Dounun Sorunlar

Harun Ercan

Mehmet Emin Bozarslan, Dounun Sorunlar Avesta Yaynlar, 2002

Mehmet Emin Bozarslann yazm olduu Dounun Sorunlar isimli kitab iin, Trkiyede yaayan Krt toplumuna dair nemli kesitler sunan kaynaklardan biri demek hi abartl olmayacaktr. lk olarak, 1966 ylnda baslan bu eser, Bozarslann kendi kiisel perspektifi zerinden 1960lardaki Krt toplumunu anlamay ve Krt meselesinin iinden doan toplumsal, ekonomik ve siyasal sorunlara birtakm zm nerileri vcuda getirmeyi de kapsayan bir entelektel sorumluluk bilinci ile yazlmtr. smail Beikinin 1960 sonlarnda kitaplatrd akademik almalarndan biri olan ve Krt meselesinin etno-politik boyutlarn net bir ekilde ortaya koyan Dou Anadolunun Dzeninden nce, Bozarslann Krt toplumunun iinden gelitirmi olduu ereve tartmaya deerdir. Bozarslann, Trkiyedeki Krt toplumunun bir yesi ve ayrca Trkiye Devletinin bir mfts olarak sosyalizasyon yoluyla biriktirdii bilgi ve deneyimler zerine ina ettii bu eseri, Krt meselesine dair birincil kaynaklar ierisinde ele almak yerinde olacaktr. Ayrca, bireysel gzlemlere ek olarak, birtakm gazete haberlerinin de kitap ierisinde kullanlan kaynaklardan olduunu not dmek gerekmektedir. Daha da nemlisi, Krtln mesele olma hallerine dair konumann ve tartmann Trkiye Devletinin bask ve yasaklar yznden Krtleri ancak doulu olarak kodlamakla mmkn olduu bir dnemde yazld aklda tutulmaldr. Bununla beraber, kitap hakknda yaplacak deerlendirmenin en ba-

282
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

nda, kitabn isminde yer alan dou kelimesinin tekabl ettii yer hakknda kafalarda olumas mmkn soru iaretlerine bir cevap salam oluruz. Kitabn ierii ile alakal bir tartma yapmadan nce Bozarslann bu eseri kaleme alrken nasl bir motivasyonla altnn zmlemesini yapmak, Dounun Sorunlarna benzer eserlerin azlnn sebebine dair fikir vermesi asndan faydal olacaktr. Kitabn ilk basm iin Bozarslann yazm olduu nsze bakldnda u cmleye rastlanacaktr: Dounun bir strap diyar, bir sefalet blgesi olduunu aa yukar herkes bilmektedir. Fakat bu strab gerek gzyle, btn ynleri ve nedenleriyle bilenler pek azdr (Bozarslan, 2002: 15). Trk akademisinin politik-akademik sebeplerle grmekten imtina ettii ve grenlerin de Krtln mesele olma biimlerini grmezden geldii 1960larda, smail Beiki gibi istisnai bir ismin ortaya kmasna paralel bir zamanda Bozarslan tarafndan dile getirilen serzeniin sebeplerini bu ekilde anlamak gerekmektedir. Bozarslann yapm olduu almay nemli klan hususlardan bir tanesi de mftlk grevi sayesinde Krt toplumu ile Krt Blgesindeki devlet brokrasisi arasndaki ilikileri etraflca ortaya koymu olmasdr. Bu noktaya ek olarak, 1960lar ekseninde Krt toplumu ierisindeki snfsal ilikilerin zmlemesini yapm olmas ve TD1nin Krt elitleri ile kurmu olduu politik-ekonomik ibirliini ortaya koymas asndan da ayrca kayda deer bir almadr. Kitap, ieriinin organizasyonu bakmndan olduka sistematik bir ekilde dzenlenmitir. lk drt blm Bozarslann Krt meselesinin ekonomik, kltrel, sosyal ve salk boyutlarna dair gzlemlerini ve analizlerini iermektedir. Tarmda makineleme sonucu ortaya kan kent yoksullarnn iinde bulunduklar koullara, ekonomik ilikilerin ticaret, kredi ve faiz balamnda nasl ilediine, kltrel geri kalmlk gstergeleri olarak mezhepsel ayrmlara, kan davasna, okelilie ve kadnlarn Krt toplumu ierisindeki konumlarna ek olarak salksz yaam koullarnn vard boyutlara dair meseleler geni bir yelpazede ele alnmaktadr. Kitap ierisindeki bu blmlerin odak noktas ierik asndan yer yer deimektedir; fakat neredeyse hepsinin, TDnin Krt Blgesi zelinde sosyal devlet olma taahhtlerini yerine getirmek konusunda baarsz olduu halleri ortaya koyma amac tadn sylemek mmkndr. Kitabn blmlerinin banda Trkiye Cumhuriyeti Anayasasndaki ilgili maddelerin yer almas ise dile getirdiimiz noktay desteklemektedir. Kitabn geriye kalan blmlerinde ise sosyo-ekonomik geri kalmlk ve demokrasinin konsolide edilmemi olmas gibi eksenlerde ortaya konan dou sorunu iin Bozarslan tarafndan gelitirmi olan neriler ve zmler bulunmaktadr. Bu minvalde, belirtilmesi elzem olan noktalardan birisi, Bozarslann Krt meselesini etno-politik bir mesele olarak ele al(a)maydr. Krtlerin yaadklar olumsuzluklarn bir devlet zafiyeti yznden ortaya ktna dair bir algnn alma boyunca gze arptn sylemek mmkndr. Farkl bir deyile, Krtlerin iinde bulunduklar sosyo-ekonomik ve politik koullarn, Krtln bir mesele tekil etmesinden bamsz bir ekilde ele alnd sylenebilir. Etnik/ulusal bir meselenin, sosyo-ekonomik ve politik deikenleri dorudan etkileyebilen toplumsal bir olgu olarak ak bir ekilde ifade edilmedii sylenebilir.

Kitabn genelinde hissedilen vurgulardan bir bakas dnemin kalknmac syleminin koyu devleti bir izgide iselletirilmesi iken, bu tespiti destekleyecek olan argmanlar dou sorunu iin nerilen zm nerilerinde grmek mmkndr. Kitabn geneline rengini veren kalknmaclk sylemini bir balama oturtmaya almak, Bozarslann 1960lara dair anlatsnn Krt meselesi sarmalnda anlalr klnmasna yardmc olacaktr. Bozarslan, eitsiz toprak datmn ortadan kaldrmak iin toprak reformlarna duyulan ihtiyaca, devlet mdahalesiyle sanayilemenin zorunluluuna, eitim kampanyalarna ve en iyi hizmetin tedariki iin uzak kylerin birletirilmesinin gerekliliine vurgu yapmaktadr. Tm bu gstergeler Krt meselesinin etnopolitik ieriini yalnzca sosyo-ekonomik bir sorun olarak rten TDnin gerikalmlk syleminin paralardr. Mesut Yeen tarafndan kaleme alnan ve Krt meselesine dair son dnemlerde yaynlanm akademik almalardan biri olan Devlet Syleminde Krt Sorunu isimli almaya bavurmamz durumunda, Bozarslann devleti-kalknmac diline neden bu kadar vurgu yaptn anlamak kolaylaacaktr. Yeen, Trkiye Devletinin Krt Blgesinde 1920ler ve 30lar boyunca askeri ve siyasi konsolidasyonu yrrle geirmeye altna ve daha sonra 1950lerde liberal ekonomiye tedricen geile beraber Krt meselesinin devlet syleminde blgesel geri kalmlk meselesi olarak yeniden kurulduuna dikkat ekmektedir (1999: 564). Bozarslann yapm olduu almann, devletin Krt meselesini okuma ekliyle ayn noktadan filizlendii eklinde bir tespitte bulunmak yanltc olacaktr. Nitekim her ne kadar Bozarslan devleti-kalknmac sylemden fazlasyla etkilenmi grnse de, Krtlerle alakal yaplan almalarn hapis cezalaryla talandrld 1960larn politik ikliminde yazlm bir kitap iin anakronik bir bak as gelitirmek doru olmayacaktr.2 Bozarslann Doudaki eitim meselesiyle alakal yapm olduu neriler esnasnda Krtler iin anadilde eitim vurgusu yapm olmas, Bozarslan, Trkiye Devletinin Krt meselesini okuma biiminden uzaklatran etmenlerden bir tanesidir. Bozarslann Dounun Sorunlar kitabyla ilgili kayda deer olan bir dier nokta ise Krtlerin zne olup olmamalar balamnda nasl bir izgide durduuna ilikindir. Her ne kadar dorudan kavramsallatrlmam olsa da, almann genelinde ilenen olgularda kabaca Krt elitleri ve sradan Krtler gibi kategorik bir ayrm gzlemek mmkndr. Krt elitlerinin smr arklarnn nemli bir ayan oluturmalar dolaysyla sosyo-ekonomik adan avantajl pozisyonda ve TD ile kurmu olduklar iliki hasebiyle demokratik olmayan bask rejimine ortak olan aktrler olarak resmedildiini syleyebiliriz. Dier yandan, sradan Krtler ise zne olma pozisyonundan olduka uzaklatrlm bir ekilde, TD ve Krt elitleri arasndaki iliki dolaysyla madur edilmiler olarak aktarlmtr. Bozarslann almasnda, ezilen ve smrlen Krtlerin nasl tanmlandna detayl bir ekilde baklacak olursa; vatandalk haklarna dair bir bilince sahip olmayan, Trkiye Devleti hak-

283
Dounun Sorunlar

1- TD ksaltmas, Trkiye Devleti kavram yerine kullanlacaktr. 2- Mehmet Emin Bozarslann Krtlerle alakal yaplan almalara katklarndan biri olan Mem Znin latin alfabesine evrilmesi yznden hapis cezas aldn not dmek, 1960larn ve 1970 balarnn yasak politik rejimini gzler nne sermesi asndan arpcdr.

284
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

knda oluan alglar vergilendirme ve zor mekanizmalarna muhatap olmaktan ibaret olan, devlet memurlar tarafndan dolandrlrken jandarma dayana maruz kalan ve siyasi bir zne olmak iin gerekli aralardan yoksun braklm masum-uslu-yoksul Krt imgesiyle karlarz. Krt hareketinin 1960larda iine gml olduu suskunluu ve henz kitleselleememi lakin alttan alta kaynayan toplumsal hareketlilii, Bozarslann Krt toplumu ierisindeki pozisyonu ile birlikte dndmzde, sradan Krtlere dair anlatsn neden sadece maduriyet zerinden ekillendirdiini anlamak kolaylaabilir. Sonu olarak, Bozarslann yapm olduu bu almay nemli klan esas neden, sadece istatistik kaynaklara veya kiisel hatra anlatlarna dayanarak anlalmaya allan 1960larn Krt Blgesine dair Bozarslann, Krt toplumunun iinden ve TD brokrasisinin kysndan etraflca bir perspektif gelitirmi olmasnda yatar. Lakin Bozarslann almasnda belirttii sorunlarn analizlerine ve zm nerilerine bakldnda belirginleen devleti-kalknmac anlay, planl kalknma dneminde, Krtler tarafndan Dou Sorununun yeniden kurulmakta olduunu gstermesi hasebiyle de nemli bir noktaya iaret etmektedir. Krt meselesine dair demokratik makaslarn iddetli bir ekilde kslm olduu 1960 sonlarnda, Trkiye i Partisi ierisinde bulunan Doulular grubunun 1967 ylnda organize ettii Dou Mitinglerinin de benzer bir kalknmac anlay zerinden Krt meselesini dillendirme gayretlerini hatrladmz vakit, bu dnem almalarnn Krtln mesele olma halleri zerine sylemek istediklerinin ne kadarn syleyebildikleri bir muamma olarak kalmaya devam edecektir.

Kaynaka
Beiki, smail. 1970. Dou Anadolunun Dzeni: Sosyo-Ekonomik ve Etnik Temeller. Ankara: E Yaynlar. Bozarslan, Mehmet Emin. Dounun Sorunlar. Avesta Yaynlar: Istanbul, 2002. Mesut Yeen, The Kurdish Question in Turkish State Discourse, Journal of Contemporary History, Vol.34, No.4, October 1999: 555-568.