YENLENEBLR ENERJ KAYNAKLARI

1. DNYADAK VE LKEMZDEK ENERJ KAYNAKLARI VE KULLANIMI 1.1 GR 1.2 ENERJ KAYNAKLARI 1.3 DNYADAK ENERJ POTANSYEL 1.4 TRKYEDE ENERJ POTANSYEL 2. YENLENEBLR ENERJ KAYNAKLARI 2.1 HDROLK ENERJ 2.2 RZGAR ENERJS 2.3 JEOTERMAL ENERJ 2.4 GNE ENERJS 2.5 BYOKTLE BYOENERJ 2.6 DENZ VE OKYANUS ENERJS 2.6.1 GELGT ENERJS 2.6.2 DALGA ENERJS 2.6.3 OKYANUS ISISI ENERJS ( OTEC )

1. DNYADAK VE LKEMZDEK ENERJ KAYNAKLARI VE KULLANIMI 1.1 GR 19uncu yzylda ortaya kp, 20. yzyl banda byk bir hamle yapm olan sanayi sektr ve bunun sonucu olarak gelien makinalama her gn artan enerji talebini ortaya koymutur. zellikle 1950-1973 dneminde sabit seyreden petrol fiyat nedeniyle, enerji talebi ounlukla petrolden karlanmtr.Ancak 1972de varili 2,5 dolar olan petrol; 1980 de 30 dolara km ve ayrca politik bir bask unsuru olarak da kullanlmtr.Btn bu gelimelerin;dnya ekonomisi zerinde byk tesirleri olmutur. 1974 ylnda 4 milyar olan dnya nfusu 2000 ylnda 6,2 milyar ve gnmzde 7 milyara yaklamtr.Bunun sonucu olarak lkelerin daha hzl kalknmay arzulamalar ve buna paralel olarak artan enerji talebi ve evre kirlenmesi gibi faktrler ucuz ve bol enerjiye dayanan ekonomiden pahal, evresel, teknolojik sorunlar da beraberinde getiren yeni bir enerji dnemine gei hala yaanmaktadr.

Gelimi ve salam bir ekonomik yapya sahip olan lkeler bir yandan ekonomilerinde gerekli yapsal deiiklikler yaparak ve te yandan uluslar aras tekilatlar kurarak enerji sorununu elbirlii ile zm aramaya balamlar ve baz planlar yaparak gerekli nlemleri almlardr.Bunlar arasnda enerji tasarrufuna nem vererek petrol tketimlerindeki art en az dzeye indirmilerdir. Zengin petrol kaynaklarna sahip lkeler;mali ve politik stnlkler kazanrken yeterli enerji kaynana sahip olmayan lkeler ekonomik ynden daha byk darboazlara itilmilerdir.Bu lkelerin her yl petrole dedikleri dviz miktar artmakta ve sanayi mamullerini de o nispette pahalya satn almaktadrlar.Bu durum hzl kalknma zorunluluunda olan lkelerin kalknmasna aksi ynde tesir etmektedir.Bylece ekonomik durumlar daha da ktye gitmektedir.

Btn bunlar; kresel glerin egemenliindeki dnyada sermaye gruplarnn teknoloji,enerji,su ve petrol kaynaklarnn paylam ve denetimindeki mcadelede yatmaktadr.21. yzylda kapitalist sistemin ileyiini belirleyen smr dzeni kreselleme ad altnda tanmlanan yeni bir srece girmitir.Artk ticari,mali ve sanayi sermayenin faaliyet alanlar mevcut ereve ve snrlar aarak ok uluslu irketlerin egemenliinde dnya apnda yeni dzenlemelerin yaplmas, uluslararas rekabet ve hegomanya mcadelesinin bir paras olarak tanmlanabilir.

Burada temel aktrler emperyalist lkeler olup;gelimekte olan lkelere kendi programlarn dayatarak yeni bir dnemi balatmlardr.Bu programlarda az gelimi ve gelimekte olan lkelerde ulus-devlet yaplanmas getirilmekte,kamusal varlklar zelletirilmekte, kltme ve kapatma yoluyla ilevsiz hale getirilmektedir.Dnya Bankas(DB) ve Uluslararas Para Fonu (IMF) tarafndan dayatlan politikalarla,ulusal dzenlemeler,kresel piyasa kurallarna baml klmaktadr.Egemen gler,uluslararas sermayenin nndeki engelleri kaldrmak amacyla, neo liberal politikalar dorultusunda devleti yeniden yaplandrmakta,ekonomi siyasetten ayrtrlmakta ve zelletirme politikalaryla sre yeniden biimlenmektedir. Bu rgtlerin balcalar; Dnya Ticaret rgt (DT) Hizmet Ticareti Genel Antlamas (GATS) Uluslararas Tahkim ok Tarafl Yatrm Antlamas (MAI)

1.2

ENERJ KAYNAKLARI

Enerji; bir cismin veya sistemin i yapabilme yetenei olarak tanmlanabilir. Balca enerji eitleri; kimyasal enerji, s enerjisi, elektrik enerjisi ve mekanik enerji olarak sralanabilir. Bu enerjiler; enerji dnm sistemleri ile birbirine dnebilirler ve bir i yapma zelliine sahiptirler. Dnyadaki enerjilerin orijini gne enerjisi olup, zellikle yenilenebilir enerji kaynaklarnn ou enerjisini gneten dorudan veya dolayl olarak almakta ve dolaysyla bu kaynaklar srekli olarak yenilendiklerinden tkenmezler. Kmr, gaz, petrol gibi fosil yaktlar ve nkleer enerji gibi kaynaklar tkenir ve yenilenemez enerji kayna olarak tanmlanrlar.

izelge 1: Enerji Kaynaklarnn Snflandrlmas

Yenilenebilir Enerji Kaynaklar

Yenilenemez Enerji Kaynaklar

1- Direkt gne enerjisi (s, k) 2- Biyolojik (Fotokimyasal) a) Odun b) Tahl ve hayvanlar c) Organik artklar d) Biyolojik gaz e) Hayvan ve nsan gc 3- Dolayl gne enerjisi a) Su veya hidrolik b) Rzgar c) Dalga d) Termik s fark e) Gelgit 4- Jeotermal (Is ak)

1- Fosil Yaktlar a) Gaz (doal gaz) b) Sv (petrol, katran) c) Kat (kmr) 2- Nkleer a)Fizyon (U 235, U238) (Th 232) b)Fzyon (deteryum,lityum) 3- Jeotermal ( s kapan)

1.3 DNYADAK ENERJ POTANSYEL Gnmzde kullandmz enerjilerin ou fosil yakt olup; petrol kmr ve doalgazdr. Dnyadaki petrol rezervleri 40 yl, doalgaz rezervlerinin 65 yl ve kmr rezervleri 150 yl sonra tkenecei tahmin edilmektedir. Ayrca fosil yaktlarn yayd CO2 sera gaz etkisi yapp kresel snmaya ve bu da kresel iklim deiikliklerine neden olmaktadr. Yenilenebilir enerji kaynaklar konusunda yaplan ok ciddi alma ve aratrmalara ramen fosil yaktlarn dnya enerji tketimi ierisindeki pay %80 civarndadr. Dnya elektrik enerjisi retiminin yaklak %67si fosil yaktlardan (%40 kmr %20i doalgaz %7 petrol), %15s nkleer enerjiden, %16 hidrolik enerjiden ve %2 de dier yenilebilir enerji kaynaklarndan elde edilmektedir. Doalgazn yakt tketiminde pay giderek artmaktadr. Fosil yaktlarn olumsuz evresel etkilerinden dolay gelimi lkelerde, yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklar olarak tanmlanan gne enerjisi, jeotermal enerji, hidrolik enerji , biyoenerji, hidrojen, dalga ve rzgar enerjisi gibi alanlarda ok ciddi AR-GE almalar yaplmaktadr.

ekil 1:

ekil 2:

ekil 3:

1.4 TRKYEDE ENERJ POTANSYEL lkemizde 1980li yllarda serbest piyasa ekonomimsine geile birlikte, dier gelimekte olan lkelerde olduu gibi dnyadaki sermaye kurulular, Dnya Bankas (DB), Dnya Ticaret rgt (DT ), Ekonomik birlii ve Kalknma Tekilat (OECD), Avrupa Birlii (AB) ve Uluslararas Para Fonu (MF) gibi kurulularn istekleri dorultusunda politikalar izlenmektedir. Bunun doal sonucunda ulusal ve kamusal bir enerji politikas yerine, doal kaynaklarmzn etkin verimli ve yeterli bir ekilde kullanlmad enerji sektrnde zelletirme ve ticariletirme uygulamalar ne kmaktadr.

2006 ylnda elektrik enerjisi retim tesislerinin kurulu gc yaklak 40.500 MW tr. Kii bana yllk elektrik enerjisi tketimi 2006da yaklak 2.393 kWh/kii iken bu deer ABDde 14.000 kWh /kii ve OECD lkelerinde 7.800 kWh/kii dir. Bugne kadar izlenen yanl politikalar nedeniyle, enerji ihtiyacmz kendi z kaynaklarmz yerine dardan satn alarak karlamaktayz. lkemizde yenilenebilir enerji kaynaklarnn ok zengin ve lkenin enerji ihtiyacnn nemli bir ksmn karlayabilecek bir potansiyele sahip olmasna karn yerli ve yenilenebilir enerji kaynaklar ya hi kullanlmamakta ya da potansiyelinin altnda deerlendirilmektedir.

Enerji ihtiyacmzn byk bir ounluunu fosil yakt kaynaklarndan salanmaktadr. 2006 yl itibariyle enerji tketiminin sadece %27si yerli kaynaklardan karlanmtr. Elektrik leri Ett daresi (EE) tarafndan yaplan projeksiyonlarda da bamllk 2010 da %71, 2015te %68 ve 2020de %70 ler seviyesinde olaca tahmin edilmektedir. 2006 yl enerji tketiminde petrol ve doalgaz %62 pay almaktadr. Bu kaynaklarda %90 nn zerinde da bamllk olduunu grmekteyiz. 2006 ylnda lkemizde 31,3 milyar m3 doalgaz tketilmi olup bunun %3 yerli, retimle karlanmtr. Yine ayn ylda 31,4 milyon ton petrol tketilmi olup bunun %7 si yerli rerimle karlanmtr.

ekil 4:

ekil 5:

izelge 2:

izelge 3:

izelge 4:

izelge 5:

izelge 6:

Trkiyenin brt hidroelektrik potansiyeli 433 milyar kWh/yl, teknik hidroelektrik potansiyeli 216 milyar kWh/yl, ekonomik potansiyeli ise 150 milyar kWh/yldr. Ekonomik potansiyelin, yeni projelerle birlikte nmzdeki yllar daha da art gstererek yaklak 170 milyar kWh/yla ulaaca tahmin edilmektedir. Haziran 2007 tarihi itibaryla Trkiyede letmede olan 148 HESin toplam kurulu gc 13 306 MW ve ortalama elektrik retimi 47 590 GWh/yldr. Buna gre, Trkiye teknik potansiyelinin % 22si, ekonomik yaplabilir hidroelektrik potansiyelin ise % 32si ancak deerlendirilmi bulunmaktadr.

Bugnk teknik koullarda 10 metre ykseklikteki ortalama 7 m/s hzda, ylda 2500 saat kullanma sresi ile kurulabilecek ekonomik rzgar potansiyeli 48.000 MW yani 120 milyar kWh dzeyindedir.Oysa, ETKB ngrlerine gre, Trkiyenin mevcut 48.000 MWlik rzgara dayal elektrik enerjisi retim kapasitesinin 2020 ylna kadar yalnzca 3019 MWlik ksmnn deerlendirilmesi ngrlmektedir. Kalan 45.000 MWlik kapasite de deerlendirilebilse idi ylda asgari 2500 saatlik alma kapasitesiyle 112.5 milyar kWh elektrik retme imkan olabilirdi.

Trkiyenin jeotermal brt teorik s potansiyelinin 31.500 MW, kullanlabilir s potansiyelinin de 3524 MW olduu belirtilmektedir.Toplam jeotermal elektrik potansiyeli 2000 MWdir. Trkiye gne kua ierisinde bulunan bir lke olup, gne enerjisi kazanc asndan zengindir. Blgelere gre yllk toplam gnelenme sresi 2993-1971 saat/yl arasnda deiirken, enerji younluu 1460-1120 KWh/m2-yl snrlarndadr. Trkiyenin biyoktle, biyogaz ve biyoyakt enerji kapasiteleri de ciddi potansiyellere sahiptir.

2.1

HDROLK ENERJ

Elektrik enerjisi retiminde en nemli kaynaklardan biri olup ve bir ok lkede enerji ihtiyacnn %25inden fazlasn karlamaktadr. Hidroelektrik enerji , yaklak 65 lkenin ulusal elektriinin %50sini, 32 lkenin %80ini ve 13 lkenin elektriinin hemen hemen hepsini salamaktadr. izelge 7deki verilerden de grld zere, dnyadaki teknik hidroelektrik potansiyel 14368000 GWh/yl, ekonomik hidroelektrik potansiyel ise 8576000 GWh/yldr. Teknik potansiyelin % 20si, ekonomik hidroelektrik potansiyelin ise % 33 deerlendirilebilmi bulunmaktadr. Ayn tabloda kta iinde retilen hidroelektriin, o ktann teknik yaplabilir hidroelektrik potansiyeline oran da gsterilmitir. Buna gre: Afrika (% 4), Asya (% 13), Avustralya /Okyanusya (% 27), Avrupa (% 48), Kuzey ve Orta Amerika (% 40) ve Gney Amerika (% 21ini) gelitirmitir. Yani kullanlmayan potansiyelin byk bir ksm Afrika, Asya ve Latin Amerikada yer almaktadr (3).

izelge 7:

Trkiyenin brt hidroelektrik potansiyeli 433 milyar kWh/yl, teknik hidroelektrik potansiyeli 216 milyar kWh/yl, ekonomik potansiyeli ise 150 milyar kWh/yldr. Ekonomik potansiyelin, yeni projelerle birlikte nmzdeki yllar daha da art gstererek yaklak 170 milyar kWh/yla ulaaca tahmin edilmektedir (6). Hidroelektrik, 19802000 dneminde, Trkiye elektrik sisteminde gerek kurulu g, gerekse yllk retimde % 40larn stnde bir paya sahipken, 2000 ylnda bu oran % 25ler seviyesine gerilemitir. 2003 ylnda hidrolik kapasite 2000e gre yaklak 1400 MW artmasna karn, yllk retimde pay daha da azalm, % 17ler dolayna dmtr. 2006 ylnda ise % 25 olarak gereklemitir (5).

izelge 8:

2.2 RZGAR ENERJS M. 5000 yl kadar nce rzgar enerjisi yelkenlileri hareket ettirmede, msr ve buday tmede ve sulama ileminde kullanlmtr. Gnmzde ise rzgar enerjisinden elektrik retiminde yararlanlmaktadr. Dnyada iletmede olan rzgr santrallerinin Ocak 2008 tarihi itibaryla toplam nominal gc 90.521 MWtr. Bu kapasitenin % 60,88i yani 55.114 MW Avrupaya aittir. 2008 Ocak yl itibaryla baz lkelerin kurulu glerine bakarsak; Almanyann 21.800 MW, ABDnin 16.842 MW, Avustralyann 967 MW, Hindistann 7720 MW, inin 5000 MWdr. Son yllarda zellikle ABD, in, Hindistan, Kanada ve Japonya rzgar gc kapasitelerini nemli oranda arttrmlardr Trkiye; Avrupada rzgar enerjisi potansiyeli bakmndan en zengin lkelerinden birisidir. Bu konuda Rzgar Atlas almalar bitirilerek 2002de yaynlanmtr. Rzgar enerjisi asndan Bandrma, Antalya, Kumky, Mardin, Sinop, Gkeada, orlu zengin blgeler olup ve buralarda yresel potansiyel belirleme almalar yaplmaktadr.

izelge 9:

ekil 6:

ekil 7: 1. Rzgar arklarnn snflandrlmas (Eldridge 1975). ekil

Dner atl

Dner kafesli

kanatl yksek hzl

ok kanatl dk hzl

Savonius rzgar ark Parabolik ve konik Darrieus

ekil 2. ekil 8: eitli tipte yatay ve dey rzgar trbinleri

ekil 9. Deniz st rzgar tarlas, Horns-Rev, Danimarka (EWEA 2006)

Trkiyenin ilk rzgar elektrii 1986 ylnda eme Altnyunus tesislerinde kurulan 55 kWlk normal gl rzgar trbininden elde edilmitir. Uluslararas boyutta ilk rzgar elektrii 21 ubat 1998de eme Germiyan Kynde retilmitir. Yap-let-Devret modeli ile iletmeye alan ilk rzgar enerjisi Alaatdaki ARES adl 12 adet (7,2 MW kurulu g) rzgar trbininden oluan rzgar iftliidir. Yine Bozca rzgar enerjisi Santral ( BORES ) ayn kapsamda 10,2 MW gcnde olup 25 Temmuz 2000de kurulmutur. lkemizde Haziran 2008 tarihi itibariyle EPDKdan rzgar enerjisi retmek iin lisans alm firmalarn toplam kurulu g 249 MW olup, ina halinde 227 MW ve tedarik szlemesi imzalam 1070 MW olmak zere toplam 1546 MW lk rzgar kapasitesi mevcuttur.

2.3 JEOTERMAL ENERJ

Jeotermal enerji yer krenin daha scak olan merkezinden yzeye doru srekli akan yerkrenin i ssdr. Dnya genelinde yeryz s ak ortalama 82 miliwatt/m2 olarak kabul edilir. Yerkrenin yaklak 10 km derinlii iindeki kayalarn ierdii snn dnya enerji gereksinimini 6 milyon yl karlayacak byklkte olduu tahmin edilmektedir. Yerkrenin iindeki bu enerji derinlerde iletim yoluyla kayalara,yeryzne yaklatka akkanlar aracl ile tanm yoluyla gereklemektedir. Yeryzne yakn olaan d scak blgeler jeotermal alanlar oluturmaktadr. Jeotermal alanlardaki scak kayalar ve yksek scaklkl yeralt suyu dier alanlara gre daha s derinliklerde bulunmaktadr. Den yalarn bir ksm geirimli blgelerden stc kayalarn bulunduu derinlie kadar inerler ve snarak tekrar yzeye kendiliinden kar veya karlrlar.

Jeotermal enerjinin tarihi, eski Romallarn doal scak su olarak termal banyolarda stma ve salkta kullanlmasyla balar.ABDde ilk defa 1891de Idahoda, daha sonra 1900 ylnda Oregonda konut stlmasnda kullanlmtr. 1904 ylnda talyann Larderello ehrinde ilk defa jeotermal kuru buhardan retilen enerjiyle elektrik enerjisi retilmitir. 1960 ylnda ilk ticari kuru buhar jeotermal enerjiden elektrik enerji retimi ABDde Kaliforniyada yaplm, 1969da ise Fransada byk ehirlerin jeotermal enerji ile stlmasna balanmtr. Jeotermal enerji kaynaklar,kuru buhar,scak su kaynaklar, derin yer kabuu ss (scak kayalar) ve magma olarak tanmlanabilir.
Jeotermal enerji buhar ve scak su borular ile g santraline tanarak elektrik enerjisi retiminde veya konutlarn stlmasnda kullanlmaktadr.Ayrca konut stm dnda retimde proses ss olarak, absorbsiyonlu soutma sistemlerinde, tarmda, seraclkta, kltr balklnda ve karlarn eritilmesinde dorudan kullanlr.

ekil 10: Yerkrenin Ksmlar

Dnyada 1995 ylndan 2000 ylna kadar jeotermal elektrik retiminde % 17, elektrik d jeotermal uygulamalarda ise % 87 art olmutur. Filipinlerde toplam elektrik retiminin % 27si, zlandada toplam s enerjisi ihtiyacnn % 86s jeotermalden karlanmaktadr. Bat ABDde jeotermal kurulu g yaklak 2850 MW olmutur. (izelge 10) (Utah Eyaletinin elektrik toplam ihtiyacnn % 2si, Kaliforniya Eyaletinin % 7si ve Nevada Eyaletinin ise % 10u jeotermalden karlanmaktadr.) 1995 ile 2005 yllar arasnda dnyada, jeotermal stmada % 61, sera stmasnda % 24, balneolojik uygulamalarda % 350 ve elektrik enerjisi retiminde % 43lk bir art salanmtr. 2005 ylnda dnyada 27.824 MWt karlnda jeotermal akkan elektrik retimi dnda dorudan kullanlmtr. Ayrca, 2005 ylnda 8912 MWe olan dnya jeotermal elektrik kurulu gc 2007 ylnda 9732 MWe ulamtr.

izelge 10:

Trkiyede jeotermal enerjinin stma amacyla ilk kullanm 1964 ylnda Gnende bir otelle balamtr. 1987de yine Gnende konut stlmasnda kullanlmaya balam, kapasitesi 16,2 MWtr. Trkiyede jeotermal s ve elektrik potansiyeli kullanm aadaki gibidir; Kaplca kullanm :215 kaplca 402 MW (Ylda 10 milyon kii) Toplam dorudan s kullanm : 1385 MW (Ylda 1.000.000 ton petrolkalorifer yakt karl 1,4 milyar YTL/yl, 2007 itibariyle) Elektrik retimi : 60 MW CO2 retimi : 120 bin ton/yl

izelge 11:

izelge 12:

ekil 11: Trkiyenin volkanik etkinlii ve jeotermal alanlar (Ylanc 2003 )

ekil 12: Kuyu ii eanjr montajnn ematik grnm (Chiason 2005)

ekil 13: Tipik bir kuyu ii s eanjr sistemi ve kullanlan elemanlar (Culver 1978 )

ekil 14: Ucuna eski s eanjrnn siyah elik borusuna balanm 2 polietilen U tpnn kurulmadan nceki durumu

Romallardan beri yaplan seraclk lkemizde ilk defa Antalyada 50 yl nce gerekletirilmi, gnmzde Avrupada spanya ve talyadan sonra nc srada retim yapmaktadr. izelge 12de lkemizde jeotermal enerjinin kullanld seralar ve kapasiteleri gsterilmitir. Byk apta sebzecilik az miktarda kesme iek, meyva, i ve d bitki yetitirme alanlarnda kullanlr(ekil 15).

ekil 15: Sera stmas uygulamalar

Balk retiminde; yavru retimi ve balk yemi retimi de nemli olup bu alanda bir sektr olumutur. Havuzlardaki scaklk optimum deerlerde tutulursa retim veriminde byk artlar kaydedilecektir. Son yllarda yakt fiyatlarndaki byk art balk retiminde jeotermal enerjinin kullanmnn nemini bir daha ortaya koymutur. Aada balk iftliklerinde yetitirilen balklar ile ilgili resimler grlmektedir(ekil 16).

ekil 16: Balk iftliklerinde yaplan retim

ekil 17: Jeotermal enerji ile stlan baz termal tesisler

2.4 GNE ENERJS

Gne enerjisi, gneten gelen ve yeryznde 0-1.100 W/m2 deerlerinde bir s etkisi yaratan yenilenebilir bir enerjidir. Bu enerji ile stmadan soutmaya ok farkl s etkisinin kullanld uygulamalar gerekletirilmektedir.Ayrca deiik teknolojilerde elektrik enerjisi retimi de yaplabilmektedir.Gne enerjisine,lke enerji politikalarnda yer verilerek, enerji d alm azaltlabilecei gibi fosil yaktlarn neden olduu evre kirlilii de azaltlm olacaktr.
Gne enerjisi ile alan ilk motor patenti 1861de alnm,ucuz petrol nedeniyle uzun zaman unutulmu ve 1970lerdeki petrol krizinde tekrar gndeme gelmitir. Fotovoltaik Endstri Birlii (EPIA) ve Greenpeace tarafndan yaynlanan raporda 2040 ylna kadar kresel enerji gereksiniminin %26s gne enerjisinden salanacak ve 2 milyondan fazla kiiye istihdam olana salanaca belirtilmektedir.

Dnya atmosferinin st snrnda (dnya yzeyinden takriben 160 km. ykseklikte) gne nlarnn geliine dik bir yzey zerine gelen ortalama gne enerjisi younluu yaklak 1,37 kW/m2dir. Bu deere gne sbiti denmektedir. Dnyada gne enerjisinden yararlanmak iin en elverili alanlar, Ekvatorun 35 Kuzey ve Gney enlemleri arasnda kalan kuakta yer almaktadr. Bu blge Dnya Gne Kua olarak adlandrlmaktadr. Ylda 2000-3500 saat gne grmekte olan bu blgenin gne enerjisi potansiyeli 3,5-7 kWh/m2/gn arasnda deimektedir.

Dnya yzeyindeki ortalama yllk gne radyasyonu miktar kurak blgelerde 2000-2500 kWh/m2 ve daha st enlemlerde ise 10001500 kWh/m2 arasnda deimektedir. Bu radyasyon yeryzne dorudan ve/veya difz (yaygn) radyasyon olarak ulamaktadr. Dnyann eitli blgelerindeki yatay yzeylere ulaan gnlk ortalama gne radyasyonu miktarlar, aada zetlenmitir.

izelge 13:

Gne enerjisi s teknolojileri ve uygulamalar a) Dk Scaklk Uygulamalar 100Cden az; Dzlemsel gne kolektrleri, Gne Havuzlar ve Su Artma Sistemleri, Konut Istma, rn Kurutma Seralar, Gne Ocaklar vb. gibi uygulamalar, b) Orta Scaklk Uygulamalar: 100 - 350C aras: Vakumlu Gne Kolektrleri kullanm ile yaplan uygulamalar, c) Yksek Scaklk Uygulamalar: 350Cden daha yksek scaklklar : Gne frnlar ve gne kuleleri, elektrik retimi ve madenlerin eritilmesi amacyla yaplan uygulamalar. Gne enerjisi s teknolojileri arasnda en yaygn olarak kullanlan uygulama dzlemsel gne kolektrleridir. Dnya genelinde, kurulu olan ve arlkl olarak scak su reten dzlemsel gne kolektr miktarnn takriben 94 milyon m2yi getii tahmin edilmektedir. En fazla gne kolektr bulunan lkeler arasnda ABD, Japonya, Avustralya, srail ve Yunanistan yer almaktadr. Trkiye 12 milyon m kurulu kolektr alan ile dnyann nde gelen lkelerinden biridir. Bu dalm, ekil 18de gsterilmektedir.

ekil 18:

Son yllarda PV teknolojisindeki gelimelerle ve PV pazarnn bymesiyle maliyetler d eilimi gstermektedir. Panellerin fiyatlar 3-6 $/W arasnda deimektedir ve 50 Wlk bir panelin fiyat 200 dolar civarndadr. On yl kadar nce, standart bir gne pili 500 dolar civarndayd. Avrupa Gne Pili pazarnn boyutu 2005 ylnda 5 milyar euro civarnda olmutur. Son yllarda dnyada yaygnlaan PV uygulamas, Yap Bileik Gne Pili modlleri ile evin/kk binann elektrik ihtiyacnn karlanmas eklindedir. Bu tr uygulamalarda at veya binann uygun dier bir yzeyine yerletirilmi nitelerle gereken elektrik enerjisi karlanmaktadr. rnein, Almanyann gneyinde bir uygulamada yllk 2700 kWh elektrik retimi salanmakta, bu da enerji verimli bir evin btn ihtiyacn karlamaktadr. Bu uygulamalar Amerika da 1 milyon at, Japonya da 70.000 at Almanya da 100.000 at gibi projeler kapsamnda yaygnlatrlmaktadr.

izelge 14:

lkemiz, coraf konumu sebebiyle sahip olduu gne enerjisi potansiyeli asndan birok lkeye gre ansl durumdadr. Trkiyenin ortalama yllk toplam gnelenme sresinin 2640 saat (gnlk toplam 7,2 saat), ortalama toplam nm iddeti 1311 kWh/m-yl (gnlk toplam 3,6 kWh/m) olduu tespit edilmitir. Aylara gre Trkiye gne enerjisi potansiyeli ve gnelenme sresi deerleri izelge 15de verilmitir.

izelge 15:

Trkiyenin yllk ortalama gne nm ve gnelenme sresi deerlerinin blgesel dalm ise aadaki izelge 16da grlmektedir.
izelge 16 : Blgelere Gre Gnelenme Potansiyeli

Blgeler Toplam Gne Inm(kWh/m2-yl) Gnelenme sresi(saat/yl) Ege 1.304 2.738 Karadeniz 1.120 1.971 Anadolu 1.314 2.628 Dou Anadolu 1.365 2.664 Marmara 1.168 2.409 Akdeniz 1.390 2.956 Gneydou Anadolu 1.460 2.993 Ortalama 1.303 2.622,71

Trkiyede gne enerjisinden yararlanma konusundaki almalar, zellikle 1970lerden sonra hz kazanm, sonraki yllarda teknolojik ilerlemelere bal olarak gne enerjisi sistemlerinin maliyetlerinde d gereklemitir. lkemiz gne kolektr yllk retim hacmi 750 bin ile bir milyon m2 arasndadr. retimin bir ksm ihra edilmektedir. Bu haliyle Trkiye dnya da kayda deer bir gne kolektr reticisi ve kullancs durumundadr. Halen lkemizde 12 milyon m2 gne kolektr yzey alanndan elde edilen 420 bin TEP gne enerjisi sl uygulamalarda kullanlmaktadr. Trkiye ssal gne enerjisi retimi asndan in, ABD ve Japonyadan sonra dnya 4.s durumundadr. Gne kolektrleri kullanlarak elde edilen s enerjisinin birincil enerji tketimine katksnn yllara gre deiimi, izelge17de gsterilmitir.

izelge 17:

2.5 BYOKTLE BYOENERJ

Biyoktle dnyann yenilenebilir enerji potansiyeli iinde olduka ciddi bir teknik potansiyele sahiptir. Ana bileenleri karbon-hidrat bileikleri olan bitkisel ve hayvansal kkenli tm maddeler Biyoktle Enerji Kayna ve bu kaynaklardan retilen enerji de Biyoktle Enerjisi olarak adlandrlr. Bitkisel biyoktle, yeil bitkilerin gne enerjisini fotosentez yoluyla dorudan kimyasal enerjiye dntrerek depolanmas sonucu oluur. Ylda fotosentez yoluyla oluan enerji dnya enerji tketiminin yaklak 10 katdr.

Biyoktleden s salanr, yakt retilir ve ayrca elektrik retimi iin kullanlr.ABDde hidroelektrik enerji retiminden sonra ikinci sradadr. Bu da ABDnin enerji ihtiyacnn %3n karlamaktadr. Biyoktleden elde edilen biyogaz enerjisi dnyada ilk defa 19. yzylda ngilterede fosseptiklerde oluan metan gaznn sokak lambalarnn aydnlatlmasnda kullanlmtr.

Biyoktle kkenli en nemli dizel motoru alternatif yakt biyomotorindir. Biyomotorin, biyodizel, yeil dizel adlar ile tannmaktadr. Biyomotorin retiminde bitkisel ya olarak kolza, ayiek, soya ve kullanlm kzartma yalar, alkol olarak metanol, katalizr olarak alkali (katalizrler sodyum veya potasyum hidroksit) tercih edilmektedir. Biyomotorin retmek ve kullanmak iin Trkiye yeterli ve uygun alt yapya sahiptir. Trkiyede kolza (kanola), ayiei, soya, aspir gibi yal tohum bitkilerinin enerji amal tarm mmkndr. lkemizde biyomotorin birok firma tarafndan retilmeye balanm ve bu alandaki retici firmalar bir araya gelerek ortak bir yaplanmay oluturmulardr. Trkiye Teknoloji Gelitirme Vakf (TTGV) tarafndan desteklenen ARGE projeleri yrtlmektedir.

Biyoktle dorudan yaklarak veya eitli srelerle yakt kalitesi artrlp, mevcut yaktlara edeer zelliklerde alternatif biyoyaktlar (kolay tanabilir, depolanabilir ve kullanlabilir yaktlar) elde edilerek enerji teknolojisinde deerlendirilmektedir. Biyoktleden; fiziksel sreler (boyut kltme-krma ve tme, kurutma, filtrasyon, ekstraksiyon ve biriketleme) ve dnm sreleri (biyokimyasal ve termokimyasal sreler) ile yakt elde edilmektedir. Dnm sreleri ve rnlerine rnek olarak, uygulamada baarsn kantlam aadaki biyoyaktlar verilebilir. Bu yaktlar iinde biyogaz, biyoetanol ve biyomotorin nde yer almaktadr. Biyoyaktlarn lkemizde uygulanr olmas iin gerekli potansiyel, bilgi birikimi ve altyap mevcuttur.

2.6 DENZ VE OKYANUS ENERJS

Dnyann suyla kapldr. Bu nedenle gn getike artan enerji ihtiyacnn karlanmas amacyla youn almalar srdrlmekte olup; denizlerdeki ve okyanuslardaki enerji potansiyelinden yararlanma yollar aranmaktadr. Bu konuda Avrupa Birlii tarafndan yaplan aratrmalara gre, 2010 ylnda bu kaynaklardan elde edilecek enerji, 1 milyon evin ihtiyacn karlayacak kapasitededir. Okyanustan enerji retimi Gelgit, okyanus ss, dalgalar, akntlar, tuzluluk oran ve metan gazndan yaplr.

2.6.1 GELGT ENERJS Gelgit enerjisi, Ayn ekim kuvveti ile denizlerin ve okyanuslarn alalp ykselmesi ile oluan seviye fark ile ifade edilir.

Yeryznde 5 metrenin stnde seviye fark oluan yaklak 40 Gelgit blgesi vardr. Avrupa, Filipinler, Endonezya, in ve Japonyada Gelgit potansiyeli olduka fazladr. Fransadaki La Rance santral 240 MW ve Kanadadaki Annoapolis santral 16 MW gcndedir.
Hesaplara gre okyanuslardaki Gelgit hareketleri her gn 3000 TWhlk enerji kapasitesi tamaktadr. Bunun % 2sinin (60 TWh) elektrik enerjisine dntrlebilecei tahmin edilmektedir.

2.6.2 DALGA ENERJS Deniz stnde esen rzgarlarn meydana getirdii dalgalarn sahip olduu enerji potansiyeli de olduka nemlidir. Bu konuda youn almalar yaplmaktadr. lkemizin Marmara Denizi hari ky eridi uzunluu 8.210 km olup, turizm, balklk ve ky tesisleri dnda kullanma uygun 1/5lik ksmda yaklak 18,5 TWh/yl dalga enerjisi elde edilebilecei tahmin edilmektedir. Bu konuda 19 Mays 2005te ilk lm rasathanesi Karadeniz Erelisine indirilmi olup 2 yl sreyle 10 cm ile 1m arasndaki enerji potansiyellerini lebilecektir.

2.6.3 OKYANUS ISISI ENERJS ( OTEC ) Termal enerji deiimi ile deniz suyunda oluan scaklk farklarnn meydana getirdii bir enerji kaynadr. Okyanuslar yeryznn % 70ini oluturan bir gne kollektrdr. Burada yzeydeki su scakl ile derindeki su scakl arasndaki fark 20C zerinde olduu yerlerde kullanlmaktadr. Bu almaklarn en nemlisi Hawaiide yaplmtr. Okyanus ss enerji retim tesislerinin kurulmas dier canllar iin de faydal olacaktr. Eer deniz suyu, tuzundan ayrlrsa elde edilen su ile tarmda ve sanayide yararlanlabilir. te yandan zengin mineral tuzu ile kydaki bitkiler de beslenebilir.

SONULAR Trkiye bugne kadar enerji ihtiyacn esas olarak yeni enerji arz ile karlamaya alan bir politika izlemitir. Datmda, kaaklarla birlikte %18e ulam kayplar ve nihai sektrlerde yer yer % 50nin zerine kabilen enerji tasarrufu imkanlar gz ard edilmitir. Enerji ihtiyacn karlamak zere ok pahal yatrmlar yaplm ve dier yandan bu kayplar devam ederken, enerjideki da bamllk Trkiye iin ciddi boyutlara ulamtr. Bundan sonraki politika nce enerji tasarrufu iin yeni yatrm yaplmas, bu yatrmlarla salanacak tasarruflar dikkate alnarak, yeni enerji retim tesisi planlamalar yaplmas eklinde olmaldr. nmzdeki yllarda yaanmas beklenen enerji skntsnn almas iin yaplmas gereken en nemli uygulama tasarrufa yatrmdr.