HASAN DEDE TRBES

Antropolog-Halk Bilimci

VE

HASAN

DEDE

Gler zden GKBULUT

Anadolu fiziksel konumu sebebiyle kltrel adan zengin bir yapya sahiptir. Yzyllar boyunca eitli halk ve kltrlerin yaayp kaynat Anadolu topraklar bir ok dinin geliimine ve yaylna mekn olmutur. Bir zamanlar Ana Tanrann yaad topraklarda zamanla Meryemler ve Azizler, sonralar ise Evliyalar, Pirler, Erenler yaamtr. Bunlar arasnda nemli bir yeri olan Hasan Dede ve Hasan Dede Trbesi Krkkale iline bal, ayn adla anlan kasabada bulunmaktadr. Kasaba nceleri Sleymanl, ukurcak ve kikol adlarn alm sonunda bu topraklarda yaayp blgenin gelimesinde nemli katklar olan ve halka byk bir sayg gren Hasan Dede nin adn almtr. Hasan Dede (1489-1596) Hasan Dede Horasan diyar Karaman ilinden Anadolu ya gelmitir. Babas 31. Babadan Hz. Peygamber (sav) evlatlarndan ve Karaman Ustucal dergahnn piri eyh Yakup Fakih dir. Soy olarak asl Muhammed nesli Ali soyundan 9. mam Muhammet Takiye dayandrlr. 1071 Malazgirt zaferinden sonra Orta Asya dan Horasan yoluyla Anadoluya g hz kazanmtr. zellikle ulu kiilerin arkasndan Anadoluya gelen Trk boylar, erenlerin bar ve hogrl yaklamlar sayesinde Anadolunun Trklemesi daha kolay ve hzl olmutur. Bu erenlerin biri de Hasan Dededir. Hasan Dede sekiz nefer dervi ile Anadoluya gelir. 1515 ylnn ilkbaharnda Suluca Karahyke (Hac Bektaa) gelir. Bir efsaneye gre; Hac Bektan brakm olduu Peygamber emanetlerinin Akpnar dan kzl elma akt zaman gelecek kiiye verilecei zerinedir (Bkz. BRDOAN, 1992: 44-45). O zamann Postniini Balm Sultan tarafndan emanet olan Peygamberin tahta klc Hasan Dede ye verilir ve bundan sonra nasibinin Anavarza (Adana dan sonra ukurovann dou tarafndan Kadirliye dayanan blge) da olduu sylenir. Bir sre burada yaayan Hasan Dede Padiah Kanuni Sultan Sleymann ordu kumandan olarak 1. Viyana Kuatmasna katlr. Hasan Dede nin u an ki yerleim blgesine gelmesi m.1579 dur. Hasan Dede bu blgeye sekiz dervii ile beraber gelmitir. Bu dervilerin adlar yledir. shak (iki oluyla gelmitir. Bunlarn adlar Sleyman ve Mustafa' dr.), Ramazan, srafil, Emirze, Mahmut, Havahindi, skender ve Ik. Ky, ilk balardan beri tm ile Alevi iken sonradan Mahmut' un soyundan gelenlerin Snniletii sylenmektedir. Dnemin Padiah tarafndan verilen beratla bu blgeye yerlemesi ve topraklarndan vergi alnmamas salanmtr. Nejat Birdoan Hasan Dede Kasabas hakknda yazm olduu eserinde bu beratn bu gnk dile aktarmn yle yapmaktadr: Yakup Fakihin olu eyh Hasan Fakih

Ad geen eyh Hasan Fakih, sekiz dervii ile Karamandan gelip Ankara yolu zerindeki Teke Salan adndaki blgenin yanndaki ki Kol adl terkedilmi, viran yerde alian berat ile iki iftlik byklndeki arazi ve bu yol ise ssz bir yol olduundan zerinde zaviye yapp gelen gidene hizmet etmitir. Durum, yce makamlara sunulup kendisinden vergi alnmamas ve kurduu zaviyeye hizmet etmesi buyruldu. Yeni Hakani Defterlerine bu biimde yazlmtr. Eski Defterde ise 9 nefer kaytldr. (BRDOAN,1992: 32)

Bu blgeye yerleen Hasan Dede baclk ve bahecilikle uram, zellikle yetitirmi olduu karpuzlarn bykl nedeniyle n salmtr. Hatta bu nedenle blgeye Karpuzu Byk Hasan Dede bile denmektedir. Trk Halk Edebiyatnda da nemli bir yeri olan Ak Hasan Dede nin hece ls ve aruz ls ile yazlm iirleri, deyileri ve cnkleri bulunur. Grm olduu eitim neticesinde Arapa ve Farsa bilen Hasan Dedenin Bektai airleri arasnda saygnl yksektir. En nl deyileri Budin Trks, Tamevar Trks ve Erefolu al haberi sayla bilir.

Hasan Dede Trbesi: Hasan Dede Camisinin bat duvar bitiiinde yan yana duran iki trbedir. Bu trbelerin camiye bitiik ve byk olannda eyh Hasan Dede dierinde ise evlatlar Mustafa, Halil brahim ve mmhann sandukalar bulunur. Kesme ta duvarl ve sekiz ke duvar zerine oturtulmu kubbeden oluur. Camiinin hemen nnde yeillikler iinde bir adrvan bulunmaktadr. Gllerle sslenmi bahenin iinde ise Hasan Dede torunlarnn mezarlar bulunmaktadr. Trbenin giriinde bulunan onarm yazt Hicr 1312(1894) tarihlidir. Hasan Dede Camii Kanuni Sleyman zamannda Mimar Sinana Hasan Dede tarafndan yaptrlmtr. Caminin kasabaya bakan giri kapsnn yannda duvarda Hacerl- esvedin parasdr denilerek el srlen ve plen Mekke ta bulunur. 15 25 santim boyutunda olan bu ta rengi ve parlaklyla dier talardan ayrt edilir. Ayrca bir Alman mhendis tarafndan pirin ereve iine de alnmtr. Bu tan geliine dair eitli efsaneler vardr. Bunlardan en yaygn versiyonu yledir: Hasan Dede Kasabasnn eraflarndan mer Aa Hacca gitmeden nce Hasan Dedeye urar. Hasan Dede evinde inaat olduu iin Hacca gidemeyeceini syler ancak Mekke erifine verilmek zere bir kn verir. mer Aa yolda iken Hasan Dedenin vermi olduu kn merak eder ve iine bakar. kn atnda iki karpuz ekirdei ve bir kmr paras grr. Bunun zerine Mekkeye ulatnda kn Mekke erifine vermeyi istemez. Ancak Hac borlarn yerine getirdikten sonra dn hazrlna giritii vakit Mekke erifi dellel kartarak Rum diyarndan bir emanetinin olduunu syletir. Bunun zerine mer Aa Mekke erifinin huzuruna kar ve kn aar. Yere dklen karpuz ekirdekleri birer byk karpuza, kmr paras ise kara koyuna dnr. Bunun zerine Mekke erifi de Hasan Dedeye verilmek zere bir emanet verir. Dn yolunda kn merak eden mer Aa kn atnda kn iinde bulunan ta gvercin olur ve camii inaatnda bir trl ta tutmayan bir oyua gelerek yerleir ve tekrar ta kesilir. KAYNAKA

Nejat BRDOAN: Hasan Dede ve Kasabas, Din Ofset, Krkkale, 1992. Tahir KUTS: Ak Hasan Dede, etin Matbaaclk, stanbul, 1995

Dr.Yaar KALAFAT: I. Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Sempozyum Bildirileri, Bektai Trbeleri, Gazi niversitesi letiim Fakltesi Basmevi, Ankara, 1999,sf. 177-180. Hasan Dede nin yaad dneme ilikin farkl grler de vardr. Yaar Kalafatn 1. Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Sempozyum bildirilerinde vermi olduu tarih XVII.yy. dr. Ancak Hasan Dede nin torunlarnn elinde bulunan ve Nejat Birdoan tarafndan deifre edilerek yaynlanan bir berata gre; Hasan Dede nin blgeye gelii 1578-79 tarihlerine rastlar. Hasan Dede nin Anadolu ya yetikin olarak gelmi olmas kabul edilirse 1600 lerde yaam olmas dk bir varsaymdr. Bu bilginin doruluu da tartmaya aktr. Nejat Birdoan Hasan Dede nin Anadolu ya geliini m.1562 tarihler. Bu nedenle 1529 ylnda gerekletirilen 1. Viyana Kuatmasna katlamayacan yazmaktadr. Camiinin Hasan Dedenin lmnden sonra 1605 (h.1014) de Doan Bey tarafndan yapld da sylenmektedir. ocuklar ile ilgili trbeler Bonu Eri eyh tarafndan m. 1654te yaptrld.(Bkz. BRDOAN, 1992: 37) Bu rivayet 1995-1996 tarihleri arasnda yapm olduum alan aratrmas sonucunda derlenmitir.