Karl Marks Hegel'in Hukuk Felsefesinin Eletirisi [94] Karl Marx'n Zur Kritik der Hegelschen Rechtsphilosophie [1843]

adl yaptnn Franszcasndan (Critique du droit politique hegelien, Editions Sociales, Paris 1980 / Critigue d'etat hegelien, Union Generale d'Editions, Paris 1976) Hegel'in Hukuk Felsefesinin Eletirisi ad ile Sol Yaynlar tarafndan Eyll 1997 tarihinde yaynlanmtr. -------------------------------------------------------------------------------Eri Yaynlar tarafndan dzenlenmitir. erisyay@kurtuluscephesi.org -------------------------------------------------------------------------------zgn biimiyle Acrobat Reader formatnda: Hegel'in Hukuk Felsefesinin Eletirisi (456 KB)

EVRENN NOTU: "1843 ELYAZMALARI" Marx'n mart 1843'te balayp austosa kadar zerinde alt ve kapak sayfas ile ilk drt yapra kaybolan bu elyazmas, her biri katlanm drt yaprak ieren XL katlanm yaprak ya da deftercikten oluuyor. Elyazmalarnn birok yerinde, daha sonra doldurmak zere bo sayfalar brakan Marx, bu defterciklerin 131 yapran doldurmu. Yapt Hegel'in Hukuk felsefesinin ilkeleri adl kitabnn 161'inin eletirisiyle balyor. Eksik olan ilk drt yaprak, her halde Hegel'in yaptnda devletin ve devlet kurumlarnn incelenmesinin balangcn oluturan 257-260'larn eletirisini ieriyordu. Hegel'in Hukuk felsefesinin ilkeleri ("Hukuk felsefesinin prensipleri" adyla) trkeye de evrildi (eviren: Cenap Karakaya) ve kasm 1991'de yaynland (Sosyal yaynlar, stanbul). Kitabn ierdii 360 paragraf, yaptta yle bir bolnm [sayfa 7] gsteriyor: Giri ( 1-33). Birinci ksm: Soyut hukuk ( 34-104). kinci ksm: znel ahlakllk ( 105-141). nc ksm: Nesnel ahlakllk ( 142-360). Bu nc ksm, blm ieriyor: 1. Blm: Aile ( 158-181); 2. Blm: Sivil toplum ( 182-256); 3. Blm: Devlet ( 257-360). Marx ite bu 3. blm ( 257-360) eletirmeye girimiti. Bu blm de kesime ayrlyordu: A. siyasal hukuk ya da siyasal anayap ( 260-329: 1. Kendi-iin i siyasal anayap, 272-320; 2. D hkmranlk, 321-329). B. D siyasal hukuk ya da uluslararas hukuk ( 330-340). C. Evrensel tarih ( 341-360). Marx'n elyazmas 261-313 numaral paragraflar ieriyor; yleyse yalnzca devletin i siyasal anayaps zerindeki hegelci teorinin eletirisiyle snrl. Bu nedenle olacak, Marx'n yaptn evirmek iin yararlandm iki franszca evirisinden biri (Albert Baraquin evirisi, Editions Sociales, Paris, 1980) Hegelci siyasal hukukun eletirisi, teki (hegelci marksolog Kostas Papaioannou evirisi, Union Generale d'Editions [10/18], Paris, 1976) Hegelci devletin eletirisi, 1843 Elyazmalar baln tayordu. Ben Marx'n "tasar"sn gz nnde bulundurarak, Hegel'in hukuk felsefesinin eletirisi baln yeledim. Marx'n "tasars derken, Marx'n bu evirinin "Ekler" blmnde yaymlanan Hegel'in hukuk felsefesinin eletirisine katk. Giri (1844) balkl makalesini dnyorum. Gereklikte tamamlanmam bir yapt (ve vazgeilmi bir tasar) oluturan "1843 Elyazmalar", Marx'n henz marksist olmadan nce "felsefel" bir komnizme ilk admn att bu nl makaleyi, yazlmam ve byk bir olaslkla da bu makalede atlan admdan sonra yazlmasndan vazgeilen bir yaptn "Giri"i durumuna getiriyor.

Marksizmin "tarih-ncesi" rnlerinden biri olan ve ilk kez D. Riazanov'un gn na karmasndan sonra, henz snflar savamnn ve proleter devrimin siyasal ve toplumsal dnmdeki ilevini kavramaktan uzak olmas nedeniyle, [sayfa 8] bazen Marx'n olgunluk dnemi dncesine kar kullanlmak istenen bu 1843 elyazmalar, gene de devlet ile sivil toplum arasndaki ilikilerin bilimsel bir aklamas ve hegelci diyalektiin materyalist bir devriklemesi zerine ilk giriimleri ieriyor. Bu bakmdan bu yapt, marksizm ve marksizmin dousuyla ilgilenen herkes iin son derece nemli bir belge oluturuyor. Kendisini aan ve deyim yerindeyse geerlikten kaldran "Giri"iyle birlikte bu iki belgenin nemi zerine, Auguste Cornu'nn "Ekler" blmndeki iki irdelemesi, okura yeterli bir fikir verecektir. Auguste Cornu'nn bu iki irdelemesinde, "Hegel'in hukuk felsefesinin eletirisi" ile "Hegel'in hukuk felsefesinin eletirisine katk. Giri" balkl yazlarnda bu yaptlara ilikin ve ounlukla dipnot biiminde verdii eviriler ile Albert Baraquin ya da Kostas Papaioannou'nun ayn paralara ilikin evirileri arasnda varolan kimi bakalklar, daha nce 1844 Elyazmalar ve Kutsal Aile evirilerinde de yaptm gibi, bu etin metinlerin okunup anlalmas bakmndan "yeni bir ey renmek isteyen, yleyse kendi bana dnme abas gsteren" okurun iini gletirmekten ok kolaylatracan dnerek, trke eviride elden geldiince korumaya zen gsterdim. Hegel'in her paragrafnn evirisinde, "sorunun kkne gitmek" isteyen okurlar iin, gene kimi eviri bakalklarna ramen, dostum Cenap Karakaya'nm usta ii evirisine gnderme yaptm. Son olarak Hegel'den yaplan alntlarda, altn Hegel'in izdii ve Marx'n da bu biimde yineledii szcklerin italik harflerle, altn Marx'n kendi hesabna izdii szcklerin de siyah-italik harflerle dizildiini ve eviride bu ayrm korumaya elden geldiince zen gsterildiini belirtmek istiyorum. [sayfa 9] Ankara, 12 mays 1997 KENAN SOMER

HEGEL'N HUKUK FELSEFESNN ELETRS (261-313)

. 261. "zel hak ve zel etik gnen alanlar, aile ve burjuva-sivil toplum alanlar karsnda devlet, bir yandan bir d zorunluluk ve onlarn stn erkini oluturur, ailenin ve burjuva-sivil toplumun yasalar ve karlar bu stn erkin doasna bal ve bamldrlar; ama te yandan devlet, onlarn ikin ereidir ve gcn de kendi evrensel erekliliinin ve bireylerin zel karlarnn birliinden, kendini bireylerin devlet karsnda hem devleri hem de ayn lde haklar olmas olgusunda gsteren birlikten alr." ( 155.) [1] Bu paragraf bize somut zgrln, zel kar sistemi (aile, burjuva-sivil toplum) ile evrensel kar sisteminin (devlet) zdeliine (ngerek olarak ortaya atlan zdelik, uzlamaz bir zdelik) dayandn retiyor. yleyse imdi bu iki [sayfa 11] alan arasndaki ilikiyi daha ak bir biimde ortaya koymaya alalm. Bir yandan devlet, aile ve burjuva-sivil toplum alanlar karsnda bir "d zorunluluk", "yasa" ve "karlar"m kendisine bal ve baml olmasna yol aan bir erktir. Devletin aile ve burjuva-sivil toplum karsnda bir "d zorunluluk" olmas, daha nce bir yandan [toplumdan devlete] diyalektik "gei" kategorisinde, te yandan aile ve burjuva-sivil toplumun devletle bilinli

ilikilerinde ortaya konmutu. Devlete "bamllk" bu "d zorunluluk" ilikisine tam olarak uygun dyor. Ama Hegel'in "bamllk" derken ne anladn, bu paragrafa eklenen yorumdan alman u cmle bize gsteriyor: "Montesquieu ... yasalarn ve zellikle zel hukuk yasalarnn devletin belirli niteliine bamlln ve parann ancak btnle ilikisi iinde ele alnp incelenebilecei yolundaki felsefel gerei ortaya koymutur."[2] yleyse burada Hegel devlet karsndaki i bamllktan ya da zel hukukun vb. devlet tarafndan zsel belirleniminden sz ediyor; ama ayn zamanda bu bamll "d zorunluluk" bakmndan dnyor ve bu da ailenin ve burjuva-sivil toplumun devlette kendi "ikin erek"lerini grdkleri yolundaki gryle eliiyor. Devletin bir "d zorunluluk" olduunu sylemek, yalnz ve yaldz ailenin ve burjuva-sivil toplumun "yasa" ve " karlarnn bir atma durumunda devlet "yasa" ve "karlar" karsnda boyun emeleri gerektii, bu yasa ve karlarn devlete baml olduklar, varolularnn onunkine bal olduu ya da devlet isten ve yasalarnn onlarn "isten" ve [sayfa 12] "yasalar"na bir zorunluluk olarak grndkleri anlamna gelir! Ama Hegel burada grgl [empirique] atmalardan sz etmiyor; "zel hukuk ve zel gnen, aile ve burjuva-sivil toplum alanlar"nn devletle ilikisinden sz ediyor; bu alanlarn kendi zlerine uygun olarak devletle kurduklar ilikiden sz ediyor. Bu alanlarn yalnzca "karlar" deil ama "yasalar" ve zsel belirlenimleri de devlete bal ve ona "baml". Devlet onlarn "yasalar ve karlar" karsnda "stn erk" olarak davranyor. Onlarn "karlar" ve "yasalar" devletle ilikilerinde onun "bamls" olarak davranyor. Onlar devlete "bamllk" iinde yayorlar. "Ballk" ve "bamllk" zerk varl bask altna alan ve ona ters den d ilikilerin ta kendileri olduklar iindir ki "aile"nin ve "burjuva-sivil toplum"un devletle ilikisi bir d zorunluluk ilikisi, ey iindeki zsel varla saldran bir zorunluluk ilikisidir. Gerek gelimeleri iinde, yani zerk ve tam gelimeleri iinde "burjuva-sivil toplum ve aile", zel "alanlar" olarak devletin ngerekliklerinden baka bir ey olmadklar iindir ki "zel hukuk yasalarnn devletin belirli niteliine bal olmalar", ona gre deiiklie uramalar olgusu da "d zorunluluk" bakmndan dnlmtr. "Ballk" ve "bamllk", zorunlu olarak eriilen, gzle grnr, "dsal" bir zdelii dile getiren deyimlerdir ve bu zdeliin mantksal davurumu iin Hegel hakl olarak "d zorunluluk" terimini kullanyor. "Ballk" ve "bamllk" kavramlarnda Hegel, uyumsuz zdeliin iki ynnden birini, birlik iersindeki yabanclama ynn daha belirgin bir duruma getiriyor, "ama te yandan devlet, onlarn ikin ereidir ve gcn de kendi evrensel erekliliinin ve bireylerin zel karlarnn birliinden, kendini bireylerin devlet karsnda hem devleri hem de ayn lde haklar olmas olgusunda gsteren birlikten alr." Hegel burada ortaya zlmemi bir atk koyuyor. Bir yanda d zorunluluk, bir baka yanda ikin erek var. Devletin [sayfa 13] evrensel son erei ile bireylerin zel kar arasndaki birliin una dayand kabul ediliyor: bireyin devlet karsndaki devleri ve devlet zerindeki haklar zdetir (bylece rnein mlkiyete kar saygl olmak devi mlkiyet hakkyla rtecektir). Bu zdelik yorumda ( 261) yle belirtiliyor: "dev her eyden nce, benim grme gre tzsel, kendinde ve kendi-iin tzsel, evrensel bir eye kar bir davrantr. Hak ise tersine, bu tzsel gerekliin varoluundan baka bir ey deildir. Byle olduu iin hak, zellik uram simgeler ve benim zel zgrlm temellendirir. Bylece soyut aamalarnda dev ve hak, eitli grnmler ve eitli kiiler arasnda blnm olarak ortaya kar. Ahlaksal tz olarak, tzsel ve zelin birbiriyle karmas olarak devlet, benim tzsel gereklik karsndaki ykmllmn ayn zamanda benim zel zgrlmn varoluu olduunu gsterir, yani devlette hak ve dev, bir tek ve ayn iliki iinde birleir.[3] 262. "Gerek dea ya da Tin, kendi kavramnn iki kavramsal alan olan

ve sonluluunu oluturan aile ve burjuva-sivil toplum olarak ikiye blndkten sonra bunlarn dncelliinin stne ykselir ve kendi-iin sonsuz gerek Tin olmaya ynelir. Gerek dea bu amala, kendi sonlu gerekliinin gerecini oluturan bireyleri, ynlar halinde bu kavramsal alanlara datr ve bunu o ekilde yapar ki bireylerden her birine ayrlan yer, ona koullarn, kendi zgr istencinin ve yaamdaki kiisel seiminin sonucu gibi grnr."[4] Bu szleri dzyazya evirelim: Devletin aile ve burjuva-sivil toplumla dolayllama biimini, "koullar, zgr isten ve yaamdaki kiisel seim" oluturuyor. Devlet gerecinin aile ile burjuva-sivil toplum arasnda datlmasyla hikmeti hkmetin hibir ilgisi yok. Devlet onlara bilinsiz ve keyfi bir biimde bal. Aile ve burjuva-sivil toplum, devlet nn parlad i karartc doal bir fon olarak grnyorlar. Devlet gereci adndan anlalmas [sayfa 14] gereken ey, devlet ileri ile devletin paralarn oluturduklar ve devlete katldklar lde aile ve burjuva-sivil toplumdur. Bu andrma ikili bir adan aklanmaya deer. 1. Aile ve burjuva-sivil toplum devletin kavramsal alanlar olarak ve gerekte devletin sonlulk alanlar olarak, onun sonlulu olarak kavranyor. Onlara blnen, onlar ngerektiren devlettir ve devlet bu ii "bunlarn dncelliinin stne ykselmek ve kendi-iin sonsuz gerek Tin olmaya ynelmek" iin yapyor. "kiye blndkten sonra yneliyor." "Bu amala devlet, kendi gerekliini bu alanlara datyor ve bunu o ekilde yapyor ki bu datma herkese kendi kiisel seiminin sonucu gibi grnyor." "Gerek dea" (sonsuz olarak, gerek olarak Tin) ad verilen ey, sanki o belli bir ilkeye gre ve belli bir amala hareket ediyormu gibi gsteriliyor. Bu "gerek dea" sonlu alanlara blnyor ve bu ii "kendine dnmek iin, kendi-iin olmak iin" yapyor ve btn bunlar da tastamam varolan eyin gerek olduunu kabul eder bir biimde yapyor. Burada mantksal ve tmtanrc [panteist] gizemcilik [mistisizm] ok ak bir biimde kendini gsteriyor. Gerek iliki udur ki "devlet gerecinin datlmas" her bireye "koullarn, kendi zgr istencinin ve yaamdaki kiisel seiminin sonucu gibi grnr." Speklasyon bu olguyu, bu gerek ilikiyi, grn olarak, grng [fenomen] olarak aklar. Bu koullar, bu zgr isten, bu yn seimi, bu gerek dolaym, gerek deann kendi kendisiyle kurduu ve perdenin arkasna getii bir dolaym grnnden baka bir ey deildir. Gereklik kendisi olarak deil ama tersine bir baka gereklik olarak aklanr. Bir yandan gnlk deneyim dnyas, kendi z tininin yasas olmayan bir yasaya boyun ediini grr. te yandan gerek dea, kendinden doan bir gereklikte deil ama gnlk deneyim dnyasnn ta kendisinde ete kemie brnr. dea znelletirilir ve aile ile burjuva-sivil toplumun devletle olan gerek ilikisi onun i imgesel ilikisi olarak kavranr. [sayfa 15] Aile ve burjuva-sivil toplum devletin ngereklikleridirler; gerekte etkin olan dzeyler onlardr; ancak speklasyonda her ey tersine dner. Ama eer dea znelletirilmise, gerek zneler, yani burjuva-sivil toplum, aile, koullar, zgr isten vb. burada gerek olmayan, kendilerinden baka bir ey sylemek isteyen uraklar, yani deann nesnel uraklar olarak kabul edilmiler demektir. Devlet gerecinin her bireye "koullarn, kendi zgr istencinin ve yaamdaki kiisel seiminin sonucu gibi grnen" datlmas gerek, zorunlu, kendinde ve kendi-iin dorulanm bir olgu olarak sunulmuyor; kendinde usa uygun bir gereklik olarak sunulmuyor. Ya da daha dorusu usa uygun bir gereklik olarak sunuluyor, ama yalnzca grnr bir dolaym olduu lde: koullar, zgr isten vb. grgl olgular olduklar gibi kabul ediliyor ama ayn zamanda ek ve gizli bir anlam, deann bir belirlenimi, deann bir sonucu, bir rn olmak anlamn da kazanyorlar. Fark ierikte deil ama dnme ya da syleme biiminde. kili bir tarih, bir irek bir de drak bir tarih var. erik, drak blmde yer alyor. rek blmn ilgisi, mantksal Kavramn tarihini her zaman devlette bulmaya yneliyor. Ama gerek anlamyla gelime yalnzca drak blmde oluuyor. Ussal olarak Hegel'in nermeleri yalnzca una indirgenebiliyor: Aile ve burjuva-sivil toplum, devletin blmlerini oluturur. Devlet gereci bu blmler arasnda "koullar, zgr isten ve yaamdaki kiisel seim"

tarafndan datlr. Devletin yurttalar ailelerin ve burjuva-sivil toplumun yeleridirler. "Gerek dea ya da Tin, kendi kavramnn iki kavramsal alan olan ve sonluluunu oluturan aile ve burjuva-sivil toplum olarak ikiye blnr" yleyse devletin aile ve burjuva-sivil toplum olarak ikiye blnmesi kavramsal yani zorunludur, devletin zne ilikindir; aile ve burjuva-sivil toplum devletin gerek blmlerini, istencin gerek tinsel varolularn, devletin varolu biimlerini oluturur; devleti yapan [sayfa 16] aile ve burjuva-sivil toplumun ta kendileridir. Onlar etkin eyi oluturur. Buna karlk Hegel'de, onlar gerek dea tarafndan yaplr. Onlar birletiren ve onlardan bir devlet yapan onlarn kendi z yaamlarnn evrimi deildir, tersine onlar deann iinden karan deann yaam srecidir; gerekte onlar bu deann sonluluunu olutururlar; onlar kendi varolularn kendi tinlerinden baka bir tine borludurlar; kendileri tarafndan koyulan zbelirlenimler deildir onlar, bir nc tarafndan koyulan belirlenimlerdirler; bu nedenle "sonluluk" ura olarak, "gerek dea"nn sonluluu olarak da tanmlanrlar. Varolularnn erei bu varoluun kendisi deildir; tersine, "kendi-iin sonsuz gerek Tin olmaya ynelmek iin" bu ngerekliklerden ayrlan deadr ve bu da u anlama gelir: Doal aile temeli ve yapay burjuva-sivil toplum temeli olmadan, siyasal devlet olamaz; onlar onun iin bir conditio sine qua nondurlar [olmazsa olmaz kouldurlar]; ama Hegel'de koul kendi tersine, koullanana dnr, belirleyen e belirlenen e olarak koyulur ve retici e kendi rnnn rn olarak grnr; gerek dea, aile ve burjuva-sivil toplumun "sonluluk"una, ancak bu sonluluu yrrlkten kaldrarak kendi sonsuzluuna sahip olmak ve ona yol amak iin alalr; gerek dea ite bu eree erimek iindir ki "kendi sonlu gerekliinin gerecini (ama hangi gereklikten sz ediliyor? nk bu "sonlu gereklik" ve bu "gere", bu "alanlar"n ta kendileridirler), yani bireyleri bu alanlara datyor. yleyse devletin "gereci", gereklikte "bireyler, yn" anlamna geliyor. Devleti bireyler yn yapyor ve bu olgu burada deann bir edimi olarak, onun kendi zel "gereci" yardmyla gerekletirdii bir "datm" olarak gsteriliyor. Gerek olgu udur ki devlet, aile yeleri ve burjuva-sivil toplum yeleri olarak varolan yndan tryor. Speklasyon bu olguyu deann bir eylemi olarak gsteriyor; onu ynn deas olarak deil ama znel ve gerekten olgunun kendisinden ayr znel bir deann eylemi olarak gsteriyor, "o ekilde ki bireylerden her birine ayrlan (daha yukarda sadece tekil bireylerin aile ve burjuva-sivil toplum alanlarna [sayfa 17] ayrlmasndan sz ediliyordu) yer, ona koullarn, kendi zgr istencinin vb. sonucu gibi grnr." yleyse grgl gereklik olduu gibi kabul ediliyor; ayrca usa uygun olduu da syleniyor, ancak o kendi z aklyla deil ama grgl olgunun kendi grgl varoluunda kendisinden baka bir anlam olduu iin usa uygun olduu syleniyor. k noktasn oluturan olgu, olduu gibi deil ama gizemli [mistik] sonu olarak kavranyor. Gerek, deann grngsel grn durumuna geliyor, ama deann bu grngden baka bir ierii yok. deann mantksal erekten, "kendi-iin sonsuz tin olmaktan baka bir erei de yok. Hukuk felsefesinin ve genel olarak hegelci felsefenin tm gizemi bu paragrafta yatyor. 263. "Devletin oluturucu eleri olarak tekillik ve zellik uraklarnn dolaymsz ve yansmal gerekliklerine sahip bulunduklar bu alanlarda [aile ve burjuva-sivil toplum alanlarnda] Tin, onlarda kendini gsteren nesnel evrensellik olarak, zorunluluk iinde akln gc olarak ( 184), yani daha nceki blmde ele alman kurumlar olarak zaten mevcuttur."[5] 264. "Ynn bireyleri birer tinsel varlk olduklar iin kendilerinde bir uta kendi-iin bilen ve isteyen tekillik ve bir uta da tzsel gereklii bilen ve isteyen evrensellik olmak zere iki ura ierirler. Bu iki grnmn hakkna bireyler, ancak gerekten hem zel kiiler hem de tzsel kiiler olduklar zaman kavuabilirler. Aile ve burjuva-sivil toplum alanlarnda birinci urak [tekillik, bireysellik, zel kii] dolaymsz bir biimde gerekleir; ikincisi ise kurumlar ve korporasyonlar olmak zere iki yoldan salanr: zel karlarda gizilg olarak ierilmi evrensel olan kurumlarda bireyler, zsel kendinin bilinlerini bulurlar; korporasyonlarda ise kendilerine evrensel bir eree ynelen bir i ve bir etkinlik salarlar."[6] 265. "Bu kurumlar ana yaplanmay [Constitution], yani zellik alannda gelien ve gerekleen akl olutururlar. Bu nedenle bunlar, yalnz devletin

deil ayn zamanda bireylerin ona kar besledikleri gven ve dnn de salam temeli [sayfa 18] ve kamu zgrlnn temel direkleridirler, nk zel zgrlk onlarda gereklik ve ussallk kazanr ve zgrlk ve zorunluluun gizilgsel birlii onlarda gerekleir."[7] 266. "Ama Tin bu (hangi?) zorunluluk ve bu grngsellik alemine indirgenemez; onlarn dncellii ve i ruhlardr o ve bu niteliiyle de kendi kendisi iin hem nesnel hem de sahiden gerektir. Bundan tr bu tzsel evrensellik kendi z nesnesi ve kendi kendisi iin bir erek durumuna gelir ve bu zorunluluk zgrlk eklini alr."[8] Aile ve burjuva-sivil toplumdan siyasal devlete gei, yleyse una dayanyor: devletin kendinde tini olan bu alanlarn tini, imdi kendisine uygunlayor ve onlarn i ruhu olarak kendi-iin gerek durumuna geliyor. yleyse gei ailenin vb. zel varlndan ve devletin zel znden deil ama tersine, evrensel zorunluluk ve zgrlk ilikisinden kaynaklanyor. z alanndan Kavram alanna Mantk'ta [Mantk Bilimi] ortaya konan geiin tastamam tpksdr bu. Doa felsefesinde de inorganik doadan Yaama ayn gei gerekleiyor. Hep ayn kategoriler bazan u alan iin, bazan bu alan iin ruh salyor. nemli olan tek ey tikel somut belirlenimlere karlk den soyut belirlenimleri bulup ortaya koymak oluyor. 267. "Dncellik iinde zorunluluk demek, deann kendi iinde gelimesi demektir. znel tzsellik olarak o, siyasal dntr [iyi yurttalk], nesnel tzsellik olarak devlet rgtdr, akas siyasal devlet ve onun anayapsdr."[9] "Dncellik iinde zorunluluk", "kendi iinde dea", burada znedir; "siyasal dn ve siyasal anayap" da yklem. Aka sylemek gerekirse, siyasal dn devletin znel tzdr, siyasal anayap da onun nesnel tz denebilir. yleyse ailenin ve burjuva-sivil toplumun devlete mantksal dnm salt bir grntr, nk ailelerin dnnn, [sayfa 19] burjuva-sivil dnn, aile kurumunun ve toplumsal kurumlar olarak toplumsal kurumlarn siyasal dn ve siyasal yaplamayla nasl uygunlatklar ve onlarla nasl bant kurduklar ortaya konmuyor. "Tin bu zorunlulua ve bu grn alemine indirgenemez", o onlarn "dncellik"leridir, bu alemin ruhu olarak "kendi-iin sahiden gerektir" ve bu niteliiyle de zel bir gereklie sahiptir demek, mantksal bir geii ortaya koymak demek deildir, nk ailenin ruhu kendi-iin ak olarak vardr,[10] oysa gerek bir alann katksz dncellii ancak bilim olarak varolabilir. nemli olan udur ki Hegel her yerde deay zne ve "siyasal dn" gibi gerek anlamyla zneyi, gerek zneyi de yklem durumuna getiriyor. Ama gelime her zaman yklemden yana gerekleiyor. 268'de siyasal dn ya da yurtseverlik zerine gzel bir zetleme var, ama Hegel'in bunlar "ancak devlet iinde varolan ve usun kendilerinde gerekten varolduu kurumlarn rn" olarak dnmesi dnda (oysa tersine, bu kurumlar siyasal dnn bir nesnellemesidir), bu zetlemenin mantksal gelime ile hibir ilgisi yok. Bu paragraftaki aklamaya baknz.[11] 269. "zel biimde belirlenen ieriini siyasal dn, devlet rgtnn eitli grnmlerinden alr. deann farkl grnmleri ve bunlarn nesnel gereklikleri iinde gelimi biimidir bu rgt. Bu farkl grnmler, zgl ilevleri ve eitli etkinlik alanlaryla, bylece devletin eitli glerini olutururlar. Bu sre sayesinde evrensel, kendi kendisini srekli olarak retir ve zorunlu bir biimde retir ve korur, nk bu glerin zgl nitelii Kavramn doas tarafndan belirlenmitir ve nk evrensel kendi z retiminin ngerekirliidir. Bu rgt, siyasal anayapy oluturur."[12] Siyasal anayap devlet rgtdr ya da devlet rgt siyasal anayapdr. Bir rgtn farkllam grnmlerinin, [sayfa 20] rgtn doasndan kaynaklanan zorunlu bir balant iinde bulunduklarn sylemek, katksz bir totolojidir. Siyasal anayapy bir rgt olarak tanmladktan sonra, anayapnn eitli grnmlerinin, eitli glerin organik belirlenimler olarak davrandklarn ve ussal bir iliki iinde bulunduklarn sylemek de bir totolojidir. Siyasal devleti bir rgt olarak dnmek ve ardndan glerin

farklln [in]organik[1*] bir farkllk olarak deil de canl ve ussal bir farkllk olarak dnmek byk bir ilerlemedir. Ama Hegel bu kefi nasl sunuyor? 1. "deann farkl grnmleri ve bunlarn nesnel gereklikleri iinde gelimi biimidir bu rgt." Bu devlet rgt kendi bana geliir ve bu farkl ilevlere nesnel bir gereklik kazandrr anlamna gelmiyor bu. Gerek dnce u: Devletin yani siyasal anayapnn farkllklara ve bu farkllklarn gerekliklerine yol aan gelimesi, organik bir gelimedir. ngereklii, zneyi, gerek farkllklar ya da siyasal anayapnn farkl grnmleri oluturuyor; yklemi de bunlarn organik olarak belirlenimleri. Bunun yerine dea zne yaplyor, farkllklar ve bunlarn gereklikleri deann gelimesinin bir sonucu olarak dnlyor, oysa tersine, deann bu gerek farkllklarn gelime sonucu olarak dnlmesi gerekiyor. rgt, farkllklar ideasnn, onlarn kavramsal belirlenimlerinin ta kendisi. Ama burada dea sanki kendi bana gelien ve kendi z farkllklarn reten bir zneymi gibi konuuluyor. zne ve yklemin bu yer deitirmesinden baka Hegel, burada sz konusu edilen deann rgtten baka bir ey olduu yanl izlenimini veriyor. Soyut deadan hareket ediliyor ve siyasal anayap deann devletteki gelimesinin sonucu olarak grnyor. yleyse siyasal dea deil ama tersine siyasal e iindeki soyut dea sz konusu ediliyor. Oysa ben, "bu rgt (bu devlet rgt, bu siyasal anayap rgt) gelien ve farkllaan deadr" vb. dediim zaman, siyasal anayap zgl ideas zerine henz hibir ey bilmiyorum. Siyasal rgt konusunda olduu kadar hayvansal [sayfa 21] rgt [organizma] konusunda da ayn nerme, ayn dorulukla ne srlebilir. Peki hayvan organizmas siyasal rgtten neyle ayrlyor? Bunun yant bu genel belirlenimden kmaz. Ama differentia specificay [zgl fark] vermeyen bir aklama, aklama deildir. Hegel'i ilgilendiren tek ey katksz "dea"y, ister devlet sz konusu olsun, ister Doa, her e iinde "mantksal dea"y bulmaktr; ve buradaki "siyasal anayap" gibi gerek zneler, onlar adlandran szcklere indirgenirler, yle ki elde yalnzca gerek bir bilgi yanlsamas kalr. Ama sz konusu zneler kendi zgl zleri iinde anlalmadklar iin anlalmam belirlenimlerdirler ve anlalmam belirlenimler olarak da kalrlar. "Bu farkl grnmler, zgl ilevleri ve eitli etkinlik alanlaryla, bylece devletin eitli glerini olutururlar." O kck "bylece" szcyle, mantksal bir balant olduu yanlsamas yaratlyor. Daha da dorusu, "Peki neden bylece?" diye sormak gerekiyor. "Devlet rgtnn farkl grnmleri zgl ilevleri ve eitli etkinlik alanlaryla devletin eitli glerini olutururlar" demek, grgl bir olguyu saptamak demektir; ama bu glerin bir "rgt'n paralarn oluturduklarn sylemek de felsefel bir "yklem"den sz etmek anlamna gelir. Burada Hegel'e zg, sk sk yinelenen ve gizemciliin bir rn olan bir slup zellii zerine dikkat ekeceiz. Tm paragraf u terimlerle dile getiriliyor: "zel biimde belirlenen ieriini siyasal dn, devlet rgtnn eitli grnmlerinden alr. deann farkl grnmleri ve bunlarn nesnel gereklikleri iinde gelimi biimidir bu rgt. Bu farkl grnmler, zgl ilevleri ve eitli etkinlik alanlaryla, bylece devletin eitli glerini olutururlar. Bu sre sayesinde evrensel, kendi kendisini srekli retir ve zorunlu bir biimde retir ve korur; nk bu glerin zgl nitelii Kavramn doas tarafndan belirlenmitir ve nk evrensel kendi z retiminin ngerekirliidir. Bu rgt, siyasal anayapy oluturur." 1. "zel biimde belirlenen ieriini siyasal dn, devlet rgtnn eitli grnmlerinden alr. Bu farkl grnmler, zgl ilevleri ve eitli etkinlik alanlaryla ... devletin eitli glerini olutururlar. 2. "zsel biimde belirlenen ieriini siyasal dn, devlet rgtnn eitli grnmlerinden alr. deann farkl grnmleri ve bunlarn nesnel [sayfa 22] ger-eklikleri iinde gelimi biimidir bu rgt... Bu sre sayesinde evrensel, kendi kendisini srekli retir ve zorunlu bir biimde retir ve korur, nk bu glerin zgl nitelii Kavramn doas tarafndan belirlenmitir ve nk evrensel kendi z retiminin ngerekirliidir. Bu rgt, siyasal anayapy oluturur." Hegel'in teki belirlenimleri iki zneye, "rgtn eitli grnmleri"ne

ve "rgt'e balad grlyor. nc cmlede "farkl grnmler", "eitli gler" olarak tanmlanyor. "Bylece" szcnn araya girmesiyle, bu "eitli gler"in deann gelimesi olarak rgt zerindeki ara nermeden tredii yanlsamas yaratlyor. Bu "eitli gler" konusunda daha birok ey syleniyor. Evrenselin kendini srekli olarak "rettii" ve bylece koruduu yolundaki belirleme yeni hibir ey getirmiyor, nk bu "rgt grnmleri" ya da "organik" grnm kavramnda zaten ieriliyor. Ya da daha dorusu bu "eitli gler" belirlenimi yalnzca "deann farkl grnmleri ve bunlarn nesnel gereklikleri iinde gelimi biimi" vb. olduunun bir baka biimde sylenmesidir. Bu rgtn "deann farkl grnmleri ve bunlarn nesnel gereklikleri iinde gelimi biimi olduu" cmlesi ile bu farkllamann "Evrenselin (Evrensel burada dea ile ayn eydir) kendi kendisini srekli retmesine ..." vb. yol aan sre olduu yolundaki cmle, zde cmlelerdir; ikincisi, "deann farkl grnmleri ... iinde gelimesi"ne ilikin birinci cmleyi yalnzca daha belirgin bir biimde aklyor. Bu da Hegel'i genel "dea" kavramnn ve dahas genel olarak "rgt"n (nk dorusunu sylemek gerekirse burada yalnzca rgt olarak dea sz konusu) bir adm bile tesine gtrmyor. Peki, "Bu rgt, siyasal anayapy oluturur" [sayfa 23] biimindeki son cmlesini yazma hakkn ona kim veriyor? Neden "Bu rgt gne sistemini oluturur" demiyor? Daha sonra "devletin farkl grnmleri"ni "eitli gler" olarak tanmlad iin. Ancak "devletin farkl grnmleri eitli gleri oluturur" gibi bir cmle grgl bir dorudur; felsefel bir bulgu olarak yutturulamaz ve daha nceki bir aklamann sonucu olarak da gsterilemez. Ama rgt "deann gelimi biimi" eklinde tanmlayarak, deann farkl grnmlerinden sz ederek, ardndan "eitli gler" somut olgusunu araya sokarak, belirli bir ierik aklanyormu gibi bir yanlsama yaratlyor. "zsel biimde belirlenen ieriini siyasal, dn, devlet rgtnn eitli grnmlerinden alr" cmlesinden sonra Hegel, "... bu rgt" deil, ama "rgt deann gelimi biimidir vb." demeliydi. En azndan syledii ey her rgte uyan ve "bu" znesini dorulayacak hibir yklem yoktur. Ulamak istedii gerek sonu, rgt gereklikte siyasal anayap olarak belirlemektir. Ama genel rgt deasndan belirli rgtdevlet ya da siyasal anayapya gemeyi salayacak hibir kpr yoktur ve byle bir kpr de hibir zaman kurulamayacaktr. lk cmlede, sonradan eitli gler olarak tanmlanan "devlet rgtnn eitli grnmlerinden sz ediliyor. yleyse aka, "devlet rgtnn eitli gleri" ya da "eitli glerin devlet rgt" devletin "siyasal anayapsdr" deniliyor. "Siyasal anayap"ya giden kpr de "rgt"ten, deadan, onun "farkl grnmler"inden balayarak deil ama tersine, nceden kabullenilen "eitli gler"den balayarak kuruluyor. Aslnda Hegel "siyasal anayap"y soyut ve genel "rgt" ideas haline getirmekten baka bir ey yapmyor, ama kendi dncesine ve yaratt yanlsamaya gre somut gereklii "genel dea"dan karyor. deann znesi olan eyi bir rn durumuna, deann bir yklemi durumuna dntryor. Dncesi nesneye gre gelimiyor ama tersine nesne hazr ve soyut Mantk alannda tamamlanm bir dnceye gre geliiyor. Belirli siyasal anayap ideasn gelitirmek sz konusu deil, ama siyasal anayapy soyut dea ile temasa [sayfa 24] geirmek, onu ideann yaam yksnn bir evresi olarak gstermek sz konusu ve bu da ak bir yanltmaca oluturuyor. Ayrca "eitli gler"in "Kavramn doas" tarafndan belirlendiklerini de reniyoruz ve bu da evrenselin onlar neden zorunlu bir biimde rettiini aklyor. Buna gre eitli gler kendi "z doa"lar tarafndan deil ama yabanc bir doa tarafndan belirleniyor. Ayn biimde zorunluluk da onlarn kendi zlerinden kmyor ve eletirel bir biimde ortaya konmuyor. eitli glerin yazgs "Kavramn doas" tarafndan yazlm, Mantk'n Santa Casa'snda[2*] mhrlenmi bulunuyor. Nesnelerin, burada devletin ruhu nceden olumu ve gerekte basit bir grnten baka bir ey olmayan bir beden kazanmadan nce kararlatrlmtr. "Kavram", Baba-Tanr iindeki, "dea" iindeki Ouldur; etkin, belirleyen, farkllatran ilkedir o. "dea" ve "Kavram", burada zerk zneler durumuna getirilen soyutlamalardan baka bir ey deildirler. 270. "Devletin ereinin genel kar olarak genel kar olmas ye bu genel kar zel karlarn tz olduuna gre zel karlarn korunmas da olmas, 1. onun soyut gereklik ya da tzselliini oluturur; ama o 2. onun

zorunluluudur da, nk etkinlii Kavramnn farkl grnmlerine, bu zsellik dolaysyla onun deimez ve gerek belirlenimlerini oluturan grnmleri olan glere karlk den alanlara blnr; 3. oysa devletin bu tzsellii, kltr biimini alan ve oluumunu tamamlayan bir srecin gelimesiyle, kendini bilen ve isteyen Tin durumuna gelen Tinin ta kendisidir. Dolaysyla devlet ne istediini bilir ve onu dnlm bir ey olarak, kendi evrensellii iinde bilir; bu nedenle o bilinen ereklere, ak ilkelere ve yalnz kendinde olmakla kalmayan ama bilin iin de olan yasalara ve ayn ekilde, eylemleri varolan koul ve ilikilerle ilgili olduklar lde, bunlarn ak bilgisine gre etkinlik gsterir ve davranr."[13] [sayfa 25] (Bu paragrafa eklenen ve Kilise ile Devlet arasndaki ilikilerin ele alnd yorum zerinde daha sonra duracaz.)[3*] Mantksal kategorilerin buradaki uygulanma biimi zel bir incelemeye deer. "Devletin ereninin genel kar olarak genel kar olmas ve bu genel kar zel karlarn tz olduuna gre zel karlarn korunmas da olmas, 1. onun soyut gereklik ya da tzselliini oluturur." Genel kar olarak ve zel karlarn tz olarak genel karn Devletin erei olmas, onun gerekliini ya da soyut olarak tanmlanm tzn oluturuyor. Bu erek olmadka, devlet bir gereklik olmuyor. stencinin znel nesnesi ite burada, ama bu ayn zamanda tamamen genel bir belirlenimden baka da bir ey oluturmuyor. Varlk olarak bu erek, devlet iin varoluunun esi durumuna geliyor. "Ama o (soyut gereklik, tzsellik) 2. onun zorunluluudur da, nk etkinlii Kavramnn farkl grnmlerine, bu zsellik dolaysyla onun deimez ve gerek belirlenimlerini oluturan grnmleri olan glere karlk den alanlara blnr." O (soyut gereklik, tzsellik) onun (devletin) zorunluluudur, nk gereklii farklar ussal olarak belirlenen ve ayn zamanda deimez belirlenimler oluturan farkl etkinliklere blnyor. Devletin soyut gereklii, bu ayn devletin tzsellii bir zorunluluktur, nk devletin katksz ereksellii ve toplumsal btnln katksz kalcl ancak eitli siyasal gler iinde gerekleebiliyor. Bu da devletin gerekliinin ilk belirleniminin soyut bir belirlenim olduu anlamna geliyor. Devlet basit bir gereklik olarak dnlemez, ayn zamanda etkili etkinlik olarak, farkllam bir etkili etkinlik olarak da dnlmesi [sayfa 26] gerekiyor. "Soyut gereklik ya da tzsellii ... onun zorunluluudur da, nk etkinlii Kavramnn farkl grnmlerine, bu tzsellik dolaysyla onun deimez ve gerek belirlenimlerini oluturan grnmleri olan glere karlk den alanlara blnr." Tzsellik ilikisi bir zorunluluk ilikisidir; yani tz zerk gereklik ya da etkinliklere blnm ama zsel olarak belirlenmi bir tz olarak grnr. Ben bu soyutlamalar herhangi bir gereklie uygulayabilirim. Burada devleti ilkin "soyut gereklik" emasna gre dndkten sonra, "somut" gereklik, "zorunluluk", gereklemi farkllk emasna gre de dnmem gerekiyor. 3. "Oysa devletin bu zsellii, kltr biimi olan ve oluumunu tamamlayan bir srecin gelimesiyle, kendini bilen ve isteyen Tin durumuna gelen Tinin ta kendisidir. Dolaysyla devlet ne istediini bilir ve onu dnlm bir ey olarak, kendi evrensellii iinde bilir; bu nedenle o bilinen ereklere, ak ilkelere ve yalnzca kendinde olmakla kalmayan ama bilin iin de olan yasalara ve ayn ekilde, eylemleri varolan koul ve ilikilerle ilgili olduklar lde, bunlarn ak bilgisine gre etkinlik gsterir ve davranr." imdi btn bu paragraf gnlk dile evirelim: 1. Kendini bilen ve isteyen Tin, devletin tzdr; (kltrl, kendinin

bilincine sahip tin, devletin znesi, temeli ve zerkliidir). 2. Genel kar ve genel karda zel karlarn korunmas bu Tinin genel erei ve ieriidir, yani hem devletin varlkbilimsel tz hem de kendini bilen ve isteyen Tinin devlet doasdr. 3. Kltr biimlerinden geen, kendini bilen ve isteyen Tin, kendinin bilincine sahip olan Tin bu soyut ierii ancak, eitli glere yol aarak ve eklemlenmi bir g durumuna gelerek, farkllam bir etkinlie dnt zaman gerekletirebilir. [sayfa 27] Hegelci sunu konusunda unlar saptayabiliriz: a) zne durumuna gelenler: soyut gereklik, zorunluluk (ya da tzsel fark), tzsellik, yani mantksal soyutlama kategorileri. Geri "soyut gereklik" ve "zorunluluk", devletin kendi gereklii ve kendi zorunluluu olarak sunuluyor, ama 1. "o", "soyut gereklik" ya da "tzsellik", onun (devletin) zorunluluudur. 2. Kavramnn farkl grnmlerine onun etkinlii blnr. "Kavramn farkl grnmleri", "bu tzsellik dolaysyla onun deimez ve gerek belirlenimlerini oluturan" g/erdir. 3. "Tzsellik", "onun" zsellii olarak, artk devletin soyut bir belirlenimi olarak kabul edilmiyor. Tzsellik olarak o, zne durumuna getiriliyor, nk sonunda yle deniyor: "devletin bu tzsellii, kltr biimi olan ve oluumunu tamamlayan bir srecin gelimesiyle, kendini bilen ve isteyen Tin durumuna gelen Tinin ta kendisidir." b) Hegel sonunda "kltrl Tin vb. tzselliktir" demiyor ama tersine, "tzsellik kltrl Tindir vb." diyor. Buna gre Tin kendi ykleminin yklemi durumuna geliyor. c) Tzsellik, 1. devletin genel erei olarak, 2. eitli gler olarak tanmlandktan sonra, sonunda 3. kltrl, kendini bilen ve isteyen, gerek Tin olarak tanmlanyor. Gerek hareket noktas, kendini bilen ve isteyen ve o olmadka "devletin erei"nin de "devlet gleri"nin de ieriksiz, zsz kuruntular hatta olanaksz gereklikler olacaklar Tin, yalnzca daha nce genel erek ve eitli siyasal gler olarak tanmlanan tzselliin son yklemi olarak grnyor. Eer gerek Tinden hareket edilseydi, "genel erek" onun ierii olarak grnrd, eitli gler onun gerekleme biimi, gerek ya da zdeksel varoluunu olumlama biimi olarak grnrlerdi ve bu varolu da kendi erekliliinin doas tarafndan belirlenirdi. Ama "dea"dan ya da zne olarak, gerek z olarak "tz"den hareket edildii iin, gerek zne yalnzca soyut yklemin son yklemi olarak grnyor. "Devletin erei" ve "siyasal gler", yalanlatrldklar [mystifie] iin "tz"n "varolu biimleri" olarak sunuluyor ve [sayfa 28] kendi gerek varolularndan, "kendini bilen ve isteyen Tinden, kltr biimlerini geen Tinden" ayrlm olarak grnyorlar. d) Somut ierik ve gerek belirlenim, biimsel ierik ve biimsel belirlenim olarak grnyorlar. Soyut biimsel belirlenim, somut ierik olarak grnyor. Devlete ilikin belirlenimlerin z, devlete ilikin belirlenimler olarak deil ama en soyut ekilleriyle mantksal-metafizik belirlenimler olarak dnlebiliyor. Gerek zgnl Hukuk Felsefesi deil ama Mantk Bilimi oluturuyor. Felsefel alma dncenin siyasal belirlenimler iinde ete kemie brnmesini deil, ama varolan siyasal belirlenimlerin soyut dnceler biiminde uup gitmesini gstermeye dayanyor. Felsefel ura, eyin Mant deil ama Mantn eyi oluturuyor. Mantk devleti tantlamaya deil, tersine devlet Mant tantlamaya yaryor. 1. Devletin erei olarak genel kar ve genel kar iinde zel karlarn korunmas; 2. Devletin bu ereinin gereklemesi olarak eitli gler; 3. Erein ve gerekletirilmesinin znesi olarak kltrl, kendinin bilincine sahip, isteyen ve etkinlik gsteren Tin. Oysa bu somut belirlenimler dsal bir biimde ve hors-d'oevres [konu d blmler] olarak dnlyor; felsefel anlamlar da devletin onlar sayesinde: 1. soyut ya da tzsel gereklik olarak; 2. tzsellik ilikisinden zorunluluk ya da tzsel gereklik ilikisine gei olarak; 3. tzsel gerekliin hakikati niteliiyle Kavram ya da znellik olarak Manta uygun bir anlam kazanmas oluyor. Bu somut belirlenimler zsel-olmayan belirlenimler olarak grnyorlar, nk eer bir baka alana, rnein fizie geersek, bu somut belirlenimler baka somut belirlenimlerle deitirilebileceklerdir. Gerekte [bir Hukuk

Felsefesi ile deil ama] Mantk Biliminin bir blm ile kar karya bulunuyoruz. [sayfa 29] Tzn zorunlu olarak "Kavramn farkl grnmlerine, bu zsellik dolaysyla onun deimez ve gerek belirlenimlerine blnmesi" gerekiyor. Bu nerme eyin znn Mantk alanna girdii, Hukuk Felsefesinden nce oluup tamamland anlamna geliyor. Bize burada ayra iinde Kavramn bu farkl grnmlerinin devlet "etkinliinin" "farkl grnmleri" olduu ve bu "deimez belirlenim"lerin "siyasal gler" olduklar syleniyor ki yalnz bu parantez Hukuk Felsefesine, siyasal aleme giriyor. Ayracn gerek anlamyla aklama karsnda bir hors-d'oeuvreden baka bir ey olmad ak. rnein 270'teki Eke baknz: "Zorunluluk, btnn Kavramn farkl grnmlerine gre blnmesine ve bu blnm btnn kendi deimezliinde l bir belirlenmilik olmayan ama tersine kendi z zlmesinde durmadan kendini reten deimez ve srekli bir belirlenmilik gstermesine dayanr." Ayrca Mantk'a da baknz. 271. "Siyasal anayap ilk olarak devlet rgt ve onun kendi kendisiyle ilikisi iindeki organik yaam srecidir. Bu sre boyunca o kendi iinde kendi uraklarn farkllatrr ve onlara srekli bir varolu kazandrr. kinci olarak devlet, tek ve dtalayc bir bireyliktir ve teki bireyliklere kar byle bir bireylik olarak davranr. yleyse kendi farkllamasn da doru evirir ve bu belirlenime uygun olarak kendi iinde varolan farkllam ilevleri kendi dncellikleri iinde koyar."[14] Ek: " devlet olarak i devlet sivil iktidardr; da doru evrilmi olarak askeri iktidardr ama bu iktidar devlette devletin kendi iindeki belirli bir grnmn oluturur."[4*] I. KEND-N SYASAL ANAYAPI 272. "Devlet kendi etkinliini kendi iinde Kavramn doasna gre belirledii ve farkllatrd lde siyasal [sayfa 30] anayap ussaldr, o zaman siyasal glerin her biri kendi iinde bir btnsellik oluturur: kendi iinde etkinlik gsteren her g, teki uraklar da ierir ve bu uraklar Kavramn farkl grnmlerini davurduklar iin hepsi de onun dncellii iinde kalr ve bir tek ve ayn bir bireysel btnlk olutururlar."[15] Buna gre uraklar Mantk'n. soyut uraklarna indirgenebildii lde siyasal anayap ussaldr. Devletin grevi kendi etkinliini kendi zgl doasna gre deil ama soyut dncenin yalanlatrlm devindirici gc olan Kavramn doasna gre farkllatrmak ve belirlemektir. yleyse siyasal anayapnn ussalln devlet kavram deil ama soyut kavram oluturuyor. Anayap kavramnn yerine Kavramn anayapsna eriiyoruz. Dnce kendini devletin doasna gre deil ama tersine devlet kendini hazrlop bir dnceye gre ayarlyor.[5*] 273. "Siyasal devlet bylece (nasl?) tzsel farkllklara blnr; a) evrenseli belirleme ve saptama gc, yasama gc; b) zel olanlar ve tekil durumlar evrensel kapsamna sokma gc yrtme gc; c) istencin son karar gc olarak znellik gc, hkmdarn gc, bu gte farkl gler Btnn doruu ve balangc olan bireysel birlik iinde bir araya gelirler, anayasal krallk gc." Ayrntl uygulamasn inceledikten sonra,[6*] bu ayrmn zerine dneceiz.[7*] 274. "Tin ancak iinde var olduunu bildii eyde gerek olduuna ve bir halkn tini olarak devlet ayn zamanda o halk oluturan bireylerin tm iliki, yaant ve bilinlerini etkileyen yasa olduuna gre, bundan belli bir halkn siyasal anayapsnn kesinlikle bu halkn kendinin bilincinin biim ve [sayfa

31] oluumuna bal olduu sonucu kar. Bu halkn znel zgrl ve dolaysyla siyasal anayapnn gereklii ite bu kendinin bilincinden kaynaklanr. ... Bu nedenle her halk kendine uygun ve elverili bir siyasal anayapya sahiptir."[16] Hegel'in aklyrtmesinden, "kendinin bilincinin biim ve oluumu" ile "siyasal anayap"nn birbiriyle elitii devletin gerek bir devlet olmad sonucu kyor. Gemi bir bilincin rn olan anayapnn, daha ileri bir bilin iin skc bir engel durumuna geleceini sylemek, elbette baya bir ey sylemek demektir. Bundan karlacak tek sonu, belirleyici ilkesi bilinle birlikte ilerleyecek bir siyasal anayap istemektir; yleyse gerek insanla birlikte ilerleyecek bir siyasal anayap istemek, ki bu da ancak "insan" siyasal anayapnn ilkesi durumuna geldii zaman olanakldr. Hegel burada sofisttir. a) Hkmdarn gc 275. "Hkmdarn gc kendinde btnselliin uran ierir ( 272), siyasal anayapnn ve yasalarn evrensellii, zelden genele ilikin olarak tartma ve zbelirlenim olarak son karar ura: geri kalan hereyin kendisine indirgendii ve bir gereklik durumuna gelmeye balad uraktr bu. Bu mutlak zbelirlenim eylemi, hkmdarlk gcnn ayrt edici ilkesini, ilk aklanmas gereken ilkeyi oluturur."[17] Bu paragrafn balangc daha ilk anda undan baka bir ey demek istemiyor: "Siyasal anayapnn ve yasalarn evrensellii" hkmdarn gcdr; tartma yani zelden genele iliki [de] hkmdarn gcdr. Ve hkmdarn gcnden anayasal kraln gc anlaldna gre, hkmdarn gc siyasal anayapnn ve yasalarn dnda yer almaz. Oysa Hegel'in gereklikte sylemek istedii ey undan baka bir ey deil: "siyasal anayapnn ve yasalarn [sayfa 32] evrensellii"nin hkmdarn gc, devletin hkmranl olmasn istiyor Hegel. O zaman hkmdarn gcn bir zne durumuna dntrmek ve hkmdarn gcnden zel isten olarak dnlen hkmdarn gc de anlalabileceine gre hkmdarn bu uran egemeni, onun znesi olduu yanlsamasn yaratmak yersiz olur. Ama ilkin Hegel'in "hkmdarlk gcnn ayrt edici ilkesi" olarak dnd eye bakalm. Bunun "geri kalan her eyin kendisine indirgendii ve bir gereklik durumuna gelmeye balad zbelirlenim olarak son karar ura", bu "mutlak zbelirlenim eylemi" olduunu grrz. Burada Hegel gerek, yani bireysel istencin, aslnda hkmdarn gc olduundan baka bir ey sylemiyor. Hegel 12'de yle diyor: "isten [...] kendisine tekillik biimini verdii zaman [...] kararlatrra istentir ve ancak kararlatrc isten olaraktr ki gerek isten olur."[18] Bu "son karar" ya da "mutlak zbelirlenim" ura, ieriin "evrensellik"inden ve tartmann zelliinden ayrld lde, keyfi olarak gerek istentir. Bir baka deyile, "Keyfilik hkmdarn gcdr", ya da "Hkmdarn gc keyf ynetimdir." 276. "Siyasal devletin temel belirlenimi, uraklarnn dncellii olarak tzsel birliktir ve bu birlikte, a) siyasal devletin farkl gleri ve farkl ilevleri ayn zamanda hem erimi hem de korunmulardr ve ancak hakllk ya da yetkeleri bamsz olmad ama Btn deas tarafndan belirlendii kadaryla korunmulardr; nk kaynaklarn Btn deasnn gcnden alr bunlar ve onlarn tek kendilii olarak dnlen bu deann bklgen yelerini olutururlar." Ek: "Siyasal devletin uraklar, organik cisimlerdeki yaam gibidir."[19] [sayfa 33] yi anlayalm: Hegel yalnzca siyasal devletin "farkl gleri ve farkl ilevlerinden sz ediyor. Yalnzca Btn deas tarafndan belirlendii kadaryla korunan bir hakllk ya da yetkeleri olduu kabul ediliyor;

"kaynaklarn yalnzca Btn deasnn gcnden aldklar" kabul ediliyor. Byle olmas gerektii, rgt ideasndan kaynaklanyor. Ama bu olmas gerekenin gerekleme biimini aklamak gerekiyor. nk devlette zorunlu olarak bilinli usun egemen olmas gerekiyor. Oysa salt isel ve dolaysyla salt dsal bir nitelik tayan tzsel zorunluluk, devletin "farkl gleri ve farkl ilevlerinin olumsal karmakarkl,[8*] usa uygun olarak gsterilemiyor. 8 Elyazmasmda bu szck zor okunabiliyor; Verschrankung [karmakarktk] da olabilir, Verschlingung [birbirine karmak] da. -Ed. 277. "b) Devletin farkl ilev ve etkinlikleri, zsel uraklar olarak ona zgdrler ve onlar yerine getiren bireylere, bu bireylerin dolaymsz kiiliklerine gre deil ama yalnzca evrensel ve nesnel niteliklerine gre baldrlar; yleyse zel kiilik olarak zel kiilie bu ilev ve etkinlikler, dsal ve olumsal bir biimde balanmlardr. Buna gre devletin ilev ve etkinlikleri, zel mlkiyet olamaz."[20] Eer farkl ilev ve etkinlikler devlet ilev ve etkinlikleri olarak, devlet ilevleri ve devlet gleri olarak adlandrlmlarsa, bunlarn zel mlkiyet deil ama tersine devlet mlkiyeti olduklar kendiliinden anlalr. Bir totolojidir bu. Devletin ilev ve etkinlikleri bireylere (devlet ancak bireyler araclyla etkinlik gsterebilir), ancak fizik bireyler olarak deil ama siyasal birey olarak bireylere, bireyin siyasal varlk niteliine baldrlar. Bundan tr Hegel'in yapt gibi bu ilev ve etkinliklerin "zel kiilik olarak zel kiilie dsal ve olumsal bir biimde balanm" olduklarn sylemek, gln bir eydir. Onlar ona daha ok bu vinculum substantiale [zsel bir ba] ile, onun zsel bir nitelii aracyla balanmlardr. Onlar onun zsel niteliinin doal etkinliidir. Bu glnlk, Hegel'in devlet ilev ve etkinliklerini [sayfa 34] kendi iin [yani sanki bamsz bir alan oluturuyorlarm gibi] soyut bir biimde ve zel kiilii de bunun tersine dnmesinden ileri geliyor. Ama Hegel zel kiiliin insanal bir kiilik olduunu ve devletin ilev ve etkinliklerinin insanal iler olduklarn unutuyor; "zel kiilik"in znn sakal, soyu, soyut fizik doas deil ama toplumsal nitelii olduunu ve devlet ilev ve etkinliklerinin insann toplumsal niteliklerinin varlk ve etkinlik biimlerinden baka bir ey olmadklarn unutuyor. yleyse devlet ilevleri ve devlet glerinin tayclar olduklar lde bireylerin, zel niteliklerine gre deil ama toplumsal niteliklerine gre gz nnde bulundurulmalarnda anlalmayacak bir ey yok. 278. "Bu iki belirlenim [a ve b], yani devletin farkl ilev ve glerinin ne kendi-iin ne de bireylerin zel istencinde deimez bamsz bir varlklarnn olmamas, ama tersine kklerini kendi basit Kendilikleri olarak devlet birliinden almalar, devletin hkmranln oluturur." "Despotizm demek, yasa yokluu demektir. Despotizmde zel isten, bu ister bir hkmdarn ister bir halkn zel istenci olsun, kendi bana yasa saylr ya da daha dorusu yasann yerini alr. Oysa yasa ile ynetilen, anayasal bir durum iinde hkmranlk, zel alan ve etkinliklerin dncellik uram oluturur: byle bir zel alan, kendi erek ve etkinlik biimlerinde zerk ve yalnzca kendi kendisiyle uraan bir ey deil ama tersine kendi erek ve etkinlik biimlerinde btnn erei (genellikle hayli belirsiz bir deyim kullanlarak buna devletin iyilii ad veriliyor) tarafndan belirlenen ve ona baml olan bir eydir. Bu dncellik kendini iki biimde gsterir. Bar durumunda bu zel alan ve etkinlikler, kendi zel ereklerinin gereklemesine ynelirler ve dncellik kendini, bir yandan zel bencillii bir herkesin yaama ve btnln korunma arac durumuna dntren nesnel zorunluluk iinde ve bu zorunluluk aracyla gsterirken, te yandan bu zel alan ve etkinliklerin etkilerini ya snrlandrarak ya da onlar btnlk yararna etkinlik gstermeye zorlayarak, onlara srekli olarak genel kan anmsatan gcn dorudan mdahalesi iinde ve bu mdahale aracyla gsterir; ister i ister d tehlike olsun, tehlike durumunda bu dncellik, kendini bar durumunda [sayfa 35] zel alan ve etkinliklere blnen toplumsal rgtn topland basit hkmranlk kavram iinde ve bu kavram aracyla gsterir. O zaman devletin kurtuluu, bar zamannda tamamen geerli olan zel ereklerin feda edilmesini isteyebilen hkmdara braklr. Hkmdarlk idealizmi, kendine zg olan gereklie ite bu

durumda eriir."[21] Bylece bu idealizm, bilinen ve usa yatkn bir sistem oluturacak kadar gelitirilmiyor. Bar durumunda bu idealizm, dorudan doruya yukardan uygulanan bir etkinlikle kendini egemen gce, zel yaama zorla kabul ettiren dsal bir zorlama olarak, ya da kr bencilliin bilinsiz sonucu olarak grnyor. "Kendine zg olan gereklie" bu idealizm, ancak devletin iinde bulunduu "sava ya da tehlike durumu"nda eriiyor, yleki bu idealizmin z burada gerekten varolan devletin "sava ya da tehlike durumu" olarak dile getiriliyor, oysaki onun "bar" durumu, bencilliin sava ve ykmndan baka bir ey deil. Buna gre hkmranlk, devlet idealizmi, yalnzca i zorunluluk olarak, yalnzca dea olarak var. Hegel bununla da yetiniyor, nk yalnzca dea sz konusu. yleyse hkmranlk bir yandan yalnzca bilinsiz ve kr bir tz olarak var. Onun teki gerekliini hemen greceiz. 279. "lkin bu dncelliin evrensel dncesinden baka bir ey olmayan hkmranlk, ancak kendinden emin bir znellik olarak ve ancak son kararn bal olduu istencin soyut ve dolaysyla nedensiz z belirlenimi olarak somut bir gereklik durumuna gelir. Devletin bireysellii ite budur ve devlet teki devletler arasnda ite bundan tr Bir devlettir. Ama znellik ancak zne olarak, kiilik de ancak kii olarak gerektir ve olgunluk ve gerek ussalla erien siyasal anayapda, Kavramn urandan her biri kendi-iin gerek durumuna gelen kendi eklini gerekletirir ve ayrr. yleyse btnn bu kesin olarak kararlatran ura genel olarak Bireysellik deil ama belli Bir bireydir: Hkmdar."[22] 1. "lkin bu dncelliin evrensel dncesinden baka bir ey olmayan hkmranlk, ancak kendinden emin bir znellik olarak somut bir gereklik durumuna gelir [...] znellik ancak zne olarak, kiilik de ancak kii olarak gerektir. Olgunluk ve gerek ussalla erien siyasal anayapda, Kavramn urandan her biri, kendi-iin gerek durumuna gelen kendi eklini gerekletirir ve ayrr. 2. Hkmranlk "ancak son kararn bal olduu istencin soyut ve dolaysyla nedensiz z-belirlenimini olarak somut bir gereklik durumuna gelir. Devletin bireysellii ite budur ve devlet teki devletler arasnda ite bundan tr Bir devlettir [...] (ve olgunluk ve gerek ussalla erien siyasal anayapda, Kavramn urandan her biri kendi-iin gerdek durumuna gelen kendi eklini gerekletirir ve ayrr). yleyse btnn bu kesin olarak kararlatran ura genel olarak Bireysellik deil ama belli Bir bireydir: Hkmdar." [sayfa 36] Birinci cmle yalnzca, hazin gerekliini grdmz bu dncelliin genel dncesinin, zorunlu olarak znelerin kendinin bilincine sahip yapt olmas ve bu nitelikle kendilerinde ve kendileri iin bir gereklik olmas gerektiinden baka bir anlama gelmiyor. Eer Hegel devletin temelleri olarak dnlen gerek bireylerden hareket etseydi, devleti byle gizemli bir biimde znelletirmek gereksinmesini duymazd. "Ama", diyor Hegel, "znellik ancak zne olarak, kiilik de ancak kii olarak gerektir." Bu da bir baka yalanlatrma. znellik znenin bir belirlenimi, kiilik kiinin bir belirlenimidir. Onlar yalnzca kendi znelerinin yklemleri olarak dnecek yerde Hegel, yklemlere zerk bir varolu vermekle balyor ve onlar gizemli bir biimde kendi zneleri durumuna dntrmekle bitiriyor. Yklemlerin gereklii znedir: yleyse zne znelliin vb. gerekliidir. Hegel yklemleri ve nesneleri zerkletiriyor, ama onlar kendi znelerinden, kendi gerek zerkliklerinden [sayfa 37] ayrarak zerkletiriyor. Bundan sonra gerek zne sonu olarak grnyor, oysa gerek zneden hareket etmek ve onun nesnellemesini irdelemek gerekiyor. Hegel'de tersine, gizemli tz gerek zne durumuna geliyor ve gerek zne baka bir ey olarak, gizemli tzn bir ura olarak grnyor. Gerek varlktan (zne) hareket edecek yerde Hegel, evrensel belirlenimin yklemlerinden hareket ediyor ve bu belirlenime bir dayanak gerektii iin de gizemli dea bu dayanak durumuna geliyor. kicilik [dalizm] Hegel'in evrenseli sonlu gerekliin, yani varolan, belirlenmi gerekliin

gerek z olarak, ya da varl sonsuzun gerek znesi olarak dnmemesine dayanyor. Bylece devletin z olan hkmranlk, ilkin Hegel'in bir nesne durumuna dntrd zerk bir z olarak dnlyor. Ardndan bu nesnel enin zorunlu olarak yeniden zne olmasnn gerektii anlalyor. Ama bu zne o zaman hkmranln bir zbrnm olarak grnyor, oysaki hkmranlk devlet znelerinin nesnellemi tininden baka bir ey deil. Aklyrtmenin bu temel yanlln bir yana brakarak, paragrafn bu ilk cmlesini inceleyelim. Paragrafta sunulduu biimiyle bu cmle, undan baka bir anlama gelmiyor: Hkmranlk, kii olarak, "zne" olarak devlet idealizmi, birok kii, birok zne biimine brnd lde, somut bir gereklik durumuna geliyor, nk kolayca anlalabilecei gibi hibir tekil kii kiilik alann, hibir tekil zne znellik alann kendi bana simgeleyemiyor. Ve yurttalarn gerek kendinin bilinci olacak yerde, devletin ortak tini olacak yerde, bir kii, bir zne olacak devlet idealizmi ne menem bir devlet idealizmi oluyor? Hegel'in bu cmle zerinde neden daha ok durmad anlalyor. Ama imdi onu izleyen ikinci cmleye geelim. Bu cmlede Hegel'in hkmdar gerek nsan-Tanr olarak, deann gerek brnm olarak tasarlamas gerekiyor. "Hkmranlk ... ancak son kararn bal olduu istencin soyut ve dolaysyla nedensiz zbelirlenimi olarak somut bir [sayfa 38] gereklik durumuna gelir. Devletin bireysellii ite budur ve devlet teki devletler arasnda ite bundan tr Bir devlettir. ... ve olgunluk ve gerek ussalla erien siyasal anayapda, Kavramn urandan her biri kendi-iin gerek durumuna gelen kendi eklini gerekletirir ve ayrr. yleyse btnn bu kesin olarak kararlatran ura genel olarak Bireysellik deil ama belli Bir bireydir: Hkmdar." Bu cmle zerine daha nce dikkati ekmitik. Tamamlama ura, belirlenmi olduu iin keyfi karar ura, genel olarak isten-in-hkmdarlnn-gcdr. Hegel'in aklad biimiyle hkmdarn gc ideas, keyfilik ideasndan, istencin karar ideasndan baka bir ey deildir. Ama Hegel hkmranl daha nce devlet idealizmi olarak, paralarn btn ideas tarafndan gerek belirlenimi olarak aklarken, imdi onu "son kararn bal olduu istencin soyut ve dolaysyla nedensiz zbelirlenimi" durumuna getiriyor ve ekliyor: "Devletin bireysellii ite budur." Daha nce znellik sz konusuydu, imdi bireysellik sz konusu ediliyor. Hkmran devlet olarak devletin zorunlu olarak Bir devlet olmas, Bir birey olmas, bir bireysellie sahip olmas gerekiyor. Ama devlet yalnzca bu bireyselliinden tr teki devletler arasnda Bir devlet ... deildir. Bireysellik yalnzca onun birliinin doal uradr, devletin doal belirlenimidir. "yleyse btnn bu kesin olarak kararlatran ura genel olarak Bireysellik deil ama belli Bir bireydir: Hkmdar." Neden? nk "olgunluk ve gerek ussalla erien siyasal anayapda, Kavramn urandan her biri kendi-iin gerek durumuna gelen kendi eklini gerekletirir ve ayrr." "Tekillik" Kavramn bir uradr, ama henz Bir birey deildir. Ve evrensellik [genellik], zellik ve bireysellikten her birinin "kendi-iin gerek durumuna gelen kendi eklini gerekletirdii ve ayrd" siyasal anayap nasl bir siyasal anayapdr? Burada kesinlikle soyut bir ey deil ama devlet ve toplum sz konusu olduu iin, Hegel'in snflandrmas gene de kabul edilebilir. Ne kar bundan? Yurtta, evrenselin belirleyicisi olarak yasa koyucu, [sayfa 39] tekilin kararlatrcs ve onun gerek isteyicisi olarak hkmdar olur. Devletin istencinin bireysellii "bir Birey", teki bireylerden ayr bir bireydir demek ne anlama geliyor? Evrensellik, yani yasama da kendi-iin gerek durumuna gelen kendi eklini gerekletirir ve ayrr. Bundan, "Yasama gc bu zel bireylerden oluuyor" gibi bir sonu kartlabilir mi? Sradan adam Hegel 2. Hkmdarn hkmran gc, hkmranl var. 3. Hkmranlk istediini yapar. 2. Devletin hkmranl hkmdardr. 3. Hkmranlk "son kararn bal olduu istencin soyut ve dolaysyla nedensiz zbelirlenimi"dir.

ada Avrupa'daki anayasal hkmdarn btn yklemlerini Hegel, istencin mutlak zbelirlenimleri durumuna dntryor. Hkmdarn istenci son karardr demiyor, ama tersine, istencin son karar hkmdardr diyor. Birinci nerme grgl bir nermedir. kincisi grgl olguyu metafizik bir belit durumuna getiriyor. Hegel iki zneyi, "kendinden emin bir znellik olarak" hkmranlk ile "istencin, bireysel istencin nedensiz zbelirlenimi olarak" hkmranl birbirine kartryor ve "dea"y "Bir birey" olarak gstermek iin kartryor. Kendinden emin znelliin mutlaka gerek biimde istemek, birlik olarak, birey olarak istemek zorunda olduu da ak. Ama devletin bireyler araclyla etkinlik gsterdiinden de bugne kadar kimse kuku duymamtr. Eer Hegel devletin kendi bireysel birliinin temsilcisi olarak ille de Bir bireye sahip olmas gerektiini gstermek istiyorduysa, hkmdar piyasaya srmek zorunda deildi. Bu paragrafn olumlu sonucu olarak, undan baka bir ey bulamyoruz: Hkmdar devletteki bireysel isten, nedensiz zbelirlenim, keyfi ynetim uran oluturuyor. [sayfa 40] Hegel'in bu paragrafa ( 279) ilikin yorumu ylesine dikkat ekici ki gn na karmamz gerekiyor. "Bir bilimin ikin gelimesi, tm ieriinin basit Kavramdan balayarak [tmdengelim yoluyla] karlmas ... kendine zg bir zellik gsterir, yle ki bir tek ve ayn bir Kavram, burada isten, balangta ve balang olduu iin soyut olan bu Kavram, durumunu korur ama kendi z etkinliiyle rettii belirlenimleri de younlatrr ve bylece somut bir ierik kazanr. Bundan tr temel kiilik ura, ilkin dolaymsz hukukta soyut bir kiilik olarak ortaya kar, sonra znelliin eitli biimleri iinde geliir ve imdi mutlak hukukta, istencin tamamen somut nesnellemesi olan devlette, kendini devletin kiilii ve onun kendinden eminlii olarak gsterir. Bu son sonuta btn zellikler, aralarnda her zaman kararsz kalnabilinen lehte ya da aleyhte kantlarn salnmna son veren ve onlar tm etkinlik ve tm gereklii balatan "stiyorum" ile sona erdiren Kendinin basitlii iinde alr." lkin "bilimin kendine zg nitelii", temel ey kavramnn her dzeyde bulutuu ey deildir. Ama o zaman hibir ilerleme de olmamtr. Soyut kiilik, soyut hukukun znesiydi. Deimedi. Yeniden soyut kiilik olarak, devletin kiilii. Hegel gerek kiinin devleti kiiler yapar her yerde devletin z olarak dn yapmasna amamalyd. Tersine ama daha da ok devlet kiisi olarak kiinin zel hukuk kiisiyle ayn yoksul soyutlama iinde bulumasna amalyd. Hegel hkmdar burada "devletin kiilii, onun kendinden eminlii" olarak tanmlyor. Hkmdar "kiiletirilmi hkmranlk", "ete kemie brnm hkmranlk" ve devletin bilincinin cisimlemesidir ve bu da tm tekilerin hem bu hkmranlktan ve hem de devletin kiilik ve bilincinden dtalandklar anlamna geliyor. Ama ayn zamanda Hegel bu "Kiiletirilmi hkmranlk"a "stiyorum"dan, istenteki keyfilik urandan baka bir ierik vermesini de bilmiyor. "Devletin usu" ve "devletin bilinci", btn tekilerin dnda [sayfa 41] "tek" bir grgl kiidir ama bu kiiletirilmi usun "istiyorum" soyutlamasndan baka bir ierii yoktur. L'Etat c'est moi [Devlet benim]. "Ama genel olarak kiilik ve znellik, kendi kendisiyle sonsuz iliki olarak, ancak bir kii, ancak kendi-iin varolan bir zne olarak gerek ilkin dolaymsz ilkel gerek durumuna gelir ve bu kendi-iin varolan varlk da yalnzca ve yalnzca Birdir." Kiilik ve znellik yalnzca kiinin ve znenin yklemleri olduklarna gre, ancak kii ve zne olarak varolacaklar aktr ve kii de .Birdir. Ama Hegel yle srdrmeliydi: Bir ancak birok Bir olarak bir gereklie sahiptir. Yklem, z, kendi varolu alanlarn hibir zaman bir Bir iinde tketmez, birok Bir iinde tketir. Bunun yerine Hegel u sonucu karyor.

"Devletin kiilii ancak bir kii olarak gerektir: Hkmdar. " yleyse znellik ancak zne olarak ve gerek zne ancak Bir olarak gerek olduklar iin, devletin kiilii de ancak bir kii olarak gerektir. Gzel bir tasm. Hegel u sonucu da kartabilirdi: Tekil insan bir Bir olduu iin, insan cinsi yalnzca bir tek insandr. "Kiilik Kavram olarak Kavram davurur. Kii ayn zamanda kendi gerekliini de iinde tar. yleyse Kavram ancak bu gereklik belirlenimi dolaysyla dea ve gerektir." Kii olmakszn kiilik kukusuz bir soyutlamadan baka bir ey deildir, ama kii ancak kiiler olarak cinsil varoluu iinde kiiliin gerek deasn oluturur. "Tzel kii olarak adlandrlan ey, toplum, topluluk, aile, kendinde ne kadar somut olursa olsun, ancak soyut bir biimde, bir urak olarak kendinde bir kiilie sahiptir. Kiilik, [sayfa 42] tzel kii iinde kendi gerek varoluuna eriemez. Buna karlk devlet, Kavramn uraklarnn kendilerine zg geree gre gereklie eritikleri btnselliin ta kendisidir." Bu cmlede byk bir karklk hkm sryor. Tzel kii, toplum vb., soyut olarak niteleniyor, oysa gereklikte bu tzel kiiler, gerek kiilerin ilerinde kendi gerek ieriklerini gerekletirdikleri, kendilerini nesnelletirdikleri ve personne quand meme [gene de kii] soyutlamasndan vazgetikleri cinsil oluumlarn d grnlerinden baka bir ey deildirler. Kiinin bu gereklemesini varolan en somut ey olarak kabul edecek yerde Hegel, devlete "Kavramn ura" olarak "tekillik"in gizemli bir "varolua" eritii yer olmak ayrcaln veriyor. Hegel'e gre ussal, gerek kiilerin uslarnn gereklemesine deil ama soyut Kavramn uraklarnn gereklemesine dayanyor. "Bu nedenle hkmdar kavram aklyrtme bakmndan, yani anln yansma biimi bakmndan yararlanlmas en g kavramdr, nk bu aklyrtme yaltk belirlenimlerde kalr ve bundan tr de nedenlerden, sonlu bak noktalarndan ve nedenlerden balayarak yaplan tmdengelimden baka bir ey bilmez. Hkmdarn saygnln bu aklyrtme, yalnz biimine gre deil ama belirlenimine gre de tremi bir ey olarak dnr. Oysa hkmdar kavram, herhangi bir eyden tremek yle dursun, kaynan yalnzca ve yalnzca kendinden alan bir eydir. Bundan tr geree en yakn dnce, hkmdarn hukukunu tanrsal yetkeye dayandran grtr (kukusuz!), nk bu hukukun kaytsz koulsuz nitelii bu dncede ikindir." Belli bir anlamda her zorunlu varolu, "kaynan yalnzca ve yalnzca kendinden alan bir ey"dir, bu bakmdan hkmdar kadar hkmdarn banda dolaan bitler de byledir. Dolaysyla Hegel byle derken, hkmdar zerine zel hibir ey sylemiyor. Ama byle derken hkmdarn, bilimin ve hukuk felsefesinin tm teki nesnelerinin incelenme biiminden tam anlamyla farkl bir biimde incelenmesi [sayfa 43] gerektiini sylemek istiyorsa, gerekten lgnca bir ey sylyor. Ancak "Bir dea-kii"nin ustan deil ama imgelemden tretilmesi gerektii lde dorudur bu. "Halkn hkmranlndan bir halkn [...] da kar bamsz olmas ve kendi z devletim kurmas anlamnda sz edilebilir." Beylik bir sz bu. Eer hkmdar "devletin gerek hkmranl" ise, "hkmdar"n da kar, hatta halk olmakszn "bamsz devlet" olarak dnlebilmesi de gerekiyor. Ama eer hkmdar halkn birliini simgeledii lde hkmran ise, o zaman da halk hkmranln temsilcisinden, simgesinden baka bir ey olmuyor. Halkn egemenlii varln hkmdara borlu deil, ama hkmdar varln halkn egemenliine borlu bulunuyor. "e kar hkmranla ilikin olarak, hkmranln halkta olduu da sylenebilir, ama genel olarak btnden [devletin btnlnden] sz edilmesi ve daha nce ( 277, 278) sylenenden, yani hkmranln devlete ait olduundan

baka bir ey sylenmemesi kouluyla." Sanki halk gerek devleti oluturmuyormu gibi. Devlet soyut bir terimdir; yalnz halk somut bir terim. Ve soyuta hi duraksamadan hkmranln nitelii gibi canl bir nitelik atfeden Hegel'in, bir somut sz konusu olunca bu ii ancak duraksayarak ve snrlayc kaytlarla yapmas da dikkate deiyor. "Ama u son zamanlarda halkn hkmranlndan allmtan baka bir anlamda sz edilmeye baland. Halkn egemenlii hkmdarn egemenliinin kart olarak gsteriliyor. Oysa hkmdarda varolan hkmranla kart olarak gsterilen halk hkmranl, halk zerine yaratlan kaba ve baya imgeye dayanan o kark dncelerden birini oluturuyor." [sayfa 44] "Kark dnceler" ve "kaba ve baya imge" Hegel'den baka kimsede bulunmuyor. Kukusuz, eer hkmranlk hkmdarda ise, halktaki kart bir hkmranlktan sz etmek bir samalktr; nk hkmranlk kavram, onun iki hatta kart bir varolua sahip olamayaca anlamn ieriyor. Ama: 1. Hkmdarn elinde tuttuu hkmranln bir yanlsama olup olmadn bilmek sorunu ortaya kyor. Hkmdarn hkmranl m, halkn hkmranl m? te question [sorun]. 2. Halkn hkmdarda varolan hkmranlkla kartlk iinde bir hkmranln- dan da sz edilebilir. Ama o zaman iki farkl grnm ieren bir ve ayn bir hkmranlktan sz edilemez; biri ancak bir hkmdarda ve teki de ancak halkta gerekleebilen birbirine tamamen kart iki hkmranlk kavramndan sz edilebilir. Bu sorun, Tanr m hkmrandr, yoksa insan m sorunuyla ayn nitelikte bir sorundur. ki hkmranlktan biri, varolan bir gereksizlik de olsa, bir gereksizliktir. "Hkmdar olmayan ve onun zorunlu ve dolaymsz tamamlaycsn oluturan btnn eklemlenmesi olmayan halk, biimsiz bir yndr ve artk bir devlet deildir. Byle bir halk, her trl yaplam btnl belirleyen hkmranlk, hkmet, mahkemeler, sivil yetke, zmreler ve ne olursa olsun her trl belirlenimden yoksundur. Bir halkta devlet rgt ve yaam eleri grnmeye balar balamaz, o halk kaba ve baya halk imgesinde olduu gibi belirlenmemi bir soyutlama olmaktan kar." Btn bunlar bir totolojiden baka bir ey deil. Eer bir halk bir hkmdara ve onun zorunlu ve dolaymsz tamamlaycsn oluturan rgte [btnn eklemlenmesine] sahipse, yani eer krallk olarak rgtlenmise [eklemlenmise], bu eklemlenmeden kt zaman, biimsiz bir yn ve kaba ve baya bir imge durumuna gelir. "Eer halkn hkmranlndan anlalan ey cumhuriyet [sayfa 45] biimi ya da daha akas demokrasi ise [...] ideann gncel gelime derecesi nedeniyle byle bir grn savunulamaz olduunu sylyoruz." Eer demokrasi zerine "gelimi bir idea" deil de "byle bir gr" varsa, kukusuz dorudur bu. Demokrasi kralln gereidir, krallk demokrasinin gerei deildir. Krallk, kendisine kar tutarszlk olarak, mutlaka demokrasidir, ama krallk ura demokraside bir tutarszlk deildir. Krallk kendinden balayarak kavranamaz, demokrasi kavranabilir. Demokraside onu oluturan uraklarn hibiri kendisine uygun denden baka bir anlam kazanamaz. Her biri gerekten btnsel demosun urandan baka bir ey deildir. Btnn niteliini krallkta bir para belirler. Tm siyasal anayapnn bu tek deimez noktaya gre deimesi gerekir. Demokrasi siyasal anayapnn emsidir. Krallk bir trdr ve kt bir trdr. Demokrasi ayn zamanda hem ierik hem de biimdir. Krallk ancak biim olabilir, ama ierii bozar. Krallkta btn, yani halk, kendi varolu biimlerinden baka bir ey olmayan siyasal anayapya bamldr; demokraside anayapnn kendisi yalnzca bir belirlenim olarak, yani halkn zbelirlenimi olarak ortaya kar. Krallkta siyasal anayapnn halk ile, demokraside halkn siyasal anayaps ile karlarz. Demokrasi btn siyasal anayaplarn zlm bilmecesidir. Burada siyasal anayap yalnz kendinde, kendi znde deil ama kendi varoluunda,

srekli olarak kendi gerek temeline, yani gerek insana ve gerek halka indirgenen gerekliktedir de ve kendini onun kendine zg yapt olarak gsterir. Siyasal anayap gerekten neyse o olarak, yani insann zgr rn olarak ortaya kar. Baz bakmlardan bunun anayasal kralla da uyduu sylenebilir, ama demokrasinin zgl fark udur ki genel olarak siyasal anayap halkn varoluunun bir urandan baka bir ey deildir, devleti oluturan ey kendi-iin siyasal anayap deildir. Hegel Devletten hareket ediyor ve insan devletin bir [sayfa 46] znellemesi olarak dnyor. Demokrasi insandan hareket ediyor ve devleti insann bir nesnellemesi olarak dnyor. Tpk dinin insan deil ama insann dini yaratmas gibi, siyasal anayap da halk yaratmaz ama tersine halk siyasal anayapy yaratr. Belli bir bak asndan, hristiyanln btn teki dinlerle ilikisi neyse, demokrasinin de btn teki siyasal biimlerle ilikisi odur. Hristiyanlk en stn dindir, dinin zn, yani zel bir din olarak tanrlatrlm insan dile getirir. Ayn biimde demokrasi de btn siyasal anayaplarn zn, yani zel bir siyasal anayap olarak toplumsallatrlm insan dile getiriyor. Cins kendi trlerine gre neyse, demokrasi de teki siyasal anayaplara gre odur, ama u farkla ki cinsin kendisi burada, gereklikleri zlerine uygun dmeyen teki trler karsnda zel bir tr olarak grnyor. Eski Ahit'e gre Yeni Ahit neyse, btn teki devlet biimlerine gre demokrasi odur. nsann varolu nedeni yasa deil ama yasann varolu nedeni insandr; yasa demokraside insann varoluudur, oysa btn teki rejimlerde insan yasann varoluudur. Demokrasinin temel fark ite budur. Btn teki devlet yaplar belirlenmi, zel, belli bir devlet biimini oluturuyor. Demokraside biimsel ilke ile maddesel ilke rtyor. Demokrasi her eyden nce evrensel ve zelin gerek birliini ortaya koyuyor. rnein krallkta ya da yalnzca zel bir devlet biimi olarak dnlen cumhuriyette siyasal insan, siyasal-olmayan insann, zel insann yannda zel bir yaam srer. Mlkiyet, szleme, evlilik, burjuva-sivil toplum burada, siyasal devletin yannda zel varolu biimleri olarak, siyasal devletin kendisiyle rgtleyici bir biim olarak iliki kurduu ierik olarak grnyorlar, oysa gereklikte siyasal devlet bu ierii belirleyen, snrlandran, bazen olumlayan ve bazen de yadsyan ieriksiz bir anlktan baka bir ey deildir. (Bu bakmdan Hegel, bu soyut siyasal biimleri son derece doru bir biimde aklyor; yanll devlet ideasn akladna inanmasdr.) Demokraside de siyasal devlet bu ieriin yannda yer alyor ve [sayfa 47] ondan ayrlyor, ama halkn zel varolu biimi olarak siyasal devlet, zel bir ierikten baka bir ey oluturmuyor. rnein krallkta zel bir e, yani siyasal anayap, siyasal anayap olarak, btn teki zel eleri egemenlii altna alan ve belirleyen Evrensel anlamna geliyor. Demokraside devlet, zel e olarak, zelden baka bir ey oluturmuyor ve Evrensel olarak o, gerek Evrenseli oluturuyor, yani teki ierikten farkl bir belirlenmilik gstermiyor. ada Franszlar bunu, gerek demokraside siyasal devlet yitip gidiyor diye yorumluyor. Siyasal devlet olarak, siyasal anayap olarak devletin, artk btn olarak kabul edilmedii anlamnda dorudur bu. Demokratik-olmayan btn' devletlerde devlet, yasa, siyasal anayap gerekten egemen olmadan, yani siyasal-olmayan teki alanlarn ieriini zdeksel olarak belirlemeden egemenlik srerler. Demokraside siyasal anayap, yasa ve devlet, halkn bir zbelirleniminden, bu ierik siyasal anayap olduu kadaryla halkn belirli bir ieriinden baka bir ey deildirler. te yandan demokrasinin, btn devlet biimlerinin gereini oluturduu gn gibi ortada ve bundan da demokratik-olmayan btn devletlerin gerek [devlet] olmadklar sonucu kyor. lka devletlerinde siyasal devlet, btn teki alanlar dtalayarak devletin ieriini oluturuyor. ada devlet, siyasal devlet ile siyasal olmayan devlet arasnda bir uzlama oluturuyor. Demokraside soyut devlet egemen urak olmaktan kyor. Krallk ve cumhuriyet arasndaki atma, gene soyut devlet iersinde bir atma oluyor. Siyasal cumhuriyet, soyut devlet biimi iersindeki demokrasidir. yleyse demokrasinin soyut devlet biimi cumhuriyettir; ama o burada salt siyasal anayap olmaktan kyor. Mlkiyet vb. [szleme, evlilik, burjuva-sivil toplum vb.], ksacas hukukun ve devletin tm ierii, ufak tefek deiikliklerle, Kuzey Amerika'da ve Prusya'da ayndr. yleyse [sayfa 48] orada cumhuriyet, burada kralln olduu

gibi basit bir siyasal biim oluturuyor. Devletin ierii bu anayaplarn dnda bulunuyor. Bu nedenle Hegel, siyasal devlet siyasal anayapdr derken hakldr. zdeksel devletin siyasal olmadn sylemek anlamna geliyor bu. Burada bir d zdelik, karlkl bir belirlenim var. in en g olan, siyasal devleti, siyasal anayapy halk yaamnn eitli uraklarndan ekip karmakt. Gerekte siyasal anayap, teki alanlarn karsnda evrensel us olarak ve onlar aan bir ey olarak geliti. Tarihsel grev o zaman bu akn usu istemeye dayanyordu ama zel alanlar, kendi zel zlerinin siyasal anayap ve devletin akn zyle rtmesi ve siyasal devletin aknlnn onlarn kendilerine zg yabanclamasn dorulamaktan baka bir ey yapmamas sonucu, bunun bilincine varamyorlard. Siyasal anayap imdiye dek dinsel alan, halk yaamnn dinini, onun gerekliinin yersel varoluunun tersine evrenselliinin gn oluturuyordu. Siyasal alan devletteki tek devlet alan, biimin de ieriin de cinsil yaama bal olduklar ve gerek bir evrensellik oluturduklar, ama teki alanlar engelledii iin ieriinin biimsel ve zel bir duruma geldii tek aland. Szcn ada anlamyla siyasal yaam, halk yaamnn skolastiini oluturuyor. Krallk bu yabanclamann yetkin davurumudur. Cumhuriyet bu ayn yabanclamann kendi z alan iindeki olumsuzlanmasn oluturuyor. Siyasal anayapnn siyasal anayap olarak ancak zel alanlarn bamsz bir varolu kazandklar yerde gelitii ak. Ticaret ve toprak mlkiyetinin zgr olmadklar ve zerklik kazanmadklar yerde, siyasal anayap bamsz bir gereklik oluturamaz. Ortaa zgrlkszln demokrasisiydi. Devlet olarak devletin soyutlanmas yalnzca ada dneme ilikindir, nk zel yaamn soyutlanmas ancak ada dnemde grnyor. Siyasal devletin soyutlanmas ada bir rndr. Ortaada seriler, feodal mlkler, meslek loncalar, bilgin loncalar vb. vard. Bir baka deyile mlkiyet, ticaret, [sayfa 49] toplum, insan siyasal bir nitelik tayorlard; devletin zdeksel ierii onun biimi tarafndan koyulmutu; her zel alan siyasal bir nitelie sahipti ve siyaset zel bir nitelik tayordu. Ortaada siyasal anayap zel mlkiyetin anayapsdr, ama yalnzca zel mlkiyetin anayaps siyasal anayap olduu iin bu byledir. Ortaada halkn yaam ve devletin yaam zde yaamlardr. Devletin gerek ilkesi insandr, ama zgr olmayan insan. yleyse devlet zgrlkszln demokrasisi, eksiksiz yabanclamadr. Soyut ve iyice dnlp tartlan kartlk ancak ada dnyaya ilikindir. Ortaa gerek ikicilii, ada dnemse soyut ikicilii oluturuyor. "Yukarda saptanan ve siyasal anayaplarn demokrasi, aristokrasi ve monari [krallk] olarak snflandrld dzeye zg bak noktas, henz kendinde kalan, henz kendi sonsuz farkllamasna ve kendinde derinlemesine erimeyen birlik bak noktasdr. Bundan tr kendi kendini belirleyen istencin son karar, devletin ikin organik ura olarak ve kendi-iin kendine zg bir gereklik oluturacak biimde ortaya kmaz." Dolaymsz krallk, demokrasi ya da aristokrasi dzenlerinde henz zdeksel, gerek devletten farkl, halkn yaamnn ieriinin geri kalan ksmndan farkl bir siyasal anayap yoktur. Siyasal devlet henz zdeksel devletin[9*] biimi olarak grnmez. Ya eski Yunanistan'da olduu gibi res publica gerek zel giriimi, yurttalarn gerek ieriini ve zel insan da kleyi oluturur. Siyasal olarak siyasal devlet, yurttalarn yaam ve istenlerinin tek gerek ieriidir. Ya da asya despotizminde olduu gibi siyasal devlet tekil bir bireyin zel keyfi ynetiminden baka bir ey deildir, yani siyasal devlet, zdeksel devlet olarak, kledir. ada devlet ile [sayfa 50] bu halk ve devlet arasndaki tzsel birlik devletleri arasndaki fark, Hegel'in istedii gibi, anayapnn eitli uraklarnn ada devlette zel bir gereklik oluturacak derecede gelimi olmalarna deil ama tersine, anayapnn kendisinin halkn gerek yaamnn yannda zel bir gereklik oluturacak derecede gelimi olmasna, siyasal devletin geri kalan ksmnn anayaps durumuna gelmesine dayanyor. 280. "Devlet istencinin brnm olan bu en yksek ben, kendinin bu soyutlanm eklinde basit bir ben ve buna gre dolaymsz bir tekilliktir; kendi kavramnn kendisi doalsallk zelliini ierir; bu nedenle kral, z

bakmndan belli bir birey olarak, tm baka ierikten soyutlanmtr ve bu belli birey kral payesini doal doum yoluyla, dolaymszca doal bir biimde kazanmtr."[23] znelliin zne ve znenin de zorunlu olarak tek bir grgl birey olduunu daha nce renmitik. imdi de dolaymsz tekillik kavramnn doalsallk, bedensellik belirlenimini ierdiini reniyoruz. Hegel kendi bana hayli anlaml olan u apaklklardan baka bir ey ortaya koymuyor: znellik yalnzca bedensel birey olarak vardr ve doal doum elbette bedensel bireyle ilgilidir. Hegel devletin znelliinin, hkmranln, kraln "z bakmndan" "belli bir birey olarak tm baka ierikten soyutlanm ve bu belli bireyin kral payesini doal doum yoluyla, dolaymszca doal bir biimde kazanm" olduunu ortaya koyduunu sanyor. yleyse hkmranlk, krallk payesi, doan bir ey oluyor. Kraln payesini, onun bedeni belirliyor. Buna gre devletin en u noktasn, us yerine basit physis [beden] belirliyor. Doum, hayvann niteliini belirledii gibi, kraln niteliini de belirliyor. Hegel kraln zorunlu olarak domas gerektiini, kimsenin kukusu olmayan bu eyi ortaya koyuyor, ama doumun birini kral yaptn ortaya koymuyor. Bir insann kral olmak iin domas metafizik bir gerek [sayfa 51] durumuna, Meryem anann gnahsz gebelii kadar az ykseliyor. Meryem anann gnahsz gebeliine inanmak eer bir vicdan olgusuysa, kraln douu grgl bir olgudur, ama her ikisi de bir insanal yanlsama ve insanal ilikiler rn olarak kavranlabilir. Bu paragrafn ( 280) yorumunu daha yakndan irdeleyelim, nk Hegel burada kendini usd olan tamamiyle ussal olarak gsterme zevkine kaptryor: "Katksz zbelirlenim kavramndan varln dolaymszlna ve bylece doalsalla bu gei, salt kurgusal [speklatif] nitelikte bir geitir; bu yzden aklanmas Mantk felsefesinin yetki alanna girer." Kukusuz burada salt kurgusal olan ey, katksz zbelirlenimden, bir soyutlamadan, katksz doalsalla (doum rastlants), teki uca atlanmas deildir, car les extrmes se touchent [nk ar ular buluur]. Burada kurgusal olan ey, bu atlamaya "Kavramn geii" adnn verilmesi ve mutlak elikinin zdelik, en byk tutarszln da mantksal tutarllk olarak gsterilmesidir. Bylece kaltmsal kral kendi kendini belirleyen usun yerini alyor ve soyut doal olgu [doum] kendini olduu gibi, yani basit doal olgu olarak deil ama devletin en byk belirlenimi olarak gsteriyor. Hegel'in bu tezine, kralln artk ussal istencin rgtlenmesi olmak grnn koruyamadnn olumlu itiraf olarak baklabilir. "Gerekte genel olarak istencin doasn oluturan ey olarak bildiimiz ayn (?) gei, yeni bir ierii (saptanan erei) znellikten gereklie geirmeye dayanan sre sz konusudur [...] Ama ideann ald biim ve burada gz nnde bulundurduumuz gei u zellii gsteriyor ki istencin (basit kavramn kendisinin) katksz zbelirleniminden belli bir kii, doal bir varlk durumuna dnm dolaymsz olarak, yani zel bir ieriin (bir eylemin ereinin) dolaym olmakszn gerekleiyor." [sayfa 52] Hegel, istencin bir zbelirlenimi olan devletin hkmranlnn kaltmsal kraln bedeni durumuna dnmnn gerekte istencin kendine saptad bir erei gerekletirdii ve bir ierii gereklie geirdii zaman meydana gelen "gei"le ayn nitelikte olduunu sylyor. Ama Hegel gerekte diyor. Belirttii zel fark ylesine zeldir ki her trl benzeimi ortadan kaldryor ve "genel olarak istencin doas"nn yerine byy geiriyor. lk olarak, nerilen erein bir gereklik durumuna dnm, burada dolaymsz, byl bir dnmdr. kinci olarak, istencin katksz zbelirlenimi, basit kavramn kendisi burada kendini zne olarak gsteriyor; gizemli bir zne olarak koyulan istencin zdr bu. Doal bir kii durumuna dnen ey gerek, bireysel, bilinli bir isten deil, istencin soyutlann asdr; bir birey olarak ete kemie brnen salt deadr. nc olarak, istencin doal bir kii durumuna dnm yalnzca dolaymsz olarak, yani istencin kendini gerekletirmek iin genel olarak

yararland aralar olmakszn gereklemekle kalmaz, ama zel bir erek, yani belirli bir erek de eksiktir. Burada "zel bir ieriin (bir eylemin ereinin) hibir dolaym"nn neden olmad ok iyi anlalyor: burada hibir etkin zne olmadna ve istencin salt ideas soyutlamas ancak gizemli bir biimde etkili olabildiine gre baka nasl olabilirdi? "Ereksiz" bir eylemin anlamsz bir eylem olmas gibi, zel bir erek olmayan bir erek de bir erek deildir. stencin erekbilimsel etkinlii ile her trl karlatrma, eninde sonunda bir yalanlatrmadan baka bir ey deildir: deann ieriinden yoksun bir etkinliktir. Mutlak isten ve filozofun sz arac, felsefe yapan znenin kaltmsal kral salt deadan karma istei de zel erei oluturuyor. Hegel'in alakgnll gvencesi, ite bu erein gerekletirilmesidir. "Tanrnn varlnn varlkbilimsel kant denilen eyde de Kavramn varlk durumuna ayn dnmyle (ayn yalanlatrma -K.M.) karlayoruz. deann ada dnemde [sayfa 53] kazand derinlii gsteren bu gr, s,on zamanlarda us almaz bir gr olarak (ok hakl -K.M.) grlmtr [...]." "Ama kral tasarm sradan (yani saduyulu K. M.) bilin iin allm bir tasarm olduu lde anlk, kendi ince dncelere dalan bilgeliinin saptad ayrmlar ve bu ayrmlardan kard sonularla yetinir ve devletteki son karar urann, dolaymsz doalsalla bal kendinde ve kendi-iin (yani us Kavram iinde) bir urak olmasn kabul etSon kararn aslnda doan bir ey olmas kabul edilmiyor ve Hegel bize kraln domu olan son karar olduunu sylyor. Ama devletteki son kararn etten kemikten, yleyse "dolaymsz doalsalla bal" gerek bireylere bal olduundan kim kuku duymutur ki? 281. "imdi her ikisi de hibir koula bal olmayan ve zlmezcesine birlemi iki urak karsndayz: Bir yanda istencin zeklendii en yksek ben, te yanda doa tarafndan belirlendii biimiyle onun somut varoluu. Bu keyfilik tarafndan hareket ettirilemeyen bir [g] ideas, kraln yceliini oluturuyor. Devletin gerek birlii, bu iki uran birliinde yatar ve bu d ve i dolaymszlk aracyladr ki devletin birlii keyfilik, karlar ye kanlarn egemen olduu zellik alanna dme tehlikesinden korunur ve devletin gcn azaltmak ve datmakla tehdit eden taht evresindeki hizipler savamndan kurtarlr."[24] Bu iki ura, istencin rastlants, keyfilik ve doann rastlants, doum, yleyse Hametli rastlant oluturuyor. Buna gre devletin gerek birliini rastlant oluturuyor. "sel ve dsal bir dolaymszlk" atmadan vb. nasl kurtarabiliyor? Hegel'in bu olumlamas anlalmas ok g bir olumlama, nk feda edilecek olan ite bu dolaymszln ta kendisidir. Hegel'in seimli krallk hakknda syledii, kaltmsal krallk iin haydi haydi geerlidir: [sayfa 54] "Seimli bir krallkta, sistemin doas son kararn zel istence braklmasn gerektirir ve bu yzden siyasal anayap, devlet gcnn zel istencin keyfine braklmasna yol aan bir seim szlemesi halini alr ve bunun sonucu devletin gleri de zel mlkiyet durumuna dnr" vb. 282. "Sulular balama hakk kraln hkmranlndan doan bir haktr, nk Tinin olmu bir eyi olmam durumuna getirmek ve suu af ve unutmayla geersiz klmak konusunda sahip olduu gc gerekletirmek yalnzca ona mahsustur."[25] Balama hakk, Ba hakkdr. Balama, Hegel'in anlaml bir biimde yalnzca kraln yklemi durumuna getirdii olumsal keyfiliin en yksek davurumudur. Bu paragrafn ekinde Hegel, balamann kkeninde "nedenlere dayanmayan bir kar ar "in yattn belirtiyor. . 283. "Kraln gcnde ikin ikinci urak zellik ura ya da ieriin belirlenimi ve evrensel kapsamna sokulmas uradr. Bu uran zel bir gereklik kazanabilmesi iin, yksek bir kurula [Bakanlar kurulu] ve onu

oluturacak bireylere gerek vardr. Bunlar gnlk devlet ilerinin ieriini ve bagsteren gereksinimlerin zorunlu kld yasal dzenlemeleri, nesnel belirlenimleri, yani karar gerekeleri, ilgili yasalar, koullar vb. ile birlikte, kraln kararma sunarlar. Bu ilevlerle grevli bireyler kraln dolaymsz kiilii ile iliki iinde olduklarndan, seimleri ve geri alnmalar, kraln snrsz keyfiliine baldr. "[26] 284. "Yalnzca kararn, sorunun ve koullarn bilgisinin, kararn yasal ve teki gerekelerinin sunuluunun dayandklar nesnel grnmler sorumluluk yaratabilir, nk yalnzca onlar nesnel bir denetimden geirilebilir. Bu nesnel grnmlerin belirlenimi kraln kiisel istencinden farkl bir kurulun ii olabildii lde, yalnzca bu kurullar ve onlarn bireysel yeleri sorumluluk tar. Son kararn kendisine bal olduu znellik olarak krala zg ycelik, hkmet etkinliklerine ilikin her trl sorumluluun stndedir."[27] [sayfa 55] Hegel burada tamamen grgl bir biimde, anayasal devletlerde genellikle belirlenmi olduu biimiyle bakanlk gcn betimlemekten baka bir ey yapmyor. Felsefenin ekledii tek ey, bu "grgl olgu"yu bir brnm (varolu) haline, "hkmdarn gcndeki zellik ura"nn bir yklemi haline dntrmektir. (Bakanlar hkmran istencin nesnel, ussal grnmn simgeliyorlar. Bu nedenle sorumluluk onuru da onlara dyor, oysa kraln kendi imgesel "ycelik"iyle yetinmesi gerekiyor.) yleyse kurgusal urak son derece yoksul. Buna karlk tm aklama tamamen grgl temellere, hem de ok soyut, ok kt grgl temellere dayanyor. Bylece rnein bakanlarn seimi kraln "snrsz keyfiliine" braklyor, nk onlar "kraln dolaymsz kiilii ile iliki iinde"dirler, yani bakandrlar. Kraln oda uann "snrsz" seimi de mutlak deadan ayn biimde kartlabilir. Daha da iyisi, bakanlarn sorumluluk anlaynn dayand kant: "yalnzca kararn, sorunun ve koullarn bilgisinin, kararn yasal ve teki gerekelerinin sunuluunun dayandklar nesnel grnmler sorumluluk yaratabilir, nk yalnzca onlar nesnel bir denetimden geirilebilir." Aktr ki "son kararn kendisine bal olduu znellik", katksz znellik, salt keyfi istek, nesnel hibir eye sahip deil, "nesnel bir denetim"den geirilmeleri gerekmiyor ve dolaysyla hibir sorumluluklar yok ve bu belli bir birey keyfiliin kutsallam ve resmi brnm olarak ortaya kar kmaz byle oluyor. Hegel'in kantlamas, eer varolan anayasal nvarsaymlardan hareket edilirse, tartmaya yer vermiyor, ancak Hegel bu nvarsaymlar kantlamyor, onlarn genel betimlemelerini zmlemekten baka bir ey yapmyor. Hegelci hukuk felsefesinin eletirel olmayan nitelii de ite kantlama ve zmlemenin bu birbirine kartrlmasnda yatyor. 285. "Hkmdarlk gcnn nc ura kendinde ve kendi-iin evrensellikle ilgilidir. Bu evrensellik, znel olarak kraln bilincinde, nesnel olarak da siyasal anayap ve [sayfa 56] yasalar btnlnde varolan bir evrenselliktir. Kraln gc teki uraklar, teki uraklarn her biri de kraln gcn ngerektirir."[28] 286. "Hkmdarlk gcnn, soyaekim uyarnca tahtn dzenli kaltmnn vb. nesnel gvencesi una dayanyor: Krallk devletin us tarafndan belirlenen teki uraklarndan ayr bir gereklik oluturduu gibi bu teki uraklar da kendi-iin kendi z niteliklerine uygun hak ve grevlere sahiptirler. Ussal devlet rgtnde her organ, kendini kendi-iin korurken, ayn zamanda teki organlar ve onlarn kendilerine zgn niteliklerini de korumu olur."[29] Hegel bu nc urakla, bu "kendinde ve kendi-iin evrensel" urayla, ilk iki ura havaya uurduunu ve ilk iki urakla da ncy havaya uurduunu grmyor. "Kraln gc teki uraklar, teki uraklarn her biri de kraln gcn ngerektirir." Eer bu olumlamay mistik bakmdan deil de gerek anlamda alrsak, kraln gc doumla verilmi deil ama teki uraklar tarafndan koyulmu oluyor; yleyse kaltmsal deil ama deiken; bir baka deyile devletin, teki uraklarn rgtlenmesine gre u ya da bu devlet adamna almaarak datlan bir belirleniminden baka bir ey deil. Ussal bir rgenlikte kafa etten, beden demirden olamaz. Organlarnn kendilerini

korumalar iin doutan eit olmalar, ayn bir etten ve ayn bir kandan olmalar zorunludur. Ama kaltmsal kral doutan eit deildir, devletin teki organlarndan baka bir maddeden yaplmtr. Devletin teki organlarnn usu isten biemine, burada doann bys kar kyor. Ayrca organlar birbirlerini karlkl olarak ancak tm rgenliin akkan olmas ve organlardan her birinin bu akkanlk iinde ve bu akkanlk tarafndan korunup almas, yleyse hibirinin, burada devlet bakannn olduu gibi, "hareketsiz" ve "deimez" olmamas kouluyla koruyabilirler. Dncesini belirginletirirken Hegel, "doutan hkmdarlk" dncesini [sayfa 57] yadsmaktan baka bir ey yapmyor. kinci olarak sorumsuzluk. Eer kral "anayapnn tmn" ve "yasa"lar inerse sorumsuzluu sona erer, u basit nedenle ki anayapya uygun davranmay brakm olur. Oysa onu sorumsuz duruma getiren ey bu yasalarn, bu anayapnn ta kendileridir. mdi bunlar kendi kendileriyle elikiye derler ve bu tek kayt hem yasalar hem de anayapy yrrlkten kaldrr. Anayasal kralln anayapsn sorumsuzluk oluturur. Ama eer Hegel, "krallk devletin us tarafndan belirlenen teki uraklarndan ayr bir gereklik oluturduu gibi bu teki uraklar da kendiiin kendi z niteliklerine uygun hak ve grevlere sahiptirler" karlkll ile yetinseydi, o zaman Ortaan siyasal anayapsn ister istemez organik bir rgt olarak kabul etmek zorunda kalrd. Gerekten de o zaman dsal bir zorunluluk aracyla bir araya getirilmi bir zel alanlar yn vard ve gerekten de byle bir sisteme ancak etten ve kemikten bir kral uygun debilirdi. Her belirlenimin kendi-iin bir gereklik oluturduu bir devlette devletin hkmranlnn da zel bir bireyde ete kemie brnmesi gerekiyor. Hkmdarn gc ve devlet hkmranlnn ideas zerindeki hegelci tezlerin zeti.

279'un Yorumunda yle deniyor: "Halkn hkmranlndan bir halkn, Byk-Britanya halk gibi da kar bamsz olmas ve kendi z devletini kurmas anlamnda sz edilebilir. Oysa ngiltere, skoya, rlanda, Venedik, Cenova, Seylan vb. halklar, kendilerine zg bir hkmdara ve kendilerine zg hkmran bir hkmete sahip olmaktan kal beri hkmran bir halk olmaktan da kmlardr." yleyse halkn hkmranl burada milliyet oluyor; [sayfa 58] kraln hkmranl da milliyet oluyor; bir baka deyile, kralln ilkesi bir halkn hkmranlnn tek ve biricik biimini oluturan milliyet oluyor. Hkmranl gerekte yalnzca milliyete dayanan bir halkn bir kral vardr. Halklarn eitli milliyetleri en iyi biimde ancak eitli krallar tarafndan davurulup glendirilebilirler. Mutlak bir birey ile bir baka mutlak birey arasnda varolan byk ayrm, bu milliyetler arasnda da vardr. Yunanlar (ve Romallar) hkmran bir halk olduklar iin ve olduklar lde bir milliyet oluturuyorlard. Germenler de bir milliyet oluturduklar iin ve oluturduklar lde hkmrandrlar. 279'un ayn yorumunda yle de deniyor: "Tzel kii olarak adlandrlan ey, toplum, topluluk, aile, kendinde ne kadar somut olursa olsun, ancak soyut bir biimde, bir urak olarak kendinde bir kiilie sahiptir. Kiilik, tzel kii iinde kendi gerek varoluuna eriemez. Buna karlk devlet, Kavramn uraklarnn kendilerine zg geree gre gereklie eritikleri btnselliin ta kendisidir." Tzel kii, toplum, aile vb. ancak soyut bir biimde bir kiilie sahiptir; buna karlk kralda, bir kii devlete sahiptir. Gerekte soyut-kii kendi kiiliine, ancak bu tzel kiiler iinde gerek bir varolu (gereklik) kazandryor. Ancak Hegel toplumu, aileyi vb., genel olarak tzel kiiyi gerek, grgl kiinin gereklemesi olarak deil, ama

tersine, kiilik urana ilkin kendinde soyut olarak sahip bulunan gerek kii olarak dnyor. Bu nedenle Hegel'de gerek kii devlet haline gelmiyor, devlet gerek bir kii haline geliyor. Devleti kiinin en yksek gereklii, insann en yksek toplumsal gereklii olarak aklayacak yerde Hegel, tekil bir grgl bireyi, grgl bir kiiyi devletin en yksek gereklii olarak gsteriyor. Nesnelin znel, znelin de nesnel durumuna bu ters evrilmesi, Hegel soyut tzn, deann yaamyksn yazmaktan baka bir istek beslemedii iin, insanal etkinlii baka bir eyin etkinlii ve etkinlik sonucu olarak [sayfa 59] gstermek zorunda olmasndan ve te yandan insann kendi-iin varlnn tek etkinliinin, Hegel'e gre insann kendi gerek, insanal varoluunda gerekletirdii etkinlik deil ama imgesel bir bireysellik olarak gerekletirdii etkinlik olmasndan ileri geliyor. Aslnda bu ikili tersine evirme zorunlu sonu olarak, en kk bir eletiri duygusu olmakszn Hegel'in, tamamen grgl bir varoluu deann gerek hakikati durumuna dntrmesini veriyor, nk onun iin hibir zaman grgl varoluu kendi gereine eritirmek deil ama hakikati grgl bir varolua eritirmek gerekiyor. Bu yzden en yakn grgl bireysellii deann gerek ura durumuna dntryor. (Grgl olguyu speklasyon ve speklasyonu grgl olgu durumuna bu zorunlu tersine evirmeyi ilerde yeniden ele alacaz.) Bu ite gizemli ve derin bir eyin sz konusu olduu izlenimi ite bu biimde yaratlyor. nsan doan bir varlktr, fizik doumla dnyaya gelen bu varlk toplumsal vb. bir insan, bir yurtta olur, insan ne olduysa domasyla olur demek ok baya bir anlatm oluturuyor. Ama devlet ideas dolaymsz olarak douyor ve hkmdarn doumu srasnda grgl bir varolu olarak o da douyor demek ok derin, ok etkili bir anlatm oluturuyor. Bu biimde hibir yeni ierik elde edilmiyor; deien yalnzca eski ieriin biimi oluyor. Eski ierik bylece felsefel bir biim, felsefel bir belgeyle donatlm oluyor. Bu gizemli speklasyonun bir baka sonucu da udur ki zel bir grgl varolu, tekil bir grgl varolu, btn tekilerin tersine, deann varoluu (brnm) olarak kavranyor. dea tarafndan koyulan zel bir grgl varoluu grmek ve bylece her admda Tanrnn bir ete kemie brnmesiyle karlamak yeniden derin bir gizemli etki yaratyor. rnein, eer ailenin, sivil toplumun, devletin vb. irdelenmesinde, insann bu toplumsal varolu biimleri onun varlnn (znn) gerekleme ve nesnellemesi olarak gznnde bulundurulsayd, o zaman aile, sivil toplum vb. tek bir zneye, btn bu varlklarn varl (zlerin z) olarak [sayfa 60] insana bal nitelikler olarak grnrlerdi; ama bu varlklar ayrca insann gerek evrensellii olarak, btn insanlarda ortak olan ey olarak da grnrlerdi. Eer buna karlk aile, burjuva-sivil toplum, devlet vb. deann, zne olarak tzn belirlenimlerinden baka bir ey deilseler, o zaman bu belirlenimlerin [farkl] grgl gereklikler oluturmalar gerekir ve o zaman burjuva-sivil toplum deasnn kendisinde gelitii insanlar yn burjuvalar, oysa [devlet ideasnn kendilerinde gelitii] tekiler yurttalar oluturur. Akas bir allegoriden baka bir ey sz konusu olmadna gre, herhangi bir grgl varla gerekleen ideann anlamn atfetmekten baka bir ey sz konusu olmadna gre, bu seilmi insanlarn rollerini deann yaamnn bir urann belirli bir katmas durumuna gelir gelmez yerine getirecekleri kendiliinden anlalyor. Evrensel her yerde zel ve belirlenmi bir ey olarak grnyor, oysa tekil [birey] hibir yerde kendi gerek evrenselliine erimiyor. Bu nedenle en soyut, her trl gerek toplumsal gereklikten en uzak belirlenimler, rnein devletin doal temelleri (hkmdarn douu) ya da zel mlkiyet (meruta[10*]), baz insanlarda dolaymsz olarak ete kemie brnen en yksek dealar olarak grnyor. Ve bu da kendiliinden anlalyor. Doru yol tersine evriliyor. En basit en karmak, en karmak da en basit oluyor. Hareket noktas olmas gereken ey gizemli sonu, ussal sonu olmas gereken ey gizemli hareket noktas durumuna geliyor. Ama kraln kendinde devlete sahip soyut kii olduunu sylemek, devletin znn soyut kii, zel kii olduunu sylemek anlamna geliyor. Devlet kendi gizini yalnzca kendi doruunda ortaya koyuyor: Hkmdar, zel kii ile devlet arasndaki genel ilikinin kendisinde gerekletii tek kii oluyor. Hkmdarn kaltm, onun kavramndan kaynaklanyor. Hkmdarn btn teki kiilerden, tm insan cinsinden [sayfa 61] tam anlamyla farkl bir kii

olmas gerekiyor. Ama bir kiinin tm teki kiilerden farknn son ve sarslmaz temeli nedir? Beden. Bedenin en yksek ilevi cinsel etkinliktir. Hkmdarn en yksek anayapsal eylemi onun cinsel etkinliini oluturuyor, nk hkmdar bu etkinlikle bir kral yapyor ve kendi bedenini srdryor. Olunun bedeni kendi z bedeninin yeniden retimi, bir kral bedeninin yaratlmas oluyor. b) Hkmet gc 287. "Hkmdarn karar ura ile bu kararlarn yerine getirilmesi ve uygulanmas ve daha genel olarak nceki kararlarn srekli uygulanmas, varolan yasalarn, dzenlemelerin ve topluluksal ereklere ynelik rgtlerin vb. korunmas ura arasnda bir ayrm yaplmas gerekir. Genel olarak bu kapsam iine alma ilevi, ayn zamanda yarg gc ile ynetim gcn de kapsayan hkmetin grevidir. Bu gler burjuva-sivil toplumun zel ileriyle dolaymsz bir iliki iindedirler ve zel erekler iindeki genel kan dorulamakla grevlidirler."[30] Hkmet gcnn allm aklamas budur. Hegel'e zg olarak kabul edilebilecek olan ey, hkmet gcn, ynetim gcn ve yarg gcn birletirmesidir, oysa genellikle ynetim gc ve yarg gc kart gler olarak incelenir. 288. "Topluluklarn zel karlar burjuva-sivil toplum alanna girer ve dolaysyla kendinde ve kendi-iin evrensel olarak devletin dnda yer alrlar ( 256). Bu karlarn ynetimi, korporasyonlarn ( 251), belediyelerin, meslek rgtlerinin, zmrelerin ve onlarn bakan, mdr vb. yneticilerinin iidir. Bunlarn uratklar iler, bir yandan bu zel alanlarn zel mlkiyet ve karlardr ve bu bakmdan yetkeleri zmre arkadalarnn ve burjuvalarn gvenine dayanr; ama te yandan bu alanlarn, devletin yksek karma bamllatrlmalar da gerekir. Bu iki nedenle, genel olarak, [sayfa 62] bu grevlerin verilmesinin karma bir sistemle gerekletirilmesi, btn ilgililer tarafndan seilen yneticilerin en yksek yetke tarafndan tannp onaylanmas gerekir."[31] Baz lkelerdeki grgl durumun basit bir betimlemesidir bu. 289. "Bu zel haklar ortasnda kendi evrensellii iindeki devletin genel kar ve yaattnn korunmas, birincilerin ikincilere indirgenmesi, hkmet gcnn temsilcileri ve zellikle uygulama memurlarnn, ayrca kurulsal bir biimde rgtlenen yksek danma ve karar yetkililerinin de bir gzetim ve denetimini gerektirir ve bu hiyerarik rgtn tepe noktas kraln hemen yaknlarnda yer alr."[32] Hegel hkmet gc zerine gelimi hibir zmleme yapmyor. Ama bunu yaptn varsaysak bile, bu gcn basit bir ilev ya da genel olarak yurttalarn bir belirleniminden daha ok bir ey olduunu ortaya koymuyor. Eer bu gc zel ve ayr bir g olarak anlatyorsa, bunu yalnzca "burjuva-sivil toplumun zel karlar"n, "kendinde ve kendi-iin evrensel olarak devletin dnda" yer alan karlar olarak dnd iin yapyor: "Burjuva-sivil toplumun herkesin bireysel karnn herkese kar sava alan olmas gibi, burada da bir yandan zel karlarn zel topluluk karlaryla, te yandan bu iki kar tipinin bir arada devletle, onun kendine zg rgt ve yksek gr noktasyla atmas yer alr. zel alanlarn yasal hakkndan doan korporatif tin imdi devlet tinine dnr, nk kendi zel ereklerine erime aracn devlette bulur. Yurttalarn yurtseverlik gizleri de ite burada ortaya kar; yurttalar devleti kendi tzleri olarak grrler, nk bu zel alanlarn ve bu alanlara bal olan her eyin, yani haklarnn, yetkelerinin ve gnenlerinin korunmasn gvence altna alan, devlettir. Korporatif tin, zelin evrenseldeki kklemesini dolaymsz bir biimde ierir ve yurtta tinindeki [sayfa 63] gl ve derin devlet duygusunu da ite bu durum aklar."

Bu metin: 1. Burjuva-sivil toplumun bellum omnium contra omnes [herkesin herkese kar sava] olarak tanmlanmas nedeniyle; 2. zel kar "yurttalarn yurtseverlik gizi" olarak ve "gl ve derin devlet duygusu" olarak gsterildii iin; 3. "Burjuva", evrenselle elien zel kar insan, burjuva-sivil toplumun yurtta, kendi bireysellii iinde donup kalm bir birey olarak dnld ve ayn ekilde kendi bireysellikleri iinde donup kalm teki bireyler biimindeki devlet de ite bu bireye indirgenmi "yurtta" ile elitii iin dikkate deer. Eer Hegel "aile"yi ve ardndan da "burjuva-sivil toplum"u bir devlet yesi her bireyin iinde olan belirlenimler olarak tanmlasayd, devlete ilikin nitelikleri de bu ayn bireyin iinde olan teki belirlenimler olarak tanmlard diye dnlebilir. Ama Hegel'de kendi toplumsal znn yeni belirlenimlerini bu ayn birey gelitirmiyor. Kendi kendinden balayarak bu belirlenimleri istencin znn gelitirdii ileri srlyor. Devletin grgl, farkl ve ayr gncel varolu biimleri, [istencin znn zgelimesinden doan] bu belirlenimlerden birinin dolaymsz brnmleri olarak dnlyor. Evrenselin kendisi zerkletirilmi bir zlk olarak inceleniyor ve stelik kendi grgl varoluuyla kartrlyor. Ayn ekilde, en kk bir eletiri duygusu olmakszn, gncel snrl dzen hemen deann davurumu olarak kabul ediliyor. Burada Hegel, ailesel varlk olarak insandan sz ettii zaman, burjuvaya eit bir lde, onu btn teki nitelikleri dtalayan deimez nitelikte bir soy olarak incelemedii zaman, kendi kendisiyle eliiyor. 290. "Hkmetin ileyii de iblmne baldr [...] Yetkililer rgtnn l bir gerekirlii yerine getirmek [sayfa 64] bakmndan biimsel ama g bir grevi vardr. yle ki [a] sivil yaam aada somut olduuna gre, somut bir biimde ynetilmelidir; [b] hkmet almas uzmanlam memurlara braklan ve eitli ynetim merkezleri oluturan soyut dallara blnmelidir; ve ensonu [c] bu eitli ynetsel merkezlerin etkinlikleri, aaya doru olduu kadar en yksek devlet yetkilileri iinde de toptan ve somut bir denetim salamak amacyla egdmlenmelidir."[33] Bu paragrafn Ekini daha ilerde ele alacaz. 291. "Ynetsel ilevler nesnel nitelikte ilevlerdir; 287'de sylendii gibi, bu ilevlerin tzsel ierii daha nceki kararlarda belirlenmitir ve bu ilevlerin bireyler tarafndan yerine getirilmeleri gerekir. Birey ve ynetsel alma arasnda hibir doal ve dolaymsz ba yoktur. Dolaysyla memurlar doal yetenekleri ya da doumlar nedeniyle seilmezler. Atanmalarnn nesnel etkenini bilgi ve yeteneklerin snavla dorulanmas oluturur. Snav devlete gereksinimlerinin karlanaca, yurttaa da evrensel [memurlar] snfna girme olana gvencesini salar."[34] 292. "Memurlarn seimindeki nesnel lt dahilik oluturmaz (sanatta olduu gibi); yleyse birok aday kabilir ve bunlarn deerleri mutlak bir kesinlikle saptanamaz. Ayrca birey ve grev birbirine gre olumsal bir nitelik tarlar. yleyse bir mevki iin filanca kiinin seilip bir kamu grevini yerine getirme yetkisinin birok aday arasndan ona verilmesinde znel bir yan vardr. Aslnda bu durumda son sz, devletin hkmran gc olarak krala aittir."[35] 293. "Kraln yetkililere brakt eitli kamu grevleri, kraln znde olan hkmranln nesnel grnmnn bir parasn oluturur. Bu grevlerin zgl farkllklar eyann doasndan kaynaklanr ve memurlarn etkinlii bir devin yerine getirilmesinden baka bir ey olmadna gre, grevleri de olumsallktan kurtulmu bir hak oluturur."[36] Burada dikkat etmemiz gereken tek nokta, "kraln znde [sayfa 65] olan hkmranln nesnel grnm"dr. 294. "Hkmdarn bir kararyla bir kamu grevine atanan birey ( 292), durumunun tz ve atanmasnn koulu olan grevini yerine getirmek zorundadr. Memurun, ona kiisel karlarn karlamak ( 264) ve gerek d basklar,

gerekse znel etkiler karsnda kendi yaam ve etkinliindeki bamszln korumak olanan salayan ayl, bu tzsel ilikinin sonucudur."[37] "Devlet hizmeti", deniyor bu paragrafn Yorumunda, "znel ereklerin bencil ve keyfi tatmininin feda edilmesini gerektirir; devlet hizmetinin yasal olarak kabul ettii tek tatmin, devin yerine getirilmesidir. zel kar ile genel karn, devletin ilkesini oluturan ve onun i salamln yaratan birlii de ite burada yatar ( 260)." "Memurlarn zel gereksinimlerinin gvenli tatmini, memurlar bu gereksinimleri dev ve etkililik zararna karlama areleri aramaya gtrebilecek dsal basklan ortadan kaldrr. Devleti simgelemekle grevli kiiler, devletin evrensel gcnde znelin teki belirtilerine, yani genel karn savunulmasyla zel karlar zarara urayabilen ynetilenlerin kiisel tutkularna kar gereksinim duyduklar korunmay bulurlar." 295. "Yetkililerin ve memurlarn glerini ktye kullanmalarna kar devletin ve ynetilenlerin korunmas, bir yandan dolaymsz olarak memurlarn hiyerarik rgtlenme ve [stleri karsndaki] sorumluluklar tarafndan; te yandan komnlerin ve korporasyonlarn sahip bulunduklar yetkiler tarafndan gvenceye balanr. Komn ve korporasyonlara tannan bu yetkiler, memurlara tannan gcn kullanlmasna bireysel keyfiliin karmasn nlerler. Bylece memurlarn bireysel eylemlerinin ayrntlar zerinde yetersiz kalan yukardan [hiyerarik yoldan] denetim, aadan tamamlanr."[38] 296. "Tutku yokluunun, drstln ve iyi dilekliliin memurlar arasnda bir gelenek haline gelmesi iin, ynetsel bilimlerin ediniminde, meslein renilmesinde, gerek almada vb. mekanik ve greneksel olarak kafada ne varsa dengeleyen dorudan bir yurttasal ve entelektel eitim ve retim gerekir. te yandan devletin bykl de zsel bir [sayfa 66] etken oluturur, nk bu byklk ailesel ve kiisel ilikilerin nemini azaltt gibi ve kin duygularn da gten drp kreltir. Byk devletlerde ortaya kan byk sorunlar ele alnd zaman znel gr noktalar yitip gider ve evrensel kar, gr ve etkinliklere alkanlk ite byle salanr."[39] 297. "Hkmet yeleri ve devlet memurlar, halk ynnn hukuk bilincini ve kltrl zekasn iinde tayan orta snfn ana blmn oluturur. Bu snfn tek bana bir aristokrasi oluturmasndan ve kltr ve yeteneklerin keyfi bir egemenlik aletleri durumuna gelmesinden kanmak iin, hkmranlk kurumlar ve korporasyon haklar onu yukardan ve aadan snrlandrrlar."[40] "Ek. Devlet bilinci ve en parlak kltr, memurlar da kapsayan orta snfta bulunur. Drstlk ve zek bakmndan bu snf, devletin orta direini oluturur. Orta snfsz bir devlet, aa bir dzeyde yer alr. rnein Rusya'da yalnzca bir seriler yn ve yneten bir snf vardr. Bu orta snfn olumas devlet iin ok byk bir yarar tar. Ama bu durum ancak devlet, incelemi olduumuz gibi organik bir birlie sahip bulunduu zaman, yani devlet grece bamsz topluluklara belli bir yetki tand ve bu zel topluluklarn donatlm olduklar haklarla kendi kendine keyfilii etkisizletirilmi bir duruma getirilen bir memurlar aygt yaratt zaman gerekleebilir. Evrensel bir hakka gre davran ve byle davranmak alkanl, bu zerk topluluklarn brokrasiye kar gsterdikleri direnmeden doar." Hegel'in "hkmet gc" konusunda sylediklerine felsefel aklama ad verilemez. Paragraflarn ou, szc szcne Prusya yurttalk yasasnda yer alabilirdi. Bununla birlikte gerek anlamyla ynetim aklamann en g noktasn oluturuyor. Hegel "ynetim" gc ile "yarg" gcn burjuva-sivil toplum alanna baladna gre, hkmet gc gerekte brokrasi adyla aklad ynetimden baka bir ey olmuyor. Brokrasi ilk ngerekirlik olarak burjuva-sivil toplumun "korporasyon"lardaki "zynetim"ini ele geiriyor. Buna eklenen [sayfa 67] tek belirlenimi de yneticilerin, yetkililerin vb. seimlerinin, yurttalarn seiminin gerek anlamyla hkmet gc tarafndan (Hegel'in deyiiyle "en yksek yetke" tarafndan) dorulanmas gereken karma bir sisteme gre yaplmas gerektii oluturuyor. Bu alann stnde ve "devletin genel kar ve yasallnn korunmas" ereiyle, "hkmet gcnn temsilcileri", yani krala doru ynelen "bu uygulama memurlar" ve "kurulsal" yetkililer yer alyor [bkz. 289].

"Hkmetin ileyii"nde "iblm" var [ 290]. Bireyler ynetsel almaya yetenekli olduklarn kantlamak, yani snavlarda baar kazanmak zorundadrlar [ 291]. Kamu grevleri iin belirli bireyleri semek, kraln gcne aittir [ 292]. Kamu grevlerinin farkll "eyann doasndan kaynaklanyor [ 293]. Kamu grevi memurlarn dev ve ynelimini oluturuyor. yleyse memurlara devlet tarafndan aylk denmesi gerekiyor [ 294]. Brokrasinin gcn ktye kullanmasna kar gvence, bir yandan memurlarn hiyerari ve sorumluluu, te yandan komn ve korporasyonlarn yetkileri ile salanyor [ 295]. Brokrasinin insanca davran, bir yandan onun "yurttasal ve entelektel kltrne, te yandan devletin byklne bal [ 296]. Memurlar "orta snfn ana blmn" oluturuyor [ 297]. Toplumu bu brokrasinin "keyfi bir egemenlik" ile donatlm yeni bir "aristokrasi" durumuna dnmesine kar, bir yandan onu "yukardan" snrlandran hkmranlk, te yandan "aadan" snrlandran "korporasyon haklar" koruyor. "Orta snf "kltr" snfdr. Voil tout [ite bu kadar]. Hegel bize brokrasinin, ksmen gerekten olduu gibi, ksmen de onun varoluu zerindeki dncesine gre, grgl bir betimlemesini veriyor. Ve bylece o skntl "hkmet gc" blm de batan savulmu bulunuyor. Hegel'in hareket noktasn "devlet" ve "burjuva-sivil" toplum arasndaki, "zel karlar" ile "kendinde ve kendi-iin evrensel" arasndaki ayrlk oluturuyor ve gerekte brokrasi de bu ayrla dayanyor. Hegel "korporasyonlar"n varoluu [sayfa 68] nvarsaymndan hareket ediyor ve gerekte brokrasi de korporasyonlar, hi deilse "korporasyon tini"ni nceden varsayyor. Hegelci aklamada brokrasinin [etkinliinin] ierii hibir zaman sz konusu edilmiyor; yalnzca brokrasinin "biimsel" rgtlenmesinin baz genel belirlenimleri sz konusu ediliyor ve gerekte brokrasi de kendi dnda yer alan bir ieriin "biimcilik"inden baka bir ey oluturmuyor. Korporasyonlar brokrasinin materyalizmini [zdekiliini]; brokrasi korporasyonlarn spiritalizmini [tinselciliini] oluturuyor. Korporasyon burjuva-sivil toplumun brokrasisini; brokrasi devletin korporasyonunu oluturuyor. Bu nedenle gereklikte, "devletin burjuva-sivil toplumu" olarak brokrasi, "burjuva-sivil toplumun devleti" olarak korporasyonlarn tersi oluyor. Brokrasinin yeni bir ilke olarak ortaya kt yerde, devletin genel karnn kendi-iin "aparte" [ayr] ve yleyse "gerek" bir kar durumuna dnmeye balad yerde, tpk her sonucun kendi nvarsaymlarnn varoluuna kar savamas gibi, brokrasi de korporasyonlara kar savayor. Ama devletin gerek yaam, gerek siyasal yaam uyanmaya ve burjuva-sivil toplum kendi z ussallk gereksiniminin itiiyle korporasyonlardan kurtulmaya balar balamaz, brokrasi onlar yeniden diriltip canlandrmaya alyor; nk "burjuva-sivil toplumun devleti" ile birlikte "devletin burjuva-sivil toplumu" da ortadan kalkyor. Tinselcilik kendi kart olan zdekilikle ayn zamanda ortadan kalkyor. Yeni bir ilke varolua kar deil ama bu varoluun ilkesine kar savama balar balamaz, sonu da kendi nvarsaymlarnn varoluunu srdrmek iin savayor. Toplumda korporasyonu yaratan ayn tin, devlette brokrasiyi yaratyor. yleyse korporatif tin saldrya urar uramaz, brokratik tin de saldrya uruyor. Eer daha nce brokrasi, kendi z varoluuna bir alan yaratmak iin korporasyonlarn varoluuyla savayorduysa, imdi korporatif tini, kendi z tinini kurtarmak iin korporasyonlarn varoluunu zorla srdrmeye alyor. [sayfa 69] "Brokrasi", burjuva-sivil toplumun "devlet biimcilii" ni oluturuyor. zel kar genel kara kar genel bir ey olarak ortaya kt srece, "genel kar" zel kara kar "zel" bir ey olarak ortaya kamyor. yleyse brokrasi kendi z tinini, yani genel karn imgesel zelliini korumak iin, zel karn gene imgesel evrensellii olarak korporatif tini korumak zorunda kalyor. Korporasyon devlet olmak istedike, devlet korporasyon olmak zorunda kalyor. Brokrasi, hepsi de bir korporasyon iinde ete kemie brnen, yleyse devlet iinde zel ve kapal bir toplum meydana getiren "devletin bilinci"ni, "devletin istenci"ni ve "devletin gc"n oluturuyor. Ama brokrasi imgesel gler olarak korporasyonlara gereksinim duyuyor. Geri her korporasyon kendi zel karlarn brokrasiye kar savunmak istiyor, ama teki korporasyona kar, teki zel kara kar da brokrasiyi istiyor. Eksiksiz korporasyon olarak brokrasi, yleyse eksik brokrasi olarak korporasyona kar zafer kazanyor. Brokrasi korporasyonu bir grne indirgiyor ya da basit bir grne indirgemek istiyor, ama ayn zamanda bu grnn varolmasn ve kendi

z varlna inanmasn da istiyor. Korporasyon burjuva-sivil toplumun devlet olmak giriimini simgeliyor, ama brokrasi devleti ve gerekten burjuva-sivil toplum durumuna dnm bir devleti oluturuyor. Brokrasi "devlet biimcilii"ni oluturuyor, "biimcilik olarak siyasal devlet"i oluturuyor ve Hegel de brokrasiyi byle bir biimcilik olarak betimliyor. Bu "devlet biimcilii" gerek bir g olarak meydana getirildii ve kendi z maddesel ieriini kendine kendi salad iin brokrasi, bir pratik yanlsamalar dokumasndan baka bir ey olamyor; "devlet yanlsamasndan, "siyasal yanlsama"dan baka bir ey olamyor. Brokratik tin kkne kadar cizvite, kkne kadar tanrbilimsel bir tin oluturuyor. Brokrasi la republique pretre [bir rahipler topluluu] anlamna geliyor. Brokrasi, kendi zne gre, "biimcilik olarak devlet" olduuna gre, kendi ereine gre de yle oluyor. Devletin gerek gerekliine uygun den her zlem, brokrasiye devlete [sayfa 70] kar bir tehdit olarak grnyor. Brokrasinin tini, "devletin biimsel tini" demektir ve bu da Tini oluturan her eyin [bilin, etkinlik vb.] devletteki gerek yokluundan baka bir anlama gelmiyor. "Devletin biimsel tini"ni olumlamak ve bu edilgenlik, zgrlkszlk, bilinsizlik vb. durumunu koruyup srdrmek, brokrasi iin kesin bir buyruk oluturuyor. Brokrasi kendini devletin son erei olarak gryor. Kendi "biimsel" ereklerini kendi ierii durumuna getirdii iin brokrasi, "gerek" ereklerle her yerde anlamazla dyor. Biimseli ierik, ierii biimsel sanmaya mahkm oluyor. Devletin erekleri brokrasinin erekleri ve brokrasinin erekleri de devletin erekleri durumuna dnyor. Brokrasi, kimsenin iinden kaamayaca bir daire oluturuyor. Brokrasinin hiyerarisi, bilginin hiyerarisi durumuna geliyor. Tepe, ayrnty bilme iini aa halkalara havale ediyor, aa halkalar geneli bilme iinde tepeye gveniyor ve bylece birbirlerini karlkl olarak aldatyorlar. Brokrasi, gerek devletin yanndaki imgesel devleti, devletin tinselciliini oluturuyor. yleyse her eyin, biri gerek, teki brokratik olmak zere iki anlam var, tpk bilmenin de biri gerek, teki brokratik iki bilme olmas gibi. sten konusunda da ayn ey geerli. Ama gerek varlk kendi brokratik, akn, tinsel zne gre dnlyor. Brokrasi devletin zn, toplumun tinsel zn kendi elmenliinde [zilyetliinde] tutuyor; bu z onun zel mlkiyetini oluturuyor. Brokrasinin evrensel tinini, brokrasinin iinde hiyerari ile, brokrasinin dnda onun kapal korporasyon niteliiyle korunan giz, esrar oluturuyor. Siyasal tinin, hatta yurtta tininin her kamusal belirtisi, brokrasiye kendi esrarna kar bir ihanet olarak grnyor. Yetke onun bilmesinin ilkesini ve yetketaparlk da dnme biimini oluturuyor. Ama brokrasinin iinde tinselcilik, gerekte kaba bir zdekilie, edilgen boyun eme, yetkeye inan zdekiliine, biimsel pratiklerin, donup kalm ilke, gr ve geleneklerin greneki yinelenmesine dayanan mekanik zdekilie dnyor. Bireysel olarak alnan brokrata gelince, [sayfa 71] devletin erei onun zel erei durumuna, bir mevki avcl, bir kariyer yapma durumuna dnyor. lk olarak brokrat, gerek yaam zdeksel bir yaam olarak gryor, nk ona gre bu yaamn tini, gerekte ayr ve zerklemi bir gereklik oluturan brokraside bulunuyor. Bu nedenle brokrasinin, yaam elden geldiince zdeksel [edilgen] bir duruma getirmesi gerekiyor. kinci olarak her brokrat, brokratik etkinliin nesnesi olduu kadaryla kendi z yaamnn zdeksel [edilgen] bir yaam olduunu biliyor, nk bu yaamn tini [yksek yetkeler tarafndan] ona buyrulmu, erei kendi dnda yer alm [= hiyerari tarafndan saptanm] ve gereklii bronun [her trl kiisel zellikten uzak ve greneksel] gereklii durumuna gelmi bulunuyor. Ona gre devlet yalnzca donmu birok brokratik tin biiminde var oluyor ve bu brokratik tinler de birbirine yalnzca hiyerari ve edilgen boyun eme aracyla balanyor. Gerek bilim ona bo bir bilim, gerek yaam ona l bir yaam olarak grnyor, nk onun imgesel bilimi ve imgesel yaam kendine zsel bilim ve zsel yaam ssn veriyor. yleyse brokrat gerek devlet karsnda, ister bilinli ister bilinsiz olsun, cizvite davranmak zorunda kalyor. Ama bu cizvitlik eer kendinin bilincine eriirse, zorunlu olarak ynelimsel [kastl] bir cizvitlik durumuna geliyor. Brokrasi, yukarda szn ettiimiz tiksindirici zdekilii oluturuyor. Buna karlk brokrasinin tiksindirici tinselcilii de her eyi yapmak istemesinde, yani istenci bir causa prima, bir ilk neden durumuna getirmesinde ortaya kyor; nk brokrasi kendini etkinlie adad ve ieriini dardan

ald iin, varoluunu ancak bu ierie bir biim ve bir snr vererek gsterebiliyor. Brokrat dnyada kendi etkinliinin basit bir nesnesinden baka bir ey grmyor. Hegel hkmet gcn "krala bal hkmranln nesnel grnm" olarak adlandrd zaman hkmranln, kutsal lemin [teslis] ierik ve tininin gerek varoluunu katolik kilisenin oluturduu anlamnda doru bir ey sylyor. Brokraside devlet kar ile tikel zel erek zdelii o [sayfa 72] biimde koyuluyor ki, devlet kar teki zel karlar karsnda tikel bir zel erek durumuna dnyor. Brokrasinin kaldrlmas ancak genel kar, Hegel'de olduu gibi salt dncede, salt soyutlamada deil ama gerekten zel kar durumuna geldii zaman olanakldr ve bu da ancak zel kar gerekten genel kar durumuna geldii zaman gerekleebiliyor. Hegel gerek olmayan bir kartlktan hareket ediyor ve sonu olarak imgesel ve gereklikte kartl yeniden kuran bir zdelikten baka bir eye erimiyor. Brokrasi ite bu tr bir zdelik oluturuyor. imdi aklamasn ayrntl olarak izleyelim. Hegel'in hkmet gc zerine verdii tek belirlenimi, bireysel ve zelin genel vb. altnda "kapsanmas" oluturuyor. Hegel bununla yetiniyor. Bir yandan zelin vb. "kapsanmas" kategorimiz var. te yandan bu kategorinin gereklemesi gerekiyor. O zaman Hegel Prusya devletinin ya da ada devletin (olduu gibi ve hibir ey deitirmeden) grgl varolularndan [rgtlerinden] ve tekiler arasnda bu kategoriyi de gerekletiren herhangi birini alyor ve bunu da sz konusu kategorinin o varoluun [o rgtn] zgl varln hibir zaman davurmamasndan bamsz olarak yapyor. Uygulamal matematik de bir kapsam iine alma oluturuyor. Hegel kapsam iine almann ussal ve upuygun biiminin bu olup olmadn kendine sormuyor. Yalnzca Bir kategoriden ounu istemiyor ve ona uygun den bir varolu bulmakla yetiniyor. Hegel Mantk'na siyasal bir beden veriyor, siyasal bedenin mantn vermiyor ( 287). Korporasyonlarn, komnlerin hkmetle ilikileri konusunda, ilkin ynetimlerinin (yneticilerinin atanmasnn) "karma bir sistemle gerekletirilmesinin, btn ilgililer tarafndan seilen yneticilerin en yksek yetke tarafndan tannp onaylanmasnn" gerektiini reniyoruz. Komn ve korporasyonlar yneticilerinin karma seimi yleyse burjuva-sivil toplum ile devlet ya da hkmet gc arasnda ilk iliki, onlarn ilk zdelii oluyor ( 288). Hegel'e gre bu [sayfa 73] iliki, henz ok yzeysel bir iliki, bir mixtum compositum, bir "karma" oluturuyor. zdelik ne kadar yzeysel oluyorsa, kartlk o kadar derin oluyor: "Bunlarn (korporasyonlarn, komnlerin vb. yneticilerinin) uratklar iler, bir yandan bu zel alanlarn zel mlkiyet ve karlardr ve bu bakmdan yetkeleri zmre arkadalarnn ve burjuvalarn gvenine dayanr; ama te yandan bu alanlarn, devletin yksek karna bamllatrlmalar da gerekir" ( 288). Bundan da yukarda belirtilen "karma seim" sonucu kyor. Korporasyon ynetimi yleyse kartlk ieriyor: Devletin yksek karna kar zel alanlarn zel mlkiyet ve kar: zel mlkiyet ile devlet arasndaki kartlk. Bu kartln karma seimle zmnn basit bir dzenleme, bir uzlama, ikiciliin zlmediinin ve bir ikicilik olarak, bir "karma" olarak kaldnn bir itiraf olduunu gstermek gerekmiyor. Korporasyonlarn, komnlerin vb. zel karlar, kendi z alanlarnn iinde, kendi ynetimlerinin niteliini de gsteren bir ikicilik ieriyor. Ama en ar kartlk kendini ilkin "kendinde ve kendi-iin evrensel olarak devletin dnda" yer aldklar sylenen ( 288) "topluluklarn zel karlar" ile "kendinde ve kendi-iin evrensel olarak" devlet arasndaki ilikide gsteriyor. Kartlk kendini bir kez daha bu alan iinde gsteriyor. "Bu zel haklar ortasnda kendi evrensellii iindeki devletin genel kar ve yasallnn korunmas, birincilerin ikincilere indirgenmesi, hkmet gcnn temsilcileri ve zellikle uygulama memurlarnn, ayrca kurulsal bir biimde rgtlenen yksek danma ve karar yetkililerinin de bir gzetim ve denetimini gerektirir ve bu hiyerarik rgtn tepe noktas, kraln hemen yaknlarnda yer alr" ( 289).

Geerken, rnein Fransa'da bilinmeyen bu kurullarn bileimi zerinde duralm. Hegel bu yetkeleri "danmac-tartmac" olarak betimlediine gre, "kurulsal bir biimde rgtlendikleri" kendiliinden anlalyor. "Devletin genel kar ve yasallnn" korunmas iin devletin [sayfa 74] kendisinin, "hkmet gc"nn, Hegel'e gre, kendi "temsilcileri" aracyla burjuva-sivil topluma mdahale etmesi gerekiyor ve ona gre bu "hkmet temsilcileri", bu "uygulama memurlar", "burjuva-sivil toplum"an deil, ama tersine ona "kar" "devlet"in gerek "temsilcilii"ni oluturuyor. yleyse devlet ile burjuva-sivil toplum arasndaki kartlk saptanyor: Devlet burjuvasivil toplumun iinde deil, ama dnda yer alyor; onunla ancak bu alanlar iinde "devlet gzetim ve denetim" iini kendilerine brakt kendi z "temsilcileri" aracyla iliki kuruyor. Devletin bu "temsilcileri"nin varl, devlet ile burjuva-sivil toplum arasndaki kartl ortadan kaldrmyor; tam tersine onu "yasal", "kklemi" bir kartlk durumuna getiriyor. Burjuva-sivil topluma gre yabanc ve akn bir ey olarak dnlen "devlet", burjuva-sivil topluma kar kendi z temsilcileri aracyla korunuyor. "Ynetim", "yarg kurullar" ve "yetkililer", burjuva-sivil toplumun, onlarda ve onlar aracyla kendi z ortak karn kendi ynettii temsilcilerinden deil, ama burjuvasivil topluma kar devleti ynetmekle grevli devlet temsilcilerinden oluuyor. Bu kartl Hegel, yukarda irdelenen safa aklamada daha da belirtik bir duruma getiriyor: "Ynetsel ilevler nesnel nitelikte ilevlerdir [...] bu ilevlerin tzsel ierii daha nceki kararlarla belirlenmitir" ( 291). Hegel bundan bu ilevlerin, hibir "bilgi hiyerarisi" gerektirmedikleri iin, tamamen "burjuva-sivil toplum"un kendisi tarafndan yerine getirilebilecekleri sonucunu mu karyor? Ne gezer; tam tersini yapyor. Bu ilevlerin Hegel, "bireyler" tarafndan yerine getirilmelerinin gerektii ve bu ilevler ile bu bireyler arasnda "hibir doal ve dolaymsz ba" olmad yolundaki o derin aklamay yapyor. Aklmza hemen "doal ve keyfi bir g"ten baka bir ey olmayan ve [doal olduu iin] "domak" gereksinimini duyan kraln gc geliyor. Kraln gc, istenteki doa urann temsilcisinden, "devletteki fizik doann [sayfa 75] egemenlii"nin temsilcisinden baka bir ey olmuyor. "Uygulama memurlar" grevlerini zsel olarak "kral"m istenci aracyla elde ediyor: "Atanmalarnn nesnel etkenini, bilgi (znel keyfiliin bu etkene gereksinmesi yoktur) ve yeteneklerin snavla dorulanmas oluturur. Snav devlete gereksinmelerinin karlanaca, yurttaa da evrensel [memurlar] snfna girme olana gvencesini salar". yleyse her yurttaa sunulan bu devlet memuru olma olana, burjuva-sivil toplum ile devlet arasndaki ikinci olumlu ilikiyi, bir ikinci zdelii oluturuyor. Bu zdelik ok yzeysel ve ikici bir nitelik tayor. Her katoliin rahip olmak (yani laiklerden ve dnyadan ayrlmak) olana var. Gene de papaz takm katolikler karsnda akn bir g olmaktan geri kalmyor. Yaanan alandan baka bir alann hakkn kazanma olana, yalnzca kendi z alannn bu hakkn gerekliine sahip olmadn gsteriyor. Gerek devlette her yurtta iin zel bir snf olarak dnlen evrensel snfa girmek olana deil, ama evrensel snfn gerekten evrensel olmak, yani her yurttan evrensel snf olmak yetenei sz konusu ediliyor. Ama Hegel'in tm aklamas szde evrensel, aldatc bir biimde evrensel snf, srekli olarak zel evrensellii ngerektiriyor. Hegel'in devlet ile burjuva-sivil toplum arasnda kurduu zdelik, iki dman ordunun zdelii, her askerin kendi ordusundan kaarak dman ordunun yesi olmak olanana sahip olduu bir zdelik oluyor, ama Hegel'in imdiki grgl durumun doru bir tablosunu izdiini de sylemek gerekiyor. Snavlar teorisinde de ayn durum var. Usa uygun bir devlette kundurac olmak iin dzenlenecek bir snav, devlet memuru olmak iin dzenlenecek bir snavdan ok daha yerindeymi gibi grnyor, nk kunduraclk zanaatn bilmeksizin iyi bir yurtta, toplumsal bir insan olunabiliniyor; ama "devlete ilikin eylerin zorunlu bilgisi", eer olmazsa [sayfa 76] siyasal devlette

insann devlet dnda, kendi kendinden kopuk ve solunan havadan yoksun yaayaca bir koul oluturuyor. Snav masonik bir formaliteden, yurttan bilgisinin bir ayrcalk olduunun yasayla tannmasndan baka bir ey oluturmuyor. "Kamusal grev" ile "birey" arasndaki "ba", burjuva-sivil toplumun bilgisi ile devletin bilgisi arasndaki bu nesnel ba, yani snav, bilginin brokratik vaftizinden, kutsal olmayan bilginin kutsal bilgi haline dnmesinin resmen tannmasndan baka bir ey oluturmuyor (btn snavlarda snav yapan kiinin hereyi bilmesi ok doaldr). Yunan ya da romal devlet adamlarnn snavlardan getiklerinin sylendii hi duyulmuyor. Evet ama, prusyal bir hkmet adamnn karsnda romal bir devlet adam ka para ediyor! Birey ile kamusal grev arasndaki nesnel ban yannda, snavn yannda, bir baka ba bulunuyor: kraln keyfi istenci ( 292): "Memurlarn seimindeki nesnel lt dahilik oluturmaz (sanatta olduu gibi); yleyse birok aday kabilir ve bunlarn deerleri mutlak bir kesinlikle saptanamaz. Ayrca birey ve grev birbirine gre olumsal bir nitelik tarlar. yleyse bir mevki iin filanca bir kiinin seilip bir kamu grevini yerine getirme yetkisinin birok aday arasndan ona verilmesinde znel bir yan vardr. Aslnda bu durumda son sz, devletin hkmran gc olarak krala aittir." Hkmdar btn dzeylerde olumsalln temsilciliini yapyor. Brokratik iman itirafnn (snav) nesnel urandan baka, bir de kral bann znel ura gerekiyor: iman meyvelerini ite byle veriyor. "Kraln yetkililere brakt eitli kamu grevleri" (devletin zel etkinliklerini kral, eitli grevler olarak yetkililere datyor, brakyor, devleti brokratlar arasnda bltryor; o btn bunlar kutsal Roma kilisesinin papazlk aamalarnn verdii gibi veriyor; krallk bir trm sistemi [sayfa 77] oluturuyor; krallk devlet grevlerini glendiriyor) "kraln znde olan hkmranln nesnel grnmnn bir parasn oluturur" ( 293). Hegel burada kraln znde olan hkmranln nesnel grnm ile znel grnm arasnda ilk kez olarak bir ayrm yapyor. Daha nce bunlar birbirine kartryordu. Kraln znde olan hkmranlk burada aka gizemci bir adan gz nnde bulunduruluyor, tpk tanrbilimcilerin kiisel tanry doada bulduklar gibi. Daha nce Hegel kraln, devletin znde olan hkmranln znel grnmn oluturduunu da sylyordu. 294'te Hegel, memurlarn ayln deadan karyor! Burjuva-sivil toplum ile devletin gerek zdelii, burada memurlarn aylnda ya da devlet hizmetinin grgl varoluun gvenliini gvence altna alma olgusunda koyulmu bulunuyor. Memurlarn ayl Hegel'in hazrlad en yksek zdelii oluturuyor. Devletin burjuva-sivil toplumdan ayrlmas nceden varsayldna gre bu, devlet etkinliklerinin grevler [ya da kamusal grevlerin meslekler] haline dnmesi anlamna geliyor. 294'n yorumunda Hegel: "Devlet hizmeti znel ereklerin bencil ve keyfi tatmininin feda edilmesini gerektirir"; (her hizmet bu gere kirlii ierir) "devlet hizmetinin yasal olarak kabul ettii tek tatmin, devin yerine getirilmesidir. zel kar ile genel karn, devletin ilkesini oluturan ve onun i salamln yaratan birlii de ite burada yatar." dedii zaman, 1. bunun her hizmetliye uygun dtn ve 2. memurlarn aylnn ada krallklarn "i salamlk" ve derinliini oluturduunu saptamak gerekiyor. Burjuva-sivil toplum yelerinin tersine, yalnz memurlarn varoluu gvence altnda bulunuyor. Ama aklamasnda hkmet gcnn, burjuva-sivil topluma kart olarak ve daha dorusu egemen e olarak koyulduu Hegel'in gznden kamyor. Peki o zaman bir zdelik ilikisini nasl kuruyor? [sayfa 78] 295'e gre "yetkililerin ve memurlarn glerini ktye kullanmalarna kar devletin ve ynetilenlerin korunmas, bir yandan dolaymsz olarak ... hiyerarik rgtlenme ... tarafndan gvenceye balanyor"... Sanki hiyerari en byk ktye kullanma deilmi gibi! Sanki memurlarn baz kiisel kusurlar onlarn zorunlu hiyerarik hasmlaryla karlatrlabilir kusurlar deilmi gibi! Memur hiyerariye kar bir kusur iledii ya da hiyerarinin yersiz

bulduu bir yanllk yapt lde memuru cezalandryor, ama memurun kiiliinde ceza ileyenin hiyerarinin ta kendisi olduu zaman onu korumas altna alyor ve ne olursa olsun hiyerari kendi yelerinin kusurlarna inanmakta glk ekiyor. Brokrasinin keyfi davranlarna kar ikinci gvenceyi korporasyonlarn ayrcalklar oluturuyor: "... te yandan [devletin ve ynetilenlerin korunmas] komnlerin ve korporasyonlarn sahip bulunduklar yetkiler tarafndan gvenceye balanyor. Komn ve korporasyonlara tannan bu yetkiler, memurlara tannan gcn kullanlmasna bireysel keyfiliin karmasn nlyor. Bylece memurlarn bireysel eylemlerinin ayrntlar zerinde yetersiz kalan yukardan denetim, aadan tamamlanyor." Eer Hegel'e brokrasiye kar burjuva-sivil toplumun korunmasn neyin saladn sorarsak, bize u yant veriyor: 1. Brokratik "hiyerari". Denetimler. Yani hasmn kendisinin eli kolu bal ve aaya doru eki oluyorsa, yukarya doru rs oluyor. Ama "hiyerari"ye kar koruma nerede? En kk ktlk geri daha byk bir ktlk tarafndan ortadan kaldrlyor ve bu anlamda onun karsnda yitip gidiyor. 2. atma, brokrasi ve korporasyon arasndaki zlmemi anlamazlk, savam, savam olana, yenilgiye kar gvenceyi oluturuyor. Daha ilerde ( 297) Hegel, gvence olarak bir de "yukardan aaya hkmranlk kurumlar"n ekliyor ve bununla yeniden hiyerariyi anlamak gerekiyor. Ama Hegel iki urak daha ileri sryor ( 296). lk ura Hegel, memurun kendisinde buluyor. Memuru iyilemeye [sayfa 79] ve "tutku yokluunu, drstl ve iyi dileklilii" bir "gelenek" olarak kabul etmeye eritirecek olan ey, onun bilgi ve "gerek alma"snda "mekanik" olarak ne varsa "dengeleyen dorudan bir yurtasal ve entelektel eitim ve retim" oluyor. Sanki memurun bilgi ve "gerek alma"snda, "mekanik olarak ne varsa", onun "yurttasal ve entelektel eitim ve retim"ini "dengelemiyor"mu gibi! Sanki memurun gerek tin ve gerek almas, tpk "tz"n kendi "ilinekler"ine stn gelmesi gibi, onun teki yeteneklerine stn gelmeyecek mi? nk memurun grevi, onun "tzsel" durumunu ve "ekmei"ni oluturuyor. Hegel'in "dorudan yurttasal ve entelektel eitim ve retim"i, brokratik bilgi ve almann "mekanik nitelii"nin kart olarak gstermesi gene de gzel! Memurun iindeki insann memuru kendisine kar korumas gerekiyor. Ama ne birlik! Tinde dengelemek. Ne ikici kategori! Hegel bir de "devletin bykl"nden sz ediyor. Oysa rnein Rusya'da, bu byklk devletin "uygulama memurlar"nn keyfi davranlarna kar hibir gvence salamyor ve ne olursa olsun bu etken brokrasinin "z"ne "dsal" kalan bir etken oluturuyor. Hegelci aklamann sonunda "hkmet gc", gerekte "memur egemenlii" olarak grnyor. Burada, "kendinde ve kendi-iin evrensel olarak" devlet alannda zlmemi atmalardan baka bir ey grmyoruz. Memurlarn snav ve memurlarn ekmei en yksek bireimleri oluturuyor. Brokrasinin son kutsamas olarak Hegel, onun gszlnden, korporasyonla atmasndan sz ediyor. 297'de "hkmet yeleri ve devlet memurlar ... orta snfn ana blmn oluturur" anlamnda bir zdelik koyuluyor. Bu "orta snf" Hegel, "drstlk ve zeka bakmndan" devletin "orta direi" olarak yceltiyor. 297'nin Ekinde Hegel, yle diyor: "Bu orta snfn olumas devlet iin ok byk bir yarar tar. Ama bu durum ancak devlet ... organik bir birlie sahip [sayfa 80] bulunduu zaman, yani devlet grece bamsz topluluklara belli bir yetki tand ve bu zel topluluklarn donatlm olduklar haklarla kendi kendine keyfilii etkisizletirilmi bir duruma getirilen bir memurlar aygt yaratt zaman gerekleebilir." Geri halk ancak bu trl bir rgtlenme iinde bir snf, bir orta snf olarak ortaya kabilir. Ama ancak ayrcalklarn dengelenmesi sayesinde ileyebilen bir rgtlenme, bir rgtlenme midir? Hkmet gcnn aklanmas son derece g grnyor. Hkmet gc, yasama gcnden ok daha yksek bir derecede tm halk ilikilendiriyor. Daha ilerde ( 308'in Aklamasnda) Hegel, brokrasinin gerek tinini

kavryor ve "ynetsel grenek" ve "snrl bir topluluun evreni"nden sz ediyor. c) Yasama gc 298. "Yasama gc, [bir yandan] ek bir belirlenim gerektirdikleri lde yasa olarak yasalarla, [bir yandan da] "ieriklerine gre" tamamen genel bir nem (ok genel bir deyim -K. M.) tadklar lde devletin i ileriyle ilgilenir. Bu gcn kendisi, siyasal anayapnn bir parasn oluturur, varl onun varln ngerektirir ve dolaysyla siyasal anayap bu gcn etkinlik gsterdii alann kesin olarak dnda kalr. Bununla birlikte, yasalarn yetkinlemesi ve genel hkmet rgtnn ilerlemeleri sayesinde siyasal anayap da geliir ve ilerler."[41] lk gze arpan ey u ki Hegel, burada "bu gcn kendisinin siyasal anayapnn bir parasn oluturduunu", varlnn "siyasal anayapnn varln ngerektirdiini" ve siyasal anayapnn "yasama gcnn etkinlik gsterdii alann kesin olarak dnda kaldn" ortaya koyuyor, oysa gerek kraln gc, gerekse hkmet gc konularnda da ayn derecede doru olmasna ramen, daha nce her ikisi iin de bu saptamay yapmyor. Geri Hegel siyasal anayapnn [sayfa 81] btnselliini kurmay amalyor ve dolaysyla onu nceden varsayamyor; ama biz onun her yerde belirlenimlerin (gncel devletlerde varolduklar biimleriyle) kartl ile balamas ve bu kartlk zerinde nemle durmasndaki derinlii biliyoruz. Bylece yasama gcnn kendisi "siyasal anayapnn bir parasn oluturuyor" ve siyasal anayap "yasama gcnn etkinlik gsterdii alann kesin olarak dnda kalyor." Bununla birlikte "ek bir belirlenim gerektiren" yasalarn [biri tarafndan] biimlendirilmesi gerekiyor. Bir yasama gcnn siyasal anayapdan nce ya da siyasal anayapnn dnda varolmas ya da varolmu olmas gerekiyor. Gncel, grgl, verilmi yasama gcnn dndaki bir yasama gcnn varolmas gerekiyor. Ancak Hegel bir hukuk felsefecisi ve devlet deasnn ta kendisini dnmek istiyor. deay varolan dzenle deerlendirmek hakkna sahip deil; varolan dzeni deayla deerlendirmesi gerekiyor. atma basit. Yasama gc, evrenseli rgtleme gcn oluturuyor. Siyasal anayapnn gc onda bulunuyor, siyasal anayapy ayor ve onu kapsyor. Ama te yandan yasama gc anayapsal bir g oluturuyor. yleyse siyasal anayapnn altnda yer alyor. Siyasal anayap yasama gc karsnda yasa gcne sahip bulunuyor. Yasama gcne yasalar koymu ve srekli olarak da yasalar koyuyor. Yasama gc ancak siyasal anayap erevesinde yasama gc ve siyasal anayap eer yasama gc dnda kalrsa hors la loi [yasad] oluyor. Voil la collision [ite atma bu]. Fransa'nn yakn tarihi birok eyin nasl kemirildiini gsteriyor. Bu atky Hegel nasl zyor? lkin bize siyasal anayapnn yasama gc tarafndan "ngerektirildii" ve "onun etkinlik gsterdii alann dnda" yer ald syleniyor. "Ama" (ama!) "yasalarn yetkinlemesi" ve "genel hkmet rgtnn ilerlemeleri" sayesinde "siyasal anayap da geliiyor." O halde siyasal anayap dorudan doruya yasama gc alannn "dnda" bulunuyor, [sayfa 82] ama dolayl olarak yasama gc siyasal anayapy deitiriyor. Doru yoldan yapamad ve yapmas da gerekmeyen eyi yasama gc, dolambal yoldan yapyor. En gros [toptan] deitiremedii eyi en detail [perakende] kemiriyor. Siyasal anayapnn doasnn yapmasn yasaklad eyi, eylerin ve koullarn doas aracyla yapyor. Biimsel olarak, yasal olarak, anayapsal olarak yapmad eyi, zdeksel olarak yapyor. Ama Hegel gene de atky zmyor, onu bir baka atkya dntryor; yasama gcnn eylemini, onun anayapsal eylemini, anayapsal belirlenimiyle elitiriyor. Siyasal anayap ile yasama gc arasndaki kartlk, varln srdryor. Yasama gcnn eylemsel etkinlii ile yasal etkinliini Hegel, eliik etkinlikler olarak ya da yasama gcnn olmas gereken ey ile gerekten olduu ey arasndaki, yaptna inand ey ile gerekten yapt ey arasndaki eliki olarak tanmlyor. Hegel bu elikiyi nasl gerek olarak dnebiliyor? "Genel hkmet rgtnn ilerlemesi" hibir eyi aklamyor, nk bu "ilerleme"nin de

aklanmas gerekiyor. 298'in Ekinde Hegel, glklerin zmne hibir katkda bulunmuyor. Ama onlar daha da ak bir biimde ortaya koyuyor: "Siyasal anayapnn gerekte yasama gcnn zerinde yer ald kendinde ve kendi-iin salam ve dayankl bir alan olmas ve yleyse yasama gc tarafndan ortaya konmak zorunluluunda olmamas gerekir. Siyasal anayap vardr, ama gene o kadar zsel bir biimde geliir de, yani oluur ve ilerler. Bu ilerleme grnmez bir biimde gerekleen ve deime biimi tamayan bir deimedir." Bir baka deyile siyasal anayap yasaya (yanlsamaya) gre oluyor ama gereklie (geree) gre geliiyor. Tanm gerei (belirlenimine gre) deimezdir, ama gereklikte deiiyor; yalnz bu deime bilinsiz ve deime biimden yoksun bir deime oluturuyor. Grn varln tersini sylyor. [sayfa 83] Grn siyasal anayapnn bilinli yasasn ve varlk da onun bilinci ile elien bilinsiz yasasn oluturuyor. Yasa eyann doas anlamna deil, ama daha ok onun kart anlamna geliyor. Hegel'e gre devlet zgrln, kendinin bilincine sahip usun en yksek gereklemesi oluyor. Gerek sakn devlette yasann ya da somut zgrlk gerekliinin deil, ama daha ok kr doal zorunluluun egemen olduu olmasn? Ve eer yasal tanmlamasna aykr olarak kabul ediliyorsa, eyin yasas neden ayn zamanda usun yasas olarak, devletin yasas olarak da kabul edilmiyor? kicilik olduu bilinmekle birlikte, ikicilik nasl srdrlyor? Hegel her yerde devleti zgr tinin gereklemesi olarak betimlemek istiyor, ama re vera [gereklikte] btn g atmalar zgrln kart olan doal zorunluluk aracyla zyor. zel karn genel kara dnmesi de devletin bilinli bir yasasn oluturmuyor; ama bu dnm, bilince ramen, rastlant dolaymyla gerekleiyor, ancak gene de her yerde Hegel, devlette zgr istencin gereklemesini gryor! (Hegel'in tzsel bak noktas da kendini ite burada gsteriyor.) Siyasal anayapnn kerteli deimesi konusunda Hegel'in ileri srd rnekler kt seiliyor. Alman hkmdarlarn ve ailelerinin malvarl zel bir mlk olmaktan kt ve devlet emlkine dnt, alman imparatorlarn kiisel yarglama yetkisi temsilciler araclyla yarg yetkisine dnt diyor. Oysa birinci rnekle ilgili olarak, gereklikte tersine devlet mlklerinin hkmdarlarn zel mlkiyetine dntklerini sylemek gerekiyor. Ayrca bu dnmler zel durumlarla snrlanyor. Geri yeni gereksinimlerin yava yava domas, varolan durumun anmas vb. sonucu sarslmaz siyasal anayaplar dnyor; ama yeni bir siyasal anayap elde etmek iin her zaman kurallara uygun olarak bir devrimden gemek gerekiyor. Hegel u sonucu karyor: "Bir dzenin dnm ancak grnte dingin bir biimde ve farkna varlmakszn gerekleir. Uzun bir zaman sonra [sayfa 84] siyasal anayap, daha nce varolan dzenden tamamen farkl bir dzene kavuur." Kerteli gei kategorisi ilkin tarihsel olarak yanl ve ikincisi hibir eyi aklamyor. Eer anayapnn yalnzca deimesi ve iddetin sonunda anayapnn dokunulmazl aldatc grnn un ufak etmesi istenmiyorsa; eer eyann doasnn insan bilinsiz olarak yapmaya zorlad eyi insann bilinli olarak yapmas isteniyorsa evrimin, ilerlemenin, anayapnn ilkesi durumuna gelmeleri ve anayapnn gerek taycs olan halkn da anayapnn ilkesi durumuna gelmesi gerekiyor. lerlemenin kendisi o zaman anayapnn ilkesi oluyor. yleyse "anayap"nn kendisinin "yasama gc" alanna bal olmas, onun bir parasn oluturmas m gerekiyor? Bu sorunun sorulabilmesi iin ancak 1. siyasal devletin yalnzca gerek devletin biimcilii olarak varolmas, kendi bana bir alan oluturmas ve "anayap" olarak varolmas ve 2. yasama gcnn hkmet gcnden baka bir kkeni olmas gerekiyor. Yasama gc Fransz devrimini yapyor; kendi zellii iinde egemen olduu her yerde, genel olarak evrensel organik byk devrimler yapyor; [genel olarak] anayapyla deil, ama halkn, cinsil istencin temsilcisi olduu iin yasama gc, zel, gnn doldurmu bir anayapyla savayor. Hkmet gcyse tersine,

kk devrimler, gerilek devrimler, gericilikler yapyor; eski bir anayapya kar yeni bir anayap iin deil, ama zel istencin, znel istencin, istencin byl blmnn temsilcisi olduu iin hkmet gc, [genel olarak] anayapya kar devrim yapyor. Eer soru doru bir biimde sorulursa yalnzca unu sylyor: Halkn yeni bir anayapya sahip olma hakk var m? Yant kesinlikle olumlu olabiliyor, nk halk istencinin gerek davurumu olmaktan kan bir anayap gerekte bir yanlsamadan baka bir ey oluturmuyor. Anayap ile yasama gc arasndaki atma, anayapnn [sayfa 85] kendi kendisi ile bir atmasndan, anayap kavram iinde bir elikiden baka bir ey oluturmuyor. Anayap, siyasal devlet ile siyasal olmayan devlet arasnda bir uzlamadan baka bir ey oluturmuyor; demek ki zorunlu bir biimde kendinde zsel olarak benzemez gler arasnda bir uzlama oluturuyor. yleyse yasa iin aka bu glerden birinin, yani anayapnn bir blmnn anayapnn kendisini, yani btn deitirme hakkna sahip olacan sylemek olanaksz oluyor. Eer anayapdan zel bir gereklik olarak sz etmek gerekiyorsa, onu daha ok btnn bir paras olarak dnmek gerekiyor. Eer anayap derken ussal istencin genel belirlenimleri, temel belirlenimleri anlalyorsa, her halkn (devletin) bu belirlenimlerin varoluunu nceden varsayd ve bu belirlenimlerin onun siyasal amentsn oluturmalar gerektii de kendiliinden anlalyor. Bu da, dorusunu sylemek gerekirse, istencin deil ama bilginin iini oluturuyor. Bir halkn istenci, usun yasalarnn tesine gemeye bir bireyin istenci kadar az yetenekli oluyor. Ustan yoksun bir halkta, ussal bir devlet rgtlenmesi sz konusu edilemiyor. Ayrca bir hukuk felsefesinde, bizi yalnzca cinsil istencin uratrmas gerekiyor. Yasay yasama gc yaratmyor; o onu bulup ortaya koymaktan baka bir ey yapmyor. Assemble constituante [Kurucu meclis] ile assemble constitue [atanm meclis] arasnda bir ayrm yaparak bu atmaya bir zm aranyor. 299. "Bireylerle ilgili olarak yasalarn ierii iki bakmdan belirlenmitir: a) devletin bireyler yararna yapt ve bireylerin yararlanma hakkna sahip olduklar eyler; (3) bireylerin devlete borlu olduklar eyler. Genel olarak zel hukuk yasalar, komnlerin, korporasyonlarn ve tamamen genel bir nitelik tayan kurumlarn haklar ve dolayl olarak da anayapnn tm birinci blme girer ( 298). Yurttalarn devlete borlu olduklar eylere gelince, bunlarn da mal ve hizmetlerin genel deerinin brnmn oluturan paraya [sayfa 86] indirgenmeleri gerekir. Para sayesinde yurttalarn borlar hakkaniyetle ve bireyin yerine getirebilecei zel alma ve hizmetler onun zgr istenci araclyla salanabilecek bir biimde belirlenebilir."[42] Yasama gc konularnn bu belirlenimi zerine Hegel, bu paragrafn Yorumunda u aklamay yapyor: "Neyin genel yasamann konusu olmas gerektiini ve neyin yetkeye ve hkmet dzenlemesine braklmas gerektiini bilmeye gelince, genel olarak birinci kategoride ierii bakmndan tamamen genel olan eyin, yani yasal dzenlemelerin yer ald sylenebilir. kinci kategoriye ise tersine, yalnzca zel olan ve uygulama biimi girer. Ama bu ayrm yeterli deildir, nk bir yasa, yasa olduu iin, basit bir buyruktan ("ldrmeyeceksin" gibi) daha ok bir eydir. Yasann kendinde belirlenmi olmas gerekir; yasa ne kadar belirgin olursa, ierii olduu gibi uygulanmaya o kadar elverili olur, ama ayn zamanda yasalarn kaleme alnmasnda ok byk bir belirginlik, onlara gerek uygulama iinde deiikliklere uramaya yargl grgl bir grnm kazandrma tehlikesini tar ve bu da yasann yasa olma niteliinin zarara uramas anlamna gelir. Devlet glerinin organik birliinin kendisi, evrensellii hem ortaya koyan ve hem de ona belirli bir gereklik kazandran tek bir tinin varln gsterir." Ama Hegel'in ortaya koymad da ite bu organik birliin ta kendisi oluyor. eitli glerin eitli ilkeleri var. Bu gler ayn zamanda salam gereklikler oluturuyor. Onlar aklayacak ve organik bir birliin uraklarn oluturduklarn gsterecek yerde Hegel, anlamdan yoksun gizemli bir kala

onlarn gerek atmasn gargaraya getiriyor ve imgesel bir "organik birlik"e snyor. zlmeyen birinci atmay anayapnn tm ile yasama gc arasndaki atma oluturuyordu. kincisini de yasama gc ile hkmet gc arasndaki, yasa ile uygulama arasndaki atma oluturuyor. [sayfa 87] 299'un ikinci belirlenimini de devletin bireylerden istedii tek ykmlln para olduu oluturuyor. Hegel'in bu konuda ileri srd nedenler de unlar: 1. Para, mallarn ve hizmetlerin genel deerinin brnmn oluturuyor. 2. Bireylerin borlar btn ykmllklerin para demelerine indirgenmesiyle hakkaniyetli bir biimde belirlenebiliyor. 3. Her birey borlu olduu zel alma ve hizmetleri ancak ykmllk bu biimde belirlenebildii zaman kendi zgr istenciyle saptyor. 1. nedenle ilgili olarak Hegel, 299'un Yorumunda u aklamay yapyor: "Devletin yalnzca insann bir tek yetisine, yani para biiminde ortaya kan yetisine ynelmesi, yleyse yeteneklerin, zelliklerin, etkinliklerin ve becerilerin eitliliinde kendini gsteren ve ayn zamanda yurttalk tinine de bal bulunan son derece eitli ve canl teki yetileri grmezden gelmesi garip grnebilir. Ama para teki yetiler yannda zel bir yeti deildir; btn teki yetiler, onlar eyler olarak kavramak ve lmek olanakl duruma gelecek biimde bir dsallk ve nesnel bir varolu kazanabildikleri lde, btn yetilerde evrensel olarak ne varsa para ite odur." 299'un Ekinde Hegel, yle de diyor: "lkemizde devlet gereksinme duyduu her eyi satn alr." 2. nedenle ilgili olarak Hegel, yle diyor: "Nicel belirlenim ve dolaysyla ykmllklerde adalet ve eitlik, ancak dsallk eitli dsallam ve nesnellemi yetilerin eyler olarak kavranabildikleri bu snra vard zaman olanakl bir duruma gelirler." Hegel Ekte yle de diyor: "Para eitlikte varolan hakkaniyetin daha iyi gerekletirilmesini salar. Eer vergilendirme insanlarn somut yeteneklerine bal olsayd, yetenekli insan yeteneksiz insandan [sayfa 88] daha ok vergilendirilirdi." 3. nedenle ilgili olarak Hegel yle diyor: "Platon Devlet'inde, bireyleri yksek yetkililer tarafndan eitli snflara bldrr ve onlara onlar tarafndan zel ykmllklerini verdirir [...]. Feodal krallkta da vasallarn tam olarak belirlenmemi devlerinin yannda, rnein yarglk yapmak gibi baz zel grevleri vard. Douda ve Msrda devsel yaplarn inaat iin alma ykmllkleri de gene zel nitelikte ykmllklerdi. Bu rejimlerde eksik olan ey znel zgrlk ilkesidir. Bu ilkeye gre bireyin tzsel etkinlii bu ykmllklerde, ierii bakmndan her zaman zel bir ey olan bu etkinlik her zaman onun zel istenci tarafndan belirlenmek zorundadr. Bu hak ancak eer ykmllkler genel deer biiminde istenirlerse olanakldr ve bu dnme yolaan temel neden de ite budur." 299'un Ekinde yle deniyor: "lkemizde devlet gereksinme duyduu her eyi satn alr ve bu durum ilkin soyut, l ve ruhsuz bir ey olarak grnebilir ve ayn zamanda devletin saygnln yitirdii ve soyut ykmllklerle yetindii izlenimini de verebilir. Ama ada devletin ilkesi, bireyin yapt her eyin kendi istenci tarafndan belirlenmesini gerektirir." ... "Bugn znel zgrle sayg kendini, bireyden bireyin vermek istediinden baka hibir eyin alnmamasnda gsterir." stediinizi yapn, deyeceinizi deyin. Hegel ayrca, "devletin savunmasyla ilgili ykmllkler Hukuk Felsefesinin bir baka blmnde incelenecek" de diyor. Hegel'in nedenlerinden

baka nedenlerle, kiisel askeri hizmet devinden daha sonra sz edeceiz. 299'un Eki u nermeyle balyor: "Siyasal anayapnn iki grnm, bireylerin haklar ve devlerine uygun geliyor. Oysa bireylerin devleri (ykmllkleri) konusunda hemen her ey, imdi hemen hemen paraya indirgeniyor. Askerlik devi bugn, tek kiisel ykmll [sayfa 89] oluturuyor." 300. "Btnsellik olarak alman yasama gc iinde ilkin teki iki uran etkisi grlr: son kararn kendisine bal olduu kii olarak kral ve yalnz btnn eitli grnmlerinin ve gerek pratik iinde ve gerek pratik tarafndan kesin olarak saptanan ilkelerin somut ve toptan bilgisine sahip olduu iin deil ama zellikle devletin gereksinmelerini de bildii iin danmac-tartmac ura oluturan hkmet gc. Son olarak da temsili urak [snf meclisleri] gelir."[43] Bylece krallk gc ve hkmet gc... yasama glerini oluturuyor. Ama eer yasama gc btnsellii oluturuyorsa, krallk gc ile hkmet gcnn daha ok yasama gcnn uraklarn oluturmalar gerekiyor. Yalnzca onlara eklenen temsili urak yasama gcn oluturuyor; bir baka deyile temsili urak, krallk gcnden de hkmet gcnden de farkl olan bir urak olarak yasama gcn oluturuyor. 301. "Temsili enin grevi, yalnzca kendinde olduu gibi deil ama kendi/iin olduu gibi de genel kar edimselletirmek, bir baka deyile znel biimsel zgrlk uram, yani ynn gr ve dncelerinin grgl evrensellii olarak kamu bilincini edimselletirmektir."[44] Temsili urak burjuva-sivil toplumun, meclislerin "yn" olarak karsna ktklar devlet katndaki bir temsilciliini oluturuyor. Bu yn genel kar kendi z kar olarak, Hegel'e gre "ynn gr ve dncelerinin grgl evrensellii"nden baka bir ey olmayan (stelik anayasal da olsa ada krallklarda gerekten byle olan) "kamu bilinci"nin nesnesi olarak bile bile ele alp inceleyecei uran geldiini gryor. Devlet tinine, devlet bilincine ve topluluk tinine kar bunca sayg gsteren Hegel'in, bu tin onun karsna gerek grgl biimiyle kar kmaz aka kmseyici grnmesi [sayfa 90] de belirtici oluyor. Gizemciliin gizemi de ite burada yatyor. Devlet bilincini bir bilgi hiyerarisi olan brokrasinin upuygun olmayan biiminde kefettiini sanan ve en kk bir eletiri duygusu olmakszn devlet bilincinin bu upuygun olmayan varolu biimini gerek ve tamamen uygun bir biim olarak kabul eden ayn imgesel soyutlama, ayn gizemli soyutlama, imdi de ayn saflkla devletin grgl gerek tininin, kamusal bilincin "ynn gr ve dnceleri"nin basit bir yamal bohasndan baka bir ey olmadn ilan ediyor. Tpk brokrasiye kendine yabanc bir z ykledii gibi, devletin gerek zn ancak grgl grngnn upuygun olmayan grnmnde gryor. Hegel brokrasiyi lkselletiriyor ve kamusal bilinci grgl bir ey derekesine dryor. Devlet tininin gerek brnm ile Hegel ok az ilgileniyor, nk onun aldatc brnmleri iinde tamamen gereklemi olduunu sanyor. Devletin tini gizemli olarak bekleme odasnda sk sk boy gsterdii srece Hegel, yerlere kadar eiliyor. Karmzda in persona [bizzat] boy gsterdii u anda, yzne bile bakmyor. "Temsili enin grevi, yalnzca kendinde olduu gibi deil ama kendi-iin olduu gibi de genel kar edimselletirmektir." Hi kukusuz genel kar, "kamusal bilin" ve "ynn gr ve dncelerinin grgl evrensellii" biiminde edimselleiyor. Genel kar bylece zerk bir zlk olarak kavranyor ve onun zne-oluu, yaamsal-oluunun bir ura olarak grnyor. zneler "genel kar" iinde nesnelleiyor diyecek yerde Hegel, genel karn bir zne oluunu gryor. znelerin "genel kar" kendi gerek karlar olarak koymalar gerekiyor diyecek yerde Hegel, biimsel bir varolu kazanmak iin genel karn zne olmas gerektiini sylyor. Genel karn zne olarak var olmakta kar oluyor. Burada genel karn "kendinde varl" ile "kendi-iin varl" arasndaki ayrm gzden yitirmemek gerekiyor.

"Genel kar" daha hkmetin kar vb. olarak "kendinde" [sayfa 91] var oluyor; var oluyor, ama gerekten bir genel kar olmadan var oluyor. Hi de bir genel kar olmuyor, nk "burjuva-sivil toplum"un kar olmuyor. Daha imdiden kendi zne uygun ve kendinde varoluan bir varolu [bir brnm] kazanyor. imdi genel karn gereklikte "kamusal bilin" ve "grgl evrensellik" durumuna da gelmesi salt biimsel bir olu oluturuyor ve ancak simgesel bir biimde gereklik durumuna geliyor. Genel karn "biimsel" ya da "grgl" varoluu, onun tzsel varoluundan ayrlyor. Gerek u ki kendinde olduu gibi "genel kar" gerekten genel kar olmuyor ve yalnzca gerek grgl genel kar biimsel genel kar oluyor. Hegel ierik ile biimi, kendinde varlk ile kendi-iin varlk ayryor ve kendi-iin varl dardan gelen biimsel bir urak olarak iin iine kartryor. erik, bu ieriin biimleri olmayan birok biim iinde daha imdiden hazr Ve var oluyor; buna karlk imdi ieriin gerek biimi olarak kabul edilen biimin ieriinin de gerek ierik olmad kendiliinden anlalyor. "Genel kar", gerekten halkn kar olmadan daha imdiden saptanyor. Halkn gerek hakk, halkn etkin katlm olmadan gvence altna almyor. Meclisler [temsili urak] halkn hakk olarak devlet karnn aldatc bir brnmn oluturuyor. Genel karn genel, kamusal kar olduu yanlsamasn, halkn hakknn genel kar olduu yanlsamasn oluturuyor. Devletlerimizde olduu kadar hegelci hukuk felsefesinde de, "genel kar genel kardr" totolojik nermesinin ancak pratik bilincin yanlsamas olarak grnebilecei bir noktaya varlyor. Meclisler ura burjuva-sivil toplumun siyasal yanlsamasndan baka bir ey oluturmuyor. znel zgrlk Hegel'de biimsel zgrlk olarak grnyor (bununla birlikte zgr olann zgrce yaplmas ve zgrln doal bir toplumsal igd bilinsizliiyle hkm srmemesi de nemlidir) ve znel zgrlk ona, nesnel zgrl znel zgrln bir uygulanmas ve bir gereklemesi olarak dnmedii iin biimsel zgrlk olarak [sayfa 92] grnyor. Hegel zgrln gerek ya da gerek saylan ieriine gizemli bir dayanak verdii iin, zgrln gerek znesine salt biimsel bir anlamdan baka bir anlam tanmyor. Kendinde ve kendi-iin, tz ve zne ayrm, soyut bir gizemcilik alanna giriyor. 301'in yorumunda Hegel, "meclisler ura"nn "biimsel" ve "aldatc" niteliini daha da byk bir belirginlikle ortaya koyuyor. Dediine baklacak olursa, "meclisler ura"nn bilgisi kadar istenci de, ksmen anlamsz, ksmen pheli bir nitelik tayor ve yasalarn hazrlanmasna katksnn da hibir tzsel ierii bulunmuyor. [Bu tezi savunmak iin Hegel, u iki kant kullanyor:] 1. "Yasalarn hazrlanmasna meclislerin de katlmasnn gerei ve yaran konusunda halk bilincinde genellikle yaygn olan kan, aa yukar udur: Halkn temsilcilerinin ve hatta halkn kendisinin, halka en ok yaran dokunacak eyleri en iyi bilmeleri ve hi kukusuz bu en iyi konusunda en iyi istence de sahip olmalar gerekir. Oysa birinci nokta konusunda gerek daha ok udur ki halk, eer bu terim bir devlet yelerinin zel bir blntsn adlandryorsa, ne istediini bilmeyen blm simgeler. Ne istediini bilmek ve dahas kendinde ve kendi-iin varolan istencin, yani usun ne istediini bilmek, halkn hi de belirgin nitelii olmayan derin bir bilgi ve derin bir zekann rndr." Bu derin bilgi ve derin zeka her halde brolarda bulunuyor. Ama Hegel meclislerin kendileri konusunda ne dndn daha aada yle sylyor: "Yksek devlet grevlileri devlet kurum ve gereksinmelerinin nitelii zerine zorunlu olarak daha derin ve daha geni bir anlaya sahiptirler; stelik bu iler zerine daha iyi bir beceri ve daha byk bir alkanla da sahiptirler ve meclislerin yardm olmakszn en iyi olan yapabildikleri gibi, meclislerin iinde en iyi olan yapma srekli zorunluluuna sahip olanlar da onlardr." [sayfa 93] Bunun Hegel tarafndan betimlenen rgtlenmede tamamen doru olduu kendiliinden anlalyor.

2. [kinci kant.] "Kamu yaran konusunda meclislerin zellikle iyi olan niyetine gelince, daha nce belirtildii gibi ( 272) ayak takmnn kansn benimsemek ve hkmette nceden bir kt ya da daha az bir niyet varsaymak da olup bitenleri salt olumsuz bir bak asndan dnmek anlamna gelir. Byle bir nvarsaym yle bir kar saldrya yol aabilir: Meclisler tekillikten, zel alann bak asndan ve zel karlardan trediklerine gre, yetkilerini bunlarn hizmetinde ve genel kar zararna kullanmaya yatkndrlar, oysa kamu gcnn teki uraklar, tam tersine, tanm gerei devletin bak asnda yer alr ve kendilerini genel ereklere adarlar." yleyse meclislerin bilgi ve istenleri ya gereksiz ya da pheli oluyor. Halk ne istediini bilmiyor. Meclisler ynetim bilimine, bu bilimin tekelini ellerinde tutan memurlarla ayn derecede sahip deil ve "genel kar" gerekletirmek bakmndan fazlalk oluturuyor. Memurlar genel kar meclislerin yardm olmadan gerekletirebiliyor, hatta en iyiyi onlara ramen yapmak gibi bir zorunluluklar da var. erik konusunda meclisler, yleyse katksz bir lks oluturuyor. yleyse varolular da, kelimenin tam anlamyla katksz bir biim oluturuyor. Ayrca meclislerin dn ve istenleri de kukulu, nk meclisler "zel alann bak asndan ve zel karlardan" tryorlar. Gerekte zel kar onlarn tek genel karn oluturuyor, yoksa genel kar onlarn zel karn oluturmuyor. Ayrca ne istediini bilmeyen, genel kar zerine hibir zel bilgisi olmayan ve genel ieriini genel kara kart bir zel kar oluturan bir isten iinde de "genel kar", genel kar olarak nasl biim kazanabilirdi? ada devletlerde olduu gibi hegelci hukuk felsefesinde de genel karn gerek ve bilinli gereklii, biimsel bir gereklikten baka birey oluturmuyor ya da yalnzca biimsel olan gerek genel kar oluturuyor. [sayfa 94] Hegel'in ada devletin zn olduu gibi betimledii iin deil ama olan eyi devletin z olarak gsterdii iin knanmas gerekiyor. Ussal olan gerektir tezi kendini, her zaman ve her yere davurduu eyin kart olan ve olduu eyin de kartn davuran usd gerekliin elikisinde gsteriyor. Genel karn kendi-iin "znel olarak" varolduunu ve yleyse "genel kar olarak gerekten" varolduunu, yleyse genel karn biimine de sahip olduunu gsterecek yerde Hegel, yalnzca genel karn znelliini biim yokluunun oluturduunu gsteriyor. Oysa ieriksiz bir biimin biimsiz olmas gerekiyor. Genel karn genel kar devleti olmayan bir devlette ald biim, bir biim-olmayandan, kendi kendini aldatan bir biimden, kendi kendisiyle elien bir biimden, geree uymayan ve bu gerek d grn olarak ortaya kan bir biimden baka bir ey olamyor. Meclisler esinin lksn Hegel, yalnzca Mantk akndan tr istiyor. Grgl evrensellik olarak genel karn "kendi-iin varlk"nn, bir yerde ete kemie brnmesi gerekiyor. Hegel genel karn "kendi-iin varlk"nn upuygun bir gereklemesinin ardndan komuyor; Mantk'n bu kategorisine indirgenebilecek grgl bir gereklik bulmakla yetiniyor. Meclisler ite byle bir gereklik olarak nne kyor ve o zaman Hegel bu gerekliin ne kadar sefil ve elikilerle dolu bir gereklik olduunu belirtmekten geri kalmyor. Ve sonra da "halk bilinci"ni Mantk'n satisfecitiyle [iyi hal kadyla] yetinmediinden dolay, bu keyfi soyutlama aracyla gereklii Mantk iinde eritmek istemediinden ve Mantk'n gerek bir nesnellie dntn grmek istediinden dolay knyor. Keyfi soyutlama diyorum. Gerekten de eer hkmet gc genel kar istiyorsa, onu biliyorsa, onu gerekletiriyorsa ve grgl bir okluk oluturuyorsa (Hegel hkmet gcnn bir btnsellik oluturmadn bize kendisi sylyor), hkmet gc neden genel karn "kendi-iin varl" olarak tanmlanmasn? Ve sorun ancak hkmette aydnla [sayfa 95] kavutuuna ve belirginlik, gereklik ve zerklik kazandna gre, meclisler neden genel karn "kendinde varl" olarak tanmlanmasn? Ama gerek kartl u oluturuyor: Genel karn devlet iinde herhangi bir biimde "gerek" ve dolaysyla "grgl" genel kar olarak temsil edilmi olmas gerekiyor. Genel karn bir yerde evrenselin tac ve cppesi ile ortaya kmas ve bir rol, bir yanlsama durumuna gelmesi gerekiyor. Burada "biim" olarak "evrensel", "evrensellik biimi iindeki" evrensel

ile "ierik olarak evrensel" arasndaki kartlk sz konusu ediliyor. rnein bilimde genel kar "tekil bir birey" gerekletirebiliyor ve bu ii her zaman bireyler yerine getiriyor. Ama genel kar ancak bireyin ii deil de toplumun ii olduu zaman gerekten genel kar durumuna geliyor. Bu da yalnzca biimi deil, ama ierii de deitiriyor. Ama burada genel kar halkn kendisinin oluturduu devlet sz konusu ediliyor; burada cinsil isten olarak kendi gerek varoluuna ancak kendinin bilincine varan halkn istencinde kavuan isten sz konusu ediliyor. Ayrca burada devlet deas sz konusu ediliyor. Genel karn ve genel karla urama grevinin bir tekel olduklar ve gerek genel karlar tekellerin oluturduklar ada devlet, "genel kar" basit bir biim olarak sahiplenmeye dayanan ok acayip bir icatta bulunuyor. (Gerek u ki yalnz biim genel kar oluturuyor.) Bylece ada devlet, ancak grnte gerek genel kar oluturan kendi ieriine uygun den biimi buluyor. Anayasal devlet, halkn gerek kar olarak devlet karnn yalnzca biimsel bir varolua sahip olduu ve gerek devletin yannda belli bir biim olarak varolan devleti oluturuyor. Halkn kar olarak devletin kar biimsel olarak bir gereklik kazanyor, ama bu gerekliin biimsel kalmas gerekiyor. Devletin kar bir formalite, halk yaamnn yksek beenisi ve bir seremoni durumuna geliyor. Meclisler anayasal devletin, devlet halkn karn ve halk da devletin [sayfa 96] karn oluturuyor yolundaki yalann onaylamak ve yasallatrmaktan baka bir ey yapmyor. Bu yalan, ierie ulalr ulalmaz ortaya kyor. Yasama gc ieriini evrenselde bulduu, isten sorunu olmaktan ok bilgi sorunu olduu ve devletin metafizik gcn oluturduu iindir ki bu yalan yasama gc olarak kurumsallayor, oysa hkmet gc olarak ayn yalan, ya hemen erimek ya da geree dnmek zorunda kalyor. Devletin metafizik gc [yani yasama gc], devletin genel metafizik yanlsamasnn en upuygun merkezini oluturuyor. "Meclislerin genel yarar ve kamusal zgrlk bakmndan simgeledikleri gvence, birey dnlrse anlalabilecei gibi, temsilcilerin zel anlay gcnden kaynaklanmaz [...] ama kaynan u olgulardan alr. lkin temsilciler, merkezi yetkililerin gzlerinden uzakta kalan memurlarn davrann daha iyi bildikleri ve en ivedi ve en zel zorunluluk ve eksiklikler zerine daha somut bir gre sahip olduklar iin ek bir bilgi katksnda bulunurlar. Daha sonra, kolektif eletirinin ve daha akas halk eletirisinin ncelenmesi, memurlar ilere ve eitli tasarlara nceden en byk dikkati gstermeye ve bunlar en temiz gdler uyarnca gz nnde bulundurmaya isteklendirmek ynnde etkili olur. Ayrca meclislerin kendi yelerine de kendini zorla kabul ettiren bir zorunluluktur bu [...]" "Kaynann meclislerde olduu varsaylan zel gvenceye gelince, genel yarar ve ussal zgrln bu gvencesi olmak niteliini, devletin btn teki kurumlarnn meclislerle paylatklarm syleyelim. Bu kurumlardan bazlarnn, rnein kraln hkmranlnn, tahta kaltm yoluyla geiin, yarglamayla ilgili rgtlenmenin vb. genel yarar ve zgrl ok daha gl bir biimde gvence altna aldklarn da syleyelim. Meclislerin Kavrama uygun zgl belirlenimi, genel zgrln zgl urann, yani [...] burjuva-sivil topluma zg anlay ve istencin, bu meclisler sayesinde devlete bal bir gereklik olarak somutlamas olgusunda aranmaldr. Bu uran d zorunluluk ve d karlarla hibir ilikisi olmayan ikin bir zorunluluk sonucu olmas, burada olduu gibi [ikin bir zorunluluun sz konusu olduu] her yerde, felsefel dnceden kaynaklanan bir sonutur." [sayfa 97] Kamusal, genel zgrlk, devletin teki kurumlar tarafndan szmona gvence altna almyor; meclisler kamusal zgrln szmona zgvencesini oluturuyor. Gerek udur ki halk, ilerinde gvence altna alndklar meclislere kurumlardan, yani kendi eyleminin sonucu olmamakla birlikte kendi zgrln gvence altna alyor diye kabul edilen ve kendi zgrlnn belirtilerini oluturmamakla birlikte bir zgrln gvenceleri olarak kabul edilen kurumlardan daha ok nem veriyor. Hegel'in meclisler ile teki devlet kurumlar arasnda kurduu uyum, onlarn zleriyle eliiyor. Hegel bu gizi, "meclislerin Kavrama uygun zgl belirleniminin [...] burjuva-sivil topluma zg anlay ve istencin bu meclisler sayesinde devlete

bal bir gereklik olarak somutlamas" olgusunda bulunduunu syleyerek zyor. Meclisler burjuva-sivil toplumun devlet zerindeki yansmasn oluturuyor. Brokratlar devletin burjuva-sivil toplumdaki temsilcilerini oluturduklar gibi, meclisler de burjuva-sivil toplumun devletteki temsilcilerini oluturuyor. yleyse her zaman iki kart isten arasndaki gizli pazarlklar sz konusu oluyor. Ayn 301'in Ekinde yle deniyor: "Hkmetin meclisler karsndaki konumunun zsel olarak dmanca olmamas gerekir ve byle dmanca bir ilikinin zorunluluuna inanmak ackl bir yanllktr." Bu sylenen ackl bir gereklik oluturuyor. "Hkmet kendisine baka bir partinin kar kt bir parti deildir." Doru olan bunun tam tersidir. "Meclisler tarafndan kabul edilen vergilerin devlete yaplan bir ba olarak dnlmemesi gerekir, nk bu vergiler onlar kabul eden kimselerin kendi karlarna uygun olarak [sayfa 98] kabul edilmektedirler." Anayasal devlette verginin kabul edilmesi, genel kanya gre, zorunlu olarak bir ba oluturuyor. "Meclislerin kendilerine zg anlamn oluturan ey udur ki bu meclisler aracyla devlet halkn znel bilincine giriyor ve halk da devlete katlmaya balyor." Bu son konu tamamen doru. Meclisler araclyla halk devlete katlmaya balyor ve devlet de, akn bir g olarak, halkn znel bilincine giriyor. Ama nasl oluyor da Hegel bu katlma balangcn tam bir gereklik olarak gsterebiliyor? 302. "Dolaym organ olarak dnlen meclisler, genel olarak hkmet gc ile tekil bireyler ve zel alanlar halinde dalm halk arasnda yer alrlar. Grevleri onlar devlet ve hkmet duygusuna olduu kadar bireylerin ve zel topluluklarn karlar duygusuna da sahip olmak zorunda brakr. Ayn zamanda bu durum, [a] krallk gcnn btnden kopmasn ve ar bir u olarak, yani keyfi bir zorbalk olarak grnmesini nlemek iin, [b] bireylerin, komnlerin ve korporasyonlarn zel karlarnn btnden kopmasn nlemek iin ve son olarak ve zellikle [c] bireylerin kendilerini, organik olmayan bir kanlar ve istekler tehlikesiyle kar karya ve organik devlete kar ynsal zor kullanmaya yatkn bir kalabalk, bir yn olarak gstermelerini nlemek iin, meclislerin hkmet gc rgtyle ortaklaa hareket etmelerinin gerektii anlamna gelir."[45] Devlet ve hkmet her zaman zde olarak dnlyor ve ayn yana konuluyor, oysa "tekil bireyler ve zel alanlar" olarak halk, her zaman bir baka yana konuluyor. Meclisler bu ikisi arasndaki dolaym organn oluturuyor. Meclisler, "devlet ve hkmet duygusu"nun "bireylerin ve zel topluluklarn karlar duygusu" ile karlamalar ve [sayfa 99] birlemeleri gereken orta terimi oluturuyor. Bu iki kart "duygu"nun, devletin dayanmas gereken zdelii, meclislerde simgesel bir betimleme kazanyor. Devlet ile burjuva-sivil toplum arasndaki uzlama, zel bir alan olarak grnyor. Meclisler, devlet ile burjuva-sivil toplum arasndaki bireimi oluturuyor. Ama bu meclislerin iki eliik kany kendilerinde birletirmek iin nasl davranmalar gerektii bize sylenmiyor. Meclisler devlet ile ayn devlet iine koyulan burjuva-sivil toplum arasndaki elikiyi oluturuyor. Ama onlar ayn zamanda bu elikinin zm isteini de oluturuyor. "Ayn zamanda bu durum [...] meclislerin hkmet gc rgtyle ortaklaa hareket etmelerinin gerektii anlamna gelir."

Meclisler yalnzca halk ile hkmet arasnda dolaymc hizmeti grmekle kalmyor. Meclisler krallk gcnn "ar bir u olarak" toplumdan uzaklamasn ve "keyfi bir zorbalk" olarak grnmesini nlyor; zel karlarn toplumdan uzaklamasn da nlyor ve son olarak bireylerin kendilerini bir "kalabalk" olarak, bir "yn" olarak gstermelerini nlyor. Meclislerin bu dolaymc etkinliini "hkmet gc rgtyle ortaklaa" gerekletirmesi gerekiyor. Meclislerin "durum"unun bireylerin kendilerini "organik olmayan bir kanlar ve istekler tehlikesiyle kar karya ve organik devlete kar ynsal zor kullanmaya yatkn" bir "kalabalk" ve bir "yn" olarak gstermelerini nledii bir devlette ne olup ne bitiyor? Ya "organik" devlet "kalabalk" ve "yn" dnda var oluyor, ya da "kalabalk" ve "yn" devletin bir parasn oluturuyor ve yalnzca bu kalabalk ve bu ynn "organik olmayan kan ve istekleri"nin devlete kar koymak istei haline dnmesini ve bu yn izleyerek "organik" kan ve istekler durumuna gelmesini nlemek sz konusu ediliyor! Ayn ekilde, bu "ynsal zor"un yalnzca ve yalnzca "ynsal" kalmas gerekiyor; bir baka deyile, yn akl yrtemedii ve kendi kendini harekete geirme yeteneine sahip [sayfa 100] olmad iin, yalnz "organik devlet"in tekelcileri onu harekete geirebiliyor ve yalnz onlar onun "ynsal zor"undan yararlanabiliyor. Varsayalm ki "komnlerin, korporasyonlarn ve bireylerin zel karlar" devletten kopmuyor, ama "bireyler kendilerini, organik olmayan bir kanlar ve istekler tehlikesiyle kar karya ve organik devlete kar ynsal zor kullanmaya yatkn bir kalabalk ve bir yn olarak gsteriyor"; bu durumda hibir "zel kar"m devletle elimedii ama yalnzca "yn"m "gerekten organik ve evrensel" dncesinin "organik devlet"in dncesi olmad ve ynn bu devleti kendi z gereklemesi olarak grmedii byk bir aklk kazanyor. Peki neden meclisler kendilerini bu ar ucun dolaymcs olarak gsteriyor? Yalnzca undan: Meclisler "komnlerin, korporasyonlarn ve bireylerin zel karlar"na "toplumdan uzaklamak" olanan salyor. Bir baka deyile "toplumdan uzaklaan" karlar, devletle hesaplarn meclisler araclyla gryor. Ayrca "dolaym", una da dayanabiliyor: Meclislerin kuruluu srasnda (seimler vb.) "yn", kendi "organik olmayan kan ve istekleri" ile kendi "istencini" (ve kendi etkinliini) gsterebiliyor, oysa meclislerin edimlerinin deerlendirilmesi, kendi "kanlar" dolaysyla ona bir ura konusu sunuyor ve bylece kendini nesnelleme honutluuyla aldatyor. Meclisler devleti "organik olmayan yn"a kar, ancak bu ynn rgtszletirilmesiyle gvence altna alyor. Ama bu meclislerin ayn zamanda "komnlerin, korporasyonlarn ve bireylerin zel karlarnn toplumdan uzaklamasn nlemek iin" de dolaymc hizmeti grmeleri gerekiyor. Ancak tam tersine, dolaym grevleri 1. devlet kar ile bir uzlama bulmaya ve 2. bu zel karlarn siyasal "toplumdan uzaklama"snn ta kendileri olmaya dayanyor. Bu dolaym grevlerinin kendileri, siyasal edim olarak, bu "toplumdan uzaklama"y oluturuyor ve bu "zel karlar", ite bu dolaym grevleri sayesinde, "evrensel" dzeyine ykseliyor. Ensonu meclislerin, krallk gcnn "toplumdan [sayfa 101] uzaklama"sn ve "ar bir u" durumuna dmesini (ve keyfi bir zorbalk olarak grnmesini) nlemek iin dolaymc hizmetini grmesi gerekiyor. Krallk gcnn ilkesi olan keyfiliin bu meclisler tarafndan gerekten snrlandrld (ya da hi olmazsa hareketlerinin engellendii) lde, ama bu meclislerin krallk gcnn ortak ve yardmclar durumuna geldikleri lde de bu doru oluyor. Krallk gc, krallk gcnn "ar ucu" olmaktan ya gerekten kyor (ve krallk gc organik bir ilke olmad iin ancak ar bir u olarak, tekyanl bir ey olarak varoluyor) ve o zaman bir g grn, basit bir simge durumuna geliyor, ya da "basit keyfi zorbalk" olmaktan ancak grnte kyor. zel karlarn "toplumdan uzaklamas"na kar "dolaymc" olarak meclisler, kendileri krallk gcnn bir paras durumuna gelerek ya da hkmet gcn "ar bir u" durumuna dntrerek etkinlik gsteriyor. ada devlet rgtnn btn elikileri meclislerde birbirine yaklayor. Her bakmdan arac bir konumda olduklar iin meclisler, her bakmdan bu elikilerin "dolaymclar"n oluturuyor. Meclislerin etkinliinin ieriini, yasamay Hegel'in, onlarn konumlarndan, siyasal dzeylerinden daha az irdeledii dikkat ekiyor. 302'nin balangcna gre meclisler, "genel olarak hkmet gc ile

tekil bireyler ve zel alanlar halinde dalm halk arasnda yer alrlar"ken biraz ilerde onlarn durumunun "meclislerin hkmet gc rgtyle ortaklaa hareket etmelerinin gerektii anlamna geldii"nin sylenmesi de dikkat ekiyor. Birinci konumlarna ilikin olarak meclisler, hkmete kar halk, ama en miniature [kltlm] halk oluturuyor. Bu onlarn muhalif durumunu gsteriyor. kinci konumlarna ilikin olarak meclisler, halka kar hkmeti, ama genilemi hkmeti oluturuyor. Bu da onlarn tutucu durumunu gsteriyor. Meclisler halka kar hkmet gcnn bir parasn oluturuyor, ama o biimde ki [sayfa 102] ayn zamanda hkmete kar halk oluturmak anlamm da tayor. Daha yukarda ( 300) Hegel, yasama gcn btnsellik olarak nitelendiriyordu; meclisler gerekten bu btnsellii oluturuyor, devlet iinde devleti oluturuyor, ama tam da onlardadr ki devlet, bir btnsellik olarak deil, bir ikicilik olarak grnyor. Meclisler, devlet olmayan bir toplumun iinde devleti simgeliyor. Devlet basit bir betimleme oluturuyor. 302'nin Yorumunda Hegel yle diyor: "Mantn en nemli kazanmlarndan biri de udur ki mantk, bir kartlk iinde yer ald iin ar bir u konumuna sahip belirlenmi bir uran an bir u olmaktan ktn ve ayn zamanda bir orta terim olmas sonucu organik bir urak durumuna geldiini gsterir." (Bylece meclisler esi, 1. hkmete kar halk ar ucu, ama 2. ayn zamanda halk ile hkmet arasnda orta terim oluyor, bir baka deyile halkn kendi iindeki kartl oluturuyor. Halk ile hkmet arasndaki kartlk, meclisler ile halk arasndaki kartlkla dolaymlandrlyor. Hkmet karsnda meclisler halkn konumunu, ama halkn karsnda da hkmetin konumunu stleniyor. Halk bir imge, bir dlem, bir kuruntu, bir tasarm durumuna geldii iin, halk ile hkmet arasndaki gerek kartl ortadan kaldryor. Gerekten de bu tasarlanm halk, bir baka deyile meclisler, ortaya zel bir g [yasama gc] olarak kyor ve dolaysyla gerek halktan ayrlmasyla belirginleiyor. Burada ve Hegel'in betimledii organizma gibi bir organizma iinde olmas gerektii gibi halk, kendine zg bir kiilik sahibi olmamaya yargl bulunuyor.) "Burada uratmz konuda, sorunun bu grnmnn belirtilmesi nemlidir nk, yaygn ve ok tehlikeli bir nyargya gre, meclisler her eyden nce hkmete kartlklar bakmndan gz nnde bulunduruluyor. Oysa meclisler kendilerini organik, yani btnsellik iine yerlemi bir [sayfa 103] urak olarak, ancak dolaymc grevleri aracyla gsterebilirler. Hkmete kartlklar, bylece bir grne indirgenir. Byle bir kartlk ortaya kt ve yzeysel deil ama gerek ve tzsel bir kartlk olduu zaman, devlet k srecine girer. Meclisler ile hkmet arasndaki atmann, eyann doas gerei, bu tr bir atma olmad aktr, nk bu atmann konusu devlet rgtnn temel eleri deil ama daha ok teknik ve yansz sorunlardr; bu trl sorunlarn yol aabilecekleri tutku, sk skya znel erekleri, rnein yksek devlet grevlerinin fethini amalayan partizanca bir tutkudan baka birey olamaz." 302'nin Ekinde yle deniyor: "Anayap zsel olarak bir dolaym sistemidir." 303. "Evrensel snfn, daha ak bir deyile kendini hkmet hizmetine adayan snfn evrensele, tanm gerei kendi zsel etkinliinin erei olarak sahip olmas gerekir. zel alansa, yasama gc esi olarak meclislerde siyasal bir anlam ve etkinlik kazanr. Bu meclislerde zel alan, ne salt farkllamam bir yn, ne de atomlara blnm bir kalabalk olarak grnmelidir; onun daha nce [burjuva-sivil toplumda] olduu gibi, yani [iki temel snfa] blnm bir alan olarak, tzsel ilikiye [aile ve tarm] dayanan snf ile zel gereksinimlere ve bu gereksinimlerin karlanmas iin almaya dayanan [snai ve ticari] snf olarak grnmesi gerekir [...] Devlet iinde gerekten zel olarak ne varsa, evrensele gerekten ancak byle balanr."[46]

Gizin zmn burada buluyoruz: "Yasama gc esi olarak meclislerde, zel alan siyasal bir anlam vb. kazanyor." zel alann bu "nem"i, gerekten olduu eye gre, yani burjuva-sivil topluma eklemlenmesine gre kazand belirtiliyor. (Hegel evrensel snf daha nce kendini hkmet hizmetine adayan snf olarak tanmlyor; yleyse evrensel snf yasama gcnde hkmet tarafndan temsil ediliyor.) [sayfa 104] Meclisler zel alann, siyasal olmayan alann siyasal anlam ve nemini oluturuyor ve bu da bir contradictio in adjecto [kavramn belirlenimindeki eliki] oluturuyor. Hegel'in betimledii devlette zel alan (ve daha sonra greceimiz gibi zel alann [snflar halinde] farkllamas) siyasal bir anlam (ya da nem) tayor. zel alan bu devletin zne ve siyasetine balanyor. yleyse zel alana Hegel siyasal bir anlam, yani kendi gerek anlamndan baka bir anlam kazandryor. 303'n yorumunda yle deniyor: "Bu gr bir baka yaygn gre ters dyor. zel alan devlet ilerine ancak yasama gc aracyla katlabileceine gre, deniyor bu yaygn grte, zel alann yasama gcnde ya bu grev iin kendi temsilcilerini seen bireyler ya da yasama grevinde dorudan doruya bir oy hakkna sahip bireyler olarak grnmesi gerekir. Bu soyut ve atomcu gr, daha aile ve burjuva-sivil toplum dzeylerinde yitip gider, nk daha bu dzeylerde birey, kendini ancak bir evrensellik yesi olarak gsterir. Oysa devlet zsel olarak, yeleri zerk topluluklar oluturan bir rgttr ve devlette hibir enin organik olmayan bir yn olarak grnmemesi gerekir. Halk dendii zaman, genellikle bireyler yn olarak bir yn anlalr; geri bu yn pekala bir katma [bir btn] oluturabilir, ama yalnzca kalabalk olarak, yani hareket ve eylemi ancak ilkel, usd, vahi ve rktc bir hareket ve eylem olabilen ekilsiz bir yn olarak [...]" "Bu gruplar [aileler ve burjuva-sivil toplumu oluturan teki gruplar] zaten topluluklar halinde yaamaktadrlar. Bu topluluklar yeniden bir bireyler srs halinde datan ve bu ii o topluluklar siyasete, yani en yksek somut evrensellik alanna daha yeni ayak bastklar bir srada yapan bir gr [yukarda sz edilen atomcu gr gibi bir gr], burjuva-sivil yaam ile siyasal yaam arasndaki ayrm srdrp gtren ve siyasal yaam sanki havada umaya mahkm eden bir grtr; undan ki siyasal yaamn temeli, kendinde ve kendi-iin salam ve yasal bir hukuk temeli deil, ama keyfilik ve kannn bireysellii, yani rastlant olmaktadr." "Bu tr szde teoriler, burjuva-sivil toplumun snflan [Stnde] ile szcn siyasal anlamyla meclislerin [Stnde] [sayfa 105] birbirinden ok uzak gereklikler oluturduklar dncesini ierirler, ancak [bunlar adlandrmak iin ayn Stnde szcn kullanan] alman dili, en eski zamanlarda [bu iki gereklik arasnda] gerekten varolan birlii korumutur." Hegel "evrensel snf "kendini hkmet hizmetine adayan snf olarak tanmlyor. Bu snfn "hkmet hizmetinde" olduu nvarsaymndan hareket ediyor. "zel alan meclislerde siyasal bir nem ve etkinlik kazanr" vb. diyor. zel alann "siyasal nem ve etkinlii", zel alann nem ve etkinliinin zel bir biimini oluturuyor. zel alan siyasal bir alan durumuna dnmyor, ama zel alan olarak bir nem ve bir etkinlik kazanyor. Siyasal nem ve etkinlii, zel alan olarak zel alann nem ve etkinlii oluyor. Bu nedenle zel alan siyasal alana, ancak burjuva-sivil toplum snflarnn farkllklar tarafndan belirlenmi olduu gibi adm atabiliyor. Burjuva-sivil toplumun snf farkll, siyasal bir farkllk durumuna geliyor. Alman dili, diyor Hegel, burjuva-sivil toplumun snflar ile siyasal meclisler arasndaki zdelii oktan dile getiriyor ve en eski zamanlarda varolan ve bugn artk varolmad sonucunun karlmas gereken birlii koruyor. Hegel, "devlet iinde gerekten zel olarak ne varsa evrensele gerekten ancak byle balandna" inanyor. "Burjuva-sivil yaam ile siyasal yaam arasndaki ayrln" bu biimde ortadan kaldrlmas ve zdeliklerinin bu biimde dorulanmas gerekiyor. Hegel una dayanyor: "Bu gruplar [aileler ve burjuva-sivil toplumu oluturan teki gruplar]

zaten topluluklar halinde yaamaktadrlar." "Bu topluluklar siyasete, yani en yksek somut evrensellik alanna daha yeni ayak bastklar" bir srada, onlarn "yeniden bir bireyler srs halinde datlmas" nasl istenebiliyor? Hegel'in bu kantlamasn daha yakndan izlemek gerekiyor. Hegelci zdeliin [burjuva-sivil yaam ve siyasal yaam [sayfa 106] zdeliinin] summununun [doruk noktasnn] ortaa olduunu Hegel'in kendisi sylyor. Ortaada genel olarak sivil toplumun snflar ile szcn siyasal anlamndaki snflar zde snflard. Ortaa anlay u forml iinde dile getirilebiliyor: sivil toplumun snflar ve siyasal snflar zde snflard, nk sivil toplum siyasal toplumdu; nk sivil toplumun organik ilkesi devletin ilkesiydi. Ama Hegel, kesin olarak kart iki terim, gerekten farkl iki alan olarak dnd "burjuva-sivil toplum" ve "siyasal devlet" ayrlndan hareket ediyor. Geri bu ayrlk ada devlette gerekten var. Sivil toplum snflar ile siyasal snflar arasndaki zdelik, sivil toplum ile siyasal toplum arasndaki zdeliin davurumuydu. Bu zdelik yitip gitti. Hegel bu zdelii nceden yitip gitmi varsayyor. "Sivil toplum snflar ile siyasal snflar arasndaki zdelik", eer gerei dile getirseydi, sivil toplum ile siyasal toplum arasndaki ayrln bir davurumundan baka bir ey olamazd! Ya da daha dorusu: ada toplumun gerek ilikisini, yani burjuva-sivil toplum ile siyasal toplum arasndaki gerek ilikiyi, sivil toplumun snflar ile siyasal toplumun snflar arasndaki ayrlk davuruyor. kinci olarak: Hegel'in szn ettii siyasal Stnde [= meclisler], siyasal snflarn [Stnde] ortaada tadklar ve daha nce sylendii gibi onlar sivil toplumun snflar ile zde duruma getiren anlamdan tamamen farkl bir anlam tayor. Onlarn btn varolular, siyasal bir varolu oluturuyordu; varlklar, devletin varln oluturuyordu. Yasama etkinlikleri, imparatorluk vergilerini oylamalar, onlarn genel siyasal anlam (nem) ve etkinliklerinin zel trmnden baka bir ey oluturmuyorlard. [Her meclis (Stnd, "siyasal snf) yesi iin] onlarn meclisi, onlarn devletiydi [Ihr Stnd war ihr Staat]. Meclisler ("siyasal snflar") ile imparatorluk arasndaki iliki, bu ayr devletler ile milliyet arasndaki bir uzlama ilikisinden baka bir ey oluturmuyordu; nk siyasal devlet, sivil toplumun tersine, milliyetin [sayfa 107] temsilinden baka bir ey oluturmuyordu. Milliyet, bu eitli korporasyonlarn vb. point d'honneurn [onur sorununu], en stn siyasal duygusunu oluturuyordu ve meclisler vergileri vb. yalnzca milliyet adna oylayp kabul ediyorlard. Bu yasamac meclisler ile imparatorluk arasndaki iliki, byle bir iliki oluturuyordu. Meclisler zel prenslikler iinde de ayn rol oynuyorlard. Prenslik, hkmdarlk, o zaman baz ayrcalklardan yararlanan ama teki meclislerin (Stnde, "siyasal snflar") ayrcalklaryla ksteklenen zel bir meclis (Stnd, "siyasal snf) oluturuyordu. (Eski Yunanlarda sivil toplum, siyasal toplumun klesiydi.) Sivil toplum snflarnn genel yasama etkinlii hi de zel alandan siyasal "anlam" ve "etkinlik" alanna geme anlamna gelmiyordu; bu snflarn gereklik iinde sahip olduklar genel siyasal anlam ve etkinliin basit bir trmn oluturuyordu. Yasamac g olarak sahneye girileri, hkmet (yrtc) glerinin, hkmran glerinin tamamlaycs olmaktan baka bir ey deildi. Ya da daha iyisi bu giri, zel bir kar olarak grlen kamusal karlar alanna girileri, zel snf olarak hkmranla girileri anlamna geliyordu. Ortaada sivil toplum snflar, zel snflar olmadklar ya da zel snflar siyasal snf olduklar iin, sivil toplum snflar olarak yasama gcyle donatlyorlard. Ortaa snflar, toplumsal-korporatif bakmdan siyasal e olarak, hibir yeni belirlenim kazanmyorlard. Yasamaya katldklar iin toplumsal-korporatif bakmdan siyasal snf durumuna gelmiyorlar, ama tersine, toplumsal-korporatif bakmdan siyasal snf olduklar iin yasamaya katlyorlard. Bu durum ile Hegel'in szn ettii ve yasama gcne katlmas siyasal bir kahramanlk edimiymi gibi, kendinden geirici bir duruma, olaanst ve grkemli bir "siyasal nem ve etkinlie" girimi gibi grnen zel alan arasnda ne benzerlik var? Bu aklamada hegelci grn btn elikileri bir araya gelmi bulunuyor. 1. Burjuva-sivil toplum ile siyasal devlet arasndaki, deann gelimesinin zorunlu bir ura olarak grd ayrl [sayfa 108] Hegel,

nceden usun mutlak bir gerei varsayyor. Siyasal devleti, eitli glerin ayrlna dayanan ada biimi iinde sunuyor. Bu gerek ve etkin devlete Hegel, beden olarak brokrasiyi veriyor ve bu brokrasi de ona gre bilen ve her eyi bilerek yapan tin olduu iin, brokrasiye burjuva-sivil toplumun zdekilii zerinde stnlk tanyor. Devletin kendinde ve kendi-iin evrenselliini, burjuva-sivil toplumun kar ve gereksinimlerinin zelliine kart olarak gsteriyor. Ksacas, burjuva-sivil toplum ile devlet arasndaki atmay her yerde sergiliyor. 2. zel alan olarak burjuva-sivil toplumu, siyasal devletin kart olarak gsteriyor. 3. Yasama gcnn oluturucu esi olarak meclislerde, salt burjuva-sivil toplumun siyasal biimciliinden, burjuva-sivil toplumun devletteki ve devletin zn bozmayan bir yansmasndan baka bir ey grmyor. Gerekten de bu yansma ilikisi, zsel olarak farkl gereklikler arasnda tasarlanabilecek en yksek zdelii oluturuyor. Ama ayn zamanda Hegel: 1. Kendini yasama gcnn esi olarak oluturduu srada burjuva-sivil toplumun, ne farkllamam bir yn, ne de atomlara blnm bir kalabalk olarak grnmesini istiyor. Burjuva-sivil yaam ile siyasal yaam arasnda hibir ayrlk istemiyor. 2. [Burjuva-sivil toplumun devletteki] bir yansma ilikisinin sz konusu olduunu unutuyor ve burjuva-sivil toplumdaki snflar, burjuva sivil toplumdaki snflar olarak siyasal snflar durumuna dntryor; ama bu snflar siyasal olarak yalnz yasama alannda etkinlik gsterdikleri iin de onlarn etkinlii [burjuva-sivil yaam ile siyasal yaam arasndaki] ayrl dorulamaktan baka bir ey yapmyor. Hegel'e gre meclisler tarafndan oluturulan e [yasama gc esi], bu ayrln davurumunu oluturuyor, ama ayn zamanda bu enin, [burjuva-sivil yaam ile siyasal yaamn] varolmayan zdelii[ni] simgelemesi de gerekiyor. Hegel burjuva-sivil toplum ile siyasal devlet arasndaki ayrl [sayfa 109] biliyor, ama ayn zamanda ikisinin birliinin devlet iinde davurulmasn da istiyor ve burjuva-sivil toplum snflarnn, burjuva-sivil toplum snflar olarak, yasama gcnn bir esini oluturmalar sayesinde bunun salanabileceine de inanyor. (Bkz: XIV, X)[11*] Burjuva-sivil toplum ile siyasal toplum arasndaki ayrl bir eliki olarak grmesi, Hegel'in en derin yann oluturuyor. Ama bu elikinin aldatc bir zmyle yetinmesi ve bu yanlsamay eyin kendisi olarak gstermesi de yanlla den yann ortaya koyuyor. Buna karlk kmsedii "szde teoriler" [ 303'n yorumu], burjuva-sivil toplum snflar ile siyasal meclisler arasndaki ayrl hakl olarak gerekli gryorlar. Gerekten de bu teoriler, ada toplumun bir sonucunu dile getiriyorlar; nk siyasal e olarak meclisler ada toplumda, devlet ile burjuva-sivil toplum arasnda varolan gerek ilikinin, yani onlarn ayrmnn gerek davurumundan baka bir eyi oluturmuyorlar. Burada sz konusu edilen eyi Hegel, kendi bilinen adyla adlandrmyor. nk temsili anayap [reprsentative Verfassung: ulusal temsile dayanan anayap] ile meclissel anayap [stndische Verfassung, snf meclislerine dayanan anayap] arasndaki tartma sz konusu ediliyor. Temsili anayap, ada devletin durumunun ak, gizlenmemi, tutarl davurumu olduu iin byk bir gelime oluturuyor. Saklanmam elikiyi ortaya koyuyor. Sorunun kendisini incelemeden nce, hegelci aklamay bir kez daha okuyalm. "zel alan, yasama gc esi olarak meclislerde siyasal bir nem kazanr" [ 303]. Daha yukarda [ 301'in Yorumunda] yle deniyordu: "Meclislerin kavrama uygun zgl belirlenimi [...] burjuva-sivil topluma zg anlay ve istencin, bu meclisler [sayfa 110] sayesinde devlete bal bir gereklik olarak somutlamas olgusunda aranmaldr." Eer bu belirlenimi zetlersek, "burjuva-sivil toplum, zel alan oluturuyor", ya da zel yaam, burjuva-sivil toplumun dolaymsz, zsel, somut

durumunu oluturuyor sonucu kyor. Burjuva-sivil toplum ancak "yasama gcnn esi olarak" meclislerde "siyasal bir nem ve etkinlik" kazanyor. Burada burjuva-sivil topluma yeni bir ey, zel bir belirlenim ekleniyor, nk onun zel alan oluturma nitelii, onun her trl "siyasal nem ve etkinlie" kar olduunu, her trl siyasal nitelikten yoksun olduunu, ksacas burjuva-sivil toplumun kendinde ve kendi-iin "siyasal nem ve etkinlik" tamadn davuruyor. zel alan, burjuva-sivil toplumun durumunu, ya da burjuva-sivil toplum, zel alan oluturuyor. Bundan tr Hegel evrensel snf [memurlar], meclisler tarafndan oluturulan yasama gc esine ok mantkl olarak sokmuyor. [ 303'te Hegel, yle diyor:] "Evrensel snfn, daha ak bir deyile kendini hkmet hizmetine adayan snfn evrensele, tanm gerei kendi zsel etkinliinin erei olarak sahip olmas gerekir." Burjuva-sivil toplumun ya da zel alann "tanm gerei" buna sahip olmas gerekmiyor. Onun zsel etkinliinin evrensele "tanm gerei" erek olarak sahip olmas gerekmiyor; bir baka deyile onun zsel etkinlii evrenselin bir belirlenimini oluturmuyor, evrensel bir belirlenim oluturmuyor. zel alan, devletle atan burjuva-sivil toplumu oluturuyor. Burjuva-sivil toplum yelerinin durumu, siyasal bir durum oluturmuyor. Burjuva-sivil toplumu zel alan olarak tanmlarken Hegel, burjuva-sivil toplumdaki snf farkllklarnn siyasal farkllklar olmadklarn sylyor; burjuva-sivil yaam ile siyasal yaamn ayrk, hatta kart yaamlar olduklarn gsteriyor. yle diyor [ 303]: [sayfa 111] "zel alan ne salt farkllamam bir yn, ne de atomlara blnm bir kalabalk olarak grnmelidir; onun daha nce [burjuva-sivil toplumda] olduu gibi, yani [iki temel snfa] blnm bir alan olarak, tzsel ilikiye [aile ve tarm] dayanan snf ile zel gereksinimlere ve bu gereksinimlerin karlanmas iin almaya dayanan [snai ve ticari] snf olarak grnmesi gerekir [...] Devlet iinde gerekten zel olarak ne varsa evrensele gerekten ancak byle balanr." Yasama etkinliinde burjuva-sivil toplum (zel kiiler alan) "farkllamam bir yn" olarak grnmekle hibir tehlikeye komuyor, nk byle bir yn gereklikte deil ama ancak imgelemde var oluyor. Gerekten varolan ynlar, byk ya da kk ynlar (kentler, kasabalar vb.) oluturuyor, ama bu [nicel] fark olumsallk tayor; bu ynlar ya da daha dorusu bu yn yalnzca grnte "atomlara blnm bir yn" olmakla kalmyor, ama gerekten yle oluyor ve meclislerin siyasal etkinliinde bu ynn, salt atomlar topluluu olarak ortaya kmas gerekiyor. Burjuva-sivil toplum (zel kiiler alan), "daha nce olduu gibi" grnemiyor. Gerekten de burjuva-sivil toplum, "daha nce" ne oluturuyor? zel bir alan, yani devletten ayrlma ve devlete kartlk oluturuyor. Burjuva-sivil toplumun "siyasal bir nem ve etkinlik" kazanabilmek iin, aslnda "daha nce" olduu gibi olmaktan kmas, yani "zel" olmaktan kmas gerekiyor. Ancak o zaman "siyasal bir nem"'kazanabiliyor. Bu siyasal edim btnsel bir madde dnm oluturuyor, nk bu edimle burjuva-sivil toplumun kendi kendisi, yani burjuva-sivil toplum ya da zel alan olmaktan tamamen vazgemesi ve varlnn yalnzca kendi znn gerek burjuva-sivil varoluuyla hibir ilgisi olmamakla kalmayan, ama ona dorudan doruya kart da olan bir parasn ykseltmesi gerekiyor. Genel yasa tekil birey dzeyinde de kendini gsteriyor. Burjuva-sivil toplum ile devlet birbirlerinden ayrlyor; yleyse devletin yesi olarak yurtta ile burjuva-sivil toplumun yesi olarak burjuva da birbirlerinden ayrlyor. Demek ki [sayfa 112] bireyin kendi kendisiyle zsel bir ayrlma gerekletirmesi gerekiyor. Burjuva olarak birey, gereklikte iki rgtlenme iinde yayor: brokratik rgtlenme ve toplumsal rgtlenme. Brokratik rgtlenme, birey ile onun bamsz gereklii zerinde hibir etkisi olmayan akn devletin, hkmet gcnn biimsel ve d bir belirlenimini oluturuyor. Toplumsal rgtlenme burjuva-sivil toplumun, siyasal devlet olarak siyasal devlet zerinde hibir etkisi olmayan rgtn oluturuyor ve bu rgt iinde birey, devletin dnda yer alan zel bir kii durumuna geliyor. Brokratik rgtlenme bireyin kendisine her zaman madde salad bir devlet rgtlenmesi;

toplumsal rgtlenme maddesi devlet olmayan burjuva-sivil bir rgtlenme oluturuyor. Brokratik rgtlenmede devlet, birey ile biimsel bir kartlk iinde; toplumsal rgtlenmede birey, devlet ile maddesel bir kartlk iinde bulunuyor. yleyse gerekten yurtta durumuna gelmek ve "siyasal bir nem ve etkinlik" kazanmak iin burjuva bireyin, burjuva-sivil gerekliini brakmas, kendini onun etkisinden kurtarmas, tm bu toplumsal rgtlemeden ekilmesi ve salt bireyselliine indirgenmesi gerekiyor. Gerekten de yurtta durumuna gelmek iin bu burjuvann dayanabilecei tek gereklii, onun katksz ve plak bireysellii oluturuyor; nk hkmet olarak devletin gereklii daha nce o olmakszn olumu ve onun burjuva-sivil toplumdaki kendi z gereklii devlet olmakszn olumu ve tamamlanm bulunuyor. Burjuva ancak gerekten varolan tek topluluklar olan bu topluluklarla elierek, ancak kendini salt birey olarak gstererek devletin yurtta olabiliyor. Yurtta olarak varoluu, yesi olduu btn topluluklarn dnda kalan ve yleyse yalnzca bireysel olan bir varolu oluturuyor. "G" olarak "yasama gc", bu katksz bireyselliin brnmesi gereken ilk rgtlenme, ilk toplumsal beden oluyor. "Yasama gc"ne girmeden nce burjuva-sivil toplum yani zel alan, devlet rgt olarak varolmuyor; devlet rgt olmak iin gerek rgtlenmesinin, gereklikte olduu gibi burjuva-sivil yaamn, varolmayan olarak koyulmas gerekiyor, nk [sayfa 113] "yasama gcnn oluturucu esi olarak meclisler," burjuva-sivil toplumun, zel kiiler alannn varolmayn ngerektiriyor. Burjuva-sivil toplum ile siyasal devletin ayrlmas, ister istemez siyasal toplum yesinin (burjuva), yurttan, burjuva-sivil toplumdan, onun grgl gerekliinden bir ayrlmas olarak grnyor; nk devletin idealisti olarak yurtta, gereklikte olduu eyden farkl, ayr ve ona kart bir baka varlk oluturuyor. Burjuva-sivil toplum burada, devlet ile burjuva-sivil toplum arasnda varolan ve te yandan brokrasi iinde daha nce zdekselleen ilikiyi; kendi iinde yeniden retiyor. Meclislerde evrensel, kendinde olan ey gerekten kendi-iin durumuna, yani zelin kart durumuna geliyor. "Siyasal nem ve etkinlik kazanmak iin" burjuva-yurttan kendi z snfn, kendi zel niteliini, ksacas burjuvasivil toplum yeliini yadsmas gerekiyor, nk kendi snf tam da birey ile siyasal devletin arasna giriyor. Her ne kadar Hegel tm burjuva-sivil toplumu, zel alan olduu iin siyasal devletin kart olarak gsteriyorsa da, zel alan iinde varolan snf farkllklarnn devlete gre yalnzca zel bir anlam tadklar, yani hibir siyasal anlam tamadklar kendiliinden anlalyor. nk burjuva-sivil toplumun eitli snflar, burjuva-sivil toplumun ilkesi olarak zel yaam gerekletirmek ve somutlatrmaktan baka bir ey yapmyor. Ama [siyasala ykselmek iin] bu ilkeyi brakmak gerektiine gre, bu ilkenin iinde boy gsteren farkllamalarn siyasal devlet tarafndan haydi haydi hi olmam saylacaklar kendiliinden anlalyor. Paragrafn ( 303) sonunda Hegel yle diyor: "Devlet iinde gerekten zel olarak ne varsa, evrensele gerekten ancak byle balanr." Ama Hegel burada bir halkn varoluunun btnsellii olarak devlet ile siyasal devleti kartryor. "zel" adn verdii ey, "devlet iinde zel olan ey" deil, ama daha ok devlet dnda, siyasal devlet dnda zel olan ey oluyor. [sayfa 114] "Devlet iinde gerekten zel olarak varolan ey" deil, daha ok devletin gerekliksizlii oluyor. Hegel burjuva-sivil toplum snflarnn siyasal meclisleri oluturduklarn gstermek istiyor ve bunu ortaya koymak iinde burjuva-sivil toplum snflarnn siyasal devletin "tikellemesi" olduklarn, yani burjuva-sivil toplum ile siyasal toplumun zde olduklarn tasarlyor. "Devlet iinde zel olarak varolan ey" deyimi, burada "devletin tikellemesi" anlamna geliyorsa bir anlam tayor. "Devlet iinde zel olarak varolan ey" belirsiz deyimini kullanmay Hegel, yanl bilincin zorlamasyla yeliyor. Hegel yalnz tersini [yani burjuva-sivil toplum ile siyasal toplumun zde olmadklarn] gstermi olmakla kalmyor, ama burjuva-sivil toplumu "zel alan" olarak adlandrarak, bu 303'te bunu ayrca kendisi de doruluyor. zelin evrensele "balandn" sylerken de, gene ok saknml grnyor. Ancak en ayrk eyler birbirine "balanabiliyor. Ama burada [zelden evrensele] kerteli bir gei deil, gerek bir madde dnm sz konusu ediliyor ve [evrensel ile

zeli ayran] byk ayrm grmek istememek de hibir eye yaramyor, nk bu byk ayrmn varl, Hegel'in onu ama biimiyle ortaya koyuluyor. 303'n Yorumunda Hegel, "Bu gr, bir baka yaygn gre ters dyor", vb. diyor. Oysa biz bu "yaygn gr"n, halklarn gncel gelime aamasna tastamam uygun den mantksal ve zorunlu bir gr olduunu ve baz evrelerde ok yaygn olmasna karn hegelci grn, bir geree-aykrlk oluturmaktan da geri kalmadn gstermi bulunuyoruz. Bu "yaygn gr" konusunda Hegel yle diyor: "Bu soyut ve atomcu gr, daha aile ve burjuva-sivil toplum dzeylerinde yitip gider, nk daha bu dzeylerde birey, kendini ancak bir evrensellik yesi olarak gsterir. Oysa devlet zsel olarak, yeleri zerk topluluklar oluturan bir rgttr ve devlette hibir enin organik-olmayan bir yn olarak grnmemesi gerekir." [sayfa 115] Soyut, evet bu gr tamamyla soyut bir gr oluturuyor, ama bu "soyutlama", Hegel'in kendisinin sunduu biimiyle siyasal devletin bir soyutlanmasndan baka bir ey oluturmuyor. Atomcu, evet bu gr ayn zamanda atomcu bir gr oluturuyor, ama bu "atomculuk", toplumun kendisinin atomculuunu oluturuyor. Konusu "soyut" olduu zaman, bir gr somut bir gr olamyor. Eer [bu "atomcu" gre uygun olarak] burjuva-sivil toplum siyasal edime getii srada [temsilcilerini setii srada] atomlar halinde dalyorsa, bu atomlara blnme, bireyin somut yaam iinde tand tek topluluun, tek komnizmin, devletten ayrl iindeki burjuva-sivil toplum olduu gereinin, bir baka deyile siyasal devletin bu toplumun bir soyutlanmasndan baka bir ey olmad gereinin zorunlu bir sonucunu oluturuyor. Bu atomcu gr aile dzeyinde ve belki (??) sivil toplum dzeyinde de "yitip gidiyor"; gene de siyasal devlet ailenin ve burjuva-sivil toplumun bir soyutlanmasndan baka bir ey olmad iindir ki siyasal devlet dzeyinde geerliliine yeniden kavuuyor. Bunun tersi de doru oluyor. Hegel bu grngde neyin olaand [Befremdliche] olduunu ortaya iyi koyuyor, ama byle yapmakla yabanclamay [Entfremdung] ortadan kaldrmyor. Hegel 303'n ayn Yorumunda yle de diyor: "Bu gruplar [aileler ve burjuva-sivil toplumu oluturan teki gruplar] zaten topluluklar halinde yaamaktadrlar. Bu topluluklar yeniden bir bireyler srs halinde datan ve bu ii o topluluklar siyasete, yani en yksek somut evrensellik alanna daha yeni ayak bastklar bir srada yapan bir gr [atomcu gr], burjuva-sivil yaam ile siyasal yaam arasndaki ayrm srdrp gtren ve siyasal yaam sanki havada umaya mahkm eden bir grtr; undan ki siyasal yaamn temeli, kendinde ve kendi-iin salam ve yasal bir hukuk temeli deil, ama keyfilik ve kannn bireysellii, yani rastlant olmaktadr." Bu gr, burjuva-sivil yaam ile siyasal yaam arasndaki [sayfa 116] ayrm "srdrp gtrmyor", ama yalnzca gerekten varolan bir ayrln betimlenmesini oluturuyor. Bu gr siyasal yaam "havada umaya" mahkm etmiyor, ama siyasal yaamn kendisi havada yaam, burjuva-sivil toplumun havasn oluturuyor. imdi de eitli snflarn eitli siyasal glerle donatldklar sistem [das stndische System, "meclissel" sistem] ile temsili sistemi ele alalm. Siyasal [glerle donanm bulunan] snflar [politische Stnde, siyasal zmreler] tarihsel bir gelimeyle toplumsal snflar [soziale Stnde, toplumsal zmreler] durumuna dnyorlar, yleki halkn eitli yeleri, gkte eit yerde eitsiz olan hristiyanlar gibi siyasal dnyalarnn gnde eit ve toplumun topraksal gerekliinde eitsiz oluyorlar. Siyasal snflarn sivil snflar durumuna gerek anlamyla dnm, mutlak krallkta gerekleiyor. Brokrasi, devletteki devlet farkllklarna kar birlik dncesine deer kazandryor. Ama snflarn toplumsal farkll, mutlak hkmet gc brokrasisinin iinde ve bu brokrasinin yannda hl siyasal bir farkllk olarak kalyor. Ancak Fransz Devrimi siyasal snflarn toplumsal snflar durumuna dnmn tamamlyor ve sivil toplum snflarnn farkllklarn zel yaama degin ve siyasal yaamda nem tamayan basit toplumsal farkllklar durumuna indirgiyor. Siyasal yaam ile burjuva-sivil toplum arasndaki ayrlk bu biimde

tamamlanyor. Ayn zamanda sivil toplum snflar da dnyor; nk sivil toplum, siyasal toplumdan ayrlmas sonucu, bakas durumuna geliyor. Szcn ortaadaki anlamyla devlet, varln ancak sivil konum ile siyasal konumun dolaymsz olarak zde olduklar brokrasinin iinde srdrebiliyor. Bu devletin karsnda da zel alan olarak burjuva-sivil toplum yer alyor. Snf farkllklar artk burada, zerk topluluklar olarak bir gereksinim ve emek farkll oluturmuyor. Burada gene de varolan tek genel farkllk kent ve kr arasndaki yzeysel ve biimsel farkllk oluyor. Ama toplumun [sayfa 117] kendi iindeki gruplar, devingen ve akkan bir biimde farkllayor ve zgr isten topluma yn veren ilke durumuna geliyor. stn ltleri para ve eitim oluturuyor. (Ama bu konuyu burada deil, hegelci burjuva-sivil toplum teorisinin eletirisinde aklamamz gerekiyor.) Burjuva-sivil toplum snflarnn ilke olarak ne gereksinimleri, yani doal bir eleri, ne de siyasetleri oluyor. Bu snflar akkan bir biimde oluan ve olumasnn kendisi de bir rgt deil ama keyfi bir oluum olan ynlar halinde bir blnme oluturuyor. Tek belirtici nitelik udur ki mlkiyet yokluu ve dolaymsz emek, somut emek snf, bir burjuva-sivil toplum snfndan ok, bu toplum gruplarnn zerine dayandklar ve devindikleri topra oluturuyor. Szcn dar anlamnda tek snf, siyasal konum ile toplumsal konumun rtt snf, hkmet gc yelerinin snf oluturuyor. Toplumun gncel durumu sivil toplumun eski durumundan yalnzca u olgudan dolay farkl grnyor ki bireyi artk eskiden olduu gibi topluluk ynetmiyor, ama bireyin kendi snf iinde kalp kalmayacan bazen rastlant, bazen emek, vb. kararlatryor ve snfn kendisi de bireyin dnda bir belirlenim durumuna geliyor, nk snf artk bireyin emeine balanmyor ve artk bireyin karsna deimez ve bireyle srekli ilikiler kuran yasalara gre rgtlenmi nesnel bir topluluk olarak kmyor. Snfn artk bireyin tzsel etkinlii ve gerek durumu ile hibir gerek ilikisi kalmyor. Hekim artk burjuva-sivil toplumda zel bir snf oluturmuyor. Tccarlar farkl snflarn yesi olabiliyor ve farkl toplumsal konumlarda bulunabiliyor. Tpk siyasal toplumdan ayrld gibi, burjuva-sivil toplum kendi iinde de snf [ya da meslek, stand] ile toplumsal konumu, ikisi arasnda varolabilen btn ilikilere ramen, birbirinden ayryor. Sivil durumun, yani burjuva-sivil toplumun ilkesini, yararlanma ya da yararlanma yetenei oluturuyor. Siyasal grevinde burjuva-sivil toplum yesi, kendi snfndan, zel yaamdaki kendi gerek konumundan kopuyor. Ancak orada [siyasal alanda] burjuva-sivil toplum yesi, kendini insan olarak deerlendirebiliyor. [sayfa 118] Bir baka deyile insanal bir varlk olmak yetenei, ona devletin yesi olmak, toplumsal varlk olmak yetenei olarak grnyor. nk burjuvasivil toplumdaki btn teki belirlenimleri, insan iin, birey iin zselolmayan belirlenimler olarak, d belirlenimler olarak grnyor. Geri bu belirlenimler onun btn iindeki varoluu iin, yani bu btnle bir ba olarak, zorunlu belirlenimler oluturuyor, ama bu iliki birey tarafndan reddedilebilecei iin de d belirlenimler olarak kalyor. (Gncel burjuvasivil toplum, sonuna kadar gtrlen bireyciliin ilkesini; bireysel varolu, son erei; etkinlik, emek, ierik vb. ise yalnzca aralar oluturuyor.) Snf meclislerine dayanan anayap [meclissel anayap], bir ortaa kalnts olmad zaman, sanki insan zel yaamn siyasal alan iindeki snrlandrlmasna yeniden gtrmek, insann zelliini onun tzsel bilinci durumuna getirmek istiyor. Snfsal ayrln siyasal kutsanmas aracyla, bu ayrl toplumsal bir ayrlk durumuna getirmek istiyor. Gerek insan, devletin gncel anayapsnn zel insann oluturuyor. Snf (szcn ortaadaki anlamyla Stand) , yalnzca ve yalnzca farkllk ve ayrln, aslnda bireyin varolu biimini oluturduklar anlamna geliyor. Bireyin yaama, davranma vb. biimi, onu toplumun bir yesi, bir ilevi durumuna getirecek yerde, toplumun bir ayrksl [istisnas] durumuna getiriyor ve onun ayrcaln oluturuyor. Toplumdan farkllam ve ayr olan eyin yalnzca bir birey deil ama bir topluluk (bir snf, bir korporasyon, vb.) da olduu gerei, onun zel doasn hibir ekilde ortadan kaldrmyor, daha ok bu doann davurumunu oluturuyor. Toplumun ilevi olacak yerde, bireye verilen ilev daha ok kendi-iin bir toplum durumuna geliyor. Snf yalnzca insann toplumdan ayrlmas genel yasasna dayanmakla kalmyor, ayrca insan kendi evrensel varlndan ayrarak onu kendi

belirlenmilii ile dolaymsz olarak rten bir hayvan durumuna da getiriyor. Ortaa [sayfa 119] insanln hayvanal tarihini, onun hayvanbilimini oluturuyor. ada dnem, uygarlk, bunun tersi yanll yapyor. nsann nesnel varln ondan, yalnzca dsal, maddesel bir varlk olarak ayryor. nsann ieriini onun gerek gereklii olarak almyor. Bu konunun geri kalan ksmn, "burjuva-sivil toplum" zerindeki blmde aklayacaz.[12*] imdi 304'e geliyoruz: 304. "Snflarn siyasal davurumu olarak meclisler, sivil toplumda varolan snf farkllklarm kendi z belirlenimlerinde ierirler. Krallk gcnn ve genel olarak krallk ilkesinin karsnda meclisler, kendilerine grgl evrensellik ucu ssn vermekle balarlar. Uzlama ve dmanca kartln ayn zamanda olanakl olduu bu soyut konum, ancak bu iki kart arasnda bir dolaym olutuu zaman usa uygun bir iliki, yani bir tasm ( 302'nin Yorumuna bkz.) durumuna gelir. Oysa krallk gcnn yannda, bu grevle ykml olan zaten hkmettir ( 300). yleyse snflar [ya da meclisler, Stnde] yannda da zsel olarak bu dolayma grevini stlenmeye aday bir enin ortaya kmas gerekir."[47] "Snf fark"nn siyasal alan iin hibir nem tamadn daha nce gstermitik; snf fark yalnzca zel, yleyse siyasal olmayan farkllklarla ilgileniyordu. Ama Hegel'e gre bu farkllklar artk burjuva-sivil toplumda tadklar anlam tamyor; bir yandan meclisler snf farknn zn koruyup glendiriyor, ama te yandan bu fark siyasal alana girdii lde, artk, kendinde tad anlam deil ama siyasal enin ona verdii yeni bir anlam kazanyor. Sivil toplumun rgtlenmesi henz siyasal bir rgtlenme olduu srece, siyasal devlet ile sivil toplum zde olduklar srece, snflarn anlamnn bu ayrlk ve ikiye blnmesi olanaksz bir nitelik tayor. Snflar sivil dnyada, siyasal dnyada tadklarndan baka bir anlam tamyor. Snflar siyasal dnyada [yeni] bir anlam kazanmyor, ama kendi [sayfa 120] anlamlarn aklyor. Burjuva-sivil toplum ile siyasal devlet arasnda varolan ve snf meclisleri sisteminin bir anmsama ile datacan sand ikicilik, kendini bu sistemde snf farknn (burjuva-sivil toplumun z-ayrklamasnn) siyasal alanda sivil alanda tad anlamdan baka bir anlam kazanmas olarak gsteriyor. Grne gre burada bir zdelik bulunuyor: ayn ama [her kez] zsel olarak farkl bir belirlenimle donanan bir zne sz konusu ediliyor. yleyse gerekte ikili bir zne sz konusu ediliyor ve zdelik de aldatc bir nitelik tayor. (Gerek znenin, insann, varlnn farkl belirlenimlerinde kendi kendisiyle zde kalmas ve zdeliini yitirmemesi olgusunda da zdelik aldatc bir nitelik tayor; ama burada zne olan insan deil, insan bir yklemle, snfla zdeleiyor; ayrca insann hem bu belirli belirlenimle hem de bir baka belirlenimle zdeletii ve her ey bu snrl ve dtalayc betimlemeye indirgenmi olduundan, insann buna indirgenmeyen bir ey olduu da syleniyor.) Bundan tr bu aldatc zdelik, u entelektel oyunla srdrlyor: bir yandan snflarn sivil ayrm, sivil ayrm olarak, ancak siyasal alandan gelebilecek bir belirlenim kazanyor, oysa te yandan snflarn siyasal alandaki ayrm, siyasal alandan deil ama sivil alann znesinden gelen bir belirlenimi koruyor. Bu snrl zneyi, snflar ve onlarn ayrmlarn, her iki yklemin de zsel znesi olarak gstermek ve her iki yklemin de zdeliini ortaya koymak amacyla Hegel, onlara gizemli ve gizemletirici bir biim vermek ve aldatc ve belirsiz ikili bir biim yklemek zorunda kalyor. Ayn zne ayr ayr anlamlarda almyor, ancak her anlam znenin kendinde tad (znenin kendinde ikin) bir belirlenim deil, ama Hegel'in gerek belirlenim altna kaydrverdii yerinel [allegorique] bir belirlenim oluturuyor. Ayn anlama pek l bir baka somut zne yklenebildii gibi, ayn zneye bir baka anlam yklenebiliyor. Snflarn sivil ayrmnn siyasal alanda kazand anlam, bu ayrmn kendinden deil ama siyasal alandan geliyor ve bu ayrm, gerekte tarihsel olarak da olduu gibi, burada bir baka [sayfa 121] anlam da kazanabiliyor. Ve bunun tersi de doru oluyor. Eski bir dnya grn yeni bir gr olarak yorumlamann eletirel-olmayan ve gizemli bir biimini oluturan bu yorumlama tarz, yorumlama nesnesini biimin anlam ve anlamn da biim zerine aldatc bir fikir verdii; ne biimin kendi gereklii ve kendine

zg anlam iinde, ne de anlamn kendi gereklii ve kendine zg biimi iinde kavrand melez ve baarsz bir ey durumuna dntryor. Bu eletirelolmamak, bu gizemcilik, ada anayaplarn (zellikle snf meclisleri sistemine dayanan anayaplarn) gizemini olduu kadar Hegel felsefesinin ve zellikle onun hukuk felsefesi ile din felsefesinin de gizemini oluturuyor. Bu yanlmasamadan kurtulmann en iyi yolunu, anlamda ne ise ondan bakasn, yani ona zg olan belirlenimden bakasn grmemek, ardndan bu anlam znelletirmek ve ona ilikin olduu kabul edilen znenin onun gerek yklemi olup olmadn, onun varlk ve gerek anlamn simgeleyip simgelemediini karlatrarak grmek oluturuyor. "Krallk gcnn ve genel olarak krallk ilkesinin karsnda meclisler, kendilerine ar grgl evrensellik ssn vermekle balarlar. Uzlama ve kartln ayn zamanda olanakl olduu bu soyut konum, ancak bu iki kart arasnda bir dolaym olutuu zaman usa uygun bir iliki, yani bir tasm ( 302'nin Yorumuna bkz.) durumuna gelir." Daha nce grdk ki bu meclisler, hkmet gc ile birlikte, krallk ilkesi ile halk arasnda, bir tek kiinin grgl istenci olarak devlet istenci ve ynn grgl istenci olarak devlet istenci arasnda, grgl bireysellik ve grgl evrensellik arasnda orta terim oluturuyor. Burjuva-sivil toplumun istencini "grgl evrensellik" olarak tanmlayan Hegel'in, kraln istencini de grgl bireysellik olarak tanmlamas gerekiyordu; ama o kartl btn younluuyla ortaya koymuyor. Ayn paragrafta ( 304) Hegel, yle srdryor: [sayfa 122] "Oysa krallk gcnn yannda, bu grevle ykml olan zaten hkmettir ( 300). yleyse snflar [ya da meclisler, Stnde) yannda da zsel olarak bu dolaymc grevini stlenmeye aday bir enin ortaya kmas gerekir." Aslnda gerek kartl, kral ile burjuva-sivil toplum arasndaki kartlk oluturuyor. Ve daha nce grdk ki halka gre meclisler, krala gre hkmet gc ile ayn anlam tayor. Eer hkmet gcnn kollara ayrlmas bir trm srecinden tryorsa, buna karlk meclisler iinde halk, kendinin minyatr bir basks iindeymi gibi younlayor; gerekten de anayasal krallk halkla, ancak halk minyatr durumuna indirgenirse uzlaabiliyor. Burjuva-sivil toplum bakmndan meclisler, kral bakmndan hkmet gcnn oluturduu ayn siyasal devlet soyutlamasn oluturuyor. yleyse dolaym eksiksiz gibi grnyor. Her iki u da kendi kat soyutlanmasndan vazgeiyor, zel varoluunun uzlamazln uzlatryor, yle ki hkmet kadar meclislerin de katld yasama gc, dolaym aleti olarak deil ama dolaymn kendisi olarak grnyor. Ayrca Hegel, hkmetle birlikte etkinlik gsteren meclisleri, daha nce kral ile halk arasnda ve burjuva-sivil toplum ile hkmet arasnda bir orta terim olarak tanmlyor. yleyse "usa uygun iliki", yleyse "tasm", varm gibi grnyor. Yasama gc, orta terim, iki ucun bir mixtum compositumunu, krallk gc ucu ile burjuva-sivil toplum ucunun, grgl bireysellik ucu ile grgl evrensellik ucunun, zne ucu ile yklem ucunun bir karmn oluturuyor. Sonu olarak Hegel, "orta terim" olarak "tasm", bir mixtum compositum olarak gryor. Hegelci sistemin tm akn zelliinin ve gizemli ikiciliinin ortaya, hegelci tasm teorisinde kt sylenebiliyor. Orta terim, evrensellik ile bireysellik arasndaki tahtadan demiri, gizlenmi kartl oluturuyor. Btn bu aklama konusunda unu da belirtelim ki Hegel'in burada kurmak istedii "dolaym", yasama gcnn ve onun kendine zg ilevinin znden kaynaklanan bir gereklik oluturmuyor; bu gereklik daha ok yasama gcnn [sayfa 123] zsel ilevine bal olmayan bir eyin [saygdeer] bir gz nnde bulundurulmasndan kaynaklanyor. Saygnn bir yapmn oluturuyor. Yasama gc zellikle bir baka eye gre ele almyor. Aslnda Hegel'in dikkatini, zellikle bu baka bir eyin biimsel varoluu ekiyor. Yasama gc ok diplomatik bir biimde dzenleniyor. Bu sonu yasama gcnn [Hegel'in yorumcusu olduu] ada devlette tuttuu zsel olarak siyasal [yleyse] yanl ve aldatc konumdan kaynaklanyor. Bylece bu devletin gerek bir devlet olmad ortaya kyor, nk onda devlet ilevlerinin (ve yasama gc devlet ilevlerinin yalnzca birini oluturuyor) kendilerinde ve kendileri iin olduklar gibi deil, teorik

olarak deil ama pratik olarak, eyann doasna gre deil ama uzlam kurallarna gre incelenmeleri gerekiyor. Demek ki bylece meclislerin, grgl bireyselliin (kral) istenci ile grgl evrenselliin (burjuva-sivil toplum) istenci arasnda dolayma olarak, "hkmetle ortaklaa" ( 302) hareket etmesi gerekiyor; ama gerekte, gereklikte, "konum"lar "soyut" oluyor, yani "krallk gcnn ve genel olarak krallk ilkesinin karsnda" meclisler, kendilerine "grgl evrensellik ucu" ssn vermekle balyorlar ve bu da ayn zamanda hem "uzlama" ve hem de "dmanca kartlk" anlamna geliyor. ok hakl olarak Hegel, bu durumu "soyut" olarak adlandryor. lk bakta "grgl evrensellik ucu" ile grgl bireysellik ucu ("krallk ilkesi") arasnda hibir kartlk yokmu gibi grnyor. Gerekten de burjuvasivil toplum meclisleri, tpk kraln hkmet gcn yetkilendirdii gibi yetkilendiriyor. Yetkilendirilen bu hkmet gc sayesinde krallk ilkesi, grgl bireyselliin ucu olmaktan kyor, kendi istencinin "mutlaklk"ndan vazgeiyor ve sorumluluun, dncenin ve bilginin "sonluluk"una gnl indiriyor; ayn ekilde, meclislerde burjuva-sivil toplum, artk bir "grgl evrensellik" olarak deil, ama stelik "devlet ve hkmet duygusuna olduu kadar bireylerin ve zel topluluklarn karlar duygusuna da sahip" ( 302), iyi belirlenmi bir btnlk olarak [sayfa 124] grnyor. Meclisler biiminde minyatrletirilen burjuva-sivil toplum, grgl bir evrensellik olmaktan kyor. Bir yetkililer kurulu, belli bir sayda insan durumuna indirgeniyor ve kraln kendine hkmet biimi altnda grgl bir evrensellik kazandrmas gibi, burjuva-sivil toplum da kendine meclisler biimi altnda grgl bir bireysellik ya da zellik kazandryor. Her ikisi de [kral ve burjuva-sivil toplum], bir tikellik durumuna geliyor. Burada hl olanakl tek kartlk, iki devlet istencinin iki temsilcisi arasndaki, iki trm [kraln trm ile burjuva-sivil toplumun trm] arasndaki, yasama gcnn iki oluturucu esi, yani hkmet ile meclisler arasndaki kartlk olarak grnyor. yleyse hl olanakl tek kartlk, yasama gcnn kendi iindeki bir kartlk olarak grnyor. Bu iki enin "ortaklaa" gerekletirecekleri kabul edilen dolaym, ayrca atmalara yol amak iin de son derece uyguna benziyor. Yasama gc esi olarak hkmette kraln eriilmez grgl bireysellii, belirli bir sayda snrl, elle tutulur, sorumlu kii biiminde yeryzne inerken, yasama gc esi olarak meclislerde burjuva-sivil toplum, belirli bir sayda siyaseti biiminde gkyzne kyor. Her iki yan da kavranlamaz niteliini yitiriyor. Krallk gc tek ve eriilmez bir grgl ben olmaktan kyor; ayn ekilde burjuva-sivil toplum da belirsiz ve kavranlamaz bir grgl btn olmaktan kyor; ilki katln, ikincisi akkanln yitiriyor. Yasama gc eleri olarak meclisler ile hkmetin, kral ile burjuva-sivil toplum arasnda "ortaklaa" dolaymclar hizmeti grmek istedikleri kabul ediliyordu, oysa kartlk asl onlar arasnda ak bir kartla, hatta uzlamaz bir kartla dnyormu gibi grnyor. Hegel'in ok hakl olarak syledii gibi ( 304), bu "dolaym" sert bir ekilde "oluma" gereksinimini duyuyor. Bu dolaymn meclislerin ii olmas gerektiini Hegel, dayanaksz olarak olumlarm gibi grnyor. yle diyor: "Oysa krallk gcnn yannda, bu grevle ykml olan zaten hkmettir ( 300). yleyse snflar [ya da meclisler, [sayfa 125] Stnde] yannda da zsel olarak bu dolaymc grevini stlenmeye aday bir enin ortaya kmas gerekir." Ama daha nce de grdmz gibi Hegel, kral ve meclisleri burada, iki ar u olarak keyfi ve mantksz bir biimde kar karya getiriyor. Eer hkmet bu dolaymc grevini "krallk gcnn yannda" gerekletiriyorsa, meclisler de bu ayn dolaymc grevini burjuva-sivil toplumun yannda gerekletiriyor. Meclisler "hkmetle birlikte" yalnzca kral ve burjuva-sivil toplum arasnda yer almakla kalmyor, ama genel olarak hkmet ile halk arasnda da yer alyor ( 302). Burjuva-sivil toplum adna meclisler, krallk gc adna hkmetin yaptndan daha ounu yapyor, nk krallk gc halkla kartlk iinde bulunuyor. yleyse meclisler, dolaym lsn yerine getiriyor. Ama neden bu eeklere tekilerden daha ar bir yk ykleniyor? Neden meclisler her yerde, hatta kendileri ile hasmlar arasnda "eekler kprs" hizmetini gryor? Neden bunlar her yerde zverinin ta kendisini oluturuyor?

.Hasmlarna, yani "yasama gc esi olarak" hkmete iki elle kar koyamamalar iin bir ellerini kendilerinin mi kesmesi gerekiyor? Buna bir de u ekleniyor: Hegel meclislerin, "salt bir grgl evrensellik" olmamalar iin korporasyonlardan, eitli snflardan, vb. trmelerini istemekle balyor, oysa imdi bize meclislerin "salt bir grgl evrensellik" oluturduklarn ve bu nedenle de zel bir snfa bavurmak gerektiini sylyor (Bkz: 305 vd.). Hkmetin kral ile burjuva-sivil toplum arasndaki dolaymc sa olmas gibi, meclisler de burjuva-sivil toplum ile kral arasndaki dolaymc rahipleri oluturuyor. Ar ularn rol, yani krallk gc ya da grgl bireysellik ile burjuva-sivil toplum ya da grgl evrenselliin rol, daha ok kendi "dolaymclar" arasnda dolaymc hizmeti grmeleri gereiymi gibi grnyor ve 302'nin Yorumuna gre bu, "mantn en nemli kazanmlarndan birinin de [sayfa 126] mantn, bir kartlk iinde yer ald iin ar bir u konumuna sahip belirlenmi bir uran (enin) ar bir u olmaktan ktn ve ayn zamanda bir orta terim olmas sonucu organik bir urak durumuna geldiini gsterdii" iin byle oluyor. Ama burjuva-sivil toplum, kendi kendisi olarak, yani iki utan biri olarak yasama gc iinde yer almadna gre, bu rol stlenemezmi gibi grnyor. Buna karlk teki u (kral), teki u olarak, yasama gcnn merkezinde yer alyor ve dolaysyla meclisler ile hkmet arasnda dolaymclk yaparm gibi grnyor. Ayrca bunun iin yeterliymie de benziyor. Bir yandan gerekten devletin btnln, yleyse burjuva-sivil toplumu da simgeliyor ve meclislerle ortak bir zellie, yani istencin "grgl tekillii"ne de sahip bulunuyor; nk grgl evrensellik, ancak grgl tekillik olarak bir gerek durumuna geliyor. Ayrca burjuva-sivil toplumun karsna kard ey de basit bir forml, hkmetin durumunda olduu gibi, yalnzca devletin bilincini oluturmuyor. O kendisi devleti oluturuyor ve kendinde burjuva-sivil toplumla bir baka ortak zellie yol aan zdeksel ve doal bir eyi ieriyor. te yandan kral, hkmetin hem ban hem de temsilcisini oluturuyor. (Her eyi tersine eviren Hegel, hkmet gcn kraln temsilcisi, trm olarak dnyor. Hegel'i kendi dea felsefesinde (kral bu deann somut brnm olarak kabul ediliyor) hkmetin gerek ideas ya da idea olarak hkmet deil, ama kralda bedensel olarak ete kemie brnd biimiyle mutlak deann znesi ilgilendiriyor. Bu nedenle hkmet gc Hegel'de, kraln bedeninde ete kemie brnen ruhun gizemli bir uzants durumuna dnyor.) yleyse kraln, yasama gc iinde, hkmet ile meclisler arasnda orta terimi oluturmas gerekiyordu; ama hkmet daha nce kral ile meclisler arasndaki aracy ve meclisler de daha nce kral ile burjuva-sivil toplum arasndaki aracy oluturuyor. Kendi z arac roln srdrmek iin gereksinim duyduu araclar arasnda kral, kendi arac [sayfa 127] hizmetini nasl grebilir ve "tekyanl bir ar u" olarak nasl grnmeyebilirdi? Sra ile bazen u roln, bazen de orta terim roln oynayan bu ularn tm usdl kendini ite burada gsteriyor. Bu ular kendilerini bazen cepheden, bazen de arkadan gsteren ve kiilikleri kendilerini gsterdikleri yana gre deien Janus'un balarn oluturuyor. lkin ular arasnda orta terim olarak tanmlanan ey, sonradan kendini u olarak gsteriyor ve teki karsnda orta terim hizmeti gren iki utan biri, bir nceki aamann u ve orta terimi arasnda (teki ula fark nedeniyle) yeniden orta terim olarak grnyor. Karlkl olarak iltifatta bulunuluyor. Sanki bir nc kiinin tartan iki kiinin arasna girmesi ve bu tartan iki kiiden birinin de sras gelince nc kii ile tekinin arama girmesi gibi. Birbiriyle tartan kar ve koca ile onlar arasnda araclk etmek isteyen hekimin, sonradan da hekim ile kocann arasna girmek zorunda kalan kadnn ve ardndan kars ile hekimin arasna girmesi gereken kocann yksnn tpks. Bir yaz gecesi ryas'nda, "Ben bir aslanm ve ben bir aslan deilim, Snug'um" diye haykran aslan gibi. Ayn ekilde her u burada bazen kartln aslan, bazen de dolaymn Snug'u oluyor. Ulardan biri, "ben imdi orta terimim" diye haykrd zaman, teki ikisinin ona dokunmamas gerekiyor, ama biraz nce u olan kiinin zerine ullanmaktan baka haklar da kalmyor. Bu topluluun, z kavgac olan ama morluklardan da gerekten dvmeyecek kadar korkan bir topluluk olduu grlyor. Bu yzden iki hasm, yumruklar araya giren nc kiinin yiyecei biimde anlayor; ardndan ikisinden biri yeniden nc kii olarak ortaya kyor, yleki salna dikkat ede ede hibir karara varlamyor. Bu dolaym

sistemi, hasmn dvmek isteyen, ama ayn zamanda onu teki hasmlarn yumruklarndan korumas da gereken ve bu ikili kayg iinde niyetini bir trl gerekletiremeyen bir insana da benziyor. Tm bu "dolaym" samaln soyut, mantksal davurumuna indirgeyen ve ona hibir bozulmay, hibir derece ayrmn ho grmeyen bir biim veren [sayfa 128] Hegel'in, bu samal ayn zamanda Mantn bir kurgusal gizemi olarak, "Usa uygun iliki" olarak ve Usun "tasm" olarak sunmas da dikkati ekiyor. Gerek ular, tam da gerek ular olduklar iindir ki dolaymlandrlamyor. Ayrca dolaym gereksinimi de duymuyor, nk onlar kendi zleri gerei atyor. Ortak hibir eyleri olmuyor, biri tekini anlayamyor ve tamamlayamyor. Hibiri kendinde tekinin isteini, gereksinimini, ncelemesini tamyor. (Ama Mantnn temel ikicilii nedeniyledir ki Hegel, evrensellik ve tekillii, yani tasmn soyut elerini, gerekten kart terimler olarak dnyor. Bu konunun geri kalan, hegelci Mantn eletirisine giriyor.) Burada u itirazlarda bulunulabiliyor: 1. Les extremes se touchent [Ar ular birleiyor]. Kuzey kutbu ile gney kutbu birbirini ekiyor. Dii cinsiyet ile erkek cinsiyet de birbirini ekiyor ve insan da ancak onlarn ar farklarnn birlemesiyle douyor. 2. te yandan her u, kendi teki ucunu oluturuyor. rnein soyut tinselcilik bir soyut zdekilik [materyalizm] oluturuyor; soyut zdekilik maddenin soyut tinselciliini oluturuyor. Birinci itiraz konusunda, kuzey kutbu ile gney kutbunun her ikisinin de kutup olduklarn, varlklarnn zde olduunu sylyoruz. Ayn ekilde dii cinsiyet ile erkek cinsiyetin her ikisi de bir tek cins, bir tek varlk, insanal varlk oluturuyor. Kuzey ve gney, ayn varln kart belirlenimlerini, bu varlk gelimesinin en yksek derecesine eritii zaman ortaya kan ayrmlar oluturuyor. Farkllam varl oluturuyor. Kuzey ve gney, yalnzca ayn varln farkllam belirlenimleri olarak ne iseler onu, hatta bu varln farkllam belirleniminin belirgin bir biimini oluturuyor. Kutup ve kutupolmayan, insanal cinsiyet ve insanal-olmayan cinsiyet hakiki gerek ular olutururlard. O zaman iki farkl varlk karsnda kalrdk, oysa burada ayn varln farkl varolu biimleri sz konusu ediliyor. kinci itiraza gelince, zsel olarak undan sz ediliyor: [sayfa 129] Bir kavram (varolu, Dasein, vb.) soyut olarak kavrand zaman, zerk bir gereklik anlamna gelmiyor, ama ancak bir baka eyin soyutlanmas olarak ve yalnzca bu soyutlama olarak anlam tayor. Bylece rnein tin, maddenin soyutlanmasndan baka bir ey olmuyor. Tam da bu biimin bir ierik kazanmas gerektii iindir ki, tinin daha ok maddenin soyut kart, onun kendisinden soyutland ve kendisinin de soyut biimi iinde kavrand nesne (madde) olduu o zaman kendiliinden anlalyor. Burada (soyut tinselcilik durumunda) soyut zdekilik, onun gerek varln oluturuyor. Eer ayn varln varolu biimleri arasndaki ayrm, zerklemi soyutlama (baka bir eyin soyutlanmas deil, ama kolayca anlalabilecei gibi kendi kendinin soyutlanmas) ile, yani karlkl olarak birbirini dtalayan iki varln gerek kartl ile kartrlmasayd, u yanllktan kanlabilirdi: 1. Birinci yanllk yalnzca bir ucu gerek olarak kabul etmeye ve dolaysyla bu soyutlama ve bu tekyanlla gerek payesini vermeye dayanyor. Bu da bir ilkenin, kendinde bir btnlk olarak ortaya kacak yerde, bir bakasnn basit bir soyutlanmas olarak grnmesi sonucunu veriyor.< 2. kinci yanllk, gerek bir kartln iddetlenmesi karsnda, bu kartlk iki ucun kendi bilinlerine vard ve savam kararma yol amak istedii karlamasna dnt zaman, bunu zararl ve nlenmesi gereken bir ey olarak grmeye dayanyor. 3. nc yanllk da bu atmay dolaymlandrmak iin almaya dayanyor. Gerekten de iki ucun kendi varolular iinde gerek olarak ve u olarak ortaya kmalarna ramen, aslnda bu ikisinden yalnzca biri kendi z gerei bir u oluturuyor ve bundan tr teki iin hakiki bir gereklik anlam tamyor. Biri tekinin snrn ayor. Durum ayn olmuyor. rnein hristiyanlk (genel olarak din) ile felsefe birer u oluturuyor. Ama gereklikte din, felsefeye gerek bir kartlk oluturmuyor; nk felsefe, aldatc gereklii iindeki dini [sayfa 130] kapsyor. Bir gereklik olmak istedii kadaryla din, felsefe iin kendi iinde eriyor. Burada hibir gerek varlk ikicilii bulunmuyor. Bu konuya ilerde yeniden dneceiz.

Meclislerin yeni bir dolaymnn gerektiini dnmeye Hegel'in nasl vardn bilmek sorunu ortaya kyor. Sanki zsel konumlar buymu gibi "meclisleri her eyden nce hkmete kartlklar bakmndan gz nnde bulundurma"ya dayanan "yaygn ve ok tehlikeli bir nyarg"y ( 302'nin Yorumu) Hegel'in paylap paylamad anlalmyor. Sorun basite una indirgeniyor: Bir yandan, grm olduumuz gibi, burjuva-sivil toplum (meclisler biiminde) ile krallk gc (hkmet biiminde), gerek ve dorudan doruya pratik bir kartlk iinde atma baarsn, ilk kez olarak yasama gc iersinde gsteriyor. te yandan yasama gc, bir btnsellik oluturuyor ve bu btnsellik iinde biz, 1. krallk ilkesinin temsilciliini, "hkmet gc"n; 2. burjuvasivil toplumun temsilciliini, "meclisler" esini gryoruz; ama ayrca onda 3. ulardan biri olarak ulardan biri olan kral da yer alyor, oysa teki u, burjuva-sivil toplum, teki u olarak yer almyor. Bylece meclisler, krallk gcne kart u, gereklikte burjuva-sivil toplumun olmas gereken u durumuna geliyor. Grm olduumuz gibi burjuva-sivil toplum, meclisler iinde rgtlenmeye ve siyasal bir varolu kazanmaya balyor. Meclisler onun siyasal varoluunu, siyasal devlet iindeki madde dnmn oluturuyor. Daha nce grdmz gibi bundan, yasama gcnn kendi btnsellii iindeki gerek anlamyla siyasal devleti oluturduu sonucu kyor. yleyse 1. krallk ilkesi; 2. hkmet gc ve 3. burjuva-sivil toplum onun iinde yer alyor. Meclisler "siyasal devletin burjuva-sivil toplumu"nu, "yasama gcnn burjuva-sivil toplumu"nu oluturuyor. yleyse meclisler, burjuva-sivil toplumun krallk gc karsnda oluturmas gereken ucu (kart ucu) oluturuyor. Bu nedenle meclisler, hkmet gcne bir kartlk oluturuyor. (nk burjuva-sivil toplum [zel alan olarak] siyasal varoluun gerekliksizliini [apolitik varolu [sayfa 131] alann] oluturuyor, burjuva-sivil toplumun siyasal varoluu, burjuvasivil toplum iin kendi z paralanmasn, kendi kendinden ayrlmasn davuruyor.) te bu nedenle de Hegel meclisleri "grgl evrenselliin kart ucu" olarak tanmlyor, oysa bu tanm dorusunu sylemek gerekirse ancak burjuvasivil topluma uygun dyor. (yleyse siyasal etken olarak meclisleri Hegel, bo yere korporasyonlardan ve eitli snflardan kartyor. Bu ancak bu eitli snflar, eitli snflar olarak yasa koymaya arldklar zaman, burjuvasivil toplumun eitli snflarnn farkllama ve ilevleri gerekte siyasal bir ilev olduu zaman bir anlam tayor. Bu durumda yasama gc tm devletin yasama gc olmuyor, eitli snf, korporasyon ve toplumsal kategorilerin tm devlet zerinde uyguladklar yasama gc oluyor. Burjuva-sivil toplumun snflar bu durumda siyasal bir ilev stlenmeksizin siyasal devleti belirliyor. Bu snflarn zellikleri, her eyi belirleme gcne dnyor. zelin evrensel zerinde uygulad g durumuna geliyor. Karmzda artk bir yasama gc deil, ama kendi aralarnda ve hkmetle uzlaan birok yasama gc bulunuyor. Ama Hegel yurttan, burjuvann gereklemesi olarak meclisler sisteminin ada anlamndan baka bir ey grmyor. "Kendinde ve kendisi iin evrensel"'in (siyasal devlet) burjuva-sivil toplum tarafndan belirlenmesini istemiyor Hegel, tam tersine devletin burjuva-sivil toplumu belirlemesini istiyor. Toplumsal snflarn siyasal organlar oluturduklar zmrelerin [Stnde] ortaasal biimini benimsiyor, ama onlarn [ada] siyasal devletin z tarafndan belirlendiklerini kabul ederek, ayn zamanda onlara [ortaasal anlama] kart bir anlam da veriyor. Meclisler korporasyonlarn vb. (snflarn vb.) temsilcileri tarafndan oluturulduklar zaman, "grgl evrensellik" deil ama "grgl zellik", hatta "deneyin zellii" oluyor!) yleyse yasama gc kendinde bir dolaym, yani kartln bir hafiflemesi gereksinimini duyuyor ve bu dolaymn da meclislerden gelmesi gerekiyor, nk yasama gc iersindeki varlklaryla meclisler, daha nce tadklar [sayfa 132] anlam, burjuva-sivil toplumun temsilcileri olmak anlamn yitiriyor ve birincil [primr: trevsel olmayan] bir e durumuna geliyor; yasama gcnn burjuva-sivil toplumunu oluturuyor. Yasama gc, siyasal devletin btnselliini oluturuyor ve bu btnsellii oluturduu iin de siyasal devlete ikin elimeyi kesin olarak belirtmekten baka bir ey yapmyor. Ama ayn zamanda siyasal devletin dalmasn da gndeme getiriyor. Bsbtn farkl ilkeler yasama gcnde birbiriyle arpyor. Grnte bu, krallk ilkesi ile meclisler (temsili) ilkesi arasndaki kartlk oluyor. Gerekte ise bu, siyasal devlet ile burjuvasivil toplumun atksn, soyut siyasal devletin kendi kendisi ile elimesini

oluturuyor. Yasama gc, gndeme koyulan bakaldry oluturuyor. (Hegel'in temel yanlgs, kendini grngsel dzeyde gsteren elimeyi zde, deada birlik olarak kavramasna dayanyor, oysa bu elimenin z daha derin bir eyde, yani zsel bir elikide yatyor. Bylece rnein yasama gcne ikin eliki, siyasal devletin kendi kendisi ile yleyse burjuva-sivil toplumun da kendi kendisi ile elimesinden baka bir ey oluturmuyor. Halk arasnda yaygn eletiri de kart bir dogmatik yanlg iine dyor. Bu eletiri rnein siyasal anayapy, glerin kartln vb. ortaya koyarak, her yerde elimeler bularak eletiriyor. Bu da henz, tpk vaktiyle Kutsal lem dogmasnn 1 ile 3 arasndaki eliki aracyla rtlmesi gibi, kendi nesnesine kar savaan dogmatik bir eletiri alanna giriyor. Gerek eletiri tersine, Kutsal lemin insan beynindeki i trmn gsteriyor. Onun dou eylemini betimliyor. Ayn ekilde devletin gncel anayapsnn gerekten felsefel eletirisi de kendini elimelerin varln gstermekle snrlamyor, ama onlar aklyor, onlarn doularn, zorunluluklarn ortaya koyuyor. Onlar kendi z anlamlar iinde ele alyor. Ancak bu kavray, Hegel'in dnd gibi, her yerde mantksal Kavramn belirlenimlerini yeniden kefetmeye deil, kendi zgll iindeki nesnenin zgl mantn kavramaya dayanyor.) [sayfa 133] Hegel bunu, "krallk ilkesinin karsnda" meclislerin, "uzlama" olanan olduu kadar "dmanca kartlk" olanan da ieren "soyut" bir durumda bulunduklarn syleyerek dile getiriyor ( 304). Kartlk olana farkl istenlerin karlat her yerde kendini gsteriyor. Hegel'in kendisi de "uzlama"nn "kartlk" kadar olanakl olduunu sylyor. Bu nedenle Hegel, kartln olanakszl ve uzlamann gereklii olan bir e oluturmak istiyor. Byle bir e de ona gre kraln ve hkmetin istencine kar karar ve dnce zgrl oluyor. yleyse bu e meclislere, "toplumsal-korporatif olarak siyasal meclisler"e balanmyor. Daha ok kraln ve hkmetin istencinin bir esi oluyor ve gerek meclisler karsnda hkmetin kendisiyle ayn kartlk iinde bulunuyor. Ama bu koyut daha 304'n sonucuyla iyice gten drlyor: "Oysa krallk gcnn yannda, bu grevle ykml olan zaten hkmettir ( 300). yleyse snflar [ya da meclisler, Stnde] yannda da zsel olarak bu dolaymc grevini stlenmeye aday bir enin ortaya kmas gerekir." Krallk esi ile snflar kart ular oluturduklar iin, "snflar yanndan" karlacak "e"nin hkmet grevinin tersi bir grev stlenmesi gerekiyor. Kraln hkmet gc iinde "demokratlamas" gibi, snflarn da onlar temsil eden meclisler iinde "krallamas" gerekiyor. Hegel'in istedii ey, snflar yannda bir krallk esinin ortaya kmas oluyor. Kraln yanndan baknca hkmetin temsili ilkeye yakn bir e olmas gibi, snflar arasnda da krallk ilkesine yakn bir enin varolmas gerekiyor. Uzlama gereklii ve kartlk olanakszl, u koyut durumuna dnyor: "snflar yannda da zsel olarak bu dolaymc grevini stlenmeye aday bir enin ortaya kmas gerekir." Bu grevi stlenmek! Ama 302'ye gre bu grev, genel olarak meclislerin grevi oluyor! "Belirlenim"den [Bestimmung] sz edecek yerde Hegel'in, gerekte "belirlenmilik" [sayfa 134] [Bestimmtheit] terimini kullanmas gerekiyor. Ve sonunda "zsel adaylk" olarak bu "dolaymc" grevi ne oluyor? Kendi "z"ne gre, Buridan'n eei olmak oluyor. 305. "Burjuva-sivil toplum snflan arasnda, ilkesi onu bu siyasal ilevi yerine getirmeye yetenekli klan bir snf vardr: temelinde aile yaam yatan ve geim konusunda toprak mlkiyetine dayanan doal ahlakllk snf. Ayrca bu snf teki snflardan ayran eyi de krallk esiyle paylat bir zellik oluturur: istencin zerklii ve doa yoluyla (doum yoluyla) belirlenim."[48] 306. "Daha ak sylemek gerekirse bu snfn bu konum ve bu siyasal nemi kazanma yetenei, servetinin kamu servetinden, sanayinin gvensizliinden, genel olarak mlkiyetin doymak bilmezlik ve deikenliinden bamsz olmasndan ileri gelir. Ayn ekilde bu snf ynn kayrmasndan olduu gibi hkmetin kayrmasndan da bamszdr; bu snf hatta kendisim oluturan bireylerin zgr istencine kar bile gvence altndadr, nk bu snfn bu siyasal greve getirilen yeleri, teki yurttalarn sahip bulunduklar tm mlklerim

istedikleri gibi kullanmak ve onu ocuklar arasnda aile sevgisinin eitliine gre paylatrmak hakkna sahip deildir. Bylece servet, byk evlattan byk evlada geen meruta ykmll altnda, bakasna devredilemez kaltsal bir mlk durumuna gelir."[49] Ek: "Bu toprak sahipleri snf, tekilerden daha bamsz bir istence sahiptir. Genel olarak iki blme ayrlr: eitilmi blm ve kyller. Bu iki toprak sahipleri trnn karsnda, gereksinimlere bal olan ve yalnzca bu gereksinimleri karlamak iin yaayan giriimciler snf [Gewerb, zanaat, sanayici ve tccar] ile zsel olarak devlete bal olan evrensel snf [memurlar] yer alr. Bu toprak sahipleri snfnn kalmllk ve salaml [byk evlattan byk evlada geen] merutann yrrle konmasyla artabilir; bununla birlikte bu sistem, ancak siyasal bakmdan istenebilir bir eydir, nk ilk doan erkek ocuun bamszlk iinde yaayabilmesi iin katlanlan zverileri ancak siyasal ereklilik dorular. Byk evlattan byk evlada geen merutann nedeni udur ki devletin, iyi yurttalklar basit bir olanak deil [sayfa 135] ama bir zorunluluk olan bir insanlar kategorisine sahip olmas gerekir. Geri iyi yurttalk servete bal deildir, ama ikisi arasnda da bir dereceye kadar zorunlu bir balant vardr, nk bamsz bir servete sahip olan kii d koullarla snrl deildir ve dolaysyla devletin iyilii iin rahata etkinlik gsterebilir. Bununla birlikte siyasal kurumlarn eksik olduklar yerlerde, byk evlattan byk evlada geen merutann kabul ve zendirilmesi zel hukuk zgrln engellemekten baka da bir sonu vermeyebilir; o zaman ya bu sistemin yrrle konmasna siyasal bir anlam vermek zorunda kalnacak, ya da bu sistem yitip gitmeye mahkm edilecektir." 307. "Tzsel snfn [toprak sahipleri snfnn] bu blmnn hakk her ne kadar doal aile ilkesine dayanrsa da bu ilke, siyasal erekliliin gerektirdii ar zveriler nedeniyle deiiklie uramtr. Bu snf zsel olarak siyasal etkinlie adand iin, bu etkinlie seim rastlantlarndan bamsz olarak doum yoluyla atanm ve yetkilendirilmitir. Bylece bu snf, znel keyfilik ile iki ucun ( 304'te sz konusu edilen) olumsall arasnda sarslmaz ve tzsel bir konumda bulunur. Ama yukarda ( 305) sylendii gibi bu snf, krallk esiyle belli bir benzerlik tar ("doa yoluyla belirlenim"), oysa tm geri kalanlar konusunda teki uca (burjuva-sivil toplum) benzer, nk teki snflarla ayn gereksinim ve ayn haklara sahiptir. Bylece bu snf ayn zamanda hem tahta ve hem de topluma bir destek durumuna gelir."[50] Hegel "tahtn ve toplumun", kaltsal toprak sahiplerinden, kaltsal mlklerden... baka bir ey olmayan bu "destek"lerini mutlak deadan karmak elabukluunu gstermek marifetinden de geri kalmyor. Sorun ksacas unu oluturuyor: Meclislerin bir yandan kral ve hkmet ile te yandan halk arasnda dolaymc hizmetini grmesi gerekiyor, ama meclisler bu hizmeti grmyor, daha ok burjuva-sivil toplumun rgtl siyasal kartln oluturuyor. Yasama gc kendi iinde bir dolayma gereksinim duyuyor ve bu dolaymn da, gstermi olduumuz gibi, meclislerin ii olmas [sayfa 136] gerekiyor. ki istencin kraln istenci olarak devletin istenci ile burjuva-sivil toplumun istenci olarak devletin istenci nceden varsaylan ahlaki uzlamas yetmiyor. Yasama gc geri rgtlenmi btnsel siyasal devleti oluturuyor, ama siyasal devletin kendi kendisi ile ak elimesi en yksek noktasna yasama gcnde eriiyor ve ak bir biim kazanyor. yleyse kraln istenci ile meclislerin istenci arasnda gerek bir zdelik grnnn koyulmu olmas gerekiyor. Meclislerin kendilerini krallk istenci olarak koymalar (tantmalar) ya da istencin meclislerde var olmas gerekiyor. yleyse meclisler kendi istenci olmayan bir istencin gereklii olarak ortaya kmak zorunda kalyor. Meclislerin znde varolmayan birliin (yoksa bu birlik kendini meclislerin eylemi ve varlk biimi aracyla gsterirdi), hi deilse varoluan bir ey olarak varolmas gerekiyor. Bir baka deyile yasama gcnn bir blm meclislerin bir blm, birlik olmayan eyin birlii olmaya yneliyor. Bu e Yksek meclisi, Lordlar kamarasn vb. meydana getiriyor ve burada gz nnde bulundurduumuz rgtlenme iinde siyasal devletin en yksek bireimini oluturuyor. Kukusuz, Hegel'in kendine saptad erek (kral ile meclisler arasnda "kartln olanakszl" ve "uzlamann gereklii") henz eriilmi olmaktan uzak bulunuyor; yalnzca "uzlama olana"na eriiliyor. Ama bu da siyasal devletin kendi kendisiyle birliinin (kralln istenci ile meclislerin istencinin ve daha da tede bu

istenlerin siyasal devlet ve burjuva-sivil toplum ilkesiyle birliinin) dorulanan yanlsamasndan baka bir ey olmuyor. Bu birliin somut bir ilke olduuna inanarak, bunun yalnzca birleen iki kart ilke olmakla kalmadna, ama birliklerinin doaya, gerek bir temele dayandna inanarak, yanlsamaya dlyor. Meclislerin iindeki bu e [Yksek meclis], siyasal devletin romantizmini, onun zsellik ya da kendi kendisiyle uzlama dn oluturuyor. [Yksek meclisin dayand] gereklik, bir alegori oluturuyor. Bu yanlsamann etkili bir yanlsama ya da bilinli bir [sayfa 137] zaldanma olmas, meclisler ile kral arasndaki gerek g ilikisine bal bulunuyor. Meclisler ile kral gerekten uzlap anlat srece, aralarndaki zsel birlik yanlsamas gerek, yleyse etkili bir yanlsama oluyor. Kart durumda, bu yanlsama kendi gerekliini tantlamaya alt her kez, bilinli ve gln bir gereksizlik durumuna geliyor. 305. "Burjuva-sivil toplum snflan arasnda, ilkesi onu bu siyasal ilevi yerine getirmeye yetenekli klan bir snf vardr: temelinde aile yaam yatan ve geim konusunda toprak mlkiyetine dayanan doal ahlakllk snf. Ayrca bu snf teki snflardan ayran eyi de krallk esiyle paylat bir zellik oluturur: istencin zerklii ve doa yoluyla (doum yoluyla) belirlenim." Hegel'in tutarszlklarn daha nce ortaya koymutuk: 1. Hegel meclisleri, burjuva-sivil toplumun soyutlanmas olarak ada biimiyle gz nnde bulunduruyor ve ayn zamanda [ortaa modeli uyarnca] bu meclislerin korporasyonlardan trmelerini (domalarn) istiyor; 2. Hegel meclisleri "grgl evrenselliin kart" olarak tanmlyor, ama ayn zamanda onlarn burjuva-sivil toplum snflarnn ayrmlamasna gre tanmlanmalarn da istiyor. Oysa tutarl olmak isteniyorsa meclisleri kendileri iin, yeni e olarak gz nnde bulundurmak ve 304'te istenenen dolaym da meclislerden hareketle hazrlamak gerekiyor. Ancak imdi Hegel'in yalnzca eitli snflarn gereklik ve zelliklerinin yasama gcn, yani en yksek siyasal alan etkilemeyecekleri yanl izlenimini deil, ama tersine, bu gereklik ve bu zelliklerin, siyasal alann kendi ikin gereksinimlerine gre hazrlayp biimlendirebilecei basit bir gere dzeyine drlecekleri yanl izlenimini de yaratarak, burjuva-sivil toplumun snfsal ayrmlamasn [siyasal alana] yeniden nasl soktuunu grmemiz gerekiyor. "Burjuva-sivil toplum snflan arasnda, diyor Hegel, ilkesi [sayfa 138] onu bu siyasal ilevi yerine getirmeye yetenekli klan bir snf vardr: doal ahlakllk snf." Yani kyl snf. Peki kyl snfn bu ilkesel yetenei ya da ilkesinin yetenei neye dayanyor? "Temelinde aile yaam yatmasna ve geim konusunda toprak mlkiyetine dayanmasna" dayanyor. "Ayrca bu snf teki snflardan ayran eyi de krallk esiyle paylat bir zellik olan istencin zerklii ve doa yoluyla belirlenim zelliinin oluturmasna" dayanyor. "stencin zerklii" geim ile, "toprak sahiplii" ile ilikileniyor; kyl snfn krallk esine benzetiren zellik olan "doa yoluyla belirlenim" kyl snfnn "temeli" olarak "aile yaam" ile ilikileniyor. Toprak sahiplii ile gvence altna alman geim ve istencin zerklii iki ayr ey oluturuyor. "Kendi zerine dayanan" bir istenten sz edecek yerde, daha ok "mal-mlk zerine dayanan" bir istenten sz etmek gerekiyor. stenmesi gereken ey, iyi yurttalk zerine dayanan bir isten, yani kendi zerine dayanan bir isten deil, ama her ey zerine dayanan bir isten oluyor. Ancak iyi yurttaln, "devlet duygusu" sahipliinin yerine, "toprak sahiplii" geiyor. "Temel" olarak "aile yaam" konusunda, burjuva-sivil toplumun "toplumsal" ahlak, kyllerin "doal" ahlakndan ok stn gibi grnyor. Ayrca "aile yaam", kyllerden kentlilere kadar, burjuva-sivil toplumun tm snflarnn "doal" ahlakn oluturuyor. Ve "aile yaam"nn kyl iin yalnz ailenin ilkesi deil ama genel olarak toplumsal varoluunun temeli de olmas, kyly en yksek siyasi greve yeteneksiz bir duruma getiriyor, nk ataerkil olmayan bir

alana kylnn, ataerkil yasalar uygulamas ve siyasal devlet ile yurtta arasndaki ilikileri iine, baba ile ocuun, efendi ile uan ilikilerini sokmas gerekiyor. Krallk gcnn "doa yoluyla belirlenimi" konusunda Hegel, unutmayalm ki ataerkil bir kral deil ama ada anayasal bir kral dnyor. Bu kraln "doa yoluyla [sayfa 139] belirlenimi", devletin bedensel temsilcisi olmasna ve kral domasna, bir baka deyile kralln onun ailesinin kaltsal bir mlk olmasna dayanyor; ama bununla kyl yaamnn "temeli" olarak "aile yaam" arasnda ve kyllerin "doal ahlak" ile "doum yoluyla doal belirlenim" arasnda ne gibi bir ortaklk olduu da hakl olarak sorulabiliyor. rnein kral ile at arasnda, atn at olarak domas gibi, kraln da kral olarak domas tarznda bir ortaklk bulunuyor. Burjuva-sivil toplumun snfsal ayrmlamasn Hegel, nceden varsayyor. Eer snfsal ayrmlama snfsal ayrmlama olarak [onun istedii gibi] siyasal bir ayrmlama durumuna gelseydi, o zaman kyl snfn kyl snf olarak meclislerden bamsz bir blm oluturmas ve krallk gc ile bir dolaym esi olarak ilev grmesi gerekirdi: yleyse neden yeni bir dolaym isteniyor? Ve Aa meclis (Avam kamaras) kyllerden ayrlarak Hegel'in krallk gc karsnda "soyut bir konum" dedii bir duruma dmek tehlikesiyle kar karya bulunduu halde, kyller snfna gerek anlamyla temsilden (Aa meclis) ayr bir yer (Yksek meclis, Lordlar kamaras) neden veriliyor? Ayrca Hegel meclislerin, zel kiiler alannn madde deiiminin ve onlarn yurttalar durumuna dnmnn gerekletii bir e oluturduklarn gsteriyor; dediine baklacak olursa, eer meclisler bir "dolaym"a gereksinim duyuyorsa, tam da zel kiilerin yurttalar durumuna bu madde deiimi nedeniyle duyuyor. Oysa Hegel snfsal ayrmlar meclisler iine yeniden sokarak, bu rgt datyor: yurttalara zel kiiler durumuna dntryor ve siyasal devletin kendi kendisiyle dolaymn gvence altna almay da ite bu zel kiilerden istiyor. Sonu olarak, siyasal devletin en yksek bireiminin toprak mlkiyeti ile aile yaamnn bireiminden baka hibir ey olmamas ok byk bir aykrlk oluturuyor! Ksacas: Sivil snflar sivil snflar olarak siyasal etkenler durumuna gelir gelmez artk byle bir dolayma gereksinme duyulmuyor; byle bir dolayma gereksinme duyulur [sayfa 140] duyulmaz, sivil snflar hibir siyasal anlam ve sz konusu dolaym da siyasal bir nitelik tamyor. Kyl, kyl niteliiyle deil ama yurtta niteliiyle temsili enin bir yesi oluyor; oysa tersine, kyl (ya da yurtta olarak kyl) niteliiyle yurtta olduu yerde, yurtta nitelii kylle ilikinlii ile zde oluyor; bir baka deyile kyl, kyl niteliiyle yurtta olmuyor ama yurtta niteliiyle kyl oluyor. yleyse burada Hegel'in, kendi z gr tarz iinde bir tutarszl bulunuyor ve byle bir tutarszla da uygunluk ad veriliyor. Terimin ada anlamyla, szcn Hegel tarafndan aklanan anlamyla temsili meclisler, burjuva-sivil toplumun zel yaam alan ve kendine zg snfsal ayrmlamadan btnsel ayrln doruluyor, davuruyor ve gerekletiriyor. Yasama gcnn i atklarnn zmnn Hegel, zel alanda bulunduuna nasl inanabiliyor? Hegel ortaa snflar (zmreler) sistemini, ama ada yasama gc anlamyla ortaa snflar sistemini ve ada yasama gcn, ama ortaa snflar sisteminde ete kemie brnen ada yasama gcn istiyor! Bu da ok kt bir badatrmaclk oluyor. 304'n banda Hegel, yle diyor: "Snflarn siyasal davurumu olarak meclisler, sivil toplumda varolan snf farkllklarn kendi z belirlenimlerinde ierirler." Oysa, "kendi z belirlenimlerinde" meclisler bu farkll, ancak onu yrrlkten kaldrarak, ancak onu yadsyarak, ancak onu soyutlayarak (hesaba katmayarak) ierirler, demek gerekiyor. Kyl snfa dnelim ve burada genel olarak kyllerin eil, ama glendirilmi kylln, yani toprak soyluluunun sz konusu edildiini anmsayalm. Eer bu kyl snf kyl snf olarak ve yukarda betimlenen biimde btnsel siyasal devletin (yasama gcnn) kendi kendisi ile dolaym durumuna geliyorsa, meclisler ile krallk gc arasndaki dolaym, bu dolaymn siyasal e olarak meclislerin dalmas emek olduu anlamnda gerekleiyor. Siyasal devletin kendi kendisi ile birliini yeniden, kyl snfn deil ama snr, zel bir alana ilikinliin, meclislerin kendi zel [sayfa 141] biletirenlerine zmlenmesinin (indirgenmesinin) kurduu kabul ediliyor. (Burada dolaym kyl snf olarak kyl snf deil ama sivil toplumdaki

yelerinin zel konumunun onlar meclisin teki yelerinden ayrmas, yani onlara meclisler [Yksek meclis] iinde zel bir konum saptamas olgusu oluturuyor ve bu da meclislerin teki blmnn [Aa meclis] bireysel alana zel ilikinlik biimiyle de tanmland ve yurttalar olarak burjuva-sivil toplum yelerini temsil etmeyi brakt anlamna geliyor.) Daha nce siyasal devlet, iki kart isten olarak ortaya kyordu; imdi bir yanda siyasal devlet (kral ve hkmet), te yandan siyasal devletten farkl olarak burjuvasivil toplum (eitli snflar) ortaya kyor. Bu da siyasal devletin bir btnsellik olmay brakmas sonucunu veriyor. Temsili enin ikilenmesini [iki meclis sistemi] krallk gcyle bir dolaym salama arac olarak dnmek, dolaymsz olarak bu enin kendi kendisinden ayrlmasnn, kendi kendisiyle kendi z kartlnn, krallk gc ile birliini yeniden kurduu anlamna geliyor. Kral ile meclisler arasndaki temel ikilik, meclislerin kendi temel ikilii ile etkisizletiriliyor. Ama Hegel'de bu etkisizletirme, yalnzca meclislerin siyasal niteliklerini yitirmesine dayanyor. Hegel'in [a] hem istencin hkmranlnn hem de kraln hkmranlnn "geimi" olarak toprak mlkiyeti arasnda ve [b] kyller snfnn temeli ve krallk gcnn "doal belirlenimi" olarak "aile yaam" arasnda kurduu uygunluklar zerinde daha ilerde duracaz. Burada, 305'te yalnzca, kyl snf "siyasal ilevi yerine getirmeye yetenekli" [dolayma yetenekli] bir duruma getiren "ilke" sz konusu ediliyor. 306'da bu "yetenek"in neye dayand syleniyor. Bu yetenek una indirgeniyor: "Servet, byk evlattan byk evlada geen meruta ykmll altnda, bakasna devredilemez kaltsal bir mlk durumuna gelir." Bu paragrafn ( 306) Ekinde de yle deniyor: [sayfa 142] "Byk evlattan byk evlada geen merutann nedeni udur ki devletin, iyi yurttalklar basit bir olanak deil ama bir zorunluluk olan bir insanlar kategorisine sahip olmas gerekir. Geri iyi yurttalk servete bal deildir, ama ikisi arasnda da bir dereceye kadar zorunlu bir balant vardr, nk bamsz bir servete sahip olan kii, d koullarla snrl deildir ve dolaysyla devletin iyilii iin rahata etkinlik gsterebilir." Birinci nerme: yi yurttalk "basit olana" devlete yetmiyor; devletin onun "zorunluluu"na gvenmesi gerekiyor. kinci nerme: "yi yurttalk servete balanmyor", bir baka deyile servete bal iyi yurttalk "basit bir olanak" oluturuyor. nc nerme: Ama ikisi arasnda da "bir dereceye kadar zorunlu bir balant" bulunuyor; bir baka deyile, bamsz bir servete sahip olan kii, vb., "devletin iyilii iin" etkinlik gsterebiliyor, yani servet iyi yurttalk olana kazandryor. Ama birinci nermeye gre de bu olanak yetmiyor. Ayrca Hegel toprak mlkiyetinin, tek "bamsz servet" biimi olduunu da tantlamyor. "Bu siyasal konum ve nem"e sahip olmaya kyl snf, servetini "bamsz bir servet" durumuna getirerek kendini "yetenekli" klyor. Bir baka deyile onun "siyasal konum ve nemi"ne, servetinin bamszl yol ayor. Bu "bamszlk" aadaki biimde aklanyor: Kyl snfn serveti "devletin servetinden bamsz" bir nitelik tayor. Bu bakmdan kyl snf, "zsel olarak devlete bal" olan "evrensel snfn kartn oluturuyor. mdi, [Hukuk Felsefesi'ne] nsz'de Hegel yle diyor: "Bizde felsefe, rnein [eski] Yunanlarda olduu gibi zel bir sanat olarak yaplmyor, ama tm toplumla ilikili kamusal bir varoluu var ve tamamen devlet hizmetine adanyor."[51] [sayfa 143] yleyse felsefe de "zsel olarak" hkmet kasasna bal bulunuyor. Felsefenin serveti de "sanayinin gvensizliinden, genel olarak mlkiyetin doymak bilmezlik ve deikenliinden" bamsz bir nitelik tayor. Bu bakmdan bu servet, "gereksinimlere bal olan ve yalnzca bu gereksinimleri karlamak iin yaayan" giriimciler snfndan ayrlyor. Bylece bu servet "ynn kayrmasndan olduu gibi hkmetin kayrmasndan da" bamsz bulunuyor. Son olarak, bu snfn [kyl snfn] serveti hatta "kendisini oluturan

bireylerin zgn istencine kar bile gvence altnda bulunuyor, nk bu snfn bu siyasal greve getirilen yeleri, teki yurttalarn sahip olduklar tm mlklerini istedikleri gibi kullanmak ve onu ocuklar arasnda aile sevgisinin eitliine gre paylatrmak hakkna sahip bulunmuyor." Kartlklar imdi umakta olduumuz siyasal devlet gnde karlalmas beklenmeyen yepyeni ve ok somut bir biime brnyor. Hegel'in aklad biimdeki kartlk, zel mlkiyet ve servet kartlnn en ar davurumunu oluturuyor. Toprak mlkiyeti en stn zel mlkiyeti, tam deyimiyle zel mlkiyeti oluturuyor. Bu mlkiyetin [toprak mlkiyetinin] katksz zel nitelii, kendini u olgularda gsteriyor: 1. Bu mlkiyet devlet servetinden (ve hkmet kayrmasndan) bamsz bir nitelik tayor; bir baka deyile "siyasal devletin genel mlkiyeti" olarak mlkiyetten bamsz bir nitelik tayor, nk siyasal devlet sistemi iinde, teki zel servetlerle bir arada yaayan zel bir servetten baka bir ey oluturmuyor. 2. Bu mlkiyet toplumun "gereksinim"lerinden bamsz bir nitelik tayor; bir baka deyile "toplumsal servet"ten ya da "ynn kayrmas"ndan bamsz bir nitelik tayor. (Hegel'de kamusal zenginlie katlmann "hkmetin bir kayrmas" olarak dnlmesi gibi, toplumsal servete katlmann da "ynn bir kayrmas" olarak dnlmesi belirtici bir [sayfa 144] zellik oluturuyor). "Evrensel snfn ve giriimci snfn servetleri, dorusunu sylemek gerekirse zel mlkiyet oluturmuyor, nk birinci durumda dorudan doruya, ikinci durumda dolayl olarak genel servete, toplumsal mlkiyet olarak mlkiyete balanyor, ona katlyor ve her iki durumda da kayrma ile, yani "istencin olumsall" ile dolaymlanyor. yleyse en yksek davurumuyla siyasal anayapy, zel mlkiyetin anayaps oluturuyor. En yksek iyi yurttal, zel mlkiyetin dnme biimi oluturuyor. Meruta yalnzca toprak mlkiyetinin i doasnn d belirtisini oluturuyor. Merutann devredilebilemezlii, toplumla tm ilikilerinin kesik olduu, burjuva-sivil toplumdan soyutlanmasnn gvence altna alnd anlamna geliyor. "Aile sevgisinin eitliine gre" paylatrlamad iin meruta, o kltlm toplumu oluturan doal aile topluluundan da kopup ayrlyor. Bu topluluun istencinden ve yasalarndan bamszlayor ve bundan tr de bir aile serveti durumuna gelmek tehlikesiyle kar karya bulunmuyor. 305'te Hegel, toprak mlkiyetinin bu "siyasal" ilevi yerine getirme "yetenek"ini, temelinde "aile yaam"nn yatmasyla aklyor. Ama aile yaamnn temelini, ilkesini, tinini "sevgi"nin oluturduunu da kendisi sylyor [ 158]. yleyse temelinde aile yaam yatan snfta, aile yaamnn kendi temeli, yani gerek, etkili ve belirleyici ilke olarak sevgi eksik bulunuyor. Bu aile yaam, tinin eksik olduu bir aile yaam oluyor; yleyse bu aile yaam, bir aile yaam yanlsamasndan baka bir ey olmuyor. zel mlkiyet ilkesi, en yksek gelime uranda, aile ilkesine ters dyor. "Doal ahlak" ve "aile yaam" snfnda olup bitenlerin tersine, aile yaam ancak burjuva-sivil toplumda gerek bir aile yaam, bir sevgi yaam durumuna geliyor. "Doal ahlak" ve "aile yaam" snf ise, daha ok zel mlkiyetin aile yaam karsna kard barbarl oluturuyor. zel mlkiyetin, u son zamanlarda zerine onca duygusal sama sapanlklarn sylendii ve onca timsah gzyann [sayfa 145] dkld toprak mlkiyetinin hkmran bykl de ite bu barbarla indirgeniyor. Merutann yalnzca siyasal bir gerekirlik olduunu ve siyasal konum ve anlam bakmndan dnlmesi gerektiini sylemek, Hegel'in hibir iine yaramyor. "Bu toprak sahipleri snfnn kalmllk ve salaml, [byk evlattan byk evlada geen] merutann yrrle konmasyla artabilir; bununla birlikte bu sistem, ancak siyasal bakmdan istenebilir bir eydir nk ilk doan erkek ocuun bamszlk iinde yaayabilmesi iin katlanlan zverileri ancak siyasal ereklilik dorular" [ 306'ya Ek] demek Hegel'in hibir iine yaramyor. Hegel'de belli bir incelik, belli bir anlk beenisi bulunuyor. Bundan tr de merutay kendinde ve kendi-iin olduu gibi deil ama baka bir eye gre olduu gibi, kendisi tarafndan tanmland gibi deil ama bir bakas tarafndan tanmland gibi, kendi z ereklilii iinde olduu gibi deil ama bir baka erek bakmndan bir ara olsayd olaca gibi dorulamak ve gstermek istiyor. Gerekte meruta katksz zel mlkiyetin bir sonucunu oluturuyor;

donup kalm zel mlkiyeti, en yksek bamszlk ve gllk derecesine erien zel mlkiyeti oluturmuyor ve Hegel'in merutann erei, belirleyici etkeni ve ilk nedeni olarak gsterdii ey de daha ok onun bir etkisini, bir sonucunu oluturuyor. Meruta soyut zel mlkiyetin siyasal devlet zerindeki egemenliini davuruyor, oysa Hegel onda siyasal devletin zel mlkiyeti zerindeki egemenliini gryor. Hegel nedeni etki, etkiyi neden durumuna, belirleyeni belirlenen, belirleneni belirleyen durumuna getiriyor. Ama kyllerin siyasal ykseliinin ierii ne oluyor? Siyasal erein ierii ne oluyor? Bu erein erei ne oluyor? Onun z ne oluyor? Meruta, zel mlkiyetin en yksek doruu, hkmran zel mlkiyet oluyor. Meruta kurumuyla siyasal devlet, zel mlkiyet zerinde hangi gc kullanyor? Devletin tek etkisi, onu aile ve toplumdan soyutlamak, onu soyut zerklemeye eritirmek oluyor. yleyse siyasal devletin [sayfa 146] zel mlkiyet zerindeki gc ne oluyor? zel mlkiyetin kendi z gc, zel mlkiyetin varolu durumuna gelen znn ta kendisi oluyor. Bu zn kart olan siyasal devlete ne kalyor? Kendisi belirlenen olduu halde belirleniyormu yanlsamas kalyor. Geri siyasal devlet ailenin ve toplumun istencini engelliyor, ama yalnzca ne aile ne de toplum tanyan zel mlkiyetin istencine bir varolu kazanma olana salamak ve bu varoluu da siyasal devletin en yksek varoluu olarak, en yksek toplumsal varolu olarak kabul ettirmek iin engelliyor. (Meruta, Hegel'in dnd gibi, "zel hukuk zgrlne bir engel" [ 306'nn Eki] deil, ama daha ok "btn teki toplumsal ve ahlaksal engellerden kurtulan zel hukukun zgrl"n oluturuyor.) ("Siyasal teorinin eritii en yksek noktay burada soyut zel mlkiyet teorisi oluturuyor.") Meruta kurumuyla Hegel, kyl snfn serveti (toprak mlkiyeti, zel mlkiyet), "bu snf yelerinin zgn istencine kar da gvence altndadr, nk bu snfn bu siyasal greve getirilen yeleri, teki yurttalarn sahip bulunduklar tm mlklerini istedikleri gibi kullanmak hakkna sahip deildir" [ 306] diyor. Toprak mlkiyetinin devredilemezlii, daha nce belirttiimiz gibi, zel mlkiyetin btn toplumsal balarn ortadan kaldryor. Mlk sahibinin zgr istencine kar zel mlkiyet (toprak mlkiyeti), bu zgr istencin uyguland alann insanal olmay brakmas ve zel mlkiyetin kendine zg zgr istenci durumuna gelmesiyle gvence altna almyor; zel mlkiyet istencin znesi durumuna geliyor ve isten artk zel mlkiyetin ykleminden baka bir ey olmuyor. zel mlkiyet artk zgr istencin belli bir nesnesi olmaktan kyor, zgr isten zel mlkiyetin belli bir yklemi durumuna geliyor. Bunu Hegel'in zel hukuk alanndan sz ederken syledikleriyle karlatralm: 65. "Ben mlkiyetimi devredebilirim, nk o ancak benim onu istediim kadaryla ve [...] yalnzca ey doas gerei bir d ey olduu kadaryla benimdir."[52] [sayfa 147] 66. "Buna gre baz mallar ya da daha dorusu benim z kiimi, rnein genel olarak kiiliim, zgr istencim, ahlakm, dinim gibi kendimin bilincinin evrensel zn oluturan zsel belirlenimler devredilemezler ve benim bu mallar zerindeki hakkm da zaman amna uramaz bir nitelik tar."[53] yleyse merutada toprak mlkiyeti, katksz zel mlkiyet, devredilemez bir mal durumuna, merutaclar snfnn "z kii" ya da "kendinin bilincinin evrensel z"n oluturan "tzsel bir belirlenim" durumuna dnyor. Merutaclar snfnn "kendi kiilii"ni, "zgr isten"ini, "ahlak"n, "din"ini vb. toprak mlkiyeti oluturuyor. yleyse zel mlkiyetin, toprak mlkiyetinin devredilemez olduu yerde, "zgr isten"in (toprak mlkiyeti gibi bir "d" eyin zgrce kullanlma yetkisi de bu "zgr isten" iinde yer alyor) ve "ahlak"m (ailenin gerek tin ve gerek yasas olarak sevgi de bu "ahlak"a balanyor) devredilebilir olmas ayn derecede mantksal oluyor. zel mlkiyetin devredilemezlii, gerekte zgr istencin ve ahlakn devredilebilirlii anlamna geliyor. Burada zel mlkiyet artk ancak "benim onu istediim kadaryla" varolabilen bir "ey" olmuyor, ama benim istencim zel mlkiyetin onu istedii kadaryla varoluyor. Burada isten hibir eye sahip olmuyor, sahip olunan kendisi oluyor. zel mlkiyetin (yani en soyut biimiyle zel zgr istencin, kaba, toplum nedir bilmeyen, son derece snrl istencin) siyasal devletin en yksek biimi olarak, zgr istenten en yksek vazgeme biimi olarak, insan gszlne kar en g ve en yorucu savam biimi

olarak grnmesi, meruta sistemine romantik bir ekicilik kazandryor, nk zel mlkiyeti her insanallatrma giriimi burada insan gszlnn bir belirtisi olarak grnyor. Meruta, tanrlatrlm, kendi kendine indirgenmi, kendi zerklik ve hkmranlndan pek mutlu zel mlkiyet anlamna geliyor. [sayfa 148] Meruta, dorudan devretme alannn dnda yer ald gibi, szlemeye dayal ilikilerden de kurtarlm bulunuyor. Mlkiyetten szlemeye geii aklad 71'de Hegel, yle yazyor: 71. "Belirlenmi varlk olarak her varolu, zsel olarak teki iin bir varlk oluturur. Mlkiyetin bir grnm de udur ki mlkiyet d bir ey olarak ve bu bakmdan teki dsallklar iin vardr ve onlarn zorunluluk ve olumsallklarna baldr. Ama mlkiyet istencin varoluudur ve bundan tr teki iin varl bir baka kiinin istenci iin varlktan baka bir ey deildir. stenten istence bu iliki, istencin zerinde varolu kazand uygun ve gerek alandr. Mlkiyete giri artk yalnzca bir nesnenin ve benim znel istencimin birlemesiyle olmaz. Mlkiyete giriin bir baka isten araclyla da olmasna ve yleyse ortak bir istenten tremesine yol aan bir dolaym gerekleir. Bu dolaym szleme alann oluturur."[54] (Mlkiyete ortak bir istence bal olarak deil ama yalnzca "bir nesnenin ve benim znel istencimin birlemesi" olarak giri, merutada devlet yasas durumuna getiriliyor.) zel hukuku incelerken Hegel, zel mlkiyetin devredilebilirliini ve "ortak isten"e balln zel mlkiyetin ya da zel hukukun gerek idealizminin bir davurumu olarak dnyor; ama kamu hukukunu incelerken, "sanayinin gvensizlii"ne, "mlkiyetin doymak bilmezlii"ne, "deikenlii"ne ve "kamu servetine ball"na kar gsterdii, bamsz duruma gelen bir mlkiyetin imgesel hkmranln gklere karyor. Ne gzel devlet; zel hukukun idealizmine hogr bile gsteremiyor! Ne gzel hukuk felsefesi; zel mlkiyetin bamszl, zel hukuktan kamu hukukuna geilmesine gre anlam deitiriyor! Bamsz zel mlkiyetin yontulmam alkl karsnda, "sanayinin gvensizlii" ili, "doymak bilmezlik" dokunakl ya da heyacan verici kalyor, "mlkiyetin deikenlii" ciddi bir ackl yazg, "kamu servetine bamllk" kolektif [sayfa 149] ahlaka uygun bir durum oluturuyor. Ksacas, btn bu varolu biimleri iinde, insan kalbi mlkiyette arpyor; insan her yerde insana baml bir duruma geliyor. Bu bamlln kendinde ve kendi-iin doas ne olursa olsun, kendisini toplum deil ama toprak snrlandrd iin zgr olduunu sanan klelik karsnda her zaman insanal kalyor. stencinin zgrl, kendinde zel mlkiyetten baka her trl ieriin yokluundan baka bir ey oluturmuyor. Meruta gibi bir hilkat garibesinde zel mlkiyetin siyasal devlete ballnn bir sonucunu grmek, sonu olarak eski bir dnya grn yeni bir gr anlamnda yorumlayan, bir eye (burada zel mlkiyete) biri zel hukuk mahkemesi karsnda, teki siyasal devletin gkyznde iki farkl ve kart anlam veren kimseler iin kanlmaz bir yanlg oluyor. imdi de yasama gc iersinde, btnsel devlet iinde, gerek, yetkin, bilinli duruma gelmi devlet iinde, gerek siyasal devlet iinde etkinlik gsteren eitli eleri inceleyelim ve bunu bu elerin, onlarn biim ve grevlerinin Manta uygun, kavramsal tanmyla karlatralm. 257'de yle deniyor: "Devlet [yaam canlandran] ahlaksal ideann gerekliidir; kendi kendini dnen ve bilen, bildiini de bilen olarak gerekletiren tzsel, aikr ve kendi kendine ak isten olarak ahlaksal tindir. Dolaymsz varoluunu devlet, tre ve gelenekte, dolayml varoluunu ise bireyin kendinin bilincinde, onun g ve etkinliinde bulur ve birey de devlete ballyla, tzsel zgrln onda bulur, nk devlet onun varln, ereini ve etkinliinin rnn oluturur."[55] 268'de de yle deniyor: "Siyasal dn, genel olarak yurtseverlik, geree dayanan inan olarak [...] ve alkanlk durumuna gelen istek olarak ancak devlet iinde varolan

kurumlarn rndr, [sayfa 150] nk us bu kurumlarda gerekten vardr ve varl da bu kurumlara uygun etkinliiyle gerekten dorulanr. Bu dn, sonu olarak gvendir [...]: tzsel ve zel karlarmn, kiisel bir iliki iinde benimle kar karya bulunan bir bakasnn (burada devletin) kan ve erei iinde ve bunlar tarafndan varolduklar ve gvence altna alndklar konusunda sahip olduum bilintir. Bylece bu bakas benim iin dolaymsz olarak bir bakas deildir ve ben bu bilin iinde zgr kalrm."[56] Ahlaksal ideann gereklii burada zel mlkiyetin dini olarak ortaya kyor (nk merutada zel mlkiyet, kendi kendisiyle dinsel bir iliki iinde bulunuyor. Bylece ada dnemimizde din, toprak mlkiyetine bal bir nitelik durumuna geliyor, yleki meruta sistemini inceleyen tm yaptlar dinsel dokunakllkla dolu bulunuyor. Din, bu yontulmamln en yksek dnme biimini oluturuyor). "Tzsel, aikr ve kendi kendine ak isten" burada kapal, topraa zincirlenmi ve bal bulunduu enin anlalmaz niteliiyle esrimi bir isten durumuna dnyor. "Geree dayanan inan" ("siyasal dn"), [toprak sahibinin] "kendi z toprana dayanma inanc" oluyor. "Alkanlk" durumuna gelen siyasal "istek", artk "ancak devlet iinde varolan kurumlarn rn" deil, ama devlet dnda varolan bir kurumun rn oluyor. "Siyasal dn" artk "gven" vb. deil, ama "tzsel ve zel karlarmn" gerekte "devletin kar ve erei"nden bamsz olduklar konusunda sahip olduum "inan" ve bilin oluyor. Devlet karsndaki zgrlmn bilinci oluyor. "Devletin genel karnn korunmas"nn, "hkmet gc"nn grevi olduu biliniyor ( 289). "Halk ynnn hukuk bilinci ve kltrl zekas", ynetim iinde tamyor ( 297). "Yksek devlet grevlileri [...] meclislerin yardm olmakszn en iyi olan yapabildikleri gibi, meclislerin iinde en iyi olan yapma srekli zorunluluuna sahip olanlar da onlar" olduklar iin ynetim, meclisleri gereksiz bir duruma [sayfa 151] getiriyor ( 301'in Yorumu). Ve "evrensel snfn, memurlarn "evrensele, tanm gerei kendi zsel etkinliinin erei olarak sahip olmas gerekiyor" [ 303]. Ama imdi "evrensel snf, hkmet nasl ortaya kyor? Bu snfn "zsel olarak devlete baml" ve servetinin de "hkmetin kayrmasna bal" olduu ortaya kyor ( 306). Ayn dnm, burjuva-sivil toplumda da kendini gsteriyor. Daha nce burjuva-sivil toplumun Hegel, korporasyonlarda topluluk ahlakna uygun bir biimde rgtlendiini gsteriyordu ( 255). imdi ise burjuva-sivil toplumun servetinin, "sanayinin gvensizlii"ne ve "ynn kayrmas"na bal olduunu retiyor. yleyse meruta sahiplerinin szmona zgl nitelikleri ne oluyor? Ve devredilemez bir servetin ahlaksal nitelii neye dayanabiliyor? Bozulmazlna (namusluluuna) dayanabiliyor. Bozulmazlk en yksek siyasal erdem, soyut bir erdem olarak grnyor. Hegel'in kuramlatrd devlette bozulmazlk ylesine zel bir ey oluturuyor ki zel bir siyasal g oluturmas gerekiyor. Gene de bize bozulmazln siyasal devletin tini olmad, kural olmad, ama ayrklk [istisna] olduu, ayrk bir ey olarak dnlmesi gerektii bildiriliyor. Eer meruta sahipleri bamsz mlkleri yoluyla bozuluyorsa, onlar bozulabilirlie kar korumak iin bozuluyor. deaya gre devlete bamlln ve bu bamllk duygusunun en yksek siyasal zgrlk olmas gerekiyor, nk siyasal zgrlk zel kiiyi, kendini ancak yurtta dzeyine ykseldii lde bamsz duyabilen ve yle de duymas gereken soyut ve baml bir kii olarak dnmeye dayanyor. imdi bamsz zel kii kuruluun temeli durumuna geliyor. Bamsz zel kiinin "serveti, kamusal servetten olduu kadar sanayinin gvensizliinden de bamszlayor". Giriimciler snf ile "evrensel snf" kart bir durumda bulunuyor, nk birincisi "gereksinimlere bal ve yalnzca bu gereksinimlerin karlanmas iin yayor" ve ikincisi de "zsel olarak devlete bal" bulunuyor. Toprak soyluluunu, hem devletten hem de burjuva-sivil toplumdan bamszl [sayfa 152] belirginletiriyor, ancak bu bamszlk gereklikte topraa en byk bamll oluturuyor. Toprak soyluluu devletten ve burjuva-sivil toplumdan soyutlanyor ve yasama gc iinde devlet ile burjuva-sivil toplum arasndaki dolaym ve bu ikisinin birliini, ite bu gerekleen soyutlanmann oluturduu kabul ediliyor. Bamsz zel servet, yani soyut zel servet ile ona uygun den zel kii, siyasal devletin en yksek kuruluunu oluturuyor! Siyasal "bamszlk", bamsz zel mlkiyet ve bu bamsz zel mlkiyete sahip kii

anlamna geliyor. Bu snfn "bamszlk" ve "bozulmazlk"nn gerekte ne olduunu ve dolaysyla devlet karsnda nasl bir durum takndn ilerde greceiz. Merutann kaltsal bir mlk oluturduu aka grlyor. (lerde buna daha yakndan baklyor.) Hegel'in 306'nn Ekinde dedii gibi merutann, ilk doan erkek ocuun mlk olmas, salt tarihsel bir olgu oluturuyor. 307. "Tzsel snfn bu blmnn hakk her ne kadar doal aile ilkesine dayanrsa da bu ilke, siyasal erekliliin gerektirdii ar zveriler nedeniyle deiiklie uramtr. Bu snf zsel olarak siyasal etkinlie adand iin, bu etkinlie seim rastlantlarndan bamsz olarak doum yoluyla atanm ve yetkilendirilmitir."[57] Bu snfn hakknn doal aile ilkesine nasl dayandn Hegel, meer ki doal ilkeden toprak mlkiyetinin kaltsal bir mlk olduunu anlamasn, bize aklamyor. Hegel bu snfn siyasal hakkn deil, ama yalnzca doumun meruta sahiplerine verdii toprak mlkiyeti hakkn sergileyip aklyor. O bize "doal aile ilkesinin (...) siyasal erekliliin gerektirdii ar zveriler nedeniyle deiiklie ura"dn sylyor. "Doal aile ilkesi"nin hangi "deiiklie" uradn ve . bu ite siyasal ereklilie bal hibir ar zverinin sz konusu olmadn, yalnzca zel mlkiyetin soyutlanmasnn bir gereklik durumuna gelme olgusunun sz konusu olduunu daha nce grmtk.[13*] Biz bu "doal aile ilkesinin deiiklie [sayfa 153] uramas" ile, daha ok siyasal erekliliin "deiiklie" [ya da bozulmaya] uradn syleyeceiz, nk "bu snf zsel olarak siyasal etkinlie adand iin (ne iin? zel mlkiyet zerkletii iin mi?), bu etkinlie seim rastlantlarndan bamsz olarak doum yoluyla atanm ve yetkilendirilmitir." Burada yasama gcne katlma baz insanlarn kaltsal hakk olarak grnyor. Burada karmzda siyasal devletin siyasal devletle birlikte doan doutan yasamaclar, doutan dolaymclar bulunuyor. nsann doal haklaryla, zellikle soyluluk tarafndan ok alay ediliyor, ama yasama gcnn en yksek grev hakknn belli bir insan takmna ayrlmasndan daha gln bir ey mi bulunuyor? Yasamaclarn, yurttalarn temsilcilerinin atanmas sz konusu olduu zaman, Hegel'in yapt gibi "doum"u "seim rastlantsnn kart olarak gstermekten daha gln bir ey mi bulunuyor? Sanki seim, yani yurtta gveninin bilinli sonucu, "siyasal ereklilik" ile fiziksel doum rastlantsndan ok baka trl zorunlu bir iliki iinde bulunmuyor! Her yerde Hegel kendi siyasal tinselciliinden en kaba zdekilik iine dyor. Devletin doruklarnda doum, her zaman baz bireyleri en yksek devlet grevlerinin brnmleri durumuna getiriyor. Devletin en yksek etkinlikleri, tpk hayvanlarn yer, zellik ve yaama biimlerinin dorudan doruya doutan niteliklerinden gelmesi gibi, doular nedeniyle baz bireylerle rtyor. En yksek ilevleriyle devlet, hayvanat bir gereklik durumuna geliyor. Doa Hegel'den, kendine kar besledii kmsemenin cn alyor. Eer [Hegel felsefesinde] maddenin insan istenci karsnda hibir bamszl yoksa, burada [Hukuk felsefesinde] insan istenci madde dnda hibir zerklie sahip bulunmuyor. Doann ve tinin, bedenin ve ruhun dzmece zdelii, eksik, tek amaca ynelik zdelii, brnm grnn kazanyor. Eer doum insana bireysel varolutan baka bir ey vermiyor ve ona ilkin doal birey olarak deer kazandrmaktan baka bir ey yapmyorsa, yasama gc vb. gibi devlet [sayfa 154] ilemleri tersine, toplumsal kazanlar oluturuyor; bu grevlere doal birey deil ama toplum yol ayor. Bundan tr dolaymsz zdelik, bireyin doumu ile belli bir toplumsal konum ya da ilevin bireylemesi olarak bireyin dolaymlandrlmam rtmesi, aknlk verici bir mucize gibi grnyor. Bu sistem iinde doa, tpk gzler, burunlar, vb. rettii gibi, dolaymsz olarak krallar, yksek meclis yeleri, vb. retiyor. Aslnda trn kendinin bilincinin rnnden baka bir ey olmayan eyi, terimin bedensel anlamnda trn dolaymsz bir rn gibi grmek aknlk veriyor. Ben doutan, toplumun onamas olmadan insan oluyorum, ama ancak genel onama nedeniyle kral ya da yksek meclis yesi douluyor. Filanca insann doumunun bir kraln doumu olmas sonucunu ancak toplumsal onama veriyor; yleyse krallar doum deil onama yaratyor. Eer yalnzca doum, baka her trl belirlenimden bamsz bir biimde, insann durumunu dolaymsz olarak belirliyorsa, o zaman onu u ya

da bu toplumsal ilevin grevlisi durumuna da yalnzca kendi bedeni getiriyor! Bedeni, onun toplumsal hakk durumuna geliyor! Bu sistemde insann bedensel saygnl ya da insan bedeninin saygnl (devletin bedensel esinin saygnl da denebilirdi) o ekilde grnyor ki baz grevler ve daha dorusu en yksek toplumsal grevler, doum yoluyla nceden saptanm baz bedenlerin tekelinde olan grevler durumuna geliyor. Kan ile, soyaac ile, ksacas bedenlerinin yaamyks ile vnmek, bu grn soylular arasndaki doal bir sonucu oluyor ve ok doal olarak dnyay bu hayvanbilimsel gr biimi kendisine uygun den bilimi armaclk biliminde buluyor. Soyluluun gizemini hayvanbilim oluturuyor. Kaltsal meruta konusunda iki eyi belirtmek gerekiyor: 1. Srekli eyi kaltsal mlk, toprak mlkiyeti oluturuyor. Bu sistemde toprak mlkiyeti srekli eyi, tz olutururken, meruta sahibi bir ilinekten baka bir eyi oluturmuyor. Toprak mlkiyeti her kuakta antropomorfik bir [sayfa 155] temsilci kazanyor; soyun ilk doan erkek evladn sanki o soya bal bir yklemden baka bir ey deilmi gibi her kez deyim yerindeyse kalt olarak alyor. Toprak sahipleri dizisindeki her ilk doan erkek evlat, isten ve etkinliinin nceden saptanm tz olan kalt payn, devredilemez toprak mlknn zelliini oluturuyor. zne ey ve insan da yklem oluyor. sten, mlkiyetin zellii durumuna geliyor. 2. Meruta sahibinin siyasal nitelii, kendi kaltsal mlknn siyasal nitelii, kendi kaltsal mlkne bal bir siyasal nitelik oluyor. yleyse siyasal nitelik burada da toprak mlknn bir zellii gibi, dolaymsz olarak terimin salt fiziksel anlamyla topraa (doaya) ilikin bir nitelik gibi grnyor. Birinci noktadan meruta sahibinin toprak mlkiyetinin serfi olduu sonucu kyor ve meruta sahibine baml kyllerin serflii de yalnzca onun kendisinin toprak mlkiyeti ile iinde bulunduu teorik ilikinin pratik sonucu olarak grnyor. Germen znelliinin derinlii, her yerde tinden yoksun bir nesnelliin barbarl olarak grnyor. Burada 1 zel mlkiyet ile kalt arasnda; 2 zel mlkiyet, kalt ve dolaysyla baz ailelerin siyasal hkmranla katlma ayrcal arasnda varolan ilikiyi; 3 tarihsel gereklii, bir baka deyile germen rejimi de aklamak gerekiyor. Merutann "bamsz zel mlkiyetim soyutlanmas olduunu grdk. Buna bir ikinci sonu balanyor. Kuruluunu izlediimiz siyasal devlet iindeki bamszl, zerklii, en yksek gelimesinde kendini devredilemez toprak mlkiyeti olarak gsteren zel mlkiyet oluturuyor. Bundan siyasal bamszln siyasal devletin ex proprio sinu [kendi z barndan] kaynaklanmad, siyasal devletin kendi yelerine bir ba olmad, siyasal devleti canlandran tin olmad, ama siyasal devlet yelerinin kendi bamszlklarn siyasal devletin varl olmayan, ama soyut zel hukukun varl olan bir varlktan, soyut zel mlkiyetten aldklar sonucu kyor. Siyasal bamszlk siyasal devletin tzn deil ama zel mlkiyetin bir ilineini oluturuyor. Grm [sayfa 156] olduumuz gibi siyasal devlet ve onun iinde de yasama gc, devletin oluturucu elerinin (uraklarnn) gerek deer ve varlnn ortaya karlm gizini oluturuyor. zel mlkiyetin siyasal devlette tad anlam, onun zsel, gerek anlamn oluturuyor; snfsal ayrmn siyasal devlette tad anlam, snfsal ayrmn zsel anlamn oluturuyor. Ayn ekilde kraln ve hkmetin gcnn z de "yasama gc"nde ortaya kyor. Devletin eitli uraklar da, sanki trn varl ile, sanki "cinsil varlk" ile iliki kurarm gibi, kendi kendisi ile ite burada, siyasal devlet alannda iliki kuruyor, nk siyasal devlet bu uraklarn evrensel bir anlam kazandklar alan oluturuyor, onlarn dinsel alann oluturuyor. Siyasal devlet, somut devletin eitli uraklar iin gerein aynasn oluturuyor. yleyse "bamsz zel mlkiyet" eer siyasal devlette, yasama gcnde siyasal bamszlk anlamna geliyorsa, devletin siyasal bamszln oluturduu iin geliyor. "Bamsz zel mlkiyet" ya da "gerek zel mlkiyet" yalnzca "anayapnn dayana" olmakla kalmyor, ama "anayapnn kendisi"ni de oluturuyor. Ve anayapnn dayana da anayaplarn anayapsn, ilk ve gerek anayapy oluturuyor. Kaltsal krallk teorisini kurarken Hegel, kendi de nerdeyse ap kalm bir biimde, "bilimin ikin gelimesi" ve "tm ieriinin basit Kavramdan

balayarak [tmdengelim yoluyla] karlmas" zerine u aklamay yapyor ( 279'un Yorumu): "Temel kiilik ura, ilkin dolaymsz hukukta soyut bir kiilik olarak ortaya kar, sonra znelliin eitli biimleri iinde geliir ve imdi mutlak hukukta, istencin tamamen somut ve nesnellemesi olan devlette, kendini devletin kiilii ve onun kendinden eminlii olarak gsterir." Buna gre "soyut kiilik"in en yksek siyasal kiilik ve tm devletin siyasal temeli olduu, siyasal devlette ortaya kyor. Ayn ekilde, bu soyut kiiliin hakk, bu soyut kiiliin somutlat nesne, yani devletin somutlat en yksek nesneyi, onun en yksek varolu hakkn oluturan [sayfa 157] "soyut zel mlkiyet" de merutada ortaya kyor. Devlet kaltsal bir kraldr, soyut bir kiiliktir demek, devletin kiiliinin soyut bir kiilik olduunu ya da devletin soyut bir kiiliin devleti olduunu sylemekten baka bir anlama gelmiyor. Kraln hakkn yalnzca zel hukuk erevesinde inceledikleri zaman, zel hukuku kamu hukukunun en yksek rnei olarak dndkleri zaman, Romallar da ayn eyi sylyor. Ama Romallar hkmran zel mlkiyetin usularn, Germenlerse gizemcilerini oluturuyor. zel hukuku Hegel, soyut kiiliin hukuku ya da soyut hukuk olarak tanmlyor. Gerekten de zel hukuku hukukun soyutlanmas ya da soyut kiiliin aldatc hukuku olarak dnmek gerekiyor, nasl ki Hegel'in szn ettii ahlak da soyut kiiliin aldatc varoluundan baka bir ey oluturmuyor. zel hukuk ve [znel] ahlak Hegel, bu tr soyutlamalar olarak dnyor, ama nvarsaym olarak bu tr soyutlamalara dayanan bir devlet ya da bir topluluun, bu yanlsamalarn ortaklaa yaamndan baka bir ey olamayaca sonucunu karmyor. Tersine, zel hukuk ve [znel] ahlakn topluluk [devlet] yaamnn altk elerinden baka bir ey olamayacaklar sonucunu karyor. Ama zel hukuk ve [znel] ahlak, bu devlet uyruklarnn hukuk ve ahlakndan baka bir ey mi oluturuyor? Gerekte zel hukuk ve [znel] ahlakn kii ve znesi, devletin kii ve uyruunu oluturuyor. Kendi ahlak teorisi konusunda Hegel, birok saldrya uram bulunuyor. Oysa o ada devletin ve ada zel hukukun ahlakn teoriletirmekten baka bir ey yapmyor. Hegel'den ahlak devletten daha ok ayrmas, onu daha ok bamszlatrmas istenmi bulunuyor. Bununla ne gsteriliyor? Gncel devlet ile ahlak arasndaki ayrmn kendisinin ahlaksal olduu, devlet ahlakd olduu gibi ahlakn da siyaset-d olduu gsteriliyor. Hegel bilmeksizin ada ahlakn gerek yerini saptamak gibi bir byk hizmette bulunuyor, ama nvarsaym ve gerek topluluk ideas olarak byle bir ahlaka dayanan bir devleti sergilediine gre de bu deimi onun bilincinde olmakszn gsteriyor. [sayfa 158] Merutann bir gvence oluturduu bir anayapda, siyasal anayapnn gvencesini zel mlkiyet oluturuyor. Merutada bu durum, zel mlkiyetin zel bir trnn bu gvenceyi oluturmas biiminde grnyor. Meruta, zel mlkiyet ile siyasal devlet arasnda varolan genel ilikinin zel bir varolu biiminden baka bir ey oluturmuyor. Meruta zel mlkiyetin siyasal anlamn oluturuyor; siyasal anlam iindeki, yani evrensel anlam iindeki zel mlkiyeti oluturuyor. yleyse anayap burada, zel mlkiyetin anayapsn oluturuyor. Merutann klasik biimi ile karlalan germen halklar arasnda, zel mlkiyetin anayaps ile de karlalyor. zel mlkiyet evrensel kategoriyi, evrensel devlet ban oluturuyor. Bazen bir korporasyonun, bazen bir snfn zel mlkiyeti olarak, ayn genel ilevler ortaya kyor. Ticaret ve sanayi, kendi zel ayrmcklar iinde, zel korporasyonlarn zel mlkiyetini oluturuyor. Yksek saray grevleri, yarglama yetkisi vb., baz snflarn zel mlkiyetini oluturuyor. eitli eyaletler, baz hkmdarlarn vb. zel mlkiyetini oluturuyor. lke iin hizmet vb., hkmdarn zel mlkiyetini oluturuyor. Tin, rahipler snfnn zel mlkiyetini oluturuyor. Grevim uyarnca yapmam gereken ey, nasl benim hakkm zel bir mlkiyet oluturuyorsa, bir bakasnn zel mlkiyetini oluturuyor. Hkmranlk, burada milliyet, imparatorun zel mlkiyetini oluturuyor. Genellikle ortaada hukukun, zgrln ve toplumsal varoluun her biiminin bir ayrcalk, kurala bir ayrklk olarak grnd syleniyor. Ama bu ayrcalklarn hepsinin zel mlkiyet biiminde grndkleri grgl olgusu da

grmezden gelinemiyor. Peki bu rtmenin genel nedenini ne oluturuyor? zel mlkiyetin ayrcaln ve ayrklama olarak hukukun cinsil varolu biimi olmas oluturuyor. Fransa gibi krallarn zel mlkiyetin bamszlna saldrdklar lkelerde krallar, bireylerin mlkiyetine zarar vermeden nce korporasyonlarn mlkiyetine zarar veriyorlard. Ama korporasyonlarn zel mlkiyetine saldrrken krallar, [sayfa 159] korporasyon olarak, toplumsal ba olarak zel mlkiyete saldryorlard. Krallk gcnn zel mlkiyetin gc olduu feodalitede aka ortaya kyor. Oysa evrensel gcn, devletin btn alanlar zerindeki gcn ne olduunun gizemi de krallk gcnn iinde bulunuyor. (Devlet gcnn temsilcisi olarak kral, devletteki g urann ne olduunu davuruyor. yleyse anayasal kral, en derin soyutlanmas iindeki anayasal devlet ideasn davuruyor. Bir yandan o devlet ideasn, devletin kutsallatrlm yceliini, hem de tekil kii olarak oluturuyor. Ama ayn zamanda o, yalnzca imgesel bir varlk da oluturuyor, kii ve kral olarak ne gerek gc ne de gerek etkinlii bulunuyor. Burada siyasal kii ile gerek kii arasndaki, biimsel kii ile zdeksel kii arasndaki, evrensel kii ile bireysel kii arasndaki, insan ile toplumsal insan arasndaki ayrm, en stn bir elime biimiyle davuruluyor.) zel mlkiyet bir romal ba ve bir germen yrei tayor. Bu iki kart davran arasnda burada bir karlatrma yapmak retici olacak. Bu karlatrma bizim tartlmakta olan siyasal sorunu zmemize yardm edecek. Dorusunu sylemek gerekirse Romallar, zel mlkiyet hakkn, soyut hukuku, zel hukuku, soyut kii hukukunu gelitirenlerin banda geliyor. Roma zel hukuku, klasik gelimesi iindeki zel hukuku oluturuyor. Ama zel mlkiyet hakk Romallarda, Germenlerde olduu gibi hibir zaman gizemli bir biim almyor. Hibir yerde de kamu hukuku durumuna gelmiyor. zel mlkiyet hakk, jus utendi et abutendi [kullanma ve ktye kullanma hakk], ey zerindeki zgr-isten hakk anlamna geliyor. Romallar her eyden nce ilgilendiren ey, zel mlkiyetten soyut ilikiler olarak grnen ilikileri gelitirmeye ve saptamaya dayanyor. zel mlkiyetin gerek temeli, elmenlik [zilyetlik], onlar iin bir hak deil, ama gerek bir olgu, aklanamaz bir olgu oluturuyor. Ancak toplum tarafndan hukuksal olarak gelitirildikten sonradr ki [sayfa 160] edimsel elmenlik, hukuksal elmenlik niteliini, zel mlkiyet niteliini kazanyor. Romallarda siyasal anayap ile zel mlkiyet arasnda varolan iliki konusunda, unlar saptamak gerekiyor: 1. nsan (kle olarak insan), genel olarak ilka halklarnda olduu gibi, bir zel mlkiyet nesnesi olarak grnyor. Burada kendine zg hibir ey bulunmuyor. 2. Fethedilen lkelere kar bir zel mlk olarak davranlyor; bu lkelerde jus utendi et abutendi [kullanma ve ktye kullanma hakk] hkm sryor. 3. Roma tarihinde yoksullar ile zenginler (plebeius ile patricius) vb. arasnda savam kendini gsteriyor. Bununla birlikte zel mlkiyet, klasik ilka halklarnda olduu gibi, sonunda kamusal mlkiyet olarak, ya iyi dnemlerde olduu gibi cumhuriyetin savurganca harcamalar, ya da yn yararna lks kolektif hayr ileri (scak su banyolar vb.) olarak ortaya kyor. Klelik sava hukuku ile, igal hakk ile aklanyor: siyasal varolular ortadan kaldrld iindir ki kleler kle oluyor. Romallar Germenlerden ayran iki temel ilikiyi de unlar oluturuyor: 1. Romallarda imparatorluk gc zel mlkiyetin gcn deil ama grgl isten olarak grgl istencin hkmranln oluturuyor. zel mlkiyeti kendisi ile uyruklar arasnda bir ba olarak dnmek yle dursun imparatorluk hkmranl, zel mlkiyete btn teki toplumsal mlkler karsnda davrand biimde sahip oluyor. Buna gre imparatorluk gc, ancak edimsel olarak kaltsal bir nitelik tayor. zel mlkiyet hakknn, zel hukukun en yksek gelimesi geri imparatorluk dnemiyle rtyor, ama bu rtme siyasal dalmann bir sonucu oluyor (oysa germen lkelerde siyasal dalma zel mlkiyetin bir sonucu olacaktr). Ayrca zel mlkiyet Roma'da kendi eksiksiz gelimesine eritii zaman, kamu hukuku yrrlkten kalkyor [sayfa 161] ve dalma urana giriyor, oysa Almanya'da iler tam tersine gidiyor.

2. Yksek kamu grevleri Roma'da hibir zaman kaltsal bir nitelik tamyor, bir baka deyile zel mlkiyet devlet iindeki egemen siyasal kategoriyi oluturmuyor. 3. Germen merutada olup bitenlerin tersine, vasiyet yolu ile brakmak zgrl Romallarda zel mlkiyetin bir trm olarak grnyor. zel mlkiyetin romal gr ile germen gr arasndaki tm ayrm da ite bu kartlkta yatyor. (Merutada zel mlkiyetin kamu grevine bal olmas, devletin ancak dolaymsz zel mlkiyetin, toprak mlkiyetinin znde olan bir nitelik olarak, bu mlkiyetin bir ilinei olarak varolduu anlamna geliyor. En yksek doruklarnda devlet, bylece zel mlkiyet olarak grnyor, oysaki bu ayn dzeyde zel mlkiyetin, kamusal mlkiyet olarak grnmesi gerekiyor. zel mlkiyeti devletin yurttann niteliklerinden biri olarak gsterecek yerde Hegel, yurttal, devletin varoluunu ve devlet duygusunu zel mlkiyetin nitelikleri olarak gsteriyor.) 308. "Meclislerin ikinci blm, burjuva-sivil toplumun hareketli esini kapsar. Bu e [siyasal yaama], dtan yelerinin byk says yznden, ama zsel olarak etkinliklerinin doas ve zgl nitelii nedeniyle, ancak temsilcileri aracyla katlabilir. Temsilciler burjuva-sivil toplum tarafndan yetkilendirildiklerine gre, burjuva-sivil toplum olarak burjuvasivil toplum tarafndan seilmeleri gerektii de aktr. Yani bu temsilciler yalnzca bir an iin ve yalnzca baka sreklilii olmayan tek ve geici bir eylemi yerine getirmek iin bir araya gelen dank bir atomlar ynnn deil ama toplumun, kendi birlik, komn ve korporasyonlar ile eklemlenmi olduu biimiyle burjuva-sivil toplumun temsilcileridir. Bu birlik, komn ve korporasyonlar daha nce [ve devletten ve her trl siyasal ereklilikten bamsz olarak] kurulmulardr, ama bu ekilde siyasal bir balant kazanrlar. Meclislerin ve onlarn toplantlarnn varoluu, bu birlik, komn ve korporasyonlarn krallk gc tarafndan toplantya arlan byle bir temsilcilik hakkna sahip olmalar ve ayn [sayfa 162] ekilde, [ 307'de grdmz gibi,] burjuva-sivil toplumun teki snfnn yelerinin de [Yksek Meclis'te] siyasal olarak ortaya kma hakkna sahip olmalar olgusuyla anayasal olarak gvence altna alnr."[58] Burada burjuva-sivil toplum iinde ve snflar arasnda yeni bir kartlk grnyor: burjuva-sivil toplumun hareketli blm ile [toprak mlkiyetinin oluturduu] hareketsiz blm arasndaki kartlk. Bu kartlk, uzay ve zaman arasndaki, tutucu e ve ilerlemeci e arasndaki vb. kartlk olarak da gsteriliyor. (Bu konuda bir nceki paragrafa [ 307] baknz.) Ayrca [unutmuyoruz ki] Hegel, korporasyonlar sayesinde burjuva-sivil toplumun hareketli blmnn de hareketsiz bir blm durumuna geldiini gsteriyor [250-256]. Bu ikinci kartlk una dayanyor: temsili enin birinci blm, meruta sahipleri (bu blmden daha nce sz ettik), yasamaclar oluturuyor. Yasama gc onlarn grgl kiilerinin bir yklemini oluturuyor; meruta sahipleri yasama gcne temsilciler araclyla deil ama bireysel olarak katlyor, oysa ikinci blm iin seim ve yetkilendirme yaplyor. Burjuva-sivil toplumun bu "hareketli" blmnn siyasal devlete, yasama gcne neden ancak kendi temsilcileri araclyla girebildiini aklamak iin Hegel iki neden gsteriyor. Birincisini, bu snf yelerinin byk saysn Hegel, kendisi "d" neden olarak nitelendiriyor ve dolaysyla bizi bu nedeni yinelemek zahmetinden kurtaryor. Ama zsel neden ona gre "etkinliklerinin doas ve zgl nitelii" oluyor. yleyse siyasal etkinlik, "etkinliklerinin doas"na yabanc bir ey oluyor. Ve Hegel hemen "burjuva-sivil toplumun temsilcileri" olarak, meclisler zerindeki eski nakaratn yinelemeye balyor. Temsilcilerin "burjuva-sivil toplum olarak burjuva-sivil toplum tarafndan seilmeleri" gerektiini sylyor. Oysa burjuva-sivil toplumun daha ok olmad ey olarak [sayfa 163] etkinlik gstermesi gerekiyor, nk o siyasal olmayan bir toplum oluturuyor; onun imdi siyasal bir eylemi gerekletirmesi ve onu kendi-iin zsel ve kendinden gelen bir eylem olarak gerekletirmesi gerekiyor. Bylece de "yalnzca bir an iin ve yalnzca baka sreklilii olmayan tek ve geici bir eylemi yerine getirmek iin bir araya gelen dank bir atomlar yn"na indirgeniyor. lkin siyasal eylemi

"tek ve geici bir eylem" oluturuyor ve yerine getirilmesinde ancak tek ve geici bir eylem olarak grnebiliyor. Bu eylem burjuva-sivil toplumun bir utanca [skandal] eylemini, bu toplumun bir esrimesini oluturuyor ve olduu gibi de grnmesi gerekiyor. kinci olarak Hegel, burjuva-sivil toplumun [siyasal eyleminde] kendi burjuva-sivil gerekliinden zdeksel olarak ayrldn (yalnzca birinci toplumun temsilcileri tarafndan oluturulan bir ikinci toplum biiminde ortaya ktn) ve kendini olmad ey olarak gsterdiini saptamaktan ekinmiyor. imdi kendini kesin olarak nasl yadsyabilir? Burjuva-sivil toplumun temsilcileri korporasyonlar vb. [= birlikler, komnler, vb.] tarafndan seildiklerine gre Hegel, "daha nce [ve devletten ve her trl siyasal ereklilikten bamsz olarak] kurulmu bulunan" bu birliklerin [komnlerin, korporasyonlarn, vb.], "bu ekilde siyasal bir balant kazandklar"n dnyor. Gerekte ya bu birlikler vb. kendilerinin olmayan bir anlam kazanyor, ya da "balantlar balant olarak siyasal bir balant oluyor ve bu durumda, daha yukarda sylendii gibi, siyasal balantsn imdi kazanmyor. Daha ok birliklerin, korporasyonlarn, vb. bu "balant"s sayesindedir ki "siyaset"in kendi z balantsn kazandn sylemek gerekiyor. Yalnz ikinci meclisin temsilciler tarafndan oluturulduunu sylerken Hegel, aklndan bile geirmeksizin, iki meclis sisteminin zn gsteriyor (bu meclislerin aralarnda Hegel'in belirttii ilikiye gerekten sahip olduklar yerde). Temsilciler meclisi ve Soylular meclisi (ya da bu meclisleri adlandran herhangi bir ad) burada ayn ilkenin eitli varolu biimlerini oluturmuyor, ama iki ilkeyi, zsel olarak [sayfa 164] farkl iki toplumsal durumu davuruyor. Temsilciler meclisi burada ada anlamda [siyasal alann snfsal ayrm tanmad, "gz nnde bulundurmad" anlamnda] burjuva-sivil toplumun siyasal anayapsn, Soylular meclisi ise zmreler anlamnda [eitli snflarn dorudan doruya siyasal glerle donatlm olduu ortaasal anlamda] burjuvasivil toplumun siyasal anayapsn oluturuyor. Soylular meclisi ile Temsilciler meclisi burada [birincisi] burjuva-sivil toplumun snfsal doasnn temsili ve [ikincisi] burjuva-sivil toplumun siyasal temsili olarak kar karya geliyor. Biri burjuva-sivil toplumun snfsal ilkesinin brnmn, teki onun soyut siyasal varoluunun gereklemesini oluturuyor. Bu nedenle temsilciler meclisinin [soylular meclisi gibi] olamayaca, yani snflarn, korporasyonlarn vb. ikinci bir temsili olamayaca kendiliinden anlalyor, nk temsilciler meclisinin temsil ettii eyi burjuva-sivil toplumun snfsal doas deil, ama siyasal varoluu oluturuyor. Ayn ekilde birinci mecliste ancak burjuva-sivil toplumun snfsal doasn davuran blmnn, yani hkmran toprak mlkiyetinin, kaltsal soyluluun yer alabilecei de kendiliinden anlalyor, nk kaltsal soyluluk teki snflar arasnda bir snf deil, ama snfn kendisini oluturuyor. Burjuva-sivil toplumun snfsal ilkesi ancak bu snftadr ki yeniden toplumsal, gerek ve yleyse siyasal ilke olarak varoluyor. Burjuva-sivil toplum, snf tarafndan oluturulan mecliste [soylular meclisi] ortaasal varoluunun temsilcisine ve temsilciler meclisinde de kendi [ada] siyasal varoluunun temsilcisine sahip bulunuyor. Burada ortaaa gre gerekleen tek ilerlemeyi snfsal siyasetin, yurttalarn siyaseti yannda zel bir siyasal gereklik durumuna gelmeye indirgenmesi oluturuyor. Hegel'in dnd grgl siyasal gereklik, yleyse ona verdii anlamdan bambaka bir anlam tayor. Burada da fransz siyasal anayaps bir ilerleme gsteriyor. Geri bu anayap soylular meclisini katksz bir boluk durumuna dryor, ama Hegel'in akladn ileri srd [sayfa 165] biimiyle anayasal kralln ilkesi iinde bu meclis, doas gerei bir boluktan baka bir ey olamyor; kral ile burjuva-sivil toplum arasndaki, yasama gc ile kendisi arasndaki, siyasal devlet ile kendisi arasndaki uyumun, zel bir ede somutlat bir yapnt oluturuyor, oysa zel bir nitelik tamas sonucu bu e, kartl yeniden retmekten baka bir ey yapmyor. Franszlar yksek meclis yelerinin [soylularn] hkmetin atamasndan olduu kadar halkn seiminden de bamsz olduklarn gstermek iin, onlarn grevden alnmazlnn srp gitmesine izin veriyor. Ama bunun ortaasal davurumunu, yani kaltm ortadan kaldrm bulunuyor. Franszlarn ilerlemesi una dayanyor: soylular meclisi artk gerek burjuva-sivil toplumdan kmyor, burjuva-sivil toplum bir yana braklarak yaratlyor. Yksek meclis yeleri, siyasal devletin brnm olarak kral tarafndan seiliyor ve bu seim hibir

burjuva-sivil nitelie bal bulunmuyor. Bu anayap iinde, yksek meclis yeliine ykseltilen kimseler, burjuva-sivil toplumun gerekten salt siyasal bir nitelik tayan ve siyasal devletin soyutlanmasna gre yaratlan bir snfn oluturuyor. Ama bu snf zel haklara sahip bir zmreden ok, siyasal bir dekor olarak grnyor. Restorasyon dneminde soylular meclisi, bulank bir anmsama oluturuyordu; Temmuz devriminden balayarak, anayasal kralln gerek bir gzdesini oluturuyor. ada dnemde devlet ideas, kendini "srf siyasal" devlet soyutlamas biiminden, burjuva-sivil toplumun kendi kendinden, kendi gerek durumundan soyutlanmas biiminden baka trl gsteremiyor. Bu nedenle bu soyut gereklii stlenmek, onu ortaya koymak ve bylece siyasal ilkenin kendisini ortaya koymak Franszlarn vncn oluturuyor. yleyse Franszlarn balarna kaklan "soyutlamalar"[14*] devletin anlamn yeniden bulmalarnn, onu bir kartlk ama zorunlu bir kartlk iinde yeniden bulmalarna [sayfa 166] ramen, gerek sonu ve rnn oluturuyor. Burada Franszlarn vncn, soylular meclisini siyasal devletin zgl bir rn durumuna getirmek, bir baka deyile, kendi zgll iindeki siyasal ilkeyi, sonunda belirleyici ve etkili bir e durumuna getirmek oluturuyor. Kendi temsilcilik teorisinde Hegel, "meclislerin ve onlarn toplantlarnn varoluunun, bu birlik, komn ve korporasyonlarn krallk gc tarafndan toplantya arlan byle bir temsilcilik hakkna sahip olmalar [...] olgusuyla anayasal olarak gvence altna alnd"n gsteriyor. Meclislerin varolu gvencesi, onlarn gerek temel varoluu, buna gre korporasyonlar vb. ayrcal durumuna geliyor. Bylece Hegel ortaa grne btnyle yeniden dyor ve "devlet olarak devlet alan" ya da "kendinde ve kendi-iin evrensel" olarak tanmlanan kendi siyasal devlet soyutlamasn btnyle brakyor. ada anlamda bu meclisin varoluu, burjuva-sivil toplumun siyasal varoluunu; onun siyasal varoluunun gvencesini oluturuyor. Bu meclisin varoluundan kukuya dmek, devletin varln yadsmak anlamna geliyor. Tpk daha nce yasama gcnn z olarak dnlen "meclisin anlam"nn gvencesini soyluluun "bamsz zel mlkiyetinde bulmas gibi, "aa meclis"in varoluu da "korporasyonlarn ayrcal" ile gvence altna almyor. ki temsili eden biri [aa meclis], daha ok burjuva-sivil toplumun siyasal ayrcaln, onun siyasal olma ayrcaln oluturuyor. yleyse bu e [korporasyonlarn, yani] burjuva-sivil toplum olarak kendi varoluunun zel bir esinin ayrcaln kesinlikle oluturamyor ve hele kendi gvencesini bu zel ede hi mi hi bulamyor, nk bu enin daha ok genel gvence olmas gerekiyor. Hegel "siyasal devlet"i her yerde toplumsal yaamn kendinde ve kendi-iin varolan en yksek gereklik olarak deil, ama baka bir eye baml gvenilmez bir gereklik olarak gstermek zorunda kalyor. Onu [sivil, zel alandan] baka alann gerek varoluu olarak gstermek zorunda deil, ama [sayfa 167] tersine, onun gerek varoluunu baka alanda aramak zorunda kalyor. Siyasal devlet her yerde kendi dnda kalan alanlar tarafndan gvence altna alnmak gereksinimini duyuyor. Kendini gerekletiren bir gc deil, ama dayanacak bir ey gereksinimi duyan bir gszl oluturuyor. Dayand eyler zerinde hibir gce sahip bulunmuyor, ama daha ok dayand eylerin gc ona g kazandryor. Gcn asl sahipleri, dayand eyler oluyor. Bylece siyasal devlet, varolmak iin kendinde deil ama kendi dnda bulunan bir gvence gereksinimi duyan yksek bir gereklik olarak ortaya kyor, ama ayn zamanda bu gvencenin genel temeli olmas, hatta bu gvencenin gerek gvencesini de oluturmas gerekiyor! Acayip durum! Kendi yasama gc teorisinde Hegel, srekli olarak felsefel grten, eyi kendisi ile iliki iinde grmeyen baka bir gr iine dyor. Eer temsili meclislerin varoluu bir gvenceye gereksinim duyuyorsa, gerek bir kamusal gereklik deil, ama imgesel bir gereklik olduu iin duyuyor. Anayasal devletlerde, meclislerin varoluunu gvence altna alan eyi yasa oluturuyor. yleyse meclislerin varoluu u ya da bu zel korporasyon ya da ortakln g ya da gszlne deil ama devletin genel varlna baml yasal bir varolu oluturuyor. yleyse meclislerin varoluunu, devlet ortaklnn gerekliini oluturmalar olgusu gvence altna alyor. (Korporasyonlar vb., burjuva-sivil toplumun eitli alanlar, evrensel varlklarn ite burada [devlet dzeyinde] kazanyor. Bununla birlikte Hegel,

bu zelliklerin ayrcaln, bu zelliklerin varln, bir kez daha bu evrensel varln ncelenmi biimi olarak gsteriyor.) Korporasyonlarn vb. hukuku olarak dnlen siyasal hukuk, siyasal hukuk olarak, devletin ve yurttalarn hukuku olarak siyasal hukukla eliiyor; nk onun u ya da bu zel kategorinin hukuku olmamas gerekiyor, nk o zel bir kategorinin varl olarak hukuk olamyor. Burjuva-sivil toplumun siyasal bir temsilcilik olarak [sayfa 168] zetlenmesine yol aan siyasal eylem olarak dnlen seim kavramn incelemeden nce, bakalm Hegel bu paragrafn ( 308) Yorumunda dncesini nasl belirginletiriyor: "Btn bireylerin genel devlet ileriyle ilgili tartma ve kararlara katlmas gerektii, nk hepsinin devletin yesi olduu ve devlet ilerinin de herkesin ii olduu ve yleyse herkesin kendi bilgi ve istencini katarak bu ilerle uramak hakkna sahip bulunduu syleniyor. Bu gr, hibir ussal biim olmakszn demokratik eyi devlet rgtne sokmak istiyor. Oysa devlet, ancak bu ussal biimle organik bir devlet oluyor. Eer bu [demokratik] gr kendini genel anlaya bu kadar kolaylkla kabul ettiriyorsa, "devletin yesi olmak" gibi soyut bir belirlenimle yetindii ve yzeysel dnce soyutlamalar sevdii iin kabul ettiriyor." lkin Hegel, "devletin yesi olma"nn "soyut bir belirlenim" olduunu sylyor. Oysa kendi z ideasna gre, tm teorisinin temelinde yatan dne gre, "devletin yesi olmak" [ahlaksal olduu kadar] tzel kiinin [de] en yksek ve en somut toplumsal amacn oluturuyor. "Devletin yesi olmak belirlenimi" ile yetinmek ve bireyi bu belirlenim iinde incelemek, hi de "soyutlamalar seven" bir "yzeysel dnce"ye balym gibi grnmyor. Eer imdi "devletin yesi olmak belirlenimi" bir "soyut belirlenim" oluyorsa, bu "soyut" dncenin [ya da bu "demokratik" grn] kusurunu deil, gerek yaam ile devlet yaam arasnda nceden bir ayrm varsayan ve devlet yeliini devletin gerek yelerinin bir "soyut belirlenimi" durumuna getiren hegelci teorinin ve ada dnyann gerek durumunun kusurunu oluturuyor. Hegel'e inanmak gerekirse, herkesin genel devlet ileriyle ilgili tartma ve kararlara katlmas, "hibir ussal biim olmakszn demokratik eyi devlet rgtne" sokuyor. "Oysa devlet, ancak bu ussal biimle organik bir devlet oluyor." Bir baka deyile, devletin biimciliinden baka bir ey olmayan bir "devlet rgt", demokratik eyi ancak yalnz biimsel bir e olarak kabul edebiliyor. Oysa demokratik enin, tam tersine, kendi ussal biimini devlet rgtnn [sayfa 169] btnsellii iinde kazanan [gelitiren] gerek e olmas gerekiyor. Ama eer bu e devlet rgtne ya da devletin biimciliine [demokratik olmayan teki elerle birlikte varolan] "zel" bir e olarak giriyorsa, o zaman kendi varoluunun "ussal biimi" ya sk bir eitim ve dzeltme anlamna geliyor ve bu durumda "ussal biim" onun kendi zglln gstermesini engelleyen bir biim oluturuyor, ya da bu enin devlet rgtne yalnzca biimsel ilke olarak girdii anlamna geliyor. Devlet nce belirtmitik ki Hegel devletin biimcilii teorisinden baka bir ey yapmyor. Ona gre gerek anlamyla zdeksel ilkeyi dea, zne olarak devletin soyut dnsel biimi, kendinde hibir edilgen e, hibir zdeksel e iermeyen mutlak dea oluturuyor. Bu ideann soyutlanmas karsnda, kendi grgl gereklii iindeki devlet biimciliinin belirlenimleri ierik olarak ve gerek ierik de (burada gerek insan, gerek toplum da), sonu olarak biimden yoksun ve organik-olmayan bir madde olarak grnyor. Hegel'e gre temsili meclislerin z gerei "grgl evrensellik" [ 301] bu meclislerde kendinde ve kendi-iin varolan evrensel zne durumuna geliyor. Bu da dpedz "devlet ilerinin herkesin ii olduu"nu, "herkesin kendi bilgi ve istencini katarak bu ilerle uramak hakkna sahip bulunduu"nu sylemekten baka ne anlama geliyor? Bu da dpedz bu meclislerin tam da bu gerekleen hak olmalar gerektiini sylemekten baka ne anlama geliyor? "Herkes"in kendi hakk olan bu hakkn gerekletiini grmek istemesi artc m oluyor? "Btn bireylerin genel devlet ileriyle ilgili tartma ve kararlara katlmas gerektii [...] syleniyor." Gerekten ussal bir devlette u yant verilebilirdi: "Btn bireylerin

genel devlet ileriyle ilgili tartma ve kararlara katlmamas gerekiyor." Gerekten de "herkes" olarak, yani toplum iinde ve toplumun yeleri olarak "bireyler", genel ilerle ilgili tartma ve kararlara katlyor. Herkes [sayfa 170] katlyor, ama bireyler olarak deil ve bireyler genel ilere ancak herkes olarak katlyor. Hegel kendi nne u ikilemi koyuyor: ya burjuva-sivil toplum ("kalabalk", "yn"), genel devlet ileriyle ilgili tartma ve kararlara kendi temsilcileri aracyla katlyor, ya da herkes bu ii bireyler olarak yapyor. Burada Hegel'in sonradan gstermeye alaca gibi varln iinde bir kartlk deil, ama en d biimlerini oluturan saysal biimle ortaya kan [ayn varln] varolu biimleri arasnda bir kartlk bulunuyor. Bundan tr "burjuva-sivil toplum yelerinin byk says" ile ilgili kant Hegel'in kendisinin "d" olarak niteledii kant [ 308] herkesin dorudan katlmna kar en iyi kant olarak kalyor. Ama burjuva-sivil toplumun yasama gcne temsilciler araclyla m, yoksa "btn bireyler"in dorudan katlmyla m katlmas gerektiini bilme sorunu, siyasal devletin soyutlanmas iinde, soyut siyasal devlet iinde koyulmu bir sorun, soyut bir siyasal sorun oluturuyor. Her iki durumda da koyulan sorun, Hegel'in kendisinin aklad gibi, "grgl evrensellik"in siyasal anlam sorunu oluyor. Gerek biimiyle kartl, u kartlk oluturuyor: bireyler ya herkes olarak, ya da birileri olarak, "herkes-olmayan" olarak katlyor. Her iki durumda da btnsellik, yalnz d [saysal] bir btnsellik, bireylerin d oulluu ya da d btnsellii oluyor. Btnsellik bireyin zsel, tinsel, gerek bir niteliini oluturmuyor; onun soyut bir bireysellik olarak belirlenmeyi brakmasna yol aan bir ey oluturmuyor; btnsellik yalnzca bireyselliin toplam saysn oluturuyor. Bir bireysellik, birok bireysellik, btn bireysellikler [gibi toplam saysn oluturuyor]. "Herkes"in "genel devlet ileriyle ilgili tartma ve kararlara bireysel olarak katlmas" gerekiyor. Bu da herkesin genel devlet ileriyle ilgili tartma ve kararlara herkes olarak deil, ama "birey" olarak katlmas gerektii anlamna geliyor. [sayfa 171] Sorun iki bakmdan elimeli gibi grnyor. Genel devlet ileri kamusal ileri, gerek i olarak devleti oluturuyor. Tartma ve karar, devletin gerekten de gerek i durumuna gelmesine yol ayor. yleyse devletin btn yelerinin kendi gerek ileri olarak grlen devletle bir iliki kurmas kendiliinden anlalyor. Devletin yesi kavram, daha imdiden onlarn devletin yeleri, devletin paralar olduklarn ve devletin onlar kendi paralar olarak grdn ieriyor. Devletin bir paras olduklar iin, toplumsal varolularnn daha imdiden devlete gerek katlmlarn oluturduu gn gibi ortaya kyor. Onlar yalnzca devletin bir parasn oluturmakla kalmyor, ama devlet de onlarn parasn oluturuyor. Bir eyin bilinli bir paras olmak, ona bilinli olarak katlmak, onda bilinli bir rol oynamak anlamna geliyor. Bu bilin olmaynca, devletin yeleri hayvan gibi bir ey oluyor. "Genel devlet ileri" dendii zaman, "genel iler" ile "devlet"in farkl eyler olduu yanl izlenimi yaratlyor. Ama devlet "genel i"i, yleyse gereklikte "genel iler"i oluturuyor. Genel devlet ilerine katlmak ve devlete katlmak, ayn anlama geliyor. yleyse devletin bir yesi, devletin bir paras devlete katlr; bu katlm ancak tartma ve karar biiminde (ya da benzer biimlerde) ortaya kabilir; buna gre (ve tartma ile karar devlete gerek katlmn ilevleri olduklar lde) devletin her yesi genel devlet ileriyle ilgili tartma ve karara katlr demek bir totoloji oluturuyor. Eer devletin gerek yelerinden sz ediyorsak, onlarn katlm bir "dev" sorunu olmuyor. Eer devletin yeleri olmas gereken ve olmak isteyen znelerden sz ediliyorsa, bunlar gerekten devletin yeleri olmadklar iin ediliyor. te yandan, baz genel iler, devletin u ya da bu yaltk eylemi sz konusu edildii zaman, herkesin bu eylemi bireysel olarak yerine getirmedii de gn gibi ortada bulunuyor. Eer herkes bu eylemi bireysel olarak yerine getirseydi, birey gerek toplum olur ve toplumu gereksiz bir duruma [sayfa 172] getirirdi. Toplum onu bakalar iin altrd kadar bakalarn da onun iin altrrken, bireyin her eyi ayn anda yapmas gerekirdi. "Btn bireylerin genel devlet ileriyle ilgili tartma ve kararlara" katlmalarnn gerekip gerekmediini bilme sorunu, siyasal devlet ile burjuva-

sivil toplumun ayrlmasndan kaynaklanan bir sorun oluturuyor. Grm bulunuyoruz ki devlet yalnzca siyasal devlet olarak varoluyor ve siyasal devletin btnselliini de yasama gc oluturuyor. Yasama gcne katlmak, yleyse siyasal devlete katlmak anlamna, yurttan siyasal devlet yesi olarak, devlet yesi olarak varoluunu olumlamak ve gerekletirmek anlamna geliyor. Herkesin yasama gcne bireysel olarak katlmak istemesi, herkesin gerek (etkin) devlet yesi olmak istencinden baka hibir ey oluturmuyor; yani onlarn siyasal bir varolu kazanmak ya da siyasal varolu olarak kendi varolularn olumlamak ve gerekletirmek istencini oluturuyor. Ayrca grm bulunuyoruz ki temsili e [meclisler] de yasama gc olarak burjuva-sivil toplumu, burjuva-sivil toplumun siyasal varoluunu oluturuyor. Burjuva-sivil toplumun ynsal olarak ve eer olanaklysa tamamen yasama gc iine girmesi, gerek burjuva-sivil toplumun yasama gcnn imgesel burjuvasivil toplumunun yerini almak istemesi, burjuva-sivil toplumun siyasal bir varolu kazanmak ve siyasal varoluu kendi gerek varoluu durumuna getirmek zleminden baka hibir ey oluturmuyor. Burjuva-sivil toplumun siyasal toplum durumuna dnmek, bir baka deyile siyasal toplumu gerek toplum durumuna getirmek zlemi, yasama gcne elden geldiince genel bir katlm zlemi olarak grnyor. Burada say nemsiz bir nitelik tamyor. Eer meclisler yelerinin saysal art daha imdiden arpanlarn gcnde bedensel ve dnsel bir art oluturuyorsa ve daha nce grm bulunuyoruz ki yasama gcnn eitli eleri [kral, hkmet ve meclisler] dman gler olarak atyor, [sayfa 173] herkesin bireysel olarak yasama gc yesi olmasnn ya da temsilciler aracyla sahneye girmesinin gerekip gerekmediini bilme sorunu da buna karlk temsili ilkenin iinde, anayasal kralla uygun den siyasal devlet anlaynn iinde, temsili ilkeyi tartmaya ayor. 1 lkin yasama gcnn siyasal devletin btnselliini oluturduu dn, siyasal devletin soyutlanmasna uygun den bir betimleme oluturuyor. nk bu eylem [meclise temsilcilerin seilmesi] burjuva-sivil toplumun tek siyasal eylemini oluturuyor, herkesin hem meclise katlmas gerekiyor hem de herkes ona katlmak istiyor. 2 Herkesin meclise birey olarak katlmas gerekiyor ve herkes ona birey olarak katlmak istiyor. Temsili e [meclisler] iinde yasama etkinlii, artk toplumsal bir etkinlik olarak, bir toplumsallk grevi olarak deil, ama bireylerin gerekten ve bilinli olarak toplumsal bir greve, yani siyasal bir greve ilk kez olarak girdikleri bir eylem olarak dnlyor. Yasama gc burada toplumun bir trmn, bir ilevini deil, ama yalnzca eitimini oluturuyor. Yasama gcne katlma amacyla eitim, burjuva-sivil toplumun btn yelerinin kendilerini birey olarak dnmelerini gerektiriyor; birbirleri karsnda onlar gerekten birey durumunda bulunuyor. "Devletin yesi olmak" belirlenimi, onlarn "soyut belirlenim"ini, canl gereklik iinde gereklemeyen bir belirlenimi oluturuyor. Ya siyasal devlet ile burjuva-sivil toplum ayrl var ve o zaman herkes yasama gcne bireysel olarak katlamyor, nk siyasal devlet burjuva-sivil toplumdan ayr bir varolu oluturuyor. Bir yandan, eer herkes yasamac olsayd burjuva-sivil toplum kendi kendisi olmaktan kard; te yandan ona kar duran siyasal devlet, ona ancak kendi z kuralna uygun bir biim altnda katlanabiliyor. Ya da burjuva-sivil toplumun siyasal devlete katlm temsilciler araclyla gerekleiyor ve o zaman da bu katlm onlarn ayrmnn ve birliklerinin salt ikici niteliinin davurumunun ta kendisini oluturuyor. Ya da tersine. [Varsayalm ki] burjuva-sivil toplum gerek [sayfa 174] bir siyasal toplum oluturuyor. Bu durumda, yalnzca burjuva-sivil toplumdan ayr varolu olarak siyasal devlet zerine edinilen tasarmdan kaynaklanan, yleyse yalnzca siyasal devletin tanrbilimsel anlayndan kaynaklanan bir istei dile getirmek anlamsz oluyor. Bu durumda [yani burjuva-sivil toplumun gerek bir siyasal toplum durumuna geldii varsaym iinde], temsili g olarak yasama gcnn anlam tamamen ortadan kalkyor. Yasama gc burada, her toplumsal ilevin temsili olmas anlamnda temsili oluyor. Bu anlamda rnein kundurac, toplumsal bir ilev gren bir kii olarak, benim temsilcim oluyor; ayn ekilde her belli toplumsal etkinlik, cinsil etkinlik olarak, cinsin yani benim kendi z varlmn bir belirleniminin temsili bir etkinliini oluturuyor. Ayn anlamda her insan, bakasnn temsilcisi oluyor. O burada hi de bir bakasn temsil ettii iin deil, ama olduu ve yapt ey nedeniyle temsilci durumuna

geliyor. Yasama gcne erimek, onun ierii nedeniyle deil ama biimsel siyasal anlam nedeniyle ok isteniyor. rnein hkmet gcnn [hkmet gcne katlmn], kendi z doas gerei, devletin metafizik ilevinden baka bir ey olmayan yasama gcne katlmdan ok daha fazla halk istemlerinin erei olmas gerekirdi. Yasama grevi, kendi pratik gc iinde deil ama kendi teorik gc iinde istenci oluturuyor. stencin burada yasann yerini tutmas gerekmiyor, ama gerek yasay bulmas ve dile getirmesi gerekiyor. (Hkmet gcnde [de], bir yanda gerek eylem ve te yanda bu eylemin "hikmeti hkmet"i olmak zere, her zaman iki e bulunuyor ve bir baka gerek bilin olarak ortaya kan bu "hikmeti hkmet"de, btnsel yaps iinde, brokrasiyi oluturuyor.) Yasama gcnn, ayn zamanda hem yasama grevi hem de soyut ve siyasal temsil grevi olan bu ikili doasndan, kendini zellikle [en stn] siyasal kltr lkesi olan Fransa'da gsteren baz zgl zellikler kaynaklanyor. [Fransa'da] yasama gcnn gerek ierii a part [sayfa 175] [bambaka] bir ey olarak, ikinci derecede bir ey olarak inceleniyor (elbette egemen zel karlarn objectum quaestionis [aratrma konusu] ile anlaml bir atmaya girmemeleri kouluyla). Bir sorun ancak siyasal bir sorun durumuna geldii zaman zel bir dikkat ekiyor; hkmete ilikin bir soruna, yani ancak yasama gcnn hkmet gc zerindeki yetkisi sorununa baland andan, ya da genellikle siyasal biimcilie balanan haklarn sz konusu olduu andan balayarak ilgi uyandryor. Bu grng nereden geliyor? Yasama gcnn ayn zamanda burjuvasivil toplumun siyasal temsilini de simgelemesinden, bir sorunun siyasal znn sonu olarak siyasal devletin eitli gleriyle bulunduu iliki iinde yatmasndan, yasama gcnn siyasal bilinci temsil etmesinden ve bu bilincin de kendi siyasal niteliini ancak hkmet gcyle atma iinde gsterebilmesinden geliyor. Her toplumsal gereksinimin, her yasann vb. siyasal olarak, yani devletin btn tarafndan belirlenmi olarak, kendi toplumsal anlamyla incelenmesi gerei, zsel bir gereklik [insann znden kaynaklanan bir gereklik] oluturuyor. Oysa bu zsel gereklik, siyasal soyutlama devleti iinde nitelik deitiriyor, gerek ieriinin dnda kalyor ve bir baka gce (ve bir baka ierie) kar biimsel bir kartlk durumuna geliyor. Franszlarda bu durum, hibir zaman bir soyutlama deil, daha ok zorunlu bir sonu oluturuyor, nk gerek devlet ancak devletin siyasal biimcilii olarak incelediimiz ey olarak varoluyor. Temsili sistemin iindeki kartlk, temsili gcn en stn siyasal varoluunu oluturuyor. Ama bu temsili anayap erevesinde, incelediimiz sorun Hegel'in onu incelediinden baka bir grnm kazanyor. Burada burjuva-sivil toplumun yasama gcn temsilciler aracyla m kullanmas, yoksa herkesin bu gcn kullanlmasna bireysel olarak m katlmas gerektii deil, ama seimin en yksek yaylma ve genelletirilmesi ve hem aktif hem de pasif oy hakk [seme ve seilme hakk] sz konusu ediliyor. Fransa'da olduu kadar ngiltere'de de siyasal reformun, dorusunu sylemek gerekirse, zerinde uyuulamayan [sayfa 176] noktasn da ite bu oluturuyor. Seim sorunu, hemencecik krallk gc ya da hkmet gc ile ilikileri bakmndan incelendii zaman, felsefel adan yani kendi z z iinde incelenmiyor. Seim, gerek burjuva-sivil toplumun yasama gcnn [imgesel] burjuva-sivil toplumuna, temsili eye gerek ilikisini oluturuyor. Bir baka deyile seim, burjuva-sivil toplumun siyasal devlete dolaymsz, dorudan, imgesel olmayan, gerekten varoluan ilikisini oluturuyor. Aktr ki seim, gerek burjuva-sivil toplumun bata gelen siyasal karn oluturuyor. Burjuvasivil toplum kendi kendinin soyutlanmasna, kendi gerek evrensel, zsel varoluu duruma gelen siyasal varolua, ancak aktif olduu kadar pasif snrsz seimdedir ki gerekten ykseliyor.Oysa bu soyutlanmann tamamlanmas, ayn zamanda yabanclamann ortadan kaldrlmas anlamna da geliyor. Burjuva-sivil toplum siyasal varoluunu gerek varoluu olarak gerekten koyarken, ayn zamanda siyasal varoluu ile ayrm iindeki burjuva-sivil toplum varoluunu da zsel-olmayan varolu olarak koyuyor ve iki ayr eden birinin ortadan kalkmas tekinin, kendi kartnn da ortadan kalkmasna yol ayor. yleyse seim sistemi soyut siyasal devlet iinde siyasal devletin yok olma gerekliini olduu kadar burjuva-sivil toplumun yok olma gerekliini de oluturuyor. Seim reformu sorunuyla daha ilerde [ 311], bir baka biim altnda, yani karlar bakmndan bir kez daha karlayoruz. Ayn ekilde, yasama gcnn bir yandan burjuva-sivil toplumun temsilcisi, vekili olmak, te yandan onun

siyasal varoluu olmak ve devletin siyasal biimciliinin iinde zel bir gereklik oluturmak olan iki yanl tanmndan kaynaklanan teki atmalar da daha sonra tartyoruz. Bu arada paragrafmzn [ 308] Yorumuna dnyoruz: "Ussal dnce, deann bilinci somut bir nitelik tar ve dolaysyla kendisi de ussal duygudan, deann duygusundan baka bir ey olmayan gerek pratik duygusuyla rtr." "Somut devlet, organik olarak zel gruplara blnen bir [sayfa 177] btn oluturur. Devletin yesi, u ya da bu meslein (snfn) bir yesidir. Devletin yesi ancak nesnel bir nitelikle donanm olarak devlette bir nem tayabilir." Bu konuda neyin zorunlu olduunu daha nce yukarda yle sylyorduk: "Devletin yesinin genel belirlenimi iki e ieriyor: devletin yesi bir zel kii ve ayn zamanda dnen bir varlk olarak da evrenselin bilin ve istencini oluturuyor. Ama bu bilin ve bu istencin, bo olmamak, eksiksiz ieriklerini kazanmak ve gerekten yaayan durumuna gelmek iin, zel meslek (snf) ve zel yetenekten (belirlenim) baka bir ey olamayan zel bir elverililikle dolmalar gerekiyor. Bir baka deyile, birey cinsi oluturuyor, ama o kendi genel ikin gerekliine ancak kendini daha somut bir cinse ilikinlii ile tanmlayarak eriiyor." Hegel'in btn syledikleri, u kstlama ile doru: 1 Hegel zel meslek (ya da snf: Stand) ile yetenei zde eyler olarak koyuyor; ve 2 Hegel'in gerekte bu "daha somut cins"in, yleyse bu "tr"n gerekten, yalnz kendinde deil ama kendi-iin de, genel cinsin bir tr olarak, kendi ilkellemesi olarak koyulmu olmas gerektiini sylemesi gerekiyor. Ama devleti ahlaksal tinin, kendinin bilincine sahip varoluu olarak gsterirken Hegel, gncel devlette bu ahlaksal tinin yalnzca kendinde, yalnzca genel deaya gre belirleyici e olmas olgusuyla yetiniyor. Eer gerekten belirleyici eyi toplumda grmyorsa, soyut, gerek d bir zneden [dea] baka bir ey bilmedii halde, gerek bir zne dnmek zorunda kald iin grmyor. 309. "Temsilciler kamusal iler zerinde tartmak ve bu ileri bir karara balamak iin seilir. Bu da ilkin gvenin bu rol iin bu ileri kendilerine temsilcilik verenlerden daha iyi bilen bireyleri setii anlamna, sonra da bu bireylerin genel kar zararna bir komn ya da bir korporasyonun zel karm deil, ama zsel olarak genel kan deerlendirmek zorunda olduklar anlamna gelir. yleyse semenleri [sayfa 178] karsndaki durumlar, kk memurlarn ya da ynergeleri uygulamakla grevli vekillerin durumundan farkldr ve toplantlarnn yelerin birbirlerini karlkl olarak bilgilendirip inandrdklar ve ortaklaa karara balanan canl bir meclis oluturmas gerektii iin farkldr."[59] 1. Temsilcilerin "kk memurlar" ya da "ynergeleri uygulamakla grevli vekiller" olmamalar gerekiyor, nk onlar "genel kar zararna bir komn ya da bir korporasyonun zel karn deil, ama zsel olarak genel kar deerlendirmek zorunda" bulunuyor. Hegel temsilcileri korporasyonlarn vb. temsilcileri olarak tanmlamakla balyor ve imdi de onlarn korporasyonlarn vb. zel karn deerlendirmek zorunda olmadklarn syleyerek iin iine yeni bir siyasal tanm sokuyor. Bylece kendi z tanmn geerlikten kaldryor, nk temsilci olarak zsel tanmnda temsilci, kendi korporatif varoluundan tamamen ayrlyor. Bunu yaparak Hegel, korporasyonu kendi gerek ieriinden, kendi z varlndan ayryor, nk ona gre korporasyonun kendi temsilcilerini kendi gr asna uygun olarak deil, ama devletin gr asna uygun olarak semesi gerekiyor, bir baka deyile korporasyonun kendi temsilcilerini, korporasyon olarak kendi z varoluunu yadsyarak semesi gerekiyor. Korporasyonun somut ierii zerine byle bir tanm verirken Hegel, korporasyon zerine verdii biimsel tanmda tamamen gizledii bir olguyu, burjuva-sivil toplumun kendi siyasal eyleminde kendini kendinden soyutlad ve siyasal varoluunun bu soyutlamadan baka bir ey olmad olgusunu kabul ediyor. Hegel neden olarak temsilcilerin "kamusal iler"le uramak iin seildiklerini ileri sryor, ama korporasyonlar kamusal ilerin brnmlerini

oluturmuyor. 2. Temsilcilik, diyor Hegel, "gvenin bu rol iin bu ileri kendilerine veklet verenlerden daha iyi bilen bireyleri setii" anlamna geliyor ve temsilcilerin "vekillerin" durumunda olmadklarn syleyerek tamamlyor. [sayfa 179] Temsilcilerin bu ileri ksaca bildiklerini syleyecek yerde bu ileri "daha iyi" bildiklerini syleyerek Hegel, bir yanltmaca yapyor. Gerekte eer veklet verenler kamu ileriyle ilgili olarak kendileri tartma ve kararlatrma ya da bu amala belli bireyleri yetkilendirme olanana sahip bulunsalard, yani eer milletvekillii, temsilcilik, zsel olarak burjuva-sivil toplumun yasama gc ile snrlandrlmasayd, o zaman byle bir sonuca varlabilirdi, oysa Hegel'in teoriletirdii devlette, daha nce akland gibi, temsilciliin zel zn de ite tastamam bu durum oluturuyor. Bu rnek Hegel'in, sorunu kendi zgll iinde grmekten nerdeyse kastl olarak nasl vazgetiini ok belirtici bir biimde gsteriyor. Sorunu yalnzca en dar biimiyle incelemekle kalmyor, ama ayrca bu dapdarack biime onun gerek anlamna kart olan bir anlam da veriyor. Gerek nedeni Hegel, ancak en sonunda veriyor. Burjuva-sivil toplumun temsilcileri, diyor Hegel, bir "meclis" halinde toplanyor ve tek gerek siyasal varoluu, burjuva-sivil toplumun tek gerek siyasal istencini de ite bu meclis oluturuyor. Siyasal devlet ile burjuva-sivil toplum arasndaki ayrlk, temsilciler ile onlara veklet verenler arasndaki ayrlk olarak grnyor. Toplum kendi siyasal varoluunun elerini yetkilendirip temsilci olarak gndermekten baka bir ey yapmyor. elime hem biimsel hem de zdeksel, ikili bir elime olarak ortaya kyor. 1. elime biimsel bir nitelik tayor. Burjuva-sivil toplumun temsilcileri, kendilerini temsilci seenlerle "bilgilendirme", vekillik biiminde iliki kurmadklar bir topluluk oluturuyor. Biimsel olarak onlar, kk memur durumunda bulunuyor, ama gerekten bu duruma gelir gelmez [temsilci durumuna gelir gelmez], artk kk memur olmaktan kyor. 2. karlar konusunda elime, zdeksel dzeyde ortaya kyor. Bundan daha ilerde sz ediliyor. Burada tersi kendini gsteriyor. Temsilciler kamusal ilerin temsilcileri olarak, [sayfa 180] ama gereklikte zel ilerin temsilcileri olarak kk memur durumunda bulunuyor. Hegel'in burada gveni temsilciliin tz olarak, temsilcilik veren ile temsilci arasndaki tzsel iliki olarak gstermesi anlam tayor. Bu konuda ayrca bu paragrafn [ 309] Ekinde de yle deniyor: "Temsilin kabul onamann herkes tarafndan deil ama tam yetkili temsilciler tarafndan verilmesi anlamna gelir, nk bu sistemde birey sonsuz kii olarak nem tamaz. Temsilcilik gvene dayanr,, ama birine gvenmek, kiisel olarak oyunu vermekten baka bir eydir. ounluk oyuyla kabul etme, benim iin zorunlu olacak eyin saptanmasnda kiisel olarak var olmam gerektii yolundaki ilkeye ters der. Birine gvenmek demek, bizim ilerimizi sanki kendi iiymi gibi tam bir bilgi ve tam bir bilinle ele alp sonulandrmak iin gerekli anlaya sahip olduunu kabul etmek demektir." 310. "Bu erek baz nitelik ve yetenekleri zorunlu duruma getirir. Eer Yksek mecliste servetin bamszl hakkn ister ve elde ederse, burjuvasivil toplumun hareketli ve deiken elerinden gelen Aa mecliste de gvence [temsilcilerin zorunlu nitelik ve yeteneklere sahip olduklarnn gvencesi], her eyden nce devletin ve burjuva-sivil toplumun rgtlenme ve karlarnn, yksek yneticilik grevlerinin ya da kamusal ilevlerin uygulanmasndaki ilerin gerek ynetiminin, deneyimle edinilen, eylemle dorulanan bilgi, dn biimi ve nitelikten kaynaklanr. nk otorite duygusu ve devlet duygusu ite byle oluur ve ite byle dorulanr."[60] Hegelci teoride birinci meclis, bamsz zel mlkiyetin meclisi, krala ve hkmete, "grgl evrensellik"in siyasal varoluu olarak ikinci meclisin duygu ve dnne kar bir gvence salamak grevine sahip bulunuyor. imdi de Hegel bu kez de ikinci meclisin "dn" vb. konusunda [kral ve hkmeti] gvence altna alacak bir yeni gvence istiyor. Balangta temsilcilerin gvencesini gven (temsilcilik [sayfa 181] verenlerin gvencesi) oluturuyordu. imdi gvenin kendisi, gvene deer

olduunun gvencesini istiyor. Hegel ikinci meclisi emekli devlet memurlarnn meclisi durumuna getirmeyi herhalde ok isterdi. Yalnz devlet duygusu istemekle kalmyor, ama "otorite" duygusu, brokrasi duygusu da istiyor. Hegel gerekte burada, yasama gcnn gerekten yneten bir g olmasn istiyor. steini de brokrasiyi iki kez istemek biiminde dile getiriyor; ilk kez brokrasiyi kraln temsil edilmesi olarak, ikinci kez de halkn temsilcisi olarak istiyor. Eer anayasal devletlerde memurlar da temsilci [milletvekili] seilebiliyorsa, Hegel snf ve burjuva-sivil nitelii bir yana brakt ve egemen eyi de yurttalk soyutlamas oluturduu iin seilebiliyor. Hegel burada temsil etmeyi korporasyonlardan kaynaklandrdn ve hkmet gcnn dorudan doruya korporasyonlarn kart olduunu unutuyor. Hegel bu unutkanl onu daha sonraki paragraflarda anmsamamak pahasna da olsa korporasyonlarn [temsilci olarak] temsilcileri ile meclislerin yeleri olarak temsilciler arasnda zsel bir ayrm yaratmaya kadar gtryor. Bu paragrafn [ 310] Yorumunda yle deniyor: "Herkesin kendi zerine [iyi] bir znel kans olduu iin, bu trl gvenceler istemek, "halk" denilen eyi ilgilendirdii zaman kolayca gereksiz, hatta yaralayc bulunur. Ama devlet znel kam ve onun kendine kar duyduu gvenle deil, nesnellikle belirginleir. Devlet bireyleri ancak nesnel olarak bilinebilen ve nesnel olarak snanan nitelikleriyle tanr. kinci meclis konusunda devlet, buna ok dikkat etmek zorundadr, nk temsili enin bu blmnn kk, zele ynelik kar ve uralarda, yani olumsallk, deikenlik ve keyfiliin her istediklerini zgrce yapma hakkna sahip olduklar bir alanda bulunur." Burada Hegel'in dnsel boluu, tutarszl ve "otorite" duygusu gerekten tiksindirici bir duruma geliyor. Bir [sayfa 182] nceki paragrafn [ 309] Skinin sonunda yle deniyor: "Temsilcilerinin bunu [yani daha yukarda aklanan grevleri] yerine getirecekleri konusunda onlar seen kimselerin gvenceye sahip olmalar gerekiyor." Seen kimseler [semenler] yararna gereken bu gvence, el altndan semenlere kar, "onlarn kendilerine duyduklar gven"e kar gvence durumuna dnyor. Daha nce [ 301'de] grdmz gibi, "grgl evrensellik"in kendisini, "znel biimsel zgrlk ura" olarak meclislerde edimselletirmesi gerekiyordu. "Kamu bilinci"nin kendisini, "ynn gr ve dncelerinin grg! evrensellii" olarak meclislerde somutlatrmas gerekiyordu. Ve imdi bu "gr ve dnceler"in hkmete nceden bunlarn kendi grleri ve kendi dnceleri olduklarnn kantn vermeleri gerekiyor. Hegel tam da devletin kuruluunun temsili ede (urakta) nasl tamamlandn gsterirken, gerekte sanki devlet hazr ve tamamlanm bir eymi gibi konumak dncesizliini gsteriyor. Sanki devlet "znel kan" ve "znel kannn kendine kar duyduu gven" ile atmayan ve bireyleri ancak onlar daha nce "bilinebilir" duruma gelmek ve kendi "kantlar"n sunmakta aba gsterdikleri kadaryla tanmayan somut bir zneymi gibi konuuyor. Hegel'in meclisler yelerini hkmet hazretlerinin karsnda snavdan gemeye bir zorlamad kalyor. Hegel burada kle ruhlulua kadar gidiyor. Brokratik darl iinde, halkn "znel kan"snn "kendine gven"ine tepeden bakan prusyal memurlarn sefil byklenmesiyle Hegel'in tamamen bozulduu grlyor. Hegel burada her yerde, "devlet" ile "hkmet"i zdeletiriyor. Hi kukusuz gerek bir devlet iin basit "gven", "znel kan" yetmiyor. Ama eer Hegel'in teoriletirdii devlette burjuva-sivil toplumun siyasal dn basit bir kandan baka bir ey olmuyorsa, tam da siyasal varoluu gerek varoluunun bir soyutlanmas olduu iin, tam da devletin btn siyasal dnn nesnellemesi olmad iin olmuyor. [sayfa 183] Hegel'in kendi kendisiyle tutarl olmas iin, temsili enin zsel "grevi" [ 301] olarak tanmlad eyden balayarak, yani siyasal devletin teki nvarsaymlarndan btnyle bamsz bir biimde, temsili enin teorisini yapmaya ve "genel kar"n "kalabalk"n dnceleri vb. iindeki kendi "kendi-iin varlk"n

nasl elde ettiini gstermeye almas gerekiyor. Hegel daha nce [ 301'in Yorumunda] "hkmette nceden bir kt niyet varsayma"nn "ayak takmnn kansn benimsemek" anlamna geldiini sylyor. Ama halkn kendisinde nceden bir kt niyet varsaymak, yalnz "ayak takmnn kansn benimsemek" anlamna gelmekle kalmyor, daha da kt bir anlama geliyor. yleyse Hegel'in, kmsedii teorisyenlerin yaptlarnda hkmet, szmona devlete kar sayg gerei gvenceler istedii ve brokrasinin dnnn devlet duygusuyla rtmesini gvence olarak istedii zaman, bunu ne "gereksiz" ne de "yaralayc" olarak grmesi gerekiyor. 311. "Meclis burjuva-sivil toplumdan kaynakland iin, temsilciliin ayrca temsilcilerin burjuva-sivil toplumun zgl gereksinim, glk ve zel karlarndan haberdar olmak ve hatta bunlara katlmak gibi bir zorunluluu da vardr. Doas nedeniyle, burjuva-sivil toplumun temsilcileri eitli korporasyonlarn vb. temsilcilerinden oluur [ 308] ve bu seme biiminin kolayl, semenler topluluu konusundaki soyut ve atomsalc grn yol at karklklardan kanma olanan salar. Bundan da u sonu kar ki temsilciler, yukarda szn ettiimiz zorunluluk koulunu dolaym-sz olarak yerine getirirler ve seimler ya gereksiz bir duruma gelir ya da basit bir kan ve keyfilik oyununa indirgenir."[61] lkin Hegel temsilciliin iki tanmn, "yasama gc" olarak tanm ( 309, 310) ile "burjuva-sivil toplumun trm", yani temsili grevi olarak tanmn, alakgnll "ayrca" szcn yazarak birbirine balyor. Bu alakgnll "ayrca" [sayfa 184] szcnn ierdii korkun elikileri de ayn dnce yokluuyla dile getiriyor. 309'a gre, temsilcilik verenlerin "genel kar zararna bir komn ya da bir korporasyonun zel karn deil, ama zsel olarak genel kar deerlendirme"leri gerekiyor. 311'e gre, temsilciler korporasyonlarn temsilcilerinden oluuyor, yleyse o ayn "zel karlar" temsil ediyor. Ve "genel kar" da sanki byle bir soyutlama deilmi, sanki tam da onlarn korporatif vb. karlarnn soyutlanmas anlamna gelmiyormu gibi, "soyutlamalar" nedeniyle temsilcilerin kafas "karmyor." 310'a gre, "ilerin gerek ynetimi" vb. ile temsilcilerin, "otorite duygusu" ve "devlet duygusu" kazanmalar isteniyor. Oysa 311'de onlardan, korporatif duygu ve sivil duygu [zel ilerin duygusu] sahibi olmalar isteniyor. 309'un Ekinde, "temsilcilik gvene dayanr" deniyor. 311'e gre seim, gvenin bu gereklemesi, kendini gstermesi ve dorulanmas, "ya gereksiz bir duruma geliyor, ya da basit bir kan ve keyfilik oyununa indirgeniyor". Bylece de temsilciliin temeli, z, temsilcilik iin "ya gereksiz, ya da vb." oluyor. Mutlak elikileri Hegel, bir rpda gsteriyor: temsilcilik gvene, insann insana gvenine dayanyor ve ... gvene dayanmyor. Bu da basit bir biimsel oyundan baka bir ey olmuyor. Temsilciliin amacn zel kar deil ama tersine, genel kar, insan ve onun yurtta nitelii oluturuyor. te yandan, zel kar temsilciliin maddesini ve bu zel karn tinini de temsilcilerin tini oluturuyor. Bu paragrafn [ 311] Yorumunda bu elimeler daha da dikkat ekici bir biimde sergileniyor. Temsilcilik bazen insann temsilcilii, bazen de zel karn, zel alann temsilcilii durumuna geliyor. "Temsilciler arasnda, rnein ticaret ve sanayi gibi balca toplumsal etkinlik kollarn derinliine bilen ve kendileri de o kollarn yeleri olan kiilerin bulunmasnn yaran kolayca anlalyor. (Hibir snrlamaya bal olmayan zgr bir seimin, [sayfa 185] bu nemli koulu yalnzca rastlantya brakacan da geerken belirtelim.) Btn bu etkinlik kollan, eit bir temsil edilme hakkna sahiptir. Seilenler temsilciler olarak dnlrler, ama bu sfatn usa yatkn ve toplumun organik yapsna uygun bir tek anlam vardr: seilenler yaltk bir bireyler ynn deil, ama toplumun zsel alanlarn ve bu alanlarn byk karlarn temsil eder. Dolaysyla "temsilci" terimi bakasnn yerini alan biri anlamna gelmez. Bir yandan karn kendisinin, kendi temsilcisinin kiiliinde gerekten varolmas; te yandan temsilcinin, ancak kendi z nesnel esini temsil etmek iin orada bulunmas anlamna gelir.

ounluk sistemiyle seim konusunda, zellikle byk devletlerde ortaya kan seime katlmama ("devamszlk") olgusundan sz edelim: Birey kendi oyunun, baka birok oy arasnda tek bir oyun artk hibir nem tamamas nedeniyle, kendi semenlik grevleri karsnda kaytsz bir duruma gelir. Oy hakknn, semenlerce yksek sesle vlp yceltilmesine ramen, bu semenler oylamaya katlmaz. Bu seim sistemi genellikle kendi amacna kart bir sonuca yol aar ve bundan dolay seimler bir aznln, bir partinin denetimine girer ve bylece tam da etkisizletirilmesi gereken zel ve beklenmedik karlarn deirmenine su tar." 312 ve 313'nc paragraflar daha nce tartld ve zel bir aklama zahmetine demiyor: 312. "Temsili enin iki oluturucu blmnden her biri [ 305-308], tartma ve karar srecine zel bir biim kazandrr. Bu elerden birinin, siyasal alan iinde dolaymc hizmeti grmek gibi zel bir ileve sahip bulunduunu grdk. Bu dolaym, varolan iki gereklik arasnda [hkmet ile aa meclis arasnda] gerekletii iin, bu arac enin ayr bir varolua sahip olmas gerekir. O halde snflar Meclisi, iki meclise blnr."[62] Ne sefalet! 313. "Meclislerin okluuna yol amas nedeniyle bu blnme, ilkin gelip geici izlenimlere bal bir oylama rastlantsn [sayfa 186] uzaklatrd iin, sonra da ounlukla alman kararlara bal rastlanty uzaklatrd iin, kararn daha byk bir olgunluunun nemli bir gvencesini oluturur Ama en byk yaran udur ki bu blnme sayesinde, temsili enin hkmete dorudan muhalefet etme olaslklar azalr ve arac enin aa meclisle ayn yanda bulunaca durumda da bu enin gr yle byk bir arlk kazanr ki kendisi yansz gibi grnrken, kar gr etkisizletirilmi izlenimini brakr."[63] [15*] [sayfa 187]

--------------------------------------------------------------------------------

[BR] HEGEL'N HUKUK FELSEFESNN ELETRSNE KATKI GR KARL MARX Almanya konusunda dinin eletirisi zsel olarak sona erdi ve dinin eletirisi de tm eletirinin hazrlk koulunu oluturuyor. Yanlgnn kutsala saygsz varoluu, tanrsal oratio pro aris et focis'i[16*] rtlr rtlmez saygnln yitiriyor. Gn bir stn-insan arad olaanst gerekliinde kendinin yanssndan baka bir ey bulmayan insan, kendi tam gerekliini arad ve aramas da gereken yerde artk ancak kendinin grnn, yani insan-olmayan bulmaya yatkn grnmyor. Din-d eletirinin temelini u oluturuyor: insan yapan din deil, dini yapan insandr. Yani din, henz kendine erimemi ya da oktan yitirmi bulunan insann sahip olduu [sayfa 191] kendinin bilinci ve kendinin duygusunu oluturuyor. Ama insan, dnyann dnda herhangi bir yere ekilmi soyut bir z deil. nsan, insann dnyas, devlet, toplum anlamna geliyor. Bu devlet, bu toplum, dnyann tersine evrilmi bilinci olan dini retiyor, nk kendileri alt st olmu bir dnya oluturuyor. Din bu dnyann genel teorisini, onun ansiklopedik zetleme kitabn, onun halksal biimdeki mantn, onun tinselci point d'honneur'n [onur sorununu], kendinden gemesini, ahlaksal onaylanmasn, grkemli tamamlaycsn, teselli ve aklanmasnn evrensel

temelini oluturuyor. Din insanal zn doast gereklemesini oluturuyor, nk insanal z gerek gereklie sahip bulunmuyor. yleyse dine kar savam vermek, dolayl olarak dinin tinsel aramasn oluturduu dnyaya kar savam vermek anlamna geliyor. Dinsel znt, bir lde gerek zntnn davurumu ve bir baka lde de gerek zntye kar protesto oluyor. Din ezilen insann ili ezgisini, kalpsiz bir dnyann scakln, tinin dtaland toplumsal koullarn tinini oluturuyor. Din, halkn afyonunu oluturuyor. Halkn aldatc mutluluu olarak dini ortadan kaldrmak, halkn gerek mutluluunu istemek anlamna geliyor. Halkn kendi durumu zerindeki yanlsamalardan vazgemesini istemek, halkn yandsamalara gereksinim duyan bir durumdan vazgemesini istemek anlamna geliyor. yleyse dinin eletirisi, dinin aylasn oluturduu bu gzyalar vadisinin tohum halindeki eletirisi anlamna geliyor. Zincirlerin her yann rten imgesel ieklerden eletiri, insann sssz ve umut krc zincirler tamas iin deil, ama onlar atmas ve canl iei devirmesi iin zincirleri arndryor. Dinin eletirisi insann yanlsamalarn, insann kendi gerekliini akl ana erien ve yanlsamadan kurtulmu bir insan olarak dnmesi, etkilemesi ve biimlendirmesi iin, kendi kendinin, yani kendi gerek gneinin evresinde dnmesi iin ortadan kaldryor. Din, insan kendi evresinde dnmedii srece insann evresinde dnen aldatc [sayfa 192] bir gneten baka bir ey oluturmuyor. yleyse tarihin grevi, gerein teki dnyasnn yitip gitmesinden sonra, bu dnyann gereini ortaya koymak oluyor. nsann zyabanclamasnn (kendi kendine yabanclamasnn) kutsal biimlerini bir kez ortaya kardktan sonra, kutsal-olmayan biimleri iindeki zyabanclamay da ortaya karmak, ilkin tarihin hizmetinde olan felsefenin grevi oluyor. Bylece gkyznn eletirisi yeryznn eletirisine, dinin eletirisi hukukun eletirisine, tanrbilimin eletirisi de siyasetin eletirisine dnyor. zleyen ve bu almaya bir katk oluturan inceleme,[17*] salt Almanya ile ilgilenmesi nedeniyle, asln deil ama bir kopyay, alman devlet ve hukuk felsefesini ele alyor. Eer alman statu quosunun kendisinden yola kmak istenseydi ve hatta bu i tek upuygun biimde, yani onu yadsyarak yaplsayd, sonu her zaman bir aa uymazlk olarak kalrd. Hatta gncel siyasal durumumuzun olumsuzlanmas, itelenmesi bile, daha imdiden ada halklarn tarihsel sandk odasnda yer alan tozlanm bir sorun oluturuyor. Pudralanm perukalar kabul etmesem, kafamda gene de pudralanmam perukalar kalyor. Almanya'nn 1843'teki durumunu kabul etmesem, kendimi fransz takvimine gre ancak 1789'da ve canl gncellikten ok uzakta buluyorum. Evet, alman tarihi tarihsel gk kubbede hibir halk kendine rnek almam ve hibir halkn kendine rnek almayaca bir gelimeyle vnyor. Gerekte biz ada halklarn devrimlerini paylamakszn onlarn restorasyonlarn paylam bulunuyoruz. Biz ilk olarak teki halklar bir devrim yapmaya cesaret ettikleri ve ikinci olarak da bir kar devrim geirdikleri iin; ilkinde efendilerimiz korktuklar ve ikincisinde de korkmadklar iin restorasyonlar grdk. Bamzda obanlarmz, biz hayatmzda zgrlk ile ancak bir [sayfa 193] tek nedenle, onu topraa verme gn birlikte olduk. Bugnn alakln dnn alaklyla mazur gsteren bir okul, krba yllanm bir krba, eski kkenli bir krba, tarihsel bir krba durumuna gelir gelmez, serfin krbaca kar en hafif ln ayaklanma olarak niteleyen bir okul; tarihin kendisine, srail tanrsnn kendi hizmetkar Musa'ya gsterdii gibi, kendi a posteriorisinden baka bir ey gstermedii bir okul var: tarihsel hukuk okulu; [18*] eer bu okulun kendisi alman tarihinin bir icad olmasayd, alman tarihini o icat ederdi. Halkn kalbinden koparlp alnan her yarm kilo et iin, bu inanc kucaklayan ve onun grnleri zerine, tarihsel grn zerine, germen-hristiyan grn zerine ant ien bir Shylock'tur bu okul, ama uak bir Shylock. Buna karlk zgrlmzn tarihini tarihimizin tesinde, balta girmemi toton ormanlarda arayan, soyaekimden dolay ttonsever ve dnce gerei liberal, babacan kendinden gemiler de var. Ama ormanlardan baka bir yerde bulunamyorsa, bizim zgrlmzn tarihi yaban domuzunun zgrlnn tarihinden hangi konuda ayrlyor? Ayrca ormanda bara bara sylenen szleri, yanknn yalnzca yanstt da ok iyi biliniyor. yleyse, balta

girmemi toton ormanlarda grlt etmeyelim! Almanya'nn durumuna sava! Ah evet! Bu durum tarih dzeyinin altnda, her eletirinin altnda bulunuyor, ama insanlk dzeyinin altnda bulunan, ancak cellatn hizmet konusu olarak kalan katil gibi, bu durum da bir eletiri konusu olarak kalyor. Bu duruma kar savam vermekle eletiri, kafann bir tutkusu olmuyor, tutkunun kafas durumuna geliyor. nce bir anatomi ba deil, bir silah oluturuyor. Konusunu, yanlln ortaya koymak deil ama ortadan kaldrmak istedii dman oluturuyor. nk bu durumun znn yanll, daha nce ortaya konmu bulunuyor. Kendinde ve kendi-iin bu durum, artk dnlmeye deer bir [sayfa 194] konu deil, ama hor grlecek olduu kadar hor da grlen edimsel bir varolu oluturuyor. Kendi-iin eletiri, bu konuyla bir uygunluk aracyla belirlenme gereksinimi duymuyor, nk onunla ilikileri sonuca balanm bulunuyor. Eletiri kendini artk kendinde bir erek olarak deil, ama yalnzca bir ara olarak gryor. Onu canlandran zsel tutku honutsuzluk, zsel grevi de aa vurma oluyor. Btn toplumsal alanlarn karlkl bir gizli basksn, genel ve edilgin bir honutsuzluu, kendini hem tanyan hem de tanmayan bir darl betimlemek, ama btn deersizliklerin korunmasyla ayakta kald iin, hkmet olmu deersizlikten baka bir ey olmayan bir hkmet sistemi erevesinde betimlemek gerekiyor. Ne grnm! Baya sevimezlikleri, rahatsz vicdanlar ve yontulmam kafa yetersizlikleri ile birbirlerini kstekleyen ve efendilerinin, her birinin tekiler karsndaki belirsiz ve gvensiz tutumunun ta kendisi nedeniyle, deiik biimler altnda da olsa, ayrmsz hepsine ltufta bulunuyor gibi davrandklar bir rklar okluu halinde toplum, alabildiince blnyor. Ve hatta egemendik altna, ynetim altna alnm, sahip olunmu olmak olgusunu bile onlar, bir tanr ayrcal olarak grmek ve yle de ilan etmek zorunda bulunuyor! Ve te yanda da, byklkleri saylaryla ters orantl olan o hkmdarlarn kendileri grlyor! Konusu byle bir durum olan eletiri, kavga iinde bir eletiri oluyor ve kavga iinde de hasmn soylu olup olmadn, doutan sizinle eit olup olmadn bilmek deil, onu incitmek gerekiyor. Almanlara bir tek yanlsama ve olacaa boyun eme an vermemek gerekiyor. Gerek baskya onun bilincini ekleyerek, gerek basky daha da rahatsz edici bir duruma getirmek, utanc aa vurarak onu daha da kltc bir duruma getirmek gerekiyor. Alman toplumunun her alann, alman toplumunun partie honteuse' [utan verici blm] olarak betimlemek, bu talam ilikileri, onlara kendi z arklarn syleyerek, harekete gemeye zorlamak gerekiyor! Halka courage [cesaret] vermek iin, kendi [sayfa 195] kendinden korkmasn retmek gerekiyor. Alman halknn kanlmaz bir gereksinimi byle giderilecektir ve halklarn gereksinimleri de giderilmelerinin son nedenlerinin canl rneini oluturuyor. Ve alman statu quosunun snrl ieriine kar bu savam, ada halklar iin bile yararsz olamyor, nk alman statu quosu ancien regimein kabul edilmi gereklemesini ve ancien regime de ada devletin dile getirilmemi eksikliini oluturuyor. Almanya'nn imdiki siyasal durumuna kar savam, ada halklarn gemiine kar savam anlamna geliyor ve bu gemiin belli belirsiz anlar ada halklar durmadan rahatsz ediyor. Kendi lkelerinde trajedisini oynayan ancien regimein Almanya'da yeniden ortaya ktn ve komedisini oynadn grmek, onlar iin retici oluyor. Eski rejimin tarihi, zgrln kiisel bir dnce oluturmasna karn, bu dnyann daha nce varolan gcn oluturduu srece, ksacas eski rejim kendi kendine inand ve hakllna da inanmak zorunda kald srece, eski rejimin tarihi trajik bir tarih oluturuyor. Dnyann varolan dzeni olarak ancien regime, henz ancak olu durumunda bulunan bir dnyaya kar savam verdii srece, kiisel bir yanll deil, ama evrensel bir tarihsel yanll simgeliyor. yleyse ykl da trajik bir ykl oluyor. Buna karlk, tarihe aykr bir nitelik tayan, evrensel olarak kabul edilen btn belitlerle apak elien, ancien regimein hiliini herkesin gzleri nne seren gncel alman rejimi, yalnzca kendi kendine inandn sanyor ve herkesin bu yanlsamay paylamasn istiyor. Eer kendi z varlna inanc olsayd, gncel alman rejimi onu yabanc bir varln grn altnda saklamaya alr, kurtuluunu iki yzllk ve safsatada arar myd? ada ancien regime artk gerek kahramanlar lm bulunan bir siyasal dzenin komedi oyuncusundan baka bir ey oluturmuyor. Tarih ileri sonuna kadar gtryor,

eskimi bir biimi topraa tad zaman birok aamadan geiyor. Dnya tarihinin alm bir biiminin son aamas, onun komedisini oluturuyor. [sayfa 196] Aiskhulos'un zincire vurulmu Prometheus'unda trajik bir biimde lesiye yaralanm bulunan Yunanistan tanrlar, Lukianos'un diyaloglarnda yeni ve bu kez komik bir lme katlanmak zorunda kalyor. Tarih neden bu yolu izliyor? nsanlk kendi gemiinden neeyle ayrlsn diye izliyor. Almanya'daki siyasal gler iin de bizce ite bu tarihsel nee ilevinin yerine gelmesi isteniyor. Bununla birlikte, ada siyasal-toplumsal gerekliin kendisi eletiriden geirilir geirilmez, yleyse eletiri gerekten insanal snrlara ykselir ykselmez, kendini Alman statu quosunun dnda buluyor, ya da olmazsa, nesnesini kendi nesnesinin altnda aramas gerekiyor. Bir rnek: sanayinin, genel olarak zenginlik dnyasnn siyasal dnya ile ilikileri, ada dnemin zsel bir sorununu oluturuyor. Bu sorun hangi biim altnda Almanlarn kafasn kurcalamaya balyor? Ulusal ekonominin gmrk korumacl, yasaklayac sistemi biiminde kurcalamaya balyor. Tton hastal madde uruna insan brakyor ve ite bylece pamuk valyelerimiz ve demir kahramanlarmz gnn birinde yurtseverler haline dnm olarak uyanyor. yleyse Almanya'da tekele darda hkmranlk verilerek, ierde hkmranlk tannmaya balanyor. yleyse imdi Almanya'da, Fransa ve ngiltere'de bitirilmekte olunan yerden balanmakta bulunuluyor. Bu lkelerin teorik ayaklanma iinde bulunduklar ve zincirlere katlanr gibi katlandklar eski rm durum, Almanya'da kurnaz[19*] teoriden en amansz pratie gemeye ancak cesaret eden gzel bir gelecein k saan balangc olarak selamlanyor. Fransa ve ngiltere'de ortaya konan seenek ekonomi politik ya da toplumun zenginlik zerindeki egemenlii olduu halde, Almanya'da ulusal ekonomi ya da zel mlkiyetin milliyet zerindeki egemenlii oluyor. yleyse Fransa ve ngiltere'de, en son sonularnn [sayfa 197] sonuna kadar giden tekeli ortadan kaldrmak gerektii halde, Almanya'da tekelin en son sonularnn sonuna kadar gitmek gerekiyor. Orada zm bulmak, burada ilkin atmaya yol amak gerekiyor. Bu rnek, ada sorunlarn alman biimi zerine yeterli bir rnek oluturuyor ve beceriksiz bir acemi ere benzeyen tarihimizin, imdiye kadar grev olarak ok yinelenmi tarihsel uygulamalar, nasl bakalarndan sonra yeniden uygulamaktan baka bir ey yapmadn gsteriyor. yleyse genel olarak alman gelimesi, eer Almanya'nn siyasal gelime dzeyini amasayd, bir Alman gncel sorunlara olsa olsa bir Rus'un karabildii gibi karabilirdi. Ama eer tekil birey ulusun snrlaryla bal bulunmuyorsa, bir birey zgrletii iin genel olarak ulus ok daha az zgrleiyor. skitler'in yunan kltrne doru bir adm atmalarnn nedenini, Yunanistan'n filozoflar arasnda bir skit'e[20*] sahip bulunmas oluturmuyor. Bereket versin ki biz Almanlar skit deiliz. lka halklarnn kendi tarih-ncelerini imgeleme yetisi olarak mitoloji iinde yaamalar gibi, biz Almanlar da gelecek tarihimizi dnce olarak felsefe iinde yaadk. Biz tarihsel olarak gncelliin adalar olmakszn, felsefel dzeyde gncelliin adalarn oluturuyoruz. Alman felsefesi, alman tarihinin dncel uzantsn oluturuyor. yleyse, eer gerek tarihimizin uvres incompletlerinin [tamamlanmam yaptlarnn] eletirisi yerine dncel tarihimizin yani felsefenin uvres posthumelerinin [yazar ldkten sonra yaymlanan yaptlarnn] eletirisini yapsak, eletirimi; gncelliin that is the question [ite sorun bu] dedii sorunlarn merkezinde bulunacak. leri halklarda ada siyasal durumla pratik atma oluturan ey, byle bir durumun henz var bile olmad Almanya'da, ilkin, byle bir durumun felsefel yansmasyla eletirel atma oluturuyor. [sayfa 198] Alman hukuk ve devlet felsefesi, resmi ada gncelliin al pari [dzeyinde] bulunan tek alman tarihim oluturuyor. yleyse alman halknn bu imgesel tarihi bugn bildii edimsel duruma eklemesi ve yalnz varolan durumu deil, ama bu durumun soyut uzantsn da eletiriden geirmesi gerekiyor. Alman halknn gelecei, ne gerek siyasal ve hukuksal durumunun dolaymsz olumsuzlanmasyla, ne de dncel durumunun dolaymsz gerekletirilmesiyle snrlanabiliyor, nk gerek durumunun dolaymsz olumsuzlanmas konusunda bu, dncel durumunda yaplan eyi oluturuyor; dncel durumunun dolaymsz gerekletirilmesine gelince, bu ite de komu halklara hayran hayran bakarak alman halk, daha imdiden nerdeyse biraz tede bulunuyor. yleyse Almanya'da pratik siyasal parti, felsefenin olumsuzlanmasn istemekte hakl grnyor. Hakszln bu istek deil, gerekletirmedii ve ciddi olarak da

gerekletiremeyecei bir istekle yetinmek oluturuyor. Bu olumsuzlamay felsefeye srtn dnerek ve bir kmseme havasyla ona birka fkeli ve beylik sz savurarak gerekletireceini sanyor. Bu partinin felsefeyi ayn zamanda alman gerekliine bal olarak da hesaba katmamasn ya da onu alman pratiinin ve bu pratiin kulland teorilerin altndaym gibi dnmesini, bu partinin tarihsel ufuk darl aklyor. Gerek yaam tohumlarndan balamamz istiyorsunuz, ama alman halknn gerek yaam tohumunun imdiye kadar kafatasndan baka hibir yerde hzla oalmadm unutuyorsunuz. Ksacas, felsefeyi gerekletirmeden onu ortadan kaldramyorsunuz.[21*] Ayn yanllk, ama bu kez tersine evrilmi nedenlerle, hareket noktas felsefe olan teorik siyasal parti tarafndan da yaplyor. Gncel savamda bu parti, felsefenin alman dnyasna kar eletirel savamndan baka bir ey grmyor; imdiye kadar bildiimiz felsefenin bu dnyann bir parasn oluturduuna [sayfa 199] ve dncede de olsa onun tamamlaycs olduuna dikkat etmiyor. Hasmna kar eletirel davranan bu parti, felsefenin nvarsaymlarndan hareket ederek ve felsefenin elde ettii sonularla yetinerek, ya da baka yerden alman gereklik ve sonular felsefenin dolaymsz gereklik ve sonular sanarak, kendine kar eletirel davranmyor; oysa felsefenin dolaymsz gereklik ve sonular usa yatkn olduklar kabul edilirse ancak imdiye kadar yrrlkte olan felsefenin, felsefe olarak felsefenin olumsuzlanmasyla elde edilebiliyor. Bu partinin daha kesin bir tanmlamasn yapmak gerekmiyor. Balca yanl yle zetlenebiliyor: Bu parti, felsefeyi ortadan kaldrmakszn gerekletirebileceini sanyor. Hegel'in en tutarl, en zengin ve en son deikesini verdii alman devlet ve hukuk felsefesinin eletirisi, ayn zamanda hem ada devletin ve onunla balantl gerekliin eletirel zmlemesini, hem de alman siyasal ve hukuksal bilincinden, bir bilim dzeyine karlm en yksek, en evrensel davurumunu kurgusal hukuk felsefesinin oluturduu bu bilinten nceki her kipin gzpek olumsuzlanmasn oluturuyor. Kurgusal hukuk felsefesi, gereklii bir tede kalan (hatta bu tede sadece Ren'in tesinde yer alsa bile) ada devleti bu soyut ve cokulu dnme biimi, ancak Almanya'da doabilirdi; ama tersine, ada devletin gerek insan hesaba katmayan alman tasarm da, ada devletin kendisi gerek insan hesaba katmad iin ve hesaba katmad lde, ya da btnsel insan ancak imgesel biimde yerine getirdii iin ve yerine getirdii lde olanakl duruma gelmi bulunuyor. Siyasette Almanlar, teki halklarn yapt eyleri dnyor. Almanya, teki halklarn teorik tinsel bilincini oluturuyor. Soyutlama ve dncenin kendini beenmi ycelii, her zaman alman gerekliinin darl ve bayal ile birlikte gidiyor. Eer alman devlet sisteminin statu quosu, yetkinlii ada devletin cannn ekirdeine batm dikenin yetkinlii iindeki eski rejimi davuruyorsa, alman devlet biliminin statu quosu da yetkinsizlii iindeki ada devleti davuruyor: cann kendisinin solgunluunu [sayfa 200] dile getiriyor. Alman siyasal bilincinden nceki kipin gzpek kart niteliiyle de olsa, kurgusal hukuk felsefesinin eletirisi kendi z ereini kendinde aramyor, ama zmleri iin pratikten baka bir yollar bulunmayan grevlere alyor. O zaman da Almanya la hauteur des principes [ilkeler dzeyinde] bir pratie, yani onu yalnzca ada halklarn resmi dzeyine ykseltmekle kalmayan, ama bu halklarn yakn geleceini oluturan insanal dzeye de ykselten bir devrime eriebilir mi sorusu soruluyor. Kukusuz, eletirinin silah, silahlarn eletirisinin yerini alamyor; somut g, ancak somut gle yenilebiliyor; ama teori de, ynlar sarar sarmaz, somut bir g durumuna geliyor. Teori, ad hominem[22*] tantlar tantlamaz, ynlar sarabiliyor ve radikal duruma gelir gelmez de ad hominem tantlyor. Radikal olmak, eylerin kkne gitmek anlamna geliyor. Ama, insan iin kk, insann kendisi oluturuyor. Alman teorisinin radikalizminin, dolaysyla pratik gcnn apak kantn, dinin gzpek ve olumlu bir biimde ortadan kaldrlmasn hareket noktas olarak almas veriyor. Dinin eletirisi, o insan iin en yce varlk insandr retisine, yani insan aalanm, kleletirilmi, yz st braklm, hor grlecek bir varlk durumuna getiren btn ilikilerin tersine evrilmesi kesin buyruuna yol ayor ve sz konusu ilikileri de kpekler zerine bir vergi tasars dolaysyla bir Franszn u feryad ok iyi belirginletiriyor: "Zavall kpekler! Sizlere de insan gibi davranmak isteniyor!" Tarihsel olarak bile, teorik kurtuluun Almanya iin zgl olarak pratik

bir anlam bulunuyor. Almanya'nn devrimci gemiini oluturan Reform, gerekte teorik bir nitelik tayor. Devrim eskiden keiin beyninde balad gibi, imdi de filozofun beyninde balyor. Sofulua dayanan klelii Luther, kukusuz onun yerine inan kleliini geirerek yenmi bulunuyor. nancn yetkesini [sayfa 201] canlandrarak, yetkeye inanc kurmu bulunuyor. Laikleri papaz mezlerine dntrerek, papaz mezlerini laiklere dntrm bulunuyor. Dindarl i insan [insann bilinci] durumuna getirerek, insan d dindarlktan kurtarm bulunuyor. Yrei zincirlere vurarak, bedeni zincirlerinden zm bulunuyor. Ama protestanlk her ne kadar gerek zm oluturmuyorsa da, sorunu ortaya koymann doru biimini,oluturuyor. Artk laikin kendi dndaki papaz mezine kar savam deil, ama kendi z kiisel papaz mezine kar, kendi papaz doas ile savam gndeme geliyor. Ve tpk alman laiklerin papaz mezlerine dnmnn, protestanln yapt olan bu dnmn, btn o ayrcalkllar ve hamkafalardan oluan papaz takmlaryla birlikte o laik papalar, o prensleri kurtarm olmas gibi, papazlatrlm Almanlarn felsefe aracyla insanlara dntrlmesinin de halk kurtarmas gerekiyor. Ama kurtuluun prenslerle snrl kalmamas gibi, mlklerin laikletirilmesinin de, zellikle ikiyzl Prusya'nn yapm olduu gibi, kilise soygunuyla snrl kalmamas gerekiyor. Alman tarihinin en radikal olgusu olan kyller sava, vaktiyle tanrbilim engeli zerinde baarszla urad. Tanrbilimin kendisinin baarszla urad bugnse, alman tarihinin zgrlkten en uzak olgusu olan statu quomuzun da felsefe zerinde baarszla uramas gerekiyor. Reformun ngnnde resmi Almanya, Roma'nn en sadk uayd. Devriminin ngnnde resmi Almanya, Roma'dan ok daha nemsizlerin, Prusya'nn, Avusturya'nn en sadk ua, toprak aalarnn ve hamkafalarn ua durumunda bulunuyor. Bununla birlikte radikal bir alman devriminin yolunu da zsel bir zorluk kesiyormu gibi grnyor. Gerekten de devrimler pasif bir eye, zdeksel bir temele gereksinim duyuyor. Teori bir halk iinde ancak onun gereksinimlerinin gerekletirilmesi olduu lde gerekleiyor. Alman dncesinin gereklikleri ile alman gerekliinin onlara verdii yantlar ayran ok byk uurumun, [sayfa 202] burjuva-sivil toplumu devletten ve kendi kendinden ayran ayn uurumda bir benzerini mi bulmas gerekiyor? Teorik gereksinimlerin dolaymsz olarak pratik gereksinimler durumuna gelmeleri mi gerekiyor? Dncenin gereklemeye gtrmesi yetmiyor, gerekliin de dnmeye gtrmesi gerekiyor. Oysa Almanya siyasal kurtuluun ara basamaklarn ada halklarla ayn zamanda kmam bulunuyor. Hatta teoride am olduu aamalarn dzeyine bile Almanya, pratikte henz erimemi bulunuyor. Bir tek salto mortale (lm perendesi) ile Almanya'nn, yalnz kendi z engellerini deil, ama ayn zamanda ada halklar da engelleyen, gereklikte ona kendi gerek engellerinden kurtulu olarak grnmesi ve dolaysyla stesinden gelmeye almas gereken engelleri de nasl amas gerekiyor? Ancak radikal gereksinimlerin devrimi radikal bir devrim olabiliyor ve byle bir devrimin nkoullar ile elverili alan da yok gibi grnyor. Ama eer ada halklarn evrimine Almanya, bu evrimi belirleyen gerek savamlara etkin olarak katlmadan, salt dncesinin soyut etkinlii ile elik etmekle yetinmi bulunuyorsa, te yandan da bu evrimin zevklerini ve ksmi doyumunu paylamadan, onun aclarn paylam bulunuyor. Bir yann soyut etkinliine, te yann soyut acs karlk dyor. Bundan tr Almanya'nn, hibir zaman avrupa kurtuluunun dzeyinde olmadan nce, gnn birinde avrupa knn dzeyinde bulunmas gerekiyor. O zaman Almanya'nn, hristiyanln hastalklaryla kemirilmi bir fetiist ile karlatrlabilmesi gerekiyor. Eer ilkin alman hkmetlerini ele alrsak, koullarn, Almanya'nn konumunun, alman kltrnn durumunun, son olarak da mutlu bir igdnn bu hkmetleri, yararlarn pek bilmediimiz ada devletin uygar eksikliklerini, btnyle yaralandmz eski rejimin barbar eksiklikleri ile birletirmeye zorladklarn grrz; yleki Almanya'nn kendi z statu quosunun tesinde olan devlet biimlerinin [sayfa 203] bile, usuna olmasa da hi deilse ussuzluuna gitgide daha ok katlmas gerekiyor. rnein dnyada anayasal denilen Almanya'dan baka, anayasal rejimin gerekliklerinden payn almad halde anayasal rejimin tm yanlsamalarn bu kadar byk bir saflkla paylaan bir lke nerede bulunuyor? Ya da sansr cehennemini basn zgrlnn varoluunu

ngerektiren fransz eyll yasalarnn[23*] cehennemiyle birletirmek bulgusunun, tam bir zorunlulukla, bir alman hkmetinden baka hangi hkmetin bulgusu olmas gerekiyor? Tpk Roma Panteonunda btn uluslarn tanrlarnn bulunmas gibi, Kutsal Roma Germen mparatorluu'nda da btn hkmet biimlerinin gnahlar bulunuyor. Bu semecilik imdiye kadar akla hayale gelmeyen bir dzeye eriiyor ve bunun gvencesini de zellikle bir alman kraln[24*] politiko-estetik oburluu oluturuyor; bu hkmdar feodal ya da brokratik, mutlak ya da anayasal, halkn araclyla deilse de en azndan kendi z kiiliinde, halk iin deilse de en azndan kendi iin, kralln btn rollerini oynamay dnyor. Almanya yani varolan siyasal gerekliin dnya durumuna getirilmi bulunan zihinsel yetersizlikleri gncel siyasal gerekliin genel engelini devirmeden, zgl olarak alman engelleri deviremeyecek gibi grnyor. Almanya iin topyac olan eyi radikal devrim deil, evrensel insanal kurtulu deil ama tersine, ksmi devrim, salt siyasal devrim, yapnn direklerini ayakta brakacak devrim oluturuyor. Ksmi, salt siyasal bir devrim hangi temele dayanyor? u temele dayanyor: burjuva-sivil toplumun bir blm balarndan kurtuluyor ve toplumun tmne egemen olmay baaryor; belli bir snf, kendi zel durumundan [sayfa 204] balayarak, toplumun genel zgrletirilmesine giriiyor. Bu snf tm toplumu kurtaryor, ama tm toplumun bu snfn durumunda bulunmas, yleyse rnein para ve kltr sahibi olmas ya da bunlar istedii gibi elde edebilmesi kouluyla kurtaryor. Burjuva-sivil toplumun hibir snf, kendi barnda ve yn iinde, bir cokunluk urana, genel olarak toplumla birlik olduu ve benzetii, toplumun onda kendi evrensel temsilcisini sezdii ve kabul ettii, istem ve haklarnn gerekten toplumun kendi istem ve haklarn oluturduu, toplumun gerekten ba ve kalbi durumuna geldii bir uraa yol amadan bu rol oynayamyor. zel bir snf genel egemenlii, ancak toplumun genel haklar adna stlenebiliyor. Bu kurtarc konumu fethetmek ve bylece toplumun btn alanlarn kendi z alan yararna kullanmay baarmak iin, devrimci g ve kendi entelektel deerinin duygusu yetmiyor. Bir halkn devrimi ile burjuva-sivil toplumun zel bir snfnn kurtuluunun rtmesi iin, toplumun toplumsal snflarndan birinin kendini tm toplumun toplumsal snf olarak gstermesi iin, tersine, toplumun btn kusurlarnn bir baka snfta younlamas gerekiyor, belli bir toplumsal snfn evrensel bir utanca konusu, evrensel engelin brnm olmas gerekiyor, zel bir toplumsal alann, bu alandan kurtuluun btn zincirlerden kurtulu olarak grnecei biimde, tm toplumun apak suunu kiiletirmesi gerekiyor. Bir toplumsal snfn par excellence [en stn derecede] kurtarc toplumsal snf olmas iin, tersine bir baka snfn, elbette boyunduruk altna alan snf olmas gerekiyor. Fransz soyluluu ile fransz rahipler snfnn genel olumsuz nitelii, onlara en yakn ve onlara en kart olan snfn, burjuvazinin genel olumlu niteliini koullandrm bulunuyor. Ama Almanya'da her zel snfta eksik olan eyi, yalnzca onlar toplumun olumsuz temsilcileri durumuna getirebilecek nem, canllk cesaret ve kinizm oluturmuyor. Ayrca her toplumsal snfta, ona bir sre iin de olsa halkn ruhuyla [sayfa 205] zdelemek olana salayan o kafa genilii, zdeksel gc coturan ve onu siyasal g durumuna dntren o deha, u "Ben hibir ey deilim, ama her ey olmalym"[25*] belgisini hasma bir meydan okuma gibi ileri sren o devrimci cret de eksik bulunuyor. Yalnz bireylerin deil ama snflarn da alman ahlak ve drstlnn temel esini, tersine kendi darln gzler nne seren ve onun kendine kar kullanlmasna gz yuman o ekingen bencillik oluturuyor. Bu nedenle alman toplumunun eitli alanlar arasndaki ilikiler, dramatik deil ama epik bir nitelik tayor. lerinden her biri, bir baskyla karlar karlamaz deil ama koullar, onun hibir etkisi olmadan, zerinde bir bask uygulayabilecei daha aalk bir toplumsal katman yaratr yaratmaz, kendinin bilincine varmaya ve zel tutkularyla birlikte tekilerin yanma yerlemeye balyor. Hatta alman orta snfn kendi zerine sahip olduu ahlak duygusu bile, btn teki snflarn hamkafa deersizliinin evrensel temsilcisi olmak bilincinden baka bir eye dayanmyor. Tahta mal propos [vakitsiz] kanlar yalnz alman krallar deil, burjuva-sivil toplumun zaferlerini kutlamadan nce yenilgiyi yaayan, kendilerini durduran engeli amadan nce kendi z engellerini diken, zleri kendini kendi bykl iinde gsteremeden nce kendi darl iinde gsteren btn alanlar da ayn eyi yapyor, yleki byk bir rol oynamak frsat bile her zaman ortaya

kmadan nce gemi oluyor, yleki her snf kendinin stndeki snfla savama giriir girimez, daha nce onu aadaki snfla kar karya getiren savamn iine gmlm bulunuyor. mdi prensler krallkla, brokrat soylulukla, burjuva onlarn hepsiyle savam iinde bulunurken, proleter daha imdiden burjuvayla savama giriyor. Orta snf[26*] kurtulu dncesine kendi bakmndan daha yeni sarlrken, siyasal teorinin ilerlemesi [sayfa 206] gibi toplumsal koullarn evrimi, daha imdiden bu gr asnn geerlii kalmam ya da en azndan belkili olduunu aklyor. Fransa'da her ey olmay istemek iin bir ey olunmas yetiyor. Almanya'da her eyden vazgemek zorunda kalmamak iin hibir ey olmamak gerekiyor. Fransa'da ksmi kurtulu evrensel kurtuluun temelini oluturuyor. Almanya'da evrensel kurtulu her ksmi kurtuluun conditio sine qua nonunu [olmazsa olmaz koulunu] oluturuyor. Btnsel zgrln, Fransa'da aamal bir zgrleme gerekliinden, Almanya'da ise bunun olanakszlndan domas gerekiyor. Fransa'da halkn her snf siyasal bir idealist oluturuyor ve kendinin bilincine ilkin zel snf olarak deil ama genel olarak toplumsal gereksinimlerin temsilcisi olarak varyor. yleyse kurtarc rol, dramatik bir hareketle, sonunda insann dnda bulunmakla birlikte toplum tarafndan yaratlan baz koullar artk nceden yerine getirilmi varsaymadan ama tersine, toplumsal zgrlkten balamak kouluyla insanal varoluun btn koullarn rgtleyerek toplumsal zgrl gerekletiren snfa yol amadan nce, srasyla ansz halknn eitli snflarna dyor. Buna karlk pratik yaamn tinden, tinsel yaamn pratikten yoksun olduu kadar yoksun bulunduu Almanya'da, burjuva-sivil toplumun hibir snf, dolaymsz durumu, zdeksel zorunluluk ve kendi zincirleri buna zorlamadan nce, ne genel kurtuluu gerekletirme geresinimini duyuyor, ne de gerekletirme yeteneine sahip bulunuyor. yleyse alman kurtuluunun olumlu olana nerede yatyor? Yant: radikal zincirlere vurulmu bir snfn, bir burjuva-sivil toplum snf olmayan bir sivil toplum snfnn, btn toplumsal snflarn yklmasn oluturan bir toplumsal snfn, aclarnn evrensellii ile evrensel bir nitelie sahip bulunan ve zel bir hakszla deil ama hakszln kendisine uratld iin zel hak istemeyen, artk tarihsel bir nitelikle deil ama yalnzca insanal nitelikle vnen, alman [sayfa 207] siyasal rejiminin salt sonulan ile deil ama tm n koullar ile de elien bir alann, son olarak kendini toplumun btn teki alanlarndan kurtarmadan ve dolaysyla toplumun btn teki alanlarn kurtarmadan kendini kurtaramayan, ksacas, insann btnsel yitimi olan ve yleyse insann btnsel bir yeniden fethi olmadka kendini yeniden fethedemeyen bir alann olumasnda yatyor. Toplumun zel bir snf iinde gerekleen bu ykmn, proletarya oluturuyor. Snai gelimenin ilk admlarn atmas sayesinde, Almanya'da proletarya ancak olumaya balyor; nk proletaryay, hi kuku yok ki germano-hristiyan toplumun doal olarak yoksul olan yoksullar ile sertlerinin de yava yava onun saflarna katlmasna ramen, doal nedenlerden kaynaklanan yoksulluk deil ama yapay olarak retilen yoksulluk, toplumsal snflarn toplumun arl ile mekanik olarak yol alan ezilmesi deil ama toplumun hoyrat ykmndan ve en bata da orta katmanlarn yklmasndan gelen insanal yn oluturuyor. Dnyann eski dzeninin ykln bildirirken proletarya, kendi z varoluunun gizini aklamaktan baka bir ey yapmyor, nk o bu dzenin edimsel ykln oluturuyor. zel mlkiyetin olumsuzlanmasn isterken proletarya, toplumun olumsuz sonucu olduu iin, kendisi hibir aba gstermeksizin kiiletirdii eyi, toplumun onun iin ilke olarak koyduu eyi, toplumun ilkesi durumuna ykseltmekten baka bir ey yapmyor. O zaman proleter, gelecekteki dnyaya gre, halkn kendi halk, atn kendi at olduunu syleyen alman kralnn varolan dnyaya gre sahip olduu hakkn tpksna sahip bulunuyor. Kral, halkn kendi zel mlk olduunu bildirirken zel mlk sahibinin kral olduunu dile getirmekten baka bir ey yapmyor. Felsefenin proletaryada kendi zdeksel silahlarn bulmas gibi, proletarya da felsefede kendi anlksal (zihinsel) silahlarn buluyor ve dncenin yldrm bu erden halk topran zne dein arpar arpmaz, Almanlar insan durumuna getirecek olan kurtuluun da gereklemesi gerekiyor. [sayfa 208] Eriilen sonu yle zetleniyor: Almanya'nn pratik iinde olanakl tek kurtuluunu, insann en stn

znn insan olduunu ilan eden teorinin asndan kurtuluu oluturuyor. Almanya'da orta adan kurtulmak, eer ayn zamanda orta an ksmi almalarndan da kurtulunursa olanakl grnyor. Almanya'da hibir klelik biimi tm klelik biimi parampara edilmeden sona erdirilemiyor. Olaylarn derinlerine inen Almanya, tepeden trnaa devrim yapmakszn devrim yapamyor. Almann kurtuluu, insann kurtuluu anlamna geliyor. Bu kurtuluun ban felsefe, kalbini, proletarya oluturuyor. Felsefe proletarya ortadan kalkmadan kendini gerekletiremiyor, proletarya felsefe gereklemeden kendini ortadan kaldramyor. Btn koullar yerine gelecei zaman, alman dirili gnnn galya horozunun tiz t ile haber verilmesi gerekiyor. [sayfa 209]

--------------------------------------------------------------------------------

SZLKE Almanca [Franszca] Trke Allheit [somme totale] btnsel toplam allgemein [niversel] tmel, evrensel, genel Allgemeinheit [universalite] tmellik, evrensellik, genellik besonder [particulier] zel Besonderheit [particularite] zellik einzel [singulier] tekil Einzelheit [singularite] tekillik Einzelne (der) [individu singulier] tekil birey aufheben [abroger] yrrlkten kaldrmak Aufhebung [abrogation] yrrlkten kaldrma Bestimmtheit [determinite] belirlenmilik Bestimmung [determination, destination] belirlenim brgerlich [civil, civil-bourgeois] sivil, burjuva-sivil Gesellschaft (brgerliche) [societe civile-bourgeois, parfois, societe sivile] burjuva-sivil toplum; bazen, sivil toplum Darstellung [presentation] sergileme Dasein [etre-l (chez Hegel); existence] varolma (Hegel'de); varolu Einsicht [intelligence, intellection] anlak, aklla kavrama Entgegensetzung [opposition] karolum, kartlk Gegensatz [opposition, contraire] karolum, kart zwieschlchtig [antagoniste] uyumaz, kart Gemeinde-Gemeinwesen [communaute] topluluk Gesinnung [disposition d'esprit; parfois, sentiment] dn; bazen, duygu Getalt [figre] ekil Gewissen [conscience morale] ahlaksal (trel) bilin Mischung [mixte] karma Mitte [median] orta Mittel [moyen] evre mittelbar [mediat] dolayml Mittelstand [etat median] orta durum (orta "snf) selbstndig [autonome, autoconsistant] zerk, zdayanml Selbstndigkeit [autonomie] zerklik verselbstndigen [realiser la subsistance autonome] zerk kalcl gerekletirmek sittlich [ethique] ahlaksal, etik Sittlichkeit [vie ethigue] ahlakllk Staat [Etat, Etat politique] devlet, siyasal devlet Staatsbrger [citoyen (de l'Etat)] yurtta (devletin yurtta) Staatsbrgertum [citoyennete (politique)] yurttalk (siyasal yurttalk)

Staatsgewalt [pouvoir politiaue] siyasal erklik Staatsorgarismus [organisme-Etat] rgt-devlet Staatsrecht [droit politiaue] siyasal hukuk Gewalt [pouvoir (politique)] erklik (siyasal erklik) Stand [etat, etat social, civil] "snf (zmre), toplumsal/sivil snf standig [qui est la constante d'un etat] bir "snfn deimez genel eilimi stndisch [d'etat (socio-politique)] "snf (sosyo-politik snf) politisch-stndisch [socio-corporativement politique] sosyo-korporatif olarak siyasal unverusserlich [inalienable] devredilemez Unverusserlichkeit [inalienabilite] devredilemezlik Vernderlichkeit [insecurite, variabilite] gvensizlik, deikenlik Vennenschlichung [hominisation] insanlama Voraussetzung [presupposition] nvarsaym, ngereklik vernnftig [raisonnable] usa uygun, usa yatkn Vernunft-Vernnftigkeit [raison] us, akl wirklich [reel] gerek Wirklichkeit [realite] gereklik Wirksamkeit [efficace] etkili Zusammenhang [correlation, connexion, texture] bant, ballk, doku, balam

MARX'IN HEGEL'DEN ALINTILADII PARAGRAFLARIN DlZN nsz. 143. 12. 33. 65. 148. 66. 148. 71. 149. 155.-11. 257. 150. 261.-11,13. 261. Yorum. 12, 14. 262. 14. 263. 18. 264. 18. 265. 18, 19. 266. 19. 267. 19. 268.-20, 150,151. 269.-20,22,23. 270.-25,26,27. 270, Ek. 30. 271.-30. 271, Ek. 30. 272.-30,31. 273. 31. 274.-31,32. 275.-32. 276.-33. 276, Ek. 33. 277. 34, 44. 278. 35, 36, 44. 279.-36,37,38,39. 279 Yorum. 41, 58, 59, 157. 280.-51. 280, Yorum, 52. 281. 54, 55. 282.-55. 283. 55.

 284.-55. 285. 56, 57. 286.-57. 287.-62,73. 288.-62,63. 289. 63, 74, 151. 290. 64, 65. 291.-65,75. 292. 65, 77. 293. 65, 78. 294. 66, 78. 294, Yorum, 78. 295.-66,79. 296. 66, 67, 79. 297. 67, 79, 80, 151. 297, Ek. 67, 80, 81. 298. 81. 298, Ek. 83, 84, 85. 299. 86, 87. 299, Yorum. 87, 88. 299, Ek. 88, 89. 300. 90, 103, 123, 126. 301. 90, 183, 184. 301, Ek. 97, 98, 99, 170. 301, Yorum. 93, 94, 110, 151, 184. 302. 99, 100, 102, 125, 126. 302, Yorum, 103, 104. 302, Ek. 104. 303. 104, 110, 111, 112, 114, 151. 303, Yorum. 105, 106, 115, 116. 304 120, 122, 123, 125, 126, 134, 141. 305. 135, 138, 145. 306. 135, 147. 306, Ek. 135, 143. 307. 136, 153. 308. 162, 163, 169. 308, Yorum. 81, 169, 170, 177, 178. 309. 178, 179, 184, 185. 309, Ek. 181, 183. 310.-181, 184, 185. 310, Yorum. 182. 311. 184, 185. 311, Yorum. 185, 186. 312.-186. 313.-186.

-------------------------------------------------------------------------------Dipnotlar [1] Burada ve ilerdeki alntlarda, Marx Hegel'in Grundlinien der Philosophie des Rechts der Naturrecht und Staatswissenschaft im Grundrisse (Georg Wilhelm Friedrich Hegel's Werke, Bd. 8, hrsg. von Dr. Eduard Gans, Berlin 1833) adl yaptna grdermede bulunuyor [ 155 iin bkz: G. W. F. Hegel, Hukuk Felsefesinin Prensipleri (eviren: Cenap Karakaya), Sosyal Yaynlar, stanbul 1991, s. 144]. -Ed. [2] Hegel 3'e gnderme yapyor: "Montesquieu gerek tarih grn, gerek

felsefel gr noktasn tanmlamtr. Buna gre genel mevzuat ile bunun belirlenimlerinin tek bana ve soyut olarak deil ama bir btnselliin baml uraklar olarak, bir ulusun ve bir dnemin niteliini oluturan teki belirlenimlerle balantl olarak gznne alnmalar gerekir. Genel mevzuat ve bunun belirlenimleri, gerek anlamlarn ve dolaysyla doruluk ve hakllklarn ancak bu btn iinde elde ederler" (G. W. F. Hegel, Hukuk Felsefesinin Prensipleri, agy,. s. 35-36). Ed. [3] G. W. F. Hegel, agy., s. 205. [4] G. W. F. Hegel, agy, s. 207. [5] G. W. F. Hegel, agy., s. 207. [6] G. W. F. Hegel, agy., s. 208. [7] G. W. F. Hegel, agy., s. 208. [8] G. W. F. Hegel, agy., s. 208-209. [9] G. W. F. Hegel, agy., s. 209. [10] Hegel'e gre ailenin ilkesi aktr. [11] G. W. F. Hegel, agy., s. 209-210. [12] G. W. F. Hegel, agy., s. 210. [13] G. W. F. Hegel, agy., s. 210. [14] G. W. F. Hegel, agy., s. 220. [15] G. W. F. Hegel, agy., s. 220. [16] G. W. F. Hegel, agy., s. 225. [17] G. W. F. Hegel, agy., s. 226. [18] G. W. F. Hegel, agy., s. 46. [19] G. W. F. Hegel, agy., s. 226. [20] G. W. F. Hegel, agy., s. 226. [21] G. W. F. Hegel, agy., s. 226-228. [22] G. W. F. Hegel, agy., s. 228. [23] G. W. F. Hegel, agy., s. 231. [24] G. W. F. Hegel, agy., s. 232. [25] G. W. F. Hegel, agy., s. 233. [26] G. W. F. Hegel, agy., s. 234. [27] G. W. F. Hegel, agy., s. 234. [28] G. W. F. Hegel, agy., s. 234. [29] G. W. F. Hegel, agy., s. 234-235. [30] G. W. F. Hegel, agy., s. 236. [31] G. W. F. Hegel, agy., s. 236. [32] G. W. F. Hegel, agy., s. 236. [33] G. W. F. Hegel, agy., s. 237-238. [34] G. W. F. Hegel, agy., s. 238. [35] G. W. F. Hegel, agy., s. 238. [36] G. W. F. Hegel, agy., s. 238. [37] G. W. F. Hegel, agy., s. 239. [38]G. W. F. Hegel, agy., s. 240. [39] G. W. F. Hegel, agy., s. 240. [40] G. W. F. Hegel, agy., s. 241. [41] G. W. F. Hegel, agy., s. 241. [42] G. W. F. Hegel, agy., s. 241-242. [43] G. W. F. Hegel, agy., s. 243. [44] G. W. F. Hegel, agy., s. 243. [45] G. W. F. Hegel, agy., s. 245. [46] G. W. F. Hegel, agy., s. 245-246. [47] G. W. F. Hegel, agy., s. 246-247. [48] G. W. F. Hegel, agy., s. 247. [49] G. W. F. Hegel, agy., s. 247. [50] G. W. F. Hegel, agy., s. 247-248. [51] G. W. F. Hegel, agy., s. 26. [52] G. W. F. Hegel, agy., s. 77. [53] G. W. F. Hegel, agy., s. 77. [54] G. W. F. Hegel, agy., s. 82. [55] G. W. F. Hegel, agy., s. 199. [56] G. W. F. Hegel, agy., s. 209. [57] G. W. F. Hegel, agy., s. 247-248. [58] G. W. F. Hegel, agy., s. 248. [59] G. W. F. Hegel, agy., s. 249.

[60] G. W. F. Hegel, agy., s. 249. [61] G. W. F. Hegel, agy., s. 250. [62] G. W. F. Hegel, agy., s. 251. [63] G. W. F. Hegel, agy., s. 251. [1*] Marx, burda, bir kalem srmesi olarak organische (organik) yazyor; anorganische (inorganik) ya da mechanische (mekanik) olarak okunmal. -Ed. [2*] Santa Casa, Madrid'deki Engizisyon hapishanesine antrma. -Ed. [3*] Marx bu tasarsn gerekletirmedi. -Ed. [4*] Marx bu paragraf eletirmemi. [5*] Marx bu paragrafn devamn eletirmedi. -Ed. [6*] Marx bu paragrafn devamn eletirmedi. -Ed. [7*] Marx bu tasarsn gerekletirmedi. -Ed. [8*] Elyazmasmda bu szck zor okunabiliyor; Verschrankung [karmakarktk] da olabilir, Verschlingung [birbirine karmak] da. -Ed. [9*] "zdeksel devlet" derken Marx, sivil toplum demek istiyor (Hegel buna "d devlet", aussere Staat da diyordu). Sivil toplum toplumsal yaamn ieriini oluturuyor ve bunun "biim"inden baka bir ey olmayan siyasal devletin karsnda yer alyordu. "ada devletin soyutlanmas", bylece "sivil toplumun maddecilii" ile "devletin biimcilii" arasndaki "soyut" kartla yol ayordu. -Ed. [10*] XIV ve X rakamlar elyazmasnn, bu kitabn 66-67 ve 47-54 sayfalarna karlk den katlanm kat yapraklan ya da defterciklerine gndermede bulunuyor. -Ed. [11*] Almanca: Majorat; Franszca: majorat; ngilizce: primogeniture. -. [12*] Marx bu tasary gerekletirmedi. -Ed. [13*] Bkz: Bu evirinin s. 138 vd. -Ed. [14*] Hegel'in franzsische Abstraktionen zerine pek de saygl olmayan aklamalarna antrma. -Ed. [15*] Elyazmas burada, Marx'n XL numaral katlanm kat yapra ya da defterciinin drdnc sayfasnda sona eriyor. Bir sonraki defterciin alt taraf tamamen bo kalan birinci sayfasnn st tarafnda yalnzca yle yazlm bulunuyor: Dizin Hegelci gei ve aklama konusunda.

Hegel'in Hukuk Felsefesinin Eletirisine Katk. Giri'in Dipnotlar [16*] Sunaklarn ve ocaklarn korunmas iin sylev, yani kendi z savun-as iin savunma sylevi. [17*] Marx Hegel'in Hukuk Felsefesinin Eletirisi tasarsndan, tamamlanan blmn bu kitapta sunduumuz, tamamlanmam olduu ve hibir zaman tamamlanamayaca iin de bu girii henz yazlmam bir yaptn girii durumunu getiren elyazmasnn davurduu tasardan sz ediyor. -Ed. [18*] Tarihsel hukuk okulu, en nemli temsilcisi hukuku Friedrich Karl von Savigny (1779-1861) olan gerici bir alman hukuk bilimi okuluydu. -Ed. [19*] Kurnaz, almancada listig, Friedrich List'in ad zerinde szck oyunu ve onun korumac ajitasyonuna antrma. Friedrich List (1789-1846): iktisat ve korumaclk yanda, 1848'den nce Almanya'da ykselen burjuvazinin teorisyeni ve Prusya'nn yararlanaca Gmrk birliinin (Zollverein) ncs. -Ed. [20*] Filozof Anakharsis'e antrma; Diogenes Laertios'un tanklna gre, Yunanlarn 7 Yunanistan Bilgesi arasnda saydklar doutan hkmdar kkenli iskit. -Ed. [21*] Marx burada aufheben (yrrlkten kaldrmak) terimini kullanyor. -Ed. [22*] "Ad hominem" tantlamak, tantlamay kardaki kiinin kendi sz ya da eylemlerine dayandrmak anlamna geliyor. -Ed. [23*] Louis-Philippe dneminde Thiers hkmeti, 28 Temmuz 1835'te krala kar dzenlenen suikast bahane ederek, Austos 1835'te Meclis brosuna son derece gerici yasa tasarlar sundu ve bu yasalar eyll yasalar ad verilerek bir sonraki ay kabul edildi. Yarg, ayaklanma durumunda yarglama usuln yrrlkten kaldrma ve kendi tarafndan seilen ve saylarn da kendi saptad jri yelerine arda bulunma hakkyla donatlyor; basn byk para

cezalar tehdidiyle sindirilirken, en azndan illstrasyon ve resimler konusunda sansr kabul ediliyordu. -Ed. [24*] Prusya kral Friedrich Wilhelm IV. -Ed. [25*] Sieyes'in 1789'da yaynlad nl brorn balna antrma: Tiers Etat [nc snf, burjuvazi] nedir? Her ey. imdiye kadarki siyasal dzen iinde neydi? Hibir ey. Ne istiyor? Bir ey olmak. -Ed. [26*] Burjuvazi. Bu terimi ngiltere'de Emeki Snfn Durumu adl yaptnda Engels de kullanmt. -Ed.