Professional Documents
Culture Documents
fr Metallberufe
R. Kilgus
Lsungsheft
zum Rechenbuch Metall
F. Nher
Autoren:
Dillinger, Josef
Studiendirektor
Mnchen
Escherich, Walter
Studiendirektor
Mnchen
Fischer, Ulrich
Reutlingen
Gomeringer, Roland
Dipl.-Gwl., Studiendirektor
Balingen
Kilgus, Roland
Dipl.-Gwl., Oberstudiendirektor
Neckartenzlingen
Nher, Friedrich
Balingen
Schdlich, Peter
Dipl.-Ing., Studiendirektor
Mnchen
Schellmann, Bernhard
Oberstudienrat
Kilegg
Scholer, Claudius
Metzingen
Tyroller, Hans
Oberstudiendirektor
Mnchen
Hinweise:
1. Die Bezeichnung der Lsungen erfolgt jeweils durch eine Zahlengruppe, gebildet aus der Seitennummer der betreffenden Aufgabe im Rechenbuch Metall und aus der Aufgabennummer.
So bedeutet z. B. 12/3.: Rechenbuch Metall, Seite 12, Aufgabe 3.
2. Bei der Beurteilung von Aufgaben, in denen der Wert p vorkommt, ist zu bercksichtigen, dass die
Ergebnisse mit dem Taschenrechner berechnet wurden. Dabei wurde fr p der Wert 3,141592654
benutzt.
Die Ergebnisse der Aufgaben wurden sinnvoll auf- bzw. abgerundet.
Bei Arbeitszeitberechnungen wurden die berechneten Endwerte grundstzlich auf volle Minuten
aufgerundet.
ISBN 978-3-8085-1980-6
Alle Rechte vorbehalten. Das Werk ist urheberrechtlich geschtzt. Jede Verwertung auerhalb der gesetzlich
geregelten Flle muss vom Verlag schriftlich genehmigt werden.
2008 by Verlag Europa-Lehrmittel, Nourney, Vollmer GmbH & Co. KG, 42781 Haan-Gruiten
http://www.europa-lehrmittel.de
Satz: Satz+Layout Werkstatt Kluth GmbH, 50374 Erftstadt
Druck: Konrad Triltsch Print und digitale Medien GmbH, 97199 Ochsenfurt-Hohestadt
1.5
1.5.1
1.5.2
1.5.3
1.5.4
1.6
1.6.1
1.6.2
1.6.3
bis
1.6.5
1.6.6
1.6.7
1.7
1.7.1
bis
1.7.3
2
2.1
2.1.1
2.1.2
Grundlagen der
technischen Mathematik . . . . . . . . . . . . . .
Zahlensysteme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Grundrechnungsarten . . . . . . . . . . . . . . . .
Gemischte Punktund Strichrechnungen . . . . . . . . . . . . . . . .
Bruchrechnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Potenzieren und Radizieren . . . . . . . . . . . .
Technische Berechnungen . . . . . . . . . . . . .
Umrechnen von Einheiten
und Rechnen
mit physikalischen Gren . . . . . . . . . . . .
Umstellen von Formeln . . . . . . . . . . . . . . .
Technische Berechnungen mit dem
Taschenrechner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Berechnungen im Dreieck . . . . . . . . . . . . .
Lehrsatz des Pythagoras . . . . . . . . . . . . . .
Winkelfunktionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Im rechtwinkligen Dreieck . . . . . . . . . . . .
Im schiefwinkligen Dreieck . . . . . . . . . . .
Allgemeine Berechnungen . . . . . . . . . . . .
Schlussrechnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prozentrechnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zeitberechnungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Winkelberechnungen . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lngen, Flchen, Volumen . . . . . . . . . . . .
Lngen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Teilung gerader Lngen . . . . . . . . . . . . . .
Kreisumfnge und Kreisteilungen . . . . .
Gestreckte und zusammengesetzte
Lngen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Flchen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Geradlinig begrenzte Flchen . . . . . . . . .
Kreisfrmig begrenzte Flchen . . . . . . . .
Zusammengesetzte Flchen . . . . . . . . . .
Verschnitt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Volumen, Masse, Gewichtskraft . . . . . . . .
Gleichdicke Krper,
Berechnung mit Formeln . . . . . . . . . . . .
Gleichdicke Krper, Berechnung
mit Hilfe von Tabellenwerten . . . . . . . . . .
Spitze und abgestumpfte Krper,
Kugeln . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zusammengesetzte Krper . . . . . . . . . . .
Volumennderung beim Umformen . . . . .
Schaubilder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Grafische Darstellungen
von Funktionen
und Messreihen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mechanik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bewegungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Konstante Bewegungen . . . . . . . . . . . . . . .
Konstante geradlinige Bewegungen . . .
Kreisfrmige Bewegung . . . . . . . . . . . . .
Beschleunigte und verzgerte
Bewegungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5
5
5
5
6
6
7
7
8
10
11
11
14
14
16
18
18
19
20
21
22
22
22
23
23
24
24
25
26
28
28
2.2
2.3
2.3.1
2.3.2
2.4
2.5
2.5.1
2.5.2
2.5.3
2.6
2.7
Zahnradmae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
bersetzungen bei Antrieben . . . . . . . . . .
Einfache bersetzungen . . . . . . . . . . . . . .
Mehrfache bersetzungen . . . . . . . . . . . .
Krfte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hebel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Drehmoment und Hebelgesetz . . . . . . . . .
Lagerkrfte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Umfangskraft und Drehmoment . . . . . . . .
Reibung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Arbeit, Energie, Leistung,
Wirkungsgrad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.7.1 + Mechanische Arbeit und
2.7.2
Energie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Potienzielle und kinetische Energie . . . .
2.7.3 + Mechanische Leistung und
2.7.4
Wirkungsgrad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.8
Einfache Maschinen . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.8.1
Schiefe Ebene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.8.2
Keil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.8.3
Schraube . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3
3.1
3.1.1
3.1.2
3.2
3.2.1
3.2.2
3.2.3
4
4.1
4.1.1
28
30
30
32
34
35
4.1.2
4.1.3
35
39
39
39
39
40
41
4.1.4
4.1.5
43
45
45
46
47
56
56
57
60
62
63
63
64
65
68
68
69
69
70
70
70
71
73
73
77
79
86
86
86
86
87
89
90
90
91
93
93
94
94
95
97
97
98
4.1.6
4.1.7
4.2
4.2.1
4.2.2
4.3
4.3.1
4.3.2
4.4
4.5
4.5.1
4.5.2
4.5.3
4.5.4
4.6
4.6.1
4.6.2
4.7
4.7.1
4.7.2
4.7.3
5
5.1
5.1.1
5.1.2
5.1.3
5.1.4
5.2
5.2.1
5.2.2
5.3
5.3.1
5.3.2
5.3.3
5.3.4
5.3.5
6
6.1
6.1.1
6.1.2
6.1.3
6.1.4
6.1.5
6.2.1
Logische Verknpfungen . . . . . . . . . . . . . . 139
bis 6.2.3
6.2.4
Selbsthalteschaltungen . . . . . . . . . . . . . . . 142
7
7.1
7.2
7.3
7.4
7.4.1
7.4.2
7.5
7.6
7.7
7.8
7.9
8
8.1
8.2
8.3
8.4
8.5
8.6
8.7
8.8
8.9
8.10
8.11
8.12
8.13
9
9.1
9.2
9.3
9.4
9.5
9.6
9.7
9.8
9.9
9.10
Elektrotechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
Ohmsches Gesetz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
Leiterwiderstand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
Temperaturabhngige Widerstnde . . . . . 145
Schaltung von Widerstnden . . . . . . . . . . 146
Reihenschaltung von Widerstnden . . . . . 146
Parallelschaltung und gemischte
Schaltung von Widerstnden . . . . . . . . . . 146
Gemischte Schaltung von Widerstnden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
Elektrische Leistung bei Gleichspannung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
Wechselspannung und Wechselstrom . . . 151
Elektrische Leistung bei Wechselstrom
und Drehstrom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
Elektrische Arbeit und Energiekosten . . . 155
Transformator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
Aufgaben zur Wiederholung und
Vertiefung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
Lehrsatz des Pythagoras, Winkelfunktionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
Lngen, Flchen, Volumen, Masse und
Gewichtskraft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
Dreh- und Lngsbewegungen,
Getriebe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
Krfte, Arbeit, Leistung . . . . . . . . . . . . . . . 160
Matoleranzen, Passungen und Teilen . . 162
Qualittsmanagement . . . . . . . . . . . . . . . . 163
Spanende Fertigung . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
Schneiden und Umformen . . . . . . . . . . . . 166
Fgen: Schraub-, Passfeder-, Stiftund Ltverbindungen . . . . . . . . . . . . . . . . 167
Wrmedehnung und Wrmemenge . . . . . 169
Hydraulik und Pneumatik . . . . . . . . . . . . . 170
Elektrische Antriebe und Steuerungen . . 171
Gemischte Aufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
Projektaufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
Vorschubantrieb einer
CNC-Frsmaschine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
Hubeinheit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
Zahnradpumpe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
Hydraulische Spannklaue . . . . . . . . . . . . . 181
Folgeschneidwerkzeug . . . . . . . . . . . . . . . 184
Tiefziehwerkzeug . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
Spritzgiewerkzeug . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
Qualittsmanagement am Beispiel
eines Zwischengetriebes . . . . . . . . . . . . . . 192
Pneumatische Steuerung . . . . . . . . . . . . . 198
Elektropneumatik Sortieren von
Materialien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Zahlensysteme
8/1.
z 10
z2
z 16
8/2.
1.1
Tabelle 3
24
30
48
64
100
144
150
255
2000
1E
30
40
64
90
96
FF
7D0
Tabelle 4
z2
100
10 10
1 11 11
11 00 11
11 11 00 00
11 11 11 11
z 10
10
31
51
240
255
8/3.
Tabelle 5
z 16
68
A0
96
8F
ED
FF
z 10
104
160
150
143
237
255
z2
1 10 10 00
10 10 00 00
10 01 01 10
10 00 11 11
11 10 11 01
11 11 11 11
8/4.
Tabelle 6
z2
10 10 10
11 10 00
11 00 11 00
11 10 00 11
10 01 00 10
10 00 01 11
z 16
2A
38
CC
E3
92
87
1.2
Grundrechnungsarten
1.2.3
b) 103,9352 103,94
c) 263,86684 263,87
d) 58,1376 58,14
e) 499,394 499,40
f) 394,7366 394,74
11/2.
a) 38,055 38,06
b) 40,52238237 40,52
11/3.
a) 6 005,019286 6 005,02
11/4.
a) 69
b) 9 772,238696 9 772,24
c) 10,3 10,33
11/5.
11/1.
b) 17
d) 9
11/6.
a) 8 ab
b) 315 xy
c) 31 mn
d) 70 ac
11/7.
10,5 x
a)
y
19,2 m
b)
n
9 x 4,5 x
c) =
2y
y
d) 0
11/8.
1.2.4
Bruchrechnen
12/1.
Lsungsbeispiel:
3 3 6 18
a) --- = ----------- = -----4 4 6 24
12
b) -
24
30
c) -
24
10
d) -
24
18
e) -
24
Lsungsbeispiel:
3
3:3 1
a) ------ = -------------- = --21 21 : 3 7
1
b) -
12
1
c)
2
4
d)
5
10
e) -
33
b) 0,083
c) 0,500
d) 0,800
e) 0,303
17
c)
20
1
d)
5
333
e) -
1 000
12/2.
12/3.
12/4.
Lsungsbeispiel:
3
a) ------ = 3 : 21 = 0,1428 0,143
21
Lsungsbeispiel:
9 375
9 375 : 25 375 : 25 15
a) 0,9375 = = -- = - =
10 000 10 000 : 25 400 : 25 16
3
b)
8
1.2.5
16/1.
16/2.
b) 128 dm3
e) 0,0375 cm3
c) 19,5 m3
f) 2 m
1
1
a) 102; 103; = 2 = 10 2; 10 3; 106; 10 6
100 10
b) 5,542 10 4; 1,647 978 106; 3,567 63 105; 3,32 104
c) 3,3 10 2; 7,56 101; 2,1 103; 2 10 5; 107
d) 101; 5 102; 7 103; 3,3 101; 3,21 101
16/3.
m
a) 2,997 9 108 ; b) 4,007 659 4 107 m;
s
16/4.
a) 15 b 3
16/5.
a) 45
b) a9
c) 40x6
d) 0,65 b5
e) 21x4
f) 3a2
g) 73
h) 32
i) 40
k) 4x
b) 2 (2 m 3 + n3)
16/7.
16/8.
16/9.
100 = 10
a)
81 = 9
a
b) 9
m
a) 2
a) 6
b) 7
6
g) 2
h)
x
a)
156,25 m2 = 12,5 m
b)
4 m2 = 2 m
c) (2m + 3n)
b
0,3600 cm2 = 0,6 cm
c)
0,0144
dm2 = 0,12 dm
d) 2
9=6
e) (c 2)
c
b)
c) 10a
c)
e) 2xy
d) 28
f) 9m 2n
1.3
Technische Berechnungen
1.3.1
1.3.6
21/1a.
Lsungsbeispiel:
10 dm
1,0 m = 10 dm
1m
Ergebnisse
1,0
dm
10
0,075
6 500
0,001
2,35
0,007
0,235
0,75
65 000
0,01
23,5
0,07
2,35
cm
370
396
20,4
1 300,7
7,5
0,0639
75,8
mm
3 700
3 960
204
13 007
75
0,639
758
dm2
145
26,5
1 470
5,6
0,3103
0,0009
cm2
14 500
2 650
147 000
560
900
31,03
0,09
0,000115
0,001675
0,000343
dm3
0,115
0,000063
0,000003
1,675
0,343
0,002
0,125450
qm
300
405
1 750
1 520
78
35
21/2.
v=pdn
0,000000063 0,000000003
420 mm 1 m
d = 420 mm = = 0,42 m
1 000 mm
1
1 1 min 540
n = 540 - = 540 - - =
min
min 60 s
60 s
540
m
m
v = p 0,42 m = 11,869 = 11,9
60 s
s
s
21/3.
m
m 1 min 16 m
m
a) vf = 16 = 16 - = = 0,27
min
min 60 s
60 s
s
v
b) a =
t
m
0,27
v
s 0,27 m s2
t = = = = 0,135 s
a
m
2sm
2 2
s
0,000002 0,000125450
21/4.
F = pe A
N
F = 800 2 66,75 cm2 = 53 400 N = 53,4 kN
cm
21/5.
m
m 1 min 110 m
vc = 110 = 110 =
min
min 60 s
60 s
Pc = Fc vc
110 m
Nm
Pc = 6 365 N = 11 669,2 = 11 669,2 W 11,7 kW
60 s
s
1.3.7
24/1.
U=pd|:p
U pd
=
p
p
U
d =
p
U 125 mm
d = = = 39,8 mm
p
p
24/2.
p d2 |
A = | 4
4 |
4 p d2 |
A 4 = | : p
4
|
A 4 p d2
=
p
p
2
4
A
4 56,74 cm
d = = = 72,28 cm2 = 8,5 cm
p
p
24/3.
c2 = a2 + b2 | a2
c2 a2 = a2 + b2 a2
b2 = c2 a2
2
b = c
a2 = (160
mm)2
(85 mm)2 = 18
375 mm2 = 135,5 mm
24/4.
vf = n fz z | : (n z)
vf
n fz z
=
nz
nz
Vf
fz =
nz
mm
72
vf
min
72 mm min
fz = = = = 0,2 mm
nz
45
45 8 min
8
min
24/5.
n1 z1 = n2 z2 | : z2
n1 z1 n2 z2
=
z2
z2
440
32
n1 z1 min
1
n2 = = = 176
z2
80
min
F d2 |
1 = 12 | d 22
F2 d 2 |
F1 d 22 d 21 d 22 | F2
=
|
F2
d22 | F1
F1 d 22 F2 d 21 F2
=
F2 F1
F1
d 21 F2
d 22 =
F1
d2 =
2
d
1 F2
=
F1
(20 mm)2
4 000 N
150 N
d2 = 10
666,66
mm2 = 103,3 mm
24/7.
U|
I = | R
R|
UR
I R =
R
U = I R = 4,2 A 12 O = 50,4 V (1 V = 1 O 1 A)
24/8.
a) F s = FG h
b) F1 1 = F2 2
FG h
F =
s
FG h
s =
F
Fs
FG =
h
Fs
h =
FG
F2 2
F1 =
1
d) nt
zg
=
ng
zt
zg ng
nt =
zt
e) FB
F1
F2
FA
c) F1 a = F2 b
F2 b
F1 =
a
F2 2
1 =
F1
F2 b
a =
F1
F1 1
F2 =
2
F1 a
F2 =
b
F1 1
2 =
F2
F1 a
b =
F2
= (F1 + F2) FA
= FA + FB F2
= FA + FB F1
= (F1 + F2 FB)
nt zt
ng =
zg
f) U = 2 ( + b)
U
= b
2
U
b =
2
g) A0 = 2A + AM
nt zt
zg =
ng
A0 AM
A =
2
zg ng
zt =
nt
h) Q = c m (t2 t1)
Q
c =
m (t2 t1)
Q
m =
c (t2 t1)
Q
t2 = + t1
cm
Q
t1 = t2
cm
AM = A0 2A
i)
m (z1 + z2)
a =
2
2a
m =
z1 + z2
2a
z1 = z2
m
2a
z2 = z1
m
k)
Dd
C =
L
D=CL+d
d=DCL
Dd
L =
C
10
2
D = d
+ 2
2
= D
d2
2
m) d = D
2
l ) da = m (z + 2)
da
m =
z+2
da
z = 2
m
n) Q = q s n
Q
q =
sn
Q
s =
qn
Q
n =
qs
p)
R1 R2
R1 = R
1 + R2
RR
R1 = 2
R R2
R R1
R2 =
R1 R
o) P = U I cos g
P
U =
I cos g
P
I =
U cos g
P
cos g =
UI
q)
(F1 1 + F2 2)
FB =
FB F2 2
1 =
F1
FB F1 1
2 =
F2
FB F2 2
F1 =
1
FB F1 1
F2 =
2
1.3.8
27/1.
p d2 |
A = | 4
4 |
p d2 4 |
4 A = | p
4
|
4
A
d =
p
4 A p d2
=
p
p
4
5,672 mm2
d = = 2,687 mm 2,7 mm
p
Lsung mit dem Taschenrechner
Schritt
27/2.
Eingabe
AC
5,672
Anzeige
5,672
a) sin 15 = 0,258819
7,2218
2,687
8
Schritt
Eingabe
AC
sin
15
Eingabe
AC
cos
32,42
Anzeige
15
0,258819
Anzeige
32,42 0,8441408
Schritt
Eingabe
AC
tan
56,33
Eingabe
AC
sin
84,43
Anzeige
56,33
1,5125
Anzeige
84,43
0,9952
Schritt
Eingabe
AC
cos
77,2
Eingabe
AC
tan
87,41
Anzeige
77,2
0,2215
Anzeige
87,41
22,1068
a) a = 23,697
Lsung mit dem Taschenrechner
Schritt
Eingabe
Anzeige
b) b = 87,34
Lsung mit dem Taschenrechner
5
Schritt
Eingabe
0,4019 23,697
Anzeige
1
5
=
0,0464 87,34
c) g = 74,33
Lsung mit dem Taschenrechner
Schritt
Eingabe
Anzeige
27/4.
v=pdn
3,5648 74,33
540 540
n = =
min 60 s
d = 420 mm = 0,4 m
27/5.
Eingabe
AC
0,4
540
60
Anzeige
3,1415
3,1415
0,4
1,2566
540
678,584
60
11,309
S=Ut
S = (p 22 mm + 2 30 mm + 2 p 9,5 mm) 1 mm
S = 188,8 mm 1 mm = 188,8 mm2
Lsung mit dem Taschenrechner
Schritt
Eingabe
AC
22
30
Anzeige
3,1415
3,1415
22
69,1
30
129,1
Schritt
10
11
12
13
14
15
16
17
Eingabe
9,5
Anzeige
3,1415
6,2831
9,5
188,8
188,8
1.4
Berechnungen im Dreieck
1.4.1
28/1.
Rechtwinklige Dreiecke
a) c = a 2 + b 2 =
(120 mm) 2 + (160 mm) 2 = 200 mm
b) b =
c 2 a 2 =
(170 mm) 2 (80 mm)2 = 150 mm
c) c =
a 2 + b 2 = (8,3
cm) 2 + (40 cm) 2 = 40,852 cm
d) a =
c 2 b 2 =
(8,2 dm) 2 (6,4 dm) 2 = 5,126 dm
e) a =
c 2 b 2 =
(0,12 m) 2 (0,02 m) 2 = 0,118 m
f) b =
c 2 a 2 =
(20,2 km) 2 (13,5 km) 2 = 15,026 km
12
28/2.
1415 mm
28/3.
Kegel
2
h = c 2 b 2 = (170
mm)
(60 mm) 2 = 159,06 mm
159 mm
28/4.
Zylinder
2
2
b = 2 c 2 a 2 = 2
(60 mm)
(40 mm)
= 89,443 mm
60
Platte
x = (29
mm)2
+ (29 mm)2 =
Vierkant
30
29/6.
1682
mm2 = 41,012 mm
30
28/5.
2
c = a 2 + b 2 =
(30 mm)
+ (30 mm)2 = 42,426 mm
29/7.
Sechskant
2
(D ) ( D )
= + (16 mm)2
2
4
SW
D2 D2
= (16 mm)2
4 16
3
D 2 = (16 mm)2 = 256 mm2
16
16
D 2 = 256 mm2
3
D
b= 4
Quader
a 2 + b 2 =
(420 mm)2
+ (215 mm)2
c = 1 =
29/8.
c= D
2
= 471,832 mm
c = 2 = a 2 + b 2 =
(471,832 mm)2 +
(180 mm)2
= 505,000 mm
29/9.
Anschnitt
a = s =
c 2 b 2 = (40
mm)2
(32,5 mm)2
= 23,318 mm 23,3 mm
29/10.
Kugelpfanne
x
a = = c 2 b 2 =
(24 mm)2
(11 mm)2
2
x = 42,661 mm
29/11.
24
48
= 21,330729 mm
x
11 2
22
Treppenwange
2
c=L = a +b =
= 2 842,5 mm
(2200
mm)2 + (1800
mm)2
Bild 29/10: Kugelpfanne
b = c 2 a 2 = (60
mm)2 (42,5
mm)2 = 42,353 mm
Zahntrieb
60
2 = 109,859 mm
a = x = c 2 b 2 = (115
mm)2 (34mm)
29/14.
Portalkran
c=
30/15.
(
x=b+42,5
m2
m
m2
a +b =
1,3 + 1,9 = 2,3
s
s
s
2
) (
Lochung
2 = 48,166 mm
c = a 2 + b 2 = (36
mm)2 + (32 mm)
Ausleger
=c=
2
2
a 2 + b 2 =
(1250 mm)
+ (830mm)
= 1 500,467 mm 1 500 mm
30/17.
Hrteprfung
2 = 4,514 mm
b = c 2 a 2 =
(5 mm)2
(2,15 mm)
h = (5 4,514) mm = 0,486 mm
30/18.
Segmentplatte
2 = 38,730 mm
x = (40
mm)2
(10 mm)
30/19.
c=
5m
m
2 = 21,501 mm
y = (40
mm)2
(38,730 mm 5 mm)
2
2
c = Fa = a + b =
(8 900 N)
+ (1 700N)
= 9 060,9 N
2
Scheibenfrser
c 2 a 2 = (40
mm)2 (34 mm)2 = 21,071 mm
a) b =
a = 2,15 mm
(
2
d 2 d
d2 d2
d
a = 2 a + a 2
2
2
4
4
2
b) s =
) (
d2 d2
+ d a a 2
4 4
0,1
30/20.
= a d a2
Lochstempel
f
2
r - 0,1
30/21.
(f )
= r 2 (r 0,1)2
2
f
= (5 mm)2 (5 mm 0,1 mm)2
2
= 0,995 mm
f 2 mm
30/22.
Seewlbung
a = c 2 b 2 = (6
365 km)2 (23 km)2 = 6 364,9584 km
h = r b = 6 365 km 6 364,9584 km = 0,04156 km
= 41,56 m
10
85
a =42,5
120
b =?
c=
29/12.
13
14
1.4.2
Winkelfunktionen
Funktionswerte
sin: 0,1736; 0,7431; 0,0640; 0,4874; 0,9124; 0,6136
cos: 0,9848; 0,6691; 0,9980; 0,8732; 0,4094; 0,7896
tan: 0,1763; 1,1106; 0,0641; 0,5581; 2,2286; 0,7771
33/2.
Winkel
a
33/3.
1,62 (1 37)
8,5 (8 30)
85
Berechnungen im Dreieck
a
33/4.
c in mm
62
50
350
784
1 120
a in mm
50,8
30
225
747
760
b in mm
35,6
40
268
238
825
@a
55
36,83
40
72,33
42 40
@b
35
53,17
50
17,67
47 20
Kegelrder
d1
2 d 160 mm
tan d1 = = 1 = = 1,8182; d1 = 61,2
d2 d2 88 mm
2
d2 = 90 d1 = 90 61,2 = 28,8
33/5.
Prismenfhrung
b = a tan 40 = 16 mm 0,8391 = 13,426 mm
x = 36 mm 2 b = 36 mm 2 13,426 mm = 9,148 mm 9,15 mm
33/6.
Seitenschieber
x = a tan 30 = 5 mm 0,5774 = 2,887 mm 2,9 mm
33/7.
Bohrlehre
100 mm 100 mm
c = = = 155,6 mm
cos 50
0,6428
b = 100 mm tan 50 = 100 mm 1,1918 = 119,18 mm
33/8.
Befestigungsplatte
x = 40 mm cos 20 = 40 mm 0,9397 = 37,59 mm
y = 40 mm sin 20 = 40 mm 0,3420 = 13,68 mm
33/9.
Sinuslineal
E = L sin a = 100 mm sin 24,5 = 100 mm 0,4147 = 41,47 mm
Blechhaube
750 mm 400 mm
a = = 175 mm;
2
2
a
175 mm
L = = = 272,24 mm 272 mm
sin 40 0,6428
34/11.
Drehteil
15
a D d (50 30) mm
a
tan = = = 0,1190; = 6,79; a = 13,58
2
2
2 84 mm
2
34/12.
Abdeckblech
160 mm 160 mm
1 = = = 184,8 mm
cos 30
0,8660
Reibradgetriebe
100 mm 100 mm
h = = = 26,79 mm 26,8 mm
tan 75
3,7321
34/14.
Trgerkonstruktion
c
2 300 mm
tan a = = = 0,4182; a = 22,69
a + b 3 000 mm + 2 500 mm
a
a
3 000 mm
cos a = ; d = = = 3 251,68 mm 3 252 mm
d
cos a
0,9226
c
c
2 300 mm
sin a = ; d + e = = = 5 961,64 mm
d+e
sin a
0,3858
e = 5 961,49 mm d = 3 961,49 mm 3 251,68 mm = 2 709,81 mm 2 710 mm
f
sin a = ; f = d sin a = 3 251,68 mm 0,3858 = 1 254,50 mm 1 255 mm
d
mm
2
g 2 = b 2 + f 2; g = b 2 + f 2 =
(2 500 mm)2 + (1 254,50 mm)2 =
7 823 770
2 797 mm
34/15.
Profilplatte
P1: X1 = 0 mm
Y1 = 0 mm
P2: X2 = 40 mm
Y2 = 0 mm
P3: X3 = (40 + 30) mm = 70 mm
Y3 = 30 mm tan 20 = 30 mm 0,3640 = 10,92 mm
P4: X4 = X3 = 70 mm
Y4 = 28 mm
(37 28) mm
P5: tan 20 =
70 mm X5
9 mm
9 mm
X5 = 70 mm = 70 mm = 45,27 mm
tan 20
0,3640
Y5 = 37 mm
16
34/16:
P8: X8 = 0 mm
Y8 = 45 mm
Rundstab
6 mm
sin a = = 0,24; a = 13,89
25 mm
120 2 a
b = = 46,11
2
a=rt
a
cos b = ; a = r cos b = 25 mm 0,6933 = 17,33 mm
r
16
R20
Vierkant
16 mm
cos a = = 0,8; a = 36,87
20 mm
34/17.
t = r a = 25 mm 17,33 mm = 7,67 mm
b = 45 a = 8,13
b = 2 20 mm sin b = 40 mm 0,1414 =
5,656 mm 5,7 mm
Schiefwinklige Dreiecke
a
b
b sin a 75 mm sin 75
a) = ; a = = - = 102,45 mm
sin a sin b
sin b
sin 45
g = 180 a b = 180 75 45 = 60
c
a
a sin g 102,45 mm sin 60
= ; c = = = 91,85 mm
sin g sin a
sin a
sin 75
b sin g 45 mm sin 60,5
sin b sin g
b) = ; sin b = = = 0,9108
b
c
c
43 mm
b = 65,62
a = 180 b g = 180 65,62 60,5 = 53,88
a
c
c sin a 43 mm sin 53,88
= ; a = = = 39,91 mm
sin a sin g
sin g
sin 60,5
c) c 2 = a 2 + b 2 2 a b cos g
c =
a 2 b 2 2 a b cos g =
(502 + 362 2 50 36 cos
59,5) mm2
= 44,37 mm
sin a sin g
a sin g 50 mm sin 59,5
= ; sin a = = = 0,9709
a
c
c
44,37 mm
a = 76,16
b = 180 a g = 180 76,16 59,5 = 44,34
b2 + c2 a2
d) a 2 = b 2 + c 2 2 b c cos a; cos a =
2bc
(392 + 452 572) mm2
=
= 0,0846; a = 85,15
2 39 45 mm2
17
sin a sin b
b sin a 39 mm sin 85,15
= ; sin b = = = 0,6818
a
b
a
57 mm
b = 42,98
g = 180 a b = 180 85,15 42,98 = 51,87
36/2.
Ausleger
a) b = 180 (60 + 70) = 50
x
b
b sin a 1 500 mm sin 60
= ; x = = = 1 695,77 mm 1 696 mm
sin a sin b
sin b
sin 50
y
b
b sin g 1 500 mm sin 70
= ; y = = = 1 840,02 mm 1 840 mm
sin g sin b
sin b
sin 50
Kurbeltrieb
sin a sin b
b sin a 180 mm sin 30
a) = ; sin b = = = 0,2250
a
b
a
400 mm
b = 13,00
b) Winkel g zwischen Kurbel und Kurbelstange: g = 180 a b
= 180 30 13 = 137
c
a
a sin g 400 mm sin 137
= ; c = = = 545,6 mm
sin g sin a
sin a
sin 30
x = r + a c = 180 mm + 400 mm 545,6 mm = 34,4 mm
36/4.
Grundplatte
= c; @ P1P2P3 = @ b
P1P2 = a;
P1P3 = b; P2P3
a2 + c2 b2
b 2 = a 2 + c 2 2 a c cos b; cos b =
2ac
(922 + 362 712) mm2
=
= 0,7124; b = 44,57
2 92 36 mm2
x
cos b = ; x = a cos b = 36 mm cos 44,57
a
= 25,65 mm
y
sin b = ; y = a sin b = 36 mm sin 44,57
a
= 25,26 mm
oder
a 2 = x 2 + y 2; y = a 2 x 2 =
(36 mm)2 (25,65 mm)2
Fachwerk
a 2 = b 2 + c 2 2 b c cos a
2
a= b
+ c 2 2 b c cos a
36/5.
a =
(3 0002 + 2 2002 2 3 000 2 200 cos 20) mm2
= 1 198,4 mm
= 25,26 mm
18
1.5
Allgemeine Berechnungen
1.5.1
Schlussrechnung
37/1.
Werkstoffpreis
1. Schritt: Am = 1 kg; Aw = 1,08 EUR
Aw
EUR
2. Schritt:
= 1,08
Am
kg
3. Schritt: Em = Em Em = 1,35 kg 185 Deckel
1
Em = 249,75 kg Deckel
Em Aw 249,75 kg 1,08 EUR
Ew =
=
Am
1 kg
Ew = 269,73 EUR
37/2.
Schutzgasverbrauch
1. Schritt: Am = 23 m; Aw = 640
Aw 640
2. Schritt:
= = 27,83
Am 23 m
m
3. Schritt: Em = 78 m
Em Aw
78 m 640
Ew =
=
Am
23 m
Ew = 2 170,43
37/3.
Notstromaggregat
1. Schritt: Am = Am1 Am2 = 2 Aggregate 3 Stunden
Am = 6 Stunden
2. Schritt: Am = 6 Stunden; Aw = 120
Aw
120
= = 20
Am 6 Stunden
h
3. Schritt: Em = 3 Aggregate
Em Aw
3 120
Ew =
= = 60
Am
6 Stunden
h
240
240 Treibstoff reichen fr = 4 h.
60
h
37/4.
CuZn-Blech
1. Schritt: Am = Am1 Am2
= 4 m2 4 mm = 16 m2 mm
2. Schritt: Am = 16 m2 mm; Aw = 136 kg
Aw
136 kg
kg
= = 8,5
Am 16 m2 mm
m2 mm
3. Schritt: Em = Em Em = 10 m2 6 mm
1
= 60 m2 mm
Em Aw 60 m2 mm 136 kg
Ew =
=
= 510 kg
Am
16 m2 mm
Qualittskontrolle
1. Schritt: Am = 3 Prfer; Aw = 14 Stunden
2. Schritt: Am Aw = 3 14 Stunden = 42 Stunden
3. Schritt: Em = 8 Stunden
Am Aw 3 Prfer 14 Stunden
Ew =
=
Em
8 Stunden
Ew = 5,25 Prfer
Es werden mindestens 6 Prfer bentigt.
37/6.
Rundstahl
1. Schritt: Am = 200 mm; Aw = 450 cm
= 4,5 m
2. Schritt: Am Aw = 200 mm 4,5 m = 900 mm m
3. Schritt: Em = 100 mm
Aw Am 4,5 m 200 mm
Ew =
=
Em
100 mm
Ew = 9 m
1.5.2
Prozentrechnung
38/1.
Festplatte
100 % Pw 100 % 15 MB
Ps =
= = 0,15 %
Gw
10 000 MB
38/2.
Scanzeit
Gw
4 min
Pw =
P = 24 % = 0,96 min 57,6 s 58 s
100 % s 100 %
Scanzeit = 4 min 0,96 min = 3,04 min 3 min 2,4 s
oder:
Aw
4 min
Ew =
Em = 24 % = 0,96 min
Am
100 %
Die Scanzeit betrgt 4 min 0,96 min = 3,04 min 3 min 2,4 s
38/3.
Rauchgasentschwefelung
38 % 20 % = 18 % Verbesserung
100 % Pw 100 % 18 %
Ps =
= = 47,37 %
Gw
38 %
38/4.
Gehusegewicht
kg
1 mm Blechdicke bei r = 7,85
100 %
dm3
kg
2 mm Blechdicke bei r = 2,7 3 ? %
dm
kg
100 % 2,7 3 2 mm
dm
Neues Gewicht = = 68,79 %
kg
7,85 3 1 mm
dm
Gewichtsverminderung = 100 % 68,79 % = 31,21 %
19
20
38/5.
Zugfestigkeit
N
1 250 2 100 %
mm
N
N
= 880,28
880 2
142 %
mm2
mm
38/6.
Lotherstellung
Prozentualer Gehalt der Bestandteile in der Schmelze:
Sn = 63 %, Pb = 37 %
Massenanteil der Bestandteile an der Gesamtmasse:
63 % 150 kg
mSn = = 94,5 kg
100 %
38/7.
37 % 150 kg
mPb = = 55,5 kg
100 %
Aktienfonds
Die Kosten fr einen Fondsanteil betragen 135 EUR.
Gw
15 Anteile 135 EUR
2 025 EUR 5,25 %
Ps = 5,25 % =
a) Pw =
100 %
100 %
100 %
Pw = 106,31 EUR
Gesamtbetrag = 2 025 EUR + 106,31 EUR = 2 131,31 EUR
Gw
2 025 EUR
P = 45 % = 911,25 EUR
b) Pw =
100 % s
100 %
Gewinn = 911,25 EUR 106,31 EUR = 804,94 EUR
1.5.3
Zeitberechnungen
39/1.
Arbeitsauftrge
a) 1 h 43 min
b) 4 h 20 min
c) 2 h 34 min
d) 9 h 25 min
Stundenumrechnung
a) 2,7667 h
b) 6,5042 h
c) 0,5667 h
d) 0,16 h
Zeitangabe
a) 0 h 48 min
d) 8 h 33 min
b) 0 h 9 min
e) 2 h 21 min 36 s
c) 0 h 45 min 36 s
f) 1 h 1 min 12 s
b) 500,033 min
c) 3,667 min
39/2.
39/3.
39/4.
Zeitumrechnung
a) 455,4 min
e) 60,367 min
39/5.
Fahrzeit
a) 8.35 Uhr + 4 h 38 min + 5 min 20 s + 36 min = 13:54:20 Uhr
b) 4 h 38 min + 5 min 20 s + 36 min = 5 h 19 min 20 s
39/6.
Montagezeit
5 min 25 s = 325 s;
25 Gerte 325 s = 8 125 s = 135,42 min
135 min 25 s
2 h 15 min 25 s
39/7.
Zahnriementrieb
a) Aus Diagramm abgelesen:
Antrieb 1: 0,16 s
Antrieb 2: 0,4 s
Antrieb 3: 0,8 s
d) 0,10833 min
21
1.5.4
Winkelberechnungen
41/1.
Umrechnungen
27 30; 62 40,2, 38 13,8
41/2.
Umrechnung
a) 6 2; 1 29; 9 42; 22 4
b) 16 25,2; 49 36; 0 3,6
41/3.
Platte
b = 180 115 = 65; a = b = g = 65; d = 115
41/4.
Winkel im Dreieck
a) g = 180 (17 + 47) = 116
b) a = 180 (72 8 + 31) = 76 52
c) b = 180 (121 + 56 41) = 2 19
41/5.
Mittelpunktswinkel
360 360
6-Eck:
a = = = 60
n
6
b = 180 a = 180 60 = 120
8-Eck:
a = 45; b = 135
10-Eck:
a = 36; b = 144
41/6.
Flansch
360
a = = 72
5
41/7.
Drehmeiel
a + b + g = 90
b = 90 (a + g)
b = 90 (17 + 15) = 90 32
b = 58
41/8.
Wagenheber
d
50
+ b + 90 = 180; b = 180 90
2
2
b = 65
d
50
a = 90 = 90 = 65
2
2
41/9.
41/10.
Schablone
a + 118 = 180
a = 180 118 = 62
a
b = 90 + = 121
2
180 2 65
g = = 25
2
Zahnriementrieb
a = 180 7 + 18 = 191
b = 180 + 7 + 30 = 217
a = 360
n
b = 2 180- a
2
65
a
2
a
2
a
118
22
1.6
1.6.1
Lngen
Restlnge
R = (s1 + s + s2 + s + s3 + s + s4 + s + s5 + s)
R = (s1 + s2 + s3 + s4 + s5 + 5 s)
R = 6 000 mm (750 mm + 87 mm + 1 300 mm + 1 540 mm + 625 mm + 5 1,5 mm)
R = 6 000 mm 4 309,5 mm = 1 690,5 mm
43/2.
43/3.
Teilung
300 mm
a) p = = = 42,86 mm
n+1
6+1
(a + b) 300 mm (44,5 mm + 44,5 mm)
b) p = = = 42,2 mm
n1
61
43/4.
43/5.
Teilung
2 000 mm
p = = = 125 mm
n+1
15 + 1
43/6.
Schutzgitter
(a + b)
(a + b)
2 150 mm (130 mm + 130 mm)
p = ; n = + 1 = + 1 = 28
n1
p
70 mm
43/7.
Obergurt
(a + b)
p =
n1
= p (n 1) + (a + b) = 70 mm (9 1) + (20 mm + 30 mm) = 610 mm
43/8.
Treppengelnder
4 160 mm
p = ; n = 1 = 1 = 51
n+1
p
80 mm
x = p 12 mm = 80 mm 12 mm = 68 mm
43/9.
Blechtafel
n = 2 n1 + 2 n2
(a + b)
1 840 mm (200 mm + 200 mm)
n1 = + 1 = + 1 = 25
p
60 mm
(a + b)
1 120 mm (260 mm + 260 mm)
n2 = + 1 = + 1 = 11
p
60 mm
n = 2 25 + 2 11 = 72
Klingelschild
(a + b) 200 mm (45 mm + 25 mm) 200 mm 70 mm
p = = = = 26 mm
n1
61
5
x = p 10 mm = 26 mm 10 mm = 16 mm
y = 180 mm (15 mm + 70 mm + 15 mm) = 180 mm 100 mm = 80 mm
Kreisumfang
22,93 mm; 40,84 mm; 61,26 mm; 64,40 mm; 247,87 mm; 363,48 mm
44/2.
Durchmesser
19,99 mm; 5,00 mm; 9,99 mm; 69,96 mm; 26,99 mm; 124,94 mm
44/3.
Bandsge
= p d + 2a = p 600 mm + 2 1 250 mm = 4 385 mm
44/4.
Schnittteile
Bild 3
p D a p 300 mm 65
1 = = = 170 mm
360
360
p d a p 190 mm 65
2 = = = 108 mm
360
360
Dd
300 mm 190 mm
3 = 2 = 2 = 110 mm
2
2
a = 1 + 2 + 3 = (170 + 108 + 110) mm = 388 mm
i = 2 p d = 2 p 20 mm 126 mm
44/5.
Bild 4
1
2
a
i
Bild 5
a = 2 85 mm + p 30 mm + 30 mm + p 15 mm = 341,4 mm
i = 2 65 mm + 2 7 mm = 144 mm
= 4 = 4 120 mm = 480 mm
= p d = p 60 mm = 188,5 mm
= 1 + 2 = 480 mm + 188,5 mm = 668,5 mm
= p d = p 20 mm = 62,83 mm
Teilung
55 mm
dm = 95 mm 2 + 2 = 190 mm + 55 mm = 245 mm
2
p dm p 245 mm
p = = = 48,1 mm
n
16
Handlauf
L = 1 + 2 + 3
p dm a p 1 140 mm 150
= = 1 492,3 mm
2 =
360
360
L = 300 mm + 1 492,3 mm + 500 mm = 2 292,3 mm
45/2.
Kreisring
U 1 058 mm
U = p dm; dm = = = 336,77 mm 337 mm
p
p
d = 337 mm 12 mm = 325 mm
45/3.
Blechbehlter
dm = 900 mm + 20 mm = 920 mm
U
= p dm = p 920 mm = 2 890,27 mm
23
24
45/4.
2 = 2 5 mm
p 155 mm
p dm1 p (150 mm + 5 mm)
= = = 243,47 mm
3 =
2
2
2
p dm2 p (50 mm + 5 mm) p 55 mm
= = = 86,39 mm
4 =
2
2
2
1.6.2
Flchen
47/2.
Strebe
A = 5 A1 = 5 (3 cm)2 = 45 cm2
Quadratstahl
(7 mm)2 2 =
98 mm2 = 9,8995 mm 10 mm
= 21 2 =
47/3.
Flachstahl
A
175 mm2
= = = 14 mm
b
12,5 mm
47/4.
Sttze
A (48 mm)2
b = = = 72 mm
32 mm
47/5.
Fhrung
A = A1 A2 + A3
56 mm + 40 mm
30 mm + 15 mm
A = 26 mm 14 mm + 80 mm 14 mm
2
2
A = 1 248 mm2 315 mm2 + 1 120 mm2
A = 2 053 mm2
47/6.
Pleuelstange
A2A
4 290 mm2 2 60 mm 27,5 mm
x = 1 = = 22 mm
45 mm
Trapez
2 210 mm2
2A
2 = 1 = 20 cm = 15 cm = 150 mm
b
12 cm
47/8.
Stahlstab
2A
2 289,5 mm2
b = = = 12 mm
1 + 2 23 mm + 25,25 mm
47/9.
Knotenblech
A1 = b = 190 mm 110 mm = 20 900 mm2
25
2A
2 17 350 mm2
b = = = 135,54 mm
1 + 2 190 mm + 66 mm
Laufschiene
x = 26 mm 5,6 mm = 20,4 mm
1 + 2
26 mm + 20,4 mm
A =
b = 40 mm = 928 mm2
2
2
47/11.
Schlsselweite
a) d = 0,866 D = 0,866 64 mm = 55,424 mm
D d 64 mm 55,424 mm
Frstiefe = = = 4,288 mm
2
2
b) A 0,649 D 2 = 0,649 (64 mm)2 = 2 658 mm2
Kreisflchen
p d 2 p (63 mm)2
A = = = 3 117 mm2; 59 395,7 mm2; 18 095 574 mm2; 128,68 cm2;
4
4
0,000 907 9 m2; 38,48 cm2; 0,738 98 dm2; 59,45 m2; 25,97 m2; 0,000 050 3 m2
49/2.
Durchmesser
d=
49/3.
49/4.
4A
= 8,5 cm; 21,5 mm; 41,5 dm; 7,4 cm; 0,869 m
p
Querschnittsflche
p d2
A = =
38,484 5 mm2;
4
1 809,56 mm2;
5 674,50 mm2;
132,732 mm2;
2 463,01 mm2;
8 659,01 mm2;
452,389 mm2;
3 216,99 mm2;
9 503,32 mm2;
804,248 mm2;
3 848,45 mm2;
12 271,8 mm2;
Fuplatte
p d 2 p (0,64 m)2
Auflageflche: A = = = 0,321 699 m2
4
4
49/5.
Rohre
a) Durchgangsquerschnitt: 71,255 7 mm2;
791,73 mm2;
2 026,83 mm2
b)
= 16.
126,677 mm2
126,677 mm2;
1 140,09 mm2;
26
49/6.
49/7.
A 1 140 mm2
A1 = = = 380 mm2
3
3
Scheiben
p (14 mm)2 p (6 mm)2
A = A1 A2 = = 153,9380 mm2 28,2743 mm2
4
4
= 125,6637 mm2; 301,5929 mm2; 671,515 mm2; 5 252,74 mm2; 9 535,52 mm2
49/8.
Abdeckblech
p r 2 a p 6202 mm2 72 p 642mm2 72
p R2 a
A = = = 238 952 mm2 = 23,89 dm2
360
360
360
360
49/9.
Kreisringausschnitt
(A1 A2) a (11 309,7 mm2 5 026,55 mm2) 140
A =
= = 2 443,45 mm2
360
360
49/10.
Profil
Behlter
p (0,4 m)2
p d2
A = A1 + A2 = + p d h = + p 0,4 m 0,6 m
4
4
= 0,1257 m2 + 0,754 m2 = 0,8797 m2
(100% + 18%) 0,8797 m2 118%
Blechbedarf = A = = 1,038 m2
100%
100%
49/12.
bergangsbogen
A = 2 A1 + A2 + A3
1 p
pD
pd
A = 2 (D 2 d 2) + b + b
4 4
4
4
1
p
p
p
2 2
2 2
A = 2 (0,4 m 0,2 m ) + 0,4 m 0,3 m + 0,2 m 0,3 m
4
4
4
4
A = 0,188 456 m2 0,2 m2
Zusammengesetzte Flchen
50/1.
50/2.
Schutzhaube
p r a p 360 mm 120
a) B = = = 754 mm
180
180
B r 2 754 mm 360 mm 2
A1 =
= = 271 440 mm2
2
2
27
50/3.
Mannloch
p D d p 380 mm 280 mm
A = = = 83 566 mm2 8,36 dm2
4
4
50/4.
Riemenschutz
a) r 2 = (r 180 mm)2 + 2202mm2
80 800 mm2
r = = 224,4 mm
2 180 mm
a
220 mm
tan = = 4,9549
2 224,4 mm 180 mm
a
= 78,5899
2
440
a = 157,2
p r a p 224,4 mm 157,2
b = = = 615,676 mm
180
180
()
28
50/5.
Verschnitt
51/1.
Blechabdeckung
AV = AGes AW = 10 dm 20 dm 21,65 dm2 8 = 26,8 dm2
AGes AW
200 dm2 173,2 dm2
AV =
100 % =
100 % = 13,4 %
AGes
200 dm2
51/2.
Abschreckbehlter
750 mm 1 700 mm
AV = AGes AW = 1 000 mm 2 000 m 2 = 725 000 mm2
2
Gesamtverschnitt in mm2 :
AVges = 6 AV = 725 000 mm2 6 = 4 350 000 mm2
AGes AW
1 000 mm 2 000 mm 1 275 000 mm2
AV% =
100 % =
100 % = 36,25 %
AGes
2 000 000 mm2
51/3.
Knotenblech
AV = AGes AW = 200 mm 500 mm (405 mm 130 mm 170 mm 65 mm)
= 58 400 mm2 = 5,84 dm2
A V% =
51/4.
AGes AW
100 000 mm2 41 600 mm2
100 % =
100 % = 58,4%
AGes
100 000 mm2
Verbindungsblech
30 cm + 10 cm
AV = AGes AW = 50 cm 100 cm 30 cm 18 cm + 26 cm 3 = 1 820 cm2
2
AGes AW
5 000 cm2 3 180 cm2
A V% =
100 % =
100 % = 36,4 %
AGes
5 000 cm2
1.6.3
Zylinderstift
p (20 mm)2
p d2
a) V = A h = h = 80 mm = 25 133 mm3
4
4
b) m = 100 V r = 100 25,133 cm3 7,85 g/cm3 = 19 729 g = 19,729 kg
54/2.
Gef
p (1,26 dm)2
p d2
a) V = A h = h = 1,80 dm = 2,244
4
4
29
Motor
p (7,5 cm)2
p d2
a) V = n A h = 4 h = 4 6,8 cm = 1 202 cm3
4
4
b) h = r r cos a = r (1 cos a) = 34 mm (1 cos 30) = 4,56 mm
54/4.
Sgeabschnitte
a) V = A h = 45 mm 5 mm 150 mm = 33 750 mm3 = 33,75 cm3
g
m = V r = 33,75 cm3 7,85
= 265 g = 0,265 kg
cm3
L
1 000 mm
b) n = = 6,6 6 Werkstcke
(150 + 2) mm
c) R = L n = 1 000 mm 6 (150 + 2) mm = 88 mm
54/5.
Gitterrost
a) m1 = 1,77 kg/m (aus Tabelle)
m = m = 1,77 kg/m 24 m = 42,48 kg
b) m2 = 1,76 kg/m (aus Tabelle)
m1 m2
1,77 1,76
100 % = 100 % = 0,56 %
Dm =
m1
1,77
54/6.
Hydraulikzylinder
p d2
p (14 cm)2
a) V1 = A1 h = 1 h = 50 cm = 7 697 cm3 7,7
4
4
p (d 21 d 22)
p (142 102) cm2
b) V2 = A2 h =
h = 50 cm = 3 770 cm3 3,8
4
4
60 s/min
c) Anzahl der Doppelhbe je Minute: n = = 7,5/min
8s
1
Q = n (V1 + V2) = 7,5 (7,697 + 3,770)
min
= 86,0
min
A3
Fhrungsschiene
a) A1 = 1 b 1 = 22 mm 15 mm = 330 mm2
2 = 22 mm 2 9,5 mm = 3 mm
1 + 2
(22 + 3) mm
A2 =
h = 9,5 mm
2
2
= 118,75 mm2
V0 = A h = (A1 + A2) h
= (3,30 cm2 + 1,19 cm2) 120 cm = 538,8 cm3
A1
A2
9,5
54/7.
A4
9,5
30
1.6.6
55/1.
Standregal
Ebene 1: m = n m = 4 0,95 kg/m 2,0 m = 7,6 kg
Ebene 2: m = n m = 11 0,67 kg/m 4,0 m = 29,5 kg
Ebene 3: m = n m = 3 4,22 kg/m 2,5 m = 31,7 kg
Ebene 4: m = n m = 8 2,98 kg/m 3,2 m = 76,3 kg
55/2.
Draht
m
m = m ; =
m
92 kg 1 000 m
Bund Nr. 1: = = 2 390 m
38,5 kg
55 kg 1 000 m
Bund Nr. 2: = = 12 222 m
4,5 kg
12 kg 1 000 m
Bund Nr. 3: = = 702 m
17,1 kg
645 kg 1 000 m
Bund Nr. 4: = = 2 633 m
245 kg
55/3.
Zentrierspitze
p d2
h
A1 h1
4
p (31,6 mm)2 27,4 mm
a) V1 = = = = 7 163 mm3 = 7,163 cm3
3
3
43
31
ph
b) V2 = 2 (D 2 + d 2 + D d )
12
p 102,5 mm
= (31,62 + 25,22 + 31,6 25,2) mm2 = 65 206 mm3 = 65,206 cm3
12
Einflltrichter
p h1
V1 =
(D 2 + d 2 + D d )
12
p 2,2 dm
= (32 + 0,62 + 3 0,6) dm2 = 6,43 dm3
12
p (0,6 dm)2
p d2
Zufhrrohr: V2 = A2 h2 = h2 = 0,5 dm = 0,14 dm3
4
4
V = V1 + V2 = 6,43 dm3 + 0,14 dm3 = 6,57 dm3
Gesamt:
a) Trichter:
Spritzgieform
A h 10 mm 10 mm 5 mm
a) V = = = 166,7 mm3
3
3
b) Vges = 120 V = 120 166,7 mm3 = 20 004 mm3
Kippmulde
a) Volumen ohne Schrgen:
V1 = 1 2 h
= 1,5 m 0,75 m 1,2 m
= 1,350 m3
,2
2 = 0,75 m
56/4.
=1
1 =1,5 m
5 = 0,25 m
b) Boden (Rechteck):
A1 = 3 h = 1,0 m 1,2 m = 1,2 m2
3 =1,0 m
5 = 0,25 m
2
2 2
22 +
0,752m2 + 0,25
m = 0,791m
5 =
Gesamtflche:
A = A1 + A2 + A3 = 1,200 m2 + 1,875 m2 + 1,898 m2 = 4,973 m2 = 497,3 dm2
Masse:
m = V r = A s r = 497,3 dm2 0,05 dm 7,85 kg/dm3 = 195,2 kg 0,2 t
32
56/5.
Wlzlagerkugeln
Die Masse m von n Kugeln betrgt: m = n V r
p d 3 p (4 mm)3
a) d = 4 mm: V = = = 33,5103 mm3
6
6
m
1 263 g
n = =
= 4 801
Vr
0,0 335 103 cm3 7,85 g/cm3
3
p (1,6 mm)
b) d = 1,6 mm: V = = 2,14466 mm3 = 2,14466 103 cm3
6
8,6 g 103
n = 3
= 511
2,14466 cm 7,85 g/cm3
56/7.
Gasbehlter
V 6 20 000 m3 6
a) d 3 = = = 38 197 m3
p
p
d =
38 197 m3 = 33,678 m
3
V= ; =
V =
20 000 m = 27,144 m
Zusammengesetzte Krper
57/1.
Gleitlagerbuchse
p (4,8 cm)2
a) V1 = A1 h1 = 0,5 cm = 9,048 cm3
4
p (4,4 cm)2
V2 = A2 h2 = 3,5 cm = 53,218 cm3
4
p (4 cm)2
V3 = A3 h3 = 4,0 cm = 50,265 cm3
4
33
Befestigungsleiste
Deckel
a) Rohteil: A 0 = 20 = 10,52 cm2 = 110,25 cm2
p d 2 p (4 cm)2
A1 = 12 = (10 cm)2 = 100 cm2; A2 = = = 12,56 cm2
4
4
p (1,2 cm)2
p d2
2
A3 = 4 = 4 = 4,52 cm
4
4
p d2
p 32
A4 = 4 2 = 4 1,52 cm2 = 1,93 cm2
44
44
A = A1 (A2 + A3 + A4) = 100 cm2 (12,56 cm2 + 4,52 cm2 + 1,93 cm2) = 80,99 cm2
V = A h = 80,99 cm2 1,2 cm = 97,19 cm3
g
m = V r = 97,19 cm3 2,7 3 = 262,4 g
A5
cm
) (
Zu zerspanende Querschnittsflche
DA = A 0 A = 110,25 cm2 80,99 cm2 = 29,26 cm2
A4
Ventil
p (4 cm)2
a) V1 = A1 1 = 0,8 cm = 10,053 cm3
4
ph
p 1 cm
V2 = (D 2 + d 2 + D d ) = (42 + 1,52 + 4 1,5) cm2 = 6,349 cm3
12
12
p (1,5 cm)2
V3 = A 3 3 = 9,7 cm = 17,141 cm3
4
34
57/5.
57/6.
Spannpratze
a) V0 = A 0 h0 = 4,0 cm 2,5 cm 12,4 cm = 124,00 cm3
m0 = V0 r = 124 cm3 7,85 g/cm3 = 973,4 g
b) Nut:
p (1 cm)2
p d 12
V1 = A1 1 +
h1 = 1 cm 0,6 cm 3,2 cm + 0,6 cm
24
24
= 1,92 cm3 + 0,24 cm3 = 2,16 cm3
p d 22
p (1,4 cm)2
Ausfrsung: V2 = A2 2 +
h2 = 1,4 cm 2,5 cm 3,4 cm + 2,5 cm
4
4
= 11,90 cm3 + 3,85 cm3 = 15,75 cm3
p d2
p (1,086 cm)2
Gewinde M12: V3 = 3 h3 = 2,5 cm = 2,32 cm3
4
4
V = V0 (V1 + V2 + V3) = 124,00 cm3 (2,16 + 15,75 + 2,32) cm3 = 103,77 cm3
1.6.7
58/1.
V
45160 mm3
1 = a = = 30,1 mm
A1 50 mm 30 mm
58/2.
Hebel
p (28 mm)2
p d2
V1 = 2 h1 = 2 20 mm = 24 630 mm3
4
4
Rundstahlstcke
p
(96 mm)2 44 mm (1 + 0,05)
Ve1 (1 + q) 4
a) 1 = = = 184,8 mm
A1
p
(48 mm)2
4
35
Rohteil fr Zahnrad
p (9,5 cm)2
a) V1 = A1 1 = 1,5 cm = 106,32 cm3
4
p (12 cm)2
V2 = A2 2 = 4,5 cm = 508,94 cm3
4
ph
p 4 cm
V3 = (D 2 + d 2 + D d) = (9,52 + 7,22 + 9,5 7,2) cm2 = 220,42 cm3
12
12
1.7
Schaubilder
1.7.1
1.7.3
61/1.
Ingenieure im Maschinenbau (in Tausend)
139,8
148,2
130,9
114,1
89,6
1989
94,1
1992
102,4
1995
1998
2001
2004
2007
36
62/2.
Messwert
Strichliste
<
0,97
0,98
0,98
0,99
|||
0,99
1,00
||||
1,00
1,01
|||| ||||
1,01
1,02
|||| ||||
10
1,02
1,03
|||| |||
1,03
||||
40
n = 40
absolute Hufigkeit
10
8
6
4
2
0
0,97
0,98
0,99
1,00
1,01
1,02
1,03 mm
Blechdicke
62/3.
25,0 %
Kleinwagen
23,3 %
Mittelklasse
CO2
33,5 %
untere
Mittelklasse
9,2 % obere
Mittelklasse
6,3 %
Kleinstwagen
2,7 %
Oberklasse
360
1 % CO2-Aussto = 3,6
100
33,5 % 3,6 33,5 120,6
25,0 % 3,6 25,0 90
23,3 % 3,6 23,3 83,88
9,2 % 3,6 9,2 33,12
6,3 % 3,6 6,3 22,68
2,7 % 3,6 2,7 9,72
Drehzahldiagramm
Einzustellende Drehzahlen:
1
Baustahl n = 710
min
1
1
n = 1 000
min
CuZn
1
Gusseisen n = 125
min
62/5.
37
1
Thermoplaste n = 500
min
Kreisumfang
Dem Durchmesser d = 5 mm ist der
Umfang U = p 5 mm = 15,7 mm
zugeordnet.
150
mm
135
120
Umfang U
105
90
75
60
45
30
15
0
10
15
20
25
30
35 mm 45
Durchmesser d
62/6.
d in mm
U in mm
15,7
10
20
25
30
31,4
62,8
78,5
94,2
Drehzahl
Abgelesene Drehzahl: a) Baustahl
b) Kupfer
1
n = 90
min
1
n = 710
min
1
c) Aluminium n = 355
min
35
40
45
50
110,0
125,7
141,4
157,1
38
62/7.
Schweimaschine
Der Weg ist eine Funktion der Zeit.
Weg = Geschwindigkeit Zeit
3000
mm
s=vt
2400
t in min 0
10
Weg s
mm
s = 300 2 min = 600 mm
min
1800
1200
600
6
Zeit t
8 min 10
Mechanik: Bewegungen
Mechanik
2.1
Bewegungen
2.1.1
Konstante Bewegungen
Hubgeschwindigkeit
s 1,80 m
m
m
s
m
v = = = 0,164 = 0,164 60 = 9,82
t
11 s
s
s
min
min
65/2.
Hhenunterschied
m
204
min
m
m
v = = 3,4 ; s = v t = 3,4 13,6 s = 46,24 m
s
s
s
60
min
65/3.
Welle
1
mm
a) vf = n f = 280 0,8 mm = 224
min
min
s
124 mm + 82 mm
b) t = = = 0,92 min 55,2 s
vf
mm
224
min
1
mm
c) vf = n f = 200 0,32 mm = 64
min
min
65/4.
Kastenprofil
1 275 mm
Zahl der Teilschritte n = = 17
75 mm
n = nSchw. + nEilg.;
nSchw. = nEilg. + 1
n 1 16
n = nEilg. + 1 + nEilg.; nEilg. = = = 8; nSchw. = 8 + 1 = 9
2
2
t = tSchw. + tEilg.
sSchw. 9 0,075 m
tSchw. =
= = 2,25 min
vSchw.
m
0,3
min
s Eilg. 8 0,075 m
tEilg. = = = 0,12 min
vEilg.
m
5
min
t = 2,25 min + 0,12 min = 2,37 min
65/5.
Drehzahlberechnung
vf = n fz z, vf1 = vf2;
39
fz1 = fz2
1
240 8
n1 z1
min
1
n1 z1 = n2 z2; n2 = = = 320
z2
6
min
40
65/6.
Mechanik: Bewegungen
Grundlochbohrung
1
mm
a) vf = n f = 710 0,12 mm = 85,2
min
min
s
63 mm + 3 mm + 2 mm
s
b) t = = = 0,798 min = 0,798 min 60 = 47,88 s
vf
mm
min
85,2
min
c) Gesamtzeit = Hauptnutzungszeit + Nebenzeit
tges= th + tn = th + 0,15 th = 1,15 th
tges
3 600 s
th = = = 3 130,43 s
1,15
1,15
t
3 130,43 s
Anzahl der Bohrungen z = h = = 65,38 65
t
47,8 s
65/7.
Laufkran
a) v2 = v H2 + v w2;
vH
v = v H2 + v w2
( )
v =
m 2
m 2
6,3 + 19
min
min
m
v = 39,69 + 361
min
m
m
m
v = 400,69 = 20,02 20
min
min
min
m
1
b) s = v t = 20 24 min = 8 m
min
60
m
6,3
vH
min
c) tan a = = = 0,331
vW
m
19
min
a = arctan 0,331 = 18,31
Kreisfrmige Bewegung
67/1.
Winkelschleifer
1 min
m
v = p d n = p 0,23 m 6 000 = 72,26
min 60 s
s
67/2.
vw
Mechanik: Bewegungen
67/3.
41
Riemenscheibe
1
m
v = p d n = p 0,09 m 2 800 = 791,7
min
min
67/4.
Maximale Drehzahl
v=pdn
bei Zustellung von Hand
25 m 60 s 1 500 m
=
s
min
min
m
1 500
v
min
1
n = = = 2 652
min
p d p 0,18 m
bei maschineller Zustellung
35 m 60 s 2 100 m
=
s
min
min
m
2 100
v
min
1
n = = = 3 713
min
p d p 0,18 m
67/5.
Schleifscheibe
18 m 60 s 1 080 m
=
s
min
min
m
1 080
v
min
1
v = p d n; n = = = 7 639
p 0,045 m
min
pd
67/6.
Bohrer
1
m
vc = p d n = p 0,018 m 355 = 20
min
min
67/7.
Drehzahlberechnung
m
45
v
min
1
v = p d n; n = = = 2 387
p 0,006 m
min
pd
67/8.
67/9.
67/10.
Durchmesserberechnung
m
40
v
min
v = p d n; d = = = 0,040 m = 40 mm
pn
1
p 315
min
Walzendurchmesser
m
50
v
min
v = p d n; d = = = 1,137 m = 1 137 mm
pn
1
p 14 min
Seiltrommel
1
m
a) v1 = p d n1 = p 0,22 m 30 = 20,73
min
min
m
70
v2
min
1
b) n2 = = = 101,3
min
p d p 0,22 m
2.1.2
69/1.
Tabelle 1
m
m
54
54
v
s
v
s
m
a) s = t = 18 s = 486 m; a = = = 3
t 18 s
s2
2
2
42
Mechanik: Bewegungen
b) v =
2
as=
m
m
m2
2 5
120 m = 1200
= 34,64
2
s
s2
s
2
s
2 120 m
t = = = 48s2 = 6,928 s
a
m
5 2
s
m 1 min
m
c) v = 36 = 0,6
min 60 s
s
m2
0,62
v
s2
s = = = 0,12 m;
m
2a
2 1,5 2
s
m
0,6
v
s
t = = = 0,4 s
a
m
1,5
s2
2 s 2 18 mm
mm
d) v = = = 72 ;
t
0,5 s
s
69/2.
2 s 2 18 mm
mm
a =
=
= 144
t2
0,52s2
s2
Rennwagen
km
km 1 000 m 1 h
100 100
v
h
h
km
3 600 s
m
a) a = = = = 11,57
t
2,4 s
2,4 s
s2
m
11,57
(2,4s)2
a t2
s2
b) s = = = 33,32 m
2
2
m
m
c) v = a t = 11,57 2 1 s = 11,57
s
s
d) t-Achse: 1 s 4 cm
m
v-Achse: 10 2 cm
s
v
25
m/s
20
11,57
10
0,5
69/3.
1,5
2,5
Geschwindigkeit-Zeit-Diagramm
v
v = a t; a = ;
t
m
15
v1
s
m
Pkw 1: a1 = = = 15 2 ;
t1
1s
s
69/4.
m
15
v2
s
m
Pkw 2: a2 = = = 5 2 ;
t2
3s
s
Bremsversuche
t2 = 4,0 s;
v1
8,33 m
s1 =
t1 = 3,5 s = 14,58 m
2
2 s
s2 = 27,78 m
t3 = 5,0 s;
s3 = 48,61 m
t1 = 3,5 s;
Mechanik: Zahnradmae
69/5.
69/6.
Werkzeugschlitten
m
m
vf = 16 = 0,27
min
s
m
0,27
v
s
t = = = 0,135 s
a
m
2
s2
m
0,27
v
s
s = t = 0,135 s = 0,018 m = 18 mm
2
2
Maschinentisch
30 m 1 min
m
v = = 0,5
min 60 s
s
v
2s
2 0,125 m
s1 = t1; t1 = 1 = = 0,5 s
v
m
2
0,5 s
s2
s2 1,6 m
v = ; t2 = = = 3,2 s
t2
v
m
0,5
s
v
2 s3
2 0,1 m
s3 = t3; t3 = = = 0,4 s
v
m
2
0,5
s
t = t1 + t2 + t3 = 0,5 s + 3,2 s + 0,4 s = 4,1 s
69/7.
Bohreinheit
m
0,2
v
s
t1 = t3 = = = 0,09 s
a
m
2,2 2
s
m
0,2
v
s
s1 = s3 = t = 0,09 s = 0,009 m = 9 mm
2
2
2.2
43
Zahnradmae
Auenverzahntes Stirnrad
a) da = m (z + 2) = 1,5 mm (50 + 2) = 78 mm
b) h = ha + hf = m + m + c = 2 m + c
= 2 1,5 mm + 0,167 1,5 mm = 3,25 mm
c) d = m z = 1,5 mm 50 = 75 mm
73/2.
Zahnradtrieb
m (z1 + z2) 2 mm (64 + 24)
a1 =
= = 88 mm
2
2
m (z2 + z3) 2 mm (24 + 40)
a2 = = = 64 mm
2
2
s1
s2
s3
t1
t2
t3
44
73/3.
Mechanik: Zahnradmae
Innenverzahnung
a) d1 = m z1 = 1,5 mm 28 = 42 mm
d2 = m z2 = 1,5 mm 80 = 120 mm
b) da1 = m (z1 + 2) = 1,5 mm (28 + 2) = 45 mm
da2 = m (z2 2) = 1,5 mm (80 2) = 117 mm
1,5 mm
c) df1 = d1 2 (m + c) = 42 mm 2 1,5 mm +
4
7,5 mm
= 42 mm 2 = 42 mm 3,75 mm
4
= 38,25 mm
1,5 mm
df2 = d2 + 2 (m + c) = 120 mm + 2 1,5 mm +
4
= 120 mm + 3,75 mm = 123,75 mm
1,5 mm
d) h1 = h2 = 2 m + c = 2 1,5 mm +
4
= 3 mm + 0,375 mm = 3,375 mm
Zahnradpumpe
da = d + 2 ha = d + 2 m; d = m z
da = m z + 2 m = m (z + 2)
da
32,5 mm
m =
= = 2,5 mm
z+2
11 + 2
m (z1 + z2) 2,5 mm (11 + 11)
a =
= = 27,5 mm
2
2
73/5.
Schrgverzahntes Zahnradpaar
mn z1 4 mm 17
= = 75,03 mm
a) d1 =
cos b
cos 25
da1 = d1 + 2 mn = 75,03 + 2 4 mm = 83,03 mm
mn z2 4 mm 81
d2 =
= = 357,5 mm
cos b
cos 25
da2 = d2 2 mn = 357,5 mm + 2 4 mm = 365,5 mm
pm
p 4 mm
b) pt = n = = 13,87 mm
cos b
cos 25
c) h = 2 mn + c = 2 4 mm + 0,2 4 mm = 8 mm + 0,8 mm = 8,8 mm
73/6.
Tischantrieb
mt1
mn1
1,75 mm
=
= = 1,78 mm
cos b
cos 10
mt2
mn2
2,75 mm
=
= = 2,79 mm
cos b
cos 10
a1
a1 = 138,84 mm
mt2 (z3 + z6) 2,79 mm (34 + 136)
a2 =
=
2
2
a2 = 237,15 mm
2.3
2.3.1
Einfache bersetzungen
76/1.
Rdertrieb
a) z2 = i z1 = 1,2 80 = 96 Zhne
d2 120 mm
m (z1 + z2) 1,25 mm (80 + 96)
= = 1,25 mm; a =
= = 110 mm
b) m =
z2
96
2
2
76/2.
Zahnstange
a
180
s = z p = 16 2 p mm = 50,27 mm
360
360
76/3.
Riementrieb
a) Riemenbreite b0 = 9,7 : c = 2 mm
dw1 = da1 2 c = 42 mm 2 2 mm = 38 mm
dw2 = da2 2 c = 63 mm 2 2 mm = 59 mm
1
1 800 - 38 mm
n1 dw1
min
1
n2 = = = 1 159
dw2
59 mm
min
n2 dw2
n2 dw2
b) n3 =
; dw3 =
dw3
n3
1
1 159 59 mm
min
dw3 = = 57 mm
1
1 200
min
76/4.
Bohrspindel
a) d = m z = 4 mm 18 = 72 mm
mm
162
vf
min
1
vf = p d n; n = = = 0,716
min
p d p 72 mm
mm
b) s = vf t = 162 0,6 min = 97,2 mm
min
a
c) s = z p
360
Schneckenrad
1
900 2
n1 z2
n1 z1
min
a) = ; n2 = =
n2 z1
z2
60
1
n2 = 30
min
1
m
b) v = p d n = p 0,2 m 30 = 18,85
min
min
45
46
76/6.
Em Aw 200 mm 60 s
Ew =
= = 10 s
Am
1 200 mm
b) Anzahl der Umdrehungen der Spindel bei einer Strecke von 200 mm : Steigung P = 5 mm
200 mm
n4 = = 40 Umdrehungen (Spindel)
5 mm
n3 z4
z4 n4 60 40 Umdrehungen
=
= ; n3 =
n4 z3
z3
30
n3 = 80 Umdrehungen
2.3.2
Mehrfache bersetzungen
78/1.
Tischantrieb
z
a) i1 = 2
z1
130
z1 / z2 = 26 / 130 : i11 = = 5
26
120
z1 / z2 = 40 / 120 : i12 = = 3
40
110
z1 / z2 = 44 / 110 : i13 = = 2,5
44
104
z1 / z2 = 52 / 104 : i14 = = 2
52
z 136
i2 = 4 = = 4
z3
34
i1 = i11 i2 = 5 4 = 20
i2 = i12 i2 = 3 4 = 12
b)
1
6 000
na
na
na
min
i = ; ne = ; ne1 = =
ne
i
i1
20
1
ne1 = 300
min
1
6 000
na
min
1
ne2 = = = 500
i2
12
min
1
6 000
na
min
1
ne3 = = = 600
i3
10
min
1
6 000
na
min
1
ne4 = = = 750
i4
8
min
i3 = i13 i2 = 2,5 4 = 10
i4 = i14 i2 = 2 4 = 8
78/2.
Handbohrmaschine
z
52
a) i1 = 2 = = 5,2
z1 10
z
36
i2 = 4 = = 1,5
z3 24
z
44
i3 = 6 = = 2,75
z5 16
i13 = i1 i3 = 5,2 2,75 = 14,3
i12 = i1 i2 = 5,2 1,5 = 7,8
n
n
b) i = a ; ne = a
ne
i
namax 6 000
1
1
ne =
= = 769,23 770
i12
7,8
min
min
Mechanik: Krfte
78/3.
47
Stufenloses Getriebe
n1
ig =
(n2K kleinste Abtriebsdrehzahl am Riementrieb)
n2K
1
1 400
n1
min
1
n2K = = = 200
ig
7
min
n
iK = 1 (n2g grte Abtriebsdrehzahl am Riementrieb)
n2g
1
1 400
n1
min
1
n2g = = = 2000
iK
0,7
min
1,6
1. Schaltstufe: i1 =
1
1
200
n2K
n2K
min
1
i1 = ; nemin = = = 125
nemin
i1
1,6
min
1
1
2 000
n2g
n2g
min
1
i1 = ; nemax = = = 1 250
nemax
i1
1,6
min
1
2. Schaltstufe: i2 = 0,32
1
200
n2k
n2k
min
1
i2 = ; nemin = = = 625
nemin
i2
0,32
min
1
2 000
n2g
n2g
min
1
i2 = ; nemax = = = 6 250
nemax
i2
0,32
min
78/4.
Spindelgetriebe
z
50
a) bersetzung Zahnriemen: i1 = 2 = = 1,56
z1 32
8
bersetzung Schneckentrieb: i2 =
1
8
i = i1 i2 = 1,56 = 12,5
1
1
750
na
min
1
ne = = = 60
i
12,5
min
1
mm
b) vf = h P = 60 4 mm = 240
min
min
2.4
Krfte
82/1.
Freileitungsmast
Grafische Lsung
25 N
a) 1. Schritt: Krftemastab Mk =
mm
F1
800 N
= = 32 mm
2. Schritt: Pfeillnge 1 =
Mk
N
25
mm
F2 1 200 N
Pfeillnge 2 =
= = 48 mm
Mk
N
25
mm
48
Mechanik: Krfte
ar
b
N
Fr = r Mk = 58 mm 25 = 1 450 N
mm
40
90
ar = 96
r
Fr
Rechnerische Lsung
a) Die Resultierende Fr wird ber den Satz des Pythagoras ermittelt (Bild 82/1).
F = F 2 + F 2 = (800
N)2 + (1 200 N)2 = 1 442,2 N
1
2
b) ar = b + 40 (Bild 82/1)
Fr
F2
=
sin 90 sin b
F2 sin 90 1 200 N 1
sin b =
= = 0,832
Fr
1 442,2 N
b = 56,3
ar = 56,3 + 40 = 96,3
Seilrolle
F = FG
Grafische Lsung
45
FG 1 500 N
= = 30 mm
2. Schritt: Pfeillnge 1 = 2 =
Mk
N
50
mm
3. Schritt: Krfteplan (Bild 82/2)
FG
ar
ar = 68
Rechnerische Lsung
Die Resultierende Fr wird ber den Kosinussatz ermittelt (Bild 82/2).
Fr =
Fr2 =
1 318 019,5 N2 = 1 148 N
Fr
F2
=
sin 45 sin b
sin b
45
50 N
1. Schritt: Krftemastab Mk =
mm
82/2.
Fr
Mechanik: Krfte
49
b = 67,5
ar = 180 45 67,5 = 67,5
82/3.
Dieselmotor
Grafische Lsung
0,6 kN
a) 1. Schritt: Gewhlter Krftemastab Mk =
mm
F
42 kN
2. Schritt: Pfeillnge F = = = 70 mm
Mk
kN
0,6
mm
3. Schritt: Krfteplan (Bild 82/3)
Fp
15
F
4. Schritt: Pfeillnge FN = 19 mm
FN = FN Mk
kN
= 19 mm 0,6 = 11,4 kN
mm
F
42 kN
b) Fp = = = 43,48 kN
cos 15 cos 15
Fp
Rechnerische Lsung
FN
FN
Hubseil: Lastzugwinkel a = 30
Grafische Lsung
0,25 kN
a) 1. Schritt: Gewhlter Krftemastab Mk =
mm
150
15
F
F
10 kN
2. Schritt: Pfeillnge F = = = 40 mm
Mk
kN
0,25
mm
82/4.
Rechnerische Lsung
a) Die Gewichtskraft FG wird ber den Sinussatz
ermittelt (Bild 82/4-1).
FG
F
=
sin 150 sin 15
FG
FG
F
E
50
82/4.
Mechanik: Krfte
Hubseil, Lastzugwinkel a = 60
Grafische Lsung
kN
a) 1. Schritt: Gewhlter Krftemastab Mk = 0,25
mm
F
10 kN
2. Schritt: Pfeillnge F = = = 40 mm
Mk
kN
0,25
mm
F
30
5. Schritt: Pfeillnge G = 69 mm
kN
FG = G Mk = 69 mm 0,25 = 17,25
mm
Rechnerische Lsung
a) Die Gewichtskraft FG wird ber den Sinussatz
ermittelt (Bild 82/4-2).
FG
F
=
sin 120 sin 30
82/4.
Hubseil, Lastzugwinkel a = 90
Grafische Lsung
FG
kN
a) 1. Schritt: Gewhlter Krftemastab Mk = 0,25
mm
F
10 kN
2. Schritt: Pfeillnge F = = = 40 mm
Mk
kN
0,25
mm
3. Schritt: Krfteplan (Bild 82/4-3)
4. Schritt: FG ist die Resultierende im Krafteck
(Bild 82/4-3).
45
Rechnerische Lsung
FG
F
10 kN sin 90
= ; F =
sin 90 sin 45 G
sin 45
= 14,14 kN
82/4.
Grafische Lsung
FG
F
E
kN
a) 1. Schritt: Gewhlter Krftemastab Mk = 0, 25
mm
F
10 kN
2. Schritt: Pfeillnge F = = = 40 mm
Mk
kN
0,25
mm
Mechanik: Krfte
51
kN
FG = G Mk = 40 mm 0,25
mm
= 10 kN
F
G
=
sin 60 sin 60
F sin 60
= = F
sin 60
Hubseil, Teilaufgabe b
20
Gewichtskraft Fg
kN
10
30
60
90
Lastzugwinkel a in
82/5.
Werkzeugmaschinenfhrung
Grafische Lsung
1. Schritt: Gewhlter Krftemastab
N
Mk = 70
mm
F
2. Schritt: Pfeillnge F =
Mk
3 500 N
= = 50 mm
N
70
mm
FG
= 10 kN
82/4.
60
Rechnerische Lsung
FG
60
120
52
Mechanik: Krfte
3. Schritt: Krfteplan (Bild 82/5)
A
2
N
90
N
= 35,5 mm 70
mm
= 2 485 N
FN1 = FN2 = FN MK
FN
Rechnerische Lsung
FN
F
FN1
=
sin 90 sin 45
82/6.
Schrgstirnrad
Grafische Lsung
1. Schritt: Gewhlter Krftemastab
N
Mk = 2
mm
5
b =1
FN
2. Schritt: Pfeillnge FN =
Mk
FN
140 N
= = 70 mm
N
2
mm
5. Schritt: Pfeillngen
u = 67,5 mm,
a = 18 mm
N
Fu = u Mk = 67,5 mm 2 = 135 N
mm
N
Fa = a Mk = 18 mm 2 = 36 N
mm
Rechnerische Lsung
Die Krfte Fu und Fa werden ber Winkelfunktionen
ermittelt (Bild 82/6).
82/7.
Keilspanner
Grafische Lsung
a) 1. Schritt: Gewhlter Krftemastab
kN
Mk = 5
cm
Fu
a
Fa
Mechanik: Krfte
53
FG
2. Schritt: Pfeillnge FG =
Mk
25 kN
= = 5 cm
kN
5
cm
20
NB
kN
= 1,82 cm 5 = 9,1 kN
cm
FNB = NB Mk
kN
= 5,3 cm 5 = 26,5 kN
cm
FG
NA
F NA
20
NC
F = F1 = 9,1 kN
kN
FNC = NC Mk = 5 cm 5 = 25 kN
cm
Rechnerische Lsung
F NC
F NB
F
a) Die Krfte FNA und FNB werden ber Winkelfunktionen ermittelt (Bild 82/7a).
F1
FG
FG
25 kN
F =
= = 26,6 kN
cos 20 = ;
FNB NB cos 20 cos 20
b) Die Krfte F und FNC werden ber Winkelfunktionen ermittelt (Bild 82/7b).
Schlieeinheit, Winkel a = 10
Grafische Lsung
a) 1. Schritt: Gewhlter Krftemastab
500 N
Mk =
mm
Mechanik: Krfte
A
1
10
F1
F/2
2
2. Schritt: Pfeillnge
F 10 000 N
F = = = 20 mm
Mk
N
500
mm
10
54
F2
500 N
F1 = F2 = 1 Mk = 57 mm = 28 500 N = 28,5 kN
mm
b) Die Pleuelkraft F2 wird im Lagerpunkt in die Schliekraft FS und die Kraft Fy zerlegt.
500 N
1. Schritt: Gewhlter Krftemastab Mk =
mm
F2 28 500 N
= = 57 mm
2. Schritt: Pfeillnge F =
Mk
N
500
mm
3. Schritt: Krfte FS und Fy (Bild 82/8-2)
4. Schritt: Pfeillngen, Krfte
S = 56 mm, y = 10 mm
500 N
FS = S Mk = 56 mm = 28 000 N = 28 kN
mm
500 N
Fy = y Mk = 10 mm = 5 000 N = 5 kN
mm
Rechnerische Lsung
F
5 kN
F1 = =
2 sin a sin 10
= 28,79 kN = 28,8 kN
F2 = F1 = 28,8 kN
Fy
2
10
F2
E
FS
Grafische Lsung
2. Schritt: Pfeillnge
F
10 000 N
F = =
Mk
N
1 000
mm
= 10 mm
F1
82/8.
F2 E
F/2
Mechanik: Krfte
55
b) Die Pleuelkraft F2 wird im Lagerpunkt in die Schliekraft FS und die Kraft Fy zerlegt.
2. Schritt: Pfeillnge
F2 57 500 N
=
F =
Mk
N
1 000
mm
= 57,5 mm
3. Schritt: Krfte FS und Fy
(Bild 82/8-4)
A
Fy
F2
E
FS
Rechnerische Lsung
a) Die Pleuelkrfte F1 und F2 werden ber Winkelfunktionen berechnet (Bild 82/8-3).
F
5 kN
F1 = = = 57,37 kN = 57,4 kN
2 sin a sin 5
F2 = F1 = 57,4 kN
b) Die Teilkrfte FS und Fy werden ber Winkelfunktionen berechnet (Bild 82/8-4).
FS = F2 cos a = 57,4 kN cos 5 = 57,18 kN
Fy = F2 sin a = 57,4 kN sin 5 = 5 kN
82/8.
Schlieeinheit, Winkel a = 2
Grafische Lsung
Durch den Winkel a = 2 ist eine hinreichend genaue Konstruktion der Kraftecke mit
handelsblichen Zeichengerten nicht mehr gesichert.
Rechnerische Lsung
a) Die Pleuelkrfte F1 und F2 werden ber Winkelfunktionen berechnet (Bild 82/8-5).
F
5 kN
F1 = = = 143,268 kN = 143,27 kN
2 sin a sin 2
F2 = F1 = 143,27 kN
b) Die Teilkrfte FS und Fy werden ber Winkelfunktionen berechnet (Bild 82/8-5).
FS = F2 cos a = 143,27 kN cos 2 = 143,182 kN = 143,18 kN
Fy = F2 sin a = 143,27 kN sin 2 = 5 kN
56
Mechanik: Hebel
82/8.
Schlieeinheit, Teilaufgabe c)
Krafteck (Skizze),
Teilaufgabe a)
150
143
Schliekraft FS
F1
F /2
F
F2
kN
100
57,5
50
Krafteck (Skizze),
Teilaufgabe b)
28
20
F2
Fy
FS
Hebel
2.5.1
83/1.
Kettentrieb
M
d
F = ; = = 60 mm
2
144 N m
F = = 2 400 N
0,060 m
Kipphebel
F1 1 = F2 2
F1 1 1 450 N 145 mm
F2 =
= = 934,4 N
225 mm
2
84/3.
Ausgleichsgewicht
F 1 = FG 2
F 2 100 N 1 400 mm
FG = 1 = = 4 900 N
600 mm
2
84/4.
Spannexzenter
F 1 = FN 2
F 180 N 150 mm
FN = 1 = = 19 285,7 N = 19,3 kN
1,4 mm
2
84/5
Umlenkhebel
a) 1 = cos 30 = 420 mm cos 30 = 363,7 mm
b)
5
Winkel a
2.5
83/2.
Ml = Mr
F2 2 = F1 1
F1 1 48 kN 363,7 mm
F2 =
= = 62,35 kN
280 mm
2
(Grad)
10
Mechanik: Hebel
84/6.
57
Pressvorrichtung
SMl = SMr
F2 2 = F1 1 + FG G
Spanneisen
F1 1 = F2 2
Drehpunkt
F1
F1 1 12 kN 74 mm
F2 =
= = 8,15 kN
109 mm
2
F2
74
109
84/8.
Auswerfer
SMl = SMr
F2 2 = F1 1 + F3 1
Spannrolle
F1
FN N
FN N = F1 2; F1 =
2
N = 225 mm sin 50 = 225 mm 0,7660 = 172,35 mm
25
250
84/10.
850 N 172,35 mm
F1 = = 646,6 N
226,58 mm
Kippschaufel
225
a) M = Mr
F1 2 = F 1
F
10 kN 275 mm
F1 = 1 = = 9,02 kN
305 mm
2
FN
50
b) M = Mr
FG G = F1 2
F1 2 9,02 kN 305 mm
FG =
= = 6,877 kN 6,9 KN
400 mm
G
2.5.2
86/1.
Lagerkrfte
Wlzfhrung
Fr den Drehpunkt A gilt:
SMl = SMr
FB = F F
F F 450 N 82 mm
FB =
= = 198,4 N
186 mm
FA + FB = F
FA = F FB = 450 N 198,4 N = 251,6 N
F1
FB
82
186
58
86/2.
Mechanik: Hebel
Trger
750
300
F2
F1
FB = F1 1 + F2 2
F1 1 + F2 2
FB =
FB
1000
FA + FB = F1 + F2
FA = F1 + F2 FB = 6 000 N + 4 500 N 5 175 N
= 5 325 N
86/3.
Frsmaschine
Fr den Drehpunkt A gilt:
SMl = SMr
FA
F F = FB
F F 3,5 kN 180 mm
FB =
= = 1,615 kN
390 mm
FB
F
180
390
FA + FB = F
FA = F FB = 3,5 kN 1,615 kN = 1,885 kN
86/4.
Umlenkrolle
F AX
2
FA2X + FA
Y
= (1 500 N)2 + (1 500 N2)
a) FA =
= 2 121,3 N
FA
F AY
FAX
1 500 N
cos a =
= = 0,7071
FA
2 121,3 N
a = 45
86/5.
Hebel
a)
140
118
SMl = SMr
F1
F2 2 = F1 1 + F3 1
F1 1 + F3 1
F2 =
2
F2
A
FA
F3
Mechanik: Hebel
86/6.
59
Winkelhebel
Kraft F1
F1
F1 1 = F 2
Lagerkraft FA
FAX = F
120
95
F 10 kN 95 mm
F1 = 2 = = 7,916 kN 7,92 kN
120 mm
1
F Ax
FA
F Ay
FAY = F1
=
(10 kN)2 + (7,29
kN)2
F2
A
F Ax
FA = FA2X + FA2Y
= 12,76 kN
86/7.
Containerfahrzeug
Fr den Drehpunkt B gilt:
SMl = SMr
F1
F1 1 = FA + F2 2
FA = F1 1 F2 2
F2
FA
F1 1 F2 2
FA =
2200
3000
3600
35 kN 2 200 mm 20 kN 3 000 mm
=
3 600 mm
17 000 kN mm
= = 4,72 kN
3 600 mm
FA + FB = F1 + F2
FB = F1 + F2 FA = 35 kN + 20 kN 4,72 kN = 50,28 kN
86/8.
Laufkran
Fr den Drehpunkt A gilt:
SMl = SMr
FB = (F1 + F3) 1 + F2 2
FB
(F1 + F3) 1 + F2 2
=
(F 1+F3)
F2
FB
3,5 m
(6,8 m)
4,6 m
10 m
FA + FB = F1 + F2 + F3
FA = F1 + F2 + F3 FB = 12 kN + 20 kN + 60 kN 38,8 kN = 53,2 kN
Rechte Stellung der Laufkatze:
(12 kN + 20 kN) 6,8 m + 60 kN 4,6 m 493,6 kN m
FB = = = 49,36 kN
10 m
10 m
FA = F1 + F2 + F3 FB = 12 kN + 20 kN + 60 kN 49,63 kN = 42,64 kN
60
Mechanik: Hebel
2.5.3
87/1.
Zahnriementrieb
a)
z2 35
i =
= = 2,33
z1 15
Schneckengetriebe
n1
z2
a) i =
= ;
n2
z1
1
1 440 1
n1 z1
min
1
n2 = = = 45
z2
32
min
M z2
b) 2 = ;
M1 z1
M2 z1 80 N m 1
M1 =
= = 2,5 N m
z2
32
88/3.
Montagepresse
d
a) M2 = F1 = F1 = 1,5 kN 60 mm = 90 kN mm = 90 N m
2
M
z2
M2 z1
d2 120 mm
M1 = ;
z2 =
= = 48
b) 2 = ;
M1 z1
z2
m 2,5 mm
90 N m 22
M1 = = 41,25 N m
48
88/4.
Kolbenverdichter
Fu d
a) M = ;
d = dw1
2
2 M 2 48 N m
Fu = = = 533,33 N
dw1
0,180 m
M
n1
b) 2 =
= i;
M1 n2
M2 = i M1 = 2,84 48 N m = 136,32 N m
88/5.
Rderwinde
d
a) M2 = FG 2 = FG
2
0,180 m
= 2 kN = 0,180 kN m = 180 N m
2
M
z2
b) 2 =
= i;
M1 z1
M2 180 N m
M1 =
= = 54,55 N m
i
3,3
Fu d2
c) m2 = ;
2
d2 = m z2 = 3 mm 99 = 297 mm
2M
2 180 N m
Fu = 2 = = 1 212,1 N
d2
0,297 m
Mechanik: Hebel
61
d) M1 = F1 1 ;
M 54,55 N m
F1 = 1 = = 181,8 N
0,3 m
1
88/6.
Pkw-Antrieb
a) 1. Gang: i1G = i1 iA = 4,12 3,38 = 13,93
2. Gang: i2G = i2 iA = 2,85 3,38 = 9,63
3. Gang: i3G = i3 iA = 1,95 3,38 = 6,59
4. Gang: i4G = i4 iA = 1,38 3,38 = 4,66
5. Gang: i5G = i5 iA = 1,09 3,38 = 3,68
b)
M2 = i M1; M2 = Fu rR
Fu rR = i M1
i M1
Fu =
rR
i1 M1 13,93 220 N m
= = 10 388,5 N
1. Gang: Fu1 =
rR
0,295 m
i2 M1
9,63 220 N m
= = 7 181,7 N
2. Gang: Fu2 =
rR
0,295 m
i3 M1
6,59 220 N m
= = 4 914,6 N
3. Gang: Fu3 =
rR
0,295 m
i4 M1
4,66 220 N m
= = 3 475,3 N
4. Gang: Fu4 =
rR
0,295 m
i5 M1
3,68 220 N m
= = 2 744,4 N
5. Gang: Fu5 =
rR
0,295 m
c) v = p d n; d = 2 rR = 2 0,295 m = 0,59 m
1
6 200
n
n
min
1
= i5G; n5 = = = 1 684,8
n5
i5G
3,68
min
1 684,8
m
v = p 0,59 m = 52,05
60 s
s
m
s
52,05 3 600
s
h
km
= = 187,4
m
h
1 000
km
88/7.
Hubwerk
n
z2 z4
z1 z3
1 17 21
1
i = 1 =
; n Tr = n1
= 550 = 53
a)
n Tr z1 z3
z2 z4
min 57 65
min
b)
1
m
v = p d n = p 0,28 53 = 46,62
min
min
d
0,28 m
c) M Tr = FG = 3 kN = 0,42 kN m = 420 N m
2
2
1
420 N m 53
M2 n1
M2 n2
min
d) = ; M1 = = = 40,47 N m
M1 n2
n1
1
550
min
62
Mechanik: Reibung
2.6
Reibung
90/1.
Ladestation
a) FR = FN = 0,15 3 500 N = 525 N
b) FR = FN = 0,08 3 500 N = 280 N
90/2.
Kupplung
a) FR = FN = 0,62 125 N = 77,5 N
85 mm
b) MR= FR r = 77,5 N = 3 293,8 N mm = 3,3 N m
2
90/3.
Maschinenschlitten
a) Fr den Drehpunkt A gilt:
FG 1 = FB
FG 1
450 N 82 mm
FB =
= = 198,4 N
186 mm
FA + FB = FG
FA = FG FB = 450 N 198,4 N = 251,6 N
b) F = FRA + FRB = FA + FB
= (FA + FB) = F = 0,005 450 N = 2,25 N
90/4.
Schweimaschine
f FN 0,6 cm 2 kN
= = 0,2 kN = 200 N
a) FR =
r
6 cm
FR d
b) M = 2
(zwei Rollen)
2
200 N 0,120 m
= 2 = 24 N m
2
90/5.
Schraubenverbindung
FR = FN ;
FR 3 200 N
FN =
= = 16 000 N
0,2
FN
16 000 N
= = 8 000 N
Spannkraft je Schraube FNs =
2
2
90/6.
Bohreinheit
a) F = FR + FH + Ff
FR = FN = FG cos a = 0,07 1 500 N cos 30
= 90,93 N
FH = FG sin a = 1 500 N sin 30 = 750 N
F = 90,93 N + 750 N + 1 800 N
= 2 640,93 N
d
b) M = F = 2 640,93 N 0,071 m
2
= 187,5 N m
Ff
FR
F
FN
FG
FH
30
63
Getriebewelle
a) Fr den Drehpunkt A gilt:
FB = F1 1 + F2 2
F1 1 + F2 2
FB =
FA + FB = F1 + F2
FA = F1 + F2 FB = 18 kN + 13,5 kN 14,78 kN
= 16,72 kN
1130
450
A
F1
F2
FB
2.7
2.7.1
Mechanische Arbeit
92/1.
Aufzug
W = F s = 11 200 N 12,5 m = 140 000 N m = 140 kN m
92/2.
Betonpumpe
kg
m
kg m
FG = r V g = 2,45 3 5 000 dm3 9,81
= 120 172,5
120,17 kN
dm
s2
s2
Werkstck
p (4,35 dm)2
p d2
V = h = 15 dm = 222,925 dm3
4
4
kg
m
kg m
FG = r V g = 7,25 3 222,925 dm3 9,81 2 = 15 855
15,86 kN
dm
s
s2
93/5.
Vorschubeinheit
a) FR = q FG = 0,08 3 250 N = 260 N
b) WR = FR s = 260 N 0,43 m = 111,8 N m
Druckfeder
a)
N
F = R s = 24,5 23 mm = 563,5 N
mm
N
2
64
93/6.
Wh
Pumpspeicherwerk
V = b h = 320 m 85 m 16,5 m = 448 800 m3 = 448 800 000 dm3
kg
m
kg m
FG = r V g = 1 3 448 800 000 dm3 9,81 2 = 4 402 728 000
= 4 402 728 kN
dm
s
s2
1 245 972 024 kN m
WP = FG s = 4 402 728 kN 283 m = 1 245 972 024 kN m =
3 600 kN m
kW h
= 346 103,3 kW h 346 MW h
93/8.
Schleifscheibe
m2
0,012 kg 80
m v2
s
kg m
a) Wk = = = 38,4
m = 38,4 N m
2
2
s2
W 38,4 N m
b) Wk = F s; F = k = = 25 600 N
s
0,0015 m
93/9.
Personenwagen
a)
m
60 km 1 000
km
km
m
v = 60 = = 16,67
h
3 600 s
s
1 h
1h
m2
1 200 kg 16,67
m v2
s
kg m
Wk = = = 166 733
m
2
2
s2
= 166,7 kN m
b)
m
120 km 1 000
km
km
m
v = 120 = = 33,33
h
3 600 s
s
1 h
1h
m 2
1 200 kg 33,3
mv
s
kg m
Wk = = = 666 533
m = 666,5 kN m
2
2
s2
(Die doppelte Geschwindigkeit ergibt die vierfache kinetische Energie!)
2
93/10.
Pendelschlagwerk
m
a) Wp = FG s1 = m g s1 = 21,735 kg 9,81 2 1,407 m = 300 N m
s
b) Wp = Wk
m v2
Wk= ; v =
2
2 Wk
2 300 kg m2
m
= 2 = 5,25
m
21,735 kg s
s
m
c) Wp = FG s2 = m g s2 = 21,735 kg 9,81
0,22 m = 46,9 N m
s2
Verbrauchte Schlagarbeit = 300 N m 46,9 N m = 253,1 N m
2.7.3
65
Kran
W 15 kN m
kN m
P = = = 0,5 = 0,5 kW
t
30 s
s
96/2.
Hebebhne
FG s 11 500 N 1,80 m
Nm
P =
= = 3 763,64 3,764 kW
t
5,5 s
s
96/3.
Hubstapler
FG s 6 550 N 1,65 m
Nm
P =
= = 4 323 = 4,323 kW
t
2,5 s
s
96/4.
Riementrieb
P = F v ; v = p d n; P = F p d n;
Nm
7 400
P
s
F = = 274,6 N
1 450
pdn
p 0,355 m
min 60 s
min
96/5.
Hydraulikmotor
720
Nm
P = 2p n M = 2p 67,5 N m = 5 089,38 5,1 kW
60s
s
96/6.
Pumpspeicherwerk
Nm
34 000 000 1 s
pt
s
F = = = 120 141,34 N 120,141 kN
s
283 m
kg m
120 141,34
FG
s2
m = = 12 247 kg 12 247 dm3 = 12,2 m3 Wasser
g
m
9,81
s2
96/7.
Aufzug
a) FG = 50 kN 38 kN = 12 kN
m
kN m
P = FG v = 12 kN 2,3 = 27,6 = 27,6 kW
s
s
d
0,45 m
b) M = FG = 12 kN = 2,7 kN m
2
2
Wirkungsgrad
96/8.
Elektromotor
P2
22 kW
n =
= = 0,905 = 90,5 %
P1 24,3 kW
96/9.
Antriebseinheit
n = n1 n2 n3 = 0,85 0,83 0,78 = 0,550 29 55 %
66
96/10.
W2 288 000 kJ
n =
= = 0,3857 38,6 %
W1 746 660 kJ
Kaltkreissge
a) P2 = n P1 = 0,65 4,3 kW = 2,795 kW 2,8 kW
Nm
2 795
P2
s
b) P2 = 2 p n M ; M = = = 1 482,8 N m
18
2pn
2 p
min 60 s
min
M 1 482,8 N m
c) F = = - = 4 707,3 N
d
0,63 m
2
2
97/12.
Hydraulikkolben
12,5 m
m
a) P2 = F v = 120 kN = 25 kN = 25 kW
60 s
s
P2 25 kW
= = 29,762 kW 29,8 kW
b) P1 =
n
0,84
97/13.
Seilwinde
m
kg m
FG = m g = 5 000 kg 9,81
= 49 050
= 49 050 N
s2
s2
1,5 m
Nm
P2 = FG v = 49 050 N = 1 226,25 1,2 kW
60 s
s
P2 1,226 kW
P1 =
= = 1,782 kW 1,8 kW
n
0,8 0,86
97/14.
Wasserturbine
kg
m
kg m
F = FG = r V g = 1 3 144 000 dm2 9,81
= 1 412 640
= 1 412,6 kN
dm
s2
s2
F s 1 412,6 kN 37 m
kN m
P1 = = = 871,1 = 871,1 kW
t
60 s
s
P2 = n P1 = 0,85 871,1 kW = 740,4 kW
97/15.
Kreiselpumpe
m
66 kg 9,81
51 m
Fs
s2
Nm
a) PP2 = = = 33 020,5 33 kW
t
1s
s
PP2 33 kW
b) PP1 = PM2 = = = 44 kW
0,75
np
PM2 44 kW
c) PM1 = = = 51,8 kW
0,85
nM
d)
67
Schlepplift
m
3,5 km 1 000
km
kN m
a) PG2 = F v = 30 kN = 29,167 = 29,167 kW
3 600 s
s
h
h
PG2 29,167 kW
PG1 =
= = 34,723 kW = PM2
nG
0,84
PM2 34,723 kW
PM1 =
= = 39,458 kW 39,5 kW
0,88
nM
b) Vom Motor abgegebenes Drehmoment MM2
m
3,5 km 1 000
km
3 600 s
h
v
h
1
1
1
n2 = = = 0,213 ; n1 = n2 i = 0,213 110 = 23,43
dp
1,45 m p
s
s
s
Nm
34 723
PM2
s
MM2 = = = 235,886 N m (genauer Wert ohne
1
2 p n1
2 p 23,43
Zwischenrundungen 235,3896 N m)
s
oder: Drehmoment an der Seiltrommel MG2
d
1,45 m
MG2 = F = 30 000 N = 21 750 N m
2
2
vom Getriebe aufgenommenes Drehmoment MG1
MG2 21 750 N m
MG1 = = 235,4 N m
i nG
110 0,84
97/17.
Pkw-Dieselmotor
Nm
105 000
P
s
a) M = = = 238,7 N m
4 200
2pn
2 p
60 s
min
min
2 200
Nm
b) P = 2 p n M = 2 p 315 N m = 72 570,8 72,6 kW
60 s
s
min
min
c) Drehmoment am Hinterrad
M2 = n i M1 = 0,9 13,515 300 N m = 3 649 N m
M2
3 649 N m
F =
= = 11 847 N
d
0,616 m
2
2
68
2.8
Einfache Maschinen
2.8.1
Schiefe Ebene
99/1.
Schrgaufzug
FG h 600 N 4 m
F =
= = 320 N
s
7,5 m
99/2.
Rampe
FG h 3,6 kN 2,8 m
= = 1,26 kN
a) F =
s
8m
FG h 3,6 kN 2,8 m
= = 10,08 m
b) s =
F
1 kN
99/3.
Schrgaufzug
F s 1 000 N 300 m
h = = = 6,667 m
FG
45 000 N
99/4.
Steigung
m
FG = m g 6 500 kg 10 2 = 65 000 N = 65 kN
s
FG h 65 kN 210 m
F =
= = 3,9 kN
s
3 500 m
s
Ladebalken
FH
F s 650 N 4,8 m
a) FG = = = 2 600 N
h
1,2 m
b) Rechnerische Lsung:
h 1,2 m
sin a = - = = 0,250; a = 14,478
s 4,8 m
99/5.
FH
650 N
FG =
= = 2 600 N = 2,6 kN
sin a sin 14,478
FH
650 N
FN =
= = 2 517,35 N 2,52 kN
tan a tan 14,478
Zeichnerische Lsung vgl. Bild 99/5:
Zeichnen Sie mastblich ein rechtwinkliges Dreieck
aus der senkrechten Kathete h = 1,2 m und der Hypotenuse s = 4,8 m. Auf dem Ladebalken (Hypotenuse) befindet sich der Kessel (als Kreis dargestellt). Im Schwerpunkt des Kreises ist die Gewichtskraft als Strahl senkrecht nach unten darzustellen. Das Krfteparallelogramm wird gebildet aus der Normalkraft FN senkrecht
zu den Ladebalken und der Hangabtriebskraft FH im gewhlten Krftemastab parallel zu den Ladebalken. Die
Hangabtriebskraft ist gleich gro wie die Zugkraft, wirkt
jedoch in entgegengesetzter Richtung.
FG
FN
Krftemastab
M K = 40 N
mm
F H 650 N
=
= 16,25 mm
M K 40 N
mm
F N = N M K = 63 mm 40 N = 2 520 N
mm
F G = G M K = 65 mm 40 N = 2 600 N
mm
H =
2.8.2
Keil
99/6
Rollbiegewerkzeug
69
s2
tan 30 =
= 0,5774
s1
F1 s1 F1
F1
2 400 N
F2 =
= =
= = 4 156,6 N
s2
s2
tan 30 0,5774
s1
99/7.
Keiltriebpresse
s
F1 s1
F1
F1
12,5 kN
F1 s1 = F2 s2 ; tan 30 = 2 = 0,5774; F2 =
=
=
= = 21,6 kN
s1
s2
s2 tan 30 0,5774
s1
bei 60 % Reibungsverlust F2 = 0,4 21,6 kN = 8,6 kN
2.8.3
Schraube
100/1.
Abzieher
2 F1 p d
2 F1 p d = F2 P ; F2 =
P
480
A
100/2.
320
2 95 N p 220 mm
= = 87 545,7 N
1,5 mm
Spindelpresse
F1 p d 96 N p 400 mm
= - = 12 063,7 N
a) F2 =
P
10 mm
B
a = 33,7
a) Lageplan M 1 : 20
A
124,9 N 100 %
c) 124,9 N 35 %; 100 % = 356,9 N
35 %
100/3.
Schraubstock
F2 P 12 000 N 5 mm
F1 p d = F2 P ; F1 =
=
p 2 250 mm
pd
= 38,2 N 30 %
38,2 N 100 %
100 % = 127,3 N
30 %
100/4.
FG
F2 P 15 700 N 10 mm
= = 124,9 N
b) F1 =
p 400 mm
pd
II
FI
Krftemastab
M K = 500 N
mm
F
10000
N
FG = G =
= 20 mm
M K 500 N
mm
F = F M K = 18 mm 500 N = 9 000 N
mm
FG
F = F = 9 000 N
b) Krafteck im Gelenk A
F
Wagenheber
a) Zeichnerische Lsung (Bild 100/4)
F2 P
15 000 N 4 mm
= = 218,3 N
b) F1 =
p d n p 2 125 mm 0,35
a
B
F2
F2
F
N =15 000 N
F 2 = F2 M K = 30 mm 500 mm
c) Krafteck im Gelenk B
70
3.1
3.1.1
Matoleranzen
Alle Mae sind in mm angegeben.
102/1.
Matoleranzen
a) TB = ES El = + 0,05 (+ 0,02) = 0,03
GoB = N + ES = 80 + (+ 0,05) = 80,05
GuB = N + El = 80 + (+ 0,02) = 80,02
b)
c)
Tw = 0 ( 0,08) = 0,08
GoW = 28 + 0 = 28,00; GuW = 28 + ( 0,08) = 27,92
+ 0,013
d) Aus einer Matoleranztabelle: 120j6 = 120 0,009
TW = + 0,013 ( 0,009) = 0,022
GoW = 120 + (+ 0,013) = 120,013; GuW = 120 + ( 0,009) = 119,991
+ 0,007
e) Aus einer Matoleranztabelle: 50K7 = 50 0,018
TB = + 0,007 ( 0,018) = 0,025
GoB = 50 + (+ 0,007) = 50,007; GuB = 50 + ( 0,018) = 49,982
102/2.
Buchse
Abmae
Toleranzen
Hchstmae
Mindestmae
50h9
es = 0
ei = 0,062
TW = 0,062
GOW = 50,000
GUW = 49,938
35H6
ES = + 0,016
EI = 0
TB = 0,016
GOB = 35,016
GUB = 35,000
38 0,2
es = 0
ei = 0,2
TW = 0,2
GOW = 38,0
GUW = 37,8
20 + 2
ES = + 2
EI = 0
TB = 2
GOB = 22
GUB = 20
Toleriertes
Ma
102/3.
Lehre
Ma a: GoW = 60,2 34,8 = 25,4
GuW = 59,8 35,2 = 24,6
TW = Gow GuW = 25,4 24,6 = 0,8
Ma b: GoW = 20,2 7,47 = 12,73
GuW = 19,8 7,55 = 12,25
TW = Gow GuW = 12,73 12,25 = 0,48
102/4.
102/5.
Anschlagleiste
Go = 26,1 6,5 = 19,6
Welle
0,025
50f7 = 50 0,050
Go = 49,975 5,5 + 10 = 54,475
Gu = 49,950 5,6 + 10 = 54,350
Gehuse
Ma
102/7.
3.1.2
71
Abmae
Istma
27 0,1
es = + 0,1
ei = 0,1
ok
65 0,15
es = + 0,15
ei = 0,15
ok
2,5H11
ES = + 0,060
EI =
ok
25h9
es =
ei = 0,052
ok
M20x1,5
es = + 0,22
ei = + 0,03
ok
30 0,03
es = + 0,03
ei = 0,03
ok
Antriebseinheit
Hchstma x = 85,5 12,0 31,8 + 0,1 = 41,8
Mindestma x = 85,0 12,3 32,0 + 0,1 = 40,8
Passungen
Alle Mae sind in mm angegeben.
103/1.
103/2.
Rundpassungen
Toleriertes
Ma
104/3.
GoB GoW
GuB GuW
TB TW
100H8
+ 0,054
0
100,054
100,000
0,054
100f7
0,036
0,071
99,964
99,929
0,035
PSM
PSH
+ 0,036
+ 0,125
Passungen
Abmae
Grenzmae
Grenzpassungen
50H7
ES = 0,025
EI = 0
GoB = 50,025
GuB = 50,000
PSH = 0,050
50g6
es = 0,009
ei = 0,025
GoW = 49,991
GuW = 49,975
PSM = 0,009
100 + 0,05
ES = + 0,05
EI = 0
GoB = 100,05
GuB = 100,00
PSH = 0,10
100 0,05
es = 0
ei = 0,05
GoW = 100,00
GuW = 99,95
PSM = 0
10F7
ES = + 0,028
EI = + 0,013
GoB = 10,028
GuB = 10,013
PSH = 0,022
10m6
es = + 0,015
ei = + 0,006
GoW = 10,015
GuW = 10,006
PH = 0,002
25K6
ES = + 0,002
EI = 0,011
GoB = 25,002
GuB = 24,989
PSH = 0,011
25h5
es = 0
ei = 0,009
GoW = 25,000
GuW = 24,991
PH = 0,011
Toleriertes Ma
104/4.
ES es
EI ei
Gleitlager
0,050
+ 0,072
a) 200f7 = 200 0,096 200H8 = 200 0
TB = ES EI = + 0,072 0 = 0,072
Tw = es ei = 0,050 ( 0,096) = 0,046
72
104/5.
GoB
GuB
GoW
GuW
c)
Schwenklager
+ 0,034
0,006
a) 16F7 = 16 + 0,016 mit 16g6 = 16 0,017 ergibt eine Spielpassung.
0
0,006
b) 16M7 = 16 0,018 mit 16g6 = 16 0,017 ergibt eine bergangspassung.
c) 16H7 = 60
+ 0,018
+ 0,034
0
mit 16r6 = 16 + 0,023 ergibt eine bermapassung.
+ 0,021
0
b) 20H7 = 20
Die Abmae von 20h8 mssen aus dem Grundabma es = 0 und der Grundtoleranz T = 33 mm
fr IT8 und N = 20 mm berechnet werden, wenn keine Toleranztabelle zur Verfgung steht.
104/7.
c) 20H7 = 20
+ 0,021
0
0
PSH = + 0,021 ( 0,130) = 0,151
20h11 = 20 0,130 :
PSM = 0 0 = 0
d) 20H7 = 20
+ 0,021
0
PH = GuB GoW;
+ 0,033
Die Grenzabmae der Welle sind damit 35 + 0,017 35n6.
3.2
73
Qualittsmanagement
3.2.1
108/1.
Einkommen
a) Medianwert: x~ = 2 200 Euro
b) Arithmetischer Mittelwert:
x1 + x2 + x3 + xn
x =
n
1 1 885 + 3 2 050 + 4 2 080 + 3 2 200 + 2 2 280 + 1 2 500 + 1 2 550
x =
15
x = 2 171 Euro
c)
5
absolute
Hufigkeit
4
3
2
1
Einkommen
74
Passmae
a) k =
n =
40 = 6,3 6
R 0,027
h = = = 0,0045 0,005
k
6
Strichliste Passmae
Klasse
von ()
bis (<)
16,000
16,005
||||
(5)
16,005
16,010
||||
(4)
16,010
16,015
||||
(5)
16,015
16,020
|||| ||||
(9)
16,020
16,025
16,025
16,030
||||
b)
(4)
14
30
12
10
20
10
absolute Hufigkeit
relative Hufigkeit
108/2.
8
6
4
2
1
4
Klasse
c) x~ = 16,015
x1 + x2 + x3 + xn
x =
x1 + x2 + x3 + xn
x= =
(Gesamtmittelwert)
n
Urliste Passmae in mm (n = 40)
16,027
16,020
16,021
16,022
16,024
16,023
16,000
16,001
16,002
16,024
16,020
16,009
16,005
16,007
16,015
16,017
16,026
16,014
16,003
16,010
16,017
16,025
16,020
16,015
16,007
16,003
16,010
16,012
16,017
16,010
16,015
16,007
16,015
16,020
16,021
16,016
16,020
16,015
16,012
16,017
16,025
16,018
16,017
16,012
16,021
16,020
16,022
x= =
16,018
16,015
75
Blechdicke
Lsungen fr a) bis c) in der Tabelle
x1 + x2 + x3 + xn
x =
n
R = xmax xmin
Urliste
Prfmerkmal: Blechdicke 1,00 0,02
Stichproben: 8
2
x1
x2
x3
x4
x5
0,97
0,98
0,99
1,00
1,00
1,01
0,98
0,99
1,02
1,00
0,98
0,99
1,01
1,00
1,01
1,03
0,99
1,02
1,00
1,01
1,00
1,01
0,99
1,02
1,01
1,03
1,01
1,02
1,00
1,01
1,03
1,02
1,02
1,00
1,01
1,03
1,02
1,00
1,02
1,01
x
x
0,99
0,998
1,00
1,00
1,00
0,998
1,01
1,01
1,01
1,006
1,02
1,014
1,02
1,016
1,02
1,016
0,03
0,04
0,03
0,04
0,03
0,03
0,03
0,03
Wellendurchmesser
x1 + x2 + x3 + x4 + + xn
a) x =
n
1 14,999 mm + 2 15,000 mm + 3 15,001 mm + 2 15,002 mm + 1 15,003 mm
x =
9
135,009 mm
= = 15,001 mm
9
108/5.
50
%
40
33,3%
3
30
22,2 %
22,2 %
11,1%
20
11,1%
1
0
10
0
14,999 15,000 15,001 15,002 15,003 mm 15,004
Durchmesser
Widerstnde
98 + 33 99 + 39 100 + 45 101 + 41 102 + 20 103
= 22
a) x
200
20 110
= - = 100,55
200
b) R = xmax xmin = 103 98 = 5
relative Hufigkeit
b) Berechnung der
relativen Hufigkeit hj :
n
hj = j 100 %; n = 9
n
1
hj1= 100 % = 11,11 %
9
2
hj2= 100 % = 22,22 %
9
3
hj3= 100 % = 33,33 %
9
2
hj4= 100 % = 22,22 %
9
1
hj5= 100 %= 11,11 %
9
Hufigkeit
108/4
76
absolute Hufigkeit
40
30
20
10
0
97
98
99
100
101
102
103 Q 104
Widerstnde
108/6.
Lochkreisdurchmesser
1 10,6 mm + 2 10,5 mm + 5 10,4 mm + 5 10,3 mm + 7 10,2 mm + 11 10,1 mm +
=
a) x
120
+ 16 10,0 mm + 26 9,9 mm + 16 9,8 mm + 11 9,7 mm + 8 9,6 mm + 6 9,5 mm +
120
+ 4 9,4 mm + 2 9,3 mm 1 188,5 mm
= = 9,904 mm
120
120
b) R = xmax xmin = 10,6 mm 9,3 mm = 1,3 mm
2
(xi x)
n1
Anmerkung: Mehrmaliges Auftreten von gleichen Messwerten wird ber einen entsprechenden Faktor bercksichtigt.
c) s =
(10,6 mm 9,9 mm)2 + (10,5 mm 9,9 mm)2 2 + (10,4 mm 9,9 mm)2 5 + + (9,3 mm 9,9 mm)2 2
119
2
8,49 mm
= = 0,071345 mm2 = 0,267 mm
119
_
d) + s = x_ + s = 9,904 + 0,267 = 10,171
s = x s = 9,904 0,267 = 9,637
s=
Mae
9,3
9,4
n
2
hj = j 100 % = 100 % = 1,67 %
n
120
n
6
hj = j 100 % = 100 % = 5 %
n
120
Fj = 1,67 % + 3,33 % + 5 % = 10 %
9,5
9,6
9,7
9,8
9,9
10
hj %
1,67 3,33
Fj %
1,67
10 16,67 25,84 39,14 60,81 74,11 83,28 89,11 93,28 97,45 99,12 99,95
6,67 9,17 13,3 21,67 13,3 9,17 5,83 4,17 4,17 1,67 0,83
3.2.2
112/1.
Bundbuchse
77
T
13 mm
cm = = = 1,55
6 s 6 1,4 mm
Ermittlung von Dkrit:
OGW x = 25,000 mm 24,994 mm = 0,006 mm
x UGW = 24,994 mm 24,987 mm = 0,007 mm
Dkrit = 0,006 mm = 6 mm
Dkrit
6 mm
cmk = = = 1,43
3 s 3 1,4 mm
b) Die Maschinenfhigkeit ist nicht nachgewiesen, da cm = 1,55 < 1,67 ist.
cmk = 1,43 > 1,33, d. h. der kritische Maschinenfhigkeitsindex wird eingehalten.
Um die geforderten Kennwerte zu erfllen, muss die Streuung des Fertigungsprozesses reduziert werden.
112/2.
Maschinenauswahl
a) 60f7 Tw = es ei = 30 mm ( 60 mm) = 30 mm
(es und ei aus Tabellenbuch)
Maschine A:
T
30 mm
cm = = = 1,0
6 5 mm
6s
Ermittlung von Dkrit:
OGW x = 59,970 mm 59,955 mm = 0,015 mm
x UGW = 59,955 mm 59,940 mm = 0,015 mm
Dkrit = 0,015 mm = 15 mm
Dkrit
15 mm
cmk = = = 1,0
3 5 mm
3s
Maschine B:
T
30 mm
cm = = = 2,5
6 2 mm
6s
Ermittlung von Dkrit:
OGW x = 59,970 mm 59,959 mm = 0,011 mm
x UGW = 59,959 mm 59,940 mm = 0,019 mm
Dkrit = 0,011 mm = 11 mm
Dkrit
11 mm
cmk = = = 1,83
3 2 mm
3s
b) Die Maschinenfhigkeit ist nur fr die Maschine B nachgewiesen, da bei dieser
Maschine die blichen Kennwerte fr den Nachweis der Maschinenfhigkeit
cm = 2,5 1,67 und cmk = 1,83 1,67 erfllt sind.
Bei Maschine A ist dagegen die Maschinenfhigkeit nicht nachgewiesen:
cm = 1,0 < 1,67 und cmk = 1,0 < 1,67.
78
112/3.
Lagerplatte
a) 20 00,25 T = es ei = 0 mm ( 0,25 mm)
= 0,25 mm = 250 mm
T
250 mm
cp = = = 1,74
6 s 6 24 mm
Ermittlung von Dkrit:
OGW q = 20,000 mm 19,750 mm = 0,250 mm = 250 mm
q UGW = 19,750 mm 19,750 mm = 0 mm = 0 mm
Dkrit = 0 mm
Dkrit
0 mm
cpk = = = 0
3 s
3 24 mm
UGW
112/4.
19,750
OGW
mm
20,000
Welle
a) 30h6 T = es ei = 0 mm ( 13 mm) = 13 mm
(es und ei aus Tabellenbuch)
T
cp = ;
6 s
b)
T
13 mm
s = = 1,297 mm
6 cr 6 1,67
(GoW + GuW)
Toleranzmitte q 1 =
2
30,000 mm + 29,987 mm
= = 29,9935 mm
2
UGW
OGW
Dkrit
q 2 = q 1 + 0,003 m = 29,9965 mm
Dkrit = OGW q 2 = 30 mm 29,9965 mm
= 0,0035 mm = 3,5 mm
Dkrit
3,5 mm
cpk = = = 0,73
3 s 3 1,6 mm
112/5.
Antriebswelle
a) 40m6 T = es ei = 25 mm 9 mm = 16 mm
(es und ei aus Tabellenbuch)
T
16 mm
cp = = = 2,42
6 s 6 1,1 mm
m1
m2
79
3.2.3
116/1.
Bohrungen
a)
Klassen
relative Hufigkeit
hj in %
22
32
16
12
absolute Hufigkeit
nj
11
16
30
10
relative Hufigkeit h j
absolute Hufigkeit n j
15
%
20
10
0
0
Werteklassen
b) Die Bohrungen knnten einem Trend unterliegen, da die Durchmesser zur Unterschreitung des unteren Grenzwertes tendieren. Das lsst auf eine Abntzung des Werkzeuges
schlieen. Die untere Eingriffsgrenze wurde bei der Fertigung nicht beachtet.
80
Dehnschraube
a) c) Fr Schaftdurchmesser 11k6 ergibt sich Hchstma 11,012; Mindestma 11,001
x1 + x2 + x3 + + xn
x =
;
n
Stichprobe
s=
)2
(xi x
;
n1
Mittelwert x
R = xmax xmin
Spannweite R
0,005
0,007
0,005
0,005
0,007
0,005
0,004
0,005
s1 + s2 + s3 + + sm
s =
m
0,0020 + 0,0027 + 0,0018 + 0,0019 + 0,0026 + 2,0020 + 0,0018 + 0,0020
s = mm
8
s = 0,0021 mm
= x1 + x2 + x3 + + xn
d) Gesamtmittelwert x =
n
(11,0020+11,0026+11,0036+11,0054+11,0070+11,0078+11,0100+11,0116) mm
=
8
x = 11,0063 mm
UEG
OEG
99,8
99,5
99
97,5
95
90
x+s
84
80
relative Hufigkeit in %
70
60
x
50
40
30
20
x-s
16
10
5
x-2s
2,5
Gesamtmittelwert x
0,5
Schaftdurchmesser in mm
11,020
11,018
11,016
11,014
11,012
11,010
11,008
11,006
11,004
11,002
11,000
0,2
10,998
116/2.
x1+x2+x3+...+xu
u
= 11,0063 mm
x=
81
Prozessregelkarten
Histogramm der Hufigkeitsverteilung der Messwerte.
Hufigkeitsverteilung:
Messwert
Anzahl
Messwert
Anzahl
10,999
II
11,008
IIII II
11,001
III
11,011
IIII
11,003
IIII
11,012
III
11,004
IIII I
11,013
II
11,006
IIII III
20
%
15
absolute Hufigkeit
10
0
11,002
10,098
10,096
11,000
11,006
11,004
11,010
11,008
11,014
11,012
Messwerte
116/3.
Prozessregelkarten
Stichprobe
x~
6
11,008
11,011 11,012
82
OEG
11,012
mm
11,011
0,008
mm
11,009
Spannweite R
Medianwert x
11,010
11,008
11,007
11,006
0,006
0,005
11,005
0,004
11,004
11,003
11,002
0,003
0
Stichprobe
~-R-Karte
Bild 116/3b: x
11,013
OEG
11,012
0,0035
mm
mm
11,010
0,0030
11,009
0,0025
Standardabweichung s
Mittelwert x
11,008
11,007
11,006
11,005
11,004
11,003
11,002
0,0015
0,0010
UEG
11,001
11,000
0,0020
3 4 5
Stichprobe
0,0005
3 4 5
Stichprobe
Erkenntnis: Die Messwerte liegen noch innerhalb der Eingriffs- und Warngrenzen. Es ist jedoch ein
Trend in Richtung obere Eingriffsgrenze zu erkennen. Es kann in nchster Zeit mit unzulssigem Verschlei des Drehwerkzeuges gerechnet werden.
99,95
99,98
99,9
99,5
99,8
99
97,5
95
90
80
84
70
50
60
40
30
16
20
10
2,5
5
0,5
1
0,2
0,05
0,1
0,02
Hufigkeit
1,64
1,67
Dicke
116/4.
83
UEG
1,70
-s
1,73
+s
1,76
1,79
1,82
1,85
1,88
OEG
1,91
-s
+s
=
+ s = 0,030 mm
x = 1,745 mm
=
x = Gesamtmittelwert.
s = 0,038 mm
Bei der 10-%-Marke verlsst die Gerade den Bereich zwischen unterer und oberer Eingriffsgrenze. Es kann mit einem Ausschuss von 10 % gerechnet werden.
x1 + x2 + x3 + x4 + x5
b) x =
n
1,80 + 1,70 + 1,78 + 1,74 + 1,71
x =
5
x = 1,746 mm
Mittelwert der 1. Stichprobe
)2
(xi x
s =
n1
s=
(1,80 1,746)2 + (1,70 1,746)2 + (1,78 1,746)2 + (1,74 1,746)2 + (1,71 1,746)2
51
s = 0,0433 mm
_ R +R ++R
1
2
10
R =
= 0,095
10
s = R 0,4 = 0,095 0,4 = 0,038 mm
Gesamtmittelwert:
x1 + x2 + x3 + + x10
x= =
= 1,7354 mm
10
84
1,74
1,75
1,74
1,73
1,73
R
x
0,1
0,12
0,12
0,09
0,12
1,746
1,76
1,732
1,726
1,74
0,0433
0,0463
0,0476
0,0321
0,0474
10
1,73
1,73
1,74
1,74
1,74
Stichprobe
x~
R
x
0,06
0,09
0,12
0,06
0,07
1,716
1,722
1,754
1,726
1,732
0,0230
0,0342
0,0488
0,0261
0,0295
1,8
Mittelwert x
mm
1,75
1,7
1,6
0
10
10
0,05
Standardabweichung s
mm
0,04
0,03
0,02
85
c) Messwerte in x~-R-Karte
1,78
mm
1,76
Medianwert x
1,75
1,74
1,73
1,72
1,71
1,70
1,69
1,68
0
10
10
Stichproben
0,18
mm
Spannweite R
0,14
0,12
0,10
0,08
0,06
0,04
0,02
0,00
0
5
Stichproben
~
Bild 116/4c: x-R-Karte
86
4.1
Spanende Fertigung
4.1.1
Drehen
Lngs-Runddrehen
a) Tabellenwerte fr die Schnittgeschwindigkeit vc:
m
m
vcmin = 140 , vcmax = 220
min
min
m
121/2.
Welle
a) Tabellenwerte fr die Schnittgeschwindigkeit vc:
m
vcmax = 160
min
m
m
vc = 0,7 vcmax = 0,7 160 = 112
min
min
b) Tabellenwerte fr den Vorschub f und die Schnitttiefe ap:
fmax = 0,5 mm, apmax = 5 mm
f = 0,7 fmax = 0,7 0,5 mm = 0,35 mm
ap = 0,7 apmax = 0,7 5 mm = 3,5 mm
m
vc
112 min
1
c) n = = = 713
min
p d p 0,05 m
121/3.
Kupplungsflansch
d + d1 (180 + 105) mm
= = 142,5 mm
a) dm =
2
2
b) Tabellenwerte fr die Schnittgeschwindigkeit vc:
m
m
vcmin = 200 , vcmax = 300
min
min
m
vc
250 min
1
c) n = = = 558
min
p dm p 0,1425 m
87
d) Auendurchmesser d:
1
m
vc = p d n = p 0,180 m 558 = 315,5
min
min
e) Innendurchmesser d1:
1
m
vc = p d1 n = p 0,105 m 558 = 184,06
min
min
122/4.
Ritzelwelle
a) Tabellenwerte fr die Schnittgeschwindigkeit vc:
m
m
vcmin = 100 , vcmax = 160
min
min
m
d = i 2 ap + d1 = 1 2 0,35 mm + 40 mm = 40,7 mm
(= Enddurchmesser d1 der Vorbearbeitung)
d d1
i =
2 ap
d d 65 mm 40,7 mm
ap = 1 = = 3,0375 mm
24
2i
Spezifische Schnittkraft
a) A = ap f = 3 mm 0,35 mm = 1,05 mm2
b) h = f sin k = 0,35 mm sin 60 = 0,303 mm
N
c) kc = 4 445 2
mm
d) Fc = A kc C; C = 1,0 (Tabellenwert)
N
Fc = 1,05 mm2 4 445 2 1,0 = 4 667,25 N
mm
122/6.
Welle
a) A = ap f = 5,5 mm 0,3 mm = 1,65 mm2
b) h = f sin k
k = 60: h = 0,3 mm sin 60 = 0,259 mm
k = 90: h = 0,3 mm sin 90 = 0,30 mm
88
122/7.
Kupplungsflansch
a) A = ap f = 5 mm 0,4 mm = 2,0 mm2
b) h = f sin k = 0,4 mm sin 75 = 0,386 mm 0,39 mm
N
c) kc = 1 500 2
mm
vc
d + d 180 mm + 110 mm
; d = 1 = = 145 mm
d) n =
2
2
p dm m
m
150
min
1
n = = 329
p 0,145 m
min
1
m
e) vc = p d n = p 0,180 m 329 = 186
min
min
Pc
f) P1 = ;
P = Fc vc = A kc C vc; C = 1,0 (Tabellenwert)
n c
N
m 1 min
Nm
= 2,0 mm2 1 500 2 1 186 = 9 300 = 9,3 kW
mm
min 60 s
s
9,3 kW
P1 = = 11,6 kW
0,80
122/8.
Drehversuch
P
a) P1 = c
n
Pc = P1 n = 167,8 kW 0,8 = 13,44 kW
b) Pc = A kc C vc
Pc
kc = ;
C = 1,0 (Tabellenwert)
A C vc
A = ap f = 6,0 mm 0,35 mm = 2,1 mm2
Nm
13 440
s
13 440 60 N
N
kc = = 2 = 2 133 2
m 1 min 2,1 1,0 180 mm
mm
2
2,1 mm 1,0 180
min 60 s
c) h = f sin k = 0,35 m sin 60 = 0,303 mm
N
kc = 1 935 2
mm
89
Gelenkbolzen
1
a) n = 2 800
min
b) L = L1 + L2 = (1 + a) + (2 + a) = (20 + 1,5) mm + (25 + 1,5) mm = 48 mm
Li
48 mm 200
c) th = = = 34,3 min
nf
1
2 800 0,1 mm
min
124/2.
Flansch
vc
d + d 200 mm + 80 mm
; d = 1 = = 140 mm
a) n =
2
2
p dm m
m
140
min
1
n = = 318
p 0,14 m
min
Li
dd
200 mm 80 mm
b) th = ; L = 1 + a + u = + 1 mm + 0,8 mm = 61,8 mm
nf
2
2
61,8 mm 2 15
th = = 19,43 min
1
318 0,3 mm
min
124/3.
Lagerbchse
a) Quer-Plandrehen:
vc
d + d 70 mm + 45 mm
n =
; d = 1 = = 57,5 mm
2
2
p dm m
m
120
min
1
n = = 664
p 0,0575 m
min
Lngs-Runddrehen:
m
120
vc
min
1
1
n = = = 545,6 546
min
min
p d p 0,07 m
Li
dd
70 mm 45 mm
b) th = ; L = 1 + a + u = + 3 mm = 15,5 mm
nf
2
2
15,5 mm 2
th = = 0,116 min 0,12 min
1
664 0,4 mm
min
Li
c) th = ; L = + a + u = 62 mm + 2 mm = 64 mm
nf
64 mm 2
th = = 0,586 min 0,59 min
1
546 0,4 mm
min
124/4.
Kupplungsflansch
d + d1 130 mm + 90 mm
a) dm =
= = 110 mm;
2
2
1
n = 250
min
d + d1 130 mm + 90 mm
b) dm =
= = 110 mm;
2
2
1
n = 500
min
90
c) Vorbearbeitung:
Planflche A:
Planflche B:
Li
th =
nf
dd
L = 1 + a + u =
2
130 mm 90 mm
= + 1,6 mm = 21,6 mm
2
21,6 mm 1
thA = = 0,29 min
1
250 0,3 mm
min
d d1
130 mm 90 mm
L =
+ a = + 0,8 mm = 20,8 mm
2
2
Li
20,8 mm 1
thB = = = 0,28 min
nf
1
250 0,3 mm
min
th = thA + thB = 0,29 min + 0,28 min = 0,57 min
4.1.2
Bohren
Schnittdaten
a) Tabellenwert fr die Schnittgeschwindigkeit vc:
m
vcmax = 30
min
m
m
vc = 0,7 vcmax = 0,7 30 = 21
min
min
b) f = 0,1 mm
m
21
vc
min
1
c) n = = = 668
min
p d p 0,010 m
127/2.
Grundplatte
d f 14 mm 0,4 mm
a) A = = = 1,4 mm2
4
4
f
s
b) h = sin = 0,2 mm sin 59 = 0,17 mm
2
2
c) Tabellenwerte fr die spezifische Schnittkraft kc:
N
h = 0,15 mm: kc1 = 1 840 2
mm
N
h = 0,20 mm: kc2 = 1 730 2
mm
kc Mittelwert aus kc1 und kc2
N
(1 840 + 1 730) 2
kc1 + kc2
mm
N
kc = = = 1 785 2
2
2
mm
91
P 1,4 kW
f) P1 = c = = 1,75 kW
n
0,8
127/3.
Leiste
f
s
a) h = sin = 0,2 mm sin 59 = 0,17 mm
2
2
b) A = A2 A1
d2 f 20 mm 0,4 mm
A2 =
= = 2,0 mm2
4
4
d1 f 8 mm 0,4 mm
A1 = = = 0,8 mm2
4
4
A = 2,0 mm2 0,8 mm2 = 1,2 mm2
c) Pc = z Fc v
Fc = 1,2 A kc C; C = 1,3 (Tabellenwert)
Tabellenwerte fr die spezifische Schnittkraft kc:
N
h = 0,15 mm: kc1 = 5 320 2
mm
N
h = 0,20 mm: kc2 = 4 940 2
mm
kc Mittelwert aus kc1 und kc2
N
(5 320 + 4 940) 2
kc1 + kc2
mm
N
kc = = = 5 130 2
2
2
mm
N
Fc = 1,2 1,2 mm2 5 130 2 1,3 = 9 603,4 N
mm
Die Geschwindigkeit v wirkt in der Mitte des Spanungsquerschnittes A.
v
d
20 mm
v = c rv; r2 = 2 = = 10 mm
r2
2
2
d1 8 mm
r1 = = = 4 mm
2
2
r1 + r1 (10 + 4) mm
rv = = = 7 mm
2
2
m
18
min
m
v = 7 mm = 12,6
10 mm
min
m 1 min
Nm
Pc = 2 9 603,4 N 12,6 = 4 033,4 4,0 kW
min 60 s
s
P 4 kW
d) P1 = = = 5,3 kW
n
0,75
Flanschring
1
a) n = 355
min
92
Li
d
25 mm
b) th = ; L = + s + a + u; s = = = 7,51 mm
nf
s 2 tan 59
2 tan
2
L = 32 mm + 7,51 mm + 1,5 mm = 41,01 mm
41,01 mm 8
th = = 6,16 min (fr einen Flanschring)
1
355 0,15 mm
min
fr 60 Flanschringe: th = 60 6,16 min = 369,6 min
Li
c) th = ; L = + s + a + u; s = 7,51 mm (Aufgabe b)
nf
L = 96 mm + 7,51 mm + 1,5 mm = 105,01 mm
105,01 mm 8
th = = 15,78 min (fr 3 Flanschringe)
1
355 0,15 mm
min
fr 60 Flanschringe: th = 20 15,78 min = 315,6 min
129/2.
Rohrflansch
m
16
vc
min
1
a) n = = = 283
min
p d p 0,018 m
Li
b) th = ; L = + s + a + u
nf
18 mm
d
s = = = 10,73 mm
s 2 tan 40
2 tan
2
L = 20 mm + 10,73 mm + 0,8 mm + 1 mm = 32,53 mm
32,53 mm 4
th = = 5,75 min
1
283 0,08 mm
min
129/3.
Kettenrad
m
8
vc
min
1
a) n = = = 102
min
p d p 0,025 m
Li
b) th = ; L = + s + a + u
nf
= 32 mm + 4 mm + 1 mm + 4,5 mm = 41,5 mm
41,5 mm 200
th = = 232,5 min
1
102 0,35 mm
min
129/4.
Bundbchse
Li
a) th = ; L = + s + a + u
nf
6,6 mm
d
s = = = 1,98 mm
s 2 tan 59
2 tan
2
L = 10 mm + 1,98 mm + 0,8 mm + 1,0 mm = 13,78 mm
m
14
vc
min
1
n = = = 675
min
p d p 0,0066 m
13,78 mm 4
th = = 0,68 min
1
675 0,12 mm
min
93
Li
b) th = ; L = + a = 4,8 mm + 0,5 mm = 5,3 mm
nf
m
9
vc
min
1
n = = = 220
min
p d p 0,013 m
5,3 mm 4
th = = 1,2 min
1
220 0,08 mm
min
4.1.3
Frsen
Schnittdaten, Drehzahl
a) Tabellenwerte fr die Schnittgeschwindigkeit vc:
m
m
vcmin = 80 ; vcmax = 180
min
min
m
(80 + 180)
vcmin + vcmax
min
m
vc = = = 130
2
2
min
m
130
vc
min
1
b) n = = = 276
min
p d p 0,15 m
c) Tabellenwerte fr den Vorschub je Schneide fz:
fzmin = 0,1 mm; fzmax = 0,4 mm
Getriebegehuse
a) Tabellenwert fr die Schnittgeschwindigkeit:
m
vcmin = 80
min
m
m
vc = 1,3 vcmin = 1,3 80 = 104
min
min
b) Tabellenwerte fr den Vorschub je Schneide fz:
fzmin = 0,1 mm
fz = 1,3 fzmin = 1,3 0,1 mm = 0,13 mm
m
104
vc
min
1
c) n = = = 105
min
p d p 0,315 m
d) f = fz z = 0,13 mm 12 = 1,56 mm
1
mm
e) vf = n f = 105 1,56 mm = 163,8
min
min
133/3.
Formplatte
m
a) vc = vcmin = 80
min
94
Grundkrper
a) h fz = 0,10 mm
b) A = ap fz = 6 mm 0,10 mm = 0,60 mm2
N
c) kc = 3 245 2
mm
d) Fc = 1,2 A kc C; C = 1,0 (Tabellenwert)
N
Fc = 1,2 0,60 mm2 3 245 2 1,0 = 2 336,4 N
mm
d 275 mm
e) = = 1,25
ae 220 mm
j = 106 (Tabellenwert)
j
106
f) ze = z = 10 = 2,9
360
360
m 1 min
Nm
g) Pc = ze Fc vc = 2,9 2 336,4 N 90 = 10 163,4 = 10,2 kW
min 60 s
s
P 10,2 kW
h) P1 = c = = 13,1 kW
n
0,78
133/5.
Passleiste
a) A = ap fz = 4 mm 0,1 mm = 0,4 mm2
b) Fc = 1,2 A kc C; C = 1,0 (Tabellenwert)
N
Fc = 1,2 0,4 mm2 1 890 2 1,0 = 907,2 N
mm
d 100 mm
c) = = 1,43
ae 70 mm
j 89 (Tabellenwert)
j
89
ze = z = 8 = 1,98 2,0
360
360
m 1 min
Nm
d) Pc = ze Fc vc = 2,0 907,2 N 150 = 4 536 = 4,5 kW
min 60 s
s
P 4,5 kW
e) P1 = c = = 6,0 kW
n
0,75
Fhrungsleiste
m
25
vc
min
1
1
a) n = = = 99,5 100
min
min
p d p 0,08 m
95
1
mm
b) vf = n fz z = 100 0,08 mm 8 = 64
min
min
c) L = + 0,5 d + a + u = 260 mm + 0,5 80 mm + 2 1,2 mm = 302,4 mm
L i 302,4 mm 15
d) th = = = 70,9 min
vf
mm
64
min
135/2.
Maschinentisch
Vorfrsen
m
80
vc
min
1
a) n = = = 81
min
p d p 0,315 m
1
mm
b) vf = n fz z = 81 0,15 mm 20 = 243
min
min
c) L = + 0,5 d + a + u s
L i 1 094,9 mm 1
d) th = = = 4,51 min
vf
mm
243
min
Fertigfrsen
m
130
vc
min
1
a) n = = = 131
min
p d p 0,315 m
1
mm
b) vf = n fz z = 131 0,08 mm 20 = 209,6
min
min
c) L = 1 094,9 mm (vgl. Vorfrsen)
L i 1 094,9 mm 1
d) th = = = 5,2 min
vf
mm
209,6
min
135/3.
Keilwelle
m
14
vc
min
1
a) n = = = 56
min
p d p 0,08 m
b) f = fz z = 0,08 mm 14 = 1,12 mm
c) L = + s + a ; s = ae d ae2 =
3 mm 80 mm (3 mm)2 = 15,2 mm
L = 58 mm + 15,2 mm + 2 mm = 75,2 mm
Li
75,2 mm 6
d) tth = = = 7,19 min
nf
1
56 1,12 mm
min
4.1.4
Indirektes Teilen
137/1.
Zahnrad
i
40 5 35 LA (Lochabstnde)
a) nK = = = =
T 56 7 49 LK (Lochkreis)
96
137/2.
5 4 20 LA
56
30 LA
oder = oder =
7 4 28 LK
76
42 LK
Anschlussplatte
i a 40 21 21 7
1
7 LA
nK = = = = = 2 = 2
360
360
9 3
3
21 LK
5
6
9
11
Weitere Mglichkeiten: 2 ; 2 ; 2 ; 2 ;
15
18
27
33
137/3.
137/4.
Skalenscheibe
i
40
1
3 LA
nK = = = = Die Schere schliet 4 Lcher ein.
T 360 9 27 LK
2
7
Weitere mgliche Lochkreise und Teilschritte: ;
18 63
137/5.
Reibahlen
Die Winkelsumme fr den halben Umfang ist bei jeder der beiden Reibahlen a = a1 + a2 + ... = 180
a) Reibahle mit 8 Zhnen:
i a 40 42 42
6
12 LA
18 LA
Fr 42: nK = = = = 4 = 4 oder 4
360
360
9
9
18 LK
27 LK
40 44 44
8
16 LA
24 LA
Fr 44: nK = = = 4 = 4 oder 4
360 9
9
18 LK
27 LK
40 46 46
1
2 LA
3 LA
Fr 46: nK = = = 5 = 5 oder 5
360 9
9
18 LK
27 LK
40 48 48
3
6 LA
9 LA
Fr 48: nK = = = 5 = 5 oder 5
360 9
9
18 LK
27 LK
b) Reibahle mit 10 Zhnen
137/6.
12 LA
a1 = 33: nK = 3
18 LK
1
15 LA
a2 = 34 : nK = 3
2
18 LK
1
3 LA
a4 = 37 : nK = 4
2
18 LK
a5 = 39:
Zahnradsegment
160
Winkelteilung fr 1 Zahn: a = = 5
32
i a 40 5 5 15 LA
a) nK = = = =
360 360
9 27 LK
Lsung mit Vollzahnrad:
32 360
z = = 72
160
i
40 5 15 LA
nK = = = =
T 72 9 27 LK
6 LA
nK = 4
18 LK
a3 = 36: nK = 4
i a 60 5 5 15 LA
b) nK = = = =
360 360 6 18 LK
b min
Klauenkupplung
i
40
4
12 LA
a) nK = = = 6 = 6
T
6
6
18 LK
b max
b) Um die Frserbreite: x = 10 mm
4.1.5
=15
a2
d
2 =3
0
a1 = 3
0
m
m
137/7.
97
Koordinaten in NC-Programmen
Geometrische Grundlagen
Formplatte
a + 110 = 180
a = 180 110 = 70
a+b
= 90
b = 90 a = 90 70 = 20
g + 115 = 180
g = 180 115 = 65
g + d = 90
d = 90 g = 90 65 = 25
139/2.
Nocken
100
b = = 50
2
2
d
139/1.
2 d = n = 100
2 d 100
d = = = 50
2
2
10
0
a + b = 90
a = 90 b = 90 50 = 40
d + g = 90
g = 90 d = 90 50 = 40
P3
P2
Strahlensatz:
a a1 12,5 mm
a1
= ;
=
b b1 8 mm
9 mm
a1
Bolzen
a = 12,5
139/3.
a b1
12,5 9
a1 =
= mm = 14,06 mm
b
8
P1
b=8
b1= 9
98
139/4.
P2
a) Konturpunkt P1:
Hilfsdreieck M1 P1 A
R2
=3
Konturpunkt P2:
Hilfsdreieck M2 P2 B,
Hilfsdreieck P1 C P2
M1
R1=10
b) Hilfsdreieck M1 D P3
R1=10
30
P1
M2
139/5.
P3
60
c) a = b = g = 30
30
d = = 15
2
Koordinatenmae
142/1.
142/2.
142/3.
Distanzplatte
a)
Koordinatenmae
Punkt
X-Achse Y-Achse
b)
Punkt
Koordinatenmae
X-Achse Y-Achse
P1
X 20
Y 47,5
P1
X 20
Y 47,5
P2
X 20
Y 12,5
P2
X0
Y 35
P3
X 48
Y 30
P3
X 28
Y 17,5
P4
X 90
Y 30
P4
X 42
Y0
P5
X 90
Y 12
P5
X0
Y 18
P6
X 90
Y 48
P6
X0
Y 36
Fhrungsnut
a
sin a = ; a = c sin a = 26 mm sin 22,5 = 9,950 mm
c
y = 6 mm + 9,950 mm = 15,950 mm
b
cos a = ; b = c cos a = 26 mm cos 22,5 = 24,021 mm
c
x = 5 mm + 24,021 mm = 29,021 mm
Ventilplatte
a)
Koordinatenmae
Punkt
Absolutma
Kettenma
X-Achse Y-Achse X-Achse Y-Achse
b)
Punkt
Absolutma:
P2 (X 29,021 Y 15,950)
Kettenma:
P2 (X 24,021 Y 9,950)
Koordinatenmae
Absolutma
Kettenma
Radius Winkel Radius Winkel
P1
X 40
Y 35 X 40
Y 35
P6
R 27,5
A 90
R 27,5
A 90
P2
X 100
Y 35 X 140
X0
P7
R 27,5
A 210
R 27,5
A 120
P3
X 100
Y 55
X0
Y 90
P8
R 27,5
A 330
R 27,5
A 120
P4
X 40
Y 55
X 140 Y 0
P5
X 60
Y 35
X 100
Y 20
99
Schneidplatte
Punkt P2: x2 = 32 mm tan 25 = 14,922 mm
x2 = 25 mm 14,922 mm = 10,078 mm
X 10,078; Y 40
Punkt P3: x3 = 25 mm + 14,922 mm = 39,922 mm
X 39,922; Y 40
142/5.
Lagerschale
2
b= R
a 2 =
(16 mm)2 (3,5 mm)2 = 15,612 mm
Punkt
Koordinatenmae
X-Achse
Z-Achse
P0
X 41
Z 15
P1
X 26
Z0
P2
X 22,5 *
P3
X 22,5 *
Z 24,388
P4
X 10
Z 40
I 16
Z 3,5
b
P4
a = 3,5
R =1
K0
Biegeklotz
Scheitelwinkel e = d = 20
Rechtwinkliges Dreieck
A P3 M: e + b + d + 90 = 180
b = 180 e d 90
b = 180 20 20 90
b = 50
y = 5 mm sin 50 = 3,83 mm
yp3 = 5 mm + 3,83 mm = 8,83 mm
Hilfsdreieck:
X0
Y0
P2
X 75
Y0
P3
X 78,21
Y 8,83
P4
X 58,94
Y 25
P5
X0
Y 25
R5
b
R5
A
40
P2
Hilfsdreieck:
P4
25 mm - 8,83 mm
= 16,17 mm
Koordinatenmae
X-Achse
Y-Achse
P1
P3
y P3
142/6.
40
P3
x
100
Deckplatte
Koordinatenmae
X-Achse
Y-Achse
Punkt
X 85
Y 27
P9
X 77
Y 35
P10
X 76
Y 35
P11
X 68
Y 43
P12
X 68
Y 50
P13
X 52
Y 50
P14
X 52
Y 43
P15
X 44
Y 35
P16
X 43
Y 35
P17
X 35
Y 27
Schaltnocken
Absolutmae
X-Achse
Y-Achse
Punkte
Inkrementalmae
X-Achse
Y-Achse
P1
15,000
4,000
15,000
4,000
P2
42,000
4,000
27,000
0,000
P3
54,042
33,000
P4
32,000
53,724
P5
9,666
47,267
22,33
6,45
P6
1,666
22,267
25,000
x 5 = x 6 = R cos a
= 14 mm cos 17,745 = 13,334 mm
P5
R1
y5
y6 = 18 mm + 4,267 mm
= 22,267 mm
x6 = 15 mm 13,334 mm
= 1,666 mm
x = (17
mm)2 (12 mm)2
3
x 3 = 12,042 mm
x3 = 42 mm + 12,042 mm = 54,042 mm
y = (14
mm)2 (9 mm)2
4
y 4 = 10,724 mm
y 4 = 43 mm + 10,724 mm = 53,724 mm
x5
P6
R1
4
y6
y5 = 43 mm + 4,267 mm = 47,267 mm
x5 = 23 mm 13,334 mm
= 9,666 mm
29,000
20,72
Mittelpunktdreieck:
g 25 mm
tan b = = = 3,125
a
8 mm
b = 72,255
a = 90 b = 17,745
y 5
sin a =
y 5 = R sin a
R
y 5 = y 6 = 14 mm sin 17,745
= 4,267 mm
12,042
22,04
143/8.
P8
g = 43 -18 = 25
143/7.
x6
M
a = 23 -15 = 8
x 4'
a=
y 2'
P3
M2
M1
x 3'
b
2
g= 90-
y 3'
R 1 =250
P2
Koordinatenmae
X-Achse
Y-Achse
Koordinatenmae
X-Achse
Y-Achse
Punkt
P7
X 3800
Y 256
Y 256
P8
X 3800
Y0
Y 483
M1
I 250
J0
X 1689
Y 1203
M2
I 211
J 453
X 2111
Y 1203
M3
I 106
J 227
X 3656
X 483
X0
Y0
P2
X0
P3
X 144
P4
P5
P6
Schneidplatte
x 2'
a
Dreieck A P1 B: tan a =
b
c
c'
a
14 mm
b = = = 9,803 mm
tan a tan 55
C'
P1
a
a=55
B'
y 2'
=1
0
14
Dreieck P1 C P2:
x 2 = d cos a = 20,197 mm cos 55
= 11,585 mm
Dreieck A P1 B:
a
10 mm
b = = = 7,002 mm
tan a tan 55
a
10 mm
c = = = 12,208 mm
sin a sin 55
A'
a'
a=
d = 30 mm b = 30 mm 9,803 mm
= 20,197 mm
x 3'
P1
y 3'
143/10.
R 2 =500
b = 90+a
Punkt
y 4'
P4
b'
143/9.
101
P2
G x 5'
P3
M1
H e
f
x 4'
F'
a y4'
M2
y 5'
P5
Dreieck A C P3:
P4
d = A P3 = 10 mm + d + b
= 10 mm + 20,197 mm + 7,002 mm
Bild 143/10: Schneidplatte
= 37,199 mm
x 3 = d cos a = 37,199 mm cos 55
= 21,336 mm
y 3 = d sin a = 37,199 mm sin 55 = 30,472 mm
P1
X 75
Y 60
P2
X 63,415
Y 43,456
P3
X 65,872
Y 29,528
Dreieck A P1 B:
a
14 mm
c = = = 17,091 mm
sin a sin 55
P4
X 72,425
Y 24,939
P5
X 86,351
Y 27,396
P6
X 109,182
Y 60
M1
I 8,192
J 5,736
M2
I 5,736
J 8,192
Dreieck P2 P5 D:
x 5 = 28 mm sin 55 = 22,936 mm
y 5 = 28 mm cos 55 = 16,060 mm
Formplatte
x1''
x1'
x 4'
P1
P4
a1
a1
P2
a2
a2
0
=1
y 2'
0
=2
R
100 mm
x 1 = =
cos a1 cos 35
= 122,077 mm
M
y 3'
P3
x 3'
x 2'
x 4''
l = 80
x 1 = l tan a1 = 80 mm tan 35
= 56,017 mm
a2
143/11.
Koordinatenmae
X-Achse
Y-Achse
Punkt
a1 = 3
5
102
Punkt
Koordinatenmae
X-Achse
Y-Achse
P1
X 121,906
Y 280
P2
X 218,085
Y 142,642
P3
X 393,969
Y 165,798
P4
X 435,536
Y 280
I 81,915
J 57,358
4.1.6
145/1.
Untergesenk
V
th =
VW
p d2
p 14 mm2
Zylindrischer Ansatz: V = h = 8 mm = 1 231,5 mm3
4
4
1 231,5 mm3
th1 =
= 18,1 min
mm3
68
min
th = 4 (th1 + th2);
103
Armaturenplatte
L
a) th = ; L = 800 mm + 2 400 mm + 2 100 mm + 2 95 mm + 610 mm = 2 600 mm
vf
2 600 mm
th = = 6,8 min
mm
380
min
L
b) th = ; L = 3 (300 mm + 150 mm) = 1 350 mm
vf
1 350 mm
th = = 3,6 min
mm
380
min
145/3.
Segment
L
a) th = 15 ; L = 2 1 + 2 + 3 + 4
vf
2
mm2 82mm2 = 24,74 mm
1 = 26
p d1 a p 16 mm 150
2 =
= = 20,94 mm
360
360
pd p
R
8 mm
3 = 2; cos b = 1 = = 0,3077; b = 72,1
R2 26 mm
360
g = 210 2 b = 210 2 72,1 = 65,8
1
b
26
R2=
30
30
R2
52 mm 65,8
3 = p
= 29,9 mm
360
4 = p d3 = p 8 mm = 25,13 mm
26
2
1
R1 = 8
b) v = ; = v t
Bild 145/3: Segment
t
mm
= 180 330 min 15 = 891 000 mm = 891 m
min
145/4.
Schlossblende
a) 1 = p d = p 70 mm
1 = 219,91 mm
1
b
2 = p d = p 6 mm
2 = 18,85 mm
p 24 mm 282,64 (Winkelbestim3 =
mung s. Neben360
rechnung)
3 = 59,20 mm
4 = 16 mm + 15 mm 9,37 mm
4 = 21,63 mm
p d p 8 mm
5 = =
4
4
5 = 6,28 mm
6 = 15 mm 2 4 mm = 7 mm
5
6
2
104
L = 1 + 2 + 3 + 2 4 + 2 5 + 6
Hilfsdreieck:
Nebenrechnung:
7,5
sin a = ; a = 38,68
12
b = 360 2 a = 360 2 38,68
b = 282,64
2
y = (12
mm)
(7,5 mm)2
12
y = 9,37 mm
7,5
L
360,78 mm
b) th = = = 0,24 min
vf
m
mm
1,5 1 000
min
m
th fr 40 Schlossblenden:
s
th = 0,24 min 40 = 9,6 min = 9,6 min 60 = 576 s
min
145/5.
Verfahrensvergleich
m
a) Aus Bild 5: Schneidgeschwindigkeit Wasserstrahlschneiden: vf = 0,3
min
L
360,78 mm min m
th = = = 1,20 min
vf
0,3 m 1 000 mm
th = 1 min 12 s = 72 s
m t = 14,4 s
Laserstrahlschneiden: vf = 1,5
h
min
b) Die Zeit beim Laserstrahlschneiden (14,4 s) ist gegenber der Zeit beim Wasserstrahlschneiden (72 s) fnfmal kleiner und damit die Geschwindigkeit 500% grer.
4.1.7
Kegelmae
147/1.
Kegelmae
Dd
1 80 mm
C
1 a
a) C = ; d = D C L = 64 mm = 64 mm 4 mm = 60 mm; = ; = 1,43
L
20
2 40 2
Dd
1
C 1 a
b) C = ; D = d + C L = 65 mm + 120 mm = 65 mm + 15 mm = 80 mm; = ; = 3,58
L
8
2 16 2
Dd
D d (60 mm 52 mm) 10
C
1 a
c) C = ; L = = = 80 mm; = ; = 2,86
L
C
1
2 20 2
Dd
1
C 1 a
d) C = ; D = d + C L = 90 mm + 200 mm = 90 mm +10 mm = 100 mm; = ; = 1,43
L
20
2 40 2
D d 40 mm 34 mm
6 mm
1
C
1 a
e) C = = = = = 1 : 30; = = ; = 0,95
L
180 mm
180 mm 30
2 60 2
147/2.
Hlse
D d 40 mm 32 mm 8 mm
1
C = = = = = 1 : 10
L
80 mm
80 mm 10
a C
1
tan = = = 0,05;
2 2 20
147/3.
a
= 2,86
2
Oberschlittenverstellung
a) Kegelverjngung:
D d 48 mm 40 mm
C = =
L
120 mm
1
C =
15
C 1
=
2 30
b) Neigung:
c) Neigungswinkel:
147/4.
105
a C
tan = = 0,0333
2 2
a
= 1,91
2
Lagersitz
Dd
C = ; D = L C + d
L
1
D = 28 mm + 30 mm
12
D = 32,33 mm
147/5.
Frsdorn
7
a C
a) tan = = = 0,1458;
2 2 24 2
a
= 8,3
2
Dd
7
b) C = ; d = D C L = 44,45 mm 65,4 mm = 44,45 mm 19,075 mm = 25,38 mm
L
24
147/6.
Morsekegel
a C
1
a) tan = = = 0,026;
2 2 2 19,254
a
= 1,49
2
Dd
b) C = ;
L
1
D = d + C L = 26,2 mm + 109 mm = 26,2 mm + 5,66 mm = 31,86 mm
19,254
Dd
c) C = ;
L
4.2
4.2.1
Schneidspalt
149/1.
Scheibe
a) a = a1 + 2 u = 18 mm + 2 0,1 mm = 18,2 mm
b) d1 = d 2 u = 58 mm 2 0,1 mm = 57,8 mm
149/2.
Lasche
2 mm 3 %
u = = 0,06 mm
100 %
a1 = a 2 u = 36 mm 2 0,06 mm = 35,88 mm
b1 = b 2 u = 90 mm 2 0,06 mm = 89,88 mm
d = d1 + 2 u = 14 mm + 2 0,06 mm = 14,12 mm
149/3.
106
149/4.
a1
b1
c1
d1
149/5.
= a 2 u = 20 mm 2 0,01 mm = 19,98 mm
= b 2 u = 60 mm 2 0,01 mm = 59,98 mm
= c 2 u = 20 mm 2 0,01 mm = 19,98 mm
= d 2 u = 80 mm 2 0,01 mm = 79,98 mm
Platte
Schneidspalt nach Tab. 1, Seite 148: u = 0,09 mm
a) a1 = a 2 u = 25 mm 2 0,09 mm = 24,82 mm
b1 = b 2 u = 35 mm 2 0,09 mm = 34,82 mm
R1 = R u = 4 mm 0,09 mm = 3,91 mm
b) d = d1 + 2 u = 10 mm + 2 0,09 mm = 10,18 mm
4.2.2
151/1.
Scheiben
a) B = d + 2 a = 36 mm + 2 2,1 mm = 40,2 mm
b) V = d + e = 36 mm + 2,1 mm = 38,1 mm
R A 1 1 018 mm2
c) n = = = 0,665 66,5 %
V B 38,1 40,2 mm
151/2.
Schilder
a) B = b + 2 a = 32 mm + 2 1,0 mm = 34 mm
b) V = + e = 38 mm + 1,0 mm = 39 mm
p (20 mm)2
c) A = 38 mm 22 mm + 18 mm 10 mm + = 1 173 mm2
24
RA
1 1 173 mm2
n = = = 0,88 88 %
V B 39 mm 34 mm
Klemme
Einreihige Anordnung:
a) B = b + 2 a = (26 + 5 + 3) mm + 2 0,9 mm = 35,8 mm
b) V = + e = 28 mm + 0,9 mm = 28,9 mm
3 p (10 mm)2 p (6 mm)2
c) A = 10 mm 12 mm + 10 mm 18 mm + 6 mm 4 mm + +
24
24
= 456 mm2
Zweireihige Anordnung:
a) B = b + 2 a + e
= 34 mm + 2 0,9 mm + 0,9 mm
= 36,7 mm
RA
1 456 mm2
n = = = 0,44 44 %
V B 28,9 mm 35,8 mm
151/3.
b) V = 38 mm + 2 0,9 mm = 39,8 mm
2 456 mm2
c) n = = 0,62 62 %
39,8 mm 36,7 mm
100 % (0,62 0,44)
d) = 41 %
0,44
107
aR
b) sin 60 = ;
aR = V sin 60 = 41,3 mm 0,8660 = 35,8 mm
V
B = d + 2 a + aR = 40 mm + 2 1,3 mm + 35,8 mm = 78,4 mm
p (40 mm)2
2
RA
4
c) n = = = 0,776 77,6 %
V B 41,3 mm 78,4 mm
152/5.
4.3
Umformen
4.3.1
Biegen
Gestreckte Lngen
a) L = 1 + 2 v = 16 mm + 22 mm 1,9 mm = 36,1 mm
b) L = 62 mm + 120 mm 3,2 mm = 178,8 mm
c) L = 82 mm + 76 mm 5,2 mm = 152,8 mm
153/2.
Winkel
L = 1 + 2 + 3 n v = (20 + 55 + 60) mm 2 6,7 mm = 121,6 mm
153/3.
Halter
L = 1 + 2 v = (31 + 11) mm 4,5 mm = 37,5 mm
153/4.
Kastenprofil
L = (4 50 2) mm 4 8,3 mm = 164,8 mm
153/5.
Rohrschelle
5
L = [(100 2 22) + 2 15 + p 22 + 2 9,9] mm
2
= 143,2 mm
Befestigungswinkel
a) L1 = 1 + 2 v = (26 + 15 4) mm
= 37 mm
Lasche
r 5 mm
a) 2 = = 2,5; aus Tabelle 154/1: kR = 0,96
s 2 mm
L2
153/6.
L1
(Mastab 1:1)
108
155/2.
Abdeckblech
r
6 mm
a) 2 = = 4,0; aus Diagramm 154/3: kR = 0,84
s 1,5 mm
b) r1 = kR (r2 + 0,5 s) 0,5 s = 0,84 (6 mm + 0,5 1,5 mm) 0,5 1,5 mm
4,92 mm 4,9 mm
c) a2 = 90 30 = 60; a2 = 30
60
a2 30
a
a1 = 2 = 71,4; a1
= 35,7
kR 0,84
kR 0,84
Befestigungswinkel Bild 155/3:
a) a2 = 180 125 = 55
r2 25 mm
b)
= 6,3;
s 4 mm
a
55
c) a1 = 2 = = 59,1
kR 0,93
a
2
r 25 mm
b) 2 = = 10; aus Tabelle 154/1: kR = 0,96
s 2,5 mm
r 2 7,5 mm
5
11,2
a'
5
26,2
b
11,25
155/3.
109
Wandhaken
a) a2 = 180 45 = 135
a2 = 23
r2 2,5 mm
b)
= = 2,5; aus Tabelle 154/1: kR = 0,96
s
1 mm
a
135
c) a1 = 2 = = 140,6
kR 0,96
a2
23
a1 =
= = 24,0
kR 0,96
d) r1 = kR (r2 + 0,5 s) 0,5 s
= 0,96 (2,5 mm + 0,5 1 mm) 0,5 1 mm = 2,4 mm
r1 = r1 = 2,4 mm
155/5.
Kleiderhaken
a) a2 = 180 30 = 150
a2 = 35
r2
10 mm
b)
= = 6,25 6,3; aus Tabelle 154/1: kR = 0,96
s
1,6 mm
r2
20 mm
4.3.2
Tiefziehen
Zylinder
D=
158/2.
d 2 + 4 d h =
(45 mm)2 + 4 45 mm 40 mm = 96 mm
Hlse
D = d 22 + 4 d1 h =
(120 mm)2 + 4 60 mm 90 mm = 190 mm
158/3.
Kugelhalbschale
p (40 mm)2 p
p d2 p
A1 = 1 + (d 12 d 22) = + [(55 mm)2 (40 mm)2] = 3 632,5 mm2
2
4
2
4
D =
4A
4 3 632,5 mm2
= = 68 mm
p
p
110
158/4.
Filtereinsatz
2
D= d
+ 4 (d h + d h ) =
158/5.
Napf
2
1
1
2
2
2
= (50 mm) + 4 (30 mm 25 mm + 50 mm 10 mm) = 87 mm
D 140 mm
a) b = = = 1,4
d 100 mm
b) bmax = 2,1 (Tabelle 1, Seite 157); bmax ist grer als b: das Teil kann in einem Zug gezogen
werden.
158/6.
Ziehteildurchmesser
D 117 mm
b1 = 1,8 (Tabelle 1, Seite 157); d1 = = = 65 mm
1,8
b1
158/7.
Zylinder
d 2 + 4 d h =
(20 mm)2 + 4 20 mm 30 mm = 53 mm
a) D =
b) b1 = 2,0; b2 = 1,3 (Tabelle 1, Seite 157)
D 53 mm
d1 = = = 26,5 mm
2,0
b1
d 26,5 mm
d2 = 1 = = 20,4 mm 20 mm
1,3
b2
2 Zge sind erforderlich.
158/8.
Relaisgehuse
d 2 + 4 d h =
(15 mm)2 + 4 15 mm 60 mm = 62 mm
a) D =
D 62 mm
b) d1 = = = 30 mm (1. Zwischenzug)
2,1
b1
d1 30 mm
d2 = = = 19 mm (2. Zwischenzug)
1,6
b2
d 19 mm
d3 = 2 = = 14 mm
1,4
b3
(d3 ist kleiner als d = 15 mm; d. h., in 3 Zgen kann das Gehuse gezogen werden.)
d 19 mm
c) b3 = 2 = = 1,3
d 15 mm
158/9.
Kegeleinsatz
A = Kreis + Kegelstumpfmantel + Zylinder + Kreisring =
p d2
p
d2 d1 2
p
= 1 + h 21 +
(d1 + d2) + p d2 h1 + (d 32 d 22)
4
2
2
4
60 mm 40 mm 2
p (40 mm)2 p
= + (50 mm) + (40 mm + 60 mm) +
4
4
2
p
+ p 60 mm 20 mm + (80 mm)2 (60 mm)2 = 15 235 mm2
4
4 15 235 mm2
4A
D = = = 139,3 mm
p
p
111
Behlter
a) b1 = 2,1 (Tabelle 1, Seite 157)
D = b1 d1 = 2,1 74 mm = 155,4 mm
4.4
160/1.
Sicherungsblech
a) F = S taBmax
S = 1 mm (p 22 mm + 2 30 mm + 2 p 9,5 mm) = 188,8 mm2
N
F = 188,8 mm2 280 2 = 52 864 N
mm
2
2
b) W = F s = 52 864 N 1 mm = 35 242,7 N mm = 35,243 N m
3
3
Fn H 40 kN 20 mm
c) WD =
= = 53,33 kN mm = 53,33 N m
15
15
d) F < Fn und W < WD; die Presse kann im Dauerbetrieb eingesetzt werden.
160/2.
Scheibe
a) F = S taBmax
S = 3 mm (p 25 mm + p 12 mm) = 348,7 mm2
N
F = 348,7 mm2 376 2 = 131 111,2 N = 131,1 kN
mm
2
2
b) W = F s = 131,1 kN 3 mm = 262,6 kN mm = 262,6 N m
3
3
Fn H
c) WD =
15
160 kN 15 mm
Stanzautomat A: WD = = 160 N m
15
250 kN 30 mm
Stanzautomat B: WD = = 500 N m
15
Die Einsatzbedingungen F Fn und W WD werden vom Stanzautomaten B erfllt.
160/3.
Warmumformung
Fn H
400 kN 40 mm
a) WE = 2 WD = 2
= 2 = 2 133,3 kN mm
15
15
b) F h = WE
WE 2 133,3 kN mm
F =
= = 152,38 kN
h
14 mm
160/4.
Distanzblech
a) F = S taBmax
s = t (Umfang + Bohrung b)
= 15 mm + 6 mm + 20 mm + 16 mm + 10 mm + 5 mm + 8 mm + 5 mm + 9 mm
p 16 mm
+ + 14 mm = 120,56 mm 120,6 mm
4
112
b = p d = p 10 mm = 31,4 mm
S = 0,8 mm (120,6 mm + 31,4 mm) = 121,6 mm2
N
F = 121,6 mm2 476 2 = 57 882 N = 57,9 kN
mm
2
2
2
b) W = F s = 57,9 kN 0,8 mm = 57 900 N 0,0008 m = 30,88 N m
3
3
3
c) Fn > F und WD > W. Die Distanzbleche sind auf der Presse herstellbar.
160/5.
Fliepressrohling
Fn H 80 kN 20 mm
a) WD =
= = 106,7 N m
15
15
b) W = WD
2
= F s
3
3W
3 106 700 N mm
F = D = = 45 728,6 N
2 3,5 mm
2s
N
N
c) taBmax = 0,8 Rmmax = 0,8 95 2 = 76 2
mm
mm
d) F = S taBmax
S=pdt
F = p d t taBmax
F
45 728,6 N
d = = = 54,7 mm
N
p t taBmax p 3,5 mm 76 2
mm
4.5
Spritzgieen
4.5.1
4.5.4
165/1.
Schwindung
a) Formma fr Polyamid
d 100 % 20 mm 100 %
d1 = = = 20,26 mm
100 % 1,3 %
100 % S
s 100 % 1,5 mm 100 %
s1 = = = 1,52 mm
100 % 1,3 %
100 % S
165/2.
d1
mm
s1
mm
b) Polystyrol
20,090
1,507
c) Polyethylen
20,325
1,524
d) Polypropylen
20,305
1,523
e) PVC
20,121
1,509
Projizierte Flche
a) Die projizierte Flche ist eine Kreisflche.
d 2 p (50 mm)2 p
AP1 = = = 1 963 mm2
4
4
113
Formmasse
a) VFT = V1 V2 (V1 und V2 sind Kegelstmpfe)
p h
p 40 mm
V1 = (D 2 + d 2 + D d)= (502 + 402 + 50 40) mm2 = 63 879 mm3
12
12
p 39 mm
V2 = (482 + 382 + 48 38) mm2 = 56 891 mm3
12
Dosierung
a) VD = 1,25 Vs + Vp
m
60 g
VS = s = 3 = 43,478 cm3
r
1,38 g/cm
m
20 g
Vp = p =
= 14,493 cm3
r
1,38 g/cm3
VD = 1,25 43,478 cm3 + 14,493 cm3 = 68,841 cm3
165/5.
Zykluszeit
a) tk = s (1 + 2 s) = 2 (1 + 2 2) = 10
tk = 10 Sekunden
b) tk = Nachdruckzeit + Dosierzeit + Haltezeit
tk =
tp
tRK
1
1
tp = tk = 10 s = 3 Sekunden
3
3
c) tz = Werkzeug schlieen + Einspritzen + Khlen tk + Werkzeug ffnen + Auswerfen
tz = (1 + 2 + 10 + 0,8 + 1,4) Sekunden = 15,2 s
165/6.
Zuhaltekraft
projizierte Flche mit Anguss: Ap = 1,15 A = 1,15 20 cm2 = 23 cm2
N
FZ = 1,15 Ap p = 1,15 23 cm2 1 000 10 2 = 264 500 N = 264,5 kN
cm
165/7.
Kniehebel
Krfte am Kniehebel
1
Fy
F 2
1
F1
F
F2
FZ
Krfte am Werkzeug
114
F/2
a) sin a = ;
F1
F
Fy = = 5 kN;
2
F/2
10/2 kN
F1 = = = 286,493 kN; F1 = F2
sin a
sin 1
Fy
5 kN
Fz =
= = 286,450 kN
tan a tan 1
F
Fy = ; F = 2 Fy = 2 8,728 kN = 17,456 kN
2
4.6
Fgen
4.6.1
Schraubenverbindung
169/1.
Druckzylinder
Vorschubantrieb
F v 4 000 N 3
a) FB = = = 3 000 N
4
4
Re 8 8 10
N
= = 256 2
b) szul =
2,5
2,5
mm
FB
3 000 N
= = 11,72 mm2; M5 mit S = 14,2 mm2
c) S =
szul
N
256 2
mm
4 000 N 3
FB
2 000 N
= = 7,81 mm2
d) FB = = 2 000 N; S =
6
szul
N
256 2
mm
M4 mit S = 8,78 mm2
169/3.
Schraubenverbindung
a) FR = v FQ = 2 3,2 kN = 6,4 kN
F
6,4 kN
FN = R = = 32 kN; wird durch 2 Schrauben erzeugt!
m
0,2
F
32 kN
Ferf = N = = 16 kN
2
2
b) Nach Tabelle 1 Seite 168 kann als kleinster Gewindenenndurchmesser gewhlt werden:
M8 mit Fv = 17,2 kN und MA = 23,1 N m
F
Fv
17 200 N
N
= = 408,88 2
c) p = v =
A p 2
p
mm
2
2
2
2
(dw d h) (11,6 9 ) mm
4
4
115
N
N
pzul < p!
d) pzul = 1,2 Re = 1,2 235 2 = 282 ;
mm
mm2
Abhilfe: 1) Verwendung von Scheiben nach ISO 7090-200 HV.
2) Grere Auflageflche durch Verwendung von M10 ohne Ausschpfung
der maximalen Vorspannkraft.
169/4.
Spanneisen
a) 2 Spanneisen erzeugen 4 Reibkrfte.
vF
3 6 800 N
FR = c = = 5 100 N
4
4
F
5 100 N
b) FN = R = = 34 000 N
m
0,15
FN (35 + 74) mm 34 kN 109 mm
Ferf =
= = 50,08 kN
74 mm
74 mm
c) Auswahl nach Tabelle 1 Seite 168:
M108.8 ist nicht verwendbar, da Fmax = 27,3 kN.
M1210.9 oder M168.8 wren verwendbar.
Oder alternativ werden 2 weitere Spanneisen eingesetzt. Die erforderliche Vorspannkraft wird dadurch halbiert Ferf = 25 kN.
4.6.2
Schmelzschweien
I-Naht
A = b s = 2,5 mm 3 mm = 7,5 mm2
Vs = A L = 7,5 mm2 970 mm = 7 275 mm3
172/2.
Kehlnaht
a) Nach Tabelle 1 Seite 171 bentigt man 1 Wurzellage mit Elektrodendurchmesser 4 mm
und 4 Decklagen mit Elektrodendurchmesser 5 mm, mit jeweils 450 mm Lnge.
Stck
b) Wurzellage: zs = 3 mit 4 x 450 mm
m
Stck
Decklage: zs = 18,5 mit 5 x 450 mm
m
Stck
Wurzellage: Z = L zs = 9,7 m 3 = 29,1 Stck = 29 Stck
m
Stck
Decklage: Z = L zs = 9,7 m 18,5 = 179,5 Stck = 180 Stck
m
172/3.
Abdeckplatte
a) L = p d = p 100 mm = 314 mm
a
A = a 2 tan = (8 mm)2 tan 45 = 64 mm2
2
Vs = A L = 64 mm2 314 mm = 20 096 mm3
b) Nach Tabelle 1 Seite 171 bentigt man 1 Wurzellage mit Elektrodendurchmesser 4 mm
und 2 Decklagen mit Elektrodendurchmesser 5 mm, mit jeweils 450 mm Lnge.
116
172/4.
172/5.
Kreisring
a) L = L 1 + L 2 = p D + p d = p (D + d) = p (250 mm + 150 mm) = 1 256,63 mm 1 257 mm
b) Nahtplanung nach Tabelle 1 Seite 171:
Fr die Nahtdicke a = 8 mm sind erforderlich:
1 Wurzellage, Elektroden 4 450 mm, spez.
Elektrodenbedarf zs = 3 Stck/m
2 Decklagen, Elektroden 5 450 mm, spez.
Elektrodenbedarf zs = 7 Stck/m
c) Z = L zs;
Stck
Wurzellage : Z = 1,257 m 3 = 3,771 Stck 4 Elektroden
m
Stck
Decklagen : Z = 1,257 m 7 = 8,799 Stck 9 Elektroden
m
172/6.
Absperrgitter
2a
a) p = ;
n1
2a
16 000 mm 170 mm 2
n = + 1 = + 1 = 88
p
180 mm
V-Naht
a
a) A = s 2 tan + b s
2
Stck
zs = 4 mit 4 x 450 mm
m
Decklage:
Stck
zs = 6,2 mit 5 x 450 mm
m
Stck
Wurzellage: Z = L zs = 12 m 4 = 48 Stck
m
Flllage:
Stck
Z = L zs = 12 m 4 = 48 Stck
m
Decklage:
Stck
Z = L zs = 12 m 6,2 = 75 Stck
m
117
Doppel-V-Naht
a 2
a
tan
2
2
A = 4 + s a
2
a2
a
A = tan + s a
2
2
()
(20 mm)2
50
A = tan + 20 mm 2 mm
2
2
4.7
Fertigungsplanung
Bei Vorgabezeitberechnungen werden die errechneten Endwerte grundstzlich auf volle
Minuten aufgerundet.
4.7.1
Vorgabezeit
174/1.
174/2.
174/3.
118
174/4.
ta 17,5 min
te =
= = 8,75 min
m
2
16 Wellen: Die Zeit je Einheit te ist gleich wie bei 2 Wellen = te = 8,75 min
t a = m te = 16 8,75 min = 140 min
b) T = t a + t r = 140 min + 24,5 min = 164,5 min
c) Die Auftragszeit, umgerechnet auf 1 Welle, betrgt
T
42 min
bei 2 Wellen: T = = = 21 min
2
2
T 164,5 min
bei 16 Wellen:T = = = 10,28 min
16
16
Einsparung je Welle = 21 min 10,28 min = 10,72 min
d) T = 8 42 min = 336 min
174/5.
Tabellenaufgabe
Zeiten jeweils in Minuten oder in % der Grundzeiten bzw. Rstgrundzeiten
Nr.
a
b
t tb
t tu
tt
tw
tg
z er
zv
te
ta
t rg
z rer
z rv
tr
29
1,5
30,5
4%
8%
34,2
137
13
150
4,2
3,9
8,1
1,4
9,5
3%
10 %
10,8
50
540
15
3%
12 %
18
558
8,2
18,2
2,5
20,7
7%
22,2
11
245
37
4%
10 %
43
288
750
300
5%
12 %
10
82
53
135
4.7.2
Kostenrechnung
178/1.
Gemeinkosten
135
2%
9 % 150
351 1 100
Selbstkosten
Werkstoffkosten
70,00 EUR
Fertigungslhne
152,00 EUR
Gemeinkosten
1,4 152,00 EUR = 212,80 EUR
Selbstkosten
434,80 EUR
178/3.
Verkaufspreis
Selbstkosten = Werkstoffkosten + Fertigungslhne + Gemeinkosten
= 78,00 EUR + 143,00 EUR + 1,35 143,00 EUR = 414,05 EUR
Verkaufspreis = Selbstkosten + Gewinn = 414,05 EUR + 0,09 414,05 EUR = 451,31 EUR
178/4.
Gewinn
Verkaufspreis = vorgesehene Selbstkosten + vorgesehener Gewinn
= 1 280,00 EUR + 0,12 1 280,00 EUR = 1 433,60 EUR
tatschlicher Gewinn = Verkaufspreis tatschliche Selbstkosten
= 1 433,60 EUR (1 280,00 EUR + 26,40 EUR) = 127,20 EUR
127,20 EUR 100 %
tatschlicher Gewinn in % = = 9,74 %
1 280,00 EUR + 26,40 EUR
178/5.
Selbstkosten
Verkaufspreis 100 % 6 400,00 EUR 100 %
Selbstkosten = = = 5 818,18 EUR
100 % + Gewinn in %
110 %
119
Provision
Rohpreis = Selbstkosten + Gewinn = 360,00 EUR + 0,1 360,00 EUR = 396,00 EUR
396,00 EUR 5 %
Provision = = 20,84 EUR
95 %
Verkaufspreis = Rohpreis + Provision = 396,00 EUR + 20,84 EUR = 416,84 EUR
178/7.
Platzkosten
Platzkosten = Fertigungslohn + Gemeinkosten = 16,95 EUR + 5,5 16,95 EUR = 110,18 EUR
178/8.
Verkaufspreis
Werkstoffkosten
5,88 EUR
Werkstoffgemeinkosten = 6 % von 5,88 EUR
0,35 EUR
Fertigungslhne
11,86 EUR
Fertigungsgemeinkosten = 310 % von 11,86 EUR
36,77 EUR
Herstellkosten
54,86 EUR
Verwaltung und Vertrieb = 14 % von 54,86 EUR
7,68 EUR
Selbstkosten
62,54 EUR
Gewinn = 10 % von 62,54 EUR
6,25 EUR
Rohpreis (95 %)
68,79 EUR
68,79 EUR 5 %
Risiko und Provision = 5 % des Verkaufspreises = =
95 %
Verkaufspreis
178/9.
3,62 EUR
72,41 EUR
Jahresabrechnung
Gemeinkosten 100 % 218 340 EUR 100 %
Gemeinkostenzuschlag = = = 260 %
Fertigungslhne
83 980 EUR
Fertigungslhne
83 980 EUR
EUR
Durchschnittsstundenlohn = = = 7,45
Jahresarbeitsstunden
11 280 h
h
Gemeinkostenzuschlag
Platzkosten = Durchschnittsstundenlohn 1 +
100 %
EUR
260 %
EUR
= 7,45 1 + = 26,82
h
100 %
h
178/10.
Sgerei
Dreherei
Gemeinkostenzuschlag in %
260
285
Schleiferei Zusammenbau
315
180
Durchschnittsstundenlohn in EUR/h
7,45
7,75
7,83
7,84
Platzkosten in EUR/h
26,82
29,84
32,49
21,95
Getriebegehuse
Drehen: 1,8 h 32,00 EUR/h = 57,60 EUR
Frsen: 1,6 h 43,00 EUR/h = 68,80 EUR
Schleifen: 1,1 h 60,00 EUR/h = 66,00 EUR
Fertigungskosten
192,40 EUR
Brutto-Werkstoffkosten
70,20 EUR
Herstellkosten
262,60 EUR
Verwaltung und Vertrieb = 12 % von 262,60 EUR
31,51 EUR
Selbstkosten
294,11 EUR
Gewinn = 11 % von 294,11 EUR
32,35 EUR
Rohpreis (93 %)
326,46 EUR
326,46 EUR 7 %
Risiko und Provision = 7 % des Verkaufspreises =
24,57 EUR
93 %
Verkaufspreis
351,03 EUR
120
4.7.3
Lohnberechnung
181/1.
Stundenlohn
EUR
11,98 97 %
ES
h
V = = = 11,62 EUR/h
100 %
100 %
181/2.
Wochenlohn
EUR
12,08 110 %
ES
Z
h
14 %
V = 1 + = 1 + = 13,29 EUR/h
100 %
100 %
100 %
100 %
h
EUR
h
Wochenlohn VW = V 38 = 13,29 38 = 505,02 EUR/Woche
Woche
h
Woche
181/3.
Ecklohn
EUR
2,1 %
a) En = 11,50 1 + = 11,74 EUR/h
h
100 %
EUR
11,74 97 %
En S
h
b) V6 = = = 11,39 EUR/h
100 %
100 %
EUR
11,74 110 %
h
V8 = = 12,91 EUR/h
100 %
181/4.
Leistungszulage
EUR
12,08 114 %
h
V = = 12,30 EUR/h
112 %
181/5.
Monatslohn
EUR
11,95 120 %
ES
Z
h
18 %
V = 1 + = 1 + = 16,92 EUR/h
100 %
100 %
100 %
100 %
EUR
h
Monatslohn Vm = 16,92 163 = 2 757,96 EUR/Monat
h
Monat
181/6.
Leistungszulage
Z
EUR
26 %
V9 = V 1 + = 13,76 1 + = 17,34 EUR/h
100 %
h
100 %
)
(
EUR
18 %
V10 = 15,60 1 + = 18,41 EUR/h
h
100 %
EUR
DV = V10 V9 = (18,41 17,34) = 1,07 EUR/h
h
181/7.
Akkordlohn
a) Die Vorgabezeit Tv bezieht sich auf die Normalleistung.
h
min
min
Wochenarbeitszeit T = 39 60 = 2 340
Woche
h
Woche
min
2 340
T
Woche
Stck/Woche = = = 390 Stck/Woche
Tv
min
6
Stck
121
min
2 340
T
Woche
min
b) Tatschliche Zeit/Stck Tt = = = 4,65
Stckzahl
Stck
Stck
503
Woche
min
6
Tv
Stck
G =
100 % = 100 % = 129 %
Tt
min
4,65
Stck
EUR
13,25 129 %
RG
h
c) V = = = 17,09 EUR/h
100 %
100 %
181/8.
Akkordrichtsatz
R8 S8
= ;
R6 R6
181/9.
EUR
13,21 110 %
R6 S8
h
R8 = = = 14,98 EUR/h
S6
97 %
Leistungsgrad
G Tt 116 % 25 min
a) Besprechung beim Betriebsrat: Tv =
= = 29 min
100 %
10 %
Tv
(120 + 140 + 250 + 29) min
G =
100 % = 100 % = 114 %
Tt
(95 + 133 + 220 + 25) min
EUR
13,15 114 %
RG
h
b) V = = = 14,99 EUR/h
100 %
100 %
122
Werkstofftechnik: Wrmetechnik
Werkstofftechnik
5.1
Wrmetechnik
5.1.1
184/1.
184/2.
288 K;
238 C;
265 K
255 C
Lngennderung
a) Dt = t2 t1 = 38 C 20 C = 18 C
1
D = a 1 Dt = 0,000012 6 m 18 C = 0,001296 m = 1,296 mm im Sommer
C
1
b) D = 0,000012 6 m ( 35 C) = 0,00252 = 2,52 mm im Winter
C
184/3.
Pressverbindung
D = 2 1 = a 1 Dt ;
Dt = t2 t1;
184/4.
2 1 (17,980 18,000) mm
Dt =
= = 92,59 C
a 1 0,000012 18,000 mm
Warmaufziehen
Dt = t2 t1 = 95 C 20 C = 75 C
1
Dd = a d1 Dt = 0,000016 100 mm 75 C = 0,120 mm
C
Getriebwelle
D = a 1 Dt
1
a) Betrieb: DB = 0,000012 420 mm 45 C = 0,227 mm
C
1
b) Stillstand: DS = 0,000012 420 mm ( 15 C) = 0,076 mm
C
184/6.
Volumenausdehnung
Dt = t2 t1 = 90 C 18 C = 72 C
1
DV = av V1 Dt = 0,00018 1,5 m3 72 C = 0,01944 m3
C
Modelllnge
100 % 75 mm 100 %
1 = = = 75,76 mm
100 % 1 %
100 % S
Werkstofftechnik: Wrmetechnik
184/8.
184/9.
123
Schwungscheibe
100 % 1 200 mm 100 %
1 = = = 1 212,1 mm
100 % 1 %
100 % S
Werkstcklnge in mm
1 200
140
120
80
40
Modelllnge 1 in mm
1 212,1
141,4
121,2
80,8
40,4
Stahlwelle
a) Dt = t2 t1 = 20 C 65 C = 45 C
1
Dd = a d1 Dt = 0,000012 35,001 mm ( 45 C) = 0,0189 mm
C
Toranlage
D = 2 mm
D
2 mm
Dt = = = 41,6 C
1
a 1 0,000012 4 005 mm
C
5
5.1.4
Wrmemenge
Wasser
Dt = t2 t1 = 95 C 12 C = 83 C
kJ
Q = c m Dt = 4,18 60 kg 83 C = 20 816 kJ
kg C
186/2.
Heizung
Dt = t2 t1 = 20 C 5 C = 15 C
kg
m = r V = 1,29 3 1 000 m3 = 1 290 kg
m
kJ
Q = c m Dt = 1 1 290 kg 15 C = 19 350 kJ
kg C
186/3.
Hrten
kg
m = r V = 0,91
800 dm3 = 728 kg
dm3
Nach dem Temperaturausgleich ist die vom Stahl abgegebene Wrmemenge Qab gleich der
vom l aufgenommenen Wrmemenge Qauf. Die Mischungstemperatur ist tM.
Qab = Qauf
cs ms (ts tM) = c m (tM t)
kJ
kJ
0,49 18 kg 780 C + 1,8 728 kg 20 C
cs ms ts + c m t
kg C
kg C
tM = = =
cs ms + c m
kJ
kJ
0,49 18 kg + 1,8 728 kg
kg C
kg C
= 25,081 C 25 C
124
186/4.
Werkstofftechnik: Werkstoffprfung
Spritzgiewerkzeug
kJ
a) 1 Teil: Q = c m Dt = 1,3 0,06 kg 140 C = 10,92 kJ
kg C
200
kJ
200 Teile/Stunde: Q h = 10,92 kJ = 2 184
h
h
b) Q h = Q w (vom Wasser abgefhrte Wrmemenge)
kJ
2 184
Qw
h
kg
Q w = c m Dt ; m = = = 104,5
c Dt
kJ
h h
4,18 5 C
kg C
()
1h
Schmelzwrme
186/5.
Aluminium
kJ
Q = q m = 356 1 000 kg = 356 000 kJ = 356 MJ
kg
186/6.
Kupferschrott
Wrmemenge Q1 bis zur Erwrmung auf Schmelztemperatur:
kJ
Q1 = c m Dt = 0,39 3 000 kg (1 083 20) C = 1 243 710 kJ = 1 243,71 MJ
kg C
Schmelzwrme Q2 :
kJ
Q2 = q m = 213 3 000 kg = 639 000 kJ
kg
5.2
Werkstoffprfung
5.2.1
Zugversuch
189/1.
Strebe
p
p
a) So = d o2 = (8 mm)2 = 50,27 mm2
4
4
Fm
15 000 N
N
= = 298,4 2
b) Rm =
So 50,27 mm2
mm
Fe
9 500 N
N
c) Re =
= = 189 2
So 50,27 mm2
mm
Lu Lo
DL
7,85 mm
d) A =
100 % = 100 % = 100 % = 19,6 %
Lo
Lo
40 mm
Werkstofftechnik: Werkstoffprfung
Dehnschraube
a)
P6
20
F P0,2 =19,5
FP 0,2
kN
P4
15
Zugkraft F
189/2.
125
P3
P2
10
P1
5
0
0
0,02
0,06
0,10
0,14
mm
Verlngerung DL
0,2
%
Dehnung e
0,2 % 30 mm
e Lo
b) DLpo,2 =
= = 0,06 mm
100 %
100 %
Fp0,2
d) Rpo,2 = ;
So
d2
(6 mm)2
So = p
= p = 28,27 mm2
4
4
19 500 N
N
Rpo,2 = 2 = 689,78
28,27 mm
mm2
0,18
126
Werkstofftechnik: Werkstoffprfung
5.2.2
191/1.
Gummipuffer
DL 1,2 mm
a) e = = = 0,043
Lo
28 mm
F
F4
850 N 4
N
b) s = =
=
= 1,203 2
S
p d2
p 302 mm2
mm
N
1,203
s
mm2
N
N
c) E = = = 27,97 2 28 2
e
0,043
mm
mm
191/2.
Hubseil
p 1,2 2 mm2
p d2
a) S = 86 = 86 = 97,3 mm2
4
4
F
30 000 N
N
b) s = =
= 308,3 2
S 97,3 mm2
mm
192/3.
192/4.
N
308,3 2 24 000 mm
F Lo
Lo
mm
c) DL = = s = = 35,23 mm
SE
E
N
210 000 2
mm
Federmontage
N
F = R S = 6 20 mm = 120 N
mm
Dehnungsmessung
DL 0,060 mm
a) e = = = 0,0006
Lo
100 mm
N
N
b) s = E e = 210 000 2 0,0006 = 126 2
mm
mm
192/5.
F Lo
Lo
N
9 200 mm
c) DL =
= s
= 126 2 = 5,52 mm
SE
E
mm
N
210 000 2
mm
Tiefziehen
FN
400 N
a) S1 =
= = 2,82 mm
nR
N
8 17,7
mm
N
b) DF = R Ds = 17,7 14 mm = 247,8 N
mm
c) FN1 = n DF + FN = 8 247,8 N + 400 N = 2 382,4 N
192/6.
Pendelstange
N
N
a) s = E e = 210 000 2 0,0012 = 252 2
mm
mm
p
p
b) F = s S; S = (D 2 d 2) = (302 222) mm2 = 326,73 mm2
4
4
N
2
F = 252 2 326,73 mm = 82 336 N = 82,3 kN
mm
Fs
Fs
FL
Lo
N
1 800 mm
45
c) DL = o= s
= 252 2 = 2,16 mm
a=
SE
E
mm
N
210 000 2
mm
A
d) Krftezerlegung nach Bild 192/6.
Fs = F cos a = 82,3 kN cos 45 = 58,2 kN
Bild 192/6: Krftezerlegung
=
,3
82
kN
Werkstofftechnik: Festigkeitsberechnungen
192/7.
127
Flachriementrieb
a) DL = 2 DLa = 2 35 mm = 70 mm
pd
b) Lo = 2 + 2 a = p d + 2 a = p 580 mm + 2 1 800 mm = 5 422,12 mm
2
DL
70 mm
e = = = 0,013
Lo
5 422,12 mm
N
d) F = s S = 1,04 2 100 mm 5 mm = 520 N
mm
192/8.
Federprfung
F 120 N
N
b) F = R s ; R = = = 15
s 8 mm
mm
c) Federkraft F aus Schaubild: F 110 N
Berechnung:
N
F = R s = 15 7,4 mm = 111 N
mm
5.3
Festigkeitsberechnungen
5.3.1
194/1.
Zugstab
N
310 2
Re
mm
N
sz zul = = = 207
v
1,5
mm2
194/2.
Strebe
N
F = S sz = 180 mm2 168 2 = 30 240 N
mm
194/3.
Hebelstange
N
340
Re
mm2
v = = = 1,79
N
sz zul
190
mm2
194/4.
Zugstange
N
N
Re = v sz zul = 1,3 168
= 218
mm2
mm2
194/5.
Drahtseil
p (0,4 mm)2
p d2
a) S = 19 6 = 19 6 = 14,3 mm2
4
4
F
3 000 N
N
sz = =
= 209,8
S 14,3 mm2
mm2
FB 22 000 N
b) v =
= = 7,3
F
3 000 N
Federkraft F
N
N
c) s = E e = 80 2 0,013 = 1,04 2
mm
mm
120
110
N
80
60
40
20
0
0
5 mm 7,4 8
Federweg s
128
194/6.
Werkstofftechnik: Festigkeitsberechnungen
Rundstahlkette
F 10 000 N
S = = = 156,25 mm2
sz
N
64 2
mm
p d2
S = 2 ;
4
194/7.
d=
4S
=
2p
2 156,25 mm2
= 10 mm
p
Schlsselweite
F
38 000 N
S = = = 500 mm2
sz zul
N
76 2
mm
S = 0,866 s 2 ;
s=
S
500 mm2
= = 24 mm
0,866
0,866
5.3.2
195/1.
Schubstange
p
p
S = (D 2 d 2) = (602 542) mm2 = 537 mm2
4
4
F 56 000 N
N
sd = =
= 104 2
S 537 mm2
mm
N
210
sdF
mm2
v = = = 2
N
sd
104 2
mm
195/2.
Spindelpresse
N
295 2
sdF
mm
N
a) sd zul = = = 118 2
v
2,5
mm
p d 2 p (25 mm)2
b) S = = = 491 mm2
4
4
N
Fmax = S sd zul = 491 mm2 118 2 = 57 938 N 58 kN
mm
195/3.
Dehnschraube
p d2 p (9 mm)2
a) S = = = 63,6 mm2
4
4
N
F = sz S = 550
63,3 mm2 = 34 980 N 35 kN
mm2
p
p
b) SR = (D 2 d 2) = (25 2 13 2) mm2 = 358 mm2
4
4
F
35 000 N
N
sd = =
= 97,8 2
SR
358 mm2
mm
Werkstofftechnik: Festigkeitsberechnungen
195/4.
129
Gummi-Metall-Puffer
p d 2 p (100 mm)2
a) S = = = 7854 mm2
4
4
FG
30 000 N
N
sd =
=
= 0,95 2
4S
4 7 854 mm2
mm
N
3 2
sd max
mm
b) v = = = 3,2
N
sd
0,95 2
mm
5.3.3
196/1.
Schneidstempel
A = 32 mm 20 mm = 640 mm2
F 80 000 N
N
p = =
= 125 2
A 640 mm2
mm
196/2.
196/3.
Schneidkraft
p d 2 p (5 mm)2
A = = = 19,6 mm2
4
4
N
F = p A = 200 2 19,6 mm2 = 3 920 N
mm
Nietverbindung
A = d = 5 mm 11 mm = 55 mm2 (in Kraftrichtung projizierte Querschnittsflche eines Nietes)
F
1 000 N
N
p = = 2 = 4,55 2
4 A 4 55 mm
mm
196/4.
196/5.
Bolzenverbindung
F
14 000 N
A = = = 133 mm2
pzul
N
105 2
mm
A 133 mm2
d = = = 13,3 mm
10 mm
Passfeder
M 200 000 N mm
F = = = 10 000 N
d
40 mm
-
-
2
2
Gleitlager
F 20 000 N
A = = = 2 000 mm2
p
N
10 2
mm
A = d = d 0,6 d = 0,6 d 2 ;
d=
= 0,6 d = 0,6 58 mm = 35 mm
A
2 000 mm2
= 58 mm
0,6
0,6
130
5.3.4
Werkstofftechnik: Festigkeitsberechnungen
Abscherung
198/1.
Seilrolle
F
4F
4 25 000 N
N
ta = =
= = 40 2
S 2 p d 2 2 p (20 mm)2
mm
198/2.
Scherstift
2 M 2 200 000 N mm
F = = = 20 000 N
D
20 mm
N
N
taB max 0,8 Rm max = 0,8 610 2 = 488 2
mm
mm
F
20 000 N
S = = = 40,98 mm2
taB max
N
488 2
mm
p d2
2S
2 40,98 mm2
S = 2 ; d = = = 5,1 mm 5 mm
4
p
p
198/3.
Passschraube
N
640 2
taB
mm
N
a) ta zul = = = 400 2
v
1,6
mm
Fzul
N
p (21 mm)2
ta zul = ;
Fzul = ta zul S = 400 2 =
S
mm
4
= 138 544 N 139 kN
b) Die hchste Flchenpressung tritt im abgewinkelten Stab auf.
F
130 000 N
N
p = = = 310 2
S
21 mm 20 mm
mm
Lochstempel
N
a) F S taB max = p d1 s taB max = p 1,5 mm 0,8 mm 320 2 = 1 206 N
mm
F
F
1 206 N
N
b) p = =
= = 96
A
p d 22 p (4 mm)2
mm2
4
4
198/5.
Sicherungsscheibe
N
N
taB max = 0,8 Rm max = 0,8 510 2 = 408 2
mm
mm
a) Vorlochen:
N
F = S taB max = p d s taB max = p 22 mm 1 mm 408
= 28 199 N 28 kN
mm2
b) Ausschneiden:
S = n s = n SW (tan 30) s = 6 46 mm 0,5774 1 mm = 159 mm2
N
F = S taB max = 159 mm2 408 2 = 64 872 N 65 kN
mm
Werkstofftechnik: Festigkeitsberechnungen
198/6.
131
Halteblech
N
N
tAB max 0,8 Rm max = 0,8 200 2 = 160 2
mm
mm
a) Lochen:
F = S taB max
N
= (2 p 7 mm + 2 4 mm + 24 mm + 2 (12 mm)2 + (4 mm)2) 0,8 mm 160 2 = 12 964 N
mm
b) Ausschneiden:
N
F = S taB max = (3 20 mm + 30 mm + p 5 mm) 0,8 mm 160 2 = 13 531 N
mm
5.3.5
200/1.
Widerstandsmoment
Mb 527 000 N cm
W =
= = 77,5 cm3
sb
N
6 800 2
cm
200/2.
Trger
b h2 20 mm (50 mm)2
W = = = 8 333 mm3
6
6
F 3 200 N 1 200 mm
Mb = = = 960 000 N mm
4
4
Mb
960 000 N mm
N
sb =
=
= 115,2 2
W
8 333 mm3
mm
200/3.
-Profil
N
1 380 cm3 8 200 2
Mb W sbzul
cm
a) F = = = = 87 046 N
130 cm
N
471 cm3 8 200 2
W sb zul
cm
b) F = = = 29 709 N
130 cm
200/4.
T-Profil
Mb
F
5 000 N 620 mm
W =
= = = 18 788 mm3 18,8 cm3
sb zul sb zul
N
165 2
mm
Ein T-Profil EN 10055-T100 mit W = 24,6 cm3 kann verwendet werden.
200/5.
Achse
Mb
F
3 800 N 1 420 mm
W =
= = = 17 750 mm3
sb zul 4 sb zul
N
4 76 2
mm
p d3
32 W
32 17 750 mm3
W = ; d = 3 = 3 = 56,5 mm
32
p
p
132
Automatisierungstechnik
6.1
6.1.1
Druck
203/1.
Druckeinheiten
Umwandlung in
pabs
2,5 bar
pe
7,2 bar
pe
0,6 bar
0,2 bar
3
bar
0,88 bar
2,5 bar
12
203/2.
Positiver berdruck
pabs = pe + pamb = 1,25 bar + 1 bar = 2,25 bar = 225 000 Pa
203/3.
Negativer berdruck
pabs = pe + pamb = 0,45 bar + 1 bar = 0,55 bar
203/4.
bar
0,47 bar
Sauerstoffflasche
a) Druckunterschied = 130 bar 2,5 bar = 127,5 bar
b) 127,5 bar = 127,5 105 Pa = 12 750 000 Pa
c) Druckunterschied = 130 bar 115 bar = 15 bar
203/8.
Bremskraftverstrker
a) pe= pabs pamb
= 0,65 bar 1 bar
= 0,35 bar
b)
10 N
Fv = pe A = 0,35 bar
615 cm2 = 2 152,5 N
cm2 bar
Kolbenkraft
203/6.
Pneumatikzylinder
N p (7 cm)2
p D2
a) F = pe A n = pe n = 60 2 0,85 = 1 963 N
4
cm
4
p D2
N p (5 cm)2
b) F = pe A n = pe n = 90 2 0,85 = 1 502 N
4
cm
4
p D2
N p (2,5 cm)2
c) F = pe A n = pe n = 40 2 0,85 = 167 N
4
4
cm
203/7.
Hydraulikzylinder
F1 = wirksame Kolbenkraft, wenn Kolbenseite mit Druckl beaufschlagt wird
F2 = wirksame Kolbenkraft, wenn Kolbenstangenseite mit Druckl beaufschlagt wird
p D2
N p (10 cm)2
a) F1 = pe n = 400 2 0,9 = 28 274 N 5 28,3 kN
4
cm
4
p (D 2 d 2)
N
p (10 2 62) cm2
F2 = pe n = 400
0,9 = 18 096 N 5 18,1 kN
2
4
4
cm
133
p D2
N p (16 cm)2
b) F1 = pe n = 600 2 0,9 = 108 573 N 5 108,6 kN
4
cm
4
p (D 2 d 2)
N
p (162 122) cm2
F2 = pe n = 600 2 0,9 = 47 501 N 5 47,5 kN
4
cm
4
p D2
N p (5 cm)2
c) F1 = pe n = 1 000 2 0,9 = 17 671 N 5 17,7 kN
4
cm
4
p (D 2 d 2)
N p (52 32) cm2
F2 = pe n = 1 000 2 0,9 = 11 310 N 5 11,3 kN
4
cm
4
203/8.
Pneumatikzylinder
N p (4 cm)2
F1 = pe A n = 55 2 0,8 = 552,9 N
cm
4
N
p
F2 = pe A n = 55 2 (42 cm2 1,52 cm2) 0,8 = 475,2 N
cm 4
204/9.
Hydraulikzylinder
F
42 500 N
A = = = 118,06 cm2
pe n
N
400 2 0,9
cm
d=
A
4 118,06 cm2
4
= = 12,26 cm 5 123 mm
p
p
Kaltkreissge
N p
F1 = pe A n = 400 2 (18 cm)2 0,85 = 86 519,5 N
cm 4
F1 1 86 519,5 N 165 mm
F1 1 = F2 2; F2 =
= = 150 270,7 N 5 150 kN
95 mm
2
204/11.
Druckbegrenzung
F
1 200 N
N
pe = =
= 51,1 2 5 5,1 bar
A n p (6 cm)2
cm
0,83
4
204/12.
Pneumatische Spannvorrichtung
N p
a) F1 = pe A n = 70 2 (3,5 cm)2 0,88 = 592,7 N
cm 4
F1 1 592,7 N 96 mm
b) F2 2 = F1 1; F1 =
= = 758,7 N
75 mm
2
204/13.
Dieselmotor
N
p 7,52 cm2
F = pe A n = 850 2 0,85 = 31 919 N 5 31,9 kN
cm
4
204/14.
Druckbersetzer
N p
a) F1 = pe1 A1 nP = 60 2 (21 cm)2 0,8 = 16 625 N
cm 4
b) Die zur Bildung des hydraulischen Drucks pe2 wirksame Kraft betrgt
F1 = F1 nH = 16 625 N 0,9 = 14 963 N
F1
14 963 N
N
pe2 =
= = 388,8 2 ( 38,9 bar)
A2 2
cm
2 p
7 cm
4
N p
c) F2 = pe2 A3 nH = 388,8 2 (18 cm)2 0,9 = 89 044 N
cm 4
134
pe1
6 bar
d) i =
= = 1 : 6,48
pe2 38,9 bar
204/15.
Zweibacken-Druckluftfutter
p
a) Wirksame Kolbenflche A = (252 cm2 42 cm2) = 478,3 cm2
4
N
F1 = pe A n = 60 2 478,3 cm2 0,75 = 21 523,5 N
cm
F
F1 1 21 523,5 N 70 mm
b) 1 1 = F2 2; F2 =
= = 31 388,4 N
2 24 mm
2
2 2
6.1.2
206/1.
Hydraulische Bremsanlage
F
2 000 N 4
N
a) pe = 1 = 2 = 394,7
(5 39,5 bar)
A1 p (2,54 cm)
cm2
N p (3,6 cm)2
b) F2 = pe A2 = 394,7
= 4 017,6 N 5 4 018 N
cm2
4
F d 12
F1 d 22 2 000 N (36 mm)2
oder: 1 = ;
F2 =
=
= 4 017,6 N 5 4 018 N
2
F2 d 2
d 12
(25,4 mm)2
206/2.
Doppelkolbenzylinder
N p
N
F1 = pe A1 = 400 2 (5 cm)2 = 400 2 19,635 cm2 = 7 854 N
cm 4
cm
N p
N
F2 = pe A2 = 400 2 (10 cm)2 = 400 2 78,54 cm2 = 31 416 N
cm 4
cm
206/3.
Hydraulische Handhebelpresse
F 100 N 600 mm
a) F1 1 = F ; F1 = = = 600 N
100 mm
1
Hydraulische Wlzlagerpresse
F1 1 120 N 270 mm
a) F1 1 = F2 2; F2 =
= = 925,7 N
35 mm
2
F2 A2
b)
= ;
F3 A3
p
925,7 N (902 mm2 702 mm2)
F2 A3
4
F3 = n = 0,85 = 69 942 N
A2
p
(6 mm)2
4
p
20 mm (902 mm2 702 mm2)
s2 A3
s3 A3
4
c) = ; s2 = = = 1 777,8 mm
s3 A2
A2
p
(6 mm)2
4
1 777,8 mm
Anzahl der Hbe = = 52,3
34 mm
135
Hydraulische Spannvorrichtung
F1 p d 160 N p 500 mm 160 N 1 570,8 mm
a) F1 p d = F2 P ; F2 =
= = = 125 663,7 N
P
2 mm
2 mm
Tatschlich wirksame Spindelkraft = 125 663,7 N 0,6 = 75 398 N
F
75 398 N
N
b) pe = 2 = = 19 834,7 2
A2 p
cm
(2,2 cm)2
4
N
p
F3 = pe A3 n = 19 834,7 2 (1,8 cm)2 0,85 = 42 902,2 N 5 42,9 kN
cm 4
F
160 N
1
c) 1 = 5
F3 42 902,2 N
268
s 4A
d) 2 = 3 ;
s3
A2
p
A2 = 2,22 cm2 = 3,80 cm2;
4
p
A3 = 1,82 cm2 = 2,54 cm2
4
A2 s2 3,80 cm2 2 mm
s3 =
=
= 0,748 mm
4 A3
4 2,54 cm2
6.1.3
208/1.
Kolbengeschwindigkeiten
Q
40 000 cm3
cm
1m
m
a) v = = = 2 037 5 20
A
p
min 100 cm
min
2
min (5 cm)
4
Q
20 dm3
dm 1 m
m
b) v = = = 25,5 5 2,6
A
p
min 10 dm
min
2
min (1 dm)
4
Q
15 000 cm3
cm
1m
m
c) v = = = 3 056 5 31
A
p
min 100 cm
min
2
min (2,5 cm)
4
208/2.
Durchflussgeschwindigkeiten
Q
25 000 cm3
cm 1 min 1 m
m
a) v = = = 6 576,7 5 1,1
A
p
min 60 s 100 cm
s
2
min (2,2 cm)
4
Q
25 000 cm3
cm 1 min 1 m
m
b) v = = = 1 052,3 5 0,18
A
p
min 60 s 100 cm
s
2
min (5,5 cm)
4
Q
40 000 cm3
cm 1 min 1 m
m
c) v = = = 1 039,4 5 0,17
A
p
min 60 s 100 cm
s
2
min (7 cm)
4
208/3.
Vorschubzylinder
cm3
10 000
Q
min
cm
1m
m
a) v = = = 509,3 5 5
A
p
min 100 cm
min
2
(5 cm)
4
cm3
10 000
Q
min
cm
1m
m
b) v = = = 679,1 5 6,8
A
p
min 100 cm
min
2
2
2
2
(5 cm 2,5 cm )
4
136
s
s 2,1 m
s
c) v = ; t = = = 0,42 min = 0,42 min 60 = 25,2 s
t
v
m
min
5
min
s
2,1
s
d) t = = = 0,309 min = 0,309 min 60 = 18,54 s
v
m
min
6,8
min
208/4.
Vorschubzylinder
cm p
cm3 1 dm3
dm3
208/5.
Hydraulikzylinder
cm3
32 000
Q
min
a) A = = = 64 cm2;
v
cm
500
min
s
b) v = ;
t
208/6.
d=
4 A
4 6 400 mm2
= 5 90 mm
p
p
s 32,5 cm
s
t = = = 0,065 min = 0,065 min 60 = 3,9 s
v
cm
min
500
min
Vorschubsystem
cm3
5 000
Q1
min
cm 10 mm 1 min
mm
a) v = = = 63,7 = 10,6
A p
min
1
cm
60
s
s
(10 cm)2
4
cm3
cm3
5 000 + 20 000
Q1 + Q2
min
min
cm 10 mm 1 min
mm
b) v = = = 318,3 = 53
A
p
min 1 cm
60 s
s
(10 cm)2
4
cm3
25 000
Q1 + Q2
min
cm 10 mm 1 min
mm
c) v = = = 624,1 = 104
A
p
min 1 cm
60 s
s
(102 cm2 72 cm2)
4
s 130 mm
t1 = = = 2,5 s
v
mm
53
s
s
62 mm
Zeit fr Vorschubweg: t2 = = = 5,8 s
v
mm
10,6
s
s 192 mm
Zeit fr Rckweg:
t3 = = = 1,8 s
v
mm
104
s
Zeit fr Arbeitstakt:
t1 + t2 + t3
= 10,1 s
d) Zeit fr Eilgangweg:
208/7.
Hydraulikrohrleitung
cm3
250 000
Q
min
cm 1 m 1 min
m
a) v = = = 12 732,4 = 2,1
A
p
min 100 cm 60 s
s
2
(5 cm)
4
cm3
250 000
Q
min
cm 1 m 1 min
m
b) v = = = 3 183,1 = 0,53
A p
min 100 cm 60 s
s
2
(10 cm)
4
137
cm3
250 000
Q
min
4A
4 13,89 cm2
10 mm
c) A = = =13,89 cm2; d = = = 4,2 cm = 42 mm
v
cm
p
p
1 cm
300 60
min
gewhlt d = 50 mm
6.1.4
210/1.
Leistung
Q pe 35 16
a) P =
= kW = 0,93 kW
600
600
Q pe 86 250
b) P =
= kW = 35,8 kW
600
600
Q pe 36 20
c) P =
= kW = 1,2 kW
600
600
210/2.
Hydromotor
Q pe 72 23
P1 =
= kW = 2,76 kW
600
600
Schaufelbagger
m
kg
a) FG = g r V = 9,81 2 2 3 400 dm3 = 7 848 N
s
dm
FG s 7 848 N 2,75 m
Nm
P2 =
= = 2 158 = 2 158 W
t
10 s
s
P2
2,158 kW
P1 = = 5 2,5 kW
n
0,85
Hydraulikeinheit
a) PM1 = 0,6 kW; PM2 = nM PM1 = 0,85 0,6 kW = PP1
b) Q =
= = 4,08
pe
60
min
min
210/5.
Kolbenpumpe
PP2 Q pe
25 200
PP1 =
= = kW = 12,82 kW = PM2
np 600 np 600 0,65
PM2 12,82 kW
PM1 =
= 5 15,1 kW
0,85
nM
EUR
Jhrliche Energiekosten = 15,1 kW 1500 h 0,13 = 2 944,50 EUR
kW h
210/6.
Zahnradpumpe
a) Frdervolumen einer Zahnlcke
Frdervolumen von z Zahnlcken
bei einer Umdrehung beider Rder
p
V1 5 2 m b
2
p
Vz 5 2 m b 2 z
2
p
Q 5 2 m b 2 z n = p m b 2 z n
2
138
mm3
= 6 031 858
5 6
min 1 000 000 mm3
min
Qp
6 32
b) P2 = e = kW = 0,32 kW;
600
600
210/7.
Axialkolbenpumpe
Q p 136 45
a) P2= e = kW = 10,2 kW;
600
600
P 0,32 kW
P1 = 2 = = 0,44 kW
n
0,73
P2 10,2 kW
P1 =
= = 13,6 kW
n
0,75
b) Q = A dL n z sin a
1
cm3
1
p (1,6 cm)2
= 12 cm 1 500 9 sin 30 = 162 860 3 5 163
4
min
min 1 000 cm
min
6.1.5
212/1.
Luftverbrauch
cm3
= 2 164,8 3 5 2,16
min 1 000 cm
min
Lsung mit Tabelle bzw. Diagramm:
p (7 cm)2
b) Q = 9 cm 15 = 25 977 3 5 26
4
min
1 bar
min 1 000 cm
min
p (10 cm)2
1 8 bar + 1 bar
cm3
1
212/2.
Leckstelle in Pneumatikanlage
m3
EUR
Jhrliche Kosten = 0,01 365 24 60 min 0,04
5 210,24 EUR
min
m3
212/3.
Pneumatischer Drehantrieb
pe + pamb
p (7 cm)2
1 4 bar + 1 bar
a) Q = 2 A s n
= 2 2,5 cm 35
pamb
4
min
1 bar
cm3
1
= 33 673,9 3 5 33,7
min 1 000 cm
min
60 min
1 m3
Q = 33,7 8 h 0,9 = 14 558,4 5 14,6 m3 (mit Tabelle: Q = 14,3 m3)
min
h
1 000
N p (7 cm)2
b) F = p A n = 40 2 0,9 = 1 385,4 N
cm
4
139
c) d = m z = 2,5 mm 36 = 90 mm
d
0,090
M = F = 1 385,4 N m = 62,3 N m
2
2
a
s
360 s 360 25 mm
d) = ; a = = = 31,83 (31 49 52)
360 p d
pd
p 90 mm
212/4.
Pneumatische Hubeinrichtung
Zylinder 1A1:
pe + pamb
Q = 2 A s n
pamb
p (2,5 cm)2
(4,5 + 1) bar
= 2 10 cm 350
4
1 bar
1
= 188 986 cm3 3 5 189
1 000 cm
Zylinder 2A1:
pe + pamb
Q = 2 A s n
pamb
p (5 cm)2
(4,5 + 1) bar
= 2 85 cm 350
4
1 bar
1
= 6 425 539 cm3 3 5 6 426
1 000 cm
Zylinder 3A1:
pe + pamb
Q = 2 A s n
pamb
p (3,5 cm)2
(4,5 + 1) bar
= 2 52 cm 350
4
1 bar
1
= 1 926 150 cm3 3 5 1 926
1 000 cm
Gesamter Luftverbrauch fr 350 Zyklen = 189 + 6 426 + 1 926 = 8 541
6.2
Logische Verknpfungen
216/1.
Hubeinrichtung
Funktionstabelle
E3
0
0
0
0
1
1
1
1
E2
0
0
1
1
0
0
1
1
E1
0
1
0
1
0
1
0
1
Funktionsplan
A
0
0
0
0
0
0
0
1
Funktionsgleichung:
A = E1 _ E2 _ E3
Ausfhrlich
E1
&
E2
&
E3
Kurzform
E1
&
E2
E3
140
216/2.
E2
0
0
1
1
0
0
1
1
Funktionsplan
E1
0
1
0
1
0
1
0
1
A
0
0
0
0
0
0
0
1
E1
E2
E3
&
&
Funktionsgleichung:
A = E1 _ E2 _ E3
216/3.
Turbine
Funktionstabelle
E3
0
0
0
0
1
1
1
1
E2
0
0
1
1
0
0
1
1
E1
0
1
0
1
0
1
0
1
Funktionsplan
A1, A2
0
1
1
1
1
1
1
1
E1
E2
>1
A1
A2
E3
Funktionsgleichung:
A1 = E1 E2 E3 = A2
216/4.
Sortierweiche
Funktionstabelle
E3
0
0
0
0
1
1
1
1
E2
0
0
1
1
0
0
1
1
E1
0
1
0
1
0
1
0
1
Funktionsplan
A1
0
0
1
0
0
0
0
0
A2
0
0
0
0
0
0
0
1
E1 E2 E3
&
Kurze Werkstcke
A2
Lange Werkstcke
&
Funktionsgleichungen:
A1 = E
31 _ E2 _ E
33
A2 = E1 _ E2 _ E3
A1
E1
1
0
E2 E3 E4 E5 E6
Betriebsart Einrichten
0
1
0
0
0
Betriebsart Bohren
1
1
1
1
1
Funktionsgleichung:
A = (E1 _ E
32 _ E3 _ E
34 _ E
35 _ E
36)
V
(3
E1 _ E2 _ E3 _ E4 _ E5 _ E6)
216/6.
Schlieanlage
Funktionstabelle
E1
1
1
1
0
0
0
E2
0
0
0
1
1
1
E3
0
0
1
0
0
1
Vorschub
Schutzgitter
Khlung
Funktionsplan
Motor
Start
Bohren
Vorschubantrieb
Funktionstabelle
Einrichten
216/5.
141
E1 E2 E3 E4 E5 E6
Einrichten
&
>1
&
1
1
Bohren
Funktionsplan
E4
0
1
0
0
1
0
E5
1
0
0
1
0
0
A
1
1
1
1
1
1
E1 E2 E3 E4 E5
&
&
Funktionsgleichung:
A = (E1 _ E
32 _ E
33 _ E
34 _ E5) V
(E1 _ E
32 _ E
33 _ E4 _ E
35) V
(E1 _ E
32 _ E3 _ E
34 _ E
35) V
(3
E1 _ E2 _ E
33 _ E
34 _ E5) V
(3
E1 _ E2 _ E
33 _ E4 _ E
35) V
(3
E1 _ E2 _ E3 _ E
34 _ E
35)
6
&
>1
A
&
&
&
6.2.4
Selbsthalteschaltungen
219/1.
Schwenkantrieb
Pneumatikplan
Position 0 1S1
Position 180 1S2
1S2
1S1
142
1A
2
1S2
1V4
1V3
14
1V2
2
1V1
1
1S3 2
3
1S1
219/2.
Sinterofen
Pneumatikplan
Stromlaufplan
+ 24 V 1
1A1
2
3
S1
3
23
13
24
14
&
1V3
S2
S2
A1
4
K1
+
1M1
-
A2
0V
1M1
K1
1
2
1V1
>1
S1
K1
K1
4
1V2
Funktionsplan
Funktionsgleichung:
K1 = (S1 K1) _ S
32
3
2
3
219/3.
Pneumatische Steuerung
Funktionsplan
Pneumatikplan
14
1S1 1S2
>1
&
1A
14
1S3
>1
1S2
&
1S4
1V5
1
1V4
1S1
1S2
1V1
1
3
1
1V2 1
2
1
1S3 2
14
1V3
1S4 2
3
1S1
143
Gitterabsperrung
Funktionsgleichung: K1 = (((S1 S2) _ 1S1) K1) _ (3
S3 _ S4)))
3
Funktionsplan
Pneumatikplan
1S5
1S4
1V5
S5
S1
S2
&
>1
>1
K1
&
S4
0
0
1A
4
1V4
2
1V3
1V2 1
S3
1V1
&
2
1
Gitter
1
1S2 2
1S3 2
3
Pneumatikplan
1S1
1S1 2
1
Stromlaufplan
+ 24 V
2
3
S1
S5
1A
S2
K1
K1
4
3
23
13
24
14
4
1
S3
1V2
1V1
2
1
4
S4
2
1M1
A1
Gitter
K1
S5
0V
1M1
-
A2
3
4
219/5.
S2
S1
Q1
144
Elektrotechnik
7.1
Ohmsches Gesetz
220/1.
Spannung
U = I R = 4,2 A 12 O = 50,4 V
220/2.
Strom
U 12 V
I = = = 3 A
R 4O
220/3.
Widerstand
U
230 V
a) R = = = 35,94 O
I
6,4 A
b) Bei gleich bleibender Spannung verdoppelt sich der Strom
220/4.
Spannungs-Strom-Schaubild
a) Bei U1 = 20 V abgelesen I1 = 0,8 A
bei U2 = 30 V abgelesen I2 = 1,2 A
bei U3 = 40 V abgelesen I3 = 1,6 A
bei U4 = 70 V abgelesen I4 = 2,8 A
bei U5 = 85 V abgelesen I5 = 3,4 A
U1 U2
Un
b) R =
= = ... =
= 25 O
I2
In
I1
c)
12,5 Q
4
A
3
Strom
50Q
2
1
0
0
20
40
60
Spannung U
80 V 100
7.2
Leiterwiderstand
221/1.
Widerstand
O mm2
0,0178 44 m
r
m
R = =
= 0,783 O
A
1 mm2
221/2.
Freileitung
1
1
m
a) g = =
= 35,71 2
r
O mm2
O mm
0,028
m
145
O mm2
0,028 25 000 m
r
m
b) R = =
= 7,37 O
A
95 mm2
221/3.
Schaubild
a) Bei 1 = 5 m
bei 2 = 4,5 m
bei 3 = 2,8 m
bei 4 = 1,6 m
r
b) R = ;
A
abgelesen R1 = 3 O
abgelesen R2 = 2,7 O
abgelesen R3 = 1,7 O
abgelesen R4 = 1 O
O mm2
1,37 5 m
r
m
A = = = 2,28 mm2
R1
3O
7.3
Temperaturabhngige Widerstnde
222/1.
Widerstandsnderung
1
DR = R20 a Dt = 220 O 0,0039 28 K = 24,024 O
K
mit Dt = t2 t1 = 48 C 20 C = 28 C Dt = 28 K
222/2.
Temperaturkoeffizient a
DR = R20 a Dt;
DR
7,75 O
1
a = = = 0,0036
R20 Dt 107,79 O 20 K
K
mit Dt = t2 t1 = 40 C 20 C = 20 C Dt = 20 K
DR = R40 R20 = 115,54 O 107,79 O = 7,75 O
222/3.
Widerstandserhhung
DR = R20 a Dt;
DR
3O
Dt = = = 25,64 K
R20 a
1
30 O 0,0039
K
222/5.
Kennlinien Kaltleiter
Aus Bild 1
Widerstandswert bei 120 C; R120 = 15 O
Widerstandsnderung:
DR = R140 R130 = 2 000 O 80 O = 1 920 O
Kennlinien Heileiter
Aus Bild 2
Temperatur bei einem Widerstand von 60 kO:
R20 = 10 kO:
t (60 kO) = 18 C
R20 = 40 kO:
t (60 kO) = 10 C
Widerstand bei einer Temperatur von 60 C:
R20 = 10 kO.
R60 = 2 000 O
R20 = 40 kO:
R60 = 7 000 O
106
t
Q
105
60000
25
0k
Q
104
7000
40
10
2000
103
kQ
kQ
1k
Q
102
20 0
20 40 60 80 100 120 C
t
146
7.4
7.4.1
223/1.
Reihenschaltung
U 230 V
R = R1 + R2 = 100 O + 150 O = 250 O; I = = = 0,922 A
R 250 O
223/2.
Gesamtwiderstand
R = R1 + R2 + R3;
R3 = R (R1 + R2) = 1 300 O (1 000 O + 200 O) = 1 300 O 1 200 O = 100 O
223/3.
Drei Widerstnde
U
75 V
a) I = I2 = 2 = = 0,5 A
R2 150 O
b) U1 = I R1 = 0,5 A 50 O = 25 V
U3 = I R3 = 0,5 A 250 O = 125 V
c) U = U1 + U2 + U3 = 25 V + 75 V + 125 V = 225 V
d) R = R1 + R2 + R3 = 50 O + 150 O + 250 O = 450 O
oder
U 225 V
R = = = 450 O
I
0,5 A
223/4.
Relaisschaltung
a) Berechnung der Spannung UH im Selbsthaltezustand
U
24 V
24 V
Widerstand Relais RR : RR = = =
= 400 O
IEin 60 mA 60 10 3 A
UH = RR IH = 400 O 45 mA = 400 O 45 103 A = 18 V
b) Am Vorwiderstand Rv liegt die Spannung Uv = 24 V 18 V = 6 V an
U
6V
6V
Rv = v = =
= 133,33 O
IH 45 mA 45 10 3 A
7.4.2
226/1.
Zwei Widerstnde
R1 R2 30 O 30 O 900 O2
R =
= = = 15 1
R1 + R2 30 O + 30 O 60 O
1 1
1
1
1
2
1
oder = + = + = = ; R = 15 O
R R1 R2 30 O 30 O 30 O 15 O
226/2.
Gesamtwiderstand
R1 R2
R = ;
R1 + R2
R (R1 + R2) = R1 R2
R R1 + R R2 = R1 R2
R1 R2 R R2 = R R1
R2 (R1 R) = R R1
R R1
5 kO 7 kO 35 kO2
R2 =
= = = 17,5 kO
R1 R 7 kO 5 kO 2 kO
147
1
1
1
1
1
1
1
1
75
2
oder = + ; = = = = ;
R
R1 R2 R2 R
R1 5 kO 7 kO 35 kO 35 kO
35 kO
R2 = = 17,5 k1
2
226/3.
Parallelschaltung
U
100 V
U
100 V
a) I1 = = = 1,25 A; I2 = = = 0,5 A
R1
80 O
R2 200 O
I3 = I (I1 + I2) = 2 A (1,25 A + 0,5 A) = 2 A 1,75 A = 0,25 A
b) Bei einer Parallelschaltung liegt an jedem Widerstand die gleiche Spannung an. Deshalb fliet durch den kleinsten Widerstand der grte Strom.
U
100 V
c) R3 = = = 400 1
I3 0,25 A
226/4.
Heizwiderstnde
U
230 V
I 13 A
a) I1 = = = 3,25 A; R1 = 1 = = 70,8 O
3,25 A
4
4
I1
R 70,8 O
b) Stufe 1: zwei Widerstnde parallel: R = 1 = = 35,4 O
n
2
R1 70,8 O
Stufe 2: drei Widerstnde parallel: R = = = 23,6 O
n
3
R1 70,8 O
Stufe 3: vier Widerstnde parallel: R = = = 17,7 O
n
4
c) Stufe 1: I = I1 n = 3,25 A 2 = 6,5 A
Stufe 2: I = I1 n = 3,25 A 3 = 9,75 A
Stufe 3: I = I1 n = 3,25 A 4 = 13 A
226/5.
Hydraulikventil
a) Bei Parallelschaltung liegt an allen Spulen die gleiche Spannung U = 24 V an.
U
24 V
b) I1 = I2 = I3 = I4 = I5; I1 = = = 0,5 A
R1 48 O
I = I1 + I2 + I3 + I4 + I5 = 5 0,5 A = 2,5 A
c) Die Kontrolllampe ist parallel zur Spule zu schalten.
Wrde sie in Reihe mit der Spule geschaltet, so wrde bei einem Defekt der Lampe an der
Spule keine Spannung anliegen, bei nicht defekter Lampe wrden sich die 24 V Spannung entsprechend den Widerstnden von Spule und Lampe aufteilen.
Bei Parallelschaltung von Spule und Lampe gilt:
RS RL 48 O 8 O 384 O2
RSL =
= = = 6,86 O
RS + RL 48 O + 8 O
56 O
U
24 V
I = = = 3,5 A
RSL
6,86 O
Wrde zu jeder Spule eine Kontrolllampe geschaltet, so wrde ein Gesamtstrom von
I = 5 3,5 A = 17,5 A flieen. Dies knnte zu einer berlastung des Stromzweiges fhren;
es msste deshalb in Reihe zur Lampe ein Vorwiderstand geschaltet werden.
Gemischte Schaltung
R2 R3
100 O 25 O
a) R = R1 + R23 = R1 +
= 70 O + = 70 O + 20 O = 90 O
R2 + R3
100 O + 25 O
148
U2
50 V
I2 =
= = 0,5 A
R2 100 O
I1 = I2 + I3 = 0,5 A + 2 A = 2,5 A
c) U1 = I1 R1 = 2,5 A 70 O = 175 V;
U2 = 50 V siehe b)
U = U1 + U2 = 175 V + 50 V = 225 V
226/7.
Netzwerk
a)
U
12 V
RGes = R12345 = = = 20 O
I
0,6 A
R1 = R2 = R3 = R4 = R5 = R
R23 = R2 + R3 = R + R = 2 R
R23 R4 2R R 2
R234 =
= = R
R23 + R4 2R + R 3
2
5
R1234 = R234 + R1 = R + R = R
3
3
5
R R
3
5
R1234 R5
R12345 = = = R;
R1234 + R5
5
8
R + R
3
5
R = 20 O;
8
R = 32 O
U5
12 V
I5 =
= = 0,375 A;
R5
32 O
Strom durch R1: I1 = 0,6 A 0,375 A = 0,225 A
U1 = R1 I1 = 32 O 0,225 A = 7,2 V
Spannung an R4: U4 = 12 V 7,2 V = 4,8 V
Spannung U23 an R23 = U4 = 4,8 V
Spannung an R3:
1
Spannung U2 an R2 = Spannung U3 an R3; U3 = U4
2
1
U3 = 4,8 V = 2,4 V
2
226/8.
Relaisschaltung
a) Taster geffnet: Urel = Rrel I = 3 kO 8 mA = 3 000 O 8 103 A = 24 V
U1 = U Urel = 48 V 24 V = 24 V
U
U
24 V
24 V
R1 = 1 = 1 = =
= 3 000 O = 3 kO
I
8 mA 8 103 A
I1
Taster schlossen: Urel = 24 V 8 V = 16 V
Urel 16 V
16 V
= = = 5,33 103 A = 5,33 mA
I1 =
Rrel 3 kO 3 103 O
U Urel 48 V 16 V 32 V
32 V
I =
= = =
= 10,66 mA
R1
3 kO
3 kO 3 103 O
I2 = I I1 = 10,66 mA 5,33 mA = 5,33 mA
Urel
16 V
16 V
R2 =
= =
= 3 103 O = 3 kO
5,33 mA 5,33 103 A
I2
Urel 16 V
16 V
= = = 5,3 103 A = 5,3 mA
b) Irel =
Rrel 3 kO 3 103 O
7.5
228/1.
Fahrradfrontbeleuchtung
149
Halogenlampe
U
U
12 V
a) I = ; R = = = 1,92 O
R
I
6,25 A
b) P = U I = 12 V 6,25 A = 75 W
228/3.
Leistungsberechnung
Widerstand
U2
U 2 (230 V)2
a) P = ; R = = = 881,7 O
R
P
60 W
b) P2 = n P1 = 0,18 60 W = 10,8 W
228/5.
Leistungsschild
Magnetventil
b) I L
RL
U = 24 V
P
12 W
a) P = U I; I = = = 0,5 A = 500 mA
U
24 V
U
U
= I S = I Ges = =
RGes RL + RS
U 2 (24 V)2
= = = 288 O
P
2W
U 2 (24 V)2
R S = = = 48 O
P
12 W
RL
RS
24 V
= I S = = 0,0714 A = 71,4 mA
336 O
Anmerkung: Aufgrund des geringen Stromflusses knnte die magnetische Kraft nicht
mehr ausreichen, um das Magnetventil zu schalten. Deshalb darf die Lampe nicht in
Reihe zur Spule geschaltet sein, sondern sie ist parallel zur Spule zu schalten.
228/7.
Starter
a) Pzu = U I = 10 V 222 A = 2 220 W = 2,22 kW
Pab 1,12 kW
b) n =
= = 0,504 (= 50,4 %)
Pzu 2,22 kW
228/8.
Gemischte Schaltung
a) Parallelschaltung U = U1 = U2 = U34
I 4 = I 3 = 3 mA
U = U34 = I 4 (R3 + R4) = 3 103 A (3 000 O + 4 000 O) =
= 3 103 A (7 000 O) = 21 V
150
U2
b) P = ;
R
R = 470 Q
1
1
1
1
= + +
R
R 1 R 2 R 34
50
1
1
1
= + +
1 000 O 2 000 O 7 000 O
23
= ;
14 000 O
R = 2,2 kQ
mA
40
30
R = 4,7 kQ
14 000 O
R = = 608,7 O
23
21,5
20
(21 V)2
P = = 0,7245 W
608,7 O
10
R = 10 kQ
P=1W
Leistungshyperbel
0
0
20
40 47
60
80 V 100
U
U2
b) Rechnerische Ermittlung der Daten mit P = = I 2 R
R
P R = 0,5
W 1 000 O = 22,36 V
1 kO: U =
I =
P
0,5
W
= = 0,0223 A = 22,3 mA
R
1 000 O
P R =
0,5 W 5 000 O = 50 V
5 kO: U =
P
0,5
W
I = = = 0,01 A = 10 mA
R
5 000 O
R = 1 kQ
30
mA
22,3
20
228/9.
R = 1 kQ
R = 5 kQ
10
0
0
10
20
22,3
30
40
50
U
60
7.6
230/1.
Frequenz der DB
1
1
a) T = = = 0,06 s = 60 ms
f
2 1
16
3 s
2 1
b) w = 2 p f = 2 p 16 = 104,72 s1
3 s
230/2.
Periodendauer
1
1
1
a) f = =
= 20 = 20 Hz
T
50 103
s
1
b) w = 2 p f = 2 p 20 = 125,66 s1
s
230/3.
Kreisfrequenz
151
1
w = 2 p f = 2 p 100 = 628,32 s1
s
230/4.
Oszillogramm
a) Aus Bild 2 ergeben sich fr eine Periode 4 Skt. Nach dem Mastab gilt
ms
T = 4 Skt 50 = 200 ms
Skt
1
1
b) f = =
= 5 s1 = 5 Hz
T 20 103 s
1
c) w = 2 p f = 2 p 5 = 31,41 s1
s
230/5.
Autoradio
1
a) wA = 2 p fA = 2 p 87,5 106 = 549,78 106 s1
s
6 1
wE = 2 p fE = 2 p 108 10 = 678,58 106 s1
s
1
1
b) TA = = = 0,01142 106 s = 11,42 109 s
fA
1
87,5 106
s
1
1
TE = = = 0,009259 106 s = 9,26 109 s
fE
1
108 106
s
231/6.
Sinusfrmige Wechselspannung
1
u = Umax sin (2 p f ) = 325 V sin 2 p 50 t
s
a) (Rechner auf RAD)
Zeitpunkt
t1
t2
t3
t4
u in Volt
100,4
262,9
325
262,9
Zeitpunkt
t6
t7
t8
t9
u in Volt
100,4
269,2
325
269,2
t5
0
t 10
0
152
200
100
0
2
10
12
14
16 ms 18
20
t
-100
-200
-300
-350
231/8.
u = Umax sin (2 p f t );
u
arcsin = 2 p f t ;
Umax
u
= sin (2 p f t );
Umax
u
110 V
arcsin arcsin
Umax
155,5 V
t = = =
2pf
1
2 p 60
s
0,7857
= = 2,08 103 s = 2 ms (Rechner auf RAD)
1
2 p 60
s
Der Momentanwert u = 110 V tritt immer 2 ms nach dem Nulldurchgang ein. Nach berschreiten der Maximalspannung ergibt sich ein weiterer Momentanwert von 110 V. Dieser
liegt 2 ms vor dem nchsten Nulldurchgang (am Ende der positiven Halbwelle).
Berechnung des zweiten Zeitpunktes
ms
1 000
1
1
s
2
Periodendauer T = = = = 16,6 ms = 16 ms
f
1
1
3
60
60
s
s
T
2
1
Nulldurchgang bei = 16 ms : 2 = 8 ms
2
3
3
T
1
2 ms vor Nulldurchgang: 2 ms = 8 ms
2
3
1
2 ms = 6 ms = 6,3 ms
3
Anmerkung: Bei vielen Rechnern wird der arcsin
als sin1 angegeben.
u = 155,5 sin(2 p 60 t )
u
100
0,004
2 ms
100
Bild 231/8
0,008
6,3 ms
0,012 t
153
Effektivwerte
2 Ueff;
2 0,6 V = 0,848 V
a) Umax =
2 110 V = 155,56 V
b) Umax =
2 10 000 V = 14 142,13 V
c) Umax =
Umax =
2 leff
a) I max =
2 2 A = 2,83 A
b) I max =
2 3 103 A = 4,24 10 3 A = 4,24 mA
c) I max =
2 100 106 A = 1,414 104 A = 0,1414 mA
I max =
231/10.
Maximalwert
Umax =
I max =
231/11.
2 Ueff;
Umax 34 V
Ueff = = = 24 V
2
2
I max 0,6 A
2 I eff; I eff = = = 0,424 A
2
2
1
c) i = I max sin (2 p f t) = 34 A sin 2 p 50 3 10 3 s = 27,5 A
s
i
i
d) i = I max sin (2 p f t); = sin (2 p f t ); arcsin = 2 p f t;
I max
I max
i
10 A
arcsin arcsin
I max
34 A
t = = = 0,95 ms
2pf
1
2 p 50
s
231/12.
Zndtrafo
Oszillogramm
Aus Bild 2
a) Umax = 3 Skt; Umax = 30 V
b) Umax =
2 Ueff;
Umax 30 V
Ueff =
= = 21,2 V
2
2
ms
c) T = 4 Skt 5 = 20 ms = 20 10 3 s
Skt
1
1
1
f = =
= 50 = 50 Hz
3
T
20 10 s
s
154
231/14.
u
arcsin
u
Umax
= sin (2 p f t); t = ;
Umax
2pf
100 V
arcsin
325,27 V
t100 = = 9,95 104 s = 0,995 ms
1
2 p 50
s
230 V
arcsin
325,27 V
t230 = = 2,5 103 s = 2,5 ms (Rechner auf RAD)
1
2 p 50
s
d) Imax =
2 Ieff;
Imax
150 mA
Ieff =
= = 106 mA
2
2
Ueff
Ueff
230 V
e) Ieff = ;
R =
= = 2 169,8 O = 2,17 k1
R
Ieff 106 10 3A
7.7
Verbraucher
P = U I cos j;
P
60 W
I = = = 0,37 A
U cos j 230 V 0,7
233/2.
Leistungsschild Wechselstrommotor
a) P1 = U I cos j = 230 V 1,4 A 0,98 = 315,56 W 5 0,316 kW
P2
0,24 kW
b) n =
= = 0,759
P1 0,316 kW
233/3.
Wechselstrommotor
P
950 W
P = U I cos j; cos j = = = 0,607
UI
230 V 6,8 A
233/4.
Wechselstromnetz
a) P1 = U I cos j = 230 V 14 A 0,8 = 2 576 W
b) P2 = P1 n = 2 576 W 0,9 = 2 318,4 W 5 2,32 kW
233/5.
Schweiumformer
PM = Leistung des Motors; PG = Leistung des Generators
PM2 = PM1 n M = 7 500 W 0,85 = 6 375 W
PM2 = PG1 = 6,375 kW
PG2 = PM2 nG = 6 375 W 0,9 = 5 737,5 W
PG2 5 737,5 W
UG =
= --- = 16,39 V
I
350 A
155
Leistungsschild Drehstrommotor
P=
233/7.
Frsmaschinenmotor
P2 5 500 W
a) P1 =
= = 6 790,1 W 5 6,79 kW
n
0,81
b) P1 =
233/8.
3 U I cos j;
P1
6 790 W
I =
= = 11,82 A
3 U cos j
3 400 V 0,83
Vierleiter-Drehstromnetz
3 U I
233/9.
Schweiaggregat
P2 18 000 W
P1 =
= = 20 000 W
n
0,9
P1 =
233/10.
3 U I cos j;
P1
20 000 W
I =
= = 36,12 A
3 U cos j
3 400 V 0,8
Aufzug
Fs
3 000 N 18 m
a) PM2 = = = 3 913 W = 3,913 kW
t nA
20 s 0,69
b) PM2 = PM1 n; PM2 =
PM2
3 913 W
I =
= = 7,391 A 5 7,4 A
3 U cos j nM
3 400 V 0,9 0,85
7.8
234/1.
Elektromotor
W = P t = 3 500 W 8,5 h = 29 750 W h = 29,75 kW h
234/2.
Glhlampe
W 1 000 W h
W = P t; t = = = 16,67 h = 16 h 40 min 12 s
P
60 W
234/3.
Standby
W = P t = 3 W 365 15 h = 16 425 W h = 16,425 kW h
EUR
K = W KP = 16,425 kW h 0,20 = 3,285 5 3,29 EUR
kW h
234/4.
Leistungsschild
W = U I cos j = 230 V 18 A 0,85 = 3 519 W 5 3,52 kW
Drehstrommotor
P=
156
234/6.
Elektrotechnik: Transformator
Leistungsschild
a) Erforderliche Wrmemenge Q = c m Dt
kJ
Q = 4,18 5 kg 86 C = 1 797,4 kJ
kg C
Q = W2
1 J = 1 W s;
W2 1,8 106 W s
1 kW
1h
W1 =
= 5 2,25 106 W s = 0,625 kW h
n
0,8
1 000 W 3 600 s
W
2,25 106 W s
1 125 s
t = 1 =
= 1,125 103 s = = 18,75 min
P1
2,0 103 W
s
60
min
U 2 (230 V) 2 52 900 V 2
V2
V
R = = = = 26,45 = 26,45 = 26,45 O
P1 2 000 W
2 000 W
VA
A
b) W1 = P1 t;
U2
c) P1 = ;
R
r
R = ;
A
7.9
235/1.
Transformator
Schutztransformator
U1
N1
U1 N2 230 V 913
= ;
N1 =
= = 5 000
U2
N2
U2
42 V
235/2.
Leerlaufspannung
U1 N1
U1 N2
230 V 70
= ; U2 =
= = 100,62 V
U2 N2
N1
160
235/3.
Schweitransformator
U
230 V
a) = 1 = = 3,965 5 4
U2
58 V
N1
b) = ;
N1 = N2 = 4 70 = 280
N2
235/4.
Klingeltransformator
U1
I2
I2 U2 2,5 A 12 V
a)
= ;
I1 =
= = 0,13 A
U2
I1
U1
230 V
I1 U1 0,13 A 230 V
b) fr 10 V: I2 =
= = 2,99 A
U2
10 V
U1 230 V
=
= = 23
U2
10 V
I1 U1
0,13 A 230 V
fr 8 V: I2 =
= = 3,74 A
U2
8V
U1 230 V
=
= = 28,75
U2
8V
157
8.1
236/1.
Platte
2
182 mm 6,4 mm = 22,44 mm
a) x = 34
2
b) x = 34
182 mm 6,6 mm = 22,24 mm
18 mm
c) cos a = = 0,5294; a = 58,03
34 mm
236/2.
Flansch
58
y = 30 mm + mm sin 45 = (30 + 20,51) mm = 50,51 mm
2
58
x = 30 mm mm sin 45 = (30 20,51) mm = 9,49 mm
2
58
36,2 8
a = mm + mm = 29 mm 22,1 mm = 6,9 mm
2
2
2
236/3.
Konsole
F1
1
2 500 mm
1
= = 3 264 mm
a) cos a = ;
=
cos 40
2 2 cos a
b) 3 =
F2
a=
40
22 12 =
3 2642 2 5002 mm = 2 098 mm
m
c) FG = m g = 10 000 kg 9,81 2 = 98 100 N
s
FG
FG
98 100 N
=
Zugstab: tan a = ; F1 =
F1
tan a
tan 40
= 116 911 N
FG
FG
FG
98 100 N
F =
= = 152 617 N
Druckstab: sin a = ;
F2 2 sin a
sin 40
Schwalbenschwanzfhrung
18 mm
a) b = 25 mm + 2 = 45,78 mm
tan 60
5 mm
b) x = 45,78 mm 2 5 mm + = 45,78 mm 27,32 mm = 18,46 mm
tan 30
Prisma
60
x2 = R2 + R2 = 2 R2
x=R
x 25,456 mm
y = = = 12,728 mm
2
2
P1
P4
x'
y'
R
P2
P3
x
x1 = 60 mm + x
2
(
(
)
x
25,456
= 60 mm + 37,728 mm
2
= 9,544 mm
236/5.
43
236/4.
158
Aufgaben zur Wiederholung und Vertiefung: Lngen, Flchen, Volumen, Masse und Gewichtskraft
x2 = 60 mm 12,728 mm = 47,272 mm
x3 = 60 mm + 12,728 mm = 72,728 mm
25,456
x4 = 60 mm + mm + 37,728 mm = 110,456 mm
2
y1 = 62 mm
y2 = (62 37,728) mm = 24,272 mm
y3 = y2 = 24,272 mm
y4 = y1 = 62 mm
8.2
237/1.
237/2.
237/3.
Haken
p dm1 a1 p 19 mm 300
a) 1 =
= = 49,74 mm; 2 = 40,00 mm
360
360
p dm3 a3 p 13 mm 270
3 = = = 30,63 mm
360
360
Rohrhalter
a) L = 1 + 2 + 3 + 4 + 5
2p 13,5 mm 64,62 p 43 mm 299,77 2p 13,5 mm 55,15
= 18,38 mm + + +
360
360
360
+ (50 mm 28,72 mm)
= 18,38 mm + 15,23 mm + 112,49 mm + 12,99 mm + 21,28 mm = 180,37 mm 180 mm
b) m = V r = A L r = 3 cm 0,3 cm 18 cm 2,7 g/cm3 = 43,74 g
237/5.
Blechteil
p d2
8+6
p 32
+
a) A = 2 12 b = 2 12 cm2 = 154 cm2
2
4
2
4
g
2
b) m = A s r i = 154 cm 0,0005 cm 8,9 3 1 650 = 1 131 g
cm
237/6.
) (
Abschreckbehlter
a) V = b h = 2,0 m 1,2 m 0,7 m = 1,68 m3
Vp
1,450 m3
b) h1 =
= = 0,604 m
b 2,0 m 1,2 m
Dh = h h1 = 0,7 m 0,604 m = 0,096 m = 96 mm
t
c) m = V r = 1,450 m3 0,85
= 1,233 t = 1 233 kg
m3
159
Blasenspeicher
a) Halbkugeln:
p d 3 p (2,80 dm)3
V1 = = = 11,494 dm3
6
6
Zylinder:
p d2
p (2,80 dm)2
V2 = h = 4 dm = 24,630 dm3
4
4
V = V1 + V2 = 11,494 dm3 + 24,630 dm3 = 36,124 dm3 36
b) 2 Halbkugeln:
A1 = p dm2 = p (2,85 dm)2 = 25,518 dm2
Zylinder:
A2 = p dm h = p 2,85 dm 4 dm = 35,814 dm2
A = A1 + A2 = 25,518 dm2 + 35,814 dm2 = 61,332 dm2
V = A s = 61,332 dm2 0,05 dm = 3,0666 dm3
m = V r = 3,0666 dm3 7,85 kg/dm3 = 24,073 kg 24 kg
m
FG = m g = 24,073 kg 9,81
236 N
s2
8.3
238/1.
Umfangsgeschwindigkeit
2 800 1
m
a) vc = p d n = p 0,25 m = 36,7
60 s
s
vc zul wird berschritten.
m
s
25 60
vc
s
min
b) d = = 0,17 m = 170 mm
1
pn
p 2 800
min
238/2.
Zeigerantrieb
a) da = m (z + 2) = 1,5 mm (20 + 2) = 33 mm
b) h = 2,25 m = 2,25 1,5 mm 3,38 mm
n2 z2 360 20
c) n1 z1 = n2 n2; z1 =
= = 120 Zhne (am gedachten ganzen Umfang)
n1
60
z1 = 120 Zhne ist die an der Verzahnungsmaschine einzustellende Zhnezahl.
z1 + z2
120 + 20
d) a = m
= 1,5 mm = 105 mm
2
2
238/3.
Riementrieb
m
35
vc
s
1
1
a) n = = = 85,7 = 5 142
s
min
p d p 0,13 m
1
2 800
n1
min
b) d2 = d1 = 120 mm = 65,3 mm
n2
1
5 142
min
1
2 800
n1
min
c) i = = = 0,545
n2
1
5 142
min
160
238/4.
238/5.
Gewindespindelantrieb
s 180 mm
a) n2 = = = 30 Umdrehungen
P
6 mm
z
1 24
1
b) n2 = n1 1 = 500 = 375
z2
min 32
min
1
mm
vf = n2 P = 375 6 mm = 2 250
min
min
238/6.
Kranantrieb
m
150
v
min
1
a) n4 = = = 76
min
p d p 0,63 m
1
76
n1 z2 z4
n4 z2 z4
min 71 72
b) = ; z3 = = = 16
n4 z1 z3
n1 z1
1
17
1 420
min
1
1 420
n1
min 18,7
c) i = = = = 18,7
n4
1
1
76
min
z 71 4,18
z4 72 4,50
i1 = 2 = = = 4,18 ; i2 =
= = = 4,50
z1 17
1
z3 16
1
8.4
239/1.
F 1 600 N
b) tan a = c = = 2,9091; a = 71
Ff 550 N
161
Tragkette
a) FG = m g = 2 500 kg 9,81 m/s2 = 24 529 N
= 24,529 kN
F S = F G = 24,529 kN
F k = 28,4 mm
@ 14,2 kN
FG
b) cos 30 =
2 Fk
F k = 28,4 mm
@ 14,2 kN
F G = 24,5 kN
FG
24,529 kN
Fk =
= = 14,2 kN
2 cos 30 2 0,8660
500 N
M K = mm
239/3.
Spannpratze
a) Nach Tabelle 1 Seite 168 ist fr die Vorspannkraft Fv = 39 900 N ein Anziehdrehmoment
MA = 80 N m bei einem Gewinde M12 erforderlich.
MA 80 000 N mm
= = 267 N
b) MA = F ; F =
300 mm
F 40 000 N 35 mm
c) Drehpunkt linke Spannstelle: F2 = = = 17 500 N
(35 + 45) mm
2
F1 = F F2 = 40 000 N 17 500 N = 22 500 N
239/4.
Gabelstapler
a) Gewichtskraft des Gabelstaplers FG = m g = 1 700 kg 9,81 m/s2 = 16 677 N
= 16,677 kN 16,7 kN
F = FG 1
FG 1 16,7 kN 2 100 mm
F =
= = 29,23 kN
1 200 mm
b) Gewichtskraft der Last von 2 t: F = m g = 2 000 kg 9,81 m/s2 = 19 620 N 19,6 kN
Drehpunkt Vorderachse: SMl = SMr ; F + FH 2 = FG 1
239/5.
Seilwinde
m
a) Weg je Minute s = v t = 0,2 60 s = 12 m
s
m
12
s
min
1
n = = = 12,1 an der Seiltrommel
min
p d p 0,315 m
1 40
1
nK = n i = 12,1 40 an der Kurbel
min 12
min
8
2
b) Gewichtskraft der Last von 120 kg: FG = m g = 120 kg 9,81 m/s = 1 177 N
Hubarbeit an der Last: W2 = FG h = 1 177 N 8,5 m = 10 005 N m
W 10 005 N m
c) Hubarbeit an der Kurbel: W1 = 2 = = 15 392 N m
n
0,65
s
8,5 m
d) Zeit fr 8,5 m Hubhhe: t = = = 42,5 s
v
m
0,2
s
W 15 392 N m
Nm
P = 1 = = 362 = 362 W
t
42,5 s
s
162
239/6.
F
170 000 N
N
N
1 bar
Innendruck pe = =
= 1 385 2 = 1 385 2 2 139 bar
A p 12,52
cm
cm
10
N/cm
cm2
4
8.5
240/1.
Allgemeintoleranzen
Allgemeintoleranzen nach Tabelle:
10 0,1;
62 0,15;
74
14 0,1
Nennmabereich
ber 50 bis 80 mm
ISO-Toleranzen
Aus ISO-Toleranztabellen:
Toleranzklasse
Toleranz in mm
13
19
30
46
74
Toleranz in um
Toleranzklasse
240/3.
240/4.
Wellenlagerung
xmax = 18,2 mm 11,75 mm = 6,45 mm
xmin = 17,8 mm 12,00 mm = 5,80 mm
Spritzgiewerkzeug
a) 20H7/h6:
20 +0,021/ 0 20 0/ 0,013
Hchstspiel:
PSH = GoB GuW = 20,021 mm 19,987 mm = 0,034 mm
Mindestspiel:
PSM = GuB = GoW = 20,000 mm 20,000 mm = 0 mm
b) 14H7/f7:
Hchstspiel:
Mindestspiel:
14 0/+0,018 14 0,016/0,034
PSH = GoB GuW = 14,018 mm 13,966 mm = 0,052 mm
PSM = GuB = GoW = 14,000 mm 13,984 mm = 0,016 mm
c) 20H7/r6:
20 0/+0,021 20 +0,041/+0,028
Hchstberma: PH = GuB GoW = 20,000 mm 20,041 mm = 0,041 mm
Mindestberma: PM = GoB GuW = 20,021 mm 20,028 mm = 0,007 mm
240/5.
Einstellknopf
i
40
2
8 LA
a) nK = = = =
T 100 5 20 LK
6 LA 12 LA
b) Weitere Mglichkeiten: nK = =
15 LK 30 LK
8.6
Qualittsmanagement
241/1.
Maschinenfhigkeit
=
50 = 7,07 7
a) k = n
163
Strichliste
Messwert
nj
<
38
35
|||
35
32
|||| ||||
32
29
14
29
26
13
26
23
|||| ||
23
20
|||
20
17
1
S=
50
14
12
n = 50
absolute
Hufigkeit n j
10
8
6
4
2
0
-38
-35
-32
-29
-26
-23
-20
-17
um
Nennmaabweichung
b) Das Histogramm lsst auf eine Normalverteilung schlieen, da es die Form einer
Glockenkurve hat.
c) 11h9 T = es ei = 0 mm ( 43 mm) = 43 mm (es und ei aus Tabellenbuch)
T
43 mm
cm = = = 1,71
6 s 6 4,2 mm
Ermittlung von Dkrit:
OGW x = 11 mm 10,970 mm = 0,030 mm
x UGW = 10,970 mm 10,957 mm = 0,013 mm
Dkrit = 0,013 mm = 13 mm (der kleinere Wert der beiden Differenzen)
Dkrit
13 mm
cmk = = = 1,03
3 s 3 4,2 mm
d) Die Normalverteilung lsst darauf schlieen, dass nur zufllige Einflsse wirken.
Die Maschinenfhigkeit ist nicht nachgewiesen, da cmk = 1,03 < 1,67 ist. Um die geforderten Kennwerte zu erfllen, muss die Streuung reduziert werden.
164
241/2.
xi
si
Ri
30,0038
0,00750
0,020
30,0092
0,00383
0,009
30,0062
0,00576
0,011
30,0022
0,00536
0,015
30,0062
0,00814
0,019
30,0072
0,00893
0,023
29,9972
0,00517
0,013
30,0082
0,02057
0,054
30,0028
0,01038
0,029
10
29,9982
0,00753
0,017
T
90 mm
cp = = = 1,60
6 s 6 9,4 mm
Ermittlung von Dkrit:
OGW m
: = 30,06 mm 30,0041 mm 0,056 mm
m
: UGW = 30,0041 mm 29,97 mm 0,034 mm
Dkrit = 0,034 mm = 34 mm (der kleinere Wert der beiden Differenzen)
Dkrit
34 mm
cpk = = = 1,21
3 s 3 9,4 mm
d) Die Prozessfhigkeit ist nicht nachgewiesen, da cpk = 1,21 < 1,33 ist. Soll eine Fhigkeit
erreicht werden, muss der Fertigungsprozess zentriert werden.
241/3.
Qualittsregelkarte
a) Sieben aufeinander folgende Prfergebnisse (10.3014.00 Uhr) zeigen eine steigende Tendenz. Es handelt sich somit um einen Trend.
Manahmen: Der Prozess ist zu unterbrechen, um die Verschiebung des Prozessmittelwertes zu untersuchen.
b) Ein Prfergebnis (13.00 Uhr) liegt unterhalb von UEG.
Manahmen: Den Prozess nicht unterbrechen. Feststellen, wodurch diese Prozessverbesserung zustande gekommen ist.
c) Der Prozessverlauf der Mittelwerte x lsst auf systematische Einflsse whrend des Fertigungsprozesses schlieen. Er kann somit nicht als statistisch beherrscht betrachtet werden.
8.7
Spanende Fertigung
242/1.
165
m
25
vc
min
1
b) n = = = 362
min
p d p 0,022 m
Li
40 mm 15
c) th = = = 8,29 min
nf
1
362 0,2 mm
min
242/2.
vc
250 m/min
a) n =
= = 637 1/min
p d p 0,125 m
b) n = 355 1/min
c) L = + a + u = (750 + 3 + 3) mm = 756 mm
Li
756 mm 2
th = = = 8,52 min
n f 355/min 0,5 mm
242/3.
d
L = + s + a + u
2
86
799
u = 10
a = 10
= 799 mm
m
160
vc
min
1
b) n = = = 204
min
p d p 0,25 m
160
50
1
mm
c) vf = n f = 204 2,8 mm = 571
min
min
L i 799 mm 1
d) th = = = 1,40 min
vf
mm
571
min
242/4.
750
L = + d + a + u = (190 + 80 + 2 5) mm = 280 mm
L i 280 mm 1
th = = = 0,704 min 0,7 min
vf
mm
398
min
166
8.8
243/1.
Formblech
a) 1 = 10 mm; 2 = 2 12 mm = 24 mm; 3 = (25 20 2 4) mm = 7 mm
4 = p 4 mm = 12,57 mm; 5 = (35 4) mm = 31 mm
6 =
252 + 12,52 mm = 27,95 mm;
12,5
7 = p mm = 19,63 mm
2
Deckblech
a) Vorlochen:
1 = p d1 = p 30 mm = 94,2 mm
Ausschneiden: 2 = (100 + 60 + 2
Lasergeschnittene Blechteile
a) Schneidkantenlnge eines Blechteiles:
pd
1 = = p 120 mm = 377 mm 2 = 4 = 4 120 mm = 480 mm
2
Gesamtschneidlnge aller Teile:
L = 4 (1 + 2) = 4 (377 + 480) mm = 3 428 mm
L 3,428 m
b) th = = = 0,86 min
vf 4 m/min
1 600
1h
c) V = V th = 0,86 min = 23
1h
60 min
243/4.
Biegeteil
a) Ausgleichswerte (aus Tabellenbuch):
v1 = 4,8 v2 = 7,4
L = a + b + c v1 v2 = (36 + 25 + 14) mm 4,8 mm 7,4 mm = 62,8 mm
b) Rckfederungsfaktor (aus Tabellenbchern)
r
2,5 mm
fr r2 = 2,5 mm und 2 = = 1 kr1 = 0,92
s 2,5 mm
Radius am Biegestempel
r1 = kr (r2 + 0,5 s) 0,5 s = 0,92 (2,5 + 0,5 2,5) mm 0,5 2,5 mm = 2,2 mm
Rckfederungsfaktor (aus Tabellenbchern)
r2 10 mm
fr r2 = 10 mm und
= = 4 kr1 = 0,84
s 2,5 mm
Radius am Biegestempel
r1 = kr (r2 + 0,5 s) 0,5 s = 0,84 (10 + 0,5 2,5) mm 0,5 2,5 mm = 8,2 mm
Aufgaben zur Wiederholung und Vertiefung: Fgen: Schraub-, Passfeder-, Stift- und Ltverbindungen
167
a
c) Biegewinkel beim Werkzeug: a1 = 2
kr
243/5.
Fr r2 = 2,5 mm:
90
a1 = = 97,8
0,92
Fr r2 = 10 mm:
90
a1 = = 107,8
0,84
D 176 mm
d1 = - = = 98 mm
1,8
b1
d 98 mm
d2 = 1 = = 82 mm
1,2
b2
Der Napf kann in 2 Zgen hergestellt werden.
244/1.
Scheibenkupplung
a) Anziehdrehmoment und Vorspannkraft bei Schaftschrauben
Ablesung: Fv 17 kN
Gewinde
M8
M8 x 1
M10
M10 x 1,25
Festigkeitsklasse
8.9
8.8
10.9
12.9
8.8
10.9
12.9
8.8
10.9
12.9
8.8
10.9
12.9
As
in
mm2
36,6
39,2
58,0
61,2
Schaftschrauben
Vorspannkraft
Anziehdrehmoment
Fv in kN
MA in N m
0,08
18,6
27,1
31,9
20,3
29,7
34,8
29,5
43,3
50,7
31,5
46,5
54,4
0,12
17,2
25,2
29,5
18,8
27,7
32,4
27,3
40,2
47,0
29,4
43,2
50,6
Gesamtreibungszahl m
0,14
0,08
0,12
16,5
17,9
23,1
24,2
26,2
34,0
28,3
30,7
39,6
18,1
18,8
24,8
26,6
27,7
36,4
31,1
32,4
42,6
26,2
36,0
46,0
38,5
53,0
68,0
45,0
61,0
80,0
28,3
37,0
49,0
41,5
55,0
72,0
48,6
64,0
84,0
0,14
25,3
37,2
43,6
27,3
40,1
47,1
51,0
75,0
88,0
54,0
80,0
93,0
F 17 000 N
N
sz = = 2 = 464 2
S 36,6 mm
mm
N
Zum Vergleich: Streckgrenze bei der Festigkeitsklasse 8.8: Re = 640 2
mm
c) Reibkraft zwischen den Kupplungshlften und dem Zentrierring:
FR = n FN m = 6 17 000 N 0,25 = 25 500 N
bertragbares Drehmoment:
d
60
M = FR = 25 500 N mm = 765 000 N mm = 765 N m
2
2
Zulssiges Drehmoment:
M 765 N m
Mzul = = 383 N m
v
2
Aufgaben zur Wiederholung und Vertiefung: Fgen: Schraub-, Passfeder-, Stift- und Ltverbindungen
d) Beanspruchte Flche:
244/2.
F 17 000 N
N
p = = 2 = 338 2
A 50,3 mm
mm
Passfeder-Verbindung
a) Aus Tabellen:
b = 14 mm h = 9 mm t1 = 5,5 mm
t2 = 9 mm 5,5 mm = 3,5 mm
M 600 103 N mm
b) Fu = = = 15 000 N
dz
80
mm
2
2
FP
t2
Flchenpressung:
t1
168
d=5
M 600 103 N mm
c) Fp = = = 22 430 N
a
26,75 mm
d) Durch Flchenpressung
beanspruchte Flche:
A = t2 = 46 mm 3,5 mm
= 161 mm2
Fp 22 430 N
N
p = = 2 = 139 2
A 161 mm
mm
244/3.
3,5
a = 25 mm +
mm
2
= 26,75 mm
b =14
Stiftverbindung
a) Drehmoment M = F
= 120 N 60 mm
= 7 200 N mm
= 46
t2 =
3,5
d
oder
M = 2 Fs = Fs d
2
M
Scherkraft
Fs =
d
Bild 244/2: Passfeder-Verbindung
7 200 N mm
= = 600 N
12 mm
= 60
F
Fs
b) Abscherspannung ts = s =
S p d 12
4
600 N
N
= 2 = 48 2
p (4 mm)
mm
4
Der Stiftdurchmesser ist ausreichend gro,
da ts < ts zul.
244/4.
d =12
F =120 N
Fs
Fs
d1 = 4
Ltverbindung
a) Flche der Ltnaht: A = b = 15 mm 10 mm
= 150 mm2
Scherspannung:
F
5 000 N
N
ta = = 2 = 33 2
A 150 mm
mm
b) Die Kraft F entsteht nur, wenn gleichzeitig eine gleich groe Gegenkraft F entstehen kann.
Bei der Ltverbindung kann diese Gegenkraft F durch Einspannen eines Blechendes oder
durch eine freie Kraft aufgebracht werden. Die verbindende Ltnaht wird deshalb nur
durch 5 000 N beansprucht.
8.10
245/1.
Pressverbindung
169
t2 = t1 + Dt = 20 C + 104 C = 124 C
245/2.
Spritzgieen
kJ
a) Q = c m Dt = 1,3 40 kg (230 50) K = 9 360 kJ
kg K
kJ
b) c = 4,18 (aus Tabellenbuch)
kg K
Q
9 360 kJ
Dt = = = 22,4 K = 22,4 C
cm
kJ
4,18 100 kg
kg K
c) D1 = a Dt = 0,00008/K 40 mm (50 20) K = 0,10 mm
D2 = 0,00008/K 45 mm 30 K = 0,11 mm
D3 = 0,00008/K 30 mm 30 K = 0,07 mm
245/3.
Wrmebehandlung
kJ
a) c = 0,49 (aus Tabellenbuch)
kg K
kJ
Q1 = c m Dt = 0,49 6 000 kg (950 20) K = 2 734 200 kJ 2 734 MJ
kg K
kJ
Q2 = 0,49 3 800 kg (940 20) K = 1 713 040 kJ 1 713 MJ
kg K
kJ
Q3 = 0,49 3 800 kg (180 20) K = 297 920 kJ 298 MJ
kg K
b) Q = Q1 + Q2 + Q3 = (2 734 + 1 713 + 298) MJ = 4 745 MJ
c) Das Volumen V des bentigten Erdgases ist umso grer, je grer die erforderliche
Wrmemenge Q ist und je kleiner der Heizwert Hu des Erdgases und der Wirkungsgrad n des Kessels sind.
Q
4 745 MJ
V = = = 150,6 m3
Hu n
MJ
35 3 0,90
m
245/4.
170
8.11
246/1.
Auswerfzylinder
N p (7 cm)2
a) F = pe A n = 60 2 0,85 = 1 963 N
4
cm
pe + pamb p (7 cm)2
1 6 bar + 1 bar
cm3
b) Q = A s n
= 5 cm 45 = 60 613 61
pamb
4
min
1 bar
min
min
9 000
Qv
min
c) i = = = 148
Q
61
min
246/2.
Spannzylinder
F1 1 20 kN 85 mm
F2 =
= = 4,25 kN
400 mm
2
F
4 250 N
N
N
1 bar
pe = =
= 67,7 2 = 67,7 2 2 = 6,77 bar
An
p (10 cm)2
cm
cm 10 N/cm
0,80
4
246/3.
Vorschubzylinder
p (14 cm)2
cm
cm3
F
250 000 N
1 bar
b) F = pe A n; pe = =
= 1 888 N/cm2 = 1 888 N/cm2 2
An
p (14 cm)2
10 N/cm
0,86
4
= 189 bar
s 50 cm
c) t1 = = = 3,66 s
v1 820 cm
60 s
Q 126 229 cm3/min
v2 = =
= 1 674 cm/min 16,7 m/min
A2 p (142 102) cm2
4
s
50 cm
t2 = = = 1,79 s
v2 1 674 cm
60 s
d) Von der Pumpe an den Zylinder abgegebene Leistung:
P2
39,729 kW
P1 =
= = 47,866 kW
0,83
nPumpe
246/4.
Radialkolbenpumpe
p (1,2 cm)2
1
cm3
p d2
a) Q = z s n = 8 2,2 cm 1 380 = 27 469 27,5 /min
4
4
min
min
Q p 27,5 500
b) P = e = kW = 22,9 kW
600
600
d=
171
4A
4 2,86 cm2
= = 1,91 cm 19 mm
p
p
Hydraulische Presse
F
250 000 N
a) F = pe A n; A = = = 138,9 cm2
pe n
N
2 000 2 0,90
cm
p d2
A = ;
4
d=
4 A
4 138,9 cm2
= = 13,30 cm
p
p
b) d = 140 mm
p d2
p (14 cm)2
cm
cm3
Q
38 485 cm3/min
d) v = = = 333,3 cm/min 3,33 m/min
A1 p
(142 72) cm2
4
e) Vernachlssigt man die Reibung, wird der Kolben durch die Druckkrfte von beiden Seiten im Gleichgewicht gehalten.
p
200 bar (14 cm)2
p1 A1
4
p1 A1 = p2 A2; p2 = = 267 bar
A2
p
(142 72) cm2
4
8.12
247/1.
Drehstrom-Asynchronmotor
a) P =
P
2,2 kW
b) n = 2 = = 0,80
P1 2,744 kW
c) P = 2 p n M;
247/2.
Nm
2 200
P
s
M = = = 7,45 N m
2 820 1
2pn
2 p
60 s
Schleifscheibenantrieb
P 2 kW
a) PMot = = = 2,105 kW = P2
n 0,95
P 2,105 kW
b) P1 = 2 = = 2,339 kW
n
0,90
P1 =
247/3.
3 U I cos j;
P1
2 339 W
I =
= = 4,22 A
3 U cos j
3 400 V 0,80
Heizlfter
U2 = U U1 = 230 V 125 V = 105 V
U1
125 V
I =
= = 0,104 A
R1 1 200 O
U2
105 V
R2 =
= = 1 010
I
0,104 A
172
247/4.
U 24 V
Y1, Y2: R = = = 48
I
0,5 A
b) Der Gesamtwiderstand ergibt sich aus den parallelen Widerstnden der Spulen von K1,
Y1 und Y2. Der Vorwiderstand Rv bleibt unbercksichtigt.
1
1
1
1
= + +
R R1 R2 R3
1
1
1
1
= + + = ;
120 O 48 O 48 O 20 O
R = 20
c) R1 und Rv sind in Reihe geschaltet. Die Stromstrke darf dabei nur I1 = 100 mA betragen.
Somit gilt:
U
24 V
R = R1 + Rv = = = 240 O
0,1 A
I1
Rv = R R1 = 240 O 120 O = 120
8.13
Gemischte Aufgaben
248/1.
Getriebeplatte
mn z1 2,5 mm 34
a) d1=
= = 89,476 mm
cos b
cos 18,20
da1= d1 + 2 mn = 89,476 mm + 2 2,5 mm = 94,476 mm
mn z2 2,5 mm 47
d2=
= = 123,688 mm
cos b
cos 18,20
da2= d2 + 2 mn = 123,688 mm + 2 2,5 mm = 128,688 mm
b) h = 2 m + c = 2 2,5 mm + 0,1 2,5 mm = 5,25 mm
d1 + d2 89,476 mm + 123,688 mm
c) a =
= = 106,582 mm
2
2
d) Absolut:
Welle:
173
Messabweichungen
a) Maverkrperung und Werkstck sind aus Stahl und dehnen sich von der Bezugstemperatur 20 C bis zur gemeinsamen Messtemperatur 24 C um den gleichen Betrag aus.
Die Messabweichung ist deshalb f = 0 mm.
b) Maverkrperung: DM = aM 0 Dt = 0,000012 1/C 100 mm + 4 C = + 0,0048 mm
= 4,8 mm
Werkstck:
248/3.
Umlenkrolle
m
a) F = m g = 500 kg 9,81 2 = 4 905 N
s
p d2
p (0,5 mm)2
S = i = 64 = 12,566 mm2
4
4
F
4 905 N
N
sz = = 2 = 390 2
S 12,566 mm
mm
b)
c)
Fmax 12 000 N
v =
= = 2,45
F
4 905 N
N
N
Re = 0,8 800 2 = 640 2
mm
mm
R 640 N
N
szzul = e = 2 = 160 2
v
4 mm
mm
2 F 2 4 905 N
S = = = 61,31 mm2
szzul
N
160
mm2
S 61,31 mm2
Je Schraube: S = = = 15,33 mm2
i
4
Gewhlt:
80 m 1 min
v
min 60 s
m
d) a = = = 0,83 2
t
1,6 s
s
174
Projektaufgaben
9.1
250/1.
Gewindespindel-Antrieb
vf min 1 mm/min
1
a) n2 min =
= = 0,20
P
5 mm
min
vE 5 000 mm/min
1
=
= = 1 000
P
5 mm
min
c) Lagerung der Kugelgewindespindel und Aufnahme der radialen Krfte, die durch den
Zahnriemenantrieb entstehen, sowie der axialen Krfte durch die Bewegung des Tisches
im Eilgang und vor allem beim Frsen.
d) Das Rillenkugellager (Pos. 17) ist das Loslager der Gewindespindel (Pos. 10) und muss bei
Temperaturnderungen in der Bohrung des Lagerbocks (Pos. 18) beweglich sein.
e) Die beiden Lagerungen der Gewindespindel sind vollstndig abgedichtet und lebensdauergeschmiert.
250/2.
Zahnriemen-Antrieb
z2
36
a)
i =
= = 1,44
z1
25
n1
b)
i = ; n1 = n2 i
n2
1
1
n1 min = 0,2 1,44 = 0,29
min
min
1
1
n1 max = 400 1,44 = 576
min
min
n1E
1
1
= 1 000 1,44 = 1 440
min
min
1
m 1 min
m
m
v = p d n = p 0,04 m 1 440 = 181 = 3,02 3
min
min 60 s
s
s
d) Mit Flach- und Keilriemen sind keine ganz genauen bersetzungsverhltnisse mglich.
Dadurch wird das Anfahren genauer Schlittenpositionen schwierig. Zahnriemenantriebe
jedoch besitzen ein genaues, gleich bleibendes bersetzungsverhltnis und haben auch
unter Belastung keinen Schlupf.
c)
250/3.
Sicherheitskupplung
a) FR = m FN = 0,25 2 500 N = 625 N
dR
0,055
b) M = 2 FR
= 2 625 N m = 34,4 N m
2
2
c) Durch l oder Fett an den Reibflchen sinkt der Reibwert. Da die Reibkraft und das Reibmoment direkt vom Reibwert abhngen, werden auch diese geringer.
d) Beim Durchdrehen der Riemenscheibe gegenber den Reibscheiben und der Nabe wird
die Gefahr des Fressens dadurch vermindert, dass die Riemenscheibe eine wesentlich geringere Hrte hat als die angrenzenden Bauteile.
e) Alle gewhlten Werkstoffe knnen mit der Universalhrteprfung, der Hrteprfung nach
Vickers oder Rockwell geprft werden. Fr die Nabe und die Riemenscheibe wre auch
eine Prfung nach Brinell mglich.
175
2. Aufspannung auf der Flche , Absttzung an der Flche : Bearbeitung aller anderen Flchen und Bohrungen.
c) Bei der Komplettbearbeitung in einer Aufspannung werden die durch Umspannen der
Werkstcke mglichen Lageabweichungen vermieden. Allerdings mssen z. B. fr die
5-Seiten-Bearbeitung die Maschinen mit einer waagrechten und senkrechten Spindel sowie mit einem Rundtisch zum Schwenken des Werkstckes ausgestattet sein.
d) NC-Programme bestehen aus einzelnen Stzen. Diese enthalten (meist) die Satznummer,
die Wegbedingungen, die Zielpunktkoordinaten und Schaltbefehle. In anderen Stzen
werden die technologischen Daten der Werkzeuge aufgerufen, Zyklen definiert oder Unterprogramme aufgerufen. Beispiele: Bild 251/4c und Bild 251/4d
Beispiel fr Zyklusdefinition:
Rckzugsebene
Zielpunktkoordinaten
20
Wegbedingungen
Sicherheitsebene
25
Technologische Anweisung
Schaltbefehl
M 03
Bedingung fr
Definition
Z-25 (B20)
Sicherheitsabstand
Verweilzeit
in Sekunden
Rckzugsebene
Bohrungstiefe
Beispiel fr Zyklusaufruf :
18
N 60 G 01 G 41 X 20 Y 10 F 200
Satz
Anfang 1.Wort 2.Wort 3.Wort Adressbuchstabe
G81 (X0,1) Y2
2
Satznummer
22
G79
X22 Y18 Z0
Bedingung
fr Aufruf
Lage der
Bohrung
176
Projektaufgaben: Hubeinheit
9.2
Hubeinheit
253/1.
253/2.
Beschleunigte Bewegung
m
0,19
v
s
a) t1 = = = 0,21 s
a
m
0,9
s2
m
0,19
v
s
b) t3 = = = 0,16 s
a
m
1,2
s2
m2
0,19
v2
s
c) s1 = = = 0,020 m = 20,0 mm
2a
m
2 0,9
s2
m2
0,19
v2
s
d) s3 = = = 0,015 m = 15,0 mm
2a
m
2 1,2
s2
s2
0,715 m
t2 =
= = 3,76 s
v
m
0,19
s
f) t = t1 + t2 + t3 = 0,21 s + 3,76 s + 0,16 s = 4,13 s
253/3.
Lagerkrfte
Fr den Drehpunkt B gilt:
SM = SMr
FA
= Fk 1
Fk 1 450 N 52 mm
FA =
= = 222,9 N
105 mm
FA + FB = Fk
FB = Fk FA = 450 N 222,9 N = 227,1 N
253/4.
Arbeit, Leistung
a) W = Fk s = 450 N 0,750 m = 337,5 N m
b) n = n1 n2 = 0,83 0,8 = 0,66
Fv
W
337,5 N m
Nm
c) P = = = = 124,7 = 124,7 W
n
tn
4,1 s 0,66
s
Projektaufgaben: Hubeinheit
253/5.
177
Gehusepassungen
a) Festlager Rillenkugellager (Pos. 12)
Loslager Rillenkugellager (Pos. 9)
b) Die Lagerkraft FA belastet den Lagerauenring als Punktlast (Tabelle 1 Seite 253 im
Rechenbuch).
Rillenkugellager:
Hchstma/Auenring
GoW = N + es = 62,000 mm + 0,000 mm = 62,000 mm
Gehusebohrung:
Hchstma/Auenring
GoW = N + es = 80 mm + 0,000 mm = 80,000 mm
Montagetechnik
a) Das Loslager wird mit einer Spielpassung in das Kettengehuse eingebaut. Wird die Antriebswelle als Baugruppe vormontiert und dann in das Kettengehuse eingebaut, kann
das Rillenkugellager ohne Montagekrfte auf den Auenring montiert werden.
b) Der Auendurchmesser D des Rillenkugellagers (Pos. 12) ist so gewhlt, dass die vormontierte Antriebswelle mit dem Kettenrad (Pos. 7) durch den Sicherungsring (Pos. 11)
geschoben werden kann.
c)
Montageschritt
1
2
3
4
5
6
7
254/7.
Benennung
Antriebswelle Pos. 5
Passfeder Pos. 6
Kettenrad Pos. 7
Hlse Pos. 8
Rillenkugellager Pos. 9
Sicherungsring Pos. 10
Rillenkugellager Pos. 12
Montageschritt
8
9
10
11
12
13
14
Benennung
Sicherungsring Pos. 13
Sicherungsring Pos. 11
Baugruppe Antriebswelle einbauen
Lagerdeckel Pos. 14
Zylinderschraube Pos. 15
Befestigungstechnik
a) Das Klemmstck ist in zwei Hlften geteilt, die seitlich in die Nut des Standrohres eingefhrt werden knnen.
b) Zur Aufnahme der Klemmstck-Hlften muss lediglich eine Nut in das Standrohr eingestochen werden. Die Klemmverbindung erlaubt eine genaue Ausrichtung des Antriebes.
c)
254/8.
Montageschritt
1
2
3
4
Montagevorgang, Erluterungen
Spannring (Pos. 2) auf das Standrohr schieben
Klemmstckhlften (Pos. 3) in die Nut des Standrohres einfhren
Antrieb (Pos. 1) auf das Standrohr setzen
Antrieb (Pos. 2) und Spannring (Pos. 2) mit Zylinderschrauben (Pos. 4) verspannen.
Beanspruchungen/Stahlauswahl
a)
Beanspruchung
Biegung
durch
Kettenzugkraft
Abscherung
Verschlei
Kettenzugkraft
Rollreibung
Werkstoffeigenschaften
hohe Biegefestigkeit
gute Zhigkeit
hohe Scherfestigkeit
gute Verschleifestigkeit
178
Projektaufgaben: Hubeinheit
b) Gewhlter Stahl: 16MnCr5
Einsatzstahl,
Randschichthrtung
verschleifeste Oberflche,
hohe Dauerfestigkeit,
gute Kernfestigkeit mit hoher Zhigkeit
254/9.
Zahnriementrieb
a) Von der nderung sind die Rollenkette und das Kettenrad (Pos. 7) betroffen.
b) Vorteile: keine Schmierung, geruscharmer Lauf, elastisches Verhalten bei Belastungswechsel
Nachteil: schnellerer Verschlei, hhere Dehnung ungenauere Bewegungsbertragung
254/10.
Zeichnungsbemaung
a) Gewhlt: Variante
Begrndung: die rechte Kante des Einstiches bestimmt die Lage des Sicherungsringes
und damit das Axialspiel des Lagers.
Die Toleranz der Einstichbreite 1,85H13 hat keinen Einfluss auf das Spiel.
b) Das Mindestspiel PSM = 0,1 mm tritt unter folgenden Bedingungen auf:
Hchstma-Lagerbreite bo, Hchstma-Sicherungsringbreite so, Mindestma Lu.
Lu = bo + so + PSM = 18,00 mm + 1,75 mm + 0,10 mm = 19,85 mm
Lo = Lu + TL = 19,85 mm + 0,10 mm = 19,95 mm
Nennma L = 20,00 mm, oberes Abma ES = 0,05 mm; unteres Abma EI = 0,015 mm
c) Das Hchstspiel PSH tritt unter folgenden Bedingungen auf:
Hchstma Lo, Mindestma-Sicherungsringbreite su, Mindestma-Lagerbreite bu;
Lo = bu + su + PSH; PSH = Lo bu su = 19,95 mm 17,9 mm 1,62 mm = 0,43 mm
254/11.
Passfederverbindung
Fk d 450 N 54,85 mm
a) M = F r =
= = 12 341,3 N mm
2
2
M 12 341,3 N mm
b) M = F r ; F = = = 881,5 N
r
14 mm
F
c) p = ; A = 1 h;
A
Passfeder
1 = b = 30 mm 8 mm = 22 mm
881,5 N
N
p = = 13,4 mm 2
22 mm 3 mm
mm
N
125 2
pzul
mm
b) v = = = 9,3
p
N
13,4
mm2
254/12.
1
= 30
Hauptnutzungszeit
mm
240 000
vc
min
a) dg = = = 25,5 mm (dg < d1)
p ng
1
p 3 000
min
d d1
95 mm 70 mm
b) L1 =
+ a + u = + 2 mm = 14,5 mm
2
2
d d1
95 mm 60,5 mm
L2 = + a + u = + 2 mm = 19,25 mm
2
2
Projektaufgaben: Zahnradpumpe
179
c) th = th1 + th2
p dm1 L1 i1
d + d1
(95 + 70) mm
th1 =
; dm1 =
+ a u = + (1 1) mm = 82,5 mm
vc f
2
2
p 82,5 mm 14,5 mm 1
th1 = = 0,078 min = 4,7 s
mm
240 000 0,2 mm
min
d+d
(95 + 60,5) mm
p dm2 L2 i2
th2 =
; dm2 = 1 + a u = + (1 1) mm = 77,75 mm
vc f
2
2
p 77,75 mm 19,25 mm 1
th2 = = 0,098 min = 5,9 s
mm
240 000 0,2 mm
min
9.3
Zahnradpumpe
256/1.
Lngen
Nutumfang UN = O-Ring-Umfang UO
p 51,1 mm
UN = 2 1 + 2 2 = 2 36 mm + 2 = 72 mm + 160,54 mm = 232,54 mm
2
UO 232,54 mm
UO = p (d + 2 d1); (d + 2 d1) = = = 74 mm; d1 = 2 mm
p
p
d = 74 mm 2 2 mm = 70 mm
O-Ring 70 x 2
256/2.
Passungen
a) Bohrung 24K6: ES = + 0,002 mm, EI = 0,011 mm;
TB = ES EI = + 0,002 mm ( 0,011 mm) = 0,013 mm
Welle 24h6: es = 0,000 mm, ei = 0,013 mm
TW = es ei = 0,000 mm ( 0,013 mm) = 0,013 mm
b) Hchstspiel PSH = ES ei = + 0,002 mm ( 0,013 mm) = 0,015 mm
Hchstberma PH = EI es = 0,011 mm ( 0,000 mm) = 0,011 mm
256/3.
Zahnradmae
a) d = m z = 1,5 mm 24 = 36 mm
b) da = d + 2 ha = d + 2 m = 36 mm + 2 1,5 mm = 39 mm
c) h = ha + hf = m + (m + c) = 2 m + 0,25 m
= 2 1,5 mm + 0,25 1,5 mm = 3,375 mm
Festigkeit
p
p
a) F = p A; A = d 2 = 242 mm2 = 452,4 mm2
4
4
10 N
F = 12 bar
4,524 cm2 = 542,9 N
cm2 bar
F 542,9 N
b) Zustzliche Kraft je Schraube F1 = = = 181 N
3
3
F1
181 N
N
sz = =
= 12,7
2
As 14,2 mm
mm2
180
256/5.
Projektaufgaben: Zahnradpumpe
Konturpunkte
a) D = d + 2 ha = m z + 2 m = 1,5 mm 24 + 2 1,5 mm = 39 mm
Grenzabmae: EI = 0; ES = + 0,025 mm
P1
2
2
x 2 = (19,5
142) mm2 = 13,574 mm
c) y1 = r
P1 (14,000/13,574)
x2 = 14,000 mm
x
y2 = a y1 = 36 mm 13,574 mm = 22,426 mm
P2 (14,000/22,426)
256/6.
Kegeldrehen
a C
1
a) tan = = = 0,1
2 2 25
a
a
= 5,711; a = 2 = 2 5,711= 11,422
2
2
a
b) Neigungswinkel = 5,711
2
Dd
1
c) C = ; d = D C L = 15 mm 18 mm = 11,4 mm
L
5
256/7.
Hydraulik
cm3
600
Q
min
cm
m
a) v = = = 1 559 9 15,6
A
p
min
min
2
2
0,7 cm
4
10 N m min
dm3
b) P = Q pe = 0,6 12 bar
= 12 W
min
6 s dm3 bar
257/8.
Warmumformung
a) Der Temperaturbereich liegt im Austenitgebiet des Stahles
homogenes Gefge und kubisch-flchenzentriertes Gitter garantieren beste Umformbedingungen.
b) geringer Zerspanungsaufwand, hhere Festigkeiten, vor allem an den bergangsdurchmessern, optimierter Werkstoffverbrauch
257/9.
Stahlauswahl/Wrmebehandlung
a) Aufkohlen: Glhen der Teile in kohlenstoffabgebendem Medium bei 880 bis 980 C.
Hrten:
Randhrtung Schnelle Erwrmung auf 780 bis 820 C, Abschrecken in l
Anlassen: bei 150 bis 200 C
b) Zeichnungstext nach DIN 6773: einsatzgehrtet und angelassen
58 + 4 HRC Ehat = 0,5 + 0,3
c) Fertigungsverfahren nach DIN 4766-1: Schleifen
257/10.
Zahnradpumpe
a) Auf der Saugseite fllen sich die Zahnlcken mit l, das durch die Drehbewegung auf
die Druckseite transportiert wird.
b) Die Antriebswelle (Pos. 6) dreht sich in Blickrichtung auf die Zahnriemenscheibe (Pos. 14)
gegen den Uhrzeigersinn.
c) CL68 Schmierl fr Umlaufschmierung auf Minerallbasis, mit erhhten Anforderungen an Korrosions- und Alterungsbestndigkeit, ISO-Viskosittsklasse 68
257/11.
Kegelverbindung
a) Kein Spiel zwischen Welle und Nabe, zentrischer Lauf (keine Unwucht), bertragung hoher Drehmomente.
181
b) Aufnahme von Drehmomenten, wenn die Kraftbertragung am Kegelmantel durch Reibung gestrt ist (Sicherheitsmanahme).
c) Kleinere Kegelwinkel a Grere Normalkrfte FN und damit grere Reibungskrfte FR
bertragung grerer Drehmomente
257/12.
Schraubenverbindung
a) siehe Bild 257/12.
20
Dichtung
a) Die Toleranz der Flachdichtung T = 0,1 mm und die
elastische Verformung der Dichtung bei der Montage beeinflussen das Spiel Sp.
b) Das Spiel Sp zwischen dem Pumpenritzel und der
Lagerplatte wird grer
hherer Lecklverlust, geringerer Wirkungsgrad.
9.4
Hydraulische Spannklaue
259/1.
Hydrozylinder
N
p (2,5 cm)2
a) F = pe A n = 2 500
0,88 = 10 799 N
2
cm
4
s 65 mm
mm 43,33
dm
dm
b) v = = = 43,33 = 60 = 26
t
1,5 s
s
100
min
min
dm3
dm p (0,25 dm)2
Q = v A = 26 = 1,276 1,3
min
4
min
min
c) Innendurchmesser des Rohres d = (8 2 1) mm = 6 mm
cm3
1 300
Q
min
cm
4 598
m
m
m
v = =
= 4 598 = = 0,766 0,8
2
A
p (0,6 cm)
min
100 60 s
s
s
4
d) Die wirksame Kolbenkraft muss durch die Reibkraft FR aufgenommen werden. Die Reibkraft FR = 10 799 N wird durch die 4 Spannkrfte (Normalkrfte) der Schrauben erzeugt.
FR 10 799 N
FR = q FN; FN =
= = 53 995 N
q
0,20
FN 53 995 N
Spannkraft einer Schraube: FN =
= = 13 499 N 13,5 kN
4
4
259/2.
Spannhebel
a)
M = Mr
Fsp 2 = Fk 1
Fk 1 10 799 N 60 mm
Fsp =
= = 8 639 N
75 mm
2
b) F = Fk + Fsp = 10 799 N + 8 639 N = 19 438 N
F
F
19 438 N
N
c) p = = = = 162 2
A
d 10 mm 12 mm
mm
F
F
19 438 N 4
N
= 2 = 124 2
d) ta = =
S
d2
2 p (10 mm)
mm
2 p
4
182
259/3.
Gabel
a) 12H8 = 12 + 0,027/0
GoB = 12,027
12e8 = 12 0,032/0,059
GuB = 12,000
GoW = 11,968
GuW = 11,941
V1 = A h = (22 mm)2 60 mm
= 29 040 mm3
V2 = A h
V3 (Bohrung)
V4 (Fasen)
= 12 mm 22 mm 40 mm
= 10 560 mm3
p d2
V3 = A h = h
4
p (10 mm)2
= 10 mm
4
V5 (Gewindebohrung)
V2 (Ausfrsung)
= 785 mm
V4 = A h = (5 mm)2 10 mm
= 250 mm3
p d 22
V5 = A h =
h
4
p (9,03 mm)2
= 20 mm = 1 281 mm3
4
DV
13 844 mm3
DV % = 100 % = 3 100 % = 46,1 %
VR
30 008 mm
259/4.
Geometrische Grundlagen
Die beiden Winkel knnen durch Aufzeichnen auf Papier mit gengender Genauigkeit oder
auf einem CAD-System sehr genau ermittelt werden. Fr die Berechnung bentigt man den
Cosinus- und den Sinussatz, die in den meisten Stoffplnen nicht vorgesehen sind. Der
Rechnungsgang soll trotzdem gezeigt werden.
183
Dreieck ACD:
c =
a2 + d 2 =
(60 mm)2 + (10 mm)2 = 60,83 mm
a = 60
Dreieck ABC:
Nach dem Cosinussatz gilt:
a 2 = b 2 + c 2 2 b c cos g
b = 55
s = 65
a = 60
d
10 mm
tan e = = = 0,1667; e = 9,46
a
60 mm
g = 62,15
60
sin d b
= ;
sin g a
a=
55
b
55 mm
sin d = sin g = sin 62,15= 0,8105
a
60 mm
g
b
d
d = 54,14
a = 60
C
d = 10
D
Rechnerische Lsung
260/5.
Hydraulikaggregat
a) Fr das Ausfahren der Kolbenstange wird lediglich ein Volumen
p d2
p (2,5 cm)2
V = s = 6,5 cm = 31,9 cm3
4
4
bentigt. Das nutzbare lvolumen des Hydraulikaggregates ist deshalb sehr viel grer,
um auch grere oder mehrere Zylinder betreiben zu knnen, ohne dass der lspiegel im
lbehlter zu stark schwankt.
b) Hydraulikl (H) mit Zustzen (L) zur Erhhung der Korrosions- und Alterungsbestndigkeit und zustzlichen Wirkstoffen (P), die den Verschlei im Mischreibungsbereich vermindern. Die kinematische Zhigkeit betrgt 22 mm2/s (bei 40 C).
c) Spannzylinder werden oft mit Drcken bis zu 500 bar betrieben. Diese hohen Drcke sind
nicht mit Zahnradpumpen, sondern nur mit Kolbenpumpen erreichbar.
260/6.
Hydraulikschaltplan
1 lbehlter
2 Pumpe
3 Elektromotor
4 Druckbegrenzungsventil
5
6
7
8
Elektroschaltplan
a) E1 Drehstrommotor
E2 Transformator
E3 Sicherungen
260/7.
Manometer
Druckschalter
Wegeventil
Hand-Notbettigung
184
Projektaufgaben: Folgeschneidwerkzeug
9.5
Folgeschneidwerkzeug
262/1.
Streifenmae
Steglnge e = 40 mm
Randlnge a = 20 mm
Fr
Schneidkraft
a) Vorlochen
S =pds+s
= p 10 mm 1,5 mm + 2 (16 + 8) mm 1,5 mm
= 119,1 mm2
N
N
taB max = 0,8 Rm max = 0,8 410
= 328
mm2
mm2
Fv = S taB max
N
= 119,1 mm2 328
mm2
= 39 065 N
Ausschneiden:
FA = S taB max
p 12 mm
p 5 mm
= 2 (40 6 2,5) mm + + 8 mm + + (20 8 2 2,5) mm
2
2
= 104,7 mm
R
S = b = 104,7 mm 1,5 mm
= 157 mm2
N
FA = S taB max = 157 mm2 328
= 51 496 N
mm2
t =1,5
40
8
20
d) Fg Fn
108 673 N < 125 000 N
1. Bedingung erfllt
W WD
Die Presse kann somit fr dieses Werkstck nicht im Dauerhub eingesetzt werden.
,5
R2
2
2
W = Fg s = 108 673 N 0,0015 m
3
3
= 108,7 Nm
16
262/2.
Projektaufgaben: Folgeschneidwerkzeug
Streifenausnutzung
A5 = (20 5) mm 2,5 mm
40
= 48,0 mm2
A3 A2
A1
9,8 mm2
= 37,5 mm2
781,8 mm2
AR
781,8 m2 1
n = = = 0,834 83,4 %
BV
43,8 mm 21,4 mm
p 52 mm2
2 A4 = 2
44
A2
= 56,5 mm2
2,
A3 = (20 12) mm 6 mm
= 630 mm2
p 122 mm2
2 A2 = 2
44
A1 = (40 6 2,5) mm 20 mm
262/3.
185
A4 A5
A4
20
262/4.
Schneidspalt
a) taB max = 328 N/mm2 (vgl. Lsung der Aufgabe 262/2.); s = 1,5 mm; u = 0,05 mm
b) Der Schneidplattendurchbruch erhlt die Sollmae des Werkstcks:
= 40 mm; b = 20 mm;
R6 = 6 mm;
R2,5 = 2,5 mm
Die Ausschneidstempel werden um das Spiel 2 u bzw. u kleiner.
1
= 2 u = 40 mm 2 0,05 mm = 39,9 mm
b1
= b 2 u = 20 mm 2 0,05 mm = 19,9 mm
R 61 = R6 u = 6 mm 0,05 mm = 5,95 mm
R 2,51 = R2,5 u = 2,5 mm 0,05 mm = 2,45 mm
Die Lochstempel (fr die Bohrung 10 und die Aussparung 16 8) erhalten die Sollmae
des Werkstcks.
d = 10 mm; = 16 mm; b = 8 mm
Die Schneidplattendurchbrche werden um das Spiel 2 u grer.
d1= d + 2 u = 10 mm + 2 0,05 mm = 10,1 mm
1 = + 2 u = 16 mm + 2 0,05 mm= 16,1 mm
b1= b + 2 u = 8 mm + 2 0,05 mm = 8,1 mm
262/5.
Druckplatte
Runder Stempel:
N
Fs = S taB max = p 10 mm 1,5 mm 328 2 = 15 456,6 N
mm
p (12 mm)2
A = = 113,1 mm2
4
Fs
p =
A
15 456,6 N
=
113,1 mm2
N
N
= 136,7 2 < 250 2
mm
mm
186
Projektaufgaben: Folgeschneidwerkzeug
Eckiger Stempel:
A = b = 10 mm 18 mm = 180 mm2
Fs
p =
A
23 616 N
=
180 mm2
N
N
= 131,2 2 < 250 2
mm
mm
N
Eine ungehrtete Druckplatte reicht aus, da die Flchenpressung jeweils unter 250 2 liegt.
mm
Masse der Schnittteile
a) Masse der Schnitteile ohne Bercksichtigung
der gerundeten Ecken
A = A1 A2 A3
p 102
= 40 20 mm2 15 8 mm2 mm2
4
= (800 120 78,54) mm2 601,5 mm2
A3
A1
g
m = r V = 7,85
0,90225 cm3 = 7,08 g
cm3
Masse fr 10 000 Teile:
m = 7,08 g 10 000 = 70 800 g 70,8 kg
A2
= 56,5 mm2
A2 = 8 mm 6 mm
= 48,0 mm2
A3 = 31,5 mm 20 mm
= 630,0 mm2
p 52 mm2
2 A4 = 2
44
2 A5 = 2 3,5 mm 2,5 mm
= 17,5 mm2
A6 = 8 mm 12, 5 mm
= 100,0 mm2
p 102 mm2
A7 =
4
= 78,5 mm2
A1
A2
A1
9,8 mm2
A7
31,5
262/6.
A3
A = 2 A1 + A2 + A3 + 2 A4 + 2 A5 A6 A7 = 583,3 mm2
A6
A4
A5
A5 A4
Projektaufgaben: Folgeschneidwerkzeug
263/7.
187
Werkzeugfhrung
a) Bei einem Schneidwerkzeug mit Plattenfhrung werden die einzelnen Stempel durch eine
mit dem Werkzeug fest verbundene Fhrungsplatte gefhrt. Die Stempel knnen daher
seitlich nicht ausweichen und die Schneidplatte beschdigen.
b) Die Fhrung erfolgt durch zwei gehrtete Sulen, die in ein Sulengestell eingebaut sind,
das als Normteil fertig bezogen werden kann. Bei dieser Fhrungsart wird nicht der einzelne Stempel, sondern das ganze Oberteil des Werkzeugs gefhrt. Durch den groen Abstand der Fhrungssulen ergibt sich eine wesentlich genauere Fhrung als bei der Plattenfhrung. Auerdem haben Schneidwerkzeuge mit Sulenfhrung eine lngere Lebensdauer, da der Verschlei durch die lngeren Gleitflchen geringer ist als bei Schneidwerkzeugen mit Plattenfhrung.
263/8.
Arbeitsverfahren
a) Bei diesem Folgeschneidwerkzeug wird der Schneidvorgang in zwei Stufen aufgeteilt.
Dadurch ist es mglich, das Schnittteil mit groer Genauigkeit herzustellen. Eine Aufteilung in drei Stufen (Bohrung, Schlitz und Ausschneiden) htte den Nachteil, dass das
Werkzeug unntig lang und teuer wrde und die Lage der Bohrung zum Schlitz ungenauer wre.
b) Beim Gesamtschneidwerkzeug wird gleichzeitig in einem Hub gelocht und ausgeschnitten. Die Lage der Innen- zur Auenform ist sehr genau. Das teurere Werkzeug lohnt sich
allerdings nur bei groen Genauigkeitsanforderungen und bei hohen Stckzahlen.
Schneidplatte
a) Die ausgeschnittenen Schnittteile knnen leichter
durch die Schneidplatte durchfallen, wenn der
Durchbruch durch einen Freiwinkel entsprechend
erweitert ist.
Du
b = 0,2
263/9.
Du
b) tan a =
b
Du = b tan a = 0,2 mm tan 0,25= 0,000 87 mm
263/10.
Schneidspalt
a) Die Gre des Schneidspaltes hngt von der Dicke und von der Festigkeit des zu schneidenden Werkstoffes sowie von der Gre des Freiwinkels ab. Der Schneidspalt kann Tabellen entnommen werden.
b) Bei zu groem Schneidspalt wird die Schnittflche rau und brchig, der Grat ist stark gezackt. Die Schnittteile werden ungenau. Die Werkzeugbeanspruchung ist geringer als bei
zu kleinem Schneidspalt.
263/11.
Lochstempel
a) Lochstempel werden meist mit einem kegeligen Kopf ausgefhrt, damit die Flchenpressung nicht zu gro wird und die Abstreifkraft sicher aufgenommen wird.
N
b) F = S taBmax = p d s 0,8 Rmmax = p 8 mm 3 mm 0,8 510 2 = 30 762,5 N
mm
Abstreifkraft pro Stempel
FA = 0,2 30 762,5 N = 6 152,5 N
263/12.
Normalien
Normalien sind Bauelemente oder Baugruppen, die in ihren Abmessungen vereinheitlicht
sind und die in Serien gefertigt werden. Dadurch ergeben sich kostengnstigere Werkzeuge.
Die Einzelteile (z. B. Lochstempel, Sulengestelle, Einspannzapfen) knnen komplett und
kurzfristig bezogen werden. Dadurch wird der Konstruktions- und Fertigungsaufwand erheblich reduziert.
188
263/13.
Projektaufgaben: Tiefziehwerkzeug
Werkstoffe
Nr.
Benennung
Gewhlter Werkstoff
Erluterung
Grundplatte
S235JR
Schneidplatte
C105U
Fhrungsplatte
E295
Stempelplatte
C45U
Druckplatte
90MnCrV8
Kopfplatte
E295
Vgl. Nummer 3
Zwischenlage
E295
Vgl. Nummer 3
Ausschneidstempel
X210CrW12
263/14.
Arbeitssicherheit
1. Das Werkzeug muss sowohl im Pressenstel als auch auf dem Pressentisch sicher befestigt sein.
2. Das Werkzeug sollte mglichst durch ein Schutzgitter oder eine Schutzscheibe gesichert sein.
3. Der Abstand zwischen Unterkante Fhrungsplatte und Oberkante Schneidplatte muss
kleiner als 8 mm sein.
4. Eine Nachschlagsicherung soll bewirken, dass beim Arbeiten mit Einzelhub unbeabsichtigte Stelniedergnge vermieden werden.
5. Eine Zweihandeinrckung verhindert, dass die Hnde im Gefahrenbereich sind, whrend
der Stel niedergeht.
6. Lichtschranken stoppen die Stelbewegung, sobald der Lichtstrahl z. B. durch eine
nachgreifende Hand unterbrochen wird.
9.6
Tiefziehwerkzeug
265/1.
Tiefziehen
a) Tiefziehen ist das Umformen eines Blechzuschnittes unter Einwirkung von Zug und Druck.
Beim Tiefziehen wird das Ziehteil, das vom Niederhalter arretiert wird, durch den Ziehstempel in den Ziehring gedrckt. In mehreren Ziehstufen wird das Werkstck vom Zuschnitt bis zum Fertigzug gefertigt.
b) Es kommt beim Tiefziehen zu Flievorgngen, die durch Zug- und Druckbeanspruchungen ausgelst werden.
Die Zugbeanspruchungen treten vom Mittelpunkt des Ziehteiles auf. Whrend des Einzuges in den Ziehring treten im Werkstoff radiale Reckungen auf. Die Beanspruchungsverhltnisse verndern sich beim Ziehvorgang stndig. Dabei treten am Ziehteil auer den
radialen Spannungen auch tangentiale Beanspruchungen auf.
c) durch Drehen
durch Schweien
durch Lten
durch Kleben
durch Brdeln
d) Neben dem Tiefziehen mit starren Werkzeugen gibt es das
Tiefziehen mit elastischen Werkzeugen
Tiefziehen mit Wirkmedien (Hydroformverfahren)
Projektaufgaben: Tiefziehwerkzeug
265/2.
189
Zuschnittermittlung
2
+ 2 p (d + r ) r + 4 d h
a) D = d
1
1
2
2
D = (18 mm) + 2 p (18 mm + 3,6 mm) 3,6 mm + 4 24 mm (40 mm 3,6 mm) = 65,63 mm
D 66 mm
b) Nein; Verwendung von Tiefziehlack hat keinen Einfluss auf den Durchmesser des Zuschnitts.
265/3.
265/4.
Ziehverhltnis
a) Das Ziehverhltnis hat Einfluss auf den Stempeldurchmesser beim jeweiligen Zug. Es gilt:
d. h., der Stempel muss mindestens 60 mm
D
D 120 mm
b1 = ; d1 = = = 60 mm;
Durchmesser haben.
d1
b1
2,0
b) Das Ziehverhltnis gibt das maximale Verhltnis von Zuschnittdurchmesser und Stempeldurchmesser an. Ist der geforderte Durchmesser des Ziehteils kleiner als der maximal
errechnete Stempeldurchmesser, so muss in mehreren Zgen gefertigt werden.
c) Werkstofffestigkeit
Materialdicke
Radien
Schmiermittel
Oberflchengte von Werkzeug und Werkstoff
265/5.
D
66 mm
b = = = 2,75;
d
24 mm
b1max = 2,0; b > bmax Das Teil kann nicht in einem Zug gefertigt werden. Es sind 3 Zge
erforderlich (aus Teilaufgabe b).
D
66 mm
b) d1 = = = 33 mm
b1max
2,0
d1
33 mm
d2 =
= = 25,4 mm
1,3
b2max
d2
25,4 mm
d3 =
= = 21,2 mm
b3max
1,2
Da erst der Durchmesser d3 kleiner als 24 mm ist, sind 3 Zge und somit 3 Ziehstufen erforderlich.
D
66 mm
b1 < b1max
c) b1 = = = 1,89
d1 35 mm
d1 35 mm
b2 =
= = 1,25
d2 28 mm
b2 < b2max
d2 28 mm
b3 =
= = 1,17
d3 24 mm
b3 < b3max
190
266/6.
Projektaufgaben: Tiefziehwerkzeug
Ziehspalt
a) Der Ziehspalt ist der Zwischenraum zwischen Ziehring und Ziehstempel.
b) Beim Ziehen entsteht an der Ziehkante eine Werkstoffanhufung. Wre der Ziehspalt
nicht grer als die Blechdicke, kme es zu einer Streckung des Materials.
c) Blechdicke, Werkstoff.
d) w = s + 0,07 10
s = 0,6 mm + 0,07
10 0,6 mm = 0,77 mm
266/7.
Fehler am Ziehteil
a) Werkstofffehler:
Querrisse oder Zipfelbildung
Werkzeugfehler:
Bodenreier oder Ziehriefen
Verfahrensfehler:
Faltenbildung oder Druckspuren
b) Niederhaltekraft zu gering.
c) Werkstofffehler oder Ziehspalt zu gering oder Blechhalterkraft zu gro.
266/8.
Niederhalter
a) dN = d1 + 2 (w + rr) = 35 mm + 2 (0,77 mm + 2 mm) = 40,54 mm
p
p
b) AN = (D 2 dN2) = (662 mm2 40,542 mm2) = 2 130 mm2
4
4
35 mm
330 N/mm2
c) FN = pN AN = (1,89 1)2 + 2 130 mm2 = 1 904,4 N
200 0,6 mm
400
266/9.
Schmierstoffe
a) Schutz des Werkzeuges und des Werkstoffes vor Verschlei und Abrieb.
Sicherung hoher Oberflchenqualitt des Ziehteiles.
Vermeidung von Korrosion.
Vertrglichkeit mit nachfolgenden Fertigungsverfahren.
b) Ziehle und Ziehfette
Rbl
Seifenlauge
Talg
Kupfersulfatschicht
Metallbeschichtungen
266/10.
Druckfeder
a) Schraubenfeder (Spiralfeder)
Blattfeder
Drehfeder
Tellerfeder
b) Die Federrate R gibt an, welche Kraft F in N erforderlich ist, damit die Feder um den Weg
s verformt wird.
F 5 400 N
c) FF = = = 900 N (Parallelschaltung von Federn)
6
6
FF
900 N
N
FF = R s ; R =
= = 30
s
30 mm
mm
266/11.
Passungen
0
24h6 = 24 0,013
0,027
24S7 = 24 0,048
0,053
24F8 = 24 0,020
Projektaufgaben: Spritzgiewerkzeug
9.7
Spritzgiewerkzeug
268/1.
Grundbegriffe
191
a) Die Neigung entspricht den Aushebeschrgen beim Gieen. Sie dienen dem besseren
Entfernen aus der Form.
b) Die Abkhltemperatur hat Einfluss auf die Gefgebildung des Spritzlings. Gleiche Temperatur fr jeden Schuss ergibt gleiche Gefge.
c) Im Bild 3 wird ein Tunnelanguss verwendet.
Andere Angussarten: Stangen- oder Kugelanguss, Punktanguss, Teller- und Scheibenanguss, Schirmanguss, Ringanguss, Film- oder Bandanguss.
268/2.
Granulat
a) VFT = Abdeckung V1 + Rand V2 + Zylinder V3
V1 = 36 mm 24 mm 1,8 mm = 1 555,2 mm3
V2 = (2 1,8 36 + 2 1,8 20,4) mm2 (3 1,8) mm = 243,65 mm3
(3,5 mm)2 p
V3 = 2 (4 1,8) mm = 42,33 mm3
4
VFT = 1 555,2 mm3 + 243,65 mm3 + 42,33 mm3 = 1 841,18 mm3
g
b) m = n VFT r 1,25 = 50 000 1,841 cm3 0,91
1,25 = 104 706,875 g = 104,7 kg
cm3
268/3.
Schwindung
a) Die Form muss um die Schwindung grer sein, als das Fertigteil.
b) Nach dem Ausformen schwindet das Formteil noch geringfgig weiter.
100 %
c) 1 = ;
100 % S
36 mm 100 %
1 = = 36,55 mm
100 % 1,5 %
24 mm 100 %
2 = = 24,37 mm
100 % 1,5 %
4 mm 100 %
3 = = 4,06 mm
100 % 1,5 %
3 mm 100 %
4 = = 3,05 mm
100 % 1,5 %
268/4.
Auswerferstift
a) Spielpassung (geringes Passungsspiel)
b) PSH = ES ei = 12 mm ( 12 mm) = 24 mm
PSM = EI es = 0 mm ( 4 mm) = 4 mm
c) GoB = N + ES = 3,5 mm + 0,012 mm = 3,512 mm < 3,52 mm
Das Ma liegt auerhalb der Toleranz!
268/5.
Maschinenauswahl
a) AP = b = 36 mm 24 mm = 864 mm2 = 8,64 cm2
b) Zwei Formteile im Werkzeug
N
FA = 2 AP pW = 2 8,64 cm2 1 500 10 2 = 259 200 N = 259,2 kN
cm
c) FZ = j FA = 1,25 259,2 kN = 324 kN
Maschine 2 ist zu whlen!
192
269/6.
269/7.
Hydraulikzylinder
FZmin
200 000 N
N
=
= 41,45 2 =
a) pmin =
A
(80 mm)2 p (16 mm)2 p
mm
4
4
414,5 bar
FZmax
500 000 N
N
=
= 103,62 2 = 1 036,2 bar
b) pmax =
2
2
A
(80 mm) p (16 mm) p
mm
4
4
c) p
269/8.
FZ
365 000 N
N
=
=
= 75,64 2 =
A
(80 mm)2 p (16 mm)2 p
mm
4
4
756,4 bar
Auswerferstift
a) Fmax = 3 Fzul;
Fzul = pzul A
N
(3,5 mm)2 p
Fmax = 3 pzul A = 3 50 2 = 1 443,17 N = 1,443 kN
mm
4
F
10 000 N
N
= =
= 282,94 2
Ap
(7 mm)2 p
(2 mm)2 p
mm
4
4
N
pmin = 30 ;
Andruckkraft
ist
ausreichend!
mm2
b) p
269/9.
Zykluszeit
a) Werkzeug schlieen Einspritzen Nachdrcken Dosieren Halten Werkzeug ffnen
Auswerfen
b) tk = s (1 + 2 s) = 4 (1 + 2 4) = 36
tk = 36 Sekunden
9.8
271/1.
Abtriebswelle
50 = 7,07 7
a) k = n =
nj
Strichliste
Messwert
193
hj in %
<
20,006
20,008
||
20,008
20,010
||||
10
20,010
20,012
|||| |||| |
11
22
20,012
20,014
13
26
20,014
20,016
|||| ||||
10
20
20,016
20,018
|||| |
12
20,018
20,020
|||
50
100
S=
b)
UGW
Toleranzmitte
OGW
n = 50
14
28 %
10
20 %
16 %
12 %
mm
20,020
20,018
20,016
20,015
20,014
20,012
20,010
20,008
4%
20,006
8%
20,004
relative
Hufigkeit h j
24 %
20,002
absolute
Hufigkeit n j
12
Bauteildurchmesser d
271/2.
Histogramm
a) Bei der ersten Stichprobe der Ritzelwelle handelt es sich um eine Normalverteilung
(Glockenkurve).
b) Bewertung der ersten Stichprobe
Der Mittelwert der Stichprobe liegt etwa auf dem oberen Grenzwert (OGW).
Der Streubereich ist grer als das Toleranzfeld.
Ungefhr 50 % der gefertigten Abtriebswellen haben einen zu groen Durchmesser.
Bewertung der zweiten Stichprobe
Die Verteilform ist mehrgipflig.
Das deutet auf die Mischung zweier Verteilungen hin.
Es liegen somit systematische Einflsse vor
Smtliche Durchmesser liegen innerhalb der Toleranz.
194
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
mm
20,024
20,020
20,016
20,012
20,008
20,004
Wendepunkt
20,000
absolute Hufigkeit n j
Bauteildurchmesser d
x = 20,015 mm
s = 0,003 mm = 3 mm
272/3.
2
S (xi x )
(20,011 20,0126)2 + + (20,009 20,0126)2
b) s =
= = 0,0030 mm
n1
(50 1)
Lagerdeckel
a) Die Maschinenfhigkeitsuntersuchung wird im Rahmen eines Kurzzeitversuchs unter
idealen Bedingungen zur Beurteilung und Klassifizierung von Maschinen durchgefhrt.
b)
Klasse Nr.
Strichliste
Messwert
nj
hj in %
Fj in %
<
29,976
29,984
29,984
29,992
||
29,992
30,000
|||| ||||
18
24
30,000
30,008
21
42
66
30,008
30,016
13
26
92
30,016
30,024
|||
98
30,024
30,032
100
+3
195
99,98
0,02
99,95
0,05
99,9
0,1
0,5
0,2 %
Fj
95
90
10
80
20
70
30
60
40
50
50
40
60
30
70
20
80
(100% F j )
+2
+1
0
35%
1
s
10
90
95
OGW
UGW
2
99
0,5
99,5
0,1
99,9
0,05
99,95
mm
30,032
30,033
30,024
30,016
30,008
30,000
29,992
29,984
29,976
99,98
Messwerte
Es kann auf eine Normalverteilung geschlossen werden, da die Summen der relativen
Hufigkeiten Fj im Wahrscheinlichkeitsnetz angenhert eine Gerade ergeben.
c) x = 30,004 mm
s = 0,010 mm = 10 mm
d) 30H8 aus Tabellenbuch OGW = 30,033 mm
UGW = 30,000 mm
Im Gesamtlos zu erwartende berschreitungsanteile:
35 % zu kleiner Durchmesser
0,2 % zu groer Durchmesser
(abgelesen aus dem Wahrscheinlichkeitsnetz)
e) 30H8 T = 30,033 mm 30,000 mm = 0,033 mm = 33 mm
T
33 mm
cm = = = 0,55
6 s 6 10 mm
196
272/5.
Prozessregelkarte
a) Mittelwertkarte: aus Tabelle 114/1 im Rechenbuch: A3 = 1,427
OEGx = x=Vorlauf + A3 sVorlauf = 30,0165 mm + 1,427 0,005 mm = 30,024 mm
UEGx = x=Vorlauf A3 sVorlauf = 30,0165 mm 1,427 0,005 mm = 30,009 mm
Standardabweichungskarte: aus Tabelle 114/1 im Rechenbuch: B4 = 2,089
OEGs = B4 sVorlauf = 2,089 0,005 mm = 0,010 mm
UEGs = nicht definiert
b) siehe Lsung c)
c) Fr Stichprobe m = 1 ergibt sich:
2
2
2
S (xi x )
[(30,005 30,009) + (30,008 30,009)2 + + (30,013 30,009)
] mm2
s1 =
=
n1
(5 1)
= 0,0035 mm
x3
x4
x5
30,008
30,013
30,008
30,013
30,009
0,0035
30,008
30,012
30,007
30,016
30,010
0,0038
30,016
30,012
30,008
30,009
30,008
30,011
0,0034
30,018
30,0015
30,016
30,015
30,009
30,012
0,0067
30,019
30,016
30,015
30,009
30,008
30,013
0,0047
30,019
30,015
30,016
30,021
30,016
30,017
0,0025
30,018
30,015
30,019
30,021
30,018
30,018
0,0022
30,018
30,024
30,025
30,023
30,025
30,023
0,0029
30,023
30,025
30,025
30,023
30,03
30,025
0,0029
10
30,034
30,036
30,028
30,038
30,045
30,036
0,0062
11
30,056
30,046
30,043
30,039
30,042
30,045
0,0065
x1
30,005
30,008
x2
197
30,046
30,041
mm
30,036
30,031
30,026
30,024
OEG
30,021
30,016
TM
30,011
30,009
UEG
30,006
1
10 11
Stichproben
0,012
OEG
0,010
mm
0,008
0,006
0,004
0,002
UEG
1
10 11
Stichproben
198
9.9
Pneumatische Steuerung
274/1.
Steuerungsablauf
a) Nach Bettigung von 1S3 oder 1S4 und 1-Signal von 2S1 schaltet das bistabile Stellglied
1V3 Kolbenstange von Zylinder 1A fhrt langsam aus (Abluftdrosselung); 1S1 geht in
Durchflussstellung; Kolbenstange von 1A bettigt 1S2 1-Signal am monostabilen Stellglied 2V2 Stellglied 2V2 in Selbsthaltung; Kolbenstange des Zylinders 2A fhrt langsam
aus (Abluftdrosselung) 2S1 geht in Sperrstellung; 2S2 wird bettigt; 2S2 schaltet 1V3
um; Kolbenstange von Zylinder 1A fhrt ein und schaltet 1S1; 1S1 hebt die Selbsthaltung
auf Feder am monostabilen Stellglied 2V2 steuert den Steuerkolben so, dass Kolben
von 2 A wieder einfhrt und endlagengedmpft 2S1 durchschaltet; Zyklus ist durchlaufen.
b)
1S3
1S4
1
v
(1S3v1S4) 2S1
2S1
1S2
1V3-14
1S2
1A
3
1S1
2V2-14:=1
2S2
2S2
1V3-12
1S1
2A
5
2S1
274/2.
2V2-14:=0
2S1
Steuerungsart
a) Schaltkreis 1: Haltegliedsteuerung;
Schaltkreis 2: Haltegliedsteuerung;
b) Schaltkreis 1: Verursacher ist Stellglied 1V3 (bistabiles Bauteil)
Schaltkreis 2: Verursacher ist eine Selbsthalteschaltung (Speicherung ber Schaltlogik)
274/3.
Aufbereitungseinheit
Die Aufbereitungseinheit setzt sich aus folgenden Teilen zusammen
1 Filter
2 Druckreduzierventil
3 Manometer
4 ler
274/4.
Stellglieder
a) Aus steuerungstechnischer Sicht knnten auch 4/2 Wegeventile verwendet werden.
b) Beim 5/2 Wegeventil wird die Kolbenseite ber Anschluss 5 und die Kolbenstangenseite
ber Anschluss 3 entlftet. Deshalb knnen diese Anschlsse zum Steuern der Kolbengeschwindigkeiten verwendet werden.
Bei einem 4/2 Wegeventil erfolgt die Entlftung von Kolbenseite und Kolbenstangenseite
ber Anschluss 3. Deshalb knnen die Geschwindigkeiten der Ausfahr- und Einfahrbewegung an Anschluss 3 nicht getrennt eingestellt werden.
199
274/5.
Abluftdrosselung
a) Die Abluftdrosselung knnte auch mit Hilfe eines Drosselventils am Entlftungsanschluss
des Stellgliedes fr die Ausfahrbewegung erreicht werden.
b) Durch die Abluftdrosselung fhrt der Zylinderkolben immer gegen eine Gegenkraft, hervorgerufen durch das Luftpolster an der Drosselstelle, an. Dadurch kommt es zu einer
gleichmigeren und ruhigeren Bewegung.
274/6.
Luftverbrauch
Luftverbrauch eines doppeltwirkenden Zylinders:
pe + pamb
Q = 2 A s n
pamb
p (1 dm)2
6 bar + 1 bar
Q = 2 2 dm 1 = 21,99 dm3 22
4
1 bar
Fr die zwei Zylinder 1A und 2A gilt somit
Qges.= 2 Q = 2 22 = 44
274/7.
Kolbenkrfte
Ausfahrender Kolben F1:
daN
daN
p
F1 = pe A n = 7,2 2 1
102 cm2 0,85 = 413,69 daN 4,14 kN
cm
cm2
4
274/8.
Logische Verknpfung
a) 1S3 1S4 2S1 E14
0
0
0
0
1
0
0
0
0
1
0
0
1
1
0
0
0
0
1
0
1
0
1
1
0
1
1
1
1
1
1
1
b) E14 = (1S3 ; 1S4)
275/9.
c)
1S3
1S4
>1
&
2S1
2S1
Selbsthalteschaltung
a) K1 = (S1 ; K1) S0
:
b)
c)
24 V DC
S1
S1
E14
K1
>1
S0
&
S0
K1
9
A1
K1
A2
0V
200
275/10.
1S1 1S2
2A
2S1 2S2
1V2
2V2
1V1
1M1
2V1
1M2
2M1
b) Elektrik
24 V DC
S3
2S2
S4
1S2
K1
K1
1S1
2S1
A1
1M1
1M2
K1
2M1
A2
0V
275/11.
275/12.
Gemischte Schaltung
a)
RA
RT
RB
C
201
b)
RB
RA
RT
CD
RB
RB RB
RA-CD = RA + RT +
= RA + RT + 0,5 RB =
RB + RB
= 500 O + 20 O + 0,5 800 O = 920
c)
RA
RB
RT
AB
C
RA
RA RA
RAB-C =
+ RT + RB = 0,5 RA + RT + RB =
RA + RA
= 0,5 500 O + 20 O + 800 O = 1 070
d)
RA
RB
RT
AB
CD
RA
RB
RA RA
RB RB
RAB-CD=
+ RT +
= 0,5 RA + RT + 0,5 RB =
RA + RA
RB + RB
= 0,5 500 O + 20 O + 0,5 800 O = 670 O
e) Der grtmgliche Strom fliet bei Berhrung der Spannungsquelle mit beiden Hnden
und der Stromfluss ber beide Beine RAB-CD = 670 O
U
24 V
I = = = 0,0358 A = 35,8 mA
R
670 O
202
275/13.
275/14.
U
O
U
=
U
S
U
S
U
R
E 0.2
E 0.3
E 0.4
A 0.0
E 0.1
A 0.1
E 0.5
A 0.1
E 0.0
A 0.2
SPS Programmiersprachen
a) Programmiersprachen nach IEC 61131
Funktionsplan FUP
Anweisungsliste AWL
Kontaktplan KOP
Graph
Structured language SCL
b) FUP:
9.10
277/1.
B1: induktiv
Symboldarstellung
B2: kapazitiv
B3: optisch
(BN)
(BN)
(BN)
(BK)
(BK)
(BK)
(BU)
(BU)
203
(BU)
Physikalisches
Funktionsprinzip
Einsatz
Materialien
(Werkstoffe)
Alle Materialien,
Alle Materialien
die ein elektrisches auer lichtdurchlsFeld stren knnen. sige Stoffe
Z. B. Metall, Kunststoffe, Wasser,
Glas, Keramik usw.
Einbaugesichtspunkte
Besonderheiten
Objektdistanz bis
150 mm; Zwei- und
Dreileitertechnik;
hohe Schaltgenauigkeit
Objektdistanz bis
40 mm; Zwei- und
Dreileitertechnik;
schmutzunempfindlich
Objektdistanz bis 2 m,
Drei- oder Vierleitertechnik; schmutz- und
fremdlichtempfindlich;
als Einweg- oder Reflexionslichtschranke
b) Funktionstabelle:
B3(K3)
B2(K2)
B1(K1)
optisch
kapazitiv
induktiv
Metall
Kunststoff
schwarz
Acryl
c) Funktionsgleichung:
Metall :
Kunststoff (Schwarz):
Acrylglas:
A = B1 ^ B2 ^ B3 oder K_M = K1 ^ K2 ^ K3
A = B1
3 ^ B2 ^ B3 oder K_KS = K1
3 ^ K2 ^ K3
A = B1
3 ^ B2 ^ B3
3 oder K_Ac = K1
3 ^ K2 ^ K3
3
204
277/2.
>1
Initiator_N
&
Schritt_N-1
Reset_N-1
&
Schritt_N
277/3.
277/4.
Sensorbautyp
a) Zweileitertechnik: ber die beiden Leitungen wird
der Sensor mit Strom versorgt und das Schaltsignal
bertragen. Fr Gleich- und Wechselspannungen.
Dreileitertechnik (Normalfall): Sensor wird ber zwei
Leitungen mit Strom versorgt, auf der dritten Leitung
wird ein Spannungssignal erzeugt, wenn der Sensor
durchgeschaltet wird.
b) Der erste Sensor besitzt eine Schlieerfunktion, entspricht der Identitt; der zweite Sensor hat ffnerfunktion, also Negation.
277/5.
Sensorverdrahtung
a) Sensoren 1 und 2 sind in Reihe geschaltet; Schaltausgang des Sensors 1 ist Eingang
(Spannungsanschluss) fr Sensor 2. Dessen Schaltausgang geht auf die Last, z. B. Relais.
205
Funktionsgleichung: K1 = B1 ^ B2
Sensor 2
Sensor 1
Last
B2
B1
K1
B1
K1
&
B2
c) Alternative Verdrahtung
Beide Sensoren 1B1 und 1B2 sind
hier als magnetische Sensoren ausgefhrt.
5
13
K1
1B1
14
13
1B2
K2
14
A1
K1
A1
K2
A1
K3
A2
A2
A2
0V
278/6.
Endlagenabfrage
am Pneumatikzylinder
a) Magnetischer Nherungsschalter (Reed-Kontakt)
Nhert sich der Ringmagnet am Kolben dem Signalelement so gehen die beiden Federn
durch den Permanentmagnet zusammen. Der Stromkreis ist geschlossen: Auf der Signalleitung entsteht Signalzustand 1 und die Leuchtdiode zeigt dies dem Bediener an.
Modernere Sensorbauformen sind kleiner und kompakter gebaut. Ursache fr Signalauslsung ist auch hier das Magnetfeld des Permanentmagneten am Kolben.
b) Vorteile sind vor allem das verschleifreie Arbeiten
des Schalters oder Sensors, gut einbaubar, keine Kollision mit Materialien oder anderen Bauteilen beim
Verfahren der Aktoren, hohe Lebensdauer.
(BN)
c) Magnetischer Nherungsschalter.
(BU)
(BK)
206
278/7.
pe + pamb
0,322 p
15 6 bar + 1 bar
Q 2 A s n
2 dm2 5 dm
pamb
4
min
1 bar
dm3
84,45 84,45
min
min
278/8.
Unterdruck
a) Probleme: Haltekraft ist zu gering; Schmutz an Bauteilen, Unebenheiten usw. setzen die
horizontale Haltekraft herab; bei Druckabfall werden die Teile verloren.
b) FR = m FN FG = m F = m pe A
Material
z.B. Metall
N 32 p
= 0,18 6 2 cm2 = 7,634 N
cm
4
F = pe .A
F 3,817 kg m s2
m = =
g
9,81 m s2
= 0,389 kg = 389 g
Sauger
F G = m .g
m = 0,18
Ablaufplan
Grafcet nach
DIN EN 60648
(Anfangs-/ Initialschritt)
S1 * 1B1 * 2B1
2M1
2B2
3M1 :=1
(Metall)
(Acrylglas)
2M2
2B1
(Kunststoff)
B1 *B2 * B3
B1 * B2 * B3
2M2
B1 * B2 * B3
10
2B1
3M1 :=0
1M1
3M1 :=0
11
1B1 3S1
1M2
1B1
1M1
1B3
12
3S1
2M2
2B1
1B2
278/9
3M1 :=0
3S1
13
1M2
1B1
207
Strompfade
a) 1. Schritt: Mit der Starttaste S1 wird der Sortiervorgang gestartet. Gleichzeitig wird ber
1B1 und 2B1 die Grundstellung der beiden Aktoren abgefragt. Wenn die Bedingungen erfllt sind, zieht Relais K5 an und geht im Strompfad 10 in die Selbsthaltung (dominierend
lschend). Im Leistungsteil erhlt die Spule von 2M1 ber einen Hilfsschlieer K5 Spannung und zieht an. Der Kolben des Rundzylinders
fhrt zum Magazin (1A+).
2. Schritt: Wenn die Kolbenstange von 2A1 die vordere Endlage erreicht, spricht der Sensor 2B2 (magnetischer Nherungsschalter) an, der Hilfsschlieer
K5 ist noch geschlossen und Relais K6 wird unter
Spannung gesetzt. In Strompfad 12 geht dieses Relais in Selbsthaltung und lscht ber einen ffner K6
im Pfad 9 die Selbsthaltung fr den Anfangsschritt.
Da 2V1 bistabil ist, bleibt der Aktor 2A1 trotzdem ausgefahren.
Hilfsrelais K6 schaltet im Leistungsteil 3M1, der Ejektor 3A1 wird mit Druckenergie versorgt, so dass sich
ein Vakuum aufbauen kann.
b) Die ffner K8 oder K11 oder K15 lschen die Selbsthaltung des 2. Schrittes.
Die Lschung ist notwendig, damit die Teile in die
Behlter sortiert werden.
c) Siehe Bild 278/10c Strompfade des Leistungsteils.
278/11.
3
K6
K5
4
2M1
3M1
Stromlaufplan
2B1
1A1
2B2
3A1
2A1
P2
P1
1V2
1V3
1V1
1M1
2V1
1M2 2M1
3
1
3Z1
2V3
2V2
2M2 3M1
3
1
3Z2
3V1 2
a
1
3S1
b
3
208
+ 24 V 1
10
S1
K5
B1
B2
B3
K1
4
K5
4
1
K8
4
K2
K3
2
19
3
2B1
K8
K_M
K3
18
3
K7
K2
17
K4
16
K1
K3
15
K1
K2
4
3
2B1
14
3
1B1
P2
13
3
K6
3S1
12
2B2
P1
11
3
4
3
K6
4
4
3
K7
4
K11
2
1
A1
A1
K1
A1
K2
A2
K15
A1
K3
A2
K4
K8
A1
A1
K5
A2
K6
K6
A2
K_M
A2
K5
A2
A1
K_AC
A2
A1
K_KS
A2
A1
A2
A2
16
20
28
17
18
38
A1
K7
A1
K8
A2
0V
14 13
15
13
14
15
14 13
15
26 16
34 20
28
18 10
26 11
34 36
9 12
16
20
28
37
+ 24 V 20
21
3
K4
K9
4
3
K_AC
22
3
2B1
4
23
25
K10
1B2
K11
4
3
4
3
K9
4
3
24
26
27
1
K4
4
2
3
K11
K10
4
K6
4
1
K10
K11
K5
A1
A1
A1
K9
0V
K12
K10
A2
21
22
39
K11
A2
20 23
24
41
A1
K12
A2
11 25
22 26
A2
24 27
43
K12
4
11 19
16
28
29
3
K4
K13
4
3
30
3
31
3
32
3
33
3
K14 1B3
2B1
34
3
K15
35
3
K4
4
36
K16
2
K5
4
38
37
3
K6
4
39
3
K7
4
K9
4
40
209
41
42
43
3
44
K13
K10
K_KS
4
3
K13
K6
4
1
K14
K15
2
A1
A1
A2
29
30
40
K15
A2
28 31
32
42
K5
A1
K14
K16
K13
K15
K14
A1
K16
A2
11 33
30 34
2M1
3M1
2M2
1M1
1M2
A2
32 35
44
278/12.
Spulenwiderstand
U=R
24 V
U
R = = = 126,3 O
0,19 A
278/13.
Elektrische Leistung
Magnetspule 1M1:
Magnetspule 3M1:
Gesamte elektrische Leistung:
P1 = U 1 = 24 V 0,48 A = 11,52 W
P2 = U 2 = 24 V 0,32 A = 7,68 W
Pges = P1 + P2 = 11,52 W + 7,68 W = 19,2 W