Trkiye Krdistannda Kontrgerilla1 Stratejisi Olarak evre Tahribat

Jacob von Etten, Joost Jongerden, Hugo S. de Vos, Annemarie Klasse, Esther C. E. von Hoeve *

Giri Bu makale, Trk gvenlik gleriyle Krdistan i Partisi (Partiya Karkern Kurdistan ya da PKK) arasndaki silahl atmann evre boyutuna odaklanmaktadr. Trk devletiyle PKK arasndaki savaa dair ok ey sylenmitir (mset, 1995; Barkey ve Fuller, 1998; Yce, 1999; White, 2000; zda, 2003; Bozarslan, 2004; Jongerden, 2007). Fakat atmann evresel corafyas ihmal edilmitir. Bu alma, sava ortamnn evresel boyutu zerinde durarak, atmann daha geni bir perspektifte anlalmasna katkda bulunmaya alacaktr. Orman yakmalarn, Trk Silahl Kuvvetlerinin PKKye ynelttii kontrgerilla mcadelesinde btnsel stratejisinin tamamlayc bir paras olarak sistematik bir ekilde gerekletirildii iddiasn inceleyeceiz. Bu iddialar sahada yrtlen bir rnek olay incelemesiyle kantlanmaktadr. Trkiyenin Gneydousunda sregiden savata evreyle ilgili konularn ihmali, sosyal bilim aratrmalarndaki genel bir eilimle rtmektedir. Gnmz savalarnn doal evreye olan olumsuz etkileri muhtemelen tarih boyunca yaanm tahribatlarn ok tesine gemi grnyorsa da, Ortadouda ska grlen petrol tankerlerinden denizlere olan szntlar hari, savan evreye olan etkileri konusunda ok az sistematik alma bulunmaktadr (Dudley ve d., 2002). Silahl atmalarn evreye olan etkileri ve bu etkilerin zel nedenleri hakknda yaplan deerlendirmeler eitli metodolojik engeller sebebiyle daha karmak bir hale gelmektedir (genel bir aklama iin bkz. Biswas, 2000). Bu gle ramen, yakn gemite, doal kaynaklarn ve geim kaynaklarnn sava zamannda urad tahribata olan ilgide mtevazi bir art olmutur (Baral ve Heinen, 2005; Price, 2003; de Jong ve d., 2007; Richards ve Ruivenkamp, 1997; van Etten, 2004; Sperling, 1997,

* Yaznn editrln Jacob von Etten yapmtr. 1- Yazarlar burada isyan bastrma kavramn tercih etmi. (.n.)

72
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

2001, ayrca bu blmde ilerleyen ksmlara da baknz). Bu alanda daha gelikin bir metodolojiye iddetle ihtiya vardr. Bu almada, Trkiyenin gneydousundaki silahl atmann evresel corafyasn kavrayabilmek iin jeo-uzamsal yntemleri kullanmaktayz. atma aratrmalarnda metodolojik bir ilerleme iin jeo-uzamsal yntemlerinin (uzamsal analiz, uzaktan alglama ve kresel konumlandrma sistemleri dhil olmak zere) nemli bir potansiyele sahip olduunu dnyoruz. Yakn gemie dein atma aratrmalarnda kullanlan uzamsal analiz, ounlukla bu aratrmalarda yer alan ok sayda lkenin ya da atmann ekonometrik karlatrmalaryla (ok sayda aratrmaya dayal incelemeler)2 ilgiliydi.3 Birok akademisyen, corafi lek ve zaman-uzam bamll konularn ekonometrik modeller iinde bir araya getirmeye (Gleditsch, 1998; Buhaug ve Lujala, 2005) ve uzamsal olarak birbirinden ayrtrlm veri gruplar oluturmaya almlardr (kr. Korf, 2006). Richards (2005), ok sayda aratrmaya dayal incelemelerle silahl atmalara dair baka birtakm yaklamlarn, atmalar tarihsel, toplumsal balamndan soyutlama eilimi tadn iddia etmektedir. OLear de (2005: 300) silahl atmalarn corafyalar hakknda paralel bir gr ortaya koyarak unu iddia eder: G ilikilerinin, anlamlarn ya da kaynak zelliklerinin tarihsel balamlar veya bu zelliklerin baka yerlerle nasl bir balants olabilecei yeterince deerlendirmeksizin, ou zaman kaynaklar aratrmada kontrol edilecek corafi zellikler olarak deerlendirilir ve bu sorgulanmaz. Bahsettiimiz yazarlarsa hem balama daha duyarl hem de daha konu eksenli bir yaklam ne srmektedir. Richards (2005), gnmzdeki atmalarn zgn kklerini ve dinamiklerini gz nnde bulundurmak iin etnografik bir yaklam savunmaktadr. atma aratrmalarnda hemen hibir eyi grnrdeki haliyle kabul etmek mmkn olmaz; iddet eylemlerinin tad kesin anlam ekip karabilmek, aratrlan atmann sahip olduu zelliklere ainal gerektirir. Yine de bakalar buna kar km, atma blgesine duyulmas gereken ainaln, byle bir yaklama dayanan srdrlebilir bir aratrma programnn gelimesini engellediini ne srmlerdir. atma blgelerindeki saha aratrmalar sadece tehlikeli olmad gibi, aratrmaclarn atmadaki taraflara fazlasyla ili dl olmasnn sorunlu bir durum olduuna inanlr; zira byle bir yaknlk, aratrma bulgularn tarafl bir ekilde arptmaya yarayabilir (Buhaug, 2007). Fakat gene de jeo-uzamsal yntemlerin, gerek ok sayda aratrmaya dayal karlatrmal yaklam dlamad gerek incelenen vakaya zel bir yaklam gelitirmekle uyumazlk sergilemedii ortadadr. Aslnda, jeo-uzamsal yntemler vakaya zel yaklamn sahip olduu varsaylan zayf noktalara iaret ederek, bu perspektifle yaplm almalarn gvenirliini, objektifliini ve uygulanabilirliini arttrabilir. Az sayda olsa da, giderek artmakta olan yakn tarihli almalar jeo-uzamsal yntemlerin tek tek lkelerde ve lke iindeki belli blgelerde nasl detayl bir ekilde kullanlabileceini gstermektedir. Tek tek lkelerdeki insan haklar ihlalleri hakkndaki veri gruplar, uzamsal ve niceliksel analizlerde kullanlmtr (Ball, 2001; Steinberg ve d., 2006; www.hrdag.org). lvarez (2003) ile Fjelds ve d. (2005) Kolombi-

yadaki ve evresindeki atmalar stne alp, deiik kaynaklardan elde edilmi verileri yan yana koyarak savaan gruplarla blgedeki doal kaynaklarn birbirlerine olan uzamsal yaknlna dair fikir edinebilmek iin Corafi Bilgi Sistemlerini (CBS) kullandlar. Yale niversitesindeki Soykrm almalar Program (http://www.yale.edu/gsp ve AAAS Jeo-uzamsal Teknolojiler ve nsan Haklar Projesinde http://shr.aaas.org/geotech; Prins, 2008) olduu gibi, bakalar da srdrmekte olduklar almalarda uzaktan alglama ve dier jeo-uzamsal teknikleri kulanmaktadrlar. Bu makalede, silahl atma aratrmalarnda, uzamsal analiz yntemlerinin vakaya zel yaklamlara olabilecek potansiyel katksn inceleyeceiz. Uzamsal bir analiz perspektifinden bakarak, Trkiyenin gneydousundaki doal kaynaklarn ve geim kaynaklarnn tahribatn deerlendirmek iin birbirinden farkl veri eitlerini (insan haklar ihlalleri iddialar stne corafi referansl veriler, uzaktan alglama yoluyla toplanan veriler, niteliksel grmelerden edinilmi veriler ve demografik nfus saym verilerini) bir araya getirdik. Amacmz jeo-uzamsal incelemelerin hem sava ortamnda kaynaklarn tahribatn deerlendirmede geerli bir yntem olabileceini gstermek hem de byle bir alma sayesinde atmaya dair igr gelitirebileceimizi gsterebilmektir. Bu almann gsterecei gibi, atma srasnda (kaynaklar kontrol edilecek ya da yok edilecek sabit blgesel zellikler olarak kabul etmek yerine) kaynaklarn akbetini ve anlamn takip etmek, silahl atmalarn toplumsal balamna daha da fazla k tutacaktr. Yukarda deindiimiz zere jeo-uzamsal incelemenin kazandraca igr, kaynak tahribatnn 1990larn banda Trk ordusunun uygulad sava stratejisinin bilinli bir sonucu olduu iddiamz dorulamaya yarayacaktr. Bir sonraki blmde, sava stratejisindeki bu deiiklii tanmlayp, bunun Trkiyenin gneydousundaki atmada nasl daha geni bir toplumsal ve tarihsel balama oturduunu aklayacaz. Sonrasnda da, Trkiye Krdistannda bir il olan Tunceli hakkndaki rnek olay incelememizi anlatacak, ardndan bu il zelinde kullandmz metodolojiyi tanmlayp, bulgularmz tartacaz.4 Son blmdeyse, rnek olay incelemesinden kardmz sonular ortaya koyup, jeo-uzamsal yntemlerin atma aratrmalarna olan katksn tartacaz.

73
Trkiye Krdistannda Kontrgerilla Stratejisi Olarak evre Tahribat

2- (ng.) Large N studies. ok sayda saha aratrmasndan yola karak genelleme yapmaya ve istatistiksel modeller karmaya imkn tanyan, sosyal bilimlerde arlkla karlatrmal siyaset incelemelerinde kullanlan analiz yntemi. (.n.) 3- ok sayda aratrmaya dayal analizler Correlates of War Project (Savan Bantlar Projesi) ve Uppsala/PRIOnun [Uluslararas Bar Aratrmalar Enstits] Silahl atma Verilerinin srarl veri toplama abalar tarafndan tevik edilmitir 4- rnek olay incelemesi (uzaktan alglama, uzamsal analiz, odak grup grmeleri) Ester van Hoeve ve Annemarie Klaasse tarafndan ortak bir tez almas olarak yrtlmtr (van Hoeve ve Klaasse, 2001). Aratrma projesi Chair Group Technology ve Agrarian Development and the Centre for Geo-Information (Tarmsal Kalknma ve Corafi Bilgi Merkezi) tarafndan desteklenmitir. Grntlerin elde edilmesinde projeye dhil olan iki grubun mali katks olmutur. Aratrmaclar veri toplamada sivil toplum kurulularnn esirgemedii destei memnuniyetle karlamtr. Ayrca WUR GeoDeskten Frans Ripi bu makalede haritalarn deerlendirilmesinde kullanlan verileri salad iin anmak isteriz.

74
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

2. Tarihsel Balam 1980lerin bandan beri, Trkiyenin dousundaki birok blgede Trk devleti ile PKK arasnda silahl atma cereyan etmektedir. 1990larn ba itibariyle bu atma ok can almaya balad. Gvenilir rakamlar mevcut olmamakla beraber, bu atma muhtemelen 35.000 kadar can kaybna yol amtr. Trk gvenlik glerinin sistematik olarak 3.000 kadar ky boaltmas ya da yok etmesiyle tahminen 1 ila 3 milyon kadar insan yerlerinden edilmitir.5 Uluslararas insan haklar rgtleri o dnemde savan yeni bir safhaya ulat sonucuna varmtr. Trkiyede yaanan sorunlara verilen cevabn bask olduu uzun zamandr bilinen bir gerektir. Ama Trk gvenlik glerinin topyekn bir kirli sava balatt 1990larda kabul edilmitir (Uluslararas Af rgt, 1996). Bu blmn geri kalan ksmnda okuyucuya bu olaylarn arka plan sunulacaktr. PKK, Krt ve Trk sol grl, kentli renci evrelerinde, bilhassa Ankarada domu siyasal bir harekettir. Birok Krt gencin gznde iddet Krtlklerinden tamamyla vazgemeden Trkiyenin toplumsal ve siyasal sistemine entegre olmalar iin alternatif imknlarn olmamasndan tr ekici bir seenekti (Bozarslan, 2004; Barkey ve Fuller, 1998). PKKnin (yine o dnemde kurulan dier rgtlerin de) bavurduu iddet, Krtlerin ve Krdistann (hem Trkiye Krdistan hem de Irak Krdistan ile ran Krdistann

Taral blge, nfusun ounluunun Krtlerin oluturduu blgenin kaba bir resmini gstermektedir. Kaynak: CIA (1986)

da ieren daha geni bir milliyeti proje anlamnda) toplumsal ve siyasal statsn deitirmeyi hedefledii iin rasyonel-arasald. PKK kent meneli olmasna karn 1978de Diyarbakr ilinin kuzeyindeki Lice ilesinde kk bir ky olan Fiste (Trke: Ziyaret), devletin kontrolnn zayf olduu dalk bir blgede kuruldu (Yce, 1999). Kurulu iin krsal bir yerin tercih edilmi olmas, PKKnin nemli zelliklerinden birini ortaya koymaktadr; zira ortaya ktklar kentli renci evreleriyle snrl kalan dier ou Krt ve Trk illegal partinin aksine, PKK krsalda tutunmutur.6 zgn siyasal stratejisi, tek bir byk deiim annda (arn klk saraynn, ibret olacak biimde, Boleviklerce 1917de ele geiriliinde olduu gibi) devleti ele geirmekten ziyade sonunda devletin iktidar ve kurumlarnn yerine geecek (in Sovyet Cumhuriyetinin 1930larn banda Mao ynetimindeki Kzl Ordu tarafndan ibret olacak bir ekilde kuruluunda olduu gibi) kar-iktidar ve kar-kurumlar kurma fikrine dayanmaktadr. Bu strateji en iyi devletin zayf veya namevcut olduu blgelerde, yani krsal alanlarda hayata geirilecektir (Kocher, 2004 ve Jongerden, 2007). PKK krsalda tutunabilmek iin 1984ten itibaren Trkiyenin gneydousuna (Trkiye Krdistan) younlaarak uzatmal bir gerilla mcadelesi ilkelerini uygulad. Gerilla hcreleri Trk Silahl Kuvvetlerine aralksz ve yaygn bir ekilde kk apl saldrlar dzenledi. Bu saldrlar silahl gleri geni yerleim yerlerinde ve haberleme ve savunma hatlar evresinde savunma konumuna gemeye zorlamay hedefliyordu. Bu taktiksel ekilme krsaln geri kalann PKKye brakacakt. Bylelikle gerillalar krsalda g tahkim edecek, paralel bir ynetim kurmak istedikleri blgeleri zgrletirecek, nihayet kendi savunmalar iin konvansiyonel sava tekniklerine bavuracaklard. Trk ordusunun PKK saldrlarna PKKnin bekledii gibi cevap vermesi sayesinde bu strateji 1990larn ilk yarsna kadar bir hayli baarya ulat. Trk ordusunun stratejisi merkezi olarak rgtlenmi ve tanmlanabilir bir dman, mesela igalci bir Sovyet ordusu karsnda topran sabit bir konumda korumak iin hareket etmeyen bir ordu grne yer veren Souk Sava doktrininden besleniyordu. Ordu PKKnin saldrlarna karlk kk ky ve birka hanelik yerleim yerlerini es geerek, yalnzca kasaba ve byk kylerde garnizon kurdu. Dolaysyla PKK blgeye dalm kk yerleim yer-

75
Trkiye Krdistannda Kontrgerilla Stratejisi Olarak evre Tahribat

5- Boaltlp yklan yerleim yerinin kabaca says (3000 civarnda) gerekte tartmal deildir, fakat etkilenen insan says tartma konusu olmutur. nsan haklar rgtleri ve STKlar Trkiyenin yerinden etmenin boyutlarn saklamak iin saylar bilerek dk gsterdiini iddia etmektedir. Baz tahminlere gre yerinden edilen kiilerin says 3 milyon, hatta 4 milyon gibi yksek bir rakama ulamaktadr (Krt nsan Haklar Projesi, 2002). Bununla birlikte, baka STKlar, mesela TESEV (Trkiye Ekonomik ve Sosyal Etdler Vakf) 3-4 milyonluk yerinden edilen kii saysnn hayli yksek hesap edildiini, bu saynn 1,5 milyonu bulduunu dnme eilimindedir (Aker ve d., 2005: 8). Hacettepe Nfus Etdleri Enstitsnn Babakanlka bal DPTnin (Devlet Planlama Tekilat) koordinasyonu altnda yrtt aratrma, rakamlar 950.000 ila 1.200.000 arasnda vermektedir (bkz. Jongerden, 2007). 6- Esas olarak Tunceli blgesinde faal bir komnist rgt olan TKKO (Trkiye ii Kyl Kurtulu Ordusu) kayda deer bir istisna oluturmaktadr. Ne var ki Trk ordusu dikkatini Tunceliye ancak PKK bu alana tandktan sonra odaklamaya balamtr. (Bu konuya aada deinilmektedir.)

76
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

lerinden oluan destekleyici bir krsal ortam yaratabildi. PKK kyller ve tarm iileri arasnda fazlasyla destek buldu. Krsal yerleim yerleri PKKye (vergi yoluyla) mali kaynak, barnak, taraftar, lojistik ve istihbarat salad. Arada bir gerekleen topu atei gerillay imha etmeyi amalyordu ama bunlarn fayda salamad grld: Askeri birlikler pozisyon aldnda gerillalar kap gidiyor, ate sona erip askerler klaya dndnde fark edilmeden geri dnyorlard. PKK gcn artrdka, kontrol altnda tuttuu blgeleri geniletmeyi amalad, halka ayaklanmas arsnda bulundu ve Trk mevzilerine geni apl saldrlar dzenledi. Son byk sava ise Trk ordusu mevzilerini savunamaz hale gelmi, askerleri srekli saldrlar karsnda bunalm ve demoralize olmu bir halde yenilmeye yz tuttuu srada patlak vermek zereydi. PKK 1993te, Botanda geici meclisin kurulduunu ilan edip halk ayaklanmas ars yapt.7 Ne var ki, beklenen son sava hi gereklemedi. Onun yerine PKK destek ald evrenin keskin, en sonunda geri dndrlemez bir ekilde bozulmasyla kar karya kald. Savan seyrindeki bu sapmann Trk Silahl Kuvvetlerindeki balca stratejik deiimde kkleri vard. Trk ordusu 1991de blgeye hakim olma olarak adlandrlan yeni sava stratejisini izleyeceini ilan etti. Asimetrik bir sava durumunda isyan bastrmay hedefleyen bir stratejiydi bu (Tomes, 2004).8 Ordu PKK gerillalarnn kimlikleri araclyla tannamayacan (bireyler mcadele iindeki rolden mcadele dna kp yeniden mcadeledeki yerini alabiliyordu) ya da gerillalar gerek statik (yksek hareketlilik stratejilerinin parasyd) gerekse bir ekilde merkezi (asiler kendine yeten, meknsal olarak birbirinden ayr hcrelerde rgtlenme eilimindeydi) bir yerle snrlanamayacan kefetmiti. Bu sebeple onlara ka yrtlen savan blgenin basit bir ekilde igali, arpmakta olan harekete alann kapatlmas ya da isyanc aktivitelerin yok edilmesiyle kazanlamayacann farkna varld. 1991 doktrini uzamn herhangi bir eyin az ya da ok sahip olabilecei statik bir ey olmadnn farkna varldn ifade ediyor. Trk ordusu uzama yaylmn deitirmek ve kontrol salayabilmek iin fiziksel ve sosyal peyzaj dntrmek zorunda kald. 1991 yeni sava doktrini her eyden nce Trk ordusunun yeniden kurulmasn ifade ediyordu. Silahl gler bir Sovyet ordusuna kar bir mevzi sava verebilmek iin hantal denebilecek tmen ve alay yapsn daha esnek kolordu ve tugaylara dntrd. Bu da ona asimetrik bir hareket sava iin gerekli olan daha hzl tepki verme ve daha kolay hareket etme yetenei salad. 1993 ylnda ordunun yeniden yaplandrlmasnn tamamlanmasyla uygulanmaya balanan bu doktrin, itinal bir alan temizle ve tut stratejisinin PKK gerillalarnn nfuz ettii blgelerde uygulanacan haber veriyordu (zda, 2003). nceki bul ve yok et (ve sonra da karargha dn) stratejisinden blgeyi temizle ve tuta gei, blgeye hkim olma doktrininin temeliydi ve savan tm seyrini deitirdi. Bu gei ayn zamanda burada odaklandmz evre tahribatn da sahneye koydu. Bu yeni stratejinin ok nemli ve kurucu bir paras, ordunun kontrolnde

paramiliter ky koruculuunun kurulmasdr. Hkmet Geici ve Gnll Ky Korucular istihdam edebilmek iin 1985 ylnda Ky Kanununu deitirdi. Bu kanun deiiklii dzensiz paramiliter g kuruluunun yasallamasn salad. Trk Silahl Kuvvetleri 1987den sonrasna kadar ky koruculuu kurumunu etkin bir ekilde altrd. Kylerden yeteri kadar adamn silahl, maal, yerel jandarma tarafndan ynetilen bir ky korucular birlii kurmas beklendi. Ky korucularndan sadece PKKye kar savunma pozisyonu almas deil, ayn zamanda Kuzey Iraka snr tesi basknlar da ieren operasyonlara katlmas beklendi. lk ylnda bu paramiliter gce yaklak 5.000 kii katld; 1995le birlikte bu say 67.000e kt. Resmi istatistiklere gre 2003te ky korucularnn says 59.000di (Jorgenden, 2007). Elbette bu programn daha dk dzeyde uyguland alanlar, Tunceli rneinde olduu gibi (bkz. makalenin ilerleyen blmleri) ky boaltmalarna ve ona elik eden tahribata daha ak hale geldi. Blgeye hkim olma doktrininin k, kontrgerilla ortamyla ilgili stratejinin deimesi anlamna geliyordu. Kk krsal blgelerde yaayan insanlar PKKye g temeli ve gvenli bir snak saladklar iin artk nemli grlyorlard. Kyler ve sakinleri PKKye (vergi yolu ile artrlan) mali kaynak kadar barnak, insan, lojistik ve bilgi de salyordu. Yerleim yerlerini evreleyen ormanlar korunma ve saklanma imkn veriyordu. Alan temizle ve tut stratejisi ncelikle bu alanlar dmana yardm ve destek verebilecek kim ve ne varsa temizlenmesini gerektiriyordu. Kyler 1991den nce boaltma ve yaklmalara maruz kaldlar. Fakat o zamanlar ordu bu eylemlerini sadece PKKye destek verdii iddia edilen insanlardan intikam almann arac olarak dnd. Bununla birlikte, 1993te blgeye hkim olma doktrinin uygulamaya koyulmasndan sonra kylerin boaltlmas, evlerin, mahsuln ve ormanlarn yaklmas, askeri stratejinin yapsal elerinden biri olmaya balad (zda, 2003; Jorgenden, 2007). Ky boaltmalarn ve yakmalarn ve Trkiyenin dousunda orman yanglarnn meydana gelmesi medyann ilgisini ektii iin 1994te yeni stratejinin baz korkun etkileri kamuoyuna ak hale geldi. Yazar Yaar Kemal (1995) uluslararas bir dergide yaynlanan yazsnda devletin srf gerillalar iinde saklanabilecei iin kendi ormanlarn yakmas karsnda duyduu fke ve aknl ifade etti. Bu yaz Yaar Kemale dava almasna yol at ve dava kamuoyunun olduka ilgisini ekti. Ayn zamanda sivil toplum kurulular, yerel ve uluslararas insan haklar rgtleri grg tanklarnn ifadelerini kullanarak gvenlik glerinin kyleri sistematik olarak nasl boalttn, tarlalar, ormanlar ve dier kaynaklar ya-

77
Trkiye Krdistannda Kontrgerilla Stratejisi Olarak evre Tahribat

7- Botan (Bohtan, Bokhtan) blge olarak kuzey Irakn kesimlerini ile Trkiyenin rnak, Hakkri, Van ve Siirt illerini kapsamaktadr. 8- Bu yeni doktrinin benimsenmesinde uluslararas askeri tavsiyelerin nemli rol oynam olmas muhtemeldir. Krt isyanclarla srdrdkleri arpmada Trk ordusunun zel kuvvetleri Amerikal uzmanlarla Vietnam gazileri tarafndan eitilmi (ahan ve Balk, 2005), gvenlik glerine ise ABDnin gnderdii, gerilla literatnn incelenmesi gibi Amerikan yaklamlarn benimseyen (bkz. Pamukolu, 2003; karlatrma iin Halperin, 1974) eitim materyalleri verilmitir (Bozarslan, 2004). Gemite Trk kontrgerilla birimlerinin Amerikan ordusu ve CIAyle sk balar olmutur ([Deer, 1977] ve [Roth ve Taylan, 1981]). Bu balantlarn muhtemelen yeni kontrgerilla stratejisini formle edilmesinde nemli rol stlenmi olmas, uluslararas planda yaplan karlatrmalar zellikle gndeme getirmektedir.

78
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

karak krsal geim aralarn nasl yok ettiini belgeledi (nsan Haklar zleme rgt, 1995; Stichting Nederland- Koerdistan, 1995; nsan Haklar Dernei, 1996). nsan haklar raporlarndan elde edilen saylara dayanarak 1993 ve 1994te ky boaltmalarnn ve yakmalarnn emsali grlmemi boyutlara ulat sonucuna varlabilir. Kamunun Trkiyenin gneydousunda orman yakma ve geim aralarna zarar vermenin baka biimlerine gsterdii ilgiye ramen, tahribatn sistematik bir deerlendirmesine giriilmedi. Kaynaklarn tahrip edildiini belirlemek zordu nk iddetin yaand blgelere hem tanklklara erimeye alan sivil toplum rgtlerinin hem de Trkiyenin babakan da dahil, yksek dzey siyasetilerin giri-klar ordu tarafndan engellenmekteydi (Stichting Nederland-Koerdistan, 1995). stelik blgeden zorla gnderilen yerel halk hayatn sil batan srdrmek zere kendi bana yoluna koymaya alt iin farkl corafi noktalara dalma eilimdeydi, bu daha kapsaml tespitler yapmaya daha fazla engel oluyordu. Yine de mevcut bilgilerden yangnlarn kaza olmad anlalmaktadr. Tanklardan toplanan anlatmlar (1) orman yangnlarnn kasti ynn, (2) Trkiye devletinin yangnlar karmadaki aktif roln ve (3) bu tr yangnlarn ulat muazzam oran (Kutu 1) aka gstermektedir.

Tank anlatmlarndan rnek 24 yandaki C. V. nsan Haklar zleme rgtne 1994 ylnn baharnda helikopterlerin 30 hanelik kk bir ky olan Yazren evresindeki ormanlar yakmak iin sklkla kullanldn anlatmaktadr. Aalara gaz veya bir tr yanc madde dkp sonra da aalar atee verdiler. C. V. Jandarmann kyllere serbest yangn blgesi ilan edilen bu ormanlara girmemelerini emrettiini sylemitir (nsan Haklar zleme rgt, 1995: 97). Dersimden, orada okula devam ediyordum, ara sra Ovacka babama eczanede yardma gidiyordum. [] Ormanlar yakmlard [] yanan ormanlarn arasnda yryorduk. Orman Munzur rmann her iki yannda da tutumutu. Bu sylediim, iki yl nce 1994te askerlerin Ovack btnyle yakt zamand. Duman yznden Dersimi [Tunceli] brt bcek basmt. ehirde her yerde bcekler vard. Havann iyi olmasna karn o gnlerde duman yznden gnei gremez olmutuk. [] Her yer karanlkt. (Jongerden ve d., 1997: 53).

3. rnek Olay nce le me si: Tunce li li Bir rnek olay incelemesi araclyla yaygn, kasti kaynak tahribatna ynelik iddialar deerlendirip belli bir tahrip etme biimine Trkiyenin dousunda bir blgede, Tunceli ili zelinde baktk. Bu blge grg tanklarnn Tuncelinin Trk ordusunun 1993 ve 1994 arasnda yapt geni lekli, sistematik ky boaltma operasyonlarndan ve ormanlarla dier kaynaklarn

kastl olarak yaklmasndan muzdarip olduunu gsteren anlatmlar yznden seilmitir (Stichting Nederland-Koerdistan, 1995). Tunceli ili Trkiyenin Dou Anadolu blgesinde bulunmaktadr ve yaklak olarak 7600 km2 yzlmne sahiptir (ekil 1). Bu inceleme sahas Frat nehrinin bir kolu olan Munzur havzasnn parasdr. Munzur Dalar kayalktr; derin vadileri, ykseklii 950 ila 3463 metre arasnda deien yksek doruklar olan dalardr. Blge kurak yazlarn grld karasal iklime (yllk ya 550/1100 mm/yl) sahiptir. Ormanlar Tunceli vilayet snrlarnn yzde 27sini (yaklak 2100 km2) kaplamaktadr; orman alannn %61i koruma altna alnmtr.9 Koruma altndaki alan Tuncelinin 8 km. kuzeyinde, 428 km2lik bitki rtsyle birlikte UNESCO Munzur Vadisi Milli Parkn iine almaktadr. Yaprak dken aalardan oluan ormanlar ounlukla Tunceli, Ovack, Plmr, Hozat ve Nazimiyede bulunmaktadr. am ormanlar arlkla kuzeyde, 1800 metre rakmn stndedir. Tunceli ili 1937de, Trkiye Cumhuriyetinin tarihindeki en nemli isyan olan ayrlk bir ayaklanmann kanl bir ekilde bastrlmasndan sonra kurulmutur. 1937den nce blge Dersim (Zazaca: Dsim, Krte: Drsim) vilayetine balyd. Kuzeyde, Dersimin kimi blgeleri Erzincan iline baland. Douda ve gneyde, Dersim blgeleri Bingl ve Elaz illerine dhil edildi. Dersimin (Farsa, Krte, Zazaca: gm kap) kalan balca toprana Tunceli (Trke: tun eli) ad verildi. Bugn gndelik dilde Dersim ad Tunceliye eanlaml olarak kullanlyor. Dersim adnn bu kullan Trk devletine siyasal muhalefeti ifade etmek zere gemite yaanan bu olaylara arm yapmaktadr. 1990da Tuncelinin toplam nfusu 133.585di (17,6 kii/km2); bunun %62si krsal alanda yaamaktayd. Blgedeki balca tarm faaliyeti besicilik ve iftiliktir. Blgede ve komu yrelerde konuulan balca dil Zazacadr (Dersim). Zazalar kltrel ve etnik olarak Krtlerle ilikili, ran kkenli (Hint-Avrupal) bir etnik gruptur. Yerel halkn ou ii slamn (liberal) bir varyant olan Alevi dinine baldr. Trkiyenin Alevi ounlua sahip tek ili olan Tuncelide, Alevilik denen eyin ounlukla o dinle balants olmasa da Alevi olmak orada yaayanlarn kimliinin nemli bir parasn oluturur. Alevi dini/kimliinin etnik snrlarn (bu dine hem Trklerin hem Krtlerin/Zazalarn bal olmas) tesine gemesinden dolay, Alevilik karmak bir kimlik siyasetinin nesnesidir. Balangta Tuncelideki PKK gerilla faaliyeti dk bir seyre sahipti. Faaliyetler Tuncelinin (gney)dousunda younlamt. Bununla birlikte, Trk Silahl Kuvvetlerinin 1990larn banda yrrle koyduu evreyi tahrip etme stratejisine tepki olarak PKK hareket alann batya (Tunceli ve Sivasa) ve kuzeye (Karadeniz kylarna doru) geniletmeye alt. PKK Tuncelide militanlarna bir habitat yaratmaya alrken, ordu da tersine buray yok etme stratejisi gdyordu (Jongerden, 2007). Trk ordusunun gerilla faaliyetini kontrol altnda almada kulland bir stra9- Saylara www.tunceli.gov.tr adresinden ulalmtr. Saylara siteden 26 Kasm 2007 tarihinde ulald.)

79
Trkiye Krdistannda Kontrgerilla Stratejisi Olarak evre Tahribat

80
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

teji de sivil nfusun hareketliliini snrlamakt (Frat, 1997). Bunlar sokaa kma yasa veya yazn yaylalara girme yasa biimlerini alabiliyordu. Alnan nlemler blgede nemli bir ekonomik faaliyet olan sr ve koyun srtmalna snrlama getirmeyi dhil edebiliyordu. Yetkililer ak bir izne sahip olmadka gda ve erzak ticaretine yasak getirmiti (Stichting Nederland-Koerdistan, 1995). la tedariki tamamen ordunun denetimine gemiti. Tablo 1: nsan Haklar raporlarna gre, 1991-2001 aras boaltlm, yaklm kylerin says Yl 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 Say 109 295 874 1.531 243 68 23

1998 1999 2000 2001 30 30 0 3

Tablo 2: 1994 baharnda, Tunceli ilinde, ordu operasyonlar srasnda boaltlm ya da yaklm kylerin says
Blge Alt Blge Merkez iekli Kocako Stlc emigezek Akapnar Gedikler Merkez alarca Merkez Akpazar Darkent Nazimiye Bykyurt Dallbahe Merkez Karaolan Yeilyaz Pertek Akdemir Dere Pnarlar Merkez Balpayam Dayolu Krmzkpr dam Toplam Ky 15 11 11 11 16 9 14 29 7 26 21 31 12 12 6 45 6 14 9 8 10 17 10 7 12 25 5 399 Boaltlm Yaklm Toplam Zarar Grm 8 1 4 9 3 2 0 18 4 3 0 7 4 2 4 37 6 7 0 0 0 0 0 1 5 11 1 137 Etkilenen % 53 9 36 82 19 22 0 62 57 12 0 23 33 17 67 82 100 50 0 0 0 0 0 14 42 44 20 34

Tunceli

Hozat Mazgirt

Ovack

Plmr

Toplam

7 1 3 8 2 1 0 15 4 3 0 6 4 2 4 26 3 5 0 0 0 0 0 0 5 10 1 110

3 0 3 4 1 1 0 10 1 0 0 2 3 2 3 18 5 3 0 0 0 0 0 1 0 4 0 64

Kaynak: Stichting Nederland-Koerdistan (1995:63).

2003te, devletten maa alan 60.000e yakn ky korucusunun olduu dnemde, Tuncelide yalnzca 386 korucu vard (Jongerden, 2007). 1994te Trk ordusunun PKKnin potansiyel krsal kaynaklarn azaltmay amalayan mcadelesinin doruk noktasnda blgeden hemen hi ky korucusu toplanmamtr (Stichting Nederland-Koerdistan, 1995). Yukarda belirtildii gibi, bu koullar blgeyi evrenin tahribine zellikle maruz brakmtr. Tuncelide kylerin yklmas, orman yakma ve ky korucularnn varl hakknda unlar yazlmaktadr: lin gney blgesi operasyonlardan daha az zarar grmtr. emigezek ve Pertek ileleri etnik adan az ok karmadr ve kltrel olarak tam anlamyla Dersimin [Tunceli] paras saylmaz. Her iki yerde de korucusu olan en az bir ky mevcuttur; bu blgede istisnai bir durumdur bu. Muhtemelen Dersimlilerin isyankrlklaryla malul nlerinden tr Tuncelinin baka bir yerinde ky korucusu toplama ynnde herhangi bir aba bile grlmemitir (Stichting Nederland-Koerdistan, 1995: 20). 1994te ordu Temmuz ve Austos aylarnda balayp birka ay devam eden orman yangnlarna ek olarak o sonbahardaki ky boaltmalarn da iine alan bir operasyon dalgas balatt (Stichting Nederland-Koerdistan, 1995). Tablo 2de Tunceli ilinde zarar gren ky ve ormanlarn dkm sunulmutur. Blgeyle yakn ilikileri olan kula delik bir Trk siyasetisi bu dnemde ormanlarn %25inin yangnda yok edildiini aklamaktadr (Stichting Nederland-Koerdistan, 1995: 21). Resmi nfus verileri (Tablo 3) Tuncelideki ky boaltma sorununu ortaya koymada faydaldr nk bu verilerin nfus deiimini daha az arpc klma abas iinde arptldn sylemek gtr. Tablo 3te 1990 ve 2000 arasnda Tunceli krsalnda yaayan toplam insan saysnn yardan biraz fazla kalarak tm blgenin krsal alanlarnda nfusun muazzam lde azald aka grlmektedir. Dier taraftan, kent nfusu baz yerlerde nemli lde artarak ortalamann biraz stne kmtr. Bu deiimleri btnnde zorunlu kentleme eilimi olarak yorumluyoruz. Krda yaayanlar kentsel alanlarda hayatlarn balangtaki cemaat ilikilerine grece benzer kurmutur. Tersi durumda, Tuncelinin dndaki ehirlere, ya batya (mesela Ankara ve stanbula) ya gneye (mesela Adana ve Mersine) tanmaya karar vermilerdir (Jongerden, 2007). Tablo 3: 1990-2000 yllar arasnda, Tunceli'de nfus deiikliinin, ky boaltmalaryla karlatrlmas
1990 Nfus verileri BLGE 2000 nfus verileri Nfus deiimi %

81
Trkiye Krdistannda Kontrgerilla Stratejisi Olarak evre Tahribat

Toplam Kent Krsal Toplam Kent 24.513 3397 4606 3751 2401 3647 5428 3056 50.799 13.500 9162 7037 17.290 4991 11.669 13.047 6089 82.785 30.323 25.041 9773 3685 9143 6589 12.957 2707 5604 2915 8522 5909 13.199 5737 4063 1893 93.584 54.476

Tunceli 38.013 emigezek 12.559 Hozat 11.643 Mazgirt 21.041 Nazimiye 7392 Ovack 15.316 Pertek 18.475 Plmr 9145 Toplam 133.584

Krsal Toplam Kent Krsal Boaltlan Kyler % 5282 -20 2 -61 31 6088 -22 8 -34 bilinmiyor 2554 -21 43 -64 61 10.250 -38 -28 -41 19 2689 -24 21 -46 bilinmiyor 2613 -44 62 -78 46 7462 -29 6 -43 bilinmiyor 2170 -56 -38 -64 31 39.108 -30 7 -53 34

82
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

Tablo 4: Tunceli'de 1990-95 yllar arasnda ekili tahl alanlarnda yllk azalma (hektar olarak).
Tahl Buday Arpa Mercimek Nohut Fasulye Toplam 1990 35.282 11.837 21.300 4485 610 73.514 1995 28.000 9.000 15.000 2710 520 55.230 Azalma % 21 24 30 40 15 25

Kaynak: Tunceli Sendikalar Platformu (1996).

Tunceli ehri ve cra ilelerinde yerinden edilenler kendi isteklerine braklmtr. Krsal nfusu hem ehir yaknlarnda hem de krsal alanda kentsel tipte iskn blgelerine yerletirme planlar yapld (Stichting Nederland-Koerdistan, 1995: 21). Ne var ki, bu planlarn ouna hi kaynak salanmad; ancak ky ykmlar sebebiyle krsal nfus kr terk etmeye ve hayatn kentsel alanlarda yeniden kurmaya mecbur braktktan sonra gerekletirildiler (Jongerden 2007). Tunceli ilinde yalnzca Afet Evleri-Kandolar Mahallesi diye adlandrlan, Ovack ile merkezinin dnda kurulan bir proje hayata geirildi. Bu proje sadece 80 barakay kapsyordu; bu say yerinden edilen kiilerin toplam saysna kyasla son derece nemsiz kalmaktadr. Tunceli ilinde 1990larda krsal nfus yarya indirildi ve bu indirilen nfus says 40.000 kiiyi buluyordu, sadece Ovackta bu say 9.000 kii civarndayd (Tablo 3). Nfus saym verilerinin, grg tanklarndan toplanan (insan haklar ihlalleriyle ilgili) veri toplamndan elde edilen kaytl ky boaltma rakamlaryla karlatrlmas, krsaldan gn, kaytl boaltma orann sistematik biimde getiini ortaya koymaktadr.10 Bu sonu ky boaltmalarn byk ksmnn burada kullanlan veri gruplarna dhil edilmemi olabileceine iaret ediyor. Grg tanklarnn ky boaltmalara olduundan az deinmesi ve bunun her halkarda kaynaklarn tahribat konusunda da geerli olmas muhtemeldir, dolaysyla byle bir durumun rnek olay incelememiz asndan nemli ierimleri bulunmaktadr. Tablo 5: Tunceli'de 1990-95 yllar arasnda meyve aalarndaki azalma
AA Armut Ayva Erik Elma Kays Kiraz eftali Vine Toplam 1990 86.180 18.150 16.115 69.250 25.500 20.620 3640 14.860 253,955 1995 66,713 5330 13,830 56,980 20,470 16,660 3190 12.060 195,233 Azalma % 23 71 14 18 20 18 12 19 23

Kaynak: Tunceli Sendikalar Platformu (1996).

statistik veriler asndan yerel kaynaklarn ordu tarafndan tahrip edilmesinin etkisini gsterebilecek bakaca kaynak, Tunceli Sendikalar Platformu tarafndan yaymlanan rapordur (Tunceli Sendikalar Platformu, 1996). Bu rapor 1990 ve 1995 arasnda yllk mahsul alnan alann ve meyve aalarnn eyrei orannda azaldn (Tablo 4 ve 5), bykba hayvan srsnn ise yardan ounun eksildiini iaret etmektedir (Tablo 6). Ayn kaynaa gre, izleme, aa dikme ve kontroll aa kesimi gibi orman iletme faaliyetleri ky boaltmalardan dolay askya alnmtr. Yerel nfusun sregiden operasyonlar yznden yanm ve yanmakta olan alanlara gitmesi yasaklanmtr. te yandan, gvenlik gleri kaak aa kesimine izin vermekten geri durmamtr. stelik devlet yetkilileri bu blgede orman yangnlarn durdurmak iin herhangi bir adm atmamtr. Tablo 6: Tunceli'de, 1990-95 yllar arasnda hayvan saylarndaki azalma
HAYVAN Koyun Kei Sr 1990 453.500 226.236 71.871 1995 192.531 75.512 34.950 Azalma % 58 67 51

83
Trkiye Krdistannda Kontrgerilla Stratejisi Olarak evre Tahribat

Kaynak: Tunceli Sendikalar Platformu (1996).

imdiye kadar belirtildii zere, burada aktarlan olaylar srasnda ve bu olaylarn hemen ertesine Tunceliyi ziyaret etmek gt. Sahada dorudan gzlem yaparak insan haklar ihlali iddialarn dorulamaktan acizdik. Bu mkl blgede orman ve dier arazi yangnlarnn yaratt tahribat genilemesine glendirmek ve incelemek iin uzaktan alglamaya dayal metodolojiyi uygun bir tercih haline getirmektedir. Grg tanklarnn anlatmlar ve yukardaki istatistik kaynaklardan edinilen bilgi uzaktan alglanan grntlerin kullanlmasna dayanak salayabilir. Tahrip edici eylemlerde yangnn kullanlmas uzaktan alglamay daha da uygun bir yntem klmaktadr. Zira yanm alanlar uydu grntlerinde kolayca tespit edilebilmektedir. ou durumda, uzaktan alglama orman yangnlarnn belirli insanlarca belirli maksatlarla balatldn dolayszca dorulamakta kullanlamaz. Bizim rneimizde, yanm alanlarn mevcudiyetini saptamak Trk ordusunu sorumlu tutmaya yeterli deildir. Btn Trkiyede orman yangnlar sklkla insan kontrolnden kaan tarm yangnlar olarak meydana gelmektedir (Bilgili 2001; Kurtulmulu ve Yazc, 2003). Bununla beraber, blgeye aina iki tarm uzmannn kendileriyle yaptmz grmede belirttii gibi Tuncelide yangnn nadiren kullanldna, hi phesiz standart tarm pratii olmadna dikkat etmek nemlidir. u halde, 1993-1994 sonrasnda uydu grntlerinde yanm alanla yaygn bir ekilde karlalrsa, krsal nfusun ortak toprak iletme pratiinin sonucu dikkatsizlikle yangna sebep olduuna ihtimal verilmeyecektir.
10- Yaptmz karlatrma boaltlm ve boaltlmam kylerdeki ortalama nfus byklnn aa yukar ayn olduunu varsaymaktadr.

84
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

Bu ksmda sunduumuz bilgiye dayal olarak, uzaktan alglama teknolojisiyle edinilen verilerle test edeceimiz birka hipotez gelitirmemiz mmkndr. Tanklarn aktarmlar yanm ormanlarn (ve dier alanlarn) varl ve yaygnln ortaya koyabilecek kadar kesinse, bunun kant uydu grntlerinde aka grlebilecektir. Keza genel gzlem rneklerinin dorudan gzlemlerle belli lde corafi (konumsal) bir uyum sergilemesi gerekir. Ayrca sylendii zere hayvan srlerindeki azalmann ve belli otlak alanlara snrl eriimin 1993-1994 sonras meralarn tedricen allk araziye dntn gstermesini umabiliriz. Ayn zamanda atmadan kaynakl olarak baz blgelerin kullanlamamasyla srlerin belli yerlerde toplamasndan tr ar otlatmaya ve topran bozulmasna rastlanabilir (Nikaraguayla karlatrma iin bkz. Jetten ve de Vos, 1994). 4. Uzaktan Alglama ve Uzamsal Analiz Metodolojisi atma ncesi ve atma sonras ormanlk alann kapsamn karlatrabil-

85
Trkiye Krdistannda Kontrgerilla Stratejisi Olarak evre Tahribat

mek iin 2 Landsat-5 Thematic Mapper grnts seildi. Bu grntlerin uzamsal znrl 30 x 30 m (piksel boyutu) idi. lk grnt Austos 1990da alnmt ve ordunun strateji deiikliinden (1991) hemen nceki durumu yanstyordu. kinci grnt Ekim 1994te alnmt; 1994 yaznda orman yangnlarnn bildirilmesinden hemen sonraki durumu gsteriyordu (Stichting Nederland-Koerdistan, 1995). Bu inceleme iin her iki grntnn de Tunceli ilinin yaklak %95ini kapsayan kuzeydou ksm kullanld. (ekil 2 ve 3de grntlerin analiz edilen ksmlar sergilenmektedir.) Uydu grntlerinin yorumlanmas, arazi kullanmn tanmlayan kategorilerin11 bu kullanma iaret eden spektral profiller12 temelinde grntdeki piksellere atanmasn gerektirir. Normal saha almas koullar altnda grnt ileme ncesinde arazi kullanmna ilikin veriler zerinde birok nokta11- Corafi bilgi sistemlerine ilikin literatrde snf olarak gemektedir. (.n.) 12- Bu kullanmlar ayrmak iin kullanlan renklerin tayf dalmlar. (.n.)

86
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

da dorudan gzlem yaplr. Arazi kullanmna ilikin corafi referansl bu gzlemlerin bir ksmndan belirli bir grntye referansla snflandrma yazlmn eitmek iin faydalanlr. Bu ilem snflandrlm bir grntnn retilmesinde kullanlan snflandrma algoritmasna parametreler tanmlar. Sonrasnda, sahadan edinilen verinin (baka noktalarda arazi kullanmna ilikin gzlemler) dier bir ksm snflandrlm grntnn kesinliini deerlendirmek iin kullanlr. Uydu grnt snflandrmasnda saha referansl verinin kullanlmas yer dorulama olarak da bilinir. Aka sylemek gerekirse, aratrlan alana eriim zorluklar dnldnde bu yntem mevcut incelemede kullanlamaz. Bu yzden, yer dorulamadan edinilen bilgiye alternatif olarak uydu grntlerinin yorumlanmasna, yani, baka deiik kaynaklardan elde edilen niteliksel veriye bavurulmutur. ncelemeyi yanan alanlara odaklamann avantaj bunlarn kendilerine zg, dier arazi rts trlerinden ok farkl spektral profiller sergilemelerinden tr genellikle kolayca tespit edilebilmeleridir. Ayrca sr hareketinin kstlanmasna bal olarak zellikle kylerin yaknnda ayn anda otlaklarn allk araziye dnt ve topran bozulduu hipotezimizi test etmek iin dier arazi rts kategorilerini ayrtrmaya altk. Farkl trlerde verilerin bir araya getirilmesiyle inceleme alan hakknda btnlkl bir izlenim ve peyzajn kesitleri hakknda detayl bilgi edinilebildi. Bunun gerekletirilmesine blgeden insanlarla yaplan grmeler yardmc oldu. Bir antropologun yardmyla Hollandadaki Dersimlilerin kurduu bir ky derneine ulald.13 Dernein drt yesiyle odak grup grmesi yaptk. Grme yaplan kiiler Trkiyeden Hollandaya 1980de gmt. Balantya geilen grubun bilgisi Tunceli iinde ve evresindeki Dersim cemaatine ilikin kltrel, tarihsel ve siyasal ynleri de barndryordu. Bu grubun Tunceliyle sk bir ba vard; bize bilgi verenlerden biri blgeyi 1996, 1998 ve 2001de ziyaret etmiti. Blgedeki arazi kullanmna dair konumalara yardmc olmas iin topografik haritalar ve burada tasvir edilen uydu grntlerinin ktlar kullanld. Katlmclar kendi grsel malzemeleriyle katkda bulunarak grmeyi daha da zenginletirdiler. Blgenin fotoraflar plak topra, kayalar, moloz akntsn, nehir kenarlarn, nehirleri ve dereleri, ormanlar gstererek grntlerin yorumlanmasna fayda salad. Bunlarn yan sra, raporlar ve blgede yaplan video ekimine ulalp bunlar yorumland. Bir maden irketinden alnan bilgi grntlerdeki (Tunceli ve Kopda Projesi) kireta ve tortul fli kaya oluumlarn yorumlamay kolaylatrd. Grntlerde tanmlanabilir tarm arazisi ekillerinin bulunmas bu arazi rtsn tasnifini oluturmaya yardm etti. Edinilen bilgiye dayanarak seilen alanlarn snflandrlmas, bylelikle arazi kullanm snflarna ilikin denetlenmi bir snflandrma yntemini (ERDAS 8.4 kullanarak) benimseyerek tm grnty snflandrmada kullanlabilecek spektral profilleri verdi.14 Tanmlanan alan her iki grntde de tanmlanan belli bal arazi rts trlerinden, 1994 Ekiminde alnan ikinci grntde grlen bulutlar ve glgeden, yanm alandan olumaktadr. Yanm orman olduu varsaylan alanlarla ormanlk arazi olarak tahsis edilmemi, yanm

alan olduu varsaylan ksmlar arasnda da bir ayrtrma yapld. Arazi kullanm trleri ve yanm alanlara ilikin spektral profilleri literatrden edinilenlerle doruland ve bunlarn neredeyse ayn olduklar, dolaysyla bizim prosedrlerimizi ve elde ettiimiz sonular geerli kld ortaya kt. Bu grnt snflandrmas yntemi yalnzca geni biimde tanmlanan arazi tahsis tipleri iin gvenilir sonular vermitir. Szgelimi seyrek ormanlk bitki rts, aal fundalk ve otlak alandan oluan karma peyzajlarda gvenilir bir ekilde ayrtrma yapmak imknszdr. Daha iyi bir uzamsal veya zamansal znrle sahip grntlerle ve daha iyi saha verileriyle daha hassas ayrmlar mmkn olurdu. Bununla beraber allageldik incelemelerde ounlukla benzer snflandrma sorunlar grld belirtilmelidir. 1994te alnan, snflandrlm grnt yanm alanlarn bykln bulgulamak iin kullanld. Grntleri karlatrarak 1994te yanm grnen alanlarn 1990daki grnts zerinde arazi kullanmna ilikin tasnif oluturulmutur. Bu sayede yanm orman ve ormanlk olmayan yanm alan birbirinden ayrtrmak mmkn olacaktr. Tank anlatmlarnda orman yangnlarnn ne kmasndan tr byle bir ayrm kullanl olmutur. Orman yangnlar bu incelemede kullanlan verilerde ayr olarak raporlanp kodlanmtr. Corafi Bilgi Sistemleri (CBS) yazlm Arcinfo 7/8, uzaktan alglanan verilerle Stichting Nederland-Koerdistan tarafndan hazrlanan rapordan (1995) edinilen verileri karlatrmak iin kullanld. Rapordan alnan veriler atfta bulunulan kylerin konumlaryla ilikilendirilerek corafi referanslar karld. Ne var ki, bu kylerin koordinatlarn edinmenin beklenenden ok daha zor olduu ortaya kt. Kartografik verilerin bulunmas iin dikkate deer bir aba sarf edildikten sonra 1:100.000 lekli, ayrntl bir topografik Rus haritasna ulalabildi.15 Bu haritada kullanlan projeksiyonu belirleyemediimiz iin kyleri dorudan corafi referanslar karlm grntler zerinde dijital verilere dntrmeyi tercih ettik. Yerleimlerin konumlar uydu grntsnde hem topografik ve jeomorfolojik zellikleri hem de uydu grntsnn renk gstergeleri kullanlarak belirlenmitir. Bu incelemeye 143 ky rneklemi dahil edilmitir. Bu say Stichting Nederland-Koerdistan raporunda bahsedilmeyen ama uydu grntsnde aka grlen, topografik haritada yer alan 30 ky de iine almaktadr. Kalan 113 kyden 53 raporda hem orman yangnndan hem evlerin yklmasndan kaanlar olarak listelenmitir; 40 vakada yangn, 20 vakada evlerin ykld bildirilmitir. Uydu grntlerinden tespit edilen orman yangnlar Stichting NederlandKoerdistan raporunda tarif edilen olaylarla karlatrlmtr. (1) Kayda geen

87
Trkiye Krdistannda Kontrgerilla Stratejisi Olarak evre Tahribat

13- Bir ky dernei ayn yerden gelen (ayn corafi kkeni paylaan) gmenleri yeniden bir araya getirir, yardmlamay ve kltrel dayanmay ngrr (Hersant ve Tourmarkine, 2005; elik, 2005). Trk iilerinin g etmesini takiben Hollandada ve Bat Avrupann dier lkelerinde ky dernekleri kurulmutur. 14- Grnt ilemedeki n uygulamalar grntden grntye geometrik dzeltme, radyometrik dzeltme ve grntden grntye radyometrik normalizasyon ilemlerini kapsamaktadr (van Hoeve ve Klaasse, 2001). 15- SK-IMPEX Moscow Anonim irketi, Russia Glavnoe Upralenie Geodezii i Kartografii pri Sovete Ministrov SSSR, J-37-18, J-37-19, J-37-20, J-37-30, J-37-31, J-37-32, J-37-42, J-37-43, J-37-44 no.lu sayfalar. 1:100,000 lek. 197094.

88
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

Tablo 7: ki uydu grnts iin zerinde allan arazi trleri ve byklkleri (piksel olarak).
SINIF TANIMI Orman Kalntlar Su Ta ya da plak toprak* Kent arazisi ya da plak toprak** Alan tipi (a) (nadasa braklm?) Alan tipi (b) (nadasa braklm?) Alan tipi (c) (mera) Nehir kys Dank bitki rts Bulut Glge "Youn" ekilde yanm (muhtemelen orman) "Hafif" ekilde yanm (muhtemelen orman olmayan alan) 1990 67.096 33.921 204.327 115.925 437.547 7.221 2.083 8.034 7.590 29.394 1994 9616 33.921 204.327 54.136 61.141 5.821 5.151 20.657 7.994 30.879 22.896 9.444 2.739 2.153

* Yapay renklendirilmi(False Color) RGB-473 grntsnde mavi olarak grlyor. ** Yapay renklendirilmi(False Color) RGB-473 grntsnde pembe olarak grlyor.

orman yangn grlen kylerle (2) evlerin ykld kyler ayrtrlarak grg tanklarnn aktarmlar incelenmitir. Aratrma, bir kyn evresindeki orman yangnlarnn varln deerlendirebilmek iin uydu grnts ky merkezinden 1,2 km. yarap iinde (452 hektarlk bir daire) minimum 4,5 hektar (%1) yanm orman gzkt durumlarda ky yanm orman alan olarak tanmlamtr. nsan haklar ihlallerine ilikin verilerin yalnzca kylerin dorudan evresindeki orman yangnlarn ierdii dnlrse, bu yaklam makul bir yntem olarak benimsenmitir (Stichting Nederland-Koerdistan, 1995). 5. rnek Olay ncelemesinin Bulgular Kullanlan prosedr hem 1990da hem 1994de tm inceleme alannn %10.3lk yzeyini orman olarak snflandrmtr (Tablo 8).16 1990a ait grntde yanm alan gzlemlenmemitir. Bu bilgi, normal koullar altnda blgede yangna ender olarak bavurulduunu gsteren ek kanttr. Buna karn, 1994te inceleme alannn %0,8i yanm orman tarafndan kapl olduu grlmtr (1990da orman, 1994te ar biimde yanm). Bunun anlam, 1994 Ekiminden nceki dnemde tm ormanlarn %7,5inin (yaklak 110 km2) yanm olmasdr.17 Bu yazda daha nce deindiimiz zere bir Trk siyasetinin ormanlarn %25inin yand tahmini, tm Tunceli blgesine atfta bulunduu eklinde yorumlanrsa fazla bulunabilir. Yine de kylerin 1,2 km. yarapnda yer alan ormanlarn %26,6snn yanm olarak snflandrlmas ilgi ekicidir. u halde, yerel geim kaynaklar asndan en ok kullanlan ormanlar asndan bakldnda %25 tahmini kayda deer bir kesinlie sahiptir. Yanm ormanlara nazaran daha fazla yanm, ormanlk olmayan alan bulun-

mutur. Yzeyleri 520 km2yi bulmaktadr. Ormanlk olmayan yanm alan zellikle yanm orman alanlarn yaknnda grlmektedir; bu adan ikisine de ortak bir nedensellik atfedilebilir (ekil 2 ve 3). Ormanlk olmayan alanlarda yangnlarn grlmesi harman ve meyve bahelerine zarar verilmesine balanabilir. phesiz tanklar o dnemde harman ve meyve bahelerinin yakldn bildirmektedir; Tuncelide bu yllarda meyve bahelerindeki azalmaya dair delillere yukarda deinilmitir (Tablo 5). Yangn ve baka tr tahribatlarn rapor edildii kylerde bu gibi olaylarn rapor edilmedii yerlere veya hibir bilginin elde edilemedii kylere kyasla (kr. A ve B kategorisindeki kylerle C ve D kategorisindekiler, Tablo 9) grece daha fazla yanm orman alan grlmtr. Buna dayanarak, grg tanklarnn anlatmlarnda belirtilen kaynak tahribatnn ald tm corafi biimin uzaktan alglanan veriyle doruland sonucuna varabiliriz. Hi orman yangn bildirilmemi blgelerde bu kadar yanm alann bulunmas toplanan verinin hayli gvenilmez olduunu gstermektedir. phesiz bu olayn gzlemlenmemi olmas byle bir eyin var olmad anlamna gelmez. Kant yokluu olumsuz bir kanta delalet etmez; skttan ikrar karmann burada yeri yoktur. ncelikle, literatrde kaydedilmi orman yangnlar ile uzaktan alglama yoluyla belirlenenler arasndaki uyumazlk tam da tanklarn aktarmlarnda eksik kalan noktalara deinmektedir. nsan haklar raporlarndaki ky boaltmaya ilikin veriler ile yukardaki resmi nfus saym verileri arasndaki karlatrma da insan haklarna ilikin veri gruplarnn eksik kalabildiini gstermektedir.18 Verilerin gvenilir olmayyla ilgili ikinci muhtemel sebep, insan haklarna ilikin veri gruplarndaki noksanln dnda, blgedeki kyleri adlandrmadaki mulkla bal olarak corafi referanslarn hatalar barndrabilmesidir. Pek ok yer ayn ada sahiptir, tm kyler modern bir ada ve Ermeni, Trk, Krt veya Zaza kkenli gelenek bir ada sahip olmak zere en az iki ada sahiptir (Stichting Nederland-Koerdistan, 1995). Aslna baklrsa, her ne kadar ile (emigezek, Nazmiye ve Pertek) darya youn bir g vermise de, buradaki insan haklar ihlallerine ilikin hi veri yoktur (Tablo 3). Uzaktan alglama yoluyla edinilen veriler Nazmiyedeki kontrgerilla faaliyetinin sonularnn ilin kuzey yarsnda gneyde konumlanan dier iki ilede gerekleenlerden ok daha ar olduunun habercisidir. Bu durum Stichting Koerdistan-Nederlandn (yukarda alntlanan) kuzeydeki ilelerin gneydeki ilelerden daha fazla etkilendii ynndeki aklamasn desteklemektedir. Geri birok ile iin grg tanklnn yokluundan tr bu aklama tm ynleriyle dorulanmaya muhtatr. Kuzey-gney fark-

89
Trkiye Krdistannda Kontrgerilla Stratejisi Olarak evre Tahribat

16- Saylar iki grntnn tm kesiim alan iin verilmitir. 17- Grntnn ok kk bir oran (%0,04) hafif yanm ormandr. 1994 ylna ait grntnn spektral profillerine dayanarak, bu orann 1990da alnan grntde ormanlk olmayan alan olduu sanlmaktadr (Tablo 6). Bu alan bir sonraki analizde ormanlk olarak kullanlmayan yanm alann bir blme dhil edilmitir. 18- nsan haklar ihlallerinin ve/veya gzlem kapsamnda veri olmadnn (mesela, gzlemcilerin varl/yokluu/zaman ve uzamda tek tek konumlanlarnn) gzlemlenmesi, gelecekte bu sorunun bertaraf edilmesine yarar salayp bu alma alannda btnyle jeo-uzamsal yaklamlarn kullanlmasna destek olabilir.

90
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

ll d g oranlarnda da aikrdr: Gney ileler en dk orana sahiptir.19 Bir btn olarak alndnda bu bulgu toplam iddet ve tahribat seviyelerinin ilin kuzeyi ve gneyi arasnda farkllk sergilediini ortaya koymaktadr. Kuzey ileleri daha ayrks bir Alevi-Krt kimliine sahipken, gneydekilerde (emigezek ve Pertek) nfusun bir oran Snni olup kendini Trk addeder. Kuzeyde geni ormanlar bulunmasnn rol oynam olmas da mmkndr. Grg tanklarnn anlatmlarna dayanarak kaydedilen yangn vakalarnn kukusuz hepsi olmasa da, ou (%60; Tablo 9da A kategorisi) uydu grntsyle dorulanmtr. Anlatmlarda belirtilmesine ramen dorulanamayan artc lde yksek sayda orman yangn, yangndan bahsedilen kyn 1,2 km. yarapnn dndaki ormanlara ya da 4,5 hektardan az alan etkileyen orman yangnlarna atfta bulunuyor olabilir. Grg tanklarndan edinilen verilerdeki yangnlardan yalnzca kyn civarndaki yangnlarn kast edilmesine karn, uzaktan gzlem yapldnda, bilhassa da srf duman gzlendiinde ve yangn gzden rak kaldnda (Tuncelinin dalk corafyas buna elverili bir ortam sunar) belirtilen yangn yeri isabetsiz olabilir. ok sayda yangnn merkezi ky yaknlarnda grlmeyip, bunlarn snrlar iinde kalan kk kylerin yresinde grlmesidir.20 Ayn ekilde, blgede orman yangn grlen ky olarak saylmas iin civarnda en az 4,5 hektar alann yanm olmas kstasnn tank gzlemlerinden beklenebilecek bir koul olmad aktr. Szgelimi, bu tr bir deerlendirme baarsz olmu bir yakma giriimi veya erken hz kesmi bir yangn iin geerli olabilirdi. Burada sunulan sonulara bakldnda, tahrip edildiini ama orman yakmaya uramadn syleyen kylerden %85 kadar aslnda orman yangnna maruz kalmtr (Tablo 9daki B kategorisi). Bu bilgi, ky evresinde evleri ykmann, orman (ayn zamanda fundalklar ve tarlalar) yakmayla neredeyse el ele gittiini gstermektedir. Kald ki bu yangnlar rapor edilmemitir. Bu orann tek bana orman yangnlarna ilikin kesin gzlemlerle ortaya karlandan (Tablo 9daki A kategorisi) daha bile fazla olmas dikkat ekicidir. in dorusu, kullanlan metodolojiye bakldnda, orman yangnlarna ilikin mspet ifadelerdense evlerin ykld (orman yangn gzlemlenmeksizin) bilgisinin, yangnn varl hakknda daha gvenilir bir kant olduu grlmtr. Kylerin yklmas her zaman muntazaman evrelenmi bir uzaTablo 8: Uydu grntsnn analiz edilmi ksmnn arazi rts sonular
Arazi rts Hem 1990 hem 1994 yllarnda orman olarak kalan alanlar 1990'da orman olup, 1994'de youn bir ekilde yaklm alanlar 1990'daki dier araziler olup 1994'te hafif ya da youn ekilde yaklm alanlar 1994'teki bulutlar ve glgeler Dier Toplam 1000 hektarda 141 11 52 77 1087 1369 % 10,3 0,8 3,8 5,6 79,4 100

Tablo 9: Uydu grntsnn snflandrma sonularyla grg tankl raporlarnn karlatrlmas

Ky kategorisi Bu kategoride yer alan toplam ky* Uydu grntsne gre her ky kategorisinde yaklm ormanlarn bulunduu kylerin says** 24 (%60)

91
Trkiye Krdistannda Kontrgerilla Stratejisi Olarak evre Tahribat

A. Yakn evresi civarnda orman yangn (dier trl ky tahribatlar dhil ya da deil) rapor edilen ky B. Evlerin ykld rapor edilmi olup, orman yangn rapor edilmemi ky C. Grg tankl bilgilerine gre kyn boaltld fakat bir yangn ya da baka trl bir tahribat bilginin olmad ky D. Ky hakknda herhangi bir grg tankl yok, bu yzden yangn ya da tahribat onaylayan ya da yalanlayan veri yok

40

20

17 (%85)

53

22 (%42)

30

8 (%27)

* Stichting Nederland-Koerdistan'dan (1995), toplam 143 ky. ** Ky merkezinin 1,2 km civarnda, 4,5 hektardan byk olup yaklm orman alan olarak tanmlanmtr.

ma atfta bulunmaktadr ama orman yangnlarn tespit eden saha gzlemleri yukarda belirttiimiz gibi daha az uzamsal dorulua veya kesinlie sahip olabilir. Gelgelelim, boaltlan kylerde baka iddet eylemlerinin varl ileri srld halde, orman yangnlarnn bu kylerin ounda (Tablo 9daki B ve C kategorileri birlikte ele alndnda kylerin %54nde) neden dile getirilmediini (uydu grntlerine dayal deliller yangnlarn en fazla boaltlan kylerde gerekletiini gstermektedir) aklamaya hl ihtiya vardr. Bir aklama, ormanlarn boaltma tamamlandktan sonra atee verilmesi olabilir. Kyller srf orada olmadklar iin yangn grmediler; yakma aamasnda olanlar gzlemlemesi iin arazide az sayda kii veya yalnzca gvenlik grevlileri braklmtr. Bu durum bilerek gzleme stratejisinin planl bir sonucu olabilir. Zira ordu pirojenik21 faaliyetlerinin gerek kapsamn saklamay tercih edecektir.

19- Ky dzeyinde etnik kompozisyonun gelecekte mevcut olmas halinde bu konu daha detayl olarak analiz edilebilir. (Trkiyede nfus kaytlar ve pasaport/kimlik kart detaylar gibi resmi kaytlarda etnisite bilgisi yoktur.) 20- Gelecekte insan haklar rgtlerinin bu iddialar kaydetmekle kalmayp belirli bir iddiann dile getirilmesi salayan gzlemlere dair verileri de (gzlem tr, yeri ve konumu) kayt altna almas tavsiye edilebilir. Bunun yaplmas gzlem trne (yalnzca duman grlmesi, vb.) ve gzlem yaplan konumdan gzlemlenen alann grlebilirliine bal olarak gzlemin doruluunu deerlendirmede CBS metotlarnn kullanlmasna imkn tanyabilir. 21- ngilizce pyrogenic, atee sebep olan, ate oluturucu. (.n.)

92
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

Son olarak, iki grntnn niteliksel karlatrmas otlak, seyrek bitki rts ve fundalk alanlarda arta iaret etmektedir. Bu art ya topran incelediimiz dnemin banda tahribattan etkilenip imdi yenilendiini ya da bunun otlak kullanmnn azalmasyla (belki topra kullananlarn g etmesinden ya da blgeye eriimin gvenlik glerince engellenmesinden dolay) gelitiini gstermektedir. Bu incelemede benimsenen yntemler araclyla kylerin yanndaki toprak bozulmasn (sr hareketlerindeki snrlamalarn baka bir varsaymsal sonucu) net bir ekilde tespit edebilmemiz mmkn olmamtr. 6. Tartma ve Sonular Analizimiz grg tanklarna ait anlatmlarn ve uzaktan alglama yoluyla edinilen verilerin ayn genel uzamsal modeli sergilediini gstermi ama ayn zamanda arazide yaplan gzlemlerin uzam ve zaman asndan belirli snrlamalara maruz kaldn ortaya karmtr. Blgede yerleim yerleri yaknnda daha youn olarak yaplan gzlem, orman yangnndan etkilenen toplam alann olduundan fazla tahmin edilmesine yol am, bununla birlikte ky boaltmalar sonrasndaki gzlem eksiklii orman yangnndan etkilenen ky saysnn olduundan az ifade edilmesini getirmitir. Keza insan haklar raporundaki verilerin resmi nfus verileriyle karlatrlmas, grg tanklarndan toplanan verilerde geen ky boaltmalarn azmsandn gstermitir. Nfus verileri ile uzaktan alglama yoluyla edinilen veriler sahada gzlem bilgisinin yetersiz kald belirli blgelerde ek kant salam, inceleme blgesinin kuzey ve gney ksmlar arasnda tahribat younluundaki farkllklar dorulamaya imkn tanmtr. Deiik tiplerde verinin bir uzam erevesinde yan yana getirilmesi iddet ve tahribatn etkisini daha gelikin bir ekilde deerlendirmeye izin vermitir. u halde, Tunceli zelindeki rnek olay incelemesi nemli lde kaynak tahrip edildii iddiasn dorulamaya inandrc kant salamtr. Bu incelemede belgelenen tahribat blgede uluslararas koruma altna alnm ormann da dahil olduu ekolojik deerde kayda deer kayba yol am, insanlar terke zorlayarak geni bir nfusu nemli geim kaynaklarndan mahrum brakmtr. Byle keskin deiimlerin ekonomik etkisi muhtemelen krsal alanlarla snrl kalmayp, kendisini besleyen ekonomik bir i blgenin nemli ksmndan yoksun olan, baz durumlarda yoksullam krsal nfusu absorbe etmek zorunda kalan kent blgelerine de uzanmtr. ki bulgu 1990larn banda ordunun gittii strateji deiiklii hakkndaki yorumumuza ek kant salamtr: (1) Yerleim yerlerindeki yanm orman alannn sahip olduu orann iskn edilmeyen alanlardakilerden daha yksek olmas, (2) ky boaltmann ounlukla orman yakmay da beraberinde getirmesi. Ordunun krsal nfusla PKK savalar arasndaki alan ayrp aarak savan cereyan ettii uzam aktif bir ekilde dntrmeye abaladn ileri srdk. 1990larn banda ve bundan nce, PKK savalar yerleim yerleri yaknnda, kylerden eitli ihtiyalarn karlayabildikleri, ayn zamanda bitki rtsnn sunduu korumadan yararlanabildikleri ormanlarda saklandlar. Gemie dnp bakldnda, yeni askeri stratejinin gerekte istenen sonuca ulat aktr. 1990larn ilk yarsnda ky boaltmalarndan ve kaynak tahri-

batndan sonra gerilla hcreleri meskn yerlerde yaamaya ve daha ok hayatta kalabilecekleri bir hayat mcadelesi gelitirmeye mecbur kaldlar (Pamukolu, 2003). Bu yzden, krsal yerleim yaknlarnda yanan ormanlar, sosyal alanlarn bu ekilde ayrmasnn son derece ak, somut ifadesi olmutur. Bu inceleme jeo-uzamsal veri ve aralarn silahl atma hakknda vaka zelindeki incelemelerin nesnelliini arttrabildiine rnektir. Uydu grntleri blgedeki askeri mdahalenin grnr etkisini belirlemede nesnel ve kesin bir yol sunmutur. CBS kullanarak uzamsal bir erevede farkl veri gruplar arasnda hassas bir ekilde iliki kurup karlatrmak mmkn olmutur. Takip edilen yaklam insan haklar aktivistlerine tank anlatmlarnn dorulayacak yeni aralar salamann yan sra, sava zaman kaynak tahribatna ynelik deerlendirme yapmada akademik aratrma yrten kiilerle ortaklk gelitirme frsat sunabilir (de Vos ve d., 2008, ayrca bkz. http://shr.aas.org/geotech). atma aratrmalarnda takip edilen jeo-uzamsal yaklamn etnografik saha aratrmasntamamlayan hakiki bir deere sahip olabilir. Kaynak tahribat hakknda arazide mmkn olandan daha kesin bir saysal bilgi retmekle kalmadk, atmaya ilikin yorumumuzun spesifik ynlerine daha fazla destek de salayabildik. Arazi kullanmndaki deiim hakkndaki bir aratrmada, uzaktan alglama yoluyla edinilen verinin belli bir blgeyle uzun sreli iliki iindeki etnograflar dahi artabildii grlmtr (Guyer ve Lambin, 1993). Jeo-uzamsal analizle ayrntl saha aratrmasnn bileimi sava zamannda olup biten (netameli) olaylar hakkndaki bilgi araynda daha gl sonular retebilmesinden tr bu mmkn olduu her yerde ve her zaman denenmelidir (kr. iin Turner, 2003). Ne var ki bu inceleme bunun mmkn olmad durumlarda, inceleme altndaki blgede fiziksel olarak bulunmadan da silahl atma srasndaki eylemlerin sonular hakkndaki ayrntl veri retilip analiz edilebileceini ortaya koymutur. Dolaysyla, jeo-uzamsal veri ve aralar atma aratrmalarnda uygulanabilir bir yol olarak vakaya zg bir yaklam benimsenmesini desteklemektedir. ngilizceden eviren: Pnar enouz

93
Trkiye Krdistannda Kontrgerilla Stratejisi Olarak evre Tahribat

Kaynaklar
Aker, A. T., elik, B., Kurban, D., nalan, T. and Ykseker, D. 2005. Trkiyede lke inde Yerinden Edilme Sorunu: Tespitler ve zm nerileri. stanbul: TESEV. lvarez, M. D. 2003. Forests in the time of violence: conservation implications of the Colombian war, Journal of Sustainable Forestry 16 (3/4): 4768. Ball, P. 2001. Making the case: The role of statistics in human rights reporting, Statistical Journal of the United Nations Economic Commission for Europe 18 (23): 163173. Baral, N ve Heinen, J. J. 2005. The Maoist peoples war and conservation in Nepal, Politics and the Life Sciences 24 (12): 211.

94
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

Barkey, H. ve Fuller, G. E. 1998. Turkeys Kurdish Question. Boston: Rowman & Littlefield Publishers. Bilgili, E. 2001. Fire situation in Turkey. FAO, Global Forest Fire Assessment 19902000, Forest Resources Assessment Working Paper 055. URL: www.fao.org/docrep/006/ ad653e/ad653e69.htm Biswas, A. K. 2000. Scientific assessment of the long-term environmental consequences of war, J.E. Austin ve C.E. Bruch (der), The Environmental Consequences of War: Legal, Economic and Scientific Perspectives. Cambridge: Cambridge University Press, 303315. Bozarslan, H. 2004. Violence in the Middle East: From Political Struggle to Self-sacrifice. Princeton: Markus Wiener Publishers. Buhaug, H. 2007. The future is more than scale: a reply to Diehl and OLear, Geopolitics 12 (1): 192199. Buhaug, H. ve Lujala, P. 2005. Accounting for scale: measuring geography in quantitative studies of civil war, Political Geography 24 (4): 399418. Chuvieco, E. 1999. Remote Sensing of Large Wildfires in the European Mediterranean Basin. Berlin: Springer. URL: Chuvieco, 1999 CIA. 1986. Kurdish Areas in the Middle East and the Soviet Union. Haritaya u adresten ulalabilir: <www.lib.utexas.edu/maps/middle_east_and_asia/kurdish_86.jpg>.de Jong, W., Donovan, D. ve Abe, K. 2007. Extreme Conflict and Tropical Forests. Heidelberg: Springer. de Vos, H., Jongerden, J. ve van Etten, J. 2008. Images of War: Using Satellite mages for Human Rights Monitoring. Disasters (EarlyOnline). Deer, M. E. 1977. CIA, Kontrgerilla ve Trkiye. Ankara: mge. Devlet statistik Enstits. 1990. Nfus Genel Saym, Ankara. Devlet statistik Enstits. 2000. Nfus Genel Saym, Ankara. Dudley, P., Ginsberg, J. R., Plumptre, A. J., Hart, J. A. ve Campos, L. C. 2002. Effects of War and Civil Strife on Wildlife and Wildlife Habitats, Conservation Biology 16 (2): 319329. Frat, G. 1997. Soziokonomischer Wandel und Etnische Identitt in der Kurdisch-Alevitischen Region Dersim. Bielefelder Studien zur Entwicklungssoziologie Band 65, Saarbrcken: Verlag fr Entwicklungspolitik Saarbrcken. Fjelds, J., lvarez, M. D., Lazcano, J. M. ve Len, B. 2005. Illicit Crops and Armed Conflict as Constraints on Biodiversity Conservation in the Andes Region, AMBIO: A Journal of the Human Environment 34 (3): 205211. Gleditsch, N. P. 1998. Armed Conflict and the Environment: a Critique of the Literature, Journal of Peace Research 35 (3): 381400. Guyer, J. I. ve Lambin, E. F. 1993. Land Use in an Urban Hinterland: Ethnography and Remote Sensing in the Study of African Intensification, American Anthropologist 95 (4): 839859. Halperin, M. 1974. Bureaucratic Politics and Foreign Policy. Washington, DC: The Brookings Institution. nsan Haklar zleme rgt. 1995. Weapons Transfer and Violations of the Laws of War in Turkey. Washington, DC: Human Rights Watch mset, .G. 1995. The PKK: Freedom Fighters or Terrorists? American Kurdish Information Network. Washington, DC. URL: http://kurdistan.org/Articles/ismet.html. nsan Haklar Dernei. 1996. Yaklan / Boaltlan Kyler ve G. stanbul. Jetten, A. ve de Vos, H.J. 1994. Bomen Voor de Vogels, Land Voor de Mensen: Het Landbouwfront, Agro-ecologische Zonering en Agrarische Ontwikkeling in Zuid-oost Nicaragua. H. J. de Vos ve S. Vellema (der), Tot op de Bodem iinde. Vijf Opstellen over Landdegradatie, Ontbossing en Sociale Verhoudingen. Wageningen, Leerstoelgroep Technologie en Agrarische Ontwikkeling, Studium Generale. Jongerden, J. 2007. The Settlement Issue in Turkey and the Kurds: An Analysis of Spatial Politics, Modernity and War. Leiden; Boston: Brill Academic Publishers. Jongerden, J., Oudshoorn, R., Laloli, H., 1997. Het Verwoeste Land, Berichten van de Oorlog in Turks-Koerdistan. Breda, Uitgeverij Papieren Tijger. Kemal, Y. 1995. Campaign of Lies. Der Spiegel 2. URL: www.xs4all.nl/~tank/kurdish/ htdocs/lib/yasar_kemal.html. Kocher, M. 2004. Human Ecology and Civil War. Yaymlanmam Doktora Tezi, Siyaset Bilimleri ikago niversitesi.

Korf, B. 2006. Cargo cult science, armchair empiricism and the idea of violent conflict, Third World Quarterly 27 (3): 459476. Kurtulmulu, M. ve Yazc, E. 2003. ?Management of forest fires through the involvement of local communities in Turkey. FAO, Community-Based Fire Management: Case Studies from China, The Gambia, Honduras, India, the Lao Peoples Democratic Republic and Turkey iinde. Rome: FAO. URL: www.fao.org/docrep/006/ad352t /AD352T08.htm#P0_3. Krt nsan Haklar Projesi. 2002. Internally Displaced Persons: The Kurds in Turkey. Londra: Krt nsan Haklar Projesi. (bkz. (Trkesi) Krt G: lke inde G Ettirilen nsanlar, Krt nsan Haklar Projesi, stanbul: Senfoni, 2003). OLear, 2005. S. Resource Concerns for Territorial Conflict, GeoJournal 64 (4): 297306. zda, . 2003. The PKK and Low Intensity Conflict in Turkey. Ankara: Frank Cass. (bkz. Trkiyede Dk Younluklu atma ve PKK, stanbul: 30k, 2005). Pamukolu, O. 2003. Unutulanlar Dnda Yeni Bir ey Yok, Hakkari ve Kuzey Irak Dalarndaki Askerler. Ankara: Harmoni. Price, S. V. 2003. War and Tropical Forests: Conservation in Areas of Armed Conflict. New York: Food Products Press (Haworth Press). Prins, E. 2008. Use of Low Cost Landsat ETM+ to Spot Burnt Villages in Darfur, Sudan, International Journal of Remote Sensing. 29 (4): 12071214. Raleigh, C. ve Hegre, H. 7-8 Mart 2005. Introducing ACLED: an Armed Conflict Location and Event Dataset. Paper presented to the Conference on Disaggregating the Study of Civil War and Transnational Violence, University of California Institute of Global Conflict and Cooperation, San Diego, CA. Richards, P. 2005. New War: an Ethnographic Approach. P. Richards (der.), No Peace No War, An Anthropology of Contemporary Armed Conflicts iinde, Oxford: James Curry and Ohio University Press, 121. Richards, P. and Ruivenkamp, G. 1997. Seeds and Survival: Crop Genetic Resources in War and Reconstruction in Africa, Roma: IPGRI. Roth, J. and Taylan. 1981. K.Die Turkei Republik Unter Wolfen. Bornheim: Verlag Lamuv. Sperling, L. 1997. The Effects of the Rwandan War on Crop Production and Varietal Diversity: a Comparison of Two Crops, AgREN Network Paper 75: 1930. Sperling, L. 2001. The Effect of Civil War on Rwandas Bean Seed Systems and Unusual Bean Diversity, Biodiversity and Conservation 10 (6): 9891009. Steinberg, M. K., Height, C., Mosher, R. ve Bampton, M. 2006. Mapping Massacres GIS and State Terror in Guatemala, Geoforum 37 (1): 6268. Stichting Nederland-Koerdistan. 1995. Forced Evictions and Destruction of Villages in Dersim (Tunceli) and the Western part of Bingl, Turkish-Kurdistan, SeptemberNovember 1994. Stichting Nederland-Koerdistan, Amsterdam. URL: www.let.uu.nl/~martin.vanbruinessen/personal/publications/Forced_evacuations.pdf. ahan, T. ve Balk, U. 2005. tiraf: Bir JTEMci Anlatt. stanbul: Aram. Tomes, R. R. 2004. Relearning Counterinsurgency Warfare, Parameters 34: 1628. Tunceli ve Kopda Projesi, tarihsiz. URL: www.mmaj.go.jp/mmaj_e/project/mece/tunceli.html (nternet sitesi yayndan kaldrlmtr). Tunceli Sendikalar Platformu. Ekim 1996. Tunceli Sendikalar Platformun Raporu, limizin sorunlar: Dersim, Tunceli Kltr ve Dayanima Dernei Yayn Organ, 2 (4): 1726. Turner, M. D. 2003. Methodological Reflections on the Use of Remote Sensing and Geographic Information Science in Human Ecological Research, Human Ecology 31 (2): 255279. Uluslararas Af rgt. 1996. No Security without Human Rights. Londra: Uluslararas Af rgt. van Etten, J. 2004. Changes in Farmers Knowledge of Maize Diversity in Highland Guatemala, 1927/37-2004, Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine 2 (12). van Hoeve, E. and Klaasse, A. 2001. Images of War: an Analysis of War-related Land Use Changes by Integrating Expert Knowledge and Remote Sensing. Thesis Report GIRS2001-30, Wageningen University. White, P. 2000. Primitive Rebels or Revolutionary Modernizers? The Kurdish National Movement in Turkey, London; New York: Zed. Yce, M. C. 1999. Douda Ykselen Gne. Ankara: Zelal.

95
Trkiye Krdistannda Kontrgerilla Stratejisi Olarak evre Tahribat