FRANSIZCA YAZILI KAYNAKLARDA NUSAYRLER

FRANSIZCA YAZILI KAYNAKLARDA NUSAYRLER

Abdullah ER1

ZET Bu aratrmada, ar bir ii-Btni mezhep olan Nusayrlerin tarihleri, inanlar, yaay tarzlar, sosyoekonomik durumlar Franszca yazl kaynaklardan hareketle ele alnmtr. Aratrmann dayand metinler 1800l yllarda deiik Fransz gezgin, aratrmac ve tarihiler tarafndan kaleme alnan metinlerdir. Metinlerden bazlar hatra veya gezi yazs tarznda kaleme alnmtr. Baz metinler ise misyoner olarak grevlendirilen kiilerin topladklar bilgilerin rapor olarak sunuluu eklindedir. Anahtar Kelimeler: Nusayr, Lazkiye, Fransz Kaynaklar, 19. Yzyl.

THE OTOMAN ALEVIS BASED ON FRENCH SOURCES

ABSTRACT In this study, an extreme sect of Shiite-mystic of Nusairis history, beliefs, life style, socioeconomic situation in the French action has been taken from written sources. The text of the study in 1800 based on various French explorers, researcher, and the text is written by historians. Some of the memories, or visit the text was written in the style of writing. If some text has been appointed as a missionary of the information they have gathered reports of people in the form of submitting bids. Keywords: Nusairis, Latakia, Sourches of Frans, 19th Century Giri Yemenden g ederek Anadoluda zellikle ukurova ve Amik Ovasn kuatan dalk blgelerde yerleen Nusayrler, ar ii anlayta bir halk topluluu olarak kabul edilmektedir. Gemite genellikle iftilikle geimlerini salayan bu topluluk Antakya yresinde Arap veya Alevi diye anlmalarna karn; zellikle Adana ve Mersinde, Arapada ifti anlamna gelen, ancak bakalarnn biraz da aalayc anlam ykledikleri Fellah ve Arap Ua kavramlaryla anlmaktadrlar. Nusayrler balangta fakir olduklar ve bir ksm srgnle blgeye geldikleri iin, genellikle dalk ve krsal blgelerde yerleme imkn bulabilmilerdir. Krsal kesimlerde kendilerine tarlalar aarak geimlerini srdrmlerdir. Bir ksm ise Mslman ve Hristiyan aalarn yannda maraba olarak almtr. Nusayr inancna gre sosyal btnleme n planda tutulmaktadr. Bu sebeple Nusayr toplumu ierisinde sk sosyal ba1 Yrd.Do.Dr, Atatrk niversitesi Kazm Karabekir Eitim Fakltesi retim yesi, Erzurum.

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54

149

Abdullah ER

lar olumutur. Bu birliktelikle, zamanla tarm ve ziraatta baar salam ve zamanmzda, yaadklar blgede, sadece tarm sektrnde deil dier btn sektrlerde arlklar hissedilir hale gelmilerdir. Nusayrlerin Kkeni ve Nusayrler Hakkndaki simlendirmeler Fransann Lazkiye Viskonsll Tercman olarak alan Flix Dupont, Nusayrlerin kkenini yle aktarmaktadr: Kufe yaknlarnda Nasar kynde yal bir adam Yunan takvimine gre 1202de (miladi 891) peygamberliini ilan etmiti ve birok insan onun taraftar olmutu. Blgenin komutan durumdan haberdar edildi ve adam hapse attlar. Zindancnn klelerinden bir kz, bu adamn ektii acdan ok etkilenmiti. Bir gn efendisi sarho olup uyuyakald zaman anahtarlarn ald ve yal adam salverdi. Adam Suriyeye kat ve orada zindann kapsn kendisine bir melein atn ve kendisinin ermi olduu sylentisini kard. Bu yal adam Hamdan el-Hasbdir, fakat Nusayrler onun ismini kullanmak yerine, onun ilk yaad yerin isminden hareketle Nasar kelimesinin bir trevi olan, Suriyede Hristiyanlar iin kullanlan Nesserani (Nasrn) kelimesini kullanmlardr. Franszca kaynaklarda yaygn olarak Nassarien veya Ansarien ismiyle anlmlardr. Ancak farkl isimlendirmelerin de olduu grlmektedir. rnein Maundrell, onlar iin Neceres, Pococke ise Nocires ve Noceres kelimelerini kullanrlar. Niebuhr onlar iin Nassariens, DAnville Nassaris, Delisle Ensyriens, Volney Asarie ve Ansariens, Burckhardt ise Anzeyrys ismini kullanmtr. Blgede Nusayrler, Fellahin diye de adlandrlrlar. Bu kelime ifti demektir. Bu yal adamn retisini benimseyenler sadece Antakyann da kesimlerinde bunu bir ksm paganizmle kartrarak yaayanlar deildir, Karamanyann bir ksmnda yaayan taraftarlar da bulunmaktadr (Guys, 1826:308-309). Hamdan el-Hasb ve Nasar kyyle ilgili bilgilere, Nouvelles Annales des Voyages et des Sciences Gographiques dergisinin, 1832 ylnda yaymlanan IV. Cildinde daha detaylandrlm olarak yer verilmektedir. Buradaki bilgilere gre yal adam zindanc bann klesi olan kz tarafndan salverildikten sonra zindanc ba mahkmu grmee gelmitir ve hibir zorlama belirtisi olmakszn adamn zindandan kamasndan onun gerekten ermi olduu anlamn karmtr. Bylece zindanc ba da bu adamn ermi olduunu halk arasnda anlatarak onun nnn yaylmasna destek olmutur. Hamdan el-Hasb, Suriyede Hristiyanlk ve Muhammediliin karm olan Ali Mezhebi kitabn yaynlad. Bu kitapta u ifadeler yer almaktadr: Ben, Nasar kynde Allahn szcs olan say grdm, Alinin soyundan gelen Hanefinin olu olan Muhammedin olu Ahmedi grdm. Ayrca Cebraili grdm ve bana dedi ki; zekn birletirip okuyan kii bizzat sensin. Sen dorular syleyen adamsn dedi ve sen iddetin sadakatini koruyan devesin dedi. Sen yk ekmekle sorumlu bir hayvansn, sen Jeann kutsal fikrisin ve Zacharinin olusun. Git! nsanlara diz kerek ibadet edip yakarmalar gerektiini syle abuk. Yani gne domadan ve batmadan nce 2 kere ve yzlerini Kudse evirerek. 3 kere unlar demelerini sala; tek g tanrdr, tanr uludur, tanr ok byktr. Ve sadece 2. ve 3. bayramlar kutlamalar gerektiini syle. Ve ylda sadece 2 gn tanr iin oru tutmalar gerektiini syle. Ve hibir zaman avret yerlerini ykamamalar gerektiini ve bira imemeleri gerektiini syle. Ama

150

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54

FRANSIZCA YAZILI KAYNAKLARDA NUSAYRLER

istedikleri zaman arap iebileceklerini syle. Ve bylelikle erden kurtularak hayra nazil olacaklarn git syle onlara (NAV, 1832:153-154). Bu yal adam Suriyeye geiinden birka yl sonra ne olduu bilinmeden ortadan kayboldu gitti (NAV, 1832:153-154). Ecole Pratique des Hautes Etudes Tarih ve Filoloji Blm mezunu olan Ren Dussaud, 1900 ylnda yazd Nusayrlerin Tarihi ve Dini adl eserinde, Nusayrler hakknda nemli bilgiler vermektedir. Dussaud, bu aratrmay, sadece arapa basl ve el yazmas kitaplardan hareketle gerekletirmemi, ayn zamanda bizzat gzlemleyerek ve bizzat yaayan Nusayrlerin azndan elde ettii bilgileri de kullanmtr. Bu da aratrmay deerli yapan nemli bir zelliktir. Dussaudnun aratrmasndan kard en nemli sonulardan biri udur: Nusayrler sadece dini bir grup deildir, Suriyede kkleri ok eski olan bir etnik gruptur. nan kkenlerini Muhammed ibn Nusayra balayarak onlar slam temelli bir mezhep olarak tantmak isteyenlerin bu eiliminin tarihi bir nemi yoktur. Ayn ekilde onlar Nazareen (Nasran) kelimesinden hareketle isimlendirenler de onlar Hristiyan inancna balama gayretindedir ve bunun da tarihi deeri yoktur. Onlarn inan sistemleri daha ziyade Harranda eskiden yaam putperestlerin ve gnmzde artk kaybolmu smaillerin inan sistemlerinin bir karmas eklindedir. Be vakit namaz, birtakm bayram kutlamalar hep smaillerin etkisinden kaynaklanr. Ancak gizlemelerinin anlalmas mmkn olmayan birok uygulamalar da putperest inanlara dayanr. Gezegenlere inanma ve zellikle gk-gne-ay lsne ynelik inanlar hep putperest inanla ilgilerini aa vurur. Ksaca, Nusayr inan taplacak yaratc tanrnn temelde tek olduuna ancak zahiri olarak birok bedende grndne ve bu bedenlerin dnyay idare eden gezegenler olduuna inanan Harrandaki putperestlerinkine ok yakn durmaktadr (Dussaud, 1900:44-45). Daha sonralar Nusayrlerin iinde oluan alt snflarn aldklar Kamerler (aya tapanlar), Gaybler (havaya tapanlar), emsler (gnee tapanlar) gibi isimler de bunun gstergesidir. Oryantal Diller Okulu Dil Bilimcisi ve Oryantalist Silvestre de Sacy, Drzlerin diniyle ilgili aratrmasnda, Nusayrlere ayrd blmn balangcnda Nusayrlerle ilgili ksa bir bilgi verir. Sonra Drzlerin kitabnda bulunan, Nusayrlerin neden kabul edilemeyecekleri ve neden dinden uzaklam olduklaryla ilgili aklamalara uzun yer ver vermitir. Drzlerin neden Nusayrleri reddettikleriyle ilgili bilgiler sunan Sacyye gre; Nusayrler ar iilerin bir koludur. Onlar, manevi varlklarn hi phesiz maddi varlklar halinde grndklerine inanrlar. Tanr da insan grnmnde ortaya kar, Ali en mkemmel ahstr ve ondan sonra da onun evlatlar yaratlanlarn en mkemmelidirler; Tanr onlarda yzn gstermitir, onlarn diliyle konumutur, onlarn eliyle tutmutur, bu sebeple hi zorlanmadan onlara kutsiyet atfederiz. Alinin baz mucizev olaylarn anlatrlar (). Bunlarn neticesinde Alinin gk ve yer var olmadan nce var olduu sonucunu karrlar (Sacy, 1838/II:560). Yani, Nusayrler, Alinin Tanr olduuna inanrlar. Nusayrlerin Yaadklar Yerler Nusayrler Antakyadan Tripoliye (Trablus) kadar uzanan topraklarda grlmektedir. Antakyann dousu boyunca uzanan dalarn hemen tamam ve ovann da byk bir blm Nusayrlerin yaad yerlerdir.

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54

151

Abdullah ER

Bu byk blge, her birinde 20 ila 25 ky bulunan, kendi iinde bir tr kapal ynetim ekli olan 16 mukataaya blnmtr. Bu kyler mukaddemler tarafndan ynetilir. Bu 16 mukataann biri Trklerin ve Hristiyanlarn, Trkmenlerin ve biri Kadameselerin (Kadmusler) hkimiyetindedir. Geriye kalan 9 blgede Nusayrler ve az sayda Hristiyan bulunmaktadr. ok sayda Nusayrnin ikamet ettii Antakya, Halep ve Karaman blgelerindeki Nusayrler hari, nfuslar 40.000 civarndadr. 32si ovada olmak zere 182 kyde ikamet etmektedirler. E. G. Rey, 1864 ylnda Nusayr Dalarnda yapt aratrmalarda, Tripolideki (Trablus) Fransa Konsolos Yardmcs Blanchedan ald bilgilere dayanarak, Nusayr airetlerinin nfuslarn ayr ayr vermi ve toplam Nusayr nfusunun 66.000 olduunu belirtmitir (Rey, 1866:441). Fakat, Reyin anlatt blgenin esasnda Antakyadan itibaren olan ve Antakyay iine almayan Lazkiye ve buraya bal yerlemeler olduunu hatrlatmak gerekir. Dussaud, Nusayrlerin nfusuyla ilgili u bilgileri vermektedir: Nusayr nfusunu tam olarak hesaplamak mmkn deildir. Douda insanlarn vergi vermekten ve askere gitmekten kurtulma dncesini hesaba katarsak, resmi rakamlara gre Suriyede 130.000dir. Bu sayy biraz zorlayarak ve buna Adana, Mersin ve Tarsusta yerlemi olanlar da ilave ederek say rahatlkla 150.000i bulur (Dussaud, 1900:6-7). Trablusa kadar uzanan dalardaki 20 kadar kyde Nusayrlerden farkl olan, Kademese (Kadmusiye) diye adlandrlan ve kadnn cinsel organna taptklar sylenen bir halk da yaamaktadr (Dupont, 1824:138-139). Drz ve Maroniteler (Marunler) ile beraber Ansarienler (Nusayrler), Suriyenin dousunda yaayan topluluklar ierisinde tektiler. Birbirlerine karm kylerin ierisine yaylmlard. Bu blge yle bir yerdir ki, tamamen bu topluluun idaresinde olan ve aa yukar, bu sayede hepsi zgrle ulam bir topluluk haline geldiler. O kadar gl bir duruma gelmilerdi ki 12.000 il 15.000 insan silahlandrabilecek durumdaydlar. Kuatlmas imknsz olan dalar kuatr duruma gelmilerdi. Bu durum onlarn bamszln daha da artrr bir konuma getirmiti ve demeleri gereken vergileri neredeyse hi dememilerdir. Ama yneticiler arasndaki balarn zayfl onlarn darda gsz olarak alglanmalarna zemin hazrlamtr (NAV, 1832:160). Duponta gre; Nusayr topraklar Antakyadan Tripoliye kadar uzanr. Fransann Lazkiye Konsolos Yardmcs Guysa gre Dupont, onlarn nfuslarn ok fazla gstermitir. Guys, onlarn ok da boyunduruktan kacak kadar gl bir halk olduu kanaatinde olmadn belirtmitir. Lbnanla mukayese edilemeyecek kadar az eye sahip olan dal kesim insan ne yapabilirse bunlar da ancak o kadarn yapabilecek durumdadrlar. Mesela, Trkler oraya girdiklerinde paalarn hakaretlerine birazck kar koymak gibi bir ey yapyorlar. Bazen Trk gruplarla attklar da olmutur, ama bunlar ok kk gruplardr. Saint Jean dAcre (Akk) Paas Sleyman, 1814 ylnda bir Fransz albayn ldrlmesinden dolay onlar cezalandrmak iin gl bir orduyu oraya gnderdii vakit ona kar koyamamlardr. Nusayrler erisindeki Alt Gruplar Felix Dupontun Nusayrlerin gelenekleri ve trenleriyle ilgili notlar hakknda, Lazkiyedeki Fransa Konsolos Yardmcs Guysun yapt deerlendirmelere gre; Dupont, Nusayrleri

152

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54

FRANSIZCA YAZILI KAYNAKLARDA NUSAYRLER

emsiler (Gnee tapanlar) ve Kameriler (Aya tapanlar) diye iki ksma ayrmtr. Guys, bu gruplandrmalarda kullanlan isimlendirmelerden birinin de Clizi (Kilaziye, Kilazi) ismi olduunu belirtmektedir. Gnee tapanlar Clizi ve Clissi isimlerinden ikisini de kullanmaktadrlar. Aya tapanlar Chemlilerdir (imller); bunlarn bir ksm, zellikle DemFarco kynde ikamet edenler, ii ayn nnde sigara imemeye kadar gtrrler, hem de Lazkiyenin ttn dnyann en beenilen ttn olmasna ramen. Bir de dnyay ve kendisine bal olan her eyi yarattktan sonra varl sona eren bir yaratcya inanan Gaybler vardr. Volney de Nusayrlerin birok mezhebe blndn belirtmitir. Bunlar emsiye (gnee tapanlar/hayran olanlar) Kelbies/Kelbiye (kpek sevenler) ve Kadmusiye (kadn vcudunun belli bir yerini sevenler) (NAV, 1832:160). Dupont, bunlardan Kadames ismiyle beinci bir mezhep olarak bahsediyor. Onlarn Kadmus beldesinde ikamet ettikleri iin bu isimle anldklarn belirtiyor. Duponta gre Nusayrler; emsiler yani gnee tapanlar, Kilazler yani aya tapanlar, Gaybler yani grnmeyen fakat yarattna inandklar tanrya tapanlar olmak zere gruplara ayrlrlar. Bu son grup, birok uygulama tarz benzerlik gsterdii iin ounlukla imaller ile kartrlmaktadr (Dupont, 1824:130). nan ve Din Uygulamalar Nusayrlerin, Dupontun da dedii gibi, yedi bayramlar vardr. El-Miled (el-MldNoel); yln ilk gn (Couzeli ismini tayan tek bayram); El-Ghetas (Epiphanie). Bunlar Yunanllarla ayn zamanda kutladklar bayramlardr, nk Hristiyanln baz uygulamalarn benimsemilerdir. 4, 15 Nisan ve 15 Ekim gnleri de kutsaldr ve bayram olarak kutlanr. Nusayrler yln ilk gnnden nceki gece gizli toplant yaptklarn dorularlar, ama eski Gnostiqueler gibi mum snd yaparak birbirlerine kartklarn itiraf etmezler. Flix Dupont, mum snd olayyla ilgili unlar yazar: Birinci ya da kinci Kuzeli bayram kutlamalar esnasnda erkekler geceleyin gizlice Kyn eyhinin evinde toplanrlar, hibir yabanc oraya kabul edilmez ve kadnlar da buraya kabul edilmezler. i arap dolu topraktan yaplm byk bir kpn etrafnda bada kurarak otururlar ve iine biraz zeytinya damlatrlar. Kpn etrafnda bir sr mum yakarlar. eyh duasn yaparak arab kutsadktan sonra oradakilerin tamam arab ier. ddia edildiine gre, sonra klar sndrrler. Kyn tm evli kadnlarn hibir ayrm gzetmeksizin ieriye alrlar, sadece bakireler ve ergenlik ana gelmemi olanlar hari tutulur ve herkes nne ilk gelenle cinsel ilikiye girer. Kz kardei de, annesi de kz da olsa fark etmez (Dupont, 1824:131). nsan doasna aykr bu eylemlerin duyumdan te olmad phesizdir. br taraftan dardan kimsenin alnmad bu ortam hakknda grmeyenlerin elbette uydurmaktan baka bilgi kayna yoktur. Nusayrler hi kutsal kitaplarnn olmadn sylerler. nemsiz birka kitaptan bahsederler, yine de son olarak bir dua kitab bulunmutur, bu kitaptan Hamdan el-Hasb birok kez mam Ali Kitab diye bahseder. Buna ilaveten el-Azim (mkemmel) ve Emir-el-nahel (Emirn-Nahl, arlar prensi) vardr. Nusayrlerin Kutsal Kitab yazmalar yasaklanmtr. Dini vecibeleri renmeleri ancak szl olarak yaplmaktadr ve retilen bilgiler nesilden nesile bu yolla aktarlmaktadr. Yabanclara asla kutsal inanlarn anlatmazlar. ok az sayda Trk onlarn aralarna katlm ve inanlarn renmitir. Ama onlarn kabul edilmesi iin

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54

153

Abdullah ER

de yl srebilen uzun bir deneme srecinden gemeleri gerekmektedir. Bu srete btn yaantlar takip altndadr ve ancak iyice emin olduktan sonra onlara Nusayr inan retilir. Bu gibi durumlarda ok dikkate deer olan ey udur: Yabanclar bu inanc kavradktan sonra gerek Nusayrlerden bile fanatik hale gelmektedirler ve asla verdikleri szden caymamaktadrlar. Bu konuda Lazkiyede yaanan ve birok gvenilir kii tarafndan teyid edilen bir olay anlatlmaktadr: Bu ehrin yneticilerinden biri Nusayrlerin bu sk skya saklanan srlarn renmee merak sarmtr. Gvendii, cesaretli ve akll bir Trk, Nusayr Dana gidip yerlemesi hususunda grevlendirir. Oraya gidip yerleecek, onlarn ilerine karp onlarla kaynaarak ibadet ve inan ekillerini iyice renerek, geri dnecek ve kendisine her eyi anlatacaktr. Bunun karlnda nemli bir para dl alacaktr. Bu Trk be yl sren etin aamalardan geerek Nusayrlerin dinini benimser ve ailesini de oraya gtrmek zere Lazkiyeye dner. Dostu olan idareci onun dndn haber alnca, onu buldurarak verdii grevi baarp baarmadn sorar. Fakat ald cevap ok edicidir. Adam kendisine bu hususta hibir bilgi vermee yanamaz. Paray da kabul etmez, tehditlere de aldrmaz. Ynetici sonunda dayanamayp yumruk yumrua adama saldrr (Dupont, 1824:132-133). Emir-el-nahel (Arlar Prensi) adl kitabn kefedilmesiyle Nusayrlerin arya verdikleri nemin, kendilerine aktarlan bir kltrden ileri geldii, bu bcekten aldklar balla alakal olmad anlalmtr. Bu memleketin bal Hymette Dann balndan daha kaliteli bir baldr, ancak arya verilen nem bu balla ilgili deildir. Nusayrler demin gnaha girmesine yol aan ylandan ok korkarlar ve bu yzden ibadetlerini bile yarda keserler. Nusayrlerin eyhleri iki snfa ayrlr: Bunlar sivil otorite demek olan Hkimler ve dini otorite demek olan Ulemadr. Ulemalar Trklerin sofralarnda hi bir ey yemezler, nk kendilerine dii hayvan eti yedirileceinden korkarlar; Hristiyanlarn sofralarnda da domuz eti yedirilir endiesiyle bir ey yemezler, ama sade ve sradan bir Nusayrnin sofrasna oturmaktan ekinmezler, tabii bu adamn kt tannan birisi olmamas gerekir (Guys, 1826:312-313). Nusayr inannda genler 15 yana kadar hibir dini sorumlulua girmezler. nk o yaa kadar onlarn zeklarnn yeterince gelimedii dnlr. Yeterli erginlie ulatklarnda ehrin nde gelenlerinden biri onlar tek balarna alr bir daa gtrr ve orada 14 gn boyunca onu eitir. Bunun sonucunda gen artk inancn renmi ve yetikinler snfna gemitir. Ailesinin yanna dner ve trban takma hakkna sahip olur. Bu onun dine giriini sembolize eder. Artk ona kimse dinsel tler veremez nk o t veren taraf olmutur (Dupont, 1824:130). Kadnlar evin sr hayvanlar gibi grlr ve kle gibi davranlr. Onlarn din hakknda hibir gr olamaz. Onlar efendilerine yeterince itaatkr olmazlarsa, efendileri onlarn grevinin Nusayrlerin oalmasn salamak olduunu hatrlatr. Onlar ancak kocalarnn isteklerine boyun emek zorundadrlar. Nusayrler aynen Trkler gibi snnetlidirler, Trkler gibi gece yars ve gne domadan nce ibadet ederler. badetlerini aynen Trkler gibi oturarak, ayakta veya yryerek gerekletirirler. badetleri srasnda kendi dinlerinden olmayan biriyle konuurlarsa, uzaktan veya yakndan bir deve, domuz veya bir tavan grrlerse ibadetlerini sakt olmu sayarlar, yenilemeleri gerekir.

154

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54

FRANSIZCA YAZILI KAYNAKLARDA NUSAYRLER

arap ierler, bayramlar arapsz kutlamazlar. Ama itikleri arap ok iyi bir arap deildir, tad iyi olmasa da zellikle dini vecibe olarak ierler. Cebrail, George (Corci), Elie (lyas), Mahmut, Hasan, Mustafa, brahim gibi hem Trk hem de Hristiyan isimleri alrlar. saya, 12 havariye ve Drt ncile inanrlar. imaller dii hayvan eti ile hasta, kr, topal, sakat hayvan eti yemezler. Bazlar asla sigara imez. Dier Nusayrlerin ou byle titiz deildir, oru tutmaz, sadece da keisi, yaban domuzu, tavan, ceylan ve deve yemekten kanrlar. Ulema denen eyhler ya da bilginler, salar ve kyafetleriyle dierlerinden ayrlrlar. Onlar evlerinin dnda hi yemek yemezler. Darda yedikleri haram olabilir korkusuyla bunu yapmazlar, nk bu onlar iin ok byk bir gnahtr. Nusayrler Trklerden nefret ederler, onlar dman olarak grrler ama Hristiyanlar severler onlara sayg gsterir onlar savunurlar. Gaybler, grnmeyen ve bilinmeyen bir tanrya taparlar. Onlara gre bu tanr her eyi yaratp dzeni kurduktan sonra gklerde kaybolmutur ve ruhu da gc de zeks da kaybolmutur. Kameriler ya da aya tapanlar mevcudu en fazla olan mezhebi olutururlar ve bu mezhep dierleri arasnda daha ok tutulan mezheptir. Drt kesimden de birbirleriyle evlilik yapmalarnda sknt yaanmaz. Kzn anne babasyla para konusunda anlatktan sonra eyhin nikh kymas yeterlidir, baka bir resm ilem gerekmez. Dn elencesi pazartesi balar, gece gndz mzik ve dans perembe gnne kadar devam eder. Perembe gn gelin ata bindirilir ve peinde bir sr genle birlikte halaylar arklar eliinde kyden uurlanr. Zina ok ar bir ekilde cezalandrlmaz, erkek kadnnn sadakatsiz bir durumunu yakaladnda annda boanr. Dnden nce dedii paray geri alr ve eer isterse birka gn sonra bir bakasyla evlenebilir. Ama kadn kendi rkndan olmayan biriyle zina yaparsa lm cezasna arptrlr. Nusayrler llerini ayn Trkler gibi kaldrrlar. Yas tutarken siyahlara brnrler, kara rtlerle rtnr ve 14 gn boyunca kyafetlerini deitirmezler. Dupont, Nusayrlerin byk kederleri olduunda yzlerini siyahla kapattklarn ileri sryor, bunun hem kadn hem erkek iin geerli olduu sanlabilir, oysa bu sadece kadnlara mahsustur. Nusayrlerin ilk alardan kalma en ilgin inanlarndan biri, belki de yeniden beden bulma inancdr. En erdemli Nusayrler lmlerinden sonra bir yldza dnerek varlklarn srdrrler. Birok merhaleden geerek ruhu temizlenen ve insana dnen bir Nusayr sonunda bir yldza dnr. Eer gnahkr olurlarsa dnyada Yahudi, Mslman, Snn ya da Hristiyan inancnda yaarlar. nanmayanlar ise deve, katr, eek, kpek, koyun ve benzer eylere dnrler (Dussaud, 1900:120). Aslnda bu hayvanlar arasnda domuz, en ok dnleceine inanlan hayvandr.

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54

155

Abdullah ER

Nusayrler ok kinci bir toplumdur ve uzun zaman intikamlarn unutmazlar. Kin duyduklar kiinin ailesinden birka kii ldrmedike intikamlarn alm kabul etmezler. E. G. Rey Nusayrlerin giyim tarzlaryla ilgili gzlemlerini yle aktaryor: Elbiseleri hemen hemen tamamen beyazdr, bu renk onlar nezdinde sanki biraz kutsal gibidir. Gs ksm ak, uzun kollu, uzun bir keten gmlek ve beyaz bir trban giysilerinin en nemli parasn tekil eder. Aralarndan ok az koyu kumatan ceket ve alvar dedikleri geni pantolon giyer. Kyn mukaddemlerinin ve yneticilerinin haricinde ok az Nusayrnin ayakkab giydiini grdm, on yalarndaki ocuklar tamamen plaktlar. Kadnlarn giysileri de hemen hemen keten bir gmlek, bir ceket ve paalar dar bir pantolondan ibarettir. Kendi aralarnda yzlerini rtmezler, sadece kendilerine iyi gzle bakmayan bir yabanc szkonusu olursa o zaman yzlerini kapatrlar (Rey, 1866:445-446). Deerlendirme Bu almada deerlendirilen yazarlarn tamam, resmi veya gayriresmi olarak Nusayrler ve dier slam topluluklarn incelemek zere blgede bulunan kimselerdir. Nitekim bunlardan Flix Dupont, Fransann Lazkiyedeki konsolosluk tercman; M. Guys ise Lazkiye konsolos yardmcsdr. Alnt yaplan dier yazarlar da belli zelliklerle eitilmi kiilerdir. Mesela; zellikle Drzlerin tarihi ve inanlar konusunda dnyann ilk ve en nemli almalarn yapan Sacy, bu iler iin zel eitilmiti. Eseri tam 20. yzyln banda baslan R. Dussaud da, Nusayrlerin Tarihi ve Dini adl bu almasyla Nusayrler meselesinin ilk bavuru kitaplarndan birini kaleme almtr. E. G. Rey ise, Suriye ile Anadolu arasndaki saha hakknda en ok eser verenlerden biridir. Alnt yaplan dier almalar da srekli ayn kiileri kaynak gstermektedir. Demek ki Nusayrler ve br topluluklar ile ilgili almalar belli bir plan ve yetitirilmi eleman iidir. Bu makalede ortaya kan belli sonulardan biri, teki Batllar gibi Franszlarn da Nusayrleri Hristiyanla balama hastaldr. Hem Dupont, hem de Guysun dile getirdii Nasrn kelimesinin Nusayrler tarafndan kendileri hakknda kullandklar bilgisi tamamen uydurmadr. Batllar, Nusayrlerin baz inan ve dinsel ritellerini Hristiyanla baladklar iin; Nusayr veya Nusayr deyimini de, arapada Hristiyanlar ifade eden Nasara (ve trevi olan Nasrn) kelimesinin kltlm olarak kabul etmekte ve Nusayrleri Hristiyanlktan domu saymaktadrlar. Nitekim bunun bir yaktrma olduu ve tarihsel hibir deerinin bulunmad R. Dussaud tarafndan da dile getirilmitir. Aktarlan notlar phesiz deersiz deildir. Bunlar arasnda zellikle Nusayrliin her zaman gizli bir yannn olduu ve Nusayrlerin bunu koruduklar bilgisi ortak kanaat olarak dile getirilmitir. Nusayrliin gizlilik ilkesinin yol at sonu ise, Nusayrlerin birok gelenek ve zellikle inan gelerini szl olarak birbirlerine aktarp koruduklardr. Bu balamda bugn de ayn zelliin olduu gncel aratrmalarda ifade edilmektedir. Dier taraftan bu almada ele alnan drt kaynakta da, hemen tamamyla Lazkiye ve evresindeki Nusayrler ele alnmtr, dolaysyla bu alma daha ok Lazkiye Nusayrleri bakmndan deerlidir. Yine de, zellikle inan ve geleneklerdeki benzerlikler sebebiyle dier blgelerdeki Nusayrler iin de mhim bilgiler verilmitir.

156

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54

FRANSIZCA YAZILI KAYNAKLARDA NUSAYRLER

KAYNAKA De Sacy, Antoine Isaac Silvestre (1838/II), Expos de la Religion des Druzes, Paris. Dupont, Flix, (1824), Mmoire sur les moeurs et les crmonies religieuses des Nesseri, connus en Europe sous le nom dAnsari, Journal Asiatique, tom. V, Septembre 1824, s. 129139. Dussaud, Ren (1900), Histoire et religions des Nosairis, Paris. Guys, M. (1826), Observations sur un Mmoire relatif aux murs et aux crmonies religieuses des Nesseri, par F. Dupont, Journal Asiatique, tom. IX (1826), s. 306-315. Nav (1832), Les Ansariens, Sectaires de la Syrie, Nouvelles Annales des Voyages et des Sciences Gographiques Contenant, tom. IV, Paris, s. 152-169. Rey, Emmanuel Guillaume (1866), Reconnaissance de la Montagne des Ansaris, Bulletin de la Socit de Gographie de Paris, XI, s. 433-469.

* Makalenin yazar elim bir trafik kazas sonucu hayatn kaybetti. Kendisine Allah tan rahmet, yaknlarna ve sevenlerine basal dileriz.

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54

157

NUSAYRLE AT KUTSAL MEKNLAR

Dilek Aac (H.Trk Arivi)

Hzr Trbesinde Yeil Bayrak (H.Trk Arivi)