Organik dinimi geri istiyorum!

Organik dinimi geri istiyorum

Ekrem Senai

Organik dinimi geri istiyorum!

Bu kitap Derin Dnce Fikir Platformunun okurlarna armaandr. www.derindusunce.org

Organik dinimi geri istiyorum!

Organik dinimi geri istiyorum!

Organik dinimi geri istiyorum!

indekiler

Organik dinimi geri istiyorum! (Ekrem Senai) ........................................................................................ 6 Araf Dana Trman (Hamza Yusuf) ...................................................................................................... 9 Hukukun stnl olarak eriat (NOAH FELDMAN / New Yok Times) ............................................... 34 Yapabildiimiz kadar kefedelim: Nobel dln kazanan Charles Townes ile evrim, akll tasarm ve hayatn anlam zerine .......................................................................................................................... 46 Cihad Neden e Yaramyor? (Mark LeVine,) ........................................................................................ 52 Tanry tekrar dnmek (Karen Armstrong)........................................................................................ 60 Ahlkl Teklif (Ekrem Senai ) ................................................................................................................. 67

Organik dinimi geri istiyorum!

Organik dinimi geri istiyorum! (Ekrem Senai)

Hacc istediiniz ayda yapabilirsiniz kardeim. lla kurbanda olacak diye bir art yok! Hocam bir izleyicimiz soruyor: Yazn ok scak oluyor; gnler de ok uzun oru

tutmakta zorlanyoruz, Ramazan ksa gnlere alnsa da orucumuzu rahat tutsak?

Olur tabi. Zaten bu kameri takvimin her yl 10 gn geriye gitmesinden oluyor

Bilim ve teknoloji alannda buluumuz pek yok ama gn gemiyor ki din konusunda yeni bir icat kmasn. Televizyon karsnda merakla acaba bugn neler caiz ilan edilecek, neler haram edilecek? diye merakla bekliyoruz. Bektaiye sormular: slamn art katr? diye, Birdir! demi. Hac ve zekat siz kaldrdnz, orula namaz biz kaldrdk, geriye kelime-i ahadet kald. Ben kelime-i ahadetten de emin deilim, her an bir profesr kp byle bir ey yoktur, imann ehadeti mi olur diye ortaya kabilir. slam kolaylk dinidir diye kua evirdiler hkmleri. Bir ara ie dibi gzlkl karikatrlerden frlam bir tip kartrlard. Hayreddin Karaman, kendisi iin drt beyazdan kann, eker, tuz, un, Zekeriya demiti. Adam, kurban horoza kadar indirmiti; kadnlara da byk kolaylk salam gsler fora bir ekilde namaz klmalarna cevaz vermiti. Otel odasnda porno izledii belgelenince de ben ibret iin baktydm, vah vah ettim o kzlar grnce demiti. Herkesin nefsi, zaaflar vardr. Ama btn dinler bu zaaflarla mcadele edip arnmay hedeflemez mi? Yani din konusunda bir profesrlk sz konusu ise -ki bu ok sama- bunun kriteri emirlere uymak ve yasaklardan kamak konusundaki hassasiyet olmal herhalde. Rahmetli dedemin hi ilmi yoktu, Allahn buyruklarn hi sorgulamazd; ama (herhalde bu yzden) tertemiz bir kalbi vard, onun seher vakti dkt gz yalaryd benim idealimdeki din. Hi kendi kitaplarn referans gstermemiti,

Organik dinimi geri istiyorum! zaten ne bir kitab ne de reytingi vard, Allah adna konuup helalleri, haramlar eip bkmezdi, din onun haliydi, hayatyd, oturuu, kalk, nezaketi, selam, tebessmyd, efkatiydi. yi ki dedem bir ilahiyat profesr deilmi diyorum kendime, yoksa byk ihtimalle ateist olurdum.

Bir baka profesr km her eyi irk ilan ediyor. Dini mzik irktir, camide peygamberimizin ismi, halifelerin isimleri olmas irktir, efaat istemek irktir, trbe ziyareti irktir, u irktir, bu irktir Zaten bir avu dindar Mslman var, onlar da mrik yapp cehenneme gnderdin mi, cennet kontenjan ilahiyatlara kalyor. Din, muhabbetle yaanan bir ey, o muhabbet eksik olunca bildikleri insann egosuna hizmet etmeye balyor. Kendi dndakileri cahiller ve gafiller olarak grmeye balyor. Alim dediin insann toplumun skntlarna zm getiren bir insan olmas gerekir. Sorun zmek yerine ortaya yeni sorunlar getiren bir insana alim denilmez. 1400 yldr kelam, fkh, tefsir, hadis, tasavvuf ilimlerinin geldii bir yer var. Yzlerce yl tartlan sorunlar yeniden stp kendi fikriymi gibi ortaya dkmenin ne alemi var? slamda musiki zerine yazlm belki bin cilt eser var. nsann derdi reyting almak, egosunu tatmin etmek deilse zaten byle tartmalara girmez.

Bir dieri km srarla ibadet dilinin Trke olmas gerektiini savunuyor. Bu konuda Fatihaya mahsus fetvasnn hatrna yllardr yerin dibine batrdklar Ebu Hanifeye (RA) kymet vermeye baladlar. Murat Bardaknn byle adna kitaplar yazdn kiiyle ilgili Neyzenin bir iirini istemitin benden, bana yaz ver demitin hani, aklaym m? diye bahsettii iir nasl bir eydi bilmiyorum tabi ama Nurinin alnndaki souk terlerden ierii anlalyordu. Yine Bardak sen Trke mi klyorsun namazn? diye sorduunda kartrma benim namazm demiti. Nedir hocam bu Trke ibadet ak? Millet namaz klmak iin yanp tutuuyor da bir Arapasn renemedii iin mi klmyor? Veya namazda Trke okuyunca ayetleri daha fazla bir huu mu duyuyorsun, vallahi ben denedim huzurun, huunun bunlarla bir ilgisi yok. Azndan kan kelimelerin hangi dilde olduunun hi bir nemi yok. mam Malik (RA), namazn kabul olmas iin namaz sresince Allahn huzurunda olduu bilincinde olunmasnn namazn bir art olduunu sylyor. Ebu Hanife (Allah ondan raz olsun) ise namazda bir an olsun huzurda bulunduunu hissetmen gerekir diyor. Yani namazn hangi dilde klndndan ok hangi hislerle klndym nemli olan, yle mi hocam? Peki bu yaraya merheminiz var mdr? Neden ibadetleri severek yapmyoruz da, skntyla yapyoruz. Eksik olan nedir? Zamannda dizinin dibinde oturduunuz Hac Ahmed Kayhan dede gibi mi ibadet edelim, Yaar Nuri gibi mi? Hayr bir Yaar Nuri takntm yok Allaha kr ama Yaar Nuri stili din konusunda hassasm. Modernleme ile birlikte herhalde bir aalk kompleksiyle dinde reform abalar ba gsterdi. Fikri hayata canllk getirmek, ayetleri, hadisleri gnmz artlarnda anlamaya almak abas takdire deer. Ama iin ivisi km

Organik dinimi geri istiyorum! durumda. Ortalk mucizeleri bilimle aklamaya alanlardan tut, Kuranda matematiksel ilemlerle (o da drt ilem, Allah haa drt ilemden baka bilmiyor gibi) mucize arayanlara, evrenin srrn zdn iddia edenlerle, bize yakin geldi artk ibadet etmemize gerek yok diyenlere modernist Kuran yorumcularyla doldu tat. Bunlar pozitivist eitimle bym insanlar iin bir sre cazip gelebilir, ama din ne matematiktir, ne fizik, kimya, biyolojidir, ne de Allah, kendisinin ispat edilmesine ihtiya duymaktadr.

Geleneksel dinin de uygulamada yanllar oktu ama en azndan samimiyet, muhabbet, teslimiyet vard. Ben bu ilahiyat profesrlerinden de, onlarn icatlarndan da ok skldm. Aile toplantlarnda din meselelerinin ortaya atlp tartlmasndan da ikrah ettim. lahiyat profesrlerinin bir byk zarar da bu oldu. Dinin siyaset gibi, futbol gibi, tartlacak, insann bilgisinin olmasa da fikrinin olabilecei bir alan olduu tevehhm oluturdular. Her eyin kutsalln bozdular. Artk bacak bacak stne atp i azmzla Allah, peygamber ne demek istemi muhakeme yapyoruz hi ar duymadan, hepimiz birer kk eyhlislam, birer fetva emini hangi hadis uydurma, hangisi sahih p diye gznden anlayp ayetleri engin din bilgimizle erh ediyoruz. u muhakemelerin bolluundan da dini yaamaya bir trl sra gelmiyor. Halbuki bir gzel insann dedii gibi:

Din renmekle yaanmaz, yaandka renilir

Organik dinimi geri istiyorum!

Araf Dana Trman (Hamza Yusuf)

Ama salam insan nasl, cenneti de verseler Dinlemezse aalk cmblerin arsn; rk insan, meleklerle sarma dola da olsa, Bkar gklerdeki yatandan Can atar iren pisliklere William Shakespeare

Ahlakszlk korkun yzl bir canavardr, Nefret edilesidir ama grrsn onu; yle sk grrsn ki, yzne alrsn, nce katlanr, sonra acr, en sonunda benimsersin. Alexander Pope Orman severim, kentlerde yaamak ktdr: Oralarda azgn oktur. Katilin eline dmek, azgn kadnn dne girmekten ye deil midir? 9

Organik dinimi geri istiyorum! Hele u adamlara bakn: gzlerinden okunuyor, dnyada kadnla yatmaktan daha iyi bir ey bildikleri yok.amur var gnllerinin ta dibinde; ne yazk! Ruh da varsa amurlarnda! Keke yetkin olsaydnz, hayvan olarak hi deilse! Fakat hayvanlara vergidir susuzluk. Size igdlerinizi ldrmeyi mi salk vereyim? Size igdlerinizdeki susuzluu salk veririm. Friedrich Wilhelm Nietzsche

Arzu nedir? Eflatunun diyalou Philebusta Sokrat bu soruya cevap verir; alk, susuzluk ve benzeri isteklerin arzunun alanna girdiini syler:

Sokrat: Genellikle bir adamn susuzlua sahip olduunu syleriz, deil mi? Bunun anlam giderek suyunu tketmekte olduudur. . O halde onun susuzluu arzu mudur? Protarchus: Evet imek iin duyduu arzudur. Sokrat: mek iin mi, yoksa ierek yeniden dolmak iin mi? Protarchus: Yeniden dolmak iin olmal

Sokrat: O halde birisi tkendike, akca tecrbe ettii eyin tersini arzu ediyor; tkenirken, yeniden dolmay arzu ediyor. Bu perspektife gre, arzu, iimizdeki boluu doldurma isteidir. Bu arzu, neden buradayz bilgisi boluunun getirdii bilme arzusu gibi derin bir istek olabilecei gibi, zihnini megul edip elendirecek nesnelere sahip olmak ve bylece iindeki boluklarla hi karlamamay salamak gibi s uralar da olabilir. Eflatunun Symposiumunda, Sokrat, gl olan insann gl olmay, hzl olann hzl olmay dilediini, onun gerekten arzuladnn ise aslnda gl ve hzl kalmak olduunu syler. Madem bu zelliklerin devam etmesini garanti edemiyoruz, o halde insann gerek arzusu gelecee aittir, imdiye deil; bir dier deyile, o aslnda isteyi iinde olduu ey dir.

Arzuyla ilgili dikkate deer bir dier perspektif, 13.yzyl airi, alim ve teolou Rumiye aittir. Mesnevisine, znden koparld iin alayan neyin feryadyla balayan Rumi, znden koparlan insanolunun da ac iinde olduunu ve iindeki boluun onu, kalbinin arzusuna ynlendirdiini

10

Organik dinimi geri istiyorum! syler. ngilizcedeki desire (arzu) szc, aslnda insann zne tekrar balanmas ulvi anlamn remz eder. Desire Latince bir kelime olan desiderare,den tretilmitir ve anlam istemek, dilemektir. Ama orjinali edat haliyle de sidere den gelir ki anlam gklerin getireceini beklemektir (de ,-den, ve sidere gkler, yldz, takmyldz anlamlarna gelir). Joni Mitchellin arksnda syledii gibi Bizler birer yldzz / Ve som altnlarz / zmze dnmek zorundayz / Tekrar cennete,. Eden bahesine geri dnme istei, veya Samsara zincirini krmak ve Nirvanaya ulamak (nefsin yok edilmesi) akn bir tutku perspektifi sunar.

Fakat dnya, yaratl itibaryla gz kamatrcdr. Parlak ssleriyle erkek ve kadnlar batan karp, farkl farkl arzular ve uralar peinde koturur. Bazlar gcn peindedir, bazlar zenginliin, bazlar akn bazlarnn baklar ise fiziksel zevklerin tesine gemez. Bunlarn her biri ise, ksa bir sreye hapsolmu arzudan nev nema bulur, doyumsuzluk ve ykclkla mall arzularmzn iinde

nsanlarn hem hayvani arzular, hem de Spinozann lmnden sonra yaynlanm eseri Ethicste will-iradi istek olarak nitelendirdii rasyonel istekleri vardr. Arzular yanl veya doru olarak deerlendirilebilir mi? Modern perspektife gre, ok az sayda arzu yanl olarak kategorize edilebilir. Bireyselci Bat toplumlarnda, insanlar bir dierini smrmedii, zarar vermedii srece canlarnn istediklerini yapmaya yreklendirilir. Rasyonel ve dini ahlak ise, doru ve yanl arzular ak bir ekilde ayrr, ve yanl arzularn psikolojik mutluluu bozacan, insan ilikilerinde ykc etkilerde bulunabileceini syler. Zevkler insann yaamas ve mutluluu iin gereklidir, fakat lden saptrld, azdrld zaman ykc olabilir. Yanl arzular, arzunun gerek tabiatn sebeple skalar:
Arzu edilen ey ksmen iyidir ama ar arzu ile mutlak iyi olarak grlr; yiye ulamak iin bir yoldur, ama nihai ama olarak dnlr; yi olarak grnen bir eydir ama aslnda aldatc bir iyidir.

Bu son sebep en tehlikelisidir ve ehevi arzular iinde anlr. ngilizcede bunu en iyi anlatan yazar Shakespearedir. 129.Sonesinde bu aldatc, ykc arzunun etkisi altndaki birini yle tasvir eder:

Ackan ksn, ruhu ykp geer bouna Utan mezbelesinde; zevk alncaya kadar Yalancdr, kalletir, susar kana ve cana, Azgn ve korkusuzdur; haindir, sert ve gaddar, Ama keyif srnce birdenbire tiksinir:

11

Organik dinimi geri istiyorum! Delice istedii, ksesine girdi mi Nefret eder delice: sanki yutmu gibidir Yutanlar ldrtsn diye konulmu yemi; Hem kovalarken lgn, hem ele geirince, Delirir ettiinde de, edecek diye gya, Yaanrken mutlu da, zgn sona erince, lkin sevince ar, sonra bombo bir rya. Ne tuhaf ki dnyada bunlar bilenler ok; Cehenneme gtren cennetten hi kaan yok.

Shakespeare burada tensel ehvetten bahsediyor ama bu szlerin kapsamna ldrme, zenginlik, g gibi ehvetler de sokulabilir. ehvet bir kiinin kalbine yerletiinde, kii delirir elde ettiinde de, edeceinde de nsann ne kadar bozulabileceini grmek artcdr, ve bir kere denge bozulduunda, d uzun ve sancl olabilir, ac ve mitsizlik -hatta lm- getirebilir.

*** ***

***

slami gelenekte, arzu peindeki ykc eilimlerin kk nefstir. Arapa bu szck, dar anlamda ego olarak tarif edilebilir ama lekeleyen ruh eklindeki tarif daha mnasiptir. Bu lekeleyen ruh, vahi bir hayvan andrr. slamda, uysallatrlmam nefs, hem dnyann ei olmayan en byk ykc gcdr, hem de zel tabiatmzn ve dier yaratlmlar arasndaki farkmzn kaynadr, arndrld ve yattrldnda, meleklerle gezinebilen tabiatmzn. Kurana gre, nefsin aamas vardr, ve ilki zorlayan ve emreden ruhtur (nefs-l emmare). Bu ocuksu bir nefstir ve kiinin arzular peinde komasnda, davranmasnda talepkardr ve zorlar. En dk nefs, ayr ykc arzudan takviye alr: tutkular (ahva, hevann oulu), dnyann aldatc tabiat (dunya), ve eytan olarak tanmlanan vesvese verip, ktle eldiren ve Hazret-i Muhammede gre her erkek ve kadnn damarlarnda dolaan g (eytan). slam teolojisinde, tm bu gler insann iten abasyla kontrol edilebilir ve Allahn yardmyla stesinden gelinebilir, bu mcadele iine giren herkes, inanc ve dini ne olursa olsun bunu baarabilir. Nefsin en ok peinde kotuu eyler, tensel zevkler, zenginlik, hret ve gtr. Birok insann zihnini en ok megul eden ey zevklerinin tatminidir.En temel zevkler olan yeme, ime, dinlenme ve elenme de bedeni birer zevktir kukusuz ama insanlarn birou iin bedensel zevklerin en by phe gtrmez ki sekstir.Ahlak felsefesi ve din; kontrolsz arzunun tehlikelerine iaret eder ve itidali, lmll tler. Toplum dzeni konusunda alan ahlak

12

Organik dinimi geri istiyorum! felsefecileri, erdemsiz insann bir hayvandan daha kt olabileceini sylerler. Politicste, Aristo der ki: Erdemi olmadan, insan hayvanlarn en korkuncu ve vahisidir, ve birou ehvet ve oburluun esiridir. Aristoya gre erdemin kayna ilahi bir dzendeki inanca dayanmaz; erdem, daha ok kendi hayatn nasl dzenlemek gerektiini dnen kiinin varaca tek zorunlu seenektir. Dinsel gelenek ise, sadece kiinin psikolojik veya rasyonel mutluluu ile ilgili deil, ama daha nemlisi, ruh diye bilinen insanolunun doa st parasyla ilgilidir.

Katolik geleneinde, bir insan gnah ilediinde ruhu risk altndadr. Byk gnahlar ruhun yaamn ldrp kiinin ilahi safln ortadan kaldran gnahlardr.1 Katoliklerde, yedi byk gnah, yaplan kt eylemlere deil, iinde bulunulan hallere tekabl eder. nsann yaptklaryla deil, iradesiyle ilgilidir. Katoliklerin Araf doktrininde, bu dnyada temizlenmemi ruhlar, Cennete girmeden nce yanllarndan arndrlmaldr; ve ruhlar gnah eylemlerinden deil, gnahn lekelerinden arndrlrlar. Yedi byk gnah, tm kiisel gnah eylemlerinden treyen matrisler olarak alglanr. Gnahlar, insan zevklerinin tabiatndan saparak sevginin nesneye saplanp kalmas ve kendi istikametinden kmasdr. Dolaysyla, paradoks olarak grlebilir ama gnahkarln kk aslnda sevgidir.

Dantenin Purgatoriosunda, Araf Dann yedi dairesi vardr. Bu yedi daire yedi gnaha karlk gelir. Alt seviye bu sevme gnahlarnn arndrld dairelerden oluur: gurur (superbia), insann bakalarn sevmeyip, kmseyip, sevgisini kendi benliine yneltmesidir; haset (invidia), insann kendinde olan sevmesi, ve kimsenin sahip olmadklarna sahip olma arzusudur ki, bu da kiinin, dierlerinin bu iyiliklerden mahrum olmasn istemesini getirir; ve fke (ira), ki veya kin ile sonulanan adalet istemenin batan karcldr. Araf Dann ortasnda, sevgi rtc gnaha rastlarz yani tembellie (acedia). Tembellik burada, modern anlamndan ok, acedia ruhsal arzunun eksikliidir, kiinin kendi nefsi ile ruhsal mcadele grevini ihmal etmesidir. Bu, kiinin totum bonumu , mutlu bir yaam iin gerekli gerek iyiyi, ve summum bonumu, en yce iyiyi, kiinin tm kalbiyle sevememesidir. Ve sonunda, daha st dairede arlk gnahlar bulunur. Orada, para hrs (avaritia), altn ve gmte somutlaan mineral aleme gsterilen ar sevgi olan para hrs (avaritia); yemekte somutlaan, bitki alemine olan ar sevgi olan oburluk (gluta); ve hayvanlar aleminin cinsellik eklinde tezahr eden ar arzuyu anlatan ehvet (luxuria) bulunur.

Araf Dann en altnda gurur vardr, ki yedi gnahn en ldrc olandr, ve souk gnahlardan scak gnahlara doru gidildike yedinci katta ehvetle karlarz. Dantenin emasnda, ehvet,

13

Organik dinimi geri istiyorum! cennete girmeden nce arnlmas gereken son gnahtr, arzunun kiiye sahip olmasn sembolize eder.

Dantenin Inferno-Cehenneminde, gnahlar kategoridedir, bunlardan ehveti ilgilendiren biri; kendine hakim olamamadr ki, oburluk da bu gnah kategorisi iindedir. ehvet, ilgintir ki, Dantenin cehenneminde cezalandrlan gnahlarn en ddr. ehvetlerinden tr ikinci daireye mahkum edilen bu kayp ruhlar, arzularn iddetini sembolize eden kuvvetli rzgarlarla savrulur grrz. iddetli arzunun Arapa kelime karl, hevadr, rzgar anlamndaki havadan tretilmitir, ana kk ise dmek anlamndadr. Bunlar drtlerinin gcne direnemeyen ruhlardr, tutkularnn esaretiyle savrulurlar ve kendilerine hakim olamama durumuna derler. Purgatorioda, ise, yedinci ve son dairede, ehvet dolu gnahkarlar bir alev duvar boyunca yryor tasvir edilir ve bylece kendilerini yanla ynelten tutkularnn ateinden arndrlrlar.

ehvet gnahn anlamak iin, kii nce brahimi dinlerdeki gnah kavramn anlamaldr. Gnah kelimesi, dini evrelerin dnda, modern dnyada gzden dm bir kavramdr, ve muhtemelen wander-doru yoldan ayrlmak anlamndaki Sakson terimiyle ilgilidir. Gnah, hata branice bir kelime olan het,ten tretilmitir -Arapada khatiah ve Yeni Ahitteki hamartia gibi orijinali bir okuluk terimidir ve hedefi karmak anlamndadr. Sin-gnah, eski ngilizcede de karmak anlamndaki bir okuluk terimi olarak geer. Bunun ardndaki metafiziksel anlam, mutlak iyiyi hedef olarak semek, ama grnen iyiliin uruna hedefi armaktr. Pimanlk, znde, kardn hedefe hayflanmak ve isabet ettirmek gayretini ve ruhsal halini yeniden brnmektir.

Kuranda insanlarn ve zelde erkeklerin, elde etmek istedii eyler zevk, zenginlik ve g olarak sralanr.. Kadnlara [zevk], evldlara [g], tart tart biriktirilmi altn ve gme[zenginlik], otlaa yaylm atlara, kkba hayvanlara ve ekinlere[zenginlik ve g] kar ar tutkunluk insanlara cazip gsterildi. Bunlar dnya hayatnn nimetleridir. Oysa asl varlacak yer Allah katndadr. (3:14). Zevk, zenginlik ve g birer ara olmaldr, nihai ama deil. Bu cazibeli eylerin peine taklan ve bundan anlam kartan kii, btn bunlarn temelsizliini grnce mitsizlie kaplabilir. Shakespearein Macbethi, gcn krcesine peine dm ve bu, onu umutsuzluk gayyasna frlatmtr. Hayatn sonlandrrken kendisinin sadece cisimsiz bir glge olduu sonucuna varr, bir aptaln anlatt ses ve fkeyle dolu ve anlamsz bir hikayenin tuzana dm olduunu syler. Macbethin gcn peine dmesi gibi, insann, hazr zamann anlamn muhafaza etmesi iin bir dier yol da bedensel arzularn tatmin etmeye almaktr. ehvet, Latincede luxuria olarak isimlendirilir.

14

Organik dinimi geri istiyorum! Bundan, ngilizcedeki, luxury tretilmitir; Latince anlam ise taknlk, veya lzumsuz fazlalk gibi bir anlam tar. ehvet ancak hayvani ruhlarda ortaya kar ve fazlas, ismi zerinde, luxuriataknlktr. Byk gnahlar zerine yazd makalesinde, Dorothy Sayers, insanlarn luxuriagnahna sapmasna yatkn olmasnn iki temel sebebinden bahseder:

nsan ya hayvansal gdlerini tamamen serbest brakr, ki bu durumda ancak nefsini dizginleyerek bedenini sbjeletirip iki ynl tabiatnn emasndaki doru yeri hatrlayabilir. Veya insanlar tam bir can sknts ile ve honutsuzluu gidermek iin ehvete sarlr; hayal krkl duyduu zaman, felsefeler iflas ettii zaman hayatn gereklii ortaya kar. ehvet iinde zihinsel ve fiziksel skntsn giderecek bir uyarc arar. Byle bir durumda hibir uyarnn veya kstlamann bir anlam yoktur; hatta zararldr. Bu, anemiyi kanatarak iyiletirmeye almak gibidir; sadece zayflayan canll daha da ldrmeye yarar. Yirminci yzyln pornografisinin ve nne gelenle yatmann hznl ve tbbi yn bizlere bu ruhsal depresyonun birine ulatmz sylyor; insanlar seviiyorlar nk yapacak daha iyi bir eyleri yok. Bir dier deyile, saygdeer insanlarn yaknd zc ahlaki gevekliin kk sebebi cinsel ehvet deildir, toplumun baka gnahlardr, ve ancak kk sebep ortadan kaldrldnda otomatik olarak kendini tedavi etmeye balayabilir.2

Kk sebep ehvet deil, sadece can sknts mdr? Kierkegaard insann yaamda gerek bir anlam bulamamasnn kaytszlk, siniklik ve can sknts ile sonulandna inanr. Hayatn zevk peinde koarak yaanacan dnen estet, bize modern zamann nihilist keyifsizliinin rneini sunar.

Estetin hedonistik hayatnn kk onun can skntsnda sakldr. lgin olan udur ki elenmek ve can skntsndan uzaklamak iin bulduu eyler bir sre sonra can skntsnn temel sebebi haline gelir: Oluan can sknts genelde skntnn yanl ynlendirilmesinin meyvesidir. Can skntsna arenin sonuta can skntsna yol amas kulaa tuhaf gelebilir, ama yanl kullanldnda can skntsna yol at bir gerektir.3

Pornified(Pornolatrlm)adl kitabnda Pamela Paul da can skntsnn nasl olutuuna dair benzer bir sonuca ular:

15

Organik dinimi geri istiyorum! Bollukla kadn ve hepsini de elde etmek kolay; erkek ise doymaz, tknmaya meyillidir. Ve bin plak popo grdnde -formlarn veya fonksiyonlarn eitlilii ne olursa olsun- bir sre sonra hepsine ayn bakmaya balarlar. Erkek kadn zerine kadnla yatar, bunun sonucu isteinin giderek azald bir ksr dngdr. James L. Howard, Myron B. Reifler, ve Clifford B. Liptzinin 1970 tarihli pornografi zerine yaplan almaya ait raporda, haftada be gn, gnde doksan dakika pornografik film gsterilen adamlarn, zamanla daha az seksel canllk ve ilgi gsterdikleri gzlenmitir. Balangta heyecan veren sonunda yalnzca zevk vermekte, balangta tahrik eden sonunda yalnz houna gitmekte, houna giden ise sonunda yalnzca tatmin etmektedir. Ve tatmin ise, er veya ge can skntsyla sonulanmaktadr.. 4

Bu, zevk iin yaayan estetin kanlmaz durumudur. Can skntsnnn stesinden gelmek iin zevk arar, are olarak peine dt ey bir kez daha ruhsal bir rahatszln kaynana dnr. Gula, luxuria, ve avaritia scak gnahlarnn kk bireyin bilinli veya bilinsiz ruhsal boluunu doldurma arayndadr. Hepsinin balangc mutlak iyinin araydr, ama ekli yanltr, nk gerek mutluluun aralar olan erdem ve sorumlulukla btnlemi ahlakl yaamdan uzaklamaktadrlar. Sonu kendi iindedir, zevkin uruna zevke dalar. Yaamak iin yemez, yemek iin yaar; vermek iin sevmez, ama almak iin arzular; yardm etmek iin zenginlie sahip olmaz, sahte bir gvenlik hissi yaratmak uruna sahip olur. Ksaca, bunlar iteki boluu doldurmak iin, hayatn anlam ile yzlemekten kanmak iin snlan gnahlardr.

*** *** ***

bn-i Hazm (d. 1064),byk spanyol ahlaks ve Mslman Endlsn teologu, insann znde korku vardr, her eylemi altnda yatan motivasyon, endieyi izale etmektir (tard hamm) der: Bu yzden zenginlii arayan aslnda bunu fakirlik endiesini izale etme yoluyla arar; hreti arayan aslnda ncelikle ikinci snf kalmamann veya itaat altnda olmamann derdindedir; zevki arayan basite onun hazznn kaybolmas endiesini savuturmay dilemektedir.5Sekiz yzyl sonra, ayn gr Kierkegaard seslendiriyor. Ona gre zevkin peine den, aslnda can skntsn kovmak istemektedir. Bu fikir bn-i Hazmn endieyi giderme nosyonuyla uyumaktadr nk can skntsnn gerek tehtidi aslnda; can sknts durumunda, lmmz ve anlammzla korkutucu bir yzleme yayor olmamzdr. Kierkegaard zevki aramann ve acdan kamann tm canllarn paylat ortak bir duygu

16

Organik dinimi geri istiyorum! olduunu hatrlatyor. Gerekte zevkin peinde komak bir seenek deildir, seeneklere teslim olmaktr. Estetin hedonistik bir yaanty semesi bir seim deildir, aslnda seimsiz kalmaktr. Bu slamdaki zgr irade doktrini ile tutarldr. Semek Arapada akhtaara, ve seim ihtiyardr. Bu szcn kk hayr, dr ve anlam iyi.dir. Fiil formu ikhtaara nn literal anlam kendisi iin iyiyi semektir. Dolaysyla, bu bak asna gre, semek, iyi olan semektir.

Seyyid Nakuib el-Attas, modern Malay felsefecisi, seme nosyonunu zgrlk dncesine balyor:

htiyar olarak bahsedilen seim, iki alternatiften iyi, daha iyi ve en iyi olan arasnda seim yapmaktr. Bu nokta en ok felsefi zgrlk problemiyle de dorudan ilgili olduu iin nemlidir. Dolaysyla, iki alternatiften kt olann semek ihtiyar ile adlandrlan bir seim deildir, aslna baklrsa bu bir seim de deildir, daha ok insann kendi kendine yapt bir hakszlktr. zgrlk kiinin gerek ve asl tabiatnn isteklerine uygun olarak hareket etmesidir-yani haqqa*gereklie+ ve ftrata [asli tabiata]-ve ancak iyinin ne olduuna dair bu seim zgr seim olarak adlandrlabilir. Daha iyisini semek, ite bu yzden bir zgrlk eylemidir, ve kiinin kendine uygulad adalettir. Bu iyinin ve ktnn; erdemin ve ahlakszln bilgisini gerektirir; bunun yannda daha kty semek, bir seim deildir nk ruhun hayvani isteklere eiliminden kaynaklanan bilgisizlie dayanr; bu bir zgrlk de deildir nk zgrlk, ruhun ktye kkrtan glerinin basknlna esir olmamasdr.. 6

Bu kkrtc ruhun esareti (nefs-l emmare) zgrlkle ilgili tartamalarda genellikle ihmal edilir. Ahlaki zgrlk, mantkl ve erdemli davranma zgrl, modern balamda politik ve durumsal zgrlk tartmalarnda gz ard edilir. Ykc ahlaki bozulma, imdilerde bir zgrlk eidi olarak dnlmektedir. Kurana gre bu ykc meyiller emreden benliin basknlnn (nefs-l emmare) bir sonucudur.

nsann arzularna koulsuz itaatini 20.yy. Amerikan felsefecisi Mortimer Adler, ocuksu davrana dn olarak nitelendirir:

nsann; toplumun veya gerein isteklerini nemsemeyip arzusunun telkinlerini aa vurmas ocuklua dnmektir; Freudun tabiriyle isteklerin gereklikle

17

Organik dinimi geri istiyorum! uzlaamamas halidir. nk ocuklar parmakla gsterip, alayarak isterler ve arzular ok gldr, Aristotle buna uygun ekilde bir yetikinin ocukca bir hatas sz konusu olduunda kendini martmaktan bahsedilmesi gerektiini syler. 7

Benzer ekilde, 14.yzyl Msrl air, Imam al-Busiri, ruhun kaprisleriyle ilgili blmnde, kiinin nefsinin dizginlerini brakmasna kar u uyarlarda bulunur:

Arzularn nefsini martarak yok etmeye kalkma.

Yemek nasl oburun arzusunu glendirir grmyor musun?

Nefsin ayn bir ocuk gibidir -onun isteklerini karlarsan, byr ve hala emzirmeni ister,

Ama stten kesersen bir sre sonra memeye arzusu kalmaz.

Nefsine,arzu ettiklerini verme; onu srekli beslemekten kan

Kontroln arzularna kaptrrsan, onlar seni ya mahveder veya kirletir.

Davranlarnn tarlasnda zgrce otlarken onlara obanlk et,

Ama otla tatl bulduysa, serbeste dolamasn kstla.

Onun lezzetli bulduu ne lmcl lezzetler vardr.

Bilmez ki kaymak altnda zehir gizlidir!

Onun alk ve oburluk tuzaklarndan korun.

Bo bir mide dolu olandan daha kt olabilir. 8

18

Organik dinimi geri istiyorum! Estetin dncesiz ve ben-merkezci tabiat onu olgun ilikilerden uzak tutar; dierleri onun ocuksu hazlarnn tatmini iin sadece birer oyuncaktr ve o artk kelimenin tam anlamyla bir playboy dur. Kierkegaard ,esteti zevkin dolayszlnda tanmlar avamn yavan zevklerinden, elitin kibar zevklerine kadar hepsi bir btndr. Bir dier deyile, Oprah da olsa, opera da, insann dknlnn matrisi ayn mahallerde buluur nefsinin ve arzularnn merkezinde. Kierkegaarda gre her birimiz bir Ya/Ya da seimi ile yz yzeyizdir. Ya zgr irademizden vazgeip zevki seeriz, daha dorusu sememeyi seeriz, ya da arzularmz deil, gerek benliimizi ve isteklerimizi destekler, dierlerine kar sorumluluk bilincinde olduumuz ahlaki bir yaanty seeriz ki. Diyor ki:

Nedir, o zaman, benim Ya/Ya da ayrmm? yi midir, kt mdr? Hayr, ben sadece sizi bu seimin anlaml olduu noktaya gtrmek istiyorum. Her ey bunun zerinde dnyor. nsan, semekten baka bir ansnn olmad bir kavak noktasnda tutulduunda, doru olan seecektir Dolaysyla, bir insan ya estetik yaamak zorundadr, veya etik..9

Bu noktada, etik hayat semenin zevki brakmak demek olmad da anlalmaldr. Bu estetin anlayamayaca sebeplerden anlaml olacaktr. Kierkegaard diyor ki, Ben formal, soyut bir zgrle heveslenen kat ahlak deilim. Eer sadece seim ne srlrse, tm estetik geri dner. Ve greceksin ki ancak bu ekilde varlk mkemmel olur ve ancak bu ekilde insan ruhunu kurtarp, tm dnyay kazanabilir, ve onu dzgn bir ekilde kullanabilir.. 10 Zevk dkn dnyay ancak ktye kullanabilir nk dier insanlar, amalar kendinde biten birer ara olarak grr. Onlar kendi zevki iin kullanr veya onlar kullanan mekanizmalar besleyerek kullanlmalarna katlr. Ahlakl insan ise, hem kendine, hem de dolaysyla karsndakilere kar nettir. Kierkegaard der ki, Ahlakl yaayan bir insan kendini grr, kendini bilir, kendi varlna bilinciyle nfuz eder, belirsiz dncelerin etrafnda hrdamasna ve batan karc olaslklarn hileleri ile onu alkoymasna msaade etmez; bir eyden dierine dnveren sihirli resimler gibi deildir, tm birinin nasl deitiine ve dndne dayanr.11 Bylece kendi hayatn kiisel, kentsel, dini erdemlerini kendini srekli bir durumdan dierine dntrerek gelitirebilir.12

***

***

***

Bu ahlakl yaam, ruhun ikinci kademe hayatdr ve Kuranda kendini knayan nefis anlamna gelen (nefs-l levvame) tamlamasyla isimlendirilir. Bu, murakabeli bir nefistir, yanllar tamamen isteyerek

19

Organik dinimi geri istiyorum! ilemez ve srekli doru olan yapmak iin urar. Bu durumdaki kiinin nefsi iyileirse, o kendini piman hisseder ve yanln dzeltir. Ahlakl insan da arzu duyabilir ama gdleriyle srekli savar, ve daha nemlisi, arzuyu sevmez. u Kuran ayetini yorumlarken, nsana, elere, evlatlara tutkuyla balanmak (3:14), Fahreddin Razi diyor ki:

Arzular fiziksel arzular ve metafiziksel arzular olarak ikiye ayrlr. Fiziksel arzular herkeste hemen ortaya kabilir, ama ruhsal arzular sadece nadir bazlar dnda fiziksel olanlar deneyimledikten sonra aa kar. Bu yzden, birinin bedensel zevklere arzu duymas nefsin doal olarak meyilli olduu bir eydir ve insann sabit bir yetisidir, bunun yannda onun ruhani arzulara meyilleri kck sebeplerle dalan ksack grntlerle gelir. Bu yzden, insanlarn ounun bedensel zevklere meyletmesi srpriz deildir. Ruhsal tutkular ise ok az insanda ve kstl bir sre iinde oluur. te bu yzdendir ki Allah der, nsana arzular gzel gsterildi.13

Bu zevkler aslnda olumsuz olmamakla birlikte, lszlk iinde olumsuzlar. Ilmllk ise ahlakl yaamn bir yoludur ve mutlulukla sonulanr. Orta yolun her iki tarafndaki ar ular fiziksel, duygusal, zihinsel ve ruhsal adan zararldr. Ahlak felsefesi de, din de oburluk, uyuturucu, seksalite ve dier kontrolsz davranlarda ifade bulan lszln tehlikeleri konusunda uyarr. 15.yy. alimi ve Sufi nderi Sidi Ahmed Zarruk der ki, Nefis, doasnda t ve yoldan kma konusunda arla meyillidir. Din hep seksel arzular konusunda bask uygulayc olmutur, rnein mastrbasyonun dinsel kategorizasyonu lmsz ruhu tehlikeye atan lmcl bir gnahtr, ki, sosyal bilimlerin bunun normal tabiatna tuttuu k, gnahkarlar iin cehennemde bir yer brakmamaktadr. Ayrca, dini, azgn davranlar kstlamak iin bir ara olarak kullanan utanmak duygusu zerine ileyen bazl toplumsal abalar, eer davran, toplumdan gizli gerekletirilebiliyorsa baarszlkla sonulanyor. Teknolojinin kimlikleri gizlemeyi baarmas, insanlarn afie olmadan ve utan duymadan zevk peinde komalarnn yolunu amtr. Hem din, hem dinin dnda etik yaama ballk, kendi ehvetlerini kontrol altnda tutmak iin mcadele eden biroklar iin soruna etkili bir zm sunabilir.

Ahlaki perspektiften, sorumluluk etiin temelidir. Hibir insan sorumluluk olmadan erdemli karlk veremez. W.H.Auden Eyll 1,1939 adl iirinde bunu yle ifade eder:

zbe karanlktan

20

Organik dinimi geri istiyorum! Ahlakl yaamn iine

Kalabalk banliy sakinleri gelir,

Sabah andlarn tekrar ederek;

Karma drst olacam,

daha ok iime konsantre olacam!

Bu tekbencilli egoizme yenilmemek iin srekli bir mcadeledir. ffet, genellikle namusluluk taslama ile birlikte anlr; aslnda seksten uzak durmak deildir, bunun ahlaki dzenlenmi eklidir. Saint Thomas Aquinas dedii gibi: O iffete aittir ki insan vcut azalarn mantnn yargsna uygun ve iradesinin seimi olarak lml kullanr..14Kadn ve erkeklerin mutluluu iin nemli olan bir ey ise ehvetin tesine geip sevginin alanna girmektir, bu da kiiyi dierine, kendine sorumlu olduu gibi balar. Sevgi, aileleri bir arada tutan gtr ve ortak mutluluu glendiren badr, ki kadn ve erkeklerin arasnda ak olmadan, ortak mutluluk doru koruyuculardan yoksun olur. ehvet, ise dier taraftan, kendini mutlu etmekten de uzaktr. Dier insanlara kar ahlaki sorumlulua sahip olmamaktr. Dante, yedinci daire olan ehvetteki deneyiminde, ehvet gemilerinden piman olanlar hatrlatr:

Sodom ve Gomora, diye alar yeni ruhlar.

Ve dierleri: Pasiphae inee girer

Ve tatmini iin gen ineini arr

Pasiphaeye atf Yunan mitolojisinden gelir. Apollo Peri Perseisle evlenmi ve Pasiphae adl ocuklar olmutur. Pasiphae, Creteli Kral Minosun kars olur ve tanr Poseidon, Minosa kurban etmesi iin bir boay hediye olarak gnderir. Ama Minos boay kurban etmek yerine srsne katar. Buna bir karlk olarak, Poseidon ,Pasiphaey boaya ak eder. O da Daedalusu grevlendirerek onun iin bir inek maketi yapmasn ister ve maketin iine gizlenerek bu ekilde boann onunla ilikiye girmesini

21

Organik dinimi geri istiyorum! salar. Sonu Minotaurdur, yani yar boa, yar insan bir ucube. Ak mesaj udur ki, ehvet canavarlara yol aar. 15

Gerek ak, ehvete dayal hayvani bir arzu deildir; insann bir dierini mutlu etme ve bylece mutlu olma arzusudur, ki ilki genellikle daha gldr. Ama ihanet etmek ak ortadan kaldrabilir; iffettir ki birinin ykc ihanet olmadan ahlakl bir ekilde dierine sorumluluk duymasn salar. Evlilik sadece byk medeniyetlerin deil, kk yerli topluluklarn da temeli olmutur. lgi ekicidir ki, birok geleneksel kltr evlilie ilikin tabularn erkein kadn zerinde egemenlii zerinden saland ataerkil kltrler olarak grlrken, gerek bunun tam tersidir evlilik yatana sadakat ile erkein ehvetini kontrol altna almas, kadn erdeminin erkek doas zerindeki ak zaferidir.

Anne Moir ve David Jessel, Brain Sex- Beyin Seksi adl kitaplarnda baz geni genellemeler bulunsa da, cinsiyet farkllklarna yle atfta bulunuyor:

Erkekler kiiselliin olmad umumi tehir yerlerinde bile tahrik olabilirken, kadnlar lml erotik bir drtye ok daha farkl bir yerden- seksel ilikinin hayalinden ulaabilmekteler. Ayn onlarn bir iftin iftlemesinin pornografik gsterimi ile tahrik olurken, kadnlarn tutkuyu popler kurgu romanlardaki ak sahnelerinde bulmalar gibi, ki okuyucularnn byk ounluu kadnlardr . Erkekler seks ister, kadnlar ise iliki. Erkek et ister, kadn sevgi. Dikkate deer ki, erkek ocuklar balonlarla, oyuncaklarla, arabalarla oynamaktan zevk alr; kz ocuklar ise srekli kendileriyle ilgilenilmesini, duygu-dnce paylamn ve arkadal isterler. 16

Bu alma, abartl olsa da, genellikle nrobilimin erkek beyni ile kadn beyninin farkl bir ekilde kablolanm olduu bilgisini destekliyor. Son krk yl iinde birok pozitif sonular alnd; kadn hareketi, kadn haklar konusunda inanlmaz bir mesafe katederek daha adil bir toplum olumasn salad. Ama bu beraberinde bir geriye gidii de getirdi. Yeni elde edilen haklara elik eden seksel zgrlk, kadnlar madur eden trajik bir yan etki de oluturdu. Aksz, erkek egemen karakterli seks, sorumluluk olmakszn zevk, ve irade hakimiyeti olmakszn kadn arzusu; ortak kadn erdemleri olan ak sorumluluu, anlaml cinsel iliki ve karlkl saygya dayanan sosyal ilikinin yerini ald. ffet, modas gemi bir kadn erdemi olarak alglansa da, insanolunun sadk koruyucusu ve ehvet ve arzularn dipsiz kuyusuna dmeyi engelleyen etkili bir koruyucu olmutur. Ama insan, ahlaki,

22

Organik dinimi geri istiyorum! entelektel ve ruhsal uyantan ald hazda, tensel hazzndan aldndan ok daha fazlasn bulmaktadr Bizler genelde itihalar temel drtlerle ilintileriz ve insanolunun gerek rasyonel ve ruhsal isteklerini gz ard ederiz. Mortimer Adler diyor ki:

nsann iinde duygular ve akl veya mantk olarak iki ayr bilgi fakltesi bulunduunu syleyen psikologlar, insanda ayrca iki ayr istek veya arzu da bulunduunu sylerler. Ayrm belki de en keskin biimde Aristo ve Aquinas tarafndan yaplmtr. Derler ki evrensel iyiye ynelen tek bir istek vardr, bu da akla aittir, dieri ise zel bir iyiye yneliktir ki bunun istei de hislere aittir. 17

ehvet hayat amac haline geldiinde, entelektel ve ruhsal zevklerin bulumas engellenmi olur. ffettir ki insann seksel arzularn dzene koyar, insana, tam insanlk deneyimini salayacak olan hayatn dier ynlerini kefetmesini salar.

slami gelenekte saflk (iffet), Helenistik ve Hristiyan geleneinde olduu gibi, drt ana faziletten biri olarak grlr, ve insan kendi ykc meyillerinden , toplumu da ehvetin ahlaki paralamasndan koruyan bir erdemdir. Ve Mslman toplumu, Avrupa Hristiyan kltrnn tarihine gre ok daha gze arpar tensellik arzetmekle birlikte, dini elit bin drt yz yl boyunca Mslman toplumun gevek ahlakn knayagelmitir. Aquinas zerinde de byk etkiye sahip byk Mslman dnr Imam Gazali, diyor ki:

ffet, insann bedensel isteklerinin ve seksel arzularnn kontrolyle ilgilidir. Bu nefsin, akln kontrol altna girmesi; onun zevk almasna veya snrlandrlmasna akln karar vermesidir. Bu ar ehvet ile arzusuzluk aras bir orta yoldur. Zevke esir olmak ise, akln reddettii ve yasaklad ar cinsel istek ve zevk peinde komaktr . Dolaysyla, erkekler zellikle genital ve midesel konularda-para, g ve hreti hi saymaya gerek yok- zayf olduundan arzular konusunda tetikte olmaldr. Arlk ve eksiklik, ikisi de iffet asndan kusurludur . Seksel iliki istei trlerin remesi ve soyun devamn temin etmek iin doaldr. Bu yzden iki sebeple istenir-ocuk sahibi olmak iin ve evlilik banda iffetli kalmak iin-ho vakit geirmek ve arzularn tatmini iin deil. Kii yaptndan nee ve zevk aryorsa, bu, karlkl sevginin ve balln salanmas ve evlilik ban salam tutmann cinsi zevkle salanmasdr.18

23

Organik dinimi geri istiyorum! Gazali, salkl bir toplum yapsnda lmlln nemli olduunu belirtiyor. Ilmllk, insann hayata tam katlmasn engelleyen ar utangalk veya erdemlilik taslama ile ayn ey deildir; genel ahlakli kstaslardan ok rasyonel sezilerle ilikili utan duygusudur. Cinsiyet konularnda lml davranmas insan iin doaldr, ama insan batan kartlabilir, ve filmler ve grsel medya bu sonucun emsalsiz aralardr.

Platonun Philebusunda, Protarchus der ki:

Birini, kim olduu nemli deil, zevklerini tatmin ederken grdmzde-ve bunun zellikle en byk zevk iin doru olduunu dnyorum-onun iinde ya ok gln veya ar derecede irkinlik gesi ararz, bylece kendimizi utanm hissederiz, ve onu kapatmak ve gizlemek iin elimizden geleni yaparz,ve o eit bir eyi saatlerce karanla brakr, gn na kmamas gerektiini hissederiz. 19

Seksalitenin en iyi karanlkta veya kapal kaplar arkasnda gerekleecei dncesi evrenseldir ve dier trlerde de bulunur; erdemlilik taslayan pritenlere veya ahlaken kendini stn gren igzarlara, ayn Dylann arksndaki gibi Yal kadn iftleri izler / Akl seksle snrldr /Sahte ahlak dayatmak, kmsemek ve bak atmakla,20 e zg deildir. Ama seksalize olmu kltrn ocuklara ve kendini evliliine adam olanlara tehdit oluturduunu dnen insanlar da ilgilendirir. Pornograflar ve onlarn kurbanlar, insanlarn yksek zevk durumunda grlmesinin doal olduunu savunurlar. Gerekte, bu durum dnyadaki insanlarn ounluu iin tuhaftr, ve yakn zamana kadar, karanlk izbe kelerdeki dikizleme ovlarna ve ehrin kuytu kelerindeki penceresiz seks shoplara mnhasrd. Rntgencilik ngilizcede ktleyici bir kavramdr ve pornografi aslnda bundan ibarettir.

Pamela Paulun belirttii gibi, pornografi, anti-seks ve anti-zgrlktr yle devam ediyor: *Pornograflar+ Amerikay fantezi dncesi zerine satarken, gerei grmezlikten gelme konusunda insanlar doldurua getirmilerdir. Susturulanlar sansr koymayarak pornografiyi merulatrmaya daha da fazla hizmet etmilerdir. 21Ancak son otuz ylda yaplan ciddi aratrmalarla ki bu srete pornografi normalletirilmiti- pornografinin zararl etkileri ortaya konulmaya balad. Bylece dini grn nyarglarndan kendimizi zgrletirmemizin, bir araya gelip ehvetle comann sosyal faturasn ortaya kartabiliyor ve onun kltrmzn en deerli parasnn, genlerin zerindeki etkisini deerlendirebiliyoruz.

24

Organik dinimi geri istiyorum! *** *** ***

imdi bu argmann mistik perspektifini deerlendirelim, yani Kierkegaardn nc ve en kutsal hayat olarak vd dini hayat. Bu hayat, slam geleneinde, insann ruhsal geliiminin nc ve son kademesidir ve Kuranda huzura ermi ruh (nefs-l mutmainne) olarak adlandrlr. Hem Hristiyanlk, hem de slam Kutsal Bak kavramn paylar: Kutsanan kalplerdeki temizliktir, nk o Tanry grecektir (Matthew 5:8). Kalbin safiyetini salamak, brahimi dinlerin ortak odak noktasdr. Kuran der ki, O gn, insana ne zenginlii fayda verir, ne de evladlar, sadece temiz kalbi dnda (26: 88-89). Kalbin safiyeti doutan kazanlan bir haktr. ocuklarn safl her yerde vlr ve ite bu yzden, insann en irkin ve karanlk sular arasnda, en irenileni pedofilidir, ocuun masumiyetinin kirletilmesidir. Biliyoruz ki ocuklar sonunda seksel masumiyetlerini kaybetmek zorundalar, ama her alakgnll ebeveynin arzusu bunun ergenlikte karlkl sevgi ve sayg iinde olumasdr. ehvet Eros drtsnn tezahrdr ki Sigmund Freud hakl olarak bunu hayatn lm drtsne kar koyma gc olarak tanmlamtr. Bir dierine kar saf ak olarak kanalize edildiinde, yaam veren bir ey olur, ann iinde sahip olduumuz varla deer katan bir deneyim halini alr. Simone Weil diyor ki:

Her zevk arzusu gelecee ve hayal dnyasna aittir, varln mevcudiyetini dilediimizde, o var olur: arzu edecek bundan fazla ne olabilir? Sevgili varlmz artk plaktr ve gerektir, hayali bir gelecekle rtlmemitir . Bu yzden akta, arzunun gelecee dorultulup dorultulmadna gre iffet vardr veya yoktur.22

imdiki zamanda sevebiliriz ve bu sevgi iindeki kutsall tecrbe edebiliriz. Bu sevginin safl varlkla salanr ve ayn anda baka bir eyi arzu etmekle yok olur, bu baka bir sevgili de olabilir veya basite nesnelletirilmi insan zerinden salanan onanistik kendini tatmin de. slam ve Hristiyan geleneklerine gre, kalbe giden en bozucu i yol gzn ehvetli bakndan geer.

Bu yzden Kutsal Kitap gzlerin ehvetini eytann gcn oluturan gten biri olarak anlatr (1 John 2, 16; 5, 19). O, ykclnn ve yok etme gcnn doruuna kendi hayaline uygun bir dnya bina etmekle ular-anlamsz ovlarn srekli hareketli siletleri, izlenimlerin sar edici sesleri ve aman vermez his pencerelerinden hzla akp giden duygular tarafndan kuatlr. Bu grntnn aldatc grkeminin ardnda mutlak bir hilik vardr; bu geici muhayyile dnyasdr

25

Organik dinimi geri istiyorum! ve genellikle 15 dakika gibi ksa bir srede bayatlar ve frlatp atlr, gazete veya dergiye gz gezdirip bir kenara atlmas gibi; yle bir dnyadr ki bu, bulanmam salkl bir zihnin gl bakna, byk bir ehrin ortasnda, k sabahnn aydnlnda bir elence gibi gelir: umutsuzca bo, kederli ve korkutucudur.

Obsesif mptelaln doyurup besledii bu karmaann ykclnn sebebi, insann gerei alglamak konusundaki primitif gcn bomasnda yatar; hem insann kendine dnmesini engeller, hem de geree ulamasn.

Bu hayali dnya ,gerek dnyay bomak ve bozmakla tehdit ettiine gre; bu doal istei kstlamak iin tek nlem kendini korumak ve savunmaktr. 23

Grsel bir kltrde yayoruz; gzn cinsel arzularnn ykcl hi bir zaman bu denli tehdit edici olmamt. Bu bak, kavramay arzu eden bir bak deil, basite tahrik olmak iin bir baktr. Bu grme abas, bilgiye erimenin ve gerei idrak etmenin bir yolu deildir, kendisini serbest brakmann sonucudur diyor Martin Heidegger, Varlk ve Zaman adl kitabnda. Gzlerin ehvetle ilgili iffeti bunun baarlmas en g eklidir. Bir erkein fiziksel bir karlamadan kanmas, maruz kald bir manzarada baklarn nne indirmesinden ok daha kolaydr. Bu da Hz.Peygamberin retilerine gre kalbin zinasdr; onun ktl belki daha dk derecededir, ama ruh zerindeki etkisi, zamanla, tahrip edici potansiyele sahiptir. Buna bilgisayar piksellerine yerletirilmi plak resimleri, ve billboardlardan ve raflara tehir edilen dergi kapaklarndan fkran yar plak erkek ve kadn resimlerini ekleyin. Bu tahrikler o derece byk ki , kltrmzn gerek anlam oluturma kapasitesinin devam tehdit altna giriyor. Musann emrini hatrlattktan sonra Oyma suretler yapmayacaksnz, yukardaki cennete ait her hangi bir eyin benzerini, veya onun altndaki dnyadakileri, veya dnyann altndaki sudakileri Neil Postman yle devam ediyor:

Bu emrin ahlak sisteminin bir paras olarak ilave edilmesi ilgin, bunu yazan insan iletiiminin formlaryla kltrn kalitesi arasnda bir ba dnm olmal . Bizim gibi kltrn kelime-merkezli olmaktan karp grnt-merkezli hale getiren insanlar Musann bu emrinden faydalanabilir.24

26

Organik dinimi geri istiyorum! Basl kltre geiimizin en problemli yan, bunun byk bir ksmnn kadn bedenine ait cinsel eleri iermesi olmutur. nsanlndan soyutlanm, rtlenmi, yanl ve doal olmayan durularda, ar sokmu gibi dudaklar, bytlm gsler ve ceza gibi diyetler ve yorucu egzersizler sonucu ekillendirilmi butlar, porno yldzlarnn bu arptlm modellerine ait resimler ve filmler; erkeklerin hayat arkada, e, kz karde, anne ve genelde kadnlar hakkndaki realistik beklentilerine ciddi bir tehdittir. Toplumun gzleri saldr altndadr, bunun anlam kalplerimizin de yle olduudur. Kuran erkek ve kadnlara kar cinsle kar karya geldiklerinde ve ekim hissettiklerinde baklarn indirmelerini tavsiye eder: nanan erkeklere syle, gzlerini indirsinler ve iffetlerini korusunlar; bu kalpleri iin daha iyidir, ve Allah onlarn yaptklarndan haberdardr. Ve inanan kadnlara syle onlar da gzlerini saknsnlar ve iffetlerini muhafaza etsinler. Gzelliklerini ve sslerini, grnenler hari, sergilemesinler.. (24:30). Gazali der ki:

*ehvet+ 25 ar cinsel arzunun canlandrlmasndan baka bir ey deildir, ve bo ve kaygsz bir kalbin hastaldr. Kii ona uzanan ncllerden, daha batan baklarn ve dncelerini muhafaza ederek kanmaldr. Aksi taktirde giderek daha sk sarmalayacak ve onu silkeleyip atmak daha da zorlaacaktr.26

Dikkat edelim ki Gazalinin bahsettii tekrarlanan baklar 11inci yzylda Iraktayd; kyafet ve davran olarak son derece muhafazakar bir yerde Gnmzn grsellik ar yklemesi krizi kiinin ruhsal potansiyelini ok kolay andran bir ey. Meditasyon, dua, veya hatta bo vakitte yaptmz okumalar bile gzler yoluyla kalbe girmesine izin verdiimiz grntlerden etkileniyor. Gz kelimesinin Arapa karl ayn, dr ve ayn zamanda canlanmak ve z demektir. Gz bebeinin karl ise insaan,dr ve ayn zamanda insanolu anlamnda da gelir. Gz, insanolunun zn yanstr, ve onun merkezi gz bebeidir, bu dnyann ve ahiretin kutsal gzelliine ahit olarak yaratlmtr. Bizler ahit olmak ve yanstmak iin dizayn edilmi varlklarz. Gz bebei dnyevi bir k ile kslr ve karanlkta ve zevk ile tahrik edildiinde geniler. 18.yzyln mehur kuzey Afrikal Moulay al-Arabi al-Darkavi yle diyor:

Tutku ve kaprislerinize kar durun. Bunu yaparsanz gzleriniz srlara alacak. yi karakter *erdem+ Sufilerce tasavvuf, din adamlarnca dindir. Hislerinden de ka nk onlari anlamlarn zdddr. ki zr birlemez. Ne zaman duygularn glendirirsen, anlamlar zayflatrsn, ne zaman anlamlar glendirirsen ise duygularn . Her insann , denizlerin dalgalar gibi, i anlamlar vardr. nsanlar

27

Organik dinimi geri istiyorum! bunlar bilseydi, duygusal eyler onlar anlamlardan alkoymazd. Bunu bilselerdi, kendi ilerinde kysz okyanuslar bulurlard. Allah dediimin ahididir.27

El Darkavi, znde, zevke atf yapyor, ki Sokratda Philebusta bundan bahsediyor ama ancak gerekten, lden, akldan ve doru fikirden sonra. Btn bunlar anlamla ilikilidir. Seksel deneyimde gizli olan anlam, okyanusun dalgalar gibidir. Fakat, bunlar ancak sevgi ve ahlaki sorumlulukla aa kar. slam geleneinde, kadnlar daima ilahi bir dzlemde anlmtr. Kadnlar ilahi merhametin dnyadaki tecellisidir, bu durum zellikle annelikte somutlar. Hz.Muhammed (S) der ki, Alak ve adi insanlar dnda kimse karsn kk drmez. Rumi Mesnevisinde der ki:

Erkee arzular sevdirildi

Tanr kadn ekici kld, yleyse erkek nasl ondan kaabilir?

Kii yiitlikte Zalolu Rstem bile olsa,

Hamzadan bile ileri gitse, hkmetme konusunda karsnn esiridir.

Tm dnyaya seslenen Peygamber de yleydi, derdi ki,

Konu benimle, ya Aie!

Peygamber der ki kadnlar akll ve kalp sahibi erkeklere hakim olurlar,

ancak cahil adam karsna bask yapar, nk yaratlnda hayvanlk duygusu stndr. Onlarn nezaketi, incelii veya ak yoktur onda, nk onu yneten hayvanlk tabiatdr. Sevgi ve incelik insann vasflardr, fke ve tensel zevkler hayvanlara aittir.

Kadn Hak nurudur, sevgili deil. Sanki yaratcdr yaratlm deil.28

13. yzyl spanyol alim, felsefeci ve mistii bni Arabi, dnyada uluhiyete ait derinliin en mkemmelini kadn olarak dnr. yle der:

28

Organik dinimi geri istiyorum!

Kadnlar Tanr iin tabiat gibidir, O, evrenin formlarn, iradesi ve emri ile ortaya kard gibi doann ekillerini de kadn ile oluturmutur . Bu ekilde bir kadn seven, ilahi akla sever, ehvet iin seven ise bu arzunun gerek bilgisinden yoksundur. Byle biri iin o sadece ekildir, ruhtan yoksun, ve her ne kadar bu ekil ruh ile doldurulmu olsa da, karsna veya dier kadnlara gerek zevkin varlndan gafil, zevkini tatmin iin yaklaan adam iin mevcut deildir. Bir yabancnn kendi kimliini aklamadan kim olduu anlalamad gibi, o da kendinin kim olduunu bilmez. Hani derler ya:

Benim sevdiimi dnmekte hakllar,

Sadece kimi sevdiimi bilmiyorlar.

Byle bir adam aslnda kendi iindeki zevke aktr ve, bunun sonucu olarak, aslnda kadndaki kendi tatminini sever, gerek ve yaptnn anlam onda kaybolur. Gerei bilseydi, zevki veren kim, alan kim; o zaman belki mkemmelleirdi. 29

Bizim Bat geleneimizde, William Blake mkemmel bir ekilde ayn anlam ifade ediyor:

Tavus kuunun gururu Tanrnn grkemidir.

Keinin ehveti Tanrnn ikramdr.

Aslann gazab Tanrnn akldr.

Kadnn plakl Tanrnn iidir.

ffet ve saflk kadnlara doal olarak gelen, erkeklerin ise renmek zorunda olduu byk erdemlerdir. Kuran Hazret-I MeryemI, sa (A.S.)n annesini, kalbin iffet ve saflna byk bir rnek olarak gsterir ve onu ideal olarak tarif eder. Bir de mrann kz Meryemi misal getirir. Meryem,

29

Organik dinimi geri istiyorum! iffet ve namusunu korudu. Biz ona Ruhumuzdan fledik. O da Rabbisinin kelimelerini ve kitaplarn tasdik etti ve gnlden itaat edenlerden oldu.. (66/11-12).

O halde erkekler, iffet ve safl kadnlardan reniyorlar, bu da karlnda kadnn kutsal doasn koruyor. Arapa bir kelime olan ve kutsal olan anlamna gelen hurmah da buna iaret ediyor. imdi, erkein, kadnn doal erdemini taklitteki baarszl, kadnlarn ifte standard reddetmesiyle ve erkekleri, doal ahlakszlyla taklit etmeleriyle sonulanmtr. Kadnn ruhsal gc ok yksektir, ama erkeklere kar fiziksel cazibe gc de yle. te bu gtr ki ahlaksz erkei kadnlara bask yapmaya iter, ve erdemli erkei ise onlar el stnde tutmaya ve korumaya. Ama kadnn erkek zerinden ekillenen bu fiziksel gc erkekleri onun metafizik anlamndan gizleyen duygusal bir gtr. Onun duygusal hali, dnyadaki merhametin kayna olmas, erkei ruhsal gerekliin ayrtna varmadan cinsellikte kaybolmaktan korur. Rahimin Arapa ve branice karl olan (rahm) merhamet anlamndaki (rahma)dan tretilmitir ve insann iinde tezahr eden Tanrnn yaratc gcnn ifadesidir. Kadnlar deersizletirerek, bizler insan doasnn en yksek kalitelerini alaltyoruz; onu yceltmekle ise, en yksek tabiatmz yceltiyoruz. Ne zaman onun doal faziletleri-efkati, incelii, zeni, diergaml ve sevgisi-erkekte baskn olursa, erkekler doal kt alkanlklarnn stesinden gelebilir ve tam insanln farkedebilirler. Ne zaman ki, tersine, bu erdemler eksik kalr; erkekler sefilliin esfeline der ve hayvanlardan da aaya derler. Kadnn d gzelliini tehir ederek, onun i gzelliini perdeleriz. Eski bir iirde sylenildii gibi:

Gl yanakl sevgilime dedim ki,

Ey gonca azlm,

Neden yzn saklyorsun, cilve yapan kzlar gibi?

Gld ve dedi ki,

Senin dnyann gzelliklerinin aksine,

rtmn iinde grnenim, ama onsuz gizliyim.30

30

Organik dinimi geri istiyorum!

1 Modern Catholic Encyclopedia, Edited by Michael Glazier and Monika K. Hellwig (Collegeville Minnesota: Liturgical Press, 2004), 779.

2 Dorothy L. Sayers, Creed or Chaos (New Hampshire, Manchester: Sophia Institute Press, 1949), 121122.

3 Ibid., 55.

4 Pamela Paul, Pornified: How Pornography is Damaging Our Lives (New York: Henry Holt and Co., 2005), 83.

5 Majid Fakhry, Ethical Theories in Islam (New York: Leiden, 1991), 170.

6 Syed Muhammad Naquib Al-Attas, Prolegomena to the Metaphysics of Islam: An Exposition of the Fundamental Worldview of Islam (Kaula Lumpur, Malaysia: ISTAC, 1995), 33.

7 Mortimer Adler, The Great Ideas: A Lexicon of Western Thought (New York: Macmillan,1992), 151.

8 The Burda of Al-Busiri. Trans. by Hamza Yusuf (Essex: Sandala Ltd., 2002), 6.

9 Either/Or: A Fragment of Life, The Essential Kierkegaard, 74.

10 Ibid., 76.

11 Ibid., 81.

12 Ibid., 82

13 Fakhr al-Deen al-Raazi, al-Tafsir al-Kabir (Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyyah, 1990), 7-8: 170. Authors translation.

31

Organik dinimi geri istiyorum! 14 Saint Thomas Aquinas, Summa Theologica, II-II, Question 151, Art. 1.

15 From John Ciardis commentary on the Purgatorio of Dante (New York: The Modern Library, 1996), 279, 284.

16 Anne Moir, Ph.D. and David Jessel, Brain Sex: The Real Difference Between Men and Women (New York: Delta, 1991), 107.

17 Mortimer Adler, The Great Ideas, pg. 150.

18 Abu Hamid al-Ghazzaali, Mizaan al-Amal (Egypt: Dar al-Maarif, n.d.), 269-270.

19 Plato: The Collected Dialogues, pg. 1148.

20 Bob Dylan, Its Alright, Ma.

21 Pamela Paul, Pornified, 276.

22 Andre Comte-Sponville, Small Treatise on the Great Virtues (New York: Metropolitan Books, 2001), 180.

23 Josef Pieper, The Four Cardinal Virtues (Notre Dame: University of Notre Dame, 1966), 201-202.

24 Neil Postman, Amusing Ourselves to Death (New York: New Penguin Books, 1986), 9.

25 Dr. Timothy Wintern evirisi her ne kadar amorous passion, olsa da Araba metinde ishq,denmektedir ve ben ehvet kelimesini, El-Gazali bu ksmda ona atfettii iin, tercih ediyorum.

26 Imam al-Ghazali, Disciplining the Soul and Breaking the Two Desires. Translated by Dr. Timothy Winter (Cambridge: Islamic Texts Society, 1995), 169.

32

Organik dinimi geri istiyorum! 27 Mawlay al-Arabi ad-Darqawy, The Darqawi Way: Letters of Mawlay al-Arabi ad-Darqawi (Norwich: Diwan Press, 1979), 36.

28 William C. Chittick, The Sufi Path of Love: the Spiritual Teachings of Rumi(Albany: State University of New York Press, 1983), 169.

29 Ibn Arabi, The Bezels of Wisdom. Translated by Ralph W. J. Austin. (Lahore: Suhail Academy, 1999), 275-278. I altered some wording based upon my Arabic edition of Fusus al-Hikam, Ibn Arabi. Dar al-Kutub al-Ilmiyyah:Beirut. 2004. Pg. 515-18.

30 William C. Chittick, Sufism: A Short Introduction (Oxford: Oneworld, 2003), 136.

33

Organik dinimi geri istiyorum!

Hukukun stnl olarak eriat (NOAH FELDMAN / New Yok Times)

Noah Feldman, Harvard niversitesi profesr ve D likiler Konseyi yesidir. Bu makale, yazarn slami Devletin k ve ykselii adl kitabndan derlenmitir.

Canterburry bapsikoposu Rowan Williams, Londrada akademik bir konuma yapt ve masaya yatrd konu, Britanya hukuk sisteminin aile yasasna ilikin hristiyan olmayan mahkemelere karar yetkisi verip vermemesi gerekliliiydi. Britanyada kilise ve devletin anayasal ayrl bulunmuyor. Bapsikopoz diyor ki ngiliz kilisesinin yasas bu topraklarn yasasdr; kiliseye ait mahkemeler- ki eskiden evlilik ve boanmaya bakarlard, hala ngiliz hukuk sistemine entegredir; kilise, mlkiyet ve doktrinler konusunda hala kararlar almaktadr. Feldmann nerisi, tm taraflarn anlamas art ve kadnlarn eit haklara sahip olmas kesin kuralyla birlikte, evlilik ve boanma ile ilgili konularda slam ve Ortodoks Yahudi mahkemelerine yetki vermenin iyi bir fikir olabilecei eklindeydi.

Bunun zerine kyametler koptu. Politikaclardan tutun kilise din adamlarna kadar ; ngiliz tabloid gazetelerinden, dnyann ikinci byk Hristiyan mezhebinin liderlerine, Feldmana szn geri almas ve hatta istifa etmesi arlar seslendirildi. Williams son birka yldr, gay rahiplerle ilgili tartmalar ve ecinsel evliliklerin tannmas tartmalaryla yz yze gelen kresel Anglikan toplumunu birarada tutmaya almakla meguld. Onun dini mahkemelerle ilgili bu nerisi ite bu kavgalarn ortasnda bagsterdi. Tabi ki, fkenin sebebi Williamn Ortodoks Yahudi yasasyla ilgili syledikleri deildi. Kamuoyunu alkalayan radyoaktif kelime eriatt. 34

Organik dinimi geri istiyorum! Bir dereceye kadar, bir Batl lkede eriata resmi bir konum kazandrlmaya allmasnn fkeyle karlanmas anlalmaz bir ey deil. Herhalde hibir yasa sistemi bu derece imekleri zerine ekmemitir. Birok insan iin, eriat kelimesi, el kesilmesi, zina edenlerin talanmas ve kadnlarn bask altna alnmasyla e anlamldr. Oysa, bugn ka kii sevgili ngiliz genel yasasnn yzlerce farkl su iin ldrmeyi bir ceza eidi olarak belirlediini biliyor, hatta be iling almak bile bu ceza sistemine dahil! Ka kii 18.yzyla kadar, Avrupa lkelerinin birounda yasann ikenceyi su-adalet sisteminin resmi bir esi olarak belirlediinden haberdar? Cinsiyet ayrmcl konusu da durum farkl deil; genel hukuk uzun sre evli kadnlar mlkiyet hakkndan ve hatta temel kiilik haklarndan mahrum brakmad m? Britanyallar baz smrgelerinde mslmanlara eriat yerine kendi yasalarn uyguladklarnda, bunun sonucu ne oldu dersiniz? Kadnlar, slami yasann onlara tand mlkiyet hakkndan mahrum kaldlar ki bu durumun kadn-erkek eitlii konusunda bir ilerlemeye tekabl ettiini sylemek pek mmkn deil.

Aslnda, tarih boyunca, slam yasas dnyann en liberal ve insancl hukuki prensiplerini sergilemitir. Gnmzde, eriate atfedilen bir avu sert cezadan bahsedildiinde, nedense bunlarn uygulanabilmesi iin gerekli delil sunulmasn ne denli kat kurallara bal olduu gzden karlyor. rnein, zina suunun cezalandrlabilmesi iin, zanlnn suunu drt defa itiraf etmesi veya gvenilir karakterde drt yetikin erkein cinsi eyleme bizzat ahid olmalar art bulunuyor. Halbuki bizim yasal sistemimizdeki arlklar, rnein baz uyuturucu sularna verilen cezalar, nedense gzden kayor. Medeni yasamzdaki son gelimelerden (!) neden bahsetmiyoruz mesela? eriata, kendi korkunluumuzu yansttmz bir perde, ve bylece bizleri stten km ak kak gibi gsteren bir folyo olarak ihtiya duyuyoruz galiba.

Mslman dnyada ise, eriat kelimesi etrafnda son yllarda olaanst bir canlanma gzleniyor. Yz yl nce, baz Mslmanlar eriatn zamann artlarna uymadn syleyip, reformdan, yahud tamamen terk edilmesi gerektiinden bahsederken gnmzde Msrllarn yzde 66s, Pakistanllarn yzde 60 ve rdnllerin yzde 54 eriatn lkelerinde tek yasal kaynak olmas gerektiini dnyorlar. hvan- Mslimin gibi slamc siyasal partiler, kendi politik platformlarnda eriat propoganda malzemesi olarak kullanyorlar. Ve mesajlar yank da buluyor. slamclarn seime girmelerine izin verildii Arapa konuulan lkelerde hkmetlerin izin verdii kadar sandalyenin tamamna yaknn kazanyorlar. Ilmlsndan radikaline farkl yapdaki slamc hareketler Mslman dnyada kolayca ve hzlca geniliyor ve eriat bu partilerin programlarnn en nemli paras.

35

Organik dinimi geri istiyorum! Nasl oluyor da bunca Batl eriat slamn en cazibesiz ve modernlik ncesi esi olarak gryorken, birok Mslman ise, slamn kresel yeniden ykseli hareketinin ateli, cazibeli merkezinde gryor? Bunu, elbette Mslmanlarn eriat kullanarak feminizmi tersine evirmek ve kadnlar kontrol etmek istedikleri ekilde basit bir varsaymla aklayamazsnz hele slamclar ve eriat benimseyen byk bir kadn kitlesinin de bulunduu gerei ortadayken.

eriat Hukukun stnl mdr?

Batllar ve Mslmanlarn, eriat kelimesi zerindeki gr ayrlklarnn kaynanda bu kelimeyi farkl eyleri ifade etmek iin kullanmalar yatyor. eriat kelimesi yerine slami yasa deyimi oklukla kullanlsa da, aslnda bu yavan ngilizce eviri mslmanlar tarafndan anlald ekliyle eriat teriminin tm balamn kapsamaktan olduka uzak. eriat, dzgn anlaldnda, sadece bir takm yasal kurallar anlamna gelmez. nanan mslmanlara gre, daha derin ve yksek, ahlaki, metafizik amalar tayan bir anlama sahiptir. ekirdeinde eriat, tm insanlarn ve tm beeri ynetimlerin, kanun hkmleri altnda eit olarak adalete bal olmas fikrini yanstr.

Aslnda, Arapada slami yasal muhakeme veya bununla retilen kanunlarn karl olan szck eriat deildir, fkhtr, ve slami hukuk anlamna gelir. eriat kelimesi ise akn olanla balantldr ve Tanrnn iradesine uygun olarak hayat dzenlemeye ilikin deimeyen inan ve prensipleri anlatr. Batllar genelde eriatn yasa hkmleri kayna olarak Kuran aldn dnr. Fakat gerek bundan ok daha komplekstir. slamc politikaclarn, lkenin yasa kayna olarak eriat denilince neyi kastettikleri olduka belirsizdir ve bunun iyi bir sebebi vardr. nk byle bir prensip sunmak, yasa sistemin pratik ileyi ekli asndan hibir ey ifade etmeyecektir.

eriat, her ne kadar baz spesifik dnyevi kurallar ierse de, en doru ekilde bir nevi yce bir kanun manzumesi olarak tanmlayabiliriz. rnein, tm Mslmanlar eriatn paray faize koymay yasaklad konusunda hemfikirdir- ama risklerin ve dnlerin paylald yatrmlara konulmas konusunda deil; veya Mslmanlarn alkoll ikiler imesi yasa hemfikir olunan ritel yasan bir baka rneidir, hatta inanl liberal yorumcular iin bile byledir. eriatle zdeletirilen baz kurallar ise phesiz modas gemi ve kaba grnmektedir. Kadnlarn nafaka vermeden boanma davas aamamas gibi eitsiz muameleler bulunmaktadr. Homosekselliin yasaklanmas-geri tarihte genellikle bu konuda bir bask kaydedilmemi olsa da- ayn cinsten ilikilerin tannmasn engellemitir. Ama eriat ayn zamanda rvetilii veya mahkemede adam kayrmay da

36

Organik dinimi geri istiyorum! yasaklamtr. Zengin ve fakirlerin eit muamele grmesini istemitir. Orta Dou lkelerinde hala grlen yasal yetkisi olmadan cezalandrma eklindeki namus cinayetlerini mahkum eder. Ve insanlarn mlkiyetinin ellerinden zorla alnmasn buna kadnlar da dahil- engeller. Barts takmann yasal olarak zorunlu olduu ve dini polis tarafndan zorla dayatld rann aksine, birok dier Mslman lkedeki slamc gr, bartsnn alakgnll bir giyinile dini ykmll yerine getirmenin bir yolu olduu; kanunla dayatlmas gereken bir ey deil, arzu edilen bir sosyal norm olarak alglanmas gerektii eklindedir. Dinden dnenlerin cezalandrlmasnn zorunlu hale getirilmesi konusu seilmi slamclarn ajandasnda bulunmamaktadr. Yozlam otokrasilerde yaayan birok gnmz mslman iin, eriat ars, cinsiyet ayrmclna, karanla veya vahi cezalara yaplan bir ar deildir; Batnn politik adalet prensibi olarak belirledii en stn prensip olan hukukun stnlne yaplan bir ardr.

Ulemann egemenlii

eriatn bu cazibesini derinlemesine anlayabilmek iin, Batda genellikle ihmal edilen u nemli soruyu sormamz gerekiyor: slami yasa sistemi denilen ey, aslnda nedir?

Yaam sreci boyunca Muhammed Peygamber Mslman inananlarn bulunduu toplumun hem dini, hem de siyasi lideriydi. Ona inen vahiy, Kuran, baz yasalar ieriyordu, zellikle ritel eyler ve mirasla ilgili baz hkmler; ama ncelikle bir yasa kitab deildi; brani ncilin de bir ksmnda rastlanld gibi uzun yasal kanunlar vazeden tipte kitaplardan deildi. nananlarn ilk nesli vahye atfedilmeyen bir konuyla kar karya kaldklarnda, konuyu dorudan Peygamber Muhammede gtryorlard. O da ya kendi dncesi ile cevaplyor veya emin deilse, yeni bir vahiy formunda ilahi rehberlii bekliyordu.

Muhammed Peygamberin vefatyla, Mslman toplum iin ilahi vahiy yolu kapand. Politik-dini liderlik rol peygamberden halifelere (Arapa yerine geen anlamna gelir) geti. Bu durum, halifeyi zorlu yasal durumlar zmek konusunda g bir pozisyonda brakt. Halife, Muhammed Peygamberin siyasi otoritesine sahipti ama vahiy almyordu. Bu da toplumu bir eit ba altnda brakmt. Kurann belirli bir soru hakknda ak bir cevab yoksa, yasa neye gre belirlenecekti?

Buna slamn ilk birka yzylnda gelierek verilen cevap uydu ki: Kuran, peygamberin yaamnasnnetine, yoluna- atfta bulunarak desteklenebilirdi. (Snnet kelimesi peygamberin yolunu izleyen

37

Organik dinimi geri istiyorum! anlamna gelen Snni isminin de kaynadr). Onun davranlar ve konumalar ilk elden ahitlik edenler tarafndan szl gelenek ile kaydedilmiti. Doru kaytlar, yanl olanlardan ayrlmalyd. Ama tabi ki gvenilir bir kayt bile belirli bir durum iin daha sonra ortaya kan birok yasal problem iin yetmemeye balad. Bu tip problemleri zebilmek iin, bir durumdan analoji yaparak dier bir durum hakknda fikir yrtmek gereksinimi ortaya kt. Ayrca ne yaplacana dair toplumsal konsensse bavurulmas imkan da seeneklerden biriydi.

Bu drt tabakal kombinasyon Kuran, peygamberin yolu (snnet), analojik mantk yrtme (kyas) ve konsenss (icma)- yasal sistemin ana dayanaklarn oluturuyordu. Ama kim bu drt faktrn birbirine uyduunu syleyebilirdi? Ve hangi otorite kaynaklarn bu olduunu, baka bir ey olmadn syleyebilirdi? lk drt halife, Peygamberi yakndan tanyorlard, bu yzden kendi adlarna belki byle bir iddiada bulunabilirlerdi. Fakat, onlardan sonra, halifeler eldeki kaynaklardan yasa kartabildiini iddia eden ve giderek genileyen bir uzmanlar grubuyla kar karya kaldlar. Bu kendiliinden ortaya kan grup ulema olarak bilindi ve birka nesil boyunca halifelerin, kendilerini yasann koruyucusu olarak kabul etmelerine yol atlar. Tanrdan gelen yasay yorumlamaya balayarak, yasal sistem zerinde kontrol sahibi olmaya baladlar. Bu durum, onlar- halifeleri deil- peygamberin varisileri konumuna getirdi.

Snnilerde bu model ok erken zamanda balad ve modern zamanlara kadar etkisini srdrd. iilerde ise, peygamberin nesebi ile gc elinde bulundurmak esas olduundan, Peygamberin halifelerinden ilahi otorite olduunu ileri srenler oldu. Bunlardan sonra ise, ii ulema Snnilerden ok farkl olmayan bir rol stlendiler.

Ulemann anayasal teorisine gre slam devletinde i blmnde halifeye den balca grev, ilahi emir olan doruyu emretmek, yanltan sakndrmakt. Ama bu halifenin tek bana baarabilecei bir i deildi. Sorumluluu alim hukukulara delege etmesini gerektiriyordu. Bylece ulema da Tanrnn yasalarn, yorumladklar ekilde, uygulayacaklard. Halifenin ulemay istediinde dllendirip, grevden alma yetkisi elbette bulunuyordu ama yasal sonular dikte etmesi mmkn deildi; yargsal otorite halifeden geliyordu ama yasann kayna ulemayd.

Halifeler ve halifeler dnyevi etkilerinin ounu yitirdikten sonra sultanlar hala byk bir gce sahipti. leri kendi saduyularyla ynetiyorlard. dari dzenlemeleri de etkin bir ekilde yapabiliyorlard. elbette bu dzenlemelerin ulemann belirttii eriat gereksinimleri ile elimemesi

38

Organik dinimi geri istiyorum! artt. Dzenlemeler, eriatn sessiz olduu alanlarda ie yaryordu. Bunlar, ayrca her durumu mahkemeye gtrmeden bir sosyal idare mekanizmas da oluturuyordu. Mahkumiyetin gereklemesi cezai artlarn sk delillere dayanmasn gerektirdiinden neredeyse imkanszd. Bu dzenlemelerin sonucu olarak, birok yasal durum (belki ou) eriat tarafndan belirlenen kurallarn dna kyordu.

Sonu olarak slami yasa sistemi, daima geni bir hareket alan salamtr. te bu yzden gnmz eriat yanllarnn savunduklar ey de eriattan derlenen veya dikte edilen geni kapsaml bir yasal kod deildir zira bu denli geni bir kapsam slam tarihinde hibir zaman var olmamtr. eriat savunan slamc siyasetilerin ve bunlar destekleyen halkn eriattan anlad ey, Tanrnn kurallarnn zemin tekil ettii bir yasal sistem kurmak, gnlk yasalarn seilmi yasama kurulu tarafndan ynetilmesi ve onaylanmasdr. Baka bir deyile, onlara gre, eriat, modern anayasa gibi fonksiyon grmesi beklenen bir sistemdir.

nsanlarn haklar ve Tanrnn haklar

Dolaysyla modern slam siyasetinde, eriat ars sadece veya ncelikle kadnlarn kapanmasn zorlamak veya bedensel ceza uygulamak anlamna gelmiyor nemli anayasal bir boyutu da ieriyor. Evet ama eriat normal yasann zerine yerletirmenin zel cazibesinin kayna nedir o zaman?

Bunun cevab geleneksel slami ynetimin pek fazla deinilmemi bir zelliinde yatyor: eriatla ynetilen devlet, bin yldan fazla bir sre boyunca, bir eit hukukun stnl demekti. Hukukun stnln esas alan geleneksel slami devlet, dolaysyla, son yzylda Mslman dnyann hemen tamamnda grlen diktatrlk ve otokratik monarilerden uzakt. slami hkmet iki anlamda meruydu, hem vatandalarnn kiisel yasal haklarna sayg gsteriyordu, hem de kendileri de bu yasalara tabi olarak yayordu. Birey haklar olarak isimlendirilen bu yasal haklar (ritel balla karlk gelen Tanrnn haklarna zt olarak), temel yaam, mlkiyet ve yasal ileme tabi olma haklarn ieriyordu tm dnyada, yzyllarca, keyfi hkmet basksndan korunma anlamna gelmiti.

Tabi ki, sadece hkmdara yasaya uymasn sylemek tek bana yeterli deildi; onun da yasaya uyma ykmll bulunuyordu. Bunu salayabilmek ise kolay deildi. Bu, ancak ulemann gc paylamas ile mmkn olabildi. Hkmdar, bask kullanarak yasaya uymayan bir karar verebilirdi elbette. Fakat

39

Organik dinimi geri istiyorum! yasadan ulema sorumlu olduundan ve hkmdardan ona uymas beklendiinden bir hkmdarn adaletten ayrlmas, ancak Tanrnn yasasn inemenin byk bedelini demeyi gze almas ile mmkn oluyordu. Bu ise ancak kendi ynetiminin ana temellerinin altn oymak demek olurdu.

Uygulamada, ulemann kanuna uyulmasn talep etme gc halifenin seimle ibana gelmesinin salad bir avantajd. Bylece hilafet deiikliinde ulemann eline byk bir koz geiyordu. Greve gelirken, yeni hkmdar hatta len selefi tarafndan iaret edilmi de olsa- talep sahipleriyle ba etmek durumundayd. htiya duyduu ilk ey kendi gcnn meruluunun dorulanmasyd. Ulema bunu ancak, hkmdarn yasaya uymasnn karl olarak bahedebilirdi.

Ynetime gelince, hkmdarlar, kanlmaz olarak istila veya saray darbesi tehdidi ile kar karya kaldlar. Halifenin ulemadan, byle durumlarda devleti savunma cihadnn dini ykmllk olduu konusunda fetva almas gerekiyordu. Ulemay kriz zamanlarnda yannda bulmak, bir hkmdar iin hayati neme sahipti. Hkmdar kanunlara tabi olmaya tahamml edemiyorsa ulema onu hemen lav etmiyordu. Bu aptalca olurdu, nk ulemann kendi ordusu yoktu ama ibanda bulunan halifenin ise vard. Bununla birlikte, onlarn sessizlii demek, meydan okuyanlarn ileri adm atmasna cesaret vermek ve onaylanmas iin bir davet olarak yorumlanrd.

Ulemann, yneticiden srarla istei eriata harfiyen uymasyd, nk eriat Tanrnn emirleriydi. Aslnda bunlar, ulemann anlad ekilde Tanrnn emirleriydi. Bu yzden kendinden emin ve grev tanm dzgnce yaplm bu kesim, kararllk ve beklenebilirliliin salayclaryd. Bu durum, zellikle yneticilerin dzensizce ve kan dkerek ibana getii toplumlar asndan byk bir nem tamaktadr. Ulema yasay kontrol altnda tutarak hkmdarn, vatandalarn zel mlkiyetini istimlak etmesini de snrlyordu. Bunun sonucu olarak ise, hkmdar, gelirlerini arttrmak iin kanuni vergilendirmeye dayanmak zorunda kald. Bu durum da hkmdarlarn halkn endielerine duyarl olmas ile sonuland. Ulema ve yasa, slam toplumunun 19.yzyla kadar olan dnemde adalet ve dzenin tesisi iin son derece nemli bir role sahipti. eriat olmasayd, ne Badatta Harun Reid ortaya kabilir, ne Mslman spanyann altn a yaanr, ne de Istanbulda Muhteem Sleymann saltanat ortaya kabilirdi.

Nesiller boyunca, geleneksel slami anayasann Batl rencileri hep ulemann hkmdar kontrol etmek iin anlaml bir zorlama mekanizmasna sahip olmadklarn dnmtr. Bir tarihinin yakn zamanda tespit ettii gibi, eriat anayasa olarak fonksiyon grse de, anayasa dayatlabilir deildi,

40

Organik dinimi geri istiyorum! nk ne ulema, ne de halk, hkmdarlarna kanuna tabi olmalarn dayatabilirdi. Ama dnyann hibir yerinde, hemen hibir anayasa hukukusu veya hkmet d aktr, gc kontrol altnda bulunduranlara itaati dayatmay salayamamtr. Birleik Devletlerin Yce Mahkemesinin arkasnda bir ordusu yoktur. Kl gcn arkasnda bulundurmayan kurumlar yneticileri ince yntemler kullanarak kstlamaldr. Amerikan anayasal glerin dengesinin salanmas gibi, slam devletlerinde de bu i, zorlama ile deil, kelimelerle ve fikirlerle baarlmtr.

Bu yzden gnmz slamclar anayasal devletin hukukun stnlne bal olduunu sylerken hayali bir eyden bahsetmiyorlar. Semenlerinin gznde eriat, gler dengesine riayet edilen, yasal haklara sayg gsterilen bir ynetim olarak alglanyor.

eriatten Despotizme

Eer eriat, birok Mslman iin, hukukun stnl anlamna geldii iin bu denli poplerse, ayn ilevi gnmzde de srdrmesi mmkn mdr? Burada dikkatli olmak ve phe etmek iin yeterince sebep var. Sorun u ki, geleneksel slami anayasa, yasaya kar sorumlu bir hkmdar ve yasay yorumlayp idare eden ulema snf arasndaki g dengesine dayanyordu. Gnmz slam devletlerinin hkmetleri ise bu zelliklerden yoksundur. Devlet bakanlar, kendilerini kanunun zerinde grrler, kendilerini onunla bal hissetmezler. stelik bir zamanlar etkisi ok gl olan ulema da eski konumlarn oktan yitirmilerdir. Ancak aile yasas mahkemelerinde hakim grevinde kstl bir etkileri vardr.

Ulemann gcn srdrd iki istisna var, fakat bu iki durumda da geleneksel rolden bir sapma gzleniyor: lki ran. Kendisi de bir din alimi olan Ayetullah Humeyni, lke ynetiminde de sz sahibi olduunu dnd ve 1979 devrimi sonras ruhani lider oldu. Byle bir dzenleme slam dnya tarihinde tektir. Bu dzenlemede ulemann dengeleyici bir gc yoktur ve bu yzden, otoritesi zerinde kontrol bulunmayan herhangi bir sekler yneticinin ynettii bir devlet kadar adaletsizdir. Dier rnek ise Suudi Arabistandr. Burada alimler bir derece gc elinde tutmaktadr. Yalnz bunun olumsuz sonucu udur ki reform iin uraan her hkmet giriimi bu ekilde sekteye uramaktadr. Ulema; devletin vatandalarna kar sorumlu olduunu hatrlatacak hibir ey yapmamaktadr. Petrol zengini lke, varln srdrmek iin vatandalarndan vergi almaya ihtiya duymad iin, onlarn isteklerine karlk vermek iin de pek bir sebep duymamaktadr.

41

Organik dinimi geri istiyorum! Ulemann, kanunun koruyucular olan kutsal ilevlerini yitirmeleri olduka kark bir hikayedir. Bir deyim iinde zetlemek gerekirse ksmen yaplan reformlar, bazen hi reform yaplmamasndan daha ktdr denebilir. 19uncu yzyln banda, Osmanl imparatorluu askeri yenilgilere i reform hareketiyle karlk verdi. En nemli reform eriat sistemli bir ekle sormak giriimiydi. Bu Batllama prosesi, slami yasa geleneine yabancyd. eriat, bir doktrinler ve prensipler gvdesi olmaktan, ulemann ilmine baml olmaktan kurtarp, yazl metinden baklabilen kurallar btn ekline dntrmenin yolunu bulma abasyd.

Kanun yazl metin haline getirildiinden ulema otorite kayna olmaktan kacakt. Kurallarn yazl metin haline getirilmesi, ulemadan sz sahibi olma hakkn alp bu gc devlete devredecekti. Ulemay teskin etmek iin, hkmet eriat mahkemelerinin ilevini srdrmesine izin verdi ama aile yasas konularnda hareketlerini kstlad. Bu strateji ngiliz smrge yaklamndaki, dini mahkemelerin kiisel konularla ilgili kararlar alnmasna izin verilmesi ile paralellik arzediyordu. Gnmzde, Kenya ve Pakistan gibi lkelerde, eriat mahkemeleri tarihi misyonuna paralel olarak hala aile yasasna bakmaktadr.

Kodifikasyon, ulema snfnn lm ferman demekti, ama tek bana g dengesini ortadan kaldrmaya yetmedi. 1876da yrrle giren Osmanl anayasas, biri seilmi, dieri ise sultan tarafndan atanm olarak iki yasa yapc gvdeden oluan bir yasama kurulu oluturdu. Bu, Mslman dnyadaki ilk demokratik kurumdu; kendi bana kurulmu olsayd, insanlarn nihai yasal otorite kaynan temsil ettii bir nosyon ile poplerleebilirdi. Bylece yasama kurulu, hkmdara kar kurumsal bir denge unsuru olarak ulema snfnn yerini doldurabilirdi.

Ama byle olmad. Yasann yrrle girmesinden bir yl gememiti ki, Sultan 2.Abdulhamid yrrl durdurdu ve nlem olarak, anayasay bir sonraki yl askya ald. Ama ulemaya eski poziyonlarn da geri vermedi. Yani ortada ne ulema, ne de onun yerine ikame edilebilecek bir yasama kurulu kalmt. Sultan kendini mutlaa yakn bir yetki pozisyonunda bulmutu. Bu dzenleme, Osmanl imparatorluu ktkten sonra Mslman dnyada hkmet ynetim ekli halini ald. Yasa, hkmdar zerinde deil, onun bir oyunca konumunda kald. Bunun sonucu da, pek tabi diktatrlk ve dier otoriter ynetimler oldu- ta ki hkmetler, eriat geri getirmek isteyen slamclarla kar akrya gelinceye kadar.

Demokratik eriat m?

42

Organik dinimi geri istiyorum! Gnmz slamclarnn ulemay, devlete kar denge konumuna getirmek konusunda bir istek duyduklar sylenemez. slamc hareket, ayn dier modern ideolojiler gibi, mevcut devleti eline geirip toplumu modern devletin yntemleriyle dntrmeyi istiyor. eriat getirmekteki vizyonu, bu sebeple modern ynetimin iki ortak zelliiyle uyuuyor: Yasama kurulu ve anayasa ile.

Ana Snni slamc pozisyon, rnein Msrdaki Mslman Kardeler seilmi platformu veya Fastaki Adalet ve Kalknma partisi, seilmi yasama kurulunun slami yasann ruhuna uygun olarak kanunlar oluturup geirmesini savunuyor. slami yasann ak ynlendirme salamad durumlarda demokratik olarak seilmi yasama kurulunun kendi takdir yetkisini kullanarak slami deerlere uygun kanunlar karmas bekleniyor.

Bunun sonucu, slami yasann altndaki teorik yapdaki byk deiimdir: eriat, seilmi yasama kuruluna verilen nemle demokratiklemitir. Irak Anayasas eriatn, yasann kayna olduunu syler, rnein, ama prensipte onun ruhunu yanstan yasalar geiren Ulusal Meclistir.

slamclar, meclisin yanlmas durumunda, slami yasa ve deerlere uygunluu hukuki gzden geirme ile garanti altna almak gerektiini savunurlar. Bunu tutarszlk cmlesi olarak adlandryorlar. Yarg, slama aykr yasalar yrrlkten kaldrabilmektedir. slam ve demokrasiyi uyuturmaya alan birok konu, son dnemlerde hazrlanan anayasalarda yerini almtr. rnein 2004 Afgan Anayasas ve 2005 Irak anayasasnda olduu gibi. (Irakl kanun yapclara benim de acizane tavsiyelerim olmutu.) slami hukuki inceleme, devletin en yksek hukuki organn slami yasaya uygunluun garantrl konumuna getirmitir. Yksek mahkeme bylece bu gc slami yasann muhafazakar vizyonunu bastrmak iin kullanabilir, Afganistanda veya daha lml versiyonu Pakistanda olduu gibi.

slami hukuki inceleme, mahkemeyi bir zamanlar ulemann iinde bulunduu konuma benzer bir pozisyona getiriyor. Ulema gibi, inceleme mahkemesinin hakimleri de, kendi incelemelerini slami yasann yorumu olarak sunuyorlar. Ama tabi ki slami hukuki inceleme ile uraan hakimler din alimi deiller, ya normal hakimler (Irakta olduu gibi) veya hakimler ile ulemann karm (Afganistanda olduu gibi). Geleneksel dzenlemeye aykr olarak, hakimin otoritesi dorudan eriattan gelmiyor ama onlara hukuki inceleme gc veren yazl bir anayasadan geliyor.

43

Organik dinimi geri istiyorum! eriatn modern dnyada yeniden vcut bulmas, hukuun stnlnn ne alnmas asndan nostaljik ama bu sonucu elde etmek iin kullanlan metdolar asndan, ayrca ileri grl. slamclarn genellikle kabul etmedii ise, bu kurumlarn kendi balarna hukukun stnln salayamaz olmalar. Yrtc otorite de yasal ve anayasal hkmlere uyum konusunda ballk gelitirmeli. Bunu salamak ise eriate atfedilecek scak duygusal bir bala olacak i deil; elle tutulabilir gerek dnya drtlerine dayanmal.

Yrtc otoritenin, kendi gcn nasl olup da hukukun stnlne teslim ettii konusu bir srdr. Devrim, on yllardr slam devletlerinde kt bir gemie sahip. randa ahln ortadan kalkmasyla sonulanan devrim, daha otoriter bir st-ar anayasal yap oluturdu. Irakta da ortaya kan benzer devrimci ryalar liberal sekler devlet, slami demokrasi hayalleri de- imdilik meyve vermekten ok uzak grnyor.

Yava deiim bu yzden giderek kt seenekler iinde en iyisi olarak ortaya kyor. Bu yzden gnmz politik slamclarnn birou Fasta, rdnde, Msr ve hatta Irakta yava deiimden yanalar. Bunlarn amac, mevcut politik kurumlar slami deerler ve baz slami yasalarla besleyip adapte etmekten ibaret. Tabi ki, bu eit partiler genelde ABDye dman, en azndan ilerine burnumuzu soktuumuz yerlerde. (Irak ak bir istisna oradaki birok ii slamc yakn mttefikimiz.) Ama bu ayr bir konu, hukukun stnln savunmak iin bir g olup olamayacaklar ise ayr. slamc partilerin seim baarlarnda, hkmetlere Kuran yasasna uymalar konusunda bask oluturmalar rol oynuyor olabilir. Bu durum, hukuk adamlarnn kendilerini, devletin deil, yasann koruyucusu konumunda grmeleri ile sonulanabilir.

Bu eit bir ey Trkiyede gerekleiyor olabilir. slam dnyasndaki benzerlerinden ok daha liberal olan bu slamclar, eriatn getirilmesini de savunmuyorlar (bu poziyon onlar, askeriye tarafndan kapatlma durumuna getirdi). Ana odaklar hukukun stnlnn salanmas ve baskn devletmerkezli seklerizme kar temel haklarn geniletilmesi. Mahkemeler, bu vizyona ayak uydurmak konusunda kendilerini giderek daha ok zorunlu hissediyor.

eriat bu hukuki rol tekrar dnmek iin gerekli kaynaklar salayabilir mi? znde, eriat, kanunun her insana, byk veya kk, yneten veya ynetilen, eit olarak uygulanlmasn amalar. Kimse onun zerinde deildir, ve herkes her durumda onunla bamldr. Fakat eriatn tarihi gsteriyor ki hukukun stnl ideali boluk iinde gerekletirilemez. Bunu gerekletirmek iin

44

Organik dinimi geri istiyorum! devlet, etkili kurumlara ihtiya duyar. Bunlarn da sistem iindeki aktrler tarafndan tannmas ile desteklenmesi gerekir.

slamclarn, hukukun stnln salamak konusundaki bu gayretlerinin baar ihtimali bu yzden yksek deil. Ynetici egemenliini dengeleyecek kapasitede yeni kurumlar oluturmaktan daha zor bir ey yok nk. randa, slamclar inanrllklarn yitirdiler, ve benzer bir ey Irakta da gerekleiyor. Tm riskleri ve tehlikeleriyle, slamclarn geleneksel hukukun stnl dncesini yenileme amalar, modern kurumlarla ayn seviyeye gelmeleri abalar ise yrekli ve saygn abalar ve Mslman dnyann ou iin adil ve hukuka saygl devletler oluturmak iin bir yol tekil edebilir.

45

Organik dinimi geri istiyorum!

Yapabildiimiz kadar kefedelim: Nobel dln kazanan Charles Townes ile evrim, akll tasarm ve hayatn anlam zerine
Bonnie Azab Powell, NewsCenter

BERKELEY Din ve bilim, inan ve empirik deney: bu terimler en az Baptist bir rahip ve Berkeley fizikisi kadar az ortak noktaya sahip grnyor. Nobel fizik dln alan ve UC Berkeley Lisans-st eitim kurumu profesr Charles Hard Townesa gre ,ise bunlar, benzer amalar iin ortak noktaya ynelmi terimler: bilim, kanunlar ve evrenin dzenini anlamaya alrken; din, evrenin amacn ve anlamn, ve insanolunun her ikisinin iindeki yerini zmeye alyor.

Bu alanlarn kesitii snr, Townesun 89 yllk hayatnn byk blmnde kefe kt ve Mart aynda, aratrmalarnn dllendirildii 2005 Templeton Ruhsal Gereklerle ilgili Aratrma ve Keif Yolunda lerleme dldr. 1,5 milyon dolar deerindeki Templeton dl, hayatn, dnyann Tanry ve ruhsal gereklikleri anlamasn derinletirmeye adam kiilerin fikirlerine ve/ya kurumlara destek olmak iin veriliyor.

Townes, din ve bilim arasndaki paralellii ilk defa 1996da IBMin Think dergisinde yazd. Bu yaz, kuantum elektronii konusundaki sarsc almas sonucu Fizik Nobel dln paylatktan iki yl sonrayd. 1953te, bir parkta otururken Townesun vahiy diye adlandrd ey gerekleti, mikrodalgalarn iddetini byterek gl n retmek demek olan maseri kefetti (Emisyon ile

46

Organik dinimi geri istiyorum! Uyarlan Mikrodalga Amplifikasyonunn ksaltlm). Bunu aratrrken, ayn amplifikasyonu grnen kta da baard ve bu da lazerle sonuland (bu ismi de kendisi buldu).

Aratrma alan mikrodalga fiziinden astrofizie kaysa da, Townes Bilim, deerler ve tesi (Bilim ve Din Sentezi dergisi (1987)), Bilim ve bize sunabilecekleri (Teolojik Eitim Dergisi (1988)) ve Neden buradayz: Nereye gidiyoruz? (Uluslar aras Fizik Topluluu, Fizik zerine Makaleler (1997)) gibi konular irdelemeye devam etti.

Townes ile bir sabah oturup, bu ve benzeri ciddi sorularn hayatn nasl ekillendirdiini, ve kamusal eitimle ilgili gnmz tartmalarn konutuk.

Soru. Bilim ve din ortak bir amac paylayorsa, neden tarih boyunca her ikisinin takipileri kavga etmeye meyilli olmutur?

Bilim ve dinin uzun bir etkileimi vardr: bir ksm olumludur ama bir ksm yle deildir. Bat bilimi gelitiinde, Newton mekanii bilim adamlarn determinizm denilen- her eyin nceden bilinebilecei fikrine yneltmitir, ki bu da Tanrya bir alan brakmamtr. Dindar insanlar bunu kabul etmek istememilerdir. Ve sonra Darwin gelmi onun sylediklerini de kabul etmek istememilerdir, nk bu fikir, yaratc dncesini ortadan kaldryor gibi grnmtr. Yani bir sre bilim ve din arasnda gerek bir atma yaanmtr.

Fakat bilim giderek daha derinlere indi, ve byle yaparken, zellikle fizik ve astronomi gibi temel bilimlerde, ufkumuz genilemeye balad. Anladk ki dnya deterministik deil: kuantum mekanii, olaylarn nceden tamamen belirlenemeyeceini gsterdikten sonra fizii deitirdi. Bu, tabi ki Tanrnn nerede devreye girdiini bulduk anlamna gelmiyor, fakat artk biliyoruz ki olaylar dndmz gibi nceden belirlenemiyor ve anlamadmz eyler var. rnein, evrendeki maddenin %95inin ne olduunu bilmiyoruz: onu gremiyoruz akas ne atom, ne de molekl. Onun orada olduunu ispatlayabileceimizi dnyoruz, yerekimi zerine etkisini gryoruz, fakat ne olduunu ve nerede olduunu bilmiyoruz, evrende genie ve bolca yayldndan baka. Ve bu olduka tuhaf.

47

Organik dinimi geri istiyorum! Yani bilim srlarla karlatka, snrlarn tanmaya ve bir ekilde daha ak olmaya balad. Hala dini iddetle kenara iten bilim adamlar var. Fakat bence insanlar giderek anlama erevemizin snrlarn tanma konusunda daha ak-zihinli olmaya baladlar.

Diyorsunuz ki Yaammz ve evrenin amac ve anlamndan daha nemli bir soru olmadna inanyorum. Bu soruya nasl bir cevap verirdiniz?

Genken bile, size genellikle baarmanz gereken amacnz, nasl yaayacanz retilir. Fakat bu, hayatnzda ne istediinizle ilgili snrl bir baktr. Daha geni olan ise, nsanlar genel anlamda neyin nesidir ve bu evren nedir? sorusudur. inde olduumuz bu gzel dnya nedir, ve Neden bu ekilde ortaya kmtr? rade nedir ve neden ona sahibiz? Varlk nedir? Bilin nedir? sorularn anlamaya alrken kap aar. Birisi bu geni sorular dnrken, evrenin ve yaamlarmzn amac, gayesi ve anlam nedir sorularn giderek daha fazla sormaya balar.

Bunlar, elbette cevaplanacak kolay sorular deildir ama nemlidir ve din bundan ibarettir. ddia ediyorum ki bilim de bununla ilgilidir, nk bilim de evrenin nasl olutuunu ve nasln, niinini, insan yaamn anlamaya alr. Birisi evrenin yapsn anlarsa, belki insann amac biraz daha belirginleir. Bence bu soruya en iyi cevap, bir ekilde, insanlarn Tanr benzerliinde yaratlm olmasdr. zgr irademiz var. zgrz, yapabiliyoruz, yaratabiliyoruz ve bu muhteem. Ve daha ok rendike neden sorusunu cevaplamak konusunda daha fazla ilerliyoruz. Nasl bir yaam oluturacaz? Evren, bu konuda ak. Evrenin amac, bence, bu gelimeyi grmek ve insanlarn onlar iin ve tm dnya iin yararl olacak eyleri yapmasn salamaktr.

Dini inancnz nasl kategorize ediyorsunuz?

Protestanm, ilerici olanlarndan diyeyim. Bu farkl insanlar iin farkl anlamlar tayor. Ama olduka ak fikirliyim ve yeni fikirleri deerlendirmek ve yeni eylere bakmak konusunda istekliyim. Bunun benim iin ayr derin bir anlam da var: Tanrnn varln hissediyorum. Kendi yaantmda, srekli benimle birlikte olduunu duyumsuyorum.

Maser konusundaki ilhamnz vahiy an olarak tanmlyorsunuz, bu ilhama gre daha ruhsal bir deneyim. Tanrnn insanoluna aktif bir ilgisinin olduuna inanyor musunuz?

48

Organik dinimi geri istiyorum! *maser+ yeni bir fikirdi, elektromanyetik dalga retmek iin ne yaplabileceine dair ani bir grntyd, yani dinde vahiy olarak tarif ettiimiz eye bir ekilde paraleldi. Maser ve laserin ilham Tanrnn bana bir ikramyd. Asl soru, insana yeni fikirlerin nasl geldii olmal. Nereye kadar Tanr bize yardm ediyor? Bana srekli yardmc olduunu syleyebilirim. Bence hepimize yardm ediyorevrenimizin bir yn var ve belirlenmi ve belirleniyor. Nasl? Bunlar bilmiyoruz. Hem bilimde, hem de dinde en iyi karar vermemiz iin birok soru var. Fakat bence ruhani deneyim benim ve dier insanlar zerinde srekli etkiye sahip.

Bu durum, yaratlln en son erevesi olan ve evrenin kompleksliini, yneten bir g tarafndan yaratlm olmasna balayan akll tasarm hareketiyle grlerinizin rtt anlamna m geliyor?

Yaratla , evrendeki ve hayatlarmzdaki srekli etkiye, Tanrnn srekli tesirine inanyorum. Fakat ncilin bir haftalk zamanda yaratl tanmn sadece bir analoji olarak gryorum. Yahudiler o zaman, evrenin yaam sresi ve ka yanda olduu konusunda ok ey biliyor olamaz. Bu yzden yapabildikleri kadar grselletiriyorlard ve bunu en iyi ekilde de yaptklarn dnyorum, ama bu sadece bir analojidir.

Pensilvanya ve Kansasta meclisin karar verdii gibi akll tasarm, okullarda Darwinyen evrimle birlikte okutulmal mdr?

Byle bir tartmann ortaya km olmas ok zc. nsanlar akll tasarm terimini yanl olarak, evrimin, deiimin olmad tek bir yaratl eylemi olarak kullanyorlar. Bu benim grme gre tamamen mantksz. Akll tasarm, bilimsel bak asyla, olduka gerek grnyor. Bu ok zel bir evren: bu ekilde ortaya km olmas olaanst. Fizik kurallar olduu gibi olmasayd, hibir ekilde burada olamazdk. Gne burada olamazd, ekim yasas, nkleer yasalar ve manyetik teori, kuantum mekanii, ve dierleri burada olmamz iin olmas gereken ekliyle.

49

Organik dinimi geri istiyorum!

Bilim insan iin inan, balamak iin bile gereklidir, derin inan ise zorlu ilerini baarmak iin gereklidir. Neden? nk evrende dzen bulunduuna gven duymaldr ve insan akl- aslnda kendi akl- bu dzeni anlamak iin iyi bir ansa sahiptir. -Charles Townes, The Convergence of Science and Religion, IBMs Think magazine, Mart-Nisan 1966

Baz bilim adamlar diyor ki inanlmayacak kadar ok sayda evren var ve her biri biraz farkl. Bu, doruyu oluturmak iin byle oldu. Bu bir varsaymdr, ve olduka fantastik bir varsaymdr gerekten inanlmaz sayda evren olduunu ve her birinde farkl kanunlar olduunu varsayar. Dier olaslk bizim evrenimizin planlanm olduu ve bu yzden byle zel olduudur. Tasarm, evrimi de mkemmel bir ekilde iine alabilir. Aktr ki evrim vardr ve nemlidir. Evrim de vardr, akll tasarm da vardr ve her ikisi de tutarldr.

Birbirlerini ortadan kaldrmaz diyorsunuz. Tanr evreni yaratm, fizik , kimya ve biyoloji kanunlarnn parametrelerini belirlemi ve evrimsel prosesi harekete geirmi, Fakat bu Hristiyan fundamentalistlerinin Kansasta retilmesini savunduklar ey deil.

Akll tasarm adna evrimi dlayan insanlar sanrm diyorlar ki, Her ey bir seferde oldu ve artk hibir ey deiemez. Fakat evrenin deiime ve planlamaya izin vermemesi iin hibir sebep yok. Anti-evrimci insanlar karsnda olmak iin ok alyorlar. Bence tm argmanlar aptalca. Belki bu kelime toplum iinde kullanmak iin kt, fakat argmann bu ekilde sunulmas utan verici, nk insanlar yanl ynlendiriyor.

Bu dinin, bilimin snrlarn kontrol edip snrlamaya alt noktada ortaya kyor anlalan. Bunu kk hcre ve klonlama aratrmalarnda gryoruz. Kltrn dini prensipleri dayatmas dolaysyla snrlarn dnda bilimsel aratrma alanlar olmal mdr?

Buna benim cevabm, yapabildiimiz kadar kefetmeye almalyz eklindedir. Her ey hakknda dnmeliyiz, her eyi kefetmeye almalyz, ve sorgulamalyz. Bu, bizleri byle byk ve bu denli eyler baaran canllar haline getiren tabiattaki karakterimizdir. Tabi ki eer insanlar ldren bilimsel deneyler yapyorsak bu problemlidir bilimsel deneydir elbette ama ahlaki adan problemlidir.

50

Organik dinimi geri istiyorum! Belirli bilimsel deneylerde ahlaki konular bulunmaktadr. Fakat bu ahlaki konularn dnda, bence her eyi anlamak ve sorgulamak iin ok almalyz.

Bence problem olan bu ahlaki konularn kararlatrlmasnda. Bir insann, bir hcre ynndan farkna kimin karar verecei?

Bu ok zor. nsan nedir? Bilmiyoruz. Ben nerededir, bu vcut iinde neredeyim? urada bamn stnde bir yerde mi? Kiilik nedir? Bilin nedir? Bilmiyoruz. Ayn ey vcut ldnde de geerli: bu kii nerede? Hala orada m? Bir yere mi gitti? Ne olduunu bilmezseniz, sonra ne yaptn sylemek de zorlar. Bununla ilgili ak-grl olmalyz. Yapabileceimiz en iyi ey, bu sorular cevaplamak iin yollar bulmaktr.

28 Temmuzda 90 yanza gireceksiniz. Uzun yaamn srr nedir?

ncelikle iyi ans, fakat asl iyi zaman geirmektir. Baz insanlar ok altm sylyor: Cumartesi gnleri de alyorum, ve geceleri de hem masamda, hem de laboratuvarda alyorum. Ama ben fizik ve bilimle iyi zaman geiriyorum. Wilson danda teleskobum var, geen hafta bir iki gece oradaydm. ok gezdim. Pazarlar, eim (64 yanda) ve ben yry yaparz. Diyeceim o ki sr, sevdiim eyleri yapmak ve aktif kalmakta.

51

Organik dinimi geri istiyorum!

Cihad Neden e Yaramyor? (Mark LeVine,)

Gazzede scak bir Eyll gnyd ve Hamasa bal bir gazetenin ofisinde oturuyor, bir Hamas entelekteliyle sohbet ediyordum. Beni Kudsten getiren Fransz haber grubu, kamera ekipmanlarn toparlarken frsatn yakalayp konuyu Gazzedeki son olanlardan kartp, beni uzun sredir rahatsz eden daha temel bir konuya getirdim:Konutuklarmz kayt dnda kalacak, Filistinlilerin igale direnmek iin sivillere ynelik iddetine ahlaki veya yasal haklar olup olmamasn bir kenara brakn. Gerek u ki, bu ie yaramyor dedim. srailli sivillere ynelik intihar bombalar ve dier saldrlar, ancak igali konu dnda tutmaya yaryor ve bu ekilde medya iddete odaklanrken, sraile daha byk yerleimler oluturmak iin imkan tannyor Cevab, ak szllyle beni artt gibi, ifade ettii anlamyla iyice kafam kartrd: iddetin ie yaramadn biliyoruz, fakat bunu nasl bitireceimizi bilmiyoruz, dedi. El Aksa intifadasnda iki yldan fazla, El Fetih kontrolndeki Filistin Otoritesi, gal edilen topraklarn kk bir blmnde bile etkili bir ynetim sunmaktan aciz kald ve sregiden igale direnemedii iin Hamas, giderek Filistin politikasnda en gze batan alternatif olarak belirginlemeye balad.

Hareketin ve Filistin liderlerinin kar karya olduklar en temel sorunlar olan srailin genilemesini engellemek ve gerek bamszl getirecek bir bar anlamasn salamak konusunda Hamasn, ie yaramadn herkesin bildii mevcut stratejiye devam etmek dnda en ufak bir fikri yoktu.

52

Organik dinimi geri istiyorum! Hamastaki yaratcln eksik olmas Filistin politikasn ekillendirmesini engelliyordu, bu yzden poplerlii dkt, oylar yzde yirminin altnda seyrediyordu. Fakat, 2002de, ortada grmeler yokken, tm ehir blgeleri, rnein Nablus ve Cenin harap edildi; srail Bat eridi boyunca kaos karmaya ve bu ekilde Filistin otoritesinin zayflatmaya balad. Hamasn gc hzl bir ekilde ykselie geti. El yapm fzeleri cephaneliine eklemenin yannda, Hamas fikir oluturma zahmetinden de bu ekilde kurtulmutu.

Politik baarszlklar tarihi

2002ye kadar Hamas veya dier Filistin hareketlerinin iddet kullanmaktan baka ok fazla bir seenei yoktu. Osmanl zamannda ilk Yahudi arsa almlarna gz yumulmu, hemen hibir lokal ba bulunmayan arsa sahipleri kyllerin ektii topraklar hatr saylr fiyatlara satm, yneticiler demokrasiyi ve iiler iin daha iyi koullar reddetmiti. Filistin elitlerinin birou ngiliz mandas bitiminden hemen nce lkeden kam, en nemli kurulu safhasnda Filistin toplumu ulusal kayglarn dar politik, hizipi, ekonomik ve kiisel karlardan nde tutacak politik ve ekonomik liderlikten yoksun kalmt. Filistini 1917de alan Britanya, mandalatrarak Siyonist ulusal amalar desteklerken; yerli Filistin halknn yurttalk ve dini haklarn korumak adna hibir ey yapmad.

Bamsz ve gl Filistin politik kurumlarnn geliimine izin vermek demek Yahudi ulusal yurdunun oluturulmasna engel olmak demekti. Ve bylece, smrge ynetimi, Filistin toplumunun daha muhafazakar ve yozlam eilimlerini sistemli bir ekilde tevik edip, yetkin liderliin ve demokratik seimlerin engelleyicisi oldu.

Filistinde 1948de kanlmaz olan sava patlak verdiinde, Filistin toplumundaki sosyal, politik ve ekonomik zayflklar ; szde yardm etmek iin blgeyi igal eden Arap komularn bamsz Filistine kar kmasyla iki katna kt ve hi mmkn grnmeyen Siyonist/srail zaferine bu ekilde zemin hazrlad. 1948den sonra bamsz Filistinin geliimi iin bir imkan braklmamt, nk Gazze ve Bat eridi Msr ve rdn hakimiyetindeydi, hatta FKnn 1964te kuruluundan sonra bile byleydi.

lk intifada srail, 1967 igalinden sonra elde ettii gal Snrlarnn kontroln tehdit edecek FK tabannn

53

Organik dinimi geri istiyorum! olumasna engel olmay baard. Fakat bu, sofistike bir sivil toplum yaps ve sosyal alarn geliimini engelleyemedi. 1987nin sonlarna doru patlayan ilk intifadann baarsna yol aan ite buydu.

ntifada baarsnn arkasnda, geni sosyal taban ve iddete dayanmayan protestolar, rnein ticaret ve vergi grevleri ; yollar kapatmak gibi eylemler vard. Fakat genlerin gl srail Goliath ordusuna sembolik ta frlatma eylemlerine karn, srailin askeri gc ve ayrm gzetmeyen g kullanmas sonucu, onbinlerce Filistinli tutukland. Btn bunlar Filistin toplumunu ok ypratt, 1991de Krfez sava kncaya kadar intifadann gc byk lde zayflamt. Ne FKnn 1988de terrizmi reddetmesi, ne de o yln banda Hamasn ortaya kmas bu dinamii deitirmeyecekti. srail, gal Snrlar iinde kontroln salamak iin Filistin aktivizmi tehditini ortadan kaldrmt.

Sivil toplumu nemsememek Osloda , Krfez sava arifesinde Madrid bar grmelerine liderlik eden Filistin sivil toplumu ve lokal mzakerecileri baypas edildi. Oslo anlamas arifesinde kurulan Filistin Otoritesi byk lde Tunustaki FK yetkilileri tarafndan ynetildi, bunlarn Filistinle bir ilgileri yoktu.

Gerek niyetlerin ne olduu belli deil ama anlama sonucu talep edilen srailin geri ekilmesini salamak deil, yeni kurulan politik gcn salamlatrlmas, srail sponsorluundaki monopolilerde refah ve himaye, geni-lekli uluslararas yardm ve dier birok rvet formu haline dnt.

srailin Oslo Filistin eliti zerindeki hakimiyeti; Filistin Otoritesinin, gal Edilen Snrlarda srailin polis gc gibi kullanlmasna fayda salad- kontrole ve gerektiinde sregiden igale ynelik direnii bastrmaya Filistin yasama kurulu ve yargs, snrlarda yaayan vatandalar iin son derece nemliydi, zellikle marjinalize edildiler. iddete dayanmak

Tamamen proses dnda bulunan birka gruptan biri olan Hamas, bamszlk iin alternatif strateji nermek zere konumland. Filistin otoritesinin kurulduu 1994te, Hamas, odan FKnn bir nesil nce karakterize ettii iddet kullanmna evirdi. Bu strateji, srailin snrlar zerindeki kontrol matrisini glendirmekten baka bir ie yaramad. (yakn zamanda byk blm Bat eridinin iinde yaplan Ayrma Duvarnn yaplmasna da zemin salad).

54

Organik dinimi geri istiyorum! Roketler veya intihar bombalaryla ortaya kan ahlaki ve legal sorunlar bir yana Hamas ve dier militan gruplarn anlamakta zorland udur ki; terrizm, demografik, askeri ve politik olarak gl olmadka, igalciyi defetmek iin baarl bir yntem deildir. Bu durum Cezayirde, Vietnamda ve hatta Lbnanda geerliydi ama Filistinde hibir zaman geerli olamad. El Aksa intifadasnn patlamasyla, Hamasn iddete ball hem retoriinde, hem de eylemlerinde- Filistin direniinin dier formlarn glgeledi, sraile snrlarnda daha byk iddet uygulamak iin gerekli bahaneyi salad.

Kaos ve anari Bu dinamik, intafawda terimini treten bir kaosa yol at (fawda Arapada kaos veya anari anlamna gelir) ve el Aksa intifadas srasndaki yaamla karakterize edilen kaos ve anariyi tanmlamak iin kullanlyordu. Hem Hamas, hem de Fetih, karlmalara, ikence ve cinayetlere balad ve bu da Filistin sivil toplumunun igale kar pratik bir direni stratejisi oluturmas yolunu tkad.

Hamasn ana direni taktii olarak iddete dayanmas, srailin 2006 seimlerinde Filistini corafi ve politik olarak ikiye blmesi baarsna frsat hazrlad. Bat eridinde, snrsal atmalar ve yerleimler devam ederken, srail, ibirliine daha yakn duran Fetihi destekledi. Hamas ise, Gazze hapishanesine gnderildi. 2007nin banda, durum o kadar ktyd ki Gazzeliler srail helikopter atei altndayken, bir yandan da, Hamas ve Fetih arasnda sokak savalar oluyordu. Hamas ve Fetih sivil savaa doru gittike, Hamas sraile istedii kozu vermi oluyordu. srail, Hamas hep FKye kar, Filistin ulusal hareketini politik ve snrsal olarak zayflatacak ve blecek bir alternatif olarak grmt ve sonunda yle de oldu.

Sivil toplumun durdurulmas

2008 banda, srailin kuatmas ileri o kadar umutsuz bir hale gelmiti ki artk Gazzeliler, yiyecek, ila ve dier ihtiyalarn salayabilmek iin Gazze ve Msr arasndaki duvardan komu ehirlere kaarak orada birka gn kalmak zorunda kalyorlard. Bir grup STK, vatandalarn katlmyla, gney snrnda, Erezde sembolik anlam olan bir yry dzenledi, ama bir dizi silahl Hamas polisi 5000 yryy geiin yarm mil gneyinde durdurdu.

Blgedeki mcadelenin ynn deitirmek imkann aramak yerine- ki uluslar aras yasalarla desteklenen kitlesel sivil bakaldr niteliindeydi ve srailin yere salam basmasn engelleyebilirdi-

55

Organik dinimi geri istiyorum! Hamas, yry durdurarak srail isteklerine hizmet etmeyi tercih etti. Ayn gn, Hamas Sderota roket saldrsnda bulundu, kk bir srailli kz yaralad, ve bu iddet dngs devam ederek AralkOcak savayla neticelendi.

Cihad ama nasl bir cihad?

Hamas kurucusu diyor ki Filistin Sorununa Cihad dnda bir zm yoktur (13.ksm). Belki. Ama nasl bir cihat? Eer cihad bir yolsa (8.ksm), onun zerinde gidebilecek tek ara iddet midir? Martin Luther King de kutsal bir sava yapt, ondan nce Gandinin yapt gibi, ve daha sonra Psikopoz Tutunun yapt gibi. Filistinliler de birden fazla eit cihad amlard. Aslnda, son on yln ou aslna baklrsa, 42 yllk igal boyunca gnlk hayatnda igale saysz engeller bulmaya alarak, Filistinliler ok nemli iddet d bir direni oluturdular.

Filistinlilerin igal snrlarnda gerekletirdii binlerce iddet d protestonun bir ou medyada yer almazken, hemen hepsi srail tarafndan, iddetle bastrld.Baarl iddet d hareketler, rnein ABDde, Hindistanda veya Gney Afrikann birok kesiminde, baarl oldu nk, Gandinin deyimiyle, onlar yanl yapan dntr, zora bavurma ilkesini takip ettiler.

Gandinin aklad gibi, iddet dln amac karsndakinin ibirliini salayarak atmaya son vermeyi baarmaktr, kullanmak demek birinin ramna adaleti azaltmak deil, yanstmaktr.Ayn zamanda, Gandhi anlad ki igalcinin dnmesi toplumdaki baskc sosyal ve ekonomik ilikileri dntrmeden baarlamaz.

Sosyal Refah hizmetleri ile hemhal olan, poplerliini ahlaki rme kartl ve sosyal adalet retoriine borlu olan sosyo-dini bir hareket olarak Hamas, bu yolu izlemek zere ok iyi pozisyonlanmt. Fakat, ilk intifadann deneyimlerinden ve dier lkelerdeki baarl aktivizm rneklerinden ders karmak yerine, geriye bakt, gerek zgrlk ve gelime konusunda sicili pek parlak olmayan devrimsel iddete yneldi.

srailin denormalizasyonu

Gney Afrikal bilgin David Theo Goldberge gre, kendi lkesinde ayrmcln ortadan kaldrlmas, srail igalinin denormalize edilmesinin nemi konusunda iyi iaretler veriyor. Ama, dnyaya srail

56

Organik dinimi geri istiyorum! eylemlerinin normal olmadn, ve kendini koruma veya gvenlik ile merulatrlamayacan gstermek olmal. Halbuki bunu yapmak yerine, Filistin terrizm yanllar, nce FK ve daha sonra Hamas ve dier gruplar, igali normalize etmeye yardmc oldular, srail hkmetinin her zaman yerleimlerle ilgili igallerini, gvenlii iin meru olduunu savunduu bir hale getirdiler.

Retorik konular da

Gemi yllarda baz Hamas liderleri gururlu bir ekilde Filistinlilerin endstrisinin lm olduunu ve yal insan ve ocuklardan oluan insan kalkanlar oluturmaktan, veya Yahudi ocuklarnn bulunduu yerde ldrleceinden bahsediyorlard (Hamas szcs Mahmud Zaharn 5 Ocakta televizyondaki konumasndan), hareket Gazze kuatmasnn iddetlenmesine yardmc oldu, kuatma normalize etti ve Mslman irrasyonalitesi ve vahiliini stereotipletirdi.

Ayrca, bu tip ifadeler medya ve halkta srail liderleri tarafndan sarfedilen benzer rk ve banaz szleri en azndan umursamama ama ou zaman onaylamay da kolaylatrd. srail ve Hamas arasnda 2008 Hazirannda yaplan atekes bozulduunda, Kassam roketlerinin tekrar frlatlmas her ne kadar srail provakasyonlarna karlk olsa da srailin kitlesel karln, hem kendi vatandalarnn, hem de Amerikallarn byk ounluunun gznde normalletirdi.

yle ya, hangi lke kendi snrlar iine kendi ocuklarn kalkan olarak kullanan ve ayn zamanda dnyann gz nnde dierlerinin ocuklarn ldreceini de syleyen vahilerce atlan binlerce rokete kar kendisini askeri karlk vermeye mecbur hissetmez ki?

Gazzenin kllerinden bir frsat m?

Son birka haftada gerekleen byk vahetin iinde gerei ortaya karan bir k, srailin Gazzede orantsz g kullanm ve ayrm gzetmeksizin vaheti oldu. Daha nce igalin anormalliini anlayamayan milyonlarca insan bu ekilde anlamaya balad. Bu ortaya k, Hamasa srail/Filistinin gelecei ile ilgili tartma koullarn deitirme ansn verdi.

Bu durum, Filistin toplumunun (ve isteksiz olmasna karn srail toplumunun da) snr zerinde rekabete dayanan iki devletli hareket paradigmasndan uzaklap ortak bir gelecek belirlemesine yardmc olacak bir ans olabilirdi. Byle bir iliki, ancak srail ve Filistinlilerin hkmet, snr ve hatta

57

Organik dinimi geri istiyorum! kimliklerini paylaarak her iki toplumun birok yesinin yararna bir birlikteliin baarlmas fikrine dnmesi sayesinde balayabilirdi. Bu noktada, srail solunun bu eit iki devletli bir programa sahip olduunu not etmekte fayda var. Kendi adna, FK 1969da Manda Filistin zerinde sekler demokratik devlet isteyerek buna ok yaklamt.

Fakat, bu fikir, Filistin milliyetiliinin gereklemesi iin merkezi strateji olarak terrn kullanld bir ortamda filizlenme ansna hibir zaman sahip olmad. ki devlet stratejisi Oslo bar prosesinde Temmuz 2000de Camp Davidde ktnde, Filistinlilerin tartma artlarn deitirme imkanlar vard. zelde Hamas, srailin son teklifine Yaser Arafatn verdii Hayra alternatif bir sylem sunabilirdi. Fakat bu gereklemedi.

El Aksa intifadas

Bunun yerine, bu nemli zamanda Filistin toplumunda liderlik boluu olutu ve tam bu zamanda Likud lideri Ariel aronun bar prosesini bir kenara atarak Haram-el erif ziyareti gerekleti. aronun hedefi Filistinlilerin iddetle karlk vermesini salamak; dikkatleri srailin aslnda Filistinlilere Camp Davidde hibir pratik anlama sunmad gereinden karmakt.

Bu sembolik ama politik olarak hibir anlam verilemeyen ziyareti el Aksa intifadasnn kvlcm oldu. Bazlar yeni intifadann balamasnn aronun ziyaretine kar iddete dayanan protestolar eklinde olmasn eletirdi. Baka seenekler de vard. Cami imamlar ona ay smarlayabilirdi, medyann nnde kibarca ama sk bir ekilde Oslo boyunca iddetlenen igal durumunda Yahudi ve Filistinlilerin nasl bar iinde yaamalarn beklediini sorabilirdi. Sharonun ne cevap vereceini bilmek imkansz, ama, bu phesiz onun dengesini bozacak, ve herkesin bar prosesi srasnda igal anormalliini grmesini salayacak iyi bir ans olurdu.

Kendi paylarn oynamak

Bunun yerine, Filistinliler kendileri iin belirlenen rol oynadlar, ve imdiye kadar sren sekiz yllk intifada patlak verdi. srail Hamasa atmann koullarn deitirmek iin 2007 Kasmnda bir imkan daha salad. srail babakan Ehud Olmert, sraillileri Filistinliler iin bamsz bir devlet konusunda anlaamazlarsa Apartheid dnemi gibi olma riski konusunda uyard

58

Organik dinimi geri istiyorum! Bu uyaryla Olmert, dnyaya Haaretz yorumcusu Bradley Burstonn kyamet silah tabir ettii eyi ortaya koyuyordu- srailli kumandanlarn Filistinlilerin hibir zaman karp kullanmamasn dua ettikleri silah. Burstonn bahsettii gibi, Filistin, Olmertin uyarlarndan iki ay gemeden Erezde kalkp yrmeye balad, Hamas Filistinlilerin bu en gl silahn en gl etkisinin olaca zaman kilitlemesini salad.

Kurallar deitirmek

Bir yl sonra, Gazzenin ou moloza dnd, en az 1300 Gazzeli ld, 13 srailli yaamn yitirdi. Toplumun ana hedeflerini gerekletirmek iin strateji olarak iddet kullanlmasnn abeslii hi bu kadar aa kmamt, iki-devletli zmn batmas gibi 15 yl nceki bar prosesinin daha bandaki baarszl gibi. srailin bu trajediden sonra Filistinlilere, snrlar belirli bir Filistin devleti nermesi pek mmkn grnmyor.

Yeni greve balayan Obama hkmeti bunun yaplmas iin zorlayabilir. Fakat, daha makul grnen o ki iki-devlet zm gemite olduu gibi yakn gelecekte de aldatc olmaya devam edecek. Bu durumda filistinlilerin yzlemesi gereken seenekler unlar: srailin kurallar ile oynamaya devam edip, bir sonraki nesilde de bamszlk hayallerinin yitip kaybolduunu izlemek, veya kurallar deitirip tarihi Filistin zerinde sraillilerin sahip olduu ayn haklar talep etmek.

Olmertin uyarsn dikkate alarak Filistinliler tarihi Filistin/Eretz Yisrael topraklarn her iki halkn yararna paylaabilirler, birini dierine rametmek yerine. Yol phesiz uzun ve acl; ama sonunda savan sisleri daldnda Filistin veya srail iin bamsz, bar dolu bir gelecee yol aan farkl bir yolun ortaya kacan dnmek ok g.

Mark LeVine California niversitesi Orta Dou tarihi profesr, ve Heavy Metal Islam: Rock, Direni ve slamn Ruhu iin mcadele ve yaknda kacak mkansz Bar: 1989dan beri srail/Filistin kitabnn yazardr.

59

Organik dinimi geri istiyorum!

Tanry tekrar dnmek (Karen Armstrong)

Karen Armstrongun Foreign Policyde 19.10.2009 tarihinde yaynlanan makalesi

Tanr ld.

Hayr. Friedrich Nietzsche 1882de Tanrnn ldn sylerken, modern, bilimsel dnya insanlarnn giderek dini inan dncesinden uzaklaacan ngrmt. Sonra 1999da The Economist dergisi o mehur Tanr ld kapayla kt. Tartma politize edilmi dinin -fundamentalizmin-tm byk dinlerde 1970lerden bu yana giderek trmanmasna ramen srmekteydi. Tannmayan bir ayetullah ran ahn devirmi, srailde Siyonizm su yzne km, ve ABDde, Jerry Falwellin Moral Majority organizasyonu sekler hmanizme kar dmanln ilan etmiti.

Ama asl 11 Eyll 2001de Tanr yaadn ve global tartmalara bakldnda gayet de iyi olduunu kantlad. Bir taraftan Amerikaya saldran cihadistler, dier taraftan giderek daha da radikalleen Orta Dou, ve sekiz yldr Beyaz Sarayda tekrar doan Hristiyanlk dnldnde, herhalde bu konuda hemfikir olmayan insan bulmak g. Hatta The Economistin editr yaknlarda Tanr Geri Dnd (God is Back) diye bir kitap kard. Birok insan hala Tanrnn zel yaammzla ilgisini sorgulasa da, bugn global sahnede farkl bir tartma konusu var: Tanr dnyada iyiliin gc mdr?

Yeni ateistler, rnein Richard Dawkins, Sam Harris, ve Christopher Hitchens dini inanc sadece geri kalmakla deil, ktlklerin kayna olmakla da suluyor; kendilerini de dini insan bilincinden uzaklatrma kampanyasnn ncs olarak gryorlar. Din, onlara gre, farkllk, kavga ve sava sebebi, kadnlar hapseden, ocuklarn beyinlerini ykayan; doktrinleri ilkel, bilim d, irrasyonel olan bir basitlik ve aptalln muhafazasndan ibaret. 60

Organik dinimi geri istiyorum! Bu yazarlar sadece din konusunda deil, politika konusunda da yanlyor nk insan doasn bilmiyorlar. Homo sapiens ayn zamanda Homo religiosustur. nsanlk baladndan beri, erkek ve kadnlar iin din olgusu vardr. Bizler anlam-arayan yaratklarz. Kpekler, bildiimiz kadaryla, dier kpeklerin durumuyla ilgili endieye kaplmazlar; lmle ilgili bir kayglar da yoktur ama insan olarak bizler yaammzda bir anlam yoksa ok kolay mitsizlie kaplabiliriz. Teolojik fikirler gelir ve gider, ama anlam aray sonsuza kadar srecektir. Dolaysyla Tanr hi bir yere gitmiyor. Ve dine alay edecek, uzaklatrlacak veya yok edilecek bir ey olarak baktmzda, bunun en kt sonularn da arttrm olma riskine giriyoruz. stesek de, istemesek de, Tanr burada bizimle duruyor, ve imdi onunla dengeli, sevecen bir ekilde yaamann yolunu bulma vakti.

Tanr ve Siyaset Karmamal.

Zorunda deil. Teoloji konusunda bilgisiz politikaclar uzun zamandr dinin adn lekelediler. Tanr hakknda, Onu, beendiklerimizi ve beenmediklerimizi onaylattrdmz kendi imajmzda bir idole indirgeyen kutsallk inanc, ruhsal tiranln en kt formudur. Byle bir kibir Hal seferleri gibi acmaszlklara yol amtr. Ynetimde seklerizmin reva bulmas bu eilimi kontrol etmek iin olmutur, fakat imdi artk seklerizmin kendisi dnyaya yeni eytanlar retip yayyor.

Batda,seklerizm bir baaryd, modern ekonomi ve politik sistem iin gerekliydi de. Ama bu baar yaklak 300 yl iinde yava yava ortaya km, bylece farkl ynetim biimlerinin toplumun tm katmanlarna szlerek yaylmasna imkan tanmt. Fakat dnyann dier blgelerinde, seklerizasyon ok hzl ve suni bir ekilde ortaya kt, ve bu yzden dinine derinden bal olan ve Batl kurumlar yabanc olarak gren nfusun byk blm tarafndan kzgnlkla karland.

Orta Douda, sert seklerizasyon sreci ounlukla geri tepti. Dini kurumlar daha da muhafazakar ve radikal hale getirdi. rnein Msrda, nemli reformculardan Muhammed Alinin (1769-1849) ulema snfn acmaszca fakirletirip marjinalize etmesi sonucu, bu insanlar srtlarn deiime evirdiler. Ne zaman ran ah, kendi rejimine kar kan mollalar ikenceden geirip srgne gndermeye balad, o zaman bazlar, mesela Ayetullah Ruhullah Humeyni, rann gelecekteki dini yneticilerinin daha ekstrem karlklarda bulunmasnn gerekli olduunu dnmeye balad.

iilik yzyllarca kutsal bir prensip olarak din ile politikay ayrmt. Humeyninin din ulemasnn devleti ynetmesi gerektii fikri bu adan bir yenilikti. Fakat lml din, pekala politikada yapc bir rol

61

Organik dinimi geri istiyorum! oynayabilir. Muhammed Abduh (1849-1905), Msr byk mfts, Msrllarn byk ounluunun lkenin olgunlamam demokratik kurumlarn anlamayacandan ekindii iin, yasa oluturulmas aamasnda danma(ura) ve uzlama-konsenss (icma)dan gemek eklindeki ak geleneksel slami prensiplerle bir ba kurmann gerekliliini dile getirmiti.

Ayn ekilde, Mslman Kardelerin kurucusu Hasan el-Benna (1906-1949), hareketine Kurann sosyal mesajn modern kurumlara tercme etmekle;yani klinikler, hastaneler, ticari birlikler, okullar ve iilere sosyal gvenlik, tatil ve iyi alma koullar sunan fabrikalar kurmakla balad. Bir baka deyile, kalabalklar moderniteye slami konfigrasyonla getirmeyi hedefledi. Kardeliin bu abas sonucu ortaya kan yksek poplerlii, Msrda bu hizmetleri vermekten aciz sekler hkmeti tehdit etmeye balamt. 1949da, Benna ldrld, ve bylece hvan- Msliminin baz yeleri ayrlp buna reaksiyon olarak radikallii filizlemi oldular.

Tabi ki, dinin politikada nasl kullanld, hi kullanlmamasndan daha nemlidir. ABD bakanlarndan bazlar, mesela John F. Kennedy ve Barack Obama inanc, lkeyi birarada tutan paylalan bir deneyim olarak kabul ettiler bu ekilde bir yaklamla dini bir atfta bulunmadan inancn toplumsal gcn kabul etmi oluyorlard. Hala, bu konsenss Birleik Devletlerin ayrc zelliinin Hristiyan lke olmas gerektiine inanan Amerikan Protestan fundementalistleri iin tatmin edici deil.

Tanr, Vaheti ve Hogrszl Besler.

Hayr, bunu insanlar yapar. Hitchens iin, God Is Not Great-Tanr Byk Deildirde, din, doasnda vahetle hogrszlkle, rklkla, kabilecilikle ve yobazlkla arkadatr; hatta lml olanlar bile bu sua ortak olduu iin kabahatlidir. Halbuki Tanr veya din deil, vaheti besleyen insan doasnda mevcut olan vahetin bizzat kendisidir. Tr olarak, bizler dier hayvanlar ldrerek ve onlarla beslenerek hayatta kaldk; ayrca kendi trmz de ldryoruz. Bu vahet o denli yaygndr ki metinlerin birouna sirayet etmitir, ama bu agresif pasajlar srekli merhameti n plana karan dier metinlerle dengelenmi ve kontrol altnda tutulmutur ve u Altn Kurala dayanmtr: Bakasna, kendine nasl davranlmasn istiyorsan yle davran. Yzyllar iindeki tezahr edi baarszlklarna ramen, bu ortodoks pozisyon sabit kalmtr.

Tanrnn tm insan acmaszlnn kayna olduunu iddia ederken, Hitchens ve Dawkins modern sekler toplumun baz karanlk yzlerini grmezden geliyorlar. Halbuki,o da inanlmaz derecede

62

Organik dinimi geri istiyorum! vahidir nk teknolojimiz bizim ei grlmemi sayda insan ldrmemizi kolaylatrmtr. 11 Eyll caniliinde olduu gibi, dinin de, bu saval benimsemesi spriz bir gelime deildir.

Ama dini savalar, aletleri ne kadar modern de olsa, daima politik sebeplerle balar. Avrupada 17.yy boyunca byle olmutur, ve bugn Orta Douda da byle oluyor, Filistin ulusal hareketi solsekler izgiden giderek slam eklemli milliyetilie evrildi. Hatta cihadist denilen kiilerin eylemleri bile politikadan ilham ald, Tanrdan deil. 1980-2004 aras intihar saldrlar konulu almasnda, Amerikal akademisyen Robert Pape bunlarn yzde 95inin ak stratejik bir amatan motive edildii sonucuna ulayor: sebep modern demokrasileri, saldrganlarn ulusal vatan olarak grd topraklarndan ekilmelerine zorlamak.

Bu saldrganlk ise ounluun inancn temsil etmiyor. En son 35 mslman lkede yaplan Gallup aratrmasna gre vatandalarn sadece %7si 11 Eyll saldrlarn hakl bulduunu belirtiyor. Sebepler tamamen politikti.

Fundamentalizm muhafazakar deildir, yaratcdr -hatta sapknlk derecesinde nk srekli kriz ortamnda zm gelitirmek zorundadr. Ne yapacan bilemez halde baz fundamentalistler, savunmaya altklar gelenein dna kmlardr. Pakistanl ideolog Ebu Ala Mevdudi (1903-1979) cihad, daha iyiye ulamak iin mcadele veya abalamak anlamndaki merkezi slami grev tanm yerine, kutsal sava olarak belirten ilk Mslman dnrd. Hem o, hem de etkili Msrl dnr Seyyid Kutup (1906-1966) bunun olduka tartmal olduunun farkndayd ama bu dncenin, Batl emperyalizm ve Msrl Bakan Cemal Abdnnasr gibi yneticilerin seklerletirme politikalar tarafndan merulatrldn dnyorlard.

Btn fundamentalizm akmlar Yahudi, Hristiyan veya Mslman imha edilme korkusundan domutur. rnein Kutup, ideolojisini Nasrn binlerce Mslman Kardeleri hapsettii konsantrasyon kamplarnda gelitirmiti. Tarih gsteriyor ki gruplara askeri veya szl olarak saldrldnda, arlarlar.

Tanr Fakir ve Cahiller iindir.

Hayr. Yeni ateistler fkeli bir ekilde dinin aptalca ve irrasyonel olduunu, Hitchensn syledii gibi dinin, toplumun ocuk yn olduunda srar ediyor. Bu durum Batl entelektellerin geni hayal

63

Organik dinimi geri istiyorum! krkln da yanstyor, yani aka snrsz baar ve seenekle yzleme iindeyken, hala insanlar Karl Marxn toplumlarn afyonu olarak niteledii eye bel balyorlar.

Ama Tanr fazla bymeyi kabul etmiyor, hatta Birleik Devletlerde, dnyann en zengin ve gelimi dnyann en dindar olan bu lkesinde bile. Ana dinlerin hibiri almaya kar deil; her birinin balangcnda olgunlamam piyasa ekonomisi var. ncil ve Kuran tefecilii yasaklam olabilir, ama yzyllar boyunca Yahudiler, Hristiyanlar ve Mslmanlar bu kstlamalarn evresinden dolamann yollarn buldular ve baarl ekonomiler rettiler. Din tarihinin en byk ironilerinden birisidir ki Hristiyanln kurucusu hem Tanrya, hem de mammona kulluk edilmeyeceini tlerken, ortaya kan kltrel ortam, Max Weberin 1905 tarihli kitabnda belirttii Protestan Ahlak ve Kapitalist Ruh, modern kapitalizmin en gerekli elerinden biri olmutur.

Bugn, mevcut finansal kriz de bize dinin, ar agzllk eletirisinin nemsiz olmadn gsteriyor. almaya kar olmasa da, ana dini gelenekler kapitalizmin baz suistimallerini dengelemeye almtr. Dou dinleri, rnein Budizm, yoga ve dier disiplinlerle, insan ruhundaki agresif agzll lmlatrmaya alr. tek tanrl inan adaletsiz datlm zenginlii knar. Bu toplumumuzdaki zengin ve fakir arasndaki bolua gnderilen yerinde bir eletiridir.

Son yln hastaln iyiletirmek iin, tam olarak egotizmin alt edilmesine ihtiyacmz olabilir. Bu da, Tanr denilen aknn aranmas iin gerekli olan eydir. Din, sadece bir takm zorunlu inanlar onaylamak deildir; zor itir, daha insancl bir insanl baarmaya engel olan benmerkezcilii amak iin srekli aba gerektirir.

Tanr Kadnlar iin Ktdr.

Evet. Ne yazk ki bu bir gerek. Byk dnya dinlerinin hibiri kadnlar iin iyi olmamtr. Hatta gelenek kadn iin olumlu olarak balasa da (Hristiyanlk ve slamda olduu gibi), birka jenerasyon iinde erkekler eski ataerkilliklerine geri dnmlerdir. Fakat bu giderek deiiyor. Her inantan birok kadn, erkeklerle eitlik zemininde mcadele ediyor, ve bunu dini geleneklerine dayanarak yapyor.

Modernitenin gze arpan zelliklerinden biri kadnlara verdii zgrlklerdir. Fakat bunun nedeni fundamentalistlerin, modern deerlere kar tepkilerinde geleneksel eril rolleri fazlaca

64

Organik dinimi geri istiyorum! vurgulamalardr. Ne yazk ki, bu ataerkillik eilimine dorudan saldrlarn genellikle ters teptii grlmtr. rnein ne zaman modernletirici hkmetler rty yasaklasa, rt takan kadn says artmaktadr. 1935te, ah Muhammed Rza Pehlevi, askerlerine rann en kutsal ehirlerinden Mehedde, zorunlu Batl elbiseleri giymeyi bar bir ekilde protesto eden yzlerce silahsz gstericiyi vurma emri vermiti Bu durum rty ki modern zamandan nce evrensel bir uygulama deildi, slami btnln sembol haline getirdi. Baz Mslmanlar bugn modern olmak iin Batl grnmenin gerekli olmadn; Batl modann zenginlik ve stnl sembolize ederken, slami giysinin Kurann eitliini vurguladn sylyor.

Genelde, herhangi bir dorudan Batl mdahale cinsiyetle ilgili konularda ters tepmitir; bunun yerine kadnlarn eitimde, iyerinde ve politikadaki zgrlk alanlarn geniletmeye alan yerli Mslman hareketler desteklenmelidir.

Tanr Bilimin Dmandr.

Olmak zorunda deil. Devlet okullarnda evrimin retilmesine; doku-hcre aratrmalarna ncilde izin yok diye kar kan fundamentalist Hristiyanlar iin, bilim, dinin dmandr.

Ama bu insanlarn kutsal kitab okumalar ok literaldir. Modern zamandan nce, ok az kii Yaratln ilk blmnn yaamn balangcna tekabl ettiinin farkndayd; 17.yzyla kadar, teologlar incil metninin bilimle uyumsuzluk gsterdiinde, allegorik olarak yorumlanmas gerektiini sylemiti.

Bilimle atma, modern Batda Tanrnn indirgenmi dncesinin semptomatiidir. ronik olarak modern bilimin empirik vurgusu birok insan, Tanrya ait dini anlatmlar sembollkten karp gerek olarak dnlmeye cesaretlendirmi ve bylece dini, rasyonel, dogmatik ve kendisine yabanc literalizme itmitir.

Popler fundamentalizm moderniteye kar yaygn bir isyan temsil eder, ve Hristiyan fundamentalistleri iin evrim, modern dnyada yanl olan hereyin somut bir rneidir. Bilimsel bir teoriden ok eytani bir sembol olarak grlr. Fakat bu bilim kart nyarg Yahudilik ve slamda ok daha azdr. Bu dinlerde fundamentalist hareketler doktrinel veya bilimsel konulardan daha ok srail devleti gibi politik konulardan ortaya kar.

65

Organik dinimi geri istiyorum! Tanr Demokrasiyle Uyumsuzdur.

Hayr. Samuel Huntington zgr dnya ve slam arasndaki bir medeniyetler atmasn ngrmt. Ve slamn doasnda demokrasiye kar olduunu dnmt. Halbuki 20.yzyln banda, hemen tm nde gelen Mslman entelekteller Batya akt ve lkelerinin ayn Britanya ve Fransa gibi grnmelerini istiyorlard. Birok Mslman demokratik ideale yabanclatran onlarn dini deil, Batl hkmetlerin ran ahlar, Saddam Hseyin, Hsn Mbarek gibi halklarnn beeri ve demokratik haklar olduunu kabul etmeyen otokratik yneticileri desteklemesi olmutur.

2007 Gallup aratrmas Mslman dnyada demokratik zgrlklerin ve kadn haklar desteinin genilediini, ve birok hkmetin duraksamal da olsa siyasi katlm taleplerine giderek daha fazla cevap verdiini gsteriyor. Bunun yannda, Bat sekler modelinin tamamyla benimsenmesine kar bir diren sz konusu. Birok insan, Tanry toplumsal yaamda daha ok grmek istiyor, ayn 2006 Gallup aratrmasna gre Amerikallarn yzde 46snn Tanrnn kanun kayna olmas gerektiine inanmalar gibi.

eriat da birok Batlnn dert ettii gibi kat bir sistem deildir. Mslman reformcular, mesela Sheikh Ali Gomaa ve Tark Ramazan, kanunlarn deien sosyal durumlar nda gzden geirilmesi gerektiini belirtiyorlar. Fetva, papann buyruu gibi evrensel bir balaycla sahip deildir; daha ok, onu yaynlayan mftnn fikrini ortaya koyan bir eydir. Mslmanlar hangi fetvaya uyacaklarn seip, dolaysyla dini fikirlerin esnek serbest piyasasnda, ayn Amerikallarn hangi kiliseye katlacaklarn semeleri gibi, karar verebilirler.

Din dnyann siyasi problemlerinin sebebi olmasa da, onlar zebilmek iin onu anlamaya ihtiyacmz var. ran Devriminden sonra fkeli ABD hkmet yetkilisinin yaknd gibi :Kim dini ciddiye ald ki! Siyaset yapclar modern iizmi aratrmaya zahmet etselerdi, ABD kriz boyunca birok ciddi gaflardan kanm olacakt. Din de, en az ekonomi, siyaset ve yerel gelenekler gibi akademik yanszlk ve dorulukla aratrlmaldr, ancak bu ekilde dinin siyasal tansiyonla ilikisini, neyi retip retmediini, ve gereksiz saldrlardan nasl kanmamz gerektiini renebiliriz.

Ve daha fazla aratrdka ancak, Tanr geri gelecek. Ve O eer putsal, literal-zihniyetle anlalrsa, tek bekleyeceimiz daha fazla dogmatizm, sertlik, ve nmzdeki yllarda giderek trmanan din soslu vahet olacak.

66

Organik dinimi geri istiyorum!

Ahlkl Teklif (Ekrem Senai )

Bir sredir medyada tecavz haberleri, kk ocuklarn cinsi istismar, ensest ilikiler gibi mide kaldran haberler duyuyoruz. Bunlar, insiyaki olarak nefretimizi kabartyor. Bu sapklarn, en ar bir ekilde cezalandrlmasn ve toplumdan tecrit edilmesini istiyoruz. Konuyla ilgili Mehmet Ylmaz gzel bir yaz kaleme almt. ngilterede de bu tip sularla ve hatta fuhula ilgili yeni yasalarn hazrlandn reniyoruz. Bizde de bu konuda baz giriimler var. Peki gerekten kanunlarla, sularn cezalandrlmasyla bu sapklklarn nn almak mmkn m?

SU VE CEZA

Bunun cevabn bulmak iin ncelikle u soruyu cevaplamamz gerekiyor:

er iten, insan ruhunun karanlk derinliklerinden mi, yoksa insan hayatnn objektif artlarndan m ileri geliyor? (Dou ve Bat Arasnda slam, Ali zzetbegovi,s242)

Bu soruya materyalizmin verdii cevap bellidir: nsan gelimi bir hayvandr. Hayvann evrimlemi bir st versiyonudur. Dolaysyla hareketleri, davranlar pekala igdlerle, hormonlarla, istek ve arzularla aklanabilir ve d artlarn deitirilmesiyle iyi bir insan haline getirilebilir.

Din ise, insann znde, ruh ve nefsin bulunduunu; ktlklerin, kaynanda, bu zde hayat bulduunu, dolaysyla tedavinin de bu zde gerekletirilebileceini syler.

67

Organik dinimi geri istiyorum! yilik gibi ktlk de insann iindedir. Ve insan herhangi bir d tesire, artlarn deimesiyle, zorla altrmayla, kanunlarla, kaba kuvvetle slah edilemez. Sadece davran deiebilir. (a.g.e184)

nsann ruhu tedavi edilmedike davranlarnn deimesinin bir fayda salamayaca aktr. nk artlar uygun olduunda kii, ayn suu ilemek iin hibir mukavemet hissetmeyecektir.

HUZUR SLAMDA MI?

Cennet ve Cehennem olgular hi phesiz insann ruhi tekaml iin, ve nefsini slah iin ok nemlidir. ledii gnahlardan dolay cehennemde ceza greceini veya cennetten mahrum kalacan dnen bir insann doal olarak gnah ilememesi beklenir. Hatta bu yzden bir mezhebe gre byk bir gnah ileyen bir mslmann iman etmedii hkmedilir. Peki nasl oluyor da bir inanm insan gnah ileyebiliyor? Peki cehennem azab bile insanlar gnah ilemekten caydramyorsa, bunun zm nedir?

Davran bilimleriyle ilgili bu konuda bir makale okumutum. Orada, insan davrannn u ilgin zelliinden bahsediliyordu:

nsan, hazr konforunu, ilerideki bir zarar ihtimali iin feda etmiyor, zarar ne kadar byk olursa olsun Yine insan, hazr konforunu, ilerideki bir fayda ihtimali iin de feda etmiyor. Buna, mesela inaatta yksekte alan bir iinin, dp lme ihtimaline karn, czi bir rahatszl bahane edip emniyet kemerini takmamasn; veya aracmzda ayn sebeple emniyet kemeri kullanmaktan imtina etmemizi gsterebiliriz. nk konfor imdiki zamana aittir, zarar ise gelecek zamana Ayrca, konfor ihtimali yksektir, ama zarar kesin deildir. Bu gl yenmek iin uzmanlar, kiilerin bilinlerini srekli eitimle arttrmay ;yanl ve doru davranlarn, davranlarn hemen ardndan eletirilmesi veya takdir edilmesi gerektiini sylyorlar (aralarda bu ii kemerinizi takmadnz zaman sinirlenip tmeye balayan sinyallerle halletmiler, ama insanolu bu, takmak istemezse binbir zm yolu icad ediyor). Ayn yaklam Said Nursinin Risalelerinde de grnce armtm. yle diyor mealen Said Nursi:

Akbeti grmeyen, bir dirhem hazr lezzeti, ileride bir batman lezzetlere tercih eden insann hisleri, akl ve fikrine galip ktndan, gnahkarlarn kurtulmasnn tek aresi, ayn lezzet iindeki acy gsterip hissini malup etmektir. Ve dnya hayatn tercih ediyorlar (brahim suresi:3) ayetinin iaretiyle; bu

68

Organik dinimi geri istiyorum! zamanda ahiretin elmas gibi nimetlerini, lezzetlerini bildii halde, dnyevi krlacak ie paralarn onlara tercih etmenin aresi dnyada dahi cehennem azab gibi elemleri gstermektir Yoksa bu zamanda insanlarn ancak yirmide birisine Allah tantp, cehennemin olduunu ispat edip, onun azab ile korkutarak ktlklerden vazgeirebilirsiniz. Bu durumda bile Allah gnahlar affeder, hem Cehennem pek uzaktr deyip yine suuna devam edebilir. Kalbi, ruhu, hislerine malup olur. (Said Nursi, Risale-i Nur)

Yani Mslman olmak, tek bana gnahlara kar tamamen korunakl olmay garanti etmiyor. Bununla birlikte, elbette ruhu ile ba kurabilmi ve kendini Allaha adam bir ehl-i dinin, bir ateiste gre ok daha ahlakl olacan dnmek doaldr.

ATEST AHLAKLI OLAMAZ MI?

Bu soruya da bilge kral yle cevap veriyor:

nanlarmzla davranlarmz arasnda otomatizm yoktur. Davranmz, ahlakmz, uurlu bir tercihin veya hayat felsefesinin bir fonksiyonu deildir; felsefi veya siyasi tercihlerin bir eseri olmaktan ok ocukluktaki terbiyenin ve kabul edilmi anlaylarn bir neticesidir. .

Dinin terk edilmesinden, ahlakn terk edilmesine gei iin ancak bir tek adma ihtiya vardr. Baz kiiler bu adm hibir zaman atmazlar. Hayatlarndaki tenakuz bundadr. te bu gerektir ki, incelemeyi gletiren iki eyin ortaya kmasna imkan verir: ahlakl ateistlerle, ahlaksz dindarlar. (a.g.e.212)

Ahlakl ateist olabilir, ama ahlakl ateizm olamaz. Dind insann ahlakl olmasnn kayna da dindir. Ancak gemiteki eski bir dindir bu. Ve insann ondan haberi bile yoktur. Bu din muhit, aile, edebiyat, film ve mimarinin iinden saysz ekilde tesir icra etmeye ve maya devam etmektedir. Gnein oktan batt yerde de gecenin btn scakl yine gnetendir (a.g.e.214)

Din, bilgi ve tasdik; ahlak ise bu bilgi ile ahenk iinde bulunan tatbikat, hayat demektir. Her yerde olduu gibi bilgi ve tatbikat arasnda ayrlk ve tutarszlk olabilir. Din, nasl dnmeli ve inanmalyz; ahlak ise neye meyletmeli, nasl yaamal, nasl hareket etmeliyiz sorusuna cevap tekil etmektedir.

69

Organik dinimi geri istiyorum! br dnya hakkndaki haber her zaman geni, sonsuz olan bu vizyonla ahenk iinde yaama talebini de ihtiva eder fakat bu talep, vizyonun kendisi deildir

man edin ve iyi amellerde bulunun. Kuran- Kerimin sk sk tekrarlanan (en az elli defa) bu talebi, insanlarn tatbikatta birbirinden ayrmak istedikleri eylerin beraber olmas lzumunu belirtiyor. Bu ayet, din (iman edin) ile ahlak (iyi amellerde bulunun) arasnda tefrik yapmakta ve ayn zamanda bunlarn beraber olmasn istemektedir. Fakat Kuran- Kerim ters taraftan da bir ba kurarak dinin ahlakta kuvvetli tevik bulabileceine iaret ediyor: Sevdiiniz eylerden infak etmeden iman etmi olmazsnz. Yani imana gel ki iyi insan olasn denmiyor. Tam tersine; iyi insan ol ki iman etmi olasn. Nasl imana geleyim, imanm nasl kuvvetlendireyim sorusuna cevap udur; iyilik yap; Allah, tefekkr ederek bulmaktansa, iyilik yapmakla bulmak daha kolaydr. (a.g.e.201)

Yani, din, tek bana su ilememeyi garantilemez. Dinin, ahlakla beraber var olmas gerekir. Ahlaksz bir dindarda da, ahlakl bir ateistte de sz konusu olan bu birlikteliin salanamamasdr. Ahlaksz bir dindarn, znde bir iman zafiyetinden, ruhuyla kurduu ban yeterince salam tesis edilemediinden sz edebiliriz. Ne yazk ki toplumumuz, uzun yllar dinden uzak braklmtr. Kulaktan dolma bilgilerle, kocakar dedikodularyla, kapitalizmin topluma sirayet ettirdii ahlakszlklarla, acayip bir dindar profili ortaya kmtr. Sakal brakan, namaz klp, oru tutan, tespih eken; ama ahlak ikinci derecede nemseyen garip bir toplum Srekli ahlakszlktan dem vuran, kendi pozisyonunu kendi ahlakna gre deil, bakalarnn ahlakszlklarna gre belirleyen; o ahlakszlar olmasa elinde avucunda hibir ey kalmayacak olan sahte bir toplum.

70