T.C.

SELUK NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS SLM TARH VE SANATLARI ANA BLM DALI SLM TARH BLM DALI

SELMN-I FRS
HAYATI, AHSYET ve LK SLM TOPLUMUNDAK YER

YKSEK LSANS TEZ

Danman DO. DR. M. BAHADDN VAROL

Hazrlayan AHMET KR ALTAY

KONYA - 2008

NDEKLER
SELMN-I FRS, HAYATI, AHSYET ve LK SLM TOPLUMUNDAK YER Ksaltmalar5 nsz.6 GR 1. Aratrmann Kaynaklar....8 2. Selmn- Frisnin Mslman Oluncaya Kadar Yaad Dneme Genel Bak.....9 BRNC BLM SELMN-I FRSNN HAYATI A. SELMN-I FRSNN MSLMAN OLMADAN NCEK HAYATI..12 1. smi, Nesebi ve Ailesi...12 2. Doumu.13 3. Knyesi ve Lakaplar.14 4. Selmn- Frisnin lk Dnemleri ...15 4.1. Mecslii15 4.2. Hristiyan Olmas ve Devam Ettii Kiliseler..16 4.3. Hicza ve Medineye Gelii...18 B. SELMN-I FRSNN MSLMAN OLDUKTAN SONRAK HAYATI 20 1. Hz. Peygamber Dneminde Selmn- Fris.20 1.1. Selmn- Frisnin Hz. Muhammedle Karlamas ve Mslman Olmas.20 1.2. Selmn- Frisnin Klelikten Kurtuluu...23 1.3. Selmn- Frisnin Ebd-Derdyla Kardelii24 1.4. Selmn- Fris Suffa Okulunda..26 1.5. Raslullahla Katld Savalar..27 2. Hz. Eb Bekir Dneminde Selmn- Fris...28 3. Hz. mer Dneminde Selmn- Fris..30 4. Evlilii ve ocuklar.32 5. Selmn- Frisnin Veft.33

II. BLM SELMN-I FRSNN HSYET A. KL.35 1. Fizik zellikleri.35 2. ahs zellikleri..35 2.1. Selmn- Frisnin Mtevaz Yaam ve Hogrl Kiilii.36 2.2. Selmn- Frisnin Zhd ve Takvas39 2.3. Selmn- Frisnin Hays ve Orta Yolu Tercih Etmesi42 2.4. Selmn- Frisnin Adletli Kiilii...43 2.5. Doru Bildiini Sylemesi ve Cesreti...44 2.6. Selmn- Frisnin Cmertlii45 B. Hz. PEYGAMBER NEZDNDEK YER..46 1. Ehl-i Beyte Dhil Edilmesi.46 2. Hz. Peygamberle Sohbetleri ve letiimi.48 C. ASHB-I KRM ARASINDAK YER ve KONUMU...49

NC BLM SELMN-I FRSNN LK SLM TOPLUMUNDAK YER A. ASKER FAALYETLER53 1. Hendek Savanda Selmn- Fris..53 1.1. Selmn- Frisnin Hendek Kazma Teklifindeki Rol....54 1.2. Selmn- Frisnin Hendek Kazmndaki Grevi ve Gayreti..56 1.3. Selmn- Frisnin Hendek Kazmnda Kayaya Rastlanmas.57 1.4. Selmn- Frisnin Hendekte Nbet Tutmas..59 2. Selmn- Frisnin Tif Kuatmasndaki Rol...60 3. Selmn- Frisnin rann Fethine Katlmas.61 B. SYS FAALYETLER, MEDN VLL..64 C. DN ALANDA SELMN-I FRS.....66 1. Selmn- Frisnin lim Hakkndaki Grleri.......66 2. Sebeb-i Nzlde Selmn- Fris...........67 3. Selmn- Frisnin Hadisteki Yeri.70 4. Selmn- Frisnin Nasihtleri...76

D. SELMN-I FRS HAKKINDA BAZI GRLER.78 SONU....79 KAYNAKA..81

KISALTMALAR

a.g.e. Ank. Ans. b. bkz. byy. c.c. ev. DA. h. Haz. Hz. st. M.. mt. r.a. s. sad. s.a.v. ter. Thk. ts. v.b. vd.

: Ad geen eser : Ankara : Ansiklopedisi : Bin, bn : Baknz : Basm Yeri Yok : Celle Cellh : eviren : Diyanet slm Ansiklopedisi : Hicr : Hazrlayan : Hazreti : stanbul : Milattan nce : Mtercim : Radiyallahu anh : Sayfa : Sadeletiren : Sallallahu Aleyhi ve Sellem : Tercme eden : Tahkik : Tarihsiz : Ve Benzeri : Ve Dierleri

NSZ

Hz. Peygamberin ashab, Kuran ve Hz. Muhammed(s.a.v.) tarafndan vlen yeryznn en sekin ahsiyetleridir. Ashb- Kirm, bizzt Hz. Peygamberin zel eitiminden geerek vahyin nzlne hit olmu, slm birinci kaynaktan renmilerdir. Onlarn szlerinin, fikirlerinin ve davranlarnn merkezinde, Hz. Peygamber olmutur. Zira Onlar, her davran ve ilerinde Onun talimatlarna gre hareket etmeyi bir hayat tarz olarak benimsemilerdir. Hz. Peygamber de, ashabn srekli olarak vm, onlara uyanlarn Allahn rzasna kavuacan haber vermitir. Hz. Peygamberin ve Onunla i ie yaam olan ashbnn hayatlarnda her mslmann takip edebilecei esiz rnekler vardr. Bilindii gibi ashb, cahiliye dneminde tarihin en karanlk devresini yaarken Hz. Peygamberin baarlarndan biri olarak, insanlk tarihinin en mmtaz toplumu haline gelmilerdir. Onlar, Hz. Peygambere samimiyetle inanp balanmlar, Onun her buyruunu yerine getirmiler ve hayatlarnn byk kk her meselesinde Onun hayat dstrunu temel almlardr. phesiz Hz. Peygamberin snnetini en iyi anlayan ve gnmze kadar ulamasn salayan onlardr. Tm bu hususlar, ashbn hayatn tedkk etmenin gerekliliini gsterir. te bir aratrma konusu olarak tespit ettiimiz sahbeden Selmn- Fris, Farsllardan slma ilk giren kiidir. slma girmeden nce Mecs ve Hristiyan olmu, hakikati bulma arzusu ile her trl meakkte katlanm ve sonunda Mslman olmutur. Selmn- Fris, slma girdikten sonra baka bir nesep aramayarak kendisini soranlara Selmn ibnl-slm eklinde tantmtr. Bedir ve Uhud Savalar hari btn savalara Hz. Peygamberle birlikte katlm, Onun Suffa ehlinden olmu ve en nemlisi de Hz. Peygamberin deyimiyle Ehl-i Beytten olma erefini kazanmtr. Bir ok sahab ierisinde bu ereflere nil olmas ve hayat hakkndaki eitli rivyetler, bizi Onun hayatn, ahsiyetini ve faaliyetlerini incelemeye yneltmitir. alma, bir giri ve blmden olumaktadr. Girite; aratrmann kaynaklar hakknda genel bilgiler verilerek, Selmn- Frisnin Mslman oluncaya kadar yetitii dneme ksaca deinilmitir.

Birinci blm iki ksma ayrlmtr. lk ksmda Selmn- Frisnin Mslman olmadan nceki hayat; ikinci ksmda ise, Mslman olduktan sonraki hayat ilenmitir. Bu erevede Selmnn nesebi, ismi, ailesi, doumu, yetitii evre ile lakaplar ve knyesi, devam ettii kiliseler, Mslman oluu, Hz. Peygamber dnemindeki hayatyla Hz. Eb Bekir, Hz. mer hilfetleri dnemindeki hayat ve veft ele alnmtr. kinci blmde, ahsiyeti ile ilgili rivyetler incelenerek, zhd ve takvas, cesareti ve doru bildiini sylemesi, orta yolu tercih etmesi, cmertlii gibi kiisel zellikleri farkl rivyetler nda deerlendirilmitir. nc blmde ise; asker ve siyas faaliyetleri ile ilm faaliyetleri ilenerek, ilk slm toplumundaki yeri belirlenmeye allmtr. Ayrca bu blmde Selmn hakkndaki eitli grlere yer verilmitir. Varlan sonular almann sonunda zetlenmitir. Bu almada gr ve ynlendirmeleriyle bana byk destek olan ve gayret veren, deerli hocalarma, bilhassa danman hocam Do. Dr. M. Bahaddin Varol Beye gnlden kranlarm sunarm. Ahmet kr ALTAY KONYA-2008

GR

1. Aratrmann Kaynaklar:

alma, Selmn- Frisnin hayat, ahsiyeti ve ilk slm toplumundaki yerini ihtiv etmektedir. Bu sahbnin hayat incelenirken bir ok slm Tarihi kaynandan istifde edilmeye alld. Ama burada yararlanlan btn kaynaklardan ziyde, daha ok istifde edilen kaynaklar hakknda ksa bilgiler vermek yerinde olacaktr. Aratrma srasnda Tabakt, Tarih, Ensb kitaplarndan yararlanld. Bu eserlerden bazlar konumuz hakknda geni bilgiler ierirken, bazlar da ksa bilgiler vermektedir. Bunun dnda aratrmada bir veya birka kez atfta bulunulan eserler de olmutur. Selmn- Fris ile ilgili detayl bilgi aktaran eserler; Tabakt, Tarih, Ensb kitaplardr. Bunlardan en fazla faydalanlanlar; bn shakn Sret bn shak, bn Hiamn es-Sretn-Nebeviyyesi, bn Sadn et-Tabaktl-Kbras, Tabernin Tarihul-mem vel-Mlk, bnl-Esrin sdl-be f Mrifetis-Sahbesi ve elKmil fit-Tarihi, Eb Nuaym el-Isbahnnin Hilyetl-Evliy ve Tabaktl-Asfiys, bn Askirin Tarihu Medineti Dmeki, Zehebnin Tarihul-slm ve Siyeru AlminNubel s gibi mehr slm Tarihi eserleridir. Selmn- Frisyi aratrrken ada baz Arapa ve Trke eserlerden de yararlanlmtr. Kandehlevnin Hayts-Sahbesi, M.Asm Kksaln slm Tarihi bunlardan bir kadr. Corafya ile ilgili konularda ise; Yakt el-Hamevnin Muceml-Bldn adl eserinden ve konuyla ilgili baz makalelerden istifde edildi. Aratrmada yararlanld. Bunlardan baka Hadis gibi baz bilim dallarnda yazlan eserlerin Selmn- Frisyi ilgilendiren rivyetleri incelenerek aratrmaya dhil edildi. Ahmed b. Hanbelin Msnedi ve Ktb-i Sitte bu eserlerdendir. ayrca gnmzde yazlan Muhammed Hamidullahn slm

Peygamberi, M. Bahaddin Varolun Ehl-i Beyt-Kavramsal Boyut gibi eserlerinden

2. Selmn- Frisnin Mslman Oluncaya Kadar Yaad Dneme Genel Bir Bak:

Selmn- Frisnin yaad VI-VII. asrlarda randa Sasni mparatorluu hkm srmekteydi. Sasnilerin resm dini, Mecslikti. Bu dnemde randa Sasni ailesi hkm srmekte, mparatorluun banda adleti ile n yapm Enirvan bulunmaktayd. Enirvandan sonra gelen II. Hsrev Perhizden itibaren randa genel bir knt olmu, bu knt toplumu kaplamt. Bu ykl dneminde, sarayda ihtilller birbirini kovalam, iktidarlar devaml el deitirmiti. Toplum yaps, kast sistemine gre; Rhipler, Hkimler; Cengverler ve bunlardan sonra drdnc srada yer alan devlet memurlar, iftiler ve sanatkrlardan oluan drt snfa ayrlmt. mtiyazl snfa kar, ou kyllerden oluan bu drdnc snf, topraa sahip olma hakk olmakszn altrlm ve ar vergiler altnda ezilmitir.1 ranllar genelde Mecs-ateperest idiler. Avesta isminde kutsal bir kitaplar vard. Mecsliin kurucusu Zerdtten nce ran halk, bir ok tanrya tapyor; nehir, da, gl gibi tabiat unsurlarna kurbanlar sunuyorlard. Belli bir mbetleri de yoktu. Zerdtler lmden sonra bir baka hayatn varlna da inanyorlard. Mecslik, M.. 570 yllarnda doduu tahmin edilen Zerdtn kurduu dinin devamdr. Tek tanrl bir inan sistemi telkin ettii iin peygamber olabilecei ileri srlen Zerdt, Gatha ad verilen kutsal metinleri yazm; Hkim Rab anlamna gelen Ahura Mazdaya ibdeti telkin etmitir. bdet srasnda gnee ve atee dnlmesini emreden Zerdtn Kinatta alevlenen ve k saan her eyde Allahn nuru tecelli etmektedir. eklindeki szleri, kendisinden sonra gelenler tarafndan, Ahura Mazdann nuru, atei ihtiv eden yaratlmam bir k olarak dnlm, bylece atee taplmaya balanarak Mecslik gelimitir. Zerdtten sonra rhipler de, din temizlik idealini atele sembolletirmilerdi. Sasniler devrinde hkmdarn saraynda milli birliin sembol olarak kutsal atein yaklmas gelenei devam etmitir. Bu ate, ran din yapsnn bir ynn tekil etmektedir. Kutsal hcrelerde yaklan ate, yinlerle temizlenen odunlarla beslenir ve

Algl, H.Hseyin, slm Tarihi, st., 1997, s.56-57

sndrlmeden muhfaza edilirdi. Sasniler devrinde Mecslik, devlet dini haline gelmitir.2 slmn ortaya kt dnemde Byk Roma mparatorluundan sdece Dou Roma mparatorluu yani Bizans kalmt. Buras ise asrlardr bir yandan douda ranllarla, batda Barbarlar ve Slavlarla srekli mcdele iindeydiler. Hicretten alt yl nce Bizansllar, ranllara kar zafer kazanmlar ancak bundan yeterince yararlanamamlard. lke savalarla yprand gibi, ieride de Hristiyan mezhepleri ve kavgalaryla tam bir dini kargaa yayordu. Bizansta devam eden din ve mezhep kavgalar sebebiyle, Hristiyanlk inanc bozulmutu. Ancak manastrlarda bu dinin bozulmam eklini devam ettirdiini iddia eden ve Bizans ynetimine muhlefet eden rhipler de bulunmaktayd.3 Selmn- Frisnin yannda kald ve Hristiyanl rendii papazlar bunlardan bir kayd. Hiczda Mekke ve Medine halk, zellikle Mekkeliler, sosyal ve din statleriyle Arap kabilelerinin en nfzlular arasndaydlar. Mekkeliler genelde ticretle urayorlard. Kureyliler, ticret iin yazn kuzeye kn da gneye Yemen blgesine gidiyorlard. Kabileler arasnda apulculuk, yama, esir ve criye alma yaygnd.4 Hicz blgesi Araplarnn bir ksm, Hz. brhim ve smil zamannda onlarn tevhid dinine inanmsa da, Hz. smailin veftndan sonra aradan geen zaman iinde, bu dinlerini unutmular ve tekrar putlara tapar olmulard. Bunlar putlara tapmak yannda Allahn varlna da inanyorlar ve hac zamanlarnda Onun adna telbiye getiriyorlard. Onlar putlar Yaratcyla aralarnda bir tr arac ve hirette Allah katnda kendilerinin efaatileri olarak gryorlard.5 Hicz blgesinde kendilerine Hnifler denilen ve Allahn birliine inanan az sayda baz insanlar da bulunmaktayd. Bunlar, putatapcl reddediyorlar ve zellikle Hz. brhimin dinine inandklarn sylyorlarsa da, Onun diniyle ilgili bilgileri pek yoktu. Bu yzden Hz. brahimin dinini aratryorlard. brhimin dinini yeniden canlandracak bir peygamberin gelmesini bekledikleri iin bir nevi slm dininin mjdecisi
2

Bkz.: Tmer, Gnay-Kk, Abdurrahman, Dinler Tarihi, st., 2002, s.120-123; Bkz.: Arnold, T., W., Muhammed Hamdullah, slm Peygamberi, ev: Salih Tu, Ank., 2003, I, 15 aatay, Neet, slm ncesi Arap Tarihi ve Cahiliye a, 1982, s.101 aatay, Neet, a.g.e., s.103

ntir- slm Tarihi, ter.: Hasan Gndzler, Ank., 1971, s.293-295

3 4 5

10

durumundaydlar.6 Hniflerin en mehrlar; Varaka b. Nevfel, Kuss b. Side, Ubeydullah b. Cah, Osman b. Huveyris ve Zeyd b. Amr b. Nufeyl idi.7 Selmn- Frisnin yaamnn ilk dnemlerinde dnyada iki sper g, Bizans ve Ssnler bulunuyordu. Ssnler, Selmn- Frisnin de iinde bulunduu slm ordularnn ran fethi gerekleinceye kadar ran topraklarnda hkm srmlerdi. ran ve Hicz blgesinde Mecslik, putperestlik, Yahdlik ve Hristiyanlk gibi dinler bulunmaktayd. beklemekteydiler. Yahdler ve Hristiyanlar, yeni bir peygamberin gelmesini

6 7

aatay, Neet, a.g.e., s.158-159 Mevln ibl Numn, Son Peygamber Hz. Muhammed-Sretn-Neb, ev.: Yusuf Karaca, st., 2003, s.138

11

I. BLM SELMN-I FRSNN HAYATI A. SELMN-I FRSNN MSLMAN OLMADAN NCEK HAYATI 1. smi, Nesebi ve Ailesi: Kaynaklarda belirtildiine gre; Selmn- Frisnin Mslman olmadan nceki ismi, Mbih b. Bzehandr.8 Babasnn ismi, Lzehan olarak da ifade edilir.9 Dedelerinden Behbzan, ran hkmdarlarndandr. Yine babasnn ismi, Bd veya Behbd olarak da kaydedilir.10 Nesebi, sfahanl blmlk ailesinden gelmektedir. Silsile-i nesebi; Mbih b. Bzehan b. Mrseln b. Behbzn b. Firz b.Shrektir.11 Bir baka yerde nesebi, Mbih b. Bzehan b. Dehi Deyre olarak ifde edilmektedir.12 Ailesi zellikle de babas koyu bir Mecsdir. Babas din eitimini tamamlamas ve iyi bir Mecs olarak yetimesi iin byk gayret sarfetmi, Selmn bu ynde ilerleyerek Mecslikte nemli bir mevki olan atein krklne kadar ykselmitir.13 Annesi ise;

8 9

bnl-Esr, zzeddin Ebul-Hasan Ali el-Cezer, sdl-be f Mrifetis-Sahbe, byy, ts., II, 328 bn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed, Tehzbt-Tehzb, Beyrt, 1991, IV, 138 bn Hacer, el-sbe f Temyizis-Sahbe, Beyrt, 1328/1910, II, 63 bnl-Esr, sdl-be f Mrifetis-Sahbe, II, 328 Taber, a.g.e., III, 171 bn shak, Muhammed b. shak b. Yesar, Sret bn shak, Thk.: Muhammed Hamidullah, Konya, 1981,

10 11 12 13

s.66; bn Hiam, Eb Muhammed Abdlmelik, es-Sretn-Nebeviyye, Thk.: Muhammed es-Sekka-brahim el-Ebyr-Abdulhfz ibl, Khire, ts., I, 228; bn Sad, Eb Abdullah Muhammed, et-Tabaktl-Kbra, Beyrt, 1957, IV, 75; Ahmed b. Hanbel, Msned, Beyrt, ts., V, 441; Hatbl-Badd, Ebbekr Ahmed ibn Ali ibn Sbit, Tarihu Badad ev Mednets-Selm, Beyrt, ts., I, 165; bn Askir, Ebul-Ksm Ali b. ElHasen, Tarihu Medineti Dmek, Thk.: Muhibbuddin Eb Said, Beyrt, 1995, XXI, 385; bnl-Cevz, EbulFerec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, Sfatus-Safve, Thk.: Mahmud Fhr-M. Ruas Kalac, Haleb, ts., I, 524; Zeheb, emsddin Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyeru Almin-Nbel, Thk.: uayb elArnavd, Beyrt, 1985 I, 506; el-Heysem, Nreddin Ali b. Eb Bekir, Mecmeuz-Zevid ve MenbeulFevid, Beyrt, 1968, IX, 332

12

Selmnn bilgili ve kltrl yetimesi iin Onu okuma-yazma renmeye kttablara gndermitir.14 Selmnn ailesi o dnemde toplumda imtiyazl kabul edilen dihkn snfndandr. Dihkn; kyn eyhi veya idarecisi ve iftilii en iyi bilen, iftilik konusunda kendisine bavurulan anlamndadr.15 Selmnn babas da kynde dihkn idi. Ailenin iftlikleri ve arzileri vard.16 Selmnn anne-babas hricinde bir de Beir isminde kardei bulunmaktadr.17 2. Doumu: Selmn- Fris, aslen ranldr. Raslullahn Selmnn klelikten kurtuluu srasnda gerekli altn vermek iin Selmn ararken u efendisiyle anlaan ranl kle nerededir? sorusu18 ile yine Hz. Peygamberin Ben Arabn, Suheyb Rmun, Bill Habein, Selmn rann nde gelenleriyiz(ilkiyiz, slma ilk girenleriyiz)19 hadisi Selmnn ranl olduunun kantlardr. Selmn- Fris, bn Abbas rivyetine gre; rana bal sfahan20 ehrinin Ceyy21 kynde dnyaya gelmitir.22 Zeyd b. Savhan rivyetinde ise; doum yeri, Rmhrmz23 olarak gemektedir.24 Buhrde yer alan Selmnn Ben Rmhrmzdenim25 ifadelerini deerlendiren bn Hacer, Rmhrmz ile Ceyyin ayn yer olabileceini belirtmitir.26
14 15 16 17 18 19 20

Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, I, 516; bn Askir, a.g.e., XXI, 383 ve 390 bn shak, a.g.e., s.66; bn Hiam, a.g.e., I, 228 bn Hiam, a.g.e., I, 228-229 Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, I, 555 bn shak, a.g.e., s.70 bn Cevz, a.g.e., I, 534 Arapada, sbahan diye telaffuz edilir. Mehr ve byk bir ehirdir. Bkz.: Yakt el-Hamev, ihbddin Ceyyan olarak da telaffuz edilir. sfahann kylerindendir. Ziraat ve hayvanclk yaplan bir yerdir. Bkz.: bn shak, a.g.e., s.66; bn Hiam, a.g.e., I, 229; bn Sad, a.g.e, IV, 75 Rmehrmz olarak da bilinmektedir. Kisralardan biri olan Hrmzn murad ettii yer anlamndadr. Buhr, Eb Abdillah Muhammed b. smail, el-Camius-Sahih, st.,1315/1897, Menkbul-Ensr, 52; bn

Eb Abdullah, Muceml-Bldn, Beyrt, ts., I, 206

21

Yakt el-Hamev, a.g.e., II, 195-196

22 23

airlere ilham veren bir ehirdir. Bkz.: Yakt el-Hamev, a.g.e., III, 17-18
24

Askir, a.g.e., XXI, 396; Hakm, Eb Abdullah en-Neysabr, el-Mstedrek ales-Sahihayn, Beyrt, ts., III, 599

13

Selmn- Frisnin doum tarihi hakknda, kaynaklarda herhangi bir bilgi bulunmamaktadr. Onun doum tarihi ile ilgili bilgiler, tahminlere dayanmaktadr. Veftna dayanan bilgilere gre; Hz.Muhammedin doumundan(m. 571) 5-10 yl sonra doduu tahmin edilmektedir.27 3. Knyesi ve Lakaplar: Selmn- Frisnin knyesi, Eb Abdullahtr.28 Bu knye hakknda kaynaklarda detayl bilgiler bulunmamaktadr. Sdece bir rivyette, olu Abdullahn ismi aka belirtilmektedir.29 Selmn- Frisye, Raslullah tarafndan el-Hayr lakb verildii iddia edilir.30 Ancak bu lakbn Selmn- Frisye verildii kesin deildir. Zira, bu lakbn Selmn b. Rebia ismindeki sahbye verildii konusunda da bilgiler vardr.31 Selmn ibnl-slm, dier bir lakbdr. Selmna slmn olu(ibnul-slm) denmesine sebep olan olay yle olmutur: Selmnn slma olan samimi ball, herkes tarafndan kendisine derin bir ilgi uyandrmtr. Bu durum Sad b. Ebi Vakkasn Hz. Peygambere yakn olma duygusunu tahrik etmi olacak ki, eraftan Muhcirler ve Ensr arasnda Selmnn tannmayan bir kii olduuna iret ederek, bir toplulukta hazr bulunanlara soylarn sorduktan sonra, Selmna da soyunu sormutur. Bunun zerine Selmn u ilgin cevab vermitir:

25 26

Buhr, Menkbul-Ensr, 52 bn Hacer, Ahmed b.Ali b. Hacer el-Askaln, Fethul-Bri bi Sahihil-Buhr, Thk.: Muhammed Fuad Snmezsoy, Selahattin, Selmn- Fris Makalelerle Mardin-1 Tarih Corafya, st., 2007, I, 177 bn Sad, a.g.e, IV, 75; el-Bst, Eb Htim Muhammed ibn-i Hibban, Tarihus-Sahbe, Thk.: Bevran

Abdlbki, Kahire, 1986, VII, 324-325

27 28

Zannav, Beyrt, ts., s.116; Hakm, a.g.e., III, 597; Hatbl-Badd, a.g.e., I, 165; bn Askir, a.g.e, XXI, 377; bnl-Esr, a.g.e., II, 328; Zeheb, emsddin Muhammed b. Ahmed b. Osman, Tarihul-slm, Thk.: mer Abds-Selm Tedmr, Beyrt, 1997 III, 510; Nevev, Eb Zekeriyya Muhyiddin b. erif, TehzblEsmi vel-Lugat, Beyrt, ts., I, 226; bn Hacer, Tehzbt-Tehzb, IV, 137
29 30

bn Askir, a.g.e, XXI, 403 bn Abdilberr, Eb mer Yusuf b. Abdillah b. Muhammed, el-stib fi Mrifetil-Ashb, Msr, 1939, II, bn Hacer, el-sbe f Temyzis-Sahbe, II, 62

53; bn Askir, a.g.e, XXI, 376

31

14

slma girdikten sonra nesep falan aramam, ama ben Selmn ibnl-slmm. O mecliste bulunan Hz. merin Sada can sklm ve: Btn Kurey bilir ki; Pederim, Kureyin en azizi idi. Byle iken ben ite ibnlslm olan Selmnn kardei mer ibnl-slmm.32 diyerek Selmn arkasna alp, Ona destek olmutur. Bilindii gibi Araplar arasnda bir kiinin neseb eceresini(soy aacn) bilmesi ve ifade etmesi ok nemliydi. Araplar soylarnn asillii ile vnrler ve neseplerini ezbere sayarlard. Hatta bu konuda hacimli kitaplar bile yazlmt.33 Selmn- Fris ise bu durumdan rahatsz olmu, kendisine nereli olduu sorulduunda hep ayn cevab vermitir: Ben demoullarndan Selmn ibnl-slmm34 4. Selmn- Frisnin lk Dnemleri: Selmn- Fris, randa Mecs ve iftilikle uraan bir ailede dnyaya gelen, sonra da Hristiyanl yakndan tanyan ve Hz. Peygamberin Medineye hicretinden sonra Mslman olan nemli bir sahbdir. Selmn- Fris, yetimesi ve hayat ile ilgili bilinen her eyi Mslman olduu srada Raslullaha ve ashbna anlatmtr. Olgunluk dneminde kendisinden hayat hikyesini anlatmas istendiinde de muhataplarn krmayarak hayatn anlatmtr.35 Bu hikye, aratrmamzda balklar halinde incelenecektir.

32

bn Askir, a.g.e, XXI, 424-425; el-Hind, Mttek bn Hsmeddin, Kenzl-Umml f Snenil-Akvli

vel-Efal, Thk.: Bekri Hayyan, Beyrt, 1979, XIII, 421; Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, I, 544; Zebid, Zeynddin Ahmed b. Abdil-Latif, Sahih-i Buhr Muhtasar ve Tecrid-i Sarih Tercemesi, ev: Kmil Miras, Ank., 1984, VI, 524
33 34 35

Muhammed Hamdullah, slm Peygamberi, I, 9 bn Abdilberr, a.g.e., II, 54 Selmn, hayat hikayesini bn Abbastan baka Selme el-Icl, Ebt-Tufeyl mir b. Vsile, Zeyd b.

Savhan, bn Lheya isimli rvilere de anlatmtr. Bkz.: Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, I, 525-535;

15

4.1. Mecslii: Selmn- Fris, ailesinin etkisiyle Mecs rhipler yannda din eitimine devam etmi36, kutsal atei devaml yakma ve snmesine engel olma mertebesine kadar ykselmitir. Bu din eitim ve okuma yazma derslerinin dnda babasnn ar sevgisinden dolay evden dar karlmayan Selmn, dier dinlerden ve sosyal hayattan habersiz olarak gnlerini geirmitir. Babas, Selmn bir criye gibi eve kapatm, atalarnn dinine sk skya bal olarak yetimesi iin byk gayret sarfetmitir.37 Selmnn babas bir gn ilerinin younluundan dolay, bir i takibi iin Onu iftliin bir yerine gndermitir. Babas, Selmna iftlikten fazla uzaklamamasn ve kaybolmamasn, ayet kaybolursa, kendisinin her eyden deerli olduunu sk skya tembih etmitir. O gne kadar ilk defa iftlikten dar kan gen Selmnn iftlik etrafndaki gezisi hayat iin bir dnm noktas olmutur. iftlik kenarnda dolarken kilisede ibdet eden insanlar dikkatini ekmi, byk bir ilgi ile onlar seyrederken eve dnn geciktirmitir. Bu kilisede grdkleri kendisinin alageldii atee ibdetten ok farkl olmu, grdkleri karsnda fikrinde kilisedeki bu dinin daha hayrl olduu kanaatine varmtr. Selmn, kilisedekilere ne yaptklarn sormu, anlatlanlar i dnyasn aydnlatm ve bu dine gemeye karar vermitir.38 Selmn eve dnmekte gecikince, babas endielenmi ve onu bulmak iin adamlar gndermitir. Eve dnen Selmn, bandan geenleri babasna anlatmtr. Babas, Ona bahsettii dinde hibir hayrn olmadn ve atalarnn dininin daha hayrl olduunu sylemitir. Selmn ise Hristiyanln kendi dinlerinden daha stn olduu konusunda babasyla tartmaya balam, babas Onun bu durumundan telalanm ve Selmn ayaklarndan balayarak hapsetmitir.39

36

Sadece Ebt-Tufeyl mir b. Vsile rivyetinde Selmn, Mecslikten bahsetmeyerek, ky halknn atlara

tapan bir kavim olduklarn belirtmitir.(Eb Nuaym el-Isbahn, Ahmed b. Abdullah, Hilyetl-Evliy ve Tabaktl-Asfiy, Msr, ts., I, 190)
37 38 39

bn shak, a.g.e., s.66; bn Hiam, a.g.e., I, 229; bn Sad, a.g.e, IV, 75; bn Askir, a.g.e, XXI, 385 bn Sad, a.g.e., IV, 76; Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, I, 507; bn Askir, a.g.e, XXI, 385-386 bn shak, a.g.e., s.67; bn Hiam, a.g.e., I, 229; bn Askir, a.g.e, XXI, 386

16

4.2. Hristiyan Olmas ve Devam Ettii Kiliseler: Selmn, babas tarafndan hapsedilip cezalandrldktan sonra, Hristiyanlara haber gndererek, kendilerinden rz olduunu, ama gitmek istediini onlara bildirmitir. ama gidecek bir kafile o blgeye gelince; bekledii haber, Selmna ulatrlmtr. Selmn, evden kamay baararak, kfileye katlm ve ama gelmitir. Selmn, amda Hristiyan din adamlarnn liderini bularak ona bu dine girmek istediini belirtmi, papazn kendisini kabul etmesi zerine am kilisesinde bir sre onunla birlikte kalmtr. Selmn hakikati bulma yolunda koarken, bu papazn dini ktye kullanmas ve insanlara emrettii sadakay kendisi iin toplayp biriktirmesi, yoksullara datmamas, Selmnda ona kar kin ve nefret oluturmutur. Fakat O, yce ideali uruna bu adam ile yaamaya sabretmitir.40 Ksa bir sre sonra adam lnce, onu din ayinle defnetmeye gelenlere Selmn, papazn kendisinde nefret oluturan durumunu insanlara aklamtr. Sonra da papazn altn dolu kplerini saklad yeri gstermitir. Bu aklamalar zerine halk, papaz defnetmekten vazgeerek cenzesini aaca asp taa tutmutur. len papazn yerine kiliseye getirilen baka bir papaza hayran kalan Selmn- Fris, arad ahs bulduunu anlamtr. Bu papazn kendisiyle kalmasna izin vermesi zerine, onunla kilisede kalmaya balamtr. Selmn, o zamana kadar bu papazdan daha faziletli, dnyay onun kadar hie sayan, hirete nem veren, gece gndz ibdete ondan daha dkn birisini grmemitir. Bu zt lm deinde iken, Selmn ona kimin yanna gitmesini tavsiye ettiini sormas zerine papaz, Selmna, iyi din adamlarnn hep yok olup gittiini, yaayanlarn ounun da teden beri tatbik edilmekte olan din hkmleri deitirdiini, ancak tabi olunacak bir kiinin olduunu, onun da Musulda bulunduunu bildirmitir.41 Selmn- Fris, amdaki papazn lm annda tavsiye ettii Musuldaki Hristiyan din adamnn yanna gitmitir. Onun da dinine bal bir adam olduunu grnce, kendisine balanarak ondan yararlanmtr. Fakat ok gemeden bu zt da veft ederken, kendisinden
40 41

Snmezsoy, Selahattin, Selmn- Fris-Makalelerle Mardin-1 Tarih Corafya, st., 2007, I, 179 bn shak, a.g.e., s.67; bn Hiam, a.g.e., I, 230; bn Sad, a.g.e., IV, 76-77; Ahmed b. Hanbel, a.g.e., V,

442; Hatbl-Badd, a.g.e., I, 166-167; bn Askir, a.g.e, XXI, 386; Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, I, 508; bnl-Cevz, a.g.e., I, 526-527

17

tavsiye isteyen Selmna Nusaybinde bulunan bir din adamna tabi olabileceini sylemitir.42 Musuldaki papazn tavsiyesi zerine Nusaybine43 gelen ve kendisine tavsiye edilen papaz bulan Selmn- Fris, bir mddet Nusaybin kilisesinde ilim ve ibdetle gnlerini geirmitir. Ancak nceki papazlar gibi bu papaz da lm deine dmtr. lmek zereyken Selmn ondan da tavsiye istemitir. Nusaybindeki bu papaz, tabi olunacak tek bir kii tandn ve onun Rm topraklarndaki Ammuriye denilen bir yerde olduunu sylemitir. Bu ztn veftndan sonra Selmn- Fris, Ammuriyeye doru hareket etmitir.44 Nusaybindeki din adamnn tavsiyesi zerine Ammuriyeye45 gelen Selmn- Fris, arad zt bulup kendisiyle kalmak istediini belirtmitir. Papazn bu teklifi kabul etmesi zerine onunla bir mddet kalmtr. Kendisine baland papaz da lmeye yaklatnda Selmn, ondan da tavsiye istemitir. Bu zt da, yeryznde tabi olunacak bir ztn kalmadn sylemi ve yle devam etmitir: Ancak hir zaman peygamberinin gelmesi yakndr. O, Hz. brhimin Haniflik dini zerine gnderilecektir. O, Arap topraklarndan kacak, iki hrre aras hurmalk bir yere hicret edip orada ikmet edecektir. Onun gizli olmayan almetleri vardr: ki omzu arasnda Nbvvet Mhr bulunmakla beraber, hediyeden yer, sadakadan yemez46, kavmi Ona sihirbaz, khin, mecnun gibi lakaplar takacaktr47; keke benim, Ona kavumaya gcm yetseydi, ancak senin Ona gitmeye gcn yeterse hemen git!

42 43

bn shak, a.g.e., s.67; bn Hiam, a.g.e., I, 231; bn Askir, a.g.e, XXI, 387 Nusaybin, kalesiyle mehr, ticaret kervanlarnn urak yeri bir Rm toprayd. (Bkz.: Yakt el-Hamev,

a.g.e.,V, 288-289) Nusaybin, bugn Trkiye topraklarnda Mardin ilinin bir ilesidir. Selmnn Nusaybinde 4-5 yl kald tahmin edilmektedir. Bugn, Nusaybinde Hz. Selmann makam olarak anlan yer, Selmann Nusaybinde bulunduu srada kald yerdir.(Snmezsoy, a.g.e., I, 180)
44 45

bn shak, a.g.e., s.68; bn Hiam, a.g.e., I, 231 Hz. Nuh(a.s.)un torunlarndan Ammuriye bint-i Rma izfeten bu ismi almtr. (Bkz.: Yakt el-Hamev,

a.g.e., IV, 157); Ammuriye, Eskiehir ilinin Sivrihisar ilesinin eski ismidir. Ammuriye, Roma mparatorluu zamannda Galatya ad verilen Ankara tarafnda Haymana Ovasnn batsnda, Sakarya nehrinin kenarnda bulunan nemli bir ticaret merkezi olup Osman Gaziye verilen Menurda ehrin ad Ammuriye olarak belirtildii gibi Sivrihisar olarak da gemektedir.( Snmezsoy, a.g.e., I, 182)
46 47

bn shak, a.g.e., s.68; bn Hiam, a.g.e., I, 231 Ona kavminin sihirbaz, khin, mecnn diyecei el-Heysemnin rivyetinde gemektedir. Bkz.: el-

Heysem, a.g.e., IX, 339-340

18

Selmn, papazn lmnden sonra bir mddet daha kald48 Ammuriyede bulunduu srada birka inek ve koyundan oluan kk bir sr oluturmutur. 4.3. Hicza ve Medineye Gelii: Selmn- Fris, Hak dini bulmak iin randaki rahatn brakarak seyhatlere balamas ile devam eden hayat, bundan sonra uzun bir yolculuktan sonra Hicza gelmesi ve burada yine uzun bir sre kle olarak kalmasyla devam etmitir. Ammuriyede kendine Arap topraklarna gitmesini tavsiye eden din adamnn szne uyan Selmn- Fris, Arap topraklarndan gelen Kelboullar kabilesinden baz tcirlerle karlamtr. Bu tcirlere kendisini, Arabistana gtrmeleri karlnda sahibi olduu kk srsn vermeyi teklif etmitir. Tcirler, bu teklifi kabul edince onlarla birlikte Hicz topraklarna hareket eden Selmn- Fris, am yolunda Medineye yakn bir yer olan Vadil-Kura denilen yere kadar gelmitir. Burada ise, tcirlerin ihnetine uram, kendisine zulmedilmi ve stelik bir Yahdye kle olarak satlmtr.49 Bir mddet Vadil-Kurada bu Yahdnin yannda kalan Selmn- Fris, Ben Kureyzal bir Yahd tarafndan satn alnarak Medineye gtrlmtr.50 Selmnn kssasnn anlatld baka bir rivyette ise, uzun yolculuu esnasnda, Hristiyan din adamlarnn ynlendirmesiyle Hmsa kadar gelmitir. Buradan tavsiye zerine, Kudse kadar gelmi ve burada kendisine tarif edilen zt bularak ilim tahsil etmi; bu kimsenin Ona son peygamberin kaca yer ve nceki rivyetlerde geen almetleri bildirmesi zerine de Hicza doru hareket etmitir. Sonunda Araplardan bir kfile tarafndan kle edilerek Medinede bir kadna satlmtr.51 Yine Selmn- Frisnin hikyesinin anlatld baka bir rivyete gre; Selmn Medineli birisinin klesi olarak hurmalklarda altrlmtr. Bu hurmalklarda, srt ve gs yara oluncaya kadar su ekerek hurmalar sulamtr. Bu srada sylediklerini

48

Bir rivyete gre Selmn, amda, Musulda, Nusaybinde ve Ammuriyede er yl kalmtr. Bkz.: elbn shak, a.g.e., s.68; bn Hiam, a.g.e., I, 232; bn Sad, a.g.e., IV, 77-78; Ahmed b. Hanbel, a.g.e., V, bn Hiam, a.g.e., I, 232; Eb Nuaym el-Isbahn, a.g.e., I, 194; bn Askir, a.g.e, XXI, 388 bn Sad, a.g.e., IV, 81-82; Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, I, 513

Heysem, a.g.e., IX, 339

49

442-443; bn Askir, a.g.e., XXI, 387; Buhr, Buyu, 100

50 51

19

anlayan birisini bulamamtr. Nihyet, baheye su almak iin yal Fris bir kadn gelmitir. Selmn, ona durumunu anlatr. Kadn, Ona Hz. Peygamberin yerini gsterir.52 Bir baka rivyette, Selmn Hlise adnda bir kadna satlmtr. Selmn, bu kadnn yannda 16 ay kalmtr.53 Bir dier rivyette Selmn, Ammuriyede yannda kald papaz tarafndan amdaki ormanlk bir araziye gitmesi, orada bulunan ylda bir kez ortaya kp hastalara ifa datan ve dua eden bir adam bulmas, ondan Haniflik dinini sormas istenmitir. Selmn, tavsiyeye uyarak denilen yere gelmi, bir sene burada kalm, bir gece vakti bu adam km, Selmn Hz. brhimin Haniflik dinini bu adama sormu, adam ise yaknda yeni bir peygamberin geleceini Selmna haber vermitir.54 Selmn- Frisnin Mslman oluncaya kadar yaad dnem hakknda anlatlan kssalar, birbirinden farkl ve rvilere gre deiiklik arzeden kssalardr. Onun hakkndaki btn kssalar, kendi anlatmyla verilmektedir. bn Hacerin de belirttii gibi, bu kssalarn arasnn telif edilmesi zordur.55 Ancak anlatlan kssalar yer ve ekil itibariyle farkllklar gsterse de, Selmn Mslman olmadan nce Hristiyan papazlarn yannda kalm, onlarn ynlendirmeleri ile Medineye ulam ve yeni peygamberi bulma uruna klelie raz olmutur.

B. SELMN-I FRSNN MSLMAN OLDUKTAN SONRAK HAYATI 1. Hz. Peygamber Dneminde Selmn- Fris 1.1. Selmn- Frisnin Hz. Muhammedle Karlamas ve Mslman Olmas: Selmn- Fris, Medineye kle olarak gelinceye kadar on civarnda efendi deitirmi56, en son kendisini satn alan Kurayzaoullarndan Osman b. Ehelle57 birlikte

52 53 54

Eb Nuaym el-Isbahn, a.g.e., I, 194; Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, I, 515 Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, I, 520 bn shak, a.g.e., s.70-71; bn Hiam, a.g.e., I, 236; bn Sad, a.g.e., IV, 77; Zeheb, Siyeru Alminbn Hacer, el-sbe f Temyzis-Sahbe, II, 62 bn Abdilberr, a.g.e., II, 54; bn Askir, a.g.e., XXI, 404

Nbel, I, 512
55 56

20

Medinede yaamaya balamtr. Medineye gelir gelmez, arad yerin buras olduu kanaatine varmtr.58 Medinede klelik hayatnn ar yk altnda alarak gnlerini geirdiinden ve yeni peygamber hakknda hibir bilgisi olmadndan, hicrete kadar geen srede Hz. Muhammedden habersiz olarak yaamtr. Selmn- Fris, arad peygamberi beklerken, bir gn Hz. Muhammedin Medine yaknlarndaki Kubaya geldii haberini almtr. Bu haberi sahibinin amcaoullarndan birisi kzarak anlatmtr.59 Selmn- Fris, bu haberle son derece heyecanlanm ve neredeyse aacn zerinden sahibinin stne decek duruma gelmitir. Hemen aatan inerek haberi tekrar duymak istemi, ancak sahibinin sert yumruuyla karlamtr.60 Selmn- Fris, sahibinin kat muamelesi sonras iine dnm, sabrla akam olmasn beklemitir. Akam olunca, Hz. Muhammedin Kubada Mslmanlarla birlikte bulunduu eve giden Selmn- Fris, Hz. Peygamberi grnce uzun sredir arad ztn huzurunda olduunu anlamtr. Yannda getirdii hurmalar kullanarak, kendisine Ammuriyedeki papazn anlatt peygamberlik vasflarn sorgulamak istemitir. Hurmalar, Hz. Muhammede takdim ederken yle demitir: Sizin Salih bir kimse olduunuzu rendim. Yannzda fakir kimseler de varm. Bu hurmalar sadaka olarak takdim ediyorum. Buna buradakilerin en lyk sizsiniz. Raslullah, kendisine sadaka olarak sunulan hurmalar yemeyerek, arkadalarna datmtr. Selmn- Fris, kendi kendine: Bu bana retilen peygamber vasflarndan ilkidir diyerek oradan ayrlmtr.61 Hz. Muhammed, Kubadan Medineye Eb Eyyb el-Ensrnin evine inmitir. Selmn, yine bir eyler biriktirerek, Raslullahn yanna gelmitir. Yannda getirdiklerini takdim ederken:

57 58 59

Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, I, 555 Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, I, 509 Haberi veren Yahd: Allah, Ben Kayleyi kahretsin! demitir ki; Ben Kayle, Evs ve Hazre

kabilelerine verilen isimdir. Bkz.: ed-Diyarbekr, Hseyn b. Muhammed b. Hasen, Tarihul-Hmis f Ahvl-i Enfesin-Nefis, Beyrt, ts., I, 302
60 61

bn shak, a.g.e., s.69; bn Hiam, a.g.e., I, 233; bn Sad, a.g.e., IV, 78; Ahmed b. Hanbel, a.g.e., V, 443 Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, I, 510; bn Askir, a.g.e., XXI, 388; bnl-Cevz, a.g.e., I, 530; bnl-

Esr, sdl-be f Mrifetis-Sahbe, II, 329

21

Sadakadan yemediinizi grdm, bu hediyedir, ikramdr demitir. Hz. Muhammed, arkadalaryla birlikte hediyeden yemitir. Bylece Selmn- Fris, ikinci almetinde Hz. Peygamberde olduuna kanaat getirmitir. Selmn- Fris, Ammuriyedeki arkadann kendisine haber verdii nc almeti de tespit etmek isteiyle frsat kollamaya balamtr. Hz. Muhammedi takib eden Selmn- Fris, bir gn Raslullahn arkadalarnn birisinin cenzesi62 nedeniyle Bakiul-arkad Kabristannda olduu haberini almtr. Selmn- Fris, hemen mezarla giderek, Hz. Muhammedin Peygamberlik Mhrn grmek amacyla srt blgesine doru bakmaya balamtr. Hz. Peygamber, Onun niyetini anlam, gmleinin srt ksmn syrarak Selmn- Frisnin iki krei arasndaki gvercin yumurtas byklndeki Peygamberlik mhrn grmesini salamtr. Mhr gren Selmn- Fris, sevin gzyalaryla birlikte Raslullaha sarlm, Onu pm ve alamtr.63 Raslullah, Selmndan hayat hikyesini anlatmasn istemi, Selmn da anlatmtr. Raslullahn ok houna gidince arkadalar iin bir kez daha bandan geenleri anlatan Selmn, Mslman olmaya ok yakndr.64 Selmn- Fris, hicretin birinci ylnda Medinede Mslman olmutur. Hakikati arama yolculuunda uzun yllar kiliseleri dolam, Hz. brahimin dinini ihya edecek yeni bir peygamberin gnderilmesinin yaklat haberini almas, Onda bu son peygambere ulama arzusunu gl bir ekilde uyandrmtr. Kendisine bildirilen bu peygambere ulamak iin her trl meakktlere gs germitir. Kle durumuna dmesi bile bu arzusunu sndrmemi, nihyet Hz. Muhammedle karlaarak Mslman olmutur.65

62

Bu sahb, Kubada Hz. Peygamberi misafir eden Glsm b. Hedmdir. Glsm b. Hedm, hicretten ksa Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, I, 510; bn Askir, a.g.e., XXI, 388; Beyhk, Eb Bekr Ahmed b.

bir sre sonra veft etmitir.(bn Hiam, a.g.e., I, 234)

63

Hseyin, Deliln-Nbvve ve Marifeti Ahvli Sahibi-eria, Thk.: Abdul-Muti Kalac, Beyrt, 1985, I, 302
64 65

bnl-Esr, sdl-be f Mrifetis-Sahbe, II, 330 Selmn- Frisnin Mslman oluuyla ilgili baka bir rivyet yledir: Selmn- Fris, slmdan nce

Mecsdir. Bir gece ryasnda Mecslerin kpek olarak dirildiklerini, bir baka gece domuz olarak dirildiklerini grr. Bunun zerine evini barkn terk eder ve ama gider. Yahdlie girer, ama onlarn atee atldklarn ryasnda grr ve Hristiyanla girer. Onlarn da atee atldklarn ryasnda grnce Nusaybine gider. Yine ryasnda Hz. brhimin yeryzne indiini, inananlar seerek ayrdn ve bunlarn cennete gittiklerini grr. Yaklak yzelli yanda birine bandan geenleri anlatr. Zt da arad dinin Hanif dini olduunu syler. Ad; arta Muhammed, ncilde Ahmed, kyamet gnnde Mahmud, sratta

22

Selmn- Fris, ok az Arapa bilmekte ve Farsa ile braniceyi iyi derecede konuabilmektedir. Allah Raslnn arkadalarndan Farsay iyi konuan birisi vastasyla Selmn bandan geenleri anlatm, Raslullah, Onu slma davet etmi ve Selmn- Fris, orada ehdet getirerek Mslman olmutur.66 1.2. Selmn- Frisnin Klelikten Kurtuluu: Selmn- Fris, on kadar efendi deitirdikten sonra kle iken Mslman olmutur. Onun bu durumu, klelie bir koyun gibi boyun edii anlamna gelmez. O, her ne pahasna olursa olsun, yeni peygamberin yannda olmak istemi ve son peygambere akla balanarak, Onu bulmak iin herkesin emrine girmeyi kabul etmitir.67 slm ile ereflendikten sonra, Selmn artk kle olarak kalamazd. Hz. Peygamber, Onun klelikten kurtulmas iin sahibiyle muktebe68 yapmasn emretmitir. Selmn- Fris, sahibi ile krk okye altn ve art olarak yz69 hurma fidan dikip meyve verinceye kadar onlara bakmak artyla anlama yapmtr. Bilindii gibi hurma, ok ge meyve veren bir aatr. Yahd, aklnca kurnazlk ederek, ar bir art ileri srdn sanmtr.70 Yaplan anlama gereince, Yahdye verilecek hurma aalar konusunda hemen harekete geen Hz. Muhammed, ashba: Kardeinize yardm ediniz buyurmutur. Ashb tarafndan getirilen onar, yirmier, otuzar hurma fidanlar ile istenilen miktar toplannca, Hz. Peygamber, hurmalar iin ukurlarn kazlmasn ve kendisine haber verilmesini emretmitir. Fidanlarn ukurlar hazrannca Selmn- Fris, Raslullaha haber vermitir. Raslullah, hurma fidanlarn kendi elleriyle dikerek doldurmutur. Sadece Selmnn

Hammd ve cennet kapsnda Hamd olan bir Nebnin Yesribde bu dine ardn bildirir. (Bkz.: Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, I, 522)
66 67 68 69

Kettn, Muhammed Abdul-Hay, et-Tertibul-driyye, ev.: Ahmet zel, st., 1991, I, 283 Zebid, a.g.e., VI, 523 Mukatebe: Klenin klelikten kurtulmak iin sahibiyle yapt anlamadr. Hurma fidanlarnn says hakknda bilgiler elikilidir. Bir rivyette, 100 says verilmektedir. Bkz.: el-

Hind, a.g.e., XIII, 424; Hurma says konusunda dier bir rivyette 500 says zikredilmitir. Bkz.: Zebid, a.g.e., VI, 523
70

Yardm, Ali, Peygamberimizin emili, st., 1998, s.85

23

diktii bir fidan kurumu71, dierleri tamamen tutmu ve bir yl iinde hurma verecek seviyeye gelmitir.72 Bylece Selmn, anlamann bir koulunu yerine getirmitir. Geriye denecek altn kalmtr. Yaplan anlamaya gre, denecek altn iin Hz. Peygamber, Ben Sleym kabilesinden gelen bir para altn, Selmn- Frisye vererek borcunu demesini sylemitir.73 Selmn- Fris, kendisine verilen yumurta byklnde altn az grnce endielenmi: Ya Raslullah! Bu kadar altn benim borcuma nasl yetecek? diye sormu, bunun zerine Raslullah, altn parasn alp mbarek dili zerinde evirerek gezdirmi ve gidip borcunu demesini sylemi, bu altn tartldnda bir mucize eseri olarak 40 okye gelmi, altn Yahudiye teslim edilmi ve Selmn- Fris, klelikten kurtulmutur.74 Bylece Selmn- Fris, fikren kavutuu zgrlne bedenen de kavumu75 ve sfahandan kt gnden beri arad gerei bulmutur. 1.3. Selmn- Frisnin Ebd-Derdyla Kardelii: Hz. Selmn, hrriyetine kavutuktan sonra Hz. Peygamber, Selmnn uzak memleketten gelmi olduunu ve garip kaldn syleyerek, mslmanlardan birisiyle

71

Bir baka rivyette bu bir tane tutmayan fidan, Hz. merin diktii bildirilir.( El-Heysem, a.g.e., s.338;

Belzur, Ahmed b. Yahya b. Cbir b. Dvd, Ensbul-Eraf, Thk.: Muhammed Hamidullah, Khire, 1978, I, 486; bn Kesir, Ebl-Fid Hfz ed-Dmak, el-Bidye ven-Nihye, Thk.: A. Eb Mslim, Beyrt, 1990, VI, 128)
72 73

bn Sad, a.g.e., IV, 79; bn Kesir, a.g.e., VI, 128 Hicretin 5. ylnda Ben Sleym madenlerinden vergi alnmaktayd. Selmn- Frisnin azad edilmesi iin

Yahd efendisine verilmesi gereken altn, Raslullah, Sleymlilerin ilettii altn madenlerinden alnan zekatla demitir.(Muhammed Hamidullah, slm Peygamberi, I, 414)
74

bn shak, a.g.e., s.70; bn Hiam, a.g.e., I, 235; bn Sad, a.g.e., IV, 80; Ahmed b. Hanbel, a.g.e., V, 444;

Taber, Eb Cafer Muhammed b. Cerir, Tarihul-mem vel-Mlk, Beyrt, 1968, III, 171; Hakm, a.g.e., III, 604; Eb Nuaym el-Isbahn, a.g.e., I, 193; Hatbl-Badd, a.g.e., I, 169; bn Askir, a.g.e., XXI, 389; Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, I, 511; bnl-Cevz, a.g.e., I, 533; bnl-Esr, sdl-be f MrifetisSahbe, II, 330; Nevev, a.g.e., I, 227; el-Heysem, a.g.e., IX, 338
75

Zeyd b. Savhann rivyet ettii kssada, Selmn kendisini Raslullahn emriyle Eb Bekirin satn

aldn belirtmektedir. bkz.: Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, I, 531

24

kardelik ba kurmasn emretmi76, bu emri zerine Ebd-Derd ile Selmn- Fris karde olmulardr. Bir baka rivyette; Raslullah, Selmn- Fris ile Huzeyfeyi karde yapmtr.77 Selmn- Fris ile Ebd-Derd arasndaki kardelik hayatlarnn sonuna kadar srm, birbirlerine doruyu gstermede yardmc olmulardr. Selmn- Frisnin ahlk, Kuran ve Snnet zerine kurulduu iin davranlar da Kuran ve Snnetle tutarl olmutur. Btn uras, hakk gerektii gibi yaamaktr. Kendisi iin dnd her eyi, kardeleri iinde dnmeye zen gsteren Selmn- Fris, bir Cuma gn Ebd-Derdy ziyret etmitir. Ebd-Derdnn evine gelen Selmn, hanmndan kardeini sormutur. Kendisine uyuduu sylenince, bu saatte niin uyuduunu, hasta olup olmadn renmek istemitir. Hanmndan: Cuma gnleri uyumaz, gecenin sabahna da orulu olarak girer. Bu nedenle imdi ihtiyac olan uykusunu uyuyor yantn almtr. Selmn, Ebd-Derdnn bu tavrn doru bulmayarak hemen yemek hazrlamaya koyulmutur. Yapt yemei, Ebd-Derdnn odasna gtrmtr. Ebd-Derd uyanm, yemei orulu olduu iin yiyemeyeceini belirtmitir. Selmn, Ebd-Derd yemedike kendisinin de yemeyeceini bildirerek, orucu bozmasn istemitir. Selmnn bu istei, Ebd-Derdy endieye sevketmitir. Birlikte Raslullaha gitmiler ve durumu Ona anlatmlar; Onlar dinleyen Raslullah, Ebd-Derdya: Selmn, senden daha bilgilidir78 diye kere tekrarlam ve yle devam etmitir: Gecelerin iinde sadece Cuma gecesini, gnlerden de Cuma gnn(tmyle ibdete) ayrma diyerek Ebd-Derdnn endiesini gidermitir.79 Selmn- Fris ile Ebd-Derd, slmn koyduu kurallar erevesinde ok gl bir kardelik yaamlar ve dier Mslmanlara rnek olmulardr. Bu kardelik Raslullahn veftndan sonra, ayr ayr ehirlerde olsalar da devam etmitir. Zaman zaman birbirlerini ziyret etmiler, zaman zaman da mektuplaarak birbirlerine gzel tavsiyelerde bulunmulardr.
76

Buhr, Savm, 51- Menkbul-Ensar, 50; Tirmiz, Eb sa Muhammed b. sa b. Sevre, es-Snentbn Sad, a.g.e., IV, 84 Buhr, Savm, 51; Tirmiz, Zhd, 64 Eb Nuaym el-Isbahn, a.g.e., I, 187-188

Tirmiz, Humus, 1965, Zhd, 64

77 78 79

25

Selmn, baz zamanlarda kardeini ziyret etmi, bu ziyretler iin zahmetlere katlanmtr. Byle bir ziyretinde ama kadar gelmi, ancak Ebd-Derdnn Beyrtta olduunu renince kardeiyle grmek iin o tarafa ynelmitir.80 Ebd- Derd, Selmn- Frisye gnderdii bir mektubunda unlar yazmtr: Kardeim, kullarn savamadklar bellara uramadan, salnn ve bo vakitlerinin kymetini bil! Musbetzedelerin hayr dularn al! Kardeim, mescid evin olsun. Ben Raslullahtan dinledim, Mescidler her mttakinin evidir buyurmutu. Allah, mescidler evleri olanlarn huzur ve saadetlerini, srat kprsnden Rabbin honutluuna (cennete) geilerine kefil olduunu buyurmutur.81 Kardeim, yetime ac! Ona yaknlk gster, yemeinden yedir! Ben, Raslullahtan dinledim, kalbinin katlndan yaknan bir adama; Kalbinin yumuamasn istiyor musun? diye sormu, adamn Evet! demesi zerine yle buyurmutu: yleyse yetimi kendine yaklatr! Ban oka! Ona yediinden yedir! Bu, kalbini yumuatr ve bu sayede arzuna kavuursun. Kardeim, krn fa edemeyecein bir mal biriktirme! Ben Raslullahtan dinledim yle buyurdu: Dnyada Allaha itaat etmi servet sahibi, nnde ve arkasnda serveti olduu hlde getirilir. Srat kprs adam salladka; Yr! nk sen zerindeki hakk yerine getirdin der. Allaha itaat etmemi olan da, mal omuzlarna km olarak getirilir, bizzt serveti ayana elme takar ve; Yazk sana! Benimle Allaha itaat etseydin ya der durur. Servet sahibi; Eyvah! Eyvah! diye hayflanr. Kardeim, duyduuma gre bir hizmeti almsn. Ben, Raslullahtan dinledim: Bakas tarafndan hizmeti grlmedike kul Allahn, Allah da kulunun yannda yer alr. Hizmeti yaplan bir kula ise hesap vermesi vcib olur buyurdu. mmd-Derd (hanmm), benden bir hizmeti istemiti. O srada zengindim. Hesapla ilgili keyfiyeti duyduum iin onun bu arzusunu ho karlamamtm.

80 81

Zeheb, Tarihul-slm, Thk.: mer Abdsselam Tedmr, Beyrt, 1997, III, 511 Tabern, bu tavsiyeyi Selmnn Ebd-Derdaya yazdn belirtir. Bkz.: Tabern, Ebl-Ksm

Sleyman b. Ahmed, Muceml-Kebir, Thk.: Hamdi Abdl-Mecid es-Selef, Msr, 1984, VI, 255

26

Kardeim, benim ve senin kyamet gn korunacamz kim temin edebilir ki; hesaptan korkmayalm? Kardeim, Raslullahn arkada olmakla aldanma! Ondan sonra uzun zaman yaadk, onun ardndan yaptklarmz Allah daha iyi biliyor.82

1.4. Selmn- Fris Suffa Okulunda: Selmn- Fris, Raslullahn abalar ve ashbn da katklaryla hrriyetine

kavumutur. Artk hr bir mslmandr. Fakat ncesinde kle olmas hasebiyle, hibir mal mlk yoktur. Selmn- Fris, artk istedii gibi davranabilir, bir ksm muhcirin yapt gibi, bir i tutup mal mlk sahibi olabilirdi. te bu andan itibaren Selmn- Fris, kendisini slm Peygamberine adamaya karar vermitir. O zaman, kendini slma adamann en bilinen yolu, kapal bir mekan olduu iin glgelik anlamna gelen zulle83 de denilen, Suffa ehlinden olmakt. Suffa; Mescid-i Nebevnin bitiiinde, Medineye hicret eden veya kimsesiz ve bekr Mslmanlarn kald bir yerdi. Buras; okuma-yazma renilen bir eitim- retim yeri, Kuran ve snnet renilen dershane niteliindeydi. Hz. Peygamber, saylar doksan ile drt yz arasnda deien bu Suffa ehliyle yakndan ilgilenir, ielerini temin iin tedbirler alrd. Raslullah, sava zamanlar dnda Ashb- Suffayla sohbet eder, onlarn ihtiyalarn karlamaya alr, gelen sadakalarn tamamn ve hediyelerin byk bir ksmn bunlara tahsis ederdi. Suffa ehlinden birisi evlenirse, arkadalarndan ayrlrd. Suffallarn bir ksm, geimlerini temin iin yakacak toplar, bunlar satar ve yiyeceklerini alrlard. Bazen de bu insanlar, iki gn yiyecek bulamaz, namaz esnasnda dermansz kalp yere derlerdi. Baz zamanlar, Hz. Peygamber, bunlar birer ikier Ensr ve Muhcirlerin evine misafirlie gnderirdi. Taraya mrit gndermek gerektiinde, Ashb- Suffadan seilirdi.84 te bu Ashb- Suffadan biri de, Selmn- Fris idi. Selmn- Fris, hr olduktan sonra Ehl-i Suffaye girmitir. Hayat boyu arad hakikati, Raslullahn yannda renmi, Hz. Peygamber veft edinceye kadar Suffa ehlinden olmutur. Selmn- Fris,
82 83 84

Eb Nuaym el-Isbahn, a.g.e., I, 214 bn Sad, a.g.e., I, 305; Bkz.: k, Nevzt, Sahbe ve Hads Rivyeti, zmir, 1981, s.61-62 Bkz.: Mevlna ibl, Asr- Saadet, Mt.: . Rza Dorul, st., 1977, I, 212-213

27

Raslullah veft edinceye kadar, kesinlikle Medinede Ehl-i Suffadan birisi olarak kalmtr.

1.5. Raslullahla Katld Savalar:

Selmn- Fris, Raslullahla hicretin ilk gnlerinde Kbada karlam, hicretin 5. ylna(627) kadar da kle olarak kalmtr. Bu klelik yllar sebebiyle hicretin 2. ylnda(624) ve 3. ylnda(625) yaplan Bedir ve Uhud Savalarna katlma frsat bulamamtr. Selmn- Frisnin hrriyetine kavutuu yl olan hicr 5. ylda(627) Hendek Sava olmutur. Mslmanlar, Uhud Savandan ders almlar, bu savaa daha dikkatli kmlardr. Selmn- Fris de, bu savata bulunmutur. Onun ilk gazvesi, Hendek sava olmutur.85 Bu savataki teklifi, Hendek kazmnda yaananlar ve sava esnasnda yaptklarn nc blmde geni olarak ele alacaz. Bu yzden burada genel hatlaryla katld savalara deinmekle yetineceiz. Selmn- Frisnin anlattklarna bakldnda, Raslullahla Hendek Sava ve sonrasndaki btn savalara katld ortaya kmaktadr.86 Bu genel aklamadan anlalmaktadr ki; Selmn- Fris, Hendek Sava, Mekkenin Fethi, Tif Muhasaras, Tebk Seferi gibi Raslullah dnemindeki btn olaylara katlm ve Ondan hi ayrlmamtr. Bu olaylarda ordu iinde yer alan Selmn- Fris, ileri atlma faaliyeti gstermese de byk yararllklar salamtr.87 Selmn- Fris, Raslullah dneminde hrriyetine kavutuu andan itibaren Raslullaha yakn olmu, bar zamanlarnda Suffa ehlinden biri olarak eitim retime devam etmi, sava zamanlarnda Hz. Peygamberin ordusu iinde bulunmu, Raslullah veft edinceye kadar Onunla birlikte kalmtr.

85

bn Sad, a.g.e., IV, 84; bn Kuteybe, Eb Muhammed Abdillah b. Mslim, el-Merif, Ter.: Hasan Ege, bn shak, a.g.e., s.70; bn Hiam, a.g.e., I, 235; bn Sad, a.g.e., IV, 84 Nedv, ah Muinddin Ahmed-Said Saib Ansar, Asr- Saadet, Haz.: Eref Edip, st., 1964, III, 207

st., ts., s.185;

86 87

28

2. Hz. Eb Bekir Dneminde Selmn- Fris:

Allah Raslnn veft, btn sahblerde olduu gibi Selmn zerinde de byk etki yapmtr. Yllardr yanndan ayrlmad Hz. Peygamber veft edince Selmn- Fris, deta kendisini kaybetmi ve Onun yokluuna alamamtr. te bu srada Hz. Eb Bekir, Mslmanlara hitaben: Kim Muhammede tapyorsa, kesinlikle bilmelidir ki, Muhammed artk yaamyor. Fakat kim Allaha tapyorsa, kesinlikle bilmelidir ki, Allah, diridir ve lmszdr szlerini syledikten sonra: Muhammed, ancak bir Peygamberdir. Ondan nce de peygamberler gelip gemitir. imdi O lr veya ldrlrse, gerisin geriye(eski dininize) mi dneceksiniz? Kim gerisin geriye dnerse, Allaha hibir zarar veremez. Allah kredenleri mkfatlandracaktr.88 yetini okuyarak, Allahn deimez yasasna boyun emelerini istemitir.89 Hz. Peygamberin veftndan sonra bir ok sahab Medinede kalp hayatn burada srdrmek istememilerdir. Baz sahabler, dier slm ehirlerine veya yeni fethedilen yerlere giderek, buralarn manev inasn srdrmek ve tamamlamak istemilerdir. Hilfeti Hz. Eb Bekir yklenmitir. Hz. Eb Bekire ilk olarak, Hz. mer biat etmi, ardndan Eb Ubeyde, Beir b. Sad ve Useyd b. Hudayr biat edince, Ensr ve Muhacirn sratle biat ederek seimi tamamlamlardr. Ancak henz Hz. Ali biat etmemitir. Zbeyr b. Avvm, Mikdat b. Esved, Selmn- Fris, Eb Zerrul-Gifr, Ammar b. Yasir, Utbe b. Eb Leheb, biat etmekte ar davranmlardr. Aslnda bu isimler, Hz. Aliye biat etmek niyetindedirler. Eb Sfyan gibi baz kimselerin de, Hz. Ali ile grp Onu hilfete tevik ettikleri bilinmektedir. Hatta Hz. Abbas, Hz. Aliye: Gel ben sana biat edeyim, insanlar da biat eyler dediyse de Hz. Ali fitneden ekinerek bu teklifi kabul etmemitir. Ama bu isimler bir sre sonra biat etmilerdir.90

88 89 90

l-i mrn, 3: 144 Kksal, M. Asm, slm Tarihi, st., 1981, XVIII, 71-72 Bkz.: Ahmet Cevdet Paa, Kss- Enbiy ve Tevrih-i Hulef, st., 1981, I, 248-249 ve 290

29

Selmn-

Frisnin

ne

zaman

biat

ettii

konusunda

kaynaklarda

bilgi

bulunmamaktadr. Biat konusunda ar davranmas ise; kendisini Ehl-i Beytten saylmas sebebiyle Hz. Aliye daha yakn hissetmesiyle aklanabilir. Ancak Hz. Eb Bekirle olan diyalou, bu srenin fazla uzun olmad kanaatini dourmaktadr. Selmn- Frisnin Hz. Eb Bekir dneminde meydana Ridde hareketlerine katlp katlmad konusunda herhangi bir bilgiye ulalamamtr. Hz. Eb Bekir dneminde, Selmn- Fris henz Medineden ayrlmamtr. Hz. Peygamber, Medineye geldiinde Ensrla Muhcirleri karde iln etmitir. Hz. Peygamber, Selmn- Fris ile Ebd-Derdy karde ilan etmitir. Hz. Peygamberin veftna ok zlen Ebd-Derd, Medineden ayrlarak baka merkezlerde ilim faaliyetlerine katlmtr. Baz sahbler, yaklak iki yl sren Hz. Eb Bekirin hilfetinde, Medinede kalp beklemektense dier beldelere giderek cihad veya ilimle uramay ve slm anlatmay uygun grseler de; Selmn- Frisnin bu dnemde hl Medineden ayrlmad kesindir. nk, Selmnn Medineden ayrl, Hz. mer hilfetinin balarnda ran ordularna katlmasyla olmutur.91 Selmn- Fris, lmne yakn Hz. Eb Bekiri ziyret etmi, kandisine t vermesini istemitir. Hz. Eb Bekir ise: Selmn! Hibir zaman takvadan ayrlma! Ve bil ki, bir ok fetihler yaayacaksn. Sakn o zaman nasibin yalnz yiyip imek olmasn! Ve yine bilmi ol ki, kim namaz klarsa o kimse Allahn teminat altna girmi olur. Sakn Allahn kullarndan birini incitmekle Allahn teminatn bozma ki, Allah seni cehennemine atmasn diyerek son nefesine yakn Selmna nasihtler etmitir.92 3. Hz. mer Dneminde Selmn- Fris: Selmn- Fris, Hz. mer dneminde nemli grevler stlenmi, elilik, ordu komutanl, ordu iinde kiflik ve mfettilik, nihyet valilik gibi grevler de bulunmutur.93 Bu faaliyetlere nc blmde genie deinilecektir.

91 92 93

Nedv, a.g.e., III, 207; Mutlu, smail vd., Sahabiler Ans., st., 1989, s.582 bn Sad, a.g.e., III, 137 Muhammed Hamidullah, slm Peygamberi, II, 1000

30

Selmn- Fris ile ilgili rivyetlerden, Onun Hz. mere ok yakn olduu ve Onu zaman zaman uyard grlmektedir. Bir gn Hz. mer, Selmna: Ben hkmdar mym, yoksa halife miyim? diye sormutur. Selmn u karl vermitir: Sen, Mslmanlarn topraklarndan bir dirhem yahut daha az veya daha ok vergi alp da onu hakk olmayan yere koyarsan halife deil, meliksin! Hz. mer, Selmnn bu cevab karsnda alamtr.94 Bu konuma, Hz. merin hilfetinin ilk zamanlarnda olmutur. lerleyen zamanlarda, Hz. merin adletli icraatlarna hit olan Selmnla Hz. mer ve orada hazr bulunanlar arasnda aadaki konuma gemitir. Hz. mer, bir gn aralarnda Talha, Selmn, Zbeyr, Kab gibi ztlarn olduu bir cemaate: Ben size bir ey soracam, sakn yalan sylemeyin, sonra hem beni hem de kendinizi helk edersiniz. Size Allah adna and veriyorum; Ben halife miyim, yoksa hkmdar mym? diye sormu; Talha ve Zbeyr: Sen bize bilmediimiz bir eyi soruyorsun! Hilfetin hkmdarlktan fark nedir? demiler; Selmn, etini ve kann hit tutarak: Ya mer! Sen halifesin, hkmdar deilsin demitir. Hz. mer: Sen sylyorsan biliyorsundur, nk sen Allah Raslnn huzuruna girer, yannda otururdun demi, Selmn da: Zira sen halkn arasnda adleti gzetiyor, slmn getirilerini eit ekilde bltryor, bir babann aile fertlerine gsterdii efkati onlara gsteriyor, Allahn kitab ile hkmediyorsun deyince, Kab b. Malik: Bu mecliste halife ile hkmdar arasndaki fark benden baka bilen olduunu sanmyordum. Ama Allah, Selmnn sinesini ilim ve hikmetle doldurmu! Ben de ehdet ederim ki; sen halifesin, hkmdar deilsin demitir. mer: Bunu nasl aklarsn? diye sormutur. Kab: Ben sana Allahn kitabnda(Tevratta) rastlyorum cevabn verince, Hz. mer: Beni ismimle mi buluyorsun? diye sormu, Kab: Hayr! Sfatnla. yle ki; Tevratta u ifde yer almaktadr: nce peygamberlik dnemi gelecektir. Sonra peygamberlik yolunu takib eden bir hilfet ve merhamet dnemi gelecek. Daha sonraki devre de yine peygamberlik yolunu

94

bn Sad, a.g.e., III, 221; Taber, a.g.e., IV, 211

31

izleyen hilfet ve merhamet dnemi olacak. Ondan sonra kemirici bir hkmdarlk dnemi balar. demitir.95 Selmn- Fris, Hz. merin yanna Medineye gelirken Hz. mer, halka: Hadi kalm, Selmn karlayalm demesi96 Selmnn Hz. merle yaknln en ak ekilde ortaya koymaktadr. Selmn- Fris, Hz. Osmann hilfeti dneminde de yaamtr. Ancak, Hz. Osmanla ilikileri konusunda kaynaklarda detayl bir bilgiye rastlanmamtr. Fakat bu dnemde Hazar ordularna katlm, Belencer ve Cella gibi yerlerin fetihlerinde bulunmutur. lmne yakn buradan ganimet olarak payna den misk olduu rivyet edilmitir.97 Bu dnem Selmn- Frisnin yaland ve ihtiyarlk dnemini geirdii devre olduu sonucuna varlabilir. 4. Evlilii ve ocuklar: Selmn- Fris, Kinde kabilesinden bir hanmla evlenmitir. Ancak evliliinden nce birka kez evlilik giriiminde bulunduu rivyetlerden anlalmaktadr. lk evlilik giriimi, kardei Ebd-Derdy Leysoullarna gndererek kzlarn istetmesiyle vuku bulmutur. Leysoullar, teklifi deerlendirerek kzlarn Selmna deil de Ebd-Derdya vermek istemeleri zerine Selmn- Fris bu evlilikten vazgemek zorunda kalmtr.98 Selmn- Frisnin bir baka evlilik giriimi de Hz. merin kzyla evlenmek istemesidir. Selmn, bir yolculuktan dnm, Hz. mer, Onu karlam ve Ona Allahn Selmndan raz olduunu syleyerek iltifatlarda bulunmutur. Selmn, gerekten byleyse kzyla kendisini evlendirmesini isteyince, bu beklenmedik teklif karsnda aran ve susup kalan Hz. mere Selmn: Hem beni Allahn raz olduu bir kul olarak grdn sylyorsun, hem de nefsinden dolay beni beenmiyorsun! diyerek sitemini belli etmitir. Ertesi gn, Amr b. Asn gelerek Selmna merin kzn istemekten vazgemesini sylemesi ve Onu buna raz etmesi ile99 Selmn- Fris, bu evlilikten de vazgemitir.100
95 96 97 98 99

Kandehlev, a.g.e., II, 90-91 Kettan, a.g.e., III, 233 bn Sad, a.g.e., IV, 92 Eb Nuaym el-Isbahn, a.g.e., I, 200; bn Askir, a.g.e., XXI, 445-446 bn Kuteybe, Uynl-Ahbr, Msr, 1963, I, 268

32

Selmn- Fris, bu baarsz evlilik giriimlerinden sonra Kindeoullarndan bir kadnla evlenmitir. Bu kadnn evinde Onunla birlikte olmutur. Dn gecesi, hanmnn evine gelen Selmn, evin ssl ve gsterili hlini beenmeyerek, Hz. Peygamberin kendisine byle bir gsterii tavsiye etmediini bildirerek, hanmyla ss ve gsteriten uzaklamalar gerektiine dair konumu ve hanmnn da itaati sonrasnda evlilik mutlu bir ekilde devam etmitir.101 Bir rivyete gre, hanmnn ismi Bukayredir. Selmnn kz olmutur. Bunlardan birisi, sfahanda ikisi de Msrda yaamlardr. Ayn rivyete gre; Selmn- Frisnin bir olu bulunmaktadr.102 Knyesinden anlalan, olunun isminin Abdullah olma ihtimali yksektir. Kaynaklar da ocuklar hakknda tafsilatl bilgiler yer almamtr. 5. Selmn- Frisnin Veft: Selmn- Frisnin veftyla ilgili tarih bilgileri elikilidir. Veft, 35/657in sonlar veya 36/658in balarnda olmutur. Veft ettiinde, Hz. Osman dnemiydi.103 Hz. mer zamannda ld ynnde rivyetler de vardr.104 Baka bir rivyet, Hz. Ali dnemini verir.105 Genel kabul ise; Hz. Osman dneminin sonu, Hz. Ali dneminin ba ve hicr 35in sonu veya 36 ylnn banda ld ynndedir. Hakm, 37/659 senesinde ldn bildirmektedir.106 bnul-mad, Selmnn lmn, hicr 36 yl olaylarnda kabul etmektedir.107 bn hacer ise Onun veftn 34/656 olarak vermektedir.108 Ya konusunda ise tam bir belirsizlik vardr. Kaynaklar 250 yl yaadn, ihtilafn bu yan zerinde olduunu belirtseler de; bn Hacer, Zehebye dayanarak, 80 yan

100 101 102 103 104 105 106 107

Eb Nuaym el-Isbahn, a.g.e., I, 186-187; bn Askir, a.g.e., XXI, 427-428 Eb Nuaym el-Isbahn, a.g.e., I, 185-186 bnl-Esr, sdl-be f Mrifetis-Sahbe, II, 332 bn Sad, a.g.e., IV, 93 bnl-Esr, sdl-be f Mrifetis-Sahbe, II, 332 el-Bst, Eb Hatim Muhammed ibn-i Hibban, Tarihus-Sahbe, Thk: Bevran Zannav, Beyrt, ts., s.117 Hakim, a.g.e., III, 598 bnul-md, Edib Eb Felah Abdil-Hayy ibnul-md el-Hanbel, ezertz-Zeheb f Ahbr-i Men bn Hacer, Takribut-Tezhib, Beyrt, 1975, s.315

Zeheb, Beyrt, 1976, I-II, 44

108

33

amad kanaatine vardn bildirmitir.109 Ama btn bu rivyetler, salam delillere dayanmamaktadr. Selmn- Frisnin veftyla ilgili baka bir rivyette yledir: Abdullah b. Selamn anlattna gre bir gn Selmn- Fris Ona: Ey Kardeim! Hangimiz nce lrse, arkadana mutlaka grnsn! demi, Abdullah b. Selam: Bu olabilir mi? diye sorunca, Selmn- Fris: Evet, olur. nk mminin ruhu bedeninden ayrlnca, istedii yere gidebilir, ama kfirin ruhu Siccnde hapsedilmitir. demitir. Bu konumadan bir sre sonra Selmn lmtr. Abdullah: Bir gn, gn ortasnda yatamda uyurken Selmnn geldiini grdm. Bana selam verdi. Selamn aldm ve Ona yerini nasl bulduunu sordum. yidir, tevekkl et, tevekkl ne gzel eydir! diye kere tekrarlad. demitir.110 Bu rivyete gre; Abdullah b. Selamn 43/665te ld111 bilindiine gre Selmn- Frisnin lm 43 ylndan nce gereklemitir. Zeheb, Selmnn Abdullahtan senelerce nce veft ettiini belirtmitir.112 Veft ylnda Cemel ve Sffin olaylarnn da zikredilmesi, Onun Hz. Alinin hilfete getii ilk gnlerde, yni 36/658de lme ihtimlini glendirmektedir.113 Yakubnin Kitbl-Buldnda verdii bilgiye gre Selmn- Frisnin kabri, Medin civarnda, Asbandr mahallesi yaknnda, kendi ismine izfeten Selmn- Pk denilen yerdedir.114 Kabrinin bulunduu yerdeki cami, Osmanl sultanlarndan IV. Murat tarafndan yeniden ina edilmi, 1905 senesinde ise onarmdan geirilmitir. Buras, birok hac ziyretlerinin son noktasdr. zellikle Kerbely ziyretten dnerken, iiler tarafndan hi ihml edilmez. Baka rivyetlerde ise Selmn- Frisnin kabri, sfahan civarnda veya Filistinde bulunmaktadr.115

109 110 111 112 113 114 115

bn Hacer, el-sbe f Temyizis-Sahbe, II, 62 bn Sad, a.g.e., IV, 93 Fayda, Mustafa, Abdullah b. Selm, D..A., st., 1988, c.1, s.134 Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, I, 557 bn Kesir, a.g.e.,V, 275 Ykt el-Hamev, a.g.e., V, 75 Vida, G. Levi Della, Selmn Al-Fris, slm Ans., M.E.B., st., 1980, XIII, 458

34

II. BLM

SELMN-I FRSNN HSYET A. KL

1. Fizik zellikleri: Selmn- Frisnin fizik yaps hakknda kaynaklarda detayl bilgiler yer almamaktadr. Az da olsa baz rivyetlerde Onun buday tenli, sk sakall ve gr sal, esmer ve uzun boylu olduu bildirilir.116 Bnyesi salam ve glyd. Bnyesi salam olduundan Hendek kazm esnasnda on kiinin kazabilecei alan tek bana kazabiliyordu. Hatta bu almas sebebiyle Kays b. Eb Sasaann Selmna nazar demiti.117 2. ahs zellikleri Selmn- Frisnin ahsiyetinde dikkat eken husus, Onun dnce, sz ve davranlarnn birbiriyle rtmesidir. Onun dnce, sz ve eylemlerinde Kuran ve Snnet etkisi Mslman olmasndan veftna kadar grlmektedir. Mslman olmadan nce de hakikat urunda koan, doru bildiklerini uygulayan, aratran ve bilgiyle hareket eden bir insan olduu anlalmaktadr. Yanl bulduu atalarnn dini Mecslii terk etmesi, karakterine uygun bir din aray, Onun dnce dnyasnn ne kadar geni olduunun kantlardr. Selmn- Frisnin ahsiyeti ile ilgili rivyetler, btn Mslmanlara rnek tekil edecek kssalarla doludur. Onun ahsiyeti ile ilgili anlatlanlar zaman zaman abartlsa da Selmn- Frisnin ilmi ve ahlakyla saygn bir yer edindii aa kmaktadr. imdi Onun bu rnek ahlkn rivyetler nda ilemeye alacaz.

116 117

bn Askir, a.g.e., XXI, 430 Vakd, Muhammed b. mer b. Vkd, Kitbl-Meazi, Thk.: Marsden Jones, Beyrt, 1974, II, 447

35

2.1. Selmn- Frisnin Mtevaz Yaam ve Hogrl Kiilii: Selmn- Fris, btn hayat boyunca sde ve gsterisiz bir hayat tercih etmitir. ocukluunda ve genliinin ilk yllarnda, madd rahatl terk ederek, zengin manev bir hayat tercih etmitir. Gerek ruh tatminini ise; Hz. Peygamberi bulunca kazanmtr. Selmn- Fris, btn yaam boyunca mtevzi olmu ve herkese kar son derece hogrl davranmtr. Onun bu zellikleri, hakkndaki kabilecek btn olumsuz dnceleri ykm, kendisine byk sayg duyulmasna sebep olmutur. Abdullah b. Ceririn anlattklar, Selmn- Frisnin tevazu konusundaki dncelerini belirtmektedir. Abdullah b. Cerir, scak bir gnde Sfaha gitmitir. Bir adamn gnein yakc scanda uyumakta olduunu, aacn altnda glgelendiini grmtr. Yannda da yiyecek bir eyler vardr. Bann altnda yastk, zerinde bir abs bulunmaktadr. Abdullah b. Cerir, ona glge olmak istemitir. yice yaklanca, adamn Selmn olduunu fark etmitir. Ona: zerine glge yaptktan sonra seni tanyabildim deyince Selmn: Ey Cerir! Dnyada, Allahn kyamet gn senin dereceni ykseltmesini istiyorsan, en alakgnll halinle mtevaz ol! Dnyada kim byklenirse; Allah kyamet gn, ona kaybettirir. ayet cennette az bir su ve azk bulmak istersin de, bulamazsn! demitir. Abdullah b. Cerir: Nasl yni?diye sorunca, Selmn- Fris: Aacn kkleri altn ve gmten olsa da meyvesi ykseltilmitir, Ey bn-i Cerir! Cehennem zulm nedir, bilir misin? diye karlk vermitir. Abdullah b. Cerir, bilmediini syleyince, Selmn: nsanlarn zulmdr118 diyerek tevazulu ve dil olmann nemini vurgulamtr. Selmn- Fris, tevazu ile ilgili grlerini bu ekilde ortaya koyarken, hayat ile ilgili anlatlan hdiseler de bu grlerine paralellik arz etmektedir. Selmn- Fris, sokaktan geerken kendisini gren ocuklar, Onu oyuncaklarna benzetmiler ve Kurt geldi, kurt geldi diyerek Onunla alay etmiler, Selmn ise bunlara aldrmam ve kzmamtr.119 nk Allah Raslnn eitiminden geen Selmn, Onun

118 119

bn Askir, a.g.e., XXI, 438-439; Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, I, 548 bn Sad, a.g.e., IV, 87; bn Askir, a.g.e., XXI, 430

36

ocuklara olan sevgi ve merhametini grm, hayatnn her safhasnda da snneti uygulamaya almtr. Selmn- Fris, Medinde vli bulunduu srada, Teymoullar kabilesinden bir adam amdan Medine gelmitir. Beraberinde bir uval incir vardr. Selmnn zerinde de sdece bir pantolonla bir abadan baka bir ey olmad iin adam, Onu hamal sanarak: Gel u yk evime kadar gtr demitir. Selmn- Fris, adamn ykn omzuna alarak yrmeye balamtr. Ancak bu durumu grenler -Selmn tandklar iin- adama: Sen ne yapyorsun? Bu vlidir! demeleri zerine adam, Selmndan kendisini tanyamadn belirterek zr dilemitir. Fakat Selmn, Ona: Hayr! Mdem ki yk ben omzuma aldm, evine gtrmeden indirmeyeceim! karln vermitir.120 Adamn evine kadar yk gtrm ve adama u nasihti yapmtr: Benden sonra hi kimseyi aalk grme!121. mtevazi olmay szl ve fiil olarak ortaya koymutur. Eb Klbeden gelen bir rivyete gre; adamn biri, Selmn- Fris yi ziyrete gittiinde Onu hamur yoururken bulmu ve: Bu hal nedir? Hizmeti nerede? diye sormutur. Selmn- Fris: Hizmetiyi bir baka ie gnderdiimiz iin Ona iki i grdrmek istemedik. cevabn vermitir. Adam: Falancann sana selm var. demi, Selmn- Fris : Onun yanndan ne zaman geldin? diye sormu, adam: gn nce! cevabn verince, Selmn- Fris : unu bil ki; eer sen Onun selmn bana sylemeseydin, senin boynunda denmemi bor olarak kalrd. demitir.122 Bu hdiseden anladmza gre; Selmn- Fris hizmetisine iki i grdrmeyecek kadar alakgnll, kendisi hamur yourabilecek kadar da mtevzidir. Hreymin anlattna gre Selmn- Fris bir plak merkebin srtnda gitmektedir. Srtnda smblni denilen ksa ve aas dar bir gmlek vardr. Gr sal bir kimsedir. Bacaklar uzun olduu iin gmlei ancak diz kapaklarn kapatmaktadr. ocuklar arkasndan komaktadrlar. Hreym, onlara: Bu vlidir, Onu rahatsz etmeyin! diyerek, Selmn, bylece

120 121 122

bn Sad, a.g.e., IV, 88; bn Askir, a.g.e., XXI, 434 bn Askir, a.g.e., XXI, 433; Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, I, 546 bn Sad, a.g.e., IV, 90; Eb Nuaym el-Isbahn, a.g.e., I, 200-201; bn Askir, a.g.e., XXI, 447

37

ocuklar uyarmak isteyince, Selmn- Fris, Hreyme: Vazge onlardan! nemli olan, yarnn rahatldr. diyerek, alakgnll tavrn bir kez daha sergilemitir.123 Yine Abdulkaysoullarndan bir adamdan gelen habere gre; Selmn- Fris bir asker birliin bandayken grlm, zerinde bir pantolon olduu halde, bir merkebe binmi, bacaklar sallanp durmaktadr ki, askerler: Komutan geldi, komutan geldi. diyerek glmektedirler. Selmn- Fris : Bu gnn hibir kymeti yoktur. Asl olan, yarn ki gnn kr ve ziyandr diyerek, nemli olann hogr olduunu ifade etmitir. Yine Amr b. Kurre El-Kindden gelen haber yledir: Babam, kzkardeini Selmn- Frisye teklif ettiyse de, Selmn- Fris, babamn teklifini reddederek Bukayre adnda bir aztl cariyeyi ald. Bundan sonra babam, Selmn- Frisyle Huzeyfe arasnda bir gerginlik olduunu iitti de, Huzeyfeye uramak istedi ve Onu arayp nihyet bahesinden karken buldu. Bir sepete sebzeler koymu ve asasn sepetin kulpundan geirip omuzuna asmt. Onunla birlikte yryp Selmn- Frisnin evine vardk. nce kendisi ieri girip selm verdi. Sonra Selmn- Fris, babamn girmesine de izin verdi. eri girdiimizde bir de baktk ki, yerde sdece bir al serilidir. Selmn- Frisnin ba ucunda da birka tane kerpi durmaktadr. Karda da bir at bellemesi duruyor. Selmn- Fris: Buyurun oturun! te criyenizin her zaman serip zerinde yatt bu aldr125 diyerek, ne kadar dnceli hareket ettiini ortaya koymutur. Zeyd b. Savhann aztls Slimden gelen bir rivyet yledir: Efendim Zeyd b. Savhan ile birlikte arda idim. Selmn- Fris, yanmzdan geti. Bir yk zhire almt. Efendim Ona: Sen Raslullahn sahbsisin. Bunca zhire tedrikine lzum duymaman gerekirdi dedi. Selmn: Yanlyorsun. Kii rzkn salaynca, hem huzura kavumu, hem ibdet iin bol vakit bulmu ve hem de eytan ondan midini kesmi olur dedi.126 Bu szlerden Selmna gre, nemli olann doru niyet ve drst davran olduu anlalmaktadr. Btn bu rivyetlerde anlatldna gre; Selmn- Fris, hayatnn her annda sde, gsterisiz yaamdan ve mtevzi kiiliinden hi tviz vermemiti. Ald btn
123 124 125 126

124

bn Askir, a.g.e., XXI, 430 bn Sad, a.g.e., IV, 87; bn Askir, a.g.e., XXI, 430-431 Ahmed b. Hanbel, a.g.e., V, 439; Eb Nuaym el-Isbahn, a.g.e., I, 198 Eb Nuaym el-Isbahn, a.g.e., I, 207

38

maalarn fakirlere datr, lks ve atafat tercih etmez, hizmetisine bile asla ar yk ykleyerek eziyet etmezdi. 2.2. Selmn- Frisnin Zhd ve Takvas: Selmn- Fris, zhd ve takv ehli bir insand. Dnya ile hiret arasndaki ince izgiyi her zaman muhafaza ettii bilinmektedir. Dnce dnyasnn yeni balad gnlerden lmne kadar her zaman, zenginlikten, mal-mlk biriktirmekten kanm, bunun yannda takva ehli olarak yaamtr. Bir gn Selmn- Fris, bir davette yemekten ekilince ev sahibi, Ona biraz daha yemesi iin srar etmitir. Selmn- Fris: Bana bu kadar yeter, bana bu kadar yeter! Zira Raslullah bana: nsanlarn bu dnyada en ok doyanlar, ahirette en ok a kalanlardr. Ey Selmn! Dnya mminin hapishanesi, kfirin cennetidir buyurdu demitir.127 Selmn- Fris, ok yemenin insana verdii zarar anlayarak Raslullahn tavsiyesine uymu, rehvetten kanmtr. Ayn tavrn vli iken de srdrmtr. Lks ve gsterili elbiselerden uzak durmu, binlerce kiiye hkmederken bile sdece bir pantolon ve aba ile yetinmitir. Selmn- Fris ile Huzeyfeyi grenler yle bir olaya hit olmulard: Bir gn Huzeyfe, Selmn- Frisye: Sana bir ev yapaym m? diye teklifte bulunmutur. Huzeyfenin bu szleri Selmn- Frisnin pek houna gitmemitir. Huzeyfe, Ona: Sana yapmak istediim ev, yle bir evdir ki; ban bir duvarn dibine koyduun zaman ayaklarn br duvarna ulaacak ve kalkp oturduun zaman da ban tavanna deecektir diye aklama yapnca, Selmn- Fris: te imdi oldu. Sen sanki kalbimin iinde imisin diyerek, nefsine ho gelecek bir evden kanmtr.128 Buna ok benzeyen bir dier rivyette yledir: Selmn- Fris, evi olmad iin hep glgeliklerde oturmakta ve glge hangi tarafa dnerse, O da o tarafa dnmektedir. Bunun iin adamn biri, Ona:

127 128

Eb Nuaym el-Isbahn, a.g.e., I, 198 Eb Nuaym el-Isbahn, a.g.e., I, 202

39

Ben sana, yazn glgelenmen knda souktan korunman iin bir ev yapaym m? diye bir teklifle Selmna gelmitir. Selmn nce evet dediyse de adam dnp giderken arkasndan Ona seslenerek: Bana nasl bir ev yapacaksn? diye sormutur. Adam: Sana yle bir ev yapacam ki; iinde ayakta durduun zaman ban tavanna deecek ve uzandn zaman da ayaklarn duvarlarna ulaacaktr karln vermitir. Selmn- Fris, bu teklifi kabul ederek, kk bir evi tercih etmitir.129 Selmn- Fris, her hlkrda israf ve arlktan kanarak dima aza kanaat etmitir. Fazla mal, ok rahat etmeyi, dnyalklara dalmay reddetmi, ahiret iin elinden geldii kadar almtr. Selmn- Fris, Ebd-Derd ile birlikte zaman zaman esrrengiz hdiselere de hit olmutur. Yine byle bir gnde, Ebd-Derd ocaktaki mlein altn yakarken mlekten bir ses duymutur. Selmn- Fris de yanndadr. mlekteki ses ykselerek, bir ocuun sesini andrr ekilde tesbih etmeye balamtr. Sonra mlek yere dp ters dnm, fakat iindeki yemek, dklmeden ocaa geri dnmtr. Ebd-Derd: Selmn Selmn! u aciplie bak, senin de babann da benzerini grmediimiz u olaya bak! diye seslenmi, Selmn: eneni tutsaydn, Allahn daha pek ok yetini duyacaktn demitir.130 Selmn- Fris, kendisine gsterilen sayg konusunda da haddin almasndan korkmu, yanl anlalmalara izin vermemitir. San uztt bir dnem, yeni mislman olan ranllardan bazlar Onu gzel bularak, Onun nnde eilip ar sayg gstermek isteyince, Selmn san hemen kaztm ve Allahtan korkun, Allahtan korkun! diye onlar uyarmtr.131 Selmn- Frisnin veftna yakn ashbdan ve tabiundan baz kiilerin ziyret ettikleri, bu ziyretler srasnda Onun alamasyla ilgili haberler mevcuttur. Rivyetlerden anlalan, alamasnn nedeni, lmden korkmas veya dnyaya olan hrs ve nefsiyle alakal deildir. Onun alamasnn sebebi; Raslullaha verdii sz tutamad endiesidir. Bu sz ise; dnyadan ayrlrken bir yolcunun yknden fazla mal ve servet biriktirmemektir.

129 130 131

bn Sad, a.g.e., IV, 89; bn Askir, a.g.e., XXI, 436-437 Muhammed Yusuf Kandehlev, Hayts-Sahbe, Ter.: Stk Glle, st., 1991, IV, 288 bn Sad, a.g.e., IV, 88; bn Askir, a.g.e., XXI, 433; Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, I, 546

40

Sad b. Eb Vakkas, Selmn- Frisyi lmne yakn ziyrete gelmiti. Bu ziyrette Selmn alamtr. Sad, Selmna: Niye alyorsun Ey Eb Abdillah! Raslullah, veft ederken senden rz idi. O ashbn karlayacak ve Onun havz- kevserine erieceksin! demi, Selmn- Fris: Vallahi lmden korktuum iin alamyorum. Dnyaya kar bir hrsm da yoktur. Fakat Raslullah, bizden u szlerle bir ahid almt: Dnyada sizden birinizin sahip olaca mal, yolcunun tayaca azk kadar olsun! Halbuki evremde bunca servet var! karln vererek korkusunu belirtmitir. Sad, Selmnn evresinde bir kse, bir leen ve bir kilimden baka bir ey olmadn ifde etmitir. Sonra Sad, Selmna: Bize bir t ver de senden sonra onu tutalm Ey Eb Abdillah! demi, Selmn- Fris: Bir eye karar verirken, bir meselede hkmn belirtirken ve bir mal taksim ederken Rabbini hatrla, Ey Sad! diyerek Allahtan korkmann gerekliliini belirtmitir.132 Yine lmne yakn bir gn, Sad b. Mesut ve Sad b. Malik, ziyret maksadyla Selmnn huzuruna girmiler, Selmnla yukardaki rivyete benzer bir konuma yapmlardr.133 lmeden biraz nce, hanmna: Sana saklaman iin verdiim keseyi getir! dedi. Hanm, saklad miski getirdi. Ona: Bana bir bardakta su getir! dedi. Sonra miski ald, eliyle ufalad ve suya kattktan sonra kendi eliyle eriterek : Onu bamn evresine serp! Allahn yarattklarndan bir ksm beni ziyrete gelecekler. Kokuyu severler ama yemek yemezler. Sonra kaplar kapat ve aaya in! dedi. Hanm dediklerini birebir yerine getirdi, belli bir mddet oturduktan sonra bir takm fsltlar duydu. Geri dndnde lmt. Dier benzer bir rivyette bu olay; Cellann fethedildii gnde Selmnn payna az bir misk dt eklinde gemektedir. 134 Buna benzer bir rivyette, Belencerin alnmas esnasnda Selmnn payna biraz misk dt, leceine yakn bu miski istedii, kendisine yemek yemeyen kokuyu hisseden meleklerin geleceini hanmna syledii bildirilmitir.135
132 133 134 135

bn Sad, a.g.e., IV, 90; bn Askir, a.g.e., XXI, 452 bn Sad, a.g.e., IV, 91 bn Sad, a.g.e., IV, 92 bn Sad, a.g.e., IV, 92-93

41

2.3. Selmn- Frisnin Hays ve Orta Yolu Tercih Etmesi: Selmn- Fris, insanlar arasnda hays ve haddini bilmesiyle saygn bir yer edinen rnek bir hsiyettir. Nefsini birinci plna alarak ne atlp hadsizlik yapmam, itidlli tavrn her zaman sergilemitir. Selmn- Fris: Allah bir kulun ktln, helk olmasn dilediinde ondan haya duygusunu alr. Bunun iin byle birisinin kimse tarafndan sevilmediini grrsn. Sevilmeyen birisi de acma duygusundan mahrum braklr, kaba ve sert olur. Kaba ve sert adamdan da emnete riyet hissi alnr. Emnet hissi alnan da hin grrsn. Kii hin olunca da boynundan slm ba karlr. Artk bu kimse lnete uram, herkese lnetlenmitir.136 diyerek haya ile ilgili grlerini sunmutur. slm dini, dnya ile ahiret arasnda bir l koymutur. Bu konuda Kuranda: Allahn sana verdii eylerde ahiret yurdunu ara. Dnyadan da nasibini unutma!...137 ayetiyle Allah, insana dnya ile hiret dengesini iyi kurmay bildirmektedir. Selmn- Fris de bu dengeyi iyi kuran bir sahbdir. Bir gn Selmn- Fris ile ashbdan on iki veya on svari yolculuk yaparken bir yerde namaz vakti gelmitir. Selmn- Frisye: Ey Eb Abdillah! ne ge(de namaz kldr) demiler. Selmn- Fris: Biz size ne imamlk yapabiliriz, ne de kadnlarnzla evlenebiliriz. Cenab- Allah, sizin vastanz ile bize hidyet vermitir diyerek tevazulu davranmtr. Bunun zerine onlardan biri ne gemi ve drt rekat namaz kldrdktan sonra selam vermitir. Selmn- Fris: Bu drt rekat ne idi? Drt rekatn yars bize yeterdi. Yolcu olduumuz iin azimetten ok ruhsata muhtacz! demitir.138 Selmn- Fris kulluk hayatnda da itidli yani vasat bir yaam seip, rhiplikten kanmtr. slm kardei Ebd-Derdya tavsiyeleri bunun en ak gstergesidir. EbdDerdnn hanmnn ikyetine bakarak, Ebd-Derdy tmyle ibdet etmekten menetmi, bakalarnn da kendisi zerinde haklar bulunduunu nemle vurgulamtr.139

136 137 138 139

Kandehlev, a.g.e., IV, 219-220 Kasas, 28:77 Eb Nuaym el-Isbahn, a.g.e., I, 189; bn Askir, a.g.e., XXI, 438 bn Sad, a.g.e., IV, 85; bn Askir, a.g.e., XXI, 419

42

Tark b. ihab, Selmn- Frisnin nasl ibdet ettiini grmek amacyla Onunla geceyi geirmek iin Selmnla kalmaya karar vermitir. Tark, Onun gece boyu ibdet edeceini zannetmitir. Fakat Selmn- Fris, gecenin sonuna doru kalkm ve namaz klmtr. Tark neden byle olduunu sorunca Selmn- Fris, be vakit namaz muhafaza etmesini tavsiye etmitir.140 Yine Tark b. ihaba: Gece olunca insanlar hl zere olurlar; Onlardan bir ksm lehine olan yapar, aleyhine olan yapmaz, bir ksm, aleyhine olan yapar, lehine olan yapmaz, bir ksm da lehine de aleyhine de bir ey yapmaz. dedi. Tark, bu szleri aklamasn isteyince, Selmn: Bir adam insanlar uyurken gecenin karanlnda kalkar adest alp namaz klar, bu lehinedir, aleyhine deildir. Bir adam, gecenin karanlnda Allaha gnah ilemek iin ayaktaysa, bu aleyhinedir, lehine deildir. Bir adam, sabah oluncaya kadar uyuduysa, bu lehine de aleyhine de deildir dedi.141 Selmn, bu szlerle insanlarn durumlarn zetlemitir. Bu szler gnah, sevab ve mbah olan aklamaktadr.

2.4. Selmn- Frisnin Adletli Kiilii: Selmn- Fris, zulme kar duyarlln yaantsyla gsterdii gibi, szleriyle de belirtmitir. Bir gn Abdllah b. Cerire: Ey ibn-i Cerir! Cehennem azab nedir, bilir misin? diye sormutur. O, bilmediini syleyince: nsanlara zulmdr diye fikrini syleyerek adletin her eyin nnde olmas gerektiini belirtmitir.142 Selmn- Frisnin adlete verdii nem hakknda, Ebd-Derdya yazd mektuptaki uyarlarndan baka yle bir rivyet vardr: Selmnn komutas altnda bir askeri birlikte, adamn biri Meryem Sresini okumutur. Bunun zerine orduda bulunan Yahudi birisi, Hz. Meryem ve oluna kfretmitir. Adam, etrafndakiler tarafndan dvlmtr ve kanlar iinde kalmtr. Adam

140 141 142

Eb Nuaym el-Isbahn, a.g.e., I, 189-190; bn Askir, a.g.e., XXI, 446 bn Askir, a.g.e., XXI, 446; Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, I, 550 Eb Nuaym el-Isbahn, a.g.e., I, 203

43

durumu Selmna anlatm ve ikyeti olmutur. Hakszla urayan, Selmna ikyete gitmektedir. Selmn dvenlerin yanna gelmi ve: Bu adam niye dvdnz? diye sormutur. Meryem Sresini okuyorduk, Meryeme ve oluna kfretti diye cevaplamlardr. Onlarn yannda niin yksek sesle okuyorsunuz? Allahn; Allahtan bakasn (tanr edinerek) aranlara svmeyin. Sonra onlar da haddi aarak cahilce Allaha sverler. Biz her mmetin yaptklarn(kendilerine) ho gsterdik. Sonunda dnleri yalnz Rablerinedir. Artk O ne yapyor idiyseler kendilerine haber verecektir143 yetini duymadnz m? Ey Arap Topluluu! Sizler din, yurt, geim bakmndan insanlarn en baya durumda olanlar deil miydiniz? Allah sizi ereflendirdi, size ihsanda bulundu. Allahn bahettii bu gle halka zulmetmek mi istersiniz? Vallahi ya bu tutumunuzdan vazgeersiniz, ya da Allah elinizdeki bu gc alr, bakalarna verir dedikten sonra insanlara bir eyler retmeye balayarak unlar sylemitir: Akam ile yats namazlar arasn ibdetle geirin, bylece geceleri okuduunuz hizbinizi azaltm, gecenin evvelini boa geirmemi olursunuz. Gecenin evvelini boa geirmek, sonunun ykmna neden olur.144 Selmn- Fris, din, dil, rk ayrm yapmadan herkese eit davranmak gerektiini uygulayarak insanlara rnek olmutur. 2.5. Doru Bildiini Sylemesi ve Cesreti: Selmn- Fris, yaad sre boyunca doru bildiini yapmaya ve sylemeye zen gstermitir. Ailesini brakp doru yolu aramak uruna yola kmas, babasna kar direnmesi ve kt ahlkl papazn srlarn halka aklamas, Onun cesretini gstermektedir. nsanlar arasndaki hukuka verdii deer, karsndaki halife dahi olsa itiraz etmesinden anlalmaktadr. Hz. mer, bir gn hutbe okurken: Ey nsanlar! Beni dinliyor musunuz? diye sormu, Selmn: Dinlemiyoruz! deyince, Hz. mer: Niin dinlemiyorsun, Ey Eb Abdillah! dediinde, Selmn:

143 144

Enam, 6: 108 Eb Nuaym el-Isbahn, a.g.e., I, 201

44

Para para dattn kumatan senin zerinde elbise var, fakat biz elbise yapamadk demitir. Hz. mer: arma Ey Eb Abdillah! demi ve olu Abullah da hit tutarak, elbiseyi olunun parasyla birletirerek yaptn anlatmtr. Selmn: imdi konu Ey mer! Dinliyoruz! diyerek hakkn aramak gerektiini ve halife de olsa hesap sorabileceini gstermitir.145 Selmn- Frisnin kiilii incelendiinde, yaad dnemde ve sonraki dnemlerde Mslmanlar zerinde nemli bir rnek olduu grlmektedir. Bir mecliste, Selmnn yannda Kurey vlmtr. Bunun zerine Selmn: Ben pis bir nutfeden yaratldm. Sonra rk bir cesede dneceim. Sonra da ben mizanda hesap vereceim. Sevaplarm ar gelirse; ben kazanan olurum, yok hafif gelirse; kaybedenim146 diyerek stnln rkta ve soyda olmadn ak bir ifdeyle belirtmitir. Katdeden gelen bir habere gre; Selmn, Fris diye arlmaktan holanmaz ve kendisine Selmn el-Mslim denmesini isterdi.147 2.6. Selmn- Frisnin Cmertlii: Selmn- Fris, insanlara kar son derece cmert ve misfirperverdi. O, Raslullahn eitiminden getiini belli etmi, evine gelen misfirine tuz bile olsa ikram etmi ve matarasn rehin vererek ikramn yapmtr. Enes b. Malikin rivyetine gre; Hz. mer, Selmn- Frisnin ziyretine gitmitir. Selmn, Ona bir yastk uztm, mer, Ona: Bu nedir Ey Eb Abdillah! diye sormutur. Selmn u cevab vermitir: Raslullahn: Bir Mslman her hangi bir Mslman kardeini ziyret ettiinde, eer o kimse ziyret edene ikram ve hrmet olsun diye altna bir yastk verirse, Cenab- Hak onun gnahlarn affeder. buyurduunu iittim.148 akik b. Seleme anlatt bir kssa yledir: Biz arkadamla birlikte Selmn- Frisyi ziyrete gittik. Selmn:

145 146 147 148

bn Cevz, a.g.e., I, 535; Mevdd, Ebl-Ala, Hilfet ve Saltanat, ter.: Ali Genceli, st., 2003, s.120 bn Cevz, a.g.e., I, 544 bn Askir, a.g.e., XXI, 426 Tabern, Ebl-Ksm Sleyman b. Ahmed, Mucemus-Sair Tercme ve erhi, ter.: smail Mutlu, st.,

1996, I, 284

45

-Eer Raslullah, tekellften (ikrmda bulunaym diye, kiinin kendisini skntya sokmasndan) men etmeseydi, sizin iin klfetlere katlanrdm,149 dedi ve bir miktar ekmekle, biraz da tuz getirip nmze koydu. Arkadam: -Tuzumuzun iinde baharat da olsayd! diye sylendi. Bunun zerine Selmn matarasn rehin vererek baharat getirdi. Yemeimizi yeyince arkadam: -Verdii rzklara kar bizi kanatkr klan Allaha hamd olsun, dedi. Selmn- Frisde: -Allahn sana verdii rzka kanat etseydin, mataram rehin olmazd! diye mukabelede bulundu.150 B. HZ. PEYGAMBER NEZDNDEK YER 1. Ehl-i Beyte Dhil Edilmesi: Selmn- Frisnin Ehl-i Beytten saylmas Onun ahsiyeti asndan byk deer ifde etmitir. Ehl-i Beyt; Hz. Peygamberin ev halkna verilen isimdir. Bir rivyete gre; Raslullah, Fatma, Hz. Ali, Hasan ve Hseyini bs altnda toplayarak, ()Ey Ehl-i Beyt! Allah sizden kiri gidermek ve sizi tertemiz yapmak istiyor.151 yetini okumu ve bunlar Ehl-i Beyt iln etmitir. Selmn- Fris, kan ba bakmndan ailenin dndan olmasna ramen bizzt Hz. Peygamber tarafndan Ehl-i Beytten ilan edilmitir. Bu, ashbdan ok az kiiye nsip olmutur. Raslullah, hanmlarn ve baz kimseleri de ev halkndan saymtr.152 Selmnn Ehl-i Beytten saylmasna sebep olan hadise yledir: Hendek kazlmas srerken Selmn- Fris, gl yapsyla herkesten daha ok alm, byk gayret sarfetmiti. Htt Onun bu almasn gren Kays b. Sasaann Selmna nazar demi, Selmn bir sre baygnlk geirmiti.153 Selmn- Frisnin bu almasna hit olan Ensr ve Muhcirler birbirleriyle mnakaaya girerek neredeyse kavga edecek bir duruma gelmilerdi. Muhcirler:

149 150 151 152

Ahmed b. Hanbel, a.g.e., V, 441; bn Askir, a.g.e., XXI, 448 Heysemi, a.g.e., III, 179 Ahzb, 33: 33 Daha geni bilgi iin Bkz.: Varol, M. Bahaddin, Ehl-i Beyt-Kavramsal Boyut, Konya, 2004, s.62 ve 83bn Sad, a.g.e., IV, 83

89
153

46

Selmn bizdendir demiler, Bunun zerine Ensr da: Selmn bizdendir. Biz Ona sahip kmaya daha laykz diyerek ekimeye balamlard. Peygamberimiz her iki topluluun sylediklerini iitince: Selmn bizdendir, Ev halkndandr(ehl-i beyttendir) buyurarak ekimeye son vermitir.154 Selmn- Farisyi, istisnasz btn ashb seviyordu. Ancak bu sevgiyi paylaamyorlard. Peygamberimiz iki taraf uzlatrmak ve Selmna gereken deeri vermek iin byle bir iltifatta bulunmutur.155 Bu deeri bilen Hz. Ali, insanlarla sohbet ederken kendisinden Raslullahn ashbn anlatmas istenmitir. Hz. Ali, kimi anlatmasn istediklerini sorunca, Selmn- Faris demiler, Hz. Ali: Selmn bizdendir, bize Ehl-i Beyt denir diyerek bu hadisi onaylayc szler sylemitir.156 Raslullaha kavumak iin uzun yllar bekleyen ve bu arzusunu gerekletiren Selmn- Faris iin Allah Rasl zel bir yer ayrm ve Onu zaman zaman szleriyle yceltmitir. Allah Raslnn Selmn hakknda sarfettii baz szler u ekildedir: Allah, ashabmdan drt kiiyi sever. Bana da onlar sevmemi emretmitir. Bunlar; Ali, Eb Zer, Selmn ve Mikdattr.157 Enes b. Malik, Hz. Peygamberden yle iittiini syler: Cennet kiiyi zler; Ali, Ammar ve Selmn158. Yine Enes b. Mlik, Raslullaha kendisi veft ettikten sonra ilmi yazp yazmamay sorunca, Raslullah, ilmi Ali ve Selmndan almalarn tavsiye etmitir.159 Hz. Alinin rivyetine gre, Hz. Peygamber yle buyurmutur: Allah, Her peygambere yedi arkada veya muhafz vermitir. Bana ise ondrt tane verdi. Bunlar; Ben, iki olum, Cafer, Hamza, Eb Bekir, mer, Musab, Bill, Selmn, Ammar, Mikdt, Huzeyfe ve Abdullah b. Mesuddur.160

154 155 156 157

Vakd, a.g.e., II, 446-447 Zebid, a.g.e., VI, 524 bn Sad, a.g.e., IV, 86 Tirmiz, Menkb, 21; bn Mce, Eb Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvin, Snen bn Mce, Thk.: Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, I, 540; Tirmiz, Menkb, 21 bn Askir, a.g.e., XXI, 419 Tirmiz, Menkb, 31

Muhammed Fuad Abdul-Bki, Beyrt, ts., Mukaddime, 11

158 159 160

47

Bu hadis-i eriflerden anlald kadar Selmn- Faris, Allah katnda sevilmesi emredilen bir kii, cennetin kendisini zledii bir ahs ve Hz. Peygamberin muhfzlarndan birisidir. Eb Hureyrenin anlattna gre; Muhammed Suresinin 38. yeti indikten sonra, Raslullah, bu yeti okudu: te sizler Allah yolunda harcamaya arlyorsunuz; ama iinizden kimisi cimrilik ediyor. Cimrilik eden, kendi nefsine kar cimrilik etmi olur. Allah, zengindir, sizler fakirsiniz. Eer yz evirecek olursanz, Allah yerinize baka bir toplum getirir de onlar sizin gibi olmazlar161 Bu yetteki baka bir kavmin hangisi olduu Raslullaha sorulmutur. Raslullah, Selmna dokunarak: te bu ve Onun kavmi! ayet din, Sreyya yldznda dahi olsa; ranllar ona yetiirlerdi.162 buyurarak Selmn ve kavmini vmtr. Tirmizde son ksm, Hz. Peygamber, Selmnn omzuna vurdu ve: Bu ve Onun cemaati! dedii eklindedir.163 2. Hz. Peygamberle Sohbetleri ve letiimi: Hz. Peygamberle Selmn- Faris nin arasndaki gl iletiim, daha ilk karlama ve tanmalarnda balamt. Selmn- Faris, slma girmeden bile izin ve randevu almadan Hz. Peygamberin yanna gelip Onunla rahatlkla konuabiliyordu. Hz. Peygamber, Baki Kabristanndaki karlamada Selmn- Faris ye zel bir yer ayrmtr. Selmn- Faris, ashb- kiram arasnda Raslullaha yakn olmas ile bilinmekteydi. Sahbeden Raslullah n evine girip kanlar ok fazla deildi. Fakat Selmn- Faris, her zaman Raslullahn hizmetinde bulunur ve istedii zaman Raslullahn yanna girip kard. Mminlerin annesi Hz. Aie, Raslullahla Selmn- Faris nin sohbet edilerini anlatrken u ifdeleri kullanr: Bir ok geceler Selmn- Faris, Rasl-i Ekremle yalnz kalrlard. Htt bu gecelerde, zevcelerinden hi biri Raslullahn hizmetinde bulunmazlard.164

161 162

Muhammed, 47: 38 Mslim, Ebl-Hseyn b. El-Haccac el-Kueyr en-Neysabr, El-Cmis-Sahih, Thk.: Muhammed Fuad Tirmiz, Kurann Tefsiri, 1 bn Abdilberr, a.g.e., II, 56

Abdulbki, st., ts. Fedils-Sahbe, 231; Tirmiz, Menkb, 71; Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, I, 542
163 164

48

Selmn- Fris ou zaman Raslullahla dolard. Yine byle bir gnde yaananlar Selmn- Fris anlatmtr: Bir gn Peygamberimizin evresinde toplanm otururken mm Eymen (hizmetisi) geldi ve: Ya Raslullah, Vallahi Hasan ile Hseyin kayboldular dedi. Gne iyice ykselmiti. Allah Rasl: Kalkn! Oullarm arayn diye emir verdi. Herkes evreye dald. Ben Peygamberimizin yneldii istikmete gittim. Bir hayli yryp dan eteine vardmzda ne grelim, Hasan ile Hseyin birbirlerine sarlmlar, karlarnda da kuyruunu zerine dikmi, azndan det kvlcmlar saan erkek bir ylan! Raslullah ylana doru kotu, ylan dnp Efendimize baktktan sonra bir kayaln arasna szlverdi. Raslullah daha sonra, ocuklarn yanna gelerek onlar birbirinden ayrd, yzlerini okad ve: Anam, babam size kurban olsun, Allah size ltufta bulunmutur diyerek birini sa, dierini sol omzuna ald. Ben: ocuklar, ne mutlu size bineiniz ne gzel! dedim. Raslullahda: Onlar da iki gzel svri, ama babalar ikisinden de stndr buyurdu.165 C. ASHB-I KRM ARASINDAK YER ve KONUMU:

Selmn- Faris, Mslman olduktan sonra, nceki inan ve yaayn tamamen terk edip, slm dinini samimiyetle benimsemiti. Onun imn tahkiki imn konumundayd. Hayatn slmn kurallarna gre dzenledi. Btn hayat boyunca da Raslullah rnek aldn grmekteyiz. Selmn- Farisnin, Allah Raslnn yanndaki nemi ve deerini iyi bilen Ashb- Kiram, Selmna kar ok byk sayg gstermilerdir. zellikle Hz. mer, kendisine ok byk sayg duymutur. Hz. mer halife iken; olu Abdullaha 3500, Selmna da 4000 ata veya daha fazla maa balamtr. Hadisin rvisi Meymn, bu durumun sebebini sorunca; Hz. mer, Selmnn Raslullahla savalara hit olduunu beyan etmitir.166

165 166

Kandehlev, a.g.e., IV, 248-249 bn Sad, a.g.e., IV, 86-87; bn Askir, a.g.e., XXI, 426

49

bn Abdilberr, Selmnn Bedir Savanda bulunduu sylenilse de, Onun ilk katld savan Hendek olduunu, Bedir Sava zaman kle olduunu belirtmitir.167 Hz. mer, Bedirden Hudeybiyeye kadar Mslman olan Ashab- Kirama drder bin dirhem maa balam; Hasan, Hseyin, Eb Zer ve Selmn- Frisyi Bedire hit olmadklar halde, Bedir ehline ilhak etmitir.168 Bir defasnda Hz. mer, bir krs zerinde oturmutu. Hz. Selmn gelince, krsy brakp Mslmanlarla birlikte yere oturmutur.169 id b. mirden Mslimin rivyet ettii bir hadis-i erifte, Eb Sfyan; Selmn, Suheyb ve Bilalin bulunduu bir toplulua uramtr. Topluluk, Eb Sfyana Allahn klc, Allah dmanlarnn boynunda yerini bulmad diyerek satamlardr. Bunun zerine, Hz. Eb Bekir: Siz bunlar, Kureyin ulusuna ve efendisine mi sylyorsunuz? diye karlk vermi ve onlara kzmtr. Sonra Eb Bekir, Raslullaha giderek bu konuulanlar anlatmtr. Raslullah: Ey Eb Bekir! Belki de sen onlar kzdrdn, Onlar kzdrm isen; Rabbini kzdrm oldun! diyerek, Eb Bekiri uyarmtr. Eb Bekir, bu uyardan sonra hemen onlarn yanna gitmi ve Ey Kardelerim! Sizi kzdrdm herhlde! diyerek zr beyan etmitir. Onlar ise byk bir nezaketle Hayr Ey Eb Bekir! Allah sana mafiret etsin! diye mukabelede bulunmulardr.170 Bu rivyetten, Raslullahn btn ashbna eit davrand, ortada tatszla sebep olacak kk bir olaya dhi meydan vermedii sonucu karlabilir. Bunun yannda, dolayl da olsa Selmn, Suheyb ve Bill gibi nceden Mslman olmu gnllleri, Eb Sfyan gibi Mekkenin fethinde srarlar zerine Mslman olanlara gre daha stn tutulduu ve adletin gerekletirildii anlalmaktadr. Hz. Peygamber, ashbdan Arap olmayanlara byk nem ve deer atfetmi, onlara gerekli saygy gstererek, slmn evrenselliini bir kez daha aa karmtr.171 Selmn- Faris, bir gn Ebd-Derdnn yanna gelmitir. Ebd-Derdnn hanm mmd-Derda perian bir hldedir ve Ebd-Derdnn btn gece namaz kldn ve
167 168 169 170 171

bn Abdilberr, a.g.e., II, 55 ehbenderzde Filibeli Ahmed Hilmi, slm Tarihi, st., 1971, I, 306-307 bn Sad, a.g.e., IV, 86 bn Abdilberr, a.g.e., II, 57; Mslim, Sahih-i Mslim, Fedils-Sahbe, 170 Arnold, T., W., a.g.e., s. 63-64

50

gndzleri oru tuttuunu syleyerek kocasn Selmna ikyet etmitir. Selmn- Faris, Ebd-Derdnn evinde gecelemi ve namaz klmaya kalktnda, uyuduunu grnceye kadar Onun kalkp ibdet etmesine izin vermemitir. Sabah olunca Selmn, yemek yapm ve Ebd-Derd yemei yiyinceye kadar Onun yakasn brakmamtr. EbdDerd, Raslullaha gelerek durumu anlatmtr. Raslullah: Selmn, senden daha ok ilme doymutur diyerek, Selmn- Farisnin yaptnn doru olduunu bildirmitir.172 Baka bir rivyette ise; Selmn- Farisnin Ebd-Derdnn yanna gelerek, EbdDerd namaz klmak istediinde ve oru tutmak istediinde Onu engellediini, EbdDerdnn ise Selmna: Sen beni, Rabbim iin namaz klmak ve oru tutmaktan engelliyor musun? dediini, Selmnn ise Ebd-Derdya: Gzlerinin senin zerinde hakk vardr. Ailenin senin zerinde hakk vardr. Bazen oru tut, bazen tutma. Namazn da kl ama uyu da! dedii nakledilmitir. Bu olay, Raslullaha ulatnda, Raslullah: Selmn, ilme doymutur buyurarak, Selmn- Farisnin ilmini vm ve yaptnn doru olduunu kesin bir ifdeyle dile getirmitir.173 Hz. Ali, Selmn- Faris hakknda yle demitir: O, bizden bir kiidir, bize Ehl-i Beyt denilir. Selmn, sizin iin Lokman Hekim gibidir. Selmn, nceki ve sonrakilerin ilmini bilir. nceki ve sonrakilerin kitaplarn okumutur. O, suyu tkenmeyen bir denizdir174 diyerek orada bulunanlara, Selmn- Farisnin bilgisini anlatmtr. Gerekten de Selmn- Faris, Hristiyanlar kiliseden, Yahdleri kleliinden, slm da Raslullahn yannda yaad hayattan dolay ok iyi bilmektedir. lim ve fazileti ile hret bulmu Muaz b. Cebel, Selmn- Farisnin ilim ve irfann meth eder ve der ki: Ben drt kiiden ilim rendim, bunlardan biri de Selmndr.175 Selmn- Farisnin, hayatnn ilk blmnde Mecs olmas ve Hristiyanl da iyi bilmesi bu iki dine vkf olmas demekti. slm bu dinlerle kyaslayp, slmn stnln anlamt. Eb Hureyrenin dediine gre Selmn- Faris, iki kitab da iyi bilirdi. Biri Kuran- Kerm, dieri de ncil; yani hem slm, hem de Hristiyanl iyi bilirdi.176

172 173

Eb Nuaym el-Isbahn, a.g.e., I, 187-188; bn Askir, a.g.e., XXI, 417 bn Sad, a.g.e., IV, 85; Buhr, Savm, 51; Tirmiz, Zhd, 64( Bu hadisin son ksm Buhrde, Selmn bn Sad, a.g.e., IV, 86; bn Askir, a.g.e., XXI, 420 Tirmiz, Menkb, 37; bn Sad, a.g.e., IV, 86

senden daha limdir; Tirmizde ise, Selmn, doru syledi eklinde geer.)
174 175

51

Bir gn Selmn, Raslullahn yannda iken Raslullah, yemekten sonra ellerin iyi ykanmasn emir buyurdu. Selmn- Fris: Tevratta da yemekten sonra elleri ykamann sofraya bereket getirecei yazldr.177 diyerek Tevrat hakknda da ne kadar bilgili olduunu kantlam oldu.

176 177

bn Abdilberr, a.g.e., II, 56; bn Askir, a.g.e., XXI, 424 Ahmed b. Hanbel, a.g.e., V, 441; Nedv, a.g.e., s.211

52

III. BLM

SELMN-I FRSNN LK SLM TOPLUMUNDAK YER A. SELMN-I FRSNN ASKER FAALYETLER 1. Hendek Sava ve Selmn- Fris: Selmn- Fris, kle olduu iin Bedir ve Uhud savalarnda bulunamamtr. Onun asker faaliyeti, Hendek savayla balamtr. Selmn- Fris, Hendek savandan ksa bir sre nce hrriyetine kavumutur. Buna istinden Selmn, hicretin beinci ylnda hrriyetine kavumutur.178 Selmn- Frisnin bu savataki rolne girmeden nce Hendek Sava hakknda ksa bir zet yapmak yerinde olur. Kuran- Kerimde Ahzb179 olarak geen Hendek Sava, o gne kadar Araplarda grlmeyen bir sava teknii olan hendek kazlmas nedeniyle bu ismi almtr. Hendek Sava hicretin beinci yl evval aynda gereklemitir. Hendek Savanda hedef; Hz. Peygamberi ve Mslmanlar yok etmek, Mslmanl ortadan kaldrmaktr. Bu hedefte ilk adm Medineden srgn edilen Nadiroullar ve Kaynukaoullar liderleri atmtr. Nadiroullar lideri, Huyey b. Ahtab ile eraftan Selam b. Mikem, Eb Ammar gibi on dokuz kiinin iinde bulunduu bir heyet, Mekkeye gelerek Eb Sfyanla grmler ve Kureyi savaa tevik etmilerdir. Heyet, bu savata mriklerle olacaklarna sz vermilerdir. Eb Sfyan bu ite kararl olup olmadklarn sormu, Onlar da andlama yapmaya geldiklerini bildirmilerdir. Eb Sfyan, teminat istemi, sonra da heyet, Eb Sfyana putlara tapmann daha stn olduunu syleyip, putlarn nnde secde edecek kadar ii ileri gtrmlerdir. Kbe rtsnn arasna girip, gslerini Kbeye yaptrarak yemin etmiler, bunun zerine Kureyin ileri gelenleri, Drnnedvede toplanp sava karar almlardr.180
178 179 180

Kksal, M.Asm, slm Tarihi, st., 1981, V, 5-6 Ahzab, 33: 20-22 Vkd, a.g.e., II, 441-442

53

Yahdler, Necid blgesine giderek, Gatafanllar, Sleymanoullar gibi baz kabileleri de bu ittifaka dhil etmiler, bu srada Eb Sfyan 4000 asker toplamtr. Eb Sfyann ordusunda yz atl ve yanlarnda bin be yz develeri vardr. Komutan, Eb Sfyan; sancaktar, Eb Talhann olu Osmandr. Eb Sfyan, bu ordu ile kp MerruzZahrn denilen yere geldiinde, Gatafanllar da orduya katlm, Ben Sleym, Ben Esed ve Ec kabilelerinin katlmyla181 ordu on bini am hatta on iki bine ulamtr.182 Ve Eb Sfyan, Medine zerine yrmtr. 1.1. Selmn- Frisnin Hendek Kazma Teklifindeki Rol: Kurey mrikleri, Medineye yrme hazrlklarna giritikleri srada Huzaa kabilesinden bir svari, drt gecede Medineye gelerek Kurey mriklerinin Mekkeden, Medineye yrme hazrl iinde olduklarn Hz. Peygambere haber vermitir.183 Raslullah, bu haberi alnca ashbn toplam ve dmann kararlarn ashbna bildirmitir. Bundan sonra, mriklerle savan nasl olmas gerektiini Mslmanlarla istire etmitir. Raslullah, Allahn emirlerine aykr davranlardan saknarak, glklere katlandklar takdirde, kendilerine Allahn yardmnn erieceini vaad etmitir. Allah ve Raslnn emirlerine uymalarn tavsiye ettikten sonra yaplacak ii, onlara danmtr. Sava hususunda ashbna danmak ve onlarn grlerini almak, Hz. Peygamberin detiydi. Uhud Sava Mslmanlar iin byk bir imtihan olmu, gereken dersler karlm, imdi nasl bir savunma yaplaca tartmaya almtr. Bu istirede hendek kazma fikri benimsenmitir. 184 Hendek kazlmas kararnn alnmasyla ilgili iki farkl rivyet vardr. Birinci rivyete gre; Hz. Peygamber, mvere esnasnda: Medine dnda mriklerle arpalm m? Yoksa Medinede kalarak, kazacamz hendeklerin arkasna m ekilelim? Yahut, dmanlarn yaknna varp arkamz u daa vererek savunma sava m yapalm? diye sormutur. Ashb, birbirinden farkl grler ileri srerek ihtilf edince, Allah, hendek kazlmas hususunu, Hz. Peygambere ilham etmitir. Bunun zerine Hz. Peygamber,

181 182 183 184

Taber, a.g.e., II, 566; Vkd, a.g.e., II, 443 Muhammed Hamdullah, slm Peygamberi, I, 246 Vakd, a.g.e., II, 444 Vakd, a.g.e., II, 445

54

hendek kazlmas hususunu Mslmanlara tavsiye etmitir. Bu ilham zerine, Selmn- Fris: Ya Raslullah! Biz de, Fars topranda dman svarilerinin basknlarndan korkardk ve etrafmz hendekle evirirdik. Ya Raslullah! Hendekle korunma fikri sana m aittir? diye sormutur. Selmn- Frisnin hendekle ilgili Hz. Peygamberi destekleyici szleri Mslmanlarn houna gitmi, sonrasnda Mslmanlar, Uhud gn Hz. Peygamberin Medine dna kmayp savunmada kalmak iin kendilerini davet etmi olduunu da hatrlamlardr. Bunun iin Medinede savunma yapma fikrini benimsemilerdir.185 Muhammed Hamdullah, Eb Sfyann Hz. Muhammede bu artc hendek fikrinin kimden ktn sormas ve Hz. Peygamberin de bu fikri kendisine Allahn ilham ettiini belirten cevabyla birletirerek, hendek fikrinin Allahn Hz. Peygambere ilham olduunu kabul etmektedir.186 Bu rivyete benzeyen fakat nemli farkllklar arzeden ikinci rivyette ise: Raslullah, dmanlarn Medine zerine yrme hazrlklarn haber alnca, ashbn toplam ve bu hazrlklar onlara bildirmitir. Her sava ncesi olduu gibi onlarla sava konusunu istire etmitir. Bu istirede sra Selmn- Frisye gelince, Selmn: Ya Raslullah! Bizim memleketimizde bir ehir zerine dman hcum ederse ehrin etrafna hendek kazmak dettir diyerek, hendek kazma fikrini ortaya atmtr.187 Selmn- Frisnin bu sz zerine Medine etrafna hendein kazlmas uygun grlmtr. Medinenin etrafnda kale gibi muhkem bir savunma imknnn olmamas, Uhud Savanda yaananlar hatrlannca bu fikir ashb tarafndan beeni ile karlanm ve benimsenmitir. Raslullah da fikri onaylaynca derhl harekete geilmitir. ki rivyet arasndaki temel farkllk; birincisinde, Selmn- Frisnin Raslullah onaylayc bir rol stlenip, ashbn bu fikri benimsemesine byk katk salamas; ikinci rivyette ise, randa bilinen bir savunma taktiinin bizzt Selmn- Fris tarafndan teklif edilmesidir. Bir ok kaynak, Vakdnin rivyetini terk ederek teklifi, Selmn- Frisnin yaptn kabul etmi ve bu rivyeti benimsemilerdir. Raslullahn Uhud Savandan nce yapm olduu istirede bir ksm ashbn savunma deil de saldr grn
185 186 187

Vakd, a.g.e., II, 445 Muhammed Hamidullah, Hz. Peygamberin Savalar, ev.: Nazire Erin Yurter, st., 2003, s.66 bn Him, a.g.e., II, 136; Taber, a.g.e., II, 566

55

kabullendiini, savalar ncesi mutlaka mverede bulunduunu ve ashbn dnya ilerinde daha isbetli gr sunabileceini kabullendii gereklerine gre, Raslullah, Selmn- Frisnin teklifini uygun bulmu, ashbn ounluu da fikri beenince hendek kazlmas uygun grlmtr. Hittiye gre de hendek, Selmnn tavsiyesidir.188 Rodinsona gre ise; hendek kelimesinin Farsa oluu, hendek teklifi ve telkininin Selmndan olduu fikrini glendirmektedir.189 Bylece Selmnn teklifi vesilesiyle ve Allahn yardm sayesinde Mslmanlar, byk bir tehlikeden kurtulmulardr.190 1.2. Selmn- Frisnin Hendek Kazmndaki Grevi ve Gayreti: Hz. Peygamber, hendek kazma fikrinin benimsenmesinin ardndan, hemen atna binmitir. Muhcirler ve Ensrn ileri gelenlerinden bazlarn yanna alm, Hendek kazlacak yerin tespit edilmesi iin keif yapmaya gitmitir. Dmann gelecei ynde bir takm aklklar tespit edilince, Hz. Peygamber, bu ak olan taraf semitir. Ayrca bir karargh yeri olarak Sel dann eteini seerek, arkasn daa dayamay tercih etmitir. Hz. Peygamber, bir izgi izip her on kiiye krk arn uzunluunda yer ayrmtr. Muhcirler ve Ensrn kazacaklar yerleri bizzt gstererek tarif etmitir. Hz. Peygamber gzetiminde, hazrlanan pln dorultusunda hendek kazma ii balamtr. Hendek kazmnda btn ashb canla bala almtr. Topraklar zenbillere doldurulup balarda tanm, dnerken Sel dandan ta doldurulup getirilmitir. Ta, dmanlara atmak iin en nemli silahlardandr. Hz. Peygamber de bizzt bu tama ve kazma iinde almtr.191 Selmn- Fris ise ilerinde Amr b. Avf, Huzeyfe b. Yemn, Numan b. Mukarrin ile Ensrdan alt kiinin bulunduu grupta idi. Hendek kazmada bilgili ve becerikliydi. Yalnz bana, on kiinin kazd yeri kazabildii belirtilmektedir. Cabir b. Abdullah, Selmn- Frisnin kendisine ayrlan be arn uzunluundaki ve be arn derinliindeki yeri vaktinde kazp bitirdiini grdn ifde etmitir.192
188 189 190 191 192

Hitti, Philip K., Siys ve Kltrel slm Tarihi, ev.: Salih Tu, st., 1980, I, 159 Rodinson, Maxime, Hazreti Muhammed, ev.:Attil Tokatl, st., 1968, s.212 Mutlu, smail vd., a.g.e., s.581 Vakd, a.g.e., II, 446 bn Sad, a.g.e., IV, 83

56

Selmn- Frisnin bu almasn gren, Kays b. Ebi Sasaann nazar demi Selmn birdenbire yere yklmt. Selmnn durumu, Hz. Peygambere ulatrlm ve ne yaplmas gerektii sorulmutur. Hz. Peygamber: Kays b. Sasaaya gidin, Selmn iin bir kapta abdest alsn. Abdest suyu ile Selmn ykansn. Su kabn, Selmnn bandan aa boaltn diye emretmitir. Hz. Peygamberin dedii gibi yaplnca, Selmn- Fris devenin bandan kurtulmuasna alp kendine gelmitir.193 Selmn- Frisnin bu gayretini gren Ensar ve Muhacirndan bir ksm aralarnda Selmn bizdendir ekimesine girmilerdir. nk her takm, onunla almak istemektedir.194 Yorgunluk ve glkler sonrasnda bu ekime neredeyse kavgaya dnmek zereyken, Raslullah gelerek; Selmn bizdendir, Ehl-i Beyttendir195 diyerek, Ensrla Muhcirn arasndaki tartmalara son vermi, Selmn- Frisyi bu szleriyle dllendirmi ve Ona layk olduu deeri vermitir. 1.3. Selmn- Frisnin Hendek Kazmnda Kayaya Rastlamas: Selmn- Fris hendek kazmadaki tecrbesi sayesinde, btn gayretiyle hendek kazma iini srdrmtr. Selmn grubuyla birlikte alrken, Zbab dibinden kazma ii devam ederken nemli bir tabakaya kadar inilmitir. Birden hendekte ak ve parlak bir kaya km, Selmnn alt ekip, kayayla uramaya balamtr. Fakat kaya bir trl paralanmamtr. Htta baz kazma ve krekler paralanm, kaya krlmamtr. Bunun zerine arkadalar, Selmna: Ey Selmn! Raslullaha git, u kayann durumunu haber ver! diyerek, Selmn Raslullaha gndermilerdir. Raslullah, o srada kldan dokunmu bir Selmn- Fris: Y Reslallah! Anamz-babamz sana fed olsun! Hendein karnndan karmza ak bir kaya kt. Onunla urarken btn demir aralarmz krld, aresiz kaldk. izmi olduun izgiden biraz sapalm m? Ya da, bu hususta bize verecein bir emir var m? Biz
193 194 195

Trk adrn iinde dinlenmektedir.

Vakd, a.g.e., II, 447 Muhammed Hamdullah, Hz. Peygamberin Savalar, s.70 Vakd, a.g.e., II, 446-447

57

senin izmi olduun izgiyi amak istemiyoruz! diyerek durumu anlatmtr. Raslullah, Selmnla birlikte kayann kt yere kadar gelmitir. Sonra Selmnn balyozunu istemitir. Raslullah, elindeki balyozla kayaya hzl bir darbe indirince, kaya yarlmtr. Bu vuruta bir imek akp, Medinenin iki kayal arasn aydnlatmtr. Raslullah: Allah Ekber diyerek fetih ve zafer tekbiri getirmitir. Yanndaki ashb da, tekbir getirmitir. Sonra, Raslullah kayaya balyozla ikinci bir darbe daha indirmitir. Yine kayadan, karanlk bir evdeki kandil gibi, Medinenin iki kayal arasn aydnlatan bir imek akmtr. Raslullah, fetih tekbiri getirmitir. Ashb da, tekbir getirmitir. Raslullah, balyozla nc darbeyi indirince kaya paralanmtr. Darbeyi indirdii zaman, yine kayadan Medinenin iki kayal arasn aydnlatan bir imek akmtr. Raslullah yine Allah Ekber diyerek tekbir getirmitir. Ashb da tekbir getirmitir. Selmn, Raslullahn elinden tutarak Onu yukar karmtr. Selmn: Anam babam sana fed olsun y Raslullah! Ben imdiye kadar hi grmediim bir eyi grdm! deyince, Raslullah, yanndakilere dnerek: Selmnn grdn siz de grdnz m? diye sormutur. Ashb: Evet! Babalarmz, analarmz sana feda olsun, Y Raslullah!(Sen vurduun zaman kayadan, dalga gibi imek ktn grdk. Sen tekbir getirdin, bizde tekbir getirdik. Bu k parltsndan baka bir ey grmedik) demiler, sonra Raslullah: Doru sylyorsunuz. Ben kayaya ilk darbeyi indirdiim zaman akan, sizin de grdnz imek bana, Hre ehrinin kklerini ve Kisrann Medainini aydnlatt. Onlar bana kpein altl stl yan dileri gibi gzktler. Cebrilde bana mmetimin oralara hkim olacan haber verdi. Kayaya ikinci darbeyi indirdiim zaman akan, sizinde grdnz imek bana, Rum lkesinin kzl kklerini, saraylarn aydnlatt. Onlar bana, kpein altl stl yan dileri gibi gzktler. Cebrilde bana, mmetimin oralara hkim olacan haber verdi. Sonra, kayaya nc darbeyi indirdiim zaman akan, sizinde grdnz imek bana, Sana diyarnn kklerini, saraylarn aydnlatt da, Onlar bana kpein altl stl yan dileri gibi gzktler. Cebrilde bana mmetimin oralara hkim olacan haber verdi.196 dedikten sonra:
196

Taber, a.g.e., II, 568-569; Nes, Eb Abdirrahman Ahmed b.uayb b. Ali b. Sinan b. Bahr, Snenn-

Nes, Thk.: Celaleddin es-Suyt, Beyrt, ts., Cihad, 42

58

Sevininiz ki; mmetim, yardm ve zafere nail olacaklardr diye kere tekrarlamtr. Bu yardm vadi, kendilerine mjdelenince, Mslmanlar: Allaha hamd olsun ki, O vadinde sadktr. Kuatldktan sonra, yardma nil olacamz bize vad ediyor diyerek sevinmilerdir. Selmn- Fris, btn bu yerlerin fetihlerine hit olduunu bildirmitir.197 Bera b. zibin rivyetinde ise bu mucizeli hdise u farkllklarla zikredilmektedir: Raslullah, grd mucizeleri Selmn- Frisye anlatm, Selmn: Doru sylyorsun! Seni hak din ve kitabla gnderen Allaha yemin ederim ki, O senin tarif ettiin gibidir. Senin, Raslullah olduuna ehdet ederim demi ve Raslullah: Ey Selmn! Bu fetihler ki, Allah onlar benden sonra size nasib edecektir. am, muhakkak feth olunacak, Herakliys lkesinin en uzak yerine kadar kaacak, ekilecek. Btn ama siz hakim olacaksnz. Hi kimse size kar koyamayacaktr. Yemen muhakkak feth olunacaktr. u Mark diyar da, muhakkak feth olunacaktr. Ondan sonra Kisra ldrlecektir buyurmutur. Selmn- Fris: Ben btn bunlarn vukuunu grmmdr diyerek mucizelerin gerekletiini bildirmitir. Hz. Peygamberin anm olduu bu ehirler, Hz. mer ile Hz. Osmann devrinde ve ondan sonraki devirlerde birer birer feth olunduka, Ashbdan Eb Hureyre: Bu fetihler sizin iin birer balangtr. Eb Hureyrenin varl kudret elinde bulunan Allaha yemin ederim ki; feth edeceiniz veya kyamete kadar feth olunacak hibir ehir yoktur ki, an yce olan Allah, onlarn anahtarlarn Muhammede nceden vermi olmasn demitir.198 1.4. Selmn- Farisinin Hendekte Nbet Tutmas: Mslmanlar, hendein banda srasyla nbet tutmulardr. seyd b. Hudayr, arkadayla birlikte hendei beklemekte idi. Mriklerin ordusunda Amr b. sn kumandas altnda, keif ve tecesssle vazifeli yz kadar mrik svarisi, hendein srannca geilebilecek yerine kadar gelip dayanmlard. Bunlar, Mslmanlara anszn baskn yapmak isteyip frsat kollamlardr.

197 198

bn Sad, a.g.e., IV, 83; bnl-Esir, El-Kmil fit-Tarih, Beyrt, 1982, II, 179 bn Sad, a.g.e., IV, 83-84; Ahmed b. Hanbel, a.g.e., IV, 303

59

seyd b. Hudayr, arkasnda arkadalar olduu hlde, Onlara doru ilerlemi, onlar ta ve ok yamuruna tutmular ve nihyet sindirip geri pskrtmlerdir. O gece, Selmn- Frisde bu savata bulunan Mslmanlar arasnda idi. seyd b. Hudayra: Bu yer, hendein en dar tutulmu olan yeridir. Biz zten mriklerin svarilerinin buradan srayp gemelerinden korkuyorduk diyerek endiesini sylemitir.199 Gerekten de halk, oray kazmakta ii aceleye getirmi, gerektii gibi kazamamlard. Selmnn da iinde bulunduu birliin nbeti syesinde bu tehlike giderilmiti. 2. Selmn- Farisinin Taif Kuatmasndaki Rol:

Selmn- Fris, Hendek Savandan sonra Raslullahla birlikte btn gazvelere katlmtr. Hendek kazlmas teklifi ile kaz yaplrken sergiledii gayretten baka, sonraki savalarda bulunmasna ramen, Selmnn aktif bir rol stlendii grlmemitir. Selmn- Frisnin etkin rol ald dier olay, Taif kuatmasnda yaanmtr. Taif ehrinin kuatlmasnn yirmi gn srmesi ve bir netice elde edilememesi sonucu, Allh Raslu, ashbyla istire etmi, bu istirede Selmn- Fris mancn daha nce grdn anlatarak, mancnk ve debbbe kullanlmasn teklif etmiti. Bu teklifinin kabul edilmesi zerine Selmn, mancnk ve debbbeleri bizzt kendisi yapmtr.200 Aslnda mancnk ve debbbe Araplar arasnda biliniyordu. Raslullah, Urve b. Mesud ve Gaylan b. Selemeyi, Cr mevkiine, mancnk ve debbbe yapmn renmeleri iin gndermiti. Fakat bu iki sahb, bu renme iinde olduklarndan, Huneyn ve Taife katlamamlard.201 Selmn, bu sahabler ii renip gelinceye kadar durumu idre etmitir. Bir baka gre gre mancnk kullanlmas konusunda yol gstermitir.202

199 200 201 202

Kksal, M. Asm, a.g.e., V, 249 Vakd, a.g.e., III, 927 Ahmet Cevdet Paa, a.g e., s.218; Muhammed Hamidullah, Hz. Peygamberin Savalar, s.97 bnl-Esir, el-Kmil fit-Tarih, II, 266

60

Dier bir gre gre Hayber Savanda elde edilen sava aralarndan bir-iki mancn, Selmn, tamir etmi veya aynsndan bir daha yapmtr.203

3. Selmn- Frisnin rann Fethine Katlmas:

Selmn- Fris, Raslullahla birlikte Hendek Sava ve sonrasndaki savalara katlarak, yapt tekliflerle katklar salamt. Hz. Eb Bekir dneminde ise, herhangi bir olaya katlp katlmad bilinmemektedir. Hz. mer hilfeti devraldktan bir sre sonra, rana gnderecei ordunun bana Sad b. Eb Vakkas getirmitir. Sad, hicretin onnc senesinde, drtbin askerle birlikte Medineden hareketlendiinde, bu ordunun iindeki doksan dokuz sahb arasnda Selmn- Fris de vardr. Sad ve ordusu, Srafa gelip konaklamtr. Selmn- Fris, nceleri orduyu tefti etmek iin grevlendirildiinden, ordunun iinde dolam ve orduyu savaa tevik etmitir. Medineden takviye birlikler, Msennann ordusunun katlm, amdaki birliklerin katlmyla ordu krk bin kiiyi amtr. Sad ordusuyla Sraftan hareketlenip Kadisiyeye gelmitir. Fratn kolu olan Atik Nehri ile Kadisiye Hendei arasndaki kpr karsnda ordusunu kurmu ve ranllar beklemeye balamtr. Mslman eliler ve ranl eliler araclyla yaplan anlama giriimlerinden sonra sava kanlmaz olmutur. Kadisiyede Mslmanlar kesin bir galibiyet elde etmiler, bir ok ganimet ele gemi, ran ordusunun az bir ksm kaarak Bbile snmtr. Sad b. Eb Vakkas ordusuyla Bbil zerine yrmtr. Buray da ele geirdikten sonra Dicle kysnda yer alan rann bakenti Medine ynelmitir. Mslmanlar hicretin onaltnc ylnda nce Medinin yaknndaki Behresir ehrini, sonra da Medini fethetmilerdi. Sad, Behresir ehrine girmek istediinde, ordunun nehri gemesi gerekiyordu. Kayklar, ranllar gtrmt. Nehri gemeye ara yoktur. Ona nehrin baz yerleri gsterildiyse de, Sad nehri gemeyi gze alamamtr. Ryasnda atlarn nehre dalarak kabark nehri getiklerini grmtr. Ryasn nehri geeceklerine yorumlamtr. Orduya
203

Muhammed Hamidullah, Hz. Peygamberin Savalar, s.98

61

bir konuma yaparak, dmann nehrin te yannda korunduunu, bu nehri gemeleri gerektiini anlatmtr. Askerler, Sada dilediini yapmasn syleyerek arkasndan gideceklerini bildirmilerdir. Sad, karya gemek iin nc olma ars yapmtr. Onun bu arsna, Asm b. Amr ile alt yz asker cevap vermi, Sad, Amr komutan yapmtr. Asm, altm gnlly karya geirmitir. Sad, Asmn gnlllerinin karya getiklerini ve geit yerini kontrol altna aldklarn grnce orduya nehre dalmalarn, dua ederek karya gemelerini emretmitir. Ordu pepee nehre atlayarak, sohbet ederek, nehri gemitir. Ordu, hicretin onaltnc yl Sefer aynda ehre girmitir. Bir ok ganimet ele geirilmitir. Nehirde, Sad ile Selmn- Fris, birlikte yrmlerdir. Sad: Allah bize yeter, O ne gzel vekildir. Orduda zulm yoksa, gnahlar sevaplardan fazla deilse, Vallahi Allah dostuna yardm edecek, dini galip gelecek, dmanlarn yenecektir diyerek yola devam etmitir. Selmn: slm yeni bir din! Vallahi karalar Mslmanlara boyun edii gibi, sular da boyun edi. Selmnn ruhunu elinde tutan Allaha yemin olsun ki; ordu blk blk nehre girdikleri gibi, ayn ekilde karya geeceklerdir diyerek arkadana katlmtr.204 Baka bir rivyette ise; ordunun ikier ikier nehre dald, Selmnla Sadn arkada olarak karya getikleri, suyun kendilerini kaldrd belirtilmitir. Manzaray gren dmanlar, birbirlerine; Bunlar eytan, eytan! Siz insanlarla deil, cinlerle savayorsunuz diyerek kamlard.205 Anlald kadaryla Selmn- Fris, Hz. mer dneminde fethedilen ran topraklarndaki orduda yer alm, bu fetihlere katlmtr. Sad b. Eb Vakkas, Onu ranllarn Selmna: Ya Eb Abdullah! Onlara hcum etmeyelim mi? diye sormulardr. Selmn- Fris: Peygamber Efendimiz nasl nce slma davet ediyor idiyse, brakn ben de yle yapaym demi ve ranllara gidip: slma daveti konusunda (Farsa bilmesi sebebiyle eli olarak) grevlendirmitir. Mslmanlar, Behresirdeki Beyazkk kuatmlardr. Askerler

204 205

Taber, a.g.e., III, 119 Bkz.: Kandehlev, a.g.e., IV, 303-305

62

Ben de sizin gibi ranl olduum halde gryorsunuz ki; Araplar bana itaat etmektedirler. Eer siz Mslman olursanz, biz hangi hak ve sorumluluklara sahip isek, siz de ayn haklara sahip olacaksnz. Yok eer Mslman olmak istemezseniz, sizi zorlamayz. Ancak bize boyun eerek, cizye vereceksiniz demi ve onlara Farsa: Eer Mslman olmaz, cizye de vermezseniz sonunuz kt olacaktr diye uyarsn da yapmtr. Onlar: Biz Mslman olmay da, cizye vermeyi de kabul etmeyiz ve sizinle savamaya hazrz diyerek bu teklifleri reddetmilerdir. Bunun zerine Selmn, birliinin bana geri dnmtr. Arkadalar kendisine: Ya Eb Abdillah! zin ver de onlara baskn yapalm diyerek izin istemilerdir. Selmn yine: Hayr! demi ve gn onlar slma davet ettikten sonra ancak saldr emri vermitir. Bunun zerine slm askerleri saldrya geip kaleyi almlardr.206 Yine bu fetihlerde bakomutan Sad b. Eb Vakkas, Selmna ordunun nc kuvvetlerinin komutanln vermiti. Selmn- Fris, Kindeoullarndan bir adamn atnn terkisinde, Medin caddelerinde hem savam, hem de sanca tamtr. Arkadalar Ona, sanca kendilerinin tamasn istemiler, Selmn- Fris, sava bitinceye kadar adamn terkisinde, sanca tamay srdrmtr.207 Hz. mer dnemi, fthatn balad; Irak, ran, am, Kuds gibi byk merkezlerin fethedildii dnemdir. Selmn- Fris, Hz. mer dneminde rana ordu sevkiyat yapld srada, bu orduya katld. Mslmanlar, hicretin 16. senesinde Irakn fethi zerine, yaamaya altklar ehirler biiminde Basrann temelini attktan zaman, mescidi ve drul-imresi daha nceden tamamlanmt. Fakat Basra iki nehir aznda, rutbeti bol bir ehir olmutu. Mslmanlar, daha kuru ve l iklimine daha yakn baka bir ehrin kurulmasn dndkleri zaman, bu dnceyi gerekletirmede gecikmemilerdir. Mehr sahab ve ran ordular komutan Sad b. Eb Vakkas, Hz. merin emriyle iki arkadan bu ehrin kurulabilecei daha msait bir yer tespiti iin grevlendirmitir. Selmn- Fris ve Huzeyfe ibnul-Yemn, Fratn batsnda, Hreye yakn bir yeri semilerdir.

206 207

Ahmed b. Hanbel, a.g.e., V, 444; Eb Nuaym el-Isbahn, a.g.e., I, 189; Tirmiz, Siyer, 1 Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, I, 545-546

63

Selmn- Frisnin Huzeyfe ibnul-Yemnla birlikte Kfenin bir yerleim yeri olarak seilmesinde aktif rol oynadn grmekteyiz. Sad b. Eb Vakkas, 40000 kiilik ordusuyla hicretin 17. senesinde tespit edilen bu yere gelip yerlemitir.208 Hz. mer zamannda kurulan bu yeni ehir Kfe, sonralar nemli ilim merkezlerinden biri hline gelmi, Hz. Ali dneminde ise hilafet merkezi olmutur. Sonraki asrlarda Kfiyyn ekol olumu ve Basrayla rekabet edecek bir duruma gelmitir.209 Bylece Selmn- Frisnin Raslullah ve Hz. Eb Bekir dnemlerini Medinede geirdikten sonra, artk ilim ve cihad iin Medineden ayrlm, bu ayrltan sonra da uzun bir sre Medineye geri dnmemitir. Selmn- Fris, zhidne yaantsn, cephelerdeki stn gayretiyle birletirerek Mslmanlara gzel bir rnek olmutur. Kfenin bir ilim merkezi haline getirilmesinde, Selmn- Frisnin de katklar byktr. Selmn- Frisnin rann fethi srasnda ordunun iinde yer alm ve aktif grevler yapmtr.210 Selmn- Fris, rann corafi iklim zelliklerini biliyor, mslmanlara klavuzluk ve kurmaylk yapyordu. O, rann Mslman olmasn da ok arzu ediyordu. te bu fetihler srasnda ok dikkatli davranarak, ran halkn slma davet etmitir. Beyaz Kk denilen Kisra Saraylarndan birinin muhasaras srasnda, ranllarla Farsa konuup, onlar gn slma davet etmitir. Bylece Selmn- Fris, ran ordularnda komutanlk, tefti, elilik ve kurmaylk gibi nemli grevler stlenmi, btn bu grevlerinde baarl olmutur.

B. SYS FAALYETLER, MEDN VLL:

Hz. mer zamannda Medain valiliine atanan Selmn- Frisnin valilik dnemiyle ilgili icraat olarak tafsilatl bilgiler bulunmamaktadr. Kaynaklarda ne kadar sre valilik yapt, ne zaman ve nasl azledildii gibi konularda bilgi yoktur. Medin Mslmanlar tarafndan fethedildikten sonra bir sre burada ikmet eden Selmn- Fris, Hz. merin kendisini Medine vali olarak tayin ettiini bildiren bir

208 209 210

Taber, a.g.e., IV, 40-41; bnl-Esir, el-Kmil fit-Tarih, II, 527-528 Barthold, W., slm Medeniyeti Tarihi, Thk.-ev.: M. Fuat Kprl, Ank., 1963, s.27 Taber, a.g.e., IV, 305; bnl-Esir, el-Kmil fit-Tarih, III, 132

64

mektup almtr. Selmn- Fris, bu duruma armtr. Doduu topraklarn bakentine vali olarak atanmak, Onun bekledii bir makam deildir. Valilii dneminde maan alp datm, sepet rerek nafakasn temin etmitir.211 Bunu haber alan Hz. mer, bir mektupla Selmn maan nafakas iin harcamas konusunda uyarmtr. Selmn- Fris ise cevben yazd mektupta: Ben senin baladn maa, muhtac olacam(sevabndan yararlanacam) bir gn iin yoksullara datyorum. Ben, mtevazi bir ekilde yaayarak, kendimi Medin halkna bir vali olarak deil, onlardan biri olarak tantyorum. Bylece onlar, beni zerimden geilecek bir kpr olarak kullanyorlar. Ben de onlarn zerime koyduklar arlklar tayorum. Bunu Allah Reslnden rendim. O, insanlarla yaknlaarak onlarla kaynar, onlar da Ona yaklarlard. O, bir insan olarak, onlarn yediini yer, giydiklerini giyer, onlardan farkl davranmazd. Ayrca Raslullahtan: Kim benden sonra Mslmanlarn bana idareci olur da, sonra onlara kar adil davranmazsa, o kimse Allahn gazabna uram olarak Allaha kavuur szn iittim.212 diye karlk vermitir. Selmn- Fris, valilie atanmay ar sorumluluk olarak deerlendirmi ve bu sorumluluu; emilmesi tatl, lokmas ac yiyecee benzetmitir.213 Numan b. Humeyd, daysyla birlikte Hz. merin Medin vlisi Selmn- Frisnin ziyretine gitmitir. Selmn, hurma yapraklarndan sepet yaparken grmtr. Selmn, Onlara: Bir dirhem veriyor, hurma yapra alyor sepet yapyorum. Yaptm sepeti dirheme satyorum. dirhemin birini yaprak almak iin ayryorum, bir dirhemini ocuklarmn nafakasna harcyorum, tekini de sadaka veriyorum. Eer mer b. Hattb, beni bu iten men etse onu dinlemem demitir.214 Rvi Sbit: Bana ulaan bilgilere gre Selmn- Fris veft ettiinde, geride yirmi ksr dirhem ile birazck da yiyecek brakmt.215 diyerek Selmnn valilikteki durumunu gzler nne sermitir.

211 212 213 214 215

bn Sad, a.g.e., IV, 87; bn Cevz, a.g.e., I, 541-542 Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, I, 547 bn Sad, a.g.e., IV, 88 bn Sad, a.g.e., IV, 89 bn Mce, et-Tergib, V, 128

65

Selmn- Fris, lmne yakn fazla mal biriktirdiine dair endielenmi ve bu sebeple alamtr. Oysa, veft ettiinde btn mal toplanarak deerlendirilmi, yeknuna ok az kymet biilmitir. Aslnda, Hasan- Basrinin Selmn- Fris hakknda syledii u szler, Onun valilikteki yaantsn en iyi ekilde zetlemektedir: Selmn- Frisnin yllk maa be bin dirhemdi. Kendisi otuz bin civarnda mslmann vlisi idi. Halka srtnda bir aba olduu hlde hitab ederdi. Abasnn bir ksmn altna serer, bir ksmn da stne rterdi. Maan alr almaz datr, elinin emeini yerdi.216

C. DN ALANDA SELMN-I FRS:

1. Selmn- Frisnin lim Hakkndaki Grleri:

Selmn- Fris, ilmin ok geni bir sahas olduuna inanm, herkesin hayatnda uygulayabilecei kadar ilimden nasiplenmesi gerektiini belirtmitir. Konuyla ilgili aadaki rivyet bu gr desteklemektedir. Abs oullarndan bir zt anlatyor: Bir gn Selmn ile birlikte, Dicle kysnda yryorduk. Bir ara bana: -Abs oullarnn birderi, bineinden in de su i! dedi. Ben de inip su itim. -tiin su Dicleden ne kadar eksiltti? diye sordu. Ben de: -Eksiltecei dnlmez bile! dedim. Sonra bana: -te ilim de byledir. Ne kadar alnrsa alnsn eksilmez, dedikten sonra; Haydi hayvanna bin! dedi. Yrdk, harmanlarla yl buday ve arpa ynlar yanndan getik. Buday ynlarn gstererek:

216

Eb Nuaym el-Isbahn, a.g.e., I, 197

66

- Sanyor musun ki; bunlarn bize bol bol verilip, Muhammed ile ashbna kslmas bizler iin hayrdr da, onlar iin erdir?, dedi. - Bilmiyorum, dedim. - Ama ben iyi biliyorum! Bu mallarn bize bol bol verilip, onlara kslmas bizlerin zararna, onlarn yararnadr, bizlere er, onlara da hayr vesilesidir. Allah Resl, Allaha kavuuncaya kadar gn pe pee doyasya yememitir, dedi. 217 Selmn- Fris valiliinde zaman zaman halka hitb etmi, bu hutbelerinde Kurandan blmler okumay tercih etmitir. Byle bir gnde halk toplanm, kalabalk bir cemaat olumutu. Selmn, Yusf Sresinden okumaya balaynca cemaate ar gelmi ve yava yava dalmaya balamlard. Bunun zerine Selmn kzm ve: -Benden bo szler dinlemek iin buraya toplanmtnz. Ben de sizlere sadece Kuran okudum.218 diyerek her zaman ba kaynan Kuran olmas gerektiini insanlara hatrlatmtr. Yine bir sznde, Eer bildiklerimin hepsini anlatsaydm; Allah Selmnn katiline merhamet etsin, diye dua ederdiniz. demitir.219

2. Sebeb-i Nzlde Selmn- Fris:

Selmn- Frisnin yaamndan baz kesitler, baz yetlerin indirilmesine vesile olduu konusunda Tefsir kitaplarnda bilgiler bulunmaktadr. Bunlardan tespit edebildiimiz birka tanesini zikredeceiz. Selmn- Fris anlatyor: Kalpleri slma sndrlmak istenenlerden, Uyeyne b. Hsn ile Akra b. Hbis ve yandalar Peygamberimize gelerek; - Ya Raslullah, sen mescidin ba tarafnda otursan(srtlarnda kaba ynden mamul cbbelerden baka giysileri olmayan Eb Zerr ile Selmn ve dier fakir Mslmanlar kastederek), u adamlar ve onlarn kokularn bizden uzaklatrsan sk sk senin yanna gelir, seninle ba baa kalr ve senden istifde ederiz, dediler. Bunun zerine Allah, Kehf sresinin 27 ve 29. yetlerini indirdi:
217 218 219

Heysem, a.g.e., X, 324 Eb Nuaym el-Isbahn, a.g.e., I, 204 bn Kuteybe, Uynul-Ahbr, II, 128; bn Askir, a.g.e., XXI, 424

67

Rabbinin

kitabndan

sana

vahedileni

oku;

Onun

szlerini

deitirecek

yoktur.Ondan baka sen ondan baka asla bir snak da bulamazsn. Sabah akam Rablerine dua edenlerle birlikte ol. Dnya hayatnn zinetini arzu edip degzlerini onlaradan ayrma. Kalbini bizi anmaktan gafil kldmz, bo arzularna uymu ve ii hep arlk olmu kimselere boyun eme. De ki; Hak Rabbinizdendir. Artk dileyen iman etsin, dileyen inkar etsin. Biz, zlimlere yle bir ate hazrladk ki, onun alevden duvarlar kendilerini epeevre sarmtr. (Susuzluktan) feryat edip yardm dilediklerinde, maden eriyii gibi, yzleri yakp kavuran bir su ile kendilerine yardm edilir. O ne kt bir iecektir! Cehennem ne korkun bir yaslanacak yerdir.220 Bu yetler inince Allah Rasl kalkt, fakir Mslmanlar aramaya balad.

Kendilerini mescidin geri ksmlarnda Allah anar bir ekilde bulunca yle dedi: -Hamd olsun o Allaha ki, mmetimden bir cemaatle beraber nefsimi, sabra zorlamam bana emretmeden canm almad! Hayat sizinle, lm sizinle!221 Rivyet olunur ki; Selmn- Fris sahbeden iki kiiye hizmet eder, yemeklerini yapard ve bir gn uyuyakald. Bunun zerine bu iki kii, Selmn katk istemek iin Hz. Peygambere gnderdiler. Peygamberin yemek ilerine de sme b. Hudayr bakyordu. sme, yannda bir ey olmadn syledi. Selmn durumu gidip onlara anlatnca, o iki zt aralarnda Selmn- Fris hakknda: -Biz Onu takn bir kuyuya gndersek kuyunun suyu ekilir, dediler. Sonra bu iki zt Raslullahn huzuruna vardklarnda Raslullah: -Ben sizin azlarnzda niye et gryorum, buyurdu. kisi: -Et yemedik Ya Raslullah! dediler. Raslullah: -Herhalde siz gybet etmisiniz, buyurdu ki u yet nazil oldu:222 Ey man Edenler! Zannn oundan ekinin! nk, zannn bazs vebaldir. Tecesss de etmeyin, baznz baznz gybet de etmesin! Hi arzu eder mi ki;biriniz

220 221 222

Kehf, 18: 27-29 Eb Nuaym el-Isbahn, a.g.e., I, 345 Yazr, Elmall M. Hamdi, Hak Dini Kuran Dili, 1979, VI, 4477

68

kardeinin l halinde etini yesin? Demek tiksindiniz! O halde Allahtan korunun! Allah tevbeleri kabul edendir, merhametlidir.223 Bir rivyete gre; Selmn, Raslullahla karlamasnda hediyeyi sunmu ve ashbyla beraber yediine hit olduktan sonra Raslullaha, kendisini ynlendiren papaz arkadalaryla ilgili olarak: - Onlar oru tutuyorlar, namaz klyorlar ve senin gnderileceine hitlik ediyorlard (Onlarn durumu ne olacak?) dediinde, Raslullah: - Onlar ate ehlindendir, Ey Selmn! demitir. Bu szler, Selmna ok ar gelmitir. Selmn: - Sana yetiselerdi; seni dorulayacaklar ve sana tabi olacaklard, deyince, Bakara suresinin 62. yeti indirilmitir224: phe yok ki, iman edenler, Yahudiler, Hristiyanlar ve Sabiiler;bunlardan her kim Allaha ve ahiret gnne gerekten iman eder, salih amel ilerse, elbette bunlarn rbleri katnda karlklar vardr, bunlara bir korku yoktur ve bunlar zlmeyeceklerdir225 Zeyd b. Savhann Selmnn azndan dinledii kssada, hikayenin son ksmnda; peygamberlik almetleri aa knca, Selmn ehdet getirip Mslman olmutur ve kendisinin kle olduunu beyan etmitir. Bunun zerine Raslullah, Eb Bekire Selmn satn almasn emretmitir. Eb Bekir, Selmn satn alm ve klelikten kurtarmtr. Selmn, Raslullahn yanna gitmi ve yanna oturmutur. Selmnn kafasnda bir soru vardr ve Raslullaha hristiyanlarn dini konusunda ne dndn sormutur. Raslullah Onlarn dininde de, kendilerinde de hayr yoktur diye cevap vermitir. Selmnn iinde bir phe vardr. Bu pheyi dnerek oradan ayrlmtr. Allah, Peygamberine u yeti indirir: nsanlarn mminlere dmanlk bakmndan en iddetlisini, herhalde Yahudiler ve mriklerde bulacaksn! Mminlere sevgice en yaknlarn da her halde Biz Hristiyanz diyenlerde bulacaksn! nk bunlarn iinde lim keiler ve dnyadan yz evirmi rahipler vardr ve bunlar kibirlenmezler226 Bu ayet inince Raslullah, Selmn huzuruna armtr. Selmn, korkarak huzura gelmitir ve Raslullah bu yeti okumu, ardndan u szleri eklemitir:
223 224 225 226

Hucrat, 49: 12 Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, I, 525 Bakara, 2: 62 Mide, 5: 82

69

Ey Selmn! Senin arkadalarn hristiyan deil, mslmandlar. Bu mjdeyi verince, Selmn, kendisine yeni peygamberin geleceini ve bu peygambere tabi olmasn, onlarn sylediini belirtmitir.227 3. Selmn- Frisnin Hadisteki Yeri:

Hadis rivyetinde binin altnda hadis rivyet edenlere Muklln denir. Selmn- Fris de bunlar arasndadr. Kaynaklarda 60 hadis rivyet ettii belirtilir.228 Kendisinden Abdullah b. Abbas, Enes b. Malik, Ebt Tufeyl mir b. Vsile el-Leys, Eb Osman, elHind, urahbil b. Smt, Eb Kurre el-Kind, Abdurrahman b. Yezid, Eb mer Zadan, Eb Zabyan el-Cenb, Eb Sid b. Mlik el-Hudr, Hrise b. Mudarrab, Huleyd el-Asr, Zeyd b. Savhan, Said b. Vehb el-Hemdn, ehr b. Haveb, Tark b. ihb, Abdullah b. Ebi Zekeriyya, Abdullah b. Vedia, Atiye b. mir el- Chen, Alkme b. Kays, lim el-Kind, Amr b. Ebi Kurre el-Kind, el-Ksm Eb Abdurrahman e-m, Karsa ed-Dami, Kab b. Ucre, Mahfuz b. Alkme, Muhammed b. El-Mnkedir, Eb Buhter et-Ti, Eb Osman enNehd, Eb Leyl el-Kind, Eb Murvih, Eb Meca b. Rb el-Chen, Cundeb el-Ezd, Zadan Eb mer el-Kind, Zeyd b. Savhann klesi Eb Mslim, Ei Bukayra, Ukbe b. mir hadis rivyet etmilerdir. zellikle Abdullah ibn-i Abbas, Eb Osman en-Nehd, Ebt-Tufeyl ve Eb Kurre el-Kind; Selmndan hadis rivyet edenlerin bata gelenleridir.229 Selmn- Fris, baka bir sahabden hadis rivyet etmemi, btn rivyetlerini bizzt Raslullahtan yapmtr. Bu almada yaplan aratrmaya gre; Ktb-i Sittede 27si tekrar olmak zere 74 hadisin yer ald tespit edilmitir. Bu hadislerden bir ksm hayat blmnde zikredildii iin burada tekrar edilmeyecektir. Buhrnin Sahihinde Selmnn rivyet ettii u hadisler mevcuttur: 1. Selmn- Fris yle demitir: Raslullah(s.a.s) yle buyurdu: Bir kimse, Cuma gn ykanp elinden geldii kadar paklanr ve yandan yalanr yahut evindeki kokudan srnr, sonra cumaya kar, yan yana oturan iki kiinin arasn amaz, daha sonra Allah
227 228 229

Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, I, 531-532 k, Nevzt, a.g.e., s.116-118 Temim, Eb Muhammed Abdurrahman b. Eb Htim, Kitbl-Cerh vet-Tadil, Hind, 1952, s.297

70

tarafndan ona takdir olunduu kadar namaz klar, daha sonra da imama sze balaynca(namaz bitinceye kadar) sesini keserse, Muhakkak o Cuma ile teki Cuma arasndaki gnahlar mafiret olunur.230 Ayn rivyet Buhrnin Cuma gn iki kiinin arasnn almayaca konu bal altnda231 ve rivyetin son ksm da Nesainin Cuma gn hutbeyi ihlal eden sz ve hareketleri terk etmenin fazileti konu bal altnda gemektedir.232 2. mran b. Husayna: Bir kimse secdeyi233 dinlemek iin oturmam olduu halde secdeyi iitirse nasl yapacak? diye soruldu. mran: yet o sureyi dinlemek iin oturmu olsayd, ne dnyordum ki? dedi. (Buhr dedi ki) mran bu sz ile, dinlemek iin oturan kimse zerine secde etmeyi vacip grmyor gibidir. Bu konuda Selmn- Fris: Biz bunu dinlemek maksadyla gitmedik(dolaysyla secde etmeyiz) demitir.234 3. Selmn- Frisnin Hz. Peygamberden rivyetine gre; Allah Resul yle buyurmutur: mam konutuu zaman, herkes susar235 4. Selmn- Fris: sa ile Muhammed arasnda peygambersiz geen mddet alt yz senedir demitir.236 Mslimin Sahihinde Selmnn rivyet ettii u hadisler mevcuttur: 1. Selmn- Frisnin Hz. Peygamberden rivyetine gre; O yle buyurmutur: Muhakkak ki Allah Teala iin yz rahmet vardr. Ondan bir rahmet ile yaratklar birbirine merhamet eder ve yrtc hayvanlar onunla ocuklarna efkat gsterirler. Allah Teala rahmetinin doksan dokuzunu kyamet gnne brakmtr.237 2. Selmn- Frisden rivyet edildiine gre; mrikler kendisi ile alay ederken bir mrik Selmna: Peygamberiniz size her eyi, hatta kaza-i hacet iin oturma adabn bile rettiini gerekten gryorum. dedi. Selmn: Evet. O kbleye doru

230 231 232 233 234 235 236 237

Buhr, Cuma, 6 Buhr, Cuma, 19 Nesi, Cuma, 23 Tilvet secdesi kastediliyor. Buhr, Scudil-Kuran, 10 Buhr, Cuma, 36 Buhr, Menkbul-Ensar, 53 Mslim, Tevbe, 20; Tirmiz, Dua, 107

71

durmamamz, sa ellerimizle istinca etmemizi, iinde reci(insan veya hayvan pislii) ve kemik bulunmamak kaydyla ten az ta ile yetinmememizi emretti. demitir.238 3. Selmn- Frisden rivyet edildiine gre; Raslullah(s.a.s.) yle buyurmutur: Kim Allah yolunda bir gn ve bir gece nbet tutarsa, bir ay oru tutup, ibdet etmi gibi sevap alr. Kim de nbet tutarken lrse, yine ayn ecir verilir. Amel defteri kapanmaz. Mnker ve Nekirin sualinden kurtulup, kabir azabndan da emin olur.239 4. Selmn- Fris, Raslullahn yle buyurduunu rivyet eder: Yapabilirsen sakn pazara ilk giren ve ondan son kan olma! nk pazar, eytann sava yeridir. Sancan ona diker.240 Snen-i Tirmizde Yer Alan Selmn Rivyetleri yledir: 1. Selmn- Frisden rivyet edildiine gre; Raslullah(s.a.s.) yle buyurmutur: Gnein doduu en hayrl gn Cuma gndr. Adem o gnde yaratld; o gnde cennete sokuldu ve o gn cennetten kartld. Kyamet de behemehal Cuma gn kopacaktr.241 2. Selmn, Hz. Peygamberin yle buyurduunu rivyet eder: Raslullah bana Ey Selmn! Bana buzetme, sonra dininden ayrlrsn! buyurdu. Bunun zerine:Ey Allahn Resul! Sana nasl buzederim? Allah seninle bizi hidyete erdirmitir dedim. Raslullah: Araba buzeder, dolaysyla bana buzetmi olursun! dedi.242 3. Selmn- Frisden rivyet edildiine gre; Raslullah(s.a.s.) yle buyurmutur: Muhakkak ki sizin Rabbiniz, haya ve kerem sahibidir. Kullar, ellerini kaldrp kendisinden bir ey istedikleri zaman, onlar bo evirmekten haya eder.243 4. Selmn, Raslullahn yle buyurduunu rivyet eder: Tezek ve kemikle taharetlenmeyin. nk o, cin kardelerimizin azdr.244

238

Mslim, Taharet, 57; bn Mce, Taharet, 16; Eb Davd, Sleyman b. El-Eas es-Sicistn el-Ezd,

Snen- Eb Dvd, Thk.: Muhammed Muhyiddin Abdul-Hamid, Beyrt, 1988, Taharet, 4; Nes, Taharet, 37; Tirmiz, Taharet,12
239 240 241 242 243

Mslim, mre, 163; Nesai, Cihad, 39; Tirmiz, Cihadn Faziletleri, 26 Mslim, Fedils-Sahbe, 100 Tirmiz, Cuma, 1 Tirmiz, Menkbe, 70 Tirmiz, Dua, 118; Eb Davd, Vitr, 23; bn Mce, Dua, 13

72

5. Selmn- Frisden rivyet edildiine gre; Raslullah(s.a.s.) yle buyurmutur: Her kim Cuma gn gusleder, sair bedenini ykar, erken gelir, hutbenin evveline yetiir, imama yakn oturur, hutbeyi dinler ve susarsa, att her adm bana onun iin syam(nafile orucu) ve kyam(nafile ibdeti) dahil bir senelik ecir vardr.245 6. Selmn- Fris anlatyor: Cerir b. Abdullah, kk abdest bozdu. Sonra abdest ald ve mestlerin stne meshetti. Kendisine: Bunu nasl yaparsn denildiinde yle dedi: Byle yapmama mani olacak ne var? Ben Raslullahn bunu yaptn grdm.246 7. Selmn- Fris: Raslullah abdest ald; mestlerinin ve sarnn zerine mesh verdi dedi.247 8. Selmn- Fris yle demitir: Raslullaha bir ey getirildii zaman, Sadaka mdr o, yoksa hediye midir? diye sorard. Sadakadr derlerse yemez ve hediye derlerse yerdi. 248 9. Selmn- Frisden rivyet edildiine gre, Raslullah yle buyurmutur; Ramazan aynn birinci gecesi olunca, eytanlar ve cinlerin irretleri zincire vurulur; cehennemin kaplar kapatlr ve hibir kaps almaz; cennetin kaplar alr ve hibir kaps kapatlmaz ve bir mnadi, Ey hayr dileyen! (Hakka ibdete) gel!, Ey er dileyen! (gnah ilemekten) vazge artk!diye arr.Allahn cehennemden azadettikleri vardr ve bu (azad etme) her gece vaktidir.249 10. Selmn- Frisden rivyet edildiine gre, Raslullah yle buyurmutur: Bana paa hediye edilse, behemehl kabl eder ve paaya davet edilsem behemehl ederim!250 11. Selmn- Fris yle rivyet etmitir; Raslullaha yan, peynirin ve krkn hkmn sordular ve bunun zerine yle buyurdu: Allahn kitabnda helal kld ey helal ve Allahn kitabnda haram kld ey ise haramdr. Hkmn belirtmedii ey ise affettii (mbah kld) eylerdendir.251
244 245 246 247 248 249 250 251

icabet

Tirmiz, Taharet,14 Tirmiz, Cuma, 353 Tirmiz, Taharet, 70 Tirmiz, Taharet, 75; bn Mce, Taharet, 89 Tirmiz, Zekt, 25 Tirmiz, Oru, 1 Tirmiz, Diyet, 10 Tirmiz, Libas, 6

73

12. Selmn- Frisden rivyet edildiine gre, Raslullah yle buyurmutur: Sla- rahimci, karlayan ( kendisine yaplan sla- rahimi iade eden) deil; asl sla- rahimci, akrabas (kendisinden ) kesildii vakit onlar vasleden (ulatrandr) dir.252 13. Selmn- Fris yle rivyet edilmitir; Raslullah: Kazay, ancak da nler ve mr yalnz iyilik artrr buyurmutur253 Snen bn Mcede yer alan Selmn Rivyetleri: 1. Selmn- Fris anlatyor: Raslullah abdest ald. Sonra zerindeki cbbesini ters evirip(i tarafyla) yzn sildi.254 2. Selmn- Fris yle demitir: Mminlerin analarndan -Hz. Peygamberin zevcelerinden- birisinin bir davar vard. Hayvan ld. Sonra Raslullah hayvann olduu yerden geti ve:Sahipleri bunun derisinden istifde etseydiler, bu yararlanma onlara zarar getirmezdi buyurdu. 255 3. Selmn- Fris anlatyor: Raslullaha ekirgeden sorulmutu.Onlar Allahn en kalabalk ordulardr. Onu ne yerim, ne de haram klarm buyurdular256 4. Selmn- Fris, Raslullahn yle buyurduunu rivyet edmitir: Sabah namazna giden bir kimse, iman bayra ile gitmi olur ve arya giden bir kimse eytan bayra ile gitmi olur.257 5. Selmn, Raslullahtan yle iittiini rivyet eder: Dnyada insanlarn en ok yiyeni, kyamet gn al en uzun olandr.258 6. Selmn yle demitir: Raslullaha tereya, peynir ve fira(yani yaban eek veya derisinden maml elbise) hkm soruldu. Raslullah: Helal, Allahn kitabnda(ak veya kapal olarak) helalliini bildirdii, haram da haramln bildirdii eydir. Kitabn sz

252 253 254 255 256 257 258

Tirmiz, Birr ve Sla, 10 Tirmiz, Kader, 6 bn Mce, Taharet, 59; Libas, 4 bn Mce, Libas, 25 bn Mce, Sayd, 9; Eb Davd, Etime, 35 bn Mce, Taharet, 40 bn Mce, Etime, 50

74

etmedii(yani helal veya haramln belirtmedii) ey de, Allahn affettii(yani mbah kld) eylerdendir. dedi.259 Snen-i Eb Davdda yer alan rivyeti yledir: Selmn- Fris anlatyor: Raslullah, hutbe okudu ve yle buyurdu: Ben mmetimden baz kimselere ar szler syler veya bir kimseye fke iinde lnet edersem, ben de Ademin ocuklarndanm. Onlarn gazapland gibi ben de gazaplanrm. Gerekten Allah, beni aleme rahmet iin gnderdi. Ben onlara sylediklerimi, hirette onlar iin rahmet klarm.260 Snen-i Neside yer alan rivyetler ise, nceki kaynaklarla birlikte zikredilmitir. Selmn- Frisnin rivyet ettii hadisler, fkh ilmini de yakndan ilgilendirmektedir. Onun iin fkh ve tefsir kitaplarnda Ona atflar yaplr. Mesel Buhrde yer alan Cuma namazyla ilgili hadis iin u yorumlar yaplmtr: Hadis, Cuma gn gzel kokulu ya srmenin snnet olduunu belirtmektedir. Bu hadiste aklanan mafiretin gereklemesi iin yedi art vardr: 1. Sabahtan Cuma namazna kadar gusletmek, 2. Guslle beraber byk, trnak kesme gibi temizlikler yapmak, 3. Sa ve sakala ya srmek, 4. Gzel koku srnmek, 5. ki kimse arasn amamak, 6. Namaz klmak, 7. mam, hutbe okurken ses karmayp dinlemektir. Ayrca hutbeyi dinlemek Hanef ve Maliklere gre vciptir.261 ranllar, Selmn- Frisye mektup yazarak kendileri iin, Fatihann Farsa anlamn yazmasn istemiler, dilleri Arapaya yatncaya kadar Fatihann Farsa anlamn okuyarak namaz klmlardr.262 slm hukuku alannda yazlan eserlerde ve tefsirlerde, Selmnn grlerine yer verilir. Selmn- Frisnin de aralarnda bulunduu sahbe devrinde ictihad seviyesine ulaan 27 sahabnin ismini belirten Ahmed Nim, bunlarn vermi olduklar fetvlar topland zaman, her biri iin bir ciltlik eser meydana geleceini belirtmitir.263 Ayrca

259 260 261 262

bn Mce, Etime, 60 Eb Davd, Snnet, 11 Konyal Mehmet Vehb, Sahih-i Buhr Tecrid-i Sarih Muhtasar, byy, 1966, I, 273 Muhammed Hamdullah, slm Peygamberi, II, 701; Ate, Sleyman, Sorular ve Cevaplar-Kurn

Mesaj Dergisi, Aralk-1997, say:2, s.25

263

Zebid, a.g.e., I, 27

75

Kettani, bnl-Cevzye dayanarak, Raslullah zamannda fetva verenlerden birinin de Selmn- Fris olduunu ifade eder.264 Selmn- Frisnin Ona, temizlenip-arnm olanlardan bakas dokunamaz265 yetindeki, abdestsiz Kuran okumann bir sakncas olmad, ama Kurana dokunmann ciz olmad ynndeki gr, bu yetin yorumlarnda yer alr.266

4. Selmn- Frisnin Baz Nasihtleri:

Selmn- Fris, din konulardaki duyarl tavrn szlerine de yanstmtr. Baz tleri burada zikredilecektir. Selmn- Fris yle demitir: ey beni gldrr, ey de alatr. lm peimde olduu halde dnyay mit etmek, kendisi gaflet halinde olduunu bilmeden gaflette olmak ve Rabbinin raz olup olmadn bilmeden az dolusu kahkaha atmak beni gldrr. Hz. Peygamberden ve arkadalarndan ayrlmam, can ekiirken karlaacam zorluklar ve alemlerin Rabbinin huzuruna ktmda Onun beni cennete mi yoksa cehenneme mi atacan bilmediime de alarm.267 alr u kimseye ki; dnyaya hrsla sarlr. Unutmu ama unutulmu deildir. Gler ama bilmez ki; Rabbi ondan raz mdr, deil midir? Selmn, Huzeyfeye; lim ok, mr ksadr. Sen ilimden sana lazm olan al! diye tavsiye de bulunmutur.268 Selmn- Frisnin arkadalar, kendisinden tavsiye istediler. Selmn- Fris: Sizden g yetirebilen, hacda, umrede, savata veya Kuran okuyarak lsn. Asla gnahkr veya hin olarak lmesin dedi.269

264 265 266

Kettani, a.g.e., I, 138 Vka, 56: 79 Mevdd, Ebl-Ala, Tefhiml-Kuran, Kurann Anlam ve Tefsiri, ter.: M. H. Kayani, Y. Karaca, N. Eb Nuaym el-Isbahn, a.g.e., I, 207; bn Askir, a.g.e., XXI, 445 bn Cevz, a.g.e., I, 546 bn Sad, a.g.e., IV, 91

iman, . Bosnal, A. nal, H. Akta, VI, 100-101

267 268 269

76

Yine bir adam Selmna gelerek kendisinden tavsiye ister. Selmn- Fris, hi konumamasn tavsiye etti. Adam, insanlar arasnda konumadan yaamann mmkn olmadn syleyince, Selmn- Fris: Ya hak sz syle, ya da sus dedi. Adam bir tavsiye daha istedi. Selmn- Fris, fkelenmemesini tavsiye etti. Adam sahip olduu malnn fkelenmemeyi engellediini syledi. Selmn- Fris: fkelendiinde eline ve diline sahip ol! dedi. Adam bir tavsiye daha istedi. Selmn, insanlarla yaknlamamasn syledi. Adam, insanlar iinde yaayp da onlara yaknlamamann nasl olacan sordu. Selmn- Fris: Onlarla yaknlamazsan; sz doru syler, emaneti iade edersin dedi.270 Selmn- Fris diyor ki: Dostun veya devlet memuru olan komun yahut akraban sana bir hediye verdiinde veya bir yemee ardnda teklifini kabl et. Faydas sana, eer varsa gnah onadr.271 Selmn, bir konuma esnasnda, Eb Osmana: nsanlar Allahn zayf kimseye yardmn bilselerdi; onu surtlarnadan indirmezlerdi. demitir.272

D. SELMN-I FRS HAKKINDA BAZI GRLER:

Sfiler, Selmn Suffa ashab ile birlikte tasavvufun kurucularndan biri olarak kabul edmilerdir. Bir ok tarikat silsilesi Ona dayandrlmtr.273 O, Raslullahn berberliini yapt iin, Ftvvet tekilatna bal berberlerin piri olarak kabul edilmitir. Selmnn sahip olduu hakl hreti, btn Mslmanlarn Ona kar iten bir sayg duymalarna sebep olmutur. Snn Mslmanlar, Onun adn byk bir sevgiyle anmlardr. Ehl-i Beytten saylmas, iilerin Ona kar farkl bir ilgi gstermelerine sebep olmutur. Hacdan dnen iiler, Kerbeladan sonra Onun mezarn ziyret etmeyi ihmal etmezler.274 Ayrca iiler, Hz. Ali ve Ehl-i Beyt konusunda rivyet edilen hadislerin

270 271 272 273 274

bn Cevz, a.g.e., I, 549 Kandehlev, a.g.e., I, 22 Eb Nuaym el-Isbahn, a.g.e., I, 200 Kprl, Fuad, Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar, Ank., 1966, s.183-184 Vida, a. g.e., X, 458

77

ounu Ona isnad ederler.275 Aslnda Selmn, Eb Zerr ve Ammar gibi Suffa Ashb, hem Sfliin, hem de iiliin ilk yeleri saylmaktadr.276 Ar ia ekollerinde ise Selmn, ilh sdr srasnda Aliden hemen sonra yer alr. Nusayrler ise Onu gizli harfden birisi olarak kabul ederler. Nusayrliin teslis inancn ifade eden, ayn harfi Aliyi; mim harfi Muhammedi; Sin harfi ise Selmn ifade eder. Mana Ali, ism Muhammed bab ise Selmndr. Buna gre, O Nusayr teslis inancnn kaps(bab) olup, nc haddr.277 Drzler ise; Kurann Selmna vahyolunduuna, Peygamberin Kuran Ondan aldna inanmaktadrlar.278 Bu ekoller, oluturduklar inan sistemleriyle, Selmn gibi baz sahableri kullanmlar ve bunlara eitli fonksiyonlar yklemilerdir. Bu ekollerin mutedil ia ile ilgileri yoktur. slmn tasavvuf boyutuyla ilgilenen Luis Massignon, alkantl geen yaamndan sonra, Hallc- Mansrda Hz. sann kader bakmndan bir benzer ve tecellisini, Hz. Ftmda Hz. Meryemin bir tecellisini ve Hristiyanken Mslman olup Hz. Peygamberin Benim Ehl-i Beytimdendir diyerek taziz ettii Selmn- Frisde kendisini bulmutur.279

275

Mesel, Selmn, Raslullaha kendisinin vsisinin kim olduunu sorunca Raslullah: Vsim , vrisim,

borcumu deyen ve vaad ettiklerimi yerine getiren Ali b. Eb Taliptir demitir. Bkz.: Ahmed b. Hanbel, a.g.e., II, 615; bn Hacer, Tehzibt-Tehzib, III, 106
276 277 278 279

Seyyid Hseyin Nasr, Tasavvufi Makaleler, ev.: Sadk Kl, st., 2002, s.127 Flal, Ethem Ruhi, amzdaki tikad slm Mezhepleri, st., 1990, s.185 Bkz.: z, Mustafa, Drzlik D..A., st., 1994, X, 39-48 Su, Sreyya, Massignon ve Hallac- Mansur-Kitap Zaman Dergisi, say:7, 7-Austos-2006, s.10

78

SONU Selmn- Fris, randa iftilikle uraan Mecs bir aileden domutur. Genliinin ilk gnlerinde Allaha inanan Hristiyanlarla karlam ve bu dine kar ilgi gstererek Hristiyan olmutur. Bu dini yaamak iin ailesini terk eden Selmn- Fris, papazlar yannda bir sre kalm ve bu dinin insanlk tarihi srecinde devrini tamamladn renmitir. Tevrat ve ncilde de belirtildii gibi son Peygamberin vasflarn ve gnderilme zamannn yakn olduunu Hristiyan din adamlarndan duymu, Ammuriye papazndan da bu peygamberin Hicz blgesinde ortaya kaca haberini almtr. Arap tcirlerle Hicza kadar gelmi, Hicretle birlikte Hz. Muhammedle tanm ve son peygamber olduuna kanaat getirerek Mslman olmutur. Hicretin birinci ylnda Mslman olan Selmn- Fris, bundan sonra Hz. Muhammedin ynlendirmesiyle klelikten kurtarlm ve Hz. Peygamberden hi ayrlmamtr. Hayatnn her safhasnda Onu takip etmitir. Raslullah bize def-i hcet yapmay bile retti hadis-i erifini nakletmesi, Onun Hz. Peygambere ne kadar yakn olduunun kantdr. Selmn- Frisnin asl nn kazand ve tarihte srekli anld olay, Hendek sava ncesi hendek kazlmas fikrini vermesidir. Bu teklifin uygulanmas sonucunda Mslmanlar byk bir tehlikeyi zaferle atlatmlar ve Selmn- Fris de bu zaferden kendisine den hakl payn almtr. Hendek teklifinden baka, Taif kuatmasnda mancnk ve debbabe gibi sava aralarnn kullanlmasnda da etkin rol almtr. Hz. Peygamberin veftndan sonra da bo durmam, ran ordusuna katlarak mfettilik, danmanlk, komutanlk ve elilik gibi grevlerde bulunarak fetihler srasnda elinden gelen gayreti en iyi ekilde sarfetmitir. Selmn- Fris, zulme kar asla susmayan, hakk devlet by karsnda dahi olsa aka syleyen, din ve dnyev yaantsnda ll hareket eden, insanlara kar son derece hogrl, cmert, adaletli davranan bir ahsiyettir. Hz. Alinin deyimiyle Selmn- Fris, ncekilerin ve sonrakilerin ilmini kendisinde toplayan lim bir kiiliktir. Nitekim Hz. Peygamber de Onun hakknda Eer hakikat Sreyya yldznda dahi olsa Selmn oraya ulamaya yol arard buyurarak, Onun hakikat arayn ifade etmitir. Selmn- Fris, yaamnda gereklere aratrarak ulaan, gerek urunda hibir zorlua boyun emeyen yapsyla tarihte dikkat ekmektedir. O, hak dini ve peygamberi

79

bulmak iin btn meakkatlere katlanm ve sonuta Mslman olarak Hz. Peygamberin Selmn bizdendir, ehl-i beyttendir deerine mahzar olmutur. Selmn- Fris, ayn zamanda ilmiyle de dier sahblerden ayrlm, Mecslik, Hristiyanlk, Yahdlik ve slm gibi zamannn geni sahaya yaylm dinlere vkf bir sahb olarak anlagelmitir. Son olarak unu belirtmeliyiz ki; Selmn- Fris, hayat, ahsiyeti ve ilk slm toplumundaki yeriyle btn Mslmanlara rnek olduu gibi, insanla da rnek olan ender kiiliklerden birisidir.

80

KAYNAKA

Ahmed b. Hanbel(v.241/855), Msned, Beyrt, ts. Ahmet Cevdet Paa, Ksas- Enbiy ve Tevrih-i Hulef, st., 1981 Algl, H.Hseyin, slm Tarihi, st., 1997 Arnold,T.W., ntir- slm Tarihi, ter.: Hasan Gndzler, Ank., 1971 k, Nevzt, Sahbe ve Hads Rivyeti, zmir, 1981 Ate, Sleyman, Sorular ve Cevaplar-Kurn Mesaj Dergisi, Aralk-1997, say:2 Barthold, W., slm Medeniyeti Tarihi, ev.:M. Fuat Kprl, Ank., 1963 Belzr, Ahmed b. Yahya b. Cbir b. Dvd(v.297/892), Ensbul-Eraf, Thk.: M. Hamidullah, Khire, 1978 Beyhk, Eb Bekr Ahmed b. Hseyin, Deliln-Nbvve ve Marifeti Ahvli Sahibieria, thk.: Abdul-Muti Kalac, Beyrt, 1985 Buhr, Eb Abdillah Muhammed b. smail(v.256/870), el-Camius-Sahih, st., h. 1315 aatay, Neet, slm ncesi Arap Tarihi ve Cahiliye a, Ankara, 1982 Eb Dvd, Sleyman b. El-Eas es-Sicistn el-Ezd(v.275/888), Snen- Eb Dvd, Thk.: Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, Beyrt, 1988 Eb Nuaym el-Isbahn, Ahmed b. Abdullah(v.430/1038), Hilyetl-Evliya ve Tabaktl-Asfiya, Msr, ts. el-Bst, Eb Htim Muhammed ibn-i Hibbn(v.388/998), Tarihus-Sahbe, Thk: Bevran Zannav, Beyrt, ts. Flal, Ethem Ruhi, amzdaki tikad slm Mezhepleri, st., 1990 el-Heysem, Nureddin Ali b.Ebi Bekir(v. 807/1404), Mecmeuz-Zevid ve MenbeulFevid, Beyrt, 1968 el-Hind, Mtteki bn Hsameddin(v.975/1567), Kenzl-Ummal fi Snenil-Akvali velEfal, Thk.: Bekri Hayyani, Beyrt, 1979 Hitti, Philip K., Siys ve Kltrel slm Tarihi, ev.: Salih Tu, st., 1980

81

 Fayda, Mustafa, Abdullah b. Selam, DA., st., 1988, I, 134 Hkim, Eb Abdullah en-Neysabur, el-Mstedrek ales-Sahihayn, Beyrt, ts. Hatbul-Badd, EbBekr Ahmed ibn Ali ibn Sbit(v.463/1070), Trihu Badt ev Medinets-Selm, Beyrt, ts. bn Abdilberr, Eb mer Yusuf b. Abdillah b. Muhammed(v.463/1071), el-stib f Marifetil-Ashb, Msr, 1939 bn Askir, Ebl-Ksm Ali b. El-Hasen(v.571/1176), Trihu Mednet-i Dmek, Thk.:Muhibbuddin Eb Said, Beyrt,1995 _______, el-Kmil fit-Tarih, Beyrt, 1982 bn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed(v.852/1448), el-sbe f Temyizis-Sahbe, Beyrt, h.1328 ________, Fethul-Bar bi Sahihil-Buhr, Thk.: Muhammed Fuad Abdulbaki, Khire, 1986 ________, Takribut-Tehzib, Beyrt, 1975 ________, Tehzibut-Tehzib, Beyrt, 1991 bn Him, Eb Muhammed Abdlmelik(v.213/828), es-Siretn-Nebeviyye, Thk: Muhammed es-Sekk-brahim el-Ebyr-Abdulhfz ibl, Khire, ts. bn shak, Muhammad b. shak b. Yesar(v.151/768), Siret bn-i shak, Thk: Muhammed Hamidullah, Konya, 1981 bn Kesir, Ebl-Fid Hfz ed-Dmak(v.774/1372), el-Bidye ven-Nihye, Thk.: A. Eb Mslim, Beyrt, 1990 bn Kuteybe, Eb Muhammed Abdillah b. Mslim(276/889), el-Merif, ter.: Hasan Ege, st., ts. __________, Uynl-Ahbr, Msr, 1963 bn Mce, Eb Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvin(v.275/888), Snen bn Mce, Thk.: Muhammed Fuad Abdul-Bki, Beyrt, ts. bn Sad, Eb Abdullah Muhammed(v.230/844), et-Tabaktl-Kbr, Beyrt, 1957

82

 bnul-md, Edib Eb Felah Abdil-Hayy ibnul-md el-Hanbel, ezertz-Zeheb f Ahbr-i Men Zeheb, Beyrt, 1976 bnl-Cevz, Ebl Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed(v.597/1200), SfatusSafve, Thk: Mahmud Fahuri- Muhammed Ruas Kalac, Halep, ts. bnl-Esir, zzeddin Ebl Hasan Ali el-Cezer(v.630/1232), sdul-abe f MarifetisSahbe, Beyrt, ts. Kandehlev, Muhammed Yusuf, Hayts-Sahbe, ter:Stk Glle, st., 1991 Kettni, Muhammed Abdul Hay, et-Tertibl-driyye, ev: Ahmet zel, st., 1991 Konyal Mehmet Vehb, Sahih-i Buhr Tecrid-i Sarih Muhtasar, byy, 1966 Kksal, M.Asm, slm Tarihi, st., 1981 Kprl, Fuad, Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar, Ank., 1966 Mevdd, Ebl-Ala, Hilfet ve Saltanat, ter.: Ali Genceli, st., 2003 ________________, Tefhiml-Kuran, Kurann Anlam ve Tefsiri, ter.: M.H.Kayani, Y. Karaca, N.iman, . Bosnal, A. nal, H. Akta, st., 1987 Mevlana ibl, Asr Sadet, mt.:. Rza Dorul, st., 1977 ___________, Son Peygamber Hz. Muhammed, ev.: Yusuf Karaca, st., 2003 Muhammed Hamidullah, slm Peygamberi, ev: Salih Tu, Ank., 2003 ___________________, Hz. Peygamberin Savalar, ev.: Nazire Erin Yurter, st., 2003 Mutlu, smail vd., Sahbler Ans., st., 1989 Mslim, Ebl-Hseyn Mslim b. el-Haccac el-Kueyr en-Neysbur(v.261/874), elCmius-Sahih, Thk.: Muhammed Fuad Abdul-Baki, st., ts. Nedv, ah Muinddin Ahmed-Said Saib Ansar, Asr- Sadet, haz.: Eref Edip, st., 1964 Nes, Eb Abdirrahman Ahmed b.uayb b. Ali b. Sinan b. Bahr(v.279/892), SnennNes, Thk.: Celalettin es-Suyuti, Beyrt, ts. Nevev, Eb Zekeriyya Muhyiddin b. erif(v.676/1277), Tehzibl-Esmai vel-Lugat, Beyrt, ts.

83

 z, Mustafa, Drzlik D..A., st.,1995, X, 39-48 Rodinson, Maxime, Hazreti Muhammed, ev.:Attil Tokatl, st., 1968 Seyyid Hseyin Nasr, slm ve Modern nsann kmaz, ev.: Ali nal-Sara Bykduru, st., 2001 ___________________, Tasavvufi Makaleler, ev.: Sadk Kl, st., 2002 Snmezsoy, Selahattin, Selmn- Fris-Makalelerle Mardin-1 Tarih Corafya, st., 2007 Su, Sreyya, Massignon ve Hallac- Mansur-Kitap Zaman Dergisi, say:7, 7-Austos2006 ehbenderzde Filibeli Ahmed Hilmi, slm Tarihi, st., 1971 Ykt el-Hamev, ihbddin Eb Abdillah Ykt ibn-i Abdillah el-Badd (v.626/1227), Mucemul-Buldn, Beyrut, ts. Tabern, Ebl-Ksm Sleyman b. Ahmed(v.360/970), Mucemul-Kebir, Thk.:Hamdi Abdl-Mecid es-Selef, Msr,1984 _______, Mucemus-Sair Tercme ve erhi, ter.: smail Mutlu, st., 1996 Taber, Eb Cafer Muhammed b. Cerir(v.310/922), Tarihul-mem vel-Mlk, Beyrt, 1968 Temim, Eb Muhammed Abdurrahman b. Ebi Htim(v.327/939), Kitabl-Cerh vetTadil, Hind, 1952 Tirmiz, Eb sa Muhammed b. sa b. Sevre(v.279/892), es-Snent-Tirmiz, Humus, 1965 Tmer, Gnay-Kk, Abdurrahman, Dinler Tarihi, st., 2002 Vakd, Muhammed b. mer b. Vkd(v.207/822), Kitabul-Meazi, Thk.:Marsden Jones, Beyrt, 1974 Varol, M. Bahaddin, Ehli Beyt-Kavramsal Boyut, Konya, 2004 Vida, G. Levi Della, Selmn Al-Fris , slm Ans., M.E.B., st., 1980, XIII, 458-459 Yardm, Ali, Peygamberimizin emili, st., 1998 Yazr, Elmall M. Hamdi, Hak Dini Kuran Dili, st., 1979

84

 Zebid, Zeynddin Ahmed b. Abdil-Ltif, Sahih-i Buhr Muhtasar ve Tecrid-i Srih Tercemesi, ev: Kamil Miras, Ank., 1984 Zeheb, emsddin Muhammed b. Ahmed b. Osman(v.748/1374), Tarihul-slm, Thk.: mer Abdsselam Tedmr, Beyrt, 1997 _______, Siyeru Alamin-Nbel, Thk: uayb el-Arnavd, Beyrt, 1985

85

SELMN-I FARS, HIS LIFE, PERSONALITY, AND PLACE IN ISLAMIC SOCIETY The origin of Selmn- Fris is Iran. He was born in the village Ceyy. There is no precise information about his births date. However, based on his deaths date, it is predicted that he was born 5-10 years later from the birth of the prophet Muhammad (571). The childhood and earlier years of Selmn- Fris passed in Mazdaizm, the religion of his family of ancestors. In Mandaizm, he was raised to the post which continuously lights a fire. With his fathers charging with a duty, Selmn leaving his home first time heard some voices from the church and watched the rites of the Christian people. Selmn, who reported to his father the things he saw, was reacted severely by his father, and was put in prison. Selman not cutting the communication with the Christian people went to Damascus, escaping from the house. He became Christian and learnt knowledge from the religious

scholars. For the sake of religious knowledge; he walked around the churches of Damascus, Musul, Nusaybin and Ammuriye. With the last priests directing he stayed with him, Selmn having some good news that a new profit will appear in Hicaz arrived to Hicaz together with the Arabian merchants. He was underwent a betrayal there, and bought as a slave. Later, Selman coming to Medina as a slave met the prophet Muhammad and became Muslim. Selmn Fris participating in all wars of The Prophet Muhammad, beginning from Hendek War, lived in the reigns of Abu Bakr, Omar, and Osman. Particularly during the conquest of Iran, he had been in this army and serviced ambassador, commander, and inspector. Due to his superior efforts and good morality, Selmn- Faris was assigned by Hz mer to the governorship of Medain, and after serving as a governor a little time, died in 36/658 in Medain.

SELMN-I FRS, HAYATI, AHSYET ve LK SLM TOPLUMUNDAK YER

(ZET)

Selmn- Fris ran aslldr. sfahann Ceyy kynde domutur. Doum tarihi konusunda kesin bir bilgi yoktur. Ancak lm tarihine dayanarak, Hz. Peygamberin doumundan(571), 5-10 yl sonra doduu tahmin edilmektedir.

Selmn- Frisnin ocukluu ve ilk dnemleri ailesinin ve atalarnn dini olan Mecslikle gemitir. Mecslikte atei devaml yakan makamna kadar ykselmitir. Babasnn grevlendirmesiyle ilk defa evden ayrlan Selmn, kilisede sesler duymu ve Hristiyanlarn ayinlerini seyretmitir. Babasna grdklerini anlatan Selmn, babas tarafndan sert tepkiyle karlanp hapsedilmitir.

Hristiyanlarla iletiimi koparmayan Selmn, evden kaarak ama gitmi ve Hristiyan olarak din adamlarndan ilim renmitir. lim urunda am, Musul, Nusaybin ve Ammuriye kiliselerini dolamtr. Yannda kald son papazn ynlendirmesiyle Hicazda yeni bir peygamberin kaca mjdesini alan Selmn, Arap tacirlerle Hicaza gelmi ve ihanete urayarak kle olarak satlmtr. Daha sonra Medineye kle olarak gelen Selmn, Hz. Peygamberle tanarak Mslman olmutur.

Hendek savandan itibaren Hz. Peygamberin btn savalarna katlan Selmn- Fris, Hz. Eb Bekir, Hz. mer ve Hz. Osman devirlerinde de yaamtr. zellikle rann fethinde bu orduda bulunmu, elilik, komutanlk ve tefti grevlerinde bulunmutur. stn gayretleri ve ahlakyla Hz. mer tarafndan Medain valiliine atanan ve bir mddet valilik yapan Selmn- Fris, 36/658 ylnda Medainde vefat etmitir.