GEMTEN GNMZE ALEV OCAKLARINDA DEME DAR SOSYO-ANTROPOLOJK GZLEMLER

Ali YAMAN*
zet Bu makalede Aleviliin temel kurumlarndan olan ve ocaklar eklinde ileyen Dedelik Kurumunun kentleme ile birlikte yaad sosyo-antropolojik dnm incelenmeye allacaktr. Aleviliin geleneksel kurumlarndan Dedelik Kurumu, zamanla gemiteki etkisini yitirmi, toplumsal planda ortaya kan bu boluk nedeniyle, bu kurumun nemli ilevleri yeni kurumlar tarafndan yerine getirilir olmutur. Gerek bizim alan aratrmalarmzda gerekse bu konuda yaplan dier almalarda bu deiimin, hayatn her alanna yansyan pek ok etkilerinin bulunduu grlmektedir. Bugn Trkiye ve Avrupann kentlerinde Alevilik, byk lde dernek ve vakflarca ynetilen Cemevi, Alevi Kltr Merkezi gibi adlar altnda varln srdrmektedir. Bugn artk aktr ki ocaklar da dahil eski dnemdeki otorite sahibi kurumlar el deitirmitir. Kentlemenin ortaya kard sosyo-ekonomik dnm, Alevilik zerinde de nemli etkilerde bulunmutur. Bunu anlamak iin Dedelik Kurumunun gemiteki konumu ile bugnk konumunun detayl bir ekilde karlatrlmas zorunludur. Yeni toplumsal ortamda yeni dede tipolojileri ortaya kt gibi, gerek nitelikler gerekse ilevler byk lde farkllamtr. Dedelik Kurumunun geleneksel ilevlerinin ve niteliklerinin bir blm yeni koullar ve toplumun yeni gereksinimleri dorultusunda ya zamanla yok olmu ya da dnerek yaamay srdrmtr. Bugn bu deiim sreci hl devam etmektedir. Anahtar Kelimeler: Alevilik, ocaklar, dedelik, deiim

SOCIO-ANTHROPOLOGICAL OBSERVATIONS ABOUT THE CHANGE IN ALEWI OCAKS FROM PAST TO PRESENT
Abstract This article deals with Dede institution, which functions as Ocaks, one of the basic institutions of Alewism, and the socio-anthropological change of such an institution along with urbanization. The traditional Dede instution has lost its impact during the time and filling such a gape in society necessitates a new instutions which has begun to carry out the important tasks of this instutuion especially in urban centers. Both our field researches and other studies on this topic reflect that the change almost affects every part of lives among Alewis, in essence.
* Do. Dr., Abant zzet Baysal niversitesi, ..B.F., Siyasi Tarih Anabilim Dal, Bolu/Trkiye, ayaman@yahoo.com

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2012 / 63

17

Ali YAMAN

Today Alewism in Turkey and the urban centers around Europe exists in the places of Cemevi and Cultural Centers that are widely run by foundations. Now it is apparent that the old intuitions including Ocaks have been transformed into other hands, whereas they had an ultimate power in the past. The socio-economical transformation caused by urbanization has also caused significant effects in the lives of Alewis. It is necessary to compare the status of Dede institution in the past and the present in details in order to understand this situation better. There have been great differences with the new qualifications and functions of practices as new Dede typologies have emerged in the new social order. Several of traditional qualifications and functions of Dede institution have either disappeared with time or have continued with various changes along with the new conditions and new needs of the society. The changes today have still been continuing. Keywords: Alewism, ocaks, dede institution, change

Giri XIX. yzyln balarndan itibaren Bat lkelerinde ortaya kan kkl deimeler sadece bilim ve teknoloji alanlarnda olmamakta, buna paralel olarak toplumlarn sosyo-ekonomik, demografik ve kltrel yaplarnda da nemli deiiklikler olduu gzlemlenmektedir. Bu deiim dnyann farkl blgelerinde birbirine benzer dinamiklerin yan sra, farkl dinamiklerden de beslenebilmektedir. Olduka karmak olan bu srelerin anlalmasna ynelik farkl disiplinler ve disiplinler aras pek ok almalar bulunmaktadr. Burada ele alacamz konu itibaryla byk lde kentlemenin ve onunla ilgili gelimelerin, toplumsal deimeye ve bunun sosyal/dinsel kurumlar balamnda etkilerine ilikin dnyann her yerinde birok alan almalar yaplm bulunmaktadr (Deniel, 1987; Gnay, 1986). Deiim insanlk tarihi boyunca srmekte, zaman, mekn ve deiime konu olan kitleler deimekte ama deiim olgusunun deimedii grlmektedir. Deimenin srekliliini anlatan Herakleitosun Bir rmakta iki kez ykanlmaz. sz temelde bu argmana dayanmaktadr. Bizim burada ele alacamz konunun Cumhuriyet Dnemi zerinde younlamas, toplumsal deimenin daha nceki dnemlerde yaanmad eklinde anlalmamaldr. Anadolu ve Balkanlar dnldnde Hasluckun ikili ziyaretghlar (Hasluck, 1929) eklinde adlandrd deiimi, gebe Trk boylarnn giderek yerleik hayata geiini, dnemlerinin hkim dilleri ve yksek kltr olan Farsa ve Arapann etkilerini akla gelen baz rnekler olarak hatrlatmak istiyoruz. Gemite Osmanl Dnemine bakldnda da Alevilik-Bektailik byk dnmlerle karlamt. Bu erevede Hac Bekta Tekkesinde elebilerin Pir Evindeki mutlak otoritelerinin 16. yzyln banda Balm Sultann organize ettii Babagn rgtlenmesi ile sona erdii grld. Artk tekkeyi babalar ynetmekte ve elebiler de daha geri planda tekke gelirlerinden az da olsa pay alarak ve daha ok

18

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2012 / 63

GEMTEN GNMZE ALEV OCAKLARINDA DEME DAR SOSYO-ANTROPOLOJK GZLEMLER

kendilerine bal ocakzde dede ve babalarn meseleleri ile megul olarak varlklarn srdrmekteydiler. Ama bu yeni statkonun deimesine ynelik rekabet de eksik olmad. Balm Sultan sonrasnda Dedegn (elebiler) kolu ve Babagn kolu arasnda iddetli bir rekabet balamt. elebi-Babalar rekabeti ve elebilerin ikinci planda olmalar konusu Cumhuriyetin kurulup Tekkelerin kapatlmasna kadar da srmt (Ayrca Bkz. Kprl, 1993: 462; Birge, 1982: 82 vd.; Bardak, 1945: 16 vd.). Gnmz toplumlarna bakarsak genel olarak modernite olgusu olarak ifade edilen gelimeler btnne bakmak gerekmektedir. Kentleme, kitlesel eitim, iletiim kanallarndaki eitlenme ve yaygnlk olarak zetlenebilecek modernite, btn dnyadaki topluluklar zerinde nemli etkilerde bulunmutur. yle ki dnyann birbirinden ok uzak blgelerinde birbirlerinin varlklarndan habersiz ve/veya birbirleri hakknda yanl bilgilere sahip farkl etnik ve dinsel topluluklar btn dnyay saran iletiim alar sayesinde teki hakknda tartabilmekte ve bilgi sahibi olabilmektedir. Modernitenin nemli bir sonucu da bilgi toplumuna geii salamasdr. Bu gei geleneksel otorite yaplarn ve inanlar da sarsmakta toplumsal ilikiler ve otorite ilikileri de yeniden tanmlanmaktadr. Gelenekselden ok farkl kanallardan beslenen bugnn din kurumu z itibaryla ne kadar muhafazakr olsa ve deiime ne kadar dirense de biim ve ileyi bakmndan yeniden tanmlanmaktadr. O hlde modernite, etkileri toplum yaamnn btn alanlarna yansyan bir fenomen olarak, onun etkileri farkl toplumlarda farkl etkilerde bulunmakta, ekonomik, siyasal ve sosyal alanlardaki deiim farkl tarihsel koullar altnda, farkl ekillerde gereklemektedir. Moderniteden ekonomik, siyasal ve sosyal alanlardaki btn yaplar etkilenmektedir. rnein nfus krdan kentsel alanlara ynelirken, nfus art yaanmakta; toplumsal tabakalamada deiiklikler olmakta; deerler ve tutumlar anlamnda nemli deiiklikler olmaktadr. Gelenekselden moderne gei, geleneksel yaplarn ya ortadan kalkmalarna veya yeni koullara uygun ekilde bakalaarak varlklarn srdrmelerine yol aar. Ayrca Eisenstadtn da ifade ettii gibi modern toplumun uzlamac ya da kitlesel grnm, daha geni toplumsal snflarn merkez zerindeki artan mdahalelerinden, toplumun ve onun formlletirdii kutsal sembollere katlmaya ynelik taleplerinden ve geleneksel sembollerin, bu katlm ve toplumsal boyutu vurgulayan yeni sembollerle yer deitirmesinden kaynaklanr (Eisenstadt, 2007: 32) Baka bir deyile modern toplumda deiim ayn zamanda toplumsal etkileim ve uzlama boyutuyla da olduka karmak bir sretir. Deiik zelliklere sahip topluluklarda varolabilecek baz farkllklar aklda tutmak kaydyla geleneksel toplumda dinin konumuna ilikin u saptamalar yaplabilir: Temel deerlerini dinin kutsallklarndan alan geleneksel toplumun kltr bir btn oluturmakta ve kii bu kltr almakla, toplumla btnlemi olmaktadr. Geleneksel toplumda, gnlk hayatn yllk dnm ayn zamanda hem dinsel ve

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2012 / 63

19

Ali YAMAN

hem de sosyal bir renk ve anlam tayan bir ok bayramlar ve trenlerle ilenmi durumdadr. Cemaati nitelii nedeniyle yeleri arasndaki sk ve yakn ilikiler sayesinde sosyal kontroln dorudan doruya gerekletii geleneksel toplumda kii, hem toplum ve hem de din adna kendisi iin ngrlen normlara ve davran modellerine uymak durumundadr. Geleneksel toplumda din ahlakn, rf ve detlerin ve kltrn resmi koruyucusudur. Bylece bu toplumlarda dinin temel ilevlerinden biri muhafazakrlktr. Byle bir toplumda din adam ise en byk manevi ve sosyal bir otoriteye sahip olmaktadr (Gnay, 1986: 51-52). Sanayileme ve kentleme sonucunda yaanan toplumsal deiim, toplum ierisinde yaanmakta olan dinde de deiikliklere yol amaktadr. Farkl toplumsal yaplanmalarda farkl etkilerde bulunmakla birlikte dinin toplumdaki konumu ve ilevleri de deimektedir. Dinin ortaya kndan itibaren toplumla ilikisi byk lde karlkl etkileime dayal sosyal bir ekilde ilemektedir. Dinin bu sosyal karakteri, onun dier toplum olaylar ile karlkl etki-tepki ilikileri iinde bulunmas ve din olaylarnn belli llerde corafi, toplumsal ve kltrel deikenlere bal olarak deimesine yol amaktadr. Sanayileme, ehirleme ve krdan kente g, sadece geleneksel din-toplum iletiiminde farkllamaya yol amam, ayn zamanda zellikle kentlerde Gnayn deyimiyle yzen bir kitle birikmesine neden olmutur (Gnay, 1986: 43, 87). Bu deiikliklerin slam dnyasnda da nemli sonular olduu sylenebilir. Ortodoks slamn yzyllar ierisinde olduka kurumlam ulema snfnn hkim rolnn dahi modernitenin yaratt bilgi anda zayflad, sahip olduu otoriteyi baka gruplarla paylamak zorunda olduu grlmektedir. Modernitenin etkisinin Aleviler gibi, evreye mensup ve resm himayeden mahrum olmann da tesinde yer yer negatif ayrmcla urayabilen heterodoks topluluklar zerinde daha etkili olaca muhakkaktr (Bruinessen, 2009: 146-148). Bu durum bu topluluklarn sosyal yaplanmasnn olaan bir sonucudur. Yazl olmaktan ok szl kltrn egemenlii bu topluluklarda baskn bir zelliktir. Bu da bu topluluklardaki din otoritelerinin ortodoks topluluklardan farkl rol ve ilevler yklenmesine yol amtr. Szl kltrden yazl kltre gei, bu anlamda daha zayf durumda olan bu topluluklarda daha sarsc yapsal deiikliklere neden olmaktadr. Bu noktada aka Aleviliin yaad dnmde bu sarsc deiiklikleri gzlemlemek mmkndr (Bu dnme ynelik bkz. Dressler, 2008; Erdemir, 2005). Bugn byk lde kentlerde yaayan Aleviliin, geleneksel Alevi yerleim alanlarndaki durumunu anlamaya, ve yaanan kkl deiiklikleri incelemeye ynelik pek ok alan aratrmalar gerekletirilmi olup, krsal alanda da yaanan farkllamaya ilikin nemli bulgular sunmaktadr (rnein bkz. Yldz, 2004a: 224-231; Ayta, 2010; 238 vd.). zellikle btn dnyada souk sava sonras dnemde gelien ve 1990larda younlaan bu deiim erevesinde sosyo-politik alanda etkisini giderek artran dinsel, etnik kimlikler nemli bir aratrma alan olarak ortaya km ve bu alanda

20

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2012 / 63

GEMTEN GNMZE ALEV OCAKLARINDA DEME DAR SOSYO-ANTROPOLOJK GZLEMLER

nemli almalar ortaya konulmutur. Burada rnek olmas bakmndan Trkiye, ran, Avrupa ve Orta Asyay esas alan ve slamn hayatn her alannda giderek daha grnr hle geldiini inceleyen (Gle, Ammann, 2006); Trkiyede dinsel ve etnik kimliklerin kesien ve atan ynlerini farkl toplum kesimlerine bakmak suretiyle inceleyen (Dnmez vd., 2010); konunun Trkiyede oluan yeni siyasal ortam sosyo-ekonomik, dinsel kkenleriyle inceleyen (Yavuz, 2006); Sovyet komnizmi sonras dnemde Orta Asyada dini ve siyasi dnm ele alan (Khalid, 2007) nemli almalar zikretmekte yarar gryoruz. Btn bunlar toplumsal deimenin ok farkl cephelerine dikkat ekmektedir. 1990larla birlikte btn dnyada yaanan mill ve dinsel kimliklerin n plana kmas olgusundan phesiz Aleviler de paylarna deni almlardr. Yaanan i sosyo-ekonomik, siyasal gelimelerin de etkisiyle Kehl Bodroginin ...Geleneksel din kimlik kalplarna yeniden dn; Toplumsal-dinsel yaplarn dnm; bir tarihsel gelenek formlletirme aray... (Kehl-Bodrogi, 1996: 52) olarak ifade ettii gelenekten giderek uzaklam olan Alevi toplumunun inan/kltr alannda gelenee dn sreci balamtr. Bu srecin bugn hl srd sylenebilir. Btn Trkiyede geni halk kitlelerini etkileyen bir olgu olarak daha gelimi kent merkezlerine g, Alevileri de etkilemitir. Bylece Aleviler geleneksel ortamndan uzaklaarak, Trkiyenin ve Avrupann kentlerine g ettike bu yeni sosyo-ekonomik ortamda Aleviliin btn nemli sosyal kurumlar byk bir sarsntya uramtr. rnein bunu Massicard, Gle birlikte ky topluluklar zlr. Ama din ibadetin erevesini de onlar oluturduu iin, ibadet de ker. Dedeler artk drt bir yana dalm talipleri nezdindeki dini grevlerini yerlerine getiremezler demek suretiyle ifade etmitir (Massicard, 2010: 53). Burada en ncelikli ve etkileyici sorun artk kentlerde bir daha asla kurulamayan dede-talip balants olmutur. Esas olarak bu balantnn kurulamamas nemli Alevi kurumlarnn da ilememesinin temel nedenini oluturmaktayd. Ocaklar eklinde rgtlenmi bulunan dedelik kurumunun yan sra, onunla da balantl dknlk ve musahiplik gibi Alevilerde toplumsal dzeni salayan kurumlar da olumsuz etkilenmi ve kent ortamnda ilevsizlemitir. Konunun ocaklarla ilgili boyutuna daha ayrntl olarak ileride deinilecektir. Burada dknlk ve musahiplik konularnn gnmzdeki durumlarna ilikin ksa bir deerlendirme yapmakta yarar bulunmaktadr Alevi toplumunun disiplinli yapsn korumasnda yzyllardr nemli ilevler grm olan Dknlk kurumu bugn iin gemii anmak bakmndan istisnai durumlar dnda ilevini yitirmi unutulmaya yz tutmutur. Bu kurumun uygulayclar olan dedelerin bu ilevlerinden mahrum kalmalarnn da dedelerin etkinliklerine verdii zarar olduka byktr. Kentlere g ncesi Aleviliin dedelik, musahiplik vd. kurumlar ilerken ve bunlar toplumsal bir karaktere sahip iken gnmzde dknlk kurumu ve dier geleneksel kurumlar ya tamamen ilevsizlemi ya da geleneksel ilevleri gncellenmek suretiyle yaamaya devam etmeye almaktadr. Dedeler ve talipler

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2012 / 63

21

Ali YAMAN

kentleme sonucunda birbirlerinden kopmular, nesillerin deimesiyle zellikle yeni nesil dknlk de dhil Alevilikle ilgili kurumlardan uzaklam ve dknlk kurumu yerini yeni sosyal yapnn kurumlarna brakmtr. Geleneksel yaamda dknlk kurumu ile zmlenen topluluk ii sorunlar artk daha kozmopolitleen ortamlarda devletin resm mahkemelerince zmlenmeye balamtr. Yaanan gei dnemi ve Aleviliin kentlerde kurumlama abalar geleneksel kurumlarn ne ekilde devam edip etmeyeceini de akla kavuturacaktr. Ancak snrl sayda geleneksel yapy srdrmeye alan ve dede-talip ilikisini yaatmay srdren ok snrl Alevi topluluklar ve/veya bireyleri de bulunmakta olup dknlk geleneksel ekliyle toplumsal dzeyde deil de bu kontrol kurumunu muhatap alan az sayda Alevi bireyler tarafndan yaatlmaya allmaktayd. Trkiyede byk kentlerde ve Almanyada 2005 ylndan bugne yrttmz alan aratrmalarmzda grdmz zere dknlk kurumunun srdrlebilme olana kalmamtr. Burada en byk etken yeni toplumsal yap erevesinde kurumun ilevsizlemesi olarak grnmektedir. Dedeler arasnda yaplan alan aratrmalarna gre eskiden varolan dede ve talip arasndaki ba kurulamad srece dknlk kurumunun ilemesi olanakszdr. nk eski durumda Dedenin genellikle topluluun huzurunda verdii karara itaat zorunluydu ve bu kararn uygulanmas birok maddi ve manevi yaptrm harekete geirilerek salanrd. Bugn iin Aleviliin kurum ve kurallarnn yeniden tanmlanmas erevesinde bu eski yaplanmaya zg ileyii uygulayabilmek deta olanaksz hle gelmitir. Ancak dedelerin ounluu, tm bu gereklere karn, bugnn koullarna da uyumlu hale getirilerek dknlk kurumuna yeniden ilerlik kazandrlmasnn ok nemli olduu grndedirler (Yaman, 2004: 342). Ocaklar konusuna gemeden nce musahiplik kurumunun yaad deiimi de ksaca ele almak istiyoruz. Bir talibin, rehberin nderliinde, dede ve topluluk huzurunda ikrar verme treninden gemesi (Kaygusuz, 1991: 13) eklinde adm atlan Musahiplik Kurumu da Aleviliin temel kurumlarndandr. Her Alevinin bir musahibi olmas gerekir, baz yrelerde musahipsiz Cem ibadetlerine de katlmak sz konusu olamaz, kurban lokmas yenemez. Musahiplerin ikrar ald cemler, Ocakzde Dedelerin nemli ilevlerindendir ve toplumsal nemi byktr. Aleviliin temel kurumlarndan olmas nedeniyle Buyruklarda musahiplik konusuna byk yer ayrlmtr. (M. Yaman, 1994; Aytekin, 1958) Musahiplik kurumunun sosyal ilevi byktr. Musahipler btn yaamlar boyunca karlkl yardmlamakla ykmldrler. Dinsel yolla gerekleen musahip kardelik, koullar dikkate alndnda aile bann salad kardelikten daha ileri ve gl bir ba kurmaktadr. Musahiplik, taraflara uyulmas zorunlu ar koullar yklemektedir. Toplumsal deiim o kadar sarscdr ki, musahipliin Aleviliin temel kurumlarndan olmasna ramen, yal kuaklar dnda genler arasnda musahip olanlarn oran ok dk dzeydedir. Gncel sosyal, siyasal gelimelerin Alevilii ve onun kurumlarn gele-

22

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2012 / 63

GEMTEN GNMZE ALEV OCAKLARINDA DEME DAR SOSYO-ANTROPOLOJK GZLEMLER

neksel formunun ok dnda ideolojik alg ve anlaylarla kar karya brakt da bir baka vurgulanmas gereken husustur. Belli ideolojiler dorultusunda yrtlen etnik, dinsel tartma ve kutuplamalar nda konunun ele alnmas bu sosyal olgularn tahrif edilerek, siyasallamas sorunuyla kar karya brakmaktadr. phesiz sorunun siyasallaan ynleri de ele alnmaldr, ancak konunun btnyle siyasallatrlarak aklanmas bu tarz dinsel/sosyal olgularn balamndan kopmasna neden olmaktadr. rnein Wakamatsu bir almasnda Alevilere bir etnik kuramsal yaklamla bakmann problemli olduunu ifade etmi, Alevilii, ocaklar ve inan merkezli incelemek gerekir diye de eklemitir (Wakamatsu, 2012: 372). Bugn iin kentleen Aleviliin inan esaslarna ve kurumlarna ilikin ayrntlar netlik kazanm deildir. Dedelik, dknlk, musahiplik ve dier geleneksel kurumlarn gnmz sosyal ortamnda nasl var olacaklar zaman ierisinde belli olacaktr. Daha 1990l yllara gelmeden dedelik kurumunun talipler nezdinde zayflamasna ilikin bulgular 1960l yllarda yaplan alan aratrmalarnda da aka grlebilmektedir. (Yalman, 1969: 55) Ocaklar ve Deiim Ocaklar zaman ierisinde, gerek yol gerekse soy olarak kendilerini ehl-i beyte de bal sayan Alevi-Bektai geleneinin kutsal sayd Pir Sultan Abdal, Kul Himmet, Sar Saltuk, Koca Seyyid, Kse Sleyman gibi yol nderlerinin soylarndan gelenlerce kurumsallatrlm, bu soylardan gelenlere ocakzde (ocakolu) denmi, dedelik grevinin Ocakzde dedeler (seyyidler) tarafndan yerine getirilmesi bir gelenek hlini almtr. (Ayrca bkz. Yldz, 2004b: 321-338; Yaman, 2004: 147 vd.) Boratavn da ifade ettii zere, Hasan Dede Oca, Narldere Oca deyimlerinde grld gibi, Anadoludaki Alevi-Kzlba topluluklarnn, blge blge bal bulunduklar kutlu merkezler; ocak bu deyimlerde, ayn zamanda, o yerlerde oturan tarikat ulularnn soyu anlamna gelir; genel olarak bu ocaklarn nderlik grevi babadan oula geer ; nitekim ocak ulusunun soyundan olan kimselere Ocakzde derler. (Boratav, 1984: 113). Ocaklarn kentleme sonras yaad deiimin ok farkl boyutlar bulunmaktadr. Kentlemenin getirdii sosyo-ekonomik dnm gnmzde drt ayr Ocakzde dede tipolojisinin ortaya kmasna neden olmutur: 1. Yeni bir olgu olarak kentlerde Aleviliin yaanp uyguland Cemevlerinde, dernek ve vakflarda gerek maal gerek gnll olarak dinsel hizmetler gren dedeler, 2. Belli Cemevlerinde, dernek ve vakflarda grevli olmayan ancak gerek kentlerde gerekse Anadoluda Alevi toplumuna ynelik dinsel hizmetlerini srdren geleneksel Ocakzde ailelere mensup dedeler,

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2012 / 63

23

Ali YAMAN

3. Geleneksel dedelie ait dinsel hizmetleri srdrmeyen ancak babas veya dier akrabalarndan edindii bilgiler ve gzlemleri olan ve/veya yazl kaynaklarla bilgilenmi dedeler, 4. Bir baka grup olarak nitelendirilebilecek Cem, cemaat yrtmedikleri gibi bilgili de olmayan dedesoylular Ocaklar deerlendirirken btn bu ocakzde tipolojilerini dikkate almak gerekmektedir. Ocakzdelerin de ierisinde yer ald Alevi topluluklarnda, aile, inan ve siyasete ilikin deerler artk toplumsal deime ile yeni biimler almakta, tarihsel sre iinde oluturulmu geleneksel deerler sistemi de bu yeni koullarda gncellenmektedir. Biz burada gncellenme meselesini ele alrken ilevsel, niteliksel alardan incelemeye alacaz. Bilindii zere, zaman ierisinden dedelik kurumunun ilevsizlemesine paralel olarak bu geleneksel yap tmyle deimitir. Kent arlkl yeni yaam alanlarnda zellikle 1990lardan itibaren kltrel organizasyonlar bnyesinde olmak zere, dedelerin ksmen de olsa baz ilevlerini yeniden kazandklar sylenebilir. Yukarda genel anlamda sralanan ilevler ksmen, kltrel organizasyonlarn ierisinde maal veya gnll grev yapan dedelerce yerine getirilmektedir. Burada ncelikle vurgulamak gerekir ki kltrel organizasyonlar bnyesindeki dedelerin oradaki ilevlerini yerine getirebilmesinde o kurumun ynetim kadrolarnn kararlar etkilidir. Dolaysyla kltrel organizasyonlar araclyla karma ve fazla sayda topluma ulaan dedelerin ounun ilevlerini icra edebilmeleri, o kurumda grev yapabilmeleriyle dorudan ilgilidir ki bu da oradaki ynetimin kararna baldr. Dier bir nemli konu da ocaklarn srekliliinde yzyllardr nemli rol bulunan El ele, el Hakka eklinde ifade edilebilen uygulamadr. Ocakzde dedeler arasnda El ele, el Hakka eklinde de ifade edilebilen, Mrid-Pir-Rehber eklinde bir grev blmne gidildii de bilinmektedir. Taliplerin hizmetlerini grmek zere ocak mensubu dedeler byle bir i hiyerarik dzen oluturmulardr. Burada Mrid, en st bavuru makamdr. Rehber Pire, Pir Mride baldr. Mrid de davran ve kararlarnda bamldr. Bu hem manevi anlamda Yola ballk, hem de Buyruklar gibi yazl kutsal metinlere ballk eklinde ortaya kar. Talipler dedeler tarafndan denetlenirken dedeler de bal olduklar dedelerce kontrol altndadrlar. ncelikle yaanan deiimi Alevi dedelerinin geleneksel yap zlmeden nceki krdan kente g ncesi dnemdeki balca nitelikleri erevesinde ele almaya alacaz.

24

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2012 / 63

GEMTEN GNMZE ALEV OCAKLARINDA DEME DAR SOSYO-ANTROPOLOJK GZLEMLER

Niteliksel Deiim Geleneksel hayatta ocak mensuplarnn sahip olduu nitelikleri daha nce alan aratrmalarmzn da yardmyla, szl ve yazl kaynaklara dayanmak suretiyle genelletirerek sralamtk (Bkz. Yaman, 2004: 156-161). Aleviliin temel ilkelerinin yazl olduu Buyruk kitaplar, dier yazl kaynaklardan ve yaptmz alan aratrmalarndan elde ettiimiz verilere gre Alevi dedelerinin gemite sahip olduklar nitelikler ile gnmzdeki durumda gelinen noktaya ilikin srasyla unlar sylemek mmkndr. 1. Gemite dedelerin bir ocak ailesine (Ocakzde) mensup olmalar, yani Evlad- Resul olmalar veya hizmet veya keramet yoluyla mritlik payesi kazanm bir Alevi-Bektai yol ulusunun soyundan gelen Ocakzde bir aileden olmalar gerekmekteydi. Gnmzde bu nitelikler yetmemekte, ok daha farkl niteliklere de ihtiya duyulduu grlmektedir. ncelikle dedesoylularn byk blm yeni toplumsal koullar erevesinde bu makama talip olamamakta, cok az ki o da kentlerde kurumlamaya balayan Cemevlerinin varlyla birlikte bu hizmete talip olmaktadr. Bu da eskiden ok farkl olarak gnlllkten dernek/ vakf yneticilerinin sz sahibi olduu grevli-maal bir statye doru dnmektedir. Ayrca daha farkl olarak belli bir ocaktan gelmek yetmemekte, bunun dnda hitabet, eitim durumu, bilgi dzeyi vb. zellikler n plana kmaktadr. Oysa daha nce Alevilerin ocaklara dayanan dede-talip balar soy ilikisini temel parametre olarak almaktayd. 2. Geleneksel krsal hayatta dedelerin bilgili, eitici ve terbiye edici (mrebbi) olmalar sz konusuydu. Toplumda en bilgili, eski yaz (Osmanlca) bilen, nesilden nesile aktarlan szel bilginin yansra snrl sayda yazl kaynaa sahip olanlar da yine dedelerdi. Modern eitim olanaklarnn, yazl/grsel iletiim, bilgi kaynaklarnn devreye girmesi ile birlikte eski dnemdeki ayrcalkl durumun toplumda yaratt prestijli durum da ister istemez byk zarar grd ve giderek zayflad. 3. Dedelerin gemite sahip olduu niteliklerden olmak zere, adaletli, ahlakl ve rnek insani zelliklere sahip (mrid-i kmil) olmaktan da bahsedilebilir. Daha sonra ele alnaca zere hukuksal birtakm ilevler de yklenen dedeler, soydan gelen manevi glerinin de onlara salad toplumda adaletin tesisinde nemli roller stlenmilerdir. Bu ekilde geleneksel hayatta toplumun i disiplininde yzyllardr etkili olmulardr. Yine topluma nderlik etmeleri onlar ahlaki, insani adan da rnek insanlar haline getirmekteydi. Bugn dedelerin geleneksel ilevlerinden mahrum kalmalar adalet datma rolleri, rnek insan olma rollerini byk lde ortadan kaldrmtr.

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2012 / 63

25

Ali YAMAN

4. Dier bir nemli nitelik ise kendini, temel inan esaslarn ve uygulamay gsteren Menakb- mam Cafer, Menakb- eyh Safi gibi adlarla da bilinen Buyruk kitaplarnda yazl esaslara ve yerlemi geleneksel Alevilik esaslarna uyuyor olmak eklinde gstermekteydi. Bunlar Alevi geleneinde Drt Kap Krk Makam, Yol cmleden uludur., Eline, diline, beline sahip olmak eklinde ilkelerle de yzyllardr nesilden nesile aktarlmaktadr. Bugn hem yzyllarca nceki krsal yaama gre zmler reten bu Yolun esaslarn belirleyen kitaplar gncellenememi olmasnn, hem de geleneksel Alevilik kurumlarnn ortadan kalkmasnn da bir sonucu olarak dedelerin uymas gerekli yazl ve/veya geleneksel kurallar deimitir. Burada genel olarak ifade etmek gerekirse, el ele el hakka sistemi olarak da ifade edilen ocak ii veya ocaklar aras i hiyerarik yaplanmann uygulanamamas, mridi karsndan ikrar vermek, musahipli olmak, ocaklardan gelen dedelerin yine ocaklardan gelenlerle evlenmesi, dedelerin hizmetleri karlnda taliplerce gnll olarak verilen hakkullahlarn dzenli maalara dnmesi, Cemevlerinde, dedelerin zerinde daha yetkili dernek/vakf/cemevi yneticilerinin bulunmas gibi pek ok rnek gstermektedir ki kentleen Alevi dedelerinin bu nitelikleri gemie kyasla ok farkllamtr. levsel Deiim Ocaklarda deiimi gsteren dier bir nemli gsterge de konunun ilevler bakmndan analiz edilmesidir. nk her toplumsal kurum, meslek ilevleriyle neme sahiptir. Toplumsal hayatta ilevsizleen yaplar ortadan kalkmaya mahkumdur. Bu erevede burada ilevler zerinde gemi (Bkz. Yaman, 2004: 161-171) ile bugn arasnda yaplacak bir karlatrma ocaklar anlamak bakmndan olduka yararl olacaktr. 1. Gnmzde artk ocakzdelerin geleneksel yapdaki sosyal ve dinsel bakmdan topluma nderlik etme ve davranlaryla, yaantsyla rnek olma ilevinin eskiye oranla ok snrl dzeyde kald sylenebilir. Geleneksel dede-talip ilikisi srdrlemediinden dernek/vakf/cemevi eklinde rgtlenmi kurumlar iinde veya dnda tannm, saygn dedeler varolmakla birlikte, zellikle eitim ve iletiim alanlarndaki gelimeler sosyal ve dinsel nderlii dedelerin eskiden olduu gibi nemli bir ilevi olmaktan karm, bu nedenle de toplumsal etkinlikleri zayflamtr. Krsal alanlardan farkl olarak Cemevlerinde grevli veya gnll hizmet gren dedeler karma bir toplulua, yani eitli ocaklara mensup kentli taliplere dedelik yapmaktadrlar. rnein Cem ibadetini yrten dede, Kureyan Ocandandr, ancak ceme katlan kiiler arasnda pek ok ocan talipleri olduu gibi zaman zaman Alevi olmayanlar da bulunabilmektedir. Belli yrelerde ise giderek azalmakla birlikte soyundan geldii ocak dedelerinin yapt gibi sadece kendi ocann taliplerinin dedelik hizmetlerini grenler de bulunmaktadr.

26

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2012 / 63

GEMTEN GNMZE ALEV OCAKLARINDA DEME DAR SOSYO-ANTROPOLOJK GZLEMLER

2. Geleneksel yapdaki topluma mridlik (irad/aydnlatma) ve bilgilendirme, ilevinin artk ilemedii grlmektedir. Bu ilev artk Trkiyenin en uzak yrelerine kadar ulaan yeni eitim kurumlar, olanaklar ve yazl/grsel iletiim kanallar tarafndan yerine getirilmektedir. eitli ilevler bakmndan ocaklarn yerini almaya balayan dernek/vakf/Cemevi eklindeki inan merkezlerinde artk dedelerin yan sra, zakirler, saz/semah kursu hocalar, kurum yneticileri toplumu aydnlatma rollerini stlenebilmektedir. Yaygn eitim kurumlar ve iletiim kanallar ise toplumu bilgilendirme ilevlerini srdrmektedirler. Kentleme sonrasnda 1990l yllara kadar ocaklarn ilevsizleme dneminde inansal alanda yaanan bilgi eksiklii, 1990larla giderek artan Cemevlerinin ortaya k ile birlikte yeniden dedelere olan ihtiyac arttrmaktadr. 3. Geleneksel yapdaki toplumda birlii ve dayanmay salamak ilevi de dedelerin ilevlerindeki zayflamaya bal olarak ortadan kalkmtr. yle ki bu ilevin varl dedenin geleneksel toplumdaki nderlik rol ile ilikiliydi. Dedenin sosyal, dinsel nderlii onun toplumda birlii ve dayanmay salayabilmesine olanak salamaktayd. Kentlerde ise dedelerin toplumsal nfuzunun zayflamasna paralel olarak bu ilevin de zayflad grlmektedir. Bu konuda dernek/ vakf/Cemevi eklindeki inan merkezlerinin inan alan ile snrl olmak zere toplumda birlii ve dayanmay salayacak ilev kazandklar grlmektedir. 4. Dedeler geleneksel toplumda sosyal/dinsel ibadet ve trenleri (cem ibadeti, cenaze, evlenme trenleri vb.) ynetme ilevini, yerine getirirlerken, kentleen toplumda bu konuda byk bir bir boluk, baka bir deyile dini otorite eksiklii ortaya km, 1990l yllara kadar pek ok yerde bu ilevler kesintiye uramtr. Kentlerdeki Alevilerin birou cemlerden mahrum kalmlar, cenaze ve nikah hizmetlerini grecek Alevi hocalar ve/veya dedeler bulamamlardr. Ancak 1990larla birlikte giderek artan cemevlerinde, cem hizmetlerinin de grlmesi ile cemlere katlabilme imkan ve katlanlar artmtr. Cemevlerinin yaplmasyla birlikte byk kentlerde cenaze hizmetleri hemen her cemevinde verilmektedir. Evlenme ile ilgili trenlere gelince mesela nikah sadece dedelerin deil dedesoylu olmayan yallarn da yapabildii bir ilevdi. Cemevlerinin almasyla birlikte, dedelere bugn bu konuda daha fazla bavurulur hale gelmitir. 5. Geleneksel yapdaki adaleti salamak, sulular dkn etme, ilevinin nadir haller ve gemii canlandran yinelemeler dnda tamamen ortadan kalkt sylenebilir. Dknln gnmzdeki durumu da yaanan byk deiimi gstermesi bakmndan nemlidir. Krsal yapda merkeze uzak alanlarda yaayan Aleviler, ocaklarn dinsel nfuzundan da yararlanarak adaletin tesisini, baka bir deyile toplumun i disiplinini dknlk mekanizmas ile salamlardr. Ayn zamanda halk mahkemesi olarak da adlandrlan bu uygulama Ocakzde

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2012 / 63

27

Ali YAMAN

toplumun en kutsal ibadeti ile birlikte dedelerin, toplumun da grne bavurmak suretiyle salad bir i hukuk dzeniydi. Gnmzde kentleen Alevi topluluklarn gncel sosyo-ekonomik yap ierisinde dnmesi, ayn zamanda bu eski geleneksel hukuk anlaynn da uygulanamamas sonucunu dourmutur. ok snrl olarak geleneksel yapy srdrmeye alan ve dede-talip ilikisinin devam ettirilmeye alld baz topluluklarda az da olsa dknlk mesesesinin uygulandna ilikin rnekolaylara rastlanmaktadr. 6. Geleneksel yapdaki inanc ve gelenekleri yaatmak ve aktarmak ilevine bakldnda yzyllarca kylerde inanc ve gelenekleri yaatmak bakmndan Ocakzde dede ailelerinin nemli ilev grdkleri sylenebilir. Dedesoylu olmalarnn yan sra, Alevi inan ve geleneklerini nesilden nesile aktarmak bakmndan dede ailelerinin ayrcalkl bir konumlar olmutur. Kentleme sonras yaanan byk dnm sonrasnda ocaklar bu ilevden de mahrum kalmlardr. Ancak 1990larla birlikte Alevi kimliine yeniden dn sreci erevesinde kentlerde ina edilmeye balanan Cemevlerinde dedeler yeniden Alevi toplumunun inan hizmetleri ile ilgili ihtiya duyduu kiiler olarak gndeme gelmilerdir. Aleviliin inan kurum ve kurallarnn ilevsizlemesi dneminde de bu geleneksel bilgiye en fazla sahip olanlar yine zamanla bilgileri ve gelenekleri yaama dzeyleri zayflamakla birlikte, Ocakzde dede aileleri olmutur. Ancak bu ilevin gemile kyaslandnda artk ksmen dedelerce yerine getirildii de bir gerektir. Aleviliin inan ve gelenek boyutu dnda, sadece bir kimlik belirleyici unsur olarak yaad nemli bir kesimden de sz edilebilir. 7. Geleneksel yapdaki Kutsal gleri nedeniyle maddi-manevi sorunu olanlarn, hastalarn bavuru yeri olmak ilevi de byk lde zayflamtr. Geleneksel hayatta taliplerin hakkullah, ralk vb. isimlerle de anlan katklarda bulunduklar, dedelerin bir blmnn bu hakkullahlar toplumun yararna kullandklar, hatta maddi sorunlar olan taliplere yardmda bulunduklar bilinmektedir. Ayrca toplumdaki dinsel nderliklerinin yardmyla manevi ynden de talipleri desteklemilerdir. Dede ailelerinin ierisinde geleneksel halk tbb olarak grlebilecek, eitli salk sorunlarn zme konusunda halk arasnda tanndklar bilinmektedir. rnein bu erevede Tunceli, Hozatta bulunan Sar Saltuk Oca dedeleri yredeki zellikle krk-kk hastalarnn yegane bavuru makamyd. Bugn artk hastalklarn zmnde artk modern tp esaslarna gre alan hastaneler devreye girmi, kentlemeyle birlikte gerek geleneksel usullerle hastalara bakan kiiler azalm gerekse eski yntemlerle salk problemlerine zm bulunabileceine olan inan da zayflamtr.

28

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2012 / 63

GEMTEN GNMZE ALEV OCAKLARINDA DEME DAR SOSYO-ANTROPOLOJK GZLEMLER

Kentleen Alevilerin Yeni Sorunlar Geleneksel yaamda Kzlba-Alevi kylerinde krsal arlkl nemli oranda ev ekonomisi arlkl ve mobilitesi olmayan duraan bir sosyal yapdan sz edilebilir. Bu yapda varolan ikili yap yani dede-talip eklindeki toplumsal-dinsel yaplanma, gnmz toplumsal yaplanmas ierisinde tamamen farkllamtr. Hem krsal alandaki sosyal yap hem de yeni g edilen kentsel alanlardaki sosyal yap dede-talip eklindeki geleneksel yapnn zlmesine neden olmutur. Konunun ekonomik ynne bakldnda ise Ymlnn deyimiyle Geimlik ekonomik yapdan Pazar ekonomisine eklemleni srecinde dedelerin kurumsal otoritelerinde zayflama olduu aktr. (Yml, 2010: 277) Kentleen dedeliin nemli bir nemli zellii de Ocak dedeliinden, kurum dedeliine geitir. Geleneksel ve srra dayal Aleviliin temel otoritesi, odak noktas dede iken, gnmzn kentlemi ak Aleviliinin temel otoriteleri dernek vb. kurumlar olmutur. Bu balamda artk dede, ocandan ok cem yrtt kurumun adyla anlmaktadr. Mesela Okmeydan Cemevinin dedesi eklinde. Ayrca gerek Trkiye iinde, gerekse yurtdnda son yirmi ylda aktif dedelik yapan kiilerin nemli bir blmnn daha nce dedelik yapmadklar, cem-cemaat yrtmedikleri grlmektedir. Bu dedelerin deiik mesleklerden veya emeklilerden olutuu sylenebilir. Bugn artk dedelik kurumunun zayflayan gc ve ilevlerini herkes gibi dedeler de aka kabul etmektedirler. nk bu zayflamay en ok duyumsayan onlar olmaktadr. Kentleme sonras kopan dede-talip ilikileri ve bunun yaratt boluun birok yansmalar olmutur. Daha nce kylerde sahip olunan ilevler ve etkinlik kaybolmu ve dedelik kurumu ilevsiz hale gelmitir. Ancak son zamanlarda sadece inan konularnda ve dinsel hizmetlerdeki ilevleri bakmndan dedelere ynelik bir talebin olduu sylenebilir. Bu konuda yaplm alan aratrmalarna ilikin veriler mevcuttur. (Yaman, 2004: 296) Geleneksel hayatla karlatrldnda yaanan zayflama ak olmakla birlikte giderek geleneksel gezici dedelik ilevinin de zellikle son 20 yldr artan oranda canlanmaya balad grlmektedir. Dedeler zellikle Avrupada yl boyunca deiik blgelere giderek cemleri ynetmektedirler. Kentleen dedelie ilikin iki nemli makaleye burada deinmeden geemeyeceim. Hamburg niversitesinden Martin Skefeld bir makalesinde Almanyada bulunan dedenin 2001 ylnn yarsnda gerekletirdikleri ziyaretlerin haritalarn vermektedir. (Skefeld, 2002) Bu adeta eskiden dedelerin Anadoludaki taliplerine yaptklar ziyaretleri andrmakta olup, modern dnyada gerekleen bir gezici dedelik grnm sergilemesi bakmndan da olduka dikkat ekicidir. Yine dedelik

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2012 / 63

29

Ali YAMAN

konusuyla ilgili bir makalesinde Markus Dressler Alevilerde dini otoritelerin deien parametrelerini ele almakta, modern dedenin tanm ve ekillendirilmesi etrafnda younlaan tartmalar ve gelimelere deinmektedir. (Dressler, 2006) Siyasete Artan lgi Yine geleneksel yaamda rastlanmas olanaksz bir dier konu da din-siyaset ilikileri balamnda kendini gstermektedir. Ocaklarn Cumhuriyetin siyasal atmosferi ierisinde yer yer eitli yrelerde etkili Ocakzde aileler araclyla partilerin ilgi oda haline geldii grlmektedir. (rn. Bkz. Massicard, 2010: 210) Orta Anadoluda elebilerin, Malatyada Doan ailesinin, Tokat yresinde Hubyarl Temel ailesi, Kurt ailesi vb. pek ok rnek bu durumu ortaya koymaktadr. Sonu olarak, demek ki ocaklar gnmzde, eskiden olmad ekilde siyasi oy hesaplarnn da bir gesi haline gelmitir. Dier bir nokta da Ellington tarafndan da ifade edilen geleneksel siyasi ynelimlerde ortaya kan deiimdir. (Ellington, 2004: 392-393) Siyasi alanda geleneksel ballk ilikileri, deimeye balam, farkl siyasi geleneklere ynelen Ocakzde aileler ve talip kitleleri ortaya kmtr. zellikle 2000lerle birlikte artan dernek/dergh/cemevleri adlar altndaki sivil toplum kurulular (STK) ile de geleneksel hayata gre etkisizleen Ocakzdelerin buralarda etkili olmaya altklar grlmektedir. Bugn stanbulda etkili Alevi STKlarnda bakan pozisyonunda bulunan kiilerin yars olmasa bile drtte biri Ocakzde ailelere mensuptur. Bir dier konu da siyasete ynelik artan ilgi ve siyasette varolan kiilerin gerek kendi siyasi partnerlerince gerekse siyasi muhalifleri tarafndan Ocakzde kiiliklerinin artk daha fazla n plana karlmasdr. Hatta bir takm hukuk davalarnda da kiilerin bu ynleri medyada geni bir ekilde yer bulmutur. Deien Toplumsal Gler, Yeni Olanaklar Geleneksel ocak yapsnda toplumsal glerin zaman ierisinde deitii ve farkl olarak dedenin kamuoyundaki nfuzunu ok etkileyen eitli yeni olanaklara da deinmekte yarar bulunmaktadr. ncelikle ocaklarn da stnde konumu bulunan elebilerin (Ulusoylar) toplumsal gleri bakmndan konuya bakarsak, unlar sylenebilir. elebi ailesinin yaad dnm, yaanan sosyo-ekonomik dnm sergilemesi bakmndan ufuk ac bir niteliktedir. 1970li yllara kadar gerek dinsel gerekse siyasal alanda Alevi ocaklarna nderlik konumlar nedeniyle daha etkin olan Ulusoy ailesinin bugn itibariyle nfuzunu yitirdii grlmektedir. Bu ailenin Osmanl dneminde ocaklar nezdindeki nemli konumu, Kurtulu Savandaki rol, Cumhuriyetin kuruluundan itibaren TBMMde yer alan aile yeleri ile sahip olduu konum ailenin soya dayal gcn gstermektedir. Resmen gerek

30

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2012 / 63

GEMTEN GNMZE ALEV OCAKLARINDA DEME DAR SOSYO-ANTROPOLOJK GZLEMLER

tarikat olarak gerekse kullanlan nvanlar balamnda 677 sayl yasa ile yasaklanm olmasna karn elebilerin fiilen Ocakzdelere postniinlik pozisyonlar bulunmaktadr. rnein bu balamda 1969 seimlerinde Ulusoy ailesinden Kazm Ulusoy, Yusuf Ulusoy, Ali Naki Ulusoy ve Cemalettin Ulusoy Orta Anadolu kentlerinden liste ba olarak seime girmeleri raslant deildir. (Yml, 2010: 275) Dier bir nokta da artk bu geleneksel soy ilikilerinin yansra gnmzn salad yeni olanaklar da dedelerin toplumsal gc ve etkinliinde nemli rol oynamaktadr. Son yirmi yllk srete alan almalarmz srasnda bunu ok yakndan gzlemleme imkanmz oldu. Ocaklarn bir anlamda g merkezleri olma zellikleri de dnlrse, Ocakzde ailelerin kendi iinde ve farkl Ocakzde aileler arasnda rekabetin, eskiden de olduu, imdi de olduu, ancak kullanlan aralarn deitii gzlenmektedir. Yazl, grsel iletiim kanallarnn kullanlmasndan tutun da dedenin cem yrtt dernek/vakf bnyesindeki cemevinin tannmlna kadar pek ok ayrnt dedeyi daha n plana karabilmektedir. Tabi bunun tersi de sz konusudur. Yaynlanm eserlerinin olup olmamas, secerelerinin vd. tarihsel belgelerinin var olup olmamas, taliplerinin okluu, ocandan kan tannm ahsiyetlerin varl, eitim durumu, eski yaz (Osmanlca) okuyabilmesi, yola ilikin bilgisi ve cem yrtmedeki baars gibi pek ok zellik stnlk iin bugn dedeler arasnda kullanlan aralardr. Ancak burada zellikle medyann rol ok byktr. Medyada yer alan dedelerin dier zelliklere baklmakszn, o dedeyi kamuoyunda daha tannr klma, popler hale getirmesi sz konusudur. Yresel Farkllklarn, Kentlerde Ortadan Kalkmaya Balamas Geleneksel hayatta Anadolunun birbirinden ok uzak blgelerinde yaylm olan Aleviliin yresel baz farkllklara sahip olduunun da gzden uzak tutulmamas gerekmektedir. Bu durum Aleviler arasnda Yol bir srek binbir. sz ile ifade edilmektedir. Bu farkllklar gerek ritel baznda gerekse iveler ve inanca ilikin terminolojide grlebilir. Szl gelenee dayal olmas nedeniyle daha ok din adam yani dede merkezli bir nitelik gsteren Alevilik yresel farkllklarn oluumuna daha msait bir yap sergilemektedir. Bu yap dedelere, inan ve onunla ilgili konularda belli llerde bamsz hareket edebilme farkl uygulamalar yapma gc kazandrmaktadr. rnein bu yap riteldeki tark veya pene uslnn benimsenmesi, Oniki hizmet sralarnda yaplabilecek deiiklikler, musahiplik uygulamasna farkl baklar, dknlk uygulamasndaki cezai ller, el ele el Hakka sisteminin ileyi usl gibi pek ok mesele dedeye nemli manevra kabiliyeti vermekte ve bu da yresel olarak ocaklar hatta ayn ocak iinde dahi farkl uygulamalar olanakl klmaktadr. Asrlar boyunca belli bir merkezi ynetimden yoksunluk ve eitimin kurumlaamamas gibi nedenlerle bu uygulama eitlilii ortaya kmtr. Kentleen hayatta ise yresel farkllklarn giderek standardizasyona tabi tutulduu bir srece doru

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2012 / 63

31

Ali YAMAN

gidilmektedir. Gnmzde Aleviliin inan ve kltr esaslarna ilikin pek ok uygulamann uyumlu hale getirilmesi iin almalarn giderek hzland grlmektedir. Kent yaam bunu zorlamaktadr. Bu almalarn merkezi ise Trkiyenin her yanna yaylm bulunan dernek ve vakflarca ynetilen Cemevleri ad verilen, ibadetin yansra, eitim, cenaze vb. hizmetler iin de ok amal kullanlabilen meknlardr. (Bkz. Yaman, 2006: 35 vd.) Bu erevede bugn farkl ocaklara mensup insanlarn inan ve kltrel uygulamalarndaki farkllklar sorunlara yolam, farkl ibadet uygulamalar, cemlerdeki hizmet sralar, semahlardaki farkllklar, cemin otantik yapsnn reorganize edilip edilmeyecei gibi soru ve sorunlar dedeler ve talipler arasnda tartlmaya balanmtr. Ocak yaplanmasnda sz konusu olmayan bir sorgulama dneminden sz edilebilir. yle ki gerek dedeler gerekse talipler bakmndan nesiller boyu devam ede gelen uygulamalarn tartlr halde olmas pek mmkn deilken, bugn durum deimitir. Gerek dedeler gerek talipler arasnda, gerekse dedelerle talipler arasnda, daha nce tabu olarak grlebilen pek ok konu tartlabilmektedir. Bu tartma ortamnda modernitenin etkilerinin yan sra farkl yrelere zg farkllklardan kaynaklanan uygulamalarn da byk rol olduunu unutmamak gerekmektedir. rnein cem ibadetleri arasndaki farkllklarn giderilmesi ve tek tip cem yaplmas; Muharrem ve Hzr Orularnn zamanlar ve ka gn tutulaca konusundaki pek ok ayrnt bu konuda sorunlu noktalardandr. Bu konular zaman zaman eitli toplantlarda gndeme gelmekte, tartlmakta ancak farkl grlere sahip dernek ve vakflarn hakim etkin olduu bu ortamda herkesin oydaabilecei bir sonuca her zaman varlamamaktadr. Bu konularda dedelerin aralarnda genel anlamda pek baarl olamayan toplantlar dzenleyerek baz kararlar aldklarn, gerekletirilen toplantlarda da uygulama farkllklarna ilikin nerilerin dile geldiini, ancak bu konuda bugn olmu hala dernekler, vakflar, yazarlar veya dedeler arasnda tam bir uzlamaya varlamadn biliyoruz. Ancak bu demek deildir ki kentlerde dnen Aleviliin giderek benimsedii ortak uygulamalar yoktur. Son 15-20 yllk srete Aleviler arasnda benimsenen pek ok ortak uygulamann giderek benimsendii de gzlemlenmektedir. Kentsel yaamn zellikleri standardizasyon ihtiyacn arttrmaktadr. Ayn ynde bkz. (Dressler, 2006: 287) Bu erevede yukarda verdiim rneklerden bazlarnn bu srete giderek herkesin benimsedii zmlere kavuturulduu gzlemlenmektedir. rnein daha nce geleneksel yaamda farkl Alevi topluluklarn farkl tarihlerde ve 3 ile 7 gn eklinde farkl ekillerde tutulan Hzr Orucu her yln 13-14-15 ubat olarak benimsenmi grnmektedir. Alevi kurumlarnca ilan edilen dini gnler ve 365 yaprakl duvar takvimlerinde de bu ekilde yer almaktadr. Son on yllk srete CEM (Cumhuriyeti Eitim ve Kltr Merkezi) Vakf, AABF (Almanya Alevi Birlikleri Federasyonu) ve ABF (Alevi Bektai Federasyonu) tarafndan yaynlanan takvimler ve ilan edilen dini gnler incelendiinde bu durum aka grlebilir.

32

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2012 / 63

GEMTEN GNMZE ALEV OCAKLARINDA DEME DAR SOSYO-ANTROPOLOJK GZLEMLER

Dede-Ayin-i Cem likisinde Deiim Dedelik kurumunda yaanan deiimin, Cem ibadetine de yansd grlmektedir. Daha nce ocaklarn yrtt bu dinsel hizmetin, kent Cemevleriyle birlikte karma bir otorite altna girdii grlmektedir. Ocaklarn yansra Cem ibadetleri de kentlemenin yaratt deiimden etkilenmitir. Erdemire gre, Cem ibadetlerinin ald bu yeni biim, kimilerine gre krsal gelenein kayb olarak grlrken, kimileri iin de gelenei kent ortamnda yaatma eklinde deerlendirilmektedir. (Erdemir, 2005: 945) Bir ibadet nasl kentleebilir? phesiz burada kastedilen ibadetin geleneksel ortamndan farkl kent ortamnda urad dnmdr. 1. ncelikle Cemin amac deimektedir. Geleneksel ilevlerde farkllama ortaya kmaktadr. nan, eitim ve hukuk ilevleri olarak genellenebilecek bu ilevlerde daralma yaanmakta, Alevi kimliinin bir gstergesi olarak byk spor salonlarnda da yaplabilen tantm ilevi de grmekte, hatta her hafta Cem ibadetleri TV kanallarnda yaynlanabilmektedir. 2. Cemlerde dedenin konumunda byk farkllama vardr. Bu adan iki rnek konuyu anlamaya yardmc olabilir. Bunlardan birincisi dzenli olarak gerekletirilen cemlerdir ki, her hafta genellikle Perembe akamlar ki Aleviler geleneksel olarak buna Cuma akam da demekte bunu 48 Cuma haktr. ifadesiyle kutsamaktadrlar. Kentlerde bu cemleri Cemevinin kendi grevli dedesi ynetmekte, gnll veya maal olarak alan bu dedenin kim olacana dernek veya vakf yneticileri karar vermektedirler. Cemevinde grevli olmayan dedelerin Cem yrtmeleri ise ancak, Cemevi dedesinin hastalanmas, grevden ayrlmas, dier dedenin davet edilmesi gibi istisnai durumlarda sz konusu olabilmektedir. Bugn Cemevlerinde yrtlen cemlerin tamamna yakn bu ekildedir. Daha az oranda olmakla birlikte dier cemler ise bugn hala ocak/ soy esasna dayal dede-talip ilikisini ksmen srdrmeye alan taliplerin ocak dedeleri ile birlikte yrttkleri ylda birka kez yaplan grg ve/veya Hzr cemleridir. Eer bu cemleri ocak dedesi ve talipleri evlerde deil de herhangi bir cemevinde yapmak istiyorlarsa Cemevi ynetiminden izin almalar gerekmektedir. Her hafta dzenli olarak Cem yrtlmesi nedeniyle Perembe akam iin izin almak da pek kolay olmayacaktr. O halde demek ki bu iki uygulamada da gerek Cemin yaplabilmesindeki otorite brakalm ocak dedesini, Cemevi dedesini dahi olduka amaktadr. Bugn iin Cemler, Cemevi kurumlamas ierisinde ve Cemevi ynetiminin kontrolnde yaplan pek ok hizmetten biri olarak devam etmektedir. Demek ki talipler zerinde ocak nfuzu kalmad gibi, dedeler de ocaklar yoluyla deil ancak baka yollarla g sahibi olabilmektedirler. Dedelik makamna oturmada baka koullar da olmakla birlikte kurum yneticilerinin kentte esas sz sahibi olduu aktr.

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2012 / 63

33

Ali YAMAN

3. Dede de dahil Cemdeki hizmetlerin, yani 12 hizmet sahiplerinin ilevleri ve belli bir ilevin yerine getirilmesinde izledikleri yol deiir. Hizmetlerin kimisi ilevsiz, kimisi farkllar, mesela peyiki yerine mail, telefon, medya, TV. vb. aralar kullanlabilmektedir. 4. Cemin geleneksel mekn deiir, genellikle mobil mekanlar, yani byk odalar veya Cemevi adl meknlarda yaplabilen Cemler, ounlukla kentlerde belli Cemevi, dergah, dernek meknlarna yerini brakr. 5. Eskiden Cemler dedelerce Perembeyi Cumaya balayan akam yaplrken artk bu zaman deiir, hafta sonlarna, toplumsal taleplere, tantm ihtiyalarna gre farkl zamanlarda yaplr. rnein imdi Cemevi ilevi de olan stanbulun tannm dergahlarndan ahkulu Sultan Dergahnda Cem ibadetleri halkn en youn geldii gn olan Pazar gnleri dzenlenmektedir. 6. Cem ibadetinin gerekletirildii ortamn fiziki evresi, grnm deiir. Hizmet sahiplerinin zellikle semah edenlerin gnlk kyafetler yerine folklorik kyafetler giydii, Cemi yneten dedelerin ve balama alan zakirlerin kravatl kyafetler giydikleri grlmektedir. Duvarlarda Hz. Ali, Hac Bekta gibi geleneksel inan nderlerinin yan sra siyasi ve/veya gncel tannm simalarn resimlerinin de asl olduu grlmektedir. 7. Cem ibadetini yerine getirirken kullanlan aralar deiir. Mumlarn yerine elektrik, lambalar, dedelerin deyilerinin, dualarnn yazl olduu metinleri koyduklar rahleler, mikrofonlar, profesyonel zakirler, TV video kaytlar vb. devreye girer. Ocak, post, asa (tark) ve mum gibi geleneksel aralarn giderek ortadan kalkt gzlemlenmektedir. 8. Ceme katlanlarn zihniyeti deiir, katlma amalar deiir. Daha nce temelde ibadet amal katlmak sz konusu iken, imdi bunun dnda amalarla da gelinmektedir. Alevilerin ok az dzenli, kimisi Cemevi/dernek ye veya grevlisi olduundan, kimisi hizmet sahibi, kimisi ilk kez grmek iin, ok az aratrma amal, kimi Snni vatandalar da ne oluyor grmek, duyduklarn test etmek iin Cemlere katlmaktadrlar. Dedeler ve talipler arasndaki deerlendirmelere bakldnda ibadet ve retim-tantm amalar arasnda gidip gelen bir dinsel ritel sz konusudur. Aleviler arasnda Cemin kutsallna ilikin deiik deerlendirmeler de ite Cemin yaad bu deiimle ilgilidir. 9. Dede de dahil, Cem ibadetlerine katlanlar bakmndan bu ibadetin sonular, etkisi deiir. nsanlarda yaratt anlam dnyas, sosyal, dini, eitsel etkileri farkllamtr. Burada ifade edilen deyiler ve dualarda yer alan ifade ve bilgiler, gnmz insan bakmndan tam olarak anlalamamaktadr. Oysa geleneksel hayatta Aleviler Cemde kullanlan dili ok iyi anlamakta ve o mistik, ruhani or-

34

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2012 / 63

GEMTEN GNMZE ALEV OCAKLARINDA DEME DAR SOSYO-ANTROPOLOJK GZLEMLER

tam ok daha iyi anlamaktayd. Dolaysyla yzyllar ncesinin koullarna gre ekillenmi ve eitli nedenlerle de gncellenememi dedelik kurumu ve Cem ibadetlerini kentli nfusun ne kadar anlad ve hayatna yanstabildii konusu deiimin gstergelerindendir. Yerel Ocaklar i Hiyerarinin Bozulmas Geleneksel hiyerarik ocak ii yaplanmann bozulmas eitli sorunlar da beraberinde getirmektedir. rnein bu nedenle Tokat, Zile yresinde etkili Ana Bacllar arasnda yolun ba olmak iin nemli bir mcadelenin balad anlalmaktadr. Topluluk dayanmasnn etkisiyle bu durum da vurulmasa da belirgin bir biimde kendini hissettirmektedir. zellikle Sra topluluu iin merkez bir neme sahip olan ve bir ekim merkezleri olarak ortaya kan Acsuda Baba otoritesinin eksik oluu, kyn herhangi bir babaya tabi olmay bu durum iin nemli bir gstergedir. Kutsal kimlikleri yolun ba olma durumu iin sembolik bir gsterge olduundan Acsu ky nemli bir ekime alan haline gelmitir. Nitekim Acsu Sralar, yolun ba henz belli olmad iin kye herhangi bir babann bakmadn (Seluk, 2010: 219) belirtmilerdir. Sralarn tarihi tecrbelerinin tipik gstergelerinden biriyle rtecek biimde baba otoritesi eksiklii geici olarak bir bac tarafndan giderilmeye allmaktadr. Zira, sz edilen eksiklii telafi eden ve toplumsal bir onayla karlanan bac yolun bann kim olacan da belirlemi olacaktr. Bu nedenle babalar dzeyindeki atmann benzerine baclar dzeyinde de rastlanlmaktadr. (Seluk, 2010: 220) Ocaklardan Yeni Kentsel nan rgtlenmelerine Kentleme ile birlikte szl gelenein artk yazl bir ekle dnt dikkat ekmektedir. Cemevlerinin artmasyla birlikte daha nce baka mesleklerle uraan pek ok kiinin giderek artan oranda dedelie ilgi duymaya balad gzlemlenmitir. Ayn ekilde Trkiyede ve Almanyada bulunan baz kurumlarn ocak mensuplarndan oluan, kurumlamalara ihtiya duyduu grlmektedir. Bunlardan ilki Almanyada inan hizmetleri ile ilgili nemli bir oluum olan ve oniki dede ve anadan oluan nan Kuruludur. Dieri ise CEM Vakf tarafndan oluturulan Alevi slam Din Hizmetleri Bakanldr. Yine kentleen Aleviliin ihtiyalarna paralel olarak bu kurumlarn Ocakzde dedeler iin deiik eitim programlar oluturmaya altklar grlmektedir. Bu ekilde CEM Vakf tarafndan 2005 ylnda bir dedelik kursu ald ve srdrld gibi, Almanyada da AABF nan Kurulunca da her yl benzeri ekilde Dede-Ana Seminerlerinin1 ve toplantlarnn yrtld bilinmektedir. (Kaya, 2012: 9)

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2012 / 63

35

Ali YAMAN

Sonu Sonu olarak gnmzde dede ocaklarnn geleneksel hayatta olduu gibi ilemedii, dedelerin uzun sren bir ilevsizleme dnemi sonrasnda yeniden toplumsal yaama dahil edildii bir srete, ocaklarla deil de geni rgtlenme ana sahip Alevilikle ilgili kurumlarn ierisinde yer alan ve dedelerden oluan baz yaplarla kar karya bulunmaktayz. Bu yap ierisinde gerek ilevsel, gerek niteliksel pek ok alanda farkllamalar sz konusu olmaktadr. Gnmz kentleen Aleviliinin bir sonucu olarak dedeler yeni kurumsal yaplar ierisinde yeni rol ve ilevlerde bulunabilmektedirler. Yaanan bu gei aamas baka bir deyile kentlerde Aleviliin yoluna nasl devam edecei, hangi kurumlarla var olaca zaman ierisinde daha da netleecek ve dede ocaklarnn gnmz ortamnda nasl bir deiime tabi olacaklar konusu giderek akla kavuacaktr. phesiz sosyal her kurum yeni toplumsal ihtiyalar dorultusunda gncellenerek yoluna devam etmek zorundadr. Bize den ise sosyal bilimciler olarak bu deiimin izlerini srmektir. Kaynaka
Ayta, Gyasettin (Ed.) (2010). Bingl, Mu/Varto Yrelerinde Ocaklar, Oymaklar ve Boylarla lgili Aratrma Sonular, Ankara: Gazi niversitesi Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma Merkezi Yaynlar. Bardak, Cemal (1945). Kzlbalk Nedir, stanbul: Ik Basmevi. Birge, John Kingsley (1982). The Bektashi Order Of Dervishes, U.S.A.: Hartford Seminary Press, 1937, Reprinted by London: Luzac&Co, 1982. Boratav, Pertev Naili (1984): Trk Halk Bilimi, 100 Soruda Trk Folkloru (nanlar, Tre ve Trenler, Oyunlar), stanbul, Gerek Yaynevi. Bruinessen, Martin van (2009). Sufism, Popular Islam and the Encounter with Modernity, In: Islam and Modernity Key Issues and Debates, Ed. By M. K. Masud, A. Salvatore, M. van Bruinessen, Edinburgh: Edinburgh University Press, p. 125-157. Cokun, Nilgn blak (2010). Sosyo-kltrel Hayattaki Deiimlerin Alevi Cemlerine Etkisi: Alevi Kltr Dernekleri Mersin ubesi rnei, inde: II. Uluslararas Tarihten Bugne Alevilik Sempozyumu, Ankara: CEM Vakf Ankara ubesi Yaynlar, s. 222-235. Deniel, Raymond (1987). Dinler ve Sosyal Deimeler, Afrika ehir evrelerinde Yaplan anketler, Uluda niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, say: 2, cilt: 2, s. 205-218. Dnmez, R. . - P. Enneli - N. Altunta (Ed.) (2010). Trkiyede Kesien-atan Dinsel ve Etnik Kimlikler, stanbul: Say Yaynlar. Dressler, Markus (2006). The Modern Dede Changing Parameters For Religious Authority in Contemporary Turkish Alewism, In: Speaking For Islam Religious Authorities in Muslim Societies, Edited By: G. Kramer, S. Schmidtke, Leiden Boston: Brill, p. 269294.

36

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2012 / 63

GEMTEN GNMZE ALEV OCAKLARINDA DEME DAR SOSYO-ANTROPOLOJK GZLEMLER

Dressler, Markus (2008). Religio-Secular Metamorphoses: The Re-Making of Turkish Alewism, Journal of the American Academy of Religion, (June 2008), vol: 76, no: 12, p. 280-311. Dressler, Markus (2010). How to Conceptualize Inner-Islamic Plurality/Difference: Heterodoxy and Syncretism in the Writings of Mehmet F. Kprl (1890-1966), British Journal for Middle Eastern Studies, 37, p. 241-260. Eisenstadt, S. N. (2007). Modernleme, Bakaldr ve Deiim, ev. U. Cokun, Ankara: Doubat Yaynlar. Ellington, George (2004). Urbanization and the Alevi Religious revival in the Republic of Turkey, In: Archaelogy, Anthropology and Heritage in the Balkans and Anatolia: The Life and Times of F. W. Hasluck, 1878-1920, Ed. By. D. Shankland, vol:1, Istanbul: The ISIS Press, p. 369-401. Erdemir, Aykan (2005). Tradition and Modernity: Alevis Ambiguous Terms and Turkeys Ambivalent Subjects, Middle Eastern Studies, (November 2005), vol: 41, no: 6, p. 937951. Gle, N. - L. Ammann (Ed.) (2006). Islam in Public, Turkey, Iran, and Europe, stanbul: stanbul Bilgi University Press. Gnay, nver (1986). Modern Sanayi Toplumlarnda din: I, Erciyes niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, say: 3, s. 41-88. Hasluck, F.W. (1929). Christianity And Islam Under The Sultans, Ed.by Margaret M. Hasluck, 2 vols, Oxford: Clarendon Press. Kaplan, smail (2006). AABFde Dedeler Eitimi balyor, Alevilerin Sesi, no: 99, 11/2006, s. 26-27. Kaya, Mslm (2012). AABF nan Kurulu Toplants, Alevilerin Sesi, no: 162, 07/2012, s. 9. Kehl-Bodrogi, Krisztina (1996). Tarih Mitosu ve Kollektif Kimlik, Birikim, say: 88, (Austos 1996), s. 52-63. Khalid, Adeeb (2007). Islam after Communism, Religion end Politics in Central Asia, Berkeley: University of California Press. Kreyenbroek, Philip G. (2005). Religious Minorities in the Middle East and Transformation of Rituals in the Context of Migration. In: Migration und Ritualtransfer: Religise Praxis der Aleviten, Jesiden und Nusairier zwischen Vorderem Orient und Westeuropa, Langer, Robert, Raoul Motika & Michael Ursinus (eds). Frankfurt am Main: Peter Lang, p. 35-50. Kprl, M. Fuad (2001). Bekta Hac Bekta Veli md., slam Ansiklopedisi, C. 2, 5.b., Eskiehir: MEB Yaynlar, s. 461-464. Massicard, Elise (2007). Trkiyeden Avrupaya Alevi Hareketinin Siyasallamas, ev. A. Berktay, stanbul: letiim Yaynlar. Ocak, A. Yaar (2004). Trk Sufiliine Baklar, 7.b., stanbul: letiim Yaynlar.

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2012 / 63

37

Ali YAMAN

Seluk, Ali (2012). Bir Alevi Topluluu rnei: Acsu Sralar, inde: II. Uluslararas Tarihten Bugne Alevilik Sempozyumu, Ankara: CEM Vakf Ankara ubesi Yaynlar, s. 207-221. Shankland, David (1999). Gnmz Trkiyesi Alevilerinde Dede ve Talip Arasndaki Deien Ba, Tarih Ve Kltrel Boyutlaryla Trkiyede Aleviler Bektailer Ve Nusayrler, stanbul: Ensar Neriyat, s. 319-334. Skefeld, Martin (2002). Alevi Dedes in the German Diaspora: The transformation of a Religious Institution, Zeitschrift fr Ethnologie, 127, p. 163-186. Ulusoy, A. Celalettin (1986). Hnkr Hac Bekta Veli ve Alevi-Bektai Yolu, 2.b, Ankara: Akademi Matbaas. Wakamatsu, Hiroki (2012). Baba Mansur Oca: Yaayan Trk Tasavvuf Gelenei, inde: II. Uluslararas Tarihten Bugne Alevilik Sempozyumu, Ed. A. Erdemir, M. Ersal, A. Tan, A. Yaman, Ankara: CEM Vakf Ankara ubesi Yaynlar, s. 368-373. Yalman, Nur (1969). Islamic reform and the mystic tradition in eastern Turkey, Archives Europeennes Sociologie, tome: X, no: 1, p. 41-60. Yaman, Ali (2004). Alevilikte Dedelik ve Ocaklar, Dedelik Kurumu Ekseninde Deiim Srecinde Alevilik, stanbul: Karaca Ahmet Sultan Dernei Yaynlar. Yaman, Ali (2006). Kzlba Alevi Ocaklar, Ankara: Elips Kitap. Yaman, Ali (2010). Ritual Transfer within the Anatolian Alevis: A Comparative Approach to the Cem-Ritual, In: Ritual Dynamics and the Science of Ritual, Vol. 5, Ed. By A. Michels (General Editor), G. Dharampal-Frick, R. Langer, N. H. Petersen, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, p. 269-276. Yavuz, M. Hakan (Ed.) (2006). The Emergence of A New Turkey, Democracy and the AK Party, Salt Lake City: The University of Utah Press. Yldz, Harun(2004a). Anadolu Alevilii, Amasya Yresi Balamnda Bir nceleme, Ankara: Aratrma Yaynlar. Yldz, Harun (2004b). Alevilerde Dedelik Kurumu, inde: Alevilik, Ed. . Engin, H. Engin, stanbul: Kitap Yaynevi, s. 321-338. Yml, Murat (2010). 1960l yllar leinde Dergah temsiliyet kanallarndan birisi olarak Ulusoy Ailesiyle Trkiye Birlik Partisi ilikisi, inde: Uluslararas Hac Bekta Veli Sempozyumu Bildirileri, Hac Bekta Veli, Gnete Zerresinden, Deryada Katresinden, Ankara: Dipnot Yaynlar, s. 265-279.

38

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2012 / 63