Cumhuriyetten Sonra Türk Şiiri

Cumhuriyetten Sonra Trk iiri
M. Akif nan Eserleri
ETM-BR-SEN YAYINLARI
ETM-BR-SEN YAYINLARI: 39 Edebiyat Dizisi: 18
Eitim-Bir-Sen Adna Sahibi Ahmet GNDODU Genel Bakan
Genel Yayn Ynetmeni Hdr YILDIRIM Genel Basn Yayn Sekreteri
I. Bask : Ocak 2010 5.000 Adet
ISBN : 978-975-6153-30-7
Teknik Hazrlk & Bask: Hermes Ofset www.hermesofset.com.tr B.T. 30/12/2009, Ankara
Eitim-Bir-Sen Genel Merkezi G.M.K Bulvar . Dani Tunalgil Sk. No:3/13 Maltepe / ANKARA Tel: (0312) 231 23 06 Faks : (0312) 230 65 28 www.egitimbirsen.org.tr e-posta : egitimbirsen@egitimbirsen.org.tr
Cumhuriyetten Sonra Trk iiri*

Her trl yayn haklar Eitim-Bir-Sene aittir.
ETM-BR-SEN YAYINLARI
* Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Yeni Trk Edebiyat Anabilim Dal Mezuniyet Tezi, Ankara 1971
NDEKLER
TAKDM ............................................................................................................... 7 NSZ ................................................................................................................. 9 AR, MTEFEKKR SENDKACI: M.AKF NAN ................................. 11 M. AKF NANIN NSZ ......................................................................... 21 GR ................................................................................................................... 23 MLL EDEBYAT DEVRNN SYAS VE SOSYAL GRN..... 25 Osmanlclk ................................................................................................. 28 slamclk ...................................................................................................... 30 Trklk ..................................................................................................... 33 Batclk ......................................................................................................... 37 MLL EDEBYAT DEVRNN EDEB GRN ............................. 39 CUMHURYET DEVRNN SOSYAL VE EDEB GRN ........... 47 Ahmet Hamdi Tanpnar ............................................................................ 54 Bibliyografya ................................................................................... 56 Ahmet Kutsi Tecer ...................................................................................... 61 Bibliyografya ................................................................................... 65 Nazm Hikmet............................................................................................. 68 Bibliyografya ................................................................................... 74 Necip Fazl Ksakrek ................................................................................ 79 Bibliyografya ................................................................................... 85 Ahmet Muhip Dranas ................................................................................ 89 Bibliyografya .................................................................................. 92 Cahit Stk Taranc ...................................................................................... 94 Bibliyografya ................................................................................. 100
Asaf Halet elebi ...................................................................................... 106 Bibliyografya ................................................................................. 110 1940 SONRASI ................................................................................................ 113 Orhan Veli Kank ...................................................................................... 117 Bibliyografya ................................................................................. 122 MAV HAREKET .......................................................................................... 126 Attila lhan ................................................................................................. 129 Bibliyografya ................................................................................. 137 KNC YEN HAREKET ............................................................................. 139 Edip Cansever ........................................................................................... 151 Bibliyografya ................................................................................. 163 Turgut Uyar ............................................................................................... 166 Bibliyografya ................................................................................. 171 GENEL MRACAAT ESERLER ................................................................ 174 SONU ......................................................................................................... 175
TAKDM
Hibir kurumsal oluum yoktur ki bireyi ve toplumu kuatc bir idealden ve temel dnce disiplininden yoksun olsun. Bununla beraber byle bir yapnn, kk salmay amalad lkenin tarihine, sosyal gereklerine, kltrel deerlerine uygun bir slup gelitirmesi gerekir ki bylelikle kurumsal olarak kalc olmay ve ayn zamanda mensubu olan bireyleri millet dediimiz sarslmaz bir btnn her ynyle donanml ve bilinli bir unsuru yapabilmeyi baarsn. Trk sendikaclk tarihinde M. Akif nan gibi bir baka ahsiyet yoktur ki sendikal kavramlara yabanc ve uzak bir topluma; her trl imknszla, baskya, olaanst siyas artlara ramen bu trden oluumlarn hayat ve insan bir kurum niteliini ksa bir zaman iinde benimsetebilmek ve insanlar etrafnda rgtleyebilmek yeteneini gstermi olsun. Bu takdire deer sonucun, onun nl bir air ve mtefekkir olmas veya etkileyici kiiliiyle aklanabilmesi mmknse de asl faktr yaad topraklar tanmasnda, milletin deerlerini ve inanlarn kiiliinde ve ilikilerinde mezcetmi olmasndaki scaklkta, daha z bir syleyile yerli bir slup kullanmasnda aramak gerekir. M. Akif nann airlii, yazarl kesintiye uram bir medeniyetin hep bu yerli slup, kavram ve kahramanlarla yeniden dirilii dncesini iler. Onun bu yolda kavramlar hakperestliktir, hogrdr, merhamettir, mcadeledir. Kahramanlar Fatih, Kanun, Sultan Abdlhamid veya Bk, Nedim, eyh Galiptir. Fakat sendikaclkta kahraman yoktur. n7
k kahraman kendisidir, kendisi olmaldr. lah bir ama ieren byk bir ihtirasla hayatnn son yllarn bu mcadeleye vermi, bunu bir sosyal grev ve zorunluluk saymtr. Bugn yz binlerce sendika mensubunun oluturduu sendikamz onun yorucu ve fakat verimli hayatnn rndr. M. Akif nann iirlerinde dile getirdii duygular, yazlarnda dile getirdii dnceleri, bugnn ve yarnn Trkiyesinde milletin birlii iin vazgeilmez bir unsur haline gelen sendikamz iin yol gsterici ve mcadele slubumuza zenginlik katan ilkeleri ierir. Ayn zamanda bu eserler aydnlar ve halk iin de uyarc bir zellik tar. Bu amala sendikamzn kurucusu ve mcadeleci aydn tipinin esiz rneklerinden M. Akif nann eserlerini yaynlamakla onun hem yaz ve mcadele hayatna k tutuyor, hem de kurucumuza vefa borcumuzu kendisini rahmetle anarak yerine getirmek istiyoruz. Umuyoruz ki M. Akif nan eserleriyle daha iyi anlalacak, yeni mcadele ve ideal adamlarnn yetimesine vesile olacaktr.
Ahmet Gndodu Genel Bakan Ankara, Ocak 2010
NSZ
phesiz bir sanatnn, bir dava adamnn, bir mcadele insannn hayatnn, sanatnn ve mcadelesinin daha iyi ve doru anlalmasn salayan ey eserleridir. Bir mrn safahatn, dncenin geliimini, meselelere bak zaviyesini, etkilemeleri-etkilenmeleri grebilmek iin eserlere bakmak, eserlerden hareketle kanaate ulamak gerekir. Mehmet Akif nan, duygular youran airlii, bir zihniyetin taycs-yaycs olmak bakmndan dava adamln ve davasnn gerektirdii mcadeleci kiilii nefsinde toplam bir kimseydi. O, 40 yl akn bir sre, yazlar ve konferanslaryla toplumu ihya gayreti ierisinde olurken, bir sanat adam olarak edebi verimler de ortaya koydu. Mehmet Akif nan, sanatnn ve dncesinin en olgun deminde aramzdan ayrld. Kltr hayatmz onun olgunluk anda ortaya koyabilecei eserlerden mahrum kald. Bununla birlikte bir dnemin sanat ve dnce hayatna ilikin tankln da yitirmi olduk. Yazlar ve syleileri okunduunda grlecei gibi eserini ortaya koyma bakmndan pek ok planlar vard. mr vefa gstermedi, Bitirip u kuru kara ekmei / G etsem diyorum yr ellerine msralarnda ifadelendirdii hasreti sona erdi, yrine kavutu. Mehmet Akif nann, kuruluunda ve tekilatlanmasnda byk emek harcad, 8 yl da dncesini ve sanatn esere dntrememe pahasna, mcadeleciliinin bir eseri olarak addedip Genel Bakanln yrtt Eitim-Bir-Sen olarak, denemelerinden oluan Din ve Uygarlk, Edebiyat ve Medeniyet zerine; iirlerinden oluan Hicret ve Tenha Szler adl kitaplarnn 2006
9
ylnda yeni basklarn yapm, 2009 ylnda da ailesinden sendikamza intikal eden birikimini, eitli gazete ve dergilerde kalm yazlarn ve syleilerini Edebiyat, Kltr ve Sanata Dair, Syleiler, Aydnlar, Bat ve Biz, Miras Kuanmak, Siyaset Kokan Yazlar adl alt kitapta bir araya getirerek ona olan vefa borcumuzu bir nebze olsun deme gayreti olmak zere yaymlamtk. Elinizdeki kitap, Mehmet Akif nann Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blmnden mezuniyet tezidir. Yksekrenimine 1959da balayan Mehmet Akif nan, ikinci snfta iken tahsilini brakm, uzunca bir ara verdikten sonra Nuri Pakdilin sraryla yarm brakt tahsiline yeniden dnm ve 1971 ylnda Cumhuriyetten Sonra Trk iiri balkl tezi hazrlayarak mezun olmutur. Mehmet Akif nann vefatnn ardndan yaplan bir oturumda Rasim zdenren, tezle ilgili olarak tez danman Prof. Dr. Kenan Akyzn Akif, sen bitirme tezi deil, doentlik tezi hazrlamsn diyerek beenisini yansttn aktarmaktadr. Mehmet Akif nann mmbit bir zemin olarak grp mrnn en verimli an mcadelesine hasrettii sendikacl, onun idealleri dorultusunda says yz elli binleri aan Eitim-Bir-Senin seviyeli, ilkeli, millet eksenli, deerleri kucaklayan duruuyla anlamlandrrken kendisini Eitim-Bir-Senin anlayyla zdeletiren kitleyi de kurucusunun retimleriyle buluturma yolunda yeni bir eser yaymlamaktan byk mutluluk duyuyor, Kurucu Genel Bakanmz bu vesileyle bir kez daha rahmetle anyorum. Hdr Yldrm Genel Basn Yayn Sekreteri Ankara, Ocak 2010
10
AR, MTEFEKKR, SENDKACI: M. AKF NAN (Urfa, 12 Temmuz 1940 Yeniehir / anlurfa, 6 Ocak 2000)
Cumhuriyet devri Yeni Trk Edebiyatnn nemli airlerinden ve fikir adamlarndan M. Akif nan Urfada doup bymtr. niversite eitimini Ankarada tamamlam ve alma hayatn btnyle bu ehirde geirmitir. Yaynlanm iki iir ve dokuz deneme kitab vardr. Doumu ve Ailesi Urfann Balklgl Mahallesinde dodu. Babas Urfann Mirzaali Airetinden gmrk memuru Hac Mslim nandr. Annesi aslen Maral Dedeoullarndan Mehmet Tevfik kz akire Hanmdr. ocukluu ve ilk genlik yllar Su Mahallesindeki evinde geti. Ailenin alt ocuunun en bydr. 23 Temmuz 1965 tarihinde edebiyat retmeni Sevim Hanmla evlendi ve bu evlilikten akire Banu adl kz dnyaya geldi (1967). Tahsili M. Akif nan, ilkokulu Urfada Cumhuriyet lkokulunda okudu (1952). Ortaokulu ve son snfa kadar liseyi de Urfada okuduysa da lise son snfta bir retme11
niyle giritii tartma sonucu naklini Mara Lisesine aldrd; liseyi Marata tamamlad (1959). Daha sonralar edebiyat ve fikir alannda dostluk ve yoldalk edecei Erdem Bayazt, Cahit Zarifolu, Alaeddin zdenren ve Rasim zdenrenle Mara Lisesinde tant. Bu tanklk Edebiyat ve Mavera dergilerindeki beraberlikleriyle gelierek srd. niversite eitimini 1959da balad Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat Blmnde tamamlad (1972). Faklteden 1972de mezun olmasnn sebebi ikinci snfta iken tahsilini brakmasdr. Fakat arkada ve dost evresinden Nuri Pakdilin sraryla yarm brakt tahsiline tekrar balad (1962) ve mezun oluncaya kadar srdrd. Bu Fakltede Cumhuriyetten Sonra Trk iiri balkl bir bitirme tezi hazrlad (1971). Akademik birok almada atflar yaplan ve bugn dahi yeterince tartlmam zgn deerlendirmeler ieren bir almadr. Dergicilii ve Gazetecilii Lisedeki rencilik yllarnda Derya adl bir gazete kartan (1959) M. Akif nan, mteakiben Ankarada yaymlanmakta olan Hill mecmuasnn ve yan sra Hill Yaynlarnn messese mdrln yrtt (19601964). Deryay Mara Lisesinde tant arkadalar Rasim zdenren, Cahit Zarifolu, Erdem Bayazt ve Alaeddin zdenren ile birlikte kotard. Asl edeb kimliini bulduu dnemde Ankarada Nuri Pakdil nclnde yaynlanmaya balayan (1969) Edebiyat dergisinin, daha sonra da yine Ankarada yayn hayatna atlan Mavera dergisinin kurucular arasnda yer ald (Aralk 1975). Edebiyat ve fikir arlkl bu iki dergiye iir ve yazlaryla katkda bulundu.
12

Fikir yazlarn kaleme ald gazeteler ise Mill Gazete, Yeni Devir, Yeni stikll ve Yeni Mesaj gazeteleridir. Yazlarnda Akif Reha, Mehmet Reha, Mslimolu ve Mithat Mirzaali mstearlarn kulland. Meslek Hayat M. Akif nan, meslek hayatna Dil ve TarihCorafya Fakltesindeki rencilik yllarnda balamtr. Bir yandan burada tahsilini srdrrken dier yandan Trk Ocaklarnda ilk olarak ktphane ve mze, peinden de Genel Merkez mdrl grevlerini yrtt (1964-1969). Bu dnem onun konferanslaryla da aktif dnce ve siyaset hayatnn iinde bulunduu bir dnemdir. Bunu takip eden dnemde ise Ankarada Trk Tat verenleri Sendikasnda uzman olarak alt (1969-1972). Ad geen sendikadaki grevinden ayrldktan sonra Mill Eitim Bakanl bnyesinde grev alarak Uak mam-Hatip Okuluna atand (1972). Askerliini ksa dnem olarak yapt (1975). Daha sonra Gazi Eitim Enstitsne geti ve burada edebiyat dersleri verdi (1977-1980). En son Ankara Fen Lisesine retmen olarak atand. Vefatna kadar bu lisede retmenlik yapt. Edebiyat Hayat M. Akif nan ilk iir ve yazlarn Urfa Demokrat adl bir mahall gazetede yaynlad. Daha sonra Marata yaynlanan Hizmet adl mahall gazetede bir mddet yazd. Ayn zamanda yetikinlik dnemlerinde Cumhuriyet devri Yeni Trk Edebiyatnda adlar bir arada anlacak olan arkadalar Erdem Bayazt, Cahit Zarifolu, Alaeddin zdenren ile birlikte kard Derya adl gazetede yaz hayatn srdrd.
13
Profesyonel anlamda yaz hayatna Ankarada yaymlanan Hill mecmuasnn messese mdrln yrtt yllarda balad. Bu derginin 1962-1964 yllar arasnda yaynlanan saylarnda ou bayaz olmak zere birok yazs ve iiri yaynland. Messese mdrl bu derginin 1962-1964 yllar arasnda ise de Hillin 1965 saylarnda da iirleriyle gzkt. Ayn zamanda 1963ten itibaren Trk Yurdu dergisinde de iirleri yaynland. Bu dergide yaynlanm tek yazs Yunus Emre zel saysndadr (S. 319). 1969da Nuri Pakdil ynetimindeki Edebiyat dergisinde yazmaya balayncaya kadar Trk Ruhu, Filiz, Fedai, Orkun, Oku, Defne, Yaprak, Toprak, Yeni stikll gibi dergi ve gazetelerde iir ve yazlar yaynland. Fakat bu sreli yaynlarda yer alan iirlerini iir kitaplarna almad. Cumhuriyet devri Yeni Trk Edebiyatna M. Akif nan bir yazar ve air olarak kazandran verimleri 1969dan itibaren Edebiyat dergisinde yaymlanmaya balayan yaz ve iirleridir. Edebiyatta iirlerinden nce deneme slbuyla kaleme ald fikir yazlar yaynlanmtr. Bu dergideki ilk yazs ikinci saysndaki Edebiyat ve Politika balkl yazdr (Mart 1969). Edebiyatta yaynlanan ilk iiri ise daha ge tarihlidir ve Terkib-i Bent balkldr (Haziran 1972). nann Edebiyattaki iirlerinin derginin drdnc dneminde; 1974 ylnda younlat grlr. Mavera dergisi, Edebiyat dergisinden sonra M. Akif nann arkadalaryla beraber yaynn omuzlad ikinci nemli dergidir. Bu dergi kapanncaya kadar dergide srekli yazmtr. Ayrca Yedi klim dergisi de Mavera sonras dnemde edeb verimlerini yaynlad bir edebiyat dergisidir. lk iir kitab Hicret, Edebiyat dergisi Yaynlar arasnda kt (1974). Bundan nce deneme slbuyla kaleme ald fikir yazlarndan oluan Edebiyat ve Me14

deniyet zerine adl eseri de ayn yaynevi tarafndan baslmt (1972). kinci iir kitab Tenha Szler ise Yedi klim Yaynlar arasnda kt (1991). Bir ksm fikir yazlarn bir araya toplad Din ve Uygarlk adl eseri ise Akabe Yaynlar arasnda kt (1985). Edebiyat hayat boyunca baz dller ald. Ksa ad KASD olan Kayseri Sanatlar Dernei tarafndan kendisine deneme dl verildi (1982). Trkiye Yazarlar Birliinin Trkmenistann baehri Akabadda dzenledii Trkenin 3. Uluslararas iir leninde nl Trkmen airi Mahtum Kulu adna dzenlenen iir dln ald (1995). M. Akif nan bir sre Kanal 7 Televizyonunda haftalk kltr ve sanat programlar dzenledi (1998). Sendikacl M. Akif nann sendikaclkla ilgisi Ankarada Trk Tat verenleri Sendikasnda uzman olarak alt dneme uzanr (1969-1972). Sendikaclk alanna byk emek veren M. Akif nan, 1992de kurulan Eitim-Bir Sendikasnn ve 1995te kurulan MemurSen Konfederasyonunun genel bakanln yrtmtr. Dier kurucular ise Yusuf Beyazt, Metin Seluk, Nurettin Sezen, Ali Parldar, Yunus Solmaz, Ahmet Temizkk, Necdet Pakdil, Nazire Keten, Zeki Efil, Rait Yazan, kr Gkdemir, Yurdagl Aydoan, Glderen Kuyucu ve Burhan Uzgurdur. Sendikaclk anlaynn arkaplannda Ahlik anlaynn izleri bulunmaktadr. O, sendikacl ideolojik arenadan kurtarm, sadece Eitim-Bir-Senin deil btn sendikalarn anlaylarn sorgulamalarnn yolunu amtr.
15
lm M. Akif nan, 1999 Haziran aynda genel bakan olduu Memur-Sen Konfederasyonunun Ankarada dzenledii bir mitinge katlmt. Fakat bu miting sonunda rahatszland. Souk algnl ve zatrree tehisiyle Gazi niversitesi Aratrma Hastanesine yatrld. lerleyen zamanlarda akcier kanserine yakalad ortaya kt. Hastanede tedavi grrken Ramazan aynn girmesi zerine bu kutsal ay Urfada geirmesi niyetiyle kardeleri tarafndan memleketine gtrld. Yirmi gn sonra bir Ramazan gecesi (6 Ocak 2000) gece saat 02.00de Hakkn rahmetine kavutu. Cenazesi 7 Ocak Cuma gn le namazn mteakip Hasan Paa Camiinde klnan cenaze namazndan sonra Urfada Harran Kap aile mezarlna defnedildi. Ardndan Yaplanlar, Sanat, Fikirleri ve Mcadelesi Hakknda almalar Gerek kurucusu olduu Eitim-Bir-Sen gerekse dier kltr kurulular tarafndan her yl Ocak aynda Mehmet Akif nan anma toplant ve programlar dzenlenmektedir. Bu programlar bata Ankara ve stanbul olmak zere, nann doum yeri olan Urfada da icra edilmektedir. En son Trkiye Yazarlar Birlii tarafndan Vefat Eden air ve Yazarlara Vefa Programlar erevesinde 2008 Maysnda ldrda D. Mehmet Doan, M. Atilla Mara, Mustafa zelik ve Yusuf Turan Gnaydnn katld Akif nan ve Sanat konulu bir panel dzenlenmitir. nann ad stanbul Esenler Belediyesi snrlar iindeki bir caddeye verilmi, mraniye Belediyesi tarafndan adn tayan M. Akif nan Bilgi Evi alm, Urfadaki bir parka da M. Akif nan Park ad konulmutur.
16

ld yl Yedi klim dergisi Akif nan iin bir zel say hazrlamtr (Mart 2000, S. 120). Yine hatrasn yaatmak zere drt anma kitab baslmtr: Mehmet Akif nan Kitab, Haz. Nazif ztrk M. etin Baydar Muhsin Mete smail Hacfettaholu M. Atilla Mara, Trkiye Yazarlar Birlii Yaynlar, Ankara 2000. lmnn 1. ylnda M. Akif nan, Haz. rfan Cokun Demet Geener, Memur-Sen Yaynlar, Ankara 2001. Medeniyetin Burlar / Mehmet Akif nann Hatrasna, Haz. Turan Ko Ali Dursun Mete Sungur Mustafa Akdeniz brahim Hatunolu, Memur-Sen Kayseri ubesi Yayn, Kayseri 2004. Yedi Gzel Adamdan Biri M. Akif nan, Haz. Mustafa zelik, Eitim-Bir-Sen Ktahya ubesi Yayn, Tarihsiz Erol Battaln hazrlad Sendikal rgtlenme ve Eitim-Bir-Sen adl kitapta da sendikann kurucusu olmas dolaysyla Akif nana geni yer ayrlmtr. Ayrca sanat ve eserleri zerine hazrlanm iki adet mezuniyet tezi vardr. Eserleri Hicret, Edebiyat Dergisi Yaynlar, Ankara 1974 (1. bask); Esra Sanat Yaynlar, Konya 1994 (2. bask); Eitim-Bir-Sen Yaynlar, Ankara 2006 (3. bask). Tenha Szler, Yedi klim Yaynlar, stanbul 1991 ve 1992 (1. ve 2. bask); Eitim-Bir-Sen Yaynlar, Ankara 2006 (3. bask).
17
Edebiyat ve Medeniyet zerine, Edebiyat Dergisi Yaynlar, Ankara 1972 (1. bask); Eitim-Bir-Sen Yaynlar, Ankara 2006 (2. bask). Din ve Uygarlk, Akabe Yaynlar, stanbul 1985 (1. bask); Eitim-Bir-Sen Yaynlar, Ankara 2006 (2. bask). Yeni Trk Edebiyat, Yaygn Eitim Kurumu Matb., Ankara 1977 [Ders kitab, Oktay alar ile]. Cumhuriyetten Sonra Trk iiri, Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Yeni Trk Edebiyat Anabilim Dal, Baslmam Mezuniyet Tezi, Ankara 1971. Eitim-Bir-Sen Yaynlar, Ankara 2010. (1. Bask) Syleiler, Eitim-Bir-Sen Yaynlar, Ankara 2009. Edebiyat, Kltr ve Sanata Dair, Eitim-Bir-Sen Yaynlar, Ankara 2009. Aydnlar, Bat ve Biz, Eitim-Bir-Sen Yaynlar, Ankara 2009. Miras Kuanmak, Eitim-Bir-Sen Yaynlar, Ankara 2009 Siyaset Kokan Yazlar, Eitim-Bir-Sen Yaynlar, Ankara 2009. slam Dnyas ve Ortadou, Eitim-Bir-Sen Yaynlar, Ankara 2009.
18

Kaynaka Erol Battal, Sendikal rgtlenme ve Eitim-Bir-Sen, Eitim-Bir-Sen Yaynlar, Ankara 2004, s. 65-79 ve 113. hsan Ik, NAN, M. Akif, Trkiye Yazarlar Ansiklopedisi-III, Elvan Yaynlar, 3. Bask, Ankara 2004, s. 954-955. Murat Yaln (Ed.), NAN, Mehmet Akif, Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ansiklopedisi-I, Yap Kredi Yaynlar, stanbul 2001, s. 440-441.
19
M. AKF NANIN NSZ
Cumhuriyetten Sonra Trk iiri konulu, bir alma iin birok glklerin bulunduu, bu konu ile ilgili olanlarca bilinmeyen bir husus deildir. Memleketimizde geri olmayan edebiyat tarihilii yannda, edeb tenkit sahasnn; zellikle gnmz edebiyat iin, nemli bir gelime gstermemi olmas, almamz daha zengin kaynaklara dayatmamza ve dolaysyla bu konu etrafnda tartmalar yaparak, hi olmazsa doruya daha yakn hkmler kartmamza pek imkan verememi olmakla beraber, bir yandan konumuzla ilgili, fakat byk bir ounluu ilmi ve ciddi bir aratrma niteliinde olmayan, bibliyografya olarak da verdiimiz yazlar gzden geirerek, ama daha ok bizzat airlerin eserleri zerine eilerek, tez hudutlarn zorlamadan, mmkn olduu kadar baz neticeler karmaya gayret gsterdiimizi arzetmek isterim. Bu mtevaz alma mnasebetiyle de, bu konu zerinde daha geni olarak eilmeye ilim ve cemiyet adna ihtiya bulunduuna daha yakndan ahit olduumu ve bilhassa, bu almaya girmeyen notlarm da deerlendirmem iin teden beri ok yakn alakalarn esirgemeyen deerli bilgin ve yol gsterici pek muhterem hocam krs Profesrmz Sayn Kenan Akyz Beyefendiye byk yardmlarndan dolay minnet ve kranlarm takdimi bir vazife bilirim.
21
GR
Konumuz, Cumhuriyetten bugne kadar Trk iiridir. Yani 1923ten 1970 ylna kadarki iir devresi. 1923le birlikte Trk Milletinin girmi olduu yeni siyasi sistem elbetteki toplumumuzu, zellikle aydnlarmz etkilemi, bir ok alanda getirdii kurumlarla, rejimin manasna uygun bir sanat ve fikir gelenei kurmutur. Fakat bu gelenein kurulmas ve meyvesini vermesi phesiz 1923 yl ile balamaz. nk Cumhuriyet hemen ilan edilir edilmez yetikin bir Cumhuriyeti fikir ve sanatlar ekibini hemen yan banda bulabilmi deildir. 1923 yllarnn tannm imzalar, o tarihe kadar iirimizde kendilerini kabul ettirmi kimselerdir. Yani 1923 tarihi ile birlikte iirimiz hemencecik yepyeni bir anlaya girmi ve bylece Cumhuriyet kendi ruhuna ve dnya grne uygun bir edebiyat nesli bulmu deildir. Cumhuriyetin ilan edildii dnemin sanatlar genellikle hretlerini Cumhuriyetten nce yapm kiiler olduundan Cumhuriyet ve daha sonraki devirleri idrak etmi olan bu imzalar tabii olarak bu almamzn dnda braklmtr. Cumhuriyet Sonras Trk iiri konulu bir almada lmleri ok yakn tarihlerde vuku bulmu olsa bile bir ok airlerimizin konu dnda braklmalar mecburiyeti vardr. Abdlhak Hamid, Yahya Kemal, Sleyman Nazif, Faik Ali, Ahmet Haim, Cenap ahabeddin, Rza Tevfik, Mehmet Akif, Emin Blent vs. gibi hemen hepsinin lmleri Cumhuriyetten ok sonralara rastlayan bir ok airimiz
23
bu almamzda yer almayacaklardr. Ayrca, bunlarn bazsnn daha nceki Tanzimat, Servetifnun, Fecriati gibi edebi kmelenilerde yer alm olmalar, yahut konumuzun dnda kalan tamamen mstakil bir iir anlayna bal kaldklar, Cumhuriyet sonras bir edebiyata intibak etmemeleri, bu yeni edebiyat zerinde etkilerinin bulunmaylar gibi sebeplerle zerlerinde durulmayacaklardr. Edebiyat ayn zamanda sosyal bir bedii vaka olduundan, memleketin iinde bulunduu sosyal, politik artlara uygun bir geliim gsterir. Bu btn dnya edebiyat iin de byledir. Tarihimizde bir dneme ad olan Lale Devri; bir Lale Devri Edebiyat; Tanzimat, bir Tanzimat Edebiyat; Merutiyet yllar, Sultan Aziz ve Sultan Hamid devirleri, Balkan bozgunu, Birinci Dnya Sava devri ve Milli Mcadele yllar, hep bu memleketin iinde bulunduu durumlara uygun olarak Servetifnun, Fecriati ve Milli Edebiyat gibi edebiyat kmelenilerine sebep olmutur. Memleket politikasnn genel izgisi dnda kalmayan edebiyatn, bu zellii sebebiyle, bizim iin bir Cumhuriyet Edebiyat da vardr. Fakat bu edebiyat bilindii gibi Cumhuriyetle birlikte balamamtr. Nitekim Tanzimat Edebiyat da Tanzimatn ilan ile hemen balam deildir. Fakat deien dnya artlar Tanzimat Edebiyatn, Tanzimattan 20 sene sonra balatmsa da, denebilirki Cumhuriyet, edebiyatn, Cumhuriyeti takiben daha ksa bir sre iinde var etmitir. Bu durum, gelien an, bir siyasi deiimi, efkarumumiyesine daha ksa zamanda intikal ettirmesi, ynetim tarzna uygun olarak messeselerini daha sratle kurmas ile orantldr. Gerek manada ancak 1930lardan sonra balam olan Cumhuriyet Edebiyat btn zelliklerine ramen mstakil, nevi ahsna mnhasr, yani kendinden nceki edebiyatmzla ilgisiz deildir. Zaten edebiyat, millet
24

hayatnda bir btnlk arzeder. Kendinden ncesi ile sonras arasnda daima bir kpr olmutur. Bu sebeple devrin edebiyatn anlamak iin daha nceki edebiyat tanmakta, onun genel zelliklerini bilmekte, daha sonraki dneme intikal eden yann tespitlemekte zaruret vardr. Aksi takdirde yeni edebiyat tam anlayabilmek imkanszlar. Cumhuriyet sonras edebiyat incelerken de, onun ortamn hazrlamak bakmndan bilhassa II. Merutiyet Devrine ve o zamanki fikir, sanat hareketlerine ok ksa olsa bile gz atacaz.
25
MLL EDEBYAT DEVRNN SYAS VE SOSYAL GRN

1908 Merutiyetini takiben, memleketin iinde bulunduu hrriyetten yararlanarak, bir ok fikirler serbeste yaylma sahas bulmulardr. Osmanlclk, Adem-i Merkeziyetilik, slamclk, Trklk ve Batclk gibi isimler altnda gruplanan ve fikirlerini yayan aydnlar, temelde birbirlerine aykr olan bu ideolojilerini yayarken aslnda bir noktada birleiyorlard. Bunlarn hepsi Osmanl Devletinin yklmakta olduunu gryor ve kurtulmasn istiyorlard. Tanzimattan sonra eski medeniyet sisteminin dayand inan, kymet ve messeselerin kmesi karsnda, Trk aydnlarnn da ayn ihtiyala hareket ederek, toplumun isteklerine veya kendi ruhi temayllerine uygun fikirler ve semboller aradklar grlr. Bunlardan bazlar, Bat medeniyetinin muhtelif devirlerine ait rnekleri benimsemiler; bazlar, Ziya Gklpte olduu gibi, slamlktan nceki Trk dinine ve amanizme gitmiler, daha bakalar ise en iptidai inanlar ve mitleri yeniden diriltmeye balamlardr.1
Mehmet Kaplan, iir Tahlilleri, c. 2, s. 36.
27
Osmanlclk
Osmanlclk, o gnk mparatorluk snrlar iindeki btn vatandalar din, dil, kltr ayrlklarna bakmakszn bir bayrak altnda yaatma politikas idi. teden beri devletin politikas da zaten bu idi. mparatorluk iindeki Trk ve Mslman olmayan unsurlara da ayn eit haklar tanm olan devlet daha sonralar Tanzimat Ferman ile bu hakk btn akl ile Batya kar da ilan etmiti. Zaten Osmanlnn devlet esprisinde Mslman olmayanlara kar adil davranmamak diye bir ey yoktu. Onlarla tarih boyunca ayn mparatorluk ats altnda beraber yaam olmamza ramen kendi kltr ve inanlar ierisinde serbest brakm olmamz, belki devletin kuvvetli olduu dnemlerinde bir ciddi problem arzetmiyordu ama, zayf dtmz zamanlarda bunlarn bir ayrlk ve gayrlk gdecekleri tabii idi. Bu devlet anlaynn bir ok fikir adamlarmz tarafndan tenkit edildii bir gerektir. Bu gayrimslim unsurlar, tarih boyunca, varlmzn iinde eritememi olmamzn bir yanl politika olduu mlahazasnn hakikat pay byktr. kinci Merutiyeti takiben balayan Balkan Sava, byle bir tarihi ihmalin sonucudur. Btn bunlara ramen Osmanlclk anlay, mparatorluu paralatmamay hedef tutmu olmak bakmndan zamanna gre hakl bir devlet politikas idi. Nitekim bu anlay Merutiyet yllarna kadar hemen hemen btn devlet adamlar ve edebiyatlarmzn ortak fikirleridir.
28

Burada u hususu belirtmek yerinde olacaktr: Gayrimslimlere kar uyguladmz bu politika, nceleri devletin kudret ve kuvvetinin bir tezahr ise de, Tanzimatla bunun Bat lkelerine kar bir taahhtname haline getirilii dorudan doruya devletin gszlnn bir tezahrdr.
29
slamclk
Bu cereyan da mparatorluk dahilindeki Mslmanlar bir devlet halinde muhafaza etme dncesine dayanr. Bilhassa Balkan bozgunundan sonra yani, Mslman olmayan unsurlarn bizimle ayn devlet iinde yaamama konusunda kesin bir aksiyon belirtmeleri vakasn takiben bir ok aydnlar tarafndan ortaya atlm bir siyasi harekettir. Fikriyatn Cemaleddin-i Efgani ve eyh Abduhtan deviren bu hareket, kendi politikas ile kati bir beraberlik iinde bulunmasa bile Merutiyet ncesi yllarda devlet tarafndan da ksmen himaye grmtr. Sultan Abdlhamidin Efganiyi koruduu, halifelik messesesi vastas ile Mslman unsurlar zerindeki devlet hakimiyetini pekitirme konusunda gayret gsterdii bilinmektedir.2 slamclk hareketi ahsi karlar bakmndan mparatorluun dalmasn zaruri gren d dmanlarn tahrik ve yardmlar ile bamszlklarn kazanan Balkanl devletlerden sonra geni ilgi grm, fakat ayn ekilde kavmiyet davas gden Arnavut ve Araplarn Birinci Dnya Sava ile artk mparatorluun bir uzvu olmaktan kmalar karsnda da aktalitesini yitirmitir. Bununla birlikte slamc hareket biraz deiik anlamda bile olsa, fiilen yardmc olduu Kurtulu Sava ve sava sonras srasnda yeni kurulacak devlet konusunda tekrar mitvar bir dneme girmi, bu kere de Trkiye Cumhuriyetinin laik bir devlet olarak teekkl sonucunda tarihe intikal etmitir.
2
Tevfik avdar, Osmanllarn Yar Smrge Oluu, Ant Yaynlar.
30

Merutiyet dneminde kesif bir faaliyet iinde bulunan Pan-slavizm, Pan-Germanizm, Pan-Latinizm, gibi cereyanlar Osmanl Devletindeki Hristiyanlar kkrtmakta idiler. Bu Hristiyan unsurlarn erge bizden kopacan anlayan devlet, Osmanlclk siyasetini mecburi olarak gtmekle birlikte slam Birlii lksn de bir kuvvet dengesi salamak adna benimsemi durumda idi. Aslnda zahirde Osmanlclk siyasetini tutar grnseler bile bir ok Tanzimat lkcleri slamc bir anlaya sahiptiler. Namk Kemal bir yazsnda yle der: ttihad- slam imdi makasd- umumi haline gelmitir. Hilafeti elinde tutan ve Avrupa ile temas ettikleri iin gzleri alan Osmanllar, slam aleminin ve belki de btn Asyann mealesi olmaldr. te o vakit, marifet nurlar Asya ve Afrika taraflarna dahi yaylr. Avrupa dengesine kar bir de ark dengesi hasl olur, bu sayede insanlk aleminde l ve itidal vcuda gelir. Zaten slamiyet, birlie gelmeyi emretmektedir. imdiye kadar bu birlii klla yapmak isteyenler olmutur. Fakat kl, insanlar birletirecek yerde ayrr. Birletirmek ancak maarif sayesinde olacaktr. Bunu vaiz nlerinde ve kitap sahifelerinde gerekletirebiliriz. 3 slamc hareketin balca yayn organ Sratmstakim dergisidir. Bu dergi sonra Sebilrread ad ile kmtr. Bu akmn tannm imzalar M. Akif, Eref Edip, Elmall Hamdi, Babanzade Ahmed Naim, M. emseddin (Gnaltay)dir. slamclk cereyan, yeryzndeki Mslmanlar bir bayrak altnda toplamay hedef tutmak bakmn3
Ahmet Kabakl, Trk Edebiyat, c. 3, s. 22-23, stanbul.
31
dan, Trkleri de iine aldndan, bir bakma Trklk akmn da iine almaktadr. slamclarn mparatorluk dneminde yakn idealleri, ancak mparatorlua dahil Mslman topluluklar hedef tutuyordu. slamclk, nceleri iddetle kar olduu rk mefhumuna gelien ve deien artlar icab sonradan sahip km, slam yurdu tabiri ile de Anadoluyu anlar olmutur. Bu husus Akifin iirlerinde akl ile grlmektedir.
32
Cumhuriyetten Sonra Trk iiri Trklk

1908den sonra sistemleen Trklk hareketi de siyasi hedef olarak btn Trkleri iine alan bir ideolojidir. Trk dili ve tarihi zerinde yaplan yerli ve yabanc almalar Trkln bilahere bir sistem halinde teekklne yardmc olmutur. Tanzimat devrinin fikir ve sanat adamlarndan Ahmet Vefik Paa, Ali Suavi, Sleyman Paa, emseddin Sami, Necip Asm ve Merutiyet dneminde d Trklerden Gaspral smail, Akuraolu Yusuf, Aaolu Ahmed gibi zevatn gayretleri ve dil, tarih ve aktalite alanlarnda yaplan almalar ile Ziya Gklp tarafndan gelitirilerek sistemletirilen Trklk akmnn, Mehmet Emin Yurdakul, mer Seyfeddin, Ali Canip, Hamdullah Suphi ve arkadalar tarafndan edebiyat teekkl ettirilmi ve geni propaganda imkanna kavumutur. nce bir kltrel hareket olarak beliren Trklk, Balkan Savandan sonra siyasi bir hviyet kazanm ve tekilatlanmaya balamtr. lk Trk tekilat 19081913 yllar arasnda faaliyet gsteren Trk Derneidir. 1911de Mehmet Eminin bakanlnda faaliyete balayan Trk Yurdu Dernei ve dergisi bir yl sonra yerini gnmze kadar devam eden Trk Ocana brakmtr. 1913te kan Halka Doru dergisi bu ideolojiyi halk seviyesine indirmeyi hedef tutan bir dier Trk yayn organdr. Trklk hareketinin bilahere fikir babas olan Gklp, 1911 ylnda mer Seyfeddin ve Ali Canip ynetiminde Selanikte kan Gen Kalemler dergisinde yaynlanan Turan Manzumesi ile bu harekete katl33
mtr. Trklk hareketinin zaman iinde alm olduu farkl durumu, Gklpin yaz hayatndan takip etmek mmkndr. nce Turanc bir anlay iinde olan Gklp, kard Yeni Mecmua (1917) ile daha da lmllaarak daha sonralar Cumhuriyet devrimlerine yn veren esaslar ihtiva eden Trkln Esaslar adl kitab ile Turancl, Trk Milletinin uzak ideali olduunu syleyerek, fikriyatn Trklemek, slamlamak, Muasrlamak eklinde formle eder. Milli Edebiyat balatan Trk harekettir. Milli Edebiyat deyimini ve grn 1911de ortaya atan Gen Kalemler dergisi, byle bir edebiyatn kurulmas iin yeni lisan davasnn gereklemesini ileri srer. Sonralar, bir ou bu edebiyatn tannm yazarlar olan Mehmet Rauf, Hseyin Cahit, Halit Ziya, Cenap ahabeddin, Sleyman Nazif, Yakup Kadri, Kprlzade Fuat gibi zevatn iddetli tepkisine maruz kalacak olan yeni lisan davasnn gereklemesini Gen Kalemler, u ilemlere balamlardr: 1) Arapa ve Farsaya ait gramer kurallarnn kullanlmamas ve bu kurallarla yaplan tamlamalarn (baz istisnalarla) kaldrlmas, 2) Arapa ve Farsa kelimelerin, gramerce asllarna gre deil, Trkedeki kullanllarna gre deerlendirilmesi, 3) Arapa ve Farsa kelimelerin Trkede sylendii gibi yazlmalar, 4) Btn Arapa ve Farsa kelimelerin atlmalarna lzum olmadndan bilimsel terim olarak Arapa kelimelerin kullanlmasna devam edilmesi, 5) Dier Trk lehelerinden kelime alnmamas, 6) Konumada stanbul ivesinin esas tutulmas.4
4
Kenan Akyz, Modern Trk Edebiyatnn Ana izgileri, Trkoloji dergisi, c. II, s. I, A.. DTCF. Trk Dili ve Edebiyat Aratrmalar Enstits, 1965 Ankara
34

Fakat hayret edilecek husus u ki, ortaya atlan bu fikirlerin uygulanmasn, roman, hikaye, tiyatro eserleri iin art gren Milli Edebiyatlar, iire istisna bir durum tanmlar, onu vicdan bir keyfiyet olarak grmlerdir. Buna ramen dilin sadelemesi hzla yayld ve geliti. iir iin bu mtereddit durum 1917 ylnda Trk Ocanda yaplan bir toplant ile konuma dilinin ve hece vezninin kullanlmas eklinde karara balanmtr. Trkenin ve hecenin baarl rneklerini vermeye balam olan airler ve bilahere Halid Fahri, Enis Behi, Orhan Seyfi, Yusuf Ziya, Faruk Nafiz gibi Hecenin Be airi olarak edebiyatmzda tannan airlerle milli vezin ve konuulan dil, iirimizde gerekleerek asl Cumhuriyet iirinin ortam alyordu. Trklk anlayn sistemletirmi olan Gklpin Trkln Esaslar adl kitabndan aadaki satrlar alyoruz. Asrmz milliyet asrdr. Milliyet hissi bir kavimde uyandktan sonra komu kavimlere kolayca geer. Milliyet mefkresi nce gayri mslimlerde, sonra Arnavut ve Araplarda, en nihayet Trklerde zuhur etti. Trklerin en sona kalmasnn sebebi, mevcut Osmanl Devletini korumakt. Fakat Osmanl terimindeki yeni manay Trklerden baka kabul eden yoktu. Merutiyet iin mcadelede bizimle birlik grlen gayritrk ve gayrimslim aznlklar, hrriyetten sonra hemen milliyet ve istiklal davasna sarldlar. Bizi Trkletirmek istiyorsunuz diye feryat etmeye baladlar. Hakikaten bu Osmanllatrmak siyaseti, Trkletirmek iin gizli bir vastadan ibaretti.
35
Nitekim bizden ayrlan ve Balkan Harbinde o kadar vahice bize saldran Rum, Bulgar ve Srplardan baka Arnavutlar da isyan ettiler. Btn Trk memurlarn bodular. Trk kelimesini aypl nvanlar gibi kimse zerine almak istemiyordu. Trk, Dou Anadoluda kzlba, stanbulda kaba kyl manalarnda idi. Buna karlk Araplar, Araplkla; Arnavutlar, Arnavutlukla vnyorlard. Bunlara asl Trk olan baz yanlmlar bile katlyordu. Demek ki Tanzimatn Osmanllk tuzana den yalnz Trkler olmutu. Bu haller karsnda uyank Trkler bir taraftan lisan ve edebiyat sadelemezse; milli bir mefkure ruhunda vecd ve fedakarlk uyandrmazsa, milli bir iktisat, hayat mcadelesinde stfy (ayklanma) temin etmezse, Trkln ve ayn zamanda Osmanllk ve slamln mahvolacan anlad. te bu sebeplerden dolay Trklk mefkresi infilak etti.5
Alntlanan cmleler Ziya Gklpin Trklemek, slamlamak, Muasrlamak adl kitabnn deiik sayfalarnda yer almaktadr. (H.Y.)
36
Cumhuriyetten Sonra Trk iiri Batclk

Bu akmn baz izleri Tanzimat ncesine kadar uzanr. III. Selim, II. Mahmut devirlerinde ve daha nceleri devlet bnyesinde yaplan baz yenilik hareketleri ve reformlar da hep Baty esas tutarak yaplmt. 1839 Tanzimat sonras yaplan yeniliklerde hep Bat model tannmtr. Geri Tanzimatn kurucusu Mustafa Reit Paa ve arkadalarnn Batclk anlay ile Merutiyet dnemi Batclarnn anlaylar arasnda, Batya daha derinden bir hayranlk duyma ve onu her alanda benimseme bakmndan baz farkllklar gze arpar. Tanzimat hareketi daha lml bir anlaya sahiptir. Geri kalmzn sebebini dini layk olduu ekilde anlamamakta ve uygulamamakta grr. Tanzimat Fermanna hakim olan espri budur. Devlet bnyesinde yaplmas gereken operasyonda, Batnn esas alnm olmasna ramen, onu slama uygun bir ekilde dzenleme ve tatbik etme gayreti ve temennisi vardr. Merutiyet dnemi Batclarnda ise, bu dini espri en asgari hadde indirilmi; bizden stn olduklar kesin olarak kabul edilen Bat dnyasnn, btn sosyal kurumlarnn ayniyle bizde de uygulanmas kurtuluumuz iin art grlmtr. Batnn kurumlarnn, yani dzen eklinin, Batnn kendi kltr ve medeniyetine uygun olarak teekkl etmi bulunduunu da gz nnde tutarak, bu kurumlarn ayniyle bizde de uygulanmasnda herhangi bir baarszla uranlmamas iin, topyekn toplumumuzun kltr ve medeniyet bakmndan da Bat dnyas ierisinde yer almasn art grmlerdir. Yani her sahada bizden stn grdkleri Batnn, mevcut zellikleriyle elimesiz bir
37
btn tekil ettiini, memleketimizin kurtulmas iin kendimizi o dnyaya dahil etmemizi savunmulardr. Batclk bu sebeple menei olarak en belirli ekilde Tanzimatla balar, fakat bir bakma sistemlemesi Merutiyet dnemindedir. Batclk her bakmdan kkl reformlar ngrr. Onun ancak ilim ve fennine ihtiyacmzn olduu kanaatine sahip olan; rfmzden, harsmzdan fedakrlk yapmaya yanamayan slamc ve Trk akmla Batclk temelde byk aykrlk ierisindedir. Aile dzeninden, ekonomik yapya, yarg kurumlarndan klk kyafete, kltr ve medeniyet anlayndan dini messeselere kadar topyekn btn millet ve devlet bnyesinde Batllamamz art gren bu asrilik cereyan, devir devir Tanzimat, Merutiyet ve bilahere Cumhuriyet inklaplaryla bir lde gereklemi bulunmaktadr. ncln ctihat dergisiyle Dr. Abdullah Cevdetin yapt bu akmn dier ileri gelenleri Celal Nuri ve Terbiyeci Sat beylerdir. Trkiye Cumhuriyetinin teekklnde ve daha sonralar yaplan devrimlerde ve nihayet Cumhuriyet devri ierisinde gelien Trk Edebiyat zerinde bu Batc akmn nemli izleri vardr. Cumhuriyet devri edebiyatna tesir etmi bulunan bir dier ve daha nemli cereyan Trklktr. Osmanlclk akm tamamen tasfiye olmu, slamc hareket ise tesir gc bakmndan kurulan devlete ve edebiyata ancak nc derecede etkisi bahis konusu olabilecek bir unsur olarak kalmtr.
38
MLL EDEBYAT DEVRNN EDEB GRN

Milli Edebiyat devrini kaplayan dnemde belli bal edebiyat topluluklarndan Selanikte kan Gen Kalemler -daha ok- mer Seyfettin, Ali Canip ve Ziya Gklp lsnn yrtt bir harekettir. zellikle dilin sadelemesi ve aruz yerine hece vezninin savunulmas bakmndan bu hareket ve ncleri, Milli Edebiyat devrinin en nemli kiileri olmak ve daha sonra gelien Cumhuriyet Edebiyat zerinde byk tesirleri grlmek bakmndan nem belirtirler. Gen Kalemler ve dier neir organlaryla ortaya atlan milliyeti ve halka dnk edebiyat ve onun fikriyat 1940lara kadar Trk edebiyatn besleyen balca kaynaklardan olmutur. Yine 1909dan 1911 ylna kadar devam eden Fecriati Topluluu, birok zellikleriyle her ne kadar Servetifnun Topluluunun bir uzants grnmnde ise de, Ahmet Haim gibi Milli Edebiyat anlay ierisinde mtalaa edilemeyecek byk bir airi dnda, bu kadroya dahil Hamdullah Suphi, Faik Ali, Fuat Kprl, Refik Halid, Yakup Kadri gibi sonradan byk hret olacak ve Milli Edebiyat devrinden Cumhuriyet Dnemine intikal edecek sanatlar yetitirmitir. Yahya Kemalin kontrolnde kan Dergah dergisi de Milli Edebiyat dnemimizde sonralar tannm imzalar olan ve yine Cumhuriyet Devri Edebiyatnn bir bakma ilk nesli saylan Ahmet Hamdi Tanpnar, Ahmet Kutsi Tecer, Necmettin Halil Onan gibi imzalar yetitirmitir.
39
Ayrca 1920lerde Celal Sahir tarafndan kurulan, Turanc ve Anadolucu eserler yaynlayan ve hece veznini savunan airler Dernei, Milli Edebiyatn sonralar tannm Faruk Nafiz, Orhan Seyfi, Enis Behi, Yusuf Ziya, Halit Fahri, Ali Canip, Halide Nusret, Rza Tevfik, Ziya Gklp gibi imzalar etrafnda toplamtr. Bu airler, Milli Edebiyat ile Cumhuriyet Dnemi sanatkarlar arasnda mutavasst bir rol oynamlardr. Millete dnk bir edebiyatn balamasnda ve yerlemesinde byk hizmetleri geen bu airlerin hemen hepsi kendilerinden nceki airlere kyasla byk anlay fark ierisindedirler. 1908 nklab ile alm bulunan serbest fikir ortam dolaysyla geni propaganda imkan bulmu olan Trklk, slamclk ve Batclk cereyanlar, Trk fikir ve sanat hayatna yeni bir biim ve z getirmitir. Edebiyatn konusu daha da genilemi, nceki sanatkarlarda hi bulunmayan veya ok az rastladmz sosyal, politik konular halk bir anlay ile terennm edilmeye balanmtr. Tanzimattan sonra edebiyatmz, bir yandan Bat tesirine girerken, dier yandan yine Bat ile temasa gemi olmamzn bir sonucu olarak yeni ve sosyal konulara da yer vermeye balamtr. Ancak bu konular Merutiyet dneminde rastladmz ekilde milliyeti, Anadolucu bir anlay ierisinde ilenmiyordu. Halk dili ve mill vezin problemi henz cidd olarak ele alnmamt. Tanzimat devri airlerimizden inasi, Ziya Paa, Namk Kemal ve Sadullah Paa eski ekiller iinde yeni mefhumlar ortaya koyuyorlar ve yeni bir lgat ve slp kullanyorlar. Umumiyetle zihn ve fikr bir dn tarzna sahip olan bu neslin yapt en byk slp inkilb divan iirinin mazmun sistemini brakarak fikri anlatan plak ifade ve yeni imajlar kullanma teebbsdr. Hamit ile R. Ekrem, yeni ekillere bavuruyorlar, hiss bir slp yaratyorlar, ahs ben40

zetmeler yapyorlar. Servetifnn nesli ekil ve slp sahasnda bir inklap yapyor: Avrupai nazm ekillerini kullanyor. Ve daha mhimi ilk defa bu nesil, iiri teferruat ile terkip edilmi bir btn yapyor. iirle resim ve musik arasnda sk bir mnasebet kuruyor. 1908den sonra bilhassa dil zerinde duruluyor. Tanzimat devrinde inasnin balad sadelik r, eitli sebeplerle ihmal olunmutu. kinci Merutiyet devrinde M. Akif, Z. Gklp, Y. Kemal muhtelif yollardan konuma dilini ve Trkeyi buluyorlar. Edebiyatn ilk maddesinde yaplan bu deime yeni Trk iirinin en mhim inkilplarndan biridir. Bu inkilplar, yeni Trk iiri, Divan, Tanzimat ve Servetifnun rndan tamamyla ayrlarak, Halk iiri ve konuma diliyle beslenen yeni bir anane kuruyor ki bugn devam eden bu ananedir.6 Birinci Harp yllar hece vezni mmessillerinin neslini hazrlayan devir:..7 olmak bakmndan Cumhuriyet sonras iirimizle yakndan ilgilidir. Mill Mcadele yllar, Hececilerden sonra gelen ve modern iiri getiren nesle tesir eden mutevasst ve olduka kalabalk bir neslin iir sahasnda grnd, kendini tantt zamandr. Bunlar arasnda Yedi Mealeciler neslinin parlak hareketleri gze arpar.8 Cumhuriyet iiri ile bir yaknlk belirten ve onu hazrlayc rol oynayan bu dnem iirinin genel grn yledir: Vezin olarak hece, aruzun yerini alm gibidir. fadeye sadelik, klfetsizlik hakimdir. Dil, konuma diline, daha dorusu stanbul azna uygun bir gelime ierisindedir. Sosyal konular daha geni yer tutmaya balamtr. Anadolu insan, denebilir ki, ilk defa konu olmaya balam, o dneme kadar, iirimize hakim olan byk ehir insannn duyarl, Anadolu tahasss ile yer deimi, mtevaz Trk ky ve kyls, memleket manzaralar iirimizde nem kazanr olmutur.
6 7 8
Mehmet Kaplan, iir Tahlilleri Ahmet Ziyaettin Tuncer, Pazar Postas, 2 Mart 1952 Ahmet Ziyaettin Tuncer, Pazar Postas, 2 Mart 1952
41
Edebiyatmza Anadolunun girmesi, konuma dilinin yaz dili haline gelmesini hedef tutan Milli Edebiyatla birlikte ve yine halk edebiyatna ynelme bu dneme rastlar. Bu anlay, devrinde Milli Edebiyat hareketine fiilen katlmayan dier airleri de etkilemitir. Yahya Kemal, Milli Edebiyat tabirinden anlay itibariyle Avrupai fakat syleyi ve muhteva bakmlarndan milli zelliklerle dolu bir edebiyat...9 anlyordu. Geri Servetifnun ve Fecriati edebiyatlar da yaattklar hayal dnyasnn yeniliine, konuma dilinin bir ok zelliklerine sahip olmalarna10 yani bu dnem airlerinden bazlarnn gerek konu ve gerekse dil bakmndan halka ynelme gibi bir gayretten mahrum olmalarna ramen umumiyetle sentaks bakmndan yerli deil Franszcann tesirinde idiler. Bilhassa Fikretin daha nce manzum hikayelerle ksmen iir sentaksn nesir sentaksna yaklatrmasna..., M. Akif aruzla, M. Emin hece ile bu nesir uslubunu kendi eserlerine tatbik11 etmelerine ramen bu husus tamamen genelleememitir. Gklp ve arkadalarnn srdkleri harekete dorudan doruya iltihak veya intibak etmi olan airler unlardr: M. Emin Yurdakul, Celal Sahir, Ali Canip, Hamdullah Suphi, Enis Behi, Ali Mmtaz, Faruk Nafiz, Halid Fahri, ukfe Nihal, Necmeddin Halil, Orhan Seyfi, Halide Nusret, Yusuf Ziya, mer Bedreddin, Kemaleddin Kmi vs. dir. Daha nceki en nemli temsilcisini Namk Kemalde, bulmu olan hamasi, vatani konular bu air9
Prof. Kenan Akyz, Bat Tesirinde Trk iiri Antolojisi, sayfa 677, 2. bask, Ankara 1958. Prof. Kenan Akyz, Bat Tesirinde Trk iiri Antolojisi, sayfa 682. Mehmet Kaplan, iir Tahlilleri, c.2, s. 36, stanbul 1965.
10 11
42

lerin elinde yeni bir i zenginlik ve vuzuh kazanmtr. Ayrca daha nceki rneklerini Fikret ve Akifte bulduumuz sosyal konular da, bu dnem iirinin balca temalarndandr. Milli Edebiyat sanatlarnda, kendilerinden nceki airlerde aka rastlanmayan bir genel zellik, bunlarn Anadoluya; onun tabiatna, corafyasna ve insanna dnm olmalardr. Ancak, bir gelenek olarak yaayan halk edebiyatnda, tefekkrne ve hissiyatna dair baz tespitlere rastladmz Anadolu Trknn, uurlu bir ekilde entelektelin nezdinde bir farkl manada itibar grerek iirlemesini, Milli Edebiyatmz baarmtr. Dilin hayret verici bir hzla sadelemesi, Trkelemesi yine bu dneme rastlar. Geri dilin sadelemesi konusu Tanzimata kadar uzar ve baz sanatlarmzda bir sadeleme gayreti grlrse de bu durum bir genellik belirtmez ve hatta Arapa ve Farsa asll kelimelerden tretilen yeni kelime ve onlardan meydana getirilen terkiplerle dilimiz ve onunla kurulan iirler zaman zaman ok adal bir hviyet gsterir. Dilin Milli Edebiyat devrinde hzla sadelemesinde, gerek iinde yaanlan sosyal ve siyasal durumun ve gerekse byk bir yaylma imkan bulmu olan milliyeti Trk akmn nemli rolleri olmutur. Balkan Sava ile gayrimslim milletlerin kesinlikle bizden kopmalar ve yine o dnemlerde gayritrk unsurlarn da kesif bir milliyetilik davas peinde komalar ve Birinci Cihan Sava ile imparatorluktan ayrlmalar, Trk akmn, Trkiyede byk muhit bulmasn salamtr. Milli Edebiyat airlerinde grlen bir dier zellik, Trke ve Trkle ynelmelerinin bir tabii seyri olarak, Trk tarihine, folklor ve Trkn slam ncesi hayatna ynelmeleri, Trk mitolojisine de ilgi gstermeleridir.
43
Trklk gayreti iinde bulunan airlerle bu harekete fiilen katlmayan fakat gerek bu akmn gayreti ve gerekse iinde bulunduumuz sosyal ve siyasal artlar icab Trk dilinin sadelemesinde sanatkr olarak dier airlerin de ortak gayretleri Cumhuriyet Dnemi Edebiyatnn ortamn hazrlamtr. Aa yukar btn Milli Edebiyat Devri airleri tarafndan ilgi gren konuma dili ve halk iirine ynelme hareketi 1935-1940 yllarna kadar devam edecek bir edebiyat ananesi kurmutur. Yukarda bahsedilen dergi ve derneklerin etrafnda toplanan sanatlarn byle bir ananenin kurulmas konusunda gsterdikleri ortak gayret, Trk edebiyatna 1940lara kadar devam edecek bir yn verirken 1940lardan sonra gelien iirimiz zerinde asl tesiri grlen sanatlarn, bu nesil ile daha sonraki nesiller arasnda bir kpr vazifesi grm bulunan dier bir ka air olduunu belirtmek lazmdr ki, bir bakma Cumhuriyet Edebiyatn asl temsil etme ve kurma grevi bunlara aittir. Milli Edebiyat sanatlar kendilerinden nceki nesillerden farkl bir anlayla eserler verirken, bunlardan nevi ahsna mnhasr bir iir kuran bir ka nemli sanat hari, genellikle kendi edebiyat anlaylarna uygun byk kabiliyet gsterememilerdir. Yani bu nesil sanatlar, bir ka istisna dnda hep orta derecede airlerdir. ekil bakmndan kendilerine bal, fakat z itibariyle daha ok orijinal olan Ahmet Hamdi Tanpnar, Ahmet Kutsi Tecer, Necip Fazl Ksakrek, Ahmet Muhip Dranas ve ayrca Nazm Hikmet gibi airler Cumhuriyet Devri sanatn temsil etme ve daha sonraki kuaklar etkileme grevini baarmlardr.
44

Milli Edebiyat sanatlar ve onlara bal yukarda zikredilen dernek ve dergiler etrafnda toplanan genleri milli ekil ve veznin mutlak hakimiyetini salamak ve milli tarihimize ynelmek, halk realitesine, folklormze eilmek, iirimize Anadoluyu, onun insan tabiat ve corafyasn sokmak, konuma dilinin edebiyatn kurmak gibi byk grevler yklenmiler ve bunlar kabiliyetIeri lsnde terennm etmilerdir. u hususu nemle belirtmek lazmdr ki, bu sanatlar, bu konular hep milliyeti bir romantizm ierisinde terennm etmiler, bu romantizm sebebiyle Anadolu realitesini, geree uygun bir ekilde olmaktan daha ok, grmek istedikleri bir hviyet ve eda ierisinde sylemilerdir. Bu duyguda, ard arda yaplan inklaplarn tesir ve vecdini grmek mmkndr. Onlarca Anadolu gm rmaklarn, yemyeil ovalarn, bereketli ekinlerin, airane obanlarn, alkan, neeli insanlarn yurdudur. Milli Edebiyatn bu ikinci neslinde, yani Cumhuriyeti ve yaplan devrimleri genliklerinde gren bu airlerde, mesela kendilerinden nceki airlerden Fikret, Akif, Yahya Kemal gibi sanatlarda grlen, fakir ve hasta insanlar, ykk, harabe semtler, yanm ekinler konu olarak yer almamtr. Yani bunlarda sosyal bir gerekilik yok, onun yerine romantik bir millet, Anadolu tutkusu vardr. Bunda rol oynayan psikoloji, harpler, seferberlikler, igaller, siyasi basklar devrinin kapanm, yeni bir devlet kurulmu, ard arda devrimler yaplm ve milletin dertlerini zmlemeye ynelmi bir ortam grmeleriyle ilgilidir. 1940lardan sonra edebiyatmzda greceimiz sosyal gereki akmn, bu Milli Edebiyata dahil sanatlarn her taraf toz pembe gren ve gsteren anlaylarna kar bir reaksiyon hissi tad meydandadr.
45
nsana, eyaya ve olaylara yeni bir bakla iirlerini kuran zellikle Nazm ile Necip Fazl denebilir ki, bu reaksiyoner kuan ncln yapm, gnmze kadar uzanan iirimizin de bir bakma kurucular olmulardr. Cumhuriyet devrinde bazen romantik bir ekle brnen memleketi iir cereyannn yan sra onun kadar deilse bile, olduka mhim bir yer tutan imajist ve sembolist akmn tesiri altnda yazlm iirlere de rastlanmaktadr.
46
CUMHURYET DEVRNN SOSYAL VE EBEB GRN

Cumhuriyet Devri iirine girerken onu hazrlayan daha nceki edebiyata ve edebiyat besleyen sosyal ve edebi cereyanlara ok ksa ve zaruri bir baktan sonra tekrar 1923 Trkiyesine dnelim. Bilindii gibi Atatrk, Batllama hareketinin en byk gerekletiricisidir. Tanzimatla balayan eilim asl gcn Birinci Cumhuriyetin uygulanma yllarnda kazanmtr. zellikle Batnn kltr deerlerine ardna kadar bu dnemde almtr Trkiye. Medeni Kanunun, Ceza Kanununun, hatta Anayasann Bat lkelerindeki yasalardan, ok kez olduu gibi evirtilerek yurdumuzda uygulanmaya balanmas bu dneme rastlar. Trkn, svire Medeni Kanununa gre evlenmesi, faist talyan Ceza Kanununa gre hapse girmesi bu dnemdedir. apka ve latin harfleri bu dnemde gelmitir. Dnya tarihini Batnn grne gre deerlendiren ders kitaplar..., bu dnemdedir. Tanzimat, sadece bir Bat hayranl deil, Batnn zoru ile bir Bat hayranl idi. Cumhuriyet ise, Batnn Trkiyede her planda gerekletirilme abalar ile doludur. yle ki, Batllama hareketi en byk tutaman Atatrkte bulmutur, diyebiliriz.12 Denebilir ki, Cumhuriyet ve devrimler, genellikle devrin sanatlar tarafndan bir ilgi ve itirakle karlamtr. Bu durum, daima bir farkll, yenilii arayan, kollayan sanatn ve sanatlarn miza ve mesleine uygun dmtr. Cumhuriyetin ilk yllarndaki
12
Cemal Sreya, Atatrkiye, Papirs dergisi, c. 2, s. 18, Kasm 1967, stanbul
47
iirlerde devrimlerin ve Atatrkln vecdi barizdir. Bu bakmdan iir, cemiyeti bir karakter belirtir. Hele baz sanatlarn iirinde ise dnce CHP tznn ve Mustafa Kemalin Nutukunun ksa yorumlar olmaktan ileri gidememitir.13 Bu durumu ve yanyla Trk iirinin 1935 ylna kadar Kurtulu Savann geici gururunu bir Ergenekon duyarl iinde yaadn, o yllardan sonra, nce II. Dnya Savann yaratt bir ocuk melankolisine girdiini14 sylemek mmkndr. Bir yandan memleketi gerekilik ile halk edebiyatndan faydalanma fikrini15 tamakta olan bir iir anlay ile II. Dnya Savandan sonra gelien srrealist slp arasnda tam bir tezat vardr.16 Cumhuriyet devrinde Anadoluyu anlatan yzlerce iir, hikaye, roman, piyes ve deneme yazlmtr. Bunlarda biribirinden ayr manzaralara, tiplere ve grlere rastlarz. Bu, Anadolunun eitli cepheleri bulunan bir alem olmasndan baka, ona bakan insanlar arasndaki, miza, kltr ve dikkat farklarndan ileri gelir.17 Bu durum biraz da o devrin sanatnda, daha sonralar kendilerine kar bir reaksiyonla gelien sosyal gereki anlaya uygun olmayan bir sbjektivite vardr. Yani ortaya konan eserler objektif olarak Anadolu realitesini aksettirmekte deil, sanatkrn grmek istedii ekildedir. Cumhuriyetten 1940lara kadarki dnem byle bir edebiyatn moda ve geleneini kurmutur.
13 14
Cemal Sreya, Sonuna Kadar, Papirs dergisi, c. 2, s. 16, Eyll 1967 Papirs dergisi, Tarihsel Ktmserlik (Bayaz), c. 1, s. 1, Haziran 1966, stanbul Mehmet Kaplan, iir Tahlilleri, c. 2, s. 16, 1965, stanbul Mehmet Kaplan, iir Tahlilleri, c. 2, s. 17, 1965, stanbul Mehmet Kaplan, iir Tahlilleri, c. 2, s. 11, 1965, stanbul
15 16 17
48

1940lardan sonra gelien iir Milli Edebiyattan Cumhuriyete intikal eden bu karakterin dnda ve ondan tamamen farkl bir izgi zerinde gelime gstermitir. 1940tan sonra baladn sylediimiz toplumcugereki iirin kendisini kurmas 1945 yllarna rastlar. Mahsullerini vermesi ise 1950den sonradr. 1930-40 yllarnda gelien iir ise, daha ok ferdiyeti bir grnmdedir. Aslnda edebiyat ve edebiyat hareketlerini byle kesin tarihler ierisinde mtalaa etmek, aratrcy doru olmayan sonulara gtrr. Hibir fikir ve edebiyat cereyan yoktur ki, belirli bir tarihte grlsn ve yine belirli bir tarihte silinmi olsun. Her cereyan, kendisinden evvelki ortamla mutlaka bir iliki ierisinde olmutur. Edebiyat hareketlerini, kmelenilerini anlatrken, kendisindekinden nceki dnemleri de tanmak ve tantmak zarureti vardr. Hibir dnemi, kendisindekinden nceki ve sonraki devirlerden bakla kesercesine ayrmak ve mstakil mtalaa etmek doru deildir. Buna ramen denilebilir ki, Trk sosyal hayat ve edebiyat Merutiyetten bu yana az ok birbirinden farkl dnemler yaamtr. Bazen bu farkllklarn gerekten ok byk olduu dnemlerimiz de vardr. 1908den gnmze kadar, ok aktif bir toplum hayatmz olmutur. Bu gerekten hareket ederek -eer gerekse- sosyal ve edebi hayatmz incelemede bir kolaylk olsun diye, onar yllk paralar halinde mtalaa etmek mmkndr. Bu tasnife bal kalarak: 1910-20 yllar, mparatorluun zlme dnemidir. Balkan, Trablus, anakkale ve I. Dnya Savalar
49
gibi ok nemli hadiseler yaand. Edebiyatmz byle bir ortam iinde bulunmutur. Yukarda ksaca temas edilen cereyanlar ve bu cereyanlarn edebiyat, Milli Edebiyat bu dnemin mahsuldr. 1920-30 stiklal Sava, milli zafer, yani Kuv-i Milliye ruhunun ahland; sonra, yeni bir devletin teekkl ettii, inklaplarn hzla yapld bir devremizdir. Bu dnemin edebiyat, devrin sosyal ve siyasal aksiyonunun bir aynas gibidir. Milli Edebiyatn ikinci neslinin eserleri bu dneme rastlar. 1930-40 yllar inklaplarn hepsinin yapld, 1923te kurulan yeni devletin dnya grne uygun olarak teekkl ettirdii kurumlardan asl Cumhuriyet neslinin yetitii dnemdir. Toplum hayatmz bu dnemde daha nceki devirlere kyasla nispeten skuna kavumu, yerli yerine oturmu bir grnm arzeder. Cumhuriyet, esprisine uygun aydn grmeye balamtr. Eitim sistemi ve yayn organlar biteviye farkl, yeni aydnn yetitirmektedir. Milli Edebiyat airlerinin elinde gelien form, bu devirde aynen devam etmi, fakat muhteva byk deimeye uramtr. Geri baz Milli Edebiyat devri airlerinin, ikinci hatta, birinci neslinin de hala olgun eserlerini vermeleri bu devre rastlarsa da, zamann edebiyatn temsil etme, bunlara deil, bizzat Cumhuriyet devri ierisinde yetimi sanatlara aittir. Bu devrin balarnda Faruk Nafiz, ok rahat bir syleyii ile Milli Edebiyatla yeni nesil arasnda baarl bir kpr olmu, dier sanatlar, mesela; Rza Tevfik, Mehmet Akif, Neyzen Tevfik, Celal Sahir, Ahmet Haim, Yahya Kemal, Fazl Ahmet, Emin Blent, brahim Aleaddin Gvsa, Orhan Seyfi, Cemal Yeil, Halit Fahri, Enis Behi, ukfe Nihal, Salih Zeki, Yusuf Ziya, Ali Mmtaz, Kemalettin Kmi, Halide Nusret, Necmettin Halil, Orhan aik, Ercment Behzat, Zeki mer, mer Bedrettin, Arif Nihat Asya, Selahattin Batu, Sabri Esat
50

Siyavugil, Vasfi Mahir Kocatrk, Cevdet Kudret Solok, Yaar Nabi, Behet Kemal, Mustafa Seyit Sutven vs. gibi airler kendi sahalarnda baarl eserler vermekle birlikte, devri temsil etme durumunu yitirmilerdir. Cumhuriyet sonras edebiyat incelerken, asl zerinde duracamz sanatlar, Cumhuriyet eitiminden gemi, onun kurumlarndan yetimi sanatlar olacaktr. Onlardan nceki nesle ise, bu nesli hazrlayan bir gei dnemi olarak yer vermek zarureti vard. Burada da Cumhuriyet ncesi devre ve ilk dnemlerine ve sanatlarna, ancak ku bak temas edilmitir. Anlaymzca, Cumhuriyetten ancak 10 yl kadar sonra kurulmu olan, izleri ve etkileri gnmze kadar devam eden bu dnemin belli bal sanatlar; Ahmet Hamdi Tanpnar, Ahmet Kutsi Tecer, Nazm Hikmet, Necip Fazl, Ahmet Muhiptir. Onlara gelinceye kadar hece bir ok merhalelerden geti. kinci Merutiyet devri Trkleri romantik, idealist ve alabildiine didaktik idiler. iirlerinde kendi hayat tecrbelerinden ziyade kitaptan rendiklerini veya dndklerini yazyorlard. Halk edebiyatn Milli Edebiyatn kayna telakki etmelerine ramen, onun sadece eklini grmler ruh ve slubunun inceliklerini fark edememilerdi. Cumhuriyetin ilk yllarnda tarih ve efsaneden, corafya ve geree dnld. stiklI Sava kinci Merutiyet devrine ait btn ideoloji ve topileri, Fikretin insaniyetiliini Akifin ittihat- slamcln, Ziya Gklpin Turancln, Yahya Kemalin romantik Osmanlcln iflas ettirmiti. imdi ortada plak Anadolu bozkrlar ve onun zerinde yaayan a ve fakir insanlar vard. Faruk Nafiz, Kemalettin Kamu, mer Bedrettin ve daha bakalar milliyeti bir grle ve hece vezniyle bu yeni gerein iirini yazmaya altlar. Ayn yllarda Rusyadan Trkiyeye dnen Nazm Hikmet, Mayakovski slubuyla Trk iir geleneine tamamy51
la yabanc iirler yazd. Sulh devresine girilmi, yeni bir hayat dzeni kurulmutu. Bakent Ankara ksa zamanda stiklal Sava esnasndaki destani havasndan syrlarak rahat ve elenceli bir memurlar ve aydnlar ehri haline geldi. Cumhuriyetin ilk on ylnda vcuda gelen memleket edebiyat artk biroklarn tatmin etmiyor, estetik deeri daha kuvvetli olan iirler isteniyordu. Genlik yllarndan beri Yahya Kemal ve Ahmet Haimin tesiri altnda kalan ve edebiyatn yakndan takip eden bir genlik grubu, sembole, imaja, dil musikisine dayanan iirler yazyorlard. Ali Mmtaz Arolat, Salih Zeki Aktay ve Yedi Mealeciler bu grubun temsilcisidirler. 1900 ylnda Mehmet Emin tarafndan ok basit ve iptidai bir ekilde kullanlan gnlk dil ve hece artk mkemmel iirler yazmaya elverili bir seviyeye ulamt. Necip Fazl Ksakrek, Ahmet Kutsi Tecer, Ahmet Hamdi Tanpnar ve Ahmet Muhip Dranas, bu hazrlklardan sonra Trkenin ve hecenin en gzel iirlerini verdiler.18 nklaplar tamamlanm, bitmi ve cemiyet ok hareketli bir gemiten artk sakin bir ortama ulam olduu iin edebiyatmz da bu duruma uygun olarak yeni ve farkl hedeflere ynelir olmutur. nk artk ortada ne byk sava, seferberlik, byk milli strap gnleri, ne de onlar, yani bir imparatorluun kn takiben kurulan yeni devletin getirdii yeni sistemle yapt inklaplarn heyecan kalmtr. Toplum hayat geride braklan savalar ve tamamlanan devrimlerden sonra, ok sakin bir dneme girmitir. Milli Edebiyatn Cumhuriyeti idrak ile ona intibak eden nesli artk aktalitesini bir yeni nesle dev18
Mehmet Kaplan, iir Tahlilleri, c. 2, s. 358-59, 1965, stanbul
52

redecektir. Milli vezin kati zaferini kazanm bir sadelemeye doru olan gelimesini ok msbet bir noktaya getirmitir. Artk bundan byle iir, bu ortamdan hareket ederek yeni imkanlar ve hedefler arayacaktr. te iirimizin bu noktasndan balayan yeni hareket, bir bakma bugne kadar gelen iirin istinatlar olacak harekettir. imdi en nemli airlerini grelim.
53
AHMET HAMD TANPINAR

Tanpnarn iiri, Milli Edebiyatta grdmz memleketi iir anlay ile, Servetifnun Edebiyat ile balayan ve Merutiyet devri airlerinden Akif, Him, Yahya Kemal ve daha sonra Faruk Nafizde rastladmz realist veya sembolik slupla manzara tasvirleri, yani kelimelerle resim yapma anlaynn derin izlerini tar. adalarndan Ahmet Muhip yeni ve renkli bir duyarlkla romantik; Nazm yine yeni bir tarz ve diyalektikle hitabet ykl ve cokun; Necip Fazl eya ve olaylarn tesini kurcalayan metafizik; Ahmet Kutsi milli folklormz modern bir tarzla ve klfetsiz bir ifadeyle dile getiren halk iirler yazarken, Tanpnar, Avrupai bir kltrle plastik bir zevke dayal memleketi iirler yazmtr. Kulland imajlar yeni, izdii manzaralar ince bir estetiin ve yerli yerine oturmu bir tarih ve kltre istinat etmenin aydnlk ve huzuru ierisinde parlak ve renklidir. N. Fazlda grdmz ruhi burkuntu yerine onda rahatlk ve sukunet hissi hakimdir: Herey yerli yerinde, havuz banda servi. Bir dolap gcrdyor uzaklarda durmadan. Eya fkrm gibi tlsml bir uykudan, Sarmaklar ve bcek sesleri sarm evi. Herey yerli yerinde: masa, srahi, ardak. Serpilen aydnlkta, dallarn arasndan, Bylenmi bir ceylan gibi bakyor zaman. Sessizlik dklyor her yerde yaprak yaprak.
54

Aydnlk ve i rahatl, hayattan memnun grnme Tanpnarn iirlerinde grlen bellibal zelliklerdendir: Selam olsun bizden dnyaya Bahelerde hala gller aar m Selam olsun sonsuz gnee, aya Iklar, glgeler suda oynar m Onda rastladmz sembolik unsurlarda bile bu his ar basar. iirine ilham olan d aleme bak ou zaman subjektiftir. Da, dnyaya ryal gzlerle bakar. Eyaya, mahhas varlklara bak subjektif olan, onlar bir sr ve hayalle peeleyen, rya ile sarmalayan air, bu zelliine ramen konu olarak setii eyann ve varln hviyetini tadil etmeden bunlar yapar. Yani insan, tabiat onda sbjektif bir adan ilenmekle beraber deforme edilmemi, sadece airane bir rya ile klflanm ve ince bir zevkin kendisine yaktrd hususi renklerle gzellemitir. D alem estetik bir grle bir terkibe uramtr. Tanpnarda tabiat, tarihi abideler ve zaman duygusu renkli, estetik bir rya olarak belirir. Bu renk Tanpnarn iirinde daima ritim ile yani ince bir dil zevkinden gelen musuki ile beraberdir. Orijinal ve renkli bir dil ile yazmtr iirlerini. Bu durumu ile Cumhuriyet devri airleri arasnda iir cmlesi en deiik olan bir airimizdir. Onun bu hususta Mallarme ve Valeryi andrd sylenebilir. Tanpnar kendini anlatan bir yazsnda Ahmet Hamdi Tanpnar, kendi iir dilini, rya nizamnn hakim olmasn istedii bir estetiin iinde aramtr. Hece vezninde aruzun sesini bulmaya alanlardandr. 19 der.
19
Ahmet Hamdi Tanpnar, Trk Edebiyatnda Cereyanlar
55
air titiz bir msracdr. Bu sebeple de az iir yazmtr. iirinde ciddi bir kltrn, bir tarih uurunun, ince bir sanat zevkinin, derin bir Anadolu sevgisinin ok canl izleri vardr. Merutiyetten sonra grlen millilik ve mahallilik onda ileri ve ahsi bir estetik ierisinde yaamakla birlikte, Cumhuriyetin ilk yllarnda grlen iddial ve ideolojik havadan tamamen uzaktr. Kendisinden sonraki nesiller zerinde etkisi daha ok allagelmi tarzn dnda modern bir iir dili kurulmas yolundadr. Tanpnara ve onun nesline kadar olan son devir airleri halk iiri geleneine bal kalmlar, muhtevada byk yenilik yapamamlard.
Z BBLYOGRAFYA X
ESERLER:
iirler, stanbul 1961 Yeni Trkiye, Trk Edebiyatnda Cereyanlar (nceleme), stanbul 1959. Abdullah Efendinin Ryalar (Hikayeler), stanbul 1943. Be ehir (Denemeler), stanbul 1946, 1969. Huzur (Roman), stanbul 1949. Yaz Yamuru (Hikayeler), stanbul 1955. XIX. Asr Trk Edebiyat Tarihi (Monografi), stanbul 1949, 1967. Saatleri Ayarlama Enstits (Roman), stanbul 1962. Yahya Kemal (nceleme), stanbul 1962. Edebiyat zerine Makaleler, stanbul 1969. Yaadm Gibi (Denemeler), stanbul 1970.
56

HAKKINDA YAZILANLAR :
M. Budak Seyfettinolu: iir Sohbeti, Sanat Dnyas dergisi, Mart 1968, stanbul. Haldun Taner: Ahmet Hamdi Tanpnar, Varlk dergisi, 28 Ocak 1962, stanbul. M. Dranas : Derkenar, Tanpnar. Zafer gazetesi, 27 Ocak 1962, Ankara. Nezihe Araz: Ksr Toplum. Yeni Sabah gazetesi, 27 Ocak 1962, stanbul. Behet Kemal alar: Tanpnarn Ardndan. Vatan gazetesi, 26 Ocak 1962, stanbul. Cahit Tanyol: Ahmet Hamdi Tanpnar. Cumhuriyet gazetesi, 26 Ocak 1962, stanbul Zahir Gvemli: A. Hamdi Tanpnar. Yeni stanbul gazetesi, 26 Ocak 1962, stanbul Oktay Akbal: Ahmet Hamdi Tanpnar da Son Yolculukta, Kara Atlar. Vatan gazetesi, 25 Ocak 1962, stanbul. Reat Nuri Darago: Bol zsulu Yemiler Gibi. Dnya gazetesi, 22 Ocak 1962, stanbul. Ahmet Kksal: Tanpnarda Zaman. Vatan gazetesi, 25 Haziran 1961, stanbul Kenan Akyz: Abdullah Efendinin Ryalar. lk dergisi, Yeni seri, s. 68, 1944 Muzaffer Uyguner: Tanpnarn iirleri, Yeditepe dergisi, Haziran 1961, stanbul. Ahmet Kutsi Tecer: Tanpnarn iirleri. Varlk dergisi, 1 Mays 1961, stanbul. Necati Cumal: Tanpnarn iirleri. Varlk dergisi, 15 Nisan 1961, stanbul
57
T. Alangu: Tanpnarn iirleri. Vatan gazetesi, 13 Mart 1961, stanbul. Fikret Adil: air ve evresi. Yeni stanbul gazetesi, 2 Mart 1961, stanbul. Reat Nuri Darago: iirler. Dnya gazetesi, 6 Mart 1961, stanbul. Behet Kemal alar: Ahmet Hamdi Tanpnarla Birka Saat. 20inci Asr, 15 Mays 1958, stanbul. Behet Kemal alar: Ahmet Hamdi Tanpnarn Yeni Eseri. Tercman gazetesi, 15 Austos 1956, stanbul. A. . H.: Ahmet Hamdi Tanpnar Yaz Yamuru. Trk Yurdu dergisi, Ekim 1955, stanbul. Adnan Benk: A. Hamdi Tanpnarla Bir Konuma. Dnya gazetesi, 25 Temmuz 1953, stanbul. Reat Nuri Darago: iirler. Yeditepe dergisi, 1-15 ubat 1962, stanbul. Melih Cevdet Anday: Ahmet Hamdi Tanpnar. Yeditepe dergisi, 1-15 ubat 1962, stanbul. Nuri yem: Hamdi Hoca. Yeditepe dergisi, 1-15 ubat 1962, stanbul. Tahsin Ycel: Saatleri Ayarlama Enstits. Varlk dergisi, 15 ubat 1962, stanbul. Baki Sha Edibolu: ehir. Varlk, 15 ubat 1962, stanbul. Baki Sha Edibolu: Ahmet Hamdi Tanpnar. Cumhuriyet gazetesi, 17 Ocak 1968, stanbul. Kerim Yunt: Tanpnarn Tabiat Yan. ar dergisi, Nisan 1962, Konya.
58

Ahmet Kutsi Tecer: Ahmet Hamdi Tanpnar. Cumhuriyet gazetesi, 24 Ocak 1963, stanbul. Ahmet Kutsi Tecer: Tanpnarn Selam. Cumhuriyet gazetesi, 24 Ocak 1964, stanbul. Ahmet Kutsi Tecer: Ahmet Hamdi Tanpnar. Varlk dergisi, 1 ubat 1964, stanbul. Sabahattin Eyubolu: Tanpnarda Zaman. Ufuklar dergisi, 1 Mart 1963, stanbul. Nuri yem: Tanpnar An. Yeditepe dergisi, 1-30 Nisan 1963, stanbul. Ahmet Kabakl: Tlsml Edebiyat. Tercman gazetesi, 28 Ocak 1962, stanbul. Ahmet Kabakl: Tanpnarn iir Dnyas. Tercman gazetesi, 19 Ocak 1964, stanbul. Ahmet Kabakl: Aydnl Kt Gecemiz. Tercman gazetesi, 3 ubat 1963, stanbul. Naim Tiral: Eser ve Evlat. Vatan gazetesi, 29 Ocak 1967, stanbul. ahap Stk: Tanpnar, Kudret gazetesi, 29 Ocak 1962, Ankara. brahim Zeki Burdurlu: Ahmet Hamdi Tanpnar. Hrvatan, 29 Ocak 1962, stanbul. Nuri yem: Tanpnar. Hrvatan gazetesi, 30 Ocak 1962, stanbul. Bilgin Peremeci: Tanpnar ve Braktklar. Akam gazetesi, 1 ubat 1962, stanbul. Mkrimin Halil Ynan: lenlerin Anllar. Son Havadis gazetesi, 3 ubat 1962, stanbul. Suat Uzer: Ahmet Hamdi Tanpnar Diyor ki. Hisar dergisi, 1 Mays 1953, Ankara.
59
M. Dranas: Derkenar, Yine Tanpnar. Zafer gazetesi, 3 ubat 1962, Ankara. Hilmi Ziya lken: Ahmet Hamdi Tanpnar. Vatan gazetesi, 9 ubat 1962, stanbul. Halide Nusret Zorlutuna: Bir Yldz Daha. Dnen Adam dergisi, 7 ubat 1962, stanbul. F. rgp: Tanpnar An. Yeditepe dergisi, ubat 1964, stanbul. mit Yaar: 40 Yln 40 airi, Ahmet Hamdi Tanpnar. Yelpaze dergisi, 6 Mays 1964, stanbul. Mehmet Kaplan: Ahmet Hamdi Tanpnar. Meydan dergisi, 30 Ocak 1968, stanbul Tanpnarn Mektuplar. Varlk dergisi, 15 ubat 1964, stanbul. Adalet Cimcoz: Ahmet Hamdi Tanpnar. Varlk dergisi, 15 Ocak 1969, stanbul. Mehmet Delignl: Ahmet Hamdi Tanpnar ve iiri. Elele dergisi, Nisan 1965, Ankara.
60
AHMET KUTS TECER

Milli Edebiyatmzla balayan halk edebiyatna, folklore ynelme hareketinin modern rneklerini en baarl ekilde Ahmet Kutsi vermitir. Kendisine gelinceye kadar ya tamamen realist, fakat daha ok romantik bir bakla ele alnm ve genellikle idealize edilmi olan Anadolu ve halk onun iirinde yeni bir ifade bulmutur. Halk edebiyatna, folklorne ilgi gsteren o dnemin airlerinden mesela Faruk Nafiz, ounluk idealist ve entellektel bir bakla folklormze eilirken; Ankaral Ak mer adyla Behet Kemal, hibir yeni z katmakszn ve halk edebiyatna tam bal kalarak bir form mkemmeliyeti ierisinde onu iirletiriyordu. A. Kutsi Tecerde ise folklor, umumiyetle bir unsur olarak belirmekte, air ona yeni bir duyu tarz getirmektedir. Geri o da iirlerinde d aleme ve eyaya geni yer verir, benzetme ve sfatlara itibar eder ama bunu d alemin kendi iinde bulduu yeni bir hviyete bryerek yapar. Halay iirinden bir kta ile bunu rnekleyelim: Kayan yldz gibi geceki izden, Baklar salsn kirpiinizden. Etekler iinde naz eden dizden zlsn bu deli gnlm, zlsn... Bu yeni duyuu, modern bir syleyile iirletiren Tecerin bir dier zellii de Cumhuriyet iin ve onun aktalitesine dair de bir ok iirler yazmasdr. Atatrk ve resmi bayram gn iin yazdklar bir hayli yekn tutar. Her ne kadar bu durum zamannn birok airlerinde de varsa da, hatta o devir airlerinin bir bakma bu ba ileri ise de o, bu tr iirlerinde tespit ve
61
deyi fark bakmndan adalarndan ayrlr. nklap ve bayram iirlerinde, bir propganda, hitabe, reticilik gayreti grlmez. Vakay malzeme olarak kullanr ama, sanat kaygsn bir tarafa brakmaz. ok klfetsiz bir deyii vardr. Tumturakl laf etme endiesi, sanat yapma tela onda grlmez. Buna ramen ok tabii bir syleyi havas iinde kuvvetli bir ritmi vardr. Sesle mana arasnda bir irtibat kurmada baarl olmutur. Muvaffak ve orijinal tasvirler yapmakla birlikte onda iiri varlklarn ve olaylarn daha telerine ekme psikolojisi vardr. Bu psikoloji ve duygunun zaman zaman airi mcerrete de gtrdn grmekteyiz: Ey rya, ey hayal beni terketme, Ey sabah koynunda enim, hem zinde, Bir uur vurmu perdeme Bir bahar lesi gibi imende. Mistik bir atmosferin hakim olduu iirleri az deildir. Ondaki mistisizm, kaynak olarak milli, yani halk tahasssne de balanabilirse de daha ok ldindir. Mistik duygularnda fanilik hissi, yalnzlk psikolojisi nemli yer tutar. NERDESN Geceleyin bir ses bler uykumu, im rpermeyle dolar: -Nerdesin? Aryorum yllar var ki, ben onu, Akym, beni aran bu sesin.
62

Gn olur sryp beni derbeder, Bu ses rzgarlara karr gider. Gn olur peimden yrr beraber, Anszn haykrr bana: -Nerdesin? Btn sevgileri atp iimden, Varlm yalnz ona verdim ben, Elverir ki, bir gn bana derinden, Ta derinden bir gn bana Gel desin Ahmet Kutsi Tecerin iir hakkndaki gr yledir: Bizce, milli sanat fikri, sanatkar iin bir ilham ve kltr meselesidir. Kendimize dnmenin, orijinal ve z olmann ne demek olduunu dnmekle beraber, almak ve aratrmak ve gene almak ve aratrmak. Her halde her Trk sanatkarnn, tarihimizi, mazimizi, topramz ve bu toprak zerindeki eserlerimizle halkmz benliinde hissetmesi, verecei eserler namna bir bortur. Bu, gayr milletlere ve medeniyetlere ve onlarn sanat verimlerine kaplarmz ve gnllerimizi kapamak yoluna bizi gtrmez, fakat yabanclarn ihra maddelerini sk bir elekten ve gmrkten geirmeyi bize dev ve adet ettirir.20 Bir dier yazsnda da yle der: Her eyin bize gresi, kkne kadar milli ve halk olandr. Eskiye yaklamamz da bu yzden. Bu ne bir geriye dn ne bir altn a hasreti, ne de bir halk aydn ikiliidir. Olsa olsa eski halk edebiyatmzn kendinde tad vasflardan tr duyduumuz bir yaknlktr. Bu 20 yl iinde bize hayata bal olan her ey ok yakn geldi. Bunun iindir ki halk edebiyatmz ok sevdik.21
20 21
Ahmet Kutsi Tecer, Ahmet Muhip, lk dergisi, s. 4, s. 20, II Terin 1941 Ahmet Kutsi Tecer, Ak Veysel, Deyiler, (Kitabn nsz), lk Yaynlar, 1944 Ankara
63
Tecerin iiri yukardaki kendi beyanlaryla bir uygunluk ierisindedir. Onun iirinin en belirgin vasf halk oluudur. lk iirleri bizde Necip Fazl imrendirecek, Fransann Baudelaireini andracak, ili, derin, marazi eserlerdir. Sivasta bir eitim devi alp da, Anadolunun havasna girmeye, srrna ermeye balaynca; Fransa as, Edebiyat- Cedide bula airlikteki baarl ustaln bir tarafa brakt. Anadolu halk airlerinin rahlesine bir rak tevazuu ve sabr ile oturdu. Bir de bakt ki Rza Tevfik taklitiliinden tede, Ziya Gklp nazariyeciliinin baarl tatbikisi olmu. Yirminci yzyln bir okumu Karacaolan, erme yolunda bir Yunus Emresi gibi ses vermeye balam bile22 kanaatini biz biraz mbalaal bulmaktayz. O, dier adalar gibi Trkeyi baarl bir ekilde kullanm, Anadolu halk iiri ve folklorundan ok modern bir tarzda yararlanm ve baarl iirler vermitir. Onu Trk halk edebiyatnn bir airi grmek, hele hele Yunus ve Karacaolan apnda bir halk ozan saymak bizzat Tecerin yaptklarna ve yapmak istediklerine aykr der. Turgut Uyar bir yazsnda Teceri 1925-32 yllar arasnda yetien dier airlerle birlikte, Cumhuriyet inklaplar karsnda apan ve hibir zel irade belirtmeyen, o gnn artlarnn ortaya kard basmakalp aydn tipinin, yani Halkevi aydn tipinin zevk ve heyecanna uygun, sradan iirler yazm bir sanat olarak grr.23 Bu her iki grte de tam bir gerek pay yoktur. Birinde, kendi iirlerinde de folklora geni yer vermi bir airin ar sevgisi, dierinde halk realitesine milliyeti bir anlayla yer veren sanat tarzna ve sanatla22
Behet Kemal alar, Kutsi Can, TRAD. s. 218 (Ahmet Kutsi Tecer zel Says) Turgut Uyar, imal Rzgarlar, Papirs dergisi, s. 19, Aralk 1967, stanbul
23
64

rna kar reaksiyonu olan bir dier airin hiss beyan grlmektedir. Biz Ahmet Kutsinin, Cumhuriyet iirini en iyi ekilde temsil eden ve halk, milliyeti, memleketi iirlerin baarl rneklerini veren, dolaysyla bu ynden tesirini gnmze kadar srdren bir air olduunu kabul ediyoruz.
Z BBLYOGRAFYA X
ESERLER:
iirler, stanbul 1932. Kyl TemsilIeri (nceleme), stanbul 1940. Koyiit Krolu (Piyes), stanbul 1961, 1969. Keba (Piyes), stanbul 1948. Bir Pazar Gn (Piyes), stanbul 1959. Satlk Ev (Piyes), 1961.
HAKKINDA YAZILANLAR:
Necati Cumal: Tecerin Aac. Vatan gazetesi, 1 Eyll 1955, stanbul. Sermet Sami Uysal: Meliha Tecer Ahmet Kutsi Teceri Anlatyor. Cumhuriyet gazetesi, 1 Haziran 1954, stanbul. Mustafa Baydar: Ahmet Kutsi Tecer. Hayat mecmuas, 16 Austos 1957, stanbul. mit Yaar: 40 Yln 40 airi, Ahmet Kutsi Tecer. Yelpaze mecmuas, 13 Mays 1964, stanbul. Mustafa Baydar: Ahmet Kutsi Tecer. Varlk dergisi, 1 Ekim 1955, stanbul.
65
Muazzez Menemenciolu: Sanatlarla Konumalar, Ahmet Kutsi Tecer. Varlk dergisi, 5 Nisan 1963, stanbul. Ceyhun Atuf Kansu: iirimizde Memleket. Su dergisi, Haziran 1963, Sivas. Gavsi Ozansoy: Ahmet Kutsinin Gizli iiri ve Onun Hikayesi. Tercman gazetesi, 15 Mart 1964, stanbul. Fikret Adil: Papuu Ahmetten Bu Yana Az Gittik Uz Gittik. Meydan dergisi, 12 Eyll 1967, stanbul Munis Faik Ozansoy: Kayplarmz. Hisar dergisi, Eyll 1967, Ankara. Kerim Silivreli: Ahmet Kutsi Teceri Kaybettik. Sanat Dnyas dergisi, 1 Eyll 1967, stanbul. Bedrettin Tuncel: Ahmet Kutsi Tecer. Dost dergisi, 5 Austos 1967, Ankara. M. Sabih endil: Ahmet Kutsi Tecerin Ardndan. Dost dergisi, Austos 1967, Ankara. Konur Ertop: Ahmet Kutsi Tecer. Varlk dergisi, 15 Austos 1967, stanbul. Sleyman Kazmaz: rnek retmen Ahmet Kutsi Tecer. Teknik retmen dergisi, Eyll 1967, Ankara. Trk Folklor Aratrmalar dergisi (Ahmet Kutsi Tecer zel says), Eyll 1967, Ankara. Mehmet Kaplan: Tecer. Hisar dergisi, Ekim 1964, Ankara. Safa . Erkn: Tecere At. Cumhuriyet gazetesi, 28 Temmuz 1967, stanbul. Cengiz Kaya: Hocam Ahmet Kutsi Tecer. Hergn gazetesi, 27 Temmuz 1967, stanbul. Ylmaz ztuna: Ahmet Kutsi Tecer. Dnya gazetesi, 1 Austos 1967, stanbul. Oktay Akbal: Tecer de Uzaklat. Vatan gazetesi, 29 Temmuz 1967, stanbul.
66

Tahsin Banguolu: Koca Kutsi. Dnya gazetesi, 7 Austos 1967, stanbul. Kudret Sinan: Sanatya Sayg. Tercman gazetesi, 5 Austos 1967, stanbul. Tahir Kutsi Makal: Ak Veyseli Kefeden air, Folklorcu Ahmet Kutsi Tecer. Son Havadis gazetesi, 5 Austos 1967, stanbul. Halit Fahri Ozansoy: Ke Bandan Bir Can Daha Eksildi. Tercman gazetesi, 3 Austos 1967, stanbul. Fikret Adil: Gn Batlar ve Ahmet Kutsi Tecer. Meydan dergisi, 1 Austos 1967, stanbul. Oktay Akbal: Teceri de Yitirdik. Varlk dergisi,1 Austos 1967, stanbul. Yaar Nabi: Tecer in. Varlk dergisi, 1 Austos 1967, stanbul. Yahya Benekay: Kutsi Hoca. Varlk dergisi, 1 Austos 1967, stanbul. Baki Sha Edibolu: Az Yazm Erken Susmu Bir air Ahmet Kutsi Tecer. Cumhuriyet gazetesi, 26 Ocak 1968, stanbul. Leyla Tuncer: Babam Ahmet Kutsi Tecer. Kadkyn Sesi gazetesi, 5 Austos 1968, stanbul. Rasim Olga: lmnn Birinci Yldnmnde Ahmet Kutsi Tecer. Ulus gazetesi, 23 Temmuz 1968, Ankara
67
NAZIM HKMET
1940tan sonraki iirimiz zerinde etkisi olan bir airdir. Bu etki daha ok ideolojik yndendir. San Fransisko Konferansna katldktan sonra nsan Haklar Beyannamesini imzalayp 1944te Birlemi Milletlere ye olmamzn bir sonucu olarak 1945 ylnda ok partili hayata girmemiz, memleket iinde baz siyasi dncelerin de daha msait bir ortam bulmasn salamtr. Bu serbest ortamdan yararlanan ve kendi dnya grne uygun bir edebiyat da oluturmak abasna koyulan ideolojilerin banda gelen Komnizm, bir nc olarak Nazm bulmutur. iirimizde ilk tarihsel Materyalist de ilk Marksist de odur.20 Bunlara bir de Sosyalist olduunu ekleyelim.24 Nazm, bu bakmdan yani ideolojik ynden etkisini gnmze kadar srdrrken, iiri yaz tarz bakmndan ise takipilerine nemli bir tesiri olamamtr. O, iiri ileyi asndan kendi vadisinin hemen hemen tek nemli airi olarak kalmtr. Kendisinden sonra bu Nazm Tarzn illa birilerinde grmek gerekecekse, bu tarz biraz Ercment Behzat Lav ve daha genlerden, ok daha modern bir eda ierisinde Ahmet Arifte vardr, denebilir. Kendisinden nce ise Trk Edebiyatnda bu yeni biim ve tarz ayniyle bir baka airde bulmak mmkn deildir. Geri gerek serbest mstezat olsun, gerek serbest vezin olsun, Nazmdan nce edebiyatmzda denenmemi deildir, ama bunlar onun yazdklaryla yle pek yakndan ilgi24
Cemal Sreya, Nazm Hikmet Semeler
68

li grlemez. Hele z bakmndan ise, edebiyatmzda ncesizdir. Onda ancak 1917 htilalinin ncesinde hret yapm Rus airlerinin, bata Mayakovskinin derin bir etkisi vardr. Bilhassa Rusya dn yazd iirlerde bu tesir ve hayranlk ok belirgindir. Nazmn etkilendii dier sanatlar Dou Avrupa airleri ve bata Nezvaldir. Kelimelerin ritminden, sesten ve kafiyelerden yararlanmas tamamen Mayakovskiyi andrr. O, bunu Trkede iyi bir ekilde baarmtr. Fakat bu baarya ulamas ok zaman almtr. Ayn baary birok iirlerinde zellikle ilk iirlerinde bulmak gtr. Tamamen ideolojik olan iirlerinde de bu ritmi muvaffakiyetle gtremez. Bu tr iirlerinde, sanat ve maharetten ok, baarsz bir hitabe ve propaganda havas hakimdir. Zaten Komnizm onda vazgeilmez bir fikir, vecd ve aksiyon olarak yaamtr. Hem de mr boyunca... Burada u noktay belirtmek lazm: Bir sanat da bir ideolojiye, her ne sebeple olursa olsun inanabilir, ama o ideoloji bir fikir olarak bal olmaktan te, tarihi bir dmanmzn ahsnda ve ona hayran, hatta hadim olarak yaar, aksiyonunu srdrrse asla affedilemez. Hapisten knca kamak, bir fikir kahramanl deil, bir tutku, saplant ve hyanet iidir. Nazm, Stalin ve Moskova tutkusunu mr boyunca srdrmtr: Nazmn olu, hangi ehirde lmek isterdin? stanbulda, Moskovada Bir de Pariste... Bir insann doup, byd yeri unutmamas hususu, ftrdir, iradesi d bir eydir. Hele arkasnda
69
hayranlarn brakarak giden Nazm, birok bakmdan stanbulu zikretmeye mecburdur. Komnistletirmeyi dava bildii memleketimizi, stanbulu anmas bu sebeplerle bir aykrlk belirtmez. Moskova ise, onun davasnn merkezidir. Parisi de hereye ramen zerinden atamad ve hatta ondan holand bir bohem hayatnn btn ihtiyalarna cevap verdii ve bu bakmdan tad damanda kald iin zikretmitir. Ayrca orada tand ideal arkadalar dolaysyla da bahsedildii sylenebilir. Nitekim ayn iirinde: Pariste kime iek gtrdn yoldam? Komunaclarn duvarna Bir de dal gibi bir dilbere. diyor. Komnizmin diyalektiine uygun olarak koyu, bir Materyalizm Nazmn iirlerinin iskeleti gibidir: Trrrum, trrrum, trrrum! trak tiki tak! Makinalamak istiyorum! Beynimden, etimden, iskeletimden geliyor bu! Her dinamoyu altma almak iin ldryorum!
70

Tkrkl dilim bakr telleri yalyarak damarlarmda kovalyor oto drezinler lokomotifleri! lm ak gibi onda az rastladmz, daha ok ruhu bir anlaya yakan konular bile maddeci bir adan ilemitir: Gzel gnler greceiz ocuklar, gneli gnler greceiz... Motorlar maviliklere sreceiz ocuklar, kl maviliklere sreceiz... Atk myd hele bir son vitesi, adedi devir. Motorun sesi. Uuuuuy! ocuklar kim bilir ne harikladedir 160 kilometre giderken pmesi... Bir baka iirinde lm karsndaki duygularn yle dile getirir: o mkemmel bir kafa mkemmel bir yrek, yumruuyla erkek gzleriyle ocuktu. Hudutsuz ve Allahsz bir bat o. Yoldat o.
71
Milli Edebiyatla birlikte gelenekleen memleketilik, Anadolu, milli tarih ve folklor ball onda yoktur. Bu durumu Anadolu gereklerinin idealize edilmesine kar reaksiyon duygusu ile ilgilidir. Bu bakmdan Batl bir edibin Dou, zellikle stanbul tutkusunu bile iirinde iddetle yermitir. Piyer Loti iirinden: rk Fransz kumalarn yzde beyz ihtikrla arka satan: Piyer Loti! Ne domuz bir burjuvaymsn meer! Maddeden ayr ruha inansaydm eer, arkn kurtulduu gn senin ruhunu Kprbanda armha gerer karsnda sigara ierdim. Burada Nazmn bir zellii daha gze arpmaktadr. O da, Bat dmanldr. Geri Batya kar reaksiyon, Tanzimattan beridir birok airlerimizde vardr. Ziya Paadan M. Akife, Sleyman Naziften Yahya Kemale, Gklp ve hatta Necip Fazla kadar birok air, kendi dnya gr alarndan yer yer Batya kar kmlar, onu eletirmilerdir ama, Nazmn kar k, dorudan doruya Komnizm adna olmutur. 1940tan sonra Trkiyede yetien btn Marksist airlerde de bu durum ak ekilde mevcuttur. Onlar da Demirperde gerisinin bask rejimini hep grmezlikten gelmiler, Komnist emperyalizmine toz kondurmamlar, bol bol bat smrsnden dem vurmular, Bat ile ekonomik ve siyasi ilikileri olan milletleri, bamszlk savana armlardr.
72

Buraya kadar Nazm, genel bir tahlile tabi tutmaktan ok onun en bariz ve orijinal zellikleri zerinde durduk. Ve bunu yaparken de daha ok kendisinden sonra gelen airlere en ok tesir eden yanlarn anlatmaya altk. Btn bunlardan sonra, onun baz evrelerce ileri srld gibi Nazm, ne hayat gr, ne ekil, ne de slup bakmndan dnya iirine yeni bir ey katm deildir. Nazmn belagatten ileri gitmeyen parlak ve ikin ifadelerle dolu s ve fazla grltl iiri byk bir deer ifade etmez. Nazm, Trk edebiyat iinde yeni ve orijinal bir ahsiyettir. Fakat son iir akmlar karsnda o, devrini oktan kapatm bir air olarak gzkmektedir. Trk iirine fazla messir olmu deildir.25 Onun tesiri yukarda da belirttiimiz gibi daha ok ideolojik yndendir. Yoksa, Trk iirine byk tesiri olduu, hele dnya iirinde bir isim olduu, ideolojik kayglarla ileri srlen szlerdir. Evvela onun, Bat iirini tanmadn biliyoruz. Bilhassa Bat iirinin 1900-1918 yllar arasnda ald yeni durum ve gelimeleri hi gremedii bellidir. O yirminci yzylda Batda gelien fikir hareketlerini, felsefe, sanat ve edebiyat cereyanlarn grememi, genlik yllarnda kafasna bir demir ember gibi geirilen ideolojiyi karp atamamtr.26 Nazm Hikmetin Yaam bir btnd; yaamyla iirlerini, iiriyle yaamn btnlemitir. iirlerini yaamyla dorulamtr.27
25 26 27
Mehmet Kaplan, iir Tahlilleri, c. 2, s. 356, 1965, stanbul Mehmet Kaplan, iir Tahlilleri, c. 2, s. 256, 1965, stanbul Aziz Nesin, Rapirs dergisi, s. 2, 1967, stanbul
73
Z BBLYOGRAFYA X
ESERLER:
835 Satr (iirler), 1929 Jokond ile Si-Ya-U (iirler), 1929 Varan (iirler), 1930 1+1=1 (iirler), 1930 Sesini Kaybeden ehir (iirler), 1931 Benerci Kendini Niin ldrd (iirler), 1931 Gece Gelen Telgraf (iirler), 1932 Bir l Evi Yahut Merhumun Hanesi (Piyes) 1932, 1966 Kafatas (Piyes), 1932, 1966 Portreler (iirler), 1935 Unutulan Adam (Piyes), 1935, 1966 Taranta Babuya Mektuplar (iirler), 1935 Simavna Kads Olu eyh Bedreddin Destan (iirler), 1936, 1966 u 1941 Ylnda (iirler), 1965 Kurtulu Sava Destan (iirler), 1965 Saat 21-22 iirleri, 1965 Ferhat ile irin (Piyes), 1965 Sabahat (Piyes), 1965 nek (Piyes), 1965 Ocak Banda (Piyes), 1966 Ocak Banda-Yolcu (Piyes), 1966 Yeni iirler, 1966 Memleketimden nsan Manzaralar (iirler), 1966, 1967,
74

Rubailer, 1966 Drt Hapishaneden (iirler), 1966 Kan Konumaz (Roman), 1965 Yeil Elmalar (Derlemeler), 1965 t rr Kervan Yrr (Fkralar), 1965 Yusuf ile Menofis (Piyes), 1967 Yaamak Gzel ey Be Kardeim (Roman), 1967 Sevdal Bulut (Masallar), 1968 Kemal Tahire Mapushaneden Mektuplar, 1968 V-Nlara Mektuplar, 1970
Selahattin Hilav: Nazm Hikmet zerine Notlar. Yn dergisi, 23 Temmuz 1965, Ankara. Prof. Dr. Cahit Tanyol: Nazm Hikmet Vatan Haini mi? Yn dergisi, 23 Temmuz 1965, Ankara. Necip Fazl Ksakrek: Nazm Hikmet. Yeni stanbul gazetesi, 6-18 Haziran 1965, stanbul Hayati Aslyazc: Ahmet Arif, Suat Taer, Talip Apaydn iir Soruturmas. Akam gazetesi, 27 Austos 1968, stanbul. Hayati Aslyazc: Ceyhun Atuf, Glten Akn, lhan Berk, Eray Canberk, iir Soruturmas. Akam gazetesi, 10 Eyll 1968, stanbul. Hayati Aslyazc: Hasan zzettin Dinamo, Mehmet Kemal, Edip Cansever, iir Soruturmas. Akam gazetesi, 13, 20 Austos 1968, stanbul. Mehmet Seyda: Nazm Hikmetin iiri. Yeditepe dergisi, Haziran 1965, stanbul. Tristan Tzara: Nazm Hikmetin iiri ve Evrensellik (ev. S. Hilav). Yn dergisi, 7 Mays 1965, Ankara.
75
S. Hilav: Nazm Hikmetle Bir Konuma. Yn dergisi, 21 Mays 1965, Ankara. Philippe Soupauld: Nazm Hikmet. Yn dergisi, 30 Nisan 1965, Ankara Falih Rfk Atay: Nazm Hikmet. Dnya gazetesi, 2 Mart 1965, stanbul. Samet Aaolu: Aina Yzler. Meydan dergisi, 19 Ocak 1965, stanbul. Nurullah Ata: eyh Bedreddin zerine. Yn dergisi, 23 Nisan 1965, Ankara. lhami Soysal: Bir Trk airinin lm. Vatan gazetesi, 13 Ekim 1964, stanbul. Gzin Dino: Sartre, Aragon ve Simonov Nazm Hikmeti Anlatyor. Yn dergisi, 25 Aralk 1964, Ankara. Naci Sadullah: Dostum Nazm Hikmet. Kirpi dergisi, 1320 Temmuz 1965, stanbul. Gnel Altnta: Nazm Eyth mi. Ufuklar dergisi, Ocak 1966, stanbul. Mehmet Seyda: Nazm Hikmet i Anlatan Vl Nurettin. Forum dergisi, 15 Ocak 1966, Ankara. Ekber Babayev: Nazm Hikmet Kendi iirini Anlatyor. Yn dergisi, 28 Nisan - 5 Mays 1967, Ankara. Aziz Nesin: Nazm Hikmet Komitesi Kurulmaldr. And dergisi, 5 Nisan 1967, Ankara. evket Sreyya Aydemirle Konuma: Nazm Hikmet Ankarada. Yn dergisi, 3 ubat 1967, Ankara. Kemal Slker: Nazm Hikmetin Trkiyede Son Gecesi. And dergisi, 6 Haziran 1967, Ankara. evket Sreyya Aydemir: Nazm Hikmet Gerei. Kim dergisi, 21 Temmuz 1967, stanbul. Can Alkor: Trk iirinde ki Ses. Forum dergisi. 1 Eyll 1967, Ankara.
76

Mehmet Seyda: Bir airin Mektuplar. Forum dergisi, 1 Eyll 1967, Ankara. Bedrettin Cmert: Saat 21-22 iirleri. Forum dergisi, 1 Nisan 1968, Ankara Aziz Nesin: Bir Baka Dnya. 1-13 Eyll 1968. Zht Bayar: Eletiri Gnl. Trk Solu, 6 Temmuz 1968, Ankara. Zht Bayar: Byk Sanat, Eletiri ve Nazm Hikmet. Trk Solu gazetesi, 11 Haziran 1968, Ankara. Zht Bayar: Nazm Hikmetin Tiyatro Anlay. Forum dergisi, 11 Temmuz 1968, Ankara. Nihat Sami Banarl: Duvarlar Konuuyor. Meydan dergisi, 23 Temmuz 1968, stanbul Halit Fahri Ozansoy: Bir Nazm Hikmettir Tutturmular. Tercman gazetesi, 7 Aralk 1968, stanbul. Ali Pskllolu: Nazm Hikmet iirinin Gelii. Trk Sanat dergisi, Nisan - Mays 1966, stanbul. Soruturma: Nazm Hikmet stne. iir Sanat dergisi, Haziran, Kasm 1966, stanbul. Tristan Tzara: Nazm Hikmet stne (ev. Mehmet Tuncay). iir Sanat dergisi, Ocak 1967, stanbul. V-N: Bu Dnyadan Nazm Geti, stanbul 1965 (Kitap) Orhan Kemal: Nazm Hikmetle Buuk Yl, stanbul 1965 (Kitap) A. Kadir: 1938 Harp Okulu Olay ve Nazm Hikmet, stanbul 1966 (Kitap) Zekeriya Sertel: Mavi Gzl Dev, stanbul 1969 (Kitap) Fuat Ulu: Nazm Hikmet ve 1938 Harp Okulu Olaynn Gerek Yn, Ankara 1967 (Kitap), Kemal Slker: Nazm Hikmet Dosyas, stanbul 1967 (Kitap)
77
Hilmi Yceba: Nazm Hikmet Trk Basnnda, stanbul 1967 (Kitap) Ahmet Cevat: Nazm Hikmet, Hayat, Seme iir ve Yazlar, stanbul 1937 (Kitap) Orhan Seyfi: Nazm Hikmet, Hayat ve Eserleri, stanbul 1937 (Kitap) Kemal Slker: Nazm Hikmetin Polemikleri, Ankara 1969, (Kitap) Alpaslan Berksoy: Bir Soruturmann Dndrdkleri. Trk Solu gazetesi, 27 Austos 1968, Ankara.
78
NECP FAZIL KISAKREK

1925lerden sonra tannmaya balayan Necip Fazl, gnmze kadar sregelen Trk iiri zerinde tesiri en bariz olan bir sanatkrdr. Necip Fazl gerek kendisinden nceki ve gerekse adalar olan airlerden de ok farkl bir muhteva arzeder. Kendisine kadarki edebiyatmzda, ayn iir anlay ierisinde bir baka airimiz yoktur. Fransz edebiyatnda Baudelaire ile Verlaine nasl yeni bir rperise bizim edebiyatmzda da Necip Fazl o kadar baka bir grntr. Duyu ve lirizm bakmndan kendi iimizde hibir stad yoktur.28 Nazm Hikmetin sanatn tersine eviriniz ve o sanatn btn inceliklerini tebellr ettiriniz, bundan N. Fazln sanat kar.29 kanaati bizce ok yanl ve O haykryordu, bu inler. O da bakyordu, bu iine gml. Onun muhayyilesi in u Maini, Hind u Sindi dolamaktadr, bunun kainat kendi kalbinin klarndan ibarettir. O kulan dnya ilerine evirmiti, bu kulan sadece kendi ruhunun sesine tutuyor.30 Zann yine onu yanl anlamaktr. Bir zamanlarn geni hret yapm olan bu iki airi kadar, belki edebiyatmzda gerek z ve gerekse ekil bakmndan biribirinden tamamen farkl iir anlaylarna sahip iki ada air gstermek gtr. Nazmla Necip Fazl tersinden bile birbirine benzemezler, birbirini andrmazlar; tamamen farkldrlar. Edebiyatmza tesirleri gnmze kadar
28
Vasfi Mahir Kocatrk, Yeni Trk Edebiyat, Necip Fazl ve Ruhun iiri, 1936, stanbul smail Habib Sevk, Trk Edebiyat Tarihi, N. F. Ksakrek, 1944, stanbul smail Habib Sevk, Trk Edebiyat Tarihi, N. F. Ksakrek, 1944, stanbul
29 30
79
devam eden bu iki airin sanat anlay arasnda tezat deil, geni, byk farkllk vardr. Necip Fazln anlay, deil Nazm gibi ayr bir yol tutmu airin, ona kyasla kendisine daha yakn gibi duran dier adalar arasnda bile byk bir fark gsterir. Geri Cahit Stklar, Ahmet Muhipler, Fazl Hsnler sanat ve edebiyat dergilerine yerletikleri srada, nlerinde da gibi duran iki dev hret vard: Nazm Hikmet ve Necip Fazl Ksakrek. kisinin de hreti memleket lsnde yaygn, ikisi de sanatlarnn en gl an yayorlard. Nazmla Ksakrekin uzun yllar devam eden gl soluklar yansra, gen kuan birinci plana kmas bir hayli gecikti.31 nk ikisi de ortaya yepyeni bir iir koyuyordu. Bilhassa Necip Fazl Cumhuriyet sanat neslinin ilk yaayacak iir deeri olarak kabul ettiimiz bir air olarak, Batya dn ve yneliimizden sonra Batdakiler apnda ilk orijinal bir estetik kuran sanat adammz32 d. Baz kiilerin onu Batl airlerin, zellikle sembolistlerin izleyicisi olarak gstermelerini yanl bir tespit sayyoruz. Geri onun iiri Bat iiriyle ilgisiz deildir. ada airler arasnda baz yaknlklarn olaca tabiidir. O, Baudelaire, Verlaine Rimbaud ekolne sokulamaz. O Yeni Trk iirine bu byk airlerin iirlerinden geri kalmayacak iirler kazandrmas bakmndan bu tespitte bir uygunluk varsa da N. Fazl sadece Bat sembolistlerinin Trkiyedeki bir izleyicisi olarak grmek, son derece kaba bir analojinin kurban olmak demekti, o edebiyat tarihi ve yazarlar iin. Geri iirinde sembolist bir yap zaman zaman gze arpmaktadr. Ama bu, Bat iirinde daha ok bir estetik ve poetik kayg olduu halde Necip Fazlda hakikati
31 32
Baki Sha Edibolu, Necip Fazl Ksakrek, Cumhuriyet gazetesi, 5 ubat 1968 Mehmet Yasin, Sonsuzluk Kervan, iir Sanat dergisi, s. 1, I953, stanbul
80

arama ve bulma cehdinde ruhun zaman zaman brnd renk ve ulat, ok defa da at slup olay olmaktan baka bir ey deildir. Sembolizm, Mallarmeyi mzie, Verlainei arzu sislerine, evren sembolizmine, Valeryyi soyutun skunetine, Rimbaudyu nefsle ruhu ayran cidarn titreimlerindeki ar uultusuna, ar oulu lirizmine ulatrmtr. Necip Fazldaki sembolizm ise bu evren anlaynn tesinde, ruh dnyasn tasvir aralarndan biri, imkanlarndan biridir.33 O, fizik tesi bir iir kurma yolunda sembollerden yararlanmtr. Sembolist airlerin etkisi altnda kalmamtr. Onun iirlerinde ani bir ruh sadmesi karsnda, btn nisbetleri ve lleriyle dnyasn kaybeden fikir ve sanat adamnn beyin ihtilali, ulvi ve mcerret bir teze balanm olarak mevcuttur. Eya ve hadiselerin kkne ulama cehti ile yklan kainattan sonra yerine gelen alemin mimarisi. Hazrlop ve itiyadi (emri vaki)ler dnyasna kar ihtilal aan sanatkar ruhunun ektii idrak ilesi ve o yoldan vard dnya. Byk ruh kasrgas ve o kasrgay takip eden yeni dzen. Mahduda samayan ve hudutsuzu dolduramayan desteksiz ruhun muallakta ektii cehennem azab ve peinden kavutuu cennet.34 Onun iirinin bellibal zellii budur. Gerek Necip Fazln son iir kitab olan iirlerim adl eserinde ve gerekse onun hakkndaki birok yazlarda belirtildii gibi ondaki metafizik, dini bir kaynaa dayandrlmaktadr. Biz bu kanaate katlmyor, Rasim zdenrenin Necip Fazln iiri, sonradan yapt baz deitirmeler ve ekledii iirler dnda aslnda laik (din d) bir iirdir. Metafizik heyecanlar
33
Sait Yeni, Necip Fazln iiri, Dirili dergisi, 4. Dnem s. 15, Aralk 1970, stanbul Yunus Nadi, Necip Fazln Yeni Eseri Senfoni, Yeni Mecmua, s. 2, 1939, stanbul
34
81
dini bir kaynaktan gelmez.35 fikrine itirak ediyoruz. Necip Fazln iirlerini kuatan metafizik, dini bir kaynaa dayanmamaktadr. Yani ne Hristiyan, ne Budist, ne de bir felsef ekolle izah edilebilir bir metafiziktir. Ve slam de deildir. Onun bir ok nesir eserlerinde grlen modern bir slamclk ve ona bal olarak iinde bulunduu siyasi aksiyon, genellikle iirleriyle bir simetri tekil etmez. iirlerindeki metafizik daha ok kendine mahsus bir metafiziktir, yani din ddr. Onda grdmz baz dini iirler, (ki bunlar kitabnda ayr bir blmde toplanmtr ve genellikle airin edebi kiilii tamamlandktan sonra yazlmlardr) sanatnn belkemii olmak durumunda deildir. Dini iirler de yazmak gelenei birok airlerde, zellikle Trk airlerinde ok grlen bir husustur. Bu bakmdan Necip Fazln slam, onun metafiziini iirletiren bir sanatkr olduu, bizim iin kabule ayan bir gr deildir, ancak bir yorum tarzdr. Orhan Veli ve arkadalarnn srdrd Garip iirine kar olarak gelien akm zerinde Necip Fazl etkisi ok byktr. kinci Yeni gerek onun getirdii sesten ve gerekse insann iine ve dolaysyla topluma ve onun geirdii krize alan iirden byk lde yararlanmtr. Yeni iirin en belli bal zellii olan, sarsnt geiren deer lleri allak bullak olmu insan ve onun psikolojik halleri, uur alt sayklamalar, bizde kaynan hep Necip Fazlda bulmutur. Bu yamur kanm boan bir iplik, Tenimde acsz yatan bir bak. Bu yamur, yerde ta ve bende kemik Dayandka isil isil yaacak.
35
Rasim zdenren, Sezai Karako ve Necip Fazl, k dergisi, s. 3, 1968, Ankara
82

Necip Fazln iirinin en belli bal zellii olan, korku, hafakan, ukde, tecrit, lm, insan temleri metafizie dayal bir ruh buhrannn kuvvetli bir tahkiye ile ortaya konuu, gnmz iirinin de balca esaslarndandr. Yalnz aralarnda u nemli fark fardr: Necip Fazl tehis ve terihini genellikle bir sonuca balar: Diz k ey zorlu nefs, nmde diz k! Heybem hayat dolu, deste ve yumak. Sen btn dallarn birletii kk; Biricik meselem sonsuza varmak ... ve: Gece, bir hendee dercesine, Birden kucana dtm gerein. Sanki erdim etin bilmecesine, Hem gemi zamann hem gelecein. ve: Sanma bu tekerlek kalr tmsekte! .... Yarn elbet bizim, elbet bizimdir! Gn domu, gn batm; ebed bizimdir! Fakat bu sonuca varrken getii yollar; yaad buhran, uur alt patlamalar, duyduu byk yalnzlk, gvensizlik ve bunlar anlatrken kulland imajlar yeni iirle bir paralellik ierisindedir. Aylarca gezindim ykk ve akn, Benliim bir kazan ve aklm kepe. Deliler kynden bir menzil akn,
83
Her fikir iimde bir ift kelepe. .... Gzler parlaynca karanlklarda, Kemikten parmaklar terimi siler. .... Yokluk, o donduran buz, o sndren karanlk; Bsbtn bilgisizlik ve tam bir unutkanlk... Bu esaslar zerinde Necip Fazln iiri bir sreklilik belirtir, yani ondaki bu temler air olarak belirdikten, ta gnmze kadar ayn seyri takip eder. Bir ok airlerde grdmz yeni, farkl bir iir anlayna dnler onda yoktur. O, adeta genliinden bu yana kurduu iir mimarisini hep gelitirme abas ierisindedir. Balangta ahsi olan metafizik duygularn gide gide bir sisteme kavumas, yani dini bir karakter belirtmesi yukarda da belirtildii gibi kiisel bunalmlarn bir sonuca balanmas eklinde anlalmaldr. nk airi bu yeni sanat anlayna ynelten tohumlar, kendisine -genliinden beri- grnen alemin arkasnda daima baka ve grnmeyen bir alemin varln da sezdiren yaradlndandr. Bu sebepledir ki yaymlad ilk iirlerinden balayarak, onun byle bir alemin varln belli belirsiz sezmekten doan birtakm korkular, vehimler, rperiler iinde olduu; zihnen Tanr ile, lmle, ller, cinler ve perilerle yani grnmeyen alemle megul bulunduu aka grlyor.36 Netice olarak Necip Fazl btn sorunlarn (iirsel sorunlarn) zm bir airdir. iirleri teknik bakmndan, kendi duyarlna uyma asndan ou zaman kusursuzdur.37
36 37
Prof. Kenan Akyz, Bat Tesirinde Trk iiri Antolojisi, 3. Bask, s. 937, Ankara Turgut Uyar, Bu Yamur. Papirs dergisi. s. 21, 1968, stanbul
84
Cumhuriyetten Sonra Trk iiri Z BBLYOGRAFYA X

ESERLER:
rmcek A (iirler), stanbul 1925. Kaldrmlar (iirler), stanbul 1928. Ben ve tesi (iirler), stanbul 1932. Bir Ka Hikaye Bir Ka Tahlil (Hikayeler), stanbul 1933. Tohum (Piyes), stanbul 1935, Ankara 1971. Bir Adam Yaratmak (Piyes), stanbul 1938, Ankara 1959. Knye (Piyes), stanbul 1940. Sabr Ta (Piyes), stanbul 1940. Para (Piyes) stanbul 1942, Ankara 1971. Nm- Dier Parmaksz Salih (Piyes), stanbul 1949. Namk Kemal (nceleme), stanbul 1940, 1966. ereve (Yazlar), stanbul 1940. Halkadan Prltlar (Evliya Menkbeleri) stanbul 1948, 1954, Ankara, 1968. le nen Nur (Peygamberimizin Hayat), stanbul 1950. (O ki O Yzden Varz, O ki Varlk O Yzden adlaryla yeni basklar yaplmtr.) Sonsuzluk Kervan (iirler), Ankara 1955. ile (iirler), stanbul 1962. Ruh Burkuntularmdan, Hikayeler, stanbul 1965. Yzbir Hadis, stanbul 1951. Cinnet Mustatili (Hatralar), stanbul 1955. (Ylanl Kuyu adyla yeniden baslmtr, Ankara 1971. ) Ata Senfoni (nceleme), stanbul 1950.
85
Reis Bey (Piyes), stanbul 1964, Ankara 1971. Siyah Pelerinli Adam (Piyes), stanbul 1964. Ahap Konak (Piyes), stanbul 1964. lim Beldesinin Kaps Hazreti Ali, stanbul 1964. Ulu Hakan II. Abdlhamid Han, stanbul 1965. deolocya rgs (Makaleler), stanbul 1959. Byk Kap (Hatralar), stanbul 1965. iirlerim, stanbul 1969. Peygamber Halkas (Sahabelerin Hayat), stanbul 1968. Tanr Kulundan Dinlediklerim (Yazlar), stanbul 1968, 2 Cilt. Vahidddin, stanbul 1968. Trkiyenin Manzaras (Yazlar), stanbul 1968. Mdafaalarm (Mahkeme mdafaalar), stanbul 1969. Nur Harman (Hadisler), stanbul 1970. 1001 ereve (Yazlar), stanbul 1968-1969, 6 Cilt. Kanl Sark (Piyes), Ankara 1970. man ve Aksiyon (Hitabe), stanbul 1964-1970. Son Devrin Din Mazlumlar, stanbul 1969, 1970. Tarih Boyunca Byk Mazlumlar, stanbul 1966. (2 Cilt) Trkiyede Komnizm ve Ky Enstitleri (nceleme), stanbul 1962. Bir Prlt Binbir Ik (Kssalar), stanbul 1965. Her Cephesiyle Komnizma, stanbul 1962. Hikayelerim, stanbul 1970. ktidar Bizde Olsa Ne Olur (Konferans), Sivas 1970.
86

Yenieri (Tarihi aratrma), stanbul 1970. Benim Gzmde Menderes (Monografi), stanbul 1970.
HAKKINDA YAZlLANLAR:
Peyami Safa: Tohum ve Anadolu. Hafta mecmuas, S.4, 1935, stanbul. Ahmet Hamdi Tanpnar: Necip Fazl ve Kop Dandaki Dkkan. Varlk dergisi, S.113, 1935, stanbul. Fevziye Abdullah Tansel: Milli Edebiyat Devri iir Sahasnda Ak Tarz Tesirleri. lk dergisi, Austos 1939. Sedat Simavi: Takdim. Yedign dergisi, 4 kincikanun 1938, stanbul Yunus Nadi: Necip Fazln Yeni Eseri Senfoni. Yeni Mecmua, S. 2, 1939, stanbul. Hakk Sha: Necip Fazl. Yeni Mecmua, S. 57, 1940, stanbul. Ali Rza Koralp: Bir Adam Yaratmak Mnasebetiyle, Varlk dergisi, S.119, 1938, stanbul. Orhan Burian - Vahdet Gltekin: Sahne Oyunlarmz Hakknda. Ycel dergisi, S.102, 1945, stanbul. Adalet Cimcoz: Nm- Dier Parmaksz Salih. Edebiyat Dnyas dergisi, 15 Eyll 1948, stanbul. Yaar Nabi Nayr: Tiyatro Buhran. Varlk dergisi, S.343, 1949,stanbul. Mehmet Yasin: Sonsuzluk Kervan. iir Sanat dergisi, S. 1, 1953, stanbul. Fikret Adil: ile. Son Havadis gazetesi, 9 Temmuz 1962, stanbul.
87
Sezai Karako: Elinizdeki Deniz. Yeni stiklal gazetesi, 23 Mays 1962, stanbul. Kadircan Kafl: ile. Tercman gazetesi, 13 Eyll 1962, stanbul. eref Grsoy: Necip Fazl Ksakrek. Akam gazetesi, 28 Kasm 1963, stanbul. mit Yaar: Necip Fazl Ksakrek. Yelpaze dergisi, 20 Mays 1964, stanbul. Halim Yacolu: Necip Fazl Ksakrek. ar dergisi, S. 83, 1964, Konya. Mehmet Gklp: Reis Bey. Tohum dergisi, S. 6, 1965, stanbul. Mehmet Gnfer elikman: Trk Sanat ve Keneler. Trk Sanat dergisi, Ekim 1954, stanbul. Ziya lhan Zaimolu: Oynanacak Oyunlarn Deer ls. Tohum dergisi, S.28, 1966, stanbul. Baki Sha Edibolu: Necip Fazl Ksakrek. Cumhuriyet gazetesi, 5 ubat 1968, stanbul. Yakup zdemir: stad Necip Fazl Ksakrekin Fevkalade Bir Eseri. Trkiye Ticaret Postas gazetesi, 12 Temmuz 1968, stanbul. Rasim zdenren: Sezai Karako ve Necip Fazl. k dergisi, S. 3, 1968, Ankara. Ahmet Kabakl: Dirili. Tercman gazetesi. 21 Ekim 1967, stanbul. Sezai Karako: Byk Dou. Sabah gazetesi, 24 Mays 1968, stanbul. Sait Yeni: Necip Fazln iiri. Dirili dergisi, Aralk 1970, Ocak 1971, stanbul. Turgut Uyar: Bu Yamur. Papirs dergisi, S. 21, 1968, stanbul.
88
AHMET MUHP DRANAS

Tanpnar, Ahmet Kutsi ve Necip Fazlla balayan asl Cumhuriyet iiri, yani sade bir Trke ile ve hece vezniyle yazlan ve yepyeni bir muhteva kazandrlan iir, Ahmet Muhipte de en baarl rneklerini vererek devam etmitir. Onunla gelien bu izgi, Cahit Stkda bitecektir. Yakn edebiyatmzda ok nemli bir kpr vazifesi gren, fakat yeni ve byk iirler yazmaya gleri yetemeyen hececi airlerden sonra gelen bu nesille, yeni bir r almtr. Dil ve vezin anlaylar bakmndan biribirine yakn olan bu airlerin, yekdierlerinden farkl bir zellik gsteren sanatlar edebiyatmzn enisini artrd gibi kendilerinden sonraki, airler iin de, iirlerini kurmada nemli rol oynayan, bir seim yapmaya imkan hazrlamtr. Nitekim daha sonraki airlerimizde hep bu nesil airlerinden birinin veya birkann etkisini greceiz. Denebilir ki A. Muhip, Necip Fazlla birlikte kendilerinden sonraki edebiyatmz en ok etkileyen bir airdir. Bilhassa 1940 iirine bakaldran Mavi Hareketi ondan birok zellik tar. leride de greceimiz gibi Attila lhan farkl bir form ierisinde korkuya, bunalma ve bir eit klhaniliklere alan ve fakir insanlarn yaayn anlatan iirlerinde de en bariz bir ekilde beliren romantik eda ile hep Dranas hatrlatr. airin etkisini zerinde grdmz bir dier air Cahit Stkdr. Hele ilk kitab mrmde Skt, Necip Fazl ve Ahmet Muhip iirinin ok acemi olmakla birlikte, ok derin izlerini tar.
89
Ahmet Muhip, edebiyatmzda orijinal bir sanatkrdr. iirindeki Batl eda, Servetifnnculardan Cenap ve daha sonra Him ve nihayet Necip Fazla uzanrsa da, bir benzerlik belirtmez. Dranasta taklit katiyen yoktur. Bununla birlikte o, fevkalade iyi bir seicidir. Gerek bizden ve gerek Batdan beendii airler vardr. zellikle Ahmet Hamdi, Yahya Kemal, Ahmet Him, Divan ve btn Fransz iiri malzemesiyle Ahmet Muhipe bir zemin olmutur. Ahmet Muhip byk bir ustalkla ve incelikle, gemilerin deneylerinden yararlanr. Btn bildiklerini ustaca -sezgiyle- dzene koyar ve yanlmadan yapar iirini. Denebilirse o, korkun bir iir gzlemcisidir. Objesi hayat deildir, iirdir; btn airlerin gemiidir, iirleridir. Ahmet Muhipin bellibal zelliklerinden biri de, topluma, sosyal konulara kapal bir air olmasdr. deoloji, itimai kavga yoktur kendisinde. Bu bakmdan bir fildii kule airidir denebilir. Fakat realite ile ilgisi tamamen kopmu anlamna gelmemelidir bu. Realite onun iirine malzeme olmutur ama, ahsileerek, romantik bir airanelik kazanarak. ELF Elif, kara tatan bir kyde yayor, Bir damn saz, bir ocan atei; Her akam kanlarla batan bir gnei Banda ar bir ta gibi tayor. St emmi Elif, en eski destanlardan Masallarn altn beiinde uyumu, Elif bir maarada gemi zamanlardan Urun urun esen ninniyle bym
90

Ne kadar gzelsin Elif, dan kz! Derin sszln kokusuz iei. Ey neesinde bir byk gelecei Mjdeleyen iki, bin yln kmz. Elbet, bir mre tek vadidir kaderin Arnn beyaz fecri sken alnnda. Bahtiyar kys kayp cennetlerin Elif! sonsuza gebe kz, tek tanra... iiri, malzemesini halk folklormzden, Anadolu corafyasndan devirmekle birlikte, ok modern bir hviyettedir. Milli Edebiyat airlerini hatrlayacak olursak, bu iirin tad yepyeni ve ok canl mana kendiliinden ortaya kar. En sevilen iirlerinden Fahriye Abla, bir ocukluk hatrasnn iiridir: Hava keskin bir kmr kokusuyla dolar, Kapanrd daha gn batmadan kaplar. O afyon ruhu gibi baygn mahalleden Hayalimde tek izgi bir sen kalmsn, sen; Hlyasndaki geni aydnla glen Gzlerin, dilerin ve ak gerdannla Ne irin komumuzdun sen Fahriye abla! Ahmet Muhip bu iirinde ocukluunun mahallesini, Fahriye ablasn, onun evini, en realist bir tablo halinde izerken bile, uuraltn, duygularn iire sokmay ihmal etmez. Bu iir kendisinden nceki realist ve romantik karm bir anlayla Anadolu sahneleri izen Milli Edebiyat sanatlarnn iirlerinden z olarak ne
91
kadar ayrlrsa, bir dier iiri olan Seranat da bir tablo olarak Fransz romantik airlerini andrmakla birlikte tamamen yepyeni bir hviyet tar. Yeil pencerenden bir gl at bana Iklarla dolsun kalbimin ii. Geldim ite mevsim gibi kapna, Gzlerimde bulut, salarmda i. Alan bir glsn sen yaprak yaprak Ben akmla bahar getirdim sana. Tozlu yollarndan getiim uzak klimden arklar getirdim sana.
Z BBLYOGRAFYA X
ESERLER:
Glgeler (Piyes), stanbul 1946. O Byle stemezdi (Piyes), stanbul 1947.
HAKKINDA YAZlLANLAR:
Sermet Sami Uysal: Bayan Mnire Dranas Ahmet Muhipi Anlatyor. Cumhuriyet gazetesi, 27 Eyll 1954, stanbul. Vecdi Brn: Ahmet Muhiple Bir Konuma. Son Saat gazetesi, 6 Austos 1955, stanbul. Hikmet Mnir Ebciolu: Hatra Defterinde Bir Edibimizin Hayatndan Yaprak Var. Zafer gazetesi, 14 Ocak 1955, Ankara.
92

mit Yaar: 40 Yln 40 airi, Ahmet Muhip Dranas. Yelpaze dergisi, 3 Haziran 1964, stanbul. etin Altan: Darda Bayram. Milliyet gazetesi, 27 ubat 1969, stanbul. Halit Fahri Ozansoy: Ahmet Muhip Dranasn Sanat. Tercman gazetesi, 25 Aralk 1969, stanbul. Ahmet Kutsi Tecer: Ahmet Muhip. lk dergisi, 11 Terin 1941, Ankara.
93
CAHT SITKI TARANCI

Cahit Stk, hece iirine yeni bir z kazandran yukarda bahsi geen airlerle, Orhan Veli ve arkadalar arasnda bir kprdr. Onda modern bir hviyet kazanan son ve nemli hececilerin bir ok zellii ile Garip iirinin iklimini hazrlayan bir dier zellik yanyana ve elimez bir btnlk ierisindedir. lk iirlerinde Ahmet Muhip, Necip Fazl ve Tanpnarn etkilerini tar: Yanyana dururdu bir devle bir cce -Grdm, bir aynada iimle dmBu mthi tezad duyup dndke, Nasl zaptedeyim ben haykrm. .... Bu gece uykusuzluk -yolumu kesen haydutimde bir lktr, dudaklarmda skt .... Bilinmez ok mu srer bu ate, mthi duru. Bir kzl demirdir bu insann ensesinde. Mesafeler kaynayp kaybolmak hevesinde mrmde Skt adl ilk iir kitabndan aldmz yukardaki msralarda Necip Fazl tesiri aka grlmektedir. Uzak bir iklimin lk havasnda, nsan kainatla her an kucaklar, Sonsuz bir sevginin gamsz dnyasnda.
94

Uzak bir iklimin lk havasnda, Btn sevdiklerim hlyam paylar; Bense camlar, camlar, camlar arkasnda .... Ve sema aalarda kmldamayan bir ku. msralar Tanpnar havasn tar. Uyanr gibi birden bir korkulu ryadan -O iimden sevdiim, benim olan dnyadan, Bir ses bana gel! dese, ben bu sesi iitsem;Kimsecikler duymadan bir kap ap gitsem! .... Prl prl yanan denizdeki hlya, Gemileri ald uzaklara kat. Bir yol -ki bir beyaz yelken onu atGider, gemilerin gittii adaya. .... Uzak bir iklimin lk havasnda, Seslerle kokular elele dolar; Renklerle ekiller seviip anlar, Bir mkemmeliyet orkestrasnda. msralarnda ise Ahmet Kutsi, Ali Mmtaz ve Ahmet Muhip havas sezilmektedir. Ayrca bu airlerin byk ilgi duyduklar Batl yani Fransz sembolistlerinin de, Cahit Stknn yine bu ilk iirleri zerinde tesiri bariz ekilde grlmektedir.
95
iirlerinin genel karakteri ve onu besleyen hayata bak, yaad dnemin inan ve fikir ortam ile ok yakndan ilgilidir. Onun iirinin belli bal temlerinden olan mesela hayat anlay ve lm, herhangi bir din veya metafizie bal deildir. Bu durum daha sonraki iirlerinde ve daha birok airlerde de gittike gelierek devam etmitir. Onda ne varlk tesi fikri, ne belirli bir inanca dayal Tanr anlay, ne de bir mr srdrd yalnzlk duygusundan kendisini kurtaracak tarih ve millet bilinciyle ilgili bir tefekkr ve evre vardr. Trk aydnlar arasnda phecilik, dine kar cephe alma, hatta dinsizliin mdafaas Cumhuriyetten nce de grlm olmakla beraber, Cumhuriyet devrinde olduu kadar yaygn deildi. Laikliin en mhim inklap dsturu olarak Anayasaya getii bu devirde, aydnlarn mhim bir ksm gnlk yaay tarzlarnda dini gelenekten uzaklamlar, derin temellere dayanmayan bir zevkperestlii hayat felsefesi olarak benimsemilerdir. stikll Savan byk bir imanla kazanan neslin, Cumhuriyet kurulduktan sonra, ahlaki bakmdan nasl deitiini, bir ahlak sukutuna ihtirasla nasl daldn, iki devri de ok iyi bilen Yakup Kadri, Halide Edip ve Peyami Safa gibi romanclarn eserlerinde grmek mmkndr. Cahit Stk ve Orhan Veli nesli, artk ne dine, ne de tarihe inanyorlard. Onlar iin sadece yaanlan an mhimdi. Genlik yllarnda Andre Gidein Dnya Nimetlerini okuyan bu nesil, yaama sevincini adeta bir din haline getirdi.38 airin ilingir Sofras, Bu Sabah Hava Berrak, Biz Nerdeyiz Sevgilim, nsan Olu, Yanl Bilmesinler Beni, ocuk Bahesinde Gezerim, Bugn Hava Gzel, Bahar Yeli, Abbas, Ak, lk Ak, Bahar Geliyor, Peyzaj gibi Otuz Be Ya adl iir kitabnda yer alan birok iirleri hep bu temalar tamaktadr.
38
Mehmet Kaplan, iir Tahlilleri, c. 2, s. 87 - 88.
96

airin bu yaama sevincine ramen, bir vaka olan lm temas da onu ok megul etmitir. Yaamak alt bir ey olduu iin ondan kendisini ayran lm, airin byk tedirginlik kaynadr. Edebiyatmzda lm konusuna geni yer veren Hamitte bu tem, zaman zaman mistik bir hviyet gsterir; bazen cevapsz sorularla dolu, bazen onu hikmete balayarak teselli yolu arayan bir eda ierisindedir. Yahya Kemalde lm sde bir bahar lkesidir. Daha nceki airlerimizde bu tem, slam bir gr ierisinde ele alnmtr. te dnyaya bir ebedi alem gz ile baklmtr ve lm asla korkun bir ey deildir. Mevlana iin bir eb-i Arus olan lm, Yunus iin yine lmden ne korkarsn, korkma ebedi varsn eklinde ifade bulmutur. Deien sosyal, kltrel artlar Cahiti farkl bir lm anlayna gtrmtr. Onda din bir teslimiyet yoktur. Aklndan lmn gemesi onda bir huzursuzluk vesilesidir. Ben lecek adam deilim der. Onun bu huzursuzluunun bir kayna, geleneksel inancn dnda olmas ile ilgilidir. Kendisini ikiye verii, bohem bir hayat yaay bu i huzursuzluu ile alakal olsa gerek. Yeter ki gn eksilmesin penceremden diyen, hayat, yaamay seven air, huzursuzluunu, bunalmn hayata doyamamann acsn, bir mr beraberinde tamtr. Hayata doyamad, lm korkusunun kendisini hep rahatsz ettii iin Saadet bu mrn neresinde diye sorar. Yaamak istiyorum genliimi yeni batan diyerek memnun olamad hayatn iadesini ister. Aynalar sert konumaya balad iin hznldr. lmn herkesin banda olmas bile onu teselli edememitir. Bu iki msra kendini anlatr: Bu gler yzl adam ben deilim, Yalandr, kaygsz olduum yalan. Bazen Tanrdan da medet umduu halde, nk lm, kapsnda sabrsz bir at gibi kinemektedir, bu
97
durum gide gide bizdeki bunalm iirinin de konusu olacaktr. Cahit Stknn slubu son derece sade ve aktr. Kendisinden nceki airlerde grlen ipham yoktur, vuzuh vardr onda. Bu bakmdan airanelie kar kacak anlaya bir zemin de hazrlamtr. Yani hem inan biimi, hem de klfetsiz ifadesiyle gelen gereki akma nclk etmitir. Buna ramen mizacndan gelen ve kendisinden nceki edebiyat nesli ile ilgili yann tespitleyen romantik, santimantal hviyetini de yer yer muhafaza etmitir ve bunu da iyi bir form ierisinde vermeye almtr. Bir mektubunda Formsuz da gzellik olmayaca, olamayaca bedihidir.39 der. iirlerinde daha ok kendisi, kendi hayat vardr. iirini yaayan ve yaayn iirletiren bir sanatkrdr. O, sosyal konulara da iirinde pek yer vermemitir. Bal olduu iirde ferdiyetidir. Bir yazsnda yle diyor: iir bahsinde realist telakkiler, romantik telakkiler bilmem ne... diye bir tasnifi kabul etmeye ne mizacm ne de iir anlaym msaittir. Bugn de ille bir sanat eserinde sosyal bir meselenin ortaya atlmasn art koan moda-cereyan karsndayz. Deniliyor ki: sanat cemiyetin, sosyal bir davann emrinde olmaldr. Bunu diyenler, sanatn bal bana bir dava olduunu unutuyorlar... Btn mesele, sanatkr, yaratma sancsyla ba baa brakmak, ona, sanat soysuzlatracak tazyiklerde bulunmamaktr... Benim tuhafma giden cihet, iirde hala gzellikten baka bir gaye gdlmesi keyfiyetidir.40 iirlerini genellikle hece vezniyle yazan Cahit Stk bu vezin konusunda mutaassb deildir. Aruzla yazl39 40
Cahit Stk Taranc, Ziyaya Mektuplar, 15.3.194, Varlk Yaynlar, stanbul. Cahit Stk Taranc, ekil zerine, Varlk dergisi, s. 445, sh. 17, stanbul.
98

m bir msra heceye de uyabilir, serbest vezinli bir iirde de geebilir, ancak kl olarak alnd zaman aruzla m heceyle mi, serbest vezinle mi yazld belli olur. Nasl ki yemi vardr, dalnda gzeldir, yemi vardr tabakta, bunun gibi mesela iir vardr aruzla sylendii iin gzeldir, iir vardr serbest vezinle sylendii iin gzeldir. Asl mesele, sylemek istediimiz eye en tam ifadesini verebilmektir. Bu, iirine gre bazen hece ile veya aruzla, bazen de serbest vezinle mmkndr. air, iirinin mtak olduu vezni kefedebilen adamdr; o halde iirde vezin taassubu gsteren airin airliinden phe ettiimi sylemekten ekinmeyeceim.41 Ayn zamanda air, ekilden de yanadr: ekil hummasna tutulmam sanatkar, airse kalemini, ressam ise frasn elinden atmaldr. ekilsizlik iinde gzellik avna kanlar; kendi kendilerini aldatmaktan baka bir ey yapm olamazlar.42 Kelime seme iinde de ok titizdir: Msrada fazla kelime msran edasn irkinletirir, bozar, msra msralktan karr. Her kelime hissesine den sesi, mana, tedai ve daha bir sr vazifeleri eda edemedi mi lzumsuzdur; o msrada yeri yoktur.43 der. Yukarda da bahsettiimiz gibi kendisinden sonraki Garip Hareketi zerinde tesirini grdmz Cahit Stk, daha sonraki nesiller iin ayn tesiri icra edememitir. Onda Milli Edebiyattan sonra gelen airlerle Garip Hareketine intikal eden iir izgisi zerinde mutavasst bir kiilik grmekteyiz.
41 42
Cahit Stk Taranc, ekil zerine, Varlk dergisi, s. 445, sh. 17, stanbul. Cahit Stk Taranc, iir zerine Dnceler, Varlk dergisi, s. 442, sh. 7, stanbul. Cahit Stk Taranc, Ziyaya Mektuplar, s. 117-118, Varlk Yaynlar, 1957, stanbul.
43
99
Z BBLYOGRAFYA X
ESERLER:
mrmde Skt (iirler), stanbul 1933, Ankara 1968. Otuz Be Ya (iirler), stanbul 1946, stanbul 1967. Dten Gzel (iirler), stanbul 1952, 1967. Sonras (iirler) stanbul 1957, 1962. Ziyaya Mektuplar, stanbul 1957.
HAKKINDA YAZILANLAR :
Talat Tekin: Tarancda Dil Devriminin Etkileri. Trk Dili dergisi, 1 Ocak 1957, Ankara. Nihat Kulu: Tararcnn zellikleri. Yeditepe dergisi, 1 Aralk 1956, stanbul. Vecdi Brn: Cahit Stk Taranc. Trk Dncesi dergisi, 1 Aralk 1956, stanbul. Haldun Taner: Viyana Mektubu. Varlk dergisi, 1 Aralk 1956, stanbul. Zahir Gvemli: Cahitin Iztrab Yalnzlkt. Varlk Dergisi, 1 Aralk 1956, stanbul. Cahit Tanyol: Cahit Stk in. Havadis gazetesi, 30 Ekim 1956, stanbul. ahap Stk: Cahit Stknn Ardndan. Zafer gazetesi, 20,22 Ekim 1956, Ankara. Suat Taer: iirleriyle Cahit Stk. Ulus gazetesi, 21 Ekim 1956, Ankara.
100

Mehmet Seyda: Cahit Stk Taranc. Akam gazetesi, 21 Ekim 1956, stanbul. lhami Soysal: Neylersin lm Herkesin Banda. Pazar Postas, 21 Ekim 1956, Ankara. Muzaffer Erdost: Cahit Stk. Pazar Postas, 21 Ekim 1956, Ankara. Tahsin Ycel: Misafir. Varlk dergisi. 1 Kasm 1956, stanbul. Behet Necatigil: Tarancda Yaamak. Varlk dergisi, 1 Kasm 1956, stanbul. Ziya Osman Saba: Cahitle Gnlerimiz. Varlk dergisi, 1 Kasm 1956, stanbul Oktay Akbal: Cahit Stk Tarancnn Ardndan. Yenilik dergisi, 1 Kasm 1956, stanbul. Fruzan Hsrev Tkin: Cahit Stk Taranc ile Bir Mlakat Yenilik dergisi, 1 Kasm 1956, stanbul. Baaran: Cahit Stk Taranc. Ufuklar dergisi, 4 Kasm 1956, stanbul. Ferit Edg: At. Ufuklar dergisi, 4 Kasm 1956, stanbul. mer Faruk Toprak: Tarancnn iiri. Ufuklar dergisi, Kasm 1957, stanbul. Behet Kemal alar: Bir Cahit Tandm ki. 20inci Asr dergisi, 31 Ekim 1957, stanbul. Cenap Ozankan: Cahit Stk Taranc, Bayram gazetesi, 10 Ekim 1957, stanbul. Mustafa Baydar: Kz Kardei Yldz Kksal Cahit Stky Anlatyor. Varlk dergisi, 15 Ocak 1957, stanbul. Osman Turgut Pamirli: Cahit Stk Taranc. Haber gazetesi, 21 Ocak 1957, stanbul
101
Mahmut Makal: Dten Beter. Varlk dergisi, 1 Kasm 1956, stanbul. Yaar Nabi: rnek air. Varlk dergisi, 15 Kasm 1956, stanbul. Yldz Kksal: Aabeyimin Ardndan. Varlk dergisi, 15 Kasm 1956, stanbul. M. Sunullah Arsoy: Bir Avu Ac An. Varlk dergisi, 15 Kasm 1956, stanbul. M. Sunullah Arsoy: Dten Gzel. Varlk dergisi, 1 Nisan 1953, stanbul. Dr. Cahit Tanyol: Cahit Stk Tarancya Dair. Yeni Sabah gazetesi 19 Haziran 1953, stanbul. Behet Kemal alar: Cahit Stk Taranc iin. 20inci Asr dergisi, 17 ubat 1953, stanbul. evket Rado: Cahit Stk Taranc Hakknda. Akam gazetesi, 4 ubat 1953, stanbul. Ahmet Selami Sel: Taranc Gn. Yeni Memleket gazetesi, 1 Nisan 1955, stanbul. Oktay Akbal: Sanaty Yaarken Sevmeli. Vatan gazetesi, 11 Eyll 1955, stanbul. Seyfettin Ballar: Otuz Be Ya. Demokrat Kilis gazetesi, 25 Eyll 1955, Kilis. Necdet Grka: Cahit Stk Taranc. Dnya gazetesi, 1 ubat 1955, stanbul. Blent Ecevit: Bir Misafir in Ardndan. Ulus gazetesi, 15 Ekim 1956, Ankara E. Insu: Cahit Stk Taranc in. Eitim dergisi, Ekim 1956, Ankara. Bedri Rahmi Eyubolu: Cahit Stk Taranc in. Cumhuriyet gazetesi, 5 Ekim 1956, stanbul.
102

Yakup Kadri Karaosmanolu: airin Im. Tercman gazetesi, 16 Ekim 1956, stanbul. Mehmet Sarkaya: Cahit Stk Taranc ve lm, Hayat Kayglar. Tan gazetesi, 16 Ekim 1956, stanbul. Mehmet Kemal: Cahit Stk Taranc ile Birlikte Geen Gnler. Yeni stanbul gazetesi, 17 Ekim 1956, stanbul. Ziya Osman Saba: Cahitle Gnlerimiz. Varlk dergisi, 1,15 Kasm, 1,15 Aralk 1956, stanbul. Oktay Akbal: Cahit Stk Artk Yok. Vakit gazetesi, 18 Ekim 1956, stanbul. Ayhan Doan: Cahit Stknn iirinde Temalar. stanbul dergisi, Mart, Nisan 1958, stanbul. Muzaffer Uyguner: Tarancnn iiri stne Dnceler. Kasm, Aralk 1958, Ocak, ubat, Mart 1959, stanbul. ahap Stk: Tandmca Cahit Stk. Byk Dou dergisi, 20, 27 Mart 1959, stanbul. Ahmet Hamdi Tanpnar: Cahit Stkya Dair Hatralar. Varlk dergisi, 1 Mays 1958, stanbul. R. nan: lmnn nc Ylnda Cahit Stk Taranc. Yeni Gn gazetesi, 17 Ekim 1958, stanbul. M. Sunullah Arsoy: Cahit Stk Taranc Drt Yl Sonra. Trk Dili dergisi, 1 Ekim 1960, Ankara. mer Faruk Toprak: Ayva Sar Nar Krmz Sonbahar. Yn dergisi, 14 Ekim 1966, Ankara. Cavit Orhan Ttengil: Taranc, Abasyank ile lgili Notlar. Dnya gazetesi, 1 Nisan 1961, stanbul. Ahmet Oktay: Bir Bireyin lm Aratrmalar. Dost dergisi, Eyll 1962, Ankara. Abbas Parmakszolu: Nabi ve Cahit Stk. Hergn gazetesi, 10 Mays 1967, stanbul.
103
Fruzan Hsrev Tkin: Cahit Stk Taranc. Ekspres gazetesi, 16 Ekim 1963, stanbul. emseddin Kutlu: lmnn Yedinci Yldnmnde Cahit Stk Taranc. Cumhuriyet gazetesi, 13 Ekim 1963, stanbul. Abbas Parmakszolu: Otuz Be Ya. Hergn gazetesi. 29 Kasm 1967, stanbul. Ali Mfehher Hatusi: Cahit Stk Taranc. Meydan dergisi, 18 Temmuz 1967, stanbul. Baki Sha Edibolu: Cahit Stk Taranc. Cumhuriyet gazetesi, 18 Ocak 1968, stanbul. Siyami zel: Cahit Stk Taranc 12 Yl nce Gmt. Vatan gazetesi, 16 Ekim 1968, Ankara. Ouz Tmba: iirine Snan Ozan Cahit Stk Taranc. Meltem dergisi, Ekim 1968, Ankara. Halil Soyuer: Arkadam Cahit Stk. aba dergisi, Ekim 1968, Ankara. Sefa . Erkn: Cahit Stk Tarancnn Vezin ve Kafiye stne Dndkleri. Yeni nsan dergisi, Kasm 1964, stanbul. Cahit Tanyol: Cahit Stk Taranc. Yeni nsan dergisi, Kasm 1964, stanbul. Doan Hzlan: Tarancya Sayg. Yeni Gazete, 7 Temmuz 1970, stanbul. Muzaffer Uyguner: Tarancnn iir zerine Dndkleri. stanbul, 1960 (Kitap). Muzaffer Uyguner: Cahit Stk Taranc, stanbul 1966. (Kitap) Cahit Stk Taranc: Yaar Nabiye Mektuplar. Varlk dergisi, s. 444, 1956, stanbul.
104

Nermin Menemenciolu: Tarancnn Mektuplar. Papirs dergisi, s. 14, 1967, stanbul. Tuncer Uarol: Tarancda Dizeler Karsnda Balklar. Papirs dergisi, s. 36, 1969, stanbul.
105
ASAF HALET ELEB

imdiye kadar inceleme konusu olarak ele aldmz Cumhuriyet devri airlerinden tamamen farkl bir sanat anlayna sahip olan Asaf Halet, orijinal bir iir kurduunu sylediimiz airlerden de gerek bizden ve gerekse Batdan tesir grmemi olmak bakmndan kesin bir izgi ile ayrlr. -Herhangi ciddi bir aratrmaya dayandramadmz halde sadece bir zan ve his olarak iimize doan, malzeme olarak Asaf Haletin olsa olsa Divan edebiyat airlerinden sebk-i hind diye bir tarzn sahibi Naili-i Kadim ile, biraz da eyh Galipe yakn bir yannn olduudur.Asaf Haletin getirdii yenilikler dolays ile yadrganmas, anlalmamas tarih olarak Orhan Veliden ncedir. iirin formu zerinde yapt yenilik, vezin ve kafiyeyi atmaktan maada noktalama iaretlerini ve byk kk harf tefrikini kaldrmas ve kendine mahsus bir ahenk temini yolunda deiik bir imla kullanmas, 1940 ylndan ncelere rastlar. ibrhim iimdeki putlar devir elindeki baltayla krlan putlarn yerine yenilerini koyan kim brhiiiim Fakat o, asl yenilii zde yapmtr. Baka airlerde grmediimiz sembollerle, yine hi bir airde grlmeyen bir mistisizm, ok garip ve orijinal armlara yol aan bir ritim anlay ile yapmtr bu yenilii.
106

Onun bu anlamsz ve gerekst grnm 1950den sonra balayan iire de nclk vazifesi grmtr. Denebilir ki kinci Yeni zerinde Asaf Haletin derin etkisi olmutur. Cumhuriyetten sonra grdmz sanat kmelenilerinden hibirine dahil edilemeyen airi, bu etkileri dolays ile incelemek zarureti vardr. iir anlayn o, phesiz kendi iinde ekil bulmu ve belki de bir vuzuh kazanm baz inanlara dayamtr ama, bunlarn ona yazdrd iirler, gerekst bir grnm belirtirler. Yani o, iirini belli bir kltre, inanca, onun mistisizmasna dayam olsa bile, bunu tamamen zel bir tefekkr ve duygu szgecinden geirerek; bir subjeye, bir de zel subjektivite ekleyerek iirletirdiinden, ortaya koyduu iir yer yer anlamsz, gerekst bir zellik belirtir. Mistik bir mizaca sahip olan Asaf Halet bu temayl ile, toplumumuzun yabancs olduu bir kltrn mistisizmasna eildii, onu da kendine mahsus bir duyu ierisinde verdii iin yadrganm ve anlalmas g olmutur. SIDDHARTA Kos koca bir aa gryorum ufack bir tohumda o ne aa ne tohum om mani padme hum ( kere) siddharta buddha ben bir meyvaym aacm alem ne aa ne meyva ben bir denizde eriyorum om mani padme hum ( kere)
107
Aslnda onun yararland inan nce slam tasavvufu, sonra Budizmdir. Fakat bunu hi allmam bir biim ve anlatmla vermitir. Tasavvuftaki Vaciblvcutta, Fenafillaha, yani Tanrnn varlnda erime, yok olmay andran Budizmdeki Nirvanaya erme halini iirletirir. Onun hatas veya sevab budur. Asaf Halet, bir ipham ve sembolist akmla izah imkansz bir sembol airidir. Bazen izdii emprestyonist tablolarda; kelimelerle resim yapt iirlerinde bile ipham ve sembol orijinalitesi hakimdir. Bu tr iirlerinde modern resimden yararlandn sanyoruz. oyluk kemiimi kartp kendime bir kadnck yaptm ... iimdeki maarada kurumu ller yatar gvdesinden kopmam kelle yukar bakyor aata dncesi var gibi gibi msralar bu kanaatimizi kuvvetlendirmektedir. Bu modern resim anlayna dayal husus, 1950den sonra gelien Trk iirinin zerinde izler brakmtr. lhan Berk ve Edip Canseverin iirlerinde bu izleri bulmak mmkndr. Ayrca Srrealist eilim gsteren btn yeni airlerimizde olduu kadar, tamamen tersinden Orhan Veli nesIinin de dsturu mahiyetinde olan birok unsurlara da Asaf Haletin iirinde rastlyoruz: bilmemek bilmekten iyidir dnmeden yaayalm
108

Asaf Halet, toplumcu bir air deildir. Onun iiri bahsettimiz iki inan ile, rya nizam ve hayallerinden gelen sembollere dayanr. Fakat onda toplumun kurallaryla atan, allagelmi ve tabii telakki edilen deer hkmleriyle badaamayan ve bu sebeple anti-sosyal bir karakter belirten zellik vardr: her sabah nafakam getirir bir ku nereye kaaym o kuun elinden kuyulara saklansam kuyulara girer tavan aralarna kasam tavan aralarn bilir tabutlukta yatsam gelir beni bulur sabahlar gel kz tabutlua gir benimle memelerin kan iinde bacaklarn yaral nafakam beraber yiyelim ve paavralarn stmyor diye bana sokul gel kz tabutun iinde yat benimle yanl kua grnme sabahlar air, sevgilisinin ahsnda btn evresini, sevdiklerini, kendi kurduu dnyasna, toplumun lleriyle aykrlk iinde olan, kendi ideal ve soyut dnyasna arr.
109
iirlerine kendi anlayna uygun bir ritim vermek adna yapt deformasyonlarla birlikte, denebilir ki air, Trkeyi de gerekten iyi bir ekilde kullanmtr, O, Necip Fazl ve arkadalarnn iirde yaptklar yenilik hareketini takiben, farkl bir dnyaya alan Trk iirinde, Orhan Veli ve arkadalarna ramen gelien iirde, Fazl Hsn Dalarca ile beraber ok nemli bir merhale olmulardr.
Z BBLYOGRAFYA X
ESERLER :
He (iirler), stanbul 1942. Lamelif (iirler), stanbul 1945. Om Mani Padme Hum (iirler), stanbul 1953. Mevlana (nceleme), stanbul 1940. Molla Cami (nceleme), stanbul 1940. Naima (nceleme), stanbul 1953. mer Hayyam (nceleme), stanbul 1954. Erefolu Divan, stanbul 1944. Divan iirinde stanbul (Antoloji), stanbul 1953.
Asaf Halet elebi ile Bir Konuma. Akam gazetesi, 19 Ekim 1953, stanbul. Solelli: elebi ve iir. Hafta dergisi, 4 Haziran 1954, stanbul.
110

Glgn Sedef: Asaf Halet elebiye Gre eyh Galipten Sonra, ki Kii Mstesna, air Yetimemitir. Tan gazetesi, 16 Ekim 1955, stanbul. smet Barlok: Asaf Halet elebinin Kitaplar Arasnda. Ycel dergisi, 5 Mart 1956, stanbul. kr Enis Reg: Deien. stanbul dergisi, 24 Austos 1967, stanbul. Hilmi Ziya lken: Asaf Halet elebi. Vatan gazetesi, 21 Kasm 1958, stanbul. Oktay Akbal: Henin ki Gz ki eme. Yeditepe dergisi, 15 Kasm 1958, stanbul. Ayhan Hnalp: Asaf Halet elebi in. Yeditepe dergisi, 15 Kasm 1958, stanbul. brahim Minnetolu: Asaf Halet elebi in. Yeditepe dergisi, 15 Kasm 1958, stanbul. Fikret Adil: Asaf Halet elebi in. Yeditepe dergisi, 15 Kasm 1958, stanbul. Aziz Nesin: Asaf Halet elebi. Pazar Postas, 2 Kasm 1958, Ankara. Behet Kemal alar: Asaf Halet elebinin Ardndan. 20inci Asr, 30 Ekim 1958, stanbul. Ayhan Doan: Asaf Halet elebinin iirindeki Baz Motifler zerine. Trk Sanat dergisi, 4 Kasm 1958, stanbul. Haldun Taner: Kaybettiimiz elebi. Tercman gazetesi, 26 Ekim 1953, stanbul. Gkhan Evliyaolu: Asaf Halet elebi ld. Havadis gazetesi, 24 Ekim 1958, stanbul. R. nan: Asaf Halet elebi. Yeni Gn gazetesi, 23 Ekim 1958, Ankara.
111
Oktay Akbal: Henin Gz ki eme. Vatan gazetesi, 18 Ekim 1958, stanbul. Reat Ekrem Kou: Asaf Halet elebi. Hergn gazetesi, 18 Ekim 1958, stanbul. Hamdi Avcolu: Seng-i Mezarda Bilinen Kadir. Yeni Gn gazetesi, 18 Ekim 1958, stanbul. Yaar Tellidere: Asaf Halet elebi. Tercman gazetesi, 21 Ekim 1958, stanbul. Baki Sha Edibolu: Asaf Halet elebi. Cumhuriyet gazetesi, 17 Ekim 1958, stanbul. Fikret Adil: Asaf Halet elebi. Yeni stanbul, 9 Ekim 1960, stanbul.
112
1940 SONRASI
Orhan Veli, Melih Cevdet Anday ve Oktay Rifat Horozcu ls, 1941 ylnda balattklar sanat hareketine Garip adn verdiler. Bu arkada, ...eski inanlarn tamamyla ykld, dnen bir insan tatmin edici bir dnya grnn okula ve hayata henz iyice yerleemedii bir devirde yetimilerdir. arkadan, edebiyat sahnesine ktklar zaman, yazdklar ilk iirlerde ileride hangi istikamette karar klacaklarn sezdirmeyen bir davranlar vardr. Garip ad ile ortaya ktklar zaman dndkleri ...hi bir hayal ve dncenin karmad saf duyularn plak olarak tesbit edilmesinden ibaretti. Bunlarda d alem, bir aynaya akseder gibi veriliyordu. Sonra de eitli derecelerde kinci Dnya Sava esnasnda Trk aydnlar zerinde byk bir tesir yapan Marksist hayat grn benimsediler. Halk edebiyatndan ve halk dilinden faydalanarak, ak veya kapal ekilde, Sosyalist fikirleri anlatan iirler yazdlar.44 Bizde Garipilerin balatt bu akm, aslnda, 1920 - 30 yllar arasnda Bat edebiyatlarn sarsan devrimci iir akmna paralel olarak gelimitir. Yani sarsnt adatr. O dnemlerde Trkiye ayrca, birok kurumlarnn ve deer yarglarnn sarslmas, horlanmasna da sahne olmaya balamtr. Bu sarsnty belirli nisbette, daha nceleri Cumhuriyet neslinin nc airlerinden olan Nazm ve Necip Fazlda da grmekteyiz. Demek oluyor ki, Garip Hareketi, gerek dnyada ve gerekse bizde mevcut bulunan sosyal durumla ok yakndan ilgilidir.
44
Mehmet Kaplan, iir Tahlilleri, s. 153, 151.
113
Bu akmn en nemli airi Orhan Velidir. Ve lnceye kadar da bu anlaya bal kalmtr. Arkadalar Melih Cevdet ve Oktay Rifatn iirleri ise sonuna kadar ayn karakteri gstermez, kendilerini yenilerler. Orhan Velide az grlen ideolojik kayg, bata Melih Cevdet olmak zere Oktay Rifatta gide gide daha belirli bir hviyet kazanr. Bedri Rahmi gibi Melih Cevdet de folklor Marksist zaviyeden ele alr. Yazdklarnn ounun asl temini, sosyal tabakalar arasndaki atmalar tekil eder. Melih Cevdet iin mhim olan slup deil, muhteva, daha dorusu maksat veya ideolojidir. Zihn bir tip olan M. Cevdet Anday, mizacna daha uygun bulduu iin, tarih Materyalizmin fikr ve felsef cephesini iir haline koymaya45 alr. Melih Cevdetin daha sonraki iirlerinde sembollere ve mitlere yer verildiini de grmekteyiz. Denebilir ki, genel grn itibariyle Materyalist, aklc olmasna ramen, Melih Cevdetin iirlerine iiriyet veren akla aykr olan bu mitlerdir. Onun iir anlayn yanstan iirlerinden bir rnek: Ah olaca buydu oldu, Duygularla yle ok uratm ki Artk aramzda ne bir sr Ne gven, ne inan, ne uyum... Sonunda, tkettim ruhumu: Sevinirken sevincimi seyrediyorum Korkumla korkmuyorum imdi. Madem bir kap aralktr, Sen sonuna kadar a onu. Artk bendeki insandan kurtuldum Sevgisiz yaayacam sevgiyi.
45
Mehmet Kaplan, iir Tahlilleri, c. 2, s. 131.
114

Oktay Rifat da Melih Cevdet gibi, Orhan Veli ile beraber yola km, nceleri sade, ou ideolojik iirler yazm, sonra ise gerekstclk ve soyutuluk akmlarnn etkisinde bir eit kelime oyunculuu diyebileceimiz bir tarzda iirler yazmtr. Gerekstclk, serbest armlara dayanan uur altndaki gizli olan psikolojik muhtevay ortaya koymay gaye bilir. amzn en nemli sanat hareketlerinden birisi olan bu akm, insan ruhunun uur yolu ile ulaamad birtakm gerekleri ifa eder. Oktay Rifatn iirini dayandrd gr, bir kelime oyunudur. Realiteyi dikkate almadan, kelimelerin geliigzel kullanlmasndan ibaret olan bu oyun, insana varl yeni bir hviyet ierisinde gsterir. Bu grnn salam bir temele dayanmad muhakkaktr. Bu insan oyalayan bir eit oyundur. Modern ressamlarda grlen dnyann allm nizamnn deitirilmesi, insanda bir yadrgama duygusu meydana getiren yeni bir alem teekkl ettirilmesi, bu fantezi durum Oktay Rifatn iirle gerekletirmeye alt bir yoldur. Gerekstclk Oktay Rifatn imdilik iirde karar verdii son noktadr. O, Garipi anlaytan toplumculua ve oradan gerekstcle gelmitir. Adeta onun iir hayat, iki ayr airin iir hayatn andrr; yani o kadar birbirinden ayrdr. Oktay Rifat ilk iirlerinde her ne kadar Orhan Velinin etkisini tasa da; getirdii msra dzeninin rahatl, ondan daha duygulu oluu ve bu iir anlaynda onun kadar kesin bir dnceye sahip olmamas bakmndan bir ayrlk gsterir. Orhan Veli iirde eskiyi ykmay, bunu adeta bir ema dahilinde yapmay sanat bilmi fakat buna ramen eski iirin tesirinden ve klie ibarelerden kendisini tam manasyla kurtaramamtr. Yani eski iirle baml olmad halde, onun genel tesirinden de kurtulamamtr. Oktay Rifat ise daha ser115
best bir ifadeye sahiptir. Melih Cevdet de ise yukarda da sylediimiz gibi, ideolojik kayg nde gitmitir ve bununla birlikte iirde rahat bir syleyie, przsz bir ifadeye arkadalar kadar ulaamamtr. Garip Hareketi iinde yaanlan sosyal ve siyasi ortamla ve o dnemde Batda balam bulunan devrimci iir akm ile alakal olarak balam ve giderek Sosyalist ve Marksist kanaatleri edebiyatlatran bir hviyet kazanmtr. Bu bakmdan Nazmla balayan iir ile yakndan ilgilidir. Fakat bu ilgi, ideolojik bir ilgi olarak anlalmaldr. Yoksa iiri yaz tarz bakmndan bu akm Nazmla izah etmek gtr. O, dilin btn ritm ve telkin imkanlar ile bir hitabet edas ierisinde kafiyeden de yararlanarak bir ideolojinin tebliini yapyordu. Garipiler ise, iiri airanelikten basite ekmi, kk insann hayatn iire sokmu ve tebli ve telkin gayesinden ziyade; tespite, alaya ve espriye ynelmilerdir. Nazmdaki yer yer airane, hain ve hoyrat eda, bunlarda yoktur. Geri o da bunlar da halk esprisine, deyimlere yer vermilerdir ama, bu Nazmda bir unsur olarak belirirken, bunlarda iirin iskeleti, her eyi olmutur. Garip Hareketi denebilir ki, sol aksiyonun ikinci istasyonu olmutur. 1950den sonra gelien iirlerde, bambaka bir hviyet greceiz. Garipilerin iirindeki, o syleyiteki klfetsizlik ve herkesin kolayca benimseyecei deyimler kinci Yenicilerde grlmeyecektir. Garip Hareketinin ncs ve en nemli airi Orhan Veliyi inceleyeceiz.
116
ORHAN VEL
Orhan Veli, 1940tan nce, yani yeni bir anlayla iirlerini yazmadan nceki dnemindeki iirleriyle, Tanpnar, Necip Fazl, Ahmet Muhip ve Cahit Stk nesline balanr. Ey hatras iimde yemin kadar byk, Ey bahesinin ho gnlere ak kaps, Hala ryalarma giren ilk gzars, ocuk anlarda duyulan scak pck. .... Gl rengi klar sevda dolu akamlar .... Havalar seslerimizle dolu bahar .... Denizlerinde onunla yaadm dnya Ve ey ufku beyaz cennetlere giden ky. .... Ve birden kalbe rpnlar veren hatra. .... Bir gl m rpermede ruhun uzaklarnda? Gzlerinde ryalarn glp alad .... Ve dumanl bir sabah serinlii ormanda. .... Ruhlar bir ku gibi avare klan uyku. ....
117
lm kadar uzun yaz uykusu Sknt ile geilen sahil. .... Dili zlyor gecelerin, Glgeler kayor derine. .... Ve bir deniz hcumu halinde Gn douyor ehrin zerine. .... ocuk gnlm kayglardan azade, .... Ruhum lm rzgarlarna e .... Duyacaksn ate feryadn hatralarn gibi msralar, neslinin genel havas ile bir uygunluk ierisindedir. Bu iirlerinde Orhan Veli, yalnzlk, mutsuzluk, karamsarlk, hasret duygularyla birlikte, rya, mutluluk gibi konular da ilemitir. Bunlar, yani gemie zlem, sevgiliyi bekleme, ocukluk gnlerini anma gibi ferdi konular, o dnem airlerinin iledii konulardr. Bu dneminde Orhan Veli, sosyal konulara kapaldr. Yani Orhan Veli, sanat hayatna Ahmet Hamdi - Ahmet Muhip aras, fakat sembolizme onlardan ziyade yaklaan iirlerle balar. Vezinli, kafiyeli iirlerinde hece vezninin inceliklerini az ok bilen ve daha ziyade lirizme meyleden bir virtiose olarak tanyoruz.46 Denebilirki Orhan Veli yeni iire geerken, yeni rn aarken arkasnda iyi, ok eyler umduran bir air brakm47 tr.
46 47
Yaar Nabi, Orhan Veli, Varlk dergisi, Ocak 1951, stanbul Cahit Stk Taranc, air Orhan Veli, Varlk dergisi, Aralk 1951, stanbul
118

Fakat Orhan Veli bu anlaytan ve tarzdan sratle uzaklaacaktr. Onun zaten bugne kalan yan, bu olmutur. Bunu kendisi yle anlatr: Yirmi yamz doldural iki seneden fazla olmamt; beylik kalplar, beylik oyunlar, beylik dnyalar iinde bunalm kalm iire yeni imkanlar arayalm dedik.48 Niyeti, Vezniyle, kafiyesiyle kitaplardan renilmi eitli sanatlaryla, btn bir gelenein, fakat dar grl bir gelenein getirdii49 kalplardan kurtulmu bir iir kurmaktr. Bunun iin ilkin ly, uya atar. Gelecein getirdii kaytlara bakaldrr. Tebih, istiare, mecaz, mbalaa vb. edebi sanatlara yz evirir. iiri mzikten, resimden ayrr. airanelie kapy kapar. Hayale ve tasvire bo verir. Sadelii, basitlii ve yalnzl benimser. Duygudan ok akla dayanr. iiri btn hususiyeti edasnda olan ve insann be duyusuna deil, kafasna hitap eden bir sz sanat haline getirmek ister. iirin artk ekaliyetin tekil ettii mreffeh snflar zevkine deil, ounlua seslenmesini diler.50 Artk btn abas Cafcafl bir dille, bir hacivat azyla yksek perdeden konumay51 iirden uzaklatrmaktr. ALTIN DLM Gel benim canmn ii, gel yanma; pek oraplar alaym sana; Taksilere bindireyim, alglara gtreyim seni. Gel, Gel benim altn dilim; Srmelim, ondle salm, yosmam; Mantar topuklum, bobstilim, gel.
48 49 50 51
Orhan Veli, airden Beklenen, Yaprak dergisi, 1.3.1949 Orhan Veli, Nesir Yazlar, Varlk Yaynlar, s. 34, 1953 Asm Bezirci, lk iirler, Papirs dergisi, Ocak 1967 Orhan Veli, Nesir Yazlar, Varlk Yaynlar, s. 31, 1953
119
gibi gnlk zevklerin, sradan vatandalarn yaay ve tahasssne uygun, basit ifadeli iirler yazar. Eitilmi, ince, entellektel zevk artk onda grlmeyecektir. Can sknts, bir aydnn deil, herhangi bir insann can skntsna eitlenmitir: MSAFR Dn fena skldm akama kadar; ki paket cigara bana msn demedi; Yaz yazacak oldum, sarmad; Keman aldm mrmde ilk defa; Dolatm, Tavla oynayanlar seyrettim, Bir arky baka makamda syledim; Sinek tuttum, bir kibrit kutusu; Allah kahretsin, en sonunda, Kalktm, buraya geldim. Bir yazsnda yle diyor: Biz senelerden beri zevkimize, irademize hkmetmi, onlar tayin etmi, onlara ekil vermi edebiyatlarn, o skc, bunaltc tesirinden kurtulabilmek iin, o edebiyatlarn bize retmi olduu hereyi atmak mecburiyetindeyiz.52 Orhan Velinin, bu kendisinden nceki iire srt evirmesi hali, sanatta muhafazakar olan evrelerce reaksiyonla karlanmtr. Alayla karlanmtr. Aslnda o, bu evrelerce sanld gibi, iiri inkar etmemi, ancak allagelmi olan airanelii ykmak istemitir, bir baka iir getirmek, iirin hudutlarn geniletmek, gnlk yaay da, kk vatandan yaayn da iirletirmek istemitir. Onlarn diyalektiini de kullanmak is52
Orhan Veli, Nesir Yazlar, s. 11.
120

temitir. Zaten Milli Edebiyatla balam olan halk deyimlerine, farkl bir ekilde tekrar yer vermek istemitir. Gereki bir anlayla halka ynelmeyi dnmtr. Toplumu aksettirmeyi gaye edinmitir. O da Cahit Stk gibi, salam bir inanca dayanmayan bir eitimden gelmitir; ulvi gayeler, bir tarih uuru edinememi, salam bir ideolojiye balanamamtr. Cumhuriyetin ve inklaplarnn vecd dnemi geince, bagsteren inan zaaf, milli duygularla ilgisizlik, o dnem aydnlarnn bir ounda grlen bir durumdur. te vatan ve vazife anlaylarn gsteren msralar: Neler yapmadk u vatan iin! Kimimiz ldk; Kimimiz nutuk syledik. ZLL R Biz memurlar, Saat dokuzda, saat on ikide, saat bete, Biz bizeyiz caddelerde, Byle yazm yazmz ulu Tanr; Ya paydos zilini bekleriz, Ya ay ban. Nazmla balayan serbest veznin geleneini Orhan Veli kurmutur. Adeta Nazm unutularak, serbest veznin Orhan Veli ile balad kanaati yaygnlamtr. Bir iir anlayn moda halinde yaygnlatrmay edebiyatmzda gerekletiren bir air olmutur. Ahmet Muhip Dranas, Ahmet Hamdi Tanpnar ortaya ok gzel yaptlar koymu sanatlardr ama, ne kendi gnlerinde ne de daha sonra bir ilevleri olmutur. Buna karlk Orhan Velinin byk bir yapt yoktur, ama byk bir ilevi vardr. 53
53
Cemal Sreya, Turgut Uyarn Giriimi, Papirs, s. 52, 1966.
121
O bunlar yaparken evresine ok artc gelen yeniliin yan sra, iirimizin geleneksel sesine bal kalmak, giderek yeniliini o geleneksel sesten fkrtmay 54 bilmitir. Gerekten o, btn gcyle geleneksel iire kar karken, gelenekten yararlanmay, dil ve iirlerinde bol bol kulland deyimlerle halk geleneine geni yer vererek, yeni bir r amay baarm bir airdir.
Z BBLYOGRAFYA X
ESERLER:
Garip (iirler, Oktay Rifat ve Melih Cevdetle beraber), stanbul 1941. Garip (iirler), stanbul 1945. Vazgeemediim (iirler), stanbul 1945. Destan Gibi (iirler), stanbul 1946. Yenisi (iirler), stanbul 1947. Kar (iirler), stanbul 1949. Orhan Veli, Btn iirleri, 1951, 11. b. 1970. Orhan Veli, Nesir Yazlar, stanbul 1953. Denize Doru (Nesir yazlarnn 2. basks), stanbul 1970. Lafontainein Masallar (Manzum Tercme), stanbul 1948, 4. b. 1960. Nasrettin Hoca Hikayeleri (Manzum Fkralar), stanbul 1949, 4. b. 1957.
54
Sabahattin Kudret Aksel, Papirs, s. 4, 1966.
122

Ata: izgiler. Ulus gazetesi, 2 Ocak 1950, Ankara. Bedili Faik: Orhan Veli. Yeni stanbul gazetesi, 18 Kasm 1950, stanbul. Ata: Okurken. Ulus gazetesi, 5 Ocak 1951, Ankara. Yusuf Mardin: Orhan Veli. Ulus gazetesi, 19 Kasm 1950, Ankara. Necdet Evliyagil: Orhan Veli. Cumhuriyet gazetesi, 5 Kasm 1951, stanbul. Oktay Akbal: air Dostlarm, Orhan Veli. Varlk dergisi, 1 ubat 1952, stanbul. Selmi Andak: Veli Kank. Akam gazetesi, 30 Kasm 1953, stanbul. R.A.S.: Kaybettiimiz Deerli Sanatkar Veli Kank Hayat ve Eseri. Cumhuriyet gazetesi, 23 Kasm 1953, stanbul. Nurettin Artam: Kaybettiimiz Sanatkar, Ulus gazetesi, 22 Kasm 1953, Ankara. etin Altan: Orhan Veli Gecesi. Hrses gazetesi, 18 Nisan 1953, Ankara. Yusuf Mardin: lmnn Birinci Yldnmnde Orhan Veli. Eitim dergisi, 1 Mays 1953, Ankara. Sabahattin Eybolu: Orhan Veli Boaziinde. Dnya gazetesi, 16 Kasm 1953, stanbul. Adnan Veli: Karpuz Kurabiye. Vatan gazetesi, 15 Kasm 1953, stanbul. Melih Cevdet: Ben Senin Dilinim. Akam gazetesi, 16 Kasm 1953, stanbul. Ata: Orhan Veli. Ulus gazetesi, 22 Kasm 1953, Ankara.
123
Melih Cevdet Anday: Orhan Velinin iir Anlay. Yeni stanbul gazetesi, 21 Kasm 1953, stanbul. Bedrettin Nihat: Orhan Veli. Ekspres gazetesi, 14 Kasm 1962, stanbul. Meih Cevdet Anday: Orhan Veli in. Cumhuriyet gazetesi, 17 Kasm 1962, stanbul. Fikret Adil: Orhan Veliyi An. Yeni stanbul gazetesi, 18 Kasm 1961, stanbul. Memet Fuat: Gene Yeniliin Yasaklar. Dnceye Sayg, stanbul, 1960. Asm Bezirci: Orhan Veli Kank. stanbul 1967. Muzaffer Uyguner: Orhan Veli - Hayat - Sanat - iirleri, stanbul 1967. Eileen Heister: Orhan Veli (Doktora almas), Kln 1957. Yksel Pazarkaya, Helmut Mader: iirler. Frankfurt 1966. mer Faruk Toprak: Kimimiz ldk Kimimiz Nutuk Syledik. Yn dergisi, 18 Kasm 1966, Ankara. Oktay Akbal: Gnlerde. Varlk dergisi, 1 Mart 1967, stanbul. Baki Sha, Adnan Veli, Sabahattin Eybolu, Oktay Rifat, Melih Cevdet: Orhan Veli in. Varlk dergisi, 1 Aralk 1967, stanbul. Turgut Uyar: Sakal. Papirs dergisi, S.28, 1968, stanbul. Asm Bezirci: lk iirler. Papirs dergisi, Ocak 1967, stanbul. Yaar Nabi: Orhan Veli. Varlk dergisi, Ocak 1951, stanbul.
124

Cahit Stk Taranc: air Orhan Veli. Yaprak dergisi, Aralk 1951, stanbul. Nurullah Ata: Orhan Veli. Ulus gazetesi, 30 Aralk 1953, Ankara. Cemal Sreya: Turgut Uyarn Giriimi. Papirs dergisi, s. 4, 1966, stanbul. Papirs dergisi: Orhan Veli (zel Say), s. 8, 1967, stanbul.
125
MAV HAREKET
Orhan Veli ve arkadalarnn Garip Hareketine kar ilk bakaldranlar Mavicilerdir. Attila lhann nclnde 1955-56 yllarnda kan Mavi dergisinin dier sanatkarlar: Orhan Duru, zdemir Nutku, Ferit Edg, Ahmet Oktay, Demir zl, Adnan zyalnerdir. Sosyal Gereki olarak tannan Garipilere kar bu mcadeleyi balatan ve yrten Attila lhan, Mavicilerin, daha dorusu kendisinin -nk bu akm bir bakma tek bana sonuna kadar kendisi srdrmtr, dier sanatlar ise ya baka bir anlaya ynelmiler yahut kinci Yeni Hareketine katlmlardr.- iirdeki amalarn yle aklamaktadr: yle dnelim. ten kovulan bir adam rnein, ilk anda bir isyana srklenir kfreder. Hemen arkasndan sulu olup olmadn aratrr. Karsn dnr. Yanndan geen bir kadnn gzellii ile ilgilenir. lk kt noktaya dner. Ksacas yarm saatlik bir sre iinde duygu, dnce ve davranlar ini ve k bol bir grafik izer. Bu karmakark yarm saati, salt gzleme dayanan bir davranlkla anlatmann yetersiz olaca aktr. te bu durum bizi yeni bir estetik arama zorunluluu ile kar karya brakyor. ve d gerei bir arada, eit arlkta verebilmek iin, i ve d konumalar, uuralt sramalar, gerekst imajlar, ll soyutlamalar kullanlabilir. Yaplacak i bunlar tek bana deil belli bir z anlatmak, o z etkileyici ve daha btn bir hale getirmek iin kullanmaktr. 55
55
Attila lhan, Son Mavi dergisi, 1.3.1956, stanbul.
126

Attila lhan, Garip Hareketine kar tepkisinin sebebini de yle aklar: Garipilerin Bat krmas ya da kenar mahalle az iirine kar, halk toplumcu iir, halk ynlarn sarabilecek geni soluklu bir koaklama (destan) iiri tutturmak istiyordum. Bylelikle yeni Trk iiri yeni koullara yerleirken, hem yzyllardr deie deie srdrp getirdii milli sesi korumu olacak hem de halk iiri gelenei aydn airlerin ie karmasyla yeni bir kan kazanp deerlenecekti Bu bizim Garipin tatlsu Frengi alafrangalna ve snobca tekerlemeciliine kar milli, yeni, halka ait ve yerleik olan bulabilme; dakikalk alaya, anlamsz tekerlemeye doru yozlaan iire beeri ve sosyal derinlii verebilmek abamzd.56 Mavicilerin dolaysyla Attila lhann iirleri Garipilerden farkl olarak bir airanelik belirtir. Temelli bir msra anlaylar vardr. fade yaln deildir. Dilde de ar Trkecilie kardrlar. Lirizm hakimdir. Btn bunlar toplumcu bir anlayla verilmeye allmtr. Dnya gr olarak Maksizme inandklar halde, insani bir romantizmi ihmal etmemilerdir. Mataryalist olmalarna ramen, Mataryalizme temelde aykr gibi grlen bu sanat hususiyetlerini, bu romantik ve ferdiyeti iir telakkilerini baar ile srdrmlerdir. Attila lhan bir yazsnda yle diyor: Bir zamanlar lirizmden konuulurdu. Dokunakl iiri severdik. Sonra dndk dolatk, garip bir inat ve srarla, imaj ve lirizmi iplemeyen btn marifeti esprisinde, alay (humour) nda olan dz ve yavan iirlere tutulduk. Halbuki zamanmz yrek src aclar, dramlar, arlar asrdr; ve dudan kenarndaki tebessme illaki iki damla tuzlu gzya karmak, gerisinden tebeir gibi bir surat grnmek lazmd.57
56 57
Ahmet Kabakl, Trk Edebiyat, c. 3, s. 542. Attila lhan, Kaynak dergisi, c. 6, s. 78.
127
Bu yeni balayan akmn tutunma maceras hakknda Attila lhan unlar syler: 1952 ylndan itibaren balayan toplumcu, milliyeti, Batl, milli gerekci ve aydnlk bir edebiyat taarruzu, ncler tarafndan kurulmu deerler dengesine en amansz hcumlarn bu arada yapmtr. Bir yandan gelenekiler, te yandan ncler, bu yeni ve atlgan akn nlemek, deerler dengesini bozmamak iin bir zaman sukutla bomaya yeltenmiler, ate bacay sarnca, tam da bu 1954 Eyllnde kar taarruza gemeye balamlardr. Gelenekilerin dondurulmu ve geri, nclerinse kozmopolit, takliti ve formalist bir edebiyat savunduklar; bunlara kar yeni gelenlerin, sosyal, tarihi, gereki ve bilimsel bir edebiyat metodu ve yntemi getirmeye savatklar gittike bilinmektedir.58 Mavi anlaynn, daha dorusu Attila lhann bu iir anlay, bir ekol durumuna gelememi ve hep Attila lhan tarafndan temsil edilmitir. Onun iin bu hareket iinde grlen dier sanatlar -hem de nemli olmadklar iin- zerinde durmayacaz. Yalnz Attila lhan ele alacaz.
58
Attila lhan: Kaynak dergisi, c. 9, s. 107, Haziran 1955
128
ATTLA LHAN
Dier airlerin hayat hikayelerini anlatmadan dorudan doruya sanatlar zerinde durduumuz halde, belki dierlerinden daha ok hayat ile iirleri arasnda yakn bir ilgi grdmz iin Attila lhann ksaca hayatndan bahsedeceiz. Edebiyatsever bir aydn ailenin ocuu olarak 1925te doar. iire merak ilkokul dneminde balar. Babasnn etkisi ile halk ve divan iiri ile ilgilenir. Sonra Nazm okur. Nazmla bu temas, onda byk deimeler yapar. Lise birinci snfta iken gizli bir tekilat kurar. Yakalanr, tutuklanr; alt aya mahkum edilir. Hapiste iken Tornac mer diye bilinen bir solcu onu olduka iler. Ya kk olduu iin cezas ertelenmitir, fakat okuldan kovulur. Kaymakam olan babasnn Dantaya mracaat ile tahsil hakk iade edilir. Daimi polis kontrol altndadr. Btn bunlarn onun iiri zerinde byk etkisi olacaktr. 1944te stanbula gelerek liseye devam eder. Baz solcu dergilerde iirleri kmaya baladndan polisin hep basks altndadr. Bu yzden Beterolu, A. . Beterolu takma adlarn kullanr. Bu isimle Gn dergisine gnderdii Cebberolu Mehemmed adl iiri birincilik alnca, bata Ata olmak zere birok yazarlar kendisinden bahsederler. Henz lise son snfta ve yirmibir yandadr. Ayn yl, yani 1946da Fazl Hsn, Cahit Stk gibi airlerin de katld CHP iir Yarmasnda ikincilik kazanr ve birdenbire hrete ular. Yksek renimini Hukuk Fakltesinde devama balar, fakat nc snfta iken 1949da tahsilini b129
rakarak Fransaya gider. Orada sol hareketleri inceler. 1950 ylnda Trkiye Sosyalist Partisine girer. Gerek gazetesinde almaya balar. Bir evirisinden kovuturmaya urar. 1951de tekrar Parisin yolunu tutar. 1952de Trkiyeye geldiinde baz kararlara varmtr. Bunlar gereince bir yandan Garipileri, br yandan ncleri (Eski Gerekileri) eletirmeye, Atatrkle yaslanan bir sosyal realizm kurmaya giriir. Bu yolda Kaynak, Yeditepe, Mavi dergilerinde yaynlad yazlar sac basnn tepki ve saldrs ile karlar. Peyami Safa, onu Moskova ajanl ile, Nurullah Ata ise Komnistlik ile sular. Bunun zerine evresindeki genler korkarak dalrlar, lhan yalnz kalr. Demokrat Parti basky gittike arttrr. Gerek, Yeryz, Beraber, Mavi kapanr. Toplumcu rgt ve yaynlar iin davalar alr. Devrimci airler ya susar, ya direnir, ya da biimcilie kayarlar. Edebiyatta kaak, ktmser ve bireysel bir hava eser. Bu hava lhan da etkiler. O da toplumsal konulardan bireysel yaantlar ilemeye koyulur. Yalnzlk, bunalt, umutsuzluk, yolculuk ve ak temlerine ncelik verir.59 Dnya gr olarak Marksizmi benimsemi olan Attila lhann iirlerine daha ok romantik bir hava hakimdir. deolojik yan ar basan iirlerinde bile mariz bir duyarllk, bir melankoli vardr. Marks airlerin bol bol kullandklar zengin fakir ilikisi, kk esnafn yaay, emperyalizme kar direnme temleri onda hep airane anlat ierisindedir. Attila lhan iirini yle anlatr: air mademki kalabalk yayor, mademki herkestir, zulmn, hakszln, kr diktann karsnda elbette hrriyetin, hakkn ve demokrasinin arklarn sylemeye alacaktr... Biz harp ocuklaryz. (kinci Dnya Harbi). Bunalmlarn anaforundan geliyoruz. Yksek gerilimler yaadk. Dnyann, lkemizin, ken59
Asm Bezirci, Attila lhan, Papirs dergisi, s. 40, s. 77, 1969, stanbul.
130

di kendimizin devrimlerini, deiimlerini grdk. Bu sanclar, bu arpntlar sonunda iirimizde baz, bir yumruk kadar sert ve hain; baz, bir tokat gibi atlayc, baz da yoksul bir yrek gibi ili ve mahzun oldu. Fakat daima u izgiyi tutmasn bilerek; yurt ve dnya iin bar, btn insanlar iin hrriyet ve mutluluk.60 Attila lhan grld gibi toplumcu-mcadeleci grlerinde bile romantiktir. Mizac ile fikirleri arasndaki derin aykrl kuvvetli bir sanat sentezi ile badatrmaya almtr. Yaratl olarak romantik ve sosyal gr bakmndan Marksist olan airin, bu hususiyetlerini btn iirlerinde grmek mmkndr. Sosyal konulu iirlerinden baz rnekler: dileke oy bilesin ki ben ha ta dven demir dven oy bilesin ki ben ha toz toprak iin anl sfatm kati opur ellerim marur yal oy bilesin ki ben ha yerden cevahir sken zincirin yitirmi dev erkan zredir feryadm grev hakkm isterim grev hakkm grev
60
Ahmet Kabakl: Trk Edebiyat, c. 3, s. 543, 1966, stanbul
131
rinna rinnan nay melengecin dalnda ifte srck diley diley ifte srck cierime ate dedi ley diley ley gencecik zehir pamuk rgatl gavur gndelikilik rinna rinnan nay yreim blnd lay damarlarm delindi kan gider kan gider melengecin dalnda ifte saksaan diley ifte saksaan boynumda dnp batr ley diley ol kahpe devran alarm bir yandan kan kusarm bir yandan rinna rinnan nay ellerim krld lay gzm seli duruldu kum gider kum gider melengecin dalnda ifte gvercin diley ifte gvercin eynimde gynek yok ley diley ayam yaln lrsem kahrmdan ldm bilin rinna rinnan nay yollarm kapand lay
132

bulutlar paraland gn gider gn gider melengecin dalnda ifte ispinoz diley ifte ispinoz azktan yetimim ley diley katktan ksz dirliksiz dzensiz hanidir hrriyetsiz rinna rinnan nay knyemiz yazld lay kervanmz dizildi can gider can gider ylan hikayesi yok sen beni bilemen yok sizin o taraftan deilim adm sanm sorma cehel kylnn biriyim keyfiyet al rpdan hallice ylan hikayesi ylan yiyecek zkkmn var m heri aman bir avu budaymz olsa. deirmenlere gitsek tsek bir avu budaymz olsa hamurlar etsek eki hamurlar
133
tepsi tepsi yufkalar asak bir avu budaymz olsa kurulsun sofralarn piri scah ekmek ve tuluk peyniri bir ba soan da krdn m yanna telgrafn teline de kular kondu mu airin ak iirlerinde de bu ikili anlay hakimdir. Kadnlar ya ii veya kk esnaf ve fakir evrelerden seilmitir. Bunu Orhan Veli ve arkadalarnda da grmtk. Aralarndaki fark, onlar aa tabakadan setikleri sevgililerini, alelade, realist bir slupla anlatrlarken Attila lhan, bunu airane ve romantik bir tarzda vermitir. Ak iirlerinde grlen bir dier zellik de, takn bir cins temayl ile yine bu aka bal olarak lme ve ldrme psikolojisidir. Bunlar hep mariz bir duyarlkla verir. mr adl iirinden: kahvelerden birine girip bir grog smarlasam seni ldrmek iin areler tasarlasam skut bembeyaz buz tutsa byklarmda marur bir totem gibi sussam konumasam ve trkm kaybolsa sessizliin hrn trks ve ben unutulsam ve yazdm iirler senin iin yazdklarm herkes iin yazdklarm eski padiahlar gibi unutulsa birer birer ve ben seni unutsam hi hatrlamasam hi mi hi ihanetini hatrlamasam ehvetini hatrlamasam ellerim oldum olasya seni unutsalar
134

kaptan-4. den lmm herkesinkinden baka trl olacak bunu allahm gibi aikar biliyorum kim ne derse desin biliyorum iime gn gibi douyor on bir gn a ve susuz gzlerinin iine bakacam on ikinci gn jiletle damarlarm keseceim airdeki bu lme, ldrme, yaralama motifi birok iirinde vardr. Bunlar onun mizacnda grdmz iddet, arlk, ikiye dknlk, cinsi taknlkla bir aradadr ve ihtilalci bir temaylden gelmektedir. Bir yandan bohem bir hayat ve klhanlik te yandan toplumcu bir dnceye ballk sebebiyle daimi polis takip ve kontrol, korkular, dayak, yaralanma ve ak yznden kendi kendini yaralama, ldrme ve ldrlme motifleri; yasak aklar, kaaklk, macera, uzak lkeler, seyahatler onun iirine ekzantrik ve erotik bir hava vermektedir. lme, ldrme duygusu denebilir ki edebiyatmzda ilk defa Attila lhanda vardr. Baz msralar: bir rovelver romanm tamamlyor .... br silahnda son mermiyi yakyor .... kuru kuru beni vurmu ldrmler .... bambaka bir yabanclk iine dalan bak ellerin kesilip dedike bilenmi abuklua .... bir giyotin hzyla yanll bitiren ....
135
sustalara alm ince minareler .... havada yalnzlk bir bak gibi ekili .... meye gitmek bir abuk bak aznda .... bir vuruta kim kalbimi vurabilir .... mevcutlu gidecek teki dnyaya iki polis arasnda bilekleri kelepeli .... sisler bulvarnda leceim .... sol kasmdan vuracaklar Attila lhan romantik yan ile Ahmet Muhipe balamak mmkndr. deolojik yanyla da Nazma. Fakat o, bunlar iinde tamamen eritmi, taklitsiz iirler yazmtr. Ayrca, iire dorudan doruya kendisini, kendi hayatn, benini koymak hususiyeti asndansa onu, bir yerde Necip Fazla balamak doru olacaktr. Ona mahsus bir zellik de, baz kelimeleri kendine has tarzda ve anlamda kullanmasdr: kattiyen cgara iiyordu .... ben sana mecburum bilemessin .... vurdun kanma girdin itirazm var
136
Cumhuriyetten Sonra Trk iiri Z BBLYOGRAFYA X

ESERLER:
Duvar (iirler), stanbul 1948, 1959. Sisler Bulvar (iirler), Ankara 1954, 3.b, 1970. Yamur Kaa (iirler), Ankara 1955. Ben Sana Mecburum (iirler), stanbul 1960. Bela iei (iirler), stanbul 1962. Yasak Sevimek (iirler) Ankara 1968. Sokaktaki Adam (Roman), Ankara 1953, 1969. Zenciler Birbirine Benzemez (Roman), Ankara 1957. Kurtlar Sofras (Roman), Ankara 1963, 1964. Abbas Yolcu (Gezi Notlar), 1959.
Ylmaz Gruda: Sisler Bulvar Karsnda. Kaynak dergisi, ubat 1955, Ankara. Yavuz tten: Bela iei. Hrvatan gazetesi, 21 Mart 1962, stanbul. Muhtar Krk: Zenciler Birbirine Benzemez, Varlk dergisi, 1 Temmuz 1958, stanbul. Turhan Ouzba: Attila lhan. Yelpaze dergisi. 5 Aralk 1962, stanbul. Muzaffer Erdost: Kurtlar Sofras. Ulus gazetesi, 31 Austos 1963, Ankara. mit Yaar: Attila lhan. Yelpaze dergisi, 28 Ekim 1964, stanbul.
137
Mehmet Seyda: Attila lhan. Varlk dergisi, 1 Mays, 1 Haziran 1967, stanbul. Behzat Ay: Bir Deinme. Varlk dergisi, 1 Temmuz 1967, stanbul. Baki Sha Edibolu: Attila lhan Cumhuriyet gazetesi, 10 ubat 1968, stanbul. Bir Kitap Okudum, Akis dergisi, 21 Eyll 1968, Ankara. Asm Bezirci: Attila lhan. Papirs dergisi, s.40, 1969, stanbul.
138
KNC YEN HAREKET

Garip iir akmna Attila lhann kar kn takiben 1955ten sonra tannmaya balayan baz airlere kinci Yeniler ad verilmitir. Ayrca bu akma Yeni Gereki Akm diyenler de olmutur. Bu akmn airlerinin savunduklar kapal, soyut ve anlamsz sanat, Bat edebiyatnda grdmz ve daha nceki baz airlerimizi de etkileyen Sembolizm, Gerekstclk ve Varoluuluk gibi akmlarla yakndan ilgilidir. Ayrca asrmzn banda balayan uuralt hadiselerini iirletiren; savalarn ve teknik yeniliklerin karsnda apan, aran, sosyal dengesizlie den insann ve insan psikolojisinin durumlarn tespitleyen Fturizm, Dadaizm, Kbizm gibi akmlar; ksacas Gerekstclk olarak adlandrlan fikir ve ona dayal sanat anlayna bal bir sanat kuran, Franszlardan G. Appolinaire, L. Aragon, A. Breton, P. Eluard, P. Claudel, F. Mauriac, Henri Michaux, Pierre Reverdy, Rene Char, S. J. Perse, J. Supervielle, ngilizlerden T. S. Eliot, D. Herbert Lawence, Thomas Dylan, Amerikallardan Hilda Doclittle, Archibald Mac-Leish, Ezra Paund, Almanlardan Albrech Goes, R. Maria Rilke, Karl Krlow, Poul Celan gibi sanatlarn da ok byk tesiri olmutur. Nitekim bu airlerin bizde tannmas ve tantlmas denebilir ki daha ok kinci Yeni Hareketine katlan airlerin aracl ile olmutur. Freud, Marks, Sartre, Camusnn de iirleri zerinde bir mukabil tesirini grdmz bu airler, bir yandan savalar, te yandan makinann insan aan gc, ekonomik sarsntlar, dengesizlikler ve nihayet ada insann moral deerlerden, estetik llerden sratle
139
uzaklamasnn ve yaamakta olduu bunalmn iirini kuruyorlard. Batda byle bir sanatn vcut bulmasnda rol oynayan sosyal durum, Trkiye iin de aynen varit olmad halde, yerli airlerimizin Batdaki bu akma uygun bir sanat kurmalar bir zenti olduu gibi, biraz da o zamanki sosyal ve politik durumumuzla ilgili olarak yorumlanmtr. 1955 ve sonraki yllarda kan birok yazlarda bu konularn ok geni yer aldn gryoruz. kinci Yeni var gcyle gelenee kar kmtr. Geri Garipilerin de kar klar gelenee idi ama, tam kopu kinci Yeni ile olmutur. Dil bakmndan Orhan Veli ve arkadalar, yaayan Trkeye itibar ediyorlard, halbuki bunlar, dil devriminin, Trk Dil Kurumunun bile almalarn geride brakmlardr. Bu durumu Cemal Sreya yle anlatyor: Dil devriminin en byk yarar u; daha kukucu olduk, zihnimizin eski kadrosundaki baz paslar, baz gereksiz pislikler ve tortular arabuk silindi; eski deer yarglarnn kolayca dna sradk. En byk sakncas da u; yeni bir yaz dili meydana geldi; halkla aydn arasna bir dil hendei girdi; te yandan gen yazar o silinen tortularla birlikte baz zenginlikleri, baz dnce ba ve ayrmcklarn kaybetti. Trk Dil Kurumunun ama ve eyleminin dna tam kiisel baz dil almalar olmasayd, bu saknca daha da hafif olurdu.61 Gerekten de Birinci Yeninin balatt gelenekten kopma, gelenei ykma eylemi kinci Yeniyle en u noktasna varm, hatta kimi airlerde bu, iirin kendisini ykma eilimine dnmt. yle ki, bu davran, giderek belli bir dnemde yeniliin, ileriliin, ncln nerdeyse lt olmutu. kinci Yeninin takn
61
Gavsi Ozansoy, Be Kuak Konuuyor, Cemal Sreya, Haber gazetesi.
140

ncleri ile gen tilmizleri bu lte drt elle sarlmlard. Dili ve anlatm deitirimlerle, kartrmlarla bozuyor, anlamdan soyulmu szcklere rastlansal danslar oynatyorlard. Hayatla, toplumla, tarihle, gelenekle, hatta insanla balar ya gevemi, ya da kopmutu. Artk gzel iir bir ierii ona en uygun en iyi bir biimle belirten deildi. Allmadk, olaanst imgeler drendi. eriin papular dama atlmt. imdi bir ey sylemeyen iir, soyut iir modayd. Kilimdeki naklar neyse, iirdeki szckler de oydu: kisi de bir ey sylemiyordu. Eer iir bir ey sylerse syledii rastlansaldr. Yani ozan bir dnceyi, bir duyguyu, bir olay anlatmak iin msra kurmaya gitmez. Kelimeleri alr, onlardan msrasn kurar. () nk bir iirin amac bir ey sylemek deil, kendisini kurmaktr. () Salt geometrik biimlerle, renklerle kurulmu bir desen, bir nak gibi.62 Edebiyat tarihimizde hi bir yenilik hareketi bu duruma dmemiti: Tanzimat, Servetifnun, Fecriti, Hece, Toplumsal Gerekilik, Garip akmlar da nceleri tepki ile karlanmlar, fakat sonralar benimsenmilerdi. Oysa kinci Yeniden sz ald m, ya yzlerde bir glmseme beliriyor, ya da bir ilgisizlik okunuyordu. O kadar ki, kimi kinci Yeniler artk iirin kmaza girdiini, kimileri de okurdan koptuunu itiraf etmek zorunda kalmlard. Hatta, saylar az da olsa, kinci Yeniyi eletiren kinci Yeni airlere bile rastlanyordu.63 Zaten onlarn bir ou okuyucuyu nemsememeyi bir gaye edinmi gibidir. Bu akmn airlerinden Ece Ayhan yle diyordu: Nedir yani? Okur kutsal, dokunulmaz bir varlk mdr? Onun saygdeerliini kal62 63
Muzaffer Erdost, Pazar Postas, 23.12.1956. Asm Bezirci, kinci Yeni ve Gelenek, Cumhuriyet gazetesi, Sanat Edebiyat Eki, Aralk 1970.
141
drmal ilkin. Su neden hep ozann olsun ki?64 Ben bu okuyucu trne akbaba diyorum. Hi bir bant kurmak dileinde deilim kendileriyle. Yarglarna da sayg duymuyorum.65 Gerekten de kinci Yeni hakknda en ciddi yazlar da gene bu akmn sanatlar yazmtr. nce onun bir akm olup olmadndan balayarak, biribirlerini ve kendilerini eletirmeye kadar birok eyleri kendileri yazmtr. kinci Yeni hakkndaki bir soruyu Edip Cansever yle cevaplar: kinci Yeni diye snrlandrlm bir kalp yok. Herkes kendi iirini yazyor. Ben bilimsel Sosyalizmden yanaym, dnya grm bu. Sanatta aktif propagandadan yana olmadm, gelecein teorik iirini benimsemediim iin baz kiiler yanlgya debilirler. Ne var ki yazdklarm iyi irdelenirse balandm dnya gr ile ne denli uzlatm kolayca anlalabilir. kinci Yeni iin ne denirse densin kolay alacak bir iir alan deil hi. Onu batrmaya alanlar bile ayn dili ve duyarl kullanyorlar. Kullanmak zorundalar da ayrca.66 kinci Yeni akmna katlan airlerin ou, dnya gr bakmndan Marksist olduu halde, onlara iddetle kar ktklarn grdmz ar solcularn bu airleri sulama konularnn, banda Faist olarak nitelendirdikleri o zamanki devlet idaresine kinci Yenicilerin ak ak kar koymamalar, buna mukabil anlatmda dolambal bir yol tuttuklar, gereksiz ve ferdi bunalmlarla oyalandklar ve bir zenti iinde olduklar gibi noktalar gelmektedir. Gerekten de kinci Yeniler Faizme ba emiler, halka srt evirmiler, bir eit ka edebiyat yapmlardr. Bundan tr de
64 65 66
Ece Ayhan, And dergisi, 21.3.1967, Ankara Ece Ayhan, Yeni Edebiyat dergisi, 1.8.1970, stanbul. Rauf Mutluay, Edip Canseverle Konuma, Milliyet, 8.2.1970.
142

Faizmin hi birine zarar dokunmamtr. te yandan ayn dnemde birok toplumcu air dncelerinden ya da iirlerinden dolay zulmlere uramtr. rnein Hasan zzettin Dinamo, Ahmed Arif, Arif Damar, Hasan Hseyin, kran Kurdakul tutuklanmtr. Ayrca Melih Cevdet Anday, Arif Damar, Metin Elolu, Attila lhan, Rifat Ilgaz, Cahit Irgat, kran Kurdakul, Sabih endil, Suat Taer gibi airler iin kovuturmalar alm, eserleri toplatlmtr.67 nk ar solcular Nazm Hikmetin iirinin yenilenerek devam etmesini istiyor, kinci Yenicilerin inanna olmasa bile iir anlaylarna, kurduklar iire itiraz ediyorlard. Onlarca yalnzca dnyay yorumlamak deil, deitirmek sz konusu idi. Bunu ise kinci Yenide gremiyorlard. kinci Yeni kendi sanat anlayn yle anlatr: Laleliden dnyaya giden bir tramvaydayz! te yeni iiri zetleyen bir msra. Bu artk klasik iirin yolculuuna benzemiyor. Klasik iir, azgn bir davetle nerdeyse topran sonuna gider. Orhan Veli akmnda ise insan Laleliden kar bir yolculua ve tramvaya atlar; ama mutlaka Sirkeciye gider. Yeni Gereki akmda ise (nk bence yeni akm bir eit neo-realist akmdr) Laleliden kar yolculua tramvayla ama dnyaya gider. Benin en kk davran bile byk bir haber gibidir. Yaama vardr ve nemlidir, ama bir haber olarak. Neyin haberi? Bunu air de bilmez. Orhan Veli akm gnlk rpnlarn iiri idi, bu ise yaamay, gerek yaamay cevheri ile grmeye, yoklamaya alyor... Bu iire gre her ey insanla balar ve biter. Mutlak yoktur, hi olmazsa imdilik bunun zerinde durulma67
Asm Bezirci, Bir Bitmeyen lm, Papirs dergisi, s. 28, s. 20, 1968, stanbul.
143
maldr. rnek olarak diyelim, lm deil varlk sz konusudur. Yeni iir ancak varlk zerinde konuur. Pratik olarak bu nemli ve olumludur. Yani yeni iir Pragmatiktir. Tezlerden ve soyut kavramlardan ekinir. Bunun iin hep meselesiz, formalist, z dman ithamlarna urama tehlikesiyle kar karyadr... Bir ortaya koyu iiridir bu, zm iiri deil... Sanat ve insan tter bu iirden. Ruhsal olu bu iirde temel yapdr... Zaman nemini kaybetmitir, insandr hep bu iir. sa ve ncil varsa bu iirde, mistik ya da dini bir iir sanmayn. Tam anlamyla laik bir iirdir. Din bir dekor, ya bir benzetim, ya bir soda aletidir. Yaamay ekip karmak iin bir alet. Alelade kadnlar konuur ama mutluluu. Bir kantar memurunun sknts, varolu sknts konu olur. Sevime vardr ak yerine daha ok. Tanry, ak, lm anlamaz bu airler, toplumu kadn, varl anlarlar. En Pragmatik ispat dokundurmaktr. Bu airler insan iire dokundurur.68 Yeni iir, Trkenin kullanlna u deimeleri getirmitir: Szn geliini ve cmle mantn dnmeyerek zne, tmle ve yklemleri keyiflerince kullanmak. Cmleleri istedikleri yerde kesmek veya paralamak. Allm eyleri bozarak yenilik grnts salamak. Birbirini tutmayan szleri yanyana dizmek. Msra yapsn umursamayp, paral zk brakmak. Msralar arasnda nisbet gzetmemek. Szgelii: bir kelime veya heceden ibaret msran altna be satr uzunluunda msralar koymak. artc isim ve sfat tamlamalar yapmak. zne ve nesnelere, yap ve anlamca uymayan fiiller kullan68
Sezai Karako, Diimizin Zar, Pazar Postas, s. 26, 1958 Ankara.
144

mak. Baz cmlelere hi fiil koymamak veya bezdirecek kadar ok fiil koymak. lk defa G. Apolinairein yapt gibi; byk harfleri ve noktalama iaretlerini atmak, vb. Yadrgatc sz dizimleri yapmakla gerei baka bir adan ve baka trl yanstabileceklerini ileri sryorlar. Bu zeniler ve deneyiler, yeni iire bir de anlamsz sfatnn eklenmesine sebep olmutur.69 Onlarca Kelimelerle oynamak, gerekle oynamak, gerei kurcalamakla birdir.70 Bunlar anlamszl, samay yeni iirin art kabul etmilerdir. nsan bireyler konumaya balar ama konutuklar, sylemek istedikleri deildir. te bundan bir sama doar, geliir. ok sesli yknn en nemli bir temidir bu sama. Sama nedir? Sama gdsel (bir bakma biyolojik) gereklerle dsel gereklerin uyumsuzluudur.71 Edebiyat evrelerinde geni yanks olan kinci Yeninin, bir akm olarak saylp saylmayaca konusunda da birok ihtilaflar olmutur. Bunlar bir gazete etrafnda toplanm, fakat iir anlaylar bakmndan bir ekol durumu gstermeyen, biribirinden farkl iir telakkileri olan bir grup olarak grenler de vardr. Batdaki iir akmlarnn etkisiyle aralarnda az ok baz sanat ilkeleri belirmi bir ekibin, bir sanat eilimi olarak gren eletiricilere de rastlyoruz.
69
Ahmet Kabakl, Trk Edebiyat, c. 3, s. 532-533, Trkiye Yaynevi, 1966 stanbul. Oktay Rifat, Peremli Sokak. M. Gndz Budak, Soyut dergisi, 2 Mays 1965, stanbul.
70 71
145
Bu hareketin fikirciliini yapanlar arasnda birbirine aykr grler ileri srenler olmutur. Mesela lhan Berk anlamszl ve samay kinci Yeninin unsurlarndan sayar ve Usumun al dzenini sevmiyorum... iirin altn stne getirmek, basonu kaldrmak, kk dzenini ykmak... bana yetmiyor... Ben ba boluu, szn sz tutmazln aryorum. Kart anlaml szckleri yan yana getirip koyuyorum derken Sezai Karako air, dnceyi ya olaand bir zeka ile donatarak ya aptallatrarak kullanr. Yani anlam, yeni iirde kendi z fonksiyonunu yitirmitir. Bir uyurgezerdir. Hafzasn kaybetmitir belki. phesiz iir mant dz yaz mantyla balar, en az odur. Ama onunla yetinmez; onu kendi yapsnn gerei ilerle ykler. Geri yeni iir yer yer anlamszl dener. Yer yer anlam boluklar brakabilir, anlam skntlar ekebilir, anlam tatilleri yapabilir ama bsbtn anlamsz iir dnlemez. nk iir mant ne kadar deiik olursa olsun genel mantktan kmadr.72 der. Bu akmn bir dier airi olan Edip Cansevere gre: kinci Yeni, anlamsz deildir. Beni inandran iirin anlam vardr. Ben kiinin bilinli olarak sz haline getiremediklerini biimleyip onlara yeni bir umut kazandrmak amacn gdyorum. nsanlarn ortaklaa szlerini aryorum. dnyamz yeni zler ediniyor. iir de kt davranlar, insan insanlndan eden inanlar kovmaya alyor. kinci Yeni bir evrimdir. iirimiz baz yeni zlere varyor. G anlalmas bundandr... airin anlalmam duygular, okuyucuya iletmesi g duygular yok mudur? Niye olmasn. Bilimde de yle deil mi? Nice fizik kurallarn daha renci iken anlayp uygulamaya geebiliyoruz da, modern fizik
72
Sezai Karako.
146

karsnda aaladmz olmuyor mu? Ama kalkp da Newton ak seiktir, Einstein kapaldr diyebiliyor muyuz? Hayr... iir konusuna yeniden dnersek unlar syleyebiliriz; iiri ak kapal diye ikilendirmek yanltr.73 kinci Yeninin bir bakma ilk fikircisi olan Muzaffer Erdost yle demektedir: Bu iir bir ey sylerse syledii rastlansaldr. Yani oran, bir dnceyi bir duyguyu bir olay anlatmak iin msra kurmaya yetmez. Kelimeleri alr, onlardan msra kurar.74 Bu konu etrafnda bir dier air Cemal Sreya yle konuur: Gnmzn iiri ve bu arada benim iirim kelimeyi zorlayan bir iir. Gen kuakla yeni bir anlatm dnemine girdik. Yeni airler iirin aralarn yalnz kullanmyorlar, o aralarla oynuyorlar da.75 Yine ona gre kinci Yeni anlamsz bir iir deildir ve yeni anlam yakalamak adna ancak kelimeler zorlanmaktadr. Btn bunlarn yannda bu hareket ar solcularla birlikte, anlamsz bulunmas ve manevi deerlere yer vermemesi asndan da geleneki bir sanat izleyen evrelerce iddetli tenkitlere uramtr. Bu akmn nasl baladn ve nasl bir seyir gsterdiini anlamak bakmndan konuyu biraz da mizahlatran bir yazy aaya alyoruz. 1956 ylnn son aylarnda, Ankarada haftalk Pazar Postas gazetesinin yneticisi Muzaffer Erdost, satlmayan gazetenin ya bir an nce satn artrmak, ya da bir an nce gazeteyi batrp o dertten kurtulmak iin bir are aram, hi bir anlam tamadklar iin ya73 74
Edip Cansever. Muzaffer Erdost, Bir ey Sylemeyen iir, Pazar Postas, 23 Aralk 1956, Ankara. Cemal Sreya, vercinka Dedi ki, Pazar Postas, s. 16, 1958.
75
147
ymlanamayan iirleri basarak buna yeni bir akm ss vermeyi dnm. Bir yandan, o yoldaki iirleri biriktirmeye balam; bir yandan da gazeteye gelip giden gen ozanlara anlamsz iir yazmalarn tlemi. Ozanlar, bunu salamak iin, szlkten gelii gzel seilen szckleri sralayarak msralar dzenlemeyi; anlam bsbtn krmak iin de, kimi zaman szckleri hecelerden blntlere uratmay dnmler. iirler yaynlanmaya balannca, gazete yneticisi, Bir ey sylemeyen iir. Yeni bir kelime anlayna doru gibi makaleler yazarak bu yeni akmn ilkelerini anlatmaya koyulmu. Bu akm duyurmak iin bavurulan areleri yazar yle anlatyor: iiri kan airler, her gazeteden beer onar tane alp tandklarna postaladlar. Birou sakal brakyor, bazlar kafalarn ustura ile kazttryor, acaip klklarla dolayorlard. Gittikleri pastahanelerde, kahvehanelerde, meyhanelerde, faklte kantinlerinde herkes okusun diye unutma pozu iinde masalara gazete braktlar. Telefon rehberlerindeki adreslere bu gazetelerden zel olarak gnderildi. Fakat istenen sonu alnamam; gazetenin srm bsbtn azald iin, ynetici, gazeteyi batrarak o dertten kurtulmu. kinci Yeni ile ilgili sorulara, ynetici Muzaffer Erdost yle karlklar veriyor: Soru- kinci Yeni nasl ortaya atld? Cevap- Hakem dd ttrd santrfor topa vurdu, ma hakemsiz devam ediyor. Soru- kinci Yeniyi kim ortaya att? Cevap- Marilyn Monroe.
148

Soru- Bu kadar adam nasl topladnz? Cevap- Zil aldm topladm. Soru- kinci Yeni, Pazar Postasnn satna etki yapt m? Cevap- Yapt. Soru- Ne ekilde? Cevap- ade eklinde.76 nce Garipilerden olduu halde sonra kinci Yeniye katlan Ahmet Oktay unlar yazmtr: Yaklak olarak on yldr hi i bile dlatrmayan soyut bir iirin peine dtk. Anlam ve sentaks deformasyonlar, szck ilintilerindeki rastlansallk, grntdeki sslemecilik, airin caylmaz afyonu oldu. Kartezyen mantktan iirsel manta geiin cokusu, soyutun yine de insanda dillenecek henz kapal anlamn bodu ve air, iinin bu dnyay adlandrma olduunu unuttu... Sonunda iire ok gerekli olan lirizm mekanik imajizme, ondan da gerekli olan dramatik yok edilmeye gtrld. iirin iine ait bu yorum ve anlay deiikliinin insansal zden boaltlarak ulara vardrlmasna, DP dnemi diktasn da eklersek iine yuvarlandmz durumun nedenlerini ksaca aklam olurum sanyorum. Bu dikta altnda gerek bireyci sanatnn ak bir kiisel bakaldrmaya varmas gerekirdi. Oysa, ou airlerimiz salam bir dnceden yoksun olduklarndan, aykr ve ba kaldran bir iir yaratamadlar ve yozlamann sorumlusu oldular.77 Bu akmn fikircilerinden olan bir yazarla, bizzat bu akma katlm bir airin yukardaki beyanlar ve
76
Cevkud, Yel frd Su Gtrd, Trk Dili, s. 133 Ekim 1962, s. 73-74, Ankara. Ahmet Oktay, Ata dergisi, 1 Nisan 1964, stanbul.
77
149
daha niceleri kinci Yeni Hareketi hakknda kati fikir beyanna ve onun Batdaki, edebi ekollere uygun bir hviyette ortaya km bulunduuna dair bir fikre bizi gtrememektedir. Nitekim kinci Yeniye baklar ve gerekse yazdklar iirler bakmndan aralarnda byk farklar olduunu gryoruz. kinci Yeniyi anlama ve anlatmada biribirinden farkl grlere sahip olan airlerin birletikleri en nemli nokta 1940 iirine baklardr. Bu ortak kanaatlerini yle zetlemek mmkndr: Orhan Veli ile vezin, kafiye, ekil anlay mesele olmaktan kmtr ama, bu biim ve biim anlay adeta putlatrlmtr. kinci Yeniler bu ekildeki biim anlaylarn bir tarafa iterek zden hareket edilmesini ileri srmlerdir. Her muhtevann kendine uygun biimi getireceini ve pein bir biim anlayna bal kalnmamasn istemilerdir. Msra ilevini bitirdi, iiri iir yapan birim olarak yrrlkten kalkt. Duygularmz, gerilimlerimizi, dnce ve cokularmz balatc bir ge, bir l olmaktan kt. nsan, insanla gelen en ada sorunlar karlayamaz oldu.78 diye dnmlerdir. Bu akmn belli bal airleri yukardaki grleri genellikle benimsemilerdir. kinci Yeni Hareketine katlan airlerin balcalar unlardr: Turgut Uyar, Sezai Karako, Edip Cansever, Cemal Sreya, Ahmet Oktay, lk Tamer, Ece Ayhan. Dierleri: Oktay Rifat, lhan Berk, Kemal zer, Tevfik Akda, Nihat Ziyalan, zdemir nce, Ali Yce, Seyfettin Ballar, Ercment Uar, Alim Atay, Faruk Ergkta, Ersun Korkut, mer Nida, Gklp Erturan, Ali ulha, Gran Tatlolu, Yavuz rten, Tekin Kipz, Tekin Alagz.
78
Edip Cansever, Dnem dergisi, ubat 1964, Ankara.
150
EDP CANSEVER
Her iir kitabyla bir farkl ve yeni hviyet belirten Edip Canseveri, bu hususiyetine bal kalarak, kitaplaryla ele alarak incelemeyi uygun buluyoruz. Edip Cansever, 1947 ylnda, henz 19 yanda iken yaynlad kindi st adl kitabyla edebiyat muhitine girer. Bu kitaptaki iirler o dnemde, Orhan Veli ve arkadalarnn yrtt iirin paralelindedir. Zaten bu tarihler, Garip Hareketinin aktalitesini srdrd, bilhassa genler zerinde tesirini gsterdii; bir moda gibi herkesin severek yahut sevmeyerek ilgisini toplad zamanlardr. iir kltr ok snrl, kabiliyeti gelimeye henz imkan bulamam bir gen airin btn acemiliklerini en ak ekilde gsteren kindi st bu hususiyeti ile, daha sonralar byk deimeler gsterecek olan airle bir aykrlk belirtir. kindi st, Cahit Stkda ve daha ok Garipilerde grlen bohem hayatna kar bir zenti havas tar. sizlikten, can skntsndan yaknan, meyhaneye koan, gndelik aklarla oyalanan bir delikanlnn gnlk servenini yanstr: Meyhanede, evde, sokakta Bizim derdimiz yalnzlk, Bizim derdimiz baka. bir dier iirinden: Ve renk renk caddeleri, denizi, kahveyi Drt ke bir elmas gibi prl prl meyhaneleri Bir bir tattm dnya gecelerini Size de duyurmak isterim.
151
gibi alelade zevk ve duygularn iirini yazar. airin ii, meslei sadece avareliktir. Fakat imeye, gezmeye ve aka gc yeten, yani varlkl bir avareliktir. adalarnn bunlar yaparken fukaralklarndan da sz etmesi, Canseverde grlmez. Maddi imkan olan avare bir yaay vardr onda. amzda, zellikle zengin aile ocuklarnda grlen bkknlk, ylgnlk, lksn ve alkanlklarn dna kma ve isyan psikolojisi ile bir yaknlk belirtir Canseverin bu durumu: Balar yalnzlk ve gece nce denizden Ya parktayz, ya meyhanede, Bir para daha harcarz genliimizden. evreden; insandan, eyadan ikayet eder: Dn gece iir yazmm sarholuumda, Kadndan, aktan bahsetmiim Yamurun eri yadndan, Caddelerin dz olduundan ikayet etmiim. kindi st, gerek msra kurulular ve gerekse dil bakmndan da bir olgunluk belirtmez. Msralarnda bir nesir zellii vardr. Alelade duyuIarn, alelade bir ekilde ifade edildii bu kitab, airin Dirlik Dzenlik adl iir kitab takip eder. Dirlik Dzenlik, kindi stnde en acemi ekilde yer alan anlay ve tarzn gelimi ve uurlam iirlerini ihtiva etmektedir. Aralarndaki fark udur: kindi stndeki ak, avarelik ve sknt hali, bilhassa duygululuk alabildiine azalm; airaneliin aleyhinde, duygularn ve grdklerini, herkesin anlad ve anlatt kelimelerle ifade eden Garip iir anlayna daha yakn bir yola girilmitir:
152

Yeil olur mor olur Mehmetin yz alktan Bir takm sesler gelir Ala benzer zurnadan Efendim Mehmetin ii Btn gn zurna almak Belli ki sizin iiniz Keyifle zurna dinlemek Halk deyilerinden de yararlanlan bu kitab ile, Cansever artk bir ideolojide yer almann ve o ideoloji adna toplumu eletirmenin ilk rneklerini verir. Yakn iliki halinde olduu Orhan Veli, Oktay Rifat, Melih Cevdet lsnden, onlarn srpriz ve espri esasna dayanan iir anlaylarndan, biraz daha deiik manada sosyal hicve yer vermek suretiyle bir farkllk belirtir. Cansever bu iir anlayn yle anlatr: Gnmzn iirinde ortaklaa baz anlam ve dnler var, bu da amzdaki olaylarn sanatlar zerindeki zorunlu etkileri, bunlarn sonular olsa gerek. Yaamaya verilen nem, doruya, sadelie zenme, insanca davranlar, bar, yurt sevgisi gibi kavramlar bugnn iirine yabanc saylamaz. Ky davas, isizlik, millete kalknma gibi davranlar aydnlarmzla birlikte sanatlarmz da ilgilendiren konular olmaktadr. airin ele ald konular kendi durumunu deil, evresini kaplayan ynlarn i dnyasn tacak, onlarn yaaylarn yeniletirecek, baka baka grler katabilecek zellikler tamaldr. iir yalnz lks olmaktan km, gerei gsteren, insan inceleyen bir gzellik olmann yoluna girmitir.79
79
Erdal z, Edip Canseverle Konutum, A dergisi, 1.11.1956.
153
Dirlik Dzenlikteki iirler yer yer halk deyilerinden, falklordan yararlanma zellii ierisindedir. Dil ve msra kuruluu bakmndan kinci stne kyasla bir ustalk belirtir. Fakat genellikle ifade yaln ve sdr. Hi bir mcerret unsur tamaz. Genel grn bakmndan toplumcudur. Fakat bu toplumculuk ne Milli Edebiyata dahil airlerde grdmz milliyeti toplumculuk ve ne de Nazmdaki Marksist propaganda eklinde beliren toplumculuktur. airin asl karakteristiini gsteren Yerekimli Karanfil kitab 1957 ylnda yaynlanr. 1954-57 yllar arasnda yazlan bu iirler, o tarihlerde Pazar Postas gazetesinin edebiyat sayfas etrafnda toplanan ve sanat hareketlerine kinci Yeni denilen airlerin iir anlayna bir nitelik ierisindedir. Yerekimli Karanfille Cansever, yepyeni bir tarza ynelir. Bu baz ar solcularca, o zamanki siyasi iktidarn fikir ve sanat adamlarna kesin vaziyet almas; haklarnda kovuturma atrmas, tutuklamas karsnda bir ksm sanatlarn ister istemez iirde anlam, konu ve dnceyi bir tarafa iten, aklcIn, gerekiliin dna kan, hayale, benzetmeye, mzie ve mcerret kavramlara yer veren bir iir kurmalarna sebep olmutur. Onlarca kinci Yeni budur. Yani eylem yolu bulamayan sanatlarn insanla, toplumla, gerekle ve onlarn temel problemleriyle balarnn gitgide kopmas ve yalnzlk, bunalt, umutsuzluk gibi szleri dillerinden drmemeleridir. Halbuki yine onlarca, iir yapmak, toplumla ilgiler kurmaktr en nce. Toplumun ihtiyalar sanaty makina dnyasn zmlemeye, onun iirini yapmaya gtrmelidir. kinci Yeni iirini bu adan ele almak bu hareketi yalnzca kat bir ideolojik anlayla incelemeye kalkmaktr.
154

Aslnda kinci Yeni iirinin Sezai Karako dnda kalan hemen hemen btn airleri dnya gr olarak solcudurlar, hele hele asla milliyeti deildirler. Fakat buna ramen ar solcular zellikle Marksistler tarafndan iddetle tenkit edilmilerdir. nk Marksistler Nazmla balayan iir anlayndan yana idiler ve en ak ekilde bir propaganda iiri istiyorlard. Onlarca, bir airin ahs olarak solculuu yeterli deildi; iirin de en anlalr ekilde ideolojiyi terennm etmesi lazmd. Bu bakmdan fikriyat itibariyle kendilerine pek aykr kiiler olmayan kinci Yenicileri yazdklar iirleri dolaysyla en sert ekilde hrpalamlardr. Onlar iirdeki ipham ve tecerrt dolaysyla korkaklkla itham etmilerdir. kinci Yeniciler iinde, kinci Yeninin estetiine bal olmakla birlikte, akmn dier airlerine kyasla iirlerinde daha ok Marksist unsurlara yer veren Materyalist E. Cansever; iir yapmak, toplumla ilgi kurmaktr en nce. Toplumun gereksinmeleri beni makina dnyasn zmlemeye, onun iirini yapmaya gtryor80 eklinde konumasna ramen ve bu anlaya dier arkadalarnn pek aykr dmedikleri halde bu Marksistlerce kfi grlmemitir. Bu akmn en iyi airlerinden olan ve bir ok yazlaryla nemli bir mnekkit ve fikir adam olarak beliren Sezai Karakoun da belirttii gibi Cansever, Materyalist bir airdir.81 Yer ekimli Karanfil kitabnda atom, molekl, uak, tren, vapur, otomobil, buzdolab, amar makinas gibi makina dnyasna mahsus kelimelere sk sk rastlanr: Atomlar bile gzel Molekller bile
80 81
Erdal z, Edip Canseverle Konutum, A dergisi, 1.11.1956. Sezai Karako, Bir Materyalist iir, Pazar Postas, 27.4.1958 ve 4.5.1958, Ankara
155
.... Bir molekl duyuyorum Bir atom Korkun .... Bklm teneke Alminyum dkkan .... Kzp duracaksn stne bana konan toza Televizyondaki ie .... yle trenler var ki insan martyor Btn bunlara ramen kitabn genel zellii bir bakma bu akmn da zellii saylabilen anlamszlk, uuralt sayklamalar, kurulu dzen ve onun realitesi ile aklla oynama Canseverde en ileri derecededir: Bunu her zaman yapyorum, aklla oynamak yani der. Bu msra aa yukar bu akmn btn airlerini ve yaptklarn anlatr. Trk sentaksn bozmak, onu deforme etmek, yine bunlarn, zellikle Canseverin sk sk bavurduu bir yoldur. Asaf Halette de grdmz anlamsz unsurlar, imla ve noktalamaya nem vermemek bu airlerde ok daha ileri derecededir: Bu byle kimin gittii? sen dur ey! Belki de ellerimiz mi? biraz ince, biraz da ok kelimeli! Bu sanki niye durduumuz mu? akken sevime blgeleri Ay, pencere, gz! siz git ey!
156

.... Gzlerim gzlerime; siz bak ey! .... Ben derim: sana olmak, seni duymak, seni yrmek Besbelli seni bymek kendimde Ellerim seni tekrarlar sen deyince. Allagelmiin dna kmann abasn tayan air, gerek dil deformasyonu, gerek aklla oynamak, realiteyi tahrif etmek, yerli unsurlara itibar etmemek, kapal, anlamsz, buhranl hali ile, yani bu kitabyla denilebilir ki kinci Yeni Hareketinin belli bal zelliklerini ihtiva etmektedir. airin drdnc kitab olan Umutsuzlar Park ise, 77 sayfalk bir iirdir. Yerekimli Karanfil kitabndaki tali derecede yer alm ideolojik unsurlar, bu iirde n plana gemitir. Buna mukabil Umutsuzlar Parknda iiriyetin bir hayli kaybolduunu gryoruz. Her kitab ile bir yeni ve deiik hviyet belirttiini bata sylediimiz Cansever bu kitabnda da existentialist bir eilim gsterir. Uzun bir iir olan bu kitapta bir tahkiye zaaf grmekteyiz. Byle uzun bir iirin sonuna kadar diri tutulmas ve bir mihver etrafnda dndrlmesi byk bir maharet ister. Eskilerden Hmit, Makberinde; yenilerden ise S. Karako bir ok iirlerinde, zellikle Hzrla Krk Saatinde bu yolu, uzun iir yolunu denemiler ve bir hayli baarl olmulardr. Canseverin bu kitabndaki baars byk olamamtr. Buna ramen Umutsuzlar Park, kinci Yeni Hareketinin nemli zelliklerini ihtiva eder. air, kinci Yeniden intikal eden unsurlarla birlikte, bu eseriyle,
157
sanatna yeni imkanlar aramtr, yani siyasal inancna uygun bir otokritik iiri ortaya koymak istemitir. Kendisi yle konuur: Bir toplumu anlamak iin, en nce o toplumda yazlm iirlere bakmal. Basknn ya da zgrln, ilginin ya da ilgisizliin, mutluluun yada mutsuzluun bunca etkisini grebilirsiniz o iirlerde. Eer bir topluma insan olarak sokulmusak, sanat olarak sokulmuuz demektir. Olup bitenleri beeniyor ya da beenmiyorsak bu bizim kiiliimize de vuracaktr ister istemez. te Umutsuzlar Park byle bir alanda geliiyor, evresinden balayp evrensel konulara el atyor. Fakat iiri bu dnceleri ile tam bir uygunluk iinde olamamtr. Btn zorlamalarna ramen Marksist unsurlar ve Materyalist bir diyalektik iire tam manasyla hakim olamamtr. Yani yapmak istedii ile yapt arasnda bir ayniyet grlmemektir Umutsuzlar Parknda. Bu bakmdan kitabn adn manal buluyoruz. Umutsuzlar Parknda air yer yer ie dnktr, kendi yalnzl ile babaadr. Bir kararszlk, tedirginlik, dengesizlik iindedir. stinat, noktasn yitirmitir. Baland hi bir kymet, mana, metafizik yoktur. ntihar dnebilir ancak bu bunalmda: Orada, aada Tek umut, tek var, tek kurtulu gibi Ve kaskat kesilmi, beyaz Sallanyorsunuz bolukta air reel aleme srt evirmitir: Bize ne Gk bir mavilik gsteriyordu, bize ne Pespembe solucanlar kayyordu, bize ne
158

Talar, kumlar, denizler parlyordu, bize ne Bir aa vuruyordu gndze Umutsuzlar Park daha ok bir dnce iiridir. Duygudan dnceye, topluma ynelmitir. Toplumun sarsnts, buhran verilmek istenmitir. air, Petrol adl kitabnda da, halk gereine geni yer ayrmtr. lk kitaplarnda grlen tipler ve onlarn zel problemlerini iirletirme yerini, artk toplum almtr. Petrol kitabnda halk ynndan kesitler alnarak ilenmitir. Bir Ay Aldm Diyarbakrdan ve Tahtakale iirleriyle blge insanlar ele alnmtr. Bu insanlar hep, fakir, aresiz, elimsiz, yalnz insanlardr: Tokatl diyorlar ya da bir atn balangc Eilmi, sakin ikiler alyor kalabalktan imdi o mor gzleri bir kadnla ilgili Biraz namuslu iyi, biraz aka perian Ya da bir kadn bir kadn per gibi Hi bir ey anlamyor yaamaktan. .... Bu sandk, tahta sandk stnde gl resimleri Yannda bir adamla; sanrm dou illerinden asker tra olmu, beyaza kesmi yzleri eker mi yiyorlar ne, d m kuruyorlar ne, anlamadm Belki de bir tanrs var acnn, hznn, ayrln Ki durup dururken yle anszn yrdkleri... Bu kitapta toplumla ilgili iirler Umutsuzlar Parknn bir devam niteliindedir. Kitabn ak iirleri ise Yerekimli Karanfili andrr. Canseverde ak bazen bir
159
snak, kainata alan bir kucak, bazen toplumun anlay ile atan bir yasak iliki eklindedir: stesek seviirdik, ama olmad Biz deil yaayan aclardr Gitsem de her yerde biraz vardr Hatrda zamansz bir plak Bir otel kaps, biraz istasyon Vardr o seninle birlikte olmak Buluur ok uzaktan ellerimiz Ve nasl gz gzeyiz anszn bir infilak Bu kitabyla Cansever, dil bakmndan da bir hayli durulmutur. Ar Trkeci tutumu azalm, konuulan Trkeye ynelmitir. Petrolde yer yer grdmz ba kaldrma hali, Nerde Antigonede daha da vuzuh kazanmtr. Bu kitabnda air, bu ba kaldrma durumuna bir evrensellik (beynelmilellik) vermitir. Duygu yerine akl, ideolojiyi esas almtr. Zaten onda kuvvetli olmayan msraclk bu kitabnda daha da azalmtr. Nerde Antigonede Cansever btncdr, hep bireyler anlatr. Kitap yer yer bir monolog hviyeti arz eder. Ak hi anmaz. syana bel balamtr. Umuttan tamamen ayrlmaz ama, bir baka yarnlar bekler hep. Nerde Antigone, bu aray ve bekleyiin iiridir. deolojik iirlerde grlen bu isyana bel balama halinin Nerde Antigonede grlmesine ramen, air bazen bunun dna da kmtr. Nitekim bu kitabnda zaman zaman bir gvensizlik, korku ve tela psikozuna dtn grmekteyiz. Kan ve yangndan da sz eder. Kan, yaray temizleyen, tedavi eden; yangn ise, iinde yeni bir dzenin tohumlarn tayan bir motiftir onda.
160

arlmayan Yakupta Nerde Antigoneden baz unsurlar grlmekle beraber, air burada yeni bir alana almtr. ada medeniyetten ve onun aralarndan, yani daktilo makinalarndan, gne gzlklerinden, biyoloji uzmanlarndan kaarak, tabiata, ilkel devirlere snmak ister. Ancak byle bir ortam ierisinde ve byle ilkel insanlarn yaad topluma istedii eklin kolayca verileceini dler. ada medeniyeti ve aralar almas g engeller olarak grr. artlanmam toplumu zler. Kitap, Tevrat ve onunla ilgili motifleri ihtiva etmektedir; manastr, zango, maara gibi. Canseverin bunlara dini bir gaye tamad halde yer verii, hep ilkel bir ortam zlemi ve onun armlar ile ilgilidir. Kirli Austos, yine insandan bir baka yerlere kan zlemini tayan iirlerin arlk kazand son kitabdr. Bir ilkel alemi ve oraya gitmeyi zleyen air, Materyalist bir anlaya sahip olduundan, bununla birlikte yer yer ada aralara kar kt halde kendini hayal ettii yere gtrecek, her eye ramen uur altnda makinadan da vazgeemediini gstermektedir: Biriyim yolculardan Eski bir gkyznden baka alana ki byk antam var Kocaman bir ek gibi aknlma .... Bir uak sanki bin uak Bir gn leden sonra her gn leden sonra air bu kalara, eski devirlere snma psikolojisine ramen maddeyi kendisinden ayramamaktadr. Halbuki bu tr zlemlerde, maddeden tecerrt etmek bir sanat geleneidir.
161
Bulunmaya hazr ve Eski alara ait bir paraym. Bir yandan Ey benim gneimi ikiye blen hzarlar diyerek tabiatn gzelliini maskeleyen ada ara ve grltlere kar karken, bu dzenden kamak iin vasta kullanmas ve eya gtrmesi bir tezat olarak belirmektedir. Zaten Cansever bu tezatn huzursuzluunu tamaktadr. Bunalm onu hi terk etmez. Hibir eyde teselli bulamaz. Ksacas Cansever bu tr tezatlarn ve bunalmlarn iinde bocalayan bir airdir. E. Cansever, her eyayla, eyann materyal olan yan ile, maddeciliiyle ilgilenir. Cansever, tanrdan hi inkar iin bile sz amaz. Materyalizme kukularn en gl ve pozitifini yneIten lm, inkarla yetinir. Maddeyle insan arasndaki ilgi, nicelik olduundan, Cansever insan hep nicelendirir. O kadar ki ben bile tek deildir, tekil yoktur, Cansever tekilden iddetle kanr. ben miyim imdi nerede? ben ok ey! Akn onca anlalr yan Kasklar omaktr, ok ok sevimektir. Sevimek, nk; ancak sevimekle insanlarn madde yaknlamalarna yer vardr.82 Maddeden ka ve onsuz edemeyi; bir yandan Marksist bir dnya grne ballk, dier yandan ona aykr den ilkel a zlemi ve aralara kar gsterdii tezat, bunlarn soyut bir ifade ile anlatm, Canseverin airlii budur. Her kitabyla bir ayr ve yeni alan zorlayan Cansever, bu zelliine ramen bazen balad noktaya dner. Yani 19 yanda iken yaynlad ilk kitab kindi stne. Aradaki fark, biraz daha ustalam olmasdr:
82
Sezai Karako, Bir Materyalist iir. Pazar Postas gazetesi, 27 Nisan 1958, Ankara.
162

Ne yapsam Alkollere gitsem. Giderim alkollere bir mektup gibi Alkollerden gelirim bir mektup gibi.
Z BBLYOGRAFYA X
ESERLER:
kindi st (iirler), stanbul 1947. Dirlik-Dzenlik (iirler), stanbul 1954. Yerekimli Karanfil (iirler), stanbul 1957. Umutsuzlar Park (iirler), stanbul 1958. Petrol (iirler), stanbul 1959. Nerde Antigone (iirler), stanbul 1961. Tragedyalar (iirler), stanbul 1964. arlmayan Yakup (iirler), stanbul 1966. Kirli Austos (iirler), stanbul 1970.
Edip Canseverle Bir Konuma, Yeditepe dergisi, 15 Nisan 1954, stanbul. Demir zl: Tahtadan Bacak. Yeditepe dergisi, 1 Mart 1958, stanbul. Edip Cansever Anlatyor, Pazar Postas gazetesi, 30 Mart 1958, Ankara. Erdal z: Edip Canseverle Konutum. A dergisi, 1 Kasm 1956, Ankara.
163
Orhan Veli: Garip, stanbul dergisi, S. 11, 15, 17, 18, 22, 1945, stanbul. Sezai Karako: Bir Materyalist iir. Pazar Postas, 27 Nisan 1958, 4 Mays 1958, Ankara. Asm Bezirci: Bir Maddeci iir Anlay. Pazar Postas, 17 Austos 1958, Ankara. Asm Bezirci: Statistique Deil Stylistique. Kpr dergisi, 1 Ekim 1958, stanbul. Halis Acar: Umutsuzlar Parknda Bir Umutlu ile Konuma. Yeditepe dergisi, 29 Ocak 1959, stanbul. Tekta Aaolu: Ksa Lafn Uzunu. Vatan gazetesi, 30 ubat 1959, stanbul. kran Kurdakul: airler Konuuyor. Yelken dergisi, 1 Temmuz 1960, stanbul. Asm Bezirci: Petrol. Yeni Ufuklar, Austos 1960, stanbul. Ahmet Kksal: Canseverin iirleri. Yeditepe dergisi, 15 ubat 1960, stanbul. Fethi Naci: Edip Canseverin Antikac Dkkannda. Dost dergisi, 31 Nisan 1960, Ankara. Muazzez Menemenciolu: Edip Cansever Anlatyor. Varlk dergisi, 15 Aralk 1960, stanbul. M.E.: Edip Canseverle. Tanin gazetesi, 24 Austos 1961, Ankara. Nerde Antigone. Kim dergisi, 24 Ocak 1962, Ankara. Edip Cansever, iirler, De Yaynevi. Doan Hzlan: Tragedyalar, Cumhuriyet gazetesi, 2 Ocak 1965, stanbul. Rauf Mutluay: Tragedyalar. Yeni Ufuklar dergisi, 1 Ocak 1965, stanbul.
164

Tekta Aaolu: Kitaplar ve Sanatlar. Meydan dergisi, 27 Nisan 1965, stanbul. Feridun Metin: Yerekimli Karanfil. Yeditepe dergisi, 15 Aralk 1967, stanbul. Asm Bezirci: Edip Cansever stne. Dost dergisi, 1 Aralk 1959, Ankara. Mehmet Saliholu: kinci Yeni ve Edip Cansever. Yeditepe dergisi, 15 Ocak 1960, stanbul. Baki Sha Edibolu: Edip Cansever. Cumhuriyet gazetesi, 1 ubat 1968, stanbul. Nermin Menemenciolu: orak lke. Dost dergisi, 1 Aralk 1969, Ankara. Hseyin Cntrk-Asm Bezirci: Turgut Uyar - Edip Cansever. Ankara 1961 (Kitap). Tomris Uyar: Edip Cansever. Papirs dergisi, 2 Temmuz 1966, stanbul. Mehmet Saliholu: Yer ekimli Karanfil. Yeditepe dergisi, 1 ubat 1968, stanbul. Doan Hzlan - Hseyin Cntrk: Behcet Necatigil - Edip Cansever stne. Yeni Dergi, Aralk 1964, stanbul.
165
TURGUT UYAR
kinci Yeniye mensup airlerin, iirlerini yaynlanmaya balad zaman Garip iiri hkm srmekteydi. Bu bakmdan kinci Yeniciler zerinde, zellikle Turgut Uyarda Garip iirinin etkisini grmekteyiz. Bu etki Uyarn ilk iirlerinde daha barizdir. Arz- Hal adl ilk iir kitabnda da halk deyilerinden yararlanan iirlerle, Garip akmnn etkisini ve vezinli kafiyeli iir denemelerinde ise Ahmet Muhip ve Necip Fazl tesirini bir arada grmekteyiz. Trkiyem kitabnda Cahit Klebi, Behet Necatigil ile yine Garip iirinin zellikleri yan yanadr. Onun kinci Yeni anlay erevesindeki kitaplar Dnyann En Gzel Arabistan ile balar. Kk burjuva hayatnn, airanelikten uzak bir ekilde basit, alelade, klfetsiz bir anlatmla iire girmesi, yani 1940 iirinin bu genel zellii onu olduka etkilemitir. Hatta Uyar, kinci Yeni Hareketine katldktan, iirinde ona uygun ifade tarzn kullanmaya baladktan sonra, dier arkadalar gibi iirlerinde kk burjuvann hayatn, onun yaay tarzn, aklarn aynen devam ettirmitir. 1940 iiri ile aristokrat zevk ve telakkilerin kalkmas, daha sonraki nesillerde deiik ifadelerle bile olsa devam etmitir. Bu sosyal gereki anlayla yakndan ilgilidir. Hele bu durum Marksist eilimli airlerde vazgeilmez bir unsur olarak srdrlmtr. Uyar kendisinden nceki iirimizden en geni ekilde yararlanan bir airdir. Onun iirinde birok airlerimizi andran msralara rastlamak mmkndr.
166

Onun, tesiri altnda kald airler, ayr bir yazya konu olabilir. Fakat onun grd tesir kendisinde bir taklit olarak belirmemitir. Hele son kitaplarnda, bu tesirlerin kendi ustal iinde eridiini grmekteyiz. Uyar, neslinin en iyi airleri arasndadr. lhan Berk gibi anlamszlklara sapmadan ve Dalarca gibi dankla pek dmeden kendi kendini hep yenileyebilmitir. Her kitabyla iirin imkanlarn zorlayan, yeni z getirmeye alan gayretli bir sanat iisi olarak karmza kmaktadr. Bunlar yaparken de iddial deildir. Sanattan bir sosyal fayda beklemediini syler. iirin, kelimelerin bir maceras olduunu, sk sk deimeye urayacan ve hep yeni biimler aranacan, bu sebeple 1930un eksik idealizmi ile 1940 realizmi ve 1950nin hastalkl romantizminin bu gnn insann tabii olarak anlatamayacan savunur.83 Buna ramen Uyar, iirinin -bu tabii macerasna ramen- amzn insan gibi bir kmazda olduuna inanmaktadr. Ona gre, toplum deimekte, insann ilikileri ve sorunlar deimekte ve bu sorunlarsa kmazdadr. Bu tespit bakmndan Necip Fazla yakn dmektedir, fakat Uyar, iirlerinde yer vermemeye bir zel itina gsterdii halde ideoloji bakmndan sosyalizandr. iirlerinde kinci Yeninin btn zellikleri yannda, topyekn btn edebiyat, kuraca iire bir malzeme saymak bakmndan farkl bir hususiyet de gsterir. Son iir kitab Divan, bunun en belirli zelliidir. Bu kitabyla Trk Divan Edebiyatnn bu gn iin bile ok modern bulduu yanlarn, ada bir espri ierisinde benimseyerek iirletirmeye almtr. Bu kitab etrafnda son bir yl iinde bir hayli grlt kopmutur. Baz Marksist evreler onu bu hareketinden dolay iddetle yermilerdir.
83
Turgut Uyar, kmazn Gzellii, Dnem dergisi, Kasm 1963.
167
Uyarn iirlerinde grdmz bir baka hususiyet de Bat iiri etkisidir. Merutiyetten sonraki edebiyatmzda grlen Bat sembolistlerin etkisi genellikle bu nesil airlerinde ve dolaysyla Uyarda da vardr. Ayrca ada Batl sanatkarlar da bu dnem iirini olduka etkilemitir. Hele Uyar zerinde bilhassa Eliotun tesiri grlmektedir. an buhranlarn, mutsuzluklarn, kendine mahsus bir ekilde ve olduka somut bir ifade ierisinde sembollerle vermede bir hayli baarl bir air olan Eliot, Uyarn yararland bir anlayn sahibidir. Ama bu yararlanma, Uyarn dier yararlandklar gibidir ve asla bir taklit nitelii gstermez. Garip iirinin, btn kurallar ykan anlayna bir reaksiyonla gelien 1950 sonras iiri, bir yandan yeni bir romantik tarz denerken, dier yandan da soyut iirin peindeydi. Mavi ve kinci Yeni hareketleri budur. Bu hareketlere katlanlarn ou dnya gr olarak Markisist eilimli olduklarndan, Bat ile ilikimize kar kmlar, Trkiyeyi Batnn yedeinde ve onun smrsnde grmler, bu durumdan kurtulmann mcadelesine bamszlk sava adn vermilerdir. Bu anlaya bal olarak, toplumumuzun Tanzimattan beridir Bat ile olan mnasebetine ve bu arada Bat tesirinde gelien edebiyatmza da kar kmaya balamlardr. Bu kar ka mukabil bir alternatif olarak, Osmanl toplum dzenini aratrmaya koyulmular, onunla Sosyalist dzen arasnda uygunluklar aramlardr. Sosyalizmin, Markisizmin bizim milli bnyemize ve tarihi geleneklerimize aykr olmad hkmn kartarak, Trk toplumu nezdinde tasvip grmeyi denemilerdir. Yine, halk temin etmek adna imdiye kadar mukaddesata ve milli deerlere kar gsterdikleri dmanlktan vazgemilerdir. Halk kesiminde hibir istinat noktas salamadan yaplacak olan devrimlerin, tutarl, uzun mrl olamayacan grdk168

leri iin millete, milli deerlere sahip kmaya kalkmlar; Tanzimattan gnmze kadarki dnemimizi yani btn yenilileme hareketlerimizi Batnn yedeinde ve onun kltrel ve ekonomik smrsn salamak adna yaplm halka kar ve tutarsz eylemler olduunu ilan ederek, daha nceki devirlerimize ve onun fikir ve sanat hayatna ynelmilerdir. Marksist dncenin sevdirilmesini hedef tutan solun bu kltr, folklor, sanat ve edebiyatmza sahip kma ve daha nceki tutumlarndan vazgeme durumlar, bu konu etrafnda yazlm dnce kitaplarn takiben roman ve iir alannda da mahsullerini vermitir. Behet Necatigil, Osmanl kltr ve sanatn tutmakta bir hayli ileri giderek 1965 ylnda Divanesini yaynlad. Bir yazsnda yle demektedir: Orhan Veli kua iiri gndelik hayatn grltsnde ayaa drd. Banal nktelerle iir yazlaca sans uzun sre gen airlerin harcanmasna yol at. Bunda su yzde seksen Atatadr... Eskiden tenasp, leff ner gibi soylu sanatlar vard.. aa ierledim imdi, gemiin bykln savunuyorum. Kendi ana dilimden kopmulua, yabanclamaya bir tepkidir bu... deolojinin olaca yerde iirin, sanatn olacan sanmyorum... Bugnn iiri mmkn olduu kadar eskiye atflarla ilerlemelidir.84 Necatigil gibi, bu ii tam bir ideolojik gaye ile yapmayan sanatlarn yannda, ideolojiyi esas alarak, onun iin milletten yana grnlmesine inananlar ekseriyettedirler. Kemal Tahir bu anlayla Devlet Ana romann yazm, Attila lhan bu gaye ile Yasak Sevimek kitabnda arklar, kasideler, musammatlar denemitir. Turgut Uyar ise bu yoldaki almalarn Divan adl kitabnda toplamtr. Eski edebiyatmzdan yeni bir anlamda yararlanan bu eserler etrafnda zel84
Behet Necatigil, Ksa Bir Sylei,Yeni Gazete, 26 Temmuz 1970, stanbul.
169
likle 1970 ylnda birok tartmalar olmutur. Baz yazarlar Divan edebiyatnn ada olamayacan, onun zaman iin bile l bir sanat olduunu, halkla ilikisinin bulunmadn en sert ekilde sylerlerken, bata ona ynelenler olmak zere birok yazarlar da bu tutumu nemli bulmular, edebiyatmzn yeni ve milli bir muhteva kazandn ileri srmlerdir. Turgut Uyar bir konumasnda Tanzimatla girdiimiz byk aldan, imdi buluyor tepkisini bana gre.85 diyerek, bu anlaynn yadrganmasna hayretini belirtmekte ve bir baka konumasnda da, Divan adnn kimseyi artmamas gerektiini, bunun bir taklit olmayp, ancak ada manada bir yararlanma olduunu86 anlatmaya almaktadr. unu belirtelim ki, bu yararlanma, vezin, kafiye ve tarz eklinde olmad gibi, muhteva bakmndan da Divan iirini asla okuyucuya hatrlatmamaktadr. Bu hareket anlaymzca teoride kalmtr ve rneklerle tasar arasnda bir ibirlii grememekteyiz. iir alannda imdilik bu, bir zentiyi, fanteziyi aamamtr. Ancak buna ramen iyi iirler yazlmtr, fakat bu Divan anlay ile ilgisi olmayan, kendi bana iyi olan iirlerdir.
85 86
Turgut Uyar, Yeni Dergi, Mays 1970, stanbul. Turgut Uyar, Divan Ad Neden artyor. Yeni Gazete, 23 Haziran 1970, stanbul.
170
Z BBLYOGRAFYA X
ESERLER:
Arz- Hal (iirler), stanbul 1949. Trkiyem (iirler), stanbul 1952, 1963. Dnyann En Gzel Arabistan (iirler), stanbul 1959. Ttnler Islak (iirler), stanbu 1962. Her Pazartesi (iirler), stanbul 1968. Divan (iirler), Ankara 1970.
Fethi Naci: O Korkak Geyik Yavrusu Bayram Arifesi. Dost dergisi, Temmuz 1959, Ankara. Ahmet Kksal: Dnyann En Gzel Arabistan. Vatan gazetesi, 11 Temmuz 1959, stanbul. Nermin Menemenciolu: ki Yntem. Yeditepe dergisi, Ekim 1961, stanbul. Muzaffer Uyguner: Turgut Uyar-Edip Cansever. Trk Dili dergisi, Aralk, 1961, Ankara. Hseyin Cntrk-Asm Bezirci: Cansever. stanbul 1961 (Kitap). Turgut Uyar-Edip
Cev-Kud: Turgut Uyar Kimdir. Trk Dili dergisi, Aralk 1961, Ankara. Muzaffer Erdost: Ttnler Islak. Ulus gazetesi, 30 Haziran 1962, Ankara. Muzaffer Uyguner: Ttnler Islak. Trk Dili dergisi, ubat 1963, Ankara.
171
Konur Ertop: Ttnler Islak. Yn dergisi, 23 Mays 1963, Ankara. Veysel ngren: Bir iir Meselesi. Dost dergisi, Eyll 1963, Ankara. Turgut Uyarla Konuma. Dost dergisi, Temmuz 1963, Ankara. Attila zkrml: Uyarn iiri. Papirs dergisi, Aralk 1968, stanbul. Turgut Uyar ile Konuma. Dost dergisi, Eyll 1965, Ankara. Baki Suha Edibolu: Turgut Uyar. Cumhuriyet gazetesi, 27 Ocak 1968, stanbul. Doan Hzlan: Gelenekten Yararlanma. Yeni Gazete, 3 Kasm 1970, stanbul. Doan Hzlan: G iire Yaslanmak. Yeni Gazete, 26 Temmuz 1970, stanbul. Doan Hzlan: Zor Ustalklarn airi. Yeni Gazete, 23 Haziran 1970, stanbul. Rauf Mutluay: Divan iirinden Kim Yararlanacak. Cumhuriyet gazetesi - Sanat Edebiyat lavesi, Eyll 1970, stanbul. Naci elik: iirde Gelenekten Yararlanmak. Akam gazetesi, 2 Eyll 1970, stanbul. Gven Turan: Turgut Uyar ve Divan. Ulus gazetesi, 17 Haziran 1970, Ankara. Turgut Uyar: Divan Ad Neden artyor. Yeni gazete, 23 Haziran 1970, stanbul. smet Zeki Eybolu: Eski zlemi. Cumhuriyet gazetesi, 5 Eyll 1970, stanbul. Naci elik: Edebiyat retmenlii. Akam gazetesi, 16 Eyll 1970, Ankara.
172

Fahir Onger: Divan iirine Dn Beyanndadr. Cumhuriyet gazetesi Sanat Edebiyat lavesi, Ekim 1970, stanbul. Rauf Mutluay: Trk Edebiyatnn Btnl, Pertev Naili Boratav ile Konuma. Cumhuriyet gazetesi, 11 Eyll 1970, stanbul. Nevzat stn: Son Tartmalar. Yeni Gazete, 3 Kasm 1970, stanbul. Konur Ertop: Mehmet Seyda, Mustafa Baydar, Ceyhun Atuf Kansu, Hilmi Yavuz. Soruturma: Sanat ve Geleneklerimiz. Cumhuriyet gazetesi Sanat ve Edebiyat lavesi, Ekim 1970, stanbul. smet zel, Selim leri, Sezer Tansu, Atilla zkrml, Gnel Altnta, Turgut Uyar: Soruturma: Sanat ve Geleneklerimiz. Cumhuriyet Gazetesi Sanat ve Edebiyat lavesi, Aralk 1970, stanbul. Cemal Sreya: Turgut Uyarn Giriimi. Papirs dergisi, Eyll 1966, stanbul.
173
GENEL MRACAAT ESERLER

bnl Emin Mahmut Kemal: Son Asr Trk airleri, stanbul 1930. Ali Canip Yntem: Trk Edebiyat Antolojisi, stanbul 1934. Murat Uraz: Edebiyat Antolojisi, stanbul 1938. Mustafa Nihat zn: Son Asr Trk Edebiyat, stanbul 1945. Nihat Sami Banarl: Resimli Trk Edebiyat Tarihi, stanbul 1948. smail Habib Sevk: Yeni Edebi Yeniliimiz, stanbul 1940. Hfz Tevfik Gnensay: Tanzimattan Gnmze Kadar Trk Edebiyat Tarihi, stanbul 1949. Ahmet Hamdi Tanpnar: XIX. Asr Trk Edebiyat Tarihi, stanbul 1956. Prof. Kenan Akyz: Bat Tesirinde Trk iiri Antolojisi, 1953, 1958, 1970, Ankara. Mehmet Kaplan: iir Tahlilleri, stanbul 1956, 1965. (2 Cilt) Ahmet Kabakl: Trk Edebiyat, stanbul 1966 (3 Cilt) Behet Necatigil: Edebiyatmzda simler Szl, stanbul 1970. Agah Srr Levent: Eserler ve ahsiyetler, stanbul 1935. Vasfi Mahir Kocatrk: Yeni Trk Edebiyat, stanbul 1936.
174
SONU
Merutiyetle birlikte alan serbest fikir ortamyla, mparatorluk iindeki fikir hareketleri en geni manada propaganda imkan bulmu ve tekilatlanmaya balamtr. Bunlardan Osmanlclk, bizzat devletin yrtt politika idi. mparatorluk iindeki btn vatandalar din, dil ve soy fark gzetilmeksizin ayn devlet iinde muhafaza eden; dalma ve paralanma ve ayr devletler halinde teekkl etmelerine raz olmayan bu siyas gr, aslnda, yalnz o zaman deil, teden beri mparatorluun bir gelenek halinde devam eden devlet anlay idi. mparatorluun kuvvetli olduu devirler iin bir mahzur belirtmeyen bu anlayn sonralar 1839 Tanzimat Fermanyla gl Bat devletlerine kar bir teminat olarak teyiden ilan, mparatorluun artk eski gcn kaybetmi olmasnn ve varln korumak iin Batya yaranmaya kendini mecbur hissetmesinin tezahrdr ve dvel-i muazzamann bundan byle vesileler ihdas ederek sk sk i ilerimize karmasna yol amtr. Merutiyetin ilan ile de bu gayr-i Trk ve mslim unsurlar ok daha msait bir serbest ortam bulunca, Batl devletlerin tevik ve yardmlaryla stiklal davalarna byk hz vermi, Balkan Sava sonunda bamszlklarn da kazannca Osmanlclk anlay tarihe intikal etmitir. mparatorluun Mslman unsurlardan ibaret kalmas karsnda devlet politikasnn bu kere de slamc anlaya itibar ettiini grmekteyiz. slamclk, mparatorluktaki Mslmanlar bir bayrak altnda toplama politikasdr. Edebiyat sahasnda en nemli temsilcisi175
ni Mehmet Akifte bulan bu anlay, Mslman unsur olarak nce Arnavutlarn, Birinci Dnya Savandan sonra da Araplarn mparatorluktan kopmalar karsnda aktalitesini kaybetmitir. Memleketin iinde bulunduu kmazdan kurtulmas iin devlet dzeninde ve cemiyetin bnyesinde Baty esas alan kkl reformlar ngren Batclk anlay, bu dnemin fikir hareketlerinden bir dieridir. Trklk ise, nceleri siyasi hedef olarak dnyadaki, sonralar deien artlara uygun olarak da snrlarmzn iinde kalan Trkleri bir devlet dahilinde toplamak esasna bal olarak, dil ve edebiyat sahasndaki fikirleri bakmndan edebiyatmz en geni ekilde etkilemi bir akmdr. Tanzimattan sonra balayan sade dil cereyannn zaman zaman sanat eserlerinde, zellikle iirlerde hep inktaa uradn, hatta bazen divan iirine kyasla anlalmas ok daha g ve kozmopolit bir hviyete brndn grdmz sade dil, yani Trke, ancak Merutiyetten sonra geni tekilat kuran ve memleketin fikir, sanat ve politikasnda byk aksiyon icra eden Trk hareketten sonra byk gelime gstermitir. Trk akmn hz verdii ve gelitirdii Milli Edebiyata sonralar katlan Faik Ali, Hamdullah Suphi, Kprl Fuat, Refik Halit, Yakup Kadri gibi sanatkarlaryla Fecr-i Ati Topluluu; Ahmet Hamdi Tanpnar, Ahmet Kutsi Tecer, Necmettin Halil Onan gibi airlerle, Yahya Kemalin kontrolnde kan Dergah dergisi; Celal Sahir tarafndan kurulan; Faruk Nafiz, Orhan Seyfi, Enis Behi, Yusuf Ziya, Halit Fahri, Ali Canip, Halide Nusret, Rza Tevfik, Ziya Gklp gibi sanatkarlar etrafnda toplayan airler Dernei, Milli Edebiyatn ve onun davasnn baar kazanmasnda byk rol oynamlardr.
176

Ayrca 1908 -1913 yllar arasnda faaliyet gsteren Trk Dernei, 1911de kurulan Trk Yurdu Dernei ve 1912den gnmze kadar devam eden Trk Ocaklar, Trk, Milliyeti akmn kurdurduu ve Milli Edebiyatn gelimesinde nemli fonksiyonlar olan kurululardr. lk nemli neir organlar mer Seyfettin, Ali Canip ve Ziya Gklpin kartt Gen Kalemler (1911) olan Trk akmn, btn bu dernek ve neir organlar, hedef olarak dilde sadelemeyi, aruzun yerine hecenin hakim olmasn esas almlardr. slam ncesi Trk tarihine, mitoloji ve rfne, geleneksel halk edebiyatna ve folklorne ynelen ve siyasi alanda ttihat ve Terakki Frkas zerinde byk etkisi olan Trk akm, Balkan Sava ile Osmanlcln, Birinci Dnya Sava ile de slamclk akmlarnn tarihe intikali ile memleket entellektelinin byk bir ksmn etrafnda toplayarak en aktel akm durumuna gelmi ve Batclk akm ile stikll Savan takiben kurulan yeni devletin dayand temel fikirlerden biri olmutur. Cumhuriyetle birlikte Trk ve Milliyeti akmn bizzat kendi bnyesinde de birok gelimeler olmutur. ncelikle Turancl bir uzak ideal grerek, daha ok Anadolucu bir hviyet belirtmeye balamtr. Bu hareketin fikir babas olan Ziya Gklpte bu deimeleri ve sratle realiteye intikali grmek mmkndr. Cumhuriyetten sonra Anadoluya, onun insan ve corafyasna, folklorne ynelen Milli Edebiyat, bir yandan bu konular ilerken, dier yandan btn gc ile katld yeni devlet ve onun inklaplarnn vecdi ile sanatna yeni bir muhteva kazandrmtr. Bu yeni muhteva daha ok romantik bir memleketi hviyet belirtir. Bu durum, memleketin seferberlik, harpler dnemini
177
kapatarak yepyeni bir devreye intikal etmi; mparatorluun yerini Trklerin oturduu bir corafya ve onun yeni devleti alm; sosyal bnyeyi ve kurumlar tamamen yeni ve deiik bir ekilde ele alan ve dzenleyen inklaplar yaplmaya balanm olmas ile ilgilidir. O dnem airlerinin itiyakla katldklar bu yeni oluumun, farkl bir sanat da var edecei tabiidir. Bu heyecanl dnem memleket realitesine olduu kadar, devrimleri de romantik bir anlay, zevk ve estetik ierisinde terennm ettirmitir. Memleketin corafya plannda kurtuluu, Cumhuriyetin ilan, devrimlerin heyecan sanatkarlara, memleket realitesini yani; byk tarihi ihmallerin ve savalarn ykntsn hala yaayan ve bu durumdan kurtulmas iin daha ok uzun yllara ihtiyac bulunan Anadolunun realitesini gsterememitir. Anadolu, olduu gibi deil, sanatnn kendi hayalinde yaatt ekilde, grmek istedii ekilde; yani memleketi bir romantizmle terennm edilmitir. Milli Edebiyat devri airlerinin bir ortak yan olan bu durum, aa yukar 1930 tarihinden sonra deiir. Milli Edebiyat airleri elinde bir hayli gelimi ve genellemi bulunan sade dil ve hece vezinli iir anlayna bal kalarak, fakat muhteva itibariyle iirimizi yeni imkanlara kavuturan bu airlerimizin banda A. H. Tanpnar, A. K. Tecer, A. M. Dranas, N. F. Ksakrek ve Nazm Hikmet gelir. Asl Cumhuriyet iirini anlaymzca bunlar temsil ederler. Milli Edebiyat airleriyle bunlar arasndaki en byk fark, dierlerinin Cumhuriyete intikal ve intibak etmelerinin yannda, bunlarn ise bizzat Cumhuriyet devrinde yetimeleri, onun getirdii kurumlarda da eitimlerini grmeleri, yani ok gen yalarnda Cumhuriyeti idrak etmeleridir. Onlar adapte olmu, bunlarsa idrak etmilerdir. Zaten Cumhuriyetin ilan ile hemen bir Cumhuriyet Edebiyatnn balayaca sylenemez. Tanzimat Edebiyat da ancak Tanzimattan yirmi yl kadar sonra balamtr.
178

Ahmet Hamdi Tanpnar, Avrupai bir kltrle plastik bir zevke dayal, tarih ve milli kltrmze istinat etmenin huzur ve aydnl ierisinde, yeni imajlarla parlak ve renkli iirler yazarken; Ahmet Kutsi, entellektel bir zevkle milli folklormz halk iirini modern bir tarzda tecdit etmi; Ahmet Muhip, gerek bizim ve gerek Batnn iir dnyasn ok iyi tanmann verdii imkanla, modern sembollerle ykl kuvvetli bir estetie dayanan iirler yazmtr. Dilin ritim imkanlarn kullanarak yer yer hitabet ve propagandaya kaan Marksist-toplumcu bir dnya grnn edebiyatmz iin orijinal iirlerini yazan Nazm Hikmetle, ok kuvvetli bir tahkiye ierisinde insan, toplum ve eyann d yzn deil de derinliini kurcalayan; psikolojik durumlarn srrn yer yer romantik ve trajik bir zel bunalm bir mistik anlay ierisinde veren Necip Fazl, bir yandan Cumhuriyet devrinin en baarl ve orijinal rneklerini verirken, kendilerinden sonraki iirimizi etkileyen airler olmutur. nklaplarn tamamlanmas, yeni dzenin mmkn olduu kadar yerli yerine oturmu bir grnm arz etmesi; ok heyecanl bir gemiten artk sakin bir ortama ulalm olmas, iirimizin yeni imkanlar aramasnn sosyal sebeplerindendir. Bu sosyal duruma uygun olarak bu dnemin ferdiyeti iir anlay 1940 ylna kadar devam eden iirimizin de genel karakterini tespitler. Cahit Stk ile dier yeni yetien airlerde, hatta Orhan Velinin ilk dnemlerinde, bu genel karaktere uygun iir anlaynn baar ile devam ettiini grmekteyiz. Bununla birlikte bu airlerde olduu kadar, dier baz airlerde, zellikle Asaf Halet ve Fazl Hsn Dalarcada, gerek 1940 sonras. Garip iir anlayna ve gerekse Mavi Hareketi ile bilhassa kinci Yeniye intikal eden yenilikleri de grmekteyiz.
179
Milli Edebiyatlarn, idealist ve romantik iirleriyle, onlardan sonra gelen airlerin daha ok ferdiyeti ve airane bir hviyet belirten iirlerine bir reaksiyonla gelien Orhan Veli ve arkadalarnn Garip Hareketi, iirin muhtevasn ok geniletmi; gnlk hayat, alelade ilikileri, sradan insann yaayn ve dilini ok yaln ve klfetsiz bir ifade ile iire sokmutur. Aristokrat ve entellektel zevkin ve onun ferdi tahasssnn iirine bu kar k 1940-1950 yllarnda iirimize hakim olmutur. 1950den sonraki iir, Garip Hareketine kar kn; romantizme, airanelie dnn iirini getirir. Attila lhan ve arkadalarnn balatt ve Mavi olarak adlandrlan bu hareket dnya gr olarak Marksist olduu halde, iiri Nazmn anlad manada bir tebli vastas olarak kullanmaktan mmkn olduu kadar saknm, ancak gelenee, milli deerlere de iddetle kar kmtr. deolojik, toplumcu iirlerinde bile marizi bir duyarlk ve melankoli grlen Attila lhan, bohem bir hayat, uzak lke seyahatlerinin izlenimlerini ve cinsel ilikileri erotik bir ifade ile vermesi bakmndan da iirimizde orijinal bir hviyet belirtir. Nazmla balayan iirimizdeki Marksist eilim, Cahit Stk ve Orhan Veli neslini, 1955ten sonra grlen Attila lhan ve arkadalarnn Mavi Hareketi ile kinci Yeniyi de etkilemi ancak bu etki, iirdeki ifadesini her nesilde ve hatta her airde tamamen farkl bir ekilde bulmutur. Hatta bu farkl ekil sebebiyle, dnce itibariyle solcu olan bu airler, dier solcular tarafndan iddetle sulandrlmlardr. Sulayanlar, hep Nazmn anlayna ve tarzna yakn iirler istemiler, romantik, uuralt hadiselerini ileyen, iphama geni yer veren modern iire kar olmulardr. Bu bakmlardan kinci Yeninin ok iddetli saldrlara uradn grmekteyiz.
180

1946dan, yani daha serbest ve ok partili bir siyasi hayata girmemizden sonra, Trkiyede ideolojik faaliyet daha da artm, geni propaganda imkan bulmu ve tekilatlanmtr. Demokratik dzenin tabii sonucu olan ok partili hayatn, fikir hrriyetine de geni yer vermesi, baz kurumlara muhtariyet tanmas, yaynlara mdahale etmemesi, geni maddi imkanlara sahip bulunan ideolojilerin yaylmasna, muhit bulmasna mani olamamtr. Trkiyedeki sol akm ve onunla birlikte gelien edebiyat, byle bir ortam dolaysyla, gelime frsat bulmutur. Hatta bu durum o kadar genellemitir ki, birok edebiyat heveslilerinde, mstakbel sanatkarlarda, solcu fikirlere sahip olmak, sanatkarlk iin bir kanlmaz unsur, bir art olarak zannedilmitir. Yani ok geni propaganda yaplm ve bu propaganda da, mahsln devirmitir. Fakat bu durumun ancak, belirli bir sanat evresini etkilediini, onun dnda kalan byk bir aydn ve halk muhitini tesirine alamadn grmekteyiz. Nitekim, gnmzde edebiyatn ortamn yitirdii, geni okuyucu bulamad, solcu evreler iin bir ortak yaknma konusu olmutur. Millete aykr bir edebiyatn millet tarafndan ilgi gremeyecei tabiidir. Bir yandan geni yayn imkana sahip olan, fakat buna ramen byk ilgi toplayamayan sol edebiyata mukabil, ok dar yaam imkanlar sebebiyle, gnmzn edebiyatn, zellikle iirini tam temsil etme durumuna kavuamam milliyeti anlaya sahip bir sanatn da, yaadn grmekteyiz. Sa edebiyatn dt en byk hata u olmutur: Edebiyatta yenilik, uzun sre onlarca, solculuk, ancak solcularn denedii bir yol zannedilmi, yeni ve ada sanata itibar edilmemi ve sanatta statik kalmlardr. Fakat 1970 yl, ok enteresan sanat hareketine sahne olmutur. Gerek san ok modern bir anlayla, milli deerlere yer veren nemli airlerinin yetimesi
181
ve gerekse baz solcularn da tutulagelen yolun, kar yol olmadnn anlalmas karsnda sanatlarna yeni imkanlar aramas, bugnn Trk iirinde mahsullerini vermeye balamtr. Ksa mrl olmam bulunan, sanatmzdaki arzi durumun gittike deierek, modern ve milli bir edebiyatn domakta olduunu grmekteyiz.
182

Cumhuriyetten Sonra Türk Şiiri

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Cumhuriyetten Sonra Türk Şiiri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Cumhuriyetten Sonra Trk iiri

M. Akif nan Eserleri

ETM-BR-SEN YAYINLARI: 39 Edebiyat Dizisi: 18

Eitim-Bir-Sen Adna Sahibi Ahmet GNDODU Genel Bakan

Genel Yayn Ynetmeni Hdr YILDIRIM Genel Basn Yayn Sekreteri

I. Bask : Ocak 2010 5.000 Adet

Cumhuriyetten Sonra Trk iiri*

Her trl yayn haklar Eitim-Bir-Sene aittir.

Cumhuriyetten Sonra Trk iiri

M. Akif nan Eserleri

Cumhuriyetten Sonra Trk iiri

M. Akif nan Eserleri

Ahmet Gndodu Genel Bakan Ankara, Ocak 2010

Cumhuriyetten Sonra Trk iiri

M. Akif nan Eserleri

Cumhuriyetten Sonra Trk iiri

M. Akif nan Eserleri

Cumhuriyetten Sonra Trk iiri

M. Akif nan Eserleri

Cumhuriyetten Sonra Trk iiri

M. Akif nan Eserleri

Cumhuriyetten Sonra Trk iiri

M. Akif nan Eserleri

Cumhuriyetten Sonra Trk iiri

Cumhuriyetten Sonra Trk iiri

M. AKF NANIN NSZ

Cumhuriyetten Sonra Trk iiri

M. Akif nan Eserleri

Cumhuriyetten Sonra Trk iiri

Cumhuriyetten Sonra Trk iiri

MLL EDEBYAT DEVRNN SYAS VE SOSYAL GRN

Mehmet Kaplan, iir Tahlilleri, c. 2, s. 36.

M. Akif nan Eserleri

Cumhuriyetten Sonra Trk iiri

M. Akif nan Eserleri

Tevfik avdar, Osmanllarn Yar Smrge Oluu, Ant Yaynlar.

Cumhuriyetten Sonra Trk iiri

Ahmet Kabakl, Trk Edebiyat, c. 3, s. 22-23, stanbul.

M. Akif nan Eserleri

Cumhuriyetten Sonra Trk iiri Trklk

M. Akif nan Eserleri

Cumhuriyetten Sonra Trk iiri

M. Akif nan Eserleri

Cumhuriyetten Sonra Trk iiri Batclk

M. Akif nan Eserleri

Cumhuriyetten Sonra Trk iiri

MLL EDEBYAT DEVRNN EDEB GRN

M. Akif nan Eserleri

Cumhuriyetten Sonra Trk iiri

M. Akif nan Eserleri

Cumhuriyetten Sonra Trk iiri

M. Akif nan Eserleri

Cumhuriyetten Sonra Trk iiri

M. Akif nan Eserleri

Cumhuriyetten Sonra Trk iiri

CUMHURYET DEVRNN SOSYAL VE EBEB GRN

Cemal Sreya, Atatrkiye, Papirs dergisi, c. 2, s. 18, Kasm 1967, stanbul

M. Akif nan Eserleri

Cumhuriyetten Sonra Trk iiri

M. Akif nan Eserleri

Cumhuriyetten Sonra Trk iiri

M. Akif nan Eserleri

Mehmet Kaplan, iir Tahlilleri, c. 2, s. 358-59, 1965, stanbul