Ermeniler Ve Turkler

Ermeniler ve Trkler
Ermeniler ve Trkler
www.derindusunce.org
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
Bu kitap Derin Dnce Fikir Platformunun okurlarna armaandr. www.derindusunce.org
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
indekiler
nsz ....................................................................................................................................................... 4 Ermeniler 1915i Hak Etmi miydi? (Mustafa Akyol) ............................................................................... 6 ttihatlar Tanaklara Ne nermilerdi? (Tuncay Ylmazer) ................................................................... 8 Trkiye Bizi Satar m? (Adil Yapar)......................................................................................................... 15 Muhafazakar Aydnlarn Ermeni Sorununa Yaklam Deiiyor mu? (Tuncay Ylmazer) ..................... 21 Zabelin Szsn da Dindirecek Bir Ariv Belgeniz Var m? (zlem Yaz)............................................... 25 Bedizzaman ve Ermeni soykrm meselesi .......................................................................................... 29 Hrant abimi andm (Garabet Orunz) ................................................................................................... 31 Yasak Demirden Gmlek Gibidir Bir Gn Paslanr, Dklr (Garabet Orunz) ..................................... 34 AKPnin iek Meselesi (Ufuk Cokun (SVL DNCE)) ...................................................................... 39 Kafalara Mayn Demek (Do. Dr. Serdar M. Deirmenciolu) ........................................................... 41 Krt Milliyetilii, Ermeni Milliyetilii ve Osmanl(Sever Ik).............................................................. 44 Bu lk ve Son zrm Olsun(zlem Yaz) ............................................................................................ 52 Trkm, Doruyum, Doutan Suluyum! Im Sorry. (Mehmet Ylmaz) ............................................... 55 1915 zr Dileyerek Deil Aclar Paylaarak Anlmal(Tuncay Ylmazer) ............................................. 57 Ermenilerden zr dilemek aydn pornosu mu oldu? (Mehmet Ylmaz) .............................................. 59 erefli Trklerin torunlar myz? (Rasim Ozan Ktahyal) ..................................................................... 61 Tehcir vnlecek Bir Uygulama Deildir(Tuncay Ylmazer) ................................................................ 63 Ermeni diasporas, Trkler ve insanlar(Mehmet Ylmaz) ...................................................................... 65 Faizm de Byle Bir ey te(zlem Yaz)............................................................................................. 68 1915te bir insanlk suu ilendi(Rasim Ozan Ktahyal) ....................................................................... 71 Umuttan Sarho Olduk (Delal Dink, Hrant Dinkin kz) ......................................................................... 74
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
nsz Ermeni kimlii var olduka 1923 model Trk kimlii bozuk bir makine gibi gcrdamaya devam edecek. Neden mi? nk Anavatan Anadolunun en son doan, enkk oluyuz biz Trkler. Karsnda komplekse kapldmz byk aabeylerimiz var. Bunun iin bu kadar hrnz Trk olmayana kar. in iin biliyoruz ki ekik gzl atalarmz geldiinde bo deildi bu topraklar, insan doluydu, halk doluydu ANA-dolu. Rumlar, Araplar, Lazlar, Krtler... ve Ermeniler. Bizim gibi hatta bizden daha fazla Anadolu insan onlar... Orta Asyadan geldiimizde onlar ANAdolumuzun kucanda bulduk. Neden bize bu kadar benziyorlar? Pastrmas, sucuu, yaprak dolmas, mziiyle, gelenekleri, ailelerine bal olularyla bir de Trkten daha fazla Trk m olacaklar? Yoksa bu mu bizi sinir eden? stn Trk Irknn(!) hasletlerini bnyesinde barndran ama Mslman olmayan bir halk bizim ulusal efsanelerimizi temelinden rtyor galiba... Irk ulus-devletin memurlar utanmadan Ermenilere misafirperverlik yapmaktan bahsediyor hl. Artk Anadolu insannn %100 safkan Trk olmadn, tersine btn bu etnik unsurlarn karm ve mirass olduunu idrak etme vakti gelmedi mi? Artk atalarmzn bir ksmnn Krt, dier bir ksmnn Rum, Grc, Arap, hatta ve hatta Ermeni olduunu idrak etmemiz gerekmiyor mu?
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
Ermeniler 1915i Hak Etmi miydi? (Mustafa Akyol) anakkale Milli Eitim Mdr Vefa Bardak, lise rencilerine yapt bir konumada 1915 olaylarna aklama getirmi. Ben bir vatanda olarak u soruyu soruyorum Ermenilere demi ve devam etmi: Biz anakkalede ehit verirken, savarken sizinle niye uratk? Durup dururken mi uratk? imdi madem ki bu topraklarda yayorsunuz, bu topraklarn vatandasnz, niye bizi arkadan vurdunuz? Hi kimsenin gidip de susuz yere kapsn almadk, susuz yere kadnna ocuuna sng silah dayamadk. Sayn mdr bence byle konumakla da iyi etmi. nk sarf ettii szler, 1915 tehciri ve kymlar hakknda hem devlet hem de millet katnda uzunca zamandr savunduumuz gr zetliyor. Ancak ben bu grte nemli bir problem gryorum: Srekli olarak Ermeniler diye yekpare bir halktan sz edilmesi ve aralarndan bazlarnn yaptklar yznden hepsinin cezalandrlmasnn hakl saylmas. Olaylar hatrlayalm. Osmanl, 19 yzyln sonlarndan itibaren Ermeni milliyetilii sorunuyla karlayor. Ermeni eteleri padiaha suikast dzenliyor, banka basyor. Toplumlar aras gerilim trmanyor ve nce Adanada karklklar sonra Vanda isyan kyor. Ermeni milisler, Osmanlyla savaan Ruslara destek veriyor.
6
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
Yani ortada bir Ermeni eteleri sorunu olduu kesin. Peki ama ne yapyor ttihat ve Terakki hkmeti? Sadece bu etelerin mi zerine gidiyor? Sadece isyan ve karklk kan blgelere mi ykleniyor? Hayr. Anadoludaki tm Ermenileri Suriye lne tehcir ediyor. Talat Paann kendi kaytlarna gre yaklak bir milyon insan srlyor. ou yolda alktan, susuzluk ve hastalktan lyor. Bazlar tecavz, yama ve katliamlara uruyor. (Bugnn Trkiyesinde, mesela Siirtte, alak adamlar var da 1915te mi yok?) Bedizzaman kriterleri imdi bir dnelim: Srlen ve ou yolda len bu bir milyon insann herhalde yars kadndr. Kalan yarnn yzbinlercesi de ocuk ve yal olsa gerekir. Zaten tehcir srasnda ekilen fotoraflara baknca gryorsunuz; yal nineler, el kadar ocuklar, hatta kundakta bebekler var, yzlerce kilometrelik zorlu yolda kvranarak can veren. imdi elimizi vicdanmza koyup bir soralm kendimize: Bu korkun olaylar iin, hi iimiz szlamadan, yaplan doruydu, iyi oldu, hak etmilerdi diyebiliyor muyuz? Trkiyede bu soruyu kurcalayanlarn genelde kendi milletine yabanclam aydnlar ve boaza kar viski ien liberaller olduu sylenir. Benim bavurmak istediim ahlaki otorite ise daha farkl biri: Bedizzaman Said Nursi. Bedizzamann nl rneidir: Eer bir gemide dokuz msum ile bir cni olsa der, o gemiyi batrmak zulmdr. Daha da ileri giderek ekler: Hatta birtek msum, dokuz cni olsa, yine o gemi hibir kanun-u adaletle batrlmaz. ttihatlarn 1915te yapt ise aralarndaki baz cniler sebebiyle tm bir Ermeni halkn topluca cezalandrmaktr. (Bugn srailin ordan bize fze atyorlar diye tm Gazzeyi topluca cezalandrmas, ocuklarn stne bomba yadrmay meru grmesi gibi.) Bunun hukuken soykrm olarak nitelenmesine kar kmaya elbette hakkmz var. Savan zorlu artlarn, biz yapmasak onlar yapacak korkusunu, Ermeni etelerinin 1915 sonrasnda Mslmanlara kar intikam amacyla gerekletirdikleri korkun katliamlar da dnyaya anlatmalyz. Ama kalkp da tehcir pek isabet oldu, hak etmilerdi zaten demeye asla hakkmz yok. Eer biraz olsun vicdanmz ve kanun-u adalet duygumuz var ise
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
ttihatlar Tanaklara Ne nermilerdi? (Tuncay Ylmazer) Geliboluyu Anlamak Sitesinden .Talt Beyin evine gidip konutuk faydaszTanaksutyun , ttihatn yararna ve onun yannda altktan sonra , imdi onun darbeleri altnda (25 Nisan 1915 Pazar, Osmanl Mebusan Meclisi yesi Krikor Zohrab Efendinin Gnlnden) Ermeni Sorunu hl gncelliini koruyor, zaman zaman gndemden der gibi olsa da ufak bir kvlcm tartmalar yeniden alevlendiriyor. Genel olarak baktmzda tartmalar Ermenilere soykrm yaplp yaplmad, Ermenilerin hainlik yaptklar iin tehcir edildii vs. gibi konularn etrafnda ekilleniyor, Osmanl Ermenilerin kurduu partilerin zellikle de Ermeni Tanak Federasyonu ile ttihat-Terakki Cemiyetinin inili kl ilikileri Ermeni Sorununu inceleyen aratrmaclarca nedense pek gndeme getirilmiyor. Oysa ben sorunun ttihat Terakki Cemiyeti ( TC ) ve dier Ermeni rgtler arasndaki ( zellikle de Tanaksutyun Partisi ) arasndaki ilikiler asndan da ele alnmasnn gerekli olduunu dnyorum.kinci olarak da 1914 yl ierisinde ortaya kan sava tehlikesinin bata Tanaklar olmak zere bu rgtlerce nasl alglandnn zerinde durulmal. Trkler soykrm yapt ya da Ermeniler hainlik etmiti. gibi toptanc yaklamlar bilimsel deil, her eyden nce adil deil.
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
Her ne kadar baz Ermeni aratrmaclar aradaki iletiimin 1912 ylnda bittii sylese de elimizde sava kana kadar devam ettii ynnde yeterince kant var. Tanaksutyun Partisi aslnda gerek ilke gerek tekilatlanmas asnda ttihat-Terakki ile ok benzeiyor. Dier Ermeni partileri ( Hnak ve dierleri ) II. Merutiyet ilan edilmesinden nce ve sonrasnda da her zaman iin TC ne mesafeli kalmlard. Oysa Tanak Federasyonu zaman zaman inili kl da olsa TC ile her zaman iletiim kanallarn ak tutmutur. Tanaklar Ermeni komitelerinin en drst ve en dorusu olarak kabul ediliyordu.[i]Cemal Paa anlarnda Biz Ermenileri ve zellikle de onlarn ihtilalcilerini Rum ve Bulgarlardan daha ok severiz. diye yazacakt. nk onlar bu iki milletten daha mert ve daha kahramandrlar. ki yzllk bilmezler. Dostluklarnda sadk , dmanlklarnda metindirler. Biz Ermeniler ile Trkler arasndaki dmanln balca sebebinin Rusya siyaseti olduu inancndayz.[ii] diye yazmt. ki rgt arasndaki ilk yaknlama TCnin Selanik kanadndan Cemal Paa ve Paris kanadndan Dr. Bahaattin akir beyin abalaryla II. Jntrk kongresi ncesi olmutu. Kongre 29 Aralk 1907de Pariste toplanm, Tanaksutyun delegeleri de katlmlard. Kongrede padiah devirmek iin silahli mcadelede dahil her trl ynteme bavurulmas , genel ayaklanmaya uygun bir ortam hazrlanmas kabul edilmiti. [iii] Hareket ordusunu 22 Nisan 1909da ellerinde ieklerle ziyarete gelen Ermeni kadnlara Enver Bey ve yanndakiler Yaasn Tanaksutyun Cemiyeti! diye alklarla karlk verecekti. [iv] Her iki rgt arasndaki ilikiler dier Ermeni rgtlerin tepkisini ekmekte gecikmemiti. Baz ttihat mebuslarn Tanaklara Ermeni Devrimci Federasyonu ile birleme nerisinde bulunduklar sylentisi bile kacakt.[v] M. Raif Ogan Sultan Abdlhamit-ftiralara Cevaplar adl eserinde ttihatlar zellikle bu konuda ar bir dille eletirecektir: stibdada ve Sultan Abdlhamite nefret izharnda acele edenler , kendi milli hakimiyetlerini baltaladklarn o gnlerde anlayamadlar ve ttihad komitasnn gaflet ve cehaletine ayak uydurdular. Hepsinin yazlmas da ttihad ve Terakkinin propagandas tesiriyledir. O gnlerde Ermeni komitacs ile hrriyet fedaisi arasnda ayrlk kalmamt! Bu basiretsizliin ac misallerini bir ok kanl komitaclarn ttihad ve Terakki namzedi olarak mebus seilmeleri ile grdk. Karakin Pastrmacyan adndaki komitacnn mfrit taknlklarna Rusya arl bile tahamml etmemi, ve bu adam oradan Osmanl lkesine kap kurtulmutu. Rusya iadesini istiyorken ttihad Terakki onu Erzurumdan mebus kard ve Rusyann taleplerine kar harbi gze alacak derecede ahmakne cret gstererek herifi himaye etti.[vi] Ancak , Tanaklar 31 Mart Vakas sonras Adanada Ermenilerle Trkler arasnda kan olaylar aratrmakla grevli iken pheli ekilde l bulunan Edirne Mebusu Agop Babikyann lmeden nce yazd ve ailesi tarafndan sakland iddia edilen Adana olaylar ile ilgili raporun aklanmas zerine 18 Temmuz 1912de ittifakn bittiini ilan ettiler.[vii] Tanaksutyun yayn organ Troag 13 Nisan 1913de ITCyi , Tanaklarn itenliini ve abalarn sistemli bir ekilde boa kartmakla sulayacakt. Tm Ermeni partileri aralarndaki ibirliini artrp Vilayat- sitte blgesindeki reformlarn yaama geirilmesini talep ettiler. Krikor Zohrab, Vartkes Efendi gibi Ermeni ileri gelenleri dier lke bykelileri ile temasa getiler. Hedef zerk bir Ermenistand.[viii] Ancak grmeler devam etti. ttihat mebuslardan Ermeni kkenli Hallayan Efendi araclyla Cemal Bey, 1913 Aralnda Tanak temsilcileri ile bir araya gelmi, byk gleri dou meselelerine katmamalarn, sonularn geri dnlemez olabileceini sylemiti.[ix] Cemal Paaya gre reformlar kabul edilse bile Doudaki Mslmanlar Ermenilere kar ayaklanabilecek, Rusya bunu bahane edip Dou vilayetlerini igal edebilecekti. slahat teebbslerinin harpten sonraya ertelenmesinin gerektiini Tanaksutyun liderlerine sylendi.[x] Kutlunun da hakl olarak belirttii gibi zihniyet olarak Ermeni milliyetileri de
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
ttihatlardan farkl deildi. ttihatlar buna karlk stanbulda terr olaylarn balatmakla tehdit ettiler.[xi] Yeniky Antlamas 8 ubat 1914te Sadrazam ve Dileri Bakan Sait Halim Paa ile Rusyann stanbul Maslahatgzar arasnda imzalanmt. Antlama maddeleri Osmanl mparatorluunu Rusya karsnda bir hayli skntl duruma soktuu aktr. Douda 6 vilayet ikiye ayrlacak ve iki ayr Avrupal mfetti tarafndan ynetilecekti. Mfettilere geni yetki veren bu antlama, Babaliy Rusyaya ya kar sorumlu hale getiriyordu. [xii] Savaa girme kararnda bu antlamann byk nemi vardr. Cemal Paa hatralarnda Kapitlasyonlar ve Cebel-i Lbnan imtiyazlarn kaldrmak ana dncelerimizden olduu gibi , son zamanlarda Rusyann bask ve zorlamasyla kabul ettiimiz Dou Anadolu slahatna ait itilafnameyi de yrtmak istiyorduk.[xiii] diyecekti. 8.Tanak Kongresi Ufukta sava bulutlar belirmi ve Osmanl mparatorluunun da tarafn belirlemesi gerektii ortaya kmtr. Bab- Ali, Almanya ile ittifak szlemesi yapacaktr. te seferberlik kararnn da alnd Austos ay banda Erzurumda, Dou Anadolu vilayetlerinin en gl Ermeni rgt olan Tanaksutyun cemiyetinin kongresi toplanr. Kongreye dair ttihat Terakki Cemiyetinden de delegeler katlp katlmadna dair Trk kaynaklarndaki bilgiler elikilidir. ITC Hkmetinin Mavi Kitaba karlk olarak kard Beyaz KitapErmeni Komitelerinin Emelleri ve htilal Hareketleri olarak adlandrlan kitapta Tanak 8.Kongresi kararlarndan bahsedilmekte. Ancak kongreye TC temsilcilerinin de katld belirtilmiyor.[xiv] Salahi Sonyel, kongrenin Temmuz ya da Austos aylarnda yapldn, TC yetkililerinin katldna dair hibir Trk belgesi olmadn, kongre sonular ile ilgili deiik yorumlar yapldn belirtiyor. Papasian , Jn Trklerin 1907 antlamasn yeniden hayata geirilmesini istediini belirtirken, Tanaklar devlete bal kalacaklarn ancak Rus Ermenilerin yaptklarndan sorumlu olmayacaklarn belirtmiler. Sonyelin aktard baka bir kaynak ise Ermenilere otonomi vaad edildiini belirtiyor. [xv] Trk resmi tezlerinin balca eseri olan Kamuran Grn Esat Urasn bu kongreye hkmet temsilcisi gnderildii iddiasn reddettiini belirtiyor. Ancak Clair Priceden aktararak bunun gereklemi olabileceinin altn iziyor: stanbul Meclisindeki Ermeni Grubu , Enver Hkmeti 1914te harbe girerken Erzurumda kongrelerini yapyorlard. Hkmet temsilcileri onlar orada ziyaret etti ve ilk hedefi Rusyay geri atmak olan Panturan projesini sundu. Rus Maveray- Kafkasnn taksimi teklif ediliyor, fethedilecek topraklarn Ermeniler, Grcler ve Tatarlar arasnda taksim edilip hepsine Osmanl hakimiyeti altnda otonomi vaat ediliyordu. Ermeni grubu eer harp zaruri olursa Osmanl vatanda olarak vazifelerini yapacaklarn, fakat hkmetin tarafsz kalmasn tavsiye edeceklerini sylediler.[xvi] Toynbee, Papazyan ve Kaaczuniden de benzer alntlar yapan Grn, Erzurum Kongresine ttihat Terakkiden temsilci gitmi olabileceini, kongrede Trkiyedeki Ermenilerin muhtemel bir savata hkmete kar cephe alnmamasnn kararlatrldn, ancak bu kararn tutulmadn belirtirken, ttihatlardan kimin katldn, tam olarak ne teklifte bulunulduunu yazmyor. ( Bunu belirlemenin de g olduunu belirtiyor.)[xvii] Tanak Kongresi Erzurumda 2-14 Austos 1914 tarihleri Erzurumda yapld.[xviii] Ermeni Soykrm iddialarnn popler kaynaklarndan Yves Ternon gibi Tark Zafer Tunayada Talat Paann isteiyle bu
www.derindusunce.org Fikir Platformu
10
Ermeniler ve Trkler
tarihlerde yapldn belirtiyor.[xix] Talat Paann isteiyle toplant yaplmas hayli ilgin ve nemli bir bilgi. Muhtemelen Talat Paa zellikle Dou Anadoluda ( reform planlanan blgelerde) Osmanl Ermenilerini temsil eden Tanaksutyun cemiyetinden kabilecek muhtemel savata safn belirlemesini istemi olabilir. Ternon ttihadn dar grl milliyetiliini eletirmek ve bunun Trk olmayan dier unsurlar karsnda sergiledii dmanlktan kayg duymakla birlikte , Tanaksutyun sava engellemek iin btn gcyle hkmetle ibirlii yapmaya karar verdiini belirtiyor.[xx] Trk kaynaklar arasnda bu kongreye ittihatlarn ilgisine dair daha net bilgiler veren Tunaya, kongreye ttihat-Terakki Frkas Katib-i Umumisi Dr.Bahaattin akir ile Azerbeycan Mfettii mer Naci Beylerin ttihat-Terakki adna katldn belirtiyor.[xxi] Sz konusu giriimin hkmet kaynakl olmaktan ziyade ITC Merkezi Umumi kaynakl olduu ortada. Her iki ismin de Talata yakn olduklar biliniyor. Bahaattin akirin biyografisini yazan Hikmet iekte bu kongreye ayn isimlerin katldn belirtiyor, ancak ne sz verildiinden bahsetmiyor.[xxii] ttihat Terakki Katib-i Umumisi Dr. Bahaattin akir Ermeni Tehciri konusunda sulanan isimlerin banda geliyordu. Galip Vardar, ttihat Sapancal Hakk ve Hsrev Saminin Bahaattin akirle savatan nceki bir diyaloglarndan bahseder. Bahaattin akir Haydi Bakalm Erzuruma gidiyoruz. Ermenileri tehcir edeceiz demi. Her ikisi de arm. Peki Ermenileri tehcir edeceiz, mal ve mlkleri ne olacak? Bu hususta bir program var mdr? deyince -Yahu ne program olacak. Ermenileri tehcir edeceiz dedik ya Alt taraf anlayn ite. diye yantlam. Her ikisi de Bahaattin akirin Ermeni Tehcir etme konusundaki yaklamn doru bulmam, bizim kanunsuz, nizamsz ilerde gzmz yoktur demiler.[xxiii] Kongre grmelerine balamadan nce seferberlik emri karld haber alnd. Dr. Bahaattin akir, mer Naci ve Hilmi Bey ynetiminde bir heyet 3 Ermeni efiyle ( Vramian, Rostom ve Aquini ) grme talebinde bulundu.[xxiv] Tunaya, ttihat temsilcilerin Ermeni liderleriyle ayr ayr konutuklarn , fakat Vanda mer Naci-Papazyan konumasnda olduu gibi grmelerde olumlu bir sonuca varamadklarn belirtiyor. Tunayaya gre ttihatlarn nerileri Dou Anadoluda zerk bir Ermenistann kurulmasyd. [xxv] Ternon, ttihat delegelerin nerileri hakknda biraz daha ayrntl bilgi veriyor: Transkafkasya halknn ( Grc, Tatar, Azeri vs.) geni isyan plan ayrca Ermeniler Ruslara kar Osmanl mparatorluunu desteklerse Kafkasyadaki Erivan, Kars, Elizabethpol eyaletleriyle Van, Bitlis, Erzurum vilayetlerinin sancaklarn iine alan zerk bir ynetim hakkna sahip olacaklard.[xxvi]Baarmz Ermenilerin pozisyonuna bal. Eer bizimle yrrseniz Kafkaslar beraberce paylarz. Tiflis, Kutayis, Batum ve Trabzon limannn bir ksm Grcistana verilir. Bak, Elizabethpol ve Daistan Mslman btnlne dahil olur, Erivan, Kars, Elizabethpoln dou ksm, Van, Bitlis ve Erzurum vilayetleriyle birlikte Erzurumu oluturur[xxvii]. Tanaklarn Kafkasyada Rus mparatorluuna kar bir isyan balatmasnn sz konusu olmadn belirtip bu teklife olumlu yant vermemesinin ttihatlar kzdrd anlalyor.Talat Paa , daha sonra Ruslarn kurduu Ermeni birliklerinde komutanlk yapacak olan ( o dnemde Osmanl Mebusan Meclisinde milletvekili ) Karekin Pastrmacyana Tanaksutyunun tutumunu beenmediklerini , TCnin yapacaklarnda artk zgr olduunu belirtmiti.[xxviii] Peki kongrede Tanaklar ne konumulard? Ermeni kaynaklar kongreden baz yelerin srarl isteklerine ramen Rus Komutas altnda Ermeni taburlar oluturulmas karar kmadn belirtiyor.[xxix] Kongre , yirmisekiz oturumdan sonra Ermenileri yaadklar lkenin yurttalk grevlerini yerine getirmeye aracaktr[xxx] Ancak kongre kararna ramen sonraki gelimelerle Pastrmacyan ve Antranikin ba ektii grup Ruslarla ibirlii karar alacaktr. Sonu
11
Ermeniler ve Trkler
Elimizdeki bilgileri toparladmzda, TCnin Dou Anadoludaki en gl Ermeni rgt olan Tanaksutyuna Birinci Dnya Savann hemen arefesinde Ruslara kar Osmanl mparatorluunun yannda olduklar takdirde 3 vilayeti nerdikleri ( Erzurum, Bitlis ve Van) ortaya kyor. Balkan Sava sonras istikametini Trk milliyetilii olarak belirlemi olan ttihat Terakki Cemiyetinin asrlardr Trkl ve Mslmanlyla gnllerde yer etmi bir ehri Ermenilere teklif etmesindeki garabete mi armal? Yoksa Ermeni birliklerinin en nde gelen komutanlarndan birinin ttihatlarn bir zamanlar can dostu olan Pastrmacyan olduuna m hayret edilmeli? Kukusuz bunlar ayr tartma konusu. Benim asl dikkat ekmek istediim nokta her iki tarafnda popler kaynaklarnn bu kongrenin zerinde pek durma ihtiyac hissetmemesi. Talat Paann isteiyle yapld belirtilen 8.Tanak kongresi ile ilgili bilgiler hem Trk hem Ermeni aratrmaclarn almalarnda nedense zerinde fazla yorum yaplmadan stnkr ekilde veriliyor. Bu konuda her iki tarafn popler almalarn ele aldmzda gerek Prof. Vahakn N. Dadriann , Taner Akamn gerekse Prof.Yusuf Halaolunun almalarnda bilgi bulunmamas dorusu artc. Kanmca szkonusu toplant soykrm yapld ya da Ermeniler hainlik etti grlerini destekleyenlerin argmanlarna uymuyor. Ermenilere soykrm yapldn savunanlar , soykrma uradn iddia ettikleri toplumun ileri gelenlerin ttihat Terakki ile zamannda yakn ibirlii ierisinde olduunu aklamaktan kanyor. Rus Ordusunun 1914 sonlarndan itibaren hzla Osmanl topraklarnda ilerledii srada Antranik ,Pastrmacyan gibilerin ynetimindeki Ermeni etelerinin Mslman sivillere yapt katliamlar, yine binlerce Mslman sivilin g etmek zorunda kaldn grmezden geliyor. ( 1917 sonrasnda ayn katliamlar bu sefer Rus Ordusu ekilirken tekrarlanmtr.) Ermeniler hainlik etti argmann savunanlar ise darbeyle i bana gelmi , ttihat Terakki Frkas Merkez komitesinin zamannda ibirlii yapt Tanaklarla sava ncesinde de pazarlklara girdiini aklamyor, sava srasnda binlerce Ermeni sivilin, kadn, oluk-ocuun o gnn artlarnda zorla g ettirilmesi kararn ise savunmakta zorluk ekiyor. Cemal Paa anlarnda hakl olarak zorla yerinden edilen Mslmanlar iin serzenite bulunur: Rus istils srasnda Ermeni zulm ve ve cinayetlerinden kurtulmak iin Diyarbakr zerinden Halep ve Adana yoluyla Konyaya, Erzurum ve Azerbeycandan Sivasa iltica etmi olan Trk ve Krt muhacirlerin gsterdikleri manzara bundan daha az vahim deildi. Fakat o zavalllar Mslman olduklar iin hibir Alman ya da Amerikan misyoneri onlar iin rapor yazmad ve onlarn felket ve sefaletini mnasip bir dille aklama ihtiyacn vicdannda hissetmedi.[xxxi] Standford Shaw, 1919 ylnda mtareke dneminde yaynlanan Tasvir-i Efkr gazetesine dayanarak resmi olarak 1.604.031 mslmann Rus ve Ermeni saldrlarndan dolay g ettiini, bunlarn yaklak %43.7 ( 701.166 ) nin alk, hastalk ya da katliam nedeniyle ldn belirtiyor.[xxxii] Savatan sonra Erzurum valisi resmi olarak g ettii saptanan 448.607 mslmandan sadece 173.304nn ehre dnebildiini bildirecektir. [xxxiii] Yakn zamanda Murat Bardak tarafndan yaynlanan Talt Paann Evrak- Metrukesinde zorunlu tehcire tabi olan Osmanl Ermenisini 924.158 olarak veriliyor.[xxxiv] Prof. Yusuf Halaolu ise tehcir edilen Ermeni saysn 438.758, tehcir srasnda eitli nedenlerle len Ermeni saysnn 56610 olduunu belirtirken.[xxxv] Ermenilere soykrm yapldn savunan Yves Ternon ise l saysnn 600000 olduundan bahsediyor. Ermeni Tehciri , yllardr ibirlii yapm, fedai rgtleri de dahil bir ok adan birbiriyle benzeen ttihatlarla Tanaklarn sivil halk zerinden kanl bir hesaplamasyd. Sonu her iki taraftan da birer milyona yakn kiinin g etmek zorunda kald aclarla dolu bir beraberlikti. Ka kiinin ldn tam olarak tesbit etmek ise mmkn deil. Aradan neredeyse bir asr gese de, zerinde tartimalarn hl devam ettii, binlerce Osmanl vatandann g etmek zorunda kald, yollarda hastalklardan, katliamlardan dolay ld olaylara gtren sreci ve zihniyeti ok iyi tahlil etmek,
12
Ermeniler ve Trkler
rkln, kontrolden km dlayc milliyetiliin nelere yol aabildiini grmek, ayrntlarda gizlenen gerekleri ortaya karmak gerekiyor.
[i] Byk Felaket , 1915 Katliam ve Ermeni Sorunu, Re Yaynclk, stanbul, Nisan 2005 s. 76 [i] Cemal Paa, Hatrat ( 1913-1922), Nehir Yaynlar, Nisan 2006,stanbul ,s. 340 [ii] Cemal Paa s. 330 ( Paann burada zellikle Tanaklar kastettii hatralarnn ilgili blmleri okunduunda ortaya kyor. rn. s. 347) [iii] Sacit Kutlu, Milliyetilik ve Emperyalizm Yzylnda Osmanl Devleti, Bilgi niversitesi Yaynlar , 1. Bask, Haziran 2007, stanbul s.221 [iv] Kutlu s.258 [v] Kutlu s.275 [vi] M.Raif Ogan, Sultan Abdlhamid-ftiralara Cevaplar, Kakns Yaynlar, stanbul, 2008, s.25 [vii] Kutlu s.317 [viii] Kutlu 379 [ix] Kutlu 425 [x] Cemal Paa , s. 381 [xi] Kutlu 426 [xii] Yusuf Halaolu Ermeni Tehciri Babali Kltr Yayncl, 14.Bask , 2008 stanbul, s.46-47 [xiii] Cemal Paa ,s. 380 [xiv] Ermeni Komitelerinin Emelleri ve htill Hareketleri- ttihat Terakki Raporu Beyaz Kitap, Kaynak Yaynlar , 2006 s. 174-178 [xv] Salahi Sonyel , The Great War and The Tragedy Of Anatolia, Trk Tarih Kurumu Basmevi, 2001, 2.Bask s. 83 [xvi] Kamuran Grn, Ermeni Dosyas, Remzi Kitabevi, 8.Basm , s. 281
Fikir Platformu
13
Ermeniler ve Trkler
[xvii] Grn s. 281-283 [xviii] A. Avagyan ttihat Terakki Cemiyeti ile Ermeni Siyasi Partileri Arasndaki likiler Ermeniler ve ttihat Terakki, birliinden atmaya ierisinde , Aras Yaynclk, Kasm 2005 , stanbul, s.131 [xix] Tark Zafer Tunaya , Trkiyede Siyasi Partiler C:3 ttihat ve Terakki, Bir an, Bir Kuan, Bir Partinin Tarihi, letiim Yaynlar, stanbul 2007, 3.Bask s.648 [xx] Hovanissiandan aktaran Ternon Ermeni Tabusu, Belge Yaynlar, stanbul, 1993 , s.246 20. numaral dipnot [xxi] Tunaya , s.648 [xxii] Hikmet iek, Dr. Bahaatin akir, ttihat ve Terakkiden Tekilt- Mahsusaya Bir Trk Jakobeni, Kaynak Yaynlar, stanbul, 2. Bask , Nisan 2007 s. 122 [xxiii] Galip Vardardan Aktaran iek s.134 [xxiv] Avagyan , s. 132 [xxv] Tunaya a.g.e s. 649 [xxvi] Yves Ternon, s. 230 [xxvii] Minassian, Birinci Dnya Sava ncesinde ttihat ve Terakki Cemiyeti ile Ermeni Devrimci Federasyonu Arasndaki likiler Ermeniler ve ttihat Terakki, birliinden atmaya ierisinde , Aras Yaynclk, Kasm 2005 , stanbul,s.203 [xxviii] Avagyan s. 132 [xxix] Minassian s.203 [xxx] Minassian s. 203 [xxxi] Cemal Paa s. 485 [xxxii] Standford Shaw, The Ottoman Empire in World War I, Volume 2, Trk Tarih Kurumu, 2008 s. 993 [xxxiii] Shaw s. 993 [xxxiv] Murat Bardak Talt Paann Evrk- Metrkesi Everest Yaynlar 2008, s. 77 [xxxv] Halaolu s. 97-98 ( Halaolu bu rakamdan sadece 9-10.000 tanesinin ekyalarca ldrldn, geri kalanlarn hastalk ve alktan lm olabileceini yazyor) Bu arada Halaolunn Osmanl arivlerine, Murat Bardaknn ise Talt Paann kara kapl defterini kaynak alarak verdii tehcir edilen Ermeni saysnda byk fark olmas dikkat ekici.
14
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
Trkiye Bizi Satar m? (Adil Yapar)
Yazan: lham TUMAS, Azericeden eviren: Adil YAPAR Kaynak: http://lent.az/news.php?id=14859 Rabbim, aramzdaki beyinsizlerin yaptklarndan tr bizi yok eder misin? (Araf suresi, 155) Artk eldivenler atld. Osmanl kardelerimizin Ermenistan snrlarn ama hazrlnda olduklar hakkndaki haberler, hem Azerbaycanda hem de Trkiyede kimiler tarafndan ayr ayr fkeyle karland. Medyada deiik tepkiler verildi, aklamalar yapld. Art niyetli kimseler, dmanlar, ranclar, Rusyaclar, bilmem neciler imdiki Trk hkmetine yllardan beri kalplerinde gizlediklerini aka sylemek iin gzel frsat kazanmlardr. Hayrl olsun diyemeyeceim Her Kardein Yetimi Kendine Meselenin zne inildiinde, meydana gelmesi olasl olan bu snr kaps ama olayna insanlarmz soukkanl yaklamak yerine, daha ok eski geleneklerine bal kalarak Karde Trkiye byle bir ey yapmamaldr diye haykrmaya ncelik vermektedir. Kimse artk kardelik numaralarnn geerliliini kaybettiinin farknda deil. Hlbuki bu numaralar teden beri daima gstermelik olmaktan teye geememitir, zaten. nk karde Trkiyenin ne yaptn, ne yapacan ve en nemlisi ne yapmak zorunda olduunu ondan daha iyi bilen kimse yoktur. Ve ayrca bu karde ylesine bir karde olsa, neyse. Onun 70 milyonluk yetimlerinin yannda, bizim 7 milyonluk yetimler pek ar basmaz.
15
Ermeniler ve Trkler
Aklama: Geenlerde Trkiyenin babakan Erdoan ehre yrye kmt. Babakana bir kadn yaklam ve kendisine: Benim 7 yetimim var, yardm edin!, diye seslenmi. Bunun zerine ak ampulc sizin 7, benimse 70 milyon yetimim var diye cevap vermiti. O gnlerde sayg duyduum siyaset yorumcularndan birinin yazsn okumutum. Bizi Ruslara takas eden, Atatrkt., ve Trkiye ynetimi bizi satt kabilinden ifadeler kullanm. Bu grlerini pekitirmek iin Trkiye Cumhuriyetinin kuruluundan, 20 Ocak olaylarna kadar (Sovyet ordusunun 20 Ocak 1990 tarihinde Azerbaycana girip bamszlk mcadelesini bastrmak iin 150 kiinin ld kanl mdahale, ev.) tarihten de bol bol rnek gstermekten geri kalmam. O, Trkiyenin Ermenistanla olan snrlarn amasn Trk halkna, Trk milletine ve Trkiyenin kendine byk bir hyaneti olarak deerlendiriyordu. Sanki Trkiyenin hi ii gc kalmam, siyasetini sadece kardelerin menfaatine uygun olacak ekilde belirlemek zorundaym, vesselam. Peki, aslnda Trkiye Devletinin kendine belirledii ya da belirlemesi gereken karlar nelerdir? Bu nokta sorununa zm bulan Arimet gibi evreka diye atlan gazete manetlerine yanstlan birka meseleye aydnlk getirmek istiyorum. Prensip olarak, hocam doru sylyor: Trkiye bizi satm! Evet, evet, satmtr. Ayrca bu sat belgelendirmek iin bu zatn tarihten getirdii rneklerden daha dehetli eyleri bulmak da mmkn. Eminim ki, onun Atatrk ile Lenin, smet nn ile ajan iero arasndaki yazmalardan, Molotovun, Mikoyann Trkiye ziyaretlerinden, orada geen konumalardan, bize silah, size Kafkasya pazarlndan, boyunlarna ta balanmak suretiyle boaza atlarak ldrlen Mustafa Suphi ve dier komnist nclerin hallerinden ve de Ermeni ve Krt sorunlarnn ihracndan haberi vardr. Peki, nce Vatan Kstas Nedir? Bilindii zere, bir devleti kuranlar, o devleti kurarken tarihine dayanan, kresel lekli plan ve ltler belirlerler. Sonradan o devlette ynetim deiiklikleri olduunda, bir iktidar gidip yerine bir dieri geldiinde, izilen bu izgi kati surette bozulmaz. Tarih, bu tr ltlerin bulunmad bir takm baya devletlerin kuruluuna ahit olmusa da, bu tr devletler tarihin acmasz snavlar karsnda ayakta kalamayp dalmlardr. Ancak bu art yerine gelmi ve bu ltlere daha sonra da sk skya bal kalnrsa, sz konusu devlete zeval olmaz. Mesela bir dnya devi olan ABDnin asrlardr srp gelen ok nemli ve deimeyen ltleri vardr ki, bunlardan biri Monroe Doktrinidir. Amerikan devlet adam Monroenun izdii ve sonrasnda asrlar boyu Amerika Birleik Devletlerinin yrtt d siyasetinin ana hatlarn belirleyen bu doktrinin 3 art vardr: 1. Mstemleke kartl (Noncolonization) Gney ve Kuzey Amerika ktalar bundan sonra Avrupal glerin mstemlekeciliine maruz kalmamaldr. 2. Mstemleke geii kartl (No Transfer) Birlemi Devletleri, Yeni Dnyadaki mstemlekelerden birinin bir Avrupa lkesinden dier bir Avrupa lkesine gemesine kaytsz kalmayacaktr. 3. Mdahalesizlik (Nonitervention)
16
Ermeniler ve Trkler
Birlemi Devletler, Avrupann iine karmayacaktr. Bu 3 lt, bylece ABDnin uzun yllar boyunca btn dnyada egemen bir devlet olarak gelimesinde byk bir temel oluturmutur. Bir devletin kurulmas ve onun salamlatrlmas iin birok kurban verilmesi gerektii gereini kim yalanlayabilir? Aklama: Bu kurban meselesi kardeimiz Trkiye iin de geerlidir. Atatrk bizi Rusyaya satt derken, aslnda bunun bir sat deil, Atatrkn bir devleti kurma abas olduunu ve bu gelenein Erdoan ynetiminin kefi deil, Trkiye devletinin Atatrk tarafndan belirlenen vazgeilmez bir esas olduunu grmek gerekir. Her ne kadar ac olsa da, o zamann artlarna gre, Atatrk sadece Azerbaycan ve Kafkasyay deil, Kbrs, Musulu ve Kerkk, ayn ekilde kuraca muhteem Trkiye iin kurban etmitir.
Trk Dnyas bir Yana, Azerbaycan bir Yana Kurulmu bir devletin temelini salamlatrmak iin, o devletin nde gelen kiileri genellikle ellerindeki tm olanaklardan yararlanrlar. Gerektiinde, kendi milletinin devletini kurmak iin, bak kemie dayanana kadar mcadele vermi halknn haklarn ayaklar altna almak, kann dkmek, sulu-susuz ayrt etmeden insanlar asmak veya kuruna dizmek yoluna bile bavurabilirler. Evet, bir devleti kurma ve bu devleti pekitirme sanat bunlardan ibarettir: sava, kan, g, kurban Bir dnn, milyonlarca insann kan pahasna kurulmu bir devlet kendini temelini salamlatrmaya alrken, hangi karde devletin problemlerini omuzlarnda ne kadar tar, ne kadar tamaya borludur ve genel olarak, tamak zorunda mdr? yle bir devlet ki, kuruluunda kendi halknn cesetleri zerinden geilmitir. Byle bir devleti idare edenler herhangi bir karde lke halk iin kurban vermeyi kabul eder mi? Sayn politolog hocamzn fikrini bilmem ama - bana kalrsa, bana biri btn Trk Dnyas bir yana, Azerbaycan bir yana olsun, ya da ya Trk dnyas, ya da Azerbaycan mahvolacak dese, ben dnmeden Azerbaycan seerim ve sonucunda Trk dnyas mahvolsa bile, kanlar dkerek kurulmu olan kendi devletime, yine kan dkerek kurulan dier Trk devletlerine ncelik veririm. Bence bu tr bir nce vatan mant, bizim kardelerimizde de vardr.. Biraz Trkiyenin Kurbanlarndan Bahsedelim Bunun iin epeyce geriye, Trkiye Cumhuriyetinin kurulduu yllara kadar gitmek zorundaym. Bu dneme yzeysel de olsa, aydnlk getirmek gerekir. nk yukarda akladmz gibi, Trkiyenin bugn Ermenistanla olan snrn amas meselesi, biroun sand gibi imdiki AKP hkmetinin gdmnde deil, Trkiye Cumhuriyetinin mevcudiyetinde bulunan ve kurucusu Atatrkn ektii siyaset tohumlarnn uzants olup, kati surette Azerbaycana kar ynelmi bir siyaset deildir! Zira bunlar siyasi ilimlerin alfabesidir ve devlet kurmaya kararl byk insanlarn uymak zorunda olduu yazl olmayan klasik kanunlardr.
Fikir Platformu
17
Ermeniler ve Trkler
imdi Trkiyenin bugn Trkiye olmak adna hangi kurbanlar verdiini ve verdii bu kurbanlarn arasnda Ermenistanla olan snrn amann ne kadar nem tadn grelim. Bu kurbanlar, bir milletin kendi devletini kurmasnda vermeye mecbur olduu kurbanlardr ki, bizler de kendi gemiimizde bu kurbanlardan verdik. imdi bir lm-kalm meselesi haline gelmi olan Karaba meselesi, artk bizim olmayan Bat Azerbaycan topraklar, bu yolda verdiimiz ehitler, tm bunlar da Azerbaycan Cumhuriyetinin kurulmas srecinde canmzdan verdiimiz kurbanlarmz deil midir? Trkiyenin durumu daha da elim olmu ve Atatrk bugnk Trkiyeyi kurmak iin daha byk kurbanlar vermitir. Bunun sonucunda, bir zamanlar btn Avrupaya hkmetmi bir devlet, hilafetin son dura olan Osmanl mparatorluu bugn Trkiyenin snd bu kstl toprak ile yetinmek zoruna kald. Karde Trkiyenin talihsizlii daha sonra da devam ederek, hilafetten kopup cumhuriyetin kurulduu o ilk yllarda dzenlenen uluslararas konferanslarda, eitli anlama ve mukabelelerde verdii kurbanlarn faturas daha sonra pahal olmutur; Bulgaristandan kovulan Trklerden balayp, Kbrs, Musul ve Kerkke kadar Ancak cumhuriyetin ilk yllarnda da, Kurtulu Savanda dklen kanlara ramen diplomatik grmelerde ok fazla taviz verilmesinden ikyeti olan bir muhalefet olumutu. Trkiye Byk Millet Meclisinin Trkiyenin farkl blgelerinden gelen mebuslar, Trkiye Cumhuriyetinin Lozan konferansna gnderdii heyetin elde ettii sonularnn bamszlk iin Kurtulu Savan veren halkn yzne bir tokat olduunu iddia ediyorlard. Mehmetiin sngsyle kazanlan muhteem galibiyet Lozanda defnedildi ve bu mukabelede kapitlasyon kokusu var eklinde rahatszlklarn ifade eden baz milletvekillerinden baka, Kurtulu Savandan galip km olan Trklerin savatklar gibi konumay beceremediklerini ifade eden yabanc diplomatlarn szleri bilinmektedir. Her halkarda, ngiltere heyetinin bakan Lord Curzonun u dnceleri, dev Osmanl devletinin, hilafetin son menzili olan bu memleketin cumhuriyet kurmak iin ne gibi kurbanlar verdiini anlamak iin yardmc olacaktr: Yunanistan heyetinin bakan Venizelos, Trk heyetinin taleplerini rendiinde, biraz cesaretlendi. nk btn temsilciler Trklerden daha ar artlar beklemekteydi. Trkler ise birok konuya dokunmadklar iin, o da bunlarla ilgili birok taviz elde edebilmitir. Btn bunlara ramen, Atatrkn de imzalad ve diplomatik adan byk bir kazanm olarak grd Lozan Antlamas, Trkiye Byk Millet Meclisi tarafndan da onaylanmtr. imdi ve o zamanlarda da, Trkiyenin gl devletler karsnda aslnda hangi artlarla kmas gerektii konusu uzun uzadya tartlabilir. Ancak bu tr tartmalarn hibir faydas olmayaca da kesin. nk ortada nder Atatrkn kendi kan ve can pahasna ejderhann azndan kurtard bir Trkiye Cumhuriyeti var. Ayrca uzun yllar sren savalardan yorulmu olan bir memleketin dertlerini, onun hangi artlar altnda ve nelere raz olmas gerektiini, iktisadi ykselme devrine girmek zorunda olduunu, bu memleketin bakomutan Mustafa Kemal Paadan daha iyi kimse bilmezdi. Atatrk bunu biliyordu ve bildii gibi de uygulad! Hem de yaplmas gerekenler bunlarla snrl deildi ve byk nder onlar da yapt.
18
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
Trkiye yalnz Kurtulu Savann deil, ayrca Musulda, Kerkkte byk mparatorluktan sonra sahipsiz kalan yz binlerin, Yunanlar tarafndan kanna kastedilen, ngiliz Babakan Disraelinin Bat Asyann anahtar olarak adlandrd Kbrs Trklerinin kan pahasna kuruldu. Bugnk Trkiye apka inklb, din ile devlet ilerini ayrma sreci, Byk Millet Meclisinde elini krsye vurmu ve benim dediim olacak diyen Atatrkn korkusuyla, gnahl-gnahsz ayrt etmeden aslan, kuruna dizilen, lke dna srlen Trk insannn hayatlaryla kuruldu. Trkiye Cumhuriyeti asrlarn hilafetine son verdi, dnya Mslmanlarn Allahn yeryzndeki glgesinden etmitir Karde Destei mi, Yoksa Devlet Menfaati mi? lgin olan udur ki, bu lekteki bir memleketin sorunlar, dertleri ile tanmam olan (Azerbaycanl) demagog siyasetiler, Trkiyeden karde-destei bekliyorlar ve bunu da minnet gibi komu lkenin hesabna yazyorlar. Bu her ne kadar nihiliste bir sesleni olsa da, bence herkes getiimiz yzyln balarnda Azeri kardelerinin yardmna koan Trk askerlerinin sadece Danak zulmne kar sng ekmek amacn deil de, ayn zamanda Trkiyenin devlet menfaatini de ortaya koyduklarnn bilincindedir. Kan bir ve dini bir kardelerin kardelii sadece karlksz yardmdan ibaret olmaz ki. Deiik yllarda Bakye, Nahvana, dier blgelerde savaan, kan dken Trk paalarn harekete geiren, kardelikten daha kutsal bir nedenleri vard: Trkiyenin menfaatleri! Sevgili kardelerimiz, her eyden nce Bakden Nahvana kadar olan tm topraklarn Trkiyeye ait olmas iin aba sarf etmi ve bu ynde iddialarda bulunmulardr. Ancak bu tr iddialar baarl olmadnda Azerbaycann bamszl ve toprak btnl konusunda talepleri telaffuz etmilerdir. Yine de bu kardelik duygusunun snrlar da sonsuz deildi. Bu ilikiler, bugne kadar defalarca grld gibi Trkiyenin devlet menfaatlerine zt olan herhangi bir olay veya durumla snrldr. Trkiyenin devlet menfaatlerinin balad yerde ise, kurbanlar verilmeye balanr. Azerbaycann Sovyetler Birliine katlmas, Kafkaslardan geri ekilme, Ermeni probleminin buralara tanmas vs. vs. Bu o zamanlar da byleydi, halen de byledir. Trkiye - kurbanlar stnde kurulmu bu memleket, kendini kurbanlar ile kuvvetlendirmeye bir o kadar meyilliyse, bunu sadece normal ve sakin olarak karlamak gerekir. Ayrca bu noktada Erdoan ynetimini itham etmek, onu sadece szde var olan bir Trk Birliine ihanet etmekle sulamak, bir yersizdir. Bu Cumhuriyeti Atatrk Kurmutur imdi de snrlarn alp almamas meselesi ortaya kt. Hereyden nce byle bir meselenin gerekten gndemde olup olmadndan emin deilim. Bu tr bilgilendirmeler ya kamuoyunu yoklamak, bu almann gereklemesi durumunda ne tr tepkilerin doacan yoklamak iin olabilir. Ancak ikinci olarak bu haberlerin daha ziyade dezinformasyon amal olduuna inanyorum. Bunlardan hi birini gz nnde bulundurmadan, artk aklamalar verilmektedir. Bugnlerde bizlerde herkes Ermenistan-Trkiye snrnn almasnn sadece Azerbaycana deil, ayn zamanda Trkiyeye zarar getirecei vurgulanmaktadr. Tersini dnenler de yok deil. Bunlar, Trkiyenin Ermenistanla bir al verie balamas, bu devletle normal ilikilerde bulunmas, Ermenistann Rusyann himayesinden kmasna neden olabilecei hesabn yapmaktadr. Gya bu ekilde, Ermenistan Trkiyeye baml bir hale gelecek, arkasndan da Azerbaycana, Biz artk dostuz, gel, topraklarna sahip k diyecektir.
19
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
Kald ki, snrlarn almasnn sadece Trkiyeye yararnn olup olmayaca, bizden sorulmayacaktr. Tabii ki, bir karde gibi onu sezdiimiz herhangi olas bir zarardan haberdar etmek, grevimizdir, ancak dediimiz gibi, kardeimiz, kendi ihtiyalarn bizden daha iyi bilir. Ksacas, eer Ermenistan snrn amak Trkiye iin vazgeilmez bir ihtiya ise, bu alma onun devlet menfaati dorultusundaysa, bundan sonraki gelimeler en ince nanslarna kadar hesaplanmsa, ERMENSTAN SINIRLARI AILACAKTIR! Kimsenin gznn yana bakmadan Bunu isteyenler de var, ngilizin ad kt bile Buras Trkiyedir, canm! Bu cumhuriyeti Mustafa Kemal Atatrk kurmu! Bu memleketin mayas kurbanlarla tutmu! Burada devlete, devlet menfaatlerine namus meselesi gibi baklr. Namus olan yerde ise, ne kardee bakarlar, ne bacya
Fikir Platformu
20
Ermeniler ve Trkler
Muhafazakar Aydnlarn Ermeni Sorununa Yaklam Deiiyor mu? (Tuncay Ylmazer) Geliboluyu anlamak sitesinden Taner Akamn hayli tartmalara yol aan nsan Haklar ve Ermeni Sorunu adl kitab , bir Ermeni akademisyenin Akama anlatt ok arpc bir anekdotla balar. K. Sarkisyann tehcir srasnda Urfada dedesi ldrlm, anneannesine ve aileden kalan 6 kiiye ise dedesinin i arkada Hac Halil, kimsenin dikkatini ekmeden aylarca kendi evinin at katnda bakm, tm ihtiyalarn karlamtr.1 Bir nevi Anne Frank olaynn Birinci dnya sava versiyonudur bu anlatlan.2 Anadoluda o dnemde buna benzer birok olayn yaand duyulmutur. Urfal Hac Halil olay Ermeni Sorunu dediimiz trajedinin aslnda birok farkl boyutu olduuna arpc bir rnek. Oysa bu sorun ne zaman gndeme gelse hemen sizden tarafnz semeniz isteniyor adeta. Ya soykrm yaplmtr diyeceksiniz. Ya da yaplmamtr . ki kutuptan birini semezseniz damgalanmanz kanlmaz. Ancak binlerce kiinin hayatn kaybettii, devasa g hareketlerinin olduu, total sava kavramnn pratiinin karlkl tm ynleriyle yaand bu sreci soykrm ifadesi ardnda tartmak meselenin anlalmasna hibir fayda salamyor. Son zamanlarda muhafazakar-islamc yada milliyeti olarak tanmlanabilecek aydnlar arasndan da bu konuda farkl sesler kmaya balad grlebiliyor. Bu yazmda son bir yl ierisinde rastlayabildiim birka yaznn baz blmlerini sizlerle paylamak istedim.
Fikir Platformu
21
Ermeniler ve Trkler
ncelikle , Trkiye gibi sosyolojik adan dinamik deiikliklerin srekli yaand bir lkede muhafazakarl tanmlamann asl ilgi alan sosyoloji olmayan biri iin ok zor olduunu itiraf ediyor, en genel anlamyla kullanyorum. Muhafazakar demekle milliyetilikten slamcla kadar geni bir yelpazeyi ieren, lkemizdeki semen kitlesinin yaklak yzde 60-70 ine karlk gelen, dini ve milli deerlerlere daha sk atf yapan ve genellikle bireysel haklar zgrlkler yerine devleti her zaman nceleyen bir kitleyi kastediyorum.
ncelikle bir noktann altn izmek gerek. Trkiyede muhafazakar aydnlarn Ermeni Sorunu konusunda grleri yakn zamana kadar, devletin resmi gryle paralel gitmitir . Baka trl sylemek gerekirse Ermeni sorunu, Muhafazakar camiann devletin resmi tarihiyle nadiren ittifak ettii alandr. Ermeniler yllarca millet-i sadka olarak yaar iken ne yazkki byk glerin oyununa gelmiler ve ihanet etmilerdir. Bu yzden tehcir edilmilerdir. Tehcir srasnda da ne yazkki ekyalarn yol at lm olaylar yaanmtr En azndan yakn zamana kadar Ermeni Sorununun tanmnn bu ekilde yapld sylenebilir. Fatih niversitesi retim yelerinden Do. Dr. Gkhan Backn yazs kanmca bu konudaki ok nemli bir dnm noktas. 3 Ocak 2009 tarihli Zaman Gazetesinde yer alan yazsnda Back, Muhafazakarlarn Ermeni sorunun saklad byk baz dier sorunlar grmediklerini yazyor, kendi kimliini ve tarihini savunduunu dnen muhafazakr kitlenin aslnda kendi tarihi ve kimlii ile savaan tarihsiz ve kimliksiz bir aznl savunmak durumuna dtn belirtiyordu.
3
lk olarak, Ermeni meselesi balamnda sz edilen dnemde ynetimde, gc bir asker darbe ile ele geirmi ttihat ve Terakki Partisi bulunmaktadr. Dolaysyla bu dnemde olup bitenleri Trkler yapt, Osmanllar yapt gibi mulak ve aklayc olmayan ifadelerden kurtarp ttihat ve Terakki yapt dzlemine ekmek gerekir. ttihat ve Terakki, hibir ekilde yerleik Osmanl dzenini temsil etmez. ttihat ve Terakki bir darbe ile ibana gelmitir. Darbe esnasnda Yakup Cemil, Osmanl Harbiye Nazr Mir Nazm Paay alnndan vurmutur! Bir zaman sonra binlerce genci Sarkamta lme gtrecek kadar hesapsz ve maceraperest Enver Paa ise silahn Osmanl sadrazamnn alnna dayayarak istifaya zorlamtr. Aslnda, ttihat ve Terakki, yzyllardr sren ok milletli Osmanl barn sona erdiren tarihsel krlmay temsil etmektedir. Back, Muhafazakr akln , acilen Ermeni meselesi balamnda ele alnan dnemdeki olaylar ve aktrleri ayrtrmas gerektiini savunuyor, kendi yazmalarnda Araplar kpek olarak nitelendirmekten ekinmeyen ttihatlarn, Osmanl barn anlamas ve kurtarmasnn imkansz olduunu belirtiyordu. Dolaysyla muhafazakrlarn ilk yapmas gereken ey zihinlerindeki tarihi ayrtrmaktr. Yakup Cemil, Enver Paa, Talat Paa, Kara Kemal, Cemal Paa gibileri, Osmanl yerleik dzenini temsil eden kiiler deil aksine onu sarsan, acmaszca iddet kullanmaktan ekinmeyen ve lkeyi kaosa srkleyen kiilerdi. stelik bu insanlar, aldklar eitim, sahip olduklar ufuk gibi konularda da zaten hibir ekilde Osmanl adam/idarecisi olma vasfna sahip deildiler.
22
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
..Yakup Cemilin Osmanl Harbiye Nazrn alnndan vurmasndan elli yl gemeden ayn zihniyet, lkenin bavekilini 27 Mays srecinde ipe gndermitir. Bir lde Cemal Paann Arap vilayetlerinde yaptklarn, 12 Eyll rejimi Diyarbakr hapishanesinde yapmtr. Bu yzden muhafazakr kitle, muhayyilesindeki resmi aydnlatmak ve Osmanl ile ttihaty ayrt etmek zorundadr. Muhafazakrlar, kkleri ve kimlii korumak adna bilmeyerek ttihatlarn cinayetlerini savunmak felaketine srklenmemelidir. Back ayrca Ermeni sorununun ok fazla bilinmeyen bir ynn de vurguluyordu: lm, srgn gibi tartmalarn tesinde yz binlerce insan ilgilendiren bu olayn ekonomi-politii nedir? Yzyllardr bizimle yaam Ermenilerin arkada brakt evler, araziler imdi kimlerin elindedir? Ermeni meselesini vatan, millet edebiyatna irca edenler acaba meselenin ekonomi-politiini mi rtmek istiyor? Back yazsnn son blmnde ise slamn en nemli kurallarndan biri olan kul hakkn hatrlatyordu: slam, mutlak bir adalet talep eder ve artlar frsat verdii ilk anda mutlak adaletin tecelli etmesine ynelik bir evrimi emreder. Bu balamda en pazarlksz belirleyici ilke ise kul hakkdr. Ayn ekilde, Ermeni meselesinin kimlere hayat pc verdii muhafazakr akl tarafndan ok iyi hesaplanmaldr. Baz blmlerini aldm bu yaznn akcas bir hayli tartlacan beklemitim. Ama bildiim kadaryla Cengiz andar bir yazsnda atf yapt. ok yakn zamanda yaynlanan bir yazsnda da Ahmet Turan Alkan biraz alayc ekilde Ermeni sorununa genel bak sorguluyordu:4 Ermenilerin birka gn iinde evlerini, mahallelerini, memleketlerini brakp gittiklerini sorgulamaz bu bak as; sanki uzak akrabalarndan cil mektup almlar da gitmek zorunda kalmlar gibi steril bir klfla kaplyoruz byle bilgileri. Evet, ok da iyi komulard ama gitmek zorunda kaldlar, ah yazk Alkan Ermeni Emvl-i Metrukesi konusunun yeterince aratrlmam olduundan yaknyor, bu konudaki tek akademik almaya ise ulalamadn belirtiyordu. Yama yok, 4 bin yllk devlet, 2.500 yllk ordu gelenei olan bir yerde, tehcir edilenlerin emvli zerine de elbette hkm kurmuuzdur; nitekim 14 Mays 1331 (1915)de karlan, Vakt- Seferde craat- Hkmete Kar Gelenler in Cihet-i Askeriyece ttihaz Olunacak Tedabir Hakknda Kanun-u Muvakkatta bu durumun srt ak kald sonradan farkedilip ayn yln 13 Eyllnde, Ahar Mahallere Nakledilen Ehasn Emval ve Dyn ve Matlbat- Metrkesi Hakknda Kanun-u Muvakkat yaynlanmtr. Bu geici kanuna gre tehcir edilenlerin bor ve alacaklar resmi komisyonlar tarafndan ynetilecek, paralar artarsa gittikleri yere gnderilecektir!.. Aa, Ermeni Emvl-i Metrkesi hakknda bugne kadar bir, sadece bir alma yaplm grnyor. Dokuz Eyll niversitesinde iki yl nce byle bir alma yaplm. Yksek lisans almasnn ad: Tehcirden Milli Mcadeleye Ermeni Mallar (1915-1922), yazar Tayfun Erolu, 206 sayfa. YKn ulusal tez merkezi sitesinde almann ksa knyesi var, hatta PDF nshasnn amblemi bile var fakat aamadm. Biraz aratrdm, bakalar da ulaamazm, yazar tarafndan belirli bir sreye kadar bakalar paylamasn diye olsa gerek ambargo konulmu teze. Doru mudur?
23
Ermeniler ve Trkler
Yeni afak gazetesi yazarlarndan Prof.Yasin Aktay 20 Mart 2010 tarihli Yeni afak gazetesinde yaynlanan makalesinde Babakan Erdoann gerekirse kaak Ermeni gmenleri snr d ederiz szlerini eletirirken Devlet ideolojisinin bindirdii ykler iktidar stlenen iyi niyetlileri de ba etmeleri gereken en ar bozucu etkiyi yapyor diye yazyordu.5 ..Devlet adna konumayan, saf bir vicdan sahibi bir Erdoan, en saf slami referanslarna sahip bir Erdoan birilerinin gnahnn cezasn alakasz bir bakasna ektirmeyi bir fikir olarak bile olsa, aklnn ucundan geirir miydi acaba? Ermeni tasarsnn babakann ve hkmetin imdiye kadar gelitirdii izginin en etin imtihann oluturduu bu saatten sonra sylenebilir. Babakann kaak Ermenileri snrd etmekle ilgili dncesi telaffuz edildii anda 1915 ylna ait Ermeni milliyetilerinin ilemeye alt tenkil-tehcir algsn bir tr canlandrm oldu. Bugn bunu yapabileceini dnmek ile gemite neler yaplm olabileceini birbirine pekitirici bir argmanla balamak hi de zor deil. Dorusu soykrm Trkiyeye itiraf ettirmeye alan uluslar aras siyasal aktrlerin karsnda daha soukkanl ve vicdan asla elden brakmayan bir yaklam zerinde almak gerekiyor.. Byle birka yazdan genellemeci sonular karlabilir , bu yazlar resmi tarihten farkl dnmeyen Muhafazakar kitlelerdeki deiimin bir iareti olabilir mi? Dorusu emin deilim. Ancak sz konusu yazlar Ermeni Sorunu hakknda nmzdeki dnemde ok daha farkl grlerin ortaya konulacann ilk gstergeleri olarak gryorum.
Bu konuda grlerimi daha nceki yazlarmda belirtmitim. Ksaca zetlemem gerekirse Ermeni sorunu dediimiz meselenin aslnda, sosyal darwinist idealleri paylaan , pozitivist, hemen hemen ayn dnya grlerine sahip, hatta yakn zamana kadar ibirlii ierisinde olan iki rgtn ttihatlarla Tanaklarn sivil halk zerinden kanl bir hesaplamas olduunu savunuyorum. Bu hesaplamann sonucu ise sonucu ise iki milyona yakn Mslman ve Hristiyan Osmanl vatandann etkilendii korkun bir trajediydi. zellikle 1914 Austosunda Erzurumda yaplan Tanak kongresine ttihat- Terakki temsilcilerinin de katldn , Talat Paann bilgisi dahilinde savaa Osmanl tarafnda olurlarsa Tanaklara Erzurum, Van ve Bitlisin teklif edildiini , bu toplantnn gnmzde meseleyi anlatma iddiasnda bulunan ne Trk ne de Ermeni kaynaklarnda fazla durulmadn ya da eksik anlatldn yazdm okurlarmz hatrlayacaktr. Nedense resmi tarihilerimiz ne de diyaspora tarihileri ttihat-Tanak ilikileri zerinde ok fazla durmuyor. Ermeni Sorununa yaklamn, yurtd parlamentolarda yaplan oylamalar ma seyreder gibi seyredip skoruna gre sinirlenmek ya da sevinmekten ok daha te davranlar gerektirdii ak. Ayrca soykrm yaplmtr ya da yaplmamtr gibi iki kutuplu bir tartmann sorunun anlalmasnda son derece s ve yetersiz kald da ortada. Neredeyse bir asr nce yaanm bir trajediyi daha soukkanl deerlendirmek gerekiyor. Ek okuma: ttihatlar Tanaklara Ne nermilerdi?
Fikir Platformu
24
Ermeniler ve Trkler
Zabelin Szsn da Dindirecek Bir Ariv Belgeniz Var m? (zlem Yaz) Tarihilerimiz pek sevdiler bu ii. Amerikada pier bize de der. Fena m oldu? lk a toplumlarnn amanlar gibi her bir televizyon kanal bir tarihi yakalam konuturuyor babam konuturuyor. Artk bir sredir gzden dm resmi tarihin gurusu beyefendiler mi ararsnz, kesmeyelim de besleyelim mi dzeyinde espri yapmay renmi hh hh hhh diye gdaklayanlar m? Gn dodu ya biz de gzlerinin iine bakyoruz hazretlerin. Bakalm bu gece bu soykrm meselesini nasl kotaracaklar diye. Bir azdan kestik srdk ama hele bi sor; niye kestik. Srdk ettik, ama sor bak; nedeni neymi deyu konuup duruyorlar. Ftk ameliyatna hazrlanan cool doktor tavrlarn taknm adamlar, beyaz kenarlkl poetlere yerletirilmi fotokopi ariv belgeleri elde, bir o kad bir bu kad har har kartryor: Bak bak 1895 aha da iki adet top resmi, bu da Hnak militanlar. Patriklik arivleri yle, Amerikan arivleri byle Talatn hatra defterindeki 1 milyondan 300 bin kar, ondan da 500 kar, hadi hatrn iin uradan buradan da 50 bin eklemi olalm grdnz m bakn 1 milyon Ermeni deilmi len; meerse 300 bin kii lvermi. Sonra 500 e 1 ekle 200 kar 300 ekle grdnz m canm gidenler yle 2 milyon falan deil, ta atlasa 1 milyon 200 bin
Fikir Platformu
25
Ermeniler ve Trkler
Pes! Btn kantlamaya altklar nedir biliyor musunuz, bizi inandrmaya ikna etmeye altklar: Selim Deringil gibi Taner Akam gibi tarihiler diyelim ki ikembeyi kbradan atyorlar olsun. 1895 lerde falan hi de yle Hamidiye alaylar, kyller falan katliam yapmam, kylerden kz karmam, Ermeni mallarna konmam olsun, hadi Halaolu hakl olsun btn katliamlar Hnak eteleri Zeytunda, Vanda, Diyarbakrda yapm olsun hatta Ermenilerin ldrld katliamlar bile! Bu durumda biz vicdanen una ikna olmalyz ki Bursada, Ktahyada, Yozgatta, Siirtte, stanbulda, Kayseride, Orduda milyonlarca Ermeniyi toplayp binlerce yldr yaadklar topraklardan srmeye hakkmz vard. Yolda len(drlen)ler de, pek onlardan bahsetmeyi sevmiyoruz ama vaka-y adiyeden bir takm anssz olaylar. Hem biz de katledilmedik mi Balkanlarda? Hem Osmanl paralanmamak iin meru mdafaa yapmyor muydu?
Resim: Tehcirden sonra Kudse gtrlm yetimler Devleti Alinin dalmamas adna Halaolunun en iyimser rakamlar ile 300 bin bulduu katledilen insan saysna bakp bu soykrm deil, katliam deil mdafaadr, vatan savunmasdr argmanna he diyenler Srebrenitzada Yugoslavyann paralanmamas adna savaan Srplarn katlettii 10 bin civar sivil insan iin Uluslararas Ceza Mahkemesi tarafndan soykrmdan dorudan doruya Srbistan sorumlu tutulamaz karar verildiinde ne dnmlerdi acaba. Devleti Alinin bekas iin her trl zalim sava stratejisinin uygulanabileceini dnenler bir an durup Bosnay, eenistan, Dou Trkistan tartmallar vicdanlarnda. Eer hala normaldir diyebiliyorsak zaten ver elini 40 bin cenazenin kalkt Krt corafyas da diyebiliriz. Srekli ve srekli tekrar ettikleri bir dier argman bizler de Balkanlarda, Kafkas Cephesinde ok kayplar verdik. Giritten srlp kovulduk. Peki ne zaman bir milletin ektii aclar baka bir millete ac ektirmek iin meru bir sebep oldu. Holokostun aclar da acaba katledilmi Yahudi halknn gidip Filistinlileri srmesi ve katliam yapmas iin bir sebep miydi.
26
Ermeniler ve Trkler
Ha sonra ne diyor devamnda Yusuf Halaolu, Murat Bardak gibi tarihiler Atatrkn, Mahmut Esat Bozkurtun da Trk olmayan halklar hakknda onlarn bu lkede yerlerinin olmadna dair, tek haklarnn kle olma hakk olduuna dair beyanatlar vermesi normalmi. nk bir savatan kmz hem de o dnemde Hitler gibi Musolini gibi insanlarn ok daha ar laflar varm. yi de deerli tarihim, bugn Hitleri herhalde Avrupada bir avu faist dnda kimse ulu nder, tartlmaz kahraman falan ilan etmiyor. Hitleri koruma kanunu falan da karmyor deil mi ya. Bu tr demelerine ksaca tek bir isim veriliyor faizm! Standard bu kadar da drmeyelim. Sonra Kemalistleri bile kzdrrsnz maazallah Agzl bir cenaze levazmats tavr ile atalarnn cesetlerini sayp kan rakamlar zerinden toplama karma yaptmz insanlarn hakkn hukukunu Irakta, Afganistanda milyonlarca insann lmne sebep olan, burkal alvarl insanlarn kanlarn bylesine helal kabul etmi bir lke ne kadar savunur, 2000 ylndan beri Filistinde 2500 den fazla ocuun katili olan sraile tm d yardmlarnn %30 unu aktaran irkefler parlementosunun ald soykrm karar kimin ne kadar acsna ifa olur bilinmez ama eer gerek manada vicdan, ahlak, hatta iman denilen eyi tayorsak Trkiye Halknn dnp diasporada yaayan Ermenilerin aclarn grmeye, iten bir znt ile kucaklamaya ve helallik dilemeye ihtiyac var. Bunun da tesinde Trk Devletinin bu konuda ciddi, gnl alc ve samimi admlar atmas art. stelik mze olarak alm, hasz, ylda bir turizm kapsamnda dinsel trene (ne demekse) izin verilmi, Ahtamardan bozma Akdamar (kilisemsi) mzesi gibi olmayan samimi admlar. Bunu Amerika, sve u bu istiyor diye deil bir hakk iade edebilmek iin ve insan olma sorumluluuna sahip olduumuz iin yapmaya ihtiyacmz var stelik.
Resim: Krt arabin aireti, Nisibin(?)-Demir Kap arasndaki yolda 7 Ermeni kadn rehin almlar. (The Kurdish Sharabin tribe, which held seven young Armenian women captive, on the route between Nisibin and Demir Kapu.) Diaspora diaspora diye dmz patlatp durduklar eytan deil. Onlar benim babamn babaannesinin bir sabah vakti derdest edilip mehule gnderilmi, lene kadar alayarak anlatt
27
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
komularnn torunlar. Birok arkadamn zorla evlenilmi anneannelerinin babaannelerinin karde, akraba ve hsmlar. Ya da bir gece vakti hikayesi ile facede karlap boazma bir eyleri dmleyenlerden biri. Zabel belki de: Zabelin babasn 1915de srgne giderken yolda bir Krt kyls annesinin elinden ekip alm, yllarca dalarda oban olarak altrm, sonra da bir gn bir subaya satm (ardk m yoksa evet satm!). yle anlatyor hikayenin gerisini Zabel: Babam annesini bir daha grmemi. Dalarda obanlk yaparken kendisi gibi ayn kaderi paylaan ayn yalarda bir Ermeni ocuuyla tanm ve birbirlerinin parman kesmiler ve akan kan ierek kan kardei olmular. Ben 1970 yllarna kadar amcam olduunu sanrdm o kiinin. Babam o tarihe kadar her eyi benden saklamt. Sebeplerini belki anladnz Rahmetli Hrant Dink, kardeleri Yervant ve Hosrov ile ayn okulda okudum, ayn masalarda yemek yedim, beraber gldk beraber aladk. lkokuldan sonra Lbnana g ettik. Tuzla kampn duymu olmalsnz. O binalarn temellerinden kan topraklarla yol yapmtk denize gitmek iin. O kamp da gitti elden Resmi tezin savunucusu tarihilerimiz son gnlerde hep ayn trky ryor: Tarihiler komisyonu kuralm, uradaki arivleri inceleyelim, buradakilere bakalm. Kflenmi yz binlerce sayfay kartralm greceksiniz, kantlayacaz ne kadar hakl olduumuzu. O sayfalarn bu lkenin her bir kesine ac hatralarn brakm Zabelin babas ve dier tehcir kurbanlarna bir faydas yok biliyorum. Ama merak ediyorum kurulmas istenen tarih komisyonu o da gitti elden cmlesiyle iimde sz brakan Zabelin ve onun gibi milyonlarn yreinde bir yerlere deecek, tm yaadklar iin bir teselli verebilecek mi? Cevab evet deilse bu sorunun brakn bari bizler bildiimiz gibi helalleelim. Zira kimse kusura bakmasn bu adam ben ldrmedim, maln mlkn ben yamalamadm, karsn kzn kle pazarlarna ben drmedim. 95 yldr arka bahede sakladnz cesedini de tamanza ben yardm etmeyeceim!
Fikir Platformu
28
Ermeniler ve Trkler
Bedizzaman ve Ermeni soykrm meselesi S- Gayr- mslimlerle nasl eit olacaz? C- Eitlik; fazilet ve erefte deildir, hukuktadr. Hukukta ise ah ve geda birdir. Acaba bir eriat ki karncaya ayak basmaynz dese, onu ikenceden men ederse, nasl ben-demin hukukunu ihmal eder? Kell! Biz gereken uygulamay yapmadk. Evet, mam- Ali (r.a.)nin bir Yahudi ile muhakemesi ve iftihar vesileniz olan Salhaddin-i Eyyubnin fakir bir Hristiyan ile mrafaas sizin u yanl dncenizi dzeltir, zannederim. S- Ermeniler zimmdirler. ehl-i zimmet, zimmettarlaryla nasl eit olurlar? C- Kendimizi dev aynasnda grmemeliyiz. Kabahat bizde. Tamamen zimmetimize alamadk, bihakkn adalet-i eriat gsteremedik. eriat dairesinde, hukuklarn, despotizmin kt yntemlerini kullandmz iin koruyamadk; sonra da istedik, kuvvetimiz kalmad. Ben imdi Ermenilere bir nevi zimm-i muahid nazaryla bakyorum. S- Ermeniler bize dmanlk edip, hile ve hyanet ediyorlar. Nasl dostluk zerinde ittifak edeceiz? C- Dmanln sebebi olan siyasi basklar bitti. Tahakkmn ortadan kalkmasyla dostluk hayat bulacak. Size bunu katiyen sylyorum ki, u memleketin saadeti ve selmeti Ermenilerle ittifak ve dost olmaya baldr. Fakat mtezellilne dost olmak deil, belki izzet-i milliyeyi muhafaza ederek, musalha elini uzatmaktr.
29
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
Bir ey syleyeceim: Varsayalm ki, Ermeniler birden sahife-i vcuttan silinsin. Bylesi bir dmanln size zarardan baka ne faydas vardr. (1913te sarf edilen bu szlerden aka anlalan o ki; ttihatlar, 1915 olaylarndan ok nce, Ermenilere ynelik toplu katliam fikrini, Krtler arasnda yaymaya balamlardr.nt/muh.znar) Halbuki, dem* zamanndan,2 yolda arkadalk eden bizimle gelmi byk bir unsurun zevali deil, belki kk bir kavmin mahv dahi 1 dr. merdlan* kabilesi bin senedir yine merdlandr. Hem de onlar uyanmlar; siz uykudasnz, rya gryorsunuz. Hem de milliyetilik fikriyle birlik kazanp glenmilerdir; siz,ayrlklar yznden etkisizsiniz. Hem de galebe etmek istiyorsanz; onlarn sizi malup ettii silah ile, yani akl ile, milliyet fikri ile, ilerlemecilik eiliminizi glendirmek suretiyle, hukuk ve adaletin aranzda ykseltilmesi ile malup edebilirsiniz. Bence imdi kl vuran, o klcn aksi dner, yetimlerine dokunur. imdi galebe kl ile deildir. Kl olmal, lkin akln elinde. Hem de dostluun sebebi vardr. Zira komudurlar. Komuluk, dostluun komusudur. Hem de onlar uyandlar, dnyaya yayldlar, terakkiyat tohumlarn topladlar, vatanmzda ekecekler. Bizi medeniyete mecbur, terakkiye ikaz, bizdeki fikr-i milliyeti hyar ediyorlar. te u noktalara binaen, onlarla ittifak etmek lazmdr. Hem de bizim dmanmz ve bizi mahveden, cehalet aa ve olu zaruret efendi ve hafidi husumet beydir. Ermeniler bize dmanlk etmilerse, u mfsidin kumandas altnda yapmlar. kaynak:itimaidersler/mnazarat http://www.gazetekurd.net/index.php/yazar-nviskar/said-nursi/4787-ermeni-soykirimi-meselesi
Fikir Platformu
30
Ermeniler ve Trkler
Hrant abimi andm (Garabet Orunz) Tuzladan nce Gedikpaa da bir kilisenin alt katnda yatakhane ve yemekhaneden ibaretti ikametgahmz. Bir minik top sahamz bile vard. te burann ad da Joovarand. Joovaran; kelime anlam, toplanlan yer olduunu ok sonralar rendim. Burada hiyerarik bir dzen deil, aile dzeni vard. Grevlilerimizden erkek olana, baba anlamna gelen hayrig, bayan olanna ise, anne anlamna gelen mayrig diye hitap ederdik. Benim hatrladm ilk hayrig; Aleksandr, ilk mayrig ise; ei Vartanutur. Aleksan hayrigten nce de; Agop ve ei Yeranik mayrig ksa bir sre grev yapmlar. Kz kardelerimizin bir ksmnn kald yer,ncirdibi Ermeni Protestan okulunun yanndaki binayd, 1968de Mardin ili, Silopi ilesi mezrasnda yaayan Varto airetinden katlmlar olunca, nedendir bilmem ama ok sevinmitim. O zaman Joovarann mutfann karsnda, kiler olarak kullanlan bir oday da kzlarn kalmas iin dzenlemilerdi. Artk kilisenin altndaki evimizde, kz kardelerimizle birlikte kalyorduk. Banyoyu ayr gnlerde fakat tane olan tuvaletleri ve lavabolar birlikte kullanyorduk. Joovarana ilk geldiimde Aleksan hayrig vard, kaln sesli, olgun ve de gerek babacan davranan bir grevliydi. Yetimliimizin farkndayd, sevecenlii de ondand sanrm. Zaten aabeylerimiz de vard, ite tam da burada ilk farkna varmtm; Malatyal oluumun. Hrant Dink abim ile ilk gz ve sesli temasmn oluu, kulaklarmda hala yanklanr. lkokula gideceim ilk gn, tm aknlmla saa-sola baknrken, Onun sesini duydum. Benim yontulmam Malatyalm, sende sraya gesen de gitsek. Beinci snfa gidiyordu. O zaman byk aabeyler srayla her sabah kkleri ikierli sra halinde, okula gtrrlerdi. Akam da ayn ekilde geri getirir, yemekten sonrada derslerimizle de aabeylerimiz ilgilenirdi. Kkleri; dersleri bittikten sonra ayak ykamaya sonrada yatmaya yine,
31
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
haftann sorumlu abisi gtrrd. Joovaranda bir gn; sabah kalktktan sonra, el-yz ykama, kahvalt. Kahvalt sonras di fralama, sabah ayini iin st katta bulunan kiliseye klr, tahminen 15 dakikalk bir dua faslndan sonra, tekrar aaya inilir,( bez torbadan yaplm) antalar alnr, kilise kapsnn nnde ikierli sra oluturulup okula gidilir. Haftada iki gn, aramba ve cumartesi gnleri banyo vard. Berberliimizi byk aabeylerimiz yapard, sa modelimizin ismi alabulustu. Yemeklerimizi yapan mayrig, amarlarmz da ykard. Herkesin bir kirli torbas ve kyafetlerinin zerinde ilenmi numaras vard. Ayn numaralar yatak ba ularnda da vard. Ykanm kyafetlerimiz tlenip torbalandktan sonra, bykler tarafndan ranzalarmza aslrd. Dme ve skklerimizi genelde byk ablalar dikerdi. Benim skklerimi Dzaik= iek bac dikerdi. Pazar gnleri; sabah uyandktan sonra el-yz ykanr ve ksa bir kr ayini iin st katta bulunan kiliseye kardk. Bu esnada alt katta sabah kahvaltmz hazrlanrd. Ayinden sonra kahvaltya inerdik. Pazar gnleri kahvaltlarmzda sana ya ve reel olurdu. Sana ya kadn atmazdk, ayakkablarmzn parlamas iin katla cila yapardk. Yemekten sonra Pazar zel kyafetlerimizi giyer, kran duas ve ayini iin tekrar kiliseye kardk. Bu sre bana uzun gelirdi. Yaklak birbuuk saat sren ayinden sonra, baheye kardk. Byklerin yardmc olmasyla hazrlanan masalara, ellerimizi ykayp sra ile geerdik. Haftaann en gzel ve tek etli yemek gn olmasndan dolay, Pazar len yemeklerini ok severdik. ( Et, st, yourt, peynir, yumurta, sebze ve meyvalarmzn byk ounluunu Tuzladaki Kampmzn bahelerinden elde ederdik. ) len yemeinden sonra bahede sohbetler, ziyaretileri gelenler bir kede dertleir. imdilerde ok ufak grnen bahede; yakar top, misket, futbol ve voleybol oynardk. Yerimiz dar ama yreimiz olduka genimi, imdi anlyorum. Saatlerin 16.30 civarlarna yaklatnda, nakhntrik srasna girerdik. Bu yemek ncesi anlamna gelen; genelde bir dilim ekmek zerine srlm kaymak, (zerine eker dklm) olurdu. Futbol oynayarak tketilen enerjimizin geri kazanm iin iyi gelirdi. Nakhntrik sonrasnda, yarm saat sren, bir ksa akam ayinimiz daha olurdu. Pazarn bittiini bu ayinden sonra daha iyi anlardk. Ziyaretiler gider, alayanlar aabeyler tarafndan teselli edilir. lgi ve alaka grmek iin olsa gerek; bazen bende alardm. yl oldu vurduunuza ve ben hala alyorum. Yirmi yedi yldr da EL KOYDUUNUZ Tuzla Ermeni Kamp yanlzlktan alyor. Ya geri verin, ya da ykn. Hrantmz ldrdnz ama, insanlk ve birlikte yaayabileceimiz, kardelik umutlarmz yeerttiniz. Kimbilir; buray da ykarsanz, belki daha gzel Yetimhane inaa etme duygularmz kamlam olursunuz. Ruhun klar iinde olsun Hrant abi.
Fikir Platformu
32
Ermeniler ve Trkler
2 [?
Fikir Platformu
33
Ermeniler ve Trkler
Yasak Demirden Gmlek Gibidir Bir Gn Paslanr, Dklr (Garabet Orunz) 19 yldan sonra, 25 gn nce ikinci defa Malatyaya gittim. Malatyaya gidip de, benim iin zellikle Ermeni Mezarlna uramamak olmaz. Mezarlmzda beki olmasna, etrafnn duvarlar ve bu duvarlarnn da stnde demirler olmasna ramen, gecekondulam olan evrenin ocuklar MEZARLIIMIZA bilinli olarak ve zellikle TAHRP ve MEZARLARA PSLEME grevi ile gnderilip, mezarlk grevlilerine de SZL TACZde bulunuyorlar. Mezarlk grevlisinin syledii, kendisine sylenen u szlere dikkatinizi ekmek isterim. Sana m kald GAVUR mezarln korumak Malatyada Gavur mu? Kald ki buray bekliyorsun. Tm amalar, grevliyi tedirgin ve rahatsz edip oradan uzaklatrmak ve zamanla mezarl da igal etmek. (yaklak 8.5 dnm alan)
34
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
Hazr gitmiken; ana ve babamn mezarlarnn etrafna kk kara zm fidan diktim (uzun mrl oluundan ve susuz da yetiebildiinden) gelen-gideni olmasa da zmn hatrna kular urarlar diye, diktim. Fidanlar diktiimizi seyreden ocuklar, ertesi gn gizlice mezarla girip kk zm de skp mezarlktan dar gtrmler, grevli son anda demirlerden dar karlarken grm. Bir ey syleyemiyoruz, bir yere ikayet edemiyoruz, resmi makamlardan ilgilenenimiz yok diyor. Bunun haricinde anlatacam bir olay daha var ki; Malatyaya 110 km mesafede, bir kyde anamn yadigarlarn da bu yaz buldum, daym ve teyzem. Bir tam gn yanlarnda kalarak 45 yllk hasreti dindirmeye altm, ama dinmedi. Daymdan kardeleri hakknda bir eyler anlatmasn zellikle de anam hakknda anlatmasn istedim. Daym ise kyde len erkek kardeinin hakknda konumay tercih etti. En kk daym 40 yanda rahmetli olmu, ve kyde camiden namaz klnp tek olan kyn mezarlna doru yola ktklarnda, kyn snnilerinden bir gurup, ellerinde sopalarla yollarn evirip, BU KEFEREY bizim mezarlmza gmemezsiniz, llerimizi huzursuz edemezsiniz deyip, kyde len LK DNMEyi gmdrmemiler. Dedem ve daylarm, kardelerini alp mezarln tam kar tepesine tek bana gmmler. Zamanla rahmetli olan DNMEler de Snnilerden ekindiklerinden, llerini daymn yanna gmmeye balamlar. Bir- iki derken ok ksa bir zaman da, daymn yan dolmaya balam. 15 i geen mezar saysn gren muhtar, devlete haber vermi. Kymzde byle bir olay yaand, sonucunda da kyde ikinci bir mezarlk olutu. imdi ky halkndan dnmeler tedirginliklerinden dolay llerini buraya gmyorlar. te ykldm an; bu haber zerine devlet karayollarndan bir dozer gelip 15 i akn mezar darmadan eder, buradan yol geecek der, bir kemik dahi almalarna msade etmeden, bir yol uzants ss veriler ve aynen yle de brakp giderler. 40 senedir o yol ayn ekilde yarm duruyor. Bu olaydan sonra camideki ilk cumaya tm ky halk hoparlrle davet edilir. Verilen vaaz sonrasnda kyde, namaz klmayan kimsenin olmadn syler hoca efendi, dolaysyla namaz klan herkesi ayn yerde gmmek gerektiinden dem vurur. O gn, bu gndr de, kyde tek mezarlk olumutur. DAYIM da komular iin namaz kldn syler, hocann i iin ehre gittiinde de yeenim namaz kldrr, gnll olarak, lakab da GAVUR MAMdr. Yazy ok uzattm, anm ve huzursuzluumu paylamak istedim. Garabet Orunz (Kasim09) not; Anamn mezarna diktiim kara zm fidanlar, skldler. Yaknda tekrar gideceim, bu sefer gece karanlkta dikeceim, kimseler grmesin de gelip skmesinler diye, stelik kk de deil, mezarln her tarafna on ya da onbe kk, artk fidanlkta ne miktarda bulabilirsem, badem (ala) ve kara zm dikeceim, bunlar su istemezler, dikeceim fidanlardan bir tanesi bile kk tutarda meyva verirse, o zmleri sktrenlerin ocuklar da toplayacak olurlarsa, belki dikmedikleri fidanlarn faydasn grnce, ocuklarna skmemeyi de tlerler, kimbilir? * Garabet Orunz be yanda annesini kaybettikten sonra Hrant Dinkin yetitii yetimhane olan ve gnn birinde sorgusuz sualsiz ellerinden alnan Tuzla yetimhanesine getiriliyor. O gnlerde birka
35
Ermeniler ve Trkler
ya daha byk olduu Garabeti ilk olarak Hrant Dink karlyor yetimhanede. Gel bakalm buraya yontulmam Malatyal diyerek. Garabet Orunzn Malatyada daysndan duymak istedii hikaye be yanda kaybettii annesinin ve o yllarda koparld ailesinin dier fertlerinin hikayesidir. Yuvasnn ikinci kere darmadan edilii Atlantis ismini verdikleri Tuzla yetimhanesinin ellerinden aln ile olur. Garabet hala kklerinin kimliinin izine dyor usanmadan. En ge ayda bir yetimhanesinin igal edilmi, be parasz mteahhitlere peke ekilmi topraklarna gidiyor. Harabe haline gelmi binalarn seyrediyor, kck bir ocukken elleri ile diktikleri meyve fidanlarndan arta kalanlar aryor. Ve imdilik sadece biriktiriyor. Bir gn bizlerle paylamak zere.
Fikir Platformu
36
Ermeniler ve Trkler
Davacym Ey nsanlk! (Hrant Dink)
Aldlar bir sabah biz 13 ocuu Gedikpaadan yryerek Sirkeciye Oradan vapurla Haydarpaaya Haydarpaadan trenle Tuzla stasyonuna stasyondan da bir saat yryerek, gl ile denizi kenarlayan geni ve usuz bucaksz dz bir araziye gtrdler. O zamann Tuzlas bugnk gibi zenginlerin ve brokratlarn villalaryla dolu bir mekn deil nce kumlu, bakir bir deniz kenar ve denizden kopma bir gl paras Usuz bucaksz arazide bir iki ev, tek tk incir ve zeytin aalar ve hendek kenarlarna serpilmi dikenli brtlen allar Bir de bizim kurduumuz Kzlay adrlar 8 ila 12 ya aras biz 13 elimsiz iin yazlar Gedikpaa Yetimhanesinin beton bahesine mahkum olma sona ermiti Ailelerimizi, yaknlarmz ancak geceleri uzaklarda, parlayp snen kent klarn izlerken anmsyorduk. Yere dm ve st ste ylm yal yldzlara benzetiyorduk kent klarn. yl afak vakti kalkp, gece yarlarna dek alarak kamp binasn tamamladk. En ksa boylularmzdan biri olan Ktk (Zakara byle hitap ederdik) bir bana imento torbasn kucaklayp atya kadar karabiliyordu. Geceleri uykuda yorgunluktan altmza ierdik.
Fikir Platformu
37
Ermeniler ve Trkler
Sekiz yamda gittim Tuzlaya. Tam 20 yl oraya emek verdim. Eim Rakeli orada tandm. Birlikte bydk. Orada evlendik. ocuklarmz orada dodu 12 Eyllden sonra kampmzn mdrn Ermeni militan yetitiriyor sulamasyla ieri aldlar. Haksz bir sulamayd. Hibirimiz Ermeni militanlar olarak yetitirilmemitik. Basz kalan kampn ve yetimhanenin kapanmamas iin grevi bu kez ben ve oradan yetien arkadalarm stlendik. Ama bir gn elimize bir mahkeme kad tututurdular Siz Aznlk kurumlar yer satn alma hakkna sahip deilmisiniz! Biz zamannda size izin verirken yanl yapmz. Artk buras eski sahibinin olacak. 5 yl sren direniimize ramen yenildik Ne yapalm ki karmzda devlet vard. ikayetim var ey insanlk! Bizi, yarattmz uygarlmzdan attlar. Orada yetimi 1500 ocuun alnterinin stne oturdular. Bizlerin ocuk emeini gaspettiler. Oray tekrar yoksul ocuklar iin bir yetimhane yapsalard, kimlii ne olursa olsun, yoksul ya da zrl ocuklar iin kamp olarak kullansalard, hakkm hell ederdim. Ama bu ekilde emeimi helal etmiyorum. Ve artk bizim yarattmz Tuzla Yoksul ocuk Kampmz, bizim Atlantis uygarlmz imdi bir harabe ocuk cvltlar ekilince suyu da ekilmi kuyunun Binann omuzlar dk Toprak orak Aalar kskn Benim isyanmn pike uular ise, binbir zenle yapt yuvas bir darbeyle yok edilmi krlangnki kadar keskin Lakin aresiz
Fikir Platformu
38
Ermeniler ve Trkler
AKPnin iek Meselesi (Ufuk Cokun (SVL DNCE)) Takntl, pheci, milliyeti ve patavatsz Dlayc, zeletiri kltrnden yoksun, ifade zgrl kart, antidemokratik ve baskc Tektipi, devleti, otoriter ve brokrat. Farkl iktidarlarn vazgeilmez adam. Btn bunlar bir araya getirdiinizde ortaya Cemil iek kyor. Bir ara Ermeni konferans iin arkadan hanerliyorlar demiti imdide DTP iin Ermenistan snrna dayandlar diyor. Yani kendisine oy vermeyen vatandalarna ibirliki ilan ediyor. Bu ifadelerin ET nn kararllkla zerine gidildii ayrca Ermenistanla ilikilerin normallemeye baland bir dnemde sarf edilmi olmas dndrc deil mi? Bu denli bir dlama ve tekiletirme dnyada ka hkmet yetkilisine denk gelir. Bu lkenin insanlar Cemil iek gibi siyasetilerin rettii bylesi korkuya ve dlamaya dnk vehimler yznden yllarn atarak geirmediler mi? Bu tr korku ve tekiletirme politikalar yznden yllardr insanlar birbirlerinden nefret ettiler bu lkede. Kendisi gibi olmayan dlayan, tekiletiren, belirli bir kesimi alenen dman olarak gsteren zihniyet phesiz darbeci bir zihniyettir. Her gn nmze konulan belgeleriyle bir Ergenekon anlaydr. Bu lkenin insan bunun ac rneklerini gemite ok yaad. Bir hkmet yetkilisi nasl oluyor da onca gemi tecrbeye ramen bu denli ayrmc bir dil kullanabiliyor. Ergenekonun tezghna bu kadar m kolay dlr. Kulland dil kutuplatrc bir o kadar da kkrtc. AKPye ve zgrlk kanada bundan daha fazla zarar verilemezdi. Byle bir aklamann bir hkmet yetkilisi tarafndan yaplm olmas ayrca biz demokratlarn vicdann szlatmtr. Merhum Muhsin Yazcolu 12 Eyllde yaanlan o byk trajedileri anlatrken srarla bylesi durumlardan ders alnmas gerektiini vurgulard. Anlalan o ki; Sayn Cemil iek gemite yaanlanlardan hi ders almam.
39
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
Cemil iekin seim kazanamad bir blgenin insann daha dorusu kendi halkn ibirliki olarak gsterme gayreti anlalr bir tavr deildir. Oysa Trkiyenin btn illerinde yaayan insanlar bizim insanmzdr, bu topran insandrlar. DTP demokratik bir ortamda yaplan bu seimlerde AKPye kar stnlk salamtr. Bu durumda bir hkmet yetkilisinin tavr o blgeyi gvenlik asndan tehlikeli bulmak deil bizzat DTPli belediye bakann tebrik etmektir. nk demokratik kltr bunu gerektirir. Yani demokratik kltr kkrtmay deil tebrik etmeyi ngrr. Bir ilde oy kaybedilmise eer bunun faturas o blgenin insanna kesilmemelidir. Yaplmas gereken bu oy kaybnn nedenleri zerinde dnmek ve bir sonraki seimde yeni stratejiler gelitirmektir. Sayn iekte dou blgesinde kaybettii oylarn hesabn blge halkndan soracana oturup bunun nedenleri zerinde dnmelidir. Bandan beri bir trl suskunluunu bozmayan, blge insanyla iki kelime olsun Krte sohbet etmeyen, onlarn bir bardak ayn imeyen, nemli meselelerde hi konumayan AKPnin Krt milletvekillerine sormaldr bu dn nedenini Ancak Cemil iek bunu yapmad bir centilmen gibi davranmad. Hrnlat ve iindeki devasa devleti ruhu ak etmeyi tercih etti. Ermenistan snrna dayandlar ifadesiyle bir tala iki ku vurmay yeledi. imdide kalkp zr dileyeceine bu kiisel bir yorumdur, herkes bana saldrmaya balad demeyi uygun gryor. Bu lkede artk kimse Ya sev ya terk et trnden ya da snra dayandlar gibi ayrmcl krkleyen ve ETnn iine yarayacak sylemlerle siyaset yapmamaldr. Bunun faydadan ok zarar getirdii artk bilinmiyor mu? Kendi gibi olmayan dman olarak gsterme zihniyeti ancak ve ancak tektipi, baskc ve otoriter rejimlerde grlr. Bizler 2009 Trkiyesinde artk korkularndan arnm, hukukun stnlne inanan, demokrasiye ve zgrlklere ak cesur siyasetiler istiyoruz. Cemil iek bu gidile AKPye daha ok zarar verecektir. Babakan i iten gemeden ieki devre d brakmaldr. yle bir zaman gelir ki, ylesine kritik bir dneme denk gelinir ki, Ergenekon btn arlyla partiye yle bir ker ki, tamda bylesi kt bir zamanda birde bakmsnz Cemil iek 4050 arkadayla birlikte partiyle yollarn ayrd aklamasn yapyor. Ve kutsal devlete olan balln bildiriyor. Bu mmkn deil mi? Olamaz m? Bence bu riske demez. Babakan iekin aklamasn olumlu bulmadn kendisinin yle dnmediini aka ifade etti. Nihat Ergnde ieki eletirdi. Kukusuz doru olan yaptlar. Bu eletiriler sklamaldr. Cemil iek partiyi daha fazla ypratmadan istifas istenmelidir. Yoksa AK Partinin btn emekleri bata Ergenekon olmak zere hepsi tarihe karabilir. Cemil iek byle aklamalar yapt srece,301.in nnde bir kale gibi durduu srece, Krtleri ve Ermenileri dman grmeye devam etti mddete AK Partinin bata sivil anayasa olmak zere zgrlkler yolunda srekli elini zayflatacaktr. Bu srete herkes Cemil ieki sorgulamaldr. En azndan u basit soruyu birbirlerine sormaldrlar. Kimdir bu Cemil iek?
Fikir Platformu
40
Ermeniler ve Trkler
Kafalara Mayn Demek (Do. Dr. Serdar M. Deirmenciolu) Kaynak: www.evrensel.net Genelkurmay Bakanl tarafndan hazrlatlan Sar Gelin - Ermeni Sorununun Yz Belgeseli Milli Eitim Mdrl yazs ile 2008de okullara gnderilmi. Bu ne bir belgesel, ne de eitsel malzeme. Ama okullarda gsterilmesi istenmi ve gsterilmi. Genelkurmay senelerdir web sitesinde bu konuya yer verdii iin belki bir DVD yaptrtmas artc olmayabilir. Yine de sormak gerek: Dnyada baka hangi ordu sitesinde byle konulara yer veriyor; bu gibi konularda DVD hazrlanmas ve okullara datlmas ile urayor? Kimin fikri? Anlalan karar yukardan, MGK bnyesindeki bir birimden geliyor. Okullara gnderilen yazlarda DVDnin rencilere uygun saatlerde izlettirilmesi; bir sonu raporu yazlmas ve 27 ubat mesai bitimine kadar gnderilmesi isteniyor. Yani, sre tamamlanmak zere. Ne ieriyor? ki DVDden oluan bu eyin ne kadar bilimsel olduu en basta uzun uzun anlatlyor. Ardndan sk bir inandrma abas gelecei belli. Mesut Mertcan bu abaya, kulaa gzel ve inandrc gelen bir ses tonuyla, kardee yaama arzusu, Bar gibi olumlu szlerle katlyor. Yapmda her tur ikna malzemesi kullanlm. Gven ve merhamet uyandracak yal dedeler, basn kestiler, hepsini odun niyetine yaktlar vb. eyler soyluyorlar. Bir dier dede, aklna geldike insanin aklini oynatas geliyor diyor ve gzyalarna kaplyor. Bu szler ve grntler elbette aklda kalacaktr.
41
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
Bu eyin iine epeyce toplu mezar, kemik, kafatas grntleri de konulmu. ocuklara kesinlikle kotu ve kalc etkisi olacak grntler. Ama zaten istenen bunlarn belleklere kaznmas; kafalara korku, tiksinti, acma karmndan oluan duygusal maynlar yerletirmek. Ana vurgu Ar ar beliren ve yinelenen ana mesaj su: Ermeni kotudur. Tarihin belki de en kara sayfalarn yazanlarn Ermeniler olduu syleniyor. Ne zaman, ne balgam; yani su tarihte veya urada yaananlar, su grubun yaptklar, vb. hibir ayrma gerek duyulmam. Sylenenler hep bir btne, yani btn Ermenilere ynelik. Dier ana mesaj ise, komsumuz - hem de ok zel komumuz - Ermenistan saldrgan, yaylmac, tehditkr, intikamcdr . Yani, dmand ve dman kalacak. Gelinecek sonu; komuyu red ediniz ve ona dman olunuz. Bu yapm etnik sfatlar ftursuzca kullanan bildik milliyeti yaklamn rn. Bu yaklam tarihteki btn olaylar birbirine katar ve zaman, mekn, durum, vb. ayrmlar yapmadan Ermeni, Trk, gibi kategorileri bir sabit haline getirir. Bir sabit hep iyi, dier sabit ise hep kotudur. Bu yolla, halklardan ezeli dman retilir. Yeni deil Birilerine zorla ac gerekler ieren grntler izletilmesi elbette hi yeni deil. rnein, Bolu Emniyet Mdrl Terrle Mcadele ubesi liselerde terr konulu seminerler dzenlemi ve paralanm ceset fotoraflar ile rencilere terr yaatmt (Radikal, 26.9.2002). Paralanm cesetler ibret olmas amacyla gsterilmiti. Bu fotoraflar dehetle izleyen renciler, zellikle atmada vcudunun yars paralanm kadnn fotorafn grmeye dayanamamt. Anlalaca zere, grntleri izletenler gl, izletilenler ise gsz konumdalar. Aklma, 1997de Burdurda bedelli askerlik yapanlar iin dzenlenen bir dzine seminer geliyor. Bunlardan birinde bize, tandra atld sylenen bebek cesetleri ve daha nice ceset gsterilmiti. Toplam 5000 kiiydik. Kim bilir bu oturumlar ka kere daha dzenlendi; daha ka bin er bu grntlere maruz kald? Seminerlerde sk vurgulanan mesaj, bu oturumda da yinelenmiti: Trkiyenin i dmanlar her zaman di dmanlarnn hizmetindedir. Di dmanlarn kim olduu bellidir: Rum, Yunan, Ermeni. Arkamda oturan er, bu samalklara kim inanr yahu? diyerek tepki verirken, hemen nmde oturan ok daha gen er, yanndakilere, simdi elimde silah olacak, ka tanesini gebertirdim bu Rumlarn! diyordu. Dmanlk retmek Bu iki erin szleri, okullarda izletilen eyin etkisi hakknda bir ipucu. Eletirel dnebilen, propaganda deifre etmeye alk izleyiciler, propaganda malzemesini kolay ayrt ederler. Bu yetkinlie sahip olmayan izleyiciler ise kendilerine sylenenlere ve gsterilenlere abucak inanabilirler. Etkinin artmas iin kullanlan korkutucu ve arpc grntler bu izleyicileri zellikle kolay etkiler. Sonra da istendii gibi dnmeye ve hatta davranmaya balarlar. Yani birilerine dman olurlar.
42
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
Bu eyin ilkretim okullarnn hepsine gnderildii ve tm rencilere izletilmesi istendii anlalyor. Ka renciye izletildiini bilmek mmkn deil, ama saynn yksek olduu tahmin edilebilir. zleyenlerin ounun etkilenecei de kesin: Henz deifre etme becerileri gelimedii iin yas kk renciler daha kolay etkilenirler. (Bir umut; belki de onlar saknan ynetici ve eitimciler olmutur.) Ya kk olmasa da, eletirel dnmeye ok alk olmayan ve propaganda malzemesini snamay bilmeyen renciler de sylenenlerden ve grntlerden mutlaka etkilenecekler ve Ermenilere dmanlk besleyeceklerdir. Ya Ermeni ocuklar? Ermeni okullar? Bu eyin okullara gnderilmesi kararn verenlerin onlar hakknda ne dndklerini kestirmek g deil. Neyse ki, bir kars ses duyuldu bile. Rant Dine Vakf, bu vahim durumu mahkemeye tayor. Vakf, bu abasnda ocuklarn yararn dnenlerin desteini alacak. Bakalm sonu nasl olacak?
Fikir Platformu
43
Ermeniler ve Trkler
Krt Milliyetilii, Ermeni Milliyetilii ve Osmanl(Sever Ik) Sultan Abdlhamit dnemi Krt air Heci Qadir Koyi (lm. 1897) aaya alntlayacamz iirinde, modern Krt milliyetiliin ilk rnei saylabilecek milli bir duyarllk ile, 19. yzyln son eyreinde Krdistann Ermenistan olmas korkusunu dile getirmitir. Krdistan bamsz bir devlet olarak birletirmeye girien eyh Ubeydullah ise buna izin vermeyeceini belirtmitir. Berlin anlamasndan sonra hem Osmanl hem de Krtler arasnda pekimi olan Ermeni devleti korkusu hem Krt liderlerin hem de Osmanl politikasnn ana belirleyicisi olmutur. Yaznn amac Krdistann Ermenistan olmas/yaplmas korkunun sonucu Krdistannda yaananlarn izini srmek ve bu korku zerine bina edilen gerilimli Osmanl-Krt ibirliinin mahiyetini kavramaktr. Modern manada Krt milliyetiliinin douunu tetikleyen olay Osmanlnn merkeziletirme politikalarndan ok, rgtl ve faal Ermeni milliyetilii olmutur. Ermeni ulusal faaliyetleri Krtlerin kendilik ve tekilik bilinlerinin keskinlemesini salamtr. Bahis mevzuu olan dnemde Ermenilerin kltrel, iktisadi, siyasi konum ve yaplar ile zellikle milliyeti faaliyetlerinin Anadolu ve Avrupadaki rgtll, Avrupa kamuoyunu etkileme ve faaliyete geirme kapasitesi , hem Osmanl hem de Krtleri rahatsz etmektedir.
Fikir Platformu
44
Ermeniler ve Trkler
Ermeni sorunu, Krtlerin Osmanl ile olan sorunlarnn iddet ve gerilime dnmesini bir srede olsa ertelemi en azndan Ermeni Meselesine oranla ikincil klmtr. Burada dnemde genel olarak Krtlerin ve Osmanllarn karlarnn tarihsel olarak aktklarn syleyebiliriz. Sultan Abdlhamit dneminde Krtlerle tesis edilen ittifak, ittihatlarla yaanan gerileme ramen, byk oranda cumhuriyetin kuruluuna kadar devam ettirildi. Bu Osmanl-Krt birlikteliini, 16. yzylda Yavuz Sultan Selim dneminde, dris-i Bitlisi nclnde gerekleen Krt-Osmanl ittifakna benzetebiliriz. Birincisinde, iiliin ideolojik/mezhebi motivasyonu ile yaylm gsteren Safevi egemenlii tehlikesi ile karlaan Krtler, kimliin din zerinden tanmland bir dnemde, kendileri birinci dereceden nemli olan Snni/afi kimliklerini korumak iin Snnilii, ii/Safevi kart ideolojik yaylm iin seferber eden Osmanly tercih ettiler. Osmanl Safevi atmasnda politik amalar ve dini gerekeler i ie gemitir. Yaznn konusu olan bu ikinci birliktelikte ise Krtlerin amac, Krdistann Ermenistan olmamasdr. II. Osmanl devleti 19. yzylda takip ettii modernleme ve merkezileme politikas sonucu otonom Krt beylerini tasfiye etmeye giriti. Gl bir direni ile karlam olmakla beraber Krt beylikleri tasfiye edildi. Fakat bu tasfiyeden umulan ama olan merkezin glendirilmesi baarlamad gibi blgedeki mirliklerin yklmas ile oluan iktidar boluu daha byk dzensizlik, kanunsuzluk ve kaosa sebep oldu. Blgeye gnderilen yneticiler blgeyi tanmadklar gibi, sosyolojik yapnn sonucu olarak, halk nazarnda meru liderler orakta grlmediler. Sonuta, Osmanl hkmeti serbest kalan airetlerin zerinde ve Krdistann uzak blgelerinde nfuzunu kuramad. Osmanl hkmetinin Krdistanda yalnzca hayali hakimiyeti vard (Avyarov, 145 ). Krdistandaki bu airetler st otonom Krt beyliklerin tasfiyesine elik eden dier bir sre ise, ortaya kan otorite boluunu dolduran eyhlerin, dini/dnyevi liderler olarak ortaya kdr. Mirlerin brakt iktidar boluunu eyhler doldurdular. Orta kan bu eylerin iinden emdinan eylerinden eyh Tahann olu eyh Ubeydullah 19. yzyln ikinci yarsnda esiz dini ve dnyevi lider olarak syrlmay baard. 1877- 1878 Osmanl Rus savanda eyh Ubeydullah Krt airetlerinden oluan 60 bin kiilik bir kuvvetin komutan olarak itirak etti. Sava Krdistan da byk bir ykm yaratt. Yetikinlerin savaa alnmas, ar vergiler ve ardndan gelen yenilgi ekonomik ykma, ala ve sefalete sebep oldu (Jwaideh, 145; Celil, 55-60). eyhin ikyeti olduu Osmanl ve rann blgedeki kt idareleri yaam zorlatrrken, siyasal atmosferin daha da gerginlemesine sebep oldu. eyh Ubeydullahn huzursuzluunu pekitiren ve isyanna sebep olacak olaylardan biri de blgede bir Ermeni devletinin kurulaca sylentisidir. Zira Krtler ve Ermeniler ayn topraklar zerinde yaamaktaydlar. Krtlerin, ve tabii ki Osmanlnn, korku ve kaygsn tahkim eden Berlin antlamasnn Ermeni meselesi ilgili 61. maddesi yledir. Osmanl Devleti Ermenilerin sakin olduu eyaletlerde mahalli ihtiyalarn gerektirdii slahat ve dzenlemeyi vakit kaybetmeksizin yapmay ve Ermenilerin Krtlere ve erkezlere kar gvenliklerini salamay garanti eder. Antlamadan sonra blgeye ngilizlerinde gelmeye balamas Krtleri bsbtn endielendirmitir (Jwaideh, 156).
45
Ermeniler ve Trkler
III. Abdlhamit dneminde, stanbulda bulunan Krt air Heci Qadir Koyi bir iirinde yle der: Xaki Czir u Botan, yeni willati kurdan Sed heyf u sed mxabn deyken be Ermenistan Hi xiretk nemawe sed car qesem be Quran Peyda b Ermenistan namn yek le kurdan (Koyi, 82) Cizre ve Botan yani Krtlerin Yurdunu Ermenistan yapacaklar, yzlerce kez yazk Kurana yz kez ahd olsun ki hi gayret kalmam Hele kurulsun Ermenistan, Krtlerden tek kii kalmaz. Oysa gerek hite Heci Kadir Koyinin yaknd gibi deildir. 1880de isyan ederek ile Krdistan birletirme ve bamszlatorme teebbsnde bulunan eyh beydullahn bir Trk memuruna serzenii bu ruh halini aka yanstr; Bu duyduklarmda ne, Ermeniler Vanda bamsz bir devlet kuracaklarm ve Nesturiler de kendilerine ngiliz tebaas ilan edip ngiliz bayran ykselteceklermi. Kadnlar silahlandrmak zorunda kalsam da buna asla izin vermeyeceim. eyh Ubeydullahn gsterdii hassasiyeti ve tepkisel tavrn anlamak zor deildir. Berlin Antlamas ile Ermenilere vaat edilen iyiletirme reformlar muhtemel bir Krt devletinin imkanszln ima ederken ayn topraklar zerinde kurulacak Ermeni devletine dair olumlu izlenimler tamaktadr (Jwaideh, 157). Osmanllar ve Krtleri dlayarak Ermenilere beklenmedik ekilde ayrcalklar verilmesi Krtlerin Hristiyanlara ve reformlarn ve reformlarn garantr hkmete kar birlemesini mmkn klmtr (Jwaideh, 151). eyh Ubeydullah bu zorluklardan k yolunu blgedeki Trk ve ran etkinliinin krlmas ve KrtHristiyan (Krt, Ermeni, Nesturi) yakn ibirliinin kurulmasnda grmektedir. Ayrca eyh Krtlerin aleyhine yaplan propagandadan da rahatszdr. Tm bu sebeplerin bir araya geldii ve etkili olduu konjonktrde eyh Ubeydullah Krdistan birletirerek bamsz bir Krt devleti kurmak iin 1880 de harekete geti. nk ona gre Krdistan hibir ykc bahane ile ertelenmemesi gereken birleme zorunluluu ile kar karyadr (eyhin Dr. Cochrana mektubu iin bkz. Celil, 129). IV. 1879da eyhin birlikleriyle Osmanl kuvvetleri kar karya gelmise de, her iki taraf da bir birinden faydalanma arzusunda olduundan, kk atmalardan sonra, ksa srede anlamaya varlr. eyh Snni Osmanl halifesinin desteini de alacan dnerek ncelikle daha zayf olduunu grd ii rana zerine yrr. ran seferine dini bir grnm vermeye alr ve Snni Mslmanlar, Krtleri, korumak iin cihad ilan eder (Peng, 1). Bylece eyh Ubeydullah katld Osmanl-Rus savalarnda Ruslara ynelmi cihat cokusunu ii rana ynlendirdi.
46
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
1880 Austosunda bir ok aireti, buna bir ok Arap ve Hristiyan dahildir, yanna ekmeyi baaran eyh ve olu Abdlkadir komutasndaki birlikler Savacbulak da alarak Tebrize ynelir. Byk devletlerin devreye girmesi ve Osmanlnn Rus mdahalesi korkusu ile snrlar kapatmas sonucu isyan baarszlkla sonulanr. eyh Avrupann, zellikle ngilizlerin desteini almaya alt (Celil, 97) ise de baarl olamad. nk blgede bir Krt devletinin varln kendi d politikalar asndan yararl bulmuyorlard. nceleri isyana olumlu bakar gibi olan Osmanl ise sonunda rann, Ruslar yardma aracan ve bunun iin Azerbaycana feda etmeyi gze aldn sylemesi Osmanlnn tavrn deitirmitir (Peng, 4). Osmanl belgelerine gre Osmanlnn isyan karsndaki yaklam ve tutumu yledir. 1. Osmanllar, uzun yllardr blgede yaanan karmaay nlemenin ve Krt airetlerini kontrol altna almann tek yolunun eyh Ubeydullah gibi blgede ok etkin ve nfuzlu birini yanlarna ekmek olduunu dnmektedir. 2. Blgede ngiliz ve Ruslarn kurdurmak istedii dnlen Ermeni devletine kar yine tek kozunun Krtler ve onlar kontrol edebilecek eyh Ubeydullahn olduu kansndadr. 3. Ancak eyhin bu destei yanl anlayp blgede birleik ve byk bir Krdistan kurma hayaline kesinlikle scak bakmamaktadr. 4. eyhin rana kar giritii harekat konusunda srarl olmasna kardr. nk Rusya ve ngilterenin blgeye mdahale edebileceinden korkmaktadr. Bu nedenle eyhin rana saldrs srasnda, snrlarn kapatarak rana yardmc olmu, ancak isyandan sonra eyhle olan iyi ilikilerini srdrmeye almtr. Hatta yle ki isyandan sonra savata yaralanan eyhin adamlarna maa dahi balamtr (Akpnar, Bilir, sebktegin).
eyhin birleik Krdistan fikrine kar olan Osmanln, Ermenilere kar eyhten istifade etmeyi ve reformlar ilevsiz hale getirmeyi dnd yabanc diplomatlarnda gznden kamamtr; Krtlerin rana kar ayaklanmasnda Osmanl parma olamaz m? mparatorluk i ilikilerindeki yeni gelimeleri bahane ederek Berlin konferansnda Ermenistan iin alnan karalar ihlal etmeyi mi umuyor? stanbuldaki diplomatlar Krtleri bir zamanlar Montenegro meselesinde Arnavutlar kullandklar gibi kullanmay m amalyorlar. Btn bu sorular belki de ksa zamanda yant bulacak (Jwaideh, 183). Osmanlnn izledii politika, bak srtnda yaplan bir incelikli politikadr yle ki; Osmanl ynetimi eyhin faaliyetlerinin Berlin Anlamasnn Ermenilerle ilgili yaplmasn ngrd reformlar boa karmasndan son derece memnundur. Zira Osmanl, batl devletler tarafndan kendisine dayatlan fakat, uygulamak istemedii ermeni reformlarn yabanc devlet mdahalesi korkusu ile bizatihi devre d brakamamakta, aka kar koymamaktadr. Osmanlnn korkusu blgenin Balkanlamasdr. Ermeni ulusalclarn arzulad bu Balkanlama sreci, Osmanllar tarafndan ne olursa olsun durdurulmak istenmektedir. Ve Osmanl, Berlin Anlatmasndan sonra d glerin, Yunanistan bamszla gtren sre/yntemi Ermenilere uygulanmaya alt dncesindedir. Bu yntem ksaca yledir; isyan, Avrupa devletlerinin mdahalesi ve reform; isyan, Avrupa devletlerinin mdahalesi ve muhtariyet; isyan, Avrupa devletlerinin mdahalesi ve bamszlk. Dolays ile devlet reformlarn ilevsizletirilmesi konusunda Krtlerden faydalanmay dnmektedir. nk bu ekilde reformlarn ilevsizletirilmesi Avrupallara ve Ruslara daha kolay izah edilebilecek ve eletiriler Krtlere ynlendirilecektir.
47
Ermeniler ve Trkler
Fakat, dier taraftan Osmanl eyhin tm blgeye, rnein, ran Krdistanna, mdahalesinin Ruslarn mdahalesi ile sonulanmasndan korkmaktadr. Fakat dier taraftan Osmanl eyhin Rus ve ran snrnda gl bir tampon blge oluturmasndan fayda ummutur ve tabii ki eyhin asl hedefi olan birleik bamsz bir Krdistan fikrine de tmden kardr. Fakat eyh aklc bir politika gden eyh, blgenin Ermeni ve Nesturi Hristiyanlarnnda desteini almaya alt ve Osmanldan nce daha kolay bir hedef olarak grd rana zerine yrd. eyh bu seferde ii rana kar Snni Osmanl hilafetinin desteini alacan ummutur. Sultan Abdlhamitin Panislamist politikalar dikkate alndnda eyhin hesaplar makuldr fakat, ok gemeden blgedeki nemli glerin Osmanl, Rus, ran ve ngilizlerin fakl amalarla da olsa bir bamsz bir Krdistana olsa kar olduunu anlayacaktr (Peng ; Lazarev, 153-154). Fakat kendisinden umulan, yukarda bahsettiimiz, faydalar sebebi ile Osmanl eyhi tmden gzden de karmamtr. Zira Krdistan da dzeni tesis edebilecek nadir bir ahsiyettir. eyhin Krdistandaki etkisi ve kutsiyeti sultandan daha fazla idi ve binlerce kii tanrnn vekili olarak onu takip etmeye hazrd ( Jwaideh, 147). Ermeni sorunu Trkiye cumhuriyetinin kuruluuna kadar Osmanl devletinin dou politikasn belirleyen balca faktr/lerden olmutur. Dier faktrler Krt meselesi ve Rus yaylmacl korkusudur. Ermenilerin blgede devlet kuracaklar ve sylentisi ve korkusu Osmanl devleti kadar Krtleri de rahatsz etmitir. Sonuta Ermeni devletinin kurulmas ihtimali, Krt ve Osmanl ilikilerinde bir dizi deiime ve yaknlamaya sebep olacaktr. V. 1880lerin sonuna doru ykselen Ermeni milliyetilii Krtleri Osmanlya daha yaknlatrmtr. Ermenileri destekleyen bata Rusya olmak zere Avrupallara kar Krtler doal bir mttefik olarak Snni Osmanl halifesinin yannda yer aldlar. Bu tercih iradi olduu kadar zorunlu bir tercihtir. Dini nderliin glendii Krdistan ii ran zaten mttefik olarak grlemezdi ve Krtlerin ran ile Osmanl ile olduundan fazla sorunu vard. Osmanl Snni hilafeti temsil ettiinden hem de Rus ve ran a kar olduunda Krtler iin doal mttefik haline geldi.Ayn ey Osmanllar iin geerlidir. mparatorluun dousunun gvenliini tesis etmek, Rus yaylmasn ve bir Ermeni devleti oluumunu nlemek iin Krtleri doal mttefik olarak grmtr. Yezidiler, Nesturiler ve Kzlbalar Trk hkmetine kar kin ve dmanlklarn gsteriyorlard. Trklerle dinda olan Snni Krtleri ise siyasi bakmdan Krtlerin en gvenilir unsuruydular. Trkler Anadolunun dousunda yalnz Krtler zerindeki hakimiyetlerine dayandrabilirlerdi. Bu esnada iddetli nlemler almak Trklerin siyasi hayatlarnn sonu olurdu (Avyarov, 146).stelik eyh Ubeydullah isyan Krdistanda dzenin silah ile tesis edilemeyeceini gsterdi. Ksaca, Krt-Osmanl birliktelii tarihsel artlarn zorunlu kld doal bir birliktelik oldu. Burada Krtlerin ve Osmanllarn menfaatlerin tarihsel olarak kesimesi sz konusudur. eyh Ubeydullahta olduu gibi Krtlerin dnd ve yaad snrlar dahilinde bir Krdistan fikri bata bir Ermeni devleti fikrine kar konumlanyordu. Ermenileri destekleyen Rusyaya kar Krtler, mttefik olarak Osmanly setiler. VI. Osmanl Devleti 1877-78 yllarndaki savalardan sonra Ermenilerin istiklal hareketini grnce Krtlerle olan iliki eklini deitirmeye karar verdi ve airet Krtlerini nizami askeri kuvvete almaktan
48
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
vazgeerek, kendilerine mahsus artlar altnda tekil edilecek askeri birliklere almak iin planlar hazrlad (Avyarov, 134). Sultan Abdlhamit bu dnemde kaynbiraderi Mir Zeki Beyin tavsiyesi ile Rus kazaklarn rnek alarak Hamidiye Alaylarn kurar Sultan, Hamidiye Alaylar ile bir ok fayday amalanmtr. Bunlar yle zetlemek mmkn; 1-Yerel halktan, Airetlerden, bir ordu temini ile Ermeni milliyetilii kontrol altna alnmaya allmas, 2-Krt Airetlerin denetim altna alnmas ve mlki idareye altrlmas.. 3-Yeni belirmekte olan Krt ulusalcn kontrol altna almak airetlerin birbirinden izolasyonu, 4- mparatorluun kadim dman Rusyaya, hem rana kar bir set, bir tampon blge, oluturmak (Bruinessen, 286-7; Lazarev, 161) Hamidiye Alaylar ile Sultan Abdlhamit, kendi siyasal karlar ile Krtlerin, zelikle airet reislerinin, menfaatlerini kaynatrdn syleyebiliriz. yle ki, Sultan, kendisine sadakat karlnda Krt airet reislerinin konumunu tahkim etmekle kalmam ayn zamanda alaylar halinde rgtlenen airetler silahlarla takviye edilmitir. Airet reisleri resmen kendi bulunduklar blgenin rakipsiz idarecileri konumuna getirildiler. Sadece kendi yerel liderlerini meru gren ve itaat eden, ve bu mevcut yap iinde kendi airet deerlerini ve kabile onurlarn koruyabilecek olan halk iin de bu olumlu bir gelime idi. Bu politikay Osmanlnn Krdistandaki merkezileme politikasnn yumuatlmas olarak okuyabiliriz. nk sultan, airetleri merkezi idarenin atad yneticilerin aleyhine silahla tahkim etmi ve glendirmitir. Ayrca Sultann tand serbestiyet ve ykledii inisiyatif ile Hamidiye Alaylarnn, rnein Milanl brahim Paann, bana buyruk davranlar yerel devlet idarecilerinde daima ikayete sebep olmaktadr (Dndar, 81; Kutlay, 26; Bruinessen, 287). Fakat Sultan, kendilerinden umulan fayday gz nne tutarak bu ikayetlere pek kulak asmamtr. Sultan, Krtlerden dzenin tesis etmelerini, hilafet merkezine bal kalmalarn ve Ermenilerin kontrol altnda tutmalarn beklemektedir. Bylece Avrupann reformlarn uygulamamasna gsterdii tepkiler rahatlkla savuturulabilirdi. Sultan, ayrca gebe Krtlerin iskan ile Ermeni blgelerindeki idari meclislerde Mslman orann artrarak ermeni taleplerin nne gemeye alt (Dndar, 401). Hamidiye Alaylar, Krtler iin sultana ball cazip klmann bir arac ve douda dzeni salamann bir arac olarak grlebilir. Sultan, Balla karlk Krt airetlere payeler ve datarak, inisiyatif tanyarak onlar kendine balamay baard. Krtleri Abdlhamiti kendileri iin en iyi sultan olduunu dnyorlar ve Bav Kurda olarak isimlendiriyorlard (Bruinessen, 286). Hamidiye Alaylar ile Krtlerde kendi geleneksel yaplarn korurken, Sultan rakipleri Ermenilere kar gl bir mttefik olarak grdler. Silahlanan/silahlandrlan Ermenilere kar silahlandlar/silahlandrldlar. Airetler kendilerinden beklenileni yaptlar aldlar. lk Ermeni isyanlarnda acmaszca yer aldlar (1894-96). Sasondaki ayaklanmay bastrmak zere Sultann emri ile blgeye sevk edilen Hamidiye Alaylar kendi inisiyatiflerini de kullanarak binlerce Ermeniyi ldrerek ayaklanmay bastrdlar (Bruinessen, 291).
49
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
VII. Devleti Al-i Osman bu dnemde Krtlerden de pek memnun deildir. Zira Krdistan da sorunlu bir blgedir. Ayrca Krtlerin devlete ball su gtrrd. 1880 de isyan eden eyh Ubeydullah Nehri amacnn bir Krt devleti kurmak olduunu aka ilan ederek ngilterenin desteini elde etmeye alt ( Bruinessen, 286-7). Dolays ile Hamidiye Alaylar ile oluturulan yapnn eyh Ubeydulah syannda olduu gibi ikinci bir tehlike olarak Krt birliinin nne geilmesi de dnlmtr. Zira oluturulan yap, airetleri birbirinden izole etmekte ve dengelemektedir ki, bu da Osmanlnn blgeyi blerek ynetimini ve kontroln kolaylatrmaktadr. stelik bu eklide beylikler, gl eylerin mevcudiyeti ile oluan konfederasyonlarda olduu gibi g beklerinin olumas nlenmi olmaktadr. Fakat, bu yapnn kendi beylerinin kontrolnde bamsz yaamaya alkn rakip Krt airetlerince olumlu karlandn sylemek gerekir. Sultan Krt sosyolojisine uyan bir yaplanma gerekletirmitir. Uygulanan izolasyon politikasnn aksine glenen Krt paalar da vard; bunlar Miran airetinden Mustafa paa ve Milanl brahim paa idi. zellikle brahim Paa, blgeyi gezen yabanclar tarafndan Krdistann tasz kral olarak isimlendirilmitir. Nfuz alan gneydeki Arap airetlerinden kuzeydeki Dersime kadar uzanmaktayd. Yerel ynetim grevlilerinin dman sayd brahim paa sonuna kadar Sultana sadk kald. 1908 darbesinden sonra sultan adna isyan ederek am bir sre, 23 gn, igal altnda tuttu, Jn Trklere tm Suriyeyi ayaklandrmaya alt (Bruinessen, 291). Bu da izolasyon politikasnn sanld kadar derin olmadnn bir gsteresi olarak okunabilir. Sultan Abdlhamidin Panislamc politikas da, zellikle Snni, Krtlerin sadakatinin temin edilmesinde etkili oldu. Hamidiye Alaylarda Krtlerin sultana sadk/bal kalmalarnda etkin bir arat.Krtlerin imparatorlua deilse de sultana ball milliyeti motivasyonun milletleri harekete geirdii 19 yy sonlarnda bile milli ballklardan stn geldi. Otonom beyliklerin ortadan kaldrlmas ile yerel unsurlarn glendii bir dnemde tesis edilen bu yap, airetlerin glendirilmesi, daha sonraki Krt milliyetilii zerinde de byk menfi tesirler icra etmitir. Sultan, rakiplerini bile ezmektense, maddi yollarla kazanma siyasetine uygun olarak birok hedef gderek Krtleri kazanmaya alt (Abdlhamit II, 75) Rtbeler ve payeler datld. Airetlerin bir ksm istekleri karland. Arap airet reislerinin ocuklarn eitmek amac ile kurulan Airet Mektebine, Krt Hamidiye Alayna mensup airetlerin istei zerine Krt rencilerde, zelikle airet reisi ocuklar, alnd; fakat, Krtleri iin asl dnlen askeri okullard. nk bakentteki Mekteb- Harbiyede svari mekteplerinde okuyacak bu kiiler yzba rtbesi ile alaylarna gnderilecekti (Akpnar, 37-42). Krtlerin geleneksel yapsna uygun bir dzen oluturuldu. Merkezi idare nispeten yumuatlarak yerel unsurlara geni bir serbestiyet tannd. Sultan Abdlhamitin Krtlerle ilikisi kendisinde nce ve sonrakilerden daha iyi durumdayd. ttihat ve Terakki dneminde Krtlerin devlet ile olan ilikileri bariz ekilde ktlemitir. Burada Krt milliyetiliinin ilk rgtleyen stanbuldaki Krt aydnlarnn Abdlhamitin hafiye dzeninden ikayeti olup ttihat ve Terakki ile birlikte olduunu da hatrlamak gerekir. Sultan Abdlhamit dneminde, Krtlerle tesis edilen ittifak ittihatlarla yaanan gerileme ramen cumhuriyetin kuruluuna kadar devem ettirildi. 1923 ylna yani yeni Trkiye Cumhuriyetinin kuruluuna kadar bu ittifak byk oranda devam ettirmilerdir. KAYNAKA
50
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
AKPINAR, Alian (1997). Osmanl Devletinde Airet Mektebi. stanbul: Gebe yaynlar AVYAROV (1995). Osmanl-Rus ve ran Savalarnda Krtler 1801-1900. Ankara: Sipan Yaynclk. BRUNESSEN, Martin von (2003). Aa, eyh, Devlet. stanbul: letiim Yaynlar, CELLE, Celil (1998). 1880 eyh Ubeydullah Nehri Krt Ayaklanmas. stanbul: Pr Yaynlar. DNDAR, Fuat (2008). ttihat ve Terakkinin ifresi. stanbul: iletiim yaynlar. JWADEH, Wadie (1999). Krt Milliyetiliinin Tarihi-Kkenleri ve Geliimi. stanbul: letiim Yaynlar.
LAZAREV, M. J.- Mhoyan,. X. (2001). Krdistan Tarihi. stanbul: Avesta Yaynlar. KUTLAY, Naci (1992). ttihat Terakki ve Krtler. Ankara: Beybn Yaynlar. KOY, Heci Qadir. Diwan. http://www.pertwk.com/pdf/haciqadikoye.pdf shf 84 SULTAN, Abdlhamit (1987). Siyasi Hatratm. stanbul: Dergah Yaynlar. AKPINAR, Alian- BLR, Sezen -SEBKTEGN, Tacim. eyh Ubeydullah syan zerine Yeni Belgeler: http://www.bgst.org/keab/ubeydullah.asp shf 1
PENG, Remzi (2007) Osmanl Belgelerinde eyh Ubeydullah Hareketi. 1.ve 4. Blm http://www.beroj.com/h.asp?k=600&z=t , http://www.beroj.com/h.asp?k=732&z=t
Fikir Platformu
51
Ermeniler ve Trkler
Bu lk ve Son zrm Olsun(zlem Yaz) Kzmayn emekli bykelilerim, paalarm, eim, dostum, milletvekillerim ve dahi lkemin aydn neferleri. Ben de bu metne imza attm. stelik bunu hi de yle gururla bir halt becermi insan haleti ruhiyesi iinde sylemiyorum. Tek yapabildii bu olan bir insann mahcubiyeti ile sylyorum. yi kt tehcir denilen bir eyi telerden beri bilirdim de bu lkede yaayan baz insanlarn ok ac olaylar, kymlar yaad gerei ile ilk ne zaman karlatm, ne zaman duydum. Sanrm niversite iki ya da te olmalym. Bir gn renci arkadalarn evinde toplanmtk. Dersim olaylar ve tarihteki Krt isyanlar ile ilgili elime geen bir kitaptan bahsediyordum. Szn bir yerine geldiimde Sivasl bir arkadam benim ninem de bu yzyln banda Anadoluda yaanm byk bir katliamdan kurtulmu bir ocukmu. Malatyadan Sivasa gelmi deyiverdi. Israrla soruyordum ne katliam, Dersim olamaz, bildiim Malatyada bir Krt hadisesi yok. Nedir, kimdir. Bilmiyor muydu, yoksa gizliyor muydu bilemeyeceim, bilmiyorum diyordu ne katliam olduunu ama ok byk bir katliamm ve biz o kadnn torunlarymz. Zaman ierisinde Malatyaya gidip geldike baka baka dostlar edindike ne ok hikaye dinledim o gnlere dair ve ne kadar ok insan syledi bu benim de babaannem, ninem, anneannemin annesi gibi laflar. Kimi zaman anlatanlarn yz dk mahup, Ya ite byle, yazk deil mi kzm o insancklara, gnah deil mi szlerini tekrarlar durur, kimi zaman ise byle olmu ama benim ailem iki ocuu bu katliamdan kurtarm. Senelerce bakmlar diyerek o iki ocuun hikayesini anlatrd. Bizler adeta kurtulan o iki ocukta ruhumuzu artmaya alrdk.
52
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
Zaman zaman anlatlan ey o kadar ar ve insanlk d olurdu ki bunun bir yalan olduuna, anlatcnn bunam, samalayan bir insan olduuna inanmak isterdim. Kendimce o insann anlatt hikaye ve tarihler arasnda tutarszlklar yakalamaya alrdm. Eer o tutarszlklar yakalayabilirsem o olayn da hi olmadn dnerek belki bu vicdani ar ykn altndan kalkabilirim diye dnrdm. Benim en ok ilgimi eken bu konuda dinleyicilerin anlatlanlara kar gsterdikleri reaksiyonlar olur ou zaman. ou hibir ekilde bu tr bir konunun konuulmasn istemez hemen sert itham edici klarla kaplan kesilir. En kibar t pt grdn bir insan bakarsn aniden ahinlemi, bambaka bir havaya brnm. Bazlar da seninle beraber o olaylar dinler ama o ana kadar dnd eylerde en ufak bir deiim, kprdanma olmaz. Dillerinde ayn trk tamam kt de neden ya da ama onlar da ile balayan standart cmleler devam eder durur. Tabi en zc olanlar alayc tavrlar. Bir anda konu braklm sen masaya yatrlmsn akln, dinin, imann, hislerin, dostluklarn didik didik ediliyor her bir para ayr alay konusu oluyor. Sanrm ba edilemeyen durumlarda insanlar sindirmenin en etkili yolu olsa gerek alayclk. Bu metne imza attm nk ta 1915ten 2008e gelen bu umursamaz, grmezden gelici, zalim tavra kar itiraz hislerimi ortak dillendirme frsatn bulabildiim yegane metin bu. Ve gerekten bu umursamazlk hali bir zr hak ediyor. te yandan bunun bir gelenek ve kaytsz bir tavr halinde bundan sonra hayatmda yer eden sradan imza trenlerine dnme tehlikesinden de rkmyor deilim. Olaylara olduu anda mdahale etmeyip slk alarak yanndan getiimiz bir dnyada artk o insanlar tm o aclar yaamken ve hibir zaman geriye dnp yitip giden hayatlarn, saadetlerini geri iade etme ihtimalimiz kalmamken dnp evet acnz paylayorum, duyarszdk, duyarsz ve zalim davrandk, zr dileriz gibi bir gelenein balamas olduka rktc benim amdan. Zira hayat devam ettii srece aclar ve zulmler sryor. Btn bir bayram 17 aydr kuatma altnda olan, elektrikleri kesilmi, yakt ve yiyecek sknts had safhaya ulam, Msr snr kapatlm Gazzenin fotoraflarna bakarak geirdim. Fotoraflardan adeta gemiin aclarn aykladm. Kanlar ierisinde bebek resimleri, bir kadnn yere melmi nndeki drt ocuunun cesedine kollarn am alarken ki grntleri, cesetler, kanl bedenler bunlar bir kenara ayrdm. Ykk evlerin nndeki ocuk resimleri, tel rg arkasndaki kadnlar, viran olmu evler, gzleri bal kaderlerine gtrlen gen kz, drt be srail askerinin arasna ald korkudan altna karm kk bir direnii ocuk, tencerelerini gsteren scak yemee hasret insanlar, Msr duvarn ykp snrn te tarafna yiyecek ve ila almaya koan oluk ocuk bir halk. Utanmazca, terbiyesizce bu resimleri aykladm. Hangileri gzlerimizin nne serilmeye msait hangilerini imdilik bir kenara koymal diye dndm. Ve fotoraflarda Gazzeye 55 km. mesafede l l yanan elektrikleri, dzenli caddeleri, bizim Ataky andran grntleri ile acmaszcasna gzel srail ehirlerine baktm. Dostlarmzla bir mektup yazdk Cumhurbakanna Gazzeye sahip kmasn talep eden.. 700 civar imza ile beraber o mektubu ankayaya yolladk. Sessiz, ilgisiz, basnn hi rabet etmedii kk bir toplulukla Sirkeci den hazrladmz fotoraflar eliinde postaladk. Sanrm denize bir iede atlm imdat ars gibi bir ey oldu. Cevap gelme ihtimali ok dk ama bir umut ite. Birka gndr huzursuzluum iyice artt. Sanmayn ki bir metne imza attm birileri parmak sallad, yaknlarm kzd vs. o yzden. Hayr! Bir metne imza attm. nk hayatlar elinden alnm,
53
Ermeniler ve Trkler
topraklarndan srlm bir halka yapabileceim sadece bu kadarck bir ey. Dorusu ne ulusal karlar dndm ne siyaseten doru olup olmad umurumda oldu. Orada deilim, o gnlerde deilim, bir ocuu gizlice saklama ya da bir zalimin karsna geip Allahtan kork deme ansm kalmad. Bir metne imza attm gnlerde havalar iyice soudu. oluk ocuk hasta bir bayram geirdik. Kaloriferleri iyice atm, evdeki herkese uruplar, haplar koturdum. orba kaynattm. krettim. Nicedir Gazze ile ilgili bir yaz da kmyor basnda, Msra alan dehlizler bombalanm, halk buradan da ihtiyalarn geiremez olmutu, elektrikleri geldi mi? Ya yakt? Bu gnlerde bir yardm gemisi ablukay yarp Gazze sahillerine yanamaya alacakt, yanaabildi mi? Yoksa bir on, yirmi, elli yl sonra bir mektup da Filistin halkna yazp af m dileyeceiz frsat varken yardm etmediimiz gnler iin. Tamam yaplanlar ktyd ama diyen koronun grltleri arasnda Ben ilk ve son zr mektubum olsun istiyordum oysa. Cumhurbakanndan da henz bir haber gelmedi Bu yazy son Gazze saldrs balamadan bir hafta kadar nce yazmtm. Daha ne Gazzeye ulamak iin yola kan yardm gemisi srail sava gemisinin saldrsna uramt ne de fosfor bombas diye bir kelime hayatmza girmiti. Huzursuzluunu hissettiim(iz) ama kana bulanmam bir gelecek vard hala. Belki yaplacak bir eyler vard. Biliyorum ki hala yaplabilecek bir eyler var. Orada hala yaayan, ne kadar ahirete iman etmi olursa olsun her yksek sesli grltde kalbi acaba bu defa.. diye arpan anneler, babalar, tir tir titreyen gzel yzl ocuklar var. Hayr, bir zr daha dilemeyeceim. Yaadm srece sz veriyorum hayatmn, aklmn, kalbimin bir paras Filistine ait olacak. Tm dkme kurun mazlumlarna ahdim olsun!
Fikir Platformu
54
Ermeniler ve Trkler
Trkm, Doruyum, Doutan Suluyum! Im Sorry. (Mehmet Ylmaz) Anadiliniz dnda bir dili renirken en byk zorluk kendi dilinizde olup da yeni dilde bulamadnz karlklardr. Mesel Amcam daym ok sever cmlesini Franszcaya (ya da ngilizceye) tercme etmek isteseniz hem amca hem de day anlamna gelen oncle kelimesini iki kez kullanmanz gerekir. Cmle anlamn kaybeder. Benzer ekilde ablamn kocas, karmn aabeyi ve baldzmn kocas iin ayr ayr kelimeler yoktur Molirein dilinde. Akraba ilikilerinin ve toplumsal balarn nemli bir rol oynad lkemizde kullanlan dilin bu bakmdan daha zengin olmas artc deil elbette. rnein gemi olsun, ban sa olsun, afiyet olsun, vb ifadelerde Trke birok bat dilinden daha zengindir. ngilizceden rnek verecek olursak Im sorry (=zgnm) sihirli bir kelimedir adeta. Adamn ayana basarsnz, sorry dersiniz. Arkadanzn aya krlmtr, sorry. Kanser olur, 6 ay mr kalmtr, sorry. Babas lr sorry. Tabi ok nazik / resm bir biimde basal ifadeleri de vardr ama bu defa souk kaar, mesafe koymu olursunuz. Trk tarihinin en sakarca zr dileme vakas bize Trkiyenin en byk sorunlarndan birini hatrlatt bir kez daha: Bizim aydnlarmzn ou ya batya endekslidir ya da batya tersinden endekslidir. Ka yaparken gz kartr, zntlerini bildirmek isterken zr dilerler. - Ermenilerden zr diliyorum, Im sorry yani. - Baskn Hocam, sen hayatnda Ermeni ldrdn m? - Yoo. Ama ldrenler oldu, Im sorry. - Ermenilere lm diye bardn m? - Yoo. Ama Im sorry. - Katillere silah verip azmettirdin mi? - Yoo. Ama Im sorry. - Hocam neyin zrn diliyon? - Ben onlarn aclarn paylayorum, Im sorry canm, sen annamazsn.
55
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
Bizim aydnlarn batya endeksli olmalar dil ile snrl deil. Onlar farknda olmadan dinlerini de deitirdiler. Mslmanlar gibi masum domuyorlar. Katolikler gibi peinen sulu douyorlar. Hz sa armhta bizim gnahlarmzn cezasn ekti derler ya! Her Trk asker doar OUT. imdi IN olan u: Her Trk sulu doar ve zr dilemek iin yaar! Amen Confiteor Deo omnipotenti, beato Baskn Oran, beato Cengiz Aktar, beato Ahmet nsel et tibi pater: quia peccavi nimis cogitatione verbo, et opere: mea culpa, mea culpa, mea maxima culpa.(*) Rahmetli Hran Dink ldrldnde Etyen Mahupyann ZAMANdaki yazlarnn altna yorum yazanlar Mahupyandan zr diliyorlard. Manzaraya bir bakn: 1) Yazar Dinkin cenazesi kalkyor, 2) Katil ve arkadalar Trk bayra nnde zafer pozlar veriyor, 3) Katil olmayan birileri katledilmemi bir yazardan zr diliyor. Neden? Biz de Trkz ya, Mahupyan da Ermeni ya. Trk milleti adna Ermeni milletinden zr dileyeceiz. Yunanl turistlerle Kbrs sorununu zmeye alan acemi rehberin dram bu! Dnyann neresinde bir Trk su ilese btn Trkler zr dilemeli. Gemite de dedelerin iledii sular torunlar balar(!) Hep beraber Katolik olmuuz da haberimiz olmam. Peki kardeim, sizin dininizde su miras gibi babadan oula m geiyor babalar cennete gitsin diye? Btn Krtleri PKKl sayan rklara ne diyeceksiniz bu mantkla? Krt komularnz PKKnn cinayetleri iin sizden zr dilemeli mi? O zaman Ermenilere hn duyan Trk milliyetilerine hi kzmayn. Ermenistan ordusunun Azerbeycanda iledii cinayetler yznden Trkiyedeki Ermenilere eziyeti reva grenleri eletirmeyin. Sizin gznzde birey ve bireysel sorumluluk yok, kan, rk, soy sorumluluu var. srail ordusunun yapt katliamlar btn Yahudilerin srtna bindiren mesel Trkiyedeki sinagoglar bombalayan bir katile syleyecek hi bir sznz olamaz sizin. Trk aydn Hdr, elinden gelen budur. Im sorry zgnm yani Yoksa zr m dilemeliydim? (*) Trk neo-katolik ayini; Hereye gc yeten Tanrya, kutsanm Baskn Oran, kutsanm Cengiz Aktar, ve kutsanm Ahmet nsele ve Siz Babama gnah karyorum ki: Dncelerim, sz ve eylemlerimle gnah iledim, suluyum, ok suluyum.
Fikir Platformu
56
Ermeniler ve Trkler
1915 zr Dileyerek Deil Aclar Paylaarak Anlmal(Tuncay Ylmazer) Geliboluyu Anlamak Sitesinden 1915te Osmanl Ermenilerinin maruz kald Byk Felkete duyarsz kalnmasn, bunun inkr edilmesini vicdanm kabul etmiyor. Bu adaletsizlii reddediyor, kendi payma Ermeni kardelerimin duygu ve aclarn paylayor, onlardan zr diliyorum. Yukardaki ifadelerden oluan Ermenilerden zr Diliyorum balkl bildiri beklendii gibi olumluolumsuz tepkilerle karland. zr dilemenin ok soylu bir davran olduuna phe yok. Ancak bylesine soylu bir eylemi daha nitelii, nedenleri yeterince tartlmam, kuaklarca iyi bilinmeyen son derece trajik bir olay iin kullanmann, tek tarafl basmakalp ibarelerden oluan , neden-sonu ilikisinden uzak , aceleyle hazrland her haliyle belli olan bu bildiriyi imzaya amann varolan kutuplamay daha da artrmaktan baka bir ey yapmayaca ak. Bu mesaj hazrlayanlarn ve altna imza atan aydnlarn bir eye karar vermesi gerekiyor. Ama sorunun zmne katkda m bulunmak yoksa diaspora rkln tatmin mi etmek? Ermeni Tehcirine yol aan olaylar gz nne alndnda her iki tarafn yaad aclar paylamak dururken, kontrolden km ar milliyetiliin nelere yol aabileceinin korkun rneklerinden ders almaya armak varken, her ulus devlet oluum srecinde yaanan kanl olaylar bir kere daha hatrlamak ve olmamas iin neler yaplabileceine dair nerilerde bulunmak gerekirken, rkln en byk tehlike olduunu, ok kltrll hogry nasl yok ettiinin alt izilmeliyken byle bir bildiri neye hizmet edecek? Evrensel anlamda ok uluslu imparatorluklardan ulus-devletlere gei sreci her zaman iin aclarla dolu olmutur. Birinci Dnya Sava boyunca da bu gerein trajik rnekleri karmza kar. yl
57
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
nce kaybettiimiz Tarihi Stefanos Yerasimos, Osmanl mparatorluu bnyesindeki halklarn ayaklanmas ve ulus devletin kurulmas 3 temel geye bal olduunu belirtir: Ayaklanmann entellektel ve operasyonel altyapsn hazrlayacak , yani aydnlanma ve rgtlenmeyi yrtecek zengin ve okumu bir zmrenin varl, ayaklanmay gerekletirecek ve ilerideki ulus devletin nvesini oluturacak kitlenin bir yrede youn biimde bulunmas , d destek yani dnemin byk glerinin desteiYerasimosa gre Ermeni sorunun ciddi problem haline gelmesinde zellikle 2. maddedeki artlarn olumamas byk etkendir 1. Ayrca iki milliyetiliin, Trk ve Ermeni milliyetiliinin dorudan atmas szkonusudur.2 Ben ise bunu ok daha somut bir ekilde ifade etmek istiyor, 1915 Ermeni Tehcirinin ttihat - Tanak hesaplamas olduunu ve bunun da masum sivil halk zerinden yapldn savunuyorum. Bugn Ermeni Sorunu diye adlandrdmz olaylar silsilesinin 1915 dnemi , dnya grleri, felsefeleri hatta paramiliter gleri birbirine benzeyen, k noktalar balangta dini kurumlara kar olan, Fransz devriminden etkilenmi, sosyal darwinizme inanan, zaman zaman da ibirlii yapm iki rgtn, ttihat Terakki ve Tanaklarn sivil halk zerinden hesaplamalarnn kanl finalinden baka bir ey deildi. Bahaattin akirlerin Talat Paalarn bir zamanlar ibirlii yaptklar Pastrmacyanlarla, Papazyanlarla ipleri koparttklar dnemdi. O zamann mehur sosyal darwinist slogan olan gller daima ayakta kalr formlnn yansmasyd. Altn vuruu (!) ttihatlar daha iyi yapt kendilerince Sarkam Hezimeti , anakkale Sava vs. derken Alman akl hocalarnn nasihatlaryla panik ierisinde aldklar kararlar uyguladlar. Binlerce Ermeniyi kadn oluk ocuk demeden Deyr-i Zor yollarna dkerek, ala, ekyaya mahkum ederek Tanak eteleri ise gerek ky basknlarnda gerekse Van igal ettikleri ksa sre ierisinde sivil Mslmanlar ikence ektirilerek nasl ldrlr gibi konularda bir hayli uzman (!) olduklarn gsterdiler. Rus devrimini izleyen aylarda Dou Anadoluda meydan bo bulunca yukardaki cinayetlerin kat kat daha fazlasn , ldrme yntemlerini daha da gelitirerek ileme imkn buldular. Byk felaket asrlardr bir arada yaayan milletlerin felaketiydi aslnda. Ermenilerden zr Diliyorum Bildirisi bu aclar istismar ediyor, Byk Felaketin tm ynlerine duyarsz kalyor , tek tarafl ele alyor. Yunus Emreleri, Mevlanalar, Mimar Sinanlar yetitiren bir milleti mahkum etmeye ynelik bu davran vicdanm kabul etmiyor ve bu adaletsizlii reddediyorum. 1915, tek tarafl zr dileyerek deil aclar paylaarak anlmal Dolaysyla eer bir bildiri yaynlanacaksa u ekilde olmas gerektiini dnyorum: Birinci Dnya Sava srasnda Osmanl mparatorluu vatandalar arasnda yaanan elim olaylardan dolay byk znt duyuyor, felakete maruz kalan dini, rk ne olsun tm sivillerin acsn paylayorum.
Fikir Platformu
58
Ermeniler ve Trkler
Ermenilerden zr dilemek aydn pornosu mu oldu? (Mehmet Ylmaz) Ahmet nsel ve Dr. Cengiz Aktar, ayrca Baskn Oran hoca, bir zr kampanyas balatmlar : 1915te Osmanl Ermenilerinin maruz kald Byk Felakete duyarsz kalnmasn, bunun inkr edilmesini vicdanm kabul etmiyor. Bu adaletsizlii reddediyor, kendi payma Ermeni kardelerimin duygu ve aclarn paylayor, onlardan zr diliyorum. Kanaatimizce ok byk hata etmiler. Neden ? Bir ka sebebi var bunun ve zrleri bir ok kabahati iinde barndryor. ncelikle devletin inkr politikasn halkn zerine koymular ardndan da inkr iin mi yoksa katliam iin mi zr dilendii belirsiz bir ifade kurmular. Ermeni kardelerimizin hangi acsn paylayoruz? Katledilen dedeleri mi? Yamalanan mallar m? Dnyann drt bir yanna savrulan aileleri mi? Yoksa yoksa bunlara sebep olan olayn devlete inkr edilmesinin verdii ac m? (Eer rk deilseniz) Trklerin veya Ermenilerin 100 yl nce iledikleri sularn ykn bugn yaayanlarn omzuna ykleyemezsiniz. Mesela Hrant Dinkin ldrlmesini hakl gstermek iin Hnak ve Tanak gibi terr rgtlerini ne sremezsiniz. Yani 1870lerden itibaren silahla Ermeni milliyetilii yapan, cinayet ileyen, adam karanlarn suunu 2008de yaayan Ermenilere yklemek rklktr. Ayn biimde bu terr rgtleriyle ibirlii yapm, Ermenice ve Osmanlca pankartlar ile omuz omuza yryler dzenlemi bir ttihat ve Terakkinin gnahlarn da 1970te domu bir Trkn stne atamazsnz.
Fikir Platformu
59
Ermeniler ve Trkler
Aksi takdirde srf aidiyetten dolay Bat Avrupallarn Hal seferleri iin bizden zr dilemesi gerkirdi. Yahutta stanbulun Fethi iin de bizim Yunanllardan zr dilememiz ve bu ehri onlara vermemiz! Gerek u ki Trk, Yunan, Ermeni ulusu gibi kavramlar bizim yaantmza tekbl etmez. Tarihimize de tekbl etmez. Ama birbirinden hi bir fark olmayan insanlarn kendilerini Trk, Arap, Fransz, Ermeni kabul etmesinin, aptal gibi maa bile almadan savatrlmasnn, birbirlerine ldrtlmesinin bazlarna faydas var elbette. Bu birilerinin kim olduunu da ULUS-DEVLET konulu yaz dizisinde aktarmtk: 1. Ulus mu devlete aittir yoksa devlet mi ulusa? 2. Ulus-devlet ne kadar ulusal? 3. Humeyni Lenini dver mi? Bu zr dileme kampanyas ne getirecek? Koskoca bir hi. Neden? Ermenilere yaplan eziyetleri bilen ve buna zlen duyarl bir kesim var ki ben de buna dahilim. Bu kesimden insanlarn bazlar zr dileyebilirler. Peki Ermeni dman olan, Dink lnce oh olsun! Bir Ermeni eksildi diyenler? Onlar daha da bilenecekler. Daha da sinirlenecekler. kimin adna kimden zr diliyorsun? diyecekler. Bylece gizli rklktan yola kan bu hatal zr dileme kampanyas sradan rkla da anak tutacak. Farz edelim ki bir grup Ermeni kp biz de sizi affettik, hakkmz hell olsun dedi. Ne olacak? Ermenistan veya Ermeni diasporas ile ilgili sorunlar zlecek mi? Hayr. Diaspora Ermenilerinin ina ettikleri mazlum kimlii ortadan kalkacak m? En nemlisi hakikaten eziyet grm ve lm Ermenilerin aclar hi yaanmam gibi mi olacak? Hayr, hayr, hayr. Peki yakn tarihimizi, Avrupada ulus-devletin ortaya k koullarn, Endstri devrimini, Sedan ve Sadowa savalarn, insan psikolojisini ve cemaat kimlii gibi sosyolojik olgular sizden, benden kat kat daha iyi bilen bu akll adamlar neden byle bir zr kampanyas balattlar? Kanaatimizce bu aydnn pornosudur. Soyunup kalalarn, gslerini tehir edemeyen aydn(!) toplumun tepkisini ekecek bir kitap, film, bildiri hazrlar. nsanlar kzdrarak gndemde kalmaya alr. Gerekten ok yazk. Bu hocalarn hi birinin buna ihtiyac yoktu. Bir ok konuda okuyup istifade ettiim insanlard ama herkes nefis sahibi. Bir kez daha burada grm olduk.
Fikir Platformu
60
Ermeniler ve Trkler
erefli Trklerin torunlar myz? (Rasim Ozan Ktahyal) Bugn (10 Aralk) Dnya nsan Haklar Gn. Geen hafta ise Avrupa nsan Haklar Mahkemesi utan verici bir karara imza att ki Fransa yurtta Mslman renci jimnastik derslerine bartleriyle alnmamt. retmenleri bartlerini karmalar iin ikaz etti. Kzlar, karmak istemediler. Esma Nur ve Belgin Doru bu sebepten okullarndan atldlar Fransz i hukuk sreci, bu atlma kararn hakl buldu. Bartsyle okuma hakk talep eden kzla son umut olarak AHMe bavurdular, haklarnn ihlal edildiine dair ikyette bulundular AHM ise bu ikyeti incelemeye dahi gerek duymadn bildirdi ve bu bavuruyu reddetti slami inan ve yaam tarzna dair Avrupann genel zihin haritas berbat durumda. slam ve Mslmanlar sz konusu oldu mu birok liberal demokrat Avrupal faizan bir dil ve zihniyetle konuuyor. Bu faizanl rk ve etnisite zerinden deil, seklerlik uygarlk gibi kavramlar zerinden yapyorlar AHM de Avrupal Mslman unsurlar uygarla entegre edilmesi gereken ilkel unsurlar olarak gren faizan modernist zihniyetin hkmranlnda bugn. Avrupa Mslmanlarn eit yurtta grmeyen o sorunlu bilinalt genel Avrupa zihninde egemen. Mslmanlar Millet-i sadka olmal,Uygarlkn icap ettirdii ekilde Avrupallamallar Aksi takdirde haddini bilmekle mkellefler slam meselesinde genel Avrupa zihni u an hastalkl durumdadr Bartl insanlara zgrl ltfeden yukardan bir bakla hogren, uralara girebilirler de buralar olmaz diyen bir anlay utan verici buluyorum Hangi Trkler? Avrupann hastal bu Ya bizim nerdeyse asrlk kronik hastalmz?.. Markarn mkemmel tabiriyle bu lkenin karakutusu olan Ermeni meselemiz Bu mesele etrafnda getiimiz hafta ok
61
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
onurlu bir giriimle karlat Trkiye 1915te Osmanl Ermenilerinin maruz kald Byk Felakete duyarsz kalnmasn, bunun inkr edilmesini vicdan kabul etmeyen ahlakl bir giriimle Ben de imzam byk bir gururla atyorum bu metnin altna Bu vicdanl duru bu topraklarda nevzuhur deil, bunun da bilinmesini isterim 1915te Byk Felaket yaanrken de erefli ve ahlakl duru gsteren insanlarn ruhu ad oluyor bu giriimle Tehcir karar kendisine tebli edildii anda reddetme erefini gsteren Ktahya Valimiz Faik Ali Beyin mesela Baka ehirlerden srgn edilip perian halde Ktahyaya varabilen Ermenilere sahip klmas iin maiyetine emir veren bu erefli devlet adammzn Ktahya Ermenilerine din deitirmelerini dayatan, Ya topluca ihtida edersiniz ve burada kalrsnz, ya da tehcir kafilelerine katlrsnz diyen ehrin haysiyet yoksunu polis mdrn grevden alan, Ermenilere kar mezalime Ktahya Trkleri bugne kadar katlmad, bugnden sonra da katlmayacak diye ehrin idare meclisinde haykran onur abidesi bir devlet adamyd Faik Ali Ktahyal diye bir soyadm varsa, Faik Ali Bey gibilerle onur kazanan bir soyad bu Yine ttihatlarn bu hukuksuz ve ahlaksz emri eline gelince Ben valiyim, ekya deilim. Bu ii yapamam diyebilme erefini gsteren Ankara Valimiz Hasan Mazhar Bey vard Konyaya ylan onbinlerce Ermeninin hayatta kalmasn salayan, bu srgn kararn uygulamaya direnen Konya Valimiz Celal Bey vard Celal Bey, daha evvel Halep valisiydi. Suriye llerine sevkyatn, katliam anlamna geldiini ok iyi biliyordu Bu erefli devlet adamna, Konyann eyhleri ve limleri en byk destei verdi. Hem slama hem de insanla aykr bu katliam niteliindeki srgn kararna derin bir ahlak ve faziletle direnen Mslman limlerimiz ve eyhlerimiz vard bizim Kastamonu Valisi Reit Paa, Basra Valisi Ferit Bey, Yozgat Valisi Cemal Bey, Lice Kaymakam Hseyin Nesimi Bey ve Batman Kaymakam Vekili Sabit Bey gibi daha baka ahlak abidesi devlet adamlarmz da vard ttihat zihniyet bu erefli tavrlar gsteren devlet adamlarmzn da bir ksmnn cann ald Sonunun mezalim olacan bile bile tehcir kararnn alnd gibi, bu onurlu insanlarn da gzlerinin yana baklmad Biz Trkler Bizim atalarmz katil olamaz diye yaknyoruz her yerde, bu z itibariyle ok vicdanl bir tepkimiz bizim, Hrant da hep yle sylerdi Peki, imdi kendimize soralm; Biz bu erefli Trk devlet adamlarnn manevi torunlar olarak m kabul ediyoruz kendimizi? Bu onurlu adamlarn heykellerini, grev yaptklar ehirlere dikecek miyiz? Yoksa gz gre gre katliam karar alan erefsiz adamlarn m torunlaryz? Bu katil adamlar m vp duruyoruz her yerde? Yaptk ve haklydk deme haysiyetsizliini hl gsteriyorsak, bu ikincilerin torunlaryz demektir Bugn karmzda olan soru budur Hangi Trkleri manevi atamz kabul ediyoruz? Her Trk bu hakiki soru karsnda vicdanyla ba baadr
Fikir Platformu
62
Ermeniler ve Trkler
Tehcir vnlecek Bir Uygulama Deildir(Tuncay Ylmazer) geliboluyuanlamak.com sitesinde yaynland. Birinci Dnya Sava biteli tam 90 yl oldu. lk byk savatan en fazla ac lkelerin banda gelen Fransada, Verdunda duygusal trenler yaplrken , bizler Harb-i Umuminin en ac olaylarndan birisini ok fazla konumayan bir bakanmzn szleriyle yeniden hatrladk. Bugn eer Egede Rumlar devam etseydi ve Trkiyenin pek ok yerinde Ermeniler devam etseydi, bugn acaba ayn milli devlet olabilir miydi? Bu mbadelenin ne kadar nemli olduunu size hangi kelimelerle anlatsam bilmiyorum, ama eski dengelere bakarsanz, bunun nemi ok ak ortaya kacaktr. Sayn Vecdi Gnln saptamalar yeni bir ey deil aslnda. Ancak sylediklerini vnlecek uygulamalar olarak grmyorum. Tehcir sadece Osmanlya zg bir uygulama deildir. 20. Yzyln banda byk devletlerin gerekli grdklerinde ekinmeden zorunlu tehcir ilemini uygulamlard.1 Boer Sava srasnda ngilizlerin Gneybat Afrika yerlilerine , Srp ve Bulgarlarn Balkan Savalar sonras Mslmanlara yaptklar ilk akla gelen rneklerdir. David Gauntun da belirttii gibi tehcir askeri okullarda retilen stratejinin bir parasyd: Sadk olmayan unsurlarn casusluk ve ayaklanmalarndan uzak kalmann ordular iin bir gvenlik sorunu olduu syleniyordu. Askeri akademilerde, subaylara aznlklar gibi potansiyel gvenlik risklerini tanmalar ve bunlar ortadan kaldrmalar tleniyordu. Amalardan biri, hedef alnan nfusun erkeklerinin cepheye szarak dmana katlmasn engellemekti. 2 Keza mttefikimiz Almanlar da Belikay igal ettikten sonra sivillere ynelik tehcir uygulamalarnda bulunmu, Ruslar ise snr blgesinde yaayan Alman-Avusturya uyruklular daha i blgelere g ettirmi, Yahudiler ve Kafkas Mslmanlarnn bir ksm da bu zorunlu gten nasibini almt.3 Osmanl Ordusunun modernizasyonunda ok nemli rol olan, ttihati subaylar tarafndan ok sevilen Alman Mareal Goltz Paa , Dou Anadoluda ancak homojen bir Mslman kitle bulunmasnn Rusyann genileme hedeflerine kar bir set oluturabileceine dikkati ekmi, Ermenilerin Ruslarla birlikte hareket etme olaslnn yksek olduunu belirtmiti. Goltzun nerisi Ermenilerin Mezapotamyaya g ettirilmesiydi. 4 Alman Militarizminin kutsal kitab The Nation in
63
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
Arms - Silahl Millet yazar Goltz , Birinci Dnya Sava banda Almanlarca igal edilen Belikann valiliini yrtmt ve sivil halka kar acmasz davranyla tannyordu.5 Ermeni Tehcirini tm ayrntlaryla incelemek bu makalenin amacn aar. Yukarda da belirtildii gibi o dnemin dnce sistemleri, emperyalist lkelerin ( Almanyann dost ngilterenin ve mttefiklerinin dmanca ) Osmanl mparatorluu zerindeki hesaplar, Ermeni ve Trk milliyeti hareketleri, Balkan gleriyle Anadolunun deien demografik yaps, lkenin drt bir yanna dalm Amerikan misyoner tekilatlarnn Ermeni toplumuna ynelik kkrtmalar, yaamak iin mcadele diye formle edilebilecek sosyal darwinizm ilkesi, her iki tarafn liberal, daha uzlamac aydnlarnn suskunluu ( daha dorusu susturulmas ) Birinci Dnya Savanda Osmanl imparatorluu topraklarnda korkun lekli insani trajedinin yaanmasna neden oldu. Bu meseleyi sadece soykrm oldu/olmad boyutuna indirgemek her ynyle tartlmasn engelliyor, karlkl nefret ve dmanl krklemekten baka bir ey de yapmyor. Ermeni Tehcirinin soykrm olduunu dnmyorum. lkenin drt bir yanna dalm Amerikan misyoner tekilatlarnn raporlarnn Ermenilerin uradklar katliamlar ayrntlaryla anlatrken, Mslmanlarn uradklar katliamlar yazmaya kalemlerinin gitmedii ak. Gnmzde zellikle Ermeni Diasporasnn, batl bir ok tarihinin yanl, rk deerlendirmeleriyle ok sayda Mslman Trk sivilin de ldn grmediklerinin farkndaym. Ama bu davranlar , 1915de Anadolu topraklarnda byk bir insani trajedinin yaandn grmezden gelmemizi engellememeli Onbinlerce kadn, ocuk , ihtiyarn zorla gnderildikleri yzlerce kilometre uzakta bir blge olan Deyr-i Zor (Suriye) yollarnda can verdii devasa bir g savunmak ok doru olmasa gerek. Hainlik yaptlar savunmas ise kadn ve ocuklarn ne gnah vard? sorusunu tarafl tarafsz herkese sorduruyor. Trkiyenin neredeyse bir asr nce bu topraklarda Osmanl mparatorluu vatandalar arasnda yaanan ac olaylardan byk znt duyduunu belirtmesi gerekiyor.
Fikir Platformu
64
Ermeniler ve Trkler
Ermeni diasporas, Trkler ve insanlar(Mehmet Ylmaz) - Kalp atlarn duyamyorum. Bebeiniz lm. - - Krtaj iin randevu vereyim. - - Operasyondan sonraki geceyi hastahanede geirmeniz gerekecek. Pijama, di fras filan getirin gelirken. Zehra Hanmn bandan aaya kaynar sular dkld. Gzleri doldu. Dmlenen boazndan ne bir nefes girebiliyordu ieri ne de bir kelime dar kabiliyordu. Kocas Kenan Beyin koluna girdi, adeta dizleri zerinde srnerek terk etti muayene salonunu. Ultrason uzmannn robotsu soukluu ikinci bir balyoz gibi inmiti bana. Bu makinelemi tavr Fransadaki doktorlarda grmeye alk olmadklar bir muamele idi. Zehra Hanm ve Kenan Bey hastahanenin ufack park yerinde arabalarn aradlar bir zaman. Evlat acs baka bir eye benzemiyordu. Sarslmlard. Kaybettikleri bebei kucaklarna almam, koklamam olsalar da balanmlard. Sadece varln bilmek bile yetmiti onlara. Aileleri 3 kii olmutu oktan. Bugn aldklar lm haberi domu bir ocuunkinden daha hafif deildi **** Zehra Hanm Trkiyede doup bymt. Gurbeti bir ailenin ocuu olan Kenan Bey ile evlendikten sonra Fransaya yerlemiti. Evleneli iki yl oluyordu. lk hamilelii srasnda gittii rutin bir kontrolde ite byle rendi bebeinin lmn. Ertesi gn haberi vermek bahanesiyle jinekolounu arad. Kadn kadna konuabilecei birine ihtiya duyuyordu. Uzun bir telefon grmesinden sonra jinekolog onu baka bir hastahanede ikinci bir muayeneden gemeye ikna etti.
65
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
**** imdi bir baka hastanenin ultrason odasndalard. Zehra Hanm muayene masasna uzand. Bu kez karsnda ok daha kibar ve efkatli biri vard. Ama karnna ultason aleti yaklarken hi bir umut yoktu iinde. kinci bir ok yaamaktan ylesine korkuyordu ki iyimser olmay yasaklamt kendine. Birden ultrasoncunun yznde prl prl bir glmseme belirdi. Durun size dinleteyim dedi usulca ve eilip eliyle bir dmeye bast. Birden bire Cuk! Cuk! Cuk! Cuk! Islak, bouk ama dzgn ritimli bir ses kaplad oday. Ekranda belirli belirsiz kprdayan bir karalt vard. Karalt bu ritimle alp kapanyordu sanki. Bir byk cuk bir kk, byk bir kk Bebein kalbiydi atan! Zehra Hanm ve Kenan Bey sevinten alyorlard. Bebek sanki gittii karanlk yerden geri dnmt. Domak istiyordu. Onu bekleyen hayata smsk sarlmt. Dualarla, arklarla eve dndler. **** Yorgunluunu zerinden ilk atan Kenan Bey oldu. fkeyle ayaa kalkt: - Bak imdi, o ilk hastahanedeki ultrasoncuya syleyecek iki lafm var! - Kenan yapma, ok sevinli bir gnmz, inan gerek yok. - Hastahaneye mektup yazp ikyet edeceim, kalp krizi geirecektik orada, bunu bize yapmaya ne haklar var? Bakalarnn cann yakmasn! Nerede u ktlar? Krtaj iin randevu veren u Kenan Bey olduu yere aklp kalmt. Bebein ldn syleyen ultrasoncu bir Ermeni soyad tayordu! Karsna bir ey sylemeden ktlar ald yere koydu. Usulca sandalyeye iliti. Zihni allak bullakt. Balarna gelenin sadece meslek bir hata olduuna kendini inandrmaya alt. Zaten aksi mmkn olabilir miydi? Daha domam bir ocuun canna kim kyabilirdi? Bu mide bulants geecek gibi deildi. Kenan Bey Ermeni dman olamayacak kadar i ie bymt onlarla. 1960larda Anadoludan gelen ou Trk ailesi gibi Kenan Beyin ailesine de ilk kucak aan Ermeniler olmutu. 1915te gelen Ermeniler Franszcay oktan renmi, kendi iyerlerini kurmulard. Trk iilerine yatacak yer, ocuklarna okul bulan Ermenilerdi. Belediyede ileri olur, Ermeni komular koard. Kz yznden karakola derlerdi, Ermeni komular vard. Kenan Beyin gznn nne baba evi geldi. Kurann asl olduu duvarda yal bir de ninenin resmi vard. Bu nur yzl ihtiyar Mari Ateyan idi. O ehrin Trkleri ona Ana derlerdi. Trk mziinden baka mzik dinlemez, Trkeden baka dil konumazd Mari Ana . Trkler de arya gittiler mi onun dkknna uramadan, bir ac kahvesini imeden gemezlerdi. Gneli bir ilkbahar gn lokum yerken nefessiz kaldnda btn Trkler aladlar. Kilisedeki cenazesinde Ermeniden fazla Trk vard. Mari Ana dualarla topraa verildiinde Kenan da oradayd.
Fikir Platformu
66
Ermeniler ve Trkler
Ama Kenann iine phe dmt bir kere. inden bir ses Ya Orly katliam? diyordu. Onca insana kyan terristler Ermeni deil miydi? Peki ya Trk konsolosluklarn basan, insan ldren ASALA? O halde bu Ermeniler kck bir bebein canna kymaya da pekl yeltenebilirlerdi. Ne olurdu u ultrasoncu kadn Ermeni olmasayd. Byle bir meslek hatann yaplm olmasn insan ok daha kolay kabullenebilirdi. Ama Trk olduun iin hedef alnmak! Bir su ilemeden, sadece rkn iin, milliyetin iin canna kastedilmesi Peki ya onca Ermeni neden gelmiti Fransaya? Kim datmt Ermeni ailelerini dnyann drt bir yanna? Mari Ana Amerikadaki ablasnnn izini az m aramt? Onlarn suu da Ermeni olmak myd? Bu mide bulants geecek gibi deildi. **** Bebek dodu. Arzu adn ald. Aradan bir ka yl geti. Arzu yrmeyi ve konumay rendi. Trk adetlerini rendi. Bayramda el pt. Annesi secdeye kapanrken srtna trmand. Trke konutuu zaman Fransz ocuklarn anlamadn rendi. Kenan Bey bu yaad olay hi unutmad. Fransada yaayan Ermeni ve Trk genlerinin birbirlerine hakaretler, tehditler yadrd internet sitelerini gezdi sessizce, iz brakmadan. Arzu byrken Trkiyede Hristiyan din adamlar ldrld. Sonra Hrant Dink ldrld. Kenan Bey btn bunlar sessizce izledi. Nefret duymakla, seni ldreceim demekle bir insan gerekten ldrmek arasndaki mesafenin grnd kadar byk olmadn dnd. Evet Bu mide bulants geecek gibi deildi. Notlar: Olaylar ve insanlar btnyle gerektir. simler deitirilmitir. Kk Arzu gayet salkl. Bu yl ilkokula balayacak. 1915te katledilen insanlarn Arzu gibi ikinci bir ans olmad.
Fikir Platformu
67
Ermeniler ve Trkler
Faizm de Byle Bir ey te(zlem Yaz) Birka aydr saplant halinde Karde Trkleri dinliyorum. Evde i yaparken, yolda yrrken ya da arabada giderken. Her dinleyiimde daha gzel her dinleyiimde daha hzn verici ezgiler. Utanarak da olsa sylemeliyim ki dinlediim trkler Ermeni trks mdr, Krt ezgisi midir, Sryani mzii midir anlamaktan acizim. Belki szlerinden deil ama ritimden biraz fikir yrtebilirim. Her trkde kzyor, hznleniyor tarifsiz bir boluk hissediyorum. Biraz isyankar, biraz arsz ama nefis bir sesle trksn okuyan bu adam ya da kadn u anda ne diyor acaba. Bu kadar hznl bir ezgi neyi anlatyor olabilir. Peki bu neredeyse sokakta yrrken beni omuz sallaya sallaya oynatacak kvama getiren Fadike kimdir neyin nesidir. Aylardr bayla bayla okuduum Tarafn arka sayfa sorularndan biri en zevk aldnz kt huyunuz nedir sorusu. Soruyu ben de kendime soruyorum kimi zaman. Tartmasz bir yant kyor ortaya. Amaszca gezip tozmak, sokaklar arnlamak. Bu derde dtmden beri Balatn dar sokaklarn, Sultan Ahmetin arka taraflarn, Arnavutkyn ya da Tophanenin ara sokaklarn arnlayp duruyorum. Karde trkleri dinlerken hissettiim boluk ve huzursuzluk duygusu elik ediyor bu gezilerimde bana. Ara sokaklarda kalm modern ehir hayatnn tatsz tuzsuz, yasz, lapa kvamnda grntsne yenik dm tek tk tarihi yaplar tanmyor, pek ounun hakknda nnde bir aklama notu bile bulamyor, emelerin, camilerin zerindeki eski yazlar okuyamyorum. Kimilerinin kapsna kilit vurulmu, kimileri ykma terk edilmi, bazlar bfe yaplp zerine, cipsler aslm, hangi hoyrat el tarafndan reva grlmse zerlerine tabelalar aklm medreselerin, kiliselerin, trbelerin ya da
Fikir Platformu
68
Ermeniler ve Trkler
eski Bizans kalntlarnn yapldklar dnemle ilgili zihnimde bir balant kurmakta ayn Karde Trklerin arklarn dinlerken yaadm acziyet kadar acizim bu gezilerde. 20 yl nce stanbula geldiim zaman balayan uzun yllar atamadm bir duygu ayn bir kaza sonras travma geiren, hafzasnn bir blmn yitirmi bolua kaplm bir insann yaadna benzer bir duygu idi. Yaadm ehirle o gne kadar imdikilerin tiki dedii hayat tarzndaki arkadalarmla bir anda tm balarm kopmutu. Acaba imdi nerede ne yapyorlar, hayattalar m? Meslek sahibi oldular m? Gezdiim mekanlar imdi nasldr. Ara ara hala merak ederim. Bir Sryani ezgisi ile bir Ermeni trksn bu yamda ayrt edemeyen bendenizin o yllarda Pink Floyd, break dans ve heavy metal bilgilerine diyecek yoktu dorusu. Yine de bu kadarck gemiinden kopmuluk duygusu 60 yl kadar nce Siirtten stanbula g eden byklerimizin kopular yannda olduka naif kalr. O yllarda stanbula g eden aile byklerim bu gle birlikte Siirtte konutuklar dili, giydikleri kyafetleri tm alkanlklar da orada brakma karar ile gelmilerdi stanbula. nk devir bunu gerektiriyor, devlet politikas bunu emrediyordu. Ailenin ocuklar sokakta, okulda oynarken iveleri sebebi ile alaylara maruz kaldka bir yandan hrsla ivelerini dzeltmeye alyor bir yandan da kendi annelerine, evde Arapa konumay da yasak ediyordu. Bylece aslnda Arap kadnlarna zg hosohbetlik zelliini sonuna kadar tayan bu kadnlar kendi ocuklar ile bile mrnn sonuna kadar geliyor ki, gidiyor ki, ben bilmiyor ki gibi cmleler ile konumaya mahkum oldular. Bir tek bayramlarda artk tek tk kalm bu yal bal kadncazlar bir araya geldiklerinde kendi aralarnda ylesine neeyle Arapa konuurlard ki o gnlerde evlatlara aresiz bu duruma katlanmak dyordu. Drt kuak nce stanbula gen Grc anne tarafmdan ise tek bildiim bir gn yakalayp bana Grcleri anlat diye sktrdm bir Grc kznn akn akn beni memnun edebilmek iin syledii Grcler kyma yerine cevizle taze fasulye piirirler bilgisi maalesef. ki farkl halktan bana ne bir kelime ne bir trk ne de kendine zg bir adet kalm. Ailenin kadnlar 40 yanda akl ve konuma yetisi sapasalam iken kelimesizlie, dilsizlie mahkum edilmiler. Torunlarna bir masal anlatamamlar, bir bilmece soramamlar. Neden birbirimizi anlayamyor ve bir trl konuamyoruz. Dili, tarihi yok saylan bir halkn tek isyannn ekonomik gerilik olmayacan, daha yzyldan ksa bir sre nce bu topraklardan srlen milyonlarn ve onlarn torunlarnn yaad travmann, toprandan, gemiinden koparlmlk duygusunun yaratt fkenin Trk soyuna sopuna dmanlkla ilgisinin olmadn, modern gurular beensin beenmesin san rtmesinin dinin bir emri olduuna inanan bir kza ya eitim, i, a ya yallah evine demenin ne menem bir zulm olduunu anlamak bu kadar m zor. Bunlar hissedebilmek iin ok benzer hayatlar srmemiz gerekmez. Bir iki kuak ncesinde benim gibi benzer hikayeler de bulamayabiliriz. Ama yine de hi mi bizleri rahatsz eden normal d bir eyler yok u hayatlarmzda. Ola ki birgn sradan bir hafta sonu gezisinde dev bir marketin raflarn yamalayan kalabalk ierisinde kendinizi maymunlar cehennemine dmesine skntda hissederseniz ya da dilini anlamadnz bir ezgi kulanza alndnda hounuza giderse, tatsz tuzsuz bir eyler var bu orbada sanki sadece prasadan yaplm bir sebze orbas iiyorum bu konforlu konforsuz sofralarda gibi bir dnce sararsa sizleri de, birbirimizi anlamaya yaklamz demektir. Kimi zaman kafamza vura vura gelmi, kimi zaman biz zevkle iselletirmiiz ama byk tahlillere, sosyolojik tanmlara gerek yok; o bize sunulan mecbur klndmz tatsz tuzsuz tek yiyeceimiz, tek hayat tarzmz. Gemi yok, fark yok, bir boy, bir rnek. Tek millet, tek adam, tek dil, tek tarih, tek ideoloji, tek hayat tarz, deitirilmesi dnlemez tek bir ryaBir aa gibi tek bana ve tek bir aatan olumu bir orman gibi korkun. Faizm de byle bir ey ite.
69
Ermeniler ve Trkler
Fikir Platformu
70
Ermeniler ve Trkler
1915te bir insanlk suu ilendi(Rasim Ozan Ktahyal) 1915 olaylaryla ilgili zihnimde ilk merak duygusu uyand zaman lisedeydim Biz lisedeyken bize Ermeni iddialarndan/ yalanlarndan bahsedildi Ardndan bize esas soykrmn Ermeniler tarafndan Trklere kar yapldna dair resm prodksiyon bir belgesel izletildi Fakat bu belgesel hem gln hem de zek ve kalite yoksunu bir yaptt. Dolaysyla bu propaganda filmi bana hi inandrc gelmemiti te yandan, etnik adan Trk olan bir ailenin ocuu olarak Ermenileri kestiimize inanmak da istemiyordum Tabii esas onlar bizi kesti bir Trk soykrm yaand gibi gerzeke bir teze de inanasm yoktu imdilerde resm gr olarak yerleen, o yllarda ise yeermekte olan gr ktal deil mukatele oldu gryd Ben de zihinsel ve vicdani anlamda kendimi rahatlatmak iin bu tezi en isabetli tez olarak benimsemitim 1915 dnemine dair bu tezi glendirecek mahiyetteki eserleri okumaya baladm. Bu konu gndeme geldike ve bu meseleye ilikin okuma itahm arttka niversite yllarnda da bu konuda ara ara okumaya devam ettim Akas iki yanl okuyaym, objektif olmaya alaym da tam geree ulaaym diye bir derdim yoktu. Gereki batan kafamda belirlemitim. O kabul edilmi gereki hakl karmak maksadyla okuyordum tamamen
71
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
Hrant Dinkin dedii gibi soykrm gibi bir eyi bir Trk olarak kabullenmeyi, Evet biz Trkler Ermenileri kestik demeyi kendime yediremiyordum esasen Dier temel siyasi meselelerde tam manasyla zgrlk-demokrat bir noktaya gelmeme ramen Ermeni meselesi ve 1915 olaylarnda Her ey karlkl oldu, Karlkl zr dilensin, Sava artlaryd, ktal deil mukatele oldu gibi szlere batan artlanmtm Fakat Evet, bir soykrm yaanmtr deme ynnde hibir eser okumamama ramen, bizi tutan eserlerde de esasen baka eyler olduunu hissetmeye balamtm ou zaman bu meseleye ilikin yazlanlar Hibir ey olmaddan balyor, Katliamlar karlkl oldu izgisine doru geliyor, son olarak da Evet oldu, bunlar yapld ama olmak zorundayd noktasnda nihayetleniyordu te bu noktada beynim ve kalbim taraf deitirmeye balad Bir Trk olarak kendimi kandrmak isteyebilirdim ama Evet, yaptk ama haklydk diye zetlenebilecek gre onay vermem dpedz alaklk ve ahlakszlk olurdu O dnem ok okuduum Justin McCarthy, Trk Tezi denen tezi dardan destekleyenlerin banda gelen, arada bir devletin davetiyle lkemize gelip orada burada konuan biriydi Tehcir neticesinde oluan inanlmaz saydaki kym inkr etmiyor ama Bu tehcir yaanmasayd, Dou Anadolu blgesi Trkiye snrlar iinde kalamazd, dolaysyla yaplanlar haklyd noktasna sz getiriyordu McCarthy Bu sz de bir anda birok insan tatmin edebiliyordu Hee yleyse o yaplanlar doruymu canm diyebiliyordu bir dolu insan Olanlar inkr etmek, inanmak istememek Hrant Dinkin dedii gibi bir ynyle soylu bir durutur. Belki hl Trklerin ou da bu pozisyonda Ama ikinci vicdansz teze doru kayan da ok ciddi sayda insan var artk lkemizde Bu ise hakikaten berbat bir durum. Bu gerekten utan verici bir ey O noktadan sonra artk katletmeyi, cinayet ilemeyi meru gsteren alak ve ahlaksz bir zihniyet yaps kyor karmza Kendimi kandrma ve vicdanm rahatlatma amal yaptm tamamen Trk yanls okumalarn sonunda bile yaananlarn bir insanlk suu olduu yargsna varmtm bir sre sonra Fakat bir toplumu yekvcut olarak gren ve hepsini dman belleyen toptanc gr kadar, onun karsnda olan u toplum, u toplumu kesti eklindeki toptanc argmanlarn da felsefi olarak samasapan olduunu anlamtm Bu sadece 1915 balamnda Trk-Ermeni rneini deil, Alman-Yahudi ve Srp-Bonak gibi rnekleri de kapsyor Bir kutsal ama uruna bir insan, bir topluluu, bir etnik ya da dinsel kimlii yok edebilmeyi meru sayan zihniyet yapsyd esas katil olan Toplumlar deil Sonu-merkezli, bir ama kutsal olarak kabul edildiinde o amac hayata geirmek iin yaplabilecek her eyi mubah gren iren zihniyetti esas katliamlar ve soykrmlar yapabilen
72
Fikir Platformu
Ermeniler ve Trkler
Bu ahlaksz ve vicdansz zihniyet 1915 konjonktrnde ttihatlk olarak karmza kmt Talat adl, insanlar nfus mhendislii projelerinin basit birer paralar olarak grebilen bir adamda somutlaarak karmza kmt Evet, ben kendi hikyemi aktardm Ben artk kendimi kandramyorum 1915te bu topraklarda bir byk facia yaand. Bir insanlk suu ilendi Bu su karsnda sylenecek her ama artk benim midemi bulandryor
Fikir Platformu
73
Ermeniler ve Trkler
Umuttan Sarho Olduk (Delal Dink (Hrant Dinkin kz))
Yaz Ermenice ve Trke yaymlanan haftalk Agos gazetesinin son saysndan alnd. Biz babam stanbula gmmemi miydik, yz binlerle birlikte? Sonra, kavgal olduum Tanryla konuuyorum: Affederim seni, ama bir artla. Bana sz ver, babamn sonuncu olduuna dair. Bu iki halktan 1915 ve sonrasnda lenlerin sonuncusu olsun. O zaman belki fkem de azalr sana Duramadm stanbulda. Aldm yanma ailemden 14 yrek daha, gittim Hayasdana. Sokaklar dolarken, beklemediim bir duyguyla karlayorum. Bundan yl nce geldiimde ne kadar da yal grnmt ehir gzme, ne kadar yalnz, ne kadar hznl. Bu defa hi yle hissetmiyorum. Hayat gelmi buraya, ehir genlemi. Bir taksiye biniyoruz, bizi anta gtrsn diye. Ant yolunda dayanamayp soruyorum ofre, mala ve Gln geliiyle ilgili ne dnyor diye. En nemlisi snrn almas. Asl sorunu karanlar devlet ynetimi. Braksalar halk kendi ortak dilini bulur diyor. Kim ki bu adam? Yzn grmek istiyorum. Gremiyorum kyorum merdivenleri, Soykrm Antna doru. lerleyemiyorum nce antn olduu yere. kyorum mzenin giriinin kenarndaki ta tmsein stne, uzaktan izliyorum. Daha nce de gelmitim buraya, yl nce. Ama bu defa farkl. Niye bu kadar alyorum? Niye bu kadar etkileniyorum? Biz babam stanbula gmmemi miydik, yz binlerle birlikte? Sonra, kavgal olduum Tanryla konuuyorum: Affederim seni, ama bir artla. Bana sz ver, babamn sonuncu olduuna dair. Bu iki halktan 1915 ve sonrasnda lenlerin sonuncusu olsun. O zaman belki fkem de azalr sana. Sonra mzeye iniyoruz. Resimler iini paralyor insann. Bugn interneti aarsam ka tane benzerini grebileceimi dnyorum, bugnle ilgili, u anla ilgili Tam da o dakikada, ne kadar ok rklk yapldn, ne kadar ok rklk kurban olduunu hissediyorum ruhumda. Nasl bir dnyada yayoruz? Buras sadece 1915 Soykrm Ant m? Irklk kurbanlar Mzeden knca ant beni aryor bu kez; gitme cesaretini buluyorum. Giderken, biri yanma yanaarak, geen 24 Nisanda yz binlerce insann, zerinde Malatya yazan duvarn nnde durup iekler braktn anlatyor. Sonra, antn gbeine varyorum. Kimse kalmam grnrde. Ama yalnzlk hissi yok iimde. Ne kadar da huzurlu. Sanki bir ey beni merkezine ekiyor. Tm rklk kurbanlaryla nefes alyorum o gbekteki delikten. Braksalar da uraya kvrlp uyusam Sonra yemee gidiyoruz hep beraber. Babamn Trkiyeden gelen gazeteci dostlar, arkadalar orada toplananlar. Utanmadan masann bana oturuyorum, masay en iyi noktadan doyasya seyretmek istiyorum. Babam da bu restorana gelmi daha nce. Restoran sahibi neredeyse eliyle yedirecek bana yemekleri. Masadakilere baknca, babamn son yazsnda yazdklar aklma dyor: Trkiyede kalp
74
Ermeniler ve Trkler
yaamak, hem bizim gerek arzumuz, hem de Trkiyede demokrasi mcadelesi veren, bize destek kan, tandk-tanmadk binlerce dostumuza olan saygmzn gereiydi. Ne kadar da kzgnm babama, brakp da gitmedii iin yurtdna. Al bak, dostlarn yayorlar, onlar Trk, benim saf babam, bir trl anlamadn Ermeni olduunu; kendini onlarla nasl da bir tuttun, denk saydn. Ne kadar da kzgnm, bilemedin diye; Ermeni yazar izerin, aydnn, Trkiyede yaama hakk yoktur diye. Cemal Paann torunu Ama ya bu akam? Hranta! diye kadeh kaldryorlar. lacmn son damlasn veren, Cemal Paann torunu oluyor. Burada gelenekmi masadakilerin srayla kalkp konuma yapmas ve kadeh kaldrlmas. Kalkyor ayaa ve onu buraya babamn getirdiini anlatyor. Birbirimizin aclarna sayg duymaktan bahsediyor, gzleri yal, sesi titrek. Herkesin gzlerinden yalar szlyor masada. Dayanamyorum, dar kayorum restorandan, doyasya alamak iin. Benim aslan babam diyorum o akam. Bu insanlar brakp nereye gidilir? Elbette kalacakt! Kzgnlm, fkem azalyor bu gezide. Sanki 19 Ocaktan beri iine kapatldm yksek basnl kavanozun kapa pt diye alyor Yerevanda. Yreim geniliyor. byk bir nefes ekiyorum iime. Skm yreim genleiyor, byyor Havas mdr acaba bu Yerevann? Byleyici gzellii midir acaba Hrabaragn? Emiadzin midir? Yoksa futbol mu? Yoksa, onlar yaadklar, ama babam ldrld iin hayatlarn kskandm dostlaryla, babamn bir ryasnda yaamak zere bir arada olmak mdr? Ac zamanlarda da yanmzdayd bu insanlar, ama bu defa farkl. Gelecei Ermenilerle birlikte ina etmek iin gelmiler buraya. Umut yolculuuna kmlar babamla. la yle bir ilat ki, ertesi gn hi uyanmadm. Bir ryada yaadm. Yryerek maa Btn Yerevanla birlikte maa yryerek gittim. Cumhuriyet Meydanndan Hrazdana upuzun bir yol, bir tepeye trman balad. Akn akn. Yoku yukar ok yrmlkleri vardr Ermenistanllarn, yllardr, her 24 Nisanda. Vakur ve sessiz. Bu sefer vakur ve cokulu ve sesli ve neeli Nasl da keyifli herkes! Bir lene davetliyiz sanki. Zplayarak ktm yokuu, bir o yana bir bu yana koarak. Sonra birden o bayraklar belirdi samda; yokuun kenarnda yol boyu dizilmi, gencecik, hatta ocuk saylabilecek askerlerin arasndan. Sanki ocuk askerler bu manzaray korumak iin dizilmi yokuun kenarna. zin alyorum, aralarndan geip manzaraya yaklamak, bu an bir fotoraf karesinde saklamak iin. Yok-mok diyor biri. Meg hadig, in gllas* diye yalvarnca dayanamyor, glerek Peki diyor. Hepsi anlad cokumu ve glerek izin verdiler, aralarndan bir o yana bir bu yana zikzaklar izerek yokuu kmama, manzaray iime ekmeme. Ermenistan ve Trkiye bayraklar yan yana gndere ekilmi. Ba baa kalmlar. Hava ne kadar da rzgrl; sanki doyasya dalgalansnlar diye birlikte, Hasret giderin dercesine Biraz daha trmannca yokuu, dn talarna kp babam iin aladm Soykrm Ant dt iki bayran arasna. Kalbim rpnmaya balad. Dn hkrklarla aladm yeri, babamn mezarn, bugn gnderdeki iki bayran arasnda grnce nasl da cotu yreim. lmn yalnzl azald. Yalnzlk, yerini birliktelie brakt. lmn hzn azald. Yerini umuda brakt, bir daha yalnz kalmama umuduna. Bir daha lmn yaanmamas umuduna. Gelecek umuduna. Dirili umuduna. Stadyuma girer girmez mzii duydum; Ara Kevorkyan. Hani baz mziklerin insann hafzasnda zel bir yeri vardr ya, ite bu muzik de benim hafzamda Ararat ile Karolinin dn mzii. Sonra babam grdm sanki. Stadyumun tam ortasnda gbek atyor. Bir oraya kouyor, bir buraya. Coku Dayanamadm, babam ldrldnden beri hi hissetmediim bir coku hissettim ve oynamaya baladm.
75
Ermeniler ve Trkler
Gbek attk o gece biz babamla Hrazdan Stadyumunda karlkl. O gnden, 19 Ocaktan beri gzmn nne gelen btn grntlerde babam yzkoyun kaldrmda. Ayaa kalkt babam ksa sreliine, Hrazdan Stadnda, 6 Eyll akam. katlmak iin. Davet sahibi yine babam. Bir keyifli, bir keyifli. Am kollarn iki yana kocaman, sanki kucaklayacak herkesi, btn stadyumu. Araratn dnndeki gibi, Agosun 10. yl gecesinde oynad gibi, gzmn iine baka baka, o sahann gbeinde oynad da oynad. Gzleri dolu dolu. Bir Aliye sarlyor, bir Tubaya, bir Salpiye, bir Dikrana, bir Gle, bir Sarkisyana. Ryasnda bulutuk babamla Hrazdan Stadnda o akam. Sarho olduk srf umuttan, bir damla alkol bile almadan. Umut yolculuunun bir duranda bulutuk. Sonra birden iki takm sahaya kt snmak iin. Trkiye takm karken hafif slklar duyuldu. Ayaa frladm, Pari yegak, ho geldiniz! diye barmaya baladm. Hayasdan tribnlerindeydim. nmde oturan kz dnp garip garip yzme baktlar. Hayatmda hi maa gitmedim. Pek futbol da bilmem yle Zaten ilgilenmiyorum da iin futbolla ilgili ksmyla. O arada, kar tribnlerde, Gen Sivillerin posteri iliti gzme: Arda topu Sarkise at. Zaten comuum, iyice cotum. Hayasdan ataa geiyor, top kaleyi bulmuyor, oturduum Hayasdan tribnnden bir ses Ha s.ktir diye baryor. Hayasdan ataa kalkyor Ko be olum, ko be diye baryor bir baka ses, yine Trke. Trkiye takmndan bir futbolcu yere dyor; benim gzm Hayasdanl futbolcuda, elinden tutup kaldracak m acaba? Kaldr, vertzur diye frlyorum yerimden. Gooooool! Kaldryor, ve ben ayakta alklyorum. Tribndekiler yine bana dnyor. Sonunda, biri bana Trk msn? diye soruyor, Trke. Yok diyorum, Ermeniyim, Trkiyeden. Sonra tanyoruz etraftakilerle. Biri yllar nce Heminden gelmi, biri Trabzonlu. Bir dierinin akrabalar, yine yllar nce stanbuldan gelmi. Btn konumalar Trke Hayasdan tribnnde. Kim olduumu soruyorlar sonra. Gzleri doluyor her birinin, cevab duyunca. Sonra bir ara arka sralardan bir su uzatlyor. Srekli dans ettiimi, barp ardm gren, bilmediim biri, ihtiyacm olduunu hissetti herhalde. Byle kabul ediyor beni Hayasdan tribn. Onlar Trk m? Trkiye tribnnn yanndaki tribnde oturan, Kanadal bir diaspora Ermenisi soruyor bana Trkiyeye ayrlan tribnnn yannda oturuyorduk. Orada ma izleyenlerin ellerinde iek vard, onlar Trk m gerekten? Trk tabii diyorum. Garip bir k beliriyor yznde, Bravo! diyor. zlyorum onun iin. Belli ki, bugne kadar, gnlk hayatnda Trklerle tanma, yaknlama frsat olmam Ne kadar dikkatli oynuyor iki takmn da futbolcular. Sanki birbirlerini incitmemek icin ayr bir aba harcyorlar. Bir ara, bir Ermenistan ve bir Trkiye oyuncusu, top iin mcadele ederken omuz omuza bir pozisyona dyorlar. kisi iki taraftan ittiriyor, ama bir trl biri dierinin dengesini bozamyor, bozmuyor. ylece kalyorlar birka saniye, yan yana, omuz omuza. Byle de ma m seyredilir? demeyin. tiraf ediyorum, byle eylere bakmaktan asl golleri kardm ben. Hayasdan golleri yiyor, bizim tribn biraz sessizleiyor, ve man biti mzii alyor. Bakyorum, futbolcular tokalaacak m diye. Goooool! Sarlp pyorlar. ndeki kz kalkp dans ediyor, 0-2lik skora ramen. Belli ki onlar da man sonucunda deiller artk. Anladlar bir lende olduklarn. Ma k, yoku aa yrye geiyoruz bu sefer. Hibir taknlk yok yine. Hatta, hl arklar syleniyor, barlyor: Hayasdan! Hayasdan! nmde yryen birinin tirtnn arkasndaki yaz iliiyor gzme: I wont forget - I wont forgive.** Peki ya ben? Unutacak mym? Affedecek miyim? Hastalm tekrar nkseder mi? yi olmak pek kolay deil bu lkelerde. Belli olmaz devletin karnn bugn yarn ne getirecei, kimin ac ekecei, ezilecei Pek kolay deil, babann asl katillerinin bulunmad, bulunmak istenmedii bir devletin vatanda olarak yaamak!.. stelik, btn bu aclar, salt belli bir rktan olduun iin yayorsan Kolay deil, babann katilinin, senin gvenliin iin var olmas gereken polis ve askerle zafer fotoraf ektirdii Trkiye bayrana kar aidiyet hissetmek Tekrar tokat yemeyeceinin
76
Ermeniler ve Trkler
hibir garantisi yok. Oldum olas sevmemiimdir zaten bayrak denen eyi, hangi lkeye ait olursa olsun. Ama iim snd o gn, hem Trkiye hem Ermenistan bayraklarna. Byd ikisi de gzmde. Belki de bayraklar tek balarna sevmiyorum ben, ycelii anlatmak iin kullanldklarnda. Ama baka bir duygu veriyor, yan yana, kardelik iin gndere ekildiklerinde. Hastalk tekrar nkseder mi bilmem, ama en nemlisi, ben reeteyi buldum bu 5-6 Eyll Ermenistan gezisinde. Tek reetem, babamn ryalarnda yaamak. Alternatif bir gelecek 6 Eyll 1955e alternatif bir 6 Eyll yazld Hrazdanda o gece, 6 Eyll 2008de. Ne 6 Eyll 1955i ortadan kaldrd, ne de yaanan dier aclar. Ne gzel de gndere ekildi iki bayrak yan yana, Soykrm Antnn iki yanna, bir fotorafta da olsa. Ne soykrm ortadan kalkt, ne soykrm inkr, ne de babam geri geldi. Deitiremedi gemii. Ama alternatif bir gelecein kapsn aralad. Hadi birlikte ittirelim o kapy. Hadi be, gelin birlikte kaldralm u adam o kaldrmdan, sonsuza kadar. Nasl birazck kalkp geldiyse Hrazdan Stadna gbek atmaya, comaya, gelin, yle bir eyler yapalm ki, hi yatmamak zere kalksn o kaldrmdan. Brakmayalm orada kanamaya devam etsin. O orada yattka ve kanadka acyor, actyor Gelin, brakalm, gesin snr kapsndan, bir o yana bir bu yana. Kedi-kpek kotursun snrda, hayalindeki gibi. Hadi be, Ermenisiyle, Trkyle Hadi, tutun babamn bi ucundan. Uzatn elinizi. Merak etmeyin, zaten o nazlanmaz, hele sizi hi krmaz, bir dediinizi iki etmez, hemen kalkar, sizinle birlikte snr kapsnda gidip gbek atmaya. Yeter ki bir el verin. * Bir tane, nolur. ** Unutmayacam - affetmeyeceim
Fikir Platformu
77

Ermeniler Ve Turkler

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ermeniler Ve Turkler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ermeniler ve Trkler

Bu kitap Derin Dnce Fikir Platformunun okurlarna armaandr. www.derindusunce.org

Trkiye Bizi Satar m? (Adil Yapar)

Davacym Ey nsanlk! (Hrant Dink)

Umuttan Sarho Olduk (Delal Dink (Hrant Dinkin kz))

You might also like