Işte Marksizm PDF

TE MARKSZM!
antikapitalist bror
Chris Harman
eviren: Bernar Kutlu
TE M AR KS Z M! S ay fa 2
Chris Harman, ngilteredeki Socialist Workers Party'nin (Sosyalist i Partisi) nde gelen yelerindendir ve partinin gazetesi Socialist Worker'n (Sosyalist i) editrln yrtmektedir. Harman, The Last Fire: 1968 and After (Son Yangn: 1968 ve Sonras), Explaining the Crisis (Krizleri Aklamak), Class Struggles in Eastern Europe 1945-83 (Dou Avrupa'da Snf Mcadeleleri 1945-83), Economics of the Madhouse (Tmarhane Ekonomisi) ve The Lost Revolution: Germany 1918 to 1923 (Kaybedilen Devrim: Almanya 1918-1923) de aralarnda olmak zere saysz denecek oklukta makale, bror ve kitap kaleme almtr. Harman'n Trke'ye evrilmi kitap ve makaleleri arasnda Kadnlarn Kurtuluu ve Sosyalizm, Parti ve Snf, Douda Frtna Koptu, Peygamber ve i Snf ve Alex Callinicos'la birlikte Deien i Snf bulunmaktadr.
de Yaynlar, Uluslararas Akm, Yayn ve Tantm Yaynclk,

Sahibi ve Yaz ileri Sorumlusu: Trkan Uzun, Adres: Gnl Sokak No 31, Nil Han No 305, Asmal Mescit, stanbul, Bask: Yn Matbaaclk
antikapitalist eitim brorleri -4-
T E MA RK S ZM ! Sa yf a 3
indekiler
Sunu..............................................................................................4 1. Neden Marksist Teoriye htiyacmz Var?..............................7 dealistler.....................................................................................9 2. Tarihi Anlamak........................................................................12 3. Snf Mcadelesi.......................................................................21 Snf mcadelesi ve devlet.........................................................24 4. Kapitalizm Sistem Nasl Balad?........................................27 Smr ve artk deer...............................................................29 Sermayenin z genilemesi.......................................................32 5. Emek Deer Kuram...............................................................35 Rekabet ve birikim....................................................................38 6. Ekonomik Bunalm..................................................................41 Neden bunalmlar daha da ktleme eilimindeler?...............44 7. i Snf...................................................................................47 8. Toplum Nasl Deitirilebilir? ...............................................50 i devleti.................................................................................56 Devletin snmlenmesi.............................................................58 9. iler Nasl Devrimcileirler?................................................60 10. Devrimci Sosyalist Parti........................................................63 Ne tr bir parti?.........................................................................64 11. Emperyalizm ve Ulusal Kurtulu.........................................65 12. Marksizm ve Feminizm.........................................................71 13. Sosyalizm ve Sava...............................................................74
Sunu
Marksizmin kavranmasnn g olduuna ilikin kan toplumda hayli yaygn. Bu kany Marksizmin dmanlar yayyorlar ngiliz i Partisinin eski liderlerinden Harold Wilson, Marksn Kapital balkl yaptnn ancak bir
sayfasn okuyabildiini syler, bununla vn duyard. Marksist olduklarn syleyen baz akademisyenler de bu yanl kannn olumasnda pay sahibidirler: Bunlar, dier pek ok insann yoksun olduu zel bir bilgi ve kavraya sahip olduklar izlenimi uyandrabilmek iin, kastl olarak kavranmas g, gizemli ifadeler kullanrlar. Bu nedenle, haftann 40 saati fabrikalarda, madenlerde ya da brolarda alan sosyalistlerin pek ounun Marksizmi asla kavrayamayacaklar ya da okuyup anlamaya zaman bulamayacaklarn varsaymalar artc deil. Gerekte ise Marksizmin temel fikirleri kolayca kavranabilir yalnlktadr. Bu temel fikirler, baka bir fikirler btnnn yapamad biimde, bize iinde yaadmz toplumu aklarlar. Dnyann neden ekonomik bunalmlarn cenderesinden kamadna, nasl olup da bolluk iinde yoksulluun yaanabildiine, askeri darbelere ve diktatrlklere, heyecan verici teknolojik bulularn nasl olup da milyonlarca insann isiz kalmasna yol atna, ikencecileri besleyip bunlara arka kan demokratik lkelere, birbirlerini nkleer fzelerle tehdit eden sosyalist devletlere aklk getirirler. Buna karlk, Marksist fikirleri aalayp alaya alan dzen yanls dnrler, hibir eyi kavramakszn ve hemen hibir eye aklama getirmeksizin, lgn ve budalaca bir krebe oyununu andrr biimde, birbirlerine laf yetitirip dururlar. Marksizm kavranmas g bir ey deil; ancak, Marksn yazlaryla ilk kez karlaan okur asndan ortada bir sorun var. Marks, yaptlarn gnmzden bir asr kadar nce kaleme ald. Kendi dneminin dilini kulland yaptlar, o yllarda herkesin aina olduu ama gnmzde hemen sadece tarihiler tarafndan tannan insanlara ve olaylara ilikin pek ok konu ve referans ierir. Henz gen bir renci olduum yllarda, onun Louis Bonaparten Onsekizinci Brmeri balkl brorn okumaya giritiimde yaadm kafa karkln anmsyorum. Ne Brmerin ne olduunu, ne de Louis Bonaparten kim olduunu biliyordum. Kim bilir ka sosyalist, bu tr deneyimlerden sonra Marksizmi anlamaya ynelik giriimlerde bulunmaktan vazgemitir! Bu kitapn yazl gerekesi de bu. Kitap, Marksist fikirlere genel bir giri nitelii tamay, sosyalistlerin Marksn zerine kafa yorduu sorunlar takip etmelerini, Markstan sonra Marksizmin Frederick Engels, Rosa Luxemburg, Vladimir Lenin, Leon Troki bata gelmek zere pek ok dnrn elinde daha sonralar nasl gelitiini kavramalarn kolaylatrmay ama ediniyor. Kitapn ierdii yazlarn pek ou, ilk olarak, Marxism Made Easy bal altnda Socialist Workerda bir dizi makale olarak yaymland. Fakat, yazlarn orijinallerini nemli saydm kimi eklemelerle yeniledim ve gncelletirdim. Bunu yaparken, Marksist fikirlerin basit ve anlalr bir
sunumu amacyla kaleme alnm iki almadan bir hayli yararlandm: Duncan Hallasn The Meaning of Marxism (Marksizmin anlam) balkl almas ve SWPnin Norwich yerel rgt tarafndan hazrlanm Marxist Education Series (Marksist Eitim Serisi.) Son olarak belirtme istei duyduum ey, almam bir kitapk boyutunda tutma isteinin beni gnmz dnyasnn Marksist zmlemesinin kimi nemli boyutlarna yer verme olanandan alkoyduu. Kitabn arkasnda, bu boluu giderecei dncesiyle, bu alanda okunmasnda yarar grdm bir dizi almay ekledim.
1.
Neden Marksist Teoriye htiyacmz Var?
"Neden teoriye gereksinimiz olsun ki? Ekonomik bir kriz yaandn biliyoruz. verenlerimiz tarafndan smrldmzn farkndayz. Hepimizin fkeli olduunu da biliyoruz. Bunlar yeter bizim iin, gerisi aydnlarn ii." Sk sk, militan sosyalistlerden ve sendikaclardan bu tr szler iitiriz. Marksizmi soyut, karmak ve can skc bir reti gibi gstermeye alan sosyalizm kart kiiler de bu tr ifadeleri ellerinden geldiince tevik ederler. Bunlar, sosyalist fikirlerin soyut olduunu sylerler. Bu kiiler teoride hakl grnebilirler, fakat gerek yaamda saduyu bize bundan tamamen farkl bir eyi anlatr. Bu tr argmanlarn kendi iindeki tutarszl udur: Bu argmanlar savunanlar, kabul etmeseler bile genellikle kendileri de bir 'teori'ye sahiptirler. Bunlara topluma ilikin bir soru sorun, sorunuzu u ya da bu genellemede bulunarak yantladklarn grrsnz. Hemen birka rnek verelim: nsanlar doalar gerei bencildirler. Yeterince aba harcayan her insan merdivenin en st basamaklarna kabilir. Zengin kiiler olmasayd, dier insanlara i olana salayacak para da olmazd. Eer sadece iileri eitebilseydik, toplumu deitirmek mmkn olurdu. Toplumu bugnk gerilemesidir. durumuna getirmi olan ey, ahlaki deerlerin
Caddede, otobste, kahvehanelerde insanlarn ne srdkleri argmanlara kulak verin, buna benzer onlarca ifade iitirsiniz. Bu tr argmanlardan her biri, toplumun neden bugnk gibi olduuna ve insanlarn kendi yaam standartlarn nasl gelitirebileceklerine ilikin bir gr ierir. Btn bu grlerin hepsi topluma ilikin teoriler'dir. nsanlar bir teoriye sahip olmadklarn sylediklerinde, gerekte, kendi grlerini sistematik biimde netletirmemi olduklarn sylemektedirler. Bu, toplumu deitirmeye alanlar iin zellikle tehlikelidir. nk, gazeteler, radyo, televizyon durmakszn zihinlerimizi toplumun iinde bulunduu bu karmakarkla kendilerince aklama getiren fikirlerle doldurma abasndalar. Bizden, meseleler zerine hi kafa yormadan kendi sylediklerini olduu gibi kabul etmemizi bekliyorlar.
Btn bu farkl yorum ve argmanlarn neden yanl olduunu grmeksizin, toplumu deitirme mcadelesinde etkin hale gelmek olanaksz. Bunun nasl olaca ilk kez bundan 150 yl kadar nce gsterildi. 1830 ve 1840l yllarda, ngilterenin kuzeyi ve bats gibi sanayinin gelitii blgelerde, yzbinlerce erkek, kadn ve ocuk sefil cretlerle almaya itildiler. Ei grlmemi bir sefalet ve yoksulluk iinde yaamaya zorlandlar. ine itildikleri bu koullara kar ilk kitlesel ii rgtlerini ina ederek (ilk sendikalar ve ngilterede iilerin siyasal haklar kazanmasna ynelik ilk toplumsal hareket olan artizm) mcadeleye giritiler. Bunlarn yan sra, ilk kez sosyalizmi gerekletirmeye kararl dar ii gruplar domaya balad. Bu, hemen beraberinde u sorunun karlk bulmasn gerektirdi: i hareketi kendi amacna nasl eriebilir? Bazlar barl aralarla toplumu ynetenlerin kkl deiiklikler yapmaya ikna edilebileceini dndler. ilerin moral gc ve barl bir toplumsal hareket, iilerin yararna olacak deiimleri olanakl klacakt. Yzbinlerce insan rgtlendi, gsteriler dzenledi, byle bir anlaya dayanan bir toplumsal hareket ina etmek iin var gcyle abalad. Ama sonu yenilgi ve hsran oldu. Bazlar fiziksel g kullanmann gereini grdler. zlenen toplumsal deiikliin toplumun btnnden kopuk, suikast gibi aralara bavuran dar gruplarla baarlabileceini dndler. Bu anlay da onbinlerce iiyi mcadele iine ekti, ama sonu yine yenilgi ve hsran oldu. Bazlar ise iyerini esas alan, ekonomik eylemlerle, ordu ve polis gleriyle atmaya girmeden iilerin amalarn baarabileceine inandlar. Bunlarn ileri srdkleri argmanlar da kitlesel eylemlere kap aralad. 1842 ylnda, ngilterenin kuzeyindeki sanayi blgelerinde dnyann ilk genel grevi gerekleti; onbinlerce ii, yoksulluk ve alk nedeniyle yeniden iba yapmak zorunda kalana kadar, drt hafta boyunca grevde kaldlar. Alman sosyalisti Karl Marks, yenilgiyle sonulanan bu ilk ii mcadelelerinin birinci safhasnn bitimine doru, 1848 ylnda, kendi dncelerini sistematik ve net olarak Komnist Manifesto balkl brornde dile getirdi. Marksn fikirleri yoktan var olmu, gkten zembille inmi fikirler deildi. Bunlar, zamann ii hareketinin beraberinde getirdii tm sorunlarn stesinden gelmeyi amalayan bir dnsel temel oluturmaya ynelik giriimlerin rnyd. Marksn gelitirdii fikirler, geerliklerini gnmzde de koruyorlar. Baz insanlarn ileri srd gibi Marksn bu fikirleri bundan 150 yl nce kaleme alm olmasna bakp bunlarn geerliini yitirmi eski dnceler olduunu
sylemek, budalalk olur. Gerekte, Marksn tartt topluma ilikin btn fikirler bugn de son derece yaygn. O yllarda artist hareket yandalar moral g ve fiziksel gten sz ediyor, bunlardan birinin savunusunu yapyorlard; gnmz sosyalistleri ise parlamenter yol ya da devrimci yol yanls argmanlarn savunuyorlar. Bugn devrimciler arasnda rastlanan terrizm yanls ya da kart argmanlar, en az 1848 ylnda olduu kadar canl.
dealistler
Marks, toplumda yanl olan eylere iaret edip bunlar aklamaya girien ilk insan deildi. Onun dncelerini kaleme ald gnlerde, retim alannda gerekletirilen yeni teknolojik bulular, daha nceki kuaklarn hayal bile edemeyecekleri muazzam bir zenginlik yaratyordu. nsanlk, tarihte ilk kez, daha nceki kuaklarn nnde hep bir ayak ba olmu doal felaketlere, kstlanmla kar kendini savunabilecei aralara nihayet erimi grnyordu. Ne var ki bu teknolojik yenilikler, toplumda ounluu oluturan insan kitlesinin yaamnda iyileme anlamna gelmedi. Tam aksine; yeni fabrikalarda ie koulan erkek, kadn ve ocuklar, geimini topra ileyerek salam dede ve ninelerinden ok daha kt koullarda bir yaam sryorlard. cret olarak ellerine geen para, ancak ekmek almaya, yani sa kalmaya yetecek kadard. Periyodik olarak yinelenen kitlesel isizlik dnemlerinde, bir anda isiz kalp bu sefil yaam dzeyinin bile altna dyorlard. Her trl salk koullarndan yoksun, pis, sefil barakalarda yayor, sk sk salgn hastalklarn penesine dyorlard. Yaanan ey, toplumun geneline mutluluk ve refah getiren bir uygarlk geliimi yerine, daha ok sefalet getiren bir gelime idi. Marks, bu elikinin farkna varm yegane kii deildi; ngiliz airleri Blake ve Shelley, Fransz Fourier ve Proudhon, Alman filozoflar Hegel ve Feuerbach gibi dnemin byk dnrlerinden bazlar da bunun zerine kafa yormulard. Hegel ve Feuerbach, insanln kendini iinde bulduu bu mutsuz durumu yabanclama szc ile ifade ettiler. Hl ska iitilen bir terimdir bu. Hegel ve Feuerbachn yabanclama terimi ile kast ettikleri ey, insanlarn srekli olarak gemite kendilerinin yaptklar eylerin egemenlii ve basks altna girdikleri idi. Bu balamda, Feuerbach, insanlarn rnein Tanr dncesini gelitirdiklerini, ardndan, kendi yarattklar bir eyin taleplerini yerine getiremeyip kendilerini sefil ve zayf hissederek onun nnde eilmeye baladklarn sylyordu. Toplum gelitike, insanlar daha da sefil, daha da yabanclam hale geliyorlard.
Marks, kaleme ald ilk almalarnda, bu yabanclama olgusunu dn alarak onu toplumda zenginlii yaratanlarn yaamlarna uyarlad: i, daha ok zenginlik rettii, retimsel gc artt ve retimi eitlilik kazand lde daha da yoksullar... Nesneler dnyasnn deerindeki arta kout olarak, insann kendi dnyas ayn oranda deer yitirir... Emein rn olan nesne, onun karsna yabanc, reticiden bamsz bir g olarak dikilir... Marksn yaad dnemde, toplumda yanl giden eylerin en popler aklamalar hl dinsel bir ierik tayordu. nsanlar, Tanrnn kendilerinden istediklerini yerine getirmedikleri iin toplumda sefalet yaanyordu. Herkes gnah ilemeyi reddedip knam olsa, her ey yoluna girerdi. Buna benzer bir bak as, genellikle dinsel bir ierik tamad ileri srlmekle birlikte, gnmzde de sk sk iitiliyor. Bu bak as, ifadesini u szlerde buluyor: Toplumu deitirmek iin ilkin kendini deitirmelisin. Bu fikri paylaanlara gre, tek tek insanlar kendilerini bencillik ve maddi deerlere dknlkten arndrsalar (ya da duygularna gem vurmaktan vazgeseler) toplum otomatik olarak daha iyiye gider. Buna benzer bir inan, herkesi deitirmek yerine, toplumda kritik yerlerde bulunan birka insan yani iktidar elinde tutanlar deitirmenin yeterli olacan neriyordu. Buna gre, zengin ve gl olanlar akla ve insafa davet etmek iin abalamak gerekirdi. lk ngiliz sosyalistlerinden Robert Owen, bu inantan hareketle, sanayicileri iilerine kar adil ve insafl olmaya ikna etmeye giriti. Ayn bak as, gnmzde, partinin sol kanad da dahil olmak zere i Partisinin liderleri arasnda egemenliini hl srdryor. Bunlarn her zaman iverenlerin sularn hata olarak nitelediklerine, birazck eletirel bir tutum taknmakla i dnyasnn patronlarn toplum zerindeki basklarn hafifletmeye ikna edebileceklermi gibi davrandklarna dikkat edin. Marks, btn bu bak alarn idealist olarak nitelendirdi. Bunun nedeni, Marksn insanlarn bir fikre sahip olmalarna kar kmas deildi kukusuz; Marks, bu tr bak alarn, bunlar fikirleri insanlarn gerek yaam koullarndan soyutlayarak ele aldklar iin eletiriyor, bu nedenle onlar idealist olarak nitelendiriyordu. nsanlarn dnceleri, sahip olduklar yaam biimiyle sk biimde ilikilidir. rnein, bencillik olgusunu alalm. Gnmzn kapitalist toplumu, kendinden ok dierlerini dnp kayg duyan insanlarda bile bencillii kkrtr ve tevik eder. ocuklar iin daha iyi bir gelecek hazrlamak, emekli maayla geinmeye alan anne-babasna ekonomik adan destek olmak isteyen bir ii, bunlar baarabilmek iin dier insanlara kar srekli
mcadele iinde olmaktan baka bir yol bulamaz: Daha iyi bir ie kavumak, daha ok mesaiye kalmak, iten karmalar srasnda isten atlacaklarn isim listesinde olmamak iin abalamak vb. Byle bir toplumda, salt tek tek bireylerin zihinlerini deitirerek bencillik ya da agzlln stesinden gelemezsiniz. Toplumun en tepesinde yer tutmu insanlarn fikirlerini deitirerek toplumun kendisini dnme uratmaktan sz etmek, daha da gln bir savdr. Bir an iin, nde gelen iverenlerden birini sosyalist fikirlere kazanmay baardmz, bu iverenin iilerini smrmekten vazgetiini varsayalm. Byle bir durumda, bu insan rakibi iverenlerle rekabet savan yitirecek ve kendisini i dnyasnn dna itilmi halde bulacaktr. Toplumu ynetenler asndan bile temel sorun bunlarn sahip olduklar fikirler deil, toplumun onlar belli fikirlere ynelten yaplan biimidir. Bunu bir baka yoldan ifade etmek de mmkn. Eer toplumu deitiren ey fikirler ise, bu durumda u soruyu sormak kanlmaz hale gelir: Peki ama fikirler nereden douyor? Belli, somut bir toplumda yayoruz. Basnn, televizyonun, eitim sisteminin vb. retip yayd fikirler, o toplumun savunusunu yapan fikirler. Bu koullarda, nasl oluyor da bir insan bunlardan tamamen farkl dnceler gelitirebiliyor? Yant u: nk, o insann gndelik yaamdaki deneyimleri, toplumda kendisine empoze edilen fikirlerle eliiyor. Bunu bir rnekle aklayalm. Gl dinsel inanlara sahip olan insanlarn saysnn gnmzde bundan 100 yl nce olandan ok daha az oluunu salt tanrtanmazc (ateist) propagandann baars etrafnda aklayamazsnz. nsanlarn neden 100 yl nce deil de gnmzde tanrtanmazc fikirlere daha ok kulak verdiklerini aklamak zorundasnz. Benzer ekilde, byk, deha adamlarn toplum zerindeki etkisini aklamak istiyorsanz, toplumda kitle dediimiz dier insanlarn neden onlarn ardndan gitmeyi kabul ettiklerini aklamanz gerekir. rnein, Napolyon ya da Leninin tarihin akn deitirdiini sylemek, neden milyonlarca insann bunlarn ne srdkleri fikirleri benimsediklerini aklamazsanz eer, fazlaca bir anlam ifade etmez. yle ya, en nihayet bu iki insan, btn toplumu hipnotize edip arkalarndan srkleyecek bysel bir gce sahip deillerdi. Toplumsal yaamn belli bir noktasnda, bir eyler, insanlara, bu liderlerin syledikleri eylerin doru olduunu hissettirdi. Fikirlerin tarihi nasl deitirdiini, ancak o fikirlerin nereden geldiklerini ve insanlarn o fikirleri neden benimsediklerini anlayabilirseniz kavrayabilirsiniz. Bu, fikirlerin tesine bakp, o fikirlerin ortaya ktklar maddi koullarn neler olduunu grebilmek anlamna geliyor. Marksn u szlerindeki srarc olmasnn nedeni de bu: Varoluu belirleyen ey bilin deil, bilinci belirleyen ey toplumsal varolutur.
2. Tarihi Anlamak
Fikirler kendi balarna toplumu deitiremezler. Bu, Marksn ilk karsamalarndan biriydi. Marks, kendisinden nce gelmi dnrlerden bazlar gibi, toplumun gerekten anlalabilmesi iin insanlarn maddi dnyann bir paras olarak grlmesinin bir zorunluluk olduunu dnyordu. nsann davran, tpk bir dier doal varln davran gibi, maddi gler tarafndan belirleniyordu. nsanln incelenmesi, doal dnyann bilimsel incelemesinin bir parasyd. Bu tr yaklamlara sahip dnrler, materyalistler olarak adlandrldlar. Marks, materyalizmi, eitli dinsel ve idealist toplum anlaylarn aan, ileri doru atlm byk bir adm olarak deerlendirdi. Bu, tanrya dua etme bamllndan, ya da insanlar ruhsal ve ahlaki olarak deitirme abasndan zgrleerek toplumsal koullar deitirme konusunda bilimsel argmanlara dayanma anlamna geliyordu. dealizmin yerini materyalizmin almas, gizemciliin yerini bilimin almas idi. Ne var ki, insan davranna ilikin materyalist aklamalarn hepsinin doru olduu da sylenemez. Tpk biyoloji, kimya ya da fizik alannda yanl bilimsel kuramlarn olmas gibi, bilimsel toplum kuramlar gelitirmeye ynelik kimi yanl giriimler de var oldular kukusuz. Bunlara birka rnek verelim. Marksist olmayan ve kendisine hayli sk rastlanlan materyalist bir bak asna gre, insanlar, belli yollardan doal olarak davranan hayvanlardr. Nasl ldrmek kurtlarn ya da uysallk koyunlarn kendi doalarnn bir parasysa, saldrgan, buyurgan, rekabeti, agzl olmak da insanlarn doasndadr. Ayn bak as, rtk olarak, kadnlarn doalar gerei yumuak huylu, itaatkar, hrmetkar ve pasif olduklarn ileri srer. Bu bak asnn formlasyonlarndan biri, The Naked Ape (plak Maymun) adl ok satan bir kitapta karmza kar. Bu tr argmanlardan yola klarak varlan karsamalar hemen her zaman gerici niteliktedirler: nsanlar doalar gerei saldrgan olduklarna gre, toplumu iyiye doru gtrme abas anlamszdr. Ne yaplrsa yaplsn her ey yine eski haline geri dnecektir. Devrimler her zaman baarszla urayacaktr. Oysa, insan doas denilen ey, gerekte bir toplumdan dierine deiim gsterir. rnein, bugn iinde yaadmz toplumda insann ayrlmaz bir paras olduu dnlen rekabet, daha nceki toplumlarda hemen hi yoktu. Bilim adamlar, Sioux Yerlilerine IQ testi uygulamaya giritiklerinde, yerlilerin
sorulara yant verirken kendilerinden birbirlerine yardm etmemelerinin istenmesinin nedenini anlayamadklarn grdler. Bu anlalr bir durumdur nk yerlilerin iinde yaadklar toplum rekabete deil, ibirliine dayanyordu. Saldrganlk olgusu iin de benzeri bir durum sz konusu. Eskimolar Avrupallarla ilk karlatklarnda, sava teriminden hibir ey anlamadlar. Bir grup insann bir dier insan grubunu yok etmeye almas onlara kavranmas g bir lgnlk olarak grnd. Gnmz toplumunda, anne-babalarn ocuklarn sevip korumalar doal saylyor. Ne var ki, Eski Yunan kentlerinden biri olan Spartada, anne-babalar bebeklerini daa terk ederek onlarn soua kar dayankl olup olmadklarn snarlard. Deimeden kalan insan doas kuramlar, tarihin nemli olaylarna hibir aklama getirmez. Msr piramitleri, Eski Yunann grkemi, Roma ya da nka imparatorluklar, modern sanayi kenti, Karanlk alarn amurdan kulbelerde yaam cahil kyllerinin dnyas olarak ayn kefeye konur. Bunlar iin mesele plak maymundur o maymunun ina etmi olduu grkemli uygarlklar deil. Bu tr kuramlar asndan, baz toplum biimlerinin o maymunlar fazlasyla besleyip doyurabilecekken dier bazlarnn bunlarn milyonlarcasnn alktan krlmasna yol amas hibir neme sahip deildir. Pek ok insan, insan davranlarn deitirmenin mmkn olduunu vurgulayan farkl bir materyalist kuram benimser. Bu kuramn yandalar, insan davranlarnn, sirk hayvanlarnn sirkte ormandan farkl davranmay renmeleri gibi bir yoldan deitirilebileceini savunurlar. Bunlara gre, toplumun konrol doru insanlarn ellerine verilse, insan doas deitirilebilir. Bu bak as, kukusuz plak maymun yaklamna gre, ileri doru atlm byk bir adm temsil eder. Fakat, toplumun bir btn olarak nasl deitirilebilecei sorusuna yant getirmede baarsz kalr. Eer gnmz toplumunda herkes tamamen koullanm durumda ise, baz insanlarn toplumun tesine geip bu koullandrma mekanizmalarn deitirebilmeleri nasl mmkn olabilir? Toplumda, herkesi egemenlii altna alan basntan mucizevi ekilde muaf olan, tanrsal gle donanm bir aznlk m var? Eer hepimiz sirk hayvanlarndan farkl deilsek, bu durumda aslan terbiyecisi olacaklarn varlndan nasl sz edilebilir? Bu kuram benimsemi olanlar, nihai olarak ya (plak maymun yaklamnn yandalar gibi) toplumun deitirilemeyecei sonucuna varrlar, ya da, deiimin ancak toplum dnda bir kaynaktan geldiini sylerler: Tanr, byk bir adam, bireysel fikirlerin kudreti vb. Bunlarn materyalizmi, n kapdan kovduu idealizmin yeni bir versiyonunun arka kapdan girmesine izin
verir. Marksn syledii gibi, bu doktrin, kanlmaz olarak, toplumu birinin dierinden stn grnd iki paraya bler. Bu materyalist bak as, sk sk gerici bir nitelik tar. Gnmzde bu bak asnn en tannm savunucularndan biri, sac Amerikal sosyolog Skinnerdir. Skinner, insanlar belli ekillerde davranmaya koullandrlmalarn ister. Fakat, bizzat kendisi kapitalist Amerikan toplumunun bir rn olduu iin, onun koullandrmas, insanlar o toplumun talepleri dorultusunda hareket etmeye almaktan baka bir anlam ifade etmez. Bir dier materyalist bak as, nfus basncn dnyadaki tm sefaletin sorumlusu olarak grr (18. yzyl sonlarnn ngiliz iktisats Malthus bu kuram ilk gelitiren kii olduu iin, bu tr kuramlar Malthusu kuramlar olarak anlrlar). Ancak, bu yaklam, rnein Amerika Birleik Devletlerinde tonlarca msr yaklarak yok edilirken Hindistanda insanlarn alktan kvrandn aklayamaz. Tpk, bundan 150 yl kadar nce Amerikada 10 milyon insan doyuracak gda maddesi retilemezken, nasl olup da bugn ayn lkede 200 milyon insan doyurmaya yetecek gda maddesi retilebildiini aklayamamas gibi. Bu kuram, toplum nfusuna eklenen ve beslenme gereksinimi duyan her bireyin ayrca alma ve deer retme kapasitesine de sahip olduunu unutur. Marks, btn bu yanl aklama biimlerini mekanik materyalizm ya da kaba materyalizm olarak nitelendirmitir. Bunlarn tm, insanlarn maddi dnyann bir paras olmalarnn yan sra, eylemleriyle o maddi dnyay deitiren canl ve yaratc yaratklar olduklarn unuturlar.
Tarihin materyalist yorumu

nsan, bilin, din ya da aklnza gelebilecek bir baka eyle hayvanlardan ayrt edilebilir. nsanlar, kendi geim aralarn gda, mesken, giyecek retmeye balar balamaz, kendi kendilerini hayvanlardan ayrt etmi olurlar. Karl Marks, bu ifadelerle, toplumun nasl gelitiine ilikin aklamasnn kendi toplum kuramnn ayrt edici zellii olduunu vurguluyordu. nsanlar, maymunsu bir canl trnden evrilmi hayvanlardr. Bunlarn ilk eldeki kayglar, tpk dier hayvanlar gibi, kendi kendilerini beslemek ve iinde yaadklar iklimsel koullara kar kendilerini korumaktr. Bu, dier hayvanlarda, nesilden nesile miras olarak aktarlm biyolojik yap temelinde gerekleir. Bir tilki, biyolojik doasnda ikinlemi igdler tarafndan belirlenen yollardan avn kovalayp ldrerek hayatta kalmay srdrr. Postu sayesinde souk k gecelerinde bedenini scak tutar. Nesilden nesile aktarlm davran modelleri temelinde yavrular. nsan yaam, bunun gibi sabit ve deimez bir nitelik gstermez. Gnmzden 100.000 ya da 30.000 yl nce yaam insanlarn yaam koullar imdikinden ok farklyd. Onlar maaralarda, ya da yeraltna inen oyuklarda yayorlard. Yiyecek ya da su depolarndan yoksunlard; besin kaynaklar doada hazr bulup tkettikleri bitkilerle ta savurup avlayabildikleri hayvanlard. Ne yaz yazmay, ne de ellerindeki parmaklarn adedini geen saylar biliyorlard. Yakn evrelerinin dnda neler olup bittiine, ya da kendilerinden nce yaam atalarna dair bir bilgileri yoktu. Oysa, 100.000 yl nce yaam insanlarn fiziksel yaplar gnmzdeki insanlarn fiziksel yaplarna hayli yaknd; 30.000 yl nce yaam olanlarla ayn idi. Bir maara insan ykanp tra olsa, takm elbiseler giyip caddede yrse, hi kimse onun farkllnn ayrdna varmazd. Arkeolog C. Gordon Childen belirttii gibi: nsansal atalarmza ait en eski iskeletler, son buzul ana aittir... Homo sapiens ad verilen insan trne ait iskeletlerin soybilimsel kaytlarda ilk belirdii zamandan bu yana insann bedensel evrimi fiilen sona ermi bulunmakla birlikte, kltrel geliimi henz yeni yeni balamaktadr. Arkeolog Leakey de ayn geree iaret eder: Yukar Paleolitik a kltrlerinden Aurignasyan ve Magdelenyan (25.000 sene nce) insan ile gnmz insan arasndaki fiziksel farkllklar gz ard edilebilecek kadar nemsizken, bunlar arasndaki
kltrel farkllklar karlatrlamayacak kadar byktr. Arkeolog, buradaki kltr szc ile, hayvanlarn igdsel olarak bildikleri eylerden farkl olarak, kadn ve erkeklerin rendikleri ve birbirlerine rettikleri eyleri kast eder (hayvan postundan ya da ynden giysi, kilden mlek yapma, ate yakma, ev ina etme vb.) lk insanlarn yaamlar bile hayvanlarnkinden byk lde farklyd. Bunun nedeni, sadece kendilerine zg olan, onlara bulunduklar doal evreyi kendi gereksinmelerine uygun biimde biimlendirme yetenei kazandran fiziksel niteliklere sahip bulunmalaryd: byk bir beyin, nesneleri istedikleri gibi kavramalarn salayan kol, el ve parmaklar vb. Bu, insanlarn, kendi fiziksel yaplarn deitirme gerei duymakszn kendilerini birbirinden farkl evresel koullara uyarlayabilme yeteneine sahip olmalar anlamna geliyordu. Artk sadece doal evrelerine kar tepkide bulunmakla kalmayp doal koullar kendi yararlarna olacak biimde deitirmeye balyorlard. lkin, yaban hayvanlar avlamak iin ta ve sopa kullandlar; k ve s salamak iin, doal biimde ortaya kan alevlerden yararlanp kendilerine mealeler yaptlar; bitkilere ve hayvan postlarna sarnarak bedenlerini korudular. Bundan onbinlerce yl sonra, ate yakmay, dier talar kullanarak talara ekil vermeyi, ardndan tohum ekip sebze yetitirmeyi, kilden yaptklar mlekler iinde gda maddesi depolamay, baz hayvanlar evcilletirmeyi rendiler. Greli olarak hayli ksa bir zaman olan 5.000 yl kadar nce (insanlk tarihinin btn yarm milyon gibi ok uzun bir zamana yaylr), maden cevherlerini metale evirmeyi, bylece metalden salam el aralar ve eitli silahlar yapmay rendiler. Bu ilerlemelerden her biri, insan zerinde muazzam bir etkiye sahipti; bunlar, sadece insanlarn kendilerini beslemelerini ve giysi retmelerini kolaylatrmakla kalmadlar, insan yaamnn yaplann da dnme urattlar. Yabanl hayvanlarn avlanmas, yiyecek retimi, atein srekli korunmas ancak ortak abalarla mmkn olabilirdi. Dolaysyla, insanlar ibirlii yapmak zorundaydlar. Bu yakn ilikiler, ilkin sesli, ardndan dilsel iletiimin gelimesine yol at. Balangta insan gruplar olduka basit bir yapdayd. evresel ortamdaki doal geim kaynaklar, ancak birka dzine insandan oluan gruplarn varlna izin veriyordu. Btn abalar, yiyecek teminine dayal iler zerinde younlamt, dolaysyla herkes ayn ii yapyor, ayn biimde yayordu. Yiyecek depolama becerisinden henz yoksun olunan koullarda, ne zel mlkiyet ya da snfsal blnmeler, ne de dierlerinin depolanm yiyeceklerini ele geirmenin tek motivasyon olabilecei savalar vard.
Daha birka yl ncesine kadar, dnyann eitli yerlerinde bu modele uygun yaayan yzlerce insan topluluu vard: Kuzey ve Gney Amerika yerlilerinden baz gruplar, Ekvatoral Afrika ve Pasifik Okyanusunda yerleik kimi kabileler, Avustralyann yerli halklar gibi. Bunun nedeni, o insanlarn bizler kadar zeki olmamalar ya da ilkel bir mentaliteye sahip bulunmalar deildi. rnein, Avustralya yerlileri, yaamlarn srdrebilmek iin, fiilen binlerce bitki trn ayrt etmeyi, yzlerce hayvann birbirinden farkl davran alkanlklarn renmek zorundaydlar. Antropolog Profesr Firth, bu konuda unlar syler: Avustralya kabileleri, kendi avlanma blgelerinde eti yenebilir olan tm hayvanlarn alkanlklarn, yavruladklar yerleri, mevsimsel yer deitirme zamanlarn bilirler. Kayalarn, talarn cilann, yapkan maddelerin, bitkilerin, liflerin, kabuklarn tm yapsal zelliklerini, nasl ate yaklacan, bedensel acnn nasl dindirilebileceini, akan kann nasl durdurulacan, taze gda maddelerinin bozulup rmesinin nasl geciktirilebileceini, ate ve s araclyla baz aalarn nasl sertletirip dierlerine nasl yumuaklk kazandrlabileceini bilirler... Ayn grnmsel safhalarnn, denizdeki gel-git hareketlerinin, dnyann gezegensel hareketinin, mevsimlerin hangi sklkla yaandnn ve ne kadar srdnn farkndaydlar; rzgar sistemleri gibi iklimsel olaylarn yer deitirme zamanlarnn, yllk nem ve scaklk modellerinin bitki ve hayvanlarn yetimelerinde nasl bir etkiye sahip olduunu da bilirler... Yiyecek iin ldrdkleri hayvanlarn bedenlerinden yan-rn elde ederek onlardan akllca ve ekonomik biimde yararlanrlar: Kangurunun etini yerler, ayak kemiklerinden balta sap, mil, ine retirler, hayvann sinirlerinden mzrak ularn balamak iin sicim gibi yararlanrlar, trnaklarndan cila ve lifler yardmyla gerdanlk yaparlar, hayvann yan krmz toprak ile kartrp kozmetik madde, kann ise kmr tozu ile kartrp boya olarak kullanrlar... Temel mekanik ilkelerden bazlarnn bilgisine sahip durumdadrlar ve bumerang doru eimi kazanncaya kadar rendeleyip ona gereken biimi kazandracaklardr... Bu yerliler, Avustralya llerinde yaamann beraberinde getirdii sorunlarla baa kma konusunda bizlerden ok daha zeki idiler. Bunlarn renmemi olduklar ey, bitkilerin tohumlarn yeniden topraa ekip kendi bitki ve sebzelerini yetitirmek idi bu, bizim atalarmzn yarm milyon yl dnya zerinde var olduktan sonra ancak sadece 5.000 yl nce renebilmi olduklar bir ey. Deer yani insan yaamnn geim aralar retiminde yeni tekniklerin
gelimesi, her zaman insanlar arasnda yeni ibirlii biimlerinin, yani yeni toplumsal ilikilerin domasna yol amtr. rnein, insanlar kendi yiyeceklerini yetitirmesini (tohum ekerek ve hayvanlar evcilletirerek) ve bunlar depolamay (toprak mleklerle) rendiklerinde, toplumsal yaamda, arkeologlarn neolitik devrim adn verdikleri tam bir devrim yaand. nsanlar, imdi, hayvan avlamann yan sra topra temizleyip srmek, hasad kaldrmak iin de ibirlii yapmak durumundaydlar. Bu, onlarn daha ncekinden daha geni gruplar halinde yaamalarna olanak tand; imdi yiyeceklerini depolayabilir, dier insan gruplaryla yiyecek ve mal dei-tokuunda bulunabilirlerdi. lk kasabalar bu ekilde ortaya kt. Tarihte ilk kez, baz insanlarn yiyecek retimine katlma zorunluluundan bak kalmalar mmkn hale geldi: Bazlar anak mlek yapmnda, bazlar ilkin akl tandan ara, daha sonralar da metalden ara ve silah yapmnda uzmanlarlarken, dier bazlar da topluluun idari grevlerini yerine getirmede uzmanlatlar. Daha kts, depolanan artk rn, sava iin bir motivasyon kayna olarak ortaya kt. nsanlar, kendilerini evreleyen dnya ile baa kmann, ya da doay kendi gereksinimlerine gre deitirmenin yeni yollarn kefetmeye baladlar. Bu sre iinde, bilinli olarak amalamadklar halde, hem iinde yaadklar toplumu hem de kendilerini dnme urattlar. Marks, bu sreci u ifadelerle zetler: retim glerindeki bir deiiklik retim ilikilerini, bu da toplumun kendisini deitirmitir. Daha yakn tarihsel dnemlerden buna ilikin pek ok rnek verebiliriz. 300 yl kadar nce ngilterede insanlarn ok byk ounluu hl toprak zerinde alyor, yzyllar boyunca hemen hi deimeden kalm teknikler kullanyorlard. Ufuklar, iinde yaadklar ky ile snrlyd ve sahip olduklar fikirler gl biimde yerel kilise tarafndan biimleniyordu. ok byk ounluk ne okuma yazma biliyor, ne de buna gereksinim duyuyordu. Sonra, 200 yl kadar nce, sanayi gelimeye balad. Onbinlerce insan fabrikalara dolutu. Yaamlar tepeden trnaa deiime urad. imdi artk kk kylerde deil, byk kasabalarda yayorlard. Okuma ve yazma da dahil olmak zere, kendilerinden bir kuak nce yaam olan insanlarn tasavvur bile edemeyecekleri beceriler kazanmak zorundaydlar. Demiryolu ve buharl gemiler, dnyann yarsna yakn blgeye seyahat etmeyi olanakl kld. Rahiplerin kafalarna ilemi olduklar eski fikirler, bunlarn yaam deneyimleriyle hi akmyordu artk. retim alanndaki maddi devrim, hem yaam biimlerinde hem de fikirler alannda bir devrim anlamna geliyordu. Benzer deiiklikler, bugn hl yz binlerce insan etkiliyor. Banglade ya da Trkiyenin kylerinden gelip ngiltere ya da Almanyadaki fabrikalarda i
arayan insanlarn yaamna bir gz atn. Bunlarn pek ounun, sahip olduklar eski geleneklerinin ya da dinsel tavrlarnn artk yaamn gerekleriyle badamadn nasl grdklerini gzleyin. Ya da, son 50 yllk dnem iinde kadnlarn ounluunun nasl ev dnda ilerde almaya baladn, nasl kocalarnn birer mal gibi grlmekten kurtulup yeni tavrlar ve dnceler iine girdiklerini hatrlayn. nsanlarn beslenmek, giyinmek, barnmak iin gereksindikleri eyleri retme srasndaki birlikte alma biimleri, toplumun rgtleni biimini ve o toplumda yaayan insanlarn tavrlarn deitirir. Bu, toplumsal deiimin ve dolaysyla tarihin Markstan nceki dnrler (ve Markstan sonra gelen pek ou), idealistler, mekanik materyalistler tarafndan kavranamam gizini oluturur. dealistler, toplumsal yaamda bir deiim olduunu grdler, fakat bunun gkten inen ilahi glerle aklamaya altlar. Mekanik materyalistler, insanlarn maddi evre tarafndan koullandrldklarn grdler, fakat koullarn nasl deitiini aklayamadlar. Marks da insanlarn kendilerini evreleyen maddi dnya tarafndan koullandrldklarn grd, ne var ki, onun grp yakalad nemli gerek, insanlarn o dnya ile etkin bir karlkl etkileim iinde olduklar, o dnyay kendileri iin daha uygun hale getirmek iin altklar gerei idi. Bu aba iinde, insanlar hem yaadklar maddi koullar, hem de kendilerini dnme uratyorlard. Toplumdaki deiimi anlamann anahtar, insanlarn yiyecek, barnma ve giyinme sorunlaryla nasl baa ktklarn kavramaktr. Bu, Marksn k noktas idi. Ancak, bu, Marksistlerin teknolojideki gelimelerin otomatik olarak daha iyi bir toplum yarattna, ya da yeni keiflerin otomatik olarak toplumda deiikliklere yol atna inandklar anlamna gelmez. Marks, (kimi zaman teknolojik determinizm olarak isimlenen) bu bak asn reddetmitir. nsanlarn, mevcut toplumda yerlemi tavrlarla atma iinde olduu iin yiyecek, barnak, giysi retiminde ileri gitmeyi hedefleyen fikirleri reddetmeleri tarihte tekrar tekrar yaanm bir durumdur. rnein, Roma mparatorluunda, belli bir toprak parasndan nasl daha fazla tahl elde edilebileceini gsteren pek ok fikir vard, fakat, insanlar, krba korkusuyla alan klelerin retimini, ie daha ok zaman ayrp kafa yorma klfetine ye tuttuklar iin o fikirleri reddettiler. ngilizler 18. yzylda rlanday bir smrge olarak ynettiklerinde, Londradaki iadamlarnn karlaryla kartlk iinde kalaca iin, bu lkede sanayinin gelimesini fiilen durdurdular. Hindistanda bir insan bu lkede kutsal saylan inekleri kesmek suretiyle alk sorununu zmeyi nerse, ya da ngilterede biri kp besili farelerin etinden biftek retilebileceini sylese, yerleik inan ve kanaatler yznden bunlarn
sylediklerine hemen hi kimse kulak asmaz. retimdeki gelimeler, eski nyarglar ve eski toplumsal rgtleni biimlerini zorlar, fakat, bunlar o nyarglar ve toplumsal biimleri otomatik olarak ortadan kaldrmaz. Pek ok insan, deiimi engellemek iin mcadele etmektedir ve yeni retim biimlerini kullanmak isteyenler deiim iin mcadele etmek zorundadrlar. Eer mcadeleyi deiime kar kanlar kazanrlarsa, yeni retim biimleri ilerlik kazanamaz ve retim olduu yerde sayar ve hatta geri bile gider. Marksist terminoloji ile ifade edersek: retim gleri gelitike, geliimlerinin bir aamasnda, eski retim gleri temelinde gelimi toplumsal ilikiler ve fikirlerle atma iine girerler. Ya yeni retim glerinden yana olan insanlar, ya da eski sistemin yandalar bu atmadan galibiyetle karlar. Bunlardan birincisinde toplum ileriye doru gider, ikinci durumda ise yerinde sayar ve hatta kimi durumlarda geriye gider.
3. Snf Mcadelesi
ki snfa blnm bir toplumda yayoruz; kk bir aznlk muazzam bir zel mlkiyete sahipken, pek oumuz fiilen byle bir varlktan yoksunuz. Doal olarak, bu durumun zaten hep byle yaana geldiini varsayma eilimindeyiz. Oysa, gerekte, insanlk tarihinin byk bir blmnde, insan topluluu iinde ne snf, ne zel mlkiyet, ne ordu ne de polis vard. 5.000 ya da bilemediniz 10.000 yl ncesine kadar, insan geliiminin yaana geldii yarm milyon yl boyunca durum buydu. Bir insan kendi yaamn srdrebilmek ve alr durumda kalabilmek iin gereksindii yiyecekten daha fazlasn retebilir dzeye gelinceye kadar, toplumun snflara blnmesi mmkn olamazd. Eer klelerin rettikleri sadece onlar hayatta tutabilecek kadar olsayd, onlar kle olarak muhafaza etmenin ne anlam olurdu? Belli bir geliim aamasndan sonra, retim alanndaki ilerleme snfsal blnmeleri sadece olanakl deil, ayn zamanda kanlmaz kld. Kendisine artk rn denilen ve dorudan reticilerin kendi yaamlarn srdrebilmeleri iin gerekli olan miktar ayrldktan sonra geriye kalan miktar ifade eden bir artk, retilebilir hale geldi. Bu artk rnn depolanmas, bir yerden bir baka yere nakledilmesi iin gerekli aralar yaratld. Emei bu rnleri yaratm olan insanlar, kukusuz bu artk rn de tketebilirlerdi. stelik, hep kt kanaat bir yaam srdkleri iin, bu fazlal tketmeleri iin ortada yeterince kkrtc neden de vard. Ne var ki, bu fazlal tketmek demek, bir sonraki yl kapy almas olas kuraklk, sel baskn gibi doal felaketler karsnda kendilerini ala mahkum etmek, ya da alktan kvranan dier kabilelerin saldrlar karsnda kendi kendilerini savunmasz durumda brakmak anlamna gelirdi. Bu fazlal olas doal felaketlere kar tedbir olarak depolamak, idaresini zel bir grup insann yetkisine brakmak, bu artk ile kabile iindeki zanaatkarlar beslemek, saldrlara kar kendilerini savunmak iin mevziler ina etmek, kendilerinden uzakta yaayan kabilelerle bu art kendileri iin yararl bulduklar nesneler karlnda dei-toku etmek, balangta herkesin yararna olan bir durumdu. Bu tr etkinlikler, zamanla ilkin kent yneticilerinin, tccarlarn ve zanaatkarlarn yaadklar kentlerde srdrlmeye baland. Farkl trden rn ve mallarn kaydn tutmak iin tabletler zerine izilen iaretler, giderek yaznn douuna kap aralad. Bunlar, uygarlk dediimiz eye giden yolda atlm ilk admlard. Fakat ki bu vurgulanmay hak eden kritik bir fakat szc, btn bunlar, giderek artan bir zenginliin nfusun kk bir kesimi tarafndan kontrol edilmesi temelinde
geliiyordu. Aznlk, bu zenginlii, nceleri hem kendi, hem de topluluun geneli yararna olacak ekilde kulland. retim gelitike, bu aznln elinde toplanan zenginlik de bymeye balad ve sz konusu zenginlik byd lde, aznlk kendisini toplumun geri kalanndan ayrmaya balad. Balangta toplumun yararna olmas iin gelitirilmi kurallar, o artk zenginliin ve onu yaratm olan topran aznln zel mlkiyeti olduunu ileri sren yasalar haline geldiler. Bylece egemen snf ve onun iktidarn koruyan yasalar ortaya km oldu. Burada, aklnza yle bir sorunun gelmesi olas: Toplumun bir baka ekilde gelimesi, topra srp ileyen emekilerin emeklerinin rn zerinde kendi kontrollerini kurmalar mmkn olabilir miydi? Bu sorunun Hayr eklinde yantlanmas gerekir. Ama, bunun nedeni insan doas deil, o aamada toplumun hl bir hayli fakir dzeyde bulunuyor oluudur. O aamada, dnya nfusunun byk ounluu, yazma ve okuma yetenekleri gelitirmeye, sanat eserleri yaratmaya, ticaret iin gemiler ina etmeye, gkyzndeki yldzlarn haritasn karmaya, matematik kurallar gelitirmeye, su taknlarnn yaanaca zamanlar nceden hesap etmeye, sulama kanallarnn ne ekilde ina edilmesi gerektiini hesaplamalara dayanarak kefetmeye zaman ayramayacak kadar toprakla ve doayla hayatta kalma mcadelesi veriyor, ancak varln srdrebilecek kadar retebiliyordu. Bu tr eyler, ancak, topluluun ounluundan arlan bir artkla yaamn dayatt gerekliliklerden zgrlemi, gn doumundan gn batmna kadar toprak zerinde apa sallama gereinden kurtulmu ayrcalkl bir aznln varl durumunda mmkn olabilirdi. Ne var ki, bu, snflara blnmln gnmzde de zorunlu ve kanlmaz olduu anlamna gelmiyor. Geride braktmz yzyl, insanlk tarihinin daha nceki yzyllarnda tasavvur bile edilemeyecek bir gelimeye tank oldu. Doal koullardan kaynaklanan ktlk bugn artk alm durumda; gnmzdeki ktlk, yapay bir ktlk ve buna neden olan ey, yiyecek stoklarnn imha edilmesine karar veren hkmetler. Gnmzde, snfl toplum, insanl ileri gtrmyor, aksine, onun ileri doru geliiminin nnde bir engel olarak duruyor. Btnyle tarmsal nitelikli topluluklardan kasaba ve kentlerde merkezlemi topluluklara doru olan deiim, snfsal blnmelere yol aan yegane deiim olarak kalmad. Zenginliin yaratlmasnn yeni yol ve yntemlerinin gelitii her dnemde, benzeri sre tekrar tekrar yaand. ngilterede, bundan 1000 yl kadar nce egemen snf feodal beylerden oluuyordu; bunlar, toprak mlkiyetini kendi kontrolleri altnda tutuyor, serflerin srtndan geiniyorlard. Ticaret serpilip gelitike, feodal beylerin
yan sra kentlerde zengin tccarlardan oluan yeni bir ayrcalkl snf daha tredi. Ve, sanayinin dikkate deer lekte gelimesiyle birlikte, bunlarn iktidar sanayi yatrmlarnn sahibi olanlar tarafndan sorgulanmaya baland. Toplumsal gelime srecinin her bir aamasnda, maddi emei ile deer yaratan ve ezilen bir snf ile, o deeri kontrol eden bir egemen snf vard. Toplumsal gelimenin daha da ilerlemesiyle birlikte, hem ezilen hem de ezen snf bir dizi deiiklie urad. Antik Roma dneminin kleci toplumunda, kleler egemen snfn kiisel mlkiyetindeydiler. Kle sahibi, kle tarafndan retilmi rn ve mallarn mlkiyetine sahipti, nk bunlar reten kle onun kiisel mlk durumundayd tpk, inein mlkiyetine sahip olduu iin inekten retilen ste de sahip olmas gibi. Ortaan feodal toplumunda, serf kendi toprann kullanm hakkna ve o topraktan elde ettii rnn mlkiyetine sahip bulunuyordu; ancak, topran kullanm hakknn karl olarak, her yl belli sayda gn boyunca o topran mlkiyetine sahip olan feodal bey iin almak zorundayd. ou kere yln bir yars feodal bey iin, dier yarsnda kendisi iin alrd. Feodal bey, kendisi iin almay reddeden bir serfi (kamlama, hapsetme, ve bunlardan daha da ar yaptrmlarla) cezalandrma yetkisine sahipti. Modern kapitalist toplumda, patron ne iinin maddi varlnn mlkiyetine, ne de kendisi iin cretsiz almay reddeden bir iiyi fiziksel olarak cezalandrma yetkisine sahiptir. Ne var ki, hayatta kalmak iin almak zorunda olan iinin gidip alaca fabrikalar patronun mlkiyetindedir. Dolaysyla, patronun, iiyi, fabrikada alarak yaratt mallarn deerinden ok daha az bir cret karl kendisi iin almaya zorlamas grece kolaydr. Bu durumlarn her birinde, egemen snf, emekilerin en temel gereksinmelerinin karlanmasna giden miktar dnda kalan tm deerin kontrolne sahiptir. Kle sahibi kendi mlk durumundaki kleyi i grr halde tutmak ister, dolaysyla, tpk sizin arabanza yakt koyup onu iler halde tutmanz gibi, klesine yaamas iin gerekli besini temin eder. Ancak, bunun dnda klenin rettii her eyi kendi yararna kullanr. Feodal serf, kendi kullanmna braklm toprak paras zerinde, yemek, imek, giyecek gibi en temel gereksinmelerini karlamak zere alr. Bunun dnda, feodal beyin arazisi zerindeki tm emeinin rnleri dorudan feodal beye gider. Modern ii, emeinin karl olarak cret alr. Yaratt tm deer, cret olarak kendisine verilen kk ksm dnda, kar, faiz ya da rant olarak iveren snfnn cebine gider.
Snf mcadelesi ve devlet

Emekilerin mcadele etmeden kendi yazglarna sessizce boyun ediklerine tarihte ender olarak rastlanlr. Eski Msr ve Antik Roma kle ayaklanmalarna, in mparatorluu kyl ayaklanmalarna sahne olmu, Antik Yunan, Roma ve Rnesans Avrupa's kentlerinde zenginlerle yoksullar arasnda i savalar yaanmtr. Karl Marksn Komnist Manifestoda, Bugne kadar varolmu toplumlarn tarihi, snf mcadeleleri tarihidir diye yazyor olmasnn nedeni de budur. Uygarln geliimi, bir snfn dierini smrmesi, dolaysyla da bunlar arasndaki mcadeleler temelinde gelimiti. Bir Msr firavunu, bir Roma imparatoru ya da bir ortaa prensi, ne kadar kudretli olursa olsun, ne kadar lks iinde yaarsa yaasn, yaad saray ne kadar grkemli olursa olsun, sefalet iinde yaayan kyllerin ya da klelerin yaratm olduklar deerin kendi mlkiyetine geiini gvence altna almadka, sahip olduu o ayrcalklar koruyamazd. Bunu salayabilmek iin, toplumda snfsal blnmenin yan sra bir baka eyin daha gelimesi gerekiyordu: kendilerinin ve yandalarnn iddet aralar zerindeki kontrol. Daha nceki toplumlarda, toplumu oluturan ounluktan ayr bir ordu, polis, hkmet kurumu yoktu. Hatta, rnein bundan 50 ya da 60 yl kadar nce, Afrikann kimi yerlerinde bu tr topluluklara rastlamak hl mmknd. Bugn yaadmz toplumda devlet tarafndan yerine getirilen kamusal ilerin pek ou, gayr-resmi bir yoldan ya topluluk yelerinin btn, ya da temsilcilerin bir araya geldikleri toplantlar araclyla yerine getiriliyordu. nemli bir toplumsal kural ihlal ettii dnlen bir topluluk yesinin davranlar bu tr toplantlar srasnda grlr, bir karara varlrd. Ceza, topluluun btn tarafndan uygulanrd huzur bozucu kiilerin topluluu terk etmeye zorlanmas gibi. Gerekli ceza konusunda herkes hemfikir olduu iin, cezann uygulanmas iin ayr bir polis kurumunun varl gereksizdi. Sava halinde, topluluun tm gen erkekleri, o durum iin seilmi liderlerin idaresi altnda savaa katlrlard; topluluktan ayr bir ordusal yap yoktu. Aznlk bir grubun zenginliin byk blmn kontrol ettii bir toplumda, gvenlik ve asayiin salanmasn, sava gcnn rgtleniini bylesi basit yollardan salamak artk mmkn deildi. Temsilcilerin bir araya geldikleri her meclis, silahl erkeklerin bir araya geldikleri her toplant, giderek snfsal hatlar temelinde yaplanmaya balad. Ayrcalkl grup, ancak ceza yasalar ve genel olarak hukuk, ordunun yaplandrlmas, silah retimi zerinde kendi tekelini kurmaya balamas halinde varln srdrebilirdi. Bylece, bir hakimler, ynetici polisler, gizli polis tekilat yneticileri, generaller, brokratlar gibi toplumsal gruplarn
ortaya k, toplumun snflara blnmesine elik etti btn bu gruplar, ayrcalkl snfn ynetimini koruyup kollama hizmetlerinin karl olarak, ayrcalkl snfn kontrolndeki toplumsal zenginlikten bir pay alyorlard. Bu devletin kadrolarnda memur olarak alanlar, stlerinden gelecek emir ve direktiflere tereddtsz itaat edecek biimde eitiliyorlar, smrlen ezici ounlukla olan toplumsal balarndan koparlyorlard. Devlet, bu ayrcalkl snfn elinde bir lm aygt olarak geliti. Bu, istendiinde son derece etkin bir ilev grebilen bir aygtt. Kukusuz, bu aygt ileten generaller, sk sk u ya da bu imparator ile kar atmas iine girip onun yerini almaya yeltenebiliyorlard. Egemen snf, sk sk bu silahlandrlm aygt zerindeki kontroln yitirebiliyordu. Ancak, bu aygt iler halde tutabilmek iin gerekli olan zenginlik emeki ynlarn smrsnden geldii iin, bu trden her ayaklanma, yine toplum iindeki snfsal blnmelere ve g ilikilerine bal bir seyir izliyordu. Tarih boyunca, toplumu gerekten ounluun yararna olacak biimde deitirmek istemi insanlar, karlarnda sadece egemen snf deil, fakat ayrca onun karlarna hizmet eden, silahl bir aygt temsil eden devleti bulmulardr. Egemen snflar, kendilerine arka kan din adamlar, generaller, polis efleri ve hukuk sistemi ile birlikte, uygarla giden yolda ilk ortaya kan toplumsal olgular oldular, nk, bunlarn yokluunda uygarlk geliemezdi. Fakat, bunlar toplumda kendi iktidarlarn gl biimde kurumsallatrdktan sonra, uygarln daha da gelimesini engellemekten kar olan toplumsal kesimler durumuna gelirler. ktidarlarnn devam, deer yaratan snf bu deeri kendilerine aktarmaya zorlama yeteneine baldr. Toplum zerindeki kontrollerini elden yitirme korkusuyla, yeni deer yaratma yntemlerine kar bunlar daha etkin yntemler olsalar bile temkinli ve muhafazakar bir tutum taknrlar. Smrlen ynlarn kendi insiyatifini gelitirip bamszlamasna yol aabilecek her eyden korkarlar. Dier bir korkular, kendi ordularn besleyip onlar kendilerine ekecek kadar zengin yeni ayrcalkl snflarn ortaya kmasdr. Dolaysyla, belli bir noktadan sonra, retimin gelimesine yardmc olmak yerine onun geliimini engellemeye ynelirler. rnein, in mparatorluunda, egemen snfn iktidar toprak mlkiyetine, tarmsal retimin gerekli kld sulama kanallar, sel basknlarna kar yaplm bentler vb. zerinde kontrol sahibi olmaya dayanyordu. Bu kontrol, 2000 yl kadar srm bir uygarla temel oldu. Ne var ki, bu uygarln son dnemlerinde retim yntemleri, in sanat dikkate deer dzeyde geliip zenginlemi, Avrupann Karanlk aa gmlp kalm olduu bir zamanda matbaa ve barut icat edilmi olmakla birlikte balang dnemlerindekilerden
fazlaca ileri gitmi deildi. Bunun nedeni, tccarlarn ve zanaatkarlarn giriimiyle yeni retim biimleri kentlerde gelimeye balad zaman, egemen snfn tamamen kendi kontrol altnda olmayan bu yeni toplumsal gruplarn giderek g kazanmasndan korkmu olmasyd. mparatorlua bal otorite ve kurumlar, sistematik olarak, kentlerin gelien ekonomisini kertmek, retimi geriletmek ve yeni toplumsal snflarn gcn krmak iin gce ve sert nlemlere ba vurdular. Yeni retim glerinin gelimesi yani yeni deer yaratma biimleri, eski egemen snfn karlaryla atma iine girdi. Bu, sonucu toplumun btn geleceini belirleyecek olan bir mcadelenin ortaya kmasna yol at. Bu sonu, kimi zaman, in rneinde olduu gibi, yeni retim biimlerinin doup gelimesinin nlenmesi ve toplumun uzun yllar boyunca duraanlk iinde kalmasna yol at. Kimi zaman, Roma mparatorluunda olduu gibi, yeni retim biimleri gelitirme kapasitesine sahip olmay, toplumu halihazrdaki biimiyle muhafaza etmeye yetecek zenginliin retilemedii bir noktaya gelinmesi anlamna geldi. Uygarlk kt, kentler ykma urad, insanlar kaba, tarmsal toplum biimlerine geri dndler. Kimi zaman ise, yeni bir retim biimi temeline dayanan yeni bir snf, eski egemen snfn gcn zayflatp nihai olarak hukuk dzeni, ordular, ideolojisi ve dini ile onu iktidardan drecek gce ve yetenee ulat. Bu durumda, toplumun geliimini ileri doru srdrmesi olanakl oldu. Toplum ister geri ister ileri doru gitmi olsun, ksaca deindiimiz bu her durumu belirleyen faktr, snflar arasndaki sava kazanan tarafn kim olduu idi. Ve, her savata olduu gibi, savan nasl sonulanaca nceden belirlenmi deildi; sonu, rgtllk dzeyine, rakip snflarn liderliinin tutarllk ve yeteneklerine bal kald.
4. Kapitalizm Sistem Nasl Balad?

Ska iitilen en gln iddialardan biri, eylerin bugnknden farkl olmasnn zaten dnlemeyeceidir. Oysa, eskiden pek ok ey farklyd. stelik, dnyann uzak bir kesinde deil, bu lkede, ve gnmzden hi de uzak olmayan bir gemite. Bundan sadece 250 yl kadar nce, o zamann insanlarna, btn bu byk kentleriyle, fabrikalaryla, uaklaryla, uzay gemileriyle imdi iinde yayor olduumuz dnyay tasvir etmi olsanz, herkes size gler geerdi. O insanlar iin, gnmzn demiryolu a bile tasavvur edilemez bir durumdu. nk, o insanlar tamamen krsal bir toplum iinde yayorlard; pek ou, kendi kynden 15-20 km uzakta bir yere bile gitmemiti; hemen sadece mevsimsel farkllklarla ksmen bir deiim gsteren yaam tarzlar, binlerce yl boyunca olduu gibi, duraan ve sk biimde belirlenmi durumdayd. Fakat, 700 ya da 800 yl kadar nce, sonradan btn toplumsal sistemi derinden sarsacak bir gelime halihazrda balam bulunuyordu. Zanaatkar ve tccar gruplar kasabalarda kk salmaya balamlard; bunlar, nfusun geri kalanndan farkl olarak, karlnda bir ey almadan feodal beye hibir hizmette bulunmuyorlar, yiyecek karlnda rnlerini feodal bey ve serflere veriyorlard. Giderek artan lde, deerli metalleri bu dei-tokuun lt olarak kullanlmaya baladlar. Kar elde etmek iin her dei-tokuu deerli metalden biraz daha fazla edinmenin frsat olarak grmek, ok byk bir adm deildi. Balangta, kasabalar, ancak bir feodal beyi bir dierine kar kullanmak suretiyle varlklarn srdrebiliyorlard. Fakat, zanaatkarlarn retim becerileri gelitike, bunlar daha fazla deer yaratmaya, daha gl bir nfuz sahibi olmaya baladlar. Bylece, Ortaa feodal toplumunun barnda, burjuvazi ya da orta snf olarak anlan yeni bir snf geliti. Bunlar, kendi zenginliklerini, o toplumu kendi egemenlikleri altnda tutan feodal beylerden farkl bir ekilde elde eden kiilerdi. Bir feodal bey, kendi zenginliini, dorudan doruya kendi topraklar zerinde tarmsal faaliyette bulunan serflerin yarattklar rnden elde ediyordu. Serflere belli bir cret demiyor, sahip olduu kiisel iktidar araclyla onlar kendisi iin almaya zorlayabiliyordu. Buna karlk, kasabalarda giderek zenginleen snf, kendi zenginliini tarmsal olmayan mallar satarak temin ediyordu. Bunlar, yanlarnda alan ve kendileri iin bu mallar reten emekilere gnlk ya da haftalk bir cret dyorlard. ou feodal beyin toprandan kaarak kasabaya gelmi serfler olan bu iiler, karlnda cret aldklar ii bitirdikten sonra, istedikleri yere gitmekte
serbestti. Bunlar zerindeki yegane zorlama, birinin yannda i bulamamalar durumunda ala mahkum dmekti. O koullarda, zengin ancak daha da zenginleirdi, nk, a kalmaktan korkan zgr ii, rettii mallarn deerinden daha az olan bir miktarda cret karl almay kabul etmeye hazrd. Bu noktaya birazdan geri dneceiz. Bu aamada nemli olan, orta snf olarak anlan yeni snfn yeleri ile feodal beylerin kendi zenginliklerini birbirinden hayli farkl yollardan elde ettikleri. Sz konusu farkllk, toplumun nasl rgtlenecei konusunda bunlarn birbirlerinden farkl isteklere sahip olmalar sonucunu dourdu. Feodal bey asndan ideal olan, kendi topraklar zerinde kendisinin mutlak iktidar olduu, yazya dklm yasalarla snrlanmad, dsal bir kurumun basncn hissetmedii, serflerinin topran brakp gitme hakkna sahip bulunmad bir toplumdu. Feodal beyin istei, her eyin tpk babasnn ve dedesinin zamannda olduu gibi kalmas, herkesin iinde doduu sosyal staty itiraz etmeden kabullenmesiydi. Zenginlemekte olan burjuvazi, kanlmaz olarak, toplumsal olgulara farkl bir gzle bakyordu. Feodal beylerin ve krallarn, onlara kendi ticari faaliyetlerine mdahale etme ve zenginliklerini alma frsat veren bireysel iktidarlarna snrlamalar getirilmesini istiyorlard. Bunu, kendi temsilcileri tarafndan hazrlanp uygulanan yazya geirilmi yasal dzenlemelerle baarmak arzusundaydlar. Yoksul snflar serfliin getirdii kstlamalardan zgrletirmek istiyorlard, bylece bunlar kasabalarda ii olarak kendi yanlarnda alabilecek ve karlarna yeni karlar ekleyebileceklerdi. Kendilerine gelince; babalar ve dedeleri hemen her zaman feodal beylerin kontrol altnda yaamlard ve bu durumun olduu gibi srmesini hi istemiyorlard. Uzun szn ksas, burjuvalar toplumu devrimciletirmek istiyorlard. Bunlarn eski dzenle olan atmalar sadece ekonomik deil, fakat ayn zamanda ideolojik ve siyasald. Topluma ilikin genel fikirlerin kaynann kilisedeki papazlarn vaazlar olduu cahil bir toplumda, ideolojik olan dinsel bir ierie sahipti. Ortaa kilisesi, kendileri de feodal egemenliin paras olan papazlar ve manastr rahipleri tarafndan ekip evriliyordu; kilise, feodal deerlerin propagandasn yapyor, kentli burjuvalarn pek ok pratiini yerip ktlyordu. Bunun sonucu, 16. ve 17. yzyllarda, Almanya, Hollanda, ngiltere ve Fransada orta snflar kendi dinleri etrafnda rgtlenmeye giritiler: Protestanlk. Bu, tutumlu ve ll olmay, kendini ie vermeyi (zellikle
iiler iin!) ycelten bir dinsel ideoloji idi ve orta snflarn, papazlarla manastr rahiplerinin iktidarndan bamsz dinsel topluluunu amalyordu. Orta snf, Ortaan Tanr anlayna kar, kendi Tanr imgesini yaratt. Bugn, okullarda ya da televizyonda o dneme ait byk din savalar ve i savalar, sanki bunlar salt dinsel farkllklardan kaynaklanm, sanki onbinlerce insan salt sa Peygamberin kan ve bedeninin Hristiyanlktaki rol konusundaki fikir ayrlklar nedeniyle savap lecek kadar lgnlarm gibi anlatlyor. Oysa, o savalarn temelinde yatan, bundan ok daha fazla bir eydi: zenginliin retiminin birbirinden ayr rgtleniine dayanan, birbirinden tamamen farkl iki toplum biimi arasndaki atma. ngilterede bu atmay kazanan taraf burjuvazi oldu. Gnmzn egemen snfnn atalar, kendi iktidarlarn kraln ban keserek kutsadlar ve bu korkun eylemlerini Eski Ahit olarak anlan dinsel kitaptaki samalklar temelinde merulatrdlar. Fakat, dier lkelerde kavgann ilk raundunu kazanan taraf feodalizm oldu. Fransa ve Almanyada, Protestan burjuva devrimciler (Protestanln feodal bir versiyonu Almanyann kuzeyinde bir din olarak varln srdrm olmakla birlikte) kanl i savalar sonrasnda yok edildiler. Buralarda, burjuvazi, baarya ulaabilmek iin iki yzyl akn bir sre beklemek zorunda kald; kavgann ikinci raundu 1789da Pariste, ve bu kez zerindeki din rtsn karp atm halde balad.
Smr ve artk deer

Kleci ve feodal toplum biimlerinde, egemen snflar, alan snflar zerinde onlarn mlk edinilmesine dayal bir kontrole sahip olmak zorundaydlar. Aksi taktirde, feodal bey ya da kle sahibi iin alanlar bulunduklar yerlerden kaarlard ve ayrcalkl snflar kendileri iin zenginlik reten emek kaynandan yoksun kalrlard. Kapitalist, bundan farkl olarak, alan kii zerinde byle bir mlkiyet ilikisine gereksinim duymaz. alan kii, almay reddetmesi durumunda ala mahkum hale geldii srece, kapitalistin o kii zerinde mlk sahibi olmasna gerek yoktur. Kapitalist, iiyi mlk edinmek yerine, onun geim kaynaklarn yani makine ve fabrikalar mlk edinmek suretiyle zenginleebilir. Yaamn maddi gereksinmeleri, insann emei tarafndan retilir. Ancak, emek, topra ileyecek, doada ham olarak bulunan maddeleri ileyip onlar kullanlr hale getirecek aralardan yoksun olduu srece, yararszdr. Aralar, snrsz denecek kadar byk bir eitlilik gsterir; saban gibi basit tarmsal gerelerden bugn modern fabrikalarda grdmz karmak makinelere
varncaya kadar her tr gere bir retim aracdr. Bu aralarn yokluunda, en kalifiye ii bile yaamn fiziksel idamesi iin gerekli eyleri retme olanandan yoksundur. Modern insan Ta anda yaam atalarndan ayrt eden ey, genellikle retim aralar ad verilen bu aralarn geliimidir. Kapitalizm, bir avu insann bu retim aralar zerindeki kiisel mlkiyetine dayanr. rnein, gnmz ngiltere'sinde nfusun sadece yzde1i, sanayide toplam sermaye ve hisselerin yzde 84ne sahiptir. retim aralarnn makineler, fabrikalar, petrol sahalar, en iyi tarmsal topraklar ok byk bir ounluu zerindeki kontrol, bunlarn elinde younlamtr. Nfusun geri kalan ezici ounluu, ancak kapitalistlerin kendilerine sz konusu retim aralaryla almalarna izin vermesi durumunda yaamn srdrebilmektedir. Bu, kapitalistlere, dier insanlarn emeini smrebilmeleri iin muazzam bir g kazandrr yasal adan kat zerinde tm insanlar eittir dense bile. Kapitalistlerin retim aralarnn kontrol zerinde kendi tekellerini kurmalar birka yzyl almtr. rnein, ngilterede, 17. ve 18. yzyldaki parlamentolar, kylleri kendi geim aralar olan topraktan koparan ve it Yasalar olarak anlan bir dizi yasa karmlardr. Bylece, toprak kapitalist snfn bir kesiminin zel mlk haline gelmi, krsal nfus, kendi emeini bu kapitalistlere satmakla alktan lmek arasnda bir seim yapmaya zorlanmtr. Kapitalizm, retim aralar zerindeki bu tekelini kurduktan sonra, nfusun geri kalan kesimlerinin kat zerinde zgr olmasna ve kapitalistlerle ayn siyasal haklara sahip olmasna izin vermitir. Ancak, iiler ne kadar zgr olurlarsa olsunlar, fiili olarak hl yaamlarn srdrebilmek iin almak zorunda kalmlardr. Kapitalizm yanls ekonomistler, bundan sonra olanlara basit, yzeysel bir aklama getirirler. Bunlar, kapitalistlerin cret demek suretiyle iinin emeini satn aldn sylerler. inin emeini satmaya devam etmesi iin, kapitalistin iiye adil bir cret demesi gerekir. Aksi taktirde, ii o kapitalisti terk edecek ve gidip bakas iin alacaktr. Kapitalist, adil bir gndelik dedii iin, iinin de adil bir gnlk alma ile ald cretin karln vermesi gerekir. Peki bu ekonomistler kar olgusunu nasl aklyorlar? Bunlara gre, kapitalist, retim aralarn (sermayesini) kullanma sunmas zverisi gsterdii iin, bunun karlnda bir dl almaldr. Bu, mesele zerinde birazck dnen bir ii iin hi de ikna edici bir argman deildir. rnek olarak, yllk net kar orannn yzde 10 olduunu ilan etmi bir irketi dnelim. irket, sahibi olduu makinelerin, fabrikann vb. maliyetinin 100 milyon ngiliz sterlini olduunu, ii cretleri, hammadde giderleri, makinelerin bir yllk anma pay maliyeti ktktan sonra elde ettii toplam
yllk karn 10 milyon sterlin olduunu sylesin. Bu irketin on yl iinde toplam 100 milyon sterlin kar elde edeceini, bunun da onun balangtaki yatrm masraflarnn tamamna eit olduunu grmemiz iin bir dahi olmamz gerekmiyor. Eer, ileri srld gibi dllendirilen ey kapitalistin zverisi ise, bu durumda, ilk on yln sonunda tm karn ortadan kalmas gerekir. nk, onuncu yln sonunda, kapitalist balangta koyduu parann tamamn geri alm durumda olacaktr. Gerekte ise, kapitalist imdi on yl ncekinden iki kat daha fazla zengindir. Hem retim aralarna hl sahip durumdadr, hem de birikmi kara sahiptir. O arada geen zaman iinde, iiler, gnde sekiz saat, ylda 48 hafta almak suretiyle, yaamlarnn nemli bir blm boyunca enerjilerini kapitalist iin tketmi olacaklardr. On yln sonuna gelindiinde, iiler de balangtakinden iki kat daha zengin olacaklar mdr? Elbette ki hayr. Bir ii lgnlar gibi ald cretin bir ksmn tasarruf etse bile, renkli bir televizyon, ucuz bir merkezi stma sisteminden, ikinci el bir otomobilden daha fazla bir ey satn alamayacaktr. i, hibir zaman alt fabrikay satn alabilecei bir ekonomik gce ulaamayacaktr. Adil bir cret karl adil bir alma, kapitaliste sermayesini ikiye katlama frsat verirken, iiye ne sermaye, ne de aa yukar deimeden kalan cret karl gidip kapitalist iin almaya devam etmekten baka bir seenek kazandrr. Kapitalist ile iinin eit haklar, bu ikisi arasndaki eitsizlii zaman iinde giderek artrm olacaktr. Karl Marksn en byk keiflerinden biri, bu gzle grlr anormallie getirdii aklamadr. Kapitalisti, iinin emeinin tam karln vermeye zorlayacak hibir mekanizma yoktur. rnein, bugn makine sanayiinde alan bir ii, haftada yaklak 400 sterlinlik bir deer retir. Fakat, bu hibir zaman onun haftalk cretinin bununla ayn olduu anlamna gelmez. 100 durumdan 99unda, iiler yarattklar deerin ok ok gerisinde kalan bir cret almaktadrlar. alma zorunluluunun alternatifi, alktr (ya da isizlik deneiyle sefil bir yaam srmektir). Dolaysyla, iiler emeklerinin tam karl olan bir cret talep edebilecek durumda deillerdir; kendilerine az ok kabul edilebilir bir yaam standard salayacak bir cret karl almaya hazrlardr. iye yaplan deme, ona her gn kapitaliste alabilmesi iin gerekli eyleri temin edebilecei, yani alma kapasitesini (Marks buna emek gc adn verir) yeniden kazandracak eyleri alabilecei kadardr. Kapitalistin bak asyla, iilere alabilecek konumda kalmalar, yeni ii kua anlamna gelen ocuklarn besleyip bytebilecekleri kadar bir cret
demek, bunlarn emek glerinin karln vermi olmak anlamna gelir. Ancak, bir iiyi alabilir durumda tutmak iin gereksinilen deer, bunlarn alma srasnda yarattklar deerden dikkate deer lde daha azdr dier bir ifadeyle, iinin emek gcnn deeri, emeinin yaratt deerden dikkate deer oranda daha azdr. Bu ikisi arasndaki fark, kar olarak kapitalistin cebine gider. Marks buna artk deer adn vermitir.
Sermayenin z genilemesi
Bugnk sistemin savunucularnn yazdklarn okursanz, bunlarn tuhaf bir inanc paylatklar hemen dikkatinizi ekecektir. Onlara gre, para, sihirli bir varlktr. Bir bitki ya da hayvan gibi kendi kendine geliip byyebilir. Bir kapitalist bankaya belli bir miktar para yatrdnda, parasnn bankada miktar olarak artmasn umar kukusuz. Hisse senedi satn alarak ICI ya da Unilever irketine yatrmda bulunduunda, bu taze parann her yl kar hissesi olarak kendisine bir art getirmesini bekler. Karl Marks, sermayenin z genilemesi olarak isimlendirdii bu olguyu aklamaya girimitir. Daha nce grdmz gibi, Marksn aklamas para ile deil, emek ve retim aralar ile balar. Gnmz toplumunda, yeterli zenginlie sahip olanlar, retim aralarnn kontroln satn alabilirler. Bylece, dier insanlar, sahibi olduklar retim aralarnn deer yaratmak iin gereksindikleri emek glerini satmaya zorlama olanan elde ederler. Sermayenin z genilemesi olgusunun, yani parann buna bolca sahip olanlar iin mucizevi biimde oalmasnn gizi, emek alm-satm srecinde yatar. Bay Browning Browne adl bir kapitalistin iyerinde ie balayan Jack isimli bir iiyi rnek olarak alalm. Jackin sekiz saatlik ign boyunca yapt alma, art bir zenginlik yaratacaktr bunun deerinin 48 sterlin olduunu varsayalm. Jack, almamann seenei isizlik paras ile sefil bir yaam srmek olduu iin, bu miktarn ok daha altnda bir cretle almay kabul edecektir. ren bir insan olan Muhafazakar milletvekili Peter Lilley gibi kapitalizm yanls milletvekillerinin abalaryla, Jack, isiz olmas halinde kendisinin ve ailesinin geimi iin gnde sadece 12 sterlin isizlik denei alabilir. Bunlar, bunun zerinde bir isizlik paras verilmesinin alma istek ve nedenini ykma uratacan iddia ederler. Eer Jack gnde 12 sterlinden fazla bir parayla geinmek istiyorsa, alarak sekiz saatte yaratabilecei deer olan 48 sterlinden daha az bir gnlk cret karl alma yeteneini yani emek gcn satmak zorundadr. Gnde diyelim 28 sterlin kadar bir cret karl almaya raz olacaktr. Bu iki rakam arasndaki fark olan 20 sterlin, Bay Browningin cebine gider. Bu, Browningin artk deeridir.
Browning, retim aralarnn kontroln satn alacak zenginlie sahip olduu iin, yannda altrd her iiden gnde 20 sterlinlik bir kar elde ederek giderek daha da zenginlemesinin koullarn gvence altna almtr. Browningin paras, ortada doal bir yasa olduundan falan deil, retim aralarnn kontrol ona dier insanlarn emeini ucuz olarak satn alma olana verdii iin, artmaya devam eder, bylece Browningin sermayesi geniler. Kukusuz, Browningin bu 20 sterlinin hepsini kendi kiisel harcamas iin kullandn syleyemeyiz belki fabrikasnn binasn kiralamtr, ya da en bata yatrmda bulunurken egemen snfn dier yelerinden bor para almtr. Bunlar, artk deerde bir azalmaya neden olurlar. Dolaysyla, Browning bu artk deerin 10 sterlinlik bir blmn kira, faiz, kar hissesi gibi giderlere, sadece geriye kalan 10 sterlini kar olarak kendine ayrmaktadr. Hisse senetleri zerinden yaayanlar, muhtemelen Jack yaamlar boyunca bir kez bile grmemilerdir. Ne var ki, onlara gelir getiren ey, sterlinin mucizevi ekilde durduu yerde oalmas deil, Jackn aln teridir. Temettler(hisse senedi kar pay), faiz demeleri ve kar hepsi birden artk deerden gelir. Jackin alaca cret nasl belirlenir? veren, Jackin cretini olabildiince dk tutmaya alacaktr. Fakat, pratikte, daha altna inemeyecei snrlar vardr. Bu snrlarn bazlar fizikseldir: ilere, beslenme yetersizlii ekecek kadar sefil bir cret vermek akllca deildir, nk, byle bir durumda iiler ite gerektiince enerjik biimde alamazlar. Ayrca, ie gelip giderken seyahat etmek, gece dinlenip uyuyabilecekleri bir yer bulmak durumundadrlar ki iyerinde geceleyip makineler zerinde uyumasnlar. Bu bak asndan bakldnda, iilere, onlarn kk lksler olarak grebilecekleri eyleri (akamlar birka ie bira, televizyon, zaman zaman ksa bir tatil vb.) temin edebilecekleri bir cret demek akllcadr. Btn bunlar iiyi daha zinde tutar ve daha fazla i retmesini temin eder.Onun emek gcnn yenilenmesini salar. cretlerin ar dk tutulduu yerlerde emek retkenliinin de dk olduu nemli bir gerektir. Kapitalistin dikkate almak zorunda olduu bir ey daha vardr. Sahip olduu irket, i dnyasnda yllarca, halihazrdaki iiler emekli olduktan ya da lp gittikten sonra da var olacaktr. irket, halihazrdaki iilerin ocuklarnn emeine de gereksinim duyacaktr. Dolaysyla, kapitalistler, iilere ocuklarna bakp bytebilecekleri bir cret vermek zorundadrlar. Yine, devletin bu ocuklara eitim sistemi araclyla gerekli retim becerileri (okuma-yazma gibi) kazandrmasn da salamak durumundadrlar. Pratikte sz konusu olan bir dier olgu, iinin ald cretin makul bir cret olduunu dnmesidir. Ald cret ak biimde bunun altnda kalan bir ii, sahip olduu iin zaten yararsz olduunu dnd iin, iini yitirme
korkusu yaamayacak ve ii savsaklayacaktr. inin cretini belirleyen btn bu unsurlar, ortak olan bir eye sahiptir. Bunlar, iinin, kapitalist tarafndan saat temelinde satn alnan emek gcnn yeniden retiminin salanmasna yneliktir. iye verilen cret, ailesinin geimini salamann ve kendini alabilir durumda tutmann maliyetidir. Gnmz kapitalist toplumu asndan, bir noktann daha eklenmesi gerekir. Polis gc, silah gibi eyler iin muazzam miktarda zenginlik harcanmaktadr. Bunlar, devlet tarafndan kapitalist snfn karlar dorultusunda kullanlr. Bunlar, devlet tarafndan iletiliyor olmakla birlikte, gerekte kapitalist snfa aittir. Bunlar iin harcanan deer, iilere deil, kapitalistlere aittir. Bu da artk deerin bir parasdr. Dolaysyla, yle bir formlasyon gelitirmek mmkn: Artk deer = kar + kira + faiz + polis vb. kurumlar iin yaplan harcamalar
5. Emek Deer Kuram

Makineler, yani sermaye de emek gibi mal retiyor. Eer byleyse, sermayenin de emek gibi retilmi deerden pay almas adil bir durumdur. Her retim faktr hissesine den dl almaldr. Kapitalizm yanls ekonomi eitimi alm bir kimsenin Marksist smr ve artk deer zmlemesine verecei karlk budur. lk bakta, bu itiraz bir hakllk payna sahip gibi grnyor. yle ya, sermaye olmadan mal retmeniz nasl mmkn olabilir? Marksistler, asla bunun mmkn olduunu ileri srmemilerdir. Fakat, bizim k noktamz bir hayli farkl. Biz, meseleye u sorularla balyoruz: Sermaye nereden geliyor? retim aralar balangta nasl ortaya ktlar? Bu sorularn yantlarn bulmak g deil. nsanlarn zenginlik retmek iin tarihsel olarak kullanm olduklar her ey (bu ister neolitik dneme ait bir ta balta isterse modern bir bilgisayar olsun), insan emei tarafndan yaratlmtr. Bir baltaya ekil verirken kullanlm aralar da daha nceki emein rnydler. Karl Marksn retim aralarndan l emek olarak sz etmi olmasnn nedeni de budur. adamlar sahip olduklar sermaye ile vndkleri zaman, aslnda, daha nceki kuaklarn ok geni emek havuzu zerinde kontrol kendi ellerine geirmi olmakla vnmektedirler ve bu, kendi atalarnn gemite onlarn bugn yaptndan daha fazla alp abalam olduklar anlamna gelmez. Emein zenginliin kayna olduu fikri (ki bu fikir genellikle emek deer kuram olarak anlr), Marksn orijinal bir kefi deildi. Marksa kadar, kapitalizm yanls btn byk ekonomistler bunu kabul etmilerdi. skoyal ekonomist Adam Smith ya da ngiliz ekonomisti David Ricardo gibi kuramclar, yazlarn sanayi kapitalizminin henz genlik yllarnda olduu dnemlerde kaleme almlard Fransz Devriminin hemen ncesi ve sonrasna karlk den yllarda. Kapitalistler henz toplum zerinde kendi egemenliklerini kurmamlard, ve bunu gerekletirebilmek iin sahip olduklar zenginliin gerek kaynann ne olduunu renmeye gereksinim duyuyorlard. Smith ve Ricardo, zenginlii yaratan eyin emek olduunu, zenginliklerini artrp pekitirmek iin emei eski feodal yneticilerin kontrolnden zgrletirmeleri gerektiini anlatarak bu konuda kapitalistlere yardmc oldular. Fakat, ok gemeden, ii snfna yakn dnrler, Smith ve Ricardonun
arkadalarna kar bir argman gelitirdiler: Eer zenginlii yaratan ey emek ise, sermayeyi yaratan ey de emektir. Ve, sermayenin haklar gaspedilmi emein haklarndan daha fazla deildir. Bir sre sonra, sermayenin destekisi ekonomistler, emek deer kuramnn bir samalktan ibaret olduunu sylemeye baladlar. Ne var ki, n kapdan zorla karlan gerein bu kez arka kapdan ieri girme alkanl vardr. Radyonuzu an. Bir sre sonra, programlardan birinde, ngiliz ekonomisinin zaafn oluturan eyin insanlarn yeterince sk almamalar olduu iddias ile karlarsnz; ayn eyin bir baka yoldan dile getirilii, retkenliin ok dk olduu iddiasdr. Bir an iin, bu iddiann doru olup olmadna bo verin. Bunun yerine, bunun nasl dile getirildiine dikkat edin. nsanlarn, makineler yeterince sk almyorlar dediini asla duymayacaksnz. Hayr, iyi almad sylenenler her zaman insanlar, yani iiler. Bunlara gre, iiler daha sk alm olsalar daha ok zenginlik retilecek, bu ise beraberinde daha yeni makinelere yatrm olana getirecek. Bu argman kullanan insanlar, farknda olsunlar ya da olmasnlar, aslnda unu sylemi oluyorlar: Daha ok i, daha ok sermaye yaratacaktr. , emek, zenginliin kaynadr. Cebimde 5 sterlin olduunu dnelim. Bunun bana ne tr bir yarar olabilir? En nihayet, bu, zerinde kimi motifler olan, matbaada baslm bir kat parasndan baka bir ey deil. Bu kat parann bana yarar, karlk olarak bana bir kimsenin emei tarafndan yaratlm yararl bir eye sahip olma ans vermesidir. Dolaysyla, 5 sterlinlik bir banknot, gerekte, bu deere sahip emek rnlerini elde edilebilir klan bir aratan baka bir ey deildir. ki adet 5 sterlinlik banknot, iki kat daha fazla emein rnlerinin elde edilebilir olmas anlamna gelir, vb. u halde, zenginlii lerken, gerekte, onun yaratl srasnda harcanm emei lm oluyoruz. Kukusuz, belli bir zamanda, bir insann kendi emeiyle rettii bir baka insann rettii ile ayn dzeyde deildir. rnein, eer ben bir tahta masa yapmaya giriirsem, bunun iin gereksinim duyacam zaman, usta bir marangozun gereksinecei zamandan be ya da alt kez daha fazla olacaktr. Fakat, hi kimse, harcadm zamana bakarak benim yaptm masann marangozun yapt masadan be ya da alt kat daha deerli olduunu dnmeyecektir. Bunlar, masann deerine ilikin bir kestirimde bulunurken, o masann retiminin bir marangozun emeinin ne kadarn gerektirdiini dikkate alacaklardr, benim emeimi deil. Bir marangozun byle bir masa iin bir saate gereksinim duyduunu varsayalm; bu durumda, insanlar o masann deerinin bir saatlik emee eit
olduunu syleyeceklerdir. Bu, mevcut toplumda verili olan teknik ve beceri koullarnda, masann retimi iin gerekli emek zamann ifade eder. Bu nedenle, Marks, bir eyin deerinin lsnn salt o eyin retiminin bir insana ne kadar emek zaman gerektirdii ile llmediini, kstas alnan eyin, ortalama beceriye sahip bir bireyin ortalama bir teknik kullanarak harcad zaman olduunu sylemitir: Marks, gereksinim duyulan bu ortalama emek dzeyini, toplumsal olarak gerekli emek zaman olarak tanmlamtr. Bu, nemli bir nokta; nk, kapitalizm altnda teknolojik gelimeler srekli yaanyor ve bu mallarn retiminde giderek daha az emek harcanmas anlamna geliyor. rnein, lambal radyolar ok pahal rnlerdi, nk bu lambalar retmek ve birbirlerine balamak byk emek gerektiriyordu. Daha sonra transistr icat edildi; transistrlerin retimi ve birbirlerine balanmas ok daha az emee mal oluyordu. Hl lambal radyo reten fabrikalarda alan iiler, rettikleri lambalarn anszn deer yitirdiini grdler; radyonun deeri artk lambal radyo retimi iin gerekli emek zaman tarafndan deil, transistrl radyo iin gerekli emek zaman tarafndan belirleniyordu. Son bir nokta. Baz mallarn fiyatlar gndelik ya da haftalk olarak srekli dalgalanr. Bu tr deiimler, bunlarn retimi iin gerekli emek zamannn yan sra, bakaca etkenlerin sonucu olarak da ortaya kabilir. Don, Brezilyada tm kahve aalarn ldrd zaman, kahvenin fiyat birden ykselmiti, nk, dnya leinde yaanan kahve ktl yznden insanlar kahve iin daha fazla para demeye razlard. Eer doal bir felaket yarn ngilteredeki tm televizyonlar harap etse, hi kuskusuz televizyon fiyatlar ayn yoldan birden art gsterir. Ekonomistlerin arz ve talep adn verdikleri mekanizma, srekli olarak fiyatlarda alal-ykselilere neden olur. Bu nedenden tr, kapitalizm yanls ekonomistlerin pek ou, emek deer kuramnn sama olduunu ileri srerler. Bunlara gre, fiyat belirleyen faktr arz ve taleptir. Asl sama olan da budur. nk, bu argman, eylerin genellikle ortalama bir dzey etrafnda dalgalandklarn unutur. Deniz, gelgit nedeniyle alalr ve ykselir, ancak, bu, denizin adna deniz seviyesi dediimiz belli bir nokta etrafnda alalp ykseldiini syleyemeyeceimiz anlamna gelmez. Benzer ekilde, fiyatlarn gnlk olarak alalp ykselmesi, bu dalgalanmann etrafnda gerekletii sabit deerlerin olmad anlamna gelmez. rnein, tm televizyonlar tahrip olsa, retilecek ilk televizyonlara ynelik byk bir talep olacaktr ve bunlar yksek fiyatlar zerinden alc bulacaktr. Fakat, pazara birbiriyle rekabet halindeki yeni televizyonlarn srlmesi ve bunlarn fiyatlarnn televizyon retimi iin gerekli emek zaman temelinde kendi deerlerine yakn bir noktaya ekilmesi fazla zaman almayacaktr.
Rekabet ve birikim
Gemite, kapitalizmin dinamik ve ilerici bir sistem olarak grnd bir dnem yaand. nsanlk tarihinin nemli bir blm boyunca, pek ok insann yaam, kle gibi alma ve smr tarafndan belirlendi. Tarih sahnesine 18. ve 19. yzyllarda km olan sanayi kapitalizmi, bu durumu deitirmedi. Fakat, kapitalizm, bu kle gibi alma ve smrye yararl saylabilecek bir ama kazandrm grnd. Kapitalizm muazzam lekte zenginlii, birka parazit aristokratn lksne, ya da lm gitmi hkmdarlar iin ina edilen antlara, veya bir imparatorun oullarndan hangisinin tahta oturacan belirlemek iin yaplan savalara heba etmek yerine, daha ok zenginlik yaratmann aralarn ina etmek iin kulland. Kapitalizmin ykseli dnemi, sanayinin, kentlerin, ulam aralarnn insanlk tarihinde daha nce hi grlmemi lekte gelitii bir dnem oldu. Bugn bize tuhaf grnebilir, ama, Oldham, Halifax, Bingley gibi kentler bir zamanlar mucizevi gelimelere ev sahiplii yapm merkezlerdi. nsanlk, daha nce, milyonlarca insann giysi gereksinimini karlamak zere ksack srede elbise haline gelen tonlarca pamuk yn ve yn grmemiti. Bu, kapitalistler zel bir erdeme sahip olduu iin yaanmad kukusuz. Aksine, bunlar, genellikle, emee olabildiince az cret deyerek zenginlii kendi ellerine geirmekten baka bir ey dnmeyen iren insanlard. Bu adan, daha nceki egemen snflar da aynyd. Fakat, kapitalistler nemli iki adan farklydlar. Bunlardan birincisine daha nce deindik: Kapitalistler, iilerin kendisini mlk edinmediler, bunun yerine emek gc karl olarak onlara cret dediler. Dier bir deyile, kle deil, cretli kleler kullandlar. kincisi, iilerinin rettikleri mallar kendileri tketmediler. Feodal toprak sahibi, dorudan serflerinin rettii et, ekmek, peynir ve araptan geiniyordu. Oysa, kapitalist, iiler tarafndan retilmi mallar dier insanlara satarak geiniyordu. Bu durum, tek tek kapitalistlere, keyfine gre hareket etmek konusunda kle sahibinden ya da feodal beyden daha snrl bir zgrlk veriyordu. rnleri satabilmek iin, kapitalistin bunlar mmkn olduu kadar ucuza retmesi gerekiyordu. Kapitalist fabrikaya sahipti ve fabrika iinde iktidar sahibiydi. Ne var ki, bu iktidar keyfince kullanabilir durumda deildi. Dier fabrikalarla olan rekabetin gerekleri karsnda boyun emek zorundayd. Bu noktada, favori kapitalistimiz Bay Browning Brownea geri dnelim. Belli miktarda pamuklu giysinin Brownen fabrikasnda iiler tarafndan on saatte retildiini, buna karlk bir dier fabrikada ayn miktarda pamuklu giysi iin iilerin be saate gereksinimleri olduunu varsayalm. Bay Browning,
giysilerin sat fiyatn on saatlik emek maliyetine gre belirleme ansna sahip deildir. nk, akl banda hi kimse, yolun dier tarafnda bundan daha ucuz olan dier fabrikann rettii mal dururken gidip Browningin pahal giysisini satn almaz. Pazarda varln srdrmek isteyen her kapitalist, iilerin olabildiince hzl almasn salamak zorundayd. Ama, her ey bundan ibaret deildi. Kapitalist, bunun yan sra, iilerinin en ada makinelerle almasn da salamak durumundayd; kendi iilerinin dier fabrikalarda baka kapitalistler iin alan iilerden bir saat iinde daha fazla mal retebilmesi bu koula balyd. Pazarda yaamak isteyen kapitalistin yapmas gereken bir baka ey, daha fazla miktarda retim aracna sahip olmaldr Marksn kulland terimle ifade edersek, sermaye biriktirmelidir! Marks, en temel yapt olan Kapitalde, kapitalistin, akln hep daha ok zenginlie sahip olmaya takm cimri bir kimse olduunu yazar: Kapitalistin doasndaki kiisel zellik olan cimrilik, kendisinin de bir diliden baka bir ey olmad toplumsal mekanizmann bir sonucudur... Kapitalist retimin gelimesi, belli bir sanayi giriimine yatrlm sermaye miktarnn durmakszn artrlmasn zorunlu klar; rekabet, her kapitaliste, kapitalist retimin doal yasalarn dsal, zorlayc yasalar olarak hissettirir. Kapitalisti, sermayesini muhafaza edebilmek iin, sermayesini durmakszn geniletmeye zorlar. Srekli birikime ynelmeksizin, kapitalist sermayesini geniletemez. Birikim, birikim! Sermayenin dini ve peygamberi budur! retim, insan gereksinmelerini karlamak iin deil, bir kapitalistin dier kapitalistlerle rekabette ayakta kalmasn salamak iin yaplr. Kapitalistin iyerinde alan iiler, iverenlerinin rakiplerinden daha hzl sermaye birikimi salama drtsnn kendi yaamlarna nasl egemen olduunu grrler. Marksn Komnist Manifestoda syledii gibi: Burjuva toplumunda, canl emek, l emek birikiminin bir aracndan baka bir ey deildir... Sermaye, bamsz ve bir bireysellie sahipken, yaayan insan baml ve bireysellikten yoksun durumdadr. Kapitalistlerin birbirleriyle olan rekabette srekli sermaye birikiminde bulunmaya zorlanmalar, sistemin ilk yllarnda sanayinin neden muazzam lekte gelimi olduuna da aklk getirir. Fakat, sz konusu sre bir eyi daha yaratmtr: srekli yinelenen ekonomik bunalm. Ekonomik bunalm, yeni bir olgu deildir. Sistemin kendisi kadar eskidir.
6. Ekonomik Bunalm
Bir yanda zenginliin birikimi, dier yanda yoksulluk. Marks, kapitalizmin eilimini bu ekilde zetlemitir. Her kapitalist, bir dierinin rekabetinden korkar, dolaysyla, istihdam ettii iileri mmkn olduunca sk altrr ve onlara olabildiince dk bir cret der. Sonu, retim aralarnn ynsal geliimi ile, cretlerin ve alan ii saysnn snrl art arasndaki oranszlktr. Marks, bunun ekonomik bunalmn temel nedeni olduunu syler. Bu olguyu anlamann en iyi yolu, u soruya yant aramaktr: Miktar olarak ok byk bir genileme gsteren mallar satn alanlar kimlerdir? ilerin cretlerinin dk olmas, onlarn kendi emeklerinin rn olan mallar satn alacak ekonomik gce sahip olmamalar anlamna gelir. Kapitalistler cretleri ykseltemezler, nk, bu, sistemin itici gc olan kar ykma uratmakla edeer anlama sahiptir. Eer irketler rettikleri mallar satamazlarsa, bu durumda baz fabrikalarn kapatmak ve iileri iten karmak zorunda kalrlar. cretler toplam bu durumda daha da der, ancak irketler hl mallarn satamaz durumdadrlar. Ar retim bunalm denilen durum ba gsterir; bir yandan ekonominin btnnde satlamayan mallar depolarda istiflenirken, dier yandan insanlarn alm gc bu mallar satn almaya yetmez. Bu, son 160 yl boyunca kapitalist toplumda tekrar tekrar yaanan bir durumdur. Sistemin uyank savunucular, ok gemeden, bunalmdan kmann kestirme bir yolu olduunu sylemeye balayacaklardr. Buna gre, yaplacak yegane ey, kapitalistlerin elde ettikleri karlar yatrma dntrp yeni fabrikalar amalar ve yeni makineler almalardr. Bu, daha ok insana i temin edecek, bylece daha ok sayda insan satlmam mallar almaya balayacaktr. Bu, yeni yatrmlar devam ettii srece retilen mallarn hepsinin satlabilecei, ve sistemin tam istihdam salayabilecei anlamna gelir. Marks, bunu grmeyecek kadar budala bir insan deildi. Daha nce grm olduumuz gibi, rekabet basncnn kapitalistleri srekli yatrmda bulunmaya zorlamasnn sistemin merkezi zelliklerinden biri olduunu o da grmt. Fakat, Marks u soruyu sordu: Bu, kapitalistlerin tm karlarn her zaman yatrma yneltecekleri anlamna gelir mi? Kapitalist, ancak makul bir karn garanti altnda olduuna inand zaman yatrmda bulunur.
Eer byle bir karn olabilirliine inanmazsa, parasn yatrmda bulunarak riske sokmayacaktr. Onu bankaya yatracak ve orada bekletecektir. Kapitalistin yeni yatrmda bulunup bulunmamas, onun ekonomik durumu nasl deerlendirdiine baldr. Koullar uygun grndnde, kapitalistler hep birden yatrma ynelirler; birbirleri ardndan uygun inaat alanlar ararlar, makineler satn alrlar, dnyann drt bir kesinde hammadde arayna girerler, kalifiye iilere her zamankinden biraz daha yksek cretler derler. Bu durum, genellikle ekonomik ykseli olarak isimlendirilir. Fakat, toprak, hammadde ve kalifiye emek iin giriilen bu lgnca rekabet, bu retim unsurlarnn fiyatlarn ykseltir. Ve, giderek, baz irketlerin birden maliyetlerinin karlarn eritecek dzeye kadar ykselmi olduunu kefettikleri bir noktaya varlr. Yatrm patlamas, bu kez bir yatrm durgunluuna yol aar. Kimse yeni fabrikalar istemez hale gelir inaat iileri iten karlrlar. Kimse yeni makineler satn almak istemez makine sanayii bunalma girer. Kimse retilmekte olan demir ve elie talepte bulunmaz elik sanayii birden kendisini kapasitesinin altnda alr halde bulur ve kar getirmez duruma der. Bir sanayiden dierine fabrikalar birer birer kapanr, iiler ilerinden edilir bylece iilerin dier sanayilerin rettikleri mallar satn alma kapasiteleri de yok olur. Kapitalizmin tarihi, periyodik olarak yaanan durgunluktan bunalma srklenilerin, bo fabrikalarn, isiz kalp ala mahkum dm iilerin, satlamayp depolandklar raflarda ryp kflenen mallarn tarihidir. Kapitalizm, periyodik olarak bu ar retim bunalmlarna yol aar; bunun nedeni, ekonomide bir planlamann olmamas, dolaysyla, sermayenin panik halinde birden yatrma ynelmesi ya da yatrmdan kamasnn kontrol edilememesidir. Daha nceleri, insanlar devletin bu tr bunalmlar durdurabileceini dnyorlard. Devlet, zel sermaye yatrmlar dtnde kamu yatrmlarn artrarak, zel sermaye yatrmlar beklenen dzeye eritiinde bu kez kamu yatrmlarn azaltarak retimi bir dengede tutabilirdi. Ne var ki, imdilerde devlet yatrmlar da bu lgnln bir paras haline gelmi bulunuyor. rnein, British Steel adl ngiliz elik iletmesine bakn. irketin henz bir kamu irketi olduu birka yl nce, iilere, daha ok elii daha ucuza mal edecek modern, otomatik ocaklar satn alnabilmesi iin bazlarnn iten karlmasnn kanlmaz olduu sylenmiti. Bugn, hl daha ok sayda iinin iten karlmasnn kanlmaz olduu syleniyor ngilterenin bu geni apl yatrm atana giren yegane lke olmamas buna gereke olarak
gsteriliyor. Fransa, Almanya, Amerika Birleik Devletleri, Brezilya, Dou Avrupa lkeleri, hatta Gney Kore ayn eyi yaptlar. Bunun sonucu olarak, bugn dnya leinde bir elik fazlas yaanyor bir ar retim bunalm. Kamu yatrmlar kslyor. Kukusuz, elik iileri iki durumda da sknt ekiyorlar. Bu, insanln, ynsal bir zenginlik retiminin sadece kar ile ilgilenen kk, ayrcalkl bir snf tarafndan kontrol edildii bir ekonomik sistem hatrna dedii bir bedel. Bu ayrcalkl gruplarn sanayii dorudan kendi mlkiyetleri altnda m tuttuklar, yoksa (British Steel rneinde olduu gibi) sanayi zerindeki kontrollerini devlet zerindeki kontrolleri araclyla m gerekletirdikleri fark etmiyor. Bu kontrol, en yksek kar payn kapmak hrsyla birbirleriyle ulusal ya da uluslararas dzeyde rekabette kullandklar iin, kaybeden ve skntya denler hep iiler oluyorlar. Sistemin son lgnl u ki, ar retim bunalm gerekte ar retim falan deil. rnein, depolarda istiflenen artk elik, dnyada ala zm bulunmasna yardmc olabilir. Dnyann drt bir yannda, kyller hl topra karasaban ile srmek zorundalar oysa elikten yaplm sabanlar yiyecek retimini dikkate deer dzeyde artrrd. Ama, kyllerin elik saban alacak paralar yok, dolaysyla, kyllerin durumu elde edilecek kar olmad iin kapitalist sistemi hi ilgilendirmiyor.
Neden bunalmlar daha da ktleme eilimindeler?

Bunalmlar, monoton bir dzen iinde ortaya kmyor. Marks, bunlarn zamanla daha da ktleeceklerini de ngrmt. Yatrm, dzensizlikten uzak, dengeli bir seyir izlemi de olsa, bunalma ynelik genel eilimin nne geemez. Bunun nedeni, kapitalistler (ve kapitalist uluslar) arasndaki rekabetin, bunlar, emekten tasarruf salayacak donanmlara yatrmda bulunmaya zorlamasdr. Bugn ngilteredeki yeni yatrmlarn neredeyse tm, istihdam edilen ii saysn azaltmaya ynelik olarak tasarlanyor. Bugn ngiliz sanayiinde, retimdeki arta karn on yl ncekinden daha az sayda ii alyor olmasnn nedeni de bu. Bir kapitalistin kar pastasndan daha byk pay kapmas, ancak o kapitalistin retimi rasyonelletirmesi, retkenlii artrmas, igcn azaltmas ile mmkn. Fakat, sonu, sistemin btn asndan son derece ykc. nk, bu, iilerin saysnn yatrmlarla ayn hzda artmamas anlamna geliyor. Oysa, karn kayna olan, sistemi alr halde tutan yakt, iilerin emei. Eer giderek daha byk yatrmlarda bulunuyorsanz ve karn kaynanda buna karlk den bir art yoksa, bu durumda bir ke doru yol alyorsunuz demektir bu, kck bir otomobilin almas iin gerekli benzinle bir Jaguar srmeyi ummakla ayn eydir. Marksn bundan 100 yl nce, kapitalizmin yeni ara donanmlarna srekli olarak muazzam byklkte yatrmlarda bulunma alanndaki baarsnn kar orannn dme eilimine yol atn, bunun daha da ktleen bir bunalm anlamna geldiini ileri srm olmasnn nedeni de bu. Marksn sz konusu argman, gnmz kapitalizmine basite uyarlanabilir. Eski dnemlerin allageldik resmi olan iyi zamanlara dnen kt zamanlarn, yani ekonomik ykselie kap aralayan ekonomik kn yerine, bugn sonu gelmek bilmez bir durgunluk iinde grnyoruz. Her ykseli, isizlik oranndaki her d, snrl ve ksa mrl. Sistemin savunucular, bu durumun yatrmlarn yeterince yksek olmamasndan kaynaklandn sylyorlar. Yeni yatrmlar olmad srece, yeni ilerin de olmayacan, yeni iler olmadka yeni mallar almak iin para da olmayacan belirtiyorlar. Buraya kadar, onlarla hemfikir olabiliriz ancak, bunlarn bu durumun neden yaandna ilikin olarak ortaya koyduklar aklama ile hemfikir deiliz. Sistemin yandalar, bundan cretleri sorumlu tutuyorlar. cretlerin ar yksek olduunu, bunun da karlar erittiini ne sryorlar. Kapitalistlerin,
yeterince dl alamayacaklar iin yatrmda bulunmaktan korktuklarn sylyorlar. Oysa bunalmlar, hkmetlerin izledikleri cret politikalarnn iilerin yaam standartlarn drd ve karlar ykselttii uzun yllar boyunca da varln devam ettirdi. ngilterede, 1975-78 arasnda, zenginler daha da zenginleirlerken, iilerin yaam standartlarnda bu yzyln en byk d yaand: Zenginlerin en tepedeki yzde 10luk kesiminin ulusal pastadan ald pay 1974 ylnda yzde 57.8 iken, bu oran 1976da yzde 60a ykseldi. Bugn hl bunalma son vermeye yetecek dzeyde yatrmda bulunulmuyor bu sadece ngiltere deil, Fransa, Japonya, Almanya gibi cretlerin aaya ekildii dier lkeler iin de geerli. Dolaysyla, bugn kapitalizmin savunucular yerine Karl Marksn bundan 100 yl nce sylemi olduklarna kulak verirsek daha iyi yapm oluruz. Marks, kapitalizm yalandka bunalmlarnn daha da arlaacan, nk karn biricik kayna olan emein, emee alma alan aacak yatrmlarla benzer bir hzda art gstermediini ileri srmt. Marks, her bir iinin istihdam iin gerekli fabrika ve makinelerin deerinin grece daha dk olduu bir dnemde almalarn kaleme almt. Bu, gnmze kadar geen yllar iinde ykseldi; bugn bu miktar 20.000 hatta 30.000 sterlin dolaynda. Kapitalist irketler arasndaki rekabet, bunlar daha byk ve daha pahal makineler kullanmaya zorlad. Pek ok sanayide, yeni makinelerin daha az ii anlamna geldii bir noktaya eriilmi bulunuluyor. Uluslararas ekonomik kurululardan OECD, mucize kabilinden yatrmlarda dikkate deer bir art yaansa bile, dnyann nde gelen ekonomilerinde istihdam orannn decei ngrsnde bulunuyor. Yatrmlar artmayacak. nk, kapitalistler yalnzca kar dnrler; eer yatrmlar drt kat artarken karlar sadece iki kat art gsterecekse, bu onlarn cann fazlasyla skan bir durumdur. Ne var ki, sanayinin karn kayna olan emekten daha hzl gelitiinde kanlmaz olarak yaanan durum budur. Marksn syledii gibi, kar oran dme eilimi gsterecektir. Marks, nihai olarak her yeni yatrmn hayli riskli bir giriim anlamna gelecei bir noktaya eriilecei ngrsnde bulunmutu. Yeni fabrika ve makineler iin gerekli harcamalar devasa boyutlara ularken, kar oran her zaman olduundan daha dk dzeyde seyredecekti. Bu noktaya eriildiinde ise, her kapitalist (ya da kapitalist devlet) geni apl yeni yatrm fantezileri kuracak, ama iflasa srklenme korkusuyla bunlar asla gerekletiremeyecekti. Gnmzde dnya ekonomisi buna hayli yakn bir yerde bulunuyor. Rover otomobil irketi, yeni retim hatlar planlyor, fakat para yitireceinden korkuyor. British Steel daha nce planlam olduu byk fabrikalar yaama
geirmenin dn kuruyor, ama halihazrdaki rnlerini satamad iin bu yolda bir trl adm atamyor. Japon tersaneciler yeni tersanelere yatrmda bulunmaktan vazgetiler hatta baz eski tersanelerin kapsna kilit vurdular. Kapitalizmin daha geni lekli ve daha retken makineler gelitirmekteki baars, sistemi srekli bunalm iinde grnd bir noktaya getirmi bulunuyor. Antik dnyann kleci toplumlarnda ve Ortaa feodal toplumlarnda, ya bir devrimin toplumu dntrecei ya da toplumun kendisini geriye doru eken srekli bir bunalm iine girecei bir noktaya eriilmiti. Romann durumunda, bir devrimin yaanmam olmas Roma uygarlnn ykmna ve Karanlk aa yol amt. Baz feodal toplumlarda (ngilterede ve daha sonra Fransada), devrim eski dzeni ykm ve kapitalizm altnda toplumsal ilerlemenin nn amt. Bugn, kapitalizmin kendisi bir seenekle kar karya gelmi bulunuyor: ya nihai olarak insanl yoksulluk ve sava yoluyla barbarla geri gtrecek bir srekli bunalm, ya da sosyalist bir devrim.
7. i Snf
Marks, Komnist Manifestoya u ifade ile balamtr: Bugne kadar var olmu tm toplumlarn tarihi, snf mcadeleleri tarihidir. Egemen snfn ezilen snf kendisi iin zenginlik yaratmay srdrmeye nasl zorlayaca sorusu, son derece kritik bir neme sahipti. Bu nedenle, daha nceki her toplumda, snflar arasnda ou kere i savala neticelenen muazzam mcadeleler yaanmt: Antik Romada kle ayaklanmalar, Ortaa Avrupasnda kyl ayaklanmalar, 17. ve 18. yzyln byk i savalar ve devrimleri. Btn bu byk mcadelelerde, ayaklanmac glerin ana kitlesi toplumun en ok ezilen kesimlerinden oluuyordu. Fakat, Marksn da hemen ekledii gibi, bunlarn mcadeleleri, nihai olarak, bir ayrcalkl egemen aznln iktidardan dp onun yerine bir dierinin gemesinden baka bir eye yaramamt. rnein, Eski inde bir dizi baarl kyl ayaklanmas yaanm, ancak bunlar bir imparatorun yerine bir dier imparatorun gemesinden baka bir sonu yaratmamt. Benzer ekilde, Fransz Devrimi srasnda en byk gayretleri gsterenler, Parisin en kt yaam sren ve bras nus olarak anlan yoksullaryd, fakat, sonuta, toplumu ynetenler bunlar deil, kral ve feodal beyler yerine bankerler ve sanayiciler oldu. Yoksul snflarn mcadelesini verdikleri devrimlerde kontrol kendi ellerinde tutma konusunda hep baarszla uram olmalarnn iki temel nedeni vard. Birincisi, toplumdaki genel zenginlik dzeyi grece dkt. Bunun yegane nedeni, nfusun ok byk bir ounluu muazzam bir yoksulluk iinde tutulurken, sanat ve bilimlerde ilerleme kaydetmek ve uygarl devam ettirmek iin gerekli bo zamana ve olanaklara sahip olanlarn kck bir aznl oluturmalaryd. Dier bir deyile, eer toplum geliecek idiyse, snfsal blnme zorunluydu. kincisi, ezilen snflarn yaam, bunlara toplumu ynetme kapasitesi kazandrmamt. Genel olarak, bunlar okuma yazma bilmiyorlard ve kendi yerel, kk dnyalar dnda olup bitenler hakknda hemen hibir fikre sahip deillerdi; en nemlisi, kendi gndelik yaamlar bunlar birbirinin karsna karyordu. Kyllerden her birinin tek dncesi kendi arazisini ekip bimekti. Kentteki her zanaatkarlar kendi kk ticarethanesine sahipti ve bir lde dier zanaatkarlarla rekabet iindeydi. Kyl ayaklanmalar, feodal beylerin topran ele geirip bunu kendi aralarnda paylamak amacyla kitlesel katlmlarla balar, ancak feodal bey yenilgiye uratldktan sonra arazinin nasl paylalaca konusunda
birbirlerine derlerdi. Marksn da syledii gibi, kyller uvala tklm patatesler gibiydiler; ancak dsal bir gcn zorlamasyla bir arada olabiliyorlar, ancak kendi karlarn korumak ve temsil etmek iin kalc birlikler oluturamyorlard. Modern kapitalizmde zenginliin yaratcs olan iiler, daha nceki btn ezilen snflardan ayrlrlar. Birincisi, snfsal blnmeler, insanln geliimi asndan artk zorunlu olmaktan kmtr. Gnmzde ylesine byk bir zenginlik yaratlm bulunuyor ki, kapitalist toplumun bizzat kendisi periyodik olarak bu zenginliin nemli bir blmn savalar ya da ekonomik bunalmlar araclyla ykma uratyor. Bu zenginlik, toplumdaki herkese eit olarak bltrlebilir, ve bu durumda bile toplum sanat, bilim ve dier alanlarda geliimini hl kolaylkla srdrebilir. kincisi, kapitalizm altnda yaam, iileri pek ok yoldan toplumun kontroln kendi ellerine almaya hazrlamaktadr. rnein, kapitalizm kalifiye, iyi eitim grm iilere gereksinim duyar. Kapitalizm, ayrca, binlerce insan, birbirleriyle yakn ilikiler iine girdikleri, ve toplumu deitirmek asndan etkin bir g haline gelebilecekleri byk kentlerde devasa byklkteki iyerlerinde bir araya getirir. Kapitalizm, iileri fabrikadaki retim srecinde ibirlii iine sokar; iiler sendikalar iinde rgtlendiklerinde, onlarn retim sreci iinde kazandklar bu ibirlii yetenekleri kolaylkla sisteme kar ynelebilir. iler, iyerlerinde byk kitleler halinde younlam olduklar iin, onlarn sendika gibi rgtleri demokratik olarak kontrol etmeleri daha nceki ezilen snflardan ok daha kolaydr. Btn bunlarn yan sra, kapitalizm, kendilerini sradan iilerden farkl ve onlarn zerinde gren alan kesimleri (bro alanlar, teknisyenler gibi) cretli emekiler haline getirerek onlar tpk dier iiler gibi sendikalarda rgtlenmeye zorlar. Nihayet, iletiim aralarndaki gelimeler demiryollar, yollar, havayolu, posta sistemleri, telefonlar, radyo ve televizyon iilere kendi iyerlerinin ve kentlerinin dndaki dnya ile iletiim kurma olana kazandrr. Bylece, bir snf olarak hem ulusal hem de uluslararas dzeyde rgtlenebilirler bu, daha nceki toplumsal dzenlerin ezilen snflarnn hayal bile edemedikleri bir avantajdr. Btn bu deindiimiz olgular, ii snfnn salt mevcut dzene kar bakaldrma kapasitesine sahip bir snf olmad, bunun yan sra, toplumun kontroln bir baka imparatorun ya da bir grup bankerin eline terk etmek yerine toplumu kendi snfsal karlar dorultusunda kendi temsilcilerini seecek ve onlar kontrol edecek ekilde rgtlenme kapasitesine sahip bir snf olduu anlamna gelir. Marksn syledii gibi:
Bundan nceki btn tarihsel hareketler, aznlklarn ya da aznlklarn karlar iin varolan hareketleriydi. Proleter hareket ise bilinli bamsz byk ounluun bu ounluun kar iin olan hareketidir.
8. Toplum Nasl Deitirilebilir?

ngilterede, sosyalistlerin ve sendikaclarn ezici ounluu, genellikle iddet yoluyla bir devrim olmakszn da toplumun dntrlebileceini ileri srerler. Bunlara gre, gereksinimi duyulan yegane ey, sosyalistlerin parlamento ve belediyeler gibi geleneksel siyasal kurumlarn kontroln ele almaya yetecek bir halk desteine ulaabilmeleridir. Bylece, sosyalistler, mevcut devleti -hukuk kurumlar, polis, silahl kuvvetler- iveren snfnn iktidarn snrlandrmaya zorlayarak toplumu deitirebilecekleri bir konumda olacaklardr. Bu iddiaya gre, sosyalizm, aama aama, iddet olmakszn, mevcut yapy reformlara tabi tutarak yaama geirilebilir. Bu bak as genellikle reformizm olarak adlandrlr; kimi zaman bundan revizyonizm olarak da sz edilir (nk bu Marksn fikirlerinin tmden revize edilip deitirilmesini ierir), 'sosyal demokrasi' (1914'e kadar devrimci sosyalizm anlamna gelmesine ramen) ya da ngilterede zaman zaman Fabyanizm olarak anlr (uzun yllardr ngilterede reformist bak asnn propagandasn yapan Fabyan Topluluundan hareketle). Bu, i Partisinin hem sol hem de sa kanad tarafndan benimsenen bir bak asdr. Reformizm, ilk bakta son derece olumlu bir eymi gibi grnr. Okulda, gazetelerde, televizyonda bize srekli anlatlanlarla rtr: lke, parlamento tarafndan ynetilmektedir, Parlamento, halkn demokratik arzular dorultusunda seim yoluyla belirlenir vb. Ne var ki, sosyalizmi parlamento yoluyla yaama geirmeye ynelik her giriim baarszlkla sonulanmtr. 1945 ile 1979 yllar arasnda, ngilterede i Partisinin ounlukta olduu hkmet kuruldu; 1945 ve 1966da i Partisi kitlesel bir oy okluu ile iktidara geldi, ama, bugn sosyalizme 1945te olduundan daha yakn deiliz. Dier lkelerdeki deneyim bundan farkl deil. ilide sosyalist Salvador Allende 1970de devlet bakan seildi. nsanlar, bunun sosyalizme gemekte yeni bir yol olduunu ileri srdler. yl sonra, hkmete katlmalar nerilmi generaller Allendeyi devirdiler ve ili ii snf ykma uratld. Reformizmin baarszla uramasnn neden kanlmaz olduuna aklk getiren, birbiriyle yakndan balantl etken var. Birincisi, parlamentolarda sosyalist ounluk sosyalist tedbirleri aama aama uygulamaya koyarken, gerek ekonomik iktidar eski egemen snfn elinde kalmaya devam eder. Bunlar, sahip olduklar ekonomik gc, sanayinin tmn ilemez hale getirmek, isizlik yaratmak, speklasyon ve mallar stoklama yoluyla fiyatlarn ykselmesine yol amak, paralarn yurt dna
transfer ederek demeler dengesinde bunalm yaratmak, basn zerindeki kontrolleri araclyla tm bu sorunlarn sorumlusu olarak hkmetin suland kampanyalar rgtlemek iin kullanabilirler. Nitekim, Harold Wilsonn i Partisi hkmeti, 1964te ve sonra 1966da iilerin yararna politikalar geri ekmeye zorland zenginlerin ve irketlerin tm parasal kaynaklarn yurt dna karmalarnn basncyla. Wilson, bunu kendi anlarnda yle dile getirir: Uluslararas speklatrlerin yeni seilmi hkmete, bizim seimlerde mcadelesini verdiimiz politikalarmz yaama geiremeyeceimizi sylemeye baladklar bir noktaya gelinmiti... Kralienin babakanndan, ngilterede seimin budalaca bir ey olduu, ngiliz halknn partilerin politikalar arasnda bir tercih yapacak kapasitede olmadklar doktrinini kabul ederek parlamenter demokrasiye bir son vermesi isteniyordu. Buna eklenmesi gereken yegane ey, Wilsonn, szde fkesine karn, hkmette kald alt yl boyunca speklatrlerin talep ettiklerine yakn politikalar izlemi olmasdr. 1974 ylnda ibana gelen i Partisi hkmeti, yine demeler dengesinde bilinli olarak yaratlan bunalm sonucu, ard ardna kez hastanelerde, okullarda ve sosyal hizmetlerde kamu harcamalarnn kslmas karar almak zorunda kald. ilideki Allende hkmeti, byk i dnyasnn rgtlendii ok daha byk engellemelerle kar karya kald. ki kez, patronlar greve gidip tm sanayide retimi durdurdular; speklasyon yznden fiyatlar ei grlmemi dzeylere frlad, iadamlarnn retilen mallar stoklamalar, en temel gda maddeleri iin insanlarn uzun kuyruklar oluturmalarna neden oldu. Kapitalizmin reforma tabi tutulamayacann ikinci nedeni, devletin tarafsz bir aygt olmayp, tepeden trnaa kapitalist toplumu korumak iin rgtlenmi olmasdr. Fiziksel zora bavurma ve iddet kullanma aralarnn hemen hepsi devletin tekelindedir. Eer devlet kurumlar tarafsz olsalard, ister kapitalist ister sosyalist olsun seimle ibana gelmi hkmetin direktiflerine gre hareket etselerdi, bu durumda devletin byk i dnyasnn sabotajlarn durdurmak iin kullanlabileceinden sz etmek belki mmkn olabilirdi. Ancak, devlet aygtnn nasl ilediine yle bir gz atarsanz, bu aygtn hi de tarafsz olmadn hemen fark edersiniz. Devlet aygt, salt bir hkmetten ibaret deildir. eitli kollardan kurulmu devasa bir rgttr: polis, ordu, mahkemeler, sosyal hizmetler, kamulatrlm
sanayileri ileten insanlar,vb. Devletin bu branlarnda alan insanlarn pek ou ii snfndan gelirler; iiler gibi yaar, aldklar cretlerle geinirler. Ancak, kararlar alanlar bu insanlar deillerdir. Nerede savaa girileceine, hangi grevin zor kullanlarak bastrlacana karar verenler sradan askerler deildir; sosyal yardm brolarnda demede bulunan memurlar, kimin ne kadar sosyal yardm alacana karar veren insanlar deildir. Btn bir devlet aygt, merdivenin alt basamaklarnda yer alanlarn st basamaklar igal edenlere mutlak itaati ilkesi zerine kurulmutur. Bu, devletin fiziksel g uygulayan organlar ordu, donanma, hava kuvvetleri, polis iin zellikle geerlidir. Askerler orduya yazldklarnda, henz ellerini silaha bile srmeden kendilerine retilen ilk ey, kendilerine verilen emirlere ilikin kendi kiisel fikirleri her ne olursa olsun, her emre harfi harfine itaat etmektir. Talimlerde bunlara btn o sama sapan eylerin retilmesinin nedeni de budur. Eer eitim alannda kendilerine verilen aptalca emirlere hi dnmeden itaat ederlerse, sava alannda ldr emri geldiinde yine o emir zerine hi kafa yormadan kendilerinden istenene itaat edeceklerdir. Her orduda en byk su, verilen emre itaat etmeyi reddetmektir bu, isyan anlamna gelir. Bu ylesine byk bir su olarak kabul edilmektedir ki, ngilterede sava srasnda isyana yeltenmenin cezas hl idamdr. Peki ama emirleri verenler kimler? Eer ngiliz ordusundaki emir-komuta zincirine bakarsanz (ki bu dier ordularda da ayndr), bunun generaltubay (tugay komutan)albaytemen er eklinde olduunu grrsnz. Bu emir komuta zincirinin hibir aamasnda, seilmi temsilcilere rastlanlmaz. Sradan erlerin subaylar yerine kendi blgelerinin milletvekiline itaat etmeleri bile isyan anlamna gelir. Ordu, devasa byklkte bir lm makinesidir. Bu aygt iletenler, subaylar emir komuta zincirinde terfi ettirme yetkisine sahip olanlar, generallerdir. Kukusuz, kat zerinde, generaller seimle ibana gelmi hkmete kar sorumludur. Fakat, askerler, politikaclara deil, subaylara itaat edecek ekilde eitilirler. Eer generaller askerlere hkmetin arzularyla kartlk gsteren emirler verirlerse, byle bir durumda hkmetin o emirleri geersiz klma yetkisi yoktur. Hkmet, ancak generalleri fikirlerini deitirmeye ikna etmeye alabilir; elbette bunu yapabilmesi iin, gizliliin temel olduu ordu iinde verilen emirlerden haberdar olmas gerekir ve generaller iin hkmetin houna gitmeyecei eyleri saklamak son derece kolaydr. Bu, generallerin her zaman ya da genellikle hkmetlerin kendilerine sylediklerine kulak asmadklar anlamna gelmez. ngilterede, generaller genellikle hkmetin nerilerine genellikle uyarlar. Fakat, lm-kalm meselesinin sz konusu olduu bir durumda, generaller, hkmetin
sylediklerine hi kulak asmadan bu lm makinesini devreye sokabilirler ve bu durumda hkmetin yapabilecei ok ey yoktur. ilide Allendenin devrilmesine giden srete generallerin yapm olduklar ey de budur. Dolaysyla, Orduyu kim ynetiyor? sorusu, gerekte, Kimdir bu generaller? sorusuyla zdetir. ngilterede, yksek rtbeli subaylarn yzde 80i, paral okullarda eitim grmtr bu oran 50 yl nce de aynyd; 17 yllk i Partisi hkmetleri bunu deitirmeden olduu gibi brakt. Bunlar, byk iadamlar ile ili-dldrlar; ayn klplere yedirler, benzer toplumsal ilevleri yerine getirirler, ayn fikirleri paylarlar (eer bu konuda kukunuz varsa, Daily Telegraph gazetesinin mektuplar kesine bir gz atn). Ayn ey, sosyal hizmetler departmanlarnn yneticileri, hakim ve savclar, polis efleri iin de geerlidir. Bu insanlarn, salt 330 insan parlamentoda hkmet kuracak oyu ald diye hkmetin kendi dostlarndan, akrabalarndan ellerindeki ekonomik gc ekip alacak kararlarna itaat edeceklerine inanyor musunuz gerekten? Bunlarn, ilide yllarca hkmetin direktiflerini sabote ettikten sonra zaman geldiinde seilmi Allende hkmetini zor yoluyla devirmi generaller, hakimler, yksek dzey devlet mdrleri gibi hareket edeceklerini dnmek ok daha akla yakn ve gereki olmaz m? Pratikte, ngilterede sahip olduumuz trden bir anayasa, devlet aygtn kontrol edenlerin seimle ibana gelmi sol bir hkmetin iradesini ciddi lde snrlandracak yetenee sahip olduklar, onu zor yoluyla devirmeye gerek duymayacaklar anlamna gelir. Byle bir hkmetin ibana gelmesi durumunda, bu hkmet iveren snfnn youn bir ekonomik sabotajyla kar karya kalacaktr (fabrika kapatma, parann yurt dna transferi, temel gda maddelerinin piyasadan ekilip stoklanmas, enflasyona neden olan fiyat artlar vb.). Eer hkmet anayasal yollardan (yani yeni yasalar kararak) bu tr sabotajlarla baa kmaya yeltenirse, eli kolunun bal olduunu grecektir. Lordlar Kamaras, bu tr yasalar onaylamay kesinlikle reddedecektir en az dokuz ay sresince oyalama ansna sahiptir. Hakimler, bu yasalar onlarn gcn kstlar biimde yorumlayacaklardr. Mdrler, generaller ve polis efleri, hakimlerin ve Lordlar Kamaras kararlarn, bakanlarn kendilerinden yapmak istediklerini yerine getirme konusundaki isteksizliklerini merulatrmak iin kullanacaklardr. Bara ara hkmetin yasad ve anayasaya aykr hareket ettiini ileri sren basn, bunlara arka kmak iin elinden geleni yapacaktr. Generaller, basnn kulland dili, yasad hkmeti devirme hazrlklarn merulatrmak iin kullanacaklardr. Hkmet, bu kez gerekten anayasaya aykr davranp memurlara, polislere ve askerlere kendi stlerine kar tavr alma arsnda bulunmad srece,
ekonomik kaosla baa kmada gsz kalacaktr. Bu sylediklerimizin hayal gcnden baka bir ey olmadn ileri srecek olanlara hemen unu hatrlatalm: Son yllarn ngiliz tarihinde, generaller iki kez hkmetin holarna gitmeyen kararlarn sabote etmilerdir. 1912 ylnda, Avam Kamaras, birleik bir rlanday ynetecek bir Yerel Hkmeti mmkn klacak bir yasa kard. Muhafazakar Parti lideri Bonar Law, hemen, (Liberal!) hkmeti, anayasay satan yasad bir cunta olmakla sulad. Lordlar Kamaras, doal olarak bu yasay onaylamay iki yl geciktirdi; eski Muhafazakar bakan Edward Carson, yasaya kar direnmek iin rlandann kuzeyinde paramiliter bir g rgtledi. rlandadaki ngiliz ordusuna komuta eden generaller, kendilerinden bu paramiliter gle baetmek iin askerlerini kuzeye doru kaydrmalar istendii zaman, hkmetin bu talebini reddettiler ve hkmeti grevlerinden istifa etmekle tehdit ettiler. Curragh syan olarak anlan bu olay yznden, kuzey ve gney rlanda 1914 ylnda ortak bir parlamentoya sahip olamad ve bugn blnm bir ulus niteliini hl koruyor. 1912 ylndaki bu olay, kk lekte de olsa 1974 ylnda yinelendi. Kuzey rlandada ayrlk Loyalistlerin sa kanad, Kuzey rlandada Protestan ve Katoliklerin birleik hkmetini kabul etmeye zorlandklar gerekesiyle, sanayide genel bir stopaj rgtlediler, insanlarn ie gitmelerini engellemek iin yollara barikatlar kurdular. ngiliz bakanlar, ngiliz ordu birliklerine ve Royal Ulster Constabulary adl rlanda polis tekilatna bu barikatlar kaldrmak ve stopaja son vermek iin harekete geme direktifi verdiler. Yksek rtbeli subaylar ve polis efleri, hkmete bunun yerinde bir tavsiye olmadn sylediler ve ne polis ne de ordu Loyalistlere kar harekete geti. ProtestanKatolik birleik hkmeti istifa etmeye zorland; ordudaki subaylarn bak asnn ngiliz hkmetinin bak asndan daha gl olduu kantlanm oldu. Bunlar, 1914 ve 1974 yllarnn lml, orta-yolcu hkmetlerinin bana gelenler; militan sosyalist bir hkmetin seilerek ibana gelmesi durumunda olabilecekleri siz tahmin edin. Parlamentoda ciddi bir reformist ounluk, ok gemeden bir seimde bulunmaya zorlanacaktr: Ya sanayinin mlkiyetine sahip olanlarla devletin kilit konumlarn kontrol edenleri yattrmak iin reformlardan vazgemek, ya da, bunlara kar topyekn bir atmaya girmeyi gze almak bu durumda bir tr zor kullanma kanlmaz olacaktr. Reformizmin bir kmaz sokak oluunun nc nedeni, parlamenter demokrasinin, devrimci bir hareketin parlamento araclyla ifade etmesini engelleyen isel mekanizmalara sahip olmasdr. Baz reformistler, devlet aygtnda kilit noktalar kontrol edenleri
gszletirmek iin ilkin solun parlamentoda ounluk durumuna gelmesi gerektiini ileri srerler. Bu argman geersizdir, nk, parlamentolar, kitlelerin devrimci bilin dzeyini her zaman olduundan dk gsterirler. Halk ynlar, ancak pratikte mcadele yoluyla toplumu dorudan deitirmeye baladklar zaman toplumu kendilerinin ynetebileceine inanr hale gelirler. Milyonlarca insann fabrikalar igal ettii ya da genel greve kt kitlesel mcadele srasnda devrimci sosyalizmin fikirleri de anszn gereki grnr. Fakat, bylesi yksek bir mcadele dzeyi, eski egemen snf iktidardan alaa edilmedike, belirsiz bir gelecee kadar korunamaz. Egemen snf, byle bir durumda ilkin fabrika igallerinin ve grevlerin hznn kesildii an bekleyecek, ardndan, ordu ve polis zerindeki kontroln kullanarak mcadelenin belini krmaya giriecektir. Grev ve igaller bir kez sendelemeye baladnda, iiler arasndaki birlik duygusu ve zgven yitmeye balar. Moral bozukluu ve karamsarlk yava yava yerlemeye balar. Snfn en militan unsurlar bile toplumu dntrmenin gereklemez bir d olduuna inanmaya balarlar. verenlerin, her zaman, grev oylamasna iilerin evden katlmalarn istemelerinin, iilerin fikirlerini televizyondan ve gazetelerden almalarn tercih etmelerinin nedeni de budur; bunlar, grev oylamasnn iilerin birlik duygusunun yksek olaca, birbirlerinin argmanlarna kulak verecekleri kitlesel toplantlarda yaplmasn istemezler. Sendika kart yasalarn, hemen her zaman, gizli oylamalar srasnda iileri greve ara vermeye zorlayan hkmlere yer vermesinin ardndaki neden de budur. Bu tr hkmler, yerinde bir tabirle, soutucu dnemler olarak isimlendirilirler nk, iilerin zgven ve birlik duygusunu soutmak iin tasarlanmlardr. Parlamenter seim sistemi, bu tr gizli oylama ve soutucu dnemler ierir. rnein, bir hkmet, kitlesel bir grev tarafndan dize getirildii zaman, muhtemelen iilere dnp unu syleyecektir: Tamam, genel bir seimin sorunu demokratik yoldan zecei gne kadar hafta bekleyin. Hkmetin beklentisi, aradan geecek zaman iinde iilerin greve ara vermeleridir. Bundan sonra, iilerin zgveni ve birlik duygusu yitmeye balar. verenler, militan iileri kara listeye alma frsat bulurlar. Kapitalist basn ve televizyon yeniden olaan biimde ilemeye balar, hkmet yanls fikirlerin propagandasna giriir. Polis, ortal kartranlar tutuklamak iin uygun frsat ele geirmi olur. Sonra, seim nihayet gerekleir; oylama, iilerin mcadelesinin yksek deil, dk bir dzeyini yanstacaktr.
Fransada, General de Gaulle hkmeti 1968de seimleri tam da bu yoldan kullanmt. Reformist ii partileri ve sendikalar, iilerden greve son vermelerini istediler ve de Gaulle seimleri kazand. ngiliz babakanlarndan Edward Heath, ayn hileyi 1974 ylnda maden iilerinin kitlesel grevi ile yz yze kald zaman denedi. Fakat, bu kez madenciler faka basmadlar. Grevi srdrdler ve Heath seimi kaybetti. Eer iiler snf mcadelesinin nemli meselelerinin yazgsnn belirlenmesi iin seimleri beklerlerse, mcadelenin yksek dzeylerine hibir zaman eriemeyeceklerdir.
i devleti
Marks Fransada Sava balkl kitapnda, Lenin Devlet ve Devrim adl almasnda, sosyalizmin nasl kazanlabileceine ynelik tamamen farkl bir bak as sundular. Ortaya koyduklar fikirler, masa banda retilmi, yoktan var edilmi fikirler deildi: Her ikisi de, dncelerini ii snfn eylem iinde gzleyerek gelitirdi Marks Paris Komn deneyimine tank olurken, Lenin 1905 ve 1917 yllarnn Rus sovyetlerinin (ii konseyleri) kuruluunu gzledi. Marks ve Lenin, ii snfnn, ilkin brokratik emir-komuta zincirine dayanan eski devleti ykp ardndan tamamen farkl ilkelere dayanan yeni bir devlet kurmad srece, sosyalizmin inasna balayamayacan ileri srdler. Lenin, bu yeni devletin eskisinden btnyle farkl yapda bir devlet olduunu vurgulamak zere, bunu aslnda bir devlet olmayan bir komn devleti eklinde tanmlad. Marks ve Lenine gre, ii snfnn eski egemen snfn ve orta snflarn kalntlar zerine kendi egemenliini dayatabilmesi iin, yeni devletin varl zorunluydu. Bunu proleterya diktatrl olarak isimlendirmi olmalarnn nedeni de buydu: i snf, toplumun nasl ileyecei konusunda kendi anlayn dayatmak zorundayd. Ayrca, kendi devrimini dier lkelerin egemen snflarnn saldrlarna kar savunmak durumundayd. Bu iki eyi gerekletirebilmek iin, kendi silahl gcne, bir tr polis kurumuna, mahkemelere, hatta cezaevlerine gereksinimi olacakt. Ancak, eer bu yeni ordu, polis ve hukuk sistemi iiler tarafndan kontrol edilecek ve asla onlarn karlarna kar ileyen bir nitelik kazanmayacak ise, bunlar kapitalist devletten tamamen farkl ilkelere dayanmalydlar. Yeni devlet, bir ounluk olarak ii snfnn kendi iradesini toplumun geri kalanna dikte etmesinin bir arac olmalyd ounluu oluturan ii snfna kar ynelmi bir diktatrlk deil. Bu iki devlet arasndaki temel farkllklar unlardr:
Kapitalist devlet, toplumda kk bir aznln karlarna hizmet eder. i devleti ise, toplumun ezici ounluunun karlarna hizmet etmelidir. Kapitalist toplumda zor , toplumun geri kalanndan yaltlm, yksek rtbeli subaylara itaat iin eitilmi, kk bir kiralanm katiller tarafndan uygulanr. Oysa, ii devletinde zor kullanmna, sadece, ounluun kendisini eski ayrcalkl snflarn kalntlarnn giriebilecekleri toplum kart eylemelere kar korumas srasnda gereksinim duyulacaktr. Bir ii devletinde askerlik ve polislik, sradan iiler tarafndan yerine getirilebilir; bunlar, kendi ii kardeleriyle, ayn fikirlere sahip olan, benzer yaam sren insanlar olarak zgr biimde bir araya geleceklerdir. Asker ve polislik hizmetini yerine getirenlerin ii snf kitlesinden kopup ona yabanclaan gruplar haline gelmesinin nne gemek iin, askerler ve polisler, bu grevleri dnm sistemine gre srayla yerine getiren sradan fabrika ve bro iileri olmaldr. Bir grup subay ve polis efi tarafndan ynetilen silahl kuvvetler ve polis tekilat yerine, ii devletinde bu gleri idare edenler ii kitlesi tarafndan dorudan seilmi temsilciler olacaktr. Kapitalist devlette, parlamenter temsilciler mecliste yasalar karrlar, fakat yasalarn uygulanmas iini brokratlara, polis eflerine, hakimlere brakrlar. Bu, milletvekillerine ve belediye meclisi yelerine, verdikleri szler yerine gelmedii zaman yzlerce bahanenin ardna gizlenme ans kazandrr. Bir ii devletindeki ii temsilcileri, kendi yasalarnn olmas gerektii gibi yaama geirildiini grmeleri gerekir. Bunlar, sekin bir st dzey brokratlar topluluundan farkl olarak, iilere sosyal hizmetlerde, orduda vb. ilerin nasl ekip evrileceini aklamak durumunda olacaklardr. Benzer ekilde, seilmi ii temsilcileri, mahkemelerde yasalarn nasl yorumlanmas gerektiine de aklk getireceklerdir. Kapitalist devlette parlamenter temsilciler, aldklar yksek cretlerle, kendilerini semi olan kitlelerden kopar ve onlara yabanclarlar. Bir ii devletinde, temsilcilerin aldklar cret, ortalama bir iinin ald cretten daha fazla olmayacaktr. Bu, ii temsilcilerinin aldklar kararlar yerine getirmekle ykml tam-zamanl alan devlet memurlar iin de geerlidir. i temsilcileri ve iilerin aldklar kararlar yaama geirmekle sorumlu olan herkes, gnmz toplumundaki milletvekillerinden farkl olarak, be yl iin ibana gelip (baz yksek mdrler yaam boyu bu konumlar ellerinde tutarlar) istedikleri gibi hareket eden insanlar olmayacaklardr. Bunlar, en azndan her yl seimlere tabi olacaklar, eer kendilerini semi olan kitlenin beklentilerini yerine getirmezlerse, onlar tarafndan geri arlabileceklerdir. Parlamenter temsilciler, belli bir yerleim biriminde yaayan tm insanlar (yksek snf, orta snf, ii snf, ev sahipleri, kiraclar, borsaclar, emekiler)
tarafndan seilirler. Bir ii devletinde, ancak alan insanlar seimlere katlabilecek ve bunlar toplumu ilgilendiren konularda herkese ak tartmalara katldktan sonra oylarn kullanacaklardr. Dolaysyla, ii devletinin temeli, fabrikalara, madenlere, tersanelere, byk brolara dayanan ii konseyleri olacak, ev kadnlar, emekliler, renciler gibi insan gruplar kendi temsilcilerine sahip olacaklardr. Bu yoldan, ii snfnn her kesimi kendi temsilcilerine sahip olacak, temsilcilerin kendi karlarna gre hareket edip etmediini dorudan gzleyip kontrol edebilir durumda olacaktr. Bu yollardan yaplanm yeni devlet, kendilerini Komnist olarak nitelemi eski Dou Avrupa lkelerinde olann aksine, ii snf ounluundan kopup onun karlarna aykr hareket eden bir aygt durumuna gelemez. i konseyleri sistemi, ayn zamanda, iilere, sanayideki abalarn demokratik olarak belirlenmi ulusal bir plana uygun olarak koordine edebilecekleri bir ara olarak hizmet eder. Modern bilgisayar teknolojisi sayesinde, tm iilere ekonomik alanda toplumun elinde ne tr seenekler olduuna ilikin bilgilerin aktarlmas son derece kolay olacaktr; bylece, kendi temsilcilerini ii ounluunun en uygun grd dorultuda retim tercihlerinde bulunmaya yneltebileceklerdir. rnein, kaynaklarn lks araba retimi iin mi, yoksa ucuz ve gvenilir kamu ulam sistemi iin mi kullanlaca, veya nkleer bombalarn m yoksa daha ok bbrek makinesinin retiminin mi daha aklc olaca iiler tarafndan kararlatrlm olacaktr.
Devletin snmlenmesi
Devlet iktidar ii kitlesinden ayr bir ey olmayaca iin, ii devletinin zorlayc nitelii, kapitalizmde olduundan ok daha geri dzeyde olacaktr. Eskiden ynetilen toplumun kalntlar devrimin baarsndan dolay yok olmaya baladklarnda ve dier lkelerdeki devrimler o lkelerin egemen snflarn iktidardan drdklerinde, zora bavurma gereksinimi giderek daha da azalacak, ve nihayet iilerin polis ve ordu ilevlerini yerine getirmeleri iin ilerinden zaman ayrmalar artk gereksiz hale gelecektir. Marks ve Lenin, devletin snmlenmesinden sz ederken, byle bir sreci kast ediyorlard. Devlet, byle bir sre iinde, insanlara kar zorlayc tedbirler alan bir aygt olmak yerine, ii konseylerinin retim ve blm ilevlerini kendisi araclyla yerine getirdikleri bir mekanizma durumuna gelecektir. i konseyleri, kapitalizmde snflar arasndaki mcadelenin gerekten yksek dzeye eritii her dnemde, u ya da bu biim altnda bir gereklik durumuna geldiler. Sovyet, Ruslarn ii konseyi anlamna gelmek zere 1905 ve 1917de kullanm olduklar terimdir.
1918 yl Almanya'snda, ii konseyleri, ksa bir sre iin de olsa, lkedeki yegane iktidar organlar idi. 1936 spanyasnda, eitli ii partileri ve sendikalar, yerel ynetimleri ekip eviren ve tpk ii konseyleri gibi hareket eden milis komiteleri iinde birlemilerdi. 1956 ylnda, Macaristanda, iiler Rus ordusuna kar savam verirlerken, fabrikalar ve yerel yerleim birimlerini iletmek zere seimle konseyler kurmulard. ilide, 1972-73 yllarnda, iiler, cordones olarak anlan ve byk fabrikalar birbirleriyle ilikilendiren ii komiteleri kurmaya girimilerdi. i konseyi, iilerin kapitalizme kar mcadelelerini koordine etmek zere kurduklar bir organ olarak doar. Balangta, rnein grev fonu oluturmak gibi mtevazi ilevleri yerine getirmesi iin kurulmu olabilir; ancak, bunlar dorudan seim yoluyla iiler tarafndan yaratlm organlar olduklar, iiler tarafndan her an geri arlabilir temsilcilere sahip bulunduklar iin, mcadelenin en yksek dzeyinde, tm ii snfnn eylemlerini koordine eden organlar durumuna gelebilirler. Bunlar bir ii iktidarna temel oluturabilirler.
9. iler Nasl Devrimcileirler?

Bu yzyl boyunca, ngilterede iilerin ou, i Partisi ile parlamentodan toplumu deitirmelerini bekledi. Aznl oluturan nemlice bir ksm, Muhafazakar Partinin gerici fikirlerine destek verdi. Devrimci sosyalizmin yanda olanlar, genellikle az sayda iiler olarak kaldlar. ilerin devrimci sosyalizme ilgisizlii veya ona kar kmalar hi artc deil. Hepimiz, herkesin bencil olduunun varsayld, gazetelerin ve televizyonun srekli olarak insanlara sanayi ve devlet ynetiminde nemli kararlar almaya ancak ayrcalkl bir aznln yetenekli olduunu anlatt bir kapitalist toplumda yetimi insanlarz; iiler, daha okula admlarn attklar ilk gnden itibaren, byklerin ve bilgili olanlarn emirlerine itaat etmeyi reniyorlar. Marksn syledii gibi, egemen fikirler, egemen snfn fikirleridir ve iilerin byk ounluu o fikirleri kabul ediyor. Buna karn, kapitalizmin tarihi boyunca ii snfnn devrimci hareketleri tekrar tekrar pek ok lkeyi sarst: 1871de Fransa, 1917de Rusya, 1919da Almanya ve Macaristan, 1920de talya, 1936da spanya ve Fransa, 1956da Macaristan, 1968de Fransa, 1972-73te ili, 1975te Portekiz, 1979da ran, 1980de Polonya. Bu ayaklanmalarn aklamas, kapitalizmin kendi doasnda yatar. Kapitalizm, bunalma eilimli bir sistemdir. Uzun vadede, tam istihdam salayamaz, herkes iin refah salayamaz, bugn sahip olduumuz yaam standartlarn belki hemen yarn yol aaca bunalma kar muhafaza etmemizin gvencesini veremez. Fakat, ekonominin ykseli dnemlerinde, iiler kapitalizmin btn bunlar salayabileceine inanrlar. rnein, 1950li ve 1960l yllarda, ngilterede iiler tam istihdam, refah devleti, yaam standartlarnda gerek iyilemeler umar hale gelmilerdi. Buna karlk, son 25 yllk dnemde, birbiri ardna gelen hkmetler isizlerin saysnn srekli artarak 4 milyona ulamasna izin verdiler; refah devletini kua evirdiler; tekrar tekrar yaam standartlarn drmek iin giriimlerde bulundular. Beyinlerimiz pek ok kapitalist fikirlerle doldurulmu olduu iin, bu saldrlardan bazlarn kabullenip suskunlukla karladk. Fakat, kanlmaz olarak, iilerin bu saldrlara artk daha fazla dayanamadklar bir noktaya geliniyor. ilerin fkesi, hemen hemen hi kimsenin ummad bir zamanda anszn patlak veriyor ve iiler iverenlerine ve hkmete kar bir dizi eyleme giriiyorlar. Kimi zaman greve gidiyorlar, kimi zaman gsteri dzenliyorlar.
Bu eylemlilik srasnda, iiler, istesinler ya da istemesinler, daha nce kabul etmi olduklar tm kapitalist fikirlerle kartlk iinde kalan eyler yapmaya balyorlar. Kapitalist snfn temsilcilerine kar, bir snf olarak birbirleriyle dayanma iine giriyorlar. Daha nce dnmeden reddetmi olduklar devrimci sosyalist fikirler, imdi onlarn kendi eylemiyle rtmeye balyor. En azndan baz iiler, eriilebilir olmasna bal olarak, bu fikirleri ciddiye alp zerinde kafa yormaya balyorlar. Bunun hangi lekte yaand, iilerin kafasndaki fikirlerden nce, mcadelenin hangi lekte yaandna bal. iler eyleme kapitalizm yanls fikirlere sahip olarak balasalar dahi, kapitalizm onlar mcadele etmeye zorluyor. Mcadelenin kendisi, onlar o fikirleri sorgulamaya itiyor. Kapitalist iktidarn temeli, iki ana prensibe dayanyor: retim aralar zerinde kontrol ve devlet zerinde kontrol. Gerek bir devrimci hareket, mcadele iilerin dorudan ekonomik taleplerinin tesine geip onlar kapitalist egemenliin bu iki prensibiyle birden arpmaya ittii zaman, ii ynlarnn arasnda doup filizleniyor. rnein, yllardr ayn fabrikada almakta olan bir grup iiyi dnelim. Bunlarn alagelmi olduklar olaan, tekdze yaam modelinin devam, o fabrikada alyor olmalarna baldr. Gnn birinde, iverenin o fabrikay kapatma karar aldn duyurduunu varsayalm. Muhafazakar parti yanda olan iiler bile byle bir durumda dehete kaplacak, bir eyler yapmak isteyeceklerdir. O dehet ve umutsuzluk iinde, kapitalizmin kendilerine mit etmeyi rettii yaam biimini elde tutmann yolunun fabrikay igal etmekten getii sonucuna varacaklardr: Bu, iverenin retim aralar zerindeki kontroln tehdit eden bir durumdur. Bu iilerin, iverenin kendi mlkiyetini iilerin elinden alp yine kendi eline vermesi iin polis armas durumunda, devletle kar karya gelmeleri bile ihtimal dahilindedir. iler, eer ilerini yitirmek istemiyorlarsa, imdi iverenin yan sra polisle, yani devlet aygt ile de kar karya gelmek durumundadrlar. Dolaysyla, kapitalizm, iilerin sistemin kendilerine retmi olduu fikirlerin tam kart fikirlere ak hale getiren snfsal atma koullarn yine kendisi yaratr. Bu, iiler ou zaman iinde yaadklar sistemin fikirlerini kabul etseler de, neden kapitalizmin tarihinin devrimci duygularn milyonlarca iiyi harekete geirdii periyodik ayaklanmalarla dolu olduunu bize aklar. Son bir nokta. Pek ok iiyi devrimci fikirlere destek vermekten alkoyan faktrlerin en nemlilerinden biri, dier iiler kendilerine destek olmayaca iin kendi balarna bir ey yapmaya girimenin bir anlam olmayaca hissidir.
Dier iilerin de bir eyler yaptklarn grdkleri zaman, iinde bulunduklar bu eylemsizlik durumundan hemen syrlmaya balarlar. Ayn ekilde, iiler olarak toplumu ekip evirme yeteneinden yoksun olduklarn dnen iiler, mevcut dzene kar kitlesel mcadele sreci iinde, bunun doru olmadn, imdiden pek ok eyi kendi balarna ekip evirmeye baladklarn grrler. Devrimci hareketlerin baladktan hemen sonra bir gibi hzla byyor oluunun nedeni de budur.
10.Devrimci Sosyalist Parti

Marksizmin temel nermesi, iileri sisteme kar ayaklanmaya iten eyin kapitalist gelimenin bizzat kendisi olduudur. Bu tr ayaklanmalar patlak verdiinde (bu ister kitlesel gsteriler, ister silahl ayaklanma isterse byk bir grev olsun), ii snfnn bilincindeki dnm aknlk uyandracak kadar keskin ve gldr. Daha nce iilerin zihinsel enerjilerini bo yere tkettikleri (at yarlarndan televizyon izlemeye varncaya kadar) yzlerce ey, birden nemini yitirir ve iiler zihinsel enerjilerini toplumun nasl deitirilecei sorunu zerine yneltmeye balarlar. Ayn sorunlar zerine kafa yoran milyonlarca iinin zihni, sadece olaylarn akndaki bu hz karsnda aknla den egemen snf deil, ayrca pek ok devrimci militan da hayrete drecek kadar dahice zmler yaratr. rnein, 1905 Rus Devrimi srasnda, sovyet denilen yeni bir ii rgtlenmesi (ii konseyi), bir matbaa grevi srasnda kurulmu bir grev komitesinden doup gelimiti. Devrimci sosyalistlerin en militan unsurlarn bnyesinde barndran Bolevik Parti, balangta sovyetlere kukuyla yaklamt: Bolevikler, daha nce siyasallamam ii ynlarnn gerek anlamda devrimci bir yap yaratabileceine balangta inanmamlard. Bu tr deneyimler, pek ok grev srasnda tekrar tekrar yaanr: Uzun zaman boyunca kendi nerilerine kulak asmam iiler anszn militan eylemleri kendi balarna rgtlemeye baladklarnda, teden beri militan sosyalist olan iiler, bu durum karsnda kendilerini aknla dmekten alamazlar. Bu kendiliindenlik son derece nemli bir olgudur. Ancak, anaristlerin ve anarizan kiilerin yaptklar gibi bundan devrimci bir partiye gerek olmad sonucunu karmak yanltr. Devrimci bir durumda, milyonlarca ii sahip olduklar fikirleri ok abuk deitirirler. Fakat, sahip olduklar fikirlerin hepsi bir anda deimez. Her grev, her gsteri, her silahl ayaklanma srasnda, her zaman ortada bir dizi argman bulunur. Eylemlerini ii snfnn toplumun ynetimini kendi eline almasna giden yolda bir n safha olarak gren iilerin says az olacaktr. Dierleri, bu yolda adm atmaya yar kar olacaklardr, nk eylerin kendi doal dzenini bozmak rahatsz edici bir duygudur. Bunlarn ortasnda, bazen bu argmanlardan birine, bazen dierine yaknlaan ii yn yer alacaktr. Bu g dengesinin bir yannda, kendi yayn organlar ile elindeki propaganda aygtn olanca etkinliiyle kullanan ve iilerin eylemlerini ktleyen halihazrdaki egemen snf yer alacaktr. Polis, ordu, sac rgtler gibi grevkrcs gleri harekete geirecektir.
Dengenin iilerden yana olan dier yannda, gemi snf mcadelelerinden dersler karabilen, bu dengeyi sosyalizmden yana bozmak iin gl argmanlar gelitirebilen sosyalistlerin bir rgt olmaldr. Mcadele iindeki iilerin giderek glenen uyan ve kavraynn bir arada tutulmasn, dolaysyla iilerin toplumu deitirmek iin birlikte hareket etmesini salayacak bir rgtn varl zorunludur. Byle bir devrimci sosyalist parti, rgt kendiliinden doan bir ey olmad iin, mcadele balamadan nce yaratlm olmak durumundadr. Parti, sosyalist fikirlerle snf mcadelesi deneyiminin sreklilik gsteren karlkl etkileimi araclyla kurulur salt toplumu anlam olmak tek bana yeterli deildir: ilerin koullar deitirme yeteneklerinin farkna varmalar ve bu konuda zgven kazanmalar, ancak, o sosyalist fikirleri her gnk snf mcadelesi srasnda, yani grevlerde, gsterilerde, kampanyalarda vb. yaama geirmekle mmkn olacaktr. Belli baz anlarda, sosyalist bir partinin snf mcadelesi srecine mdahalesi belirleyici bir rol oynayabilir; dengenin deiim, iktidarn iilere devrimci transferi, sosyalist bir toplum dorultusunda bozulmasn salayabilir.
Ne tr bir parti?
Devrimci sosyalist parti, demokratik olmaldr. Parti, roln gerekletirebilmek iin, srekli olarak kendisini snf mcadelesi ile ilikilendirmelidir; bu, partinin ye ve taraftarlarnn mcadelenin yaand iyerlerinde faaliyet iinde olmalar anlamna gelir. Parti demokratik bir yapya sahip olmaldr, nk, parti liderlii her zaman kolektif mcadele deneyimini yanstmaldr. Ayn zamanda, bu demokrasi salt bir seim sistemi olarak kalmamal, parti iinde srekli bir tartma, yani, partinin dayand sosyalist fikirlerle snf mcadelesi deneyimi arasnda srekli bir karlkl etkileim yaanmaldr. Ancak, devrimci sosyalist parti ayrca merkezilemi bir yapya sahip olmaldr nk, bu bir tartma topluluu deil aktif bir partidir. Parti, kolektif olarak snf mcadelesine mdahale edebilmeli, gelimelere hzla tepki gsterebilmelidir; dolaysyla, gndelik temelde parti adna kararlar almaya yetenekli bir liderlie sahip olmaldr. rnein, hkmet, grev gzclerinin tutuklanmas emri verdiinde, partinin buna hemen, demokratik bir karar almak iin bir konferans dzenlemeye gerek duymakszn kar tepki gstermesi beklenir. Dolaysyla, karar merkezi olarak alnr ve yukardan aa yaama geirilir. Demokrasi bunun ardndan gelir; parti, kararn doru bir karar olup olmadna ilikin bir tartma ve deerlendirme sreci yaar, eer parti liderliinin mcadelenin gereksinimlerine yant veremediine karar verirse, liderlii deitirir.
Devrimci sosyalist parti, demokrasi ile merkeziyetilik arasnda uygun dengeyi yakalamaldr. Burada, partinin salt parti olarak kalmak iin oluturulmu bir yap deil, sosyalizme doru devrimci deiimi gerekletirmenin rgtsel bir arac olduu, bu deiimin de ancak snf mcadelesi araclyla gerekletirilebilecei unutulmamaldr. Dolaysyla, parti kendisini mcadeleye tekrar tekrar uyarlayabilmelidir. Mcadelenin dzeyinin dk olduu zamanlarda, devrimci dnme inanan iilerin says fazla deildir, bu yzden parti kk bir parti olacaktr parti bununla yetinmesini bilmeli, ye saysn artrabilmek iin kendi siyasal fikir ve ilkelerini sulandrmaktan kanmaldr. Fakat, mcadelenin dzeyi ykselmeye baladnda, ok sayda iinin fikirlerini hzla deitirmesi, toplumsal sreci deitirme konusunda kendi glerinin farkna varmas pekala mmkndr; byle bir durumda partinin kaplarn geni ii ynlarna ama yeteneini gstermesi gerekir, aksi taktirde yolun kenarna itilmi olacaktr. Parti, ii snfnn yerine ikame edilemez. Parti, snf mcadelesinin bir paras olmal, mcadeleye liderlik salamak iin snf bilinci en ileri iileri kendi bnyesinde bir araya getirebilmek iin srekli abalamaldr. Parti, kendi dnce ve kararlarn ii snfna dayatamaz da. Kendi kendine snfn lideri olduunu iddia edemez; snfn liderliini, ancak, kk bir grevden devrime varncaya kadar her aamada sosyalist fikirlerin doruluunu pratik yaamda gsterip iileri ikna ederek kazanabilir. Baz insanlar, devrimci sosyalist partiyi, sosyalizmin habercisi olarak grme eilimindedirler. Bu tamamen yanltr. Sosyalizm, ancak, ii snfnn retim aralarnn kontroln kendi eline almas ve bunu toplumu dnme uratmak iin kullanmas ile gerekleebilir. Kapitalizm denizinde bir sosyalizm adas ina edilemez. Kk sosyalist gruplarn kendi ilerine kapanarak sosyalist fikirlere uygun bir yaam srmeye ynelik giriimleri, uzun vadede her zaman iin d krkl ile sonulanacaktr ekonomik ve ideolojik basnlar byle bir eye olanak tanmaz. Kendilerini kapitalizmden uzak tutma abas iindeki kk gruplar, bu ekilde davranmakla sosyalizmi getirme yeteneine sahip biricik g olan ii snfndan da uzaklarlar. Kukusuz, sosyalistler kapitalizmin insan soysuzlatran etkileriyle her gn mcadele ederler: rkla, cinsiyetilie, smrye, bask ve iddete kar mcadele gibi. Fakat, btn bunlar, ancak ii snfnn gcn kendimize temel alarak baarabiliriz.
11.Emperyalizm ve Ulusal Kurtulu

Kapitalizmin tarihi boyunca, iveren snf her zaman ek zenginlik kaynaklarnn aray iinde oldu: dier lkelerde retilmi zenginliin ele
geirilmesi. Ortaa sonlarnda kapitalizmin ilk biimlerinin geliimi, batl devletlerin kurduklar smrge imparatorluklar ile elele yaanan bir sre oldu: spanyol ve Portekiz, Hollanda ve Fransa, ve hi kukusuz ngiliz smrge imparatorluklar. Zenginlik Bat Avrupann egemen snflarnn kasasna akarken, bugn nc Dnya olarak anlan dier uluslar (Afrika, Asya ve Gney Amerika) ykma uratld. Amerikann 16. yzylda Avrupallar tarafndan kefi, tonlarca altnn Avrupaya akmasna yol at. Madalyonun dier yznde, bu ktadaki topluluklarn ykm ve dierlerinin kleletirilmesi vard. rnein, Kolombun ilk yerleim blgesini kurduu Haitide, Harawak Yerlileri (saylar yarm milyon dolayndayd) iki kuak iinde tamamen yok edildiler. Meksikada, 1520de 20 milyon olan yerli nfusu, 1607de 2 milyona inmiti. West Indiesde yaayan yerel halk yok edildi ve lkenin kimi blgeleri, Afrikada yakalanp insanlk d koullar altnda Atlantik zerinden buraya getirilen klelerle dolduruldu. Atlantik Okyanusu boyunca sren bu nakiller srasnda 15 milyon kle hayatta kalrken, 9 milyon kadar yolda can verdi. Bu klelerin yarsna yakn ngiliz gemileriyle tand bu, ngiliz kapitalizminin sanayinin geniledii ilk yer olmasnn nedenlerinden biriydi. Kle ticareti araclyla elde edilen zenginlik, sanayinin finansman iin gerekli kayna salad. Eski bir deyite sylendii gibi, Bristol limannn duvarlarnn harc, siyahlarn kanyla karlmtr bu, dier limanlar iin de geerlidir. Karl Marksn ifade ettii gibi, Avrupada cretli iinin st rtlm klelii, Yeni Dnyada aleni ve dorudan klelii gerektirdi. Kle ticareti, ngilizler Hindistan istila ettikleri zaman yamaclk ile tamamland. Bengal, istila ncesi ylesine ileri bir dzeyde bulunuyordu ki, buraya ilk gelen ngilizler bu lkenin uygarlk dzeyi karsnda aknlktan dona kalmlard. Ancak, bu zenginliin Bengalden dar kmas uzun srmedi. Lord Macaulaynin istilaclarn nderi Clivein biyografisinde yazd gibi: Byk bir nfusa sahip yerel halk, sanki av hayvanlarym gibi yama ve talana urad. 30 milyona yakn insan sefaletin iine yuvarlanrken, muazzam bir servet hzla Kalktada topland. Bu insanlar tiranlk altnda yaamaya alklard belki, ama asla bylesi bir tiranla deil. O noktadan itibaren, Bengal, sadece sahip olduu zenginlikle deil, birka yl iinde alktan len milyonlarca insanyla, bugn hl devam eden bir yoksulluk dzeyi ile n sald. ngilterede toplam sermaye yatrmlar hacminin 6 ya da 7 milyon sterlin dolaynda olduu 1760l yllarda, Hindistandan yllk hara ve vergi olarak ngiltereye giren servet 2 milyon sterlindi.
ngiltere ile en eski smrgesi rlanda arasnda da bunun benzeri sreler yaand. Sefalet ve g nedeniyle rlanda nfusunun yar yarya azald 1840larn sonlarndaki Byk Alk srasnda, alktan krlan nfusu beslemeye yetecek kadar tahl, bu lke tarafndan vergi olarak ngiliz toprak sahiplerine deniyordu. Bugn, dnyann gelimi ve azgelimi lkeler olarak iki guruba ayrlmas normal karlanyor. Bu ayrm, sanki azgelimi lkeler yzyllardr gelimi lkelerle ayn dorultuda, ama onlardan daha ar bir biimde ilerliyormu gibi bir izlenim yaratyor. Gerekte ise, Batl lkelerin gelimesinin bir nedeni, dnyann geri kalan ksmnn zenginliinin soyup soana evrilmesi ve geri kalmla itmesi. Bu lkelerden pek ou, bugn 300 yl ncesinden daha yoksul durumda. Michael Barratt Brownn syledii gibi: Gnmzn azgelimi lkelerinde, sadece Hindistanda deil ayrca in, Latin Amerika ve Afrikada, kii bana den zenginlik, 17. yzylda Avrupadakinden daha yksekti; Bat Avrupada zenginlik arttka, bu lkelerde geriledi. Bir imparatorlua sahip olmak, ngiltereye dnyann ilk sanayi gc olarak gelime ans kazandrd. ngiltere, dier kapitalist devletlerin, dnyann te birini bulan smrgelerindeki hammaddelere, pazarlara ve karl yatrm alanlarna el atmalarn engelleyebilecek konumdayd. Almanya, Japonya, Amerika Birleik Devletleri gibi yeni sanayi gleri belli bir geliim dzeyine ulanca, benzeri avantajlara sahip olmak istediler. Bunlar, kendi nfuz alanlarn oluturarak rakip imparatorluklar ina ettiler. Ekonomik bunalmla yz yze kalm balca kapitalist devletlerden her biri, kendi ekonomik sorunlarn, rakiplerinin nfuz alanna el atarak zmeyi denedi. Bylece, emperyalizm dnya savana yol at. Bu durum, kapitalizmin kendi isel yaplannda muazzam deiikliklere neden oldu. Devlet, sava yrtmenin arac olarak, daha da nemli bir kurum haline geldi. Sanayii yabanc rekabete ve savaa kar yeniden yaplandrmada byk irketlerle daha da yakn ibirlii iine girdi. Bylece, kapitalizm, tekelci devlet kapitalizmi nitelii kazand. Emperyalizmin gelimesi, kapitalistlerin yalnzca kendi lkelerindeki iileri smrmekle kalmayp ayrca dier lkeler zerinde fiziksel kontrol kurduklar, o lkelerin halklarn da smrdkleri anlamna geliyordu. Smrge lkelerin em ok ezilen snflar, kendi egemen snflarnn yan sra, yabanc emperyalistler tarafndan da smrlyorlard. Yani, ikili bir smr altndaydlar.
Ancak, smrge lkelerdeki egemen snfn kimi kesimleri de sknt iindeydi. Bunlar, kendi lkelerinde yerel nfusu smrme olanaklarnn emperyalizm tarafndan ellerinden alndn grdler. Benzer ekilde, yerel sanayinin hzla genileyerek kendilerine iyi kariyer olanaklar getirmesi arzusunda olan smrge lkelerindeki orta snf da emperyalizmin varlndan olumsuz biimde etkilendi. Son 60 yllk dnem, smrge ve eski smrge lkelerde eitli snflarn emperyalizmin etkilerine kar bakaldrlarna sahne oldu. Tm lke nfusunu yabanc emperyalist idareye kar birletirmeye girien hareketler ortaya kt. Bunlar, u talepleri dile getiriyorlard: Yabanc emperyalist askerlerin lke topraklarndan karlmas. lke topraklarnn eitli emperyalist glerin kontrol altnda blnmlkten kurtarlarak, tm lkenin tek bir ulusal devlet altnda birletirilmesi. Yabanc egemenler tarafndan dayatlm yabanc dile kar, gndelik yaamda ulusal dilin yeniden geerli dil haline getirilmesi. lkede retilen zenginliin yerel sanayinin geliimi, lkenin kalknmas ve modernizasyonu iin kullanlmas.
Bunlar, eitli lkelerde birbiri ardna patlak veren devrimci ayaklanmalarda dile getirilen taleplerdi: in (1912de, 1923-27de, ve 1945-48de), ran (190512de, 1917-21de ve 1941-53te), Trkiye (Birinci Dnya Sava sonrasnda), West Indies (1920lerden itibaren), Hindistan (1920-48), Afrika (1945ten sonra), Vietnam (ABDnin yenilgiye urad 1975 ylna kadar). Bu hareketler, ou zaman, yerel st snflarn ya da orta snfn kimi kesimlerinin nclnde gelitiler; fakat, bu hareketlerin varl, emperyalist lkelerdeki egemen snfn, imdi, kendi ii snfnn yan sra ikinci bir kart gle kar karya geldiini ifade ediyordu. nc Dnya olarak isimlendirilen yoksul lkelerdeki ulusal hareket, emperyalist kapitalist devletlere kar, bu lkelerdeki ii snfnn yan sra, ikinci bir kart g olarak belirdi. Bu, ileri lkelerdeki ii snf asndan byk bir neme sahipti. Bu lkelerdeki ii snf, kapitalizme kar verdii mcadelede imdi bir mttefike sahipti: nc Dnyadaki ulusal kurtulu hareketleri. rnein, ngilterede Shell petrol irketinde alan bir ii, Gney Afrikada Shellin gasp ettii mlk geri almak iin mcadele eden ulusal kurtuluu hareketle mttefik durumundayd. Eer Shell irketi nc Dnyadaki kurtulu hareketlerinin amalarn boa karmay baarabilirse, ngilterede iilerin ne kardklar taleplere kar direnmede ok daha gl bir konuma sahip olacakt.
Bu bir gerektir; nc Dnya lkesindeki kurtulu hareketi sosyalist bir liderlie sahip olmasa bile, hatta, hareketin liderlii sadece yabanc ynetimin yerine ulusal kapitalist snfn veya devlet kapitalisti snfn ynetimini geirmekten baka bir amaca sahip olmasa bile, bu durum sz konusu gerei deitirmez. Kurtulu hareketini ezmeye alan emperyalist devlet, Batl iinin en byk dman olan emperyalist devletle ayn devlettir. Marksn, Dier uluslar ezen bir ulusun kendisi zgr olamaz demesinin, Leninin ileri lkelerin iileri ile nc Dnyann ezilen halklar arasnda bunlar sosyalist olmayan bir liderlie sahip bulunsalar bile bir ittifak kurulmas arsnda bulunmu olmasnn nedeni de budur. Bu, sosyalistlerin, ezilen bir lkede ulusal kurtulu mcadelesine nclk eden sosyalist olmayan bir liderlikle mcadelenin yntemi ve amalar konusunda hemfikir olmak zorunda olduu anlamna gelmez (tpk bir grevin liderliini eline alm sendika yneticisi ile hemfikir olmak zorunda olmad gibi). Fakat, sosyalistler olarak, her eyden nce, bu mcadeleyi desteklediimizi ak biimde ifade etmek zorundayz. Aksi taktirde, ok kolay biimde, kendimizi dier bir ulusu ezen egemen snfmza destek verir halde bulabiliriz. Bir ulusal kurtulu hareketinin liderliini eletirme hakkn elde etmezden nce, ilkin o mcadeleye koulsuz destek vermek zorundayz. Ne var ki, emperyalizm tarafndan ezilen bir lkedeki devrimci sosyalistler iin mesele bundan ibaret kalamaz. Bunlar, ulusal kurtulu mcadelesinin nasl yrtlmesi gerektii konusunda insanlarla her gn tartmal, onlar kendi sosyalist argmanlarna ikna etmeye almaldrlar. Bu konuda en nemli ilkeler, Troki tarafndan gelitirilmi srekli devrim kuramnda formle edilmitir. Troki, emperyalist baskya kar gelien ulusal hareketlerin sk sk orta snflardan gelen, hatta st snfa yakn bir arka plana sahip insanlar tarafndan balatldn gzledi. Sosyalistler bu tr hareketlere destek vermelidirler, nk, sosyalistler, toplumda en ok ezilen snflarn ve toplumsal gruplarn zerindeki basnc ortadan kaldrmay isteyen insanlardr. Fakat, st ya da orta snflardan gelen insanlarn bu mcadelelere tutarl olarak nclk edemeyecekleri gereini de gz nnde bulundurmamz gerekir. Bunlar, tam ve yetkin bir kitle mcadelesinin nn amaktan korkacaklardr; byle bir durumda, kitlesel mcadelenin yabanc baskya kar direni snrn aarak onlarn kendi smrlerine kar bir hareket nitelii kazanabilecei olasl bunlar her zaman korkutur. Bunlar, mcadelenin belli bir aamasnda, kendi balatm olduklar savamdan yan izeceklerdir; hatta, gerekiyorsa, hareketin ezilmesi iin
yabanc egemen snfla ibirliine girmekten kanmayacaklardr. Bu noktada, eer sosyalistler, ii snf gleri ulusal kurtulu mcadelesinin liderliini kendi ellerine almazlarsa, mcadele yenilgiye urayacaktr. Troki bir noktaya daha deinir. i snfnn pek ok nc Dnya lkesinde nfusun aznln ou zaman kk bir aznln oluturduu dorudur. Fakat, buna ramen, ou zaman gz ard edilemeyecek bir bykle sahiptir (rnein Hindistan ve inde iilerin says on milyonlarla llmektedir); kendi byklne oranla zenginliin yaratlmasnda son derece kritik bir konumdadr ve lkenin ynetimi konusunda son derece stratejik neme sahip bulunan byk kentlerde younlamtr. Dolaysyla, ii snf, devrimci bir toplumsal altst olu srasnda, dier btn ezilen snflarn liderliini alabilir ve tm lkenin kontroln kendi eline geirebilir. Byle bir durumda, devrim srekli bir nitelie sahip olacak, yani, ulusal kurtulu mcadelesinin talepleriyle balayacak, sosyalist taleplerle sona erecektir. Bunun gerekleebilmesi, ancak ezilen lke sosyalistlerinin daha batan itibaren iileri bamsz, snfsal temelde rgtlemeye girimi olmalar durumunda mmkndr ulusal kurtulu mcadelesinin geneline destek veren, fakat mcadelenin orta snftan ya da st snftan gelen liderliine gvenilemeyecei uyarsn her frsatta yineleyen bamsz bir ii snf hareketi.
12.Marksizm ve Feminizm
Kadnlarn kurtuluuna ilikin iki farkl yaklam var: feminizm ve devrimci sosyalizm. Feminizm, ileri kapitalist lkelerde 1960 ve 1970li yllarda gelimi kadn hareketleri zerinde hakim bir etkiye sahip oldu. Feminizm, erkeklerin her zaman kadnlar bask altnda tuttuu, erkeklerin biyolojik ya da psikolojik doasnda onlar kadnlar aa bir cins olarak grmeye iten bir eyler olduu dncesinden hareketle geliti. Bu, kadnlarn kurtuluunun ancak onlarn erkeklerden ayrlmasyla mmkn olabilecei eklinde bir karsamaya yol at: ya zgr yaam tarzlar araynda olan feministlerin bsbtn ayr rgtlenmeleri, ya da kadnlarn ksmen ayr komitelere sahip olmalar, sadece kadnlar ieren eylemlilikler rgtlenmeleri. Bu ksmi ayrl destekleyenlerin pek ou, kendilerini sosyalist feministler olarak isimlendirdiler. Fakat, daha sonralar, btncl ayrlk yaklamnn radikal feminist fikirleri, kadn hareketinin iinde belirleyici eilim haline gelmeye balad. Ayrlk fikirler, tekrar tekrar, kadn snma evleri gibi sosyal hizmetlerin radikal biimlerinden birine brnmenin tesine geemedi. Bu alandaki baarszlk, pek ok feministi yeni bir yn arayna itti ve bunlar i Partisine yneldiler. Bu feministler, kadnlarn milletvekili, sendika yneticisi, belediye meclisi yesi gibi doru yerlerde doru konumlara getirilmesinin kadnlarn eitlie erimelerine yardmc olacana inandlar. Devrimci sosyalizm gelenei, bu konuda olduka farkl bir dizi dnceden yola kar. Daha 1848 gibi hayli erken dnemlerde soruna ilikin fikirler retmeye balam olan Marks ve Engels, kadnlarn ezilmiliinin erkeklerin zihinlerindeki kanaatlerden deil, zel mlkiyetten ve snflara dayal toplumun ortaya kmasndan kaynaklandn ileri srdler. Onlara gre, kadnlarn kurtuluu mcadelesi, snfl toplumun varlna son verme mcadelesinden, yani sosyalizm mcadelesinden ayr dnlemezdi. Marks ve Engels, ayrca, fabrika sistemine dayanan kapitalizmin gelimesinin, bata kadnlar olmak zere insanlarn yaamnda ok byk deiimleri beraberinde getirdiine iaret ettiler. Kadnlar, kapitalizmin gelimesiyle beraber, snfl toplumun ortaya kmasyla birlikte giderek dlanm olduklar toplumsal retim alanna imdi yeniden dnyorlard. Bu, kadnlara, daha nce sahip olmadklar potansiyel bir g kazandrd. Kolektif olarak rgtlenen kadnlar, iiler olarak, kendi haklar iin mcadelede imdi daha byk bir bamszla ve yetenee sahiplerdi. Bu, retim srecindeki rollerinin hemen sadece aile iindeki ilere indirgendii, dolaysyla ailenin ba olan koca ya da babaya baml klndklar daha nceki yaamlaryla byk bir kartlk iinde kalyordu.
Marks ve Engels, bu gzlemden hareketle, ailenin ve dolaysyla kadn zerindeki basknn maddi temelinin ortadan kalkm olduu sonucuna vardlar. Kadnlarn bu durumdan yararlanmalarnn nndeki engel, mlkiyetin birka kiinin ellerinde toplanm olmasyd. Bugn kadnlar ezen ey, kapitalizmin yaplan biimidir: zellikle de, kapitalizmin, gelecekte ihtiya duyaca ocuklarn yetitirilmesi iinin kadnlarn zerine ykld belli bir aile biimini kullanyor olmasdr. Emek sreci iin erkeklere (ve giderek kadnlara da) demede bulunurken, kadnlarn yaamlarn denmemi emee, erkekleri fabrikada alabilir halde tutmak, ocuklarn gelecein iileri olarak yetitirmek iin gerekli olan ilere vakfetmelerini salamak, kapitalistler iin muazzam bir avantajdr. Buna karlk, sosyalizm, byk lde kadnn omuzlarna yklm olan aile ilevlerinin pek ounun ortadan kalm olduu bir toplum aray iindedir. Bu, Marks, Engels ve onlarn ardl olan sosyalistlerin ailenin ortadan kalkmas vaaznda bulunmu olduklar anlamna gelmez. Aile yandalar, her zaman, en ok ezilen kadnlarn byk ounluunu kendi yanlarna ekme becerisini gsterebildiler bu kadnlar, ailenin ortadan kaldrlmasn, kocalarnn kendilerini ocuklaryla babaa brakp terk etme zgrl olarak algladlar. Oysa, devrimci sosyalistlerin her zaman ifade etmeye alm olduklar ey, kadnlarn, sosyalist toplumda, gnmzn aile yapsnn beraberinde getirdii kstl, sefil yaam tarzna artk zorlanmayacaklar idi. Feministler, bu tr bir zmlemeyi her zaman reddettiler. Kadnlara dnyay deitirme ve kendi ezilmiliklerine son verme gcne sahip bireyler olarak yaklamak yerine, bunlarn mazlum olarak grndkleri bir perspektiften yaklatlar. rnein, 1980li yllardaki kampanyalar, fahielik, tecavz, nkleer silahlarn kadnlar ve ocuklar zerindeki tehditi gibi konular zerinde younlayordu. Bunlarn tm, kadnn zayf ve mazlum olduu noktasndan hareket etmenin sonularyd. Feministler, bask olgusunun snfsal blnmeden daha nce geldii varsaymndan yola karlar. Bu varsaymn sonucu, snfl toplum olduu gibi kalrken, aznl oluturan baz kadnlarn toplumdaki konumlarn iyiletirme ans bulmalardr. Kadn hareketi, yeni orta snf kadnlarn (gazeteciler, yazarlar, niversite retim grevlileri, yksek mevkilerde alan beyaz yakal iiler) kontrol altnda gelime eilimi gstermitir. Sekreterler, sradan ileri gren bro iileri, makine banda alan kadn iiler darda braklmlardr. Kadnn kurtuluu sorunu, ancak radikal deiim ve devrimci ayaklanma dnemlerinde bir gereklik kazanr: sadece bir aznlk iin deil, tm emeki kadnlar iin. 1917 Bolevik Devrimi, kadnlara, dnyann daha nce hi tank olmad kadar byk lekli bir eitlik kazandrd. Boanma ve krtaj serbest
hale geldi, gebelii nleyici haplar parasz datlr oldu. ocuklarn bakm ve ev ii tm toplumun sorumluluu haline geldi. Kamu lokantalar, amarhaneler, bakmevlerinin almas, kadnlara kendi yaamlar zerinde kontrol kurma ve ok geni tercih haklar kazandrd. Kukusuz, btn bu ilerlemelerin yazgs, devrimin kendi yazgsndan bamsz olamazd. Alk, i sava, ii snfnn fiziksel olarak muazzam bir ykma urayarak bir snf olarak varlndan sz edilemeyecek kadar zayflamas, uluslararas devrimin yenilgiye uramas, ok gemeden sosyalizmin Rusyada yenilgisi anlamna geldi. Eitlie doru giden hareket, bu kez tersine dnd. Ancak, sovyet cumhuriyetinin ilk yllar, sosyalist devrimin en olumsuz koullarda dahi neler baarabileceini gsterdi. Bugn, kadnlarn kurtuluunun maddi olanaklar ok daha gelimi durumda bulunuyor. ngilterede, dier ileri kapitalist lkelerin pek ounda olduu gibi, her be iiden ikisi kadn. Kadnlarn kurtuluu, ancak ii snfnn kollektif iktidar araclyla baarlabilir. Bu, ayr kadn rgtlerini neren feminist fikrin reddi anlamna geliyor. Ancak birleik bir devrimci hareketin bileenleri olarak birlikte hareket eden kadn ve erkek iilerin kolektif eylemi snfl toplumu ykabilir, ve bylece kadnlarn ezilmiliine son verebilir.
13. Sosyalizm ve Sava

Bu yzyl, savalarn yzyl oldu. Birinci Dnya Savanda 10 milyon insan ld; kinci Dnya Sava 55 milyon, Hint-in savalar 2 milyon insann yaamna mal oldu. ki byk nkleer g, Amerika Birleik Devletleri ve Rusya, insanl tamamen yeryznden silecek silahlara hl sahip bulunuyorlar. Mevcut toplumun dnda bir toplum olamayacan dnenlere bu korkun durumun nedenini aklamak kolay deil. Bunlar, insanlarn doasnda onlar kitlesel imhadan haz almaya iten bir drt olduu sonucuna varyorlar. Oysa, sava, her zaman insan toplumunun bir paras deildi. Gordon Childe, Ta a Avrupasndan sz ederken unlar syler: Tuna Nehri boyunca yaam ilk halklar, barl bir nitelie sahip grnyorlar; bunlarn mezarlarnda, sava gerelerine rastlanlmyor. Yaadklar kylerde savunamaya ynelik yaplar yok. Ancak, neolitik dnemin daha sonraki dnemlerinde, silahlar, en gze arpan aralar olarak ortaya kyor... Savaa yol aan ey, insann doutan gelen, doasnda var olan bir saldrganlk deil. Sava, toplumun snflara blnm olmasnn bir rn. Bundan 5.000 ile 10.000 yl arasnda kalan bir zaman kesitinde mlk sahiplerinden oluan bir snf ilk kez ortaya ktnda, bunlar sahip olduklar zenginlii korumann aralarna gereksinim duydular. Mlk sahibi snf, toplumun geri kalanndan ayr, ordu niteliinde silahl bir g, bir devlet kurdu. Bu, zaman iinde, dier toplumlarn zenginliini yamalayarak daha da zenginlemenin etkin bir arac haline geldi. Toplumun snflara blnmesi, savan insan yaamnn ayrlmaz bir paras haline gelmesine yol at. Antik Yunann ve Romann kleci egemen snflar, kendilerine daha ok kle getiren srekli savalar olmakszn varlklarn srdremezlerdi. Ortaan feodal beyi, yerel serfleri kendisine itaat etmeye zorlamak, kendi zenginliini dier feodal beylere kar korumak iin gl biimde silahlanmak zorundayd. lk kapitalist snflar, 300 ya da 400 yl kadar nce ortaya kmaya baladklarnda, sk sk savaa bavurmak durumunda kaldlar. Feodal egemenliin kalntlar zerinde kendi snf egemenliklerini kurabilmek iin, 16, 17, 18 ve 19. yzyllarda kanl savalara giritiler. ngiltere gibi en baarl kapitalist lkeler, sava, zenginliklerini artrmann bir yolu olarak kullandlar: denizar lkelere erierek rlanda ve Hindistan yamaladlar, milyonlarca insan Afrikadan kle olarak Amerikaya tadlar, tm dnyay kendileri iin
bir talan alanna evirdiler. Kapitalist toplum, kendisini savalar araclyla ina etti. Dolaysyla, kapitalist toplum iinde yaayanlarn savan kanlmaz ve hakl bir eylem olarak grme eilimi gstermeleri artc deil. Ne var ki, kapitalizmin temeli bsbtn savaa da dayanamazd. Kapitalizmin zenginliinin balca kayna, fabrikalarda ve madenlerde alan iilerin emeinin smrs idi. Anavatan iinde patlak verecek her sava, lke snrlar iinde smr sistemini sekteye uratabilirdi. Bu nedenle, her ulusal kapitalist snf, kendi ulusal snrlar iinde bar isterken lke dnda savaa tutumaktan geri kalmad. Bir yandan askeri g ve baarlarn bir erdemmi gibi alglanmasn tevik ederken, dier yandan lke snrlar iinde iddeti knad. Dolaysyla, kapitalizmin ideolojisi, militarizmin yceltilmesi ile szde bir sava kartl retoriini tamamen eliik bir yoldan btnletirir. inde bulunduumuz yzylda, sava hazrlklar sistemin daha nce hi olmad kadar merkezi elerinden biri durumuna geldi. 19. yzylda, kapitalist retim, birbiri ile rekabet halinde olan ok sayda kk lekli irkete dayanyordu. Devlet, grece kk bir kurumdu ve bu irketlerin birbirleriyle ve iilerle olan ilikilerini dzenliyordu. Oysa, imdiki yzylda, byk irketler pek ok kk irketi yuttular ve tek tek lkelerde ulusal snrlar iindeki rekabeti byk lde ortadan kaldrdlar. Rekabet, giderek daha ok uluslararas bir nitelik gsteriyor ve farkl lkelerin devasa byklkteki irketleri arasnda yaanyor. Ortada bu rekabeti dzenleyecek uluslararas bir devlet yok. Bunun yerine, kendi kapitalistlerini rakipleri karsnda daha avantajl hl getirebilmek iin elindeki tm aralar kullanan tek tek ulusal devletlerin varl sz konusu. Farkl lkelerin kapitalistlerinin birbirleriyle olan lm-kalm mcadelesi, her biri muazzam ykm aralarna sahip devletlerin birbirleriyle olan lm-kalm mcadelesine dnebilir. Bu mcadele, imdiye kadar iki kez dnya leinde savaa neden oldu. Birinci ve kinci Dnya Savalar, emperyalist savalard; atmalar, dnya zerinde egemenlik kurmaya alan kapitalist devletlerin birbirlerine kar kurduklar ittifaklar arasndayd. Souk Sava, o mcadelenin bir devam idi ve NATO ile Varova Pakt iinde birbirlerine kar tavr alm en gl kapitalist devletler arasnda yaand. Dnya leinde yaanm bu atmalara ek olarak, dnyann pek ok kesinde blgesel savalar yaand. Bunlar, genellikle, 1980de patlak vermi ran-Irak sava ile 1991de yaanm Krfez Sava gibi, belli bir blgede kontroln kimin elinde olacan belirlemeye ynelik olarak farkl kapitalist
devletler arasnda giriilen savalard. Dnyann nde gelen glerinin hepsi, en gelikin askeri teknolojileri nc Dnya devletlerine satarak bu tr savalar krklerler. Kapitalist toplumun dier btn niteliklerini kabul eden insanlarn pek ou, bu ac gerei honutsuzlukla karlar. Bunlar kapitalizmi isterler, ama sava deil. Sistem iinde alternatif retmeye alrlar. rnein, Birlemi Milletlerin sava nleyebileceine inanrlar. Oysa, Birlemi Milletler, sava gdsn kendilerinde cisimletiren devletlerin bir araya geldikleri bir arenadr. Burada, tpk dvmeye girimezden nce birbirlerinin g ve kararlln lmeye alan boksrler gibi, sahip olduklar gc snar, birbirlerinin gcn lerler. Eer bir devlet ya da devletler ittifak dierinden ak biimde daha gl ise, her iki tarafta savaa girimeyi anlamsz bulacaktr, nk bu sonucu nceden bilinen bir sava olacaktr. Fakat, atmann sonucu nceden kestirilebilir trden deilse, bunlar meselenin zmnn tek bir yolunu bilirler: savaa girimek. Bu, NATO ve Varova Pakt etrafnda ekillenmi byk nkleer ittifaklar iin de geerliydi. Bat, Dou Bloku karsnda askeri stnle sahip olmakla birlikte, Ruslar iin aradaki g fark umutsuzluk duymay gerektirecek kadar byk deildi. Dolaysyla, bir nc Dnya Savann insanln sonu anlamna gelecei gereine karn, hem Waington hem de Moskova bir nkleer savaa girimenin ve onu kazanmann planlarn gelitiriyorlard. 1989da Dou Avrupada patlak veren siyasal ayaklanma ve 1991de SSCBnin kerek kurucu cumhuriyetlere paralanmasyla birlikte Souk Sava sona ermi oldu. Bu gelimelerden sonra sk sk yeni dnya dzeninden ve daimi bartan sz edildi. Oysa, bar yerine birbiri ardna yaanan barbarca savalara tank olduk yine: Batnn eski mttefiki Iraka kar giritii sava, eski Sovyet cumhuriyetlerinden Azerbaycan ve Ermenistan arasndaki sava, Somali ve eski Yugoslavyadaki korkun i savalar. Kapitalist lkeler arasndaki askeri bir rekabetin sonulanmasnn ardndan ok zaman gemeden bir yenisi ba gsteriyor. Her yerde, egemen snflar savan kendi glerini artrmann, iileri ve yoksul kylleri milliyetilikle krletirmenin etkin bir arac olduunu biliyorlar. Savatan, kapitalist topluma kar kmadan, tiksinti ve rknt duyabilirsiniz. Ama, savan varlna son veremezsiniz. Sava, toplumun snflara blnm olmasnn kanlmaz bir rndr. Mevcut yneticilere bar yapmalar iin yalvar yakar olmakla sava tehditi asla ortadan kalkmayacaktr. Silahlar, snfl toplumu bir daha geri gelmemek zere ortadan kaldrmak iin mcadele eden bir toplumsal hareket tarafndan bunlarn elinden alnp yok edilmelidir.
1970lerin sonlarna doru Avrupa ve Kuzey Amerikada gelien bar hareketleri bunu anlayamad. Bu hareketler, Cruise ve Pershing fzelerini durdurmak iin, tek tarafl silahszlanma iin, nkleer silahlarn dondurulmas iin mcadele ettiler. Fakat, bunlar, bar iin mcadelenin sermaye ile emek arasndaki mcadeleden uzak kalarak baarlabileceine inandlar. Bylece, sava gdsne son vermeye yetenekli yegane g olan ii snfn harekete geirmede baarsz kaldlar. Savan dehetine ancak sosyalist devrim son verebilir.
Kitap nerileri
Marx ve Engels: Komnist Manifesto Marx: cretli Emek ve Sermaye; cret Fiyat ve Kar; Kapital Engels: topik ve Bilimsel Sosyalizm; Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkenleri Rosa Lxemburg: Reform Mu, Devrim Mi? Lenin: Emperyalizm Kapitalizmin En Yksek Aamas; Uluslarn Kendi Kaderini Tayin Hakk Troki: Ekim Dersleri; Rus Devriminin Tarihi; Srekli Devrim George Orwell: Katalonyaya Selam
Eer okuduunuz bu brordeki fikirlere katlyorsanz yoksulluk ve adaletsizlik getiren bu sisteme kar mcadelede ve sosyalist bir gelecek ina etmekte antikapitalist size daha fazlasn neriyor. Daha fazla bilgi almak ve/veya antikapitalist'e abone olmak iin: Ankara: PK 896, 06446 Yeniehir Ankara stanbul: Gnl Sokak No 31, Nil Han No 305, Asmal Mescit E-mail: posta@antikapitalist.net
Telefon: 0532 7402479
'e abone olmak ister misiniz?
Daha nce yaymladmz brorlerimizden almak ister misiniz?
Ankara: PK 896, 06446 Yeniehir Ankara stanbul: Gnl Sokak No 31, Nil Han No 305, Asmal Mescit E-mail: posta@antikapitalist.net Telefon: 0532 7402479

Işte Marksizm PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Işte Marksizm PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TE MARKSZM!

de Yaynlar, Uluslararas Akm, Yayn ve Tantm Yaynclk,

antikapitalist eitim brorleri -4-

Neden Marksist Teoriye htiyacmz Var?

Tarihin materyalist yorumu

Snf mcadelesi ve devlet

4. Kapitalizm Sistem Nasl Balad?

Smr ve artk deer

5. Emek Deer Kuram

Neden bunalmlar daha da ktleme eilimindeler?

8. Toplum Nasl Deitirilebilir?

9. iler Nasl Devrimcileirler?

10.Devrimci Sosyalist Parti

11.Emperyalizm ve Ulusal Kurtulu

13. Sosyalizm ve Sava

Telefon: 0532 7402479

'e abone olmak ister misiniz?

Daha nce yaymladmz brorlerimizden almak ister misiniz?

You might also like