KANGAL YRESNDE ZYARET YERLER Yrd. Do. Dr.

Ahmet GKBEL Cumhuriyet niversitesi lahiyat Fakltesi Dinler Tarihi retim yesi Anadolu'nun Trklemesi ve slmlamasnda hi phesiz Horasan Erenleri veya baka bir tabirle Alperenler ve gazi-velilerin rol olduka nemlidir. nk Anadolu bunlar tarafndan sadece fethedilmemi, ayn zamanda vatanlatrlarak yurt haline getirilmitir. Bunun en arpc rnekleri Kangal toponimisi incelendii zaman grlmesi mmkndr. Anadolu halk, buray kendilerine vatan yapan insanlar ebedletirmek, yaadklar hayat onlarla paylamak istemiler. Bu sebeple de, bir yandan blgedeki aa, kaya maara...vb. unsurlar kutsallatrlarak ta ve topra ile vatan kutsallatrma yoluna giderken, dier yandan bu vatann asl sahipleri olarak dnlen ve bir ou yce da banda mekan tutmu kiiler olarak tahayyl ettiimiz bu Alperenlere birer makam tahsis etmi, bu yerleri de ziyaret ederek onlara kar olan vefa borlarn yerine getirmeye almlardr. te tebliimizin konusunu ziyaret yerleri olarak nitelediimiz bu kutsal mekanlar oluturmaktadr. Trk- slm kahramanlarnn mezar ve makam olarak ziyaret ettiimiz bu yerler arasnda kkn daha nceki kltrlerden alan baz kutsal mekanlara da rastlamak mmkndr. Byle olmakla beraber insanlar onlar da efsane ve menkbelerle ana kltrmz iine alm, ona kendi kltrel ve dn rengini vermitir nan corafyas bakmndan Sivas'n nemli ilelerinden biri olan Kangal merkez ile buraya bal belde ve kylerdeki eitli ziyaret yerlerini tantmaya gemeden nce, ksaca ilenin tarihi geliimi ve inan corafyas hakknda bilgi vermeyi konumuzun daha iyi anlalmas iin uygun gryoruz.

A - KANGAL'IN TARH GELM VE NAN CORAFYASI

Kangal'da ilk yerleimin ne zaman yapldna dair kesin bilgi bulunmamaktadr. Ancak ile merkezinde yer alan ukurtarla Hy'nde M..3 ve 2 bin zerinde Demir a, Roma ve Bizans; Manclk kynde Eski Tun ve Demir a; Yukar Hyk kynde Tun alar yerleimi; Havuz ky Aslanta mevkiinde Eski ve Ge Tun alar; Manclk ky Krkpnar mezrasnda Eski ve Ge Tun alar ve Orta a; amurlu kynde Tun alar ve Helenistik Roma ve Ortaa; Kokpr kyndeki doal tepe zerinde Tun alar ile Helenistik ve Roma alar; Bulak kynde Ge Tun a; Kavak bucandaki Hyk Deirmeni'nde Tun alar ile --117--

Demir a iskanlar tesbit edilmitir. Ayrca Havuz ky Aslanta mevkiinde bulunan Hitit Aslan, Ankara Anadolu medeniyetleri Mzesi'nde; Yarhisar Hy'nde bulunan Hititler d-

nemine it zeri hiyeroglif yazl altn mhr yzk Sivas Mze Mdrl'nde bulunmaktadr.1 Btn bu saydmz buluntular, bize Kangal ve evresinde yerleimin Trk hakimiyeti ncesine, hatta milattan ncelerine kadar uzandn gstermektedir. imdi burada Kangal tarihini uzun uzadya anlatma imkanmz olmad iin, blgenin Trk hakimiyetine girmesinden itibaren ksaca gnmze kadar tarih srecini vermeye alalm. Seluklu hkmdar Alparslan'n Bizansllar ile yapt 1071'deki Malazgirt savan takiben yaplan anlama uyarnca Kzlrmak yaynn dnda kalan, Kzlrmak'n dousu ile birlikte Kangal ve yresi, 1075 ylnda Danimendli2, 1174 ylnda Seluklu, 1243 ylnda ise Mool egemenlii altna girmitir. XI. yzyln ikinci yarsndan itibaren sk sk el deitiren bu blge, 1340'l yllardan sonra da Eratna Beylii snrlar ierisinde grlmektedir.3 Bu dnemde ile ve evresi, Trkmenlerin yerletii yerleim birimlerinden biri olmutur. Yreye ilk gelen Trkmen Beyleri'nin, blgenin Kral Yolu gzergahnda bulunmas ve ayrca tarm ve hayvancla elverili olmasndan dolay yerleim iin buray setikleri belirtilmektedir. Kangal ve evresinde ilk yerleim yerleri Kumarl, Msrren ve Havuz kylerinin bulunduu dz ve ayrlk arazi olmutur.4 Buraya yerleen Trkmen airetlerinin menei konusunda tam bir netlik sz konusu olmayp, Ouz Trkleri'nin Kangar boyundan olabilecekleri gr hakimdir.5Balangta ger olan ve hayvanclkla uraan bu Trkmen gruplar, Seluklular dneminden itibaren yerleik dzene geerek bugnk Kumarl ve Havuz kylerini kurmulardr. Blgenin hayvancla elverili olmas ve Trkmenler arasnda hayvancln yaygn halde bulunmas yreye daha sonra da gn devam etmesini salamtr. 1413 ylndan itibaren Kangal blgesi Osmanl hakimiyetine gemitir. IV.Murat'n yaptrd mehur Halep kprs Kumarl civarndadr.6 XVIII. yzyldan itibaren bata Havuz ve Kumarl'ya yerleenler olmak zere aralarnda kan i ekimeler ve huzursuzluk nedeniyle, imdiki Kangal'n bulunduu yerleim birimine gerek oturmaya karar vermilerdir. Bylece bugnk ile merkezinin bulunduu yerin de temeli atlmtr.7 Ayrca XIX. yzyln sonlarna doru Osmanl-Rus savalar srasnda douda ilerleyen Rus ordusundan kurtulan Trk aileleri bugn Uzunyayla ad verilen yredeki kylere yerletirilmitir.8 1845 yllarnda kaza9, daha sonra bir ara nahiye10 olarak grnen Kangal 1902'de ile olmu ve ilk kaymakam ayn yl atanmtr.11 Gnmzde de ile olarak devam etmektedir. leye inan corafyas itibari ile baktmzda nfsunun %100 orannda mslman olduunu syleyebiliriz. le nfsunu %1 orannda afii, %86 orannda Hanefi ve %13 orannda Alev mezhebine mensup insanlar tekil etmektedir. Kangal'n belediyelik olmak zere toplam 114 ky vardr. Bu kylerden 47 tanesi Snn-Hanef, tanesi Snn-afii, 51 tanesi Alev ve 8 tanesi Snn-Alev karktr. le nfus mdrl --118--

nn verdii bilgilere gre ok az da olsa ilede gayr-i mslim nfusun yaadn syleyebiliriz. Merkez ile Readiye mahallesinde 20 ile 30 arasnda, Sularba mahallesinde 40 ile 50 arasnda gayr-i mslimin varlndan bahsedilmektedir. Ancak bunlarn son yllarda ilede yaamadklar anlalmtr. Grsel mahallesinde sadece drt veya be tane Ermeni'nin yaad, bunlarnda ara sra stanbul'a gidip geldikleri anlatlmaktadr.12 B- ZYARET YERLER Ziyaret, ibadet amacyla mbarek yerlere gitmek eklinde tanmlanrsa, slmiyette bunun en dikkate deer rneinin, belli erkan ve mensike uygun olarak Kbe'yi ziyaret etmekten ibaret olan hac ibadetinde bulunduu kolaylkla anlalabilir. Oysa burada ele almak istediimiz ziyaretin, mnhasran slm bir ibadet olan Kbe'ye hac ziyaretinden olduka farkl bir kategoriye dahil olan fenomenleri konu edindiini belirtmek gerekir.13 Bir yeri veya bir kiiyi grmeye gitmek14 anlamnda kullanlan Trkedeki ziyaret kelimesi, Arapa ziyaret kelimesinden gelir. Arapa'da ayn kkten "zevr" kelimesi hem ziyaret etmek, hem de ziyaret eden anlamna gelir. Bununla birlikte, Arap dilinde, ziyaret eden anlamnda "zir" kelimesinin kullanlmas daha yaygndr. Ayrca birinci anlamda (ziyaret etmek) ayn kkten "zvar" ve "mezar" kelimeleri de mevcut olup, "mezar" kelimesi Trkemize "kabir" anlamyla gemi bulunmaktadr. Aslnda buradaki ziyaret fenomeni de bir lde mezar ziyareti ile ilgili bulunmaktadr. Ancak burada ele almak istediimiz ziyaret fenomeninin slmiyetteki olaan kabir ziyaretinden olduka farkl bir konuya tahsis edildiini belirtmekte yarar vardr. Zira aratrmada bahis konusu olan, yatr, trbe, ziyaret, dede veya baba mezar gibi eitli adlarla anlan ve ounlukla kendilerine vel, evliya, eren, ermi, bit, zhit, lim, seyyid, eyh, gazi, pir, dede, baba, abdal yahut ehit gibi eitli isim ve sfatlar verilerek manev g ve meziyetlerine inanlan kiilerin yattklar kabul edilen yerlere, belli dileklerle yaplan ziyaretler ve bu erevede olumu bulunan inan ve uygulamalardr.15 Bu anlamdaki bir ziyaretin, yine Trkemizde yaygn bir kullanma sahip olan "adak"ile yakn ilgisinin bulunduunu belirtmek gerekir.16Ayrca "adak" teriminden daha az kullanma sahip olan ve esasen daha hususi ve dn bir yn arz eden "nezir" kelimesi de vardr. Ancak nezirde kurbann veya adanan eylerin sunulmas sz konusu olduu iin incelememize konu tekil eden olaylar kapsamas asndan ziyaret terimini kullanmann daha isabetli olaca kanaatindeyiz. unu da belirtmek gerekir ki ziyaret yerleri, her zaman iin, kendilerinde belli bir manev g, feyz ya da bereket bulunduuna inanlan bir takm efsaneler, hikayeler, kermetler ve mertebeler atfolunan ahslarn mezarlar, trbeleri yahut onlara ithaf ertebeler atfolunan ahslarn mezarlar, trbeleri yahut onlara ithaf edilen makamlar deildir; Zira kutsal olarak kabul edilen bir takm ta, aa, kaynak, gl, kaya ve da gibi mekanlar ziyaret yeri kategorisi ierisine girer.17 Bu konuda Hikmet Tanyu'nun "Ankara ve evresinde Adak ve Adak Yerleri" adl almas, Erciyes niversitesi lhiyat Fakltesi retim yelerinde be kiilik bir komisyonun hazrlad "Kayseri ve evresinde Ziyaret ve Ziyaret Yerleri" adl alma ve Cumhuriyet niversitesi Trk dili blm retim elemanlarndan Kutlu --119--

zen'in daha ok Divrii yresini ele alan "Sivas ve Divrii Yresinde Eski Trk nanlarna Bal Adak Yerleri" adl almas, adak ve ziyaret yerleri ve buna bal inanlarn lkemizde olduka yaygn olduunu gstermektedir. Esasen bu tip inan ve uygulamalara sadece lkemizde deil, ayn ekilde dier Trk devletlerinde de daha slm ncesi dnemden itibaren rastland herkesin malumudur. Hatta olay sadece Trk Dnyas ile de snrlandrlmamaldr. Zira baz grlere gre buna slm ncesi dneme kadar uzanmak zere Araplar arasnda da rastlanmaktadr.18 Bu cmleden olarak zellikle Kuzey Afrika'da ve oradan ald etkilerle btn Afrika dnyasnda Murabitizm veya Mirobitizm denilen ve eitli amalarla vellerin mezarlarnn yahut teki kutsal bilinen mekanlarn ziyaret edilmesinden ibaret olan olayn yaygn olduunu belirtmekte fayda vardr. Ziyaret inanc ve buna bal uygulamalar sadece Trk veya slm dnyas ile de snrl deildir. Zira, bilindii zere natrizm ve animizm diye adlandrlan ve tabiata yahut tabiat kuvvetlerine veya onlarn kiiletirilmi ekillerine, ruhlara ve zellikle de ata ruhlarna tapnma eklindeki inan ve uygulamalara Afrika, Amerika ve Avustralya'nn ilkel yerlerinin yan sra Uzak Dou lkelerinde, hatta in'de, Hindistan'da, Eski Yunan ve Roma'da da rastlanabilmektedir. Netice itibariyle olaya bu perspektiften bakldnda ziyaret inanc ve olay dnya apnda yaygnla sahip bulunan bir gereklik olarak karmza kmaktadr. unu vurgulamak gerekir ki, bu tip inan ve uygulamalar toplumlara, kltrlere, devirlere ve yerlere gre aralarnda dikkate deer farkllklar gsterebilir. Btn bu aklamalardan sonra, ziyaret, adak, dede, baba, eyh, eren, evliya, mezar, yatr ve trbe...vb. adlarla anlan bu ziyaret yerleri ile onlara belli inan, efsane ve kerametlerin atfedilmesi eitli dilek ve isteklerle onlarn ziyaret edilmesi olay, inceleme alanmz olan Kangal ve evresinde olduka yaygndr. imdi bu ziyaret yerlerini ksma ayrarak vermeye alalm. 1- YATIRLAR (Trbe, Baba, Evliya, Pir, Tekke) Bu blmde, kendisinde mutlaka bir yatrn veya mezarn bulunduu ziyaret yerlerini ele alp, ile merkezine en yakn olandan balayarak en uzak olana doru sralamaya alacaz. a- Tezveren Baba le merkezinin kuzey batsnda bulunan mezarln yukar ksmnda yer almaktadr. Mezarn evresi kerpi ve tala evrili olup zerinde aprazlama atlm tahtalar vardr. Halk arasnda, burada yatan kiinin XVII. asrda Horasandan gelip Samud Baba ile yakn iliki iinde olan bir vel olduuna inanlmaktadr. Yal insanlardan edinilen bilgiye gre bu velinin mezar, daha nceleri kk kubbeli bir yap halinde imi. Daha sonra buradaki talarn bir ksm sklerek dier mezarlar iin kullanlm ve gnmzdeki ekle gelmitir. Yatrn ba ucunda bulunan ve kutsal olarak kabul edilen am aacna yre halk yllarca dilek ve isteklerinin kabul edilmesi iin aput balamlardr. Ancak son yllarda bu yaplanlarn hurafe ve gnah olduu dncesiyle aa ortadan kaldrlmtr.

Yre halk, "Tezveren Baba"y u sebepler --120-den dolay ziyaret etmektedir: 1- ocuu olmayan kadnlar, perembe akam yats namazndan sonra bir bez bebek yapp hazrlarlar. Ertesi gn erkeklerin cuma namazna gittikleri srada, akamdan hazrladklar bezden yaplm oyuncak bebei yanlarna alarak Tezveren Baba'nn mezarna giderler. Sembolik olarak hazrlanm bu bebei Tezveren Baba'ya balayp mezarn zerine brakrlar ve gerek bebek vermesini dilerler. 2- Ksmeti almayp evlenemeyen kzlar, perembe gnleri buray ziyaret edip "kabrine geldim isteyerek atldm, evime gittim ki satldm." eklinde syleyerek mezarn zerine kapanp topra yalarlar.19 3- eitli skntlar ve hastalklar olanlar bu yatrn bana gelir dua eder, dilek ve isteklerini belirterek adak adarlar. Dilei gerekleenler adaklarn mezarn banda veya evde keserek piirip datrlar. 4- St gelmeyen lohusa kadnlar, "Tezveren Baba"ya giderek nce mum yakarlar, mezarn zerindeki topra ptkten sonra bir miktar toprak alarak eve dnerler. Mezardan getirdikleri bu topra banyo suyuna katarak bununla yedi gn banyo yaparlar.20 5- Ayrca asker ve gurbeti yolu bekleyenler, yatrn bana gelerek dua ve niyazda bulunurlar. Yatrn evresindeki kulara yem atarak "Tezveren Baba"ya hitaben, "onlar bize tez kavutur", kulara hitaben de "selam gtrn" derler.21 b- Samud Baba Samud Baba'nn trbesi, Kangal merkeze 10 km. uzaklkta olan Tekke kyndedir. Trbe altgen olup kesme . Trbe altgen olup kesme talardan yaplmtr. Giri kaps zerinde 1573 tarihi vardr. Bu tarihe gre Samud Baba XVI.yzylda yaamtr. Trbenin kubbesi iten daire eklinde, dtan ise piramit klahldr.22 Blge insan, trbenin IV.Murat zamannda ve bizzat padiahn emriyle ina ettirildiine inanmaktadr. Baz kaynaklar ise 1573 tarihinde II.Selim zamannda yapldndan bahsederler.23 Seksen metre karelik bir bahe ierisinde olan trbenin hemen arkasnda bir armut aac, nnde tatl su emesi ve trbenin elli metre gneyinde drt dala ayrlm bir dut aac bulunmaktadr. Trbeyi evreleyen avlunun ortasnda ap yaklak yarm metre olan bir direk bulunmaktadr. avlunun iki kesinde balanm rengarenk aput ve iplik paralar, direk zerine yazlm eitli dilek ve niyazlar hemen gze arpmaktadr. rnein; "te sana geldim Samud Baba, dert bende derman sende, bendeki u derdi al...bana bir evlat nasip et...vb." gibi bir ok dilek ve dualar grmek mmkndr. Mezarn bulunduu blmenin giri kapsnn stnde Farsa kitabesi vardr. Ayrca trbenin bahesinde kesilen kurbanlarn piirilmesi ve ikram edilmesi iin bir ocak bulunmaktadr. Kabrin ayak ucunda, daire biiminde kk bir kuyu vardr. erisi ince toprakla doldurulmutur. Gelen hastalar buradan ifa topran alp giderler. Kabrin zerinde Kelime-i Tevhid yazl yeil bir rt, sa tarafnda on iki imamlara ait zerinde on bir dilim olan bir tok-

mak (on ikinci dilimin yeri bo olup gelecek mehdiyi simgelemektedir.), Trke mealli bir Kur'an- Kerm, sol tarafnda ise perembe akamlar yaklmak zere hazrlanm birka mum vardr. --121-Tekke kynn manev bekisi olduuna inanlan Samud Baba trbesinin bakmn ve bekiliini Samud Baba'nn torunlarndan olduunu iddia eden Ali isminde biri stlenmitir. Yre halk bu trbeyi u nedenlerden dolay ziyaret etmektedir: Aylk, yllk ve haftalk Cem ibadetleri burada yaplr, Yamur duas iin trbeye gelinerek dua ve niyazdan sonra bahesinde kurbanlar kesilir. ocuu olmayan ve ocuu yaamayan kadnlar ile baht kapal olan gen kz ve erkekler buraya gelerek himmet beklerler. Bir ksmn yemek, bir ksmn da suya katarak imek iin oradaki topraktan bir miktar alrlar, Hayvanlar nazardan korumak, onlardan bol st almak ve hayvanlarda grlen "Bosta" hastaln tedavi etmek iin buradan alnan bir miktar toprak, tuzla kartrlarak hayvanlara yalattrlr. Yine hayvanlarn ve insanlarn doumu kolay yapmalar iin perembe akamlar oradan alnan toprak insanlarn yastnn altna konur, hayvanlarn ise altna serpilir. Buradan alnan topra muska ekline getirerek zerinde tayan kimseyi ylan sokmad gibi kpek bile srmaz inanc vardr. Gece uykusunda alayan, ge yryen, dili peltek olan ve korkan ocuklar buraya getirilerek kabrin toprandan 3 ile 7 gn yalattrlr. Samud Baba'nn komu kylerden hatta komu ile ve illerden bile ziyaretileri vardr. eitli skntlar olan insanlar buraya gelerek skntlarnn ortadan kalkmas iin dua ve niyazda bulunurlar. steklerinin yerine gelmesi iin de oradan ayrlrken kutsal kabul edilen dut ve armut aacna aput balarlar. c- Felfan Baba Kangal merkeze bal rencik (Halburvere kynn 15 km. dousundaki Felfan Da'nn tepesindedir. Felfan Baba'nn trbesinin 1840'l yllarda Divrii mfts Ziya Bey'in nderliinde blge insan tarafndan yapld rivayet edilmektedir. Dikdrtgen eklinde olan trbe, kesme talardan ve Horasan harc kullanlarak yaplmtr. ats ahaptr. erisindeki mezar talarla yaplmtr. Burada yatan zatn nereden, ne zaman geldii ve hangi tarihte vefat ettii bilinmemektedir. Hac Bekta Veli'nin mridi olduuna dair sylentiler yaygndr. rencik ve evre kylerin Felfan Baba'y ziyaret etme amalarn u ekilde sralayabiliriz.

ocuu olmayan, ocuu yaamayan kadnlar ile st az olan lohusa kadnlar Felfan Baba'ya gelirler. Orada mum yakp aput balarlar. Sonra mezarn toprandan bir miktar alarak geri dnerler. Alnan toprak, evredeki farkl yedi ziyaret yerinden alnan topraa katlr. Bu topran kartrld su ile 3 ile 21 gn arasnda sessiz bir ortamda banyo yaplr.24 lkbahar aylarnda civar kyller Felfan Baba'ya gelerek dua ve niyazda bulunduktan sonra kurban keserler. Bu ziyaretin asl amac blgenin ekili arazilerinin yangn ve haarat gibi tabiat afetlerinden korunmasdr.25 Havalar kurak gittii zaman yamur yamas iin topluca Felfan Baba'ya klr. Dua ve niyazlar yapldktan sonra kurbanlar kesilir.26 Alev-Snn ayrm yaplmadan ziyaret edi --122-len Felfan Baba'ya aile geimsizliinin giderilmesi ve huzurlu bir ortamn salanmas iin de gidilerek dua ve niyazlarda bulunulduu nakledilmektedir.27 d- Ruhsat Baba (k Ruhsat) lenin Delikta bucanda 1835 ylnda doan ak Ruhsat'nin asl ismi Mustafa'dr. Her ne kadar Delikta'l ise de; Dedem vilayeti gitsem Tonus'a Saklamaz srrn sezegen olur. Dediine gre, Ruhsat'nin dedesi Tonus'tan gelmedir. Tonus'un imdiki ad Altnyayla'dr. Anadolu'nun eitli yrelerini gezen Ruhsat 1911 ylnda (Dier bir rivayete gre 1912) kendi kynde lmtr. Kk yatan itibaren yoksulluu nedeniyle obanlk yapan Ruhsat, ili ve duyarl bir ktr. iirleri "Sivas'ta klk Gelenei ve k Ruhsat" ad altnda Doan Kaya tarafndan incelenmi ve bu eser yaynlanmtr.28 Ruhsat Baba drt defa evlenmi ve evliliklerinden yirmi ocuu olmutur. Bir iirinde evliliini u ekilde ifade eder: "Eer nikahtan sorarsan drd bitirdim tamam, Eer evlattan sorarsan yirmi tr heman."29 Rivayete gre, Kertme (Ula'a bal) mezrasnda uykuya dalan Ruhsat'ye pirler tarafndan "bade" verilir. Bade itiini de bir ok iirinde dile getirmitir. Bu hadiseden sonra evrede Ruhsat'ye "Hoca, Ruhst, k, Cehd" denilmi, hatta "deli ve serseri" diyenler de olmutur. eyhinin akir Efendi olduu iirlerinden anlalmaktadr. Mezar, Delikta ky mezarlnn ortasndadr. Mezar mermerle yaptrlmtr. zerine srekli toprak takviyesi yaplmaktadr. 30

Yre halk Ruhst Baba'y veli bir zat olarak kabul etmektedir. Anlatldna gre, Turnalar, Kurma Tepesinden gelip kavis alrlar. Kale mevkiinden geri dnerek Ruhst Baba'nn mezar zerinde kanat rptktan sonra Darende tarafna doru, Somuncu Baba'ya giderlermi. Yine halktan edindiimiz bilgiye gre, orum'da bir kadn Ruhst Baba'y ryasnda grr. Ruhst Baba kadna: "Gel beni ziyaret et" der. Uykudan uyanan kadn, Ruhst Baba'y aratrp soruturduktan sonra, Delikta kyne gelir. Kyden satn ald bir kurban Ruhst Baba'nn mezarnda keserek kyllere datr. Daha sonra ryasn kyllere anlatarak ziyaret sebebi hakknda bilgi verir. Hasta olarak gelen kadn shhatine kavuarak memleketine dner.31Halktan, Ruhst Baba hakknda buna benzer hadiseleri dinlemek mmkndr. imdi de Ruhst Baba'nn mezarnn hangi amalarla ziyaret edildii zerinde duralm: Hayvanlarda bulunan "bostca" hastalnn tedavisinde Ruhst Baba'nn mezarndan aldklar topra tuza katarak hayvanlara yalattrrlar. ocuu olmayan kadnlar, ocuk sahibi olmak iin mezarla gelir. Mmkn ise, Ruhst Baba'nn mezarnn yannda bir gece yatarlar. Ertesi gn mezarn zerinden bir avu toprak alarak oradan ayrlrlar. Bu topran bir ksmn yedi gn yemeklerine katp yerler. Kalan ksmn da muska yaparak boyunlarna asarlar. Gurbete giden genler, gitmeden nce perembe gn Ruhst Baba'nn mezarn ziyaret ederek ondan izin alrlar. rnein askere gidenler, buray ziyaret edip izin aldktan sonra mezar --123-dan bir miktar toprak alarak onu hamail ekline getirip zerlerinde tarlar. Bylece kendilerine gelecek bela ve ktlklerin defolacana inanrlar. Ayrca havalar kurak gittii zaman yamur duas iin oraya gidilerek kurbanlar kesildii gibi, gece uykusunda alayan ve karanlktan korkan ocuklar iin de, Ruhst Baba'nn mezar ziyaret edilerek yardm istenir.32 e- Tatarm Baba Tatarm Baba'nn mezar Delikta ky ierisindedir. Mezarn bulunduu yer eski bir kale kalntsnn yeri olarak bilinir. Burada yatan zatn bu kalenin komutan olduu gr yaygndr. Mezar drt keli olup ta ve kerpiten yaplmtr. Daha nceleri zeri akken mezara en yakn evin sahibinin ryasna girmesiyle, o kii tarafndan zeri kapatlmtr. Yre halknn inancna gre, perembe akamlar, kandil geceleri ve mbarek aylarda zaman zaman burada mum na benzer bir k yanmaktadr. Kyller Tatarm Baba'y bir bereket kayna olarak grmektedirler. nsanlar, peynir, ya ve ekmek gibi btn yiyeceklerinin bereketli olmas iin, Tatarm Baba'nn mezarndan aldklar topra evlerinin kilerlerine serperler. Hatta peynir ve ya tenekelerini (bidonlarn) bizzat trbeye gtrerek belirli bir sre orada brakrlar.33

Ayrca az eilenler ve gz ars ekenler, burasn ziyaret ederek mezarn toprana dillerini srerler ve oradan aldklar topra cuma akam gz kapaklar zerine koyarak dinlendirirler. Bunun dnda saras olanlar, vcudunun her hangi bir yeri uyuanlar, eli aya ekilenler, Cin arpmasna urayanlarn da Tatarm Baba'y ziyaret ettikleri belirtilmektedir.34 f- eriflerin Tekkesi (Kzlar Ziyareti) Bu tekke, Delikta'a 5 km, Baayr'na 3 km. uzaklkta 1750 rakml yksek bir tepenin zerindedir. Bu tepe civar kyller tarafndan eriflerin Tekkesi veya Kzlar Ziyareti olarak bilinir. Buras metre uzunluunda, iki metre geniliinde etraf evrili ve zeri demirle rtl bir ziyaret yeridir. Demirlerin drt kesinde kularn su imeleri iin suluklar yaplmtr. Buraya tekke denilmesinin ve kutsal olarak kabul edilmesinin sebebini erifler slalesinden olan Mustafa zkan u ekilde aklamtr: "Dedemler Tahtal kyne gelirken, u andaki tekkenin yannda inip konaklamlar. Yol yorgunluu nedeniyle burada biraz dinlenip uyumak isterler . Dedem uyurken bir tkrt sesiyle uyanr. Birden arr. nk biraz ileride gen bir kzn durup kendisine baktn grr. Daha sonra dedem kza doru gittike , kz ondan uzaklar. Bu arada dedem kza: Sen kimsin, kimlerdensin, ne aryorsun, in misin cin misin? eklinde sorular sorar. Ancak cevap alamaz. Ayn kz ertesi gn yine grnr, bu sefer dedemin sorusuna cevap verir: "Dedeciim ben ne inim ne de cinim, ben bir veliyim, iyilerdenim. Senin bulunduun yer benim mezarmdr. Orasn yaptr." diye tavsiyede bulunur. Bir mddet sonra kzn ibrik ile abdest aldn grr ve kz kaybolur. Hayretler ierisinde kalan dedem, kyden getirttii ta ve aalarla burasn yaptrr." Bu kz orada abdest alrken ve dolarken baz kyllerin de grd sylenmektedir. --124-Mezarn banda bir am aac vardr. Bu aaca hi kimse zarar vermez. Buras Delikta kynde eriflerin Tekkesi olarak bilinir. Ancak baz civar kylerde "Kzlar Ziyareti" veya "Kzlar Tekkesi" eklinde isimlendirenlere de rastlanmtr. Kzlar denilmesinin nedeni de burada bir deil birden fazla kz evliyann varolduu inancdr. Bu ziyaret yerine de ocuu olmayan veya olup da yaamayan kadnlar gelerek dilek ve isteklerini belirtirler. Mmknse kurban keserek niyazda bulunurlar. Ayrca yamur duas iin gidildii de rivayetler arasndadr. g- oban Baba oban Baba'nn mezar Alacahan beldesinde belediye binasnn arkasndadr. Mezarn ykseklii bir metre civarndadr. Mezarn yannda bir kuburnu aac vardr. Mezarn zeri aktr. Blge halkndan alnan bilgiye gre oban Baba; Horasan'dan gelerek nce Darende'ye daha sonra da Alacahan'a yerlemitir. Asl meslei obanlktr. Ayn zamanda iyi bir de kpek eiticisidir. Daha nceleri Kangal kpei ve Kangal koyunu, oban Baba'nn kpei ve koyunu eklinde isimlendirilmi.

Menkbeye gre oban Baba, obanlk yaparken beyaz sakall, nur yzl ve sarkl ihtiyar bir dervile karlar. Bu oban Baba'dan karnn doyurmak iin bir eyler ister. rnein; oban Baba'dan belindeki ekmekten biraz vermesini talep eder. oban Baba da belindekinin ekmek deil tuzluk olduunu syleyince ihtiyar srar eder. oban Baba belindeki sargy anca bir de ne grsn tandrdan yeni km bir ekmek. Bu olaya bir anlam veremeyen oban Baba "bunda da bir hayr vardr" diyerek kuzulu koyunlardan birini tutup biraz st samak ister. htiyar adam buna da kar karak; "O koyunu brak, u koyunu sa" der. oban Baba: "Sizin gsterdiiniz koyun ksr, samal deildir" diye cevap verir. htiyar syledii koyunda srar edince oban Baba onun gsterdii koyunu samaya balar. Bir de ne grsn memelerinden bolca st geliyor. Bunun zerine oban Baba bu ihtiyarn "Hzr" olduunu anlar, ancak herhangi bir ey sylemez. Btn bunlardan sonra ihtiyar nur yzl adam oban Baba'ya dnerek: "Olum Allah seni vel kullarndan etsin, Peygamberlere komu eylesin" der ve oradan ayrlr. Belirtildiine gre oban Baba'nn Hzr'la karlamasndan sonra kendisinde bir takm deiiklikler olur ve baz kerametler gstermeye balar. Zamanla, oban Baba ile Hzr'n karlat yerde bulunan "Karaolu emesi" kutsallatrlm ve her perembe bu emeden Zemzem aktna inanlr hale gelinmitir. Ayrca bu blgeden hacca gidenlerin oban Baba'y orada grdkleri ve onun vel bir insan olduunu belirttikleri rivayet olunmaktadr.35 oban Baba, Alacahan ve Kangal'n dier kylerinde tannd gibi komu ile ve illerde de tannmakta ve ziyaret edilmektedir. oban Baba; genellikle u amalar iin ziyaret edilir. 1- Blge insan yamur duasna kmak istedii zaman nce oban Baba'nn mezarna urayp ihlas bir fatiha okur. 2- Koyunlarda iek hastal grld vakit oban Baba'nn mezarna gelinerek bir miktar toprak alnp tuza katlarak hayvanlara yalattrlr. 36 --125-3- Vcudunun herhangi bir yerinde cilt hastal bulunanlar, nce oban Baba'nn mezarn ziyaret ederler, daha sonra Karaolu emesinde abdest alarak bir miktar su ierler. 4- Nazardan korunmak ve eve, ekine, bostana bolluk gelmesi iin oban Baba'nn mezar ziyaret edilir, oradan bir miktar toprak alnarak evin, bahenin veya ekinin etrafna serpilir. 5- Askere gidecekler ilerinin rast gelmesi, ksmet ve bahtlarnn balandna inanan genlerin bundan kurtulup bir an nce ksmetlerinin almas iin oban Baba'ya giderek dua ve niyazda bulunurlar. h- Ali Baba

Keramet sahibi olan Ali Baba, Bakr Baba ve iekli Baba'nn karde olduklar rivayet olunur. nce orum'un Alaca ilesine giderler. ki yl gibi ksa bir mddet burada kaldktan sonra Sivas'n Kangal ilesine gelirler ve farkl blgeye yerleirler. Ali Baba ziyareti, Yeilkale Ky'nn yaklak 45 km kuzeyindedir. Kk bir tepenin zerinde olan bu ziyaret yerinde herhangi bir mezar yoktur. Blge insan buradaki mezarn bakmszlktan dolay kaybolduu grndedir.37 Ali Baba ziyareti, blge insan tarafndan u amalar dorultusunda ziyaret edilmektedir. 1- Havalar kurak gittii zaman yamur duas iin buraya topluca klp kurbanlar kesilir ve dualar edilir. Kurban ve duadan sonra bir sr koyun ile kuzunun kartrlarak hayvanlarn karlkl olarak melemeleri salanr. 2- Hdrellez ve ko katmnn olduu gnlerde ksmetleri kapal olan gen kzlar kyn obanna birer mendil verirler. Verilen bu mendillerin yedi gn, yedi defa bu tepenin etrafnda dolandrlmasn ve daha sonra bir erkek ocuu vastasyla kendilerine ulatrlmasn isterler. 3- lkbaharda ars ve szs olanlar ilk gk grledii zaman ad geen ziyarete karak orada yuvarlanrlar. - Bakr Baba Alacahan beldesinin on iki km kuzey batsnda bulunan yaklak 1200 metre ykseklikteki bir tepedir. Tepenin banda tahmini 60-70 metre kare zerine oturtulmu tek katl bir ev vardr. Bu yap ierisinde bir mutfak, bir ocak ve bir salon bulunmaktadr. Buras gerek alev, gerekse snn vatandalar nazarnda bir nevi ibadet yeri olarak grlmektedir. Salonda rengarenk aput ve iplik balanm direkler ve bir para kumbaras gze arpar. Mutfakta yenebilecek cinsten bir ok ey bulmak mmkndr. nk bu ziyaret yerine gelenler, beraberlerinde getirdiklerinin bir ksmn yiyip itikten sonra geriye kalann oraya brakp giderler. Bu evin nnde fazla derin olmayan yaklak bir metre apnda iki kuyu vardr. Kuyularn st ksmnda ise bir kuburnu aac bulunmaktadr. Bu aaca da aput ve ipliklerin baland grlr. Bu tepede bir rivayete gre Bakr Baba, baka bir rivayete gre de Hzr Baba yatmaktadr. Ancak hangisi olursa olsun mezarn yeri belli deildir. Son yllarda alev vatandalarn daha sk ziyaret ettii bu tepe, blge insannca Bakr Tepe olarak da bilinir. --126-Edindiimiz bilgiye gre, bu kuyularn suyu, tepeye klp kurban kesildii zaman oalr, tepeden inilince azalr. Civar kyller nazarnda bu kuyularn suyu kutsaldr ve ne kadar iilirse iilsin insana dokunmaz.38 Genel olarak evre insan Bakr Baba'ya u nedenlerden dolay kar.

1- Yamur duas iin kar, orada kurban kestikten sonra dua ve niyazda bulunup kuyulardan birine bir avu toprak atar. Topran suya atlmasnn nedeni, topran su istediini belirtmektir. 2- Bilhassa koyunlarda grlen bosta hastal iin Bakr Baba'nn topra ve suyu bir miktar tuz ile kartrlarak koyunlara talarn zerinde yalattrlr. 3- ocuu olmayan ve ocuu yaamayan kadnlar, st az olan lohusalar, ocuklarnn cinsiyetlerinin deimesini isteyenler ve vcudunun herhangi bir yerinde cilt hastal bulunanlar da Bakr Baba'ya gelerek dua ve niyaz ederler, sudan ierler. Dileklerinin kabul edilmesi iin kuburnu aacna aput balayarak oradan ayrlrlar. 4- Ksmeti almayan gen kzlar Bakr Baba'y ziyaret ederek dileklerini belirtip aput baladktan sonra kuyudan aldklar suyu ayakta ierler. Dkld zaman isteklerinin kabul edilmeyeceine inanld iin suyun yere dklmemesine dikkat edilir. 5- Ba ars, bomaca ve bbrek rahatszl bulunanlar bu ziyarete gelerek kuyunun suyundan akam-sabah ierler. 6- Nazardan korunma ve yaplan by ve sihirlerin bozulmas iin oradan alnan bir miktar toprak evin eiine serpilir. i- iekli Baba Alacahana yaklak sekiz-dokuz km uzaklktaki bir kayalktr. Ali ve Bakr Baba'nn kardei olarak bilinen iekli Baba'nn ad geen kayalklarda yaad, hazinesini de buralarda bir yere gmerek ld, ancak kabrinin yerinin belli olmad rivayet edilmektedir. Halk arasnda iekli Baba'nn keramet ehli birisi olduu ve kendisini Allah'a adad inanc yaygndr. iekli Baba; blge insan tarafndan eskiden olduu kadar ok fazla ziyaret edilmez. Genellikle bu ziyaret yerini, dk yapan kadnlar ile doumu zor olan hamileler ziyaret ederek dua ve niyazda bulunup dilek ve isteklerini belirtirler. Az da olsa yamur duas iin ziyaret edildii de sylenmektedir. j- Etyemez Baba Etyemez Baba'nn mezar, Etyemez Ky'nn mezarlndadr. Bu mezar demirden yaplp zerine ismi yazdrlmtr. Horasan erenlerinden olduuna inanlan Etyemez Baba'nn nerede doup ne zaman ld hakknda hibir bilgi yoktur. Anlatldna gre asl ad Etyemez olmayp bu isim ona daha sonra verilmitir. Salnda, ipek yolundan geen kervan yolcularna srekli et ikram edip, kendisi yemedii iin bu isimle mehur olmutur. Kyllere gre, Etyemez Baba Kbrs ve Kore savalarnda Etyemez dann tepesinden dmana kar srekli top glleleri atarm. Bu zatn himmetinden dolay, Etyemez ky hibir zaman ekonomik sknt ekmemi ve tabii afet grmemitir. Kyller Etyemez Baba'nn kyn bekisi --127--

olduuna, onun manev korumasn ve duasn her zaman zerlerinde hissettiklerini, perembe akamlar ise kabrinin zerine nur yadn bildirmektedirler. Etyemez Baba'y hem Alev hem de Snn inanca sahip insanlar ziyaret ederler. Babay ziyaret etmek isteyen birisi perembe sabah afak attktan sonra abdest alp ziyaret iin niyet eder. Eer mmknse beraberine bir kurban alarak hi dnya kelam etmeden mezarla varr. Mezarn etrafn yedi defa dner. Bu dnme ii bittikten sonra ihlas bir fatiha okur. Sonra kurban keserek orada bulunanlara ve komulara ikramda bulunur. kram edilen kiiler kurban etini yerken "Allah dileinizi kabul etsin" eklinde dua ederler.39 Bata Etyemez Ky olmak zere evreden gelen insanlarn Etyemez Baba'y ziyaret nedenlerini u ekilde sralamak mmkndr. 1- Etyemez Baba'nn mezarndan bir miktar toprak alarak muska ekline getirip zerinde tayanlara kurun isabet etmez inanc vardr. Ayn zamanda bu insanlar ylan ve bcek cinsinden herhangi bir hayvan da sokmaz. 2- Kt rya grenler, evlenmek isteyip de evlenemeyenler veya herhangi bir kaza geirenler Etyemez Baba'nn mezarna giderek ondan yardm isterler. 3- Nazardan korunmak iin, babann mezarndan alnan toprak muska ekline getirilerek evin ve ahrn giri kapsnn zerine aslr. Ayrca dier ziyaret yerlerine gidildii gibi, yamur duas iin de Etyemez Baba'ya toplu olarak klp dua ve niyazda bulunulur. k- Hac Bekta Vel Hac Bekta Veli'ye ait olduu varsaylan bu mezar, Bekta ky camiinin gneyinde yer almaktadr. Mezar kare eklinde olup talarla evrilidir. Mezarn ba tarafnda byk bir ta dikilidir. Bu yatrda metfun bulunan zatn burada hangi tarihte yaad ve ne zaman ld bilinmemektedir. Blge insanna gre Bekta ky ismini bu yatrdan almtr. Snn bir kydr. O evredeki Alev inanca sahip kyller bu yatrn Hac Bekta Veli'ye ait olduunu belirtirken, Snn kyller bu mezarn Hac Bekta Vel'ye ait olmadn ancak bunun baka bir evliyaya ait mezar olduu grndedirler. Bir ksm kyllere gre; Hac Bekta Vel bu kyde bir zamanlar obanlk yapmtr. Ancak daha salnda iken buray terketmi ve bu blgede lmemitir. Bir ksm kyller ise Hac Bekta Vel'nin tekrar kye dndn ve mezarn ona ait olduunu syleyerek Alev kyllerin grlerini desteklemektedirler. Grlyor ki bu yatrn Hac Bekta Vel'ye ait olup olmadnda baz ihtilaflar sz konusudur. Ancak burada yatan ahs ister Hac Bekta Veli olsun ister baka bir zat olsun, buras o blgede yaayan insanlar nazarnda nemli ve kutsal bir mekandr. Bekta kynde Hac Bekta Veli ile ilgili u menkbe olduka yaygndr: Bilindii zere Hac Bekta Veli kyn ineklerini gdermi. Srnn ierisinde dul bir kadnn da inei bulunuyormu, ancak bu inein st her gn azalmaya bam. Stn azalmasna sinirlenen kalam. Stn azalmasna sinirlenen kadn, her akam inei saarken dvermi. Gnlerden bir gn kadnn inei eve gelmez. obann evine gelir ve yle der: "Sen nasl obansn, hem ineimi sayorsun hem de kaybediyorsun. neim bulunmaz ise bunun sorumlusu sensin." Hemen inei aramaya kan oban, inei otlarken bulur ve inekle konumaya balar. "Ey

inek! niin evine gitmedin? Neden burada otluyorsun? Bana niin sz getirdin?" der. nek dile gelerek: "Ey oban! sen bir kez azar iittin. Ben bu sz ve hakareti her gn duyuyorum. stelik dayak yiyorum. Benim yzmden bari bugn sana laf gelmesin dncesiyle stmn daha fazla olmas iin biraz daha otlanmak istedim" diye cevap verir. nek ile Hac Bekta Veli arasndaki bu konumay civardan geen bir ksm insanlar duyarlar ve akn bir ekilde "Allah-Allah ne gnlere kaldk, demek ki adam kafay tt. nekle konuuyor" diye sylenirler. Ksa zaman ierisinde bu olay btn kyller tarafndan duyulur. Kyn ocuklar Bekta Veli'yi talayarak kyden kovarl duyulur. Kyn ocuklar Bekta Veli'yi talayarak kyden kovarlar. Ayrlmak zorunda kalan Bekta Veli kyllere: " Kynz yokluk grmesin ama llerinizin sa taraf kara olsun" diyerek veda eder. Anlatldna gre, o gn bu gndr, Bekta kynn cenazelerinin sa tarafnda kara bir leke olumaktadr.40Bu sebeple blge insan bu yatr, zellikle aada sraladmz nedenlerle zaman ziyaret etmektedirler: 1- Hac Bekta Veli'nin mezarndan bir miktar toprak alnarak eve bolluk ve bereket gelsin ve kem gzlerden korunsun amacyla evin kilerine ve d kapnn eiine serpilir. 2- ocuu olmayan kadnlar bu yatrn mezarna giderek oradan aldklar bir miktar topra Bakr Baba'nn suyu ile slattktan sonra onunla yedi gn banyo yaparlar. 3- Yamur duas iin gelindii gibi uykuda alayan ve korkan ocuklar iin de buraya gelinerek dua ve niyazda bulunup arzu ve istekler dile getirilir. 2- FALI SULAR En eski devirlerden beri Trklerin tabiat kltnde, su nemli bir unsur olmutur. Trk kltr tarihinde "su klt" ile ilgili en eski kaytlara gre Hunlar dneminde su, Trkler tarafndan kutsal kabul ediliyordu.41 Asya Hunlar, Haziran aynda Ongn nehri blgesinde, Gk Trkler ve Uygurlar da yine Haziran'da Tamir Irma kaynanda Gk Tanr'ya, atalara, tabiat kuvvetlerine, at ve koyun kurban ederlerdi.42 Orhun yaztlarnda "Yer-Su", Trklerin koruyucu ruhlar olarak zikredilmektedir. Abdlkadir nan, Mslman Trkler arasnda "Yer-Su" kltnn ekil deitirerek yaamakta olduunu belirttikten sonra, veli/evliya kimliine brnen bu inancn Ankara-Kzlcahamam'daki maden suyu pnarnn bulunduu yerde, evliya mezar olmad halde, aalara aputlarn balanm olduunu, bu aputlarn dorudan doruya "su ruhu"na balanm nezirlerden baka bir ey olmad zerinde durmaktadr.43 te yandan su kaynaklarnn ifa verdii inanc da yaygn bir ekilde ok ncelere kadar uzanmaktadr. Scak su kaynaklarnn (kaplcalarn) meydana gelileri zaman zaman yaknlarndaki bir yatra balanan tabiat d bir olayla aklanmaktadr.44 Konu edindiimiz Kangal blgesindeki Balkl ermik buna en gzel rnektir. Buradaki uygulamalar bu gr teyid etmekte ve ermik blgesinde bir yatrn varlna inanlmaktadr. imdi blgede bulunan ifal sular hakknda bilgi verelim. a- Balkl ermik (Kaplca)

leye on km uzaklkta bulunan Balkl ermik, Kavak beldesi snrlar ierisinde bulunmaktadr. ermikte bay ve bayanlara ait iki adet st ak bir adet de kapal havuz vardr. Bunun dnda onalt adet zel banyo, otel, lokanta, market, ay bahesi, birka tane motel, birer tane berber ve kasap ile cami mevcuttur. ermikte suyun scakl yaz ve k 37 derecedir. Buradaki balklar 3 ila 6 cm boyundadr. Hemen ermiin yan banda akan derede de 12-14 cm uzunluunda ylanlar vardr. ermiin neresinde olduu bilinmeyen bir yatrn varlna inanlmaktadr. Gnmzde fazla grlmemekle beraber ermiin evresinde bulunan ide, kuburnu ve baz allara ziyaretiler tarafndan zaman zaman aput baland grlmtr. ermiin bulunduu alan, 1920 yllarna kadar sazlkm. O blgenin obanlar, davarlar ve keileri bu blgede otlatrlarm. Bir gn ounluunu uyuz keilerin oluturduu sry otlatan oban keileri burada ykamaya balam. Ksa bir mddet sonra ykanan keilerdeki uyuzun tedavi olduunu grm. Bu duruma ok aran oban, gcnn yettii kadar sazlk halinde olan gleti temizleyerek havuz ekline getirmeye alm. Bu olay duyan o evredeki kyller o tarihten itibaren buradan ifa amacyla istifade etmeye balamlar. Bir baka rivayete gre ise; bir obann keisi uyuz olur. Bu hastalk dier keilere de bulamasn dncesiyle uyuz olan keiyi lmesi iin suyun ierisine atar. Ertesi gn ayn yere gelen oban uyuz keinin iyiletiini grr. Hemen oradaki sazlklar temizleyip, havuz ekline dntrdkten sonra buraya "uyuz hamam" der. Olay evrede ksa zamanda duyulur. evredeki kyller o tarihten itibaren buraya sk sk gelip suya girmeye balarlar. Balkl ermikte kk balklarn byk balklar yiyerek hayatlarn srdrmeleri halk arasnda "Allah'n bir mucizesi" olarak grlmektedir. Ayrca burada var olduuna inanlan yatrn, zaman zaman abdest alarak namaz kldn ve ermie doru dua ettiini grenlerin olduu belirtilmektedir. Yine evre kyllere gre ermik deresinde bulunan ylanlarn karada dinlenirken oluturduklar kvrmlar Allah lafzn andrmaktadr.45 Tesbit edebildiimiz kadaryla Balkl ermik gerek blge insan gerekse Trkiye'nin bir ok yerinden gelen insanlar tarafndan u amalara ulaabilmek iin ziyaret edilmektedir: 1- Sedef hastalna yakalananlarn buraya gelerek gnde sekiz saat havuza girip ermiin ifal suyundan da imek zere yirmi bir gn tedavi olmas neticesinde byk bir ihtimalle iyileecei inanc hakimdir. 2- Ylanck hastal iin de buras sk sk ziyaret edilir. Buradaki ylanlar kolay kolay grnmezler. Hastann kendisi dahi fark etmeyebilir. nk ylan gelecei zaman balklar suyun zerinde adeta bir a rerek ylann grnmemesini salarlar. Anlatldna gre bu durum hastann rkp korkmamasn salar. 3- ocuu olmayan kadnlarn da Balkl ermie sk sk geldikleri belirtilmektedir. ocuk sahibi olmak amacyla ermie gelen kadnlarn fayda grebilmeleri iin her gn sekiz saat olmak --130--

zere yirmi bir gn banyo yapmas, ayrca akam-sabah olmak zere a karnna suyundan imesi gerektiini sylemektedirler. Bu ilemin sonunda ise oradaki alya ve kuburnu aacna aput balayp ocuklarnn olmas iin dilekte bulunanlar da vardr. 4- Az da olsa st gelmeyen lohusa kadnlar gelip, bir hafta kaldktan sonra beraberlerinde bir miktar su ile oradaki kisli amurdan alarak evlerine dnerler. Getirdikleri suyu evdeki banyo suyuna katp, amuru gslerine srerek ovalarlar. 5- Sedef hastalnn dnda herhangi bir cilt hastalna yakalananlarn buraya gelerek havuzda ykanp derenin kenarndan alnan amurlarn rahatszlk duyulan yerlere srdkleri de belirtilmektedir. 6- zellikle koyunlarda grlen bosta hastal iin evrede bulunan kyller buraya gelip kisli topraktan alp tuzla kartrrlar. Bu karm hasta hayvanlara yalattrlr. Bazan da alnan bu toprak suda eritilerek (hayvanlarn zerindeki bceklerin lmesi iin) hayvanlar banyo yaptrlr. Ayrca bu topraktan hayvanlarn kald allara da serpildiine rastlanr. Ama yine oradaki haeratn lmesidir. 7- Balkl ermii, eitli romatizmal arlar, kadn ve sinir hastalklar ile bbrek rahatszlklar olanlarn da ziyaret ettikleri grlr. 8- Btn bu saydklarmzn dnda ksmeti kapal olan bayanlar, ermie gelerek, banyoda krk tas suyu bandan aa dkerler. Suyu dkerken de "zerimdeki ve evimdeki sihirler ve byler bu su gibi akp gitsin" eklinde szler sylerler. Bylece bahtlarnn alacana inanrlar. b- Derviin Illcas etinkaya beldesine bal Kalkm kynn yaklak iki kilometre dou ynne der. Tabii bir gl olan llca, Balkl ermiin ou zelliklerini tar. Dervi adnda bir ahsn zel arazisi ierisinde bulunmaktadr. Adn da buradan alr. Sadece civar kyler tarafndan bilinen lca, Balkl ermik kadar mehur deildir. Aldmz bilgilere gre, Balkl ermiin ylanlar ve balklarnn bir ksm buradan alnp gtrlmtr. evresindeki kyler dnda kimsenin bilmedii bu suya sadece o blgenin insan tedavi iin gelmektedir. Yre halk, Balkl ermikten farkl grmedikleri bu lca hakknda resmi makamlara mracaat ettiklerini ancak sonu alamadklarn ve bylece de nemli bir ifa kaynann kendi haline terk edildiini belirtmektedirler. Kyller, llcann Balkl ermiin bir paras olduuna, ermikteki yatrn zaman zaman buraya gelip abdest aldna inanmaktadrlar. Baz insanlar da Balkl ermiin kaynan llcann oluturduu grndedirler.46 Derviin llcasna ksaca u amalar iin gidilmektedir. 1- ocuu ok olanlar, bunu nlemek iin lcadan aldklar kisli amuru katr trna ile dvp bu karm bir hafta a karnna yerler.

2- Bata sedef olmak zere herhangi bir cilt hastalna yakalananlar lcaya giderek nce glde ykanr. Daha sonra suyun kenarndan ald amuru hastalk bulunan ksmlara srer. 3- Bbrek hastalar lcada birka gn suyun gznden ier ve glette banyo yapar. Dnte beraberlerinde bir iki bidon su alarak perembe akamlar ve cuma sabahlar abdest almada kullanrlar. --131-4- Uyuz olan hayvanlar oraya gtrlerek ykanr. 3- DER ZYARET YERLER (Ta-Kaya-Da-Maara) "Yer-Su" kltne bal inan sistemi iinde talarn ve kayalarn da kutsallna inanlmaktadr. Trk kavimlerinde ok eski devirlerden beri yaygn bir inanca gre, byk Trk tanrs Trklerin (ceddi lsna) ilk hakanna "yada" (yahut cada) denilen sihirli bir ta armaan etmitir ki bununla istedii zaman yamur, kar, dolu yadrr, frtna karrd.47 lkel inanlara bakld zaman, baz talar, kurban takdiminde zel bir kutsal mevki alr. Tan iinde bir kuvvet kayna, bir ruh ve bir mana olduuna inanlr. Animizm inancnda lmden sonra ruhlarn ikamet ettiine inanlan eitli yerlerden birisi de tatr.48 Yahudilik ve Hristiyanla baktmz zaman yine ta ve kaya kltnn varl grlr.49 Orta Asya'daki ve Anadolu'daki bir ok adak ve ziyaret yerleri ta ynlarndan meydana gelmitir50 Ayn zamanda talar ve kayalar, Trk destanlarnn, Trk efsanelerinin ve eitli evliya menkbelerinin meydana gelmesinde nemli rol oynamtr. te yandan da kltnn de ok eski devirlerden beri, eitli uluslar da mevcut olan uluslararas bir klt olduunu grmekteyiz. Eski Yahudiler Sina Da'n, Araplar Arafat Dan, Yunanllar Olimpus'u, Hintliler Himalaya'y, Moollar da Burhan-Kaldun'u kutsal kabul etmilerdir.51 Yer-Su ruhlarnn en nemli temsilcisi dalar olarak kabul edilmektedir. Hunlar'n eski vatan olan an-din-an sradalarndaki Han-yoan da, her yl Gk Tanr'ya kurban kestikleri dad. Orta Asya'nn baka kavimlerinde de Gk Tanr'ya kurbanlarn yksek da tepesinde sunulduu in kaynaklarndan renilmektedir.52 Eski Trkler, dalarn Tanr makam olduuna inanrlard. Dalara mbarek, mukaddes, byk ata ve byk hakan anlamlarna gelen sfatlar verirlerdi. Her boyun ve her oyman kendine mahsus kutsal kabul ettii bir da olduu gibi, boylardan kurulan byk teekkkllerin de kutsal kabul ettikleri ortak dalar vard.53 Bugn gerek ta-kaya gerek da kltne bal inanlarn izlerinin Anadolu'nun ou yerleim birimlerinde grmek mmkndr. Aada vereceimiz Kangal blgesindeki bu kltlerle ilgili ziyaret yerleri buna en gzel rnek tekil eder. a- Delik Kaya

Deliklita beldesinin yaklak iki kilometre gney-batsna der. Kayann tahminen yerden ykseklii yz, eni on be metredir. Delik ise bir metre yksekliinde 50 cm enindedir. Yre halkna gre, bir gn burada koyun otlatan bir kza bir koun vurmas sonucunda kz ve ko kayaya arpm ve kzn koun ekilleri kayann zerinde olumutur. Yine mbarek olarak kabul edilen nemli gn ve gecelerde bir keinin bu tan nnden yalnz geen herkesin peine dt inanc yaygndr. Ayrca perembe akamlar kayadan alan bir kapdan gen bir kzn karak kyller iin dua ve niyazda bulunduu anlatlmaktadr.54 Delik Kaya'ya Kangal merkez ve kylerinden gelindii gibi, Sivas'n dier ilelerinden, Tokat --132-ve Malatya gibi eitli komu illerden de gelenlerin olduu belirtilmektedir. nsanlarn Delikkaya'ya geli nedenlerini u ekilde sralamak mmkndr. ocuu olmayan kadn Delikkaya'ya getirilir. Herhangi bir at ve eek yular kadnn bana taklr. Yulardan tutularak kayann etraf -yedi veya on bir defa dolandrlr. Yular elinde tutup ocuu olmayan kadn dolandran kadn "bir atm var satarm, arkasna kurik katarm" diyerek ocuksuz kadn kayaya satar. Daha sonra ocuk olursa; erkek ise Kaya, kz ise Sat ismi konularak teekkr mahiyetinde bir kurban kesilir. ocuu olup da yaamayan kadnlarn da Delikkaya'y ziyaret ettikleri grlmektedir. ocuu yaamayan kadn Delikkaya'ya giderek delikten arka arkaya geer, sonra bir ivi ile elbisesinin eteini kayann dibine akar. Kadn kalkp yrynce elbiseden bir para koparak orada kalr. Bu kadn, ocuu oluncaya kadar bu elbiseyi bir daha giymez. Yeni doup albasan ocuklar ile lohusa kadnlar Delikkaya'ya gtrlr. Delikten yedi kere geirildikten sonra kayann dibinde horoz, tavuk veya hindi kan aktlr Her hangi bir dilekte bulunmak isteyenler bu kayaya giderler. Byk deliin yan tarafnda bulunan kk delie demir para atp deliin evresine ta tutturarak isteklerini belirtirler. b- Gelincik Kayas Gelincik Kayas, Bekta kynn gney-bat tarafnda, yaya olarak yaklak iki saat kadar uzaklkta ve yre halknca kutsal kabul edilen bir dizi kayalara verilen isimdir. Bu ziyaret yerinde herhangi bir yatra rastlanmamtr. evre kyller de yatrn veya herhangi bir mezarn olmadn teyit etmektedirler. Gelincik kayas hakknda anlatlan menkbeye gre, dnden dnen bir grup gen kz, ilemi olduklar herhangi bir gnahtan dolay bu blgede ta kesilmilerdir. Aldmz bilgilere gre, Gelincik Kayas'nn tarihi ile ilgili net bir bilgi yoktur. evre kylerdeki yallar en az iki asrdr kayann bu ekilde bilindiini belirtmektedirler.55

Gnmzde sk ziyaret edilmeyen bu ziyaret yeri, zellikle gnahkar olduklarna inanan insanlar tarafndan ziyaret edilirmi. Ziyarete gelenler, yaptklarna tvbe ederek ta tuttururlarm. ayet ta tutarsa tvbelerinin kabul olduuna, aksi takdirde reddedildiine inanrlarm. c- Dikme Bekta kyne yaya olarak - drt saat uzaklkta ve kyn gney-bat ynne den bir "Dikme Kayas" vardr. Kayann yaklak olarak ap alt metre, ykseklii ise sekiz-dokuz metre civarndadr. Bekta kyndeki yallardan aldmz bilgiye gre bu kayann bulunduu blgede bir yatrn olduuna ancak mezarn yerinin belli olmadna inanlmaktadr. Dikme Kayas'nn evre kyllerce bir ziyaret yeri olarak kabul edilmesinin asl sebebi, bu kayann zaman zaman yer deitirdiine inanlmasdr. Daha nceleri olduu gibi gnmzde de her hangi bir kuraklk annda yamur duasnn yan sra baka istek ve dilekler iin bu ziyaret yerine gidenler vardr. Buraya gidenler nce namaz klar, dua eder ve kurban keser. Oradan dnerken dilek ve isteklerinin yerine gelmesi iin --133-kayann yannda bulunan alya aput balarlar. d- etengl Ziyareti Hyklyurt kyne yaklak iki kilometre uzaklkta olup kyn kuzey tarafnda yer alan dokuz-on metre yksekliinde kk bir tepeciktir. Buras eskiden beri kyller tarafndan ziyaret olarak kabul edilmektedir. etengl ziyaretine nceleri olduu gibi gnmzde de kuraklk dnemlerinde yamur duas iin gidilir. Kurbanlar kesilir, namazlar klnr, dua ve niyazlar edilir.56 e- Solak Ziyareti Bekta kynn gney-bat tarafnda ve kye yaklak bir kilo metre uzaklnda bir dadr. smini nereden ald hakknda kesin bir bilgi yoktur. Bu ziyarete sadece yamur duas iin gidilip orada kurban kesilir. Kyllere gre burasnn yamur duas iin tercih edilmesinin sebebi, dan yksek olmasdr. nk ulu da ile Allah arasnda srekli bir iliki bulunduuna inanlmaktadr.57

f- Ziyaret Da (I) Yeilkale ky snrlar ierisinde olup Alacahan'a giderken yolun sa tarafna der. Yerden ykseklii tahminen bin metre civarndadr. Konum itibariyle civar komu kylere hakim bir tepedir. Yeilkale ky sakinleri burasnn ziyaret olduunu dedelerinden duyup iittiklerini ve tarihi konusunda bir ey bilmediklerini belirtmektedirler.

Bata Yeilkale olmak zere bu ziyareti bilen dier evre kyler buray u amalar iin ziyaret ederler. 1- Bu ziyaret yerine yamur duas iin gidilerek kurban kesilip dua ve niyazda bulunulur. 2- Hdrellez, Muharrem ve lkbahar aylarnda ziyarete klarak enlikler dzenlenir, mumlar yaklr, yemekler yenir ve baharn gelii kutlanr. 3- ocuu olmayan kadnlar buraya karak horoz kesip dua ve niyazda bulunduu gibi herhangi bir ars, szs olanlar ilkbaharda gk grledii zaman oraya karak ziyaret yerinde yuvarlanp srtst yatarlar. Bu yuvarlanp yatma esnasnda ar ve szy topran aldna inanmaktadrlar.58 g- Ziyaret Da (II) Yarhisar kyne yaklak yedi-sekiz yz metre uzaklkta olup, kyn dana yata mevkiindedir. nnden deirmen ark gemektedir. Buras her ne kadarYarhisar kylleri nazarnda ziyaret da olarak gese de asl nemli olan oradaki katmer eklindeki kayalarn yannda bulunan maaradr. nk bu maarada kim olduu ve cinsiyeti belli olmayan bir mezar bulunmaktadr. Mezar 4,5 m. Uzunluunda 3 m. geniliindedir. Eskiden daha ok ziyaret edilen bu maara, her hangi bir hastal bulunanlar, Cin arpmas geirenler, banda ve gznde ar hissedenler tarafndan ziyaret edilmektedir. Oray ziyaret edenler yanlarna aldklar horoz, tavuk, hindi veya kaz kurban keserek orada yerler, sonunda da dilek ve isteklerini bildirerek ayrlrlar.59 Bunlarn dnda yamur duas iin kldndan ilk ve sonbahar aylarnda hem piknik --134-hem de niyetine ta tutturmak amacyla oraya gidenlerin olduundan bahsedilmektedir. Baz kyllere gre ise buras Ermeniler tarafndan oyularak bu hale getirilmitir. h- Ziyaret Maaras Manclk kynn takriben yedi-sekiz yz metre dou tarafna dmektedir. Maarann ierisinde blme vardr. Blge insan, Rum kilisesinin yktrlp harabe haline gelmesiyle "emmaz Pir"'in ruhunun o kiliseyi terk edip bu maaraya geldiine inanmaktadr. Bu inan evre kyller tarafndan kutsallatrlmasna sebep olmutur. Elde ettiimiz bilgilere gre, bu maara eskiden daha ok Ermeni kkenli vatandalar tarafndan ziyaret edilirmi. Ancak Mslmanlarn da ziyaret ettikleri olurmu. Cumhuriyet dneminde blgede Ermeni nfusun gittike azalmas sonucu, bu maara sadece Mslmanlarn gidip geldii bir ziyaret yeri haline gelmitir.60 Bata Manclk ky olmak zere bu ziyaret yerini bilen evre kyller u amalar iin ziyaret etmektedirler:

1- Zaruk Durna isimli (Ermeni meneli) kadndan aldmz bilgiye gre "emmaz Pir"'i ziyaret eden herkes orada ifa bulmutur. yle ki oraya yryerek gelemeyip kan ve araba ile getirilen nice hastalar belirli lde ifa bulup fayda grmlerdir. 2- Fel geiren, dili tutulan ve az eilen hastalar bu maaraya gelerek "emmaz Pir"'in ruhundan yardm isterler. 3- ocuu olmayan veya olup da st gelmeyenler bu maaray ziyaret ederek maarann iinden bir iki avu toprak alp bal ile kartrrlar. A karna olmak zere yirmi bir gn bu karmdan yalarlar. 4- Herhangi bir dilek ve istei olanlar, dileklerinin yerine gelmesi iin bu maaraya gelerek maarada bulunan kk yass talar byk talara tutturmaya alrlar. Bu talar yaprsa dilein kabul edildiine inanlr. - Koanda Ziyareti Kzldikme kynn bat tarafnda ve kye gre yedi-sekiz yz metre ykseklikte bir dadr. Tam karsnda "kk ziyaret" diye adlandrlan bir da daha vardr. Ky bu iki da arasna yerlemitir. Koanda ziyaret yeri, "Koan" adndaki bir ahstan kald rivayet edilmektedir. Menkbeye gre, bu dan eteinde evi olan "Koan", obanlk yaparak geimini salarm. Dan eteindeki emenin ad da buradan gelmektedir. Kyllere gre bu eme ok eskiden beri Koan pnar olarak bilinmektedir. Kyllere gre bu eme ok eskiden beri Koan pnar olarak bilinmektedir. Gerek Koanda ziyareti, gerekse karsndaki kk ziyaretin blge insannca kutsal kabul edilip ziyaret edilir hale gelmesinin iki nedeni vardr: Birincisi, genellikle perembe akamlar, bayram ve kandil gecelerinde Koan dann kye bakan yamacnda bir n ve atein yand, bu takip etmek isteyen kyllerin de buna bir trl yetiemedikleri inancnn yaygn olmasdr. Dier bir sebep de u ekilde aklanmaktadr. Kyllere gre yllardr bu kyde katillik olmamtr. Bunun sebebi de bu iki ziyaret yerinin ortasnda bulunmasdr. Kyller kyde byk kavga olduu zaman bu ziyaretlerin araya girdiine inanmaktadrlar. Olmadna inananlar varsa da --135-ounluun inancna gre bu ziyaretlerde birer "yatr" bulunmaktadr. Hatta bu yatrlar kardetirler. Ancak bu yatrlarn yerleri belli deildir. Kavga halinde bu yatrlarn ruhlarnn insanlar sakinletirdiine ve atlan kurunlara gslerini gerdiklerine inanlmaktadr.61 Dier ziyaret yerlerinde olduu gibi havalar kurak gittii zaman yamur duas iin Koanda'na kld ve kurbanlar kesilip dualar yapld belirtilmektedir. Ayrca ocuu olmayan kadnlarn, ksmeti kapal olan gen kzlarn nce Koanda ziyaretine sonra da kk ziyarete gittikleri ve oraya gidenlerin birer mum yakarak ta tutturduklar, talar tutarsa dileklerinin kabul olduu eklinde rivayetler vardr. i- gz Maaras

Yarhisar kyne yaklak bir kilo metre uzaklkta, Uzunpnar yolu zerinde (boaz mevkiinde) bulunmaktadr. Girii gz, k bir gz olan bu maarada bol miktarda "yarasa kuu" bulunur. Kyn ismini bu kulardan veya sra sra hisar gibi dizilmi kayalardan ald belirtilmektedir. Buras kyllerce ziyaret olarak bilinir. Eskiden bu maaraya, dilek tutmak, mal mlk sahibi olmak, dilek iin ta yaptrmak ve oradaki talardan vcuda srmek iin gidildii ancak gnmzde bu adetlerin byk lde terk edildii zikredilmektedir. j- emmaz Pir Akakale kynn yaklak yz metre bat tarafnda yer alr. Burasnn maaradan yaplma bir kilise olduu hakkndaki rivayetler ar basmaktadr. Akakaleliler buray maara diye isimlendirirken bazlar da kale diye isimlendirmektedirler. Yerden ykseklii 25-30 m. civarnda olan ve emmaz Pir diye adlandrlan bu maarann dousunda Battal Gazi'nin zindan vardr. Normal olarak maaraya kmak ok zordur. Eskiden (Ermeniler dneminde) katran aacndan yaplma bir merdivenle klrm. Kyllerden aldmz bilgiye gre maarann ierisinde Hz. sa ve Hz. Meryem'e ait oyma resimler varm. Hz. sa'nn burada dnyaya geldiine dair inan, maray blge insan nezdinde kutsallatrmtr. emmaz Pir, Battal Gazi'nin silah arkada olarak kabul edilmektedir. Yine kyller arasnda emmaz Pir'in ruhunun bu maarada srekli ibadet ve taatla megul olduu inanc yaygndr.62 emmaz Pir'e ocuu olmayan kadnlar, ocuk sahibi olabilmek iin giderek dua ederler. Ayrca herhangi bir yerinde cilt hastal olanlar zellikle bahar aylarnn aramba gnleri bu maaray ziyaret ederler. Ziyaret esnasnda oradan aldklar topra rahatsz olduklar uzuvlara srerler. k- Etyemez Da Etyemez kynn yaklak kilo metre dousunda olup ykseklii yedi yz metre civarndadr. Kyller arasnda Etyemez Baba'nn Kore, Kbrs ve Krfez savalarnda bu dan tepesinden dman tarafna top glleleri att inanc yaygndr. Bu inan, blgedeki insanlar nezdinde bu da kutsallatrp bir ziyaret yeri haline getirmitir.63 --136-Bu ziyaret yerine sadece yamur duas iin klmaktadr. Yamur duasna klmadan nce Etyemez Baba'nn mezar ziyaret edilir, daha sonra daa klarak kurban kesilip dua ve niyazda bulunulur. DPNOTLAR 1 2 Hikmet Denizli, Sivas Tarihi ve Antlar, Sivas, 1998, s. 339. brahim Yasak- Ahmet Kaleli, Dnden Bugne Sivas li, Sivas, 1986, s. 10-11.

3 Osman Turan, Seluklular ve slmiyet, stanbul, 1993, s. 117-128; b brahim Aslanolu, Her Ynden Sivas, Sivas, 1979, s. 11-17. 4 5 6 7 8 9 10 11 Recep evik, Kangal, Sivas, 1996, s. 17; brahim Yasak, Sivas li, Sivas, 1992, s. 147. Yasak, a.g.e, s.147. Denizli, a.g.e, s. 339. evik, a.g.e, s. 17. Denizli, a.g.e, s. 339. Babakanlk Osmanl Arivleri, Temettuat Defteri, 13793, s. 2. Sivas Vilyeti Salnamesi, 1302, s. 334. Yasak, a.g.e, s. 147; evik, a.g.e, s. 17.

12 Kangaln inan corafyasnn yan sra etnik yaps konusunda bkz: Sddk nalan, XX. Yzyl Sivas Tarihi ve Gnmz nan Corafyas, (Baslmam Doktora Tezi- nn niversitesi Sosyal Bilimler Enstits), Malatya, 1997, s.241-246. 13 nver Gnay-Harun Gngr-aban Kuzgun-Huzeyfe Saym-Vahap Tatan, Kayseri ve evresinde Ziyaret ve Ziyaret Yerleri, Kayseri, 1996, s. 10. 14 15 Mehmet Doan, Byk Trke Szlk, stanbul, 1988, s.1195. Kayseri ve evresinde Ziyaret ve Ziyaret Yerleri, s. 10-11.

16 Geni Bilgi in bkz: Hikmet Tanyu, Ankara Ve evresinde Adak ve Adak Yerleri, Ankara, 1967, s.5-22; Kutlu zen, Sivas ve Divrii Yresinde Eski Trk nanlarna Bal Adak Yerleri, Sivass, 1996, s. 20-24. 17 Kayseri ve evresinde Ziyaret ve Ziyaret Yerleri, s. 11.

18 Ahmet Gkbel, "Anadolu'da Yaayan Halk nanlarndan aput Balama ve Nazar", Cumhuriyet niversitesi lhiyat Fakltesi Dergisi, sa:11, Sivas, 1996, s. 173-187. 19 Fadime Tepegz, Kangal Merkez, 1328 Doumlu, Okur-Yazar Deil.

20 Zaruk Durna, Kangal Merkez, 1926 Doumlu,Okur-Yazar Deil; Mehmet Karasu, Kangal Merkez, 1951 Doumlu, Okur-Yazar. 21 Adalet Kormaz, Kangal Merkez, 1943 Doumlu, Lise Mezunu.

22 Kutlu zen, "Sivas Yresindeki Adak yerleri", Revak 95, Sivas, 1995, s. 52; Yasak, a.g.e, s.151

23 Hakk Acun," Sivas ve evresi Tarihi Eserlerin Listesi ve Turistik Deerleri", Vakflar Dergisi, sa:20, Ankara, 1988, s.197. 24 25 26 27 28 29 30 Veysel elik, rencik Ky, 1940 Doumlu, Ortaokul Mezunu. Hac Mehmet zdemir, Deliolan Deresi, 1929 Doumlu, Okur-Yazar Deil. Mustafa Topuz, Delikta Nahiyesi, 1927 Doumlu, Okur-Yazar Deil. Fadime Tepegz, Kangal Merkez, 1328 Doumlu, Okur-Yazar Deil. Bkz: Doan Kaya, Sivas'ta klk Gelenei ve k Ruhst, (Cum. n. Yay.), Sivas 1994. Ak Kul Gazi, Tuzla Ky (arkla lesi), 1934 Doumlu, Lise Mezunu. lyas Zorta, Delikta Ky, 1950 Doumlu, retmen Okulu Mezunu.

31 Ahmet Adgzel, Delikta Ky, 1935 Doumlu, Okur-Yazar; lyas Zorta, Delikta Ky, 1950 Doumlu, retmen Okulu Mezunu; Mustafa Topuz, Delikta Ky, 1924 Doumlu, Okur-Yazar Deil. 32 lyas Zorta, Delikta Ky, 1950 Doumlu, retmen Okulu Mezunu; Yaar Karako, Delikta Ky, 1954 Doumlu, lkokul Mezunu; Fadime Tepegz, Kangal Merkez, 1328 Doumlu, Okur-Yazar Deil. 33 Ahmet Adgzel, Delikta Ky, 1935 Doumlu, Okur-Yazar; Mustafa Topuz, Delikta Ky, 1924 Doumlu, Okur-Yazar Deil. 34 Fadime Tepegz, Kangal Merkez, 1328 Doumlu, Okur-Yazar Deil. --137-35 Rfat oban, Alacahan Beldesi, 1943 Doumlu,Okur-Yazar; Bekir Kanat, Alacahan Beldesi, 1960 Doumlu, retmen Okulu Mezunu; Mehmet Aktrk, Alacahan Beldesi, 1924 Doumlu, Okur-Yazar Deil; Mevlt Bilgin, Alacahan Beldesi, 1945 Doumlu, Ortaokul Mezunu. 36 zen, a.g.m, s. 52.

37 Sultan Karsl, Yeilkale Ky, 1943 Doumlu, Okur-Yazar Deil; Zeynep Yldrm, Yeilkale Ky, 1948 Doumlu, Okur-Yazar Deil; Erol Albayrak, Ericek Ky, 1961 Doumlu, Okur-Yazar. 38 Mehmet Aktrk, Alacahan Beldesi, 1924 Doumlu, Okur-Yazar Deil; Haydar apak, Tekke Ky, 1917 Doumlu, Okur-Yazar; Sleyman Yurdakul, Bekta Ky, 1955 Doumlu, lkokul Mezunu. 39 Reit Kuzu, Etyemez Ky, 1944 Doumlu, Okur-Yazar Deil; Zeynep Yldrm, Yeilkale Ky, 1948 Doumlu, Okur-Yazar Deil; Hac Demir, Seenyurdu Ky, 1929 Doumlu, Okur-Yazar.

40 Sleyman Yurdakul, Bekta Ky, 1955 Doumlu, lkokul Mezunu, Veli Yurdakul, Bekta Ky, 1966 Doumlu, Ortaokul Mezunu; Zeynep Yldrm, Yeilkale Ky, 1948 Doumlu, Okur-Yazar Deil. 41 zkul obanolu, "Trk Kltr Tarihinde Su Klt", Trk Kltr, sa.361, Mays 1993, s.288. 42 43 zen, a.g.e, s.18. Abdlkadir nan, Makaleler ve ncelemeler, I, Ankara, 1987, s.472.

44 Ahmet Gkbel, "Varsak Trkmenleri'nde Yer-Su nancnn zleri",Dinler Tarihi Aratrmalar, I, (Sempozyum-08-09 Kasm, 1996 Ankara), Ankara, 1998, s.268. 45 Mehmet Dnmez, Kangal Merkez, 1928 Doumlu, Lise Mezunu; Halil Dnmez, Kangal Merkez, 1939 Doumlu, Lise Mezunu; Turan Erdoan, Kangal Merkez, 1933 Doumlu, Ortaokul Mezunu; Fadime Tepegz, Kangal Merkez, 1328 Doumlu, Okur-Yazar Deil; Vahit Kama, Yarhisar Ky, 1931 Doumlu, lkokul Mezunu. 46 Kamil Ylmaz, Kalkm ky, 1946 Doumlu, lkokul Mezunu; Glay Demir, etinkaya Beldesi, 1949 Doumlu, Okur-Yazar Deil; Ramazan Arslanta, etinkaya Beldesi, 1949 Doumlu, lkokul Mezunu. 47 48 49 50 51 52 53 Abdlkadir nan, Tarihte ve Bugn amanizm, Ankara,1986, s.160 Hikmet Tanyu, Trkler'de Tala lgili nanlar, Ankara, 1987, s.21-24. Tanyu, Trkler'de Tala lgili nanlar, s.28-37. Yaar Kalafat, Dou Anadolu'da Eski Trk nanlarnn zleri, Ankara 1990, s.36-37. nan, Makaleler ve ncelemeler II, Ankara,1991, s.253. nan, Tarihte ve Bugn amanizm, s.48-49. nan, Eski Trk Dini Tarihi, stanbul, 1976, s.22.

54 evki zdal, Delikta Ky, 1937 Doumlu, lkokul Mezunu; Mustafa Topuz, Delikta Ky, 1923 Doumlu, Okur-Yazar Deil; Fadime Tepegz, Kangal Merkez, 1328 Doumlu, Okur-Yazar Deil. 55 56 57 Hac Akyldz, Bekta Ky, 1930 Doumlu, lkokul Mezunu. Hac Yanc, Hyklyurt Ky, 1963 Doumlu, lkokul Mezunu. Sleyman Yurdakul, Bekta Ky, 1955 Doumlu, lkokul Mezunu.

58 Ali Karsl, Yeilkale Ky, 1943 Doumlu, lkokul Mezunu; Zeynep Yldrm, Yeilkale Ky, 1948 Doumlu, Okur-Yazar Deil.

59

Vahit Kama, Yarhisar Ky, 1931 Doumlu, lkokul Mezunu.

60 Zaruk Durna, Kangal Merkez, 1926 Doumlu, Okur-Yazar Deil; Durmu Ababa, Manclk Ky,1941 Doumlu, lkokul Mezunu; Fadime Tepegz, Kangal Merkez, 1328 Doumlu, Okur-Yazar Deil. 61 akir Doymu, Kzldikme Ky, 1941 Doumlu, lkokul Mezunu; Bahattin Doymu, Kzldikme Ky, 1950 Doumlu, Ortaokul Mezunu. 62 Zaruk Durna, Kangal Merkez, 1926 Doumlu, Okur-Yazar Deil; Kamil Erciyes, Akakale Ky, 1935 Doumlu, Okur-Yazar; Veysel tak, Akakale Ky, 1950 Doumlu Okur-Yazar. 63 Reit Kuzu, Etyemez Ky, 1944 Doumlu, Okur-Yazar Deil. --138--