JF 402

Güvenli Taşıma Gücü

ve
Oturma
 Yer Güvenli Taşıma Gücü

• Zemin Emniyet Gerilmesi (ZEG ) =

• Yer Güvenli Taşıma Gücü (YGTG)
 Yer Güvenli Taşıma Gücü
• Yer araştırmalarında en çok sorulan,
değiştirgendir.

• Bu değer, yerin göçmeden ve ayrı ayrı

oturma yapmadan taşıyabileceği en büyük
düşey yük (yapı yükü) miktarı için bilgi
verir.
 Yer Güvenli Taşıma Gücü
• Piyasa koşullarında iki kavram söz konusudur;

• 1- bir mühendislik yapısının ağırlığından dolayı

yerde oluşacak gerilmelere yerin dayanıp
dayanamayacağının belirlenmesi

• 2- herhangi bir yerin normal koşullarda

dayanabileceği en büyük gerilme miktarının
araştırılması
 Yer Güvenli Taşıma Gücü
• bir mühendislik yapısının ağırlığından dolayı
oluşacak gerilmelere yerin dayanıp
dayanamayacağının belirlenmesi için yer
koşullarının yanı sıra üst yapının temel
özellikleri, türünün ve ağırlığının bilinmesi
gerekir.

• Bu işlem statiker inşaat mühendisleri tarafından

yapı ve yer esneklik özellikleri kullanılarak
belirlenir
 Yer Güvenli Taşıma Gücü
• herhangi bir yerin normal koşullarda
dayanabileceği en büyük gerilme
miktarının araştırılması ise yer esneklik
özelliklerinin belirlenmesi ile elde edilir.

• Birim yük altında birim alandaki

gerilmelerin araştırılması işlemi olarak
kabul edilebilir.
 YGTG
• Mühendislik yapısının yükünün kapladığı
temel alanı A (m2) ve yükü, Qy (ton veya
kg) ise
• Yapının yere uygulayacağı gerilme
(gerekli taşıma gücü), qy (ton/m2 veya
kg/m2)

• qy =Qy / A.
• İle bulunur
 YGTG
• Gerekli güvenli taşıma gücü yapının
yarattığı gerilmenin Gs güvenlik sayısı ile
çarpılması ile bulunur.
•
• qs = qy * Gs

• Gs yapının önemine göre en az 1.5, en

çok 5 olabilir.
 YGTG
• yerin taşıma gücü (qd) (ZEG) ise

qs < q d

• olması istenir
 YGTG
• Aşağıdaki tanımlar kullanılarak;
• K1 ve K2 temel tabanı biçimine bağlı katsayılardır (çizelgeden)

• C = Tutganlık (Kohezyon) (kg / cm2) (Kayma Dayanımı)

• Df = Temel Derinliği – metre

• γ1 = Temel tabanı üstündeki toprağın birim hacim ağırlığı- kg / cm3

• γ2 = Temel tabanı altındaki toprağın birim hacim ağırlığı - kg / cm3

• B = Temel genişliği (daire temel durumunda çapı) – metre

• Nc, Nγ, Nq = Temel tabanı altındaki toprağın kayma dayanımı

açısına bağlı taşıma gücü katsayıları (çizelgeden)
 YGTG
Temel Şerit Dikdörtgen Kare Daire
Tabanı L=∞ B< L B=L L=B=D
Biçim

K1 1 1+ 0.2 B /L 1.2 1.2

K2 0.5 0.5 – 0.1 B/L 0.4 0.3

Temel Türüne Göre K1 ve K2 Temel Taban Biçim Katsayılarının Seçilmesi

 YGTG Terzaghi katsayıları
Taşıma gücü bağıntısı, tanımı ve katsayısı, cetvelleri (Kumbasar ve Kip, 1987)
Φ Nc Nq Nγ N′ c N′ q N′γ
0 5.7 1.0 0.0 5.7 1.0 0.0
5 7.3 1,6 0.5 6.7 1.4 0.2
10 9.6 2,7 1.2 8.0 1.9 0.5
15 12.9 4,4 2.5 9.7 2.7 0.9
20 17.7 7,4 5.0 11.8 3.9 1.7
25 25.1 12,7 9.7 14.8 5.6 3.2
30 37.2 22,5 19.7 19.0 8.3 5.7
34 52.6 36,5 35.0 23.7 11.7 9.0
35 57.8 41,4 42.4 25.2 12.6 10.1
40 95.7 81,3 100.4 34.9 20.5 18.8
45 172.3 173,3 297.5 51.2 35.1 37.7
48 258.3 287,9 780.1 66.8 50.5 60.4
50 347.5 415,1 1.153.2 81.3 65.6 87.1
 Terzaghi YGTG I
• qd –taşıma gücü Terzaghi bağıntısından
bulunur.

• qd = K1 c Nc + γ1 Df Nq + K2 Nγ B γ2
 Terzaghi YGTG II
• Ayrıca;
• qd = 5.14 c sc (geçirimsiz birimler,kil vb için
• Nc=5.14 sabit)

• qd = γ Df (Nq-1)sq + 0.5 γ B Nγ sγ (geçirimli birimler

• kum çakıl vb. c=0
ve
• Nc=0)

• Burada,
• Nq =eπ tanØ tan2(45+Ø/2)
• Nγ = 2(Nq+1) tanØ

• sc =1+0.2(B/L) sq=1+(B/L)tanØ sγ =1-0.4(B/L)

 Meyerhof Bağıntısı I
• Meyerhof Bağıntısından Toprağın Güvenli Taşıma Gücünün Bulunması

• 2,5 cm izin verilir düşey oturma için, toprağın taşıma gücü (YGTG); qd ;

• qd = 8 N30 ( 1+ 0.305 / B )2 P ( Krinitzsk ve diğ, 1993)

• Burada SPT ve Vs arası ampirik bağıntılardan birini kullanarak örn;

• qd = 14.4 Vs2.93 . 10-6 ( 1 + 0.305 / B )2 P

• yazılabilir

• P = 1 + 0.33 D / B

• Vs : Kesme Dalgası Hızı (m / sn)

• D : Önerilen Temel Derinliği (m)
• B : Temel Ayağının Genişliği (m)
• N30 : Temel tabanına denk gelen derinlikte SPT değeri
 Meyerhof Bağıntısı II
• Düşey yük için
• qd=5.14 c sc dc (geçirimsiz ortam)

• qd = ‫ ﻻ‬Df(Nq-1)sqdq+0.5 ‫ﻻ‬BN‫ ﻻ‬s‫ ﻻ‬d‫ﻻ‬ (geçirimli ortam)

• Nq =eπ tanØ tan2(45+Ø/2)

• Nγ = (Nq-1)tan(1.4Ø)
• sc =1+0.2(B/L) sq= sγ = 1+0.1Kp (B/L)
• dc =1+0.2(Df /B) dq= dγ = 1+0.1(Kp)0.5 (Df /B)
• Kp = tan2(45+Ø/2)
 Skempton Bağıntısı

• qd =5c (1+0.2Df/B)(1+0.2B/L) Df/B<=2.5

• Bu bağıntı kil üzerinde dikdörtgen ve kare

temeller için geçirimsiz ortamlar için
geçerlidir.
 Sismik Verilere Bağlı Taşıma Gücü I
• Türker (1988), Keçeli (1990);
• qd = ‫ﻻ‬Vp/100 (taşıma gücü)
• qs = ‫ﻻ‬Vs /100 (güvenli taşıma gücü)

• Türker (2004), T=0.33s (sabit),

• qd = (‫ﻻ‬VsT /40)+(Df ‫(ﻻ‬
• q s = q d/ G s
•
• Df= Temel derinliği, G=Kayma modülü
Gs=Güvenlik katsayısı
 Sismik Verilere Bağlı Taşıma Gücü II
• Keçeli (2001);

• qd = ‫ﻻ‬VsT /40 T=0.4s (sabit)

•
• Gs=Vp/Vs Güvenlik katsayısı için yaklaşım

•
• qs = G/Vp
 Sismik Verilere Bağlı Taşıma Gücü II
• Tezcan ve diğ. (2005);

• qs = 0.024 ‫ ﻻ‬Vs Sv / 30.6 ‫ﻻ‬

• Sv = 1-3.10-6 (Vs- 500)1.6

 Deprem Bölgelerinde Toprağın
Taşıma Gücü

• Deprem bölgelerinde sıvılaşabilir kumlu

topraklarda, yerin deprem öncesi
belirlenen taşıma gücü ve toprak güvenlik
gerilmesi % 50 - % 60 oranında düşer.
 Deprem Bölgelerinde Toprağın
Taşıma Gücü
• Krinitzsk, Gould, Edinger (1993) azlımları aşağıdaki gibi
tanımlamışlarıdır. (Arıoğlu ve diğ. , 2000).

• Ø1 = Deprem Sonrasında İçsel Sürtünme Açısı.

• Ø = Deprem Öncesinde Sıvılaşır Toprağın İçsel
Sürtünme Açısı.
• Vs = Temel derinliği ve hemen altında S dalga hızı.
• N30 = SPT – (Temel derinliği ve hemen altında).
• Kd = Sarsım Katsayısı ( Boyutsuz).
• g = Yerçekimi İvmesi ( = 980 cm / sn2 )
• aenb = İnceleme alanını etkileyecek depremin, bu alanda
yaratacağı en büyük ivme
 Deprem Bölgelerinde Toprağın
Taşıma Gücü
• Kd = (2/3) . (aenb / g)

• N30 – SPT değerini kullanarak,

• Ø1 = Ø – (1.33 – 0.067. N30 ) atan(Kd)

• Gene Vs –SPT arası amprik bağıntılar kullanılarak, örn.;

• Ø1 = Ø – (1.33 – 0.116 Vs3 . 10-6 ) atan(Kd)

• Bu durumda Terzaghi bağıntısında Nq ve Nγ gibi toprak taşıma

katsayıları Ø1 sarsıntı görmüş içsel sürtünme açısına bağlı olarak
bulunmalıdır.
 OTURMA
Oturma, üst yapı yükleri etkisi ile doğal
toprağın ya da yapay dolgunun sıkışarak
hacim değiştirmesi ve basılması olayıdır
 OTURMA
• Üst yapı yükünü taşıyamayan yerin, taneler
arası boşlukları kapatarak sünmesi ya da
üst yapı yükü altında ezilerek
yoğrulmasıdır. Bu durumda, yapı yan yatar,
döner, burkulur, bir yönde eğilir.
 OTURMA
• Bu durumu önceden belirlemek üzere, yapı
yapılacak alanda sık aralıklı jeofizik ölçüm (sismik
ve elektrik) yaparak mv – sıkışırlık ve özdirenç
değerleri haritalanır.

• mv ‘nin büyük olduğu killi (iletken) yerler

oturma sorunun olabileceği yerleri gösterir.

• Buralarda yapılacak temel kazılarından

bozulmamış örnek alınır. Sıkışma
(konsolidasyon) deneyi yapılarak oturma hesabı
yapılır.
 Oturma Sınırları
Tekil Temeller İçin
Killi birim üzerinde 7.5 4.5 cm
Kum birim üzerinde 5.0 3.2 cm

Yaygın (Radyejeneral) Temeller İçin

Killi birim üzerinde 12.5 4.5 cm

Kum birim üzerinde 7.5 3.2 cm
 Oturma Sınırları
• Ayrı oturmaların ölçüldüğü iki nokta arasındaki uzaklık L ise bu
durumda izin verilebilen değerler, (Kumbasar ve Kip, 1985)

• ΔS / L=

• 1 / 750 – Oturmalara duyarlı makinalarda

• 1 / 600 – Çapraz bağlantılı çerçevelerde
• 1 / 500 – Çatlak istenmiyorsa
• 1 / 300 – Bölme duvarlarında çatlak, kreynlerde bozulma görülebilir.
• 1 / 250 – Katın yüksek yapılarda dönme görülebilir.
• 1 / 150 – Bölme duvarları, taşıyıcı tuğla duvarlarda büyük
• çatlak, yapılarda hasar görülür.
Oturmayı denetleyen etmenler
– Üst yapı yükü ile oluşan gerilme σ kg/cm2 ve titreşimi
– Sıkışabilir gerecin içeriği, sınıfı, türü ve kalınlığı
– Gözeneklik (n), boşluk oranı (e) ve geçirgenlik (k)
– Kuru birim hacim ağırlığı (γk ) ve su içeriği (Wn)
– Sıkışabilir toprağın esnekliği (E, k, mv, μ) ve
sıkışabilirliği
– Yer biriminin tane boyutu, derecelenmesi, kalınlığı,
serilişte sıkıştırma özelliği
– Sıkışabilir katmanın altındaki katmanların benzer
özellikleridir.
 Yüzeydeki Yükün z
Derinliğindeki Değeri:
• İnceleme alanında yapı ile düşey yüklenen yerin
hangi derinliğinde yükün ne olduğu izleyen
bağıntıdan bulunur (Terzaghi ve Peck 1972),
•
• Pv = q {1 – 1 / [1 + ( R / Z )2 ]}1.5
•
• Bu bağıntı; birim alanı q yükü içeren R yarıçaplı
dairesel alanın bir z derinliğindeki izdüşümü
altında Pv düşey basıncını verir. Bu değer derine
indikçe düşer.
 Oturmanın Bileşenleri
• Toplam oturma toprak yüzeyi ve altında
Pv düşey basınç etkisinde kalan her
katmandaki oturmaların toplamıdır.
•
• S= S1 + S2 + S3 + .........+ Sn
 Oturmanın Bileşenleri
• Her katmandaki oturmanın ise üç bileşeni
vardır. Bunlar,
• Si – birdenbire (ani) oturma,
• Sc – sıkışma (konsolidasyon) oturması,
• Sp - yoğruk (plastik) oturma,

• Sn = Si + Sc + S p
 Ani oturma
• Toprakta hacım değişmesi olmadan
oluşan oturmadır. Suya doygun
topraklarda birdenbire oturma ile su
içeriğinin değişmediği varsayılır.
 Ani oturma
• Yüklü alanın (ya da temel ayaklarının) yan uzunluğu ya
da çapı (B),
• Poisson oranı ν ,
• Young’s esneklik (elastisite) direnci E,
• oturmanın belirleneceği yerin konumuna ve biçimine
• sıkışabilir dolgu tabanın kalınlığına bağlı bir katsayı
olan Ip,
• temelin uygulandığı kesin taban basıncı q’ye
• bağlı olarak , dolguda oylum değişmesi olmadan (su
içeriği değişmeden ) oluşan oturmadır.
• Si = q B { (1 – ν 2 ) / E } Ip
• ile bulunur.
 Sıkışma (Konsolidasyon)
oturması
• Dolguya ya da toprağa üst yapı yükü
bindiğinde toprak içindeki suyun
dışarı atılması ile süre içinde oluşan
düşey doğrultudaki basılmadır.
 Sıkışma (Konsolidasyon)
oturması
• Bu tür bir oturma killi siltli topraklarda oluşur.

• Birdenbire ve sıkışma (konsolidasyon) oturması kumlu –

çakıllı toprak ve dolgularda ayırt edilemez. Bunlar birbirine
eşittir. Çünkü, suya doygun kumlarda da, yük altında, kum
içindeki su, kum geçirimsiz katmanlar arasında olmayıp
suyun özgürce dışarı verebiliyorsa oturma çok çabuk
oluşur.

• Killi ve siltli topraklarda su belli bir süre içinde çıkacağından

sıkışma, kumlu yerlerde su hızla dışarı çıkacağından
birdenbire oturma egemendir.
 Sıkışma (Konsolidasyon)
oturması
• Sc = η. mv . ∆p.H

• η : kilin sıkışmaya (konsolidasyonuna) bağlı katsayısı olup,

• çok duyarlı killerde 1.0 - 1.2

• olağan sıkışmış kilde 0.7 - 1.0
• aşırı sıkışmış (konsolide) kilde 0.5 - 0.7
• çok aşırı sıkışmış (konsolide) kilde 0.2 - 0.5 arasındadır.

• H : sıkışan katman kalınlığı,

• ∆p : kalınlığı H olan katman boyunca basınç artışı,
• mv : hacımsal sıkışma katsayısı (k sismikten ya da
ödometre deneyinden),
 Oturmanın İncelenmesi:
• Jeoteknik ya da yer dayanımı (mekaniği)
çalışmaları ile.
• SPT ve Burkma (Vane) deneyi ile

- boşluk oranındaki değişmeler hesap edilir,

- Si Sıkışma oturması,
- mv hacimsel sıkışma katsayısı,
- av sıkışma katsayısı,
- cv sıkışma katsayısı ve
- K geçirgenliği belirlenir.
 Oturmanın İncelenmesi:
• Elek çözümlemesi ve Attarberg eşikleri belirlenerek dolgu türü
bulunur. (% LL, %PL, %Ip, %Wn)

• Tek eksenli özgür basınç deneyi yapılarak;

- qu : özgür basınç değeri ve
- є: kırılma gerilmesi bulunur.

• Mod – Proctor Sıkıştırma deneyi yaparak

- γk en büyük kuru birim hacım ağırlığı ve
- en uygun su içeriği Wopt belirlenir.

• CBR deneyi yaparak

- Kaliforniya taşıma oranı
- k yatak katsayısı belirlenir.
 Etki Derinliği
• üst yapı yükünün ağırlığı yüzeyden
derine azalarak etki eder.
• etki bir h derinliğinde sıfırlanır .
• Yapı temel baskısı, Δp nin yerin jeolojik
gerilmesinin (basıncının, Po) %20 sine
düştüğü derinliğe, geçerli derinlik
(effective depth) denir.
• Δp = 0.2 Po
 Etki Derinliği
• Örnek olarak, tabana en çok ΔP yük
bindiren yapının tek düze (homogeneous)
bir ortamda he – etki derinliği
• he = ΔP / (0.2 γni)
• Kaba hesaplarda etki derinliği olarak;
• he = 1.5 B
• alınabilir.
• Burada B = Temel genişliğidir (m)
 Başlangıç yer gerilmesi
• jeolojik yük olarakda alınır, o yer kesiti
içinde sıkışabilir hi kalınlıkta ve γni doğal
birim hacim ağırlığındaki katmanların
gerilmelerinin toplamıdır
 Başlangıç yer gerilmesi
• Yerde su yoksa başlangıç yer gerilmesi
(jeolojik yük):
• N
• Po = Σ hi . γni
i =1
•
 Başlangıç yer gerilmesi
• Yerde su varsa ve katmanların bir kısmı yeraltısu
düzeyinin altında yer alıyor ise,

• N N-n
• Po = Σ hi γni + Σ hi ( γni – γwi )
• i=1 i=1

• i = 1, 2, ... N su üstündeki katmanlar

• i = N - M su altındaki katmanlar

• γwi = su altındaki i’inci katmanın gözeneklerini dolduran

suyun birim hacim ağırlığı (yaklaşık 1 gr / cm3).
• hi = i’inci katmanın üzerindeki su kalınlığı,
• γni = i’inci katmandaki doğal birim hacim ağırlığı
 Toplam Oturma
• toplam oturma izleyen bağıntıdan belirlenebilir.
• N
• S= Σ {hi . Cci / ( i + eoi )} . log10 { ( Poi + ΔPoi ) / ( Poi)}
• i=1

• hi= Oturması hesaplanacak katman kalınlığı

• eoi = i’inci katmanı üzerine ek basınç uygulamadan önceki boşluk
oranı
• eoi = n / ( 1 - n )

• Cci = i’inci katmanın sıkışma katsayısı = 0.009 (WLL –10)

• Poi = i’inci katmanın başlangıç yer gerilmesi ya da yapı öncesi

katman ortasında jeolojik yük. (eo – boşluk oranına denk gelen
basınç).

• ΔPo - yapıdan (üst yüklemeden) dolayı d derinliğindeki hi kalınlıktaki

katmanın ortasında ortalama basınç artış ya da doğrudan doğruya
 Toplam Oturma
• mv –i’inci katmanda hacimsel sıkışma
sayısı ve Δpi kalınlığı hi olan katmanın
ortasında basınç artışı, türünden toplam
oturma,
• N
• S = Σ mvi . ΔPi . hi
• i=1
• bulunabilir.
 Oturma Hızı
• Killi ve siltli toprakların taneler arası
boşluğundaki suyun, durağan basınç
altında dışarı çıkması ile oluşan oturmanın
zamanla artışı boşluk suyu akım hızına
bağlıdır. Ortalama Δp basınç artışının h-
sıkışabilir katman derinliğince
etkilenmesinden t- süresi sonunda doğan
oturma,
• St = Si + U.Sc
 Oturma Hızı
• U= St / S
• U – Oturma yüzdesi
• St – t süresinde gelişen oturma
• S – Toplam oturmadır (hesaplanan değer)

• Sc = η. Mv . ΔP. Hd

• Hd – su kaçış uzaklığına,
• cv – oturma katsayısına ve
• U - Oturma yüzdesine bağlıdır
• Hd = h / 2
• h- kalınlığında oturabilir katmanın her iki tarafı geçirimli ise
• alınır. Eğer katmanın altı geçirimsiz ise
• Hd = h alınır.
 Oturma Hızı

• Gerekli süre ise

• t= Hd2 . Tv / cv

• Tv – değerleri U değerlerinden bulunur.

 U-Tv
U Tv
0.1 0.008
0.2 0.031
0.3 0.071
0.4 0.126
0.5 0.197
0.6 0.287
0.7 0.408
0.8 0.567
0.9 0.848
1 ∞
 Kaynaklar
• Arıoğlu, E., Arıoğlu N., Yılmaz, A.O., 2000, Zemin Sıvılaşması I. ve II. Hazırbeton
Yıl:7, Sayı:38, Mart-Nisan Ayı
• Ercan A 2001. Yerarastirma Yöntemleri; Bilgiler Kurallar TMMOB Jeofizik Müh. Odasi
Yayini, 339 sayfa
• Krinitzsky, E.L., Gould, J.P., Edinger, P.H., 1993. Fundamentals of Earthquake
• Kumbasar, V., Kip, F., 1985, Zemin Mekaniği Problemleri, Çağlayan Kitabevi, 520 s.
• Meyerhof, G. G. 1953. Some Recent Foundation Research and its Application to
Design; Structural Engineer, Vol. 31, pp. 151-167.
• Meyerhof, G. G. 1956. Discussion of “Settlement Analysis of Six Structures in
Chicago and London,” by Skempton, A. W., Peck, R. B., and MacDonald, D. H.,
Proceedings of the Institution of Civil Engineers, London, England, Vol. 5, No. 1, p.
170.
• Meyerhof, G. G. 1982. Limit States Design in Geotechnical Engineering; Structural
Safety, No. 1, pp. 67-71.
• Skempton, A. W., and MacDonald, D. H. 1956; The Allowable Settlements of
Buildings; Proceedings of the Institution of Civil Engineers, London, England, Part 3,
Vol. 6: pp. 727-768.
• Terzaghi, K. 1943, Theoretical Soil Mechanics, John Wiley and Sons, Inc., New York,
NY.
• Terzaghi, K. and Peck, R. (1967), Soil Mechanics in Engineering Practice, 2nd ed.,
John Wiley and Sons, Inc., New York, NY, pp. 729.
 Kaynaklar
• Skempton,A.W.,1951, The bearing capacity of clays, Building
Resarch congress, Division I, 180.
• Meyerhof,G.G.,1950, The ultimate bearing capacity of foundations,
Geotechnique, 2, 301.
• Türker, E., 1988, Sismik Hızlardan Taşıma Kapasitesinin
Belirlenmesi, Akdeniz Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Antalya (Doktora
tezi).
Türker. E., 2004, Computation of ground bearing capacity from
shear wave velocity, Continuum models and Discrete Systems, 173-
180. 2004 Kluwer Academic Publisher, Netherland.
• Tezcan, S., Keçeli, A. Ve Özdemir Z., 2005,allowable bearing
capacity of shallow foundations based on shear wave velocity.
• Keçeli, A., 1990, Sismik yöntemlerle müsaade edilebilir dinamik
zemin taşıma kapasitesi ve oturmanın saptanması; Jeofizik, Cilt IV.
Sayı 2, 83-92
• Keçeli, A., 2001, Sismik yöntemle kabul edilebilir veya güvenli
taşima kapasitesi saptanması; Jeofizik, Cilt XIV. Sayi 1-2, 61-72.