Para Yenir Mi

Para yenir mi ?
Para Yenir mi?

nsan ve evre zerine
Kresel snma, Nkleer enerji, Rzgr, Ormanlar
www.derindusunce.org
Fikir Platformu
Para yenir mi ?
Bu kitap Derin Dnce Fikir Platformunun okurlarna armaandr. www.derindusunce.org
Fikir Platformu
Para yenir mi ?
indekiler
nsz ....................................................................................................................................................... 4 Kresel snma ok iyi bir eydir(Mehmet Ylmaz)................................................................................... 5 Nkleer Enerji? Evet ama (Mehmet Ylmaz) ....................................................................................... 13 Rzgr nkleer enerjinin yerini tutabilir mi? (Mehmet Ylmaz) ............................................................ 18 Kresel snma bitti kinci dalga geliyor! (Mehmet Ylmaz) ................................................................ 23 Yeni Nkleer Enerji Kanunu, Hatalar, Sorunlar(Prof. Dr. Ahmed Yksel zemre) ................................ 27 Vatan Topra, Tehlike Semeden, Her Trl Tehlikeden Korunmaldr! (Bahar Pnar) ........................ 45
Fikir Platformu
Para yenir mi ?
nsz nsanlk endstri devriminden bu yana doay ekillendirecek gce sahip. Ancak bu ekillendirme gc yaam deil de madd karlar koruyacak biimde kullanlyor. Fakir lkeler, ayn lke iinde yaayan fakir insanlar, bitkiler ve hayvanlar vahi doadan bile daha vahi bir kirletme zgrlnn(!) kurban oluyorlar. Gelecek asrda hep beraber kefedeceiz parann yenip yenmeyeceini. Yok ettiimiz balklarn yerine Amerikan dolar koyup koyamayacamz...
Fikir Platformu
Para yenir mi ?
Kresel snma ok iyi bir eydir(Mehmet Ylmaz) Bir su ilendii zaman ilk akla gelmesi gereken ey bu kime yarar? diye sormak. Kresel snma ve getirdii felaketler karsnda gelimi lkelerin taknd tavra baktmz zaman ikinci snf polisiye filmlerin uyank dullar akla geliyor. Hani hayat sigortasndan faydalanmak iin kocasn ldrp de polis gelince karalar balayan, yalandan alama krizleri geiren dullar.Kresel snma sayesinde baz lkeler milli zenginliklerini ikiyle arpacaklar desek herhalde abartm olmayz. Kim bu bazlar? En bata Kanada, Rusya ve Danimarka. Ardndan da Japonya, in, ABD, ngiltere, Fransa, Almanya ve dier Bat Avrupa lkeleri. Yani ne BMnin Gvenlik Konseyinin daimi yeleri ne de G10 grubunun lkeleri kresel snmadan ikyeti deiller, tam tersine, neredeyse zil takp oynayacaklar.
Fikir Platformu
Para yenir mi ?
Neden? Yukarda sunduumuz haritay bir elinize aln, kresel snma konusunda gelimi lkelerin kopard grlty ise dier elinize. Kresel snma sayesinde erimeye balayan buzullar bu gne kadar geilmez sanlan deniz yollarn ve kara paralarn ulama ayor ve bu kuzey yar krenin zengin lkeleri iin mkemmel bir haber. Madenler ve petrol ncelikle Kanada ve Rusya, bir lde de ABD ve Danimarka imdiye kadar -50ye varan ar souklar nedeniyle kullanamadklar bir ka milyon kilometre karelik alan kullanma ayorlar. Altn, gm, petrol, doal gaz, kurun, elmas, inko kaynayan bu blgenin yeralt zenginlikleri Kuzey Kutbuna kys olan lkeler iin son derecede nemli bir gelir kayna olacak. Birok maden iin dnya rezervlerinin te birinin bu blgede bulunduunu syleyebiliriz. Mesel Rusyann Sibiryadaki kmr, petrol ve doal gaz yataklar enerji karl olarak dnya rezervlerinin %30unu tekil ediyor. (FELDEN Marceau, la confrontation ocanique : Arctique contre Pacifique , la revue maritime, 1992. ) Bu konuda Rusya Bilimler Akademisi yesi Igor Tombergin Dou Sibirya ve Uzak dou Rusyann geleceidir balkl makalesi okunabilir. ( La Sibrie orientale et lExtrme-Orient sont lavenir de la Russie , Russian News and information agency Novosti, 24 ocak 2006.) Kanadann da Kuzey Kutup dairesine yakn topraklar sayesinde uranyum ihracatnda dnya birincisi, doal gazda ise dnya ikinci olduunu hatrlayalm. Ayn lkenin kuzey adalarndaki elmas rezervleri ise dnya rezervlerinin %15i kadar. Haliyle bu blgelerin snmas yeralt zenginliklerinin iletme maliyetlerini dryor.(http://www.canada.gc.ca/) Kresel snmann zevkten havalar uurduu bir baka lke de ABD demitik. Alaskann karadaki petrol rezervleri 10.4 milyar varil yani ABDnin 16 aylk tketimi kadar. (SAUMURE Eric, tats-Unis et ptrole : lAlaska et lArctique en ligne de mire , La Grande poque, ocak 2006.) ite bunun iin eriyen buzlarn boaltaca ak denizde petrol aramak, karmak ve boru hatt demek ok daha ucuz olacak.
Fikir Platformu
Para yenir mi ?
Strateji Panama Kanal ABD deniz kuvvetlerinin ve Amerikan ticaret filosunun yumuak karn. Bu kanaln ilemesine mani olabilecek bir deniz kazas veya terrist saldr hem deniz kuvvetlerinin ikiye blnmesine hem de iki okyanus arasndaki ticaretin kilitlenmesine yol aabilir. Ayrca Panama Kanalnn genilii (ya da darl) Nimitz snf uak gemilerinin bu su yolunu kullanmasna engel. Gene ayn sebeple panamax denen boyutlardaki ticaret gemileri ile tamaclk yapmak zorunda ABD ile ticaret yapan lkeler. Panamax gemiler sadece 4500 konteynr tarken post-panamax denen gemiler 12 bin konteynr tayarak maliyeti drebiliyorlar. Aada panamax ile post-panamax karlatran bir tablo sunuyoruz:
Malaca ve Svey gibi kanallarn da buna benzer kstlar getirdiini ve buzlarn erimesiyle ABDli stratejistlerin uykularn karan bu kbuslarn sona ereceini ksaca belirtelim. Asrlardr scak denizlere inmek ve byk ticaret yollarna erimek iin savaan Rusya da eriyen buzlardan nasibini alacak. Bugne kadar kn donmayan ok az liman bulunan bu lke birden bire istemedii kadar ky kentine kavuacak. Gerek asker gerekse ticar manevra kabiliyetini arttracak olan Rusya kresel snmann ok sevindirdii lkelerden. Ksalan ticaret yollar Yukardaki haritada gsterdiimiz gibi Bat Avrupa, Dou Asya ve Kuzey Amerika limanlar birbirlerine yaklaacak eriyen buzlar sayesinde. Ne kadar? 5000 il 15 000 km. Bu ne kadar nemli? 3000-4000 konteynr tayabilen bir yk gemisinin gnlk maliyetinin 10 bin dolar olduunu dikkate alrsanz OK NEMLi. En azndan kutup aylarndan, balinalardan, foklardan ve hayat tehlikeye girecek olan bir milyar insandan ok daha nemli (!). Daha ayrntl bir fikir edinmek iin Londra, Hamburg, New York, Vancouver, ve Yokohama (Tokyo) limanlar arasndaki mesafenin ksaltlmasna Kanada geiinin katksn gsteren u tabloya baklabilir:
Fikir Platformu
Para yenir mi ?
Unutulmamas gereken bir dier nokta ise Kuzey-Bat geii (Kanada) ad verilen yolun bir alternatifinin de Kuzey-Dou geii (Rusya) olduu. Uydu fotoraflarnn ortaya koyduu ve denizcilerin de teyid ettii gibi Rusya kylarnda erime daha hzl. Hali hazrda yln alt ay buzkran gemilere ihtiya duyulmadan eriilebilecek birok liman mevcut artk Sibiryada. Kesin mi? Ne zaman? nlenebilir mi? Bu konudan bahsedilirken 2100lerden konuuluyor genellikle. Oysa buzlarn erimesi oktan balad ve gerek hkmetler gerekse tama firmalar bu yeni duruma hazrlk yapyorlar. rnein Hudson krfezindeki Churchill liman eskiden ekimde donmaya balarken 2004ten beri kasm ayna kadar trafie ak. Limann ve blgedeki demiryolunun sahibi olan OmniTRAX firmas kapasitenin artrlmas iin 35 milyon dolar yatrm yapt. Rusyada ise Murmansk limann bytmek iin petrol irketleri 5 milyar dolar harcamaya hazrlanyorlar.
zetle kresel snma dnd. Buzlarn erimesi bugn. Gerekte alnmas gereken nlemlerin ok gerisinde olan Kyoto protokolnn dahi imzalanmam olmas nmzdeki 30 ylda ok eyin deieceini haber veriyor. Artk kresel snmann nne nasl geeriz? sorusu anlamn yitirdi. Artk ok ge. nk bu doal felaketin memnun edecei lkeler ve firmalar dnyann en glleri iken zarar grecek olanlar da en fakirler ve en zayflar. Bu aamada bizi bekleyen zorluklara nasl gs gereriz? tarzndan sorular sormak daha gereki olacak. Kaybedenler: Mslmanlar Geen ubat aynda Pariste IPCCnin (Intergovernmental Panel on Climate Change) son toplants yapld. Bu tr toplantlarn kim bilir kancs olan bu sonuncusu da 1400 sayfalk bir rapor yaynlad. IPCCnin internet sitesinden bu rapora erimek mmkn : http://www.ipcc.ch/.
8
Fikir Platformu
Para yenir mi ?
Hangi ihtimalle nelerin deieceini uzun uzadya anlatan rapora gre yaadmz dnya artk eskisi gibi olmayacak. Yalar daha seyrek ama daha youn olacak mesel. Denizden uzak blgelerde olumsuz etkiler daha sert hissedilecek. Tarmn en azndan geleneksel yolla yaplan tarmn zorlaaca gnler bekliyor bizi. Elbette arlaan iklim koullar, zorlaan tarmsal retim ve ykselen yiyecek fiyatlar ilk nce fakir lkeleri ve zengin lkelerin fakir insanlarn vuracak. Raporu hazrlayan uzmanlar milyonlarca insann eko-snmac olarak yiyecein daha bol olduu blgelere akn edeceini, bunun da etnik ve sosyal gerginlikleri krkleyeceini ngryorlar. Bu koullarda elbette ki gelimekte olan lkelerin zaten doyma noktasnda olan altyaplar, polis, salk vb tekilatlar kebilir. Btn bu alkantlar en fazla 20-25 yla yaylacak. Yani lkelerin uyum salamak iin ok fazla vakitleri kalmad. Bu veriler karsnda krlgan demokrasilerin kebilecei, bir tr eko-faizm tehlikesiyle kar karya olacamz da sylemek iin kristal bir kreye ihtiyacmz yok. Kresel snma nedeniyle kutup aylar ve foklar ile beraber hayat tehlike altna girecek olan bir milyar insan var. Bu insanlarn yaklak olarak yarsn mslmanlar oluturuyor : Mesel Kuzey Afrika, Ortadou ve Orta Asya yalarn azalaca ngrlen blgeler arasnda. Banglade gibi lkelerde ise sularn ykselmesinden ve verimsizleen tarm arazilerinden dolay kaybedilecek yaam alanlar milyonlarca insan mlteci durumuna drecek. 1970-2004 arasndaki scaklk artn gsteren aadaki haritada 1 il 2 derecelik scaklk art gzlemlenen blgeler slm Aleminin nemli bir ksmn kapsyor.
Bunlara ek olarak ticaret yollarnn yer deitirmesiyle baz Mslman lkeler stratejik nemlerini ksmen kaybedebilecekler: Ruslar scak denizlere balayan tek yol olan Karadeniz ve Boazlar yolu ve benzeri ekilde Msrdaki Svey ve Endonezyadaki Malaca boaznn nemini azalacak. Bu yeni
Fikir Platformu
Para yenir mi ?
yollar zelikle ekonomisi kanal gei cretine bal olan Msrn GSMHs iin ciddi bir tehdit. Basta Rusya olmak zere birok endstri lkesinin ekonomilerinin arlk merkezi kuzeye kayacak. .Dnyann snmas yeni bir ey deil Kyoto protokol veya IPCC gibi inisiyatifler bizce gz boyamadan teye gitmiyor. Zira kresel snma neredeyse 200 yldr bilim adamlarnca tartlan bir konu. 1824te Fransz matematiki Fourrier ve 1896da Nobel dll sveli fiziki Arrhenius hem karbon dioksitin snmadaki roln hem de insanlarn buna katksn ispatladlar. 1956da Revelle ve Suess okyanuslarn bu kadar CO2i yok edemeyeceini, insanln geri dns imknsz bir jeofizik deney yapmakta olduunu sylediler. Kaynak olarak : 1. Fouriernin Annales de chimie et de physiquede yaynlanan Remarques gnrales sur la temprature du globe terrestre et des espaces plantaires , (cilt 27-1824, sayfa 136-167) 2. Arrheniusun The London, Edinburgh and Dublin Philosophical Magazine and Journal of Scienceta yaynlanan On the Influence of Carbonic Acid in the Air upon the Temperature of the Ground , (seri 5, 1896, sayfa 237-276) 3. Revelle ve Suessin Tellusta yaynlanan Carbon Dioxide Exchange between the Atmosphere and the Ocean and the Question of an Increase of Atmospheric CO2 during the Past Decades (cilt 91957, sayfa 18-27) Makaleleri okunabilir. Muhtemel sonular 200 yldr geliyorum diyen bu felaketin en sert darbeyi vuraca corafya slm corafyas. 1. Zenginlerle fakirlerin arasndaki farklarn artaca, 2. Zaten snrl olan madd kaynaklarn evre felaketlerini tazmin iin kullanlaca, 3. Eitim ve salk btelerinin daha da azalaca, 4. Aln yol aaca i glerin yeni etnik kavgalara zemin hazrlayaca aikr. Bu koullar altnda zaten ar aksak ilerleyen slm demokrasileri i rakiplerini daha da glenmi olarak karlarnda grebilirler. evre felaketlerinin oluturaca kriz ortamlar silahl glerin bir kurtarc/tek kurtarc olarak grlmesini kolaylatrabilir. lkemizin iinde bulunduu zor koullar altnda diye balayan, devleti ve orduyu kutsallatran sylemler kul hakknn savunulmasn daha gletirebilir. Ne yapmal? Ne yapMAmal? Sorusundan balayacak olursak ABD veya Rusyaya lanet okumann, Bush ve Putin kuklas yakmann kimseye faydas olmayacan sanrm gemi tecrbelerimizden rendik.
Fikir Platformu
10
Para yenir mi ?
Mslman ynetimler asrlardr sadece bilime srt evirmekle kalmadlar halklarnn eitim seviyelerini de dk seviyede tuttular. Mslman aydnlar ise evre hassasiyetinin siyasal hayata ciddi olarak giri yapt 60l yllardan beri bu konuya gereken nemi vermediler. ALLAHn bize emanet ettii doay savunmay Peace & Love t-shirtl hippilere braktlar. Trkiyede de muhafazakr olsun olmasn hi bir siyas partinin bir evre politikas yok. Kresel snmay yaklaan bir sorun olarak grmeyi, Kyoto gibi gz boyayc hareketlerden medet ummay bir kenara brakmalyz. Olmu bir kazadan sonra nasl tamir yolar aranrsa biz de zaten snm ve daha da snacak bir dnyada ayakta durabilmek iin ktnn iyisi somut zmler aramalyz. slm lkeleri kresel snmann tehdit ettii dier lkeleri de (Gney Amerikann kuzeyi, Gney Dou Asya, vb) bir araya getirerek ortak bilim komiteleri kurmal ve bu komitelerle devlet bakanlarndan sradan vatandalara kadar herkesin uygulamas gereken somut nlemler ortaya koymallar. Bu tr bir bilimsel almadan kabilecek muhtemel kararlar ve eylemler unlar olabilir: 1) Soutma, sulama ve deniz tuzunu artma gibi ihtiyalardan dolay enerji gereksinimi artaca iin gne enerjisi ve nkleer enerji konusunda ibirlii, 2) Deniz suyundan sulama suyu elde etme, 3) Deniz suyuyla tarm, 4) Mlteci kentleri kurma konusunda ilerleme, 5) Kentlerin alt yapsn (ime suyu, kanalizasyon vb) iyiletirme. Daha genel anlamda mslmanlar artk yzlerini bilime ve teknolojiye evirmeliler. Gerek hayata tekabl etmeyen ideolojilerin, aidiyet savalarnn terk edilmesi iin kresel snma gzel bir frsat oluturabilir. Kaynaka Kitaplar - Tangredi, Kreselleme ve deniz gc (Globalization and maritime power, university Press of the Pacific, Honolulu, Hawaii, 2004) - Godard ve Andr, Kutup blgeleri (Les milieux polaires : Armand Colin, 1999) - Amiral BESNAULT, Kuzey kutbunun jeostratejisi (Gostratgie de lArctique : Economica, 1992) Makale ve dergiler - Igor Tombergin yazlar ngilizce ve Rusa (http://en.rian.ru/ ) - Eric Luxemburger, Kuzey deniz yolu: Kuzey Buz Denizinin snmasn beklerken, ( La route maritime du nord : en attendant le rchauffement climatique de lOcan Arctique , Deniz kuvvetleri Etd Dergisi say 32, ekim 2005) - Bjrn TORE GODAI, Norve d ileri bakan, Kuzey Avrupa ibirlii, NATO dergisi Cilt 42, haziran 1994 - Herv Coutau-Bgarie, Buzlar Sava : Mill Savunma Dergisi, Mays 1989 ( Arctique : la guerre des glaces )
Fikir Platformu
11
Para yenir mi ?
Raporlar - Arctic Climate Impact Assessment, the press syndicate of the university of Cambridge, http://www.cambridge.org/ - Fransz senatosu Ekonomik temsilciliinin Rusya ve kuzey geileri zerine raporu http://www.senat.fr/rap/r03-161/r03-16122.html - Avrupa Enerjisi temini gvenlik raporu http://www.senat.fr/rap/r00-218/r00-218.html Trke internet sitelerinin kresel snma sayfalar NTV Olumlu etkiler : http://www.ntvmsnbc.com/news/410450.asp Yeni petrol kaynagi kuzey kutbu mu? http://www.katipler.org/forum/printer_friendly_posts.asp?TID=7459 Yeiller partisi : http://www.yesiller.org/V1/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=24&Itemid=116 TEMA vakf http://www.tema.org.tr/CevreKutuphanesi/KureselIsinma/KureselIsinma.htm WWF Trkiye Green Peace Trkiye http://www.greenpeace.org/turkey/campaigns/enerji/iklim-de-i-imi CNN Trk http://www.cnnturk.com/BILIM_TEKNOLOJI/BILIM/KURESEL_ISINMA/ Zaman Gazetesi http://pazar.zaman.com.tr/?bl=5&hn=376&sy=20070225 Radikal Gazetesi http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=220779
Fikir Platformu
12
Para yenir mi ?
Nkleer Enerji? Evet ama (Mehmet Ylmaz) lkemizde zaten ok fazla bulunmayan fosil yaktlar btn dnyada tkenmekte. Gelimi lkelerin enerji ihtiyac yle bir seviyede ki petrol ve silah kartelleri Irak insanlaryla birlikte haritandan silmekten ekinmediler. Yenilenebilir enerji kaynaklar ise imdilik ok yksek olan retim maliyetleri dolaysyla ancak sbvansiyonlarla, devlet destei ile ayakta duruyor ou yerde. Btn veriler nkleer enerjinin Trkiye iin bir seenek deil mecburiyet olduunu dndryor. Zira hidroelektrik kapasitemizin byk ksmn kullandk. Gne ve rzgr gibi kaynaklar ise ancak yerel ihtiyalara o da ksmen cevap verebiliyor. Ulusal gelirimizin nemli bir ksm enerji ithalatna gidiyor. AAnn verdii bir haber gre : Trkiye 2006 ylnda, ham petrol ve petrol rnlerine toplam 16 milyar dolar dedi. Toplam enerji ithalatnn maliyeti ise 29 milyar dolar buldu. Tabi srekli ykselen petrol fiatlarna, Ortadoudaki savalara, Gney Amerikadaki seimlere, Orta Amerikadaki kasrgalara, Rusya ve ran gibi lkelere gbekten baml olmak da cabas. Tama petrolle dnmyor bu deirmen! Ama nkleer kelimesi ok ho gelmiyor kulaklara. ernobil ile Hiroima karm bulank bir korku var akllarda. Ya patlarsa? Atklar ne yapacaz? Hepimiz kanser mi olacaz?
Fikir Platformu
13
Para yenir mi ?
nce petrol tketimi artyor, petrol bitecek! diye alarm vermekle yetinmeyelim, ne kadar? Ne zaman? Diye soralm. Zira byle iddialarn llmesi ve tahminlerde bulunulmas da gerekir. Pipeline & Gas Journaln Kasm 2007 saysnda yaynlanan Global Challenges Face Energy Industry adl makaleye gre dnya enerji arz tahminleri yle (TEP : milyar ton petrol edeeri) 1960 Kaynak Kmr Petrol Doalgaz Hidrolik Nkleer TEP 1.250 1.170 0.411 0.171 % 36 33 12 5 14 1980 TEP 1.830 3.100 1.301 0.383 0.156 0.768 % 24 41 17 5 2 10 2000 TEP 2.930 3.415 1.885 0.650 0.845 1.095 0.285 % 26 31 17 6 8 10 2 2020 TEP 4.650 3.175 2.570 1.050 1.730 1.140 0.845 % 30 21 17 7 11 8 6
Tic. Olmayan 0.490 Yeni enerji Toplam 3.500
100 7.538
100 11.105 100 15.115 100
Kim korkar c nkleerden? Nkleer enerjiden korkulmayan ama ayn zamanda evrenin ve halk salnn nemsendii, eletiri ve diyalog kanallarnn ak olduu demokratik lkelere bir bakalm: IAEAna gre Fransa elektrik enerjisi ihtiyacnn %78ini 59 nkleer santralden salyor. Yeni bir tane de ina halinde. Aslnda bu lkenin durumu istisna deil. Belika iin nkleer elektrik oran %54, sve %48, svire %38, Almanya %32, Japonya %30, ispanya %20, ABD %19, ngiltere %18, Kanada %16 Bu lkelerin hemen hepsinde planlanm ve/veya ina halinde onlarca yeni nkleer santral de var. nmzdeki 20 yl iin planlanm nkleer santrallerin toplam yatrm maliyeti 100 milyar dolar bulacak EDFe gre. (Fransz elektrik retim ve datm irketi) Dnyada nkleer enerji kullanan 31 lkede toplam 439 santral var. Haziran 2006da 222 yeni projeden 96s btelendirilmi, 33 yeni santraln inaat balamt. Almanya gibi nkleerden kmaya karar vermi lkeler bile petroln varili 30 dolar iken alnm bu kararn 100 dolar seviyesinde halen geerli olacandan pheliler. nsann unu diyesi geliyor: Dnyann en gelimi lkelerini ynetenler vatanlarn, evreyi, halkn saln bizden daha m az seviyor?
Fikir Platformu
14
Para yenir mi ?
evreciler Nkleer enerji yanls olacak! Fosil yaktlarn youn kullanm insanln kar karya olduu evre felaketlerinin en byn balatt ve sorun bitecek gibi grnmyor. Bu karamsar tablo karsnda nkleer elektrik ampiyonu Fransann OECD lkeleri arasnda en az CO2 kirlilii (enerji retimi kkenli) reten lke olmas evreciler iin yeni bir umut tekil ediyor. Zira kresel snma konusundaki sulamalarn dzenli hedefi haline gelen ABDde kii bana 5.36 ton CO2 retilirken Fransada bu rakam 1.68. Yani btn gelimi lkeler nkleer elektrikte Fransa ile ayn seviyede olsalard belki de krsel snma henz bu boyutlara erimemi olacakt! Bunun yannda sk sk meydana gelen kazalarda batan tankerler denize tonlarca ham petroln akmasna ve blgede doal hayatn yllarca felce uramasna da sebep oluyorlar. Bu du deniz kazalarna sahne olan blgelerde balk av, iftlik balkl, turizm, bir ok sektr yllar srecek gelir kaybna uruyor. Binlerce insan geinemez hale geliyor. Belki de artk evrecilerin nkleer enerji konusundaki uzlamaz tutumlarn yeniden gzden geirmelerinin vakti geldi. Elbette ernobil kazas hl hafzalarda. Ancak bu konuda kamuoyuna iyi anlatlamayan ok nemli bir ka nokta var: 1) Bu santral Avrupa standartlarnda ina edilmemiti. Sadece iileri souktan koruyacak sradan bir beton binann iinde faaliyet gsteriyordu. 2) Kaza annda uygulanacak bir acil durum plan yaplmamt. 3) Gstergelerdeki anormal bilgileri yanl yorumlayan nbeti mhendisler gerekenin tersi kararlar aldlar ve hem kazay byttler hem de hzlandrdlar. 4) Bunun yannda kazann ilk bilgileri gelmeye baladnda Rus yetkililer halk korumak yerine olay rtbas etmeye altlar. ehri boaltmadlar. Ertesi gn insanlar ie, ocuklar okula gnderildi hi bir ey olmam gibi. Btn bu hatalar kayp saysnn kat kat artmasna sebep oldu.
Oysa Avrupa normlarnda nkleer santrallerin kritik blmlerinin zerleri bir tr betonarme snak ile kapatlyor. Eer nlenemeyecek bir yangn veya sznt meydana gelirse santral derhal boaltlarak izole ediliyor. Gene ayn snak terrist saldrlara kar da nemli bir rol oynuyor. Tasarm ve inas gerei bu koyucu beton katman zerine bir yolcu ua dse bile atlamayacak gte. Ne yazk ki lkemizde nkleer santral olmamasna ramen ernobil kazasna benzer kazalardan korunmu deiliz. Zira Ukraynada kazaya yol aan tipte baka santraller halen faaliyette. Gene Bulgaristan ve Ermenistanda bat standartlarnda deil Rus standartlarnda ina edilmi santraller var. Bunlarda meydana gelebilecek bir kazann Trkiyeye etkisi tpk ernobilde olduu gibi o anki rzgr ve yamur durumuna bal olacak. Gerek bamszlk
15
Fikir Platformu
Para yenir mi ?
Yzlm ve nfus bakmndan Trkiye ile karlatrlabilecek byklkte olan Fransa enerji bamszl konusunda da komularn kskandryor. Rusyann veya Arap lkelerinin petrol ve doal gaz diplomatik bir koz olarak bu lkeye dayatmalar olduka zor. Mesel 2006da Fransann nkleer elektrii olmasayd ithal etmek zorunda kalaca doal gazn faturas 13,5 milyar dolar = 30 Boazii kprs! Nkleer enerjinin bir baka avantaj da yatrm ve iletme giderlerinin yurtdnda deil yurt iinde yaplmas. Tpk otomotiv veya inaat sektr gibi nkleer enerji de kendi yan sanayini oluturuyor ve besliyor ki ithal edilen ve datlan petrole bakarak katma deerler ve nitelikli istihdam asndan aralarnda ciddi farklar var. Trkiye Nkleer Teknoloji Platformunun 29 Mays 2007 tarihli bildirisinde belirttii gibi : Nkleer teknoloji gibi ok geni kapsaml ileri teknolojilerin lkeye kazandraca pek ok yarar vardr. Bir nkleer santralde yksek teknoloji gerektiren yaklak 22 bin deiik parann bulunduu gz nne alnrsa, byle bir teknolojiye sahip olmaya ynelmekle sanayimiz, bilim ve teknoloji kurulularmz pek ok deiik alanda kullanlabilecek bilgi birikimi ve tecrbe kazanacaktr. Bu kapsamda, teknolojik yaamn her alannda karmza kan nitelikli ileri malzemelerin retimi, yeni yapm ve retim tekniklerinin renilmesi ve gelitirilmesi, bilimsel, teknik ve teknolojik kapasitenin arttrlmas, kalite kontrolnn ve yksekliinin salanmas, sanayide deiik i kollarnn kurulup altrlmas, yeni i alanlarnn alarak istihdamn arttrlmas gibi konular saylabilir. Ayrca, nkleer teknoloji Trkiyenin st dzeydeki bilimsel ve teknoloji kltrnn gelimesinde, zellikle teknik eitimin nicelik ve niteliinin ykseltilmesinde, dolays ile sanayide de itici bir g olmak ve tetikleyici vazifesi grmek gibi yadsnamaz faydalar da salar. Nitekim, Dnyadaki mevcut konjonktrde, nkleer enerji ve teknolojilerinin, teknoloji planlamalarn aklc bir ekilde baarabilen gelimi lkelerde topland grlmektedir. Bir Avrupa lkesi olan sve elektrik retiminin % 40tan fazlasn nkleer enerjiden karlamaktadr. Nkleer teknoloji transferini ok baarl bir ekilde gerekletiren lkelerin banda gelen Gney Korenin, ksmen de bu kazanmlar sayesinde, dier teknolojik alanlarda elde ettii baarl sonular bu tesbitleri dorular niteliktedir. 1970lerde ok zor artlarda kii bana 229 dolar GSMH ile nkleer teknoloji deneyimine balayan Gney Kore, bugn kii ba 22.500 dolar GSMH ile gelimi lkeler arasnda yer almaktadr. Evet ama Buraya kadar nkleer enerjinin Trkiyeye getirecei olumlu etkileri aktardk. Gerekten de lkemiz bir gn dnyann ilk 10 ekonomisi arasna girecekse bunun yolu nkleer enerjiden geiyor hi phesiz. Zira : Trkiyenin tespit edilmi 10 bin ton uranyum ve 380 bin ton da toryum rezervi vardr. Toryum asndan dnyada ikinci lkeyiz. Trkiye, yzeyden ve derinliine taranrsa bu rezervler daha da artacaktr. zkaynaklarmz kullanabileceimiz doal uranyum-arsu temelli teknoloji seilirse toryum da devreye sokulabilir. Toryum rezervimiz, bize en az 400 yl elektrik enerjisi salanmasna arac olabilir. Doal uranyum-arsuya dayal teknoloji seilecek olursa doal uranyumlu nkleer yakt fabrikas ile arsu retim tesisi de iki yl iinde kurulabilir. Doal uranyumdan atom bombas yapmak mmkn olmadndan, uluslararas politika asndan, buna kar kacak kimse de olmaz. (Nuriye Akmann Prof. Dr. Ahmed Yksel zemre ile yapt 19.03.2007 tarihli rportaj Zaman Gazetesi)
16
Fikir Platformu
Para yenir mi ?
Ancak Trkiyenin bu nkleer sramay kazasz-belasz atlatabilmesi iin : 1) Hkmetleri ve siyas akmlar aan, 30 yllk bir bilim politikasna, 2) Bu politikay destekleyecek bir bteye, 3) Gerek anlamda bilim adam yetitiren niversitelere, 4) Siyaseti brakp bilimle uraacak bilimsel proje yneticilerine, 5) TBTAK, TAEK gibi bilimsel kurulularda ve niversitelerde bilim ahlkn yerletirmeye ihtiyac var. niversitelerimizin bugn iinde bulunduu acnacak durumu dzeltmeden nkleer enerjiye gei ernobil gibi olaylara kap aabilir. nk gzel ahlak ile donanmam bilim adamlar, mhendisler ve bilim teknisyenleri en azl mafya babalarndan bile daha tehlikelidir. Buna ek olarak nkleer enerjiyi gvenli bir biimde kullanabilmek iin sadece nkleer fizik dalnda deil btn komu disiplinlerde ileri gitmemiz gerekmekte, mesel: 1) Halk sal, 2) Nkleer gvenlik, 3) Risk ynetimi, 4) Kriz ynetimi, 5) Nkleer santrallerin inas, 6) Reaktrlerin bakm, onarm ve hizmetten karlmalar. Bu erevede hkmetin nkleer enerji iin yapt giriim gerekli bir admdr. Ama tek bana yeterli olmaktan ok uzaktr.
Fikir Platformu
17
Para yenir mi ?
Rzgr nkleer enerjinin yerini tutabilir mi? (Mehmet Ylmaz) 30 dakika iinde yeryzne ulaan toplam gne enerjisi insanln bir yllk ihtiyac kadar! (Danish Wind Energy Association) Bu enerjinin nemli bir ksm rzgr ve fotosentez gibi doa olaylarnn oluumuna yaryor ama henz ok fazla kullanmadmz rzgr enerjisinin potansiyeli gene de byk. Rzgr enerjisinden retilen elektrik imdilik dnyadaki toplam retimin sadece %1 ile %2si arasnda. lkemizdeki ilk endstriyel projelerden biri olan Bandrma Rzgar Enerjisi Santrali de Trkiyenin toplam enerji retimi iinde ok byk bir yer tutmuyor. Peki rzgr potansiyelimizden tam olarak istifade edebilmi olsak nkleer enerjiden vazgeebilir miyiz? Ucuz mu? Rzgr ile retilen elektrik aslnda olduka pahalya geliyor. Rzgr trbinleri nkleer santrallere oranla ok daha dzensiz bir elektrik retimi yaptklar iin esmeyen saatlerde termik veya nkleer santraller gibi dzenli biimde elektrik reten sistemlerle desteklenmesi gerekiyor. te bu dzensizlik sebebiyle Danimarkada yeni rzgr trbinlerinin inasnn durdurulmas, Hollandada ise sbvansiyonlarn kesilmesi sz konusu. Hi bir gelimi lke %20nin zerindeki bir elektrik retimini rzgra balamak istemiyor. Zira termik veya nkleer santralleri srekli ap kapatmak teknik olarak mmkn deil. Ayrca kurulum maliyetine katlanlm bir santrali tam kapasite ile kullanMAmak da ekonomik kayplar douruyor. Bu kesinti sorunu gne enerjisinden retilen elektrik iin de geerli. Rzgr trbinleri yl iinde %16-35, gne panolar %15, nkleer santraller ise %80 il %95 kapasite ile retim yapyor.
18
Fikir Platformu
Para yenir mi ?
Bir baka deyile bu kesintili retim sebebiyle kurulu gten tam olarak istifade etmek mmkn olmuyor. En verimli rzgr trbinleri ylda 2000 saat civarnda retim yaparken nkleer ve termik santrallerde bu rakam 8000 saati buluyor. Buna ek olarak rzgr trbinleri kurulduklar yln ilk 3 il 9 ayn kendilerinin retimi iin harcanan enerjiyi geri retmekle harcyorlar. Electricity Supply in the OECD adl raporun 9 numaral ekinden alnan aadaki bilgilere gre rzgr elektrii nkleerin 2 veya 3 kat daha pahal: Elektrik retim birim fiatlar (US cent/kWh) Nkleer Kmr Doal gaz 5.4 - 7.4 4.7 - 6.1 4.6 - 6.1
Karadaki rzgr trbini (onshore) 4.7 - 14.8 Denizdeki rzgr trbini (offshore)
8.2 - 20.2
Basit mi ? Rzgr trbinleri her trl rzgrda almyor. Saate 10 kmnin altnda srtnme sebebiyle duran trbinlerin elektrik tketmemeleri iin bal bulunduklar adan kesilmeleri gerekiyor. Saate 100 kmnin zerinde ise pervanelerin krlmas sz konusu olduundan pozisyonlar deitirilerek rzgr almaz hale getiriliyor ki elektrik retimi bu halde de duruyor. Aratrmaclar 200 kmde bile alacak biimde yeni trbinler retmeyi amalyorlar ama tek sorun bu deil. Kesintili retim sorununu dengelemek iin rzgr ile retilen elektriin depolanmas gerekiyor. Bildiimiz aklere benzer kimyasal yntemlerin kullanlmas halinde cva, kurun gibi elemanlar yznden evre koruma asndan hi bir ilgin yn kalmyor rzgr trbinlerin. Daha temiz depolama yntemleri de aratrlyor elbette. Bunlardan bir tanesi elektroliz yoluyla hidrojen retmek. Bir dieri ise hidroelektrik santrallerden istifade ederek dk seviyede bulunan bir miktar suyu daha yksek bir noktaya pompalamak. Fransada GrandMaison barajnda uygulanan bu yntem sayesinde iki nkleer santrale edeer (1800 MWlk) bir depolama kapasitesi sz konusu.
Fikir Platformu
19
Para yenir mi ?
Bir Amerikan firmas olan Kite Gen Research ise dorudan trbinin iinde basnl hava retmek yoluyla elektrik retimindeki dzensizlii gidermeyi amalyor. Eer amacna ularsa rzgrsz saatlerde basnl hava trbini dndrmeye devam edecek. Kullanlan depolama yntemi ne olursa olsun enerji evrimi sebebiyle zaten dk olan randmandan daha da byk kayplar veriliyor. Bu da rzgr enerjisinin birim fiatn iyice yukarlara ekiyor. Ayrca hidroelektrik depolama corafi koullara sk skya bal. Dz ovalara kurulmu byk ehirler iin kullanlmas imknsz. Enerji nakil masraflarn arttrmas da cabas. Gvenlik ve evre kaygs Rzgr trbinleri sanld kadar gvenli ve evreci deil. iddetli rzgr pervanenin yerinden sklmesine ve etraftaki insanlara, binalara zarar vermesine sebep oluyor. Danimarkada, Fransada birok kaza oluyor bu tipte. Artk kimse bu trbinlerin yaknnda yaamak istemiyor. evreci dernekler hem kazalar hem de ar ses nedeniyle mcadele veriyorlar bu konuda. Avustralyada yaplan bir etde gre trbinlerin grlts insanlardaki stresin artmasna sebep oluyor. AB ve ABDde meydana gelen kazalar ve ikyetlerle ilgili videolar iin buraya baklabilir. Aslnda trbinleri veya nkleer santralleri sulamak ya da aklamak yersiz. nsanlarn rettii her sistem risk arz ediyor ve evreye de zarar vermesi sz konusu olabilir. Bir boya veya kimyasal gbre fabrikas da endstriyel riskler ieriyor. Uaklar evreyi kirletiyor. Ama youn tarmdan, uaklardan veya renkli kyafetlerden vazgemiyoruz. Mesele bu risklerin llmesi, nlem alnmas ve krizlerin ynetilmesi meselesidir. Toplam potansiyel ve Trkiye Rzgr enerjisinin ulusal enerji politikasnda bir arl olabilmesi iin srekli ve gl rzgrlara ihtiya var. Dalar bu tip rzgrlara engel olduklar iin en verimli trbinlere karada deil ancak denizde rastlyoruz. Denizde kurulan ve offshore denen trbinlerin kurulma ve iletme maliyetlerinin dk olmas iin ise deniz dibinin birden bire derinleMEmesi, tersine s olarak aklara devam etmesi gerekiyor. Bu tr coraf zellikler ise Baltk ve Man denizlerinde ve Orta Amerikann baz yerlerinde var.
Fikir Platformu
20
Para yenir mi ?
Stanford niversitesinden Cristina L. Archer ve Mark Z. Jacobsonun hazrladklar rapora gre offshore potansiyel asndan Trkiye rzgr fakiri bir blgede bulunuyor. Raporun zet ksmnda sunulan haritalara gre rzgr zengini lkeler arasnda Danimarka, Hollanda, ngiltere ve Fransa var. Bunlardan ilk ikisinin bu konuda en ileri lkeler arasnda olmas artc deil. Mesel Danimarka elektrik ihtiyacnn %20sini rzgrdan salyor. Son ikisi ise yatrmlarn en hzl ilerledii iki lke. Yani evrecilikten ok frsatlar deerlendirmek sz konusu. Elektrik ileri ett idaresinin hazrlad Trkiye rzgr haritas offshore dndaki potansiyel iin daha ayrntl bilgi veriyor lkemiz hakknda. Gene Archer-Jacobson raporuna gre dnyann teorik rzgr potansiyeli 72 TW yani insanln enerji ihtiyacnn 15 kat. Ama yazarlarn da itiraf ettikleri gibi bu hesapta retilen enerjinin nakli, trbin kurulacak alanlarn eriilebilirlii vb konular dikkate alnmam. IPCCnin hazrlad bir baka rapora gre ise kullanlabilir potansiyel teorik potansiyelin sadece %4. Sonu Rzgr enerjisi yeni yeni gelimekte olan bir alan. nmzdeki 30-40 yl iinde trbinlerin randman ve depolama teknikleri ilerledike Trkiye iin tamamlayc ve temiz bir kaynak olabilir. Hlihazrda byk yerleim merkezlerinden ve enerji nakil hatlarndan uzak yerlerde kk ve orta boy rzgr trbinleri ucuz bir alternatif tekil ediyor. Ancak bugnk teknoloji seviyesinde rzgr ile retilecek elektriin Trkiye apnda bir fayda salamas imknsz. Rzgr enerjisi ile lke ihtiyacnn nemli bir ksmn karlayan lkelerin coraf avantajlara sahip olduklarn, buna ramen bu tip retimi ayrca devlet sbvansiyonlaryla destekleyerek ayakta tuttuklarn gz ard edemeyiz. Trkiye hem hzla gelien hem de nfus artan bir lke. Kii bana elektrik tketimimizin gelecek on yllarda AB lkelerini yakalayacan gz nne alrsak rzgrdan retilen elektriin ancak yerel ve tamamlayc bir rol oynayaca, asla nkleer enerjinin yerini alamayaca aikrdr.
Fikir Platformu
21
Para yenir mi ?
Avrupallarn yapt gibi rzgr elektriini sbvanse etmek yerine kaynaklar : 1) Randman yksek rzgr trbini retmenin yollarn aratrmak, 2) Trkiyedeki binalarn s yaltmn iyiletirilmek, 3) Nakil hatlarndaki kaak ve kayplarn nne gemek, in kullanlabilir.
Fikir Platformu
22
Para yenir mi ?
Kresel snma bitti kinci dalga geliyor! (Mehmet Ylmaz) Her eyin kademeli biimde deiecei, yava yava iyiye veya ktye gidecei ynnde bir nyarg var insanlarda. Blnerek oalan ve her gn bir nceki yzeyin iki misli yer kaplayan bir nilfer ailesi dnn. 100 gnde bir gln yarsn kaplam. Gln tamam kapanmadan nce ka gn var sizce? Bu bilmeceyi ilk defa okuyanlar ounluka 100 gn gerekir diyorlar . Oysa sadece bir gn var! Kresel snmann geri dnlemez biimde hayatmza zarar vermesi iin ka yl kald sizce? Uzmanlar 2050 veya 2030larda ilerin kt gidebileceini sylyorlar. Biz de zannediyoruz ki soluduumuz hava yava yava kirlenecek, Kyoto protokol uygulanacak ve her ey daha iyi olacak! Aslnda kresel snma denen felaket oldu ve bitti. Yani ok ge artk. Sera etkisine sahip gazlarn azaltlmas iyi olurdu ama bunu yapmaya kimsenin yanamayacan Zira zengin Kuzey yar kre lkelerinin bu iten ok kazanl kacan daha nce Kresel snma ok iyi bir eydir adl yazmzda anlatmtk. Meselenin halledilmesi iin atmosfere salnan CO2 miktar ACL olarak %40%60 arasnda azaltlmalyd. Kyoto denen komik protokol ise yllk %5lik bir azaltma ngryordu. En ok kirleten ABD ve in gibi lkelerin uzun sre yan izmesi bir yana imzalayanlar da adam gibi uygulamad. Uygulayanlar da en ok indirim yaplacak sektrlerde erh koydular. Ama u anki kt durumun tek sorumlusu Kyotonun baarszl deil. nk baz hzlandrc faktrler devreye girdi ve 30-40 yl sonras iin beklenen sonular dn gerekleti. Nedir onlar? Nasl alrlar?
23
Fikir Platformu
Para yenir mi ?
Hzlandrc faktr nasl alr? Yukardaki nilfer bilmecesini anmsayn. nsanlar genellikle dorusal dnrler. Yani boy uzamas veya azar azar biriken para gibi. Ama doada, ekonomide, hemen her alanda dorusal olmayan sreler vardr. Mesel stlan bir su 100 dereceye kadar s alr. Onun zerine kmaz. 100C bir eik deeridir. Ekonominin ve psikolojinin birbirine kart borsaya bakn. Bir eik deeri oluur insanlarn kafasnda. O fiattan itibaren herkes satmaya balar. Den fiatlar grenler daha ok satar, fiatlar daha hzl der. Bu son borsa rneindeki gibi kresel snmay ilgilendiren doal srelerin birou exponansiyel. Yani ivmeli, hzlanarak artan veya yavalayarak azalan etkiler sz konusu. Buzullarn erime hznn artmas Buzullarn erimesi bizim nilfer gibi hzlanarak oldu. Yani her yl %1 kayp varm gibi dndk ama snan buzullar erime scaklna gelmeden kendi arlklarnn etkisiyle paralanmaya balad. Paralanan kk buz dalar byklere oranla daha hzl eridi. Zira hava ve suyla temas eden yzeyler katlanarak artt. Nasl oldu? Evinizde yapabileceiniz basit bir deney ile aklayalm: Eit byklkte iki buz parasn buzluktan karn, birini ekile ufalayn, ikisini de gnee brakn veya sa kurutma makinasyla stn. Tabi gerekte ufalanan buz dalarnn krlarak yeniden ufalandn ve daha kk paralarn daha da hzl eridiini gz nne alrsanz snma srecinin giderek hzlandn daha net grrsnz. Denizin gne n daha ok emmesi Buzullar beyaz renkli. Ak deniz ise lacivert, neredeyse, siyah. Hadise ok basit. Binlerce kilometre kare kaplayan beyaz bir buzulun yerini ayn byklkte lacivert bir deniz alnca o blgeye gelen gne nlarnn dnyamz stc etkisi bir ka kat artyor. Bu etkiyi kta byklnde olan iki kutuba ve Kanada ile Sibiryann kuzeyine yaydnz zaman ortaya korkun bir sonu kyor. ocuklarnz iin elenceli bir deney yapmak isterseniz biri siyah dieri beyaz iki kartonu (veya kuma parasn) gnee brakn. Mesel bir saat sonra ikisini de glgeye alarak bir termometre ile scaklklarn ln. Yanstabilirlik (albedo) denen bu kavramn ksa tarifini ve su ile kar arasndaki nemli fark Wikipediadan okuyabilirsiniz. Fark 20 kata kadar kabiliyor. Qubecten (Kanada) 3 grenci matematik formllerini sevenler iin daha detayl aklamalar ieren gzel bir site yapmlar. Ayrca deiik yanstma-stma varsaymlarn test edebileceiniz bir de simlatr mevcut. Ormanlarn hzlanarak klmesi Dev soutucular ve CO2 emicileri gibi alan tropikal ormanlar (Gney Amerika ve Afrikann bir ksm) kresel snma yznden tahrip oldular. Yani insann yapt dorudan tahribat yetmiyormu gibi kresel snma sebebiyle de birok aa ld. Alan arazilere daha ok kakts tipi bitkiler hakim ve len aalarn soutucu etkisine sahip deiller. Tabi ne kadar ok aa lrse geri kalanlarn yaama ans o derecede hzlanarak artyor. Zira klen ormanlar daha az soutuyor ve daha az CO2 emiyor.
Fikir Platformu
24
Para yenir mi ?
kinci dalga Kresel snma Dnyay stmak iin insan zerine deni yapt. Bundan sonras otomatik olarak alacak. Nasl? Elimizde patlayacak en az iki tane bomba var: Birincisi metan gaz (CH4) ki karbondioksite gre en az 20 kez daha etkili bir sera gaz. En iyimser (Avrupa kaynakl) tahminlere gre 1400 milyar ton metan gaz Sibirya ve Kanadann kuzeyi gibi bataklk blgelerde, donmu topran iinde hapsedilmi vaziyette. Amerikallar 5000 milyar tondan bahsediyorlar. Bu gaz karp kullanma imkn imdilik yok zira topran iinde dalm vaziyette. Ama dnya sndka binlerce kilometre uzunluundaki donmu bataklklar artan bir hzda metan yaymaya balayacaklar. Toprakta hapsedilmi metan gaznn serbest kalmasna katks olacak bir baka hzlandrc ise eriyen buzlardan dolay deniz seviyesinin ykselmesi. kinci bombaya gelince Okyanus akntlarnn kesintiye uramas. Neden? Okyanuslar insanlarn rettii karbondioksitin yaklak %30unu emiyor. Okyanus yzeyinden diplere doru hareket eden akntlar sayesinde yzey sular tazeleniyor ve yeniden bu gaz emebilir hale geliyorlar. Bu akntlar srekli klan bir mekanizma var: Buzullara yaklaan su souyor, younlayor ve haliyle arlayor. Bir ksm donarken tuzunu dar verdii iin sv halde kalan su arlaarak dibe dalyor. Dipteki souk ve tuzlu su tropikal blgelerde yukar karak snyor ve bu pompay besliyor. Birinci dalga Kresel snma ne yapacak? 1) Yanl yerlere bol miktarda yaacak yamurlar okyanus akntlarnn tuzluluk oranlarn deitirecek, 2) Isnan okyanus sularnn karbondioksit emme kapasitesi decek, 3) Akntlar kesildii iin yzey sular CO2ye doyacak, 4) Atmosferdeki CO2 miktar artaca iin dnya daha hzl snacak. Ne yapmal? Baz okuyuculara irtica gelecek ama ilk adm olarak dua etmeliyiz diye dnyorum. Vakit almaz, para gerekmez. Zira iimiz gerekten ALLAHa kald. Neden? Pentagon yeni asker harcamalar ve yeni saldrganlklar meru klacak raporlar sipari etmeye balad bile. Daha nceki bir yazmzda dnce terristi adn taktmz baz kurulular nkleer sava mjdesi veriyorlar Peter Schwartz et Doug Randall tarafndan hazrlanan bir raporda. Birlemi Milletler evre program ise sadece kresel bir i sava smarlam bir baka raporda. Yani birilerine savamak iin yeni bahaneler lzm. Dua bittikten sonra yaplabilecek baka eyler var tabi. nce hkmetlerin, mesel AKPnin (eer bir darbeye kurban gitmezse) bata komu lkeler olmak zere ikinci dalga kresel snmann vuraca btn lkelerle birleip aratrma merkezleri kurmas gerekiyor. Her bilim dalndan sk beyinlerin toplanaca bu merkezlerde lkeler her ynyle ikinci dalgaya hazrlanacaklar. rnein:
Fikir Platformu
25
Para yenir mi ?
1) Gda retimindeki dme ve fiatlarn ykselmesi, 2) Yaanmaz hale gelen blgelerdeki insanlar, 3) Felaketler ve i glerle krklenecek sosyal, din ve etnik gerginlikler, 4) Ortaya kacak yeni hastalklar, 5) Azalan su kaynaklar, bu ok disiplinli ekiplerin zmeleri gereken konularn arasnda olacak. GAP ile suyun ban biz tuttuk gibi akla zarar argmanlar ile milleti tahrik etmek yerine diplomatlarn da yardmyla kazankazan ilikilerin kurulmas gerekiyor komularmzla. Kazanlacak ok ey var zellikle Trkiye gibi gelimesini henz tamamlamam lkelere bilim ve teknolojinin getirecei ok kazan var: 1) Ulam alarmzn veriminin artrlmas gda fiatlarnn ykselmesine engel olabilir, 2) Enerji nakil hatlarnda ve bina izolasyonlarnda yaplacak iyiletirmeler hem enerji faturasn drr hem de enerji retiminin evreye getirecei yk azaltr. Bunun yannda Nkleer enerji? Evet ama balkl yazmzda akladmz gibi Trkiyenin enerji bamszln elde etmek iin bu alanda bilimsel ve teknolojik yatrmlarn arttrmasnda byk fayda var. Ne yazk ki rzgr ve gne enerjisi gibi yenilenebilir kaynaklar nmzdeki on yllarda ancak yerel ihtiyalara o da ancak ksmen cevap verebileceklerdir. Bu konuda ayrntl bilgi Rzgr nkleer enerjinin yerini tutabilir mi? adl makalede ve izleyen yorumlarda bulunabilir. Demokrasi tehlikede Unutulmamas gereken bir nokta da udur: ikinci dalga kresel snma gelimi lkeler ile dierleri arasndaki fark aacak. Fakat ayn zamanda ayn lke iinde de zengin ile fakirin aras da alacak. Alk ve dier sorunlar korku, fke ve tekini sulama duygularn glendirecek ki bu faizmin sevdii bir ortamdr. Ortadouda ve Trkiyede her trl totaliter ve militarist sylemin glenecei bir atmosfer oluacaktr muhakkak. Az nce szn ettiimiz bilimsel aratrma kurumlar ite bu ortama da hazrlamaldr gelimekte olan lkeleri. Byle bir almay ve aratrma laboratuarlarn kurmak ve iletmek iin bir ka milyar dolar gerekebilir. Bu miktar sz konusu lkelerin savunma btelerinden karlanabilir. Zira ikinci dalga kresel snma baz lkelerin rejimlerini hatta egemenliklerini tehdit edecee benziyor. Trkiye bile tek bana 10 milyar dolar savunmaya harcayabildiine gre 15-20 lkenin savunma btelerinin %10u ile ok iyi bir yol alnabilir. Kanaatimizce ikinci dalgay da durdurmann imkn yok. Yaplacak tek ey hazr olmak. Ta kafamza naslsa decek. Vermek istediimiz mesaj u: Kask giysek iyi olur.
Fikir Platformu
26
Para yenir mi ?
Yeni Nkleer Enerji Kanunu, Hatalar, Sorunlar(Prof. Dr. Ahmed Yksel zemre) Haftaya hkmetin nkleer enerji politikasna ar eletiriler ynelten bir makale ile balyoruz. Yazar Trkiyede 1960larda balayan nkleer araylarn tarihesini ve politik sorunlarn ieriden yaam bir uzman, ksa bir sre nce yitirdiimiz deerli bilim adam Prof. Dr. Ahmed Yksel zemre. Nkleer enerji salkl biimde tartamadmz konular arasnda. Ergenekon, parti kapama veya tesettr yasa gibi bu konuda da iki takmdan birini tutmak, kampnz semek zorundasnz(!) Oysa nkleer enerji bir EVET/HAYIR meselesi deil. ster bu enerjiyi risklerinden tr yasaklayalm istersek Fransa gibi elektriimizin %70ini bu yolla retmeyi hedefleyelim sorular ve sorunlar bitmiyor. Nkleersiz bir Trkiye dediimiz zaman: 1) Snrlarmza yakn Bulgaristan ve Ermenistandaki santraller sebebiyle yine de ernobil gibi bir kazadan korunmu olmuyoruz. 2) Ykselen petrol-doal fiatlar ve rzgr, gne, bioenerji gibi kaynaklarn verimsizlii Trkiyeyi bir amaza srklyor.
27
Fikir Platformu
Para yenir mi ?
Yzmz nkleere evirdiimiz zaman ise santral tipi, radyoaktif atklar, santrallerin ynetilmesi, zenginletirilmi uranyumun nkleer silahlanmaya kap almas gibi teknik, tbb, politik, diplomatik ve ekonomik UZMANLIK isteyen bir ok konu gndeme geliyor. Daha nce evre kesinde nkleer enerji konusunu genel hatlaryla tartmaya amtk; hatrlayacaksnz Nkleer Enerji? Evet ama adl makale ile. zleyen gnlerde de Rzgr nkleer enerjinin yerini tutabilir mi? diye sormutuk. zemrenin bu makalesi ise sadece AKPnin nkleer politikasn eletirmekle yetinmiyor. Hem Trkiyenin politik koullarna hem de nkleer teknolojinn bugn dnyada geldii noktaya k tutan derinlemesine bir alma sunuyor. Hepinize iyi haftalar dileiyle MY YEN NKLEER ENERJ KANNU TRKYEY NEREYE GTRR? Prof. Dr. Ahmed Yksel zemre Nkleer Santral Projesinin 1992 ncesi 1. Trkiyenin elektrik reten bir nkleer santrale ship olmas gerektii fikri Atom Enerjisi Komisyonunun 1958 ylndaki ilk toplantlarnda dah berrak bir biimde olumu bulunmaktayd. Fakat eitli sebeplerden tr bu yndeki ilk almalar Elektrik leri Etd dresi (EE) bnyesinde oluturulan bir alma grubu tarafndan ancak 1965 ylndan itibren yrtld. Biri ABDden, biri svireden, dieri de spanyadan firmann oluturduu bir konsorsiyum bu konuda EEye danmanlk hizmeti vererek 1969da niha raporunda, nkleer enerji kkenli elektrik retiminin ilk admnda, ve lkenin imkn ve artlarna daha ok uyduu gerekesiyle, Trkiyenin 400 MWelik doal uranyum ve basnl arsulu PHWR tipi bir reaktrle ie balamasn tavsiye etmiti. Ancak 1970 ylnda Trkiye Elektrik Kurumu (TEK) kurulduktan sonra bu proje yeterince siyas bir destek bulamadndan kadk kalmtr. 2. 1972de TEKde Nkleer Santraller Dairesi kurulmu, 1974 ylnda bir nkleer santral kurulmas karar alnm ve yer seimi iin almalar balatlmtr. Bu almalarn sonunda Silifkenin 80 km kadar batsnda, deniz kysnda, Eceli Belediyesine bal olan Akkuyu mevkii nkleer santral alan olarak uygun grlm ve TAEK2 1976da buraya, elindeki: 1) sismik ett sonularn, 2) zemin mekanii aratrmalarn, 3) meteorolojik ve 4) oseanografik deerlendirme sonular ile 5) flora ve fauna incelemelerini gz nnde tutarak, nkleer santral sit alan olarak lisans vermitir. Ancak sit alanyla ilgili veri toplamaya ynelik almalar 40 kadar yerli ve yabanc ilm kuruluun katksyla 1982 ylna kadar srmtr. Bu almalardan sonra TAEK, Uluslararas Atom Enerjisi Ajansna (IAEA) bavurarak uzman bir heyeti Trkiyeye dvet etmitir. Bu heyet 1983 ylnda
28
Fikir Platformu
Para yenir mi ?
Akkuyunun nkleer sit alan olarak seilmesinin isbetli olduunu tasdik eden bir raporu TAEKe vermitir. 1976 ylnda svireden ve biri de Fransadan 4 firmann oluturduu bir konsorsiyum danman olarak tutularak nkleer santral iin eitli firmalardan teklif alnmtr. Tekliflerin deerlendirilmesi sonucunda da 1977 ylnda isve kkenli ASEA-ATOM/STAL-LAVAL konsorsiyumu ile szleme ncesi grmelere balanmtr. Ancak 12 Eyll 1980 asker darbesinden sonra sve Hkmeti demokratik olmayan bir lkeyi muhtap almama karar aldndan grmeler kesilmitir. 3. 1982 ylnda nkleer santral iin gene ihle almakszn TAEK Bakanl araclyla Atomic Energy of Canada Limited (AECL), Siemens-Kraft Werk Union (KWU) ve General Electric (GE) firmalarndan hibir ihle artnmesine dayanmayan *yni bu firmalara resm bir "hle artnmesi"ne yollama yaplarak "Tekliflerinizi bu artnme'ye uygun tarzda yapacaksnz!" denilmeden] teklifler toplanmtr. 1983de 7405 sayl Nkleer Tesislere Lisans Verilmesine Dair Tzk yrrle girmi, 2 Kasm 1983 de kann kuvvetinde kararnme ile Nkleer Elektrik Santralleri Kurumu (NELSAK) kurulmusa da hibir zaman kuvveden fiile kartlamayan bu kurum 1993 ylnda 3743 sayl yasayla kaldrlmtr. 2 Kasm 1983 de AECL, Siemens-KWU ve GE ile, gene hibir ihle artnmesine dayanmayan, teke tek pazarlk grmeleri balamtr. 1984de TAEK Bakan Prof. Nejat Aybers, Siemensin bir kuruluu olan KWUnun teklif ettikleri nkleer santralin, fiyatnn daha ucuz gsterilebilmesini temin etmek zere, Alman Lisans Kurumu (GRS) tarafndan lisanslanm olan Referans Santralinden ou da reaktrn gvenliini ve gvenilirliini ilgilendiren 51 noktada sapma gsterdiini tesbit etmiti. Sonunda IAEAnn gzetiminde Viyanada yaplan mzkereler sonunda Almanlar Prof. Aybersin tesbit ettii 51 noktadan 43nde sapm olduklarn kabl etmek mecbriyetinde kalmlard. Geri kalan 8 hususta da Prof. Nejat Aybers bunlarn reaktr adasnn (reactor islandn) dndaki sapmalar olmas hasebiyle TAEK tarafndan pazarlk konusu edilebilir ve dolaysyla da (ikn edici kantlarn takdm edilebilmesi hlinde) kabl edilebilir sapmalar olduuna hkmetmiti. 30 Austos 1984 de pazarlk grmelerinde anlama salanm ise de Hkmet anahtar teslimi esasna gre balatt nkleer santral ihlesinin temel artn Yap-let-Devret artna dntrdn aklaynca KWU ile kendisine Akkuyu yerine sanal Sinop nkleer siti teklif edilmi olan GE firmalar bu sebeplerden tr ihleden ekilmilerdir. AECL ile 1985 ylnda Yap-let-Devret modeline gre bir n anlama imzlanm olmasna ramen: 1) bir yandan kmr santrallerinin daha elverili olduu hakknda Hkmetin bir blmnde beliren yanl bir kanaat dolaysyla oluan siys irde eksiklii, 2) dier yandan da Kanada Hkmetinin, retilen elektriin Devlet tarafndan satn alnacana dair istedii garantiyi Trk Hkmetinin vermek istememesi dolaysyla, Yap-let-Devret modelini fazla riskli bulmas sonucu 1986da bu giriim de sonusuz kalmtr. Bu giriimlerin baarsz olmasnn balca sebebi nkleer santral yapmclaryla yaplan teke tek mzkerelerin cidd bir hle artnmesi metnine dayanmamakta olmasyd; nk hle artnmesi hem teklif vereni hem de Devleti balayan, her iki tarafn da dna kmamas gereken resm bir erevedir. Nkleer santral yapmclarnn istekli olmalarna ve bzlarnn da Trkiyeyi bu konuda aldatlmas kolay bir lke olarak grmelerine ramen iin cidd tutulmam oluu onlar bir mcer olarak grdkleri bu ihleden vaz gemelerine sebep olmutur.
www.derindusunce.org Fikir Platformu
29
Para yenir mi ?
Nkleer santral kurma giriimlerinin sonusuz kalmas karsnda, 1957-1987 arasnda gerek yurt iinde gerekse yurt dnda yetimi olan nkleer mhendis, nkleer uzman, nkleer fiziki, nkleer teknisyen gibi yaklak 1000 (bin) kadar uzman potansiyelimizin bir blm, yava yava ya yurt dna ya da Trkiyede uzmanlklaryla ilgili olmayan baka ilere kaymlar ve hatt Ocak 1988de TEKin Nkleer Santraller Dairesi bile kapatlm, bu dairenin deneyimli kadrosu da dalmtr. Trkiyenin Nkleer Enerjiye htiyac Trkiyenin, bir yandan resm aklamalara gre % 1,47 olan olduka yksek nfus art ve dier yandan da hzl sanyilemesi dolaysyla, enerji ihtiyc her yl bir ncekine oranla, % 10 civrnda artmaktadr. Bu ise her 7 ylda bir, lkenin enerji ihtiycnn ikiye katlanmas demektir. Trkiyenin gelecee ynelik enerji ihtiycn tahll eden cidd incelemeler 1972den beri: 1) bamsz akademisyenler, 2) TEK, 3) Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlnn organlar, 4) Devlet Plnlama Tekilt ve 5) niversiteler tarafndan yaplagelmitir. 1972de trnn ilki saylabilecek bir incelemede3 Trkiyenin XXI. yzyln balarnda byk bir kurulu g a bulunaca hesaplanm ve bu an kapanabilmesinin de ancak nkleer enerjiden yararlanmakla mmkn olaca vurgulanmt. Bugne kadar geen zaman zarfnda resm makamlar tarafndan yaplan benzeri deerlendirmeler 1972 trihli bu raporun sonucunu kalitatif olarak hep teyid edegelmitir. Doalgaz faktrnn devreye girmesiyle yaplan son ve iyimser deerlendirmelerde de bile kmr, doalgaz ve hidrolik potansiyele dayanlarak yaplan talep tahminlerinde 2020 yl iin ortaya kan enerji ann nkleer enerjiden yararlanarak kapatlmas gerektii vurgulanmaktadr. Bu durumda 2020 ylna kadar en az 10.000 MWelik bir nkleer gcn tesis edilmesi gerekecektir4. Gne ve rzgr enerjisi5 ya da biyomas gibi yenilenebilir enerji kaynaklarnn hibiri bu byklkteki bir enerji an kapatmak iin yeterli deildir. 2020 yl iin ngrlen bu an: 1) ekonomik olduu, 2) srekli enerji retim gvencesi salad, ve 3) dier alternatiflere kyasla, byk glerde kurulabildii iin nkleer enerjiden yararlanarak tedrcen kapatlmas yegne zm olarak gzkmektedir. lkede nkleer santrallerin tesisinin, nkleer santral teknolojisinin bir blmne hkim olmamz da mmkn klmas gereklidir. Nkleer santral teknolojisine hkim olabilmek gibi mill bir hedef ise: nce 1) bir ya da birka teknoloji seimine, ve sonra da 2) bu ynde salam ve srekli bir siys irdenin olumasna baldr. Bu konu: 1) bu iten anlamayan hayalperest brokratlarn tercihlerine, ve 2) zel firmalarn bencil kr hesaplarna braklmayacak kadar nemli ve stratejik bir konudur. Nkleer santral teknolojisinin ya da teknolojilerinin seimi yalnzca leticinin ekonomik tercihlerine de bal olamaz, olmamas gerekir. Byle bir seimin, mill karlar gz nnde tutan mill bir strateji erevesi iinde, ekonomik endelerin yannda:
Fikir Platformu
30
Para yenir mi ?
1. Mill sanayinin imknlarn ve gitgide artan katklarn, 2. Mill iletim ann (enterkonnekte ebekenin): 1) kapasitesini ve stabilitesinin muhfaza edecek, 2) voltaj ve frekans pertrbasyonlarn ise minimum tutacak niteliklere ship olmasn, 3. Mill ham madde kaynaklarnn deerlendirilmesi imknn, 4. Gney Kore rneinde olduu gibi, ksa zamanda, kendi nkleer santrallerimizi yksek bir gerekletirme orannda bizzt kendimizin in etmemizi salamaya msait olmasn da gz nnde tutmas gerekir. Nkleer Santrallere Lisans Verme Felsefesi 1970-1982 yllar arasnda Trkiye Atom Enerjisi Komisyonu Nkleer Gvenlik Komitesi bakan iken nkleer konularda, nkleer enerjiye geme konusundaki baarsz 1976 ve 1982 tecrbelerindeki strateji hatlarn analiz edip bunlardan ibret alarak, Trkiyenin Nkleer Santralleri Lisanslama Felsefesinin temellerini tesbit eden rahmetli Prof. Dr.h.c. Nejat Aybersdir. 2690 sayl kanna gre TAEK lkedeki nkleer tesislere lisans vermekle ykml tek yetkili kurumdur. Fakat gereki olmak gerekirse, TAEKin orijinal bir nkleer santral tasarmn sfrdan balayp inceleyerek lisans vermek hussunda, bugn iin: Ne, mesel Alman Lisanslama Kurumu GRS gibi, etken ve de bamsz bir rgt, Ne bu konuda uzman eleman, Ne eksiksiz bir mevzut, Ne yeterli donanm, ve Ne de yeterli bilgi ve deneyim dzeyi vardr. Bunun farknda olan Prof. Aybers Trkiyede tesis edilmek istenen ve yapmcnn lkesindeki lisanslama otoritesinden lisans alm olan bir nkleer santralin Trkiyeye takdm edilmi olduu ekliyle: 1. Tipinin benzerinin (Referans Santralinin) en az be yllk gvenli bir iletme tecrbesine ship olup olmadnn, 2. Yapmcnn lkesindeki lisanslama yntemine uyup uymadnn, 3. Bu lisanslama ynteminin komponent baznda deil de santralin tmn kapsayp kapsamadnn, 4. Yapmcnn kendi lkesinde lisanslanm referans olarak gsterdii santralin aynsn teklif edecek yerde, fiyatn dk gsterebilmek iin: farkl, daha az gvenli ve daha az gvenilir bir santral takdm edip etmemi olduunun, 5. Eer farkl bir santral takdm edilmise bunun lisanslanm santralden hangi noktalarda saptnn,
Fikir Platformu
31
Para yenir mi ?
6. Bu sapmalarn TAEK asndan kabl edilebilir olup olmadklarnn incelenip lisansn buna gre verilmesini prensip ittihaz etmi; ve bu kstl imknlarn maksimum etkenlikte kullanabilmesi iin de: 7. Trkiyede kurulacak olan bir nkleer santral rnei iin, yapmcnn lkesindeki lisans verme otoritesi tarafndan verilmi lisansnn bulunmasn art komutur. Nkleer santral tesisi gibi milyarlarca dolara bli olan bir konuda kendi mill lisans otoritesinden lisans almam ya da trnn tek rnei ve de en az son 5 yl boyunca gvenli ve gvenilir bir ekilde iletilmi olduu kantlanmas mmkn olmayan nkleer santral tasarmlar iin Trkiyenin: 1. Yapmclarn deneme tahtas olarak kullanlmasna, 2. Sonundan emin olunmayan bir mcerya srklenmesine, 3. Durmu-oturmu-denenmi bir santral yerine cevaplandrlamayan sorularla dolu mphem bir prototip tasarmyla zaman ve retim imkn kaybetmesine asla cevaz verilmemesi gerekir. Nkleer Santral Edinmedeki Hatlar ve Sonunda Saduyunun Ar Basmas Gerek 1976 gerekse 1983 ylndaki nkleer santral kurma teebbslerinin baarsz olmasndaki temel hat bu iin Trkiyenin menfaatleri asndan tm artlarnn santral reticilerine ak ve seik olarak bildirilmemi olmas, yni ayrntl ve taraflar balayan kesin bir artnmeye dayanan bir ihle almam olmasdr6. Bu, btn teklif verenleri: Trkiyenin bu ii bilmediini, ve kolayca aldatlabileceini zannetmelerine ramen Trkiyede bu artlarda nkleer santral kurmann kendileri iin byk risk tadna inanmalarna yol amtr. Nitekim KWU gibi cidd olmas gereken bir firma dah, yukarda da sz edilmi olduu gibi, kar endesiyle, gerekleri saptran bir teklif verebilmitir. Ayrca ortada taraflar balayan resm bir artnme metni olmadndan, zamann hkmetinin, teklif veren firmalara dvet mektubunda bulunmayan, Yap-let-Devret gibi yapmcnn kabl etmesi mmkn olmayan artlarla zikzaklar izebilmesine ve emrivki yapabilmesine de imkn vermitir. Hlbuki nkleer santral yapmcl baka, nkleer santral ileticilii ise bambaka konulardr. te 1976 ve 1983deki bu acemice ve tlihsiz giriimler 1996daki ihlenin temelinin sk tutulmasnn gereklilii hakknda yeterince retici olmutur. Bu ihlenin,: 1) olabildiince kontrollu bir biimde cereyn etmesi de, 2) siyasetilerin daha ncekilerde olduu gibi ihle yntemine yerli yersiz mdhale etmelerinin nne geilmesi de, ancak, kurumlar ve ahslar balayc resm bir ihle artnmesi erevesinde hareket edilmesiyle mmkn olabilmitir. Aralk 1992de Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakan Ersin Faralyalnn Bakanlar Kuruluna sunduu bir raporda, baka enerji kaynaklar ihds edilmedii takdirde, lkenin 2010 ylnda byk bir enerji krizin iine deceine ve bunun iin de mutlaka nkleer enerjiden yararlanlmas gerektiine dikkat ekilmekteydi.
Fikir Platformu
32
Para yenir mi ?
Bunun zerine 1993 banda toplanan Bilim ve Teknoloji Yksek Kurulu nkleer enerjiden elektrik retimini lkenin ncelikli btn meseleleri arasnda 3. sraya koymutur. 1995 ylnda TEA, nkleer santral ihlesinin n incelemelerini yapmak zere danman olarak, Gney Korenin Korean Atomic Energy Research Institute (KAERI) firmasyla anlamtr. 1996da Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlnn grevlendirdii 3 danman7 ile daha sonra bunlara katlan TEA Nkleer Santraller Dairesinden 2 elemandan8 oluan bir komisyon KAERInin tek cildlik ihle artnmesi taslan Trkiye artlarna uyarlayp genileterek buna 5 cildlik9 son eklini vermitir. Bunun zerine 17 Ekim 1996 trihli Resm Gazetede Akkuyu Nkleer Santrali iin ihle alm olduu iln edilmitir. Bu arada TBBMnde bte grmeleri srasnda Meclisdeki btn partilerin lkenin nkleer enerjiden yararlanmas konusunda hemfikir olduklar ve dolaysyla siys bir konsensus ve siys bir irdenin de artk olumu olduu ortaya kmtr. 15 Ekim 1997 de AECL (Atomic Energy of Canada Limited), NPI (Nuclear Po-wer International/Siemens ve Framatome konsorsiyumu) ve Westinghouse (Mitsu-bishi ile birlikte) tekliflerini sunmulardr. Bu tekliflerin: 1) ciddyet derecesi, 2) avantajlar, 3) eksiklikleri ve 4) gizlemeye allan hiyleleri 221 sayfalk analitik ve kritik bir raporda o zamanki TEA Genel Mdr Zeki Kseolunun talebi zerine Enerji Bakanl Danman Prof.Dr. Ahmet Baylken ile TEA Genel Mdr Danman sfatyla tarafmdan incelenmitir10. Bu srete NPI konsorsiyumunun, teklifinde: 1) pekok hakkat d beynda bulunduu, 2) teklif etmi olduu nkleer santralin benzeri bir referans santralinin mevcd olmad gibi, 3) teklifinin projelendirilme safhasnn dah tamamlanmam olduu, dolaysyla 4) Almanyada ve Fransada lisans alamam olduu, 5) hle artnmesinin anahtar teslim artna uymad, 7) bir baka olmazsa olmaz art olan santralin nkleer yaktnn teminini de stlenmedii, 8) artnmenin bir baka olmazsa olmaz artlarndan biri olan 15 yl geri demeli Eximbank teyidli % 100 kredi getirme artnn ancak % 10 kadarn karlayabildii, ve bunlarn dnda da 9) hle artnmesine yzlerce konuda aykr olduu ortaya kmtr. Bu durum NPIn orta Siemens iin, esefle hatrlatlmas gerekir ki, bir yenilik deildi. Siemensin, en ok 6-7 ylda tamamlanmas gereken: 1) Atucha-2 nkleer santralini Arjantinde 28 yldr hl tamamlayamam; 2) Brezilyadaki Angra-2 nkleer santralini ise ancak 24,5 ylda tamamlayabilmi olmas dolaysyla sbka dosyas kabark ve bu olgular dolaysyla gvenilir gzkmeyen bir yapmcdr. TEA Ynetim Kurulu ise Baylken-zemre Raporunda aka ortaya konmu olan btn bu aykrlklara ramen Akkuyu Nkleer Santral hlesini NPIn kazanm olduunu bir emrivki ile iln etmeye kalkmtr. Devlet Bakan Hsamettin zkann bu emrivkiyi o srada Pekinde bulunmakta olan Enerji Bakan Cumhur Ersmere bildirmesi ve onun da mdhalesi sonucu bu aklama yaplamamtr. Eer bu ihle NPIye kazandrlm olsayd hle artnmesine gre 6,5 ylda hizmete girmesi gereken bu nkleer santral herhlde, Siemensin Arjantin ve Brezilyadaki oyalamalarnda olduu gibi, 20-25 yldan nce bitirilemezdi; ve Trkiyeye mliyeti de, 3,5 milyar $ yerine, herhlde 40 milyar $ kadar olurdu.
33
Fikir Platformu
Para yenir mi ?
Prof.Dr. Ahmet Baylken ile benim bu ihledeki btn bu aksaklklar tesbit eden mezkr 221 sayfalk Akkuyu Nkleer Santral hlesi Deerlendirme Komisyonlar Raporlarn, ve Muhlefet erhlerini Deerlendirme Raporu balkl raporumuzun Genel Mdr Zeki Kseolunun ayrlmasndan sonra TEA dresi tarafndan yok saylmas zerine, durumun vahmetini aklayan 2 sayfalk bir takdm yazsyla Cumhurbakanna, Babakana ve Babakan Yardmcs Bakanlara ilettiimiz bu rapor zerine,11 durumun o gnk hkmetin birliini sarsacana inanan Babakann nerisine uyan Bakanlar Kurulu 25 Temmuz 2000de, sudan zhir sebepler ileri srerek, bu ihleden vaz gemek zorunda kalmtr. ETK Bakan Hilmi Glerin ve TAEK Bakan Okay akrolunun Aklamalar Gazeteci Nriye Akmann Sinopta kurulaca bildirilen nkleer santral hakknda Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakan Hilmi Gler, ve TAEK Bakan Okay akrolu ile yapm olduu rportajlar Zaman gazetesinde, srasyla 21-22 Mart 2007 ve 15-16 Nisan 2007 trihlerinde yaymlanmt12. Sz konusu her iki rportajda ve Bakan Hilmi Glerin TBMMnin 8 Kasm 2007 tarihindeki 18. birleiminin ilk oturumunda nkleer alandaki Trk tipi yatrm modeli (!?) olarak takdm ettii bu modele gre: 1. Bu i iin ihle artnmesi olmayacak. 2. hleye klmayacak. 3. TAEKin de ortaya koyaca kriterler olacak13. 4. Santral kurucusu irketler teviklerden yararlandrlacak. 5. Nkleerde snf geen14 (!) yabanc teknoloji shibi firmalar zten belli (!). Bu standartlar Uluslararas Atom Enerjisi Ajans netletirmi15 (!????). 6. zel sektrden en uygun teklifleri verenler yartrlacak (!)16. 7. Teklif verenler iinde santrali en az yk olan (!?), en abuk devreye giren ve yerlilik pay en yksek olan kabl edilecek. 8. Yapmc firmalara santral kurulduktan sonra 15 yl elektrik alm garantisi verilecek. 9. Nkleer santralin kurulu gc irketlerimizin seecei teknolojiye (!??) bal olacak. 10. Trkiyenin bir mcerya girmi grnts vermemesi iin teknoloji seiminde, Trkiyenin artlarna en uygun, en gelimi ve bunlar iinde en yaygn kullanlanlar bir paket hlinde dnlmekte17. 11. Seilen teknolojinin ad verilemez; zr rekabet asndan problem olur.
Fikir Platformu
34
Para yenir mi ?
12. lkemizdeki irketlerin nkleer santral iletmesi konusunda deneyimi yok. Bu itibrla ok mmkndr ki kurucu irket, santral iletmeciliinde deneyimli bir yabanc firmayla szleme yaparak bu sorunu zebilecek. 13. Nkleer santralde retilen elektriin 15 yl sreyle satn alma garantisi verildii iin ii alan firmann bir an evvel iletmeye girmesi de salanm olacak. TBMMnin yukarda zikredilen oturumunda Sayn Bakan: Biz ill bir yerden kopya m ekeceiz? Bu modeli biz kendimiz gelitirdik diyor. Hkmetin nkleer santral kurma konusundaki prensip kararn almasndan bu yana yaklak drt yl geti. Bu uzun sre iinde byle yepyeni bir modelin hazrlanmas iin tecrbeli yabanc firmalardan mavirlik hizmeti alndna veya Trkiyedeki uzman ve akademisyenlerin bilgi ve grlerine kurumsal ve sistemli biimde bavurulduuna dair hi bir bilgi bize intikal etmedi. zel ihtisas gerektiren nkleer santraller konusunda kendisi de uzman olmadna gre Sayn Bakann evresindeki brokratlarn tavsiyelerine uyduu ve fena hlde yanltld anlalyor. Dnyada bir benzeri ve baka hi bir lkede rnei bulunmayan, mulk, aprak ve stne stlk bir sr i elikiyle mll, Trkiye zerinden haksz kazan salamak isteyen bz nkleer santral yapmclarndan kimilerinin azlarnn suyunu aktacak, kimilerini de ciddiyetimiz konusunda tereddde drecek olan bu model, mrlerini nkleer enerjiye adam olan ilim adamlarmz ve mhendislerimizi hayretlere ve cidd yaslara gark etmitir. Bu modelin mcidi olan, kimlikleri mehul brokratlar18: 1) nkleer santral teknolojisinin knhnn de, 2) bu iin trih gemiinin de, 3) Dnyda nkleer elektrik reten 32 devletin bu konudaki temkin ve teenni dolu stratejilerinin de, 4) Trkiyenin bundan nceki 4 teebbsnn ayrntlarnn da, 5) Trkiyeye nkleer teknolojinin bir rnn satn almann nkleer teknolojiyi kazandrmak olmadnn da maalesef idrkine ship gzkmemektedirler. Bir de, sayn Bakann yukarda 10 numaral beynn gz nne alalm. En gelimi teknoloji Trkiyenin artlarna uymaz; nk en gelimi teknoloji en yeni yni en az denenmi ya da EPR ve AP-1000 tipi nkleer santral tasarmlarnda olduu gibi hi denenmemi, bakalarnn sizi tecrbe tahtas yapmak istedikleri, en ok potansiyel riziko iermekte olan teknoloji demektir. Santral tipi seimi bir Mill Strateji meselesi olmaldr. Hkmetin de, TBMMnin de, Cumhurbakannn da bu konuda yanl ynlendirilmi olduklar ikrdr. Bu mill strateji, dier btn nkleer lkelerde yapld gibi, Enerji Bakan ya da TAEK vey zel bir irket tarafndan deil siyas en yksek dzeyde ele alnarak Hkmet tarafndan belirlenmelidir. Bu Mill Strateji uuru: 1) Bakann rportajnda da, 2) TAEK Bakannn rportajnda da, 3) 9 Kasm 2007 trih ve 5710 sayl Nkleer Santrallerin Kurulmasna ve letilmesi le Enerji Satna likin Kannda da, 4) TAEKin bu kannla ilgili olarak yaymlad 3 sayfalk ltlerde de ne yazk ki tammen nmevcd. Seilecek olan nkleer santrallerin tipi ve dayandklar teknoloji ne olursa olsun, Bu Mill Stratejinin nkleer gvenlik asndan olmazsa olmaz asgar deimezleri, nkleer santralin: 1. Bat Anlamnda Nkleer Gvenlik Doktrinine19 uygun olmasdr,
35
Fikir Platformu
Para yenir mi ?
2. Bir benzerinin kendi lkesinde lisanslanm ve en az 5 yl gvenli ve gvenilir bir ekilde alm olmasdr. 3. Kurulaca blgedeki depremlere kar mukavim olmasdr20. 4. Btn mr boyunca reaktrden kan kullanlm yaktlarn tmn ucuz bir ekilde koruma altna alacak bir depolama donanmna ship olmasdr. leride nkleer reaktrlerimizi kendimizin in etmesi de mill bir hedefimiz olmaldr. Bu takdirde de: 1. Kopyalanmas en kolay olan, 2. Hammadde kaynaklarmzdan yararlanmamz mmkn klan, ve 3. Yapmcnn en geni teknoloji transferi vaad ettii nkleer santral tipleri hedefimiz olmaldr. En gelimi teknolojinin mmessilleri en yeni yni ya hi denenmemi ya da az denenmi olacandan zten henz yaygnlamamlardr. Dolaysyla en yaygn teknoloji art ile en gelimi teknoloji art biribirlerini dlayan artlardr; bu iki art ayn anda tatmn edemezsiniz. Ayrca en yaygn teknoloji denildii anda da zten santral tipi peinen seilmi demektir: Dnyda en yaygn teknoloji PWR (Pressurized Water Reactor: Basnl Su Reaktr) teknolojisidir. Bu bakmdan Sayn Bakann yukardaki 10. ve 11. beynlar elikilidir. Bu beynlar tercihin PWR teknolojisi ya da onun gelimii ama hl daha iletmede bir rnei bulunmayan EPR ya da AP-1000 teknolojisi olacana iret etmektedirler. PWR teknolojisi ise: 1) nkleer yakt elemanlarnda zenginletirilmi uranyum kullanmak zorunda olduundan, 2) darya baml olmamak dncesiyle, eer bu yaktn tedriki iin kendi uranyum zenginletirme tesisimizi kurarsak rann bana gelenlerin, hi pheniz olmasn, bizim de bamza geleceinden, ve 3) bu tip teknolojiye ship olan Amerikallarn (Westinghouse) ve Franszlarn (Framatome) bu nkleer santral konusunda teknoloji know-hown vermeye de asla yanamadklarndan dolay acab bu PWR teknolojisi, balang iin, bizim amzdan en uygun olan, gzmz kapal almamz gereken bir teknoloji midir? Yoksa bu teknoloji *Gney Kore'nin fevkalde isbetli bir ekilde gerekletirmeyi baarm olduu gibi+ nce mill nkleer teknolojiyi iyice oturtmann, sonra da bu istikamette deneyim kazanp iyice yol almann akabinde ikinci safhada dnlp uygulanmas gereken ve ancak bu safhada isbetlilii ve verimlilii tartlmaz olan bir teknoloji midir? EPR ve AP-1000 teknolojilerine gelince, henz denenmemi olduu iin bunlarn nasl ileyecekleri ve ne kadar gvenli ve de gvenilir olduklar belli deildir; ve dolaysyla da Trkiye iin en yksek rizikoyu haizdirler. 5710 Sayl Kann 9 Kasm 2007de kabl edilmi olan 5710 sayl Nkleer G Santrallarnn Kurulmas ve letilmesi ile Enerji Satna likin Kann incelendiinde bunun, Trkiyede nkleer santrallerin, 22.01.2002 gnl
36
Fikir Platformu
Para yenir mi ?
4734 sayl Kamu hle Kannu ile 15.08.2003 gnl 4964 sayl Kamu hle Kannunda Deiiklikleri eren Kannun kapsam dnda tutmaya mtuf fevkalde problematik bir kann olduu daha ilk nazarda anlalmaktadr. Bu kann mulkl, giriftlii ve ngrd yntem sebebiyle, meseleleri hlletmekden ok, halli mmkn olmayacak meseleler karmaya gebe gzkmektedir. - 1. Maddeye nkleer santral teknolojisinin lkeye kazandrlmasnn ama olduu ak bir ekilde yazlmalyd. - 2. Maddedeki irket tanm karkla yol amaktadr Bu tanm: 1) nkleer santral kurmann, 2) nkleer kkenli elektrik enerjisi retmenin, ve 3) nkleer kkenli elektrik enerjisi satmann ayn bir irketin vaz geilmez fonksiyonu olduunu im etmektedir ki dier maddelerle elikilidir. - 3. Maddenin 3. bendinde yer alan: Bu kanuna gre yaplacak nkleer g santralleri iin yarmaya katlacaklarda aranacak artlar ibresinde sz edilen sbjektif yarma teriminin kesin, dakk, ak, seik bir tanm yaplm deildir; yni bu terim hukuk bir terim gibi kabl edilemez. - Ayn maddenin 5. bendinde Enerji Piyasas Dzenleme Kurulunun en uygun bulunan nkleer santral teklifine bir lisans verilmesinden sz ediliyor. Ama bu lisansn hangi amala ve hangi i iin verilecei belirtilmiyor. Bu lisans: 1) Nkleer santralin sit alan lisans mdr? 2) Yapmc irketin inaat iin gerekli olan malzemeleri ithl lisans mdr? 3) Yapmc irketin ithl edecei malzemenin gmrk resminden muaf olaca lisans mdr? 4) naata balama lisans mdr? 5) Kannda inaatn nasl ve kim tarafndan: A. naat asndan, ve B. Nkleer adan denetlenecei aklanmam olduundan, acab yapmcnn bu denetimden muaf tutulacann (!) lisans mdr? 6) Reaktre yakt ykleme lisans mdr? 7) Scak testlere balama lisans mdr? 8) Reaktrn tam gte almas lisans mdr? 9) Santralin retecei elektriin retimi ve sat ile ilgili bir lisans mdr? Ve ilh - 4. Maddenin 2. fkrasnda Szleme yapmay talep etmeyen irketlerden kast nedir? Metinde kesinlik yoktur; dolaysyla ind yorumlara aktr. Kez szleme yapmay talep etmeyen irketlerin nasl bir yasal srece tbi tutulaca da belirsiz braklmtr. - 5. Maddenin 3. fkras: A. 1) radyoaktiviteden arndrma, 2) sklen paralarn geici depolanmas ve 3) son depolama vb gibi skm sonras faaliyetlerden kimin sorumlu olacan aklamamaktadr; B. URAHy ve Hy kimlerin oluturaca da belirsiz braklmtr. C. Kabl ilemlerinin kimlerin sorumluluunda olduu ve masraflar kimin karlayaca ve bu ilemlerin nasl yaplacana da hi deinilmemektedir. - 5. Maddenin 4. fkras irket Ayrca santralin faaliyeti sresince oluacak atklarn tanmas, depolanmas ve/vey bertaraf edilmesi ile ilgili her trl finansal mliyetlerin ve santralin iletme sresi sonunda iletmeden karma masraflarnn karlanmas iin oluturulacak hesaplarn her birine 0,15 cent/kWh (ABD Dolar cinsinden) katk pay demekle ykmldr demektedir. Bu isbetsiz bir hkmdr. ABD dolar gibi sbit bir deeri olmayan para birimi yerine IMF ve Dny Bankasnn kullandklar SDR yni Special Drawing Right (zel ekim Hakk) biriminin kullanlmas ya da enflsyon oranna endeksli YTL kullanlmas Trkiyenin karnadr. - Kann nkleer santralin gerek inaat, gerek nkleer paralar iin Kalite Temini ve Kalite Kontrolnn nasl yaplacan; ve gerek inaat gerek nkleer adan denetiminden kimlerin sorumlu olacandan hi sz etmemektedir.
37
Para yenir mi ?
- Kullanlm nkleer yaktlarn oluturduu nkleer atk meselesinin zm ise bu atklara hangi gzle bakldna baldr. Kullanlm yakt elemanlarnda oluan plutonyum izotoplarn deerlendirmek isterseniz zm yolu baka; bunlar nkleer p olarak kabl ederseniz zm yolu bambakadr. Bu plutonyum, bu hliyle satp para kazanmak vey MOX tipi nkleer yakt retmek sretiyle deerlendirilebilir. Teknolojik dzeyimiz MOX tipi yakt retmemize izin vermemektedir. Kullanlm nkleer yaktlarn iindeki plutonyumu satmann ise mahzuru oktur. nce bu plutonyumun geri kazanlmas iin kullanlm yaktlarn Dnydaki birka plutonyum geri kazanm tesisine tanmas gerekir. Bu ise hem evre, hem uluslararas politika asndan ok rizikoludur. Fransadaki bir nkleer santralin kullanlm yaktlarnn birka yz kilometre uzaklkta Almanyadaki byle bir tesise tanmas bile aylarca protestolara, boykotlara, grevlere, yollarn kesilmesine ve iddet eylemlerine sebep olmaktadr. Trkiyedeki kullanlm yaktn Avrupadaki bir plutonyum geri kazanm tesisine kara yoluyla gnderilmesi en az 5 lkeden geen bir gzergh gerektirir. Bu kadar rizikolu bir operasyona, ilgili lkelerin hibiri izin vermez. Bu sebeplerden tr Trkiye, santrallerinden kan kullanlm nkleer yaktlarnda birikmi olan plutonyumu kullanm mmkn olmayan nkleer p olarak kabl etmek zorundadr. En rahatlatc ve de en insan zm de budur.
Yksek radyoaktiviteye ship olan nkleer p evreye zarar vermeyecek ekilde kontrol altna alnabilir. Bunun basit ya da sofistike uslleri vardr. En sofistike olan: kullanlm yakt elemanlarn vitrifiye ettikten yni svlatrlm cam iine hapsettikten sonra, paslanmaz elik kaplar iinde topran suyun erimedii derinliinde, tercihen bir granit katmannda ya da terk edilmi bir kayatuzu ocanda kurulan depolarda muhfaza etmektir. Bu ok pahal bir yntemdir. Dnyda bu tipten, deneysel amala kullanlan, yalnz birka kk rnek vardr. Genellikle bu gibi yksek radyoaktiviteli atklar ayn hazrlk srecinden sonra topran stnde depolanmaktadr. Son Akkuyu Nkleer Santral hlesi artnmesinde, reaktr koruyan koruma kabuunun iinde, nkleer santralin mr olan 40 yl boyunca kacak kullanlm yakt elemanlarn barndracak byklkte bir zel soutma havuzunun bulunmas ngrlmt. Ama, nkleer santral mrn doldurup da koruyucu kabuun iindekilerin demonte edilmesi gerekenleri demonte edildikten sonra, bu havuzda biriktirilmi olan kullanlm yaktlarn koruma kabuunun oluturduu bir eit lhitte (sarkofajda) sonsuzadek hapsedilmesiyle evreye radyasyon yaylmasnn nne gemekti. Grld gibi bu, hem gvenli hem de fazladan bir masraf gerektirmeyen ucuz bir yntemdir. Bununla beraber sz konusu kannun 5. ve 7. maddelerinde, bu en masrafsz yntem tercih edilecek yerde, fevkalde pahal bir baka yntemi kann maddesi yapmaktaki kastn ne olduu anlalmamaktadr. Trkiye, Hollanda gibi ufak bir lke deildir ki yer kazanmak endesiyle bir nkleer santralin tmyle sklmesini gerektirsin. - Kannun 3. maddesi 5. fkrasnda: ilgili irketle TETA21 arasnda, santralin iletmeye girmesinden itibren onbe yl amayan enerji satn dzenleyen szleme imzlanr, ve 5. maddesi 3. fkrasnda da: irket, TAEKin yaynlayaca ltler erevesinde yakt temininden ve iletme dneminin sonunda santralin devreden karlmas ve skmnden sorumludur ve kez 7 Maddenin 2. fkrasnda da Szleme srelerinin sonunda nkleer g santralinin sklmesi zorunludur denilmektedir.
Fikir Platformu
38
Para yenir mi ?
Bundan anlalan nedir? Genel Muhasebe Kannu ile Devlet hle Kannu hkmlerine ve Saytayn denetimine tbi olmayan bir irket olan TETA ile lgili irket arasnda onbe yl amayan bir dnem iin szleme imzalanacak ve bu iletme dneminin sonunda da irket hem santrali devreden karacak ve hem de santrali skecek (!?). Bu mmkn olmadna gre irket, szlemesi bittikten sonra reaktrn kalan mr olan eyrek asr (25 yl) boyunca yakt teminine devam edecek ve 40 yl sonra da skmek iin geri gelecek demektir. Bu orijinal Trk tipi nkleer yatrm modeli (!?)ni oluturan mehul brokratlar, henz nkleer mhendislik tahsilini bitirmemi gen rencilerimize danma zahmetine katlansalard, uygulamas imknsz byle bir madde gzden kamazd. Oysa, kabul edilen yasal ereve iinde 40 yllk mr olan bir nkleer santralin en ok 15 yl sonunda pe atlmas [bu Kann maddesi araclyla vaz geilmesi ancak baka bir kannla mmkn olan] bir gereklilik olmuyor mu? Kannla tescil edilmi ve yaynlanm olan byle bir nkleer mukavele art hi kukusuz bir Dny lkidir ve de bir kara mizah rneidir. - Bu Kann, kurulan ve ilk leticisine en ok 15 yl iletme hakk verilmi olan nkleer santralin bu 15 yldan sonraki kibeti hakknda en ufak bir ipucu vermemektedir: 1) Bu sre sonunda leticinin zilyedlii sona erecek midir? Yoksa santral, leticinin mlkiyetinde kalacak ama leticinin artk iletme hakk olmayacak mdr? 2) Bu, temdid edilebilir bir hak mdr? 3) Yoksa bu iletme hakk leticinin bir bakasna devir edebilecei bir hak mdr? 4) Bu sre sonunda iletme hakk baka bir firmaya m ve kimin tarafndan verilecektir? 5) Yoksa bu sre sonunda santralin mlkiyeti ETKBye mi intikal edecek ve bundan sonra artk letici ETKB mi olacaktr? Bu kannun, hem kann teknii asndan hem ieriinin mulkl ve giriftlii asndan ve hem de mesele halledecek yerde, zm byk skntlara yol ama potansiyeline ship meseleler vaz etmesi asndan nkleer mhendisler tarafndan tasvib edilmesi mmkn deildir. TAEKin Nkleer Santral ve Nkleer Yakt Temini ltleri TAEK nkleer santral ile ilgili ltlerini 9 madde ve nkleer yakt temini ile ilgili ltlerini de 5 madde hlinde yaynlam bulunmaktadr. A. Nkleer santral ile ilgili ltler gz nne alndnda: - 1. ltteki Nkleer g santrali gncel ve kantlanm teknolojik yenilikleri kapsamaldr cmlesi elikilidir. Bu kannu hazrlam olanlarn, nkleer mhendis olmadklarndan, her gncel yeniliin Trkiyeye uymayacandan haberleri yok. Ayrca, kantlanm szc ile ne kastedilmektedir? Bu kantlanm olmann objektif lt nedir, belli deil! Kez bu maddedeki cidd kaznn ierii de mulktr. Bunun dorusu: Uluslararas Atom Enerjisi Ajansnn nkleer santrallerdeki kaz snflandrmasna gre [cidd yni ingilizce: serious deil+ ar (ingilizce: severe) kazdr. 1997 ylnda TAEK tarafndan hazrlanp da nkleer santral teklifi verecek firmalara uymalar taleb edilmi olan codes, standarts and regulations listesinden hi sz edilmemesi de byk eksikliktir. Bunlar nem srasna gre United States Nuclear Regulatory Committeenin (US NRCnin), IAEAnn, yapmc lkenin ve son olarak da Trkiyenin ilgili mevzat idi.
Fikir Platformu
39
Para yenir mi ?
- 2. Lisanslama ltnde: nerilen santrala rnek tekil edebilecek, hlen iletilmekte ve ayn teknolojinin en son rnei olan lisansl bir santral referans olarak gsterilecektir. nerilen santralin henz iletmeye gemi bir rneinin olmamas durumunda, ayn teknolojinin bir dzenleyici kurum tarafndan nkleer gvenlik deerlendirmesi sonucunda onaylanm vey kurulmas uygun grlm bir rnei referans olarak gsterilecektir denilmekte, ama 3. ltn b) aklamasna ise: lkemizde kurulacak nkleer g santrallerinin snanm ve gvenilirliini kantlam reaktr tiplerinden seilmesi amalanmtr diye bir not dlmektedir. Henz iletmeye gememi bir reaktr: 1) hem snanm, ve 2) hem de gvenirlilii kantlanm nasl olur? TAEKin 19 Aralk 2007 trihli Nkleer Santral Kurup letecek irketlerin Karlamas Gereken TAEK ltleri balkl bu elikili aklamasnn altnda, hayrettir ki, TAEKin 3 Daire Bakan ile 2 Bakan Yardmcsnn imzlar bulunuyor. Teklif edilen sanral tipinin benzerinin (Referans Santralinin) en az be yllk gvenli bir iletme tecrbesine ship olmas bundan nceki nkleer santral ihlelerinde olmazsa olmaz bir art olarak vaz edilmi bu ilkeden ETKB ile TAEK acab hangi pratik sebeplerle vaz gemilerdir? - Santralin mrn en az 40 yl olarak belirleyen 4. lt, bunlar hazrlayanlarn nkleer mhendislik kavramlarndan ne kadar uzak olduklarnn bir baka belgesidir. Bu ltn dorusu: Nkleer santralin hizmet verecei sre ortalama % 85 yk faktr ile en az 40 yl olmaldr eklindedir. - Bunlardan 5. lt (!?): Deerlendirmeye alnacak santral tipleri teknolojik olarak snanm olacaktr demekte ama snanmln ltn vermemektedir. Bu, sbjektif dayatmalara ak bulunan byk bir eksikliktir. - 6. lt: Yakt teknolojisi snanm olacaktr. Doal uranyum ve zenginletirilmi uranyum kullanan reaktrler deerlendirmeye alnacaktr. Yakt retiminin lke iinde yaplmas tercih nedenidir demektedir. Bu ltn son cmlesi anlamszdr. zel Sektrn shibi olaca ve kendisine bunu iletmek iin 15 yldan fazla bir sre tannmayan bir nkleer santral iin zel Sektr bir de nkleer yakt fabrikas m kuracaktr? - Yerli katk payna ynelik pln ve program nerilmesi gerekmektedir. Pln ve programda, en az % 60 yerli katk payna ulalacak sre gsterilmelidir eklindeki 7. lt tammen anlamszdr. Santral leticisinin bu ii shiplenmesine msaade edilen maksimum snr 15 yldr. inde bir sreklilik yoktur ki % 60lk bir yerli katk payna ulalacak sreci gstersin. stelik ayn tipten ikinci bir nkleer santralin gene onun tarafndan kurulacana dair de ne bir garanti ve ne de bir gereklilik vardr. Akkuyu Nkleer Santral hlesi esnsnda, 1999 ylnda, Prof.Dr. Ahmet Baylken ile benim yaptmz inceleme: kurulacak ilk santralin tipine ve yapmcsnn msaadesine bal olarak inaat ile ilgili en ok % 24,4 kadarlk bir ksmnn yerli olarak yaplabileceini ortaya koymutu. ETKBnn ve TAEKin byle bir kannun yalnzca ml ynleriyele bir mikdar ilgiliymi gibi grnp de lke asndan hayat nemi olan nkleer teknoloji transferi hakknda sessiz kalmalar bir nkleer mhendis olarak beni hem artm ve hem de bu kurumlarn bugnk durumlar hakknda da d krklna uratm olduunu itiraf etmeliyim.
Fikir Platformu
40
Para yenir mi ?
- Bu ltlerde gz nne hi alnmam olan ama nkleer santralin emniyetle iletilmesiyle ilgili nemli bir husus daha var: Nkleer santrali iletecek olan operatrlere ve spervizrlere verilmesi gerekli olan hem simltr ve hem de i banda eitim. Bunu kim garanti edecek? Bu teknisyenler ilerinin ehli olarak yetitirilmeli ve bu, sk garanti altna alnmaldr. Nkleer santral iletmek tekerlekli bisiklet srmeye benzemez. - Nkleer Santrallarn Kurulmas ve letilmesi ile lgili Enerji Satna likin Kanna, bu kannun adyla da ieriiyle de hibir ilgisi olmayan Yerli Kmr Yaktl Santrallarn Teviki balyla 2. Geici Madde olarak eklenmi olan maddenin, kann sistematii asndan, bir baka kannun konusu olmas gerekirdi. Bu maddenin bu kannla uzaktan, yakndan hibir ilgisi yoktur. B. Nkleer santral ile ilgili yakt temini ltleri gz nne alndnda ise: - 1. lt: Santral iin ilk kalp yklemesi iin gerekli olan mikdarn dnda en az iki kalp yklemesi iin gerekli yakt santralin tedrik listesine dhil edilecektir demektir. Bu ifde ak ve seik bir anlam yoktur. lk yklemeden sonra reaktr kalbinin her yl te biri yenileneceine gre bu madde alt yllk bir yakt teminini mi yoksa yalnzca iki yeni yklemeyi mi art kouyor. Bu belli deil. Ayrca kann ve ltler CANDU tipi bir reaktr darlamadna gre ve bu reaktrde de yakt yklemesi srekli olacandan bu lt anlamszlamaktadr. Akkuyu Nkleer Santrali hle artnmesinin V. cildinde bu konuyu, yanl anlalmaya mahal vermeksizin, aadaki ifadelerle dercetmitik: The Nuclear Fuel and Raw Material supply bidding comprises the following : 1. Supply of fuel (and Heavy Water, if any) for the initial inventory including a number of spare Fuel Assemblies; 2. Two subsequent reloads, together consisting of up to 2/3 (two-thirds) of Nuclear Core (PWR and BWR), Supply of two complete nuclear core, makeup heavy water corresponding to two years operation (PHWR)..22 - 5. lt ise: Santrala temin edilecek yakt, santral reticisinin belirledii ve lisanslama srecinde dzenleyici kurum tarafndan onaylanan niteliklerde ve lisans koullarna uygun olacaktr. Yakt teknolojisi snanm olacaktr diye ii bo bir beyndan ibrettir. Burada, lisans koullar nelerdir? Bu da aklanmamtr. Ayrca bir 5 yl boyunca gvenli bir biimde alm bir Referans Santrali de gsterildiinden bu santraldeki nkleer yakttan farkl bir yakt teknolojisi teklif etmek Referans Santralinden majr bir sapma olacandan bu zten kabl edilemez ve yapmc da bunun byle olduunu bilir. Gzlemler ve Sonular 9 Kasm 2007 trih ve 5710 sayl Nkleer Santrallerin Kurulmasna ve letilmesi ile Enerji Satna likin Kannu ve TAEKin bu kannla ilgili olarak yaymlad 3 sayfalk ltleri hazrlam olan mehul brokratlarn: 1) nkleer mhendislikden de, 2) nkleer santrallerin trihinden de, 3) Trkiyenin bu konudaki giriimlerinin ayrntlarndan da, 4) bu giriimlerde yaplm olan hatlardan da, 5) en son 1998-2000 Akkuyu hlesinde iin Devletin yararna, nihyet, nasl rasyonel ve de sk tutulmu olduundan da, 6) bu son ihlenin safhalarndan da, 7) bu son ihlede teklif verenlerin bir blmnn olduu kadar ETKB brokratlarnn yasa d giriimlerinden de ve ilh haberi olmayan, yasal bir metni ak ve de seik bir biimde efrdn cm, ayrn mn ve de iltibsa yol amayacak biimde kaleme almakdan ciz ve de Trke zrls kimseler olduu derhl gze batmaktadr.
41
Para yenir mi ?
Bu kannun, ieriinin ne trl skntlara gebe olduu fark edilmeden ve fark ettirilmeden kabl edilmi olduu anlalmaktadr. Zararn neresinden dnlse krdr! Bu kann, mesele halletmekden ziyde halli mmkn olmayacak bir sr meseleye gebedir. Bundan dolay, bavurma yetkisine ship kimseler ve makamlar tarafndan Anayasa Mahkemesinde bu kannun tmnn iptli iin dv almasnn gerekli ve de isbetli olacan hem kamuoyuna ve hem de yetkililere, mrnn son 50 yln Trkiyemizin nkleer teknolojiye terfi etmesi idealine vakfetmi en kdemli hoca sfatyla ve vicdn huzur ve kanaat-i kmileyle beyn etmek istiyorum. ***
*1+ Yazarn sdece nkleer konularla ilgili mktesebt ve faaliyetleri yledir: Fransa Nkleer Bilimler ve Teknoloji Mill Enstits *INSTN+ Atom Mhendislii dal 1958 yl mezunu ve Trkiyenin ilk Atom Mhendisi; stanbul niversitesi Fen Fakltesi Teorik Fizik Krssnde lisans dersi Ntronlarn Difzyon Teorisi (1960-1963) ve lisansst dersi Case Metodu hocas (1975); ekmece Nkleer Aratrma ve Eitim Merkezinde *NAEM+ Aratrc (1962-1965); Ankara niversitesi Fen Fakltesinde lisansst dersi Ntronlarn Transport Teorisi hocas (1964-1965); stanbul Teknik niversitesi Nkleer Enerji Enstits lisansst dersleri Reaktr Teorisi ve Nkleer Fizik hocas (1962-1973); NAEM Mdr (1969-1973); Trkiye Atom Enerjisi Tekilt lm stire Heyeti yesi (1966-1969); Trkiye Atom Enerjisi Komisyonu yesi (1969-1973, 1982-1984, 1985-1987); NATO Bilim Komitesinde Trkiye Temsilcisi (1972-1974); Trkiye Atom Enerjisi Kurumu Bakan (19851987); Uluslararas Atom Enerjisi Ajans *IAEA+ Genel Kurulunda Trkiye Temsilcisi (1985-1987); OECD Nkleer Enerji Ajans Ynetim Kurulunda ve CERN Konseyinde Trkiye Temsilcisi (1985-1987); Trkiyenin 1968-1970, 1982-1986 ve 1995-2000 yllarndaki nkleer santral kurma teebbslerinde grevli; Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakan Danman ve Nkleer Santral Proje Koordinatr (19951997); Akkuyu Nkleer Santral hlesinde TEA Genel Mdr Danman (1998-2000); nkleer enerjinin eitli vecheleri hakknda: 1) 7 telif, 4 tercme kitap ile 2) onlarca rapor ve 3) yzlerce makalenin yazar, ve 4) 4 master tezi ile 5) 4 doktora tezinin ynetmeni. *2+ O zamanki adyla: Trkiye Atom Enerjisi Komisyonu Genel Sekreterlik Tekilt. *3+ Prof. Nejat Aybers, Prof.Dr. Sadk Kaka ve Prof.Dr. Ahmed Yksel zemre: Atom Enerjisi Komisyonunun III., IV. ve V. Pln Dnemlerindeki Faaliyet Ve Yatrmlar in Makropln, NAEM Raporu No. 87, 1972. *4+ Bk. : Trkiye Elektrik retim letim A.. Aratrma Plnlama ve Koordinasyon Daire Bakanl retim Plnlama ve Koordinasyon Mdrl, Orta ve Uzun Dnem Elektrik Enerjisi retim Plnlama almas 1997-2020, Ankara 1997. [5] Rzgr enerjisini hem abartmamak ve hem de ihml etmemek gerekir. Durumu aydnlatmak zere bir mukayese yapmak isbetli olacaktr. Bugn elektrik reten rzgr trbinlerinin en yaygn tipinin: 1) rotoru yerden 40-50 metre kadar yksekte, 2) palet ap 43 metre, ve 3) nominal kurulu gc de
42
Para yenir mi ?
600 kWe (0,6 MWe) civrndadr. Byle bir trbinin verimi ise optimal rzgr artlarnda % 20 civrndadr. Yni bu trbinin, pervnelerinin optimal rzgr hznda dnd varsaylacak olursa, kurulu gc yalnzca: 600 kWe 0,20 = 120 kWe gibi srekli bir etkenlie ship olacaktr. Trkiyenin shillerinin uzunluu 8333 kmdir. Shillerimizin her kilometresine bu trden bir rzgr trbini kurulmu olsa en iyi verim art altnda bu 8333 rzgr trbininin etken kurulu gc, ancak: 8333 0,60 MWe 0,20 = 1000 MWe, yni hemen hemen tek bir nkleer santralin etken kurulu gc kadar olacakt. Bu kabil bir projenin ilk safhada iki nemli hendikap vardr: 1) Yaklak olarak: bir rzgr trbininin mr 20 yl, hlbuki bir nkleer santralin mr 40 yldr. 2) Bu vsatte bir projenin mliyeti 5 milyar civrndadr; oysa, ayn etken kurulu gce ship Bat Anlamnda Nkleer Gvenlik Doktrinine uygun bir nkleer santrali 2,1 milyar ya tesis etmek mmkndr. *6+ Mesel KWUya hazr Akkuyu Nkleer Siti teklif edilmiken, General Electrice henz hibir etd yaplmam, ve yapld zaman da nkleer sit vasfn belki de haiz olamayaca anlalm olacak olan Sinopda bir yer teklif edilmitir. [7] (Merhum) Prof.Dr.h.c. Nejat Aybers, Prof.Dr. Ahmed Yksel zemre ve Prof.Dr. Ahmet Baylken. *8+ Nevzat ahin ve E. Ltfi Sarc. *9+ Bu hacm art dah bu ihlenin, ne kadar kl krk yararcasna cidd tutulmu olduunun bir gstergesidir. *10+ Ayrntlar iin Bk.: 1) Ahmet Baylken ve Ahmed Yksel zemre, Akkuyu Nkleer Santral hlesi Deerlendirme Komisyonlar Raporlarn, ve Muhlefet erhlerini Deerlendirme Raporu, Ankara 1999. Bu 221 sayfalk rapor www.ozemre.com sitesinin E-Raporlar blmnden okunabilir, indirilebilir. Kez: 2) Ahmed Yksel zemre, Ah u Atomdan Neler ektim!.., s. 135-348, Pnar Yaynlar, stanbul 2002; 2) *11+ Bu Bakanlar Kurulu toplantsnda Kurula o gn ilk kez katlm olan ANAP Bakannn ihleye katlan 3 firmaya da, hibir yasal dayana olmad hlde, otuzar milyon dolar tazminat (!) denmesini teklif etmi olmas da Basnda alaylara ve sert tenkitlere yol amt. Mesel, Bk.: 1) Cneyt lsever, Hrriyet gazetesi 29 Temmuz 2000, 2) Aydnlk dergisi, 31 Ocak 2001 s. 5, 2) Meral Tamer, Milliyet gazetesi 2 Temmuz 2004. *12+ Bu rportajlara dayanarak Bakana ve TAEK Bakanna yazm olduum 23 Mart 2007 ve 20 Nisan 2007 trihli tenkid Ak Mektuplarm www.ozemre.com sitesinde bulunmaktadr. [13] TAEK daha sonra bu kriterleri, toplam 3 sayfa bile tutmayan bir hacmda: TAEKin Nkleer Santral le lgili ltleri ad altnda 9 kalem ve TAEKin Nkleer Santral le lgili Yakt Temini ltleri ad altnda da 5 kalem olarak aklad. Akkuyu Nkleer Santral hlesinde hle artnmesinde derc edilmi olan ltler ise tam 5 cildlik bir hacm tutmaktayd. Sizce hangi tutum Trkiyenin karlarna uygundur? Nkleer santral yapmclarn 5 cild hacmndaki bir artnmeyle sk skya balamak m, yoksa brokratlarn da hogrsyle bunlara her trl katakulliyi yapmalarna imkn verebilecek nitelikte gzken 3 sayfalk minimalist (!) bir msvedde mi? *14+ Nkleer enerjide snf nedir ve snf geen ne demektir? Anlayan varsa beri gelsin! *15+ Uluslararas Atom Enerjisi Ajansnn nkleer santral seimi ya da reticileri hakknda vaz ve icbar etmi olduu hibir standart yoktur. *16+ Yardan kast nedir? Kim yartracak? Enerji Bakanl m, TAEK mi, yoksa nkleer santrali kuracak olan firma m? Yarmann kriterleri neler olacak? *17+ Bu art da mill menfaat ve Trkiyeye nkleer teknolojiyi kazandrmak asndan ne ncelikli
43
Para yenir mi ?
ve ne de rasyonel artlardr. Mesel bir nkleer santral pekal abuk devreye girebilir ama yerlilik pay hi de yksek olmayabilir; ve bunun tersi de vrid olabilir. Bu artn ayn zamanda tatmin edilebilmesi asla mmkn deildir. *18+ Trkiyede uzmanlk alan nkleer mhendislik olan hi kimse bu orijinal model almasndan haberdar edilmemitir. *19+ 1957 ylnda skoyada bulunan ve daha ok asker amalara hizmet eden grafit-gaz soutmal Windscale Nkleer Santralinde vuku bulan nkleer kazdan ve etrafa radyasyon yaylmasndan sonra gelitirilmi ve 1965den sonra uygulanmaya balanm olan Bat Anlamnda Nkleer Gvenlik Doktrinine gre nkleer santrallerde, en azndan: 1) reaktrn ve kullanlm yakt deposunun bulunduu blm, bir nkleer kazda radyasyonun dar szmasnn nne geecek olan 1 il 1,5 metre kalnlnda koruyucu betonarme bir gvenlik kab iine alnr, ve 2) bir Loose of Coolant Accident, yni reaktr kalbinde soutucu akkann kayb kazsnda soutucunun tekrar sisteme geri dnp de soutma ilemine katkda bulunabilmesi iin soutucunun iinden akt borular iki ya da adet e eksenli boru sistemi olarak tesis edilir. Bu tedbirler nkleer santralin mliyetini % 40 orannda arttrmaktadr. 1979 ylnda Chicago/ABDdeki Three Miles Island nkleer santral kazsnda nkleer santral personeli derhl koruyucu kabuk alann terk edip bunun kapsn ve her trl giri ve k noktalarn kapatp mhrleyerek, kazdan yaylan muazzam radyasyonu bu koruyucu gvenlik kabnn oluturduu sarkofaj iine hapsetmek sretyle radyasyonun etrafa yaylmasn nlemitir. Bu kazda kimse lmcl doz almam, lm ya da radyasyon hastal vuku bulmamtr. Rus yapm santraller Bat Anlamnda Nkleer Gvenlik Doktrinine gre in edilmemektedirler. ernobil kazsnda nkleer santral tek tula bir yapnn iinde bulunmaktayd. Trkiyenin nkleer santral kurma teebbslerinin hepsinde de teklif edilecek olan nkleer santrallerin mutlaka Bat Anlamnda Nkleer Gvenlik Doktrinine gre tasarmlanm olmas olmazsa olmaz bir art olarak taleb edilmitir. *20+ Trkiyede kaydedilen en iddetli depremler, Richter leine gre, 7,8 iddetindedir *1939 Erzincan]. Akkuyu Nkleer Santral Siti civrnda kaydedilmi en yksek iddette deprem ise 6,8 iddetindedir. Burada kurulacak santral 8 iddetindeki bir depreme dayankl olacakt. *Not: Richter leine gre her 1 birimlik iddet art 10 misli bir tahrib edici gce tekabl etmektedir.] *21+ TETA: Trkiye Elektrik Ticret ve Taahht Anonim irketi. *22+ Nkleer yakt ve hammadde tedriki teklifi: 1. Birka yedek yakt demetini de ihtiv edecek ekilde ilk ykleme iin yakt (ve gerekirse ar su) tedrikini; 2) Beraberce nkleer kalbin 2/3n oluturacak iki ardk yklemeyi (PWR ve BWR); PHWR iin de iki yllk iletmeye tekabl eden iki nkleer kalp ve eksilen ar su ikmalini .. iermektedir.
Fikir Platformu
44
Para yenir mi ?
Vatan Topra, Tehlike Semeden, Her Trl Tehlikeden Korunmaldr! (Bahar Pnar) 31 Ekim 2007 gn, Milliyet Gazetesi, bir haberi manetten verdi. Yalnz o gnlerden gndem, ehitlerimiz, karlan askerlerimiz, PKK ve Iraka girip girmeme konular ile dolu idi. Bu yzden, manetten verildii halde, bu haber, birok kiinin dikkatini ekmedi belki de. Gndem yine scak, yine youn Fakat bu konular da ertelenebilecek gibi deil aslnda. Vatanmzn toprak btnl tabii ki ok nemli bir konu ama topraklarmzn sal da bir o kadar nemli. Bizim olan ama saln, verimliliini tamamen kaybetmi bir vatana sahip olmay hibirimiz istemeyiz sanrm. Vatan topra salkl olmazsa , zerinde bitkiler, hayvanlar yaayamazsa, bizler de yaayamayz, unutmayn. u dikkatlerden kam olabilecek haberi hatrlayalm: Antalya Belek Ormanlarnn turizm alan ilan edilmesinin ardndan, 2 yl iinde, byk bir doa katliam yaand; blgeden 500 bin aa kesildi. (1)
Fikir Platformu
45
Para yenir mi ?
Turizmden bol para kazanma, en zengin turistleri lkemize ekme hayalleri ile senelerdir yanp tutuuyoruz. Bunu tam olarak bir trl baaramadysak da, lkeyi, bu uurda talan etme yolunda ok yol katetmiiz anlalan. Baksanza 2 yl iinde 600-700 bin aatan oluan ormandan 500 bin aac(1) kesmiiz. Hem de ylesine uyank, ylesine hesap ki bazlarmz, Halkn tepkisini ekmemek iin yolun kenarnda birka sra aa(1) braklm. Asl kesim ormann ilerinde (1) gerekletirilmi. 600-700 bin aa vard, bunun 500 binini kestiler. (1) Trkiye Tabiatn Koruma Dernei (TTKD) Antalya ube Bakan Hediye Gndz, blgenin turizm blgesi ilan edilmesiyle, katliamn yasal dzeneinin hazrlandn ne srerek yle konumu 18 bin dnmde fstk am, 5 bin dnmde okalipts aac bulunuyordu. 600-700 bin aa vard, bunun 500 binini kestiler. // Blgede 5 ayr koruma stats var. Buna ramen Belek Ormanlarnn bulunduu alan turizm sahas ilan edildi. Muhafaza Orman en deerli ormanlardan biri demektir. Anayasann 169. maddesine gre ormanlar ama d kullanlamaz. Turizme tahsis edilmesi zaten Anayasaya uygun deil. O blgenin kylar Caretta caretta reme alan. Ayrca uluslararas ku g yollarnn zerinde orman ii ve yakn evresinde de endemik bitki tr var. Yaplan tahsislerin iptali iin birok dava ald. Antalya Barosunun at dava sonunda Anayasa Mahkemesi Mays 2007de orman arazileri turizm amal tahsis edilmemeli ynnde karar verdi. Karara ramen inaatlar tm hzyla devam ediyor.(1) Maalesef, gzlerimle grdm. naatlar, ormanlarn kimseye aktrmadan yok edilme tela tm hz ile devam ediyor. Kadriyede, Belekde bir oldu bitti tela ile ormanlar iten iten yeniyor. stelik de Sayn Gndzn sylediine gore, alan davann, yaplanlar Anayasaya aykr bulmasna ramen! Golf sahas orman deildir! Golf sahas dediiniz alan orman deildir. Golf sahas yle bir alandr ki, belirlenen aralklarla aa bulunmal, zemin, insann gzn okayan cinsten, yemyeil, yumuak imen olmaldr. Aa aralklar da yle az buz deildir. Ayrca suni tepecikler oluturulmaldr. Kutan, kelebekten, yle ok olmamak kayd ile brt bcekten baka da canl bulunmamaldr alanda. (Onca aa kesilince, hayvancklar nerede yaasn, beslensin. Grld zere sadece bitkilere deil, hayvanlara da yaam hakk yok lkemizde.) Zengin golfseverler oralarda rahat rahat spor yapabilsinler diye. yle canl bir doa, yaayan bir orman, aalarn, hayvanlarn, topran sesini duyabileceiz bir tabiat hayal etmeyin. Canll alnm, yeil renk arlkl, kartpostal grntsnde suni bir yer dnn. Grntye bir de apkal k hanmefendileri, zel kyafetleri ile golfcleri ekleyin. Ksacas, golf sevgisi ya da getirecei para iin yanp tutuan ve -be aa kesiyoruz, aslnda biz orman koruyoruz. diyenlere inanmayn. Golf sahas orman deildir. Ad stnde zel hazrlanm bir spor sahasdr.
Fikir Platformu
46
Para yenir mi ?
Golf sahalar ok miktarda su tketir! Dahas da var ne yazk ki: WWFnin 2004 Temmuz aynda aklad raporda // Akdeniz sahillerinde bulunan 200 kadar golf sahasnn her birinin, 12 bin kiilik bir yerleim birimine eit miktarda su harcad belirtilmiti. Evet, maalesef, golf sahalar, orman yaaman engelledii gibi, sular da tketiyor. // 100 hektarlk bir golf sahasnn ylda tkettii su miktar yaklak 1 milyon metrekptr. Ayrca golf alanlarnda kullanlan ilalar nedeniyle akarsularda, yeralt suyunda, denizde kirlenme meydana gelir. Suyun korunmas iin ormanlar arttr. (1) deniyor Milliyetin manetten(4) verilen haberinde. Ormanlar da golf sevgisi yiyip bitirdiine gre, gemi olsun. Hem msrifce su tketiyor, hem de olan suyu tutamyoruz. Geen yaz susuzluk korkusu ile ne yapacamz armtk, hatrlatrm. Yurt dnda yeil yaratlarak golf sahas yaplyor. (2) imdi sanmayn ki zengin dmanl yapyorum, zenginlerin yaam alkanlklarn, spor yapmalarn engellemek istiyorum. Kimse zengin olmasn, golf oynamasn demiyorum. Tabii ki oynasnlar, istedikleri gibi hobilerini icra etsinler. Ama bu ekilde deil! Belekteki aa katliamn 2005 ve 2007 yllar arasnda ektii iki ayr fotorafla ortaya koyduunu syleyen Vila-Int Uluslararas Hava Fotorafl irketi orta ve TEMA Antalya ubesi yelerinden Timur Kara Yurt dnda yeil yaratlarak golf sahas yaplyor. Trkiyede ise yeil katledilerek golf sahalar alyor. www.vilaint.com adresli sitemizde aa katliamnn arpc fotoraflarn grmek mmkn dedi. (2) (lgili fotoraflar iin buraya da baklabilir. ) Bo arazilare, ormansz yerlere golf sahas yapalm, zengin turistler gelsin, para kazanalim. Jet sosyete nezdinde itibarmz artsn ama ormanlar, doay bu amalar uruna kurban etmeyelim. Bu amala doay yok etmeye ne demeli emin deilim. A gzllk, bencillik, dar kafallk, paragz olmak, gelecei grememek? Hi biri yeterli deil. Trkiye Golf Federasyonu 2006 ylnda, yurtdndan ilgili insanlarn katld Golf ve evre Konferans yapm. Bu konferansta, golf sahalarnn, evreye, doaya, hayvanlara zarar vermeden, kltrel mirasn, peyzajn korunarak nasl ina edilecei, nasl iletilecei konusunda konumalar yaplm. Doa ile bark, hayvanlara ve bitkilere en az zarar veren golf sahalar rnekleri verilmi. Kirliliin, su tketiminin, doaya etkilerin nasl ynetilmesi gerektii anlatlm. Bu rneklerin ve anlatlanlarn, uzun vadeli olabilirlii tartlabilir ama yine de iyi niyetli bir giriim olarak konferans yaplmas iyi bir gelime. Yalnz konferansa fazla katlm olmam. Golf iletmecileri de STK lar da fazla itibar etmemi konferansa. Ve grnen o ki, bu konferansta teorik olarak anlatlanlar gerek hayata pek yansmam. Blgenin sonu, Side antik kenti gibi olabilir (1) Akdeniz niversitesi evre Sorunlar Aratrma Merkezi Mdr Prof. Dr. Tuncay Neyii, kylarda yaplama adna orman katledenlerden doann intikam alacan belirterek, Side Antik Kentinin kumullar altnda kaybolmasn rnek verdi. M 7nci yzylda kurulduu tahmin edilen kentin byk blmnn bugn kumul altnda olduunu belirten Prof. Dr. Neyiiye gre, Sidedeki kum istilasnn sebebi o tarihlerde Egeden gelen Kyme gmenlerinin denizle i ie olabilmek iin Side Yarmadasndaki fstkam ormann kesip atklar alana kent kurmalaryd. Ancak bir sre sonra serbest kalan kumullar Akdeniz rzgryla kenti istila etti. O dnemin en nl ticaret merkezi olan
Fikir Platformu
47
Para yenir mi ?
Side liman kum istilasyla doldu. Kum istilasyla ba edemeyen nl Roma mparatoru Hadrianus, kumlarn doldurduu liman zorlukla temizletti. (1) Eh, byle umursamazlk, byle talan sonunda, lmeden, mezara girmeden azmza, gzmze kum dolacakm! ok deil aslnda. Ama bu gereklemeden nlem alrsak, bunu engelleyebiliriz. Vatan topran seviyorsak ona sahip kmalyz. Onu sadece blnme tehlikesinden deil, her trl tehlikeden, mesela l olmaktan da korumal, kurtarmalyz. Kaynaklar: 1. http://www.milliyet.com.tr/2007/10/31/yasam/axyas01.html 2. http://www.haberler.com/belek-ormanlari-golf-sahasi-kurbani-haberi/ 3. http://www.milliyet.com/2004/07/17/yasam/axyas02.html 4. http://www.milliyet.com.tr/2007/10/31/resim/birincisayfa.jpg 5. naat resmi http://www.rotahaber.com/haber/20071030/Belek-Ormani-nasil-katlediliyor-.php adresinden alnmtr. Not: Milliyet 31 Ekim 2007 tarihli haberinden ve bu yaz yazldktan sonra 5 Kasm 2007de bu konuda yeni bir haber daha verdi. Haberde Kltr ve Turizm Bakanl Yatrm ve letmeler Genel Mdr enol Aydemirin, golf sahas izni verilen Belek ormanlarnda 500 bin deil, 80 bin aa kesildii ve aalarn ekolojik deerinin bulunmadn(*) akladn ama bu aklamaya evrecilerin sert tepki gsterdii syleniyordu. Haber ayn zamanda Milliyet Gkyz muhabiri Murat ztrkn ormann kesim ncesi ve sonras ektii fotoraflar da yer alyor. Keke Kltr ve Turizm Bakanlnn aklamas doru olsayd ama sylenenlere ve fotoraflara gre doru deil L 5 Kasm 2007 de kan haber: http://www.milliyet.com.tr/2007/11/05/yasam/ayas.html(*) http://www.milliyet.com.tr/2007/11/05/resim/birincisayfa.jpg Ayrca, 17 Kasm 2007 de Radikal Gazetesinde konu ile ilgili bir haber daha kt. Haberde Trkiye Golf Federasyonu Bakan Ahmet Aaolunun, Belekte golf sahalar uruna ormanlarn yok edilmesi ile ilgili haberlerde kullanlan fotoraflarn fotooplu olduu iddiasna karlk, Belekin 2005 ve 2007deki halini karlatran hava fotoraflarn eken TEMA gnlls Timur Karann Hodri meydan dedii belirtilmitir. Haber Belekte fotoraf dellosu balad bal verilmi. Haberde belirtildiine gre, Aaolu, kant olarak ayn blgede kendisinin ektirdii fotoraflar datm. steyen uak ya da helikopterle dolasn. Belekte be yldzl 43 otel ve sekiz golf sahas var. Aa kesilen alanlar imlendiriliyor. Her golf sahas yatrmcs, periyodik olarak her yl bin ile 2 bin arasnda fidan dikiyor. imdi ekilen fotoraflar iki yl sonra ekildiinde Belekte ok daha farkl bir grnt ortaya kacak demi. Ama fotoraflar eken Kara da yle konumu: Benim ektiim fotoraflar 8 - 12 bin fitten ekildi. Aaolununkilerse 4-5 bin fitten yatay ekilmi. Adan kayanaklanan farktan dolay kesilen aalar net olarak anlalmyor. Ben de yatay fotoaraflar ektiimde ayn sonucu aldm. Fotoraflar avukatlar araclyla bilirkii onayna sunduk. Fotorafta sadece ekilen sekiz fotoraf yan yana birletirmek iin fotoop kullanld. TEMA Vakf Genel Mdr Uygar zesmi ise Asl sorun golf sahalarna tahsis edilen yerlerin yanl olmas. Ayrca kesilen aalarn yerine yeni fidanlarn dikildii syleniyor. Dikilen fidanlar, kaybolan ekosistemin yerini dolduramaz. Beleke giden birok insan plak gzle dahi katliam grebilir diye konumu. zesmi hakl, gzle grlebilir bir yokolma var ne yazk ki. Konunun geldii noktaya baklrsa vatan topramz iin endielenmekte haklyz. Hatta ge bile kaldk. (lgili haberin adresi: http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=239038 )
Fikir Platformu
48

Para Yenir Mi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Para Yenir Mi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Para yenir mi ?

Para Yenir mi?

Bu kitap Derin Dnce Fikir Platformunun okurlarna armaandr. www.derindusunce.org

Tic. Olmayan 0.490 Yeni enerji Toplam 3.500

100 11.105 100 15.115 100

You might also like