen devletlerde ve uluslararas hukuk kurallarnn stn tutulduu devletler arasnda ticari ilikiler gelimi devletlerde silahl bir saldr durumu ortaya kma olasl zayftr. Ayrca uluslararas rgtlere yelik saldr riskini azaltmaktadr. Uluslararas rgtlerin devletlerle dier uluslararas rgtler ve hkmetler d rgtlerle ibirliine gitmesi uluslararas uyumazlklarn bar yollarla zm olasln artracak atmalarn nlenmesindeki Kantn tezini glendirilmesi anlamna gelecektir. Uluslararas rgtlerin ye says artt lde uyumazlklarn bar zm olasl glenmektedir. Mterek gvenlik uluslararas rgtler erevesince bilhassa Birlemi Milletlerde barn zorlama yoluyla salanmas Souk Sava sonrasnda da kendisini daha fazla hissettirmitir. Kant, uluslararas bir ordudan sz etmemektedir. Wilson bunu getirmeye alm ama baarl olamamtr. BM mterek gvenlii salamada bilhassa

43 44 45

KTEN, Immanuel Kantn , s. 222-223. KTEN, Immanuel Kantn , s. 223-225. BACIK, s. 360.

Prof. Dr. Enver BOZKURT

2.Gn kinci Oturum

519

Gvenlik Konseyinin srekli yelerinin veto yetkisi sebebiyle zayf kalmaktadr denilebilir.46 Kreselleme gnmzn kanlmaz uluslararas gelimelerinden birisi olarak grlmektedir. Kantn grleri bu anlamda kresellemeyle uyumludur. Souk sava sonrasnda dnya sisteminin Kantn grleri erevesinde aklanabilecei ifade edilmektedir.47 Gene Kanta gre gnmzdeki BM organizasyonunu artracak ekilde adil, demokratik devletlerden oluan uluslararas bir topluluk uluslararas bar iin yegane gvence olacaktr. Yani Kantn bar hukuk yoluyla gvence altna alma projesi BMnin kurulmasyla gerekletirilmitir denilebilir.48 Zira Kanta gre lke itibaryla tannan ulusal zgrlk dncesi uluslararas platformda da barl davran beraberinde getirecektir. Buna karlk keyfi yerel ynetimler uluslararas alanda da saldrgan davranacaktr. Keza bu balamda kanmzca Atatrkn belki Kantn sz konusu grne atfla yurtta bar dnyada bar sz de hatrlanabilir. Gene bu erevede uluslararas hukuk insan haklarna sayg koulunu ngrrken insan haklarnn evrensel nitelii Kantn ahlak teorisi itibaryla kategorik emperatif grnden kaynaklanmaktadr. Kant yine devletler arasnda oluturulacak bu tr bir liberal birliin otoritesi ve yrtme gcne ilikin olarak adem-i merkeziyeti bir yapda olmasn ngrerek istisnai birka yorumcunun gr dnda stn ve global bir dnya devleti grn reddetmektedir. Gene Kant gnmz itibaryla artk doal kabul edilse de kendi yaad dnem itibaryla geerli olan, ynetimlerin ya da prensliklerin hibir kayt altnda bulunmadan mutlak olarak sahip olduklar dnlen sava ilan edebilme hakkn reddederek kendi ann ok tesinde bir dnr olduunu kantlamtr. Bu projenin yaynlanmasyla, iki egemenlik kavramlarndan birisinden dierine gei imkan ortaya kmtr. Yani Westfalyan

46 47 48

KTEN, Immanuel Kantn , s. 226-229. BACIK, s. 352-353. HINSCH, s. 85.

520

Anayasa Yargs 24 (2007)

egemenlik anlayndan liberal egemenlik anlayna gei yolu Kantn grleri ile olmutur.49 Kantn ahlak felsefesini kresel adalet kavramnn oluumunda ve geliiminde ok nemli rol olduu kabul edilmektedir. nsan haklar gnmzn en nemli kavramdr. kinci Dnya Sava sonrasnda, savan ac sonularn ortadan kaldrmak amacyla eitli dzenlemeler yaplmtr. Bu dzenlemelerde temel amalardan birisi de bar kltrnn oluturulmasdr. Avrupa nsan Haklar Szlemesi de bu amala 4 Kasm 1950de imzalanmtr. Bu szlemede de Kant bak as grlmektedir.50

SONU
Kanta gre devletler isel olarak zgr olup bir birlik ya da federasyon zerinde anlamadklar srece ebedi bara ulaabilmek mmkn olmayacaktr. Dolaysyla yalnzca hazrlk maddelerine ballk 18. yzyl Avrupa glerinin kendi aralarnda bile bar salamak iin yeterli olmayacaktr. Oysa daha doru bir yorumla hazrlk maddelerinin devletler arasndaki doa halinin bir federasyon oluturmaya doru gelimesi dnmesi isteniyorsa tpk doa halinden bir SS ile kma anlamas gibi- bavurulmas gereken aciliyete sahip (atlmas gereken) zorunlu admlar, aamalar olduu sylenebilir. Bugn yaadmz dnyada ebedi bar dncesinin gerekletirilebilmesi iin Kantn ileri srd artlarn olumas mmkn grlmemektedir. Ebedi bar dncesi bir utopia olarak dnlmektedir.51 Sz konusu hazrlk maddelerinin karsnda ise ze ilikin zmler olarak etkili ve adil bir uluslararas organizasyonun kurumsal zellikleri anlamnda nihai maddelerden bahsedilmektedir. Uluslararas ilikiler sorununa nihai ve zmleyici nitelikte bir yap oluturmak istemitir. Buna karlk hazrlk maddeleri ikinci nihai
49 50 51

BENHABB, s.50. TUKSKEN, s. 61. TEPE, Harun, Kant Etii ve Bar Dncesi: Etik Savalar nleyebilir mi?, Barn Felsefesi 200. lm Yldnmnde Kant, (Yayna Hazrlayan: onna Kuuradi), Trkiye Felsefe Kurumu, Ankara 2006, s.70.

Prof. Dr. Enver BOZKURT

2.Gn kinci Oturum

521

maddede yer alan nihai bar salamak amacndan uzaktr denilebilir. Ayrca nihai maddeler Kantn en orijinal siyasi grlerini iermektedir. Nihai maddelerin ebedi barn temeli olduu sylenebilir; baka bir deyile bu maddeler uluslararas adaletin ncllerini dorudan yanstan kurumsal dzenlemeleri iermekte ve bu ynyle dnya zerinden sava ortadan kaldrmay amalamaktadr. Buna karlk hazrlk maddelerinin ise ynetimler tarafndan uluslararas hukuksuzluu ortadan kaldrmak iin atlmas gereken birincil admlar olduu sylenebilir. Bu erevede ncelikle bu hususlar zerinde anlaldktan sonra mteakiben uluslararas hukukun nihai ve temel (asli) ilkelerine geilebilecektir. Burada Kant isminden de anlald zere nihai bara gtren hazrlayc koullar ortaya koymaya almaktadr. Baka bir deyile bu normlar uluslararas ilikilerin doa durumunun hukuksuzluu sona erdikten ancak uluslararas hukukun ise belirleyici nihai niteliiyle henz kurulmasndan nceki ara stat durumunu ekillendirmektedir. Ancak unutmamak gerekir ki bu ara konumlarna ramen sz konusu maddeler asla geici nitelikte olmayp daimidir. Bu ara konumlar dolaysyla hazrlayc maddeler, nihai maddeler zerinde anlalmadka bar salama konusunda yetersiz kalacaktr. Keza kant teori BMe katlm ve yeliin srdrlmesi iin deiiklikler nermektedir denilebilir. BMA madde 4 itibaryla insan haklarna sayg bu ereveye dahil olarak yorumlanabilse de BM temel organlar bu hususu bu ekilde yorumlamamtr.52

52

BMde reform yaplmas dnya barnn devam asndan bir zorunluluktur. Fakat, Gvenlik Konseyinin srekli yeleri; bilhassa ABD bu reforma yanamamaktadr (Reformun gereklilii hakknda geni bilgi iin bkz. HINSCH, s. 113-116).

522

Anayasa Yargs 24 (2007)

BBLYOGRAFYA
BACIK, Gkhan, Modern Uluslararas Sistem: Kken, Genileme, Nedensellik, Kakns Yaynlar, stanbul 2007. BACE, H. Emre Kresel Savalarn Eiinde Kant ve Hegeli Yeniden Okumak: Srekli Bar in Sava Gerekli mi?, Dou-Bat, Yl:6, S.24(Eyll-Ekim 2003), s.105-121. BENHABB, Seyla tekilerin Haklar Yabanclar, Yerliler, Vatandalar (ev. Berna Akkyal), letiim Yaynlar, stanbul 2006. BOTTICI, Chiara The Domestic Analogy and the Kantian Project of Perpetual Peace, The Journal of Political Philosophy, Vol.11, Num.4 (2003), s.392-410. COVELL, Charles, Kant and the Law of Peace: A Study in the Philosophy of International Law and International Relations, Palgrave, 1998. OTUKSKEN, Betl,Kantta Bar Kavram, Barn Felsefesi 200. lm Yldnmnde Kant, (Yayna Hazrlayan: onna Kuuradi), Trkiye Felsefe Kurumu, Ankara 2006, s.55-62. GUYER, Paul, Kant on Freedom, Law, and Happiness, Cambridge University Press, 2000. HABERMAS, Jrgen, Kants Idea of Perpetual Peace, with the Benefit of Two Hundred Years Hindsight, Perpetual Peace Essays on Kants Cosmopolitan Ideal, (Ed. James Bohman and Matthias LutzBachmann), The MIT Pres, Cambridge, Massachusetts, London, 1997, s. 113-153. HARTMANN, Anja V./ HEUSER, Beatrice, Tarih Boyunca Avrupada Sava ve Bar (ev. Onur Atalay), Etkileim Yaynlar, stanbul 2006. HINSCH, Wilfreid, Kant, nsancl Mdahale ve Ahlaksal stisnaclk, Barn Felsefesi 200. lm Yldnmnde Kant, (Yayna Hazrlayan: onna Kuuradi), Trkiye Felsefe Kurumu, Ankara 2006, s. 85-118. HR, Ernest, Kantn Ebedi Bar zerindeki Felsefi Denemesi, AHFD, C.3, S.1(1946), s. 3-31; S.2, s. 268-289. KANT, Immanuel, Ebedi Bar zerine Felsefi Deneme, (ev. Yavuz Abadan Seha L. Meray), Ankara 1960.

Prof. Dr. Enver BOZKURT

2.Gn kinci Oturum

523

KANT, Immanuel, Perpetual Peace A Philosophical Essay, (Traslated with an Introduction and Notes by M. Campbell Smith), Thoemmes Press, 1992. KLEINGELD, Pauline,Approaching Perpetual Peace: Kants Defence of a League of States and his Ideal of a World Federation, European Journal of Philosophy, Vol.12, Num.3, s. 304-321. KOER, Gkhan, Sava ve Bar:Temel Seenekler, Uluslararas Politikay Anlamak Ulus Devletten Kresellemeye, (Der. Zeynep Da), Alfa Yaynlar, stanbul 2007, s. 78-124. LYNCH, Cecelia Kant, the Republican Peace, and Moral Guidance in International Law, Ethics & International Affairs, Vol.8 (1994), s. 297-322. KTEN, Kaan Harun, Yeni Bir Varlk Anlay Yeni Bir Bar, Sahibini Arayan Bar, (Der. Masid Krkgil), Everest Yaynlar, stanbul 2002, s. 339-359. KTEN, Kaan Harun, Immanuel Kantn Ebedi Bar zerine Felsefi Deneme Adl Eseriyle Ortaya Koyduu Ebedi Bar Fikri ve Bu Fikrin Uluslararas likiler Dncesinde Yaratt Etki, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaynlanmam Doktora Tezi, stanbul 2001. POJMAN, Louis P. Kants Perpetual Peace and Cosmopolitanism, Journal of Social Philosophy, Vol.36, Num.1 (2005), s. 62-71. TEPE, Harun, Kant Etii ve Bar Dncesi: Etik Savalar nleyebilir mi?, Barn Felsefesi 200. lm Yldnmnde Kant, (Yayna Hazrlayan: onna Kuuradi), Trkiye Felsefe Kurumu, Ankara 2006, s.63-73. TESON, Fernando R. A Philosophy of International Law, Westview Press, 1998. TESON, Fernando R. ,The Kantian Theory of International Law, Columbia Law Review, Vol. XCII(1992), s. 53-102. TUCK, Richard, The Rights of War and Peace: Political Thought and the International Order From Grotius to Kant, Oxford University Press, 1999. VEYSAL, etin, Savan Felsefesi, Etik Yaynlar, stanbul 2006. YILDIRIM, Erdoan, Kalc Bar zlemi zerine, Immanuel Kant, Mula niversitesi Uluslararas Kant Sempozyumu Bildirileri (ed. Nebil Reyhani), Vadi Yaynlar, Ankara 2006, s. 513-522.