Alaturka Laiklik

Alaturka Laiklik
Alaturka Laiklik:
Ey Trk Genlii! Beni bir bir sen anladn, sen de yanl anladn!
www.derindusunce.org Fikir Platformu
1
Alaturka Laiklik
Bu kitap Derin Dnce Fikir Platformunun okurlarna armaandr. www.derindusunce.org
www.derindusunce.org
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik
indekiler nsz..................................................................................................................................................... 6 Din zgrlne Genel Bir Bak(Mehmet Bahadr) .......................................................... 7 Din ve Vicdan zgrl II(Mehmet Bahadr) .................................................................... 12 Dinin kurumsallamas ve iktidar sevdas ......................................................................... 12 Din ve Vicdan zgrl III(Mehmet )Bahadr................................................................... 21 irkin Cumhuriyet ve Mnsz Maneviyat(Mehmet Ylmaz) .......................................... 25 Trke Ezan, Tercme ibadet: Kltrel bir izofreni(Mehmet Bahadr) .................... 36 Bir Ayrmclk Arac Olarak Barts Yasa (Kbra Nur Ayar) ................................... 43 Alevilik almn dnmek ya da srr fa eylemek (Ramazan Akkr) ....................... 47 Alansonun Umresi ve Muhafazakr Olmayan man(Mustafa Akyol) .......................... 50 Devrimler Yanltr. Kemalist Devrim de Yanlt(Mustafa Akyol) ................................ 52 Zamann bir yerinde renciydim (Neslihan )Akbulut ...................................................... 54 Bartller Ba Baa(zlem Yaz) ....................................................................................... 56 Ey cemaat, Alevileri nasl bilirsiniz? (Neslihan Akbulut) .................................................. 89 Madmak(T.Suat Demren) ........................................................................................................... 92 Gzn rts, ban rts, kalbin rts(Dilaver Demira) ....................................... 94 thal kavramlar szl 1: Laiklik (Faruk Saim Akhan) ................................................ 100 Bugn hl pazartesi (Nayat Karakse) .............................................................................. 103 Kaplar ak brakanlar iin................................................................................................ 103 Biz unutamyoruz, ya siz? (Cemile Bayraktar) .................................................................. 107 Topluine, Cop ve Byk (Takunyal Topluine)................................................................. 111 Aileni mi seversin devletini mi? mam-Hatipli Bireyin dram (Okan Arslan) ...... 114 Atatrk/Kemalist mahalle basks veya Ypranan TSK deil, benim! ............ 117 Bir Pazartesi denklemi ok bilinmeyenli?( Emine Uak Erdoan) ........................... 122 Ben Sulu Deilim! ....................................................................................................................... 123 Snavna Alnmayan zgr Bir Kiiyim! ................................................................................ 123
4
Alaturka Laiklik Suudi ampanyas ve Dayatlan Dinin Sahtelii(Mustafa Akyol) ............................... 124 eride de Pazartesi, Darda da (Cafer Solgun) .......................................................... 126 erisi, dars, bizim olmayan nyarglar ve kendi olmaya dair notlar .... 126 Senin zgrlklerini Vermek stemiyorum Demenin Kurnazcas: nc Yolcu Olmak(zlem Yaz) .................................................................................................................... 131 Felsef bir pazartesi (Hilal Kaplan) ...................................................................................... 134 Bir Bartlnn Felsefi Dertlemeleri ............................................................................. 134 Yine pazartesi, hl pazartesi(Ceren Gkolu) ................................................................. 140 Kendim iin Deil Bu Sefer ................................................................................................ 140 Barts Yasaklarndan Bize Kalan(zlem Yaz) ......................................................... 142 Acaba imdi ne olacak? (Cemile Bayraktar) ...................................................................... 146 teki Kzn Trks(zlem Yaz) .......................................................................................... 149 Norin Kynn Srad Kz(zlem Yaz) ....................................................................... 151 Orduya Szma (Mustafa Akyol) ............................................................................................ 155 Kemalistlerdeki ALLAH korkusu(Mustafa Akyol) ........................................................... 157 Trkiyede dinin hududu yurtta vcudunu aamaz! (Mustafa Akyol) ..................... 159 adalk ve T.C (Faruk Saim Akhan) .................................................................................. 162 CHPnin slm Vizyonu ................................................................................................................ 165 Misyonerlik, Hukuk ve zgrlk (Mehmet Akif Menteolu) ....................................... 167 Herkes in Din zgrl(Mustafa Akyol) ........................................................................ 172 Kafalara Mayn Demek (Do. Dr. Serdar M. Deirmenciolu) ................................ 174 Patrik, Din zgrl ve Liberallik(Mustafa Akyol) ......................................................... 177 Hz. sann Mesajn Anlamak(Prof. Dr. inasi GNDZ) .............................................. 179 Hristiyanlar Trkiyede zgr m? (Adil Yapar) ............................................................... 183 Sorun Misyonerlik mi? (Gkhan Talas) ................................................................................ 188
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik
nsz Trkiye Cumhuriyetinde Alevlere zorla Snn slm retilirken Snnlerin barts devlet dairelerinde yasak. Trk Ordusunun istihbarat camileri ve namaz klanlar filiyor. Hristiyan Ermenilerin ne kiliseleri, ne yetimhaneleri ne de cemaat lideri seimleri zgrce yaplamyor. Rumlarn ruhban okullar zgr deil. Yahudiler dier gayr Mslimler gibi askerde ayrmcla uruyor. Ateistlerin kitaplar, internet siteleri yasaklanabiliyor, kapatlabiliyor. Gayr Mslimlerin aln teriyle biriktirdikleri vakf mallar 1970lerde gasp edildi, hl geri verilmiyor. Sahi Laiklik neye yaryor? Laiklik din ve devlet ilerinin birbirinden ayrlmasdr diye ezberletildi bize okullarda. ada, uygar, gelimi lkelerin seviyesine kmak iin gerekliydi. Sakn ha saknocuklar! derdi gretmenimiz, laiklik dinsizlik demek deildir. Franszlar Vatikann basksndan kurtulmak iin icad ettiler laiklii. T.C. usul Alaturka laiklik ise babasnn ceketini giymi bir ocuktaki gibi ireti duruyor zerimizde. Eline sopay geiren laiklik adna patlatyor tekine. Zenciyi zenciye krdrmaktan baka bir ie yaramad bu gne kadar: Varlk Vergisi, 6-7 Eyll olaylar, 28 Ocak... Elinizdeki bu kitap son yllarda Trkiyenin gndemine gelen, birbirinden ayr gibi duran ama ekirdeinde Yobaz Laiklik Meselesini barndran konular ele alyor.
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik
Din zgrlne Genel Bir Bak(Mehmet Bahadr) Dini, dili, rk fark etmez, din zgrl sorunu yaayan herkese ithafmdr. (M.B) Din zgrl tabirinden ne anlyorsunuz? Mesela Ali Babacan Trkiyede Mslman ounluk da dini zgrlklerle ilgili sorunlar yayor demeciyle neyi kastetmiti? Dinin devlet eliyle kontrol altna alnmas, din zgrlne zarar verir mi? Her din, kontrol altna alnmas gereken, tehlikeli ve korkun bir dogma mdr? Kontrol altna alnrsa ne olur? Alnmaz ise ne olur? Farkl din veya mezhebe mensup kiilere gerek devlet gerekse fertler dzeyindeki olumlu ya da olumsuz tavrlar din zgrl balamnda nasl deerlendirilmelidir? Mesela lkemizde yaanan bir gerei; ncil basp datanlar domuz bayla katleden zihniyeti konumuzun neresine sdracaz?Bir dizi sorularla ve sorgulamalarla yazma balamak istedim. Evet bu sorularn nda din zgrl kavramn ele alacaz bu makalede. Dahas, tarihi sre ierisinde problemi ortaya karan sebeplere, yaanm rnek olaylara deindikten sonra, Kuran Kerimin getirdii esaslar ve Peygamber Efendimizin uygulamalar ve din zgrlnn oulcu toplumlarda bara nasl katk saladna iaret edeceiz.
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik ncelikle din zgrl kavramndan ne anlamamz gerektiini ele almamz gerekiyor. lkemizde Din zgrl konusu olunca, malum medyada da yansd zere yksek laik dozajl tepkiler yayor. Hemen itirazlar ykseliyor. Bu lkenin 80 bin camisi aktr. Gnde 5 vakit ezan okunur. yleyse geriye ne kalyor? eriat gibi absrt argmanlar grla gidiyor. Namaz klana tekme atan, zorla oru yediren mi var? gibi s yorumlar megul eder gndemi. Oysa bu tip yaklamlar Tek Parti dneminde vazedilen din sadece vicdanda ve mabedde kalmaldr anlaynn s bir tezahr olduunu sylemem gerek. Oysa yaadmz dnyada din zgrl tanm olduka geniletilmi. Bakn,10 Aralk 1948 tarihli BM nsan Haklar Evrensel Beyannamesinin 18. maddesi yle: Herkesin dnce, vicdan ve din zgrl hakk vardr. Bu hak, dini, bireysel veya topluca, kamusal olarak ya da zel biimde, renim, uygulama, ibadet ve dinsel trenler yoluyla aa vurma zgrln ierir. Yani bu u demek. Din zgrl, bir dine inanma, yaama, eitim ve retim yoluyla o dini gelecek nesillere intikal ettirme veya tebli vastasyla bakalarna anlatma ve nihayet o deerlere inanan insanlarn birlikte hareket etmelerini salayacak organizasyonlar kurabilme, birliktelikler tekil etme zgrlklerinin btnn iine alan bir kavramdr. Bu unsurlardan bir tanesinin yokluu din zgrlnn o lkede kmil manada olmad anlamna gelir. stediine inan ama inandn gibi yaayamazsn, ya da tek parti dneminin nc adamnn tabiriyle; Trkiyede din telakkisinin hududu, yurtta vcudunun cildini aamaz. (Yani cmleyi biraz daha aarsak din telakkisi tenden kp, toplumsal hayatta kendini ifade edemez demektir bu), bir baka rnek; AK Partiye alan kapatma davasnn iddianamesinde de, Basavc, dinin kendi alannda, vicdanlardaki yerinde tutulmas gerektiini vurgulad bir yerde, bylesi sorunlu zihniyetin varolduu bir zeminde, Kimsenin inancna, namazna karlyor mu? Bundan daha iyi din zgrl m olur? demenin bir manas yoktur. nk nsan Haklar Evrensel Beyannamesinden de grld zere din ve vicdan zgrl 4 temel unsura dayand anlalmaktadr. 1. nsanlarn istedii inanc serbeste semeleri (man) 2. nanlarnn gerei serbeste eylemlerde bulunabilmeleri (amel). Ksaca inand gibi yaayabilmesi 3. nanlar dorultusunda eitim, retim yapabilmeleri 4. Sosyal birlik ve cemaat oluturabilmeleri. eklinde zetlenebilir. Meseleye biraz daha hakim olabilmek adna kk somut rnekler de verelim. Mesela kamil ve olgun bir din zgrlnn yaand Trkiyenin caddelerinde
8
Alaturka Laiklik yrrken Nakibendi dergah tabelal bir bina veya kapsnda Bismillahirrahmanirrahim yazan zel bir slami Kolej grmeniz ok artc veya kimileri iin ok korkutucu olmayacakt mesela. Dahas Cemaat ve tarikatler serbest olur. Kimsenin bartsne karlmazd. Ve hatta bir cemaat lideri ok sevdii vatann brakp, yurtdna gmek zorunda kalmazd diye dnyorum. Btn bu oluumlarn da, lkemizin nevi ahsna mnhasr laikliine zarar vereceini de dnmyorum. Hani laiklik adam olmaktr eklinde mehur bir szmz vardr ya. Evet tam da yledir. Laiklik adam gibi zgrlktr, serbestliktir. Btn inanlara (adam gibi) eit mesafede durmaktr kanaatimce. Yazy hazrlarken takldm bir nokta da u oldu. Kendi tarihimiz asndan bakarak; Peki, devlet neden dini, vicdanlara ve mabetlere hapsetmek suretiyle kontrol altna almak istesin ki? Sahi din bu kadar korkutucu bir ey midir ki kontrol edilme ihtiyac duyulsun? ya da Gemite hristiyanlk tarihinde olduu gibi, dinsel bir iddet sreci mi yaamtk? Din ve mezhep kavgalar m yapmtk ya da din ya da klise eliyle engizisyon mahkemelerinde ikence ve zulm m grmtk? (bu da bir sonraki yaznn konusu olsun) Konuyla ilgili Derinsular sitesinin yazar Sayn Serdar Kaya u tespitlerde bulunuyor; Gelenekle ve gelenei artran elerle balarn koparlmasn esas alan Kemalist devrimcilik, bu prensibinden tr, sz konusu gelenekte birincil derecede belirleyici olan slam diniyle sklkla kar karya geldi. Zira yaplan yeniliklerin neredeyse tamam, slam diniyle dorudan ya da dolayl olarak ilgisi bulunan konulardayd. Resmi ideoloji, yenilmesi son derece g olan bu rakiple mcadelesini, onu yok etmekten ziyade, nce kontrol altna almak, ardndan da gerektii ekilde trplemek zerine ina etti. Konumu itibariyle son derece byk bir temsil gc olan halifelik kurumunun kaldrlmas ve kurulan Diyanet leri tekilatnn Babakanla balanmas bu kapsamda deerlendirilebilir niversite rencilerin bandaki rtlerden rahatsz olan, bir okul mdiresinin sokakta dahi olsa ban rtmesine tahamml edemeyen zorba bir ideoloji, ibadetlerinin nizam konusunda hassas olan inan sahipleri tarafndan gvenilir bir merci olarak grlmeyeceinin elbette farknda. Ama bu ideolojinin niyeti, kendisini gvenilir klmak deil, sosyal genlerle oynamak ve en byk dmann istei ekilde maniple ederek kontrol altna alabilmek. Sayn Mustafa Akyol ise konuya biraz daha derinlik getiriyor ve Amerikal dnr Richard John Neuhausun plak Kamusal Alan (The Naked Public Square) adl kitabnda alnt yaparak bu soruyu yle cevaplyor:
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik Eer din, srf bireysel vicdan dzeyine indirgenirse, kamusal alanda sadece iki aktr kalm olur: Devlet ve birey. Bu ikisinin arasnda ahlaki deerler yaratan ve temsil eden ara bir kurum olan din ortadan kaldrlmtr. Ve artk devletin tutkularn dizginleyecek bir kurum kalmamtr Bu tr bir laik devlet, sonunda totaliterizme varr. Konumuza dnersek; ben de dikkatleri bir baka noktaya ekmek istiyorum. slam Devletinin ilk anayasas: Medine Vesikasna. Din ve Vicdan zgrln esas alan ve dnyann ilk slam Devletinin anayasas olan Medine Vesikasna Allah Rasulnn (sas) uygulamalarndan hareketle din zgrlnn yine drt ana esasa dayandn gryoruz. 1948 tarihli nsan Haklar Evrensel Beyannamesinde de bahsi getii zere; nanma, inan esaslarn yaama, ayn esaslar gelecek nesillere intikal ettirebilme, eitim ve retim yapabilme ve rgtlenebilme. lgin deil mi? nsanlk, Efendimizi (S.A.V) ve getirdii hakikatleri 1400 yl geriden takip ediyor dersem gerein bamteline basm olduumu dnmekte bir beis grmyorum. sterseniz daha sonra detaylara inmek zere bu drt esas, Medine Site Devletinde nasl uygulanmtr? Ksaca bunu ileyelim. Ama nce konuyla ilgili Kuran hakikatlerine bakalm; Allah, btn insanla inanma veya inanmama zgrln vermitir. Dileyen iman etsin, dileyen inkar. Sizin dininiz size, benim dinim bana. Dinde zorlama yoktur. Eer Rabbin dileseydi btn insanlar Mslman olurdu. Yoksa sen herkesi Mslman olmak iin zorlayacak msn? ayetleri bu zgrln teminatdr. Literatrde din ve vicdan zgrl kavram ile ifade edilen sahada bylesi bir zgrlk alan insanla sunuldu ise zgrln dier eitleri adna nasl geni bir alan ald tahmin edilebilir. Bu ilahi vahiyler dorultusunda, Efendimizin uygulamalar; hogr ve diyaloa dayal, ok hukuklu ve hukukun stnl temeline dayanan, barc bir ortamda bir arada yaama modelini sunmutur insanla. Bilindii zere Medine Site Devleti ok dinli, ok kltrl ve ok uluslu bir yapya sahipti. Yahudiler, pagan Araplar, Mslmanlar ve az sayda da hiristiyan topluluklar mevcuttu. Efendimizin bizzat bakanln yapt Medine Site Devletinde yaayan hibir topluluk baskya maruz kalmakszn kendi dinlerine inanmlar, slama gemeleri iinde hibir zorlamaya tabi tutulmamlardr. Kilise, sinagog ve havralarnda ok rahatlkla din ibadetlerini yapmlar, gnlk hayatlarnda giyim-kuamdan, evlilik ve boanmalarna kadar hemen her sahada inan esaslarn hayatlarna tatbik etmilerdir. Beytl midras (Yahudi okullar) adn verdikleri okullarnda ocuklarna eitim ve retimlerini vererek, kendi deerlerini gelecek nesillerine rahatlkla intikal ettirmilerdir. Ve son husus, altna imza attklar Medine Vesikasna muhalefet etmeksizin gerek kendi ilerinde,
Fikir Platformu
10
Alaturka Laiklik gerekse mrikler ve sair din mensuplar ile siyasi, kltrel, ekonomik birliktelikler kurmulardr. Bazlarnn mslmanlar Mekkede zayft zorlamada bulunmad ancak Medine de deil eklinde itirazlar olabilir. Ancak bu gerekleri saptran byk bir iftiradr. Belki bununla ifade edilmek istenen 14 asrlk slam tarihi ierisinde cereyan etmi savalarda yaanm olabilir. Ancak bunun sulusu din deil, dini yanl yorumluyan dnemin Mslmanlardr. lkemizde yaanan rahip cinayetlerini, ncil basp satanlarn katlini bu balamda deerlendirebilirsiniz. Gzel dinimizi ne hale getirdiklerini ve ergenekon kokan bu eylemleri de esefle knadm belirtmeliyim. Not : Bu makale, Sayn Serdar Kayann, Sayn Mustafa Akyolun ve Sayn Ahmet Kurucann makalelerinden istifade edilerek yazlmtr.
Fikir Platformu
11
Alaturka Laiklik
Din ve Vicdan zgrl II(Mehmet Bahadr) Dinin kurumsallamas ve iktidar sevdas
Aranzda en stn olmak isteyen, sizlere hizmet etmekle ykmldr. Kardeinin gzndeki p grrsn de kendi gzndeki mertei grmezsin. Ne zaman kendi gzndeki mertei ortadan kaldrrsan ite o zaman kardeinin gzndeki p kaldrabilmek zere olduka iyi bir gre kavuacaksn. (Hz. sa Aleyhiselamn Hadisleri) Bir nceki yazmzda din zgrlne dair drt ana esas belirlemi ve bu konu etrafnda deiik rnekler vermi, dahas lkemizde yaanan din zgrl problemlerine deinirken hatrlarsanz yle demitik: Kendi tarihimiz asndan bakarak; Peki, devlet neden dini, vicdanlara ve mabetlere hapsetmek suretiyle kontrol altna almak istesin ki? Sahi din bu kadar korkutucu bir ey midir ki kontrol edilme ihtiyac duyulsun? ya da gemite hristiyanlk tarihinde olduu gibi, dinsel bir iddet sreci mi yaamtk? Din ve mezhep kavgalar m yapmtk? Din ya da kilise eliyle engizisyon mahkemelerinde ikence ve zulm m grmtk?
Fikir Platformu
12
Alaturka Laiklik Daha nce yazm olduum bu satrlar, derinlere inmek suretiyle; biraz daha amay, salkl bir tahlil yapabilmek adna nemli olduunu dnyorum. Ve meselenin bam teline dokundurmak iin; din zgrl problemlerinin, tarihsel olarak balang noktasna ve kaynana bir yolculuk yapmak gerekecek. Aratrmalar, tarihi sre ierisinde din zgrl problemlerinin daha ok hristiyanlkla ortaya ktn gstermektedir. Teorik ve hakl olarak kendini Sevgi dini olarak takdim eden bir dinin, g ve iktidar sahibi mensuplar tarafndan, baka dinlere ve kendi iinde oluan heretik ve schismatic oluumlara kar, tavizsiz ve gaddarane bir iddet politikas gtmesi ve bunun insanla sunmu olduu ar tahribat ve bedeller, ilgili konuyu ve sreci aratrmaya deer klyor. Daha ok batda gelien ve insanln vicdann duvara asp, hayvani (belki de daha aa) mertebeye ulamada, zirve yapt bu sre, deil baka bir dine, farkl bir mezhebe dahi tahammln olmad bir sre olarak, tarihe gemitir. Zira Ortaada kilisenin mutlak bir otorite konumuna hzla ykselme arzusu ve devleti ele geirme gayretleri nedeniyle banazlk ve tahammlszlk had safhaya ulaacak. Ve bylece batda tek kral, tek devlet ve tek din anlay hakim olacakt. Olayn balang noktasna dnecek olursak; Hz.sa ve getirmi olduu ilahi mesajlarn, mmeti tarafndan yaylma sreci, yaklak 310 sene gizli ve el altnda gereklemi ve bu insanlar o gnn zalim cabbarlarna ve oligarik despotlarna kar, bu dini gizlilik ierisinde korumaya muvaffak olmulard. mparator Constantin tabandan gelen zorlama neticesinde, hristiyanl din olarak kabul etme ve din zgrln getirme mecburiyetinde kalmt. Geri bu Hristiyanlk zerinde kontrol elde tutmak iin yaplan bir kabullenitir. Eer o gnn Hristiyanlar, Constantinin bu oyununa gelmeyip, daha ok st yap ile ilgilenMEselerdi, ihtimal dinlerini bir sre daha koruyabilirlerdi yorumu getirilebilir. Zira hiristiyanln (resmi) din olarak kabul edilii, hristiyanlara indirilen byk bir rehavet darbesi olmasnn yannda, iktidar sahibi zalim ve jakoben yneticilerin, dini ve siyasi gc kontrol altnda tutma maksadyla, baskc ve despotik ynetimlerinin ilk nvesini oluturacakt. Tabii hiristiyanln resmi din olarak kabul ediliin ardndan, hristiyanlarn bir ksm eski gerilimlerini (hassasiyetlerini) kaybedip, kelepir sevdasna dmeleri ayr bir aratrma ve inceleme konusu olabilir. mparator Constantin 313 ylnda Milan ferman ile, ferman sylemlerinin aksine dinde toleransszla giden yolun kapsn aralamtr. Bir devlette tek din ve din iinde birlik ilkesiyle Constantin, heretiklere kar savata, kiliseyi desteklemi ve hatta nderlik etmitir. Bu dnemde, heretiklik manevi ve medeni su olmaktan karlp, sonu engizisyon mahkemelerine kadar varan bir dizi zlmi cezalara kadar gitmitir. Bu dnem kilise ile devletin yetkilerinin kaybolup kaynamaya dnt bir dnem olarak adlandrlabilir. Daha sonra 380 ylnda I.Theodosios ile hristiyanlk nce devletin resmi dini haline gelmi, peinden de devlete hkmeden bir kurum haline dnmtr ki
13
Alaturka Laiklik buna hiristiyanln devletlemesi ya da Dinin kurumsallamas tabiri daha uygun decektir. Yani Kilise devlet iinde deil, Devlet Kilise iindedir artk. Baka bir deyile, kilisenin (ruhani klcn) devleti ele geirmesi olarak da yorumlanabilir. Sonuta, insanla kan kusturacak ylesi bir teokratik dzen gelmitir ki, bunu Papa VIII.Boniface u ekilde izah etmektedir. Kutsal Katolik ve apostolik kilise dnda gnahlarn ne aff ne de onlardan kurutulu yolu vardr. Mevcut iki kl (dnyevi ve ruhani) kilisenin iktidarndadr. Bir devlette iki ba olamaz. Dnyevi otorite, ruhani olana tabidir. Ruhani otorite kral da dahil herkesi yarglayabilir ama o hi kimse tarafndan yarglanamaz. nk onun otoritesi ilahidir. te bu aamadan sonra din zgrl alanndaki felaketler sreci balam oluyordu. Bu despotik tekelci ynetim, ncilde geen Ve efendi hizmetiye dedi; Yollara ve itlerin boyuna k. Bulduklarn ieriye girmeye zorla ki evim dolsun. Szn kendine referans alarak zora bavurmann lzum ve doruluuna inanr. Hogrszlk ilke haline getirilir. Ve sonuta Nietzscheye Anarist ve Hristiyann kkeni birdir, Kutsal anaristler szn dedirtecek, iddet ve yzyllar bulan din ve mezhep kavgalarnn fitili atelenmi olur. Bu kadarla da kalnmaz ve Ruhun kurtuluu iin, her trl ten cezas, her ikence hatta lm caizdir dncesi ortaya atlr ve engizisyon mahkemelerinin fikri alt yaps oluturulur ve bu zlm dzeni devlet eliyle merulatrlm olur. Dinde zorlamay makul gren anlayn temelinde, Hristiyanl/Kilise dnda kurtulu yoktur kural dikkate deerdir. Bu kural maalesef kendinden olmayana iddet yolunu am ve yeryzn kana bomutur. Zira retiye gre, hiristiyanln asl amac ruhun ve insanln manevi kurtuluudur ve bunun da tek ve mutlak yolu hiristiyanlktr. Yani tek bir mutlak doru vardr. O da kendileridir. Bu kurtulua gelmeyen klla yola gelecektir. Dolaysyla dinde zorlama insann en kutsal grevidir. Toplumun zor kullanmama sebebinden dolay topyekn cehenneme gitmektense bireylerin ac ekmesi ve hatta lmesi gayet normaldir! te bu anlay, kendinden olmayan din ve mezheplerle bir savan ifadesidir. Zira insanln manevi kurtuluunu hedef alm fanatik bir inancn, ne baka dinlere ne baka mezheplere ne de kendi iindeki farkl oluumlara msaade edecei beklenemez. zgrle gem vurma ve zorlama su olarak deil, kutsal vazife olarak nitelenmitir.
Fikir Platformu
14
Alaturka Laiklik Hiristiyanlk iinde olumu her mezhebin kiliseleri de, mutlak hakikat kendilerinin temsil ettiini iddia etmi ve kurtuluun sadece kendilerinde olduuna iman etmilerdir. Dolaysyla kendileri dndaki oluumlar heretik kabul ederek, onlarla savamay vazife bilmiler ve kanl mezhep savalar bylece balamtr. 532 ylnda mparator Jstinyen hipodromda 40.000 civarnda insan doldurup katletmesiyle vurgulad Tek devlet, tek kanun, tek din anlaynn dourduu Kral kimse, din odur. felsefesine inanm ve bunu da vahetinin gerekesi yapmtr. Artk halk, kraln dininden olmak zorundadr. Hz. Peygamberin (S.A.V), Bizans Kral Herakleiosa gnderdii mektupta slam kabul etmekten kanmas halinde halknn gnahn da stlenecei eklindeki uyars, muhtemelen hristiyanlktaki halkn, kraln dininden olmas zorunluluu sebebiyledir. Yoksa slamda hi kimsenin, bir bakasnn suunun cezasn ekmeyecei esasl bir prensiptir. Ayetlerle de sabittir. Ancak burada unu da belirtmek gerekir ki; insanla zulm ve gzya getirmekten baka hibir ie yaramayan, yukarda anlatlan retiler ve bu retilerden mteekkil zihin yaps daha ok, iktidar odakl kurumsallam bir dinin, gnmz tabiriyle vatikanizm retisinin eseridir. Dolaysyla Hz. sa (a.s)nn getirmi olduu ilahi mesajla uzaktan yakndan alakas yoktur. nk, her trl messese gibi, (devlet de buna dahildir) Kiliseler de konformizme, sosyal ve siyasal muhafazakarla, yani mevcut durumun her ne pahasna olursa olsun srdrlmesine tabiatlar gerei yatkndrlar. Bunun yannda ilah mesajn, yani dinin yeryznde insanlar tarafndan temsil edilen ve ynetilen bir messesesi olamaz. Bunun yannda; Papa, kardinal, piskopos gibi hiyerarik otoriteler zinciri Hz. sann getirdii dinde yoktur. Bu durum, Kiliselerin kendilerini bir devlet gibi tekilatlandrmalar sonucu ortaya kmtr ki, insanlar din deil, brokratik yaplarla yz yze getirmitir. Bu hiyerarik yap, doal olarak kendini korumak iin din ile hi alakas olmayan kymeti kendinden menkul ve kendine ait bir i kanun ve kurallar btnn de beraberinde getirmitir. Bu nedenle Kiliseler ve kurumsallamalar, znde bir yabanclamay, yani dinden uzaklamay tamakta ve bireyin yasa ve kurallara boulmasdr ki, tarihte yaanan ac olaylar da bu gerekliin yansmasdr. imdi, hristiyanlk tarihinde ve din zgrl problemleri erevesinde, tarihte yaanm baz olaylarn altn izmeye alalm. Din savalarna en nemli rneklerden biri Antakya ve Kudsn igalidir. 1098 ylnda Antakyay ele geiren hallar ehirdeki btn Mslmanlar katlederek, Kuds yoluna koyulmulardr. 1099 ylnda Kuds igal edildiinde ise, yal, kadn, erkek, ocuk savunmasz 40.000 insan kltan geirilmi. Kutsal mekanlar
15
Alaturka Laiklik yamalanm. Btn Museviler de, Mslmanlara yardm ettikleri gerekesiyle sndklar sinagoglarda yaklmtr ki, bu olay insanlk tarihinin en ac katliam olarak gemitir. 1204 ylnda ise, Kdse ynelen IV.Hal ordular, stanbula urayarak, zulm ve nefretlerini ortaya dkmlerdir. Oradaki halka, inan farkllndan dolay zulmedilmi. Din adamlar aslm, savunmasz kadnlara ve rahibelere tecavz edilmi. Aziz olarak bilinen kiilerin mezarlar dahi yamalanmtr. Ayasofya cami dahi bu yamadan nasibini almtr. ylesine bir yamadr ki bu, stanbul harabe ehir haline gelmitir. Bununla da yetinmeyip, stanbulda bir Latin patriklii kurmular ve Ortodoks halk zorla Katolikletirmeye almlardr. (ahsi kanaatim ayet Bizans, Bizans olarak kalsayd, sanrm sorun yoktu ve Fatih Sultan Mehmet, stanbula en azndan belki de klla girmeyecekti. Zira Bizans artk koca bir zlm meydan ve hal seferlerinin ss pozisyonundayd diye dnyorum) Buradan Hal seferlerinin amalarndan birisi de, heretik ilan edilen Bizansn tekrar Katoliklie dnn salayarak yeniden Papann egemenlii altna girmeyi salamak olarak yorumlanabilir. Hatta biraz daha ileri giderek, getikleri her yolda bir enkaz brakmalar sebebiyle bu hareketin smr ve emperyalist amalar tadn da syleyebilirim. 1313 ylnda Tapnak ovalyeleri Papa ve Kral ibirlii ile, heretik ilan edilmi ve ovalyeler diri diri yaklarak idam edilmilerdir. Ve Tapnak ovalyeleri, papaya ve krala Karuni bir servet brakarak tarih sahnesinden silinmilerdir. 1572de Fransada Katolikler, IX. Charlesn emriyle bir gecede 20 ila 70 bin arasnda Protestan katletmilerdir. Enteresandr, Papa, bu katliam kutlamak iin zel bir madalya bastrmtr. (Saint-Barthelemy Katliam) Yine din zgrl problemlerinin sebep olduu otuz yl savalarn da hatrlatmak gerekiyor. Protestan ve Katolik birlikler arasnda kan savata Almanya koca bir harabe lke halini alm, 300 ayr eyalete blnm ve bunun yan sra nfusu da 16 milyondan 6 milyona dmt. Bu sava sonunda yorgunluk ya da bkknlk hali olsa gerek, ksmi bir din ve vicdan zgrl getirildiini de belirtmem gerek. Ve Engizisyon Mahkemeleri Bu mahkemeler, XIII. Yzylda ortaya km, hristiyanlktan dnen, heretik akmlara karan, dini esaslara bakaldrm, ksmen de Yahudileri ortadan kaldrmak ve yok etmek maksatl kurulmu ve XIX. Yzyla kadar etkisini srdrm Katolik kilise mahkemelerdir. Bu mahkemelerin, heretik akmlara kar baarsz olmu hkmdarlarn tahttan indirilecei kararn almas, vaheti boyutunu daha da derinletirmitir. yle ki bu vahet; yzyllar boyunca, yz binlerce kiiyi yakma, kaza oturtma, mezardan karp kemikleri yakma, dilini kesme, evlerini ykma, mala gasp, hapis, srgn, krek ekme gibi cezalar olarak tezahr etmitir.
Fikir Platformu
16
Alaturka Laiklik Endlsn yklyla, spanyol Engizisyon Mahkemeleri bu sefer Mslmanlar ve Yahudiler zerinde akl almaz ikence ve zulmlere balamlar. Sonuta ya Amerika yerli halknn kaderini paylatlar ya da ge zorlandlar. Osmanlnn yardmlaryla bir ksm Kuzey Afrikaya bir ksm da stanbula yerlemilerdir. (stanbulda yaayan bir Yahudi Cemaatine mensup bir arkadam bana bu olay anlatm, Osmanlya kranlarn iletmiti.) Ve Bat dnyas 1500 yl akn sren din savalar sonucunda savamaktan yorulmas sebebiyle olsa gerek, ilerindeki farkl mezhep ve grleri kabul etmek zorunda kalmtr. Ancak bu kabulleni yani din ve vicdan zgrlnn kabulu, dinden kurtulmak eklinde ortaya kmtr. Bat dinden ve kilise basksndan kaarken pozitivizme ve hmanizme tutunacak. zgrle yelken aacak. Ancak bu da dini arlk sonras, zgrleme arln douracaktr. (Bu tespitler de, ayr bir yaz konusu olabilir.) Yukarda anlatlan olaylar baz alndnda aforoz, engizisyon ve endljans (gnahlar affetme yetkisi) gibi tanrsal gcn temsil edilmesi ve bunun dourduu problemler de ayrca gze arpmaktadr. Aslnda yaz boyunca anlattm ey, daha dorusu tarih boyu yaanan ey, dogmatik tekelcilik sebebiyle, kilisenin elinde tuttuu gc (din, ynetim, ekonomik g) ktye kullanmas ve din istismarna gitmesidir eklinde zetlenebilir. Dolaysyla sulanacak ey din midir, yoksa g ve iktidar dkn insanolunun ihtiraslar mdr? Sorusunun cevab hayati nem kazanmaktadr. Tabii burada dinin kontrol altna alnmas gereken tehlikeli bir dogma olduu sonucu ortaya kmaz. Ya da kimilerimiz, Trkiyede ok yaygn bir klie olan; Evet, evet, din zaten siyasete hi karmamal, vicdanlarda yaamal diyebilirler Oysa bu pein hkml bir genellemedir. nk dinin siyasete kararak insanlk adna, zgrlk, adalet ve bar getirdii bir dzine, tarihsel olay da sayabilirim. Kald ki, bir dinin hayatn hangi ynlerini dzenleyecei konusunda o dinin kendi kaynaklar ve inananlar dnda kimsenin karar verme yetkisi de yok. Meselenin bir dier boyutu ise, yukarda anlatlan despotik ve zulm olaylar din boyutlu gibi grnse de, bu oklu durum sadece din deil, din-d felsefeler ya da ideolojiler ve her trl -izmler iin de geerli. rnein diyalektik materyalizmin siyasete karmas, silahl propagandaya koyulmu Leninist bir komnizm eklinde de olabilir. Bu durumda Dinin siyasete karmas noktasnda bak srt denen hassas denge nasl olmaldr? Sorusu akllara gelebilir. ahsi kanaatim; tarihsel sreler ve yaanan tecrbeler iki duruu karmza karmaktadr. Birincisi; ferdi esas alarak, sadece insan odakl, din adna iktidar talebinde bulunMAyan anlay, ikincisi ise; iktidar ve gc ele geirmeye dnk, din adna siyaseti nceleyen alglama biimidir ki; bu duru (iyi niyetli dahi olsa) insanoluna ok cefalar ektirmitir.
17
Alaturka Laiklik Birinci duruu slam dinini baz alarak, meseleyi biraz daha aarsak; slam, uur sahibi insanlar tek tek muhatap almtr ve insanlar dnyadaki eylemlerinden, yaptklarndan ve yapmadklarndan sorumlu olacaklardr. Din mesajn fertlere iletir. Fertlerin grevi vazifelerini yerine getirmektir. Fakat fertler vazifelerinin tesinde somut sonularn peine dmesi gerekmez. Yani insan vazifesini yapar, sonucu verecek olan Yaratcnn iine karmaz. Bu zellii ile ilahi mesaj daha ok ALT YAPI ile ilgilidir. Fertler iin en nemli vazife iman ibadet, ahlak, vicdan gibi konulardr. ST YAPI tali bir konudur. erif Mardinin dedii gibi; slam gibi toplum ilikilerini lah bir mesajn nda deerlendiren ve toplumu gereken slami ideale yaklatrmaya alan bir dinde, dinin kendisini bir styap kurumu olarak deil, bir temel ekillendirici olarak ele almak gerekir. Belki de burada nemli olan siyasetin dine dolaysyla insana hizmet eder ekilde tutulmasdr. Bu ilkelerden, esas alnan unsurun taban olduu (insan, ahlak, vicdan olduu), devlet, g ya da iktidar sahibi elitist zmre gibi tavan iin yani st yap iin, fertlerin zarar grmesinin istenemeyecei sonucu ortaya kar. Bu nokta ok nemlidir. Daha kestirmeden ak olarak ifade edeyim; Eer birinci durua sahipseniz mesela, devletin ali cenap menfaatleri iin, Dersim Katliamn ho gremezsiniz. Ermeni tehcirini ho gremezsiniz. Vicdanlar kanatp, Gazi, Sivas Madmak, Mara olaylarn ho gremezsiniz. Sz konusu vatansa, gerisi teferruattr da diyemezsiniz. Devleti putlatramazsnz. Kendinden olmayana dman gzyle bakamazsnz. Milleti ve insanl kendine hedef seip eylem planlar, lahikalar, kafes operasyonlar hazrlayp uygulayamazsnz. Ay, Yakamoz, Sarkz, Eldiven gibi darbe planlar da hazrlayamazsnz. Dahas, camilerdeki mahyalara nce Vatan, Ne mutlu Trkm diyene eklinde ucuz hamasi yazlar da yazamazsnz. Ksacas hukuku, adaleti ve vicdanlar ayaklar altna alamazsnz. Milli menfaatler mi, ahlak m nemli ? sorularn soran ahmak kafalara, Ahlak diye haykrarak duruunuzu belirlersiniz. Tarih boyunca tecrbelerce sabit olan ve skntl bir duruu temsil eden ikinci duruta ise, en nemli vurgu iktidar vurgusudur. ktidara ve gce endeksli bir duru tarzdr. Yazda konusu geen hristiyanln devletlemesi suretiyle kurumsallamas ya da Siyasal slam dedikleri slamclk bu duruu temsil eder. Bu duruun, aktrlerinin ortak zellii iktidar talebidir denilebilir. Bu duruu temsil edenler olduka dindar olabilirler ancak en nemli fark nceliklerinin deimi olmasdr. Evet bunlar, toplumsal dzeni salamak iin, problemlerin zm iin iktidar ele geirmek gerektiini inanmlardr. Altra altra m sylemem gerek bilmiyorum ancak, Humeyni Devrim hareketini ve hatta, MSP, RP, FP gibi siyasi partileri de bu izginin devam olarak grmekte bir beis grmyorum. Hatta, bu ikinci duruun temsilcileri ierisinde, Hizb-ut Tahrir, Usame Bin Ladin ve El Kaide gibi Kuran literal yorumlayp,
18
Alaturka Laiklik hatasz masum dindar ynetici arayanlar dahi vardr. Yeryznde byle bir insan olmad iin, bu taleplerini gerekletirebilmek adna tabii olarak, iktidar amal almak zorunda olduklarn da belirtmem gerekir. Sonras malum; dini despotizme kadar varlabilecek keyfi uygulamalar ve basklar kendini gsterebilir. zetle ikinci duru; devleti nceleyen, st yapya nem veren grlerdir. Bu gr esasen ehl-i Snnet itikadna da uygun deildir. Fakat, Snni Mslmanlarn yaad yerlerde de yaygnlamtr. Snni Mslmanlar arasnda iktidar talebini nceleyen bu grlerin yaygnlamasnda modernite etkisi ve iilik yadsnamaz lde etkili olmutur. Bu arada, bir dier nemli hususa da parantez amam gerekiyor; Yaznn amac, hristiyanlk tarihindeki kt rnekleri sralayarak onlar kt, biz iyiyiz iddiasnda bulunmak deil elbette. Yazn amac, din ve vicdan zgrlnn esaslarn belirleyerek dnya barna katklarn anlatabilmek. Dahas dinin siyasete karmas noktasnda iki farkl duruu gzler nne serip, sorunun temellerine inebilmek ve gemiten ders almak olarak zetlenebilir. Bunun yan sra dini kontrol altna alma abalarnn, altnda yatan gereklii gzler nne serebilmekti. slam tarihine baktmzda, insani hatalarn, hrslarn ve banazlklarn da mevcut olduunu grebilirsiniz. Hz. Peygamberin vefatndan ok gemeden Mslmanlar arasnda fazlasyla siyasi karmaalar, ihtilaf ve atmalar balar. Hz. Osman ve Hz. Aliyi ehit edenler Mslmandr. Sffin savayla, Hariciler olarak bilinen ve hem Snnilere hem de iilere kar bugnn deyimiyle terr uygulayan, Gnmz Taliban ya da El Kaidesine benzer fanatik mezhep de kar. Maalesef ikinci duru dediimiz bu anlay, Hz. Muaviyeden sonra eitli saltanatlar eklinde devam etmi; bu saltanatlarda Emevilerde olduu gibi, devletin/toplumun huzuru iin fertler feda edilmekten ekinilmemitir. Mitleen devletin korunmas bir ibadet gibi ele alnm; bu uurda her ey feda edilmitir. Hakeza ttihat ve Terakki marifetleri ile, Osmanlnn son dnemleri ve hatta Osmanlnn manen k dnemleri de bu anlay temsil edebilir. Bugn bu anlay, Siyasal slam ya da slamclk diye tanmladmz, ideolojik yaklamlarn yrttn syleyebiliriz. Daha sonraki yzyllar boyunca da Mslman mezhepler, devletler, emirlikler, hanedanlar arasnda saysz sava yaanr. Evet, mezhep atmas slamda Hristiyanla gre daha azdr, ama yine de vardr. Bu elbette slama aykrdr ama her dinde olduu gibi slam tarihinde de yine din adna pek ok dnyevi atma, kaos, ve kr fanatizm retenler olmutur ve halen de olmaktadr.
Fikir Platformu
19
Alaturka Laiklik Ve sonuta, dnp dolap u soruyu tekrarlamak ihtiyac hissediyorum. Yaanan ac gerekler karsnda sulanacak ey din midir, yoksa g ve iktidar dkn insanolunun ihtiraslar mdr? Gelecek Yaz Din ve Vicdan zgrl Srecinde slam Tecrbesi ve Sonu Teekkr : Sayn Prof.Dr.Saffet Ksenin Din zgrl ve Bar Yolunda ki Farkl Tecrbe adl eseri, Kpr Dergisi yazarlarndan Sayn Selim Snmez ve Dinler Tarihi Ana bilim Dal retim yesi Yrd.Do.Dr. smail Tapnar ve Sayn Mustafa Akyolun makaleleri, Sayn Mehmet Ylmaz Beyin tevik ve destekleri, Derin Dnce Grubu yeleri ve yorumcular ile yaptmz tartmalar bu yaz iin bilgi ve ilham kayna olmutur.
Fikir Platformu
20
Alaturka Laiklik
Din ve Vicdan zgrl III(Mehmet )Bahadr nceki blmler Din ve Vicdan zgrl II Din zgrlne Genel Bir Bak Bir nceki yazmzda genel manada, kurumsallama ve iktidar sevdasndan bahsetmi bununla paralel din ve mezhep kavgalarna, vurgu yaplmt. Evet, slam tarihinde de mezhep kavgalar vardr. Dnem dnem, takm tutar gibi kr fanatizm retenler olagelmitir. Ancak yine de bu Hristiyanla gre daha azdr. Tarihsel srece ve dinin inan ilkelerine bakldnda byle olmasnn da gerekeleri, gn yz gibi aikar. Sz konusu gerekeleri Prof.Dr. Saffet Kse, Din zgrl ve Bar Yolunda ki Farkl Tecrbe adl eserinde belirttii zere, burada maddeler halinde ksaca bahsetmek gerekirse;
Fikir Platformu
21
Alaturka Laiklik 1. tihadn Mutlak Hakikat fade Etmedii Dncesi : Bu dnce bal bana mezhep kavgalarna engel olabilecek bir faktr olarak karmza kyor. yle ki; sadece Allah rzasn gzeten mezhepler, ortaya kardklar hkmleri, Hiristiyan mezheplerin aksine mutlak hakikat olarak deil, hataya ak beeri fikirler olarak deerlendirmilerdir. Bir baka deyile, bir itihadi hkm isabet ve hata ihtimallerini beraberinde tar. Bu bakmdan bu hkmler mutlak hakikat olarak adledilmezler. Bir itihadn deeri dier itihadla llemez. Dahas, ihtiya durumunda mezhepler aras fikir alverii srekli canl tutulmutur. Hatta Peygamber Efendimizin (S.A.V) mmetimin htilaf(gr farkll) rahmettir hadisi erifine ters dt gerekesiyle, bir mezhebi resmiletirmekten kanan halifeler dahi olmutur tarihte 2. Peygamberler Dnda Hi Kimsenin Masum Olmad lkesi : Peygamberlerin masum oluu bile, peygamberlik grevleri ile ilgili konulardr. Ayrca onlar da grevleri sebebiyle hesaba ekileceklerdir: Elbette kendilerine peygamber gnderilen kimseleri de, gnderilen peygamberleri de mutlaka sorguya ekeceiz! (Araf Suresi, 6) Dolaysyla hi kimsenin Tanr adna hareket etme serbestisi yoktur. Konumu ne olursa olsun, ister alim ister zalim ister ynetici olsun herkes, Tanr adna deil, kendi adna hareket eder. Grleri tenkit edilebilir, tasarruflarndan sorgulanabilir. yle ki Hz. Ebubekir kendisine Allahn halifesi diyeni ikaz etmi, Resulullahn Halifesi olarak dzeltmitir. Onlar, Allah brakp bilginlerini ve rahiplerini rablar (ilahlar) edindiler ve Meryem olu Mesihi de. Oysa onlar, tek olan bir laha ibadet etmekten baka bir eyle emrolunmadlar. Ondan baka lah yoktur. O, bunlarn irk kotuklar eylerden Ycedir. (Tevbe Suresi, 31) Bu ilke, suistimallere ak Teokratik Dzen kurmann da engelidir ayn zamanda. 3. Bireysel Sorumluluun Esas Alnmas : Vahiy insanlara ulatktan sonra, buna iman edip etmemek insann kendisine aittir. Dilerse iman eder, dilerse ahirette sonularna katlanmak suretiyle reddeder. Bu konuda Peygamber ve mmetinin vazifesi sadece tebliden ibarettir. 4. Zorlama ve Basknn Yasaklanmas : Kuran- Kerim dini inan noktasnda ilke olarak zorlamay ve insanlara bask kurmay yasaklar. Dinde zorlama yoktur. nk doruluk sapklktan iyice ayrlmtr.(Bakara Suresi, 256) Eer Rabbin dileseydi, yeryznde bulunanlarn hepsi elbette topyekn iman ederlerdi. Byle iken sen mi mmin olsunlar diye, insanlar zorlayacak msn? (Yunus Suresi, 99)
22
Alaturka Laiklik Esasen din konusunda basknn yasaklanmas, insann yaratl gerei ve iman olgusunun yapsyla yakndan ilgilidir. Zira inan, insann i yapsyla ve kalbiyle ilgili bir durumdur. Zorlama ve baskyla kalbe ya da gnle girildii vuku bulmamtr. kna edilmeden oraya girmek mmkn deildir. nsan, inan noktasnda gerek anlamda zgr klan da budur. Gnlden bal bulunmayan itaat sahtedir, belki de ikiyzllktr. ayet zorlama ve bask bir ie yarasayd, slam dini bunu emreder, ve nihai hedefi yasaklamak olan iki, faiz, muta nikah gibi eylemleri tedrici yolla (kademe kademe) ortadan kaldrmazd. Bu ise zerinde dnlmeye deer bir konudur. SONU: Din ve Vicdan zgrl konu baln tekrar zetleme niyetinde deilim. Sonu blmn, biraz olsun vicdanmn sesini duymak iin ayrdm. Bu vesileyle sizlerde benimle beraber, isterseniz dinleyin: Adamn biri, Mevln Celaleddn Rm hazretlerine, Sen Hristiyanlara bile kucak ayorsun, Yahudilerle biraraya geliyorsun; gnah ileyenlere dahi gel diyorsun, sarhoa el uzatyorsun Byle yapmakla slamn onurunu iki paralk ediyor, dinin izzetine dokunuyorsun. Sen zndkn tekisin, seni Cehennem bile kabul etmez!.. diyerek bir dzine hakarette bulunur. Hazreti Mevln ona sadece Sen de gel, sana da barm ayorum! demekle yetinir. Evet, Vicdan Genilii lazmdr bize Vicdan genilii, btn insanl kucaklamak demek. Bask ve zorlama olmakszn btn insanln hidayetini dileyip, ona kucak amak demek. Btn insanln ebedi sadedini dileyen ruh yceliidir ayn zamanda. Mamur bir gnln, btn insanl kucaklamas, kalb kaplarn herkese amas, hep affedici, balayc, mrvvetkr olmas demek. Tpk Peygamberimiz (S.A.V.) yapt gibi, tpk Mevlana Hazretlerinin yapt gibi Peygamber Efendimiz (SAV) insanlar ebed hsrandan kurtarma dvasna o kadar gnlden balanmt ki, Kurn- Kerim, Onun bu konudaki zdraplarn, rpnlarn; Neredeyse sen, onlar bu sze (Kurna) inanmyorlar diye zntnden kendini helk edeceksin (Kehf, 18/6) diyerek dile getiriyordu. te, Rasl- Ekrem Efendimizin bu hali, ondaki vicdan geniliinin tezahryd. Vicdan asl itibaryla ok genitir. Ama kt ahlak, insanda darlk hasl eder. Cehalet, kibir, gurur, bencillik, kskanlk gibi fenalklar sebebiyle vicdanmz; daralr, bzr ve bir hodgamlk dehlizine dnr. Milli tm sisteminin de vicdanmza neler yapt ayrca dnlmeli. Endoktrinasyon ve eitli propagandalar da, vicdanmz daraltan etkenlerdendir. Dahas korku (irtica korkusu, eriat korkusu, blnme korkusu) ve paranoyaka yaam tarznn empoze edilmesi de; vicdanmz krelten ve yaralayan bir yntem olduu unutulmamal.
23
Alaturka Laiklik Bir dier nemli husus udur ki; nsanlarn slamn ulv hakikatleriyle tanamamalar konusunda mslmanlar olarak biz de suluyuz. Necip Fazln Reis Beyi gibi Amerikada biri ldrlse, sulu benim diyebilmeliyiz. Hindistanda bir ksm insanlar fareye ya da cinsel organlarna tapyorsa, sulu benim diye haykrmal ve titremeliyiz. Zira, dinimizi gerektii gibi temsil edemedik ve onu dnyann drt bir yanna hal diliyle tayamadk. Dolaysyla, bir nevi fetret devri diyebileceimiz bu dnemde, herkesi cehenneme gnderen gaddar bir savc misali kesip atmamal; Cenb- Hakkn rahmetinin enginliini dnp insanlara biraz msamaha nazaryla bakarak hep bir avukat gibi davranmalyz. Evet, gnlmzde herkesin oturabilecei bir sandalye bulunmaldr. O gnl ki; hibir yere smayan Yceler Ycesinin, sd tek yerdir. Not : Gnlmzde herkesin oturabilecei bir sandalye bulunmaldr. Bu doru. ayet iddialar doruysa ki, armadm da parantez iinde belirtmeliyim; bu sylediklerim, Balyoz, Kafes ve bilumum Eylem Planlar hazrlayanlar iin geerli deil. Onlar iin ne gnlmde ne de sandalyemde yer olmadn ifade etmeliyim. Zira sylediklerim, insanlar iin geerlidir. Onlar iin sadece acmak geliyor elimden ve bir de Allahtan slahlarn dilemek.
Fikir Platformu
24
Alaturka Laiklik
irkin Cumhuriyet ve Mnsz Maneviyat(Mehmet Ylmaz)
Ruhunda mzik olmayan, ahenkli bir mzikle duygulanmayan bir adam ancak ihanet, iten pazarlk ve tecavz iin vardr. Ruhunun halleri gece gibi lmcl bir sessizlik ve hisleri Cehennemlerin Efendisi Erebus gibidir. Kollayn kendinizi byle bir adamdan! Mzik dinleyelim. (William Shakespeare, Venedik Taciri, Sahne 20*) irkin Cumhuriyet Atatrkln tarih sahnesinden silinmeye yz tuttuu u gnlerde insan kendi kendisine geriye ne kald? diye sormadan edemiyor. Hangi gzellik kald geriye Atatrklkten? 1923ten bu yana sanat adna yaplan eylerin irkinlii dikkatinizi ekti mi hi? Atatrkler irkin bir rejim kurdular. Zorla okullarda okutulmasa Cumhuriyet dnemi iiri, edebiyat olmayacakt. Bayram, seni selmlamadan uan kuun yuvasn bozacam diye bir iir vard mesel. Vatan sevgisiyle ku nefretini birletirebilen bir sanat oldu Atatrk sanat. Bunu ocukluumda (zorla) ezberlemi ve trenlerde bara bara okumutum, sene 1977.
25
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik nce Vatan yazl plak tepeler, insan kanyla izilmi Atatrk resimleri ve Trk bayraklar. Rk ve ada Atatrk kadnlar Atatrk sanat irkindir nk sanat deildir. Yeme-imeye, dmandan korunmaya odakldr. Faydaya, faydacla dnktr. nsanlardan faydalanmak, onlar rejim iin kullanmak isteyen bir boyaclk, bir propaganda vardr karmzda. Bu boya-sanat lm korkumuza hitap eder bata. Propaganda ve reklm mertebesindeki Atatrk Sanat nefsimizi yani hayvan ynmz diri tutar. Kan, soy, rk kibrini kamlar. ntikam alma arzusunu krkler. Ruha gda olmaz Atatrk sanat. nsan ynmz, aklmz, vicdanmz nasiplenmez. Peki Gerek Sanat nedir? Hegelin Estetie Giri adl almasnda isabetle saptad gibi Gerek Sanat bunun tam tersidir. Natrmortun konusu olan bir portakal susuzluumuzu gidermez, kar manzaralar tmez bizi. Bir sava sahnesini seyrederken oklar, mzraklar zerimize gelmez nk. Bir baka deyile Gerek Sanat, gnlk yaam ile (fayda-tehdit) aramza mesafe koymamz hatta ondan kopmamz salar. Hegelin ironik (?mecaz) olarak niteledii bir kopmadr bu. Zira sanat katksz bir biimde Mnya iaret etmekte zorlanr. Mecburen maddeden kar yola. Kap kurtulmak istedii, fayda-tehdit ortamnda geerli olan alglar kullanr. Bir baka deyile sanat sanatsevere yle seslenir: Hey dostum, hayatta kalmak iin kullandn gzn ve kulan sandndan ok daha gl hatta tlsml birer organdr.(Bkz. Derin Gz Kitab) Sanat ehli blbl tndeki gzelliin ku sesinde deil Gzeli seven kulanda bir yansma olduunu idrak eder. Ak Veyselin iaret ettii gibi gzelliin on para etmez bu bendeki ak olmasa dsturunca Hakik Gzellik gzel olan ile gzel bulan arasndaki ilikinin bir vasfdr. Gzel bir mndr, madde deildir. Atatrk sanat(!) bunu anlayamaz. nk Atatrk pozitivisttir. Keser blbln grtlan nereden kyor bu ses? diye bakar. Atatrk iin btn = para + para + diye bir kural vardr. llemeyen eyler yoktur onun nazarnda. Atatrk sanat sonu kazayla sylenmi fkra gibidir. Objektiftir, sbjektiviteyi reddeder. Kinatn Alfabesi ve Sanat
Fikir Platformu
26
Alaturka Laiklik Hz Mevln Mesnevde Mecnunun perian olmasna hayret eden, Sende baka gzellerden daha fazla bir gzellik yoktur diyen Halifeye Leylnn azndan yle cevap verir: Sen sus, nk, sen Mecnun deilsin! Evet, Gzellikin hakikat yansmak Ayr corafyalarn, inanlarn, asrlarn insanlar bunu grm ve teslim etmiler. Eflatundan Gazl Hazretlerine, Bergsondan Kierkegaarda, Mevln Hazretlerinden Hegele hep bu YANSIMAYI gryoruz. Mzik ile kulaa veya resim ile gze hitap eden Sanat eseri bu sebeple ksmen hissiyata, alglarmza dairdir,ksmen akla. Yine bu sebeple aina olduumuz ses ve renkleri, Kinatn alfabesini yani bizim madd varlklara yklediimiz mnlar kullanr. Beyaz safl, krmz tehlikeyi simgeler. Tilkinin kurnazl, dalarn ycelii, kurtlarn hainlii, kuzularn masumiyetiBir sembol, bir remiz dili yazlr (? yaratlr veya var olan dil kefedilir). Hegele gre bir ip, bir merdivendir Sanatnin hedefi. Madde ile Mn arasnda bir kpr. Yeme, ime ve cinsel arzu gibi motorlar vardr gnlk hayatn. Bunlardr insan sabah yatandan kaldran, ie, okula gtren. Bu motorlardr daha iyi bir yaam iin bizi iten ve eken. Ama yine bu motorlarn grltsdr kalbimizin i melodisini duymamza engel olan. Bu motorlarn srcye efendilik taslamasdr bizi kendimiz olmaktan alkoyan. Sanat bizi bu isyanclara, darbecilere direnmeye arr. nsan olduumuzu hatrlatr. Sava anlatan bir yal boya tablo zaman durdurduu, askya ald iin karsna geip bakarz. Ve savaanlarn gremedii eyler grrz. Patates eken, toplayan, yiyen kyllerin tasvirleri o kyllerin bile bilmedii hakikatlere iaret eder. Mnnn adeta kesafetidir Madde. Yani yle reddedilecek, nemsiz, aalk bir ey deildir. Ama kendini bir aynada seyretmek, kendi anlayn da anlamak isteyen nsan bu Maddeyi amak, daha yukar kmak zgrlne
Fikir Platformu
27
Alaturka Laiklik sahiptir Hegelin ifadesiyle. Sanat bu zgrln aracdr. Felsefe, Din ve Sanat bu bakmdan ayn zemindedir. Yntemleri, k noktalar farkl grnse de dava ayn davadr. te tam da bu sebeple Hegelin savunduu duru bana Bedizzaman Hazretlerinin Besmeleyi aklamasn hatrlatr. Szlerin birinci cildinin hemen ilk sayfalarnda anlatld gibi Besmele Uluhiyetten Rahmaniyete, oradan da Rahimiyete uzanan bir merdiven, yukardan aaya uzatlm bir kurtulu ipine benzer. Maddiyattan, nefsan ihtiyalardan, yeme ime motorundan kurtulu Kanaatimce yine bu sebeple baz sanat eserleri vardr ki insana namaz srasnda duyulan manev hazlar (Giuliano Carmignola ile ibadet ) hatrlatr. Henri Bergson gibi kimi filozoflar analitik zeknn girEmeyecei ormanlarda sezgi ile ilerlemeye devam ederler. (Sanatn amac ve Henri Bergson: Sanatta Ayrnt(9) isimli makale okunabilir bu konuda.) Cumhuriyet neden gzel eserler brakamad? nk Atatrk Sanat irkindir. Bizi Gerek Sanatn ykseliinden mahrum brakt iin irkindir. Kiminin Vivaldi dinlerken, bir William Turner tablosu seyrederken, kiminin Eflatun, Hegel, Bergson okurken tutunduu o insanlk ipine kr dmler atmtr Atatrk sanat. Ben kimdir? diye soramayan sanat ancak ketap iesi zerindeki domates resmi kadar sanattr. Yani boya-sanat vardr karmzda. Kullanldr. lev bellidir. Ehliletirilmi bir hayvan gibi nereye ekersen oraya gider: Sanatnn eserleri zamann akn durduran tlsml bir cisim olmal, deney ve gzlem yoluyla renme imknmz olmayan bilgiyi ve bilgelii bize aktarmal. Beerlikten nsanlka giden bir kpr olmal her sanat eseri. Biraz aalm imdi: Bir natrmorta bakarken alkla bakmyoruz. Tersine ressam yiyecek-gda elmay silmi, elmann elmal ortaya km. Gerek bir elmaya bakarken gremeyeceimiz bir eyi gsteriyor bize sanat. lk harfi byk yazlmak zere Elmay kefediyoruz btn tekillii ile. Friedrich Nietzschenin (galiba Goetheden esinlenerek syledii) bir szn hatrlatyor bize bu gzlem: Bachn mzii Tanrnn Dnyay yaratt anda orada bulunduumuz hissini veriyor insana. vg perdesini aralayp szn aslna yneldiimizde Nietzschenin iaret ettii eyin sanatn gc olduunu fark etmiyor muyuz? Zaman ve mekn iptal eden ve bu kstlarla
Fikir Platformu
28
Alaturka Laiklik formatlanm zekmza ramen bize baka bir dnyann varln mjdeleyen? Deney ve gzleme dayal (ampirik), doa kurallaryla nceden belirlenmi (determinist) bir dnya dnda VAR olduumuzun farkna varmak. Immanuel Kantn Ding an sich terimiyle iaret ettii ve Saf Akln Eletirisinde (Kritik der reinen Vernunft) sayfalarca anlatt ey tam da bu deil mi? Varlkn olduu gibi gibi alglanmas. [Ayp sanat olur mu? isimli makaleden] Evet, bize insanlmz unutturacak kadar irkin bir Cumhuriyetimiz var. nanmazsanz kendiniz yle bir bakn. Trkiyenin ulusal snrlar dnda tannan cumhuriyet ressamlar yok. Cumhuriyet mimarisi veya mzii de yok. Rejimin dayatmasyla ayakta duran devlet opera-balesi Avrupal asllarnn kt bir kopyas olmaktan teye gidemedi 80 yldr. Atatrklk kendisine hedef ald Avrupann sanat merkezlerinden sayg grmyor. Paristeki Louvre Mzesinde talyan Rnesans gibi bir Trk Cumhuriyet Sanat bl yok. Viyanadaki konserlerde Mozartn yannda ara sra da olsa Atatrk bir bestecimizi neden almazlar? Dnmek gerekmez mi bir parack? Gurur duymamz istenen Fazl Saya veya dil Birete baktmzda yine cevapsz(?) sorular geliyor akla: Neden sanatn doruundaki Trkler hep Atatrk Mll Eitimden uzak kalm, ABDdeki, Almanyadaki okullarda okumu gurbetilerdir ve neden Cumhuriyet Sanatn icra etMEyerek ykseldiler o doruklara?
Atatrkler bile evlerini Osmanldan kalma hat ve ebru rnekleriyle, znik inileriyle ssyorlar. stanbulun en gzel manzaralarnda Mimar Sinann yapt camiler var. Yaadnz ehre yle bir bakn. Cumhuriyet dneminde kurulmu/bym hemen her Anadolu ehri birbirine benzer. Paralel veya dik iki cadde vardr: Atatrk caddesi ve Cumhuriyet caddesi. zgn bir Cumhuriyet Dnemi ehircilik anlay da yok. Var m Cumhuriyet dneminden kalma bir
29
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik Roma, bir Paris, bir Venedik? Bizim stanbulu bir kenara koyun. Cumhuriyetin miras olarak bir Urfa, bir Safranbolu var m? Trke isimler verilen Rum kylerinin, yerle bir edilen Ermeni kiliselerinin yerine ne koydu Cumhuriyeti sanat? nce Vatan yazl plak tepeler, insan kanyla izilmi Atatrk resimleri ve Trk bayraklar. Kentinize yurtdndan bir misafir gelse onunla ya Seluklu ya da Osmanl dneminden kalma bir eseri ziyaret edersiniz. Mzeye gitseniz Bizans veya daha eski uygarlklarn eserlerini bulursunuz. Ama Cumhuriyetten geriye ne kald? Sovyet Rusyadaki antmezarlarn kopyas, irkin bir Antkabir. Dev parmaklklaryla Atatrk adna yaplacak asker darbeleri, ikenceleri, yargsz infazlar haber verir gibi! Hi bir eye, hatta Atatrke bile benzeMEyen binlerce heykele ne buyurulur? Bunlar yapan heykeltralardan birinin adn syleyebilir misiniz? Bir Rodin kt m 1923-2010 arasnda? Nobel dll Orhan Pamukun rejim tarafndan aforoz edilmi olmas adeta bu saptamalar tasdik eder gibi. Sanat ile, Gzel ve Gzellik ile kavgal bu Atatrk rejim. irkin bir rejim. Kendi de irkin, eserleri de. Atatrk Sanat vicdanlarmz nasl susturdu? Ressam ve filozof Wassily Kandinsky nsan - Sanat ilikisini tahlil ettii Resim Sanatnda Maneviyat adl eserinde maddeleen ,dnyevleen sanat tahlil eder. 1954te baslan bu denemesi adeta irkin Cumhuriyetin ve irkinleen din algmzn da bir zeti gibidir. Sanat uzmanlara ve sanat galerilerine, slm da Diyanete emanet eden, KAMUSAL ALANI slamdan ve sanattan, yiden ve Gzelden temizleyen Cumhuriyet bize byk bir rahatlk getirdi aslnda. Vicdanlarmzn bizi FAZLASIYLA rahat brakt son 80 yln nda Kandinskynin u szleri zel bir anlam kazanyor: [byle bir] sanatn nimeti belirli bir seviyedeki insanlar iin zehir olur. Kk dozda alndnda ruhu yava yava alaltr. Yksek dozda sert bir de sebep olur. Romanlarndan birinde Sienkiewicz manev hayat yzmeye benzetir: Yzmek iin srekli aba gstermeyen batmaya mahkmdur. Yetenek denen ey bir lanet, bir uursuzluk olur sanat iin. Alak bir takm ihtiyalarn tatmini iin kullanlan yetenek gya artistik bir ekil verir kirli bir muhtevaya. Sanat zayflk ve ktlkle insanlar aldatr ve kendilerini aldatmalarn kolaylatrr. Sahtekrdr nk manev susuzluklarn temiz bir kaynaktan doyurduklarna ikna eder onlar. [...] Sanatn nimetinden mahrum kalnan byle zamanlar manev hayatn kokutuu dnemlerdir.
30
Alaturka Laiklik Bu kr ve sar dnemlerde insanlar ekilci olurlar ve sadece teknik ilerlemelere nem verirler. Bedene faydas olan eyler n plana kar. Maneviyat aalanr hatta yok saylr. Bu krlk dneminde bile grmeye devam edenler alay konusu olur. Ama onlar bu kaba saba itahlar korosuna ramen manev hayat, ilimi ve terakkiyi inleye inleye aramaya devam ederler.[...] Sanat sadece madd amala kullanlr bu zamanlarda. Nesnelerin tasviri bu sanatn tek endiesidir. Artk NE? sorusu kaybolmu, NASIL? sorusundan baka bir eyle ilgilenmeyen sanat RUHSUZ olmutur. Sanatlardan baka hi kimsenin anlayamad bu sanat halktan uzaktr, sanatlar halkn ilgisizliinden yaknmaktadr. NASIL?a her gn yeni cevaplar bulunur. Dar bir uzman, himayeci, yatrmc halkas iinde para-sanatsal aktivite srer gider. Amac da konusu gibi maddleen bu sanat paray bastrann hakim olduu, fethedilmesi kolay bir sanattr.
Kandil simitlerinin susamnda kayp Mny ararken Kemalist dnem irkin binalar, irkin heykeller, irkin mzik ve iirler brakmakla yetinmedi. Adna hl din denebilirse irkin bir din brakt geriye. lme, Kana tapan bir din. ehitlik mertebesini ALLAHn deil Genel Kurmay Bakannn verdii bir din. Camilerin zerine Kuran ayetlerini inkr eden sloganlarn yazlmasna kar duramayan bir din. Binalarmzn, edebiyatmzn, iirimizin irkinlemesi ile itikadmzn irkinlemesi zannederim derinden alakal. ki kanadyla Uan bir millet iken ukurlarn dibinde srnen bir millet haline geTirili srecimiz sorgulanmal. Bu meru bir hesaplamadr, fikr ve vicdan zeminde MUTLAKA yaplmaldr.Neden? nk slm kandil simidine, Ramazan pidesine, snnet trenlerine ve biletle girilen Mevlev ayinlerine(!) sktrlamayacak kadar slamdr. Cumhuriyet dneminde Dersim gibi zulmn zerine bir din ina etme neticesinde vardmz nokta slm olmayan ama eklen benzeyen, yeil soslu bir folklrdr. Ne demek? %99u Mslman olduu iddia edilen bir lkede slma aykr fiillerin adeta alklanmas ama dier yandan da insanlarn namaza, oruca devam etmesi demektir. slm kitaplarn baslmas, dernekler, siyas partiler, slmi basn vs. Yani eklen slm dini yaanrken devlet eliyle yaplan bir ok hakszla seyirci kalmak, adalet olmadan, zulm zemininde yaanan(!) bir slm. Fikren ve vicdanen uykuya ekilmi bir topluluk nasl olur da Mslman olabilir? Kelime-i
31
Alaturka Laiklik ahadeti EZBERLEM bir papaan veya ezan okuyan Made in China saatler gibi mmin olmak, o seviyedeki uur(!) ile yetinmek Kanaatimce u anki zahir kutuplamann aksine Atatrk ve Mslman olmak zere iki toplum yok Trkiyede. TABAN TABANA ZITLAMA var ama fikir/inan zemininde, tek tek fertlerin kalbinde ve zihninde. Fertler nefisleri ile mcadele ederek irkin Cumhuriyetin kendilerine dayatt rkl, blnme korkusunu, ordu-perestlii ve daha nice zihin hastaln yenmek durumundalar. Yani kutuplama insanlar arasnda deil. Ayn insann hayatna sabilen, i ie gemi, birbirine kararak tekinin safln bozmu iki ZIT hayat gr sz konusu: slmdan istifade etmeye alan pozitivist bir siyas proje, Mnsndan uzaklamaya yz tutmu, oka dnyevlemi bir slm anlay. Atatrklk slm kirletince Peki TABAN TABANA ZIT fikirlerin birbirine karmas ve SAFLIKLARININ BOZULMASI uygulamada nasl oluyor? Atatrklerin nemli bir ksm ayn zamanda Mslman olduunu iddia ederken, isteyerek veya zorla Trkiyenin her ocuu Atatrk heykellerine tapmak durumunda. Bunun yannda Snn Mslmanlk(?) zorunlu din derslerinde Alevlere dayatlyor. Krte yasaklanrken Trke eitime engel olan Bulgaristan veya Almanya lanetleniyor. sraildeki niversitelerde tesettrl Mslman kzlar okuyabilirken barts Trkiyede meru(!) darbe sebebi Liste uzun. Ama Trkiyenin arpklklarn anlamak istiyorsanz, Mslmanlar bu zulme nasl gz yumdu? diye soruyorsanz Atatrk irkinlik ile Mslman suskunluk arasndaki ilikiyi irdelemekten baka areniz yok. Kanaatimizce Atatrk irkinlik ile Mslman suskunluk birbirine sk skya bal iki olgu. Hatta belki de tek bir olgunun iki ayr vehesi. Trkiyede yaayan insanlarn kaybettii insanln hikyesi bu. Gzelden uzaklamamzla yiden uzaklamamzn ayn yllara tekabl etmesi bir rastlant deil. Son zamanlarda slm evrelerde Krt Meselesi konusundaki kprdanmalar, ortak bildiriler, yryler dikkat ekiyor. Ama insan yine de kendi kendine
32
Alaturka Laiklik sormadan edemiyor, Filistin sz konusu olduunda kyameti koparanlar neden darbe yllarnda ya da OHAL gibi zulmler karsnda sustular? Kendisi iin istediklerini teki iin iste(ye)meyen bu Mslmanlar ne zaman, nasl retildi? Dou Trkistandaki, Bulgaristandaki, Kbrstaki Trklerin haklar iin rpnanlar neden Krte yasaklannca sustular? znde zulme kar direnmek hatta lm gze almak olan bir dinin mensuplar nasl oldu da uyudular, uyuTuldular? Korkarm yant (ksmen de olsa) vicdanlarn siyas kontrol altna alnmas, bata imamlar olmak zere Mslmanlarn boynuna dnyevleme zincirinin geirilmesiydi. mparator Constantin tabandan gelen zorlama neticesinde, Hristiyanl din olarak kabul etme ve din zgrln getirme mecburiyetinde kalmt. Geri bu Hristiyanlk zerinde kontrol elde tutmak iin yaplan bir kabullenitir. Eer o gnn Hristiyanlar, Constantinin bu oyununa gelmeyip, daha ok st yap ile ilgilenMEselerdi, ihtimal dinlerini bir sre daha koruyabilirlerdi yorumu getirilebilir. Zira Hristiyanln (resmi) din olarak kabul edilii, Hristiyanlara indirilen byk bir rehavet darbesi olmasnn yannda, iktidar sahibi zalim ve jakoben yneticilerin, dini ve siyasi gc kontrol altnda tutma maksadyla, baskc ve despotik ynetimlerinin ilk nvesini oluturacakt. Tabii Hristiyanln resmi din olarak kabul ediliin ardndan, Hristiyanlarn bir ksm eski gerilimlerini (hassasiyetlerini) kaybedip, kelepir sevdasna dmeleri ayr bir aratrma ve inceleme konusu olabilir. (Mehmet Bahadrn Din ve Vicdan zgrl II adl makalesinden alnt) Mslmanlar dinlerinin, kitaplarnn tahrif edilMEmi olmasyla vnp dursunlar, Trkiyede yaand ekliyle siyasete alet edilen din(!) artk diyanetizm halini alm. Barts yasana en byk destei veren kurum Trk Silahl Kuvvetleri iken zorunlu askerliin boykot edilMEmesi ne kadar da dndrc. Bylesi bir boykot ars yapamayan bir Diyanetin bayramlarda, kandillerde bar, kardelik vb mesajlar yaynlamas ister istemez bir Vatikanizm havas estiriyor. slm deil islms, ehliletirilmi, dizginlenmi hatta kafeste ku gibi beslenen bir iman ve vicdan var. Sultan Ahmet Meydannda turistlere Japonca, Almanca Kuran datlmas ile tamamlanan ackl-komik tabloda ilh mesaj artk tamamen rnlemi, paketlenmi, ambalajlanm. Hakik slm ve Hakik Hristiyanlk ne kadar birbirine yakn ise Vatikanizm ve Diyanetizm de o kadar yakn birbirine. Hakikati arayan ve bu arayla hayata k tutan, insanlara gerekten mutluluk veren bir din yok. Onun yerine kostmlere, ritellere, ttslere, smsk tutunan ama zulme seyirci kurumlar. Dnyev kayglarn Ahireti unutturduu, bu unutuun bizzat ilahlat bir sre.
33
Alaturka Laiklik Bildiiniz gibi Hristiyan kelimesini bile Hz sa (AS) hi kullanmad. Domuz yemezdi, namaz klar, oru tutard. nsanlara boanmay yasaklamad gibi din adamlarna da evlenmeyi yasaklamad. Tanrnn olu olduunu iddia etmedi. Bugn Hristiyan ncili diyebileceimiz kitabn (aslnda kitapLARn ki says her mezhebe gre deiir ve 40 civarndadr) yazld Yunanca ve Latinceyi Hz sa (AS) hi renmedi, konumad, yazmad. Sonu Atatrkn bir sz vardr: sanatsz kalan bir milletin hayat damarlarndan biri kopmu demektir. Dzeltelim. Bizce dorusu sanatsz kalan bir milletin hayat ile ba kopmu demektir! Yazmzn banda Hegelden ve Bedizzaman Hazretlerinden rneklerle iaret ettiimiz o merdiveni, o ba kopard iindir ki Atatrk rejim Anadoluda yaayan insanlarn Hayat ile ban da koparmtr. Gzel ile, iyi ile, Maneviyat ile balarmzn kopu srecidir irkin Cumhuriyet. Hrant Dink ldrldnde bir Ermeni eksildi diyebilen Trklerin retilme srecidir. irkin Cumhuriyetin irkin sanat istedii formatta, ehliletirilmi bir Mslman(!) gruh retmitir. Bayraklar ve sloganlarla cenaze trenlerinde cami avlularn stadyuma eviren, ellerini kpek ekline sokup havada sallayan hatta kpek gibi uluyan, kan kokusu duyunca heyecanlanan bir tetiki gruhu. Atatrkn smarlad fikri hr, vicdan hr yeni nesil yerine sahibinden baka herkesi sran, robotlam, bu tetiki nesil Evet, irkindir. (*) Orijinal metin aadaki gibidir [Serbest eviri bana ait, Trke metinler kitaplarda mevcut]: The man that hath no musicke in himselfe, Nor is not moued with concord of sweet sounds, Is fit for treasons, stratagems, and spoyles, The motions of his spirit are dull as night, And his affections darke as Erobus, Let no such man be trusted: marke the musicke.
Fikir Platformu
34
Alaturka Laiklik
Fikir Platformu
35
Alaturka Laiklik
Trke Ezan, Tercme ibadet: Kltrel bir izofreni(Mehmet Bahadr)
Hakim gler zihniyeti ve ideolojisi ve bu zihniyetin endoktrine edildii resmi kurumlarn tezgahndan geen nesiller; gemiiyle, tarihiyle, kltr ve medeniyetiyle, dini ve hatta dininin orijinal diliyle srekli kavga halindeler. Kendisini cumhuriyet ocuu olarak da addeden bu topluluk iin, gemi bir utan, bir zillettir. Onlara gre slam dini gerilememizdeki en byk etkendir ve reforma ihtiyac vardr. Bu kavgann ve kltr medeniyetimizin reddine dair temel sebepler arasnda; son yzylda bat karsndaki ezikliimiz, Sayn Mustafa Akyolun Byklere Masallar makalesinde gerei tm plakl ile dile getirdii fakat tam aksine resmi sylemin dayatt Araplar bizi arkadan vurdu masalnn kanksanmas gibi sebepler saylabilir. Gariptir, biz toplum olarak, araplar srtmzdan vurdu masalna, araplarsa Osmanl bizi smrd masalna inanmlardr. Ben bunu, slam alemine atlm nifak tohumu olarak deerlendiriyorum. Her ey bir yana, kendi i kavgamz ve ktmz kabuu beenmemek gibi ruh halimizi, Samuel Huntington u tespitleriyle aklamaya alyor: 1920 ve 1930larda Trkiyeyi Osmanl ve mslman
Fikir Platformu
36
Alaturka Laiklik gemiinden uzaklatrma adna faaliyet gsteren Kemalizm, medeniyet ithaliyle Trkiyeyi Avrupal yapmaya kalkan bir projeydi. Huntington tpk benzeri dier projeler gibi sonu itibariyle Kemalizmin de baarsz olduunu syledikten sonra, bu baarszln neden kanlmaz olduunu u cmlelerle aklyor: Eer Batl olmayan toplumlar modernlemek istiyorlarsa, bunu Batllar gibi deil, tpk Japonya gibi, kendi yntemleriyle, kendi gelenek, kurum ve deerlerini kullanarak ve gelitirerek baarmak zorundalar. Toplumlarnn kltrlerini temelden yeniden ekillendirebileceklerini dnebilecek denli kibirle dolu politik liderlerin baarszla urayacak olmalar mukadderdir. Byle liderler, bat kltrnn kimi elerini tantabilseler bile, mevcut kltrn temel elerini ortadan kaldrmaya ya da sonsuza dek bastrmaya g yetiremezler. Daha da kts, Bat virs bir kez bir baka topluma yerletii an, onu oradan skp atmak zordur. Bu virs orada yaamaya devam edecek olsa da, ldrc deildir; hasta, yaamaya devam eder, ama virsn zararndan korunamaz. Politik liderler tarih yapabilirler, ama tarihten kaamazlar. Kararsz lkeler ortaya karrlar, Batl toplumlar yaratamazlar. Kalc olan ve tabiat haline gelen kltrel bir izofreni ile lkelerini malul ederler. (Bedizzaman Said Nursi, bedenimize giren bu virs, gizli zndka komitalar olarak, daha somut bir ekilde addledecektir. ) Batllama konusunda Trkiye bugn itibariyle (tpk Rusya gibi) ikiye blnm durumda.nk Trkiye artk Kemalizm ncesindeki gibi olmad (ve olamayaca) gibi, Batl da deil. Zira Trkiye, Kemalist dayatmalar sonucunda, ne Orta Doulu ne de Batl olmayan, iki arada bir derede, kafas kark ve btn bunlardan tr tanmsz ve kimliksiz ve kararsz bir lke haline gelmi durumda (Daha fazla bilgi iin Derinsular sitesinde yaynlanan Samuel Huntington Medeniyetler atmas yaz dizisine baklabilir.) Ancak gnmzde, batllama adna kendince verilen bu kavga, artk kendini am ve evrimlemeye balamtr ne yazk ki. Artk sadece kendi z deerleri ve benlikleriyle deil, tm bat ve tm dnya ile kavga moduna geilmitir ve srekli dman retme gibi paranoya bir hayat tarz benimsenmitir.
Fikir Platformu
37
Alaturka Laiklik Bu ayr bir konu bal altnda incelenebilir. Fakat varlan sonu traji komik.. Kltrel bir izofreni ile yorulmu, izofren toplumlar olduk izofren hastalklarmzdan biri de Trke ezan ve Trke ibadet mevzusu. Kanaatimce bu konudaki en ciddi almay Sayn M.Enes ERGENE yapm ve meselenin aydnlanmasna byk katklar olmutur. te sz konusu almadan ksa ksa zetler; TRKE EZAN VE TRKE BADET Tanzimattan beri ibadet dilinin Trkeletirilmesi mevzuu, gizli ve rtk bir arzu halinde ilk Trkler arasnda yaygnd. II. Merutiyetle (2.Abdlhamid hann indirilmesinden sonra) bu arzu biraz daha aa vurulmaa baland. Bilindii gibi ilk defa Ziya Gkalp akca ibadetlerin trkeletirilmesini savundu. Ondan nce Ali Suavi gibi ateli ihtilalciler bu meseleyi dile getirmekle birlikte daha henz Trklerin zihinlerinde planlanm ve teekkl etmi deildi. Cumhuriyetin ilk yllarndan itibaren ibadetlerin ve ezann trkeletirilmesi mevzuu, milli bir tez eklinde kurguland. Bata yalnzca ibadet dilinin trkeletirilmesi teziyle snrl olarak yrtlen programlar, sonralar giderek dinde reform faaliyetlerine dnt. Oysaki bu hadise kimilerinin zihninde Trk kafasn Arap kafasnn kleliinden kurtarmak gibi olduka garip bir his ve heyecan ile belirmiti. Bir bakas meseleyi, Trk Milli Dini olarak ideolojik bir uslupla ele ald. Bir dieri slam milliletirmek eklinde alglad. Bir bakas Allah her dili bildiine gre, dini sadece Arapa ile snflandrmann Allaha cehalet isnat etme manasna geldii gibi filozofhane (!) bir tavrla anlad. Bir dieri Kurann tercme edilemeyiini iddia edenlere kar Bunun anlam; Kurann manas yoktur (!) demektir eklinde yorumlad.vsvs Her nasl anlald ve tatbik edildi ise de unu ifade etmek lazmdr ki, tek parti ve milli ef dnemine kadar bilindii ekliyle bu faaliyetler hibir ekilde kanun meyyidesi ile yrtlmemitir. Yine de mesele belli lde milletin zgr iradesi ve toplumsal kabulune braklmtr. Fakat tek parti e milli ef dnemi bilindii gibi, bu meseleye kar direnenlere engizisyon mahkemelerini kurmu, her trl cezai meyyideye, hatta terre dahi mracaat etmitir. Ve Demokrat Parti gelene kadar da bir Devlet Terr halinde cezai meyyidelerle tatbik edilmeye allmtr. Evet bu bir ulusallatrma projesiydi. Ama nedense yalnzca ve iddetle dini eaire kar yrtld. Hukukta, siyasette, bilimde, sanat ve sporda, mzik, edebiyat ve hatta iirde, gnlk yaamn neredeyse btn ritellerinde yabanc kelime, kavram ve kullanmlar vard. Ve bunlarn varl nedense Trkleri ve milliyetileri bir trl rahatsz etmiyordu ki bunlara kar herhangi bir tedbire bavurulmuyordu. Medeni hukukumuz, ceza ve borlar hukukumuz neredeyse
38
Alaturka Laiklik btnyle dardan ithal edilmiti. Tanzimat da Cumhuriyet de her eye ramen messeseleirken gzn Batya dikmiti. Ulusal programclar bundan hi rahatszlk duymadlar. Trkn akln Batnn tasallutundan kurtarmay ve korumay hi dnmediler. Bu kavramlar ve yabanc messeseler kltrmz, beynimizi, kimliimizi ve sosyal yapmz yabanclatrmyor muydu ? Halbuki bu sahalar ibadet diline gre bizi siyasi ve sosyo-kltrel adan daha fazla kuatyordu. badet dili adndan da anlald zere daha zel bir alanla snrlyd. Yani dorudan hibir siyasi propaganda empoze etmiyordu. stelik bin yllk bizim kendi z deerlerimizle iyiden iyiye kaynam idi. yleyse bu dil etrafnda koparlan frtnann anlam ne idi ? in dorusu birileri dinin znden ve kendisinden rahatszlk duyuyordu. Fakat bu rahatszln ibadet dili zerinde polemik ve demogoji reterek dile getirmeye almaktayd. Aktan ve dorudan dine kar tavr almaya cesaretleri olmadndan mcadele alanlarn farkl sahalara kaydrarak srdrmek istemektedirler. Yukarda da ifade ettiimiz gibi nedense yalnzca ibadet dili zerinde polemik yaplyor. Bir hukuk sistemini, bir sanat anlayn, bir spor, mzik, ya da siyasete dair ithal bir kavram veya sistemi bylesine mbtezelce kamuoyu nnde kyasya tartmaya atklarn hi mahade, hi tanklk ettiniz mi? bizim greimiz var futbol bize ait deil, ya terk edelim veya ulusal geleneklerimize uyduralm dendiini duydunuz mu? Sporun, mziin ve hatta iirin dili nasl evrenselse ibadetin dili de evrenseldir. yle olduu iindir ki dini eairden saylmtr. Kuran dili etrafnda srp giden safsatann, aslnda 1400 yllk bir gelenei, namaz ibadetini ykp tahrip etmek, mminlerin arasna fitne ve iftiralar sokmak gibi ulvi gayeleri vardr (!). Ayrca bu nevi tartmalarla, din ve dinle ilgili mukaddesatla, diledikleri gibi oynayabilecekleri daimi bir tartma ortamn oluturma hedeflerinin bulunduunu zlerek ifade edelim. Birileri srekli dini ve manevi deerlerimizden viraj alma niyetinde, bunu biliyoruz. Dolaysyla kendi ideolojilerini inaa etmek iin dini, politik ihtiraslarna alet etmekten ekinmiyorlar. slm adan Trke ibadet Elbette Kuran belagattan ibaret bir kitap deildir. Her ne kadar nazm ve belagat ynnden muciz ise de, hikmet ve ahkam ynyle de mucizdir. O cahil toplumdan, kyamete kadar insanla rnek olacak bir nesil ve toplum ina etmitir. Ahlak itikad, hukuku ve insaniyetiyle esiz bir nesil insani ve hukuki bir medeniyet kurmutur. SAADET ASRI Kuran insan, toplumu ve ahlak birden kucaklayan hukuki esaslarla gelmitir. Ve bu hukuki dili kati surette harfi tercmeye tabi tutamazsnz. Zira hukuki dil olduka teknik bir dildir. Bugn milletlerin ellerindeki hukuk mdevvenatn, dier bir dile aktarrken ok defa, ok teknik olan lafz ve
39
Alaturka Laiklik kavramlar asli lisanyla korunarak aktarlrlar. erh ve yorumlar dmeden, bu teknik lafz ve kavramlar, mana ve ifade kaybna uratmadan tercme etmek hemen hemen imkanszdr. Kuranda yle teknik ve hukuki kavramlar ve lafzlar vardr ki, bazen bir lafza, bir sayfa erh dme ihtiyac duyarsnz. Bu yzden tercme dil teknikleri ne kadar geliirse gelisin, Kurann sahip olduu bilimsel, edebi, tarihi, kltrel, hukuki ve fikhi dili ve kavramlar hakkyla tercme etmey mmkn bulamayacaktr. Sadece kelime ve kavramlar deil, Kurann insana tabiata, kozmik dzene, topluma, sosyal deiim vee vakaya, tarihsel ve beeri srelere, kafir, mmin ve mnafk tiplemelere yapt literal vurgular nasl tercme edeceksiniz ? Btn bu vurgular akn ierikleri ve her asra hitap eden farkl manalar ile harfi bir meal ve tercme gibi ksr bir dilde nasl ifadesini bulacak ? Sosyolojik ve psikolojik tipleme ve rneklemeler ile vermek istedii tarihsel ve evrensel mesajlar, tarihi medeniyelere yapt tek kelimelik gndermeleri hangi tercme nevinde dile getireceksiniz ? yle olur ki Kuran bazen getirdii ksack bir cmle ile nazil olduu toplumda devrim meydana getirmitir. Siz bu sosyal, beeri ve tarihi devrimi ne tip cmleler ile ve hangi toplum modeline takdim edeceksiniz ? Hereyi bir kenara brakn, sadece ALLAH lafznn cahili Arap zihniyetinde ihsas ettii deiim ve dnm hangi tercme dilinde bir tek kelime ile hlasa edeceksiniz ? Sade bir mslman bile, ALLAH lafzn duyunca 99 ismiyle ve bilinen sfatlaryla Onu zihninde idrak etmektedir. Btn bu gzel isim ve sfatlara sahip olan O Yce Zat mesela bir TANRI kelimesiyle izah etmeye imkan var mdr. ? Sorular, sorular, sorular Evet Kuran- Kerim Kainata, ins, cins btn varla meydan okuyor ! Yoksa Onu kendisi uydurmu mu diyorlar? De ki: yleyse, iddianzda tutarl iseniz haydi onunkine benzer bir sre ortaya koyun ve Allahtan baka arabileceiniz kim varsa hepsini de yardmnza arn. YUNUS Sresi 38 MESELENN DER BOYUTLARI Kald ki tercme ayetlerin de hfzedilmesi ve ezberlenmesi klfetlidir. Hatta tecrbe edenlerin de bildii gibi, tercmesini ezberlemek, Arapa asln ezberlemekten ok daha zor ve meakkatlidir. O halde meseleyi polemik malzeme yapanlarn derdi zm yemek olmad ortadadr. Bunu herkes biliyor.
Fikir Platformu
40
Alaturka Laiklik basit basit meseleleri sloganlatryorlar. Tartma ortamlar alabildiince sihatsiz, bilimsel ve entelektel zeminden ve derinlikten yoksun.
Dinde Reform ! Yani meseleyi bir reform eklinde alglayan ve takdim edenler var. Felsefi, sosyal ve kltrel adan bu tartmalar bir reform olarak deerlendirmeye imkan yok. Zira herhangi bir fikir, inan ve ahlak sistemini reforme etmek demek, o sistemi btn muhteva ve Entelektel unsurlaryla masaya yatrarak ona yeni bir elbise giydirmek ve onu ihya etmek demektir. Reform, z bozulmu deforme olmu bir eyi aslna dndrmek, dzeltmek ve slah etmek demektir. Halbuki Kuran asl bozulmadan bize kadar ulamtr. Dolaysyla bu teebbs bir reform deil, Kurann asln deforme etmeye ynelik bir teebbstr. Yani reform meselesi yle basit bir olgu deildir. ddia sahipleri ya reform kavramnn mana ve muhtevasn bilmiyor veya buna kafalar ve Entelektel birikimleri yetmiyor! yleyse buna reform diyemeyeceimize gre ne diyeceiz?Kanaatimce bu nevi giriimler her fikir ve inan sisteminin maruz kald bidat ve modern hurafelerden teye gememektir. inn garip taraf, bidatlarla kyasya mcadele edenlerin, modern an en byk bidatn bizzat kendileri yerletirmek ve dayatmak istemeleridir. Bu elikiyi ilerinde nasl bardryorlar anlamak mmkn deil. Tartmann farkl boyutlarndan biri de ibadet kavramnn anlamaya indirgenmesidir ddia u : Namaz da okunan ayetler tercme edilirse manalar anlalacandan daha huulu namaz klnm olur ! Gerekten de yle mi.? O zaman araplar, dier mslman halklara gre daha huzurlu ve huulu namaz klyorlar demektir. Bu iddiann tutar taraf var m sizce? Bugn milyonlarca insan namaz da manasn anlamyor dahi olsa byk bir huzur ve huu hissediyor. Eer huzur ve huu hissedemiyorsan sorunu dilde deil, kendinde aramalsn. Birka yl nce yeni mslman olmu bir batldan dinlemitim : Be vakit namaza balam ve mmkn olduunca cemaatle ifa etmeye zen gsteriyordum. zellikle sabah akam ve yats namazlarn cemaatle klabilmek iin kilometrelerce yol kat ediyordum. diyor. Benim bu cemaatle olan namazlara dknlm gren eski dostlarm ve mslman cemaat arasndan baz kimseler bana srekli unu soruyorlard ; Arapa bilmiyorsun, bildiin be ayet mealinden de imamn kraatte ne dediini anlaman mmkn deil. yleyse bilmediin ve anlamadn bu namazlara neden bu kadar ehemmiyet veriyorsun.? Cemaate yetieceksin diye kendini ok fazla yoruyor ve zorluyorsun. Ben de onlara dedim ki : Evet, belki Bir ey anlamyorum. Ama iimde bu Kuran tilavetine kar mthi ve dayanlmaz bir evk hissediyorum. Bunu size nasl anlataym. Bir gn hanmm ocuumuzu emziriyordu. Hem emziriyor hem de tatl
41
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik tatl ana scakl ile ona bir eyler mrldanyordu.ocua baktm yznde yle bilmi, bilgince ifade vard ki anlatamam. Sanki annesinin her sylediini anlyormu gibi gzlerini ona dikmi, kulak kabartmt. Btn ruhuyla dinliyordu. Bir ey anlamyordu belki ama dnyann en scak yreinden dklen incileri can kulayla dinliyordu. Ben kendimi ocuuma benzettim. nk anlamasam bile namazda o kraat vastasyla Rabbimle konutuumu hissediyorum demiti. Bir taraftan yeni mslman olmu bu kutlu insann bu ince duygu ve hislerini dnyor. Dier taraftan da bu duygular zerinde polemik retmeye mr adam zavalllar! Duygu ve manadan uzak olduktan sonra namazda okuduunu anlam olmakla, anlamam olmak arasnda ne fark var ki ! Namazda anlamak esastr diye hibir yerde ve eserde bir mecburiyet sz konusu deildir. Ayrca ibadet kavramnn srf bir anlamaya indirgenmesi, ibadet gerei ve kulluk psikolojisi asndan olduka eksik bir yaklamdr. Oysaki namazda nemli olan namazla btnlemek, kimin huzurunda ve niin durduunun uuru ve bilincinde olmaktr. Bu da manay anlamakla snrl bir ey deildir. badet kavram iinde byk manalar barndran bir kavramdr. nsann yalnzca aklna hitap etmez. Kalbini, hissini ve btn manevi letaifini kucaklar. Onu anlamak ile snrlandranlar, ibadeti rasyonel bir fenomene indirgiyorlar. Dier bir adan, her eyi akl ve teakkul erevesinde yoklayan pozitivist bir tavra irca ediyorlar. Bu da modern an en byk hastalklarndan ve vehimlerinden biridir.Pozitivist yaklamlar insanlar ve toplumlar alabildiince maddiletiriyor.. ahsen ben ibadeti anlamaya indirgeyen yaklamlarda da byle gizli ve sinsi bir pazarlk seziyorum.
Fikir Platformu
42
Alaturka Laiklik
Bir Ayrmclk Arac Olarak Barts Yasa (Kbra Nur Ayar)
gerekli.
Halkn birbiri zerinde iktidar kurmaya almad, ben nasl muktedir olurum yerine iktidar nasl paylaabilirizin cevabnn arand bir toplum iin ayrmcla arac olan unsurlar farkllk deil, zenginlik olarak grmemiz art. Aksi halde, birisini farkl olmakla toplumdan ayr tuttuumuz zamann hemen ertesinde baka bir konuda da biz ounlukla ayr dp, kendimizi dlanm bulabiliriz. Birbirimiz zerinde kurduumuz iktidarlar ykmak iin hak ve zgrlk kavramlarna biraz daha eilmek ve anlamak
Fransz ihtilali ile kullanlmaya balanan hrriyet kavram Osmanlya ulatnda, kelimeyi ilk olarak sahiplenen dnem edebiyatlar, hrriyet uruna iirler yazarak, meydanlarda okuyup halk galeyana getirirler. O dnemde Osmanldan ayrlan milletlerin kard isyanlarda da hrriyet ve eitlik ikilisi ska kullanlp, bu hak dorultusunda devletlerin kaderi deitii grlr. Hrriyet kavram, o zamanlarda, ahs olarak arzu ettiini gerekletirmek yerine millet olarak bamsz olma idealinin ifadesi olmu ve siyasi bir kavrama dnmtr. Sonralar, her kiinin ahsi haklarn belirtmek iin daha zel bir kavram ortaya atlm ve zgelme denilmi. Dile yeni kazandrlan szc, zamann edebiyats Nurullah Ata biraz daha deitirmi ve elde olan gc ifade iin gr kelimesini de kullanarak zgrlk demitir. O gnden bugne zerinde frtnalar
43
Alaturka Laiklik kopan zgrlk kavram bylece ortaya km ve devletle yar kavgal bir biimde bugnlere ulamtr. zgrlk kavramn dile kazandrdk kazandrmasna lakin hepimiz hala bir eylerden korkuyoruz, zgr olamyoruz. Kimi ivereni gibi dnmemekten, kimi devlet dairesinden kp camiye gitmekten, kimi hocadan, hacdan, askerden, sivilden korkuyor. Hepimiz ister istemez bir eylerden ekiniyoruz, korkuyoruz. Daha kts insan olarak bu korkunun znesi deil nesnesi durumunda kalyoruz. Korkularn smrlmesi ise direk olarak iktidar alan oluturmakla ilgili. nsanlar siyasi, ekonomik, ruhsal olarak smrrler ki silah elinde olan skabilsin. Oysa demokrasi iin silah kim eline alrsa alsn skamayaca bir dzen lazm. Farkl olmakla dlanmay reddederken, te yandan da ayn dncede grdmz insanlarn farkl konularda farkl fikirlere dtn renince aryoruz. ocuklarn terr suuyla yarglanmamas iin imza toplayan, beraber alanlar, yeni anayasa paketi hakknda ok farkl yorumlar yapabiliyor. Hrant Dinke yaplan suikast beraber lanetleyenler, baka bir eyleme sra geldiinde ayr saflara debiliyor. Ya da solcu bilinen birisi bugn kp barts yasan eletirebiliyor. Bu yorum farkllklarn grnce aryoruz, yeni tabiriyle kafa konforumuz bozuluyor ama bilmeliyiz ki bunlar demokratikleme iin olaan durumlar. Hayata ve olaylara ya sadan yahut soldan bakarsn, salt liderlerine itaat edersin devirlerini artk atmz dnyorum. Sabit fikirlere tutulmak; insanlar sa-sol, dnyay dou-bat diye ayrmak ve kesin izgilerle insanlara ait olduklar yeri gstermek zgrlk adna en byk ayplardan biri. Dnya savalar sonucunda belirlenen ya da birilerinin haritada izgiyi izmesiyle hayata geirilen snrlar, ister istemez fikirleri de snrlyor. Doksanl yllar ncesi kapitalist ve sovyet olmak zere dnyann iki yn vard. Berlin duvarnn dousu Sovyet, bats kapitalistti ve ynlerine bakp koca dnyann fikirlerini tek hamlede ayrabiliyorduk. Ama Berlin duvar 1989da ykld. Bizim de artk zihnimizde ortadan ikiye ayrdmz fikirleri zgrlk dairesinde normalletirmemiz gerekiyor. lkemiz iin zgrlk, eitlik, korku kavramlarn sorgulayacak olursak, geni kitleleri madur eden yasaklar durduu mddete, demokrasinin byk kmazda olduu grrz. Bugn, bir okula sadece tek dil konuanlar girerse, o okulun halkn tmne hizmet verdii sylenemez. lkesi dahilinde Krte bilenler yok denecek kadar az olduu halde Amerikada Krtenin eklini reten (zazaca, Krte, krmanice) enstits 1991 ylndan itibaren mevcut. Bizim yeni yeni sahip kmaya, krs kurmaya baladmz Krteyi bizden ok sahiplendii, yaayan diller arasndaki deerini bildii iin belki de, Amerika niversiteleri dnya medreseleri hkmnde. Okullarn genelinde tek dil konuanlara eitim verilmesi kadar tek ilmin eitiminin verilmesi de fikirleri kstlayc etmen. Bir okulda yalnz siyaset eitimi verilir, sosyoloji ve felsefeden bahsedilmezse ilm-i siyaset de tam yerinde olmayacak, iin ehli olmayan siyasilerle yanl yerlere varlacaktr.
44
Alaturka Laiklik Talebe, okula gelirken konutuu dili, gelenek greneini, giyini tarzn, ksacas kendini de yanna alp gelmeli. Gelmeli ki, eitim kurumlar halkn tmne hizmet versin, kt mekanlar haline dnmesin. Farkllklardaki azami ortakl bulup, zerine toplumu ina etsin. Giyim-kuuma getirilen yasaklar neticesinde, bugn hala binlerce kz renci bartsyle okula girememekte. Benim de ayn yasaktan madur olduum barts sorunun bir ayrmclk arac olarak incelenmesi gerekir. Bir Ayrmclk Arac: Barts Yasa Devlet kurumlarna barts ile girmenin yasakland tarih, ayn zamanda bugn hala yaralar sarlmaya allan, demokrasiye verdii zararlar onarlamayan bir darbe tarihidir. Barts yasandan madur olan insanlar, yasak balad gne kadar hep devleti sahiplenmi, vatan millet sevgisi zre bulunmu ve genel itibariyle kendine bir kstlama gelmedii iin devletten bir hak talep etmemi insanlar idi. 28 ubat sreci ile aniden ve hakszca gelen bu yasak, muhafazakarlara bir tokat gibi inmiti. Duygusallktan syrlp darbe dnemiyle gelen yasaklar incelersek, o dnemden imdilere ban aan kzlardan te asp kesilen, ikence gren, dnce sulusu saylan milyonla insan grrz. Ne yazk ki, barts sorunundan madur olan ve kendini muhafazakar olarak tanmlayanlar, haklar ifa edilmeyen dier insanlara kar duyarl deildi. Yasakla birlikte devletten bu maduriyeti grerek zgrlk kavram zerinde dnmeye, haklar saylmayan dier insanlarn hakl mcadelesine katlmaya baladrlar. Herhangi bir dnce beyan etmeden, yanda ya da kart hibir grubun propagandasn yapmadan; tek istedii okula olduu gibi girmek olan kzlara, ban atran; Krtlere Alevilere neler yapmamtr ki? Bu dnceler ile demokratik bilinlenmeye baladlar. Devlet eer zalim baba ise, birilerini asp meydanlara koyuyor ise muhafazakar kesime de bu tokat iyi ki atmtr. Bu kt hatralardan netice unu syleyebiliriz ki, 28 ubat bir bakma da muhafazakarlar iin demokrasinin iselletirildii tarihtir. Yasa, laiklik dahilinde aklamaya alrsak, ortaya kavram kargaas kar. Ben laiklii, barts ile okula girebilmem olarak alglyorken, bir dieri, laiklik okulda barts taklmamasdr diyebilir. Laiklik, temel talar yerine tam oturmayan ve srekli gndemde olup tartla gelen bir kavram olduu iin barts yasan bu kavram ile zemeyiz. Din ve devlet ilerinin ayrlmas olarak zetlenen laikliin uygulanmas iin bu yasa olur grsek, ortaya yle bir grnt kar. Devletin memuru, alan, retmeni devlet dairesi iinde dini deerler barndramaz, nk onlar devleti temsilen kurumlarnda almaktalar ve devlet ile din ayr tutulmal, memurlar dini deerlerini bir kenara atmal desek, hizmeti veren iin bu yasa bir manta oturtmaya alsak bile; hizmeti almaya geleni dini deerlerinin dnda dnemeyiz. Hizmet almaya-rnein okumayagelen kiiler, hibir grubu yada otoriteyi temsilen deil, yalnz halktan biri olarak gelirler ve vatanda eitmek de devletin boynunun borcudur.
45
Alaturka Laiklik Laiklik kavram ile yasa hem tam aklayamadmz hem de tmden kaldramadmz iin kii hak ve zgrlkleri zerinden yasan iptaline almamz gerekir. Bir de zaman zaman yasak zerinden baz sylemler gerekleiyor. nelemeyle kark, siz dne durun, madur sandnz kz renciler bu sorunu oktan zd, ban at ve okula girdi deniliyor rnein. Yapt kstlamann kabulne sevinir gibi yetkili kurumlar da bu sylemleri kulak ard ediyor. Avrupa Birlii projesi iin, sorgulamakszn yaamn her alannda rnek kabul edilen Avrupa lkelerinde okullara hatta meclislere barts ile girilebiliyor. Ama barts ve dier yasaklara konu gelince daha demokratik kabul edilen lkeleri rnek almak aklmza bile gelmiyor. Bu farktan tr maddi durumu elverili olan aileler kzlarn okumak iin Avrupaya yolluyorlar. Lakin bu durum, elimizdeki sorunu daha da kmaza sryor nk yalnz paras olann bir haktan yararlanmas hem zgrlk konusunda hem de sosyal devlet anlaynn temellerinde byk bir yanl demek. Neticede insanlar huzursuz eden, madur eden, haklarn kstlayan; insanlarda doal haliyle kabul edilmeme duygusu yaratan bu yasak durduu mddete demokratik toplum olamayz. Tam demokrasi ve zgrlk iin barts sorununu da ayrmclk arac olmaktan karmamz gerekiyor. Bu konuda mitvarz.
Fikir Platformu
46
Alaturka Laiklik
Alevilik almn dnmek ya da srr fa eylemek (Ramazan Akkr)
Netameli bir siyasal srecin ierisindeyiz. Srekli skaladmz ve kangren olmaya yz tutmu birok sorunun basks altndayz. Bir taraftan toplumsal kutuplama derinleirken dier taraftan siyasi riskler oalyor; dn olmayan bir noktaya doru hzla srkleniyoruz. Zaman getike zm biraz daha zora giriyor. Acil zm bekleyen sorunlarmzn banda Krt sorunu, Alevilik sorunu, sivil anayasa, askeri vesayet vb. geliyor. Alevilik, Kaldr gitsin senlik benlik hatalar / benlie yok dedi gzel atalar / kesilen kurbanlar, yenilen lokmalar / Hasan ile Hseyin akna diyen; ancak siyasal sistem tarafndan grmezden gelinen, tekiletirilen, olduka senkretik dinsel bir gelenek Siyasal olarak ise, 1950li yllara kadar krsal kesimde yaayan, siyasal hayata katlmayan; 70li yllar boyunca dlanmann ve ifahi kltrn verdii bir ruhla sosyalizme savrulan; 80lerde ise ran slam Devriminin de etkisiyle ykselen radikal slamcla kar panzehir ve laik siyasetin mttefiki; 90l yllardan itibaren kendi kimliini fark eden ancak demokrat, hmanist eksene doru savrulan siyasi bir topluluk Bylesine karmak ve farkl gzergahta yol alan Alevilerin sorunlar nasl zmlenebilir? Ak Parti tarafndan organize edilen Alevilik altaylar, kanayan bu yaraya merhem olabilir mi? Toplumsal kutuplamann olduka younlat bir dnemde, toplumun farkl kesimleri senlik-benlik kavgasn aarak bu ok boyutlu sorun ile baa kabilecek mi? Ya da tm bunlarn da tesinde, iimizdeki tekiyi anlayp kendi sosyo-kltrel tarihimiz ile yzleerek salkl bir topluma doru
47
Alaturka Laiklik evirilebilecek miyiz? Farkl kimliklerin ve deer sistemlerinin hayat bulduu bu mmbit corafya, bu inan sahiplerinin vatan olabilecek mi? Uzun zamandan beri siyasi tablonun dnda braklan Alevilerin sorunlarn zmek amacyla Ak Parti tarafndan Alevi alm hayata geirildi. Ve bu srete Alevisinden Snnisine, basn mensubundan yazarna ve sivil toplumun birok temsilcisine kadar, toplumun pek ok kesimi ile bu tarihsel yk tartld, tartlmaya devam ediyor. Peki, gelinen noktadan mitvar olmal myz; yoksa bu tarihsel yk omuzlarmzda tamaya devam m edeceiz? lk olarak, tarihe mal olmu Alevilik gibi kkeninde Osmanl-Safevi iktidar mcadelesinin olduu bir sorunu Alevilik altaylaryla mutlak anlamda bir anda zmek veya zm beklemek hayalden te bir anlam ifade etmez. nk tarihsel ve toplumsal kaynakl sorunlara bir anda zm bulmak mmkn deildir. Bu tr sorunlar, ancak zm iradesini srekli canl tutarak, -zamana yaymann rehavetine de kaplmamak kaydyla- sre ierisinde zmleyebiliriz. Bu alm ile beraber, tekiletirilen Aleviler siyasal sistem tarafndan makul dinsel inan ya da kimlik olarak kabul grmeye, merulamaya baladlar. Szgelimi TRTde Alevilik inancna daha fazla yer verilmeye baland. Ardndan yine bu srecin rn olarak, siyasi aktrler muharrem trenlerine katlarak toplumsal kutuplamay nleme imkanna sahip admlar attlar. Alevilik sorunun zmlenebilmesi iin cumhuriyetin din politikasn yeniden tartmalyz: Cumhuriyetin kurucu miti ve din politikasn belirleyen ana ilke laikliktir. Ve cumhuriyetin kurucu aktrleri, Mslmanl/slam terk edip baka bir dini benimsemek gibi, bir kararlar yoktur. Aksine slam yeni dzenin ve modernliin ruhuna uygun olarak yeniden kurgulamak ve ina etmek niyetindeydiler. Islah edilmi, kontrol edilebilir makul bir slam zetle kurucu iktidarn ve sekinlerin din algsn, dinin tekil yorumunu tekel altnda tutmak biiminde tanmlayabiliriz. Tekke ve Zaviyeler Kanunun kabulnden itibaren cumhuriyet idaresi, herhangi bir mezhep, tarikat ya da cemaati meru grm veya zel muamele yapm deildir. Siyasal sistemin resmi mezhebi konumunda olan Snniliin de herhangi bir ayrcal yoktur. eriyye ve Evkaf Vekletinin kaldrlarak yerine kurulan Diyanet leri Reisliinin Snnilik ile irtibatl grlmesinin temel sebebi; kontrol edilmesi, dntrlmesi ve bask altna alnmas gereken yorumun Snnilik olmasndandr. Bu balamda Alevilerin sorunlarn Diyanet kapsamnda ya da Diyanetin emsiyesi altnda zmlenmesini beklemek gereki deildir; hatta sorunu iinden klmaz hale de getirebilir. Ayrca bu tr bir zm, ifahi gelenee sahip olan Aleviliin, kendi otantik kimliini kaybederek devlet odakl bir Alevilie dnme riskini de iinde barndrr. Bu balamda hem Tekke ve Zaviyeler Kanununu yeniden dnmeye hem de laiklii daha liberal bir forma dntrmeye ihtiya vardr. Alevilik gibi iinden klmas olduka zor bir meselede ikinci amaz, cemevlerinin yasal bir statye kavuturulup-kavuturulmamas sorunudur. Bilindii zere, cemevleri kyden kente gn bir rn olarak, 1970li yllardan itibaren toplumsal yapda grnmeye balamtr. Alevi almnn baarl olabilmesi iin, cemevlerinin yasal bir statye kavuturulmas noktasnda siyasi bir iradenin
48
Alaturka Laiklik ortaya kmas zorunludur. Ayrca din ve vicdan hrriyeti sylemini merkeze alan laik felsefede tm dini kurum ve anlaylar saygy hak eder ve fiili olarak saygn bir konumdadr. Ancak bu gerilimli srete, cami ile cemevlerini kar karya getirmek tehlikesinden kanlmaldr. Alevilik meselesinde bir dier amaz da, din derslerinin zorunluluu meselesidir. Din dersleri, 1982 anayasas ile zorunlu hale gelmitir. Bu karar ile siyasal sistem, slah edilmi dinden destek alarak kendini rehabilite etmeyi amalamtr. Burada ok fazla uzatmadan sz, 12 Eyll 1980 darbesinin mimar olan Kenan Evrene brakyorum: Dini Eitim ocuklara aileleri tarafndan verilemez. Aslnda aile bu eitimi vermeye alsa bile yanl, eksik veya kendi bak asndan retebilir, dolaysyla bu uygunsuzdur imdi bunu Anayasa hkm haline getirdik. Artk din, ocuklarmza devlet tarafndan, devlet okullarnda retilecektir. Darbe Anayasann uygulamasn ve darbeci bir zihniyetin rn olan zorunlu din ders uygulamasn savunmak, slah edilmi bir dini savunmak anlamna gelmez mi? Ayrca AHM ve Dantayn da zorunlu din dersine ynelik eletirilerini gz nnde bulundurarak, zorunlu din dersi uygulamasn yeni bir forma kavuturmak gerekmektedir. Din dersleri, modern dnyann ve toplumun ruhuna uygun olarak, daha oulcu ve daha eletirel bir forma neden dntrlmesin? Peki, bylesine toplumsal boyutlara sahip bir sorunun zmnde siyasete den nedir? Evet, Alevilik gibi tarihsel-toplumsal boyutu olduka fazla olan bir sorun, sadece siyaset ile zmlenemez Ancak burada siyasete den grev, toplumsal kutuplamay nleyici, nyarglar aabilecek ve toplumsal bir konsensse yeniden ina edebilecek siyasi bir dil kurgulamak ve bu siyasi dili srekli canl tutmaktr. zellikle modernliin etkisiyle deerler dnyasnda yaanan farkllamann ve eski ile yeniyi kar karya getiren kutuplamalarn keskinlemeye balad bir dnemde siyasi irade tarafndan ortaya konan bylesi bir tavr olduka anlaml olsa gerek. Ayrca, Trkiye gibi, jakoben dnmn esas olduu bir toplumda, siyasi aktrlerin zm iradesi gstererek, arafta kalm bir inanc topluma tamas, ayn zamanda, en temel sorunumuz olan ayrmcl da azaltma imkan verir bizlere. Bu srete, Osmanl dneminden cumhuriyetin ellili yllarna kadar toplum-d kalm olan Aleviliin sorunlarnn zmlenebilmesi iin, ezberleri bozmak, korkularn zerine doru gitmek ve nyargnn elik duvarn amak gibi toplumsal zihniyeti sarsc admlarn atlmas gerekmektedir.
Fikir Platformu
49
Alaturka Laiklik
Alansonun Umresi ve Muhafazakr Olmayan man(Mustafa Akyol) Son eyrek yzylda ok MF (Mazhar-Fuat-zkan) arks dinledim ve hemen hepsini de ok sevdim. O yzden Mazhar Alansonun geen hafta medyada yanklanan hatralarn ayr bir ilgiyle okudum. En ilgin bulduum ksm da, bata Zaman olmak zere baz gazetelerin manete ektii umre hikayesiydi. Anlattna gre Hicaza umreye giden ve Peygamberin makamn ziyaret eden Alanson, nce kendi kendine Ulan Mazhar! Ktk bile alam, senin u haline bak diye kzyormu. Ama sonra gerekten duygulanp gz yalarna boulmu. Bu arada onu gren baz Trk haclar da Mazhar Bey biz sizin arkanzdan dnme, gayrimslim diyorduk, utandk, hakknz helal edin ltfen demiler. Helalleilmi. Bu, bir taraftan ho, insani ve de slami bir hikaye. Ama dier taraftan da muhafazakr kesimde zaman zaman rastlanan bir soruna, nyarg ve kategorize etme ezberlerine iaret ediyor. Bu ezberler, toplumun muhafazakr olmayan, yle yaamayan, aksine Batl (yahut eski tabirle alafranga) tarzda hayat sren kesimlerine kar olumu durumda. Bu kesimlerdeki insanlarn hepsinin tmyle sekler, hatta din kart olduklarn dnen muhafazakrlar var. Oysa durum elbette yle deil.
Fikir Platformu
50
Alaturka Laiklik ncelikle unu grmemiz lazm: Muhafazakar Trkler ile alafranga Trkler, lkenin iki byk sosyal kesimini oluturuyorlar ve aralarndaki enteresan uurum da byk lde yetime biiminden kaynaklanyor. Alafranga Trkler, Bat mzii dinleyerek, Amerikan filmleri seyrederek, selamn aleykm yerine merhaba diyerek bym, muhtemelen hi zemzem suyu imemi ama araba ve rakya aina olmu insanlar. Tm bunlar da aslnda onlarn seimi deil; iine doduklar ailenin ve evrenin doal bir sonucu. Sosyal Kimlik, Kalb man Buna kar muhafazakrlarn ezici ounluu daha bir Anadolulu. Kk yata Kuran kursuna gidip sordum sar iee renmi, bayramlarda Avrupa kentlerine deil Eyp Sultana gitmi, Fransz mektebi yerine muhtemelen mam Hatipte okumular. Tm bunlar da, yine, aslnda onlarn seimi deil; iine doduklar ailenin ve evrenin doal bir sonucu. Burada grlmesi gereken kritik nokta ise u: Dinle iie gemi bir kltrel ortamda bym olmanz, sizin sahiden dindar olmanz garantilemiyor. te yandan baka insanlarn dinden uzak bir kltrel ortamda yetimi olmas, onlarn da kendilerine gre bir sahici bir dindarlk gelitirmesine engel deil. Sahicilikten kastm, Allaha olan imana ve sorumluluk duygusuna dayal bir dindarlk. Alkanlklara ve konu-komu ne der gibisinden sosyal endielere deil. Bunu asla unutmamak ve Trkiyede ska kullandmz slami kesim ve laik kesim gibi kavramlarn sadece birer sosyal kimlik tanmlamas olduunu akldan karmamak lazm. Sosyal kimlik ise kalpteki iman edeer deil. Aksine, slami kesimde yer alan ama buradaki dini pratikleri sadece konu-komu endiesi ile koruyan insanlar olabilecei gibi, ilk bakta laik kesime dahil edeceiniz, oysa aslnda kalbinde samimi bir iman bulunan nice insan da var. Muhafazarln kltrel kodlarna deil, ama dinin zne ilgi duyan bu insanlarn kltrel bir aray iinde olduklar da seziliyor. Elif afakn modern bir tasavvuf uyarlamas olan baarl roman Akn bu kadar ok satmas, bunun son dnemde grdm pek ok iaretinden biri. Muhafazakr yorumcular bu realiteye dudak bkmek yerine sayg gsterseler, kanmca daha slami bir i yapm olacaklar.
Fikir Platformu
51
Alaturka Laiklik
Devrimler Yanltr. Kemalist Devrim de Yanlt(Mustafa Akyol) Tek Parti dneminin Dersim gibi karanlk sayfalarn ne zaman asak karmza klasik bir cevap kyor: Ne yapalm, kansz devrim olmaz! Bunu syleyenler, adamlar hakl yahu, kansz devrim mi olurmu, bizde amma safz dememizi bekliyorlar. Kemalist devrimin Sovyet ve in devrimleri gibi baka rneklere kyasla ok daha kansz olduunu da hatrlatp, bizimkisi yine en lmlsym, pp bamza koyalm dememizi istiyorlar. yi de, lkelerin ille de devrimlere ihtiya duyduunu nereden biliyoruz ki? Daha dorusu, bu devrimci felsefeyi niin kabul etmek zorundayz ki? Ben kendi felsefemi size syleyeyim: Her devrim yanltr. Bazlar ok korkuntur, bazlar bizdeki gibi ehven-i erdir, ama sonuta hepsi ktdr. nk hepsinde, kendini toplumun geri kalanndan daha akll gren bir kadro, silah ve kanun gcn kullanarak, despot bir rejim kurar. Kendine muhalif
52
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik grd baz insanlar ldrr. Baz toplumsal kesimleri ezer. Binlerce, bazen milyonlarca anay alatr da alatr. Btn bu bedellerin karl da, ya ok snrl bir kazanm ya da sfra sfr elde var sfrdr. Vaadedilen topya hi bir zaman gereklemez. Tabii devrimciler iin sorumluluunu d dmanlara, emperyalistlere, kapitalistlere, gericilere, devrimsel bilinci zmsemekte direnen cahil kitlelere ykarlar. Biz nerde hata yaptk diye sormak akllarna hi gelmez. nk devrimciliin ilk kural, devrimin doruluundan kuku duymamaktr. Burada kast ettiim devrimin ne olduunu da biraz aaym. gal edilmi bir lkenin bamszlk savandan sz etmiyorum kukusuz. Bu tr mcadeleler, bizim Kurtulu Savamz gibi, dorudur, merudur, onurludur. Bir diktatrn zulm altnda inleyen bir halkn adalet ve zgrlk iin ayaklanmasndan da sz etmiyorum. Kast ettiim devrim, ideolojik bir kadronun silah zoruyla iktidar ele geirmesi ve sonra da kendi siyasi programn topluma dayatmasdr. Tarihsel olarak bu farkl trdeki devrimler bazen iie geer. Mesela randa ahn devrilmesi meruydu, fakat sonra slamc kanat demokratik deil otoriter rejimi kurdu. Jakobenler Fransz Devriminde ayn eyi yapmaya altlar, bunun iin de korkun bir terr uyguladlar. Bizde de Kurtulu Savann bir numaral kahraman olan (ve bu sebeple minnet duygularmz hak eden) Mustafa Kemal Paa, sava sonrasnda devrim yapmaya karar vermi, siyasi rakiplerini tasviye etmi ve sonradan Kemalizm olarak anlacak bir ideolojiyi topluma dayatmaya girimitir. Ve bu, ok yanl bir i olmutur. At yaralar hala saramadk. Peki bu i nasl olabilirdi diyenlere, Amerikann kuruluunu rnek vereyim. Derdim Amerikanclk deil, ama rnek iyi. Onlar da bizim gibi ngiltereye kar Kurtulu Sava verdiler. Mustafa Kemal Paann ordaki muadili General George Washingtond. Ama sava bitince adam Tek Parti rejimi kurmad. En dinci olanlar dahil, hi bir fikri yasaklamad. Snrl devlet, zgr toplum ilkesine gre bir demokrasi kurdular. Geldikleri nokta ortada. Bizim geldiimiz nokta da ortada: Darbeler, andlar, ikenceler, askeri harekatlar, psikolojik harpler ve aladka alayan analar
Fikir Platformu
53
Alaturka Laiklik
Zamann bir yerinde renciydim (Neslihan )Akbulut
aka bir yana benim hayatm da okuldan nasl kaarm deil, okula nasl girerim formllerini aramakla geti Zamann bir yerlerinde renciydim ok net hatrlamyorum yalnzca renci olduum zamanlar ve sadece bir not dmek iin geen zamana hafzam ok gerilere gtrmem gerekiyor. Neden bilmiyorum ama genellikle ve yasak balad diye bitiyor gzel hikayelerimiz. Bir balang ancak bu kadar ok bitileri barndrabilirdi herhalde bnyesinde. Anlamsz olaylar zinciri okuldan balar rtl retmenlerimizi uurlamak ile baladnda yalnzca renci olmann da son gnlerini yayorduk. Ve imdi gryorum ki bu uzun yllar bir eyi ok iyi retti; yalnzca renci, yalnzca memur, yalnzca anne, yalnzca kadn olamayacamz hayatlar yayorduk. Ve yasak bizlere rencilik yllarnda ulatnda birden bire soluklaan heyecanlarmzla uyandk pek oumuz yasakl sabahlara. Yasaklara gre konumamza gerek bile yoktu, btn art niyetlerimizi tayordu bamzdaki rtmz, su kantlarmzla ele gemitik ite. Lise son snf olmann btn heyecanlarn bir kenara brakp daha nasl olabiliri dnmeye baladmda bunun hayatmn en etrefilli sorusu olduunun farknda deildim elbette. Daha be yamdan beri hayatmn iki renginden biri olan okul ile arama mesafe konmaya allmas gemie ve gelecee dair btn
54
Alaturka Laiklik inalarm ykvermiti sanki. Her eyin yeni balad dnlen bir yata her ey bitti diyerek veda ettiim okuluma ancak alt yl sonra urayabilmitim. yle krklarla ayrlmtm ki alt ylm geirdiim okulumdan, ite bu krklar kesmiti her defasnda nm ve hi yolum dmesin oraya diye epey abalamtm. Alt yl sonra ilk derin krklarn merkezi okuluma bir vesileyle yolumun dmesini saladmda ancak hazrdm o gnlerle yzlemeye. Alt yl sonra yine bir biti ncesini yayordum. Bu defa niversite sralarn brakacaktm ama yine bir sr krk biriktirmitim ardmda. rencilikten vazgeememitim bu uzun yllarda ama hibir zaman yalnzca renci de olamamtm. Sadece varoluum bile sorunlarn banda geliyordu ve zeri rtlmesi, rtulanmas gereken bir yamuk durumu imliyordum olduum yerde. Veda etmeyip terk ettiim okullar arkeolojik bir gzle ziyaret ediyorum zaman zaman. nk btn anlar yllar ncesine, ok eski dnemlere iterek ancak katlanabiliyorum. Yaanlan ayrntlarn, zamanlarn, mekanlarn farkllna ramen kalabalk bir kitleyle yle benzer bir hikayeyi paylayordum ki ne zaman oturup gemie dair bir eyler yazmaya alsam yasan bir adm evvelini hatrlamaya abalyordum. Sonra sre iinde geliiyordu hikayem ve hep tek bir cmleyle bitiveriyordu; ve yasak balad Balanglarn en bitilisi hayatm banda bir yerlerde ikiye blvermiti. Bir ok zihinde mahkemem srmt ama kimse grmek istemiyordu bu ikilii. nk ne zaman ve yasak balad ile biten bir yazy katletsem, ne zaman iime garip bir bkknlk kse, ya da ne zaman hatrlamyorum gemii deyiversem usulca hep bir art niyet aranr olmutu ardnda. Artniyetlerimle ve krklklarmla kucakladm okul yllar biterken geriye bakmann derin anlamszln yaamak yerine gelecein boluuna dnyorum yzm. Yllardr tek tek her gn olduu gibi yine ayn ruh halini tayorum: bir adm kald. Sanki bir adm sonra bitiverecek btn anlamszlklar. Sanki hayat kesintiye urad yerden devam edecek Ama olmuyor ite. Barts sayesinde iaretlenmi kadnlar iin hibirey kald yerden devam etmiyor. Peki ya dierleri? Onlar iin bir deiiklik olmayacak yine. Birileri ekip gidecek, hayat aynen devam edecek. Btn o hengame iinde tek bir ey eksik olacak: kimsenin farketmedii tek bir ayrnt
Fikir Platformu
55
Alaturka Laiklik
Bartller Ba Baa(zlem Yaz) Sunu: Okuyacanz bu sohbet Neslihan Akbulut, Hilal Kaplan, Havva Ylmazn abalaryla hazrlanan ve Hayy Kitap tarafndan baslan Henz zgr Olmadk isimli kitaptan alnmtr. Sohbetin sonunda kitabn kapan szn de bulacaksnz. Derman arardm derdime, Derdim bana derman imi. Burhan arardm aslma, Aslm bana burhan imi. Niyazi Msri
Nesrin: Bana bu tarz (dertleme) bir anlatm unu dndryor,
Fikir Platformu
56
Alaturka Laiklik byle biraz arabesk olmaz m? znur: Madur edebiyat gibi bir ey olsun istemiyoruz ama bir taraftan da bu yasak niye can actyor, bunu da anlatmamz lazm. Nesrin: Bunu rtller bile anlayamayabiliyor. lknur: Bu madur edebiyatn da devam ettirmek Ya madur edebiyat da demeyeyim de yani byle kendi yaadmz eyleri anlattmzda da abartt diye dnebiliyorlar. Pnar: Ama aslnda madur edebiyat yapyorsunuz deyip kmsemek de bir bloke etme abas. Ben madur edebiyat eklinde yaftalanmann arkasnda da biraz art niyet gryorum. Tamam, ok arabesklemesin ama byle ithamlarla karlatka, sonra hi konuamaz hale geliyor insan. znur: Bunun hayata dokunan bir yan var. Yasa siyasal ya da felsef bir problem olarak vs. konuuyoruz ama bu birebir bizim hayatmz ikiye blen bir sorun. Pnar: Aslnda anlar ok gerekten. ok ok fazla znur: Ya aslnda sen balasana, sizin dnem nk tarihsel olarak en bata duruyor. 80lerden balayalm. Pnar: imdi ben 87de rtndm niversitenin ikinci snfna balarken. lk bata ok sorun yoktu. Bir de benim dnem zal dnemi ama benden iki sene evvel baz niversitelerde ciddi yasaklar kondu. Yengem gittii Marmara di hekimliinde bir sene kaybetti o dnemde ve tabii ok aalayc kt olaylar yaamlar. Mesela yengeme bu yasak konulduu zaman bilinli bir ekilde oradaki
57
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik temizlikilere de barts takma zorunluluu koyuyor dekan, bu ok ilgintir. Hani diyorlar ya aslnda bir snf mcadelesi de var bunun arkasnda. Bu doru. Bir sene kaybediyor o dnemde ama zal dnemi ite, zal istemiyor yle bir yasak uygulanmasn. Benim okul T. Tnn rektr de istemiyor yasan uygulanmasn ama baz faklteler fanatik. Mimarlk fakltesi, elektrik fakltesi gibi faklteler uyguluyor yasa. Ben elektrik fakltesindeyim. Benim okuduum dnem ncesinde daha muhafazakr bir rektr vard, benim zamanmdaki liberal biriydi. Ben okurken bizim dekan barts yasaklansn istiyor. Fakltenin ierisinde ok fanatik retim grevlileri var; can atyorlar yasak olsun diye. Srekli bir psikolojik harp; derse giriyorsun, hakaret iitiyorsun. ncelikle dar k ile balad, kmam diyorsun retmenin kendisi dersten kyor. renciler kouyor hocam yapmayn, etmeyin. Siz kmayn o ksn diyorlar dil: Sana oldu mu byle bir ey? Pnar: Tabii, ben amfide bartl olarak tek bamaydm. 80 kiilik amfi, bunun 60 bir olay olduunda ahit olmamak iin nne dnp ders alyor. Geriye kalan 20sinden de 10u hoca dersten karm diyince hocann peinden kouyorlar, hocam siz kmayn o ksn diye. Dier 10 kadar bir say da snfta protesto ediyor, sraya falan vuruyorlar. O senelerde profesr psikolojik harbe baladlar. Mesela dier rencilerle beraber giriyorsun derse ama ge kaldn, ne hakla ge
58
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik kalrsn, bir daha sakn ge girme -ama hocam ben ge kalmadm - ben sana imdi ne syleyeceimi bilirdim ok ar kfrler ederim ama neyse kadnsn otur gibi diyaloglar yaanyor. Karnda 70 yanda bir profesr, okulun en saygn retim grevlilerinden biri Bir bakas geliyor, mesela derste konutun diye satayor, br geliyor bu soruyu zmedin diye satayor O srete sanrm bu profesr anlamal. Ayn anda de bir bahane bulup, nce bize hakaretlere baladlar. Zaten biz fakltede bartlyz toplasan ders bana bir tane bile yokuz. Bir arkadamz vard bizim, ufak tefek tatl bir kz. Annesi bakclk yaparak okutuyor bunu ve ailenin midi tek niversite okumu ocuu olacak. Bu profesrlerden bir tanesi derste buna hakaret ediyor. Sen yanndakiyle ne konuuyorsun diyerek balyor. Aslnda kz yanndakiyle konumuyor, yanndaki bunla konumak iin dnyor. Sen bu kyafetinle kaplumbaa gibi giyinmisin, sylediklerimin yarsn bile anlamazsn zaten diye devam ediyor hoca. Btn amfi sus-pus, yani 60-70 kii var ierde Ondan sonra tabii ok ierledik biz buna. Aramzda konutuk, bir taneniz bile bir ey diyemediniz mi hocaya dedik. Glah: yle durumda kaba kuvvet de deil, insan en azndan kar tarafa szl mdahaleyi bekliyor arkadandan. Ben hocayla kavga ediyorum. 80 kiilik amfi, herkes susuyor. Nesrin: Bu uygulamay yapanlar sessizlikten acayip destek alyor lar. Biri itiraz eder, ses ykseltirse duruyorlar. Ama o ses gelmediinde
59
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik katlana katlana artarak devam ediyor gaddarlklar. Pnar: Dindar kadnlar ve erkekler arasndaki o kopukluk da ok ilgintir. Bize de unu derlerdi bacm senin cihadn evde, zlme, mahzun olma, ayet de var ya glsn Ama amfide, kampste bir olay olduunda paldr kldr kayor. Bunu bir karanlk kede sylyor, kayor dersini dinlemeye ya da ders vermeye gidiyor. dil: Aslnda iten ie tepki mi duyuyorlar kadnlar niversitede olmasnlar diye? Pnar: Yok, tepki duymuyorlar ama muhafazakrln getirdii bir ey ve durumla yzlemekten kayorlar. Tabii burada bir art niyet de yok. Baz erkekler o (yasak kart) eylemlerde ok dayak da yediler. Ve hi unutmam, Hrriyetin maneti vardr Azgn Sakallya Coplu Ders diye. Hatta ben bununla dalga getim, sakall olduu iin mi azgnd bunlar, yoksa azdklar iin mi sakal braktlar? diye. (glmeler) Nesrin: 1998 dnemiydi. Ben o zamanlar yeni rtnmtm ve heyecanl bir ocuktum. Bam ok isteyerek rtmtm. Annem ok dindar bir insand ama o yata rtnmemi istemiyordu. Anneme kar bam rtmek iin mcadele ederken bartsn ok benimsedim ve 1998 olaylar patlak verdi. ocuk olarak medyann ok fazla etkisinde oluyordum tabii. Babam benim bu nedenle bartl olarak pek sokakta oynamama izin vermezdi. nk o dnem bartl bir ocuk grseler haber yapyorlard. Televizyonun ok etkisinde kalan bir insandm. Srekli bann rts iin sokaklara
60
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik dklen alayan kzlar izlerdim, o zamandan beri kendimi hi Trkiyenin vatanda gibi hissetmedim. Her yerde polis tarafndan yakalanabilecek, polisten korkan ama polise kar savaan bir psikolojinin iine girdim. Sonra imam-hatip lisesine gittim. znur: Bence yle bir durum da var, katlr msnz bilmiyorum: Barts yasa direkt bartlleri okul dnda brakmay hedefleyen bir yasakt. Bunu bildiin iin pervaszca tartmaya giriyorsun snfta. nk zaten atacak seni okuldan. Bari szm syleyip de gideyim diyorsun. Sonuta sz syleyebilenlerimiz syledik, sessiz sedasz ekildik Sokak protestolarndan baka en ufak bir iddet olay yaanmamtr. Yani gayet sessiz sedasz gnderildik Erkeklerin yaanan olaylara bireysel tepki gsterseler kaybedecekleri bir eyleri vard ve aslnda yasak uygulamasnda onlarn bireysel hayatn dorudan kesintiye uratan bir ey yok. Bunu daha ok niversitede fark ettim. Onlar ya bakalarnn yani bartl kadnlarn dertleriyle dertlenip harekete geeceklerdi, ya da olaylara karmayacaklard. nk o anda bartl kadn bir bakas oluyor. Yani biz birebir kendi eitim hayatmz hakknda karar vermek durumundayz. Ama onlar destek verecek miyiz, yoksa biz bari burada olalm, okulumuza devam edelim mi? diye sordular kendilerine. Tabii bata deil, ilerleyen zamanlarda. Bata ounlukla erkekler de protesto etmilerdi okullar. dil: O biraz da 90l yllarla 2000 sonrasnn farkyla da ilgili. Yani 90l yllardaki o direni ruhu bir ekilde vard.
61
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik Nesrin: Bir de imam-hatiplerde iki gn nce okul formas olan kyafet iki gn sonra seni bir militan durumuna dryordu. Ban rttn iin militan muamelesi gryordun. Onlarn hepsi ocuk; okulun kapsndan ieri alnmadklar iin kapnn nnde bekliyorlar ve o bir eylem saylyor. Ben 1999-2000de Bursa mamHatipteki arkadamdan yle bir uygulama duydum: Formalaryla her zamanki gibi okula geliyorlar, ieri alnmyorlar, kapda bekliyorlar. Kapnn nnde bekleyen ieri alnmayan rencileri datmak iin polis geliyor. Polis bunlar arabaya dolduruyor ve ehrin darsna bir yere brakyor. O zamanlar o kadar kt ki imdi bir lise rencisini ehrin dnda bir yere braksan yine korkun ama telefon var imdi. Evden okula okuldan eve giden bir kz iin ehirden uzak bir yere braklmak gerekten travmatik bir ey. Ondan sonra veliler mdre sormu ocuklar nerede? diye. Mdr, polisler bu tarafa gittiler demi. Aileleri o sayede gidip bulmu ocuklar. Ve bunu yapanlar basn yoluyla da bildiriyorlar yaptklarn. Yani gizlemiyorlar. Bir daha okul nnde toplananlar bu muameleye maruz kalacaklarn bilsinler ki yapmasnlar diye aka sylyorlar. lknur: Okul iindeki direni nasl bir ey? Onu ben ok merak ediyorum. dil: Evet ben de merak ediyorum. zellikle 1990larn banda, o dnemde solcu rencilerle ilikiniz nasld mesela? Pnar: O dnemde de solcular iki tipti. i Partisi grubu ve bir de ite ne olduunu bilmediim dier solcular vard. Dier solcular
62
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik dediim grup sonraki yllarda 28 ubattaki eylemlerde ok yer aldlar. O eylemlerin balarnda srekli o kalabaln iinde solcular da vard. Basn yaynda okuyan Sevgi diye bir arkada geldi aklma. Bu arkadaa bir derste hoca k diyor. Bu kmam diye diretiyor. O sra bir solcu kz mdahale ediyor, hocam bunu yapamazsnz, zgrle aykr, demokrasiye aykr, diyor, tartyorlar. Sevgi ikimiz birden bir sene uzaklatrma aldk diyordu, hem o kz, hem ben. Yani byle insani olaylar da oluyor. Ben 28 ubat srecinin balangcnda solcularn bir blmnn stanbul niversitesinde ok ciddi desteini de grdm. Glah: Yalnz bu arada bu sre bizi hayatn her alannda agresifletirdi. Bunu fark ettim kendimde. 1998de okulu brakanlardan biriyim. niversiteye bartl balamtm. niversite snav 96dayd, snava da bartl girmitim. Kayseride Biyoloji okumaya balamtm. 2 ay kadar okula devam ettik, sonra sorun balad. Okula girememeye balamamz tam da vizelere denk gelmiti. Neden giremeyeceimiz anlatld bize. Kapda kalma srecinden nce k dneminde olduumuz iin bereyle girebiliyorduk okula. Okulun iki kaps, tek gvenlik grevlisi vard. Bir kapdan giremeyince onu atlatp ikinci kapdan girmeye alyorduk, adam arkamzdan komaya balyordu. Byle komik (!) eyler yayorduk. Ya da apka takp bartmz gizliyorduk, yle girebiliyorduk. dil: erde ne oluyordu o zaman? Glah: Biz ierde apkay karyorduk. Hocalar aryordu, siz
63
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik buraya nasl girebildiniz diyorlard. renciler de bize akn akn bakyorlard apkamz karrken. Byle ok kovalamaca yaadm gvenlikle. Hocalar bize dar kn! diyorlard ya da imza kd nmze gelince imzamz almyorlard (derse katlmad sayyorlard). Snftan dar karlp dekana gnderiliyorduk srekli. Pnar: Mesela ben bir derse bavuru dilekemin yok edilip o derse aylarca devam ettikten sonra ertesi sene tekrar almak zorunda kaldm bilirim ya da nklp Tarihi dersinde bartl ve sakalllarn kdnn iaretlenip brakldn. Bunlar yaayan insan nasl agresif olmaz, nasl depresif olmaz? Kapda yasak kalkabilirse eer ok kaybolan dilekeler, iaretlenen snav ktlar olacak, o zaman bizim yllarmza tekrar dnlecek, bel alt almalar yine balayacak. Glah: Ben en ok barts kelimesini azlarna almama larna zlyordum. Bu ekilde mi gireceksiniz? diyorlard. Yani azlarna bile almyorlard. Ben ona ok bozuluyordum. Pnar: Bir arkadam mimarlk fakltesindeki tek bartl renciydi, peruk takt gn gelip peruunu ekitirdiler bunu da karacaksn! diyerek Glah: Bizim okulun lahiyat Fakltesinde sorun yoktu, birlikte orann ktphanesine gidip vakit geiriyorduk. Yine o dnemde soruturmalar geirdik. Savunmalarmz yaptk, uyar cezalar aldk. hoca karmzda soruyordu bize: Kimin yurdunda kalyorsunuz? Tutanak tutma akllarn kimden alyorsunuz? Hangi avukatlar size yardm ediyor? Hakkn arama yollarn bilmemeni bekliyorlar.
64
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik Diyordum ki, aptal deiliz, az-ok biliyoruz haklarmz. O sralarda televizyondan stanbuldaki olaylar takip ediyordum. Aradan on gn geti, eve dndm, okula devam etmedim. dil: Neden dndn? Canna tak m etmiti artk? Glah: Hayr, yapabileceim hibir ey kalmamt, sadece yurtta oturuyordum, okul kaydm da dondurmutum. Eve dnme sreci ok skntlyd. Zaten psikolojim bozuk dnmtm. Bir de sadece evde oturup hibir ey yapmamak srekli okumaya endekslenmi biri iin ok zordu. Artk krelmeye baladm hissetmitim, insanlarla iletiim kuramaz hale gelmitim. Daha sonra iki kz kardeim de ayn sorunu yaayp, okuduklar okullar brakp eve dnmlerdi. Fakat sonra Kbrsta byle bir sorunun olmadn renince snava girip oraya gitmeye karar verdiler. Beni de ikna etmeye altlar ama ben istemiyordum. dil: Tekrar ayn eyleri yaama korkusu mu tayordun? Glah: Hayr, ben sorun zlmeden niversiteye dnmeme karar almtm. Bir nevi pasif direni dil: Ailenin tavr nasld? Glah: Ailem bizi destekliyordu, karar bize brakmlard, a ya da ama demiyorlard. Sen nasl istiyorsan o ekilde davran diyorlard. 2006 Hazirannda kz kardelerimin teviki zerine dershaneye kayt yaptrdm. Bir yl devam ettim, snava girdim. Hazirana kadar Bilgi niversitesinde apka takmaya izin verildiinden haberim yoktu, ben kz kardelerimin yanna, Kbrstaki bir niversiteye
65
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik gitmek iin hazrlanmtm ama bunu duyunca Bilgi iin hazrlanmaya baladm. Puanlar ok yksek deildi, burslu okuyabiliyordunuz, ben paralsna dahi razydm, yeter ki okuyabileyim. Geen sene de kayt oldum Bilgiye. znur: Peki bu kadar yl ara verdikten sonra niversiteye girdiinde ne hissettin? Glah: Ya fark beni etkiledi, dershanede de yaamtm bunu, ben 1981 doumluyum. 1989-90llar bana ok ocuk geldiler. Ama ben de pek byk gstermiyorum, bu avantaj kullandm. lknur: apka taknca ne hissettin? O kadar direnmitin bartn iin. Bu nasl etkiledi? Bir de alay edenler oldu mu? Glah: Yzme kar hi olmad ama duymazlktan geldiklerim oldu. Bizim okulda ok ukala insanlar da var. Yzme dorudan bir ey syleyecek cesaretleri olmayp da alay edenler oldu. Ya ok gzel olmu, ben de takacam, altnda ka kat var? diyenler oldu. Ben duymazdan geldim. Bir de saldrya uramak istemiyorum, savun ma yapmak istemiyorum. Duymazlktan geliyorum sylenenleri. Nesrin: Bizde yakn bir dnemde direk bir saldr oldu. Hoca amfide ders anlatyordu, bartl, yani apkal arkadalardan biri anlamad, arkadan biri laf att; Kafandaki o eyle tabii ki anlamazsn diye Ben bu yasak ile birlikte aile olarak, ehir olarak, lke olarak aalandm hissediyorum, bireysel olarak deil. Ben ne snava girdiime, ne kazanabildiime, ne de kazandktan sonra kayt iin Urfadan stanbula geldiime sevinebildim. Ki o hafta harika bir
66
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik haftayd ama ben her gece alyordum. lknur: Neden alyordun? Nasl okula gireceim diye mi? Nesrin: Yani Bir de stanbula ilk geldiimizde babam beni srarla her gn okula gtrmeye alyordu. Kayt bitti, yine de gtrmeye alyordu. Bir de kayt haftasnda rtl aldlar, kayt bitince almamaya baladlar, babam apka tak, gir dedi. Okulda dekanlkta, mimarlk fakltesinde her grdne anlatmaya alyordu, Bakn, benim kzm rtl, bunu bilerek-isteyerek yapyor, ok seviyor, okul onun hayat, ben istemiyorum byle bir eyin kzmn hayatn etkilemesini. O kadar gcme gitti ki, babam adeta hi tanmad insanlara yalvaryordu ve ben babam hi byle grmemitim. O kadar ackl, o kadar insanlarn gznn iine bakarak yalvararak konuuyordu ki, adeta ben onu buraya brakacam ama kzma kt davranmayn demeye alyordu. Beni ylece zar zor brakt, memlekete dnd. imdi yasa deiikliinden sonra aryordu kzm sizin okulda durum nasl? diye. Deien bir ey olmamt benim okulumda. Her gece aryordu, en sonunda dzeldi baba, artk rtyoruz diyerek yalan syledim ki ii rahat etsin. Yani byle herkes yaralanyor, sanki gzaltnda bir yaknnn olmas gibi. Sorun u, rtl olmak o ideal vatanda imgesine uymuyor. Bir de ok sevdiklerinin bunu yaamas ac bir ey. Tek bama yaasaydm bu kadar incinmezdim, ama ailem benim iin benden daha deerli. Benimle birlikte onlar da bu acy yayor. Pnar: Benim dnemimde ben taviz verme psikolojisini hi yaamadm.
67
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik Biraz gzm karayd. Ama o dnemde yaadklarna tahamml edemeyip okulu brakan ok oldu. Acaba o terk edenler ne oldu? ok merak ediyorum. Biri mimarlk fakltesindeydi, dieri makine mhendislii. Mimar, mhendis olacaklard. imdi ne hissediyorlardr bunca yldan sonra? lknur: Hani psikolojide de vardr ya, annenin ocua verebilecei en kt ceza ksmektir. nk onu yok sayyorsun. Aabeyim 28 ubattan sonra 2000li yllarda niversiteye girmiti, ok aktifti, snf bakanyd. Bartl bir kz paso almak iin bartl bir fotoraf getirmi, o da inallah kabul ederler deyip fotoraf renci ilerine gtrm. renci ilerindekiler de Nasl olacak? Bu fotoraf bartl? deyince, yine de bir deneyelim demi aabeyim. Mesut Parlak o dnemde dekanm. Mesut Parlaka gtrmler olay. Onun syledii sz ok ilgin: Bizim bartl rencimiz mi vard? demi. Yok sayyor yani. dil: Gzlerine tamamen batyorsun, sadece bartl olarak varsn, ya da bartl olduun iin yoksun. kisinin ortas yok, normal bir insan olarak grmyorlar seni. znur: Betln gzel bir hikyesi var pasoyla ilgili. Betl trl yollarla, apkayla, perukla okumaya alan bir arkada. Bu kadar kendinden fedakrlk ettikten sonra pasoya da ak fotoraf vermek istemiyor, ETTye bartl fotorafla gidip paso istiyor. Oradaki grevli bu fotoraf kabul edemeyeceini sylyor, o ok yalvaryor, yol parasn pasosuz deyemeyeceini sylyor. Sonunda adam kabul
68
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik ediyor fotoraf. Meselenin byle bir ekonomik yan da var Pnar: Hani maduriyet edebiyat diyorlar ya, edebiyat deil maduriyetin kendisi var gerekten de. Yasan ekonomik yn de ok nemliydi. Benim dnemimde okuyan bartl rencilerin benim dmda hepsinin durumlar zordu. Babas ii emeklisi olan, annesi temizlikilik yapanlar vard. Babas isiz olan vard. Anneler de biz okuyamadk, siz okuyun, siz kendinizi kurtarn diye gnderiyorlard kzlarn okula. Beni stanbul niversitesinde yaplan eylemler ok duygulandrmt. apa ve Cerrahpaadan bartl tp rencileri gelirdi, beyaz nlkler giyerlerdi. imdi yakn bir dnemde babam iin Cerrahpaaya gittim. ok sayda bayan doktor vard ama bir tane bile bartl gremiyorsun. O bartl tp rencileri o zamanlar mezun olsalard ya da niversitede kalsalard imdi bir yn bartl insan grecektik. u aamadan sonra onlardan bir tanesinin orda kalmas byk bir olay, nk orada insanlarn gzn yokluumuza altrdlar. Glah: u anda anayasa deiikliinden sonra benim okulumda bartl kabul ediyorlar rencileri. Ama hala inanamyorum, bulunduum katta bir gvenlik grevlisi kapnn yanndan gese, acaba bizim snfa m geliyor? diye dnyorum. lk gn gittiimde hibir ey hissedemedim, on yldr beklediim bir eydi ama inanamadm byle bir ey olduuna. dil: Zaten gvenlik grevlisi grmek bile bende arpntya yol ayordu; imdi bir ey diyecek, imdi tartacam diye evham yapyordum
69
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik Nesrin: Siz okula yangn merdiveninden giriyordunuz deil mi? znur: (Bizim oradan kaarak girdiimizi renince) ok ey dndler okulda bu yangn merdiveni iin. Kapatamyorlard, nk kanunen yangn merdiveni olmas zorunlu. Sonunda baz gvenlik grevlilerini grevlendirdiler srekli oray kontrol altnda tutmalar iin. Zaten kuytu bir yerde bir kapyd. Otoparka alyordu. Arabalarn arasndan kap varabiliyorduk kapya. eriden birinin kapy amas gerekiyordu. Ama bazen ierdeki arkadan yerine gvenlik grevlisi ayordu kapy (Glmeler). Kapy anca birden karmza gvenlik grevlisi kyordu. O nasl bir korkuydu yle. Bizim okulda okuyan bartllerin ou bursluydu. Burslu olmayanlar da yasak balaynca zaten hemen braktlar okulu; yurtdna gittiler. Sadece mecbur olan burslular devam etti okula. Biz devam ettik dil: Pnar senin rtnme hikyen ne? Pnar: Valla benim rtnme hikyem biraz kark. Benim ailemde rtl kimse yok. Kemalist modern bir ailem var. Annem avukat, babam mhendis, abim ODTl. ODTde abim daha bir dindar oldu ama ben abimle hi geinemiyordum. O dnem o dindar olduka ben dinden kayordum (glmeler). Ondan sonra ben niversite birinci snftayken Ankaradan stanbula tandk. lk yl biraz stanbulun tadn karmaya adadm kendimi. Arkadalarla Ortaky, Beyolu falan geziyoruz. Ama epeyce de din, ahlak zerine tartmalarmz oluyor Ama srekli u elikiyi duyuyorum, benim ailem modern bir aile ama gelenek olarak da
70
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik ok sk bir ahlak anlay var. Mayo giyebilirim ama asla erkekle flrt edemem mesela. Srekli bu tartmalar yayorduk. Tde bir mhendislik fakltesine gidiyordum, hem kz says az hem de arkadalarm yzde seksen-doksan ateist. Byle olunca bir ekilde kendimi savunmaya alyordum. Srekli ahlak tartmalar, Allah zerine, slamiyet zerine tartmalar, nefs ilikileri sonrasnda, epey orada burada dolatktan sonra yeter artk dedim. Ahlaksa ahlak. Bunu bir temele balamak lazm diye dnmeye baladm. Bu arada namaza baladm. Sonra abim geldi yurtdndan. Ondan baz kitaplar almaya baladm. Ali eriatinin nsann Drt Zindan beni ok etkilemiti mesela. dil: lk rtndnde ailenle nasl bir ey yaadn? Pnar: lk yle baktlar: Ben karakter olarak maymun itahlym, nasl olsa iki ay sonra bu Budist olur gibi baktlar (glmeler). Ciddiye almadlar. Sonra zaman geip Budist olmadm grdler, ciddiye almaya baladlar. lk zamanlar baya ktyd. Tartyorduk srekli ama dier kiilerin yaad kadar korkun boyutlarda eyler yaamadm. Bazlar o dnem ailelerinden ciddi dayak yiyorlard rtndkleri iin. lknur: Bir taraftan da bartl olduun iin okulda sknt yayorsun. Hem okuldaki duruma ramen okulda bir eyler yapmaya alyorsun hem de evden destek grmyorsun. yle bir durum vard herhalde. znur: Benim dikkatimi eken kzlarla erkekler byle durumlarda
71
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik farkl muamele gryorlar. Abim bir gruba katlmt amcamlar vastasyla. Ona tepki gstermeyen ailem ben rtnnce ar tepki gsterdi. Abimi desteklemeseler de kararlarna sayg duyarlard. Bana ok bask yaptlar rtndm diye. Pnar: Ben de babamla baya bir atma halindeydim. Ama sonuta baba kalbi ite, iten ie dayanamyordu galiba. Okuldaki tepkiler, knama cezalar, dekanla ekilme meseleleri balaynca bu sefer babam bana yaknlat. Benim iin okul ynetimi ile muhatap olmaya balad. Bu da Allahn hikmeti. Yani benle olan atmalar o noktada durdu. Nesrin: lk rtndmde bizim evde fotoraf makinesi yoktu ama babam arkadann fotoraf makinesini getirip bir sr pozumu ekmiti yarn br gn alrsn, bu sana ok yakm diye. Gerekten bartsn ok seviyor; yani namaz gibi Kuran gibi seviyor. Dini bir hassasiyet ona gre ama ncelikle ocuklarn kayrmak istiyor. Bu nedenle bamz rtmemizi istememiti. nk o bizi hi incitmedi, kimse de incitmesin istiyor znur: Mesela benim ailem hi istemedi rtnmemi. nk 1999da liseden mezun oldum. Notlarm da ok iyiydi. Ailede de daha nce yksek eitim alm hibir kadn yok yani. Benim okursam iyi bir ey olacam biliyorlard. Annem ok istiyordu okuyup bir meslek sahibi olmam. Tabii imdi piman byle bir ey olduuma (glmeler). Ben rtnnce ok kt geldi bu onlara. Ben yasaktan sonra bu kadar sivil toplumda da aktif olunca, televizyonlara
72
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik falan knca annem dedi ki Uzakla bu meselelerden, bankada falan i bulalm sana. (glmeler). Bir de tabii darbeler tarihine de tanklk ettikleri iin gerekten korkuyorlar ocuklar siyasete karrsa diye. Siyaset onlar iin ok kt bir ey. Koruma igdsyle yapyorlar bunlar. Koruma igds ama benim ailem bana kar ok sertti. Babam o kadar sert deildi ama annem ok sertti. Barts yasa yznden okulu brakabileceimi biliyordu. Bu yzden hem srekli kavga ediyorduk hem de mesela geceleri annemin aladn biliyordum. Ben de alyordum. Bu ok zor bir durum Bunun iin Nesrinin babas hakknda anlattklar beni ok yaralad. Sonuta biz onlarn evlatlaryz. Bu yasak btn aileye dokunan bir yasak oldu. znur: Bir de biliyorlar ocuklar kt bir ey yapmyor ama ocuun zerine geliyorlar. mam-hatip lisesindeyken bizler tam Kavavisin iirindeki gibi Barbarlar Beklerken modundaydk. Polisler kapda bekliyorlard, bir gn ieri gireceklerini biliyorduk. Zaten ok umutsuzduk. Bu okulu bitirsek, liseden mezun olsak ne olacakt ki? Devam edemeyecektik. Ben o yzden okulu gzden karmtm. Disiplin cezas almak ya da okuldan atlmak beni korkutmuyordu. Zaten savunma yazyorduk, bir tane daha yazardk diye dnyorduk. Geldiimiz nokta malum znur: Benim kiisel hikyemde, liseden mezun oldum, niversite snavna girdim, kazandm, kayt yaptrdm, oradan da mezun oldum. Bunlarn hi birinde mutlu olmadm. Hlbuki insanlar
73
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik byle zamanlarda ok mutlu olurlar. niversiteden mezun olduum gn hatrlamak bile istemiyorum, dnp fotoraflara da bakmadm. Zaten bitmi okul, mezun oluyoruz. Derdimiz, annemizi alacaklar m mezuniyet trenine, kepin altna ne giysem Temmuz scanda boazl bir badi giyinmitim. Dier arkadalarm zel kyafetler almlard mezuniyet iin, herkes ok kt, ok zenliydi Her zaman olduu gibi bizler garip, ucube gibi giyinmek zorunda kaldk. Mezuniyet trenine katlmamn tek nedeni ailemdi. Onlar ok hevesliydi. Ucube gibi o podyuma kmak pahasna ailem bir gnm grsn istedim. Ailem ve akrabalarm ilk defa beni yle apkal grmt, biraz utandm ama hepsi ok mutluydu, apkam grmediler bile Yorum da yapmadlar sonrasnda. Mutsuz ev kadnlar gibi konutum deil mi (glmeler). Pnar: Ben mezuniyet trenine gitmedim mesela. 1994 mezunuyum, diplomam daha geen sene aldm. Okula bile gitmedim. Eimi yolladm, o ald. On drt sene olmu. Gitsem de giremeyecektim belki. Zaten bir ideal, bir ama gremiyorsun okurken de. Sen mesela o okulda asistan olamazsn. Benim bildiim birinci olan bir arkada vard. Normalde birincilerin rahatlkla asistan olmalar gerekiyor. O olamad tabii. Bu da ayr bir yn Kiiyi ideallerinden de koparyor bu durum. znur: Her eyi kalp arpntsyla karlamaya balyor insan. Yani niversitede istedii bir yeri kazanan bir insan normalde ok mutlu olur. Hem de stanbulda iyi bir niversite Ben nce ok
74
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik oldum. Ondan sonra ailemde ikna sreleri balad. Ben zaten bir sene ara vermitim. Bu okul iin ailem ok bask yapt. Kaydn son gnne kadar hep aladm nk ba ak fotoraf vermek ok dokunuyordu bana. Son gn bir peruk bulundu, kayda gittim. Fotoraf sras beklerken bile alyordum. Dier rencilere baktm mutluluktan sanki bir kar havada gelip kayt yaptrdlar. dil: Ben on sekiz yanda rtndm. Anadolu lisesinde okuduum iin daha nce rtnmemitim. niversiteye kayda geldiimde bir aylk rtlydm. Sizin yaadnz hibir eyi daha nceden yaamamtm. Kayt gn okula geldim ve baka bartl bir niversiteli tanmadm iin nasl direnilir, ne yaplr bilmiyordum (glmeler). Sra dijital fotorafa geldi. Dardan fotoraf kabul etmiyorlard. Bir alternatif de sunmuyorlard. Ben bayan fotoraf istedim, kabul etmediler. Bari odada dierleri ksn sadece fotoraf kalsn dedim, onu da kabul etmediler. Hayatmn en kt fotorafn verdim. O fotorafa u anda bakmyorum. Aladm alayacam bir poz, kk Emrahn kz hali gibi (glmeler). Ben rtnmeden nce babam bana emin misin? diye sordu. Bir sr ey yaayacaksn. yle olacak, byle olacak, sana ok zor gelir, emin misin rtnmek istediine? diye byle bir konuma yapt bana. O gn de babam kayt bitip okuldan knca demez mi, Ben sana demitim byle olacan. Ben eve dnte yol boyu alyordum. Alama, bunlarn olaca belliydi, bunlar gze almalsn. Bir de byle bir nutuk dinledim. Sonra da neden bu kadar bytyorsun?
75
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik serzenileri. Bu ok ilgin, siz bir ey yayorsunuz, bariz bir ikence bu. Toplama kamp gibi orada bedenine bir mdahale yaplyor ve sen hari kimse bunu grmyor. Orada o fotoraf eken de grmyor, z baban da grmyor ve sen orada yapayalnzsn Belki en kts de bu. Hani biri orada anlasa ve bu acn paylasa belki daha az actacak cann. Ama yle olmuyor. Pnar: Benim arkamdan Fatiha okuyanlar da olurdu. rtnmeden nce birinci snfta etrafmda kz erkek kark ok geni bir arkada evresi vard. Ama rtndm hafta tamamyla yalnz kaldm. Okulda konuacam hi kimse kalmad. Be hafta boyunca okula gittim-geldim ve be hafta boyunca merhaba bile dememiim kimseye. Maduriyet hikyeleri deniyor ya, bir yerde Fatma Barbarosolunun bir yaz dizisini okudum. Her sabah soba yeniden kurulur diye bir yazyd. ok acklyd. 1985 ylnda sanrm Uluda niversitesinde ieri alnmayanlar k aylar boyunca darda karn altnda donuyorlar ve sonunda bir teneke soba buluyor kzlar. O sobay yakyorlar; her sabah o soba yanyor, kzlar kapda bekliyor. Tabii bu srada baz eyler oluyor. Gelip orada okula girmedii iin herkesin iinde kzn dven veliler oluyor, san ban yola yola zorla atranlar oluyor. Bu hikye aslnda ok nemli. Bunlar gerek maduriyetler. Mesela burada konuulan bir sr hikyeyi ben bile bilmiyorum. Dardaki kii ne biliyor ki? znur: Bizde bu ok oldu Adam geliyor gzmzn nnde
76
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik kzn dverek okula sokuyor mesela. nanamyorsun yani. Sonra o ocuk ne yaayacak? Biz zaten ok kt hissediyoruz. Hem iddet gryor, hem rezil oluyor. Ama orada kimse mdahale etmiyor. Bu iddeti kimse durdurmuyor Pnar: iddetin meru nesnesi bartller Konu bartl kadnlar olunca kadn derneklerinin t kmyor. lknur: Bir de bu eitim yani Pedagojik bir sre szde Dnsene bu kadar eyi yaayp gidip eitim almaya alyorsun ierde. Nesrin: Hem a, hem rt diyen aileler de var. Bu ynde iddet uygulayan aileler de var. Kesinlikle darda amayacaksn, ierde kapatmayacaksn diyenler de var. Pnar: stanbul niversitesinde o rty karp tekrar takan kzla da bir konumak lazm. Sizler de amamsnz. Bir de her gn ap karan kza bakmak lazm. Bakalm onun psikolojisi ne durumda dil: Yasakla birebir karlap evine dnmek de farkl bir ey Yani niversiteye yeni girecekken kapda byle bir yasakla karlamak ok farkl bir ey. Mesela balarn amayp okulu brakanlardan ban ap girenlere ok byk fke duyanlar var. Yasa balatanlardan ok ban aan arkadana fke duyuyor bazlar Glah: Ben de yle dnyordum, nk ok az niversitede kalabildim ya, nerdeyse kapdan dnm gibi oldum. Ve ok kzyordum ban aanlara. dil: Nasl deiti fikrin?
Fikir Platformu
77
Alaturka Laiklik Glah: Yan ilerledike kafandaki eyler daha bir oturuyor nk Keke yle yapmasalard beraber olsaydk diye dnyordum. Bir de artlar ok farkl Bu kadar kat olmamak gerek diye dndm. lknur: Ben de ok kzyordum. nk ben niversiteye gittiim zaman artk yasak kroniklemiti. Direnmek istesem de yapabileceim bir ey yok nk ortada. Ben zaten bam rterken bunu kabullenerek rtmeye karar verdim. Lisede rtndm. Ve imamhatiplerde de yasak balad o dnem. Bunlar biliyorsun ama bir taraftan da inanmsn ve rtnmek istiyorsun. Arayp arayp bir eyleri bulmuum sonuta, heyecanlanmm, hemen harekete gemek istiyorsun doal olarak. Ki ben rtnmeye karar verdiimde lise birinci snf ikinci dnem yeni balamt. Ben nerdeyse o durumda brakacaktm okulu O kadar heyecan verici bir ey ama sen bunu yapmak iin bu bedelleri demeyi gze almak zorundasn. Pnar: Beklemek ne kadar zor deil mi? znur: Okula apkayla ya da perukla girdiin andan itibaren ya da ban atnda artk bir tercih yapm ve bitirmi olmuyorsun, her gn her sabah ayn tercihi yapyorsun. Ben mesela okula yryerek gidiyordum ve o yolda hibir eyi gzm grmyordu. Hep bugn nasl gireyim, hangi kapdan gireyim? diye dnyordum. Zaten srekli sululuk psikolojisi katlana katlana gidiyordu. Bir sre sonra ben sadece okula gittiimi fark ettim. stanbulda okuyan biri olarak eve kapandm fark ettim. Evden hi kmamm mesela.
Fikir Platformu
78
Alaturka Laiklik Sadece okula gitmek iin kmm. Hibir faaliyete katlmamm. stanbul gibi bir yerde yapacak yz tane ey var stelik. Onun iin bu yasak sadece niversite kapsnda, devlet dairesinde uygulanan bir yasak deil. Senin dediin gibi yani hakarete urayacama, gidip orada moralim bozulacana oraya da gitmeyeyim, tiyatroya da gitmeyeyim diyor insan. Ama bunu bilinli de yapmyorsun sonuta. Bunu fark ettim ben bir sre sonra. Ve kendimi zorlayarak bir yerlere gitmeye baladm. Byle bir ykma da neden oluyor yani yasak. Ve her gn yeniden tercih yapyorsun. Pnar: Burada nasl idealist olabilirsin mesela, nasl kariyeri, gelecei dnebilirsin? u psikoloji de var, zgr olarak gelitirdiin tavrlar da zgr gelitirmiyorsun aslnda. Mesela benim ilk rtnme kyafetim, sadece bam rten bir eydi. Srekli kavga ede ede kyafet byd ve git gide lacivert siyah takmaya baladm. Hatta bir defalna arafla bile girdim okula. Sertleiyorsun zamanla yani Sen bu tavrlar zgr gelitirdiini zannediyorsun ama bunlar senin zgr tavrlarn deil. ok refleksif oluyor insan bu kadar eziyet, bask grnce. Nesrin: Ben iki yldr stanbulda kalyorum. Ablam da bartl. Bana haftada en az iki kere ryamda kendimi yine ba ak grdm diyor. Kroniklemi artk. Hani kimilerini karabasanlar basar ya onun gibi ite. kence bu yani Ben bktm ablamn ryalarndan (Glmeler). dil: Ben ilk rtndmden beri gryorum bu tr ryalar.
79
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik Yasakla ilintilendirmiyorum bunu. nk rt yle bir gvenlik salyor ki sonuta ontolojik bir ey bu, plak falan gryorsun kendini. Bir ekilde ya bam ak ya tamamen plak nk rty amak demek plak kalmak demek bu balamda. nk sen salarn mahrem sayyorsun ve devlet zorla ayor senin ban. Bunu afie etmeni istiyor bir ekilde ve bir kadn nasl gslerini anca plak hissederse kendini sen de yle hissediyorsun. Belki insanlar fark etmiyor bile ama senin iin nemli nk ifa eden taraf sensin. O bir ekilde plak hissettiriyor insana kendiniSmeyra: 2006 giriliyim ben daha yeniyim okulda ama 8. snfta rtnmeye baladm. Sonra da liseye bam aarak gittim ve niversiteye ondan sonra baladm. niversite tercihimi yaparken u an okuduum okulu tercih ettim Babamn da etkisiyle bartsnn aslnda sadece bamzdaki rt olmad, btn duruumuz, hayatmz vs. anlamna geldii, bartsnn bunlar temsil ettii dncesindeydim. O rt olmadan da bartl olunabileceini telkin ederdi babam srekli. Ben zaten 4 sene boyunca liseye bam aarak girmeme ramen bir yn sknt yaadm lisede. Kabata Erkek Lisesi mezunuyum ve oras tamamen devlet ideolojisinin dayatld bir okul. u an 19 yandaym, ama o zaman ok daha kktm ve bir eylerin karsnda durmak daha zordu. nsanlar da daha acmasz davranabiliyorlar yan kk olduu iin. Bir de ben okula birincilik hedefiyle girdim. Bunun iin uratm, ama nme set ekmeye alan bir yn hocam oldu. Onlarla bir sr
Fikir Platformu
80
Alaturka Laiklik sorun yaadm. Ortalamamn 5.0 olmasn istiyordum. Olmasa da birinci olacaktm ama yle bir idealim vard. Bir gn felsefe dersinde 80lik kda 50 verdi mesela bir hocam. Dava asan kesinlikle kazanrsn ama tabii km daha. Sonrasnda dndm, eer btn snfn nnde szlye kalkarsam notumu kramaz diye bir fikir geldi aklma. Szlde btn snfn nnde kendimi ispatladm, o notu verememesini saladm. Okul birincilii konumam da engellemeye kalktlar. Bir sene boyunca bu felsefe hocamla ve onun etrafndaki renci grubuyla uramak zorunda kaldm. niversitede beraber okuyoruz bazlaryla. Beni bartl gryorlar okulda ve yzlerinde genel olarak korkun bir ifade oluyor. Bam atm halde okulda byle sorunlar yaadm yani. niversitede de apka takyoruz tabii ki. Ama babamn telkinleriyle biraz rahattm. Bartsyle girmekse direniti benim iin. Ama dier yandan ok kaldrabileceim bir ey de deildi. En son anayasa maddesi getikten sonra ve herkes de bu mevzuyu konumaya baladktan sonra kesinlikle yaplmas gereken eyin buna kar kmak, gvenlikle her seferinde tartacak olsak da buna devam etmek olduuna karar verdim, kendime byle bir hedef koydum. Bizim okulun komiklii u bence: Okulun kapsndan giremiyorsun, beki kar kyor. Ama 5 adm sonra apkan karp derse girebiliyorsun. Yani okulun kapsnda yasak, derste serbest nsanlar ne yapacaklarn bilemiyorlar, byle enteresan bir durum var. Bir de bireysel baz komiklikler var. Mesela bir hocadan sizleri
81
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik grnce benim dikkatim dalyor eklinde bir tepki aldk bir defasnda. Ders anlatrken dikkati dalyormu hocann bizim bamz rtl olduu zaman. En son siyah apka zerinde anlatk. apkamzn da rengi siyah olmalym ama mutlaka. Yoksa dikkati dalyormu. Esra: Dier renciler ne giyiyor peki? Smeyra: Tek amacnn bize sorun karmak olduunu dnyorum o anda. Zaten sonuta bizim okulda normal giyinen, normal grnen insan ok az yani. Dikkat ekmeme ihtimali yok insanlarn. Ama bize byle bir tepki geliyor Tabii ki ok sinir bozucuydu. Bizi bartsyle derse alan hocalar da var ve bir derse bartyle, dierine apkayla girmek ok kt bir psikoloji. Tandm insanlar olmasna ramen srekli herkes sana bakyormu gibi bir ruh haliyle ders dinlemek ok kt. Esra: Piercingli, dvmeli bir sr insan var; salarn renk renk boyayan insanlar var. Ama dikkat datan ey sadece senin bartn. Bir yandan da onur krc bir ey bu. Rabia: Bu yasan bir gemii var. 1980lerde yasak ciddi uygulanmaya balad zaman annem eczaclkta ikinci snftaym. Yeni rtnm. Herkes yeni rtnyormu o zaman. O zaman da 80lerin modas yle bir ey ki kzlar gsleri akta brakan transparan bluzlar giyiyormu. Snfta onlar varken bir hoca anneme senin bartn benim dikkatimi datyor demi ocukluumdan itibaren annemin niversite hikyeleri ile bydm. Bir de ok kkken
82
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik acaba ben okula gidebilecek miyim? diye dnyordum. Biz kz kardeimle birlikte babama sorardk daha ilkokula giderken baba biz rtndmz zaman ne olacak? Okulu brakacak myz? Hayr, derdi. O zaman bamz m aacaz? Hayr, kzm banz da amayacaksnz. imdi yasak gndemde, ben 21 yandaym. O zaman 5-6 yandaydm. Babam, Bunlar gerici uygulamalar siz byyeceksiniz aradan 20 yl geecek, o zamana kadar hibir ey kalmaz diyordu. Ben de byle umutlanrdm ah ne gzel diye. Kzm ban da amak zorunda kalmayacaksn, okulunu da brakmayacaksn derdi babam. Ben ilk olarak orta birinci snfta rtndm. Zaten ergenlik dnemi, kendinle elikilisin. Ben rtnmeye karar verdim diye ktm byle. Annem kzm biraz daha bekleseydin dedi. Ama ben kararlydm. Artk asla bam amayacam diye karar verdim. Bundan sonra hakikaten de bam amadm. Biraz ocukluunu da yaasn vs. diye bakt herkes. Ben onun mcadelesini de veriyordum. Aile basksnn tam tersi yani. Yasakla ilk defa ortaokulda karlatm Bata ok zordu benim iin ban amak. Ama bir ey deimeyeceini biliyordum. Zaten annemin yasak zerine olan hikyeleriyle bymm Artk almamz lazm, gl olmalyz, biz byle bir lkede yayoruz diye kendimizi yattryorduk. LGSye gireceim zaman bu olay tekrar bama geldi. Bartl giremeyecektim. Babamla gittik, apka aldk. Ka gn evvelden deiik deiik giri modelleri aradm kendime. apka taktm hi olmadm bir insan gibi giyindim. Aynaya baktm ok
83
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik zordu. Arabalar korna bile almyor snav zamannda rencilerin dikkati dalmasn diye. Ama bartl bir kzn dikkati kimsenin umurunda deil. Ben zaten apka takmm. apkan karmazsan kda iaret koyarm, geersiz saylr diyebiliyor gzetmen. Kz alaya alaya soru zebiliyor. Ama dierleri korna bile almayacak kadar deerli. lk tecrbemde ben apkam karamam dedim. Bam aryor, doktorum var vs. dedim ve bir ekilde girdim snava. nsanlar bakyorlar. Ben o kadar yabanclamtm ki kendimden, apka ve fular ile kk bir kadn gibiydim Ben kz lisesinde okudum ve erkek retmenlerimiz de olmad iin bam da aarak okudum. Rahattm. Sadece ylda bir kere mfetti gelirdi. niversite snav da daha ktyd benim iin. Ak fotoraf veriyorsun. Her sene yeni kurallar kyordu. Ban ak ama seni tanyamyoruz, boazn da ak olacak deniyor. Ben en kt kyafetlerimi giyip gittim fotorafya. Suratm astm bekliyorum. Fotoraf kadn biraz glmse de ekeyim dedi. Ben de dedim ki glyorum ite eksene. Sabkal gibi bir fotoraf kt ortaya sonra. Btn niversite hayatm o fotorafla geiriyorum tekrar ba ak ekilmek istemediim iin. Smeyra: Benim okulumda insann sinirlerini en ok bozan ey de yasan ok keyf olmas. Bir sene ok sk oluyor, bir sene daha serbest. En son bu anayasa maddesi getikten sonra ilkin biz giriyorduk bartl. Dantay aklamasndan sonra tekrar almamaya baladlar. Bizi okulun servisinden girite indirdiler. Tam girerken
84
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik servisten indiriyorlar, gvenlik grevlisi geliyor siz giremezsiniz diyor ve aratan iniyorsun. Korkun bir psikoloji Hatta bir defasnda kafamda kapon da vard. Beni indirdiler servisten. Ama kapdan servisten inerkenki eklimle girdim. Ayn gvenlik grevlisi yryerek girmeme bir ey demedi. Byle ego tatminleri var. Servis aracndan indirilmek o kadar faizan bir ey ki. Aratasn, her ey normal, kimi bir eyler okuyor, kimi normal halinde. Birdenbire servis durduruluyor. Direk stne alnyorsun. Gvenlik giriyor. Siz aa iner misiniz? diyor. Herkes sana bakyor ne oluyor diye. Kimse sesini karmyor. O baklarn altnda iniyorsun servisten. Ara okula giriyor ve sen bakyorsun arkasndan. Sen bartlsn, sen yrsen ne olacak; derse ge kalsan ne olacak demek bu. Resmen insan yerine konmuyorsun. Sanki hakknla ve snava girip alp bu lkeye vergini deyerek o okulu kazanmamsn da sana ltfedilmi bu okul. Esra: Sonra yryorsun yani? Smeyra: Evet, ayn kyafetle hem de Avrupada ilk nce Yahudilerin iaretlenmesi isteniyor, sonra aralarla seyahat etmesi yasaklanyor, sonra bisikletlerle seyahat etmesi yasaklanyor. nk Hollandada bisikletle gidiliyor her yere. Sonra insanlar her yere yrmeye balyorlar. Barts bir rklk deildir diyorlar ya. Tam da rklk aslnda. Ayrmn en beden zerinden yryen ekli. Bu olay da bana sadece bu ekilde gzkyor. Servisten indirildiin zaman yzde yz bir empati kuruyorsun Yahudilerle.
85
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik Nazi dnemindeki gibi Sen binemezsin, sen yryeceksin, sen bartlsn Bu kadar kesimesi ok enteresan. Bu resmin grlebilmesi ok nemli bir ey. Btn o faizan alametleri tayor bu yasak. Nesrin: Bizim okula girmesi yasak olan iki ey var; biri evcil hayvanlar, biri de bartller. Bu da beni ok etkilemiti. Rabia: Bizim yurtdndan arkadalarmz gelmiti stanbula. ki tane bartl ama ngilterede yayorlar. Onlar gezdiriyoruz biz de. Beyazta geldik bak buras stanbul niversitesi, biz giremiyoruz buraya deyince, onlar da sen kimi kandryorsun, byle sama ey mi olur dediler. Arada demir parmaklklar var. Biz bu yolda yryebiliriz ama bu tarafa geemeyiz, nk oras niversite dedik biz. Ama bir trl inandramadk. O zaman gelin deneyelim dedik. Onlar da bartl nk. Sonra 4 kii yava yava yryoruz, bunlar tabii ok heyecanlandlar. Gvenlik grevlisi ilk nce banz aar msnz dedi. Bu arkadalar Trke konumuyorlar, ne oldu imdi adam ne dedi diye sordular. ok oldular. nanamadlar. Bir daha deneyelim falan dediler. Biraz daha bekleyince adam kzarak kollarn at bizi durdurmak iin ve giremezsiniz dedi. Kzlar bu defa ok korktular. Gidelim dediler. Ben banz aarsanz girebilirsiniz diyorlar dedim. Kzlar hibir ey diyemediler. Tam biz giderken bartl bir kz gelip ban ap ieri girdi. Kzlar bunu da grdler. Ve dayanamadlar, ikisinin de gzleri doldu, ne diyeceklerini ardlar. Biz onlar teselli etmek zorunda kaldk biz
86
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik altk, sen bizim iin zlme diyerek. Bizim iin ok deiik bir tecrbe olmutu onlarn bu kadar armas nk bizim artk gndelik hayatmzn bir paras bu yasak. . ve sohbet bylece uzayp gidiyor. Yasak sistemli bir ekilde lke apnda uygulanmaya balayal on yl oldu. Bu on yl yasaa muhatap olan ocuklar bytt, genleri yetikinlik yalarna ulatrd. Hikyeler, tanklklar, krklklar ve kara bir mizah st ste sarmal eklinde byd. Ufak bir paras bu sayfalar doldursa da bu sohbet yllarn izlerinin sadece kck bir damlas oldu. Zamandan ve meknlardan geerek seni de arkasndaki sele ahit tutarcasna eline, belki de gnlne damlayverdi. Sylenenleri sylenmemi olanlarn habercisi klarak sze burada noktay koymann zamandr artk Sevgili dostum, Ben sana bu mektubu yazarken ciddi suratl adam ve kadnlar kapal kaplar ardnda hayatmza dair bir karar daha almaya hazrlanyor olacaklar. niversitelerde bile olsa yasak kalkacak m bilmiyorum ama sonu ne olursa olsun bu mektup bu mektuba vesile olan ruh hep burada olacak. Belki yasak kalkacak ve bizler, adalete ve zgrle bir adm daha yaklam olmann kazandrd evkle ayn yolda ilerlemeye devam edeceiz. Belki de yasak ayn ekliyle hayatmzn tam orta yerinde durmaya, mrmzden mr almaya devam edecek ve biz de yine ayn adalet ve zgrlk ezgilerini dillendirmeye devam edeceiz. Her iki trl de umutlarmzn peinden
87
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik komaya devam edeceiz. Zira henz zgr olmadk Gene geleceiz karlamann yollarnda. Bir blbl kulama fsldad: Gene geleceiz. Blbller oralarda yaarlar henz. akrlar yazlarmzda. Gene geleceiz glgeleri arasnda zlemin, yadrgamann mezarlarnda bizim yerimiz de var, bu kesin. Yorulma gnl, dnn yollarnda kme sakn. Gene geleceiz, Gene (Abu Salma)
Fikir Platformu
88
Alaturka Laiklik
Ey cemaat, Alevileri nasl bilirsiniz? (Neslihan Akbulut) Son birka ylda hkmet kademelerinin toplumun Alevi kesimine ynelik almlar, etkinlikleri, Alevi iftar gibi admlar ve Alevi dernek, cemaat ve bireylerin var olan duruma verdii yantlar sayesinde toplumun dier kesimlerinin de bir Alevi realitesinden haberi olmaya balad. ncesinde yok muydu? Vard elbette, herkesin kendince bir Alevi tanm vard. inden geilen srete bu tanmlar daha bir netleti diyebiliriz belki. Artk Alevi nedir/ kimdir? diye sormann yannda Aleviler ne yapar, nasl yaar? gibi bir soruya verdiimiz cevaplarla da yzlememiz gerekmekte. Gnlerdir hatta haftalardr zihnimde yanklanan soru balkta yer alyor. Bunu bana dndren ise bir cem evi cemaatinden yal bir teyze oldu. Birka hafta nce Liberal Dnce Derneinin Alevi Sorunu zerine organize ettii bir tartma toplantsna katlma ansm oldu. Toplant mekn ise bir cem evi idi. Gerek hkmetten gerekse sivil toplum alanndan ve Alevi cemaatleri iinden katlan temsilciler sayesinde renkli bir tartma geti denebilir. Fakat benim gn boyunca sren oturumlardan edindiim izlenim daha ok konumamz ve daha ok dinlememiz gerektii ynndeydi. Belki de bizler, Alevi olmayanlar ok daha fazla dinlemeliydik, daha fazla duymaya gayret gstermeliydik. Bu nedenle toplantya katlmm daha ok dinleme ksmna dhildi. Toplant aralarnda ise cem evinin bahesinde arlandk.
89
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik Sanrm o cem evi ve avlusundaki cemaatten ou ihtiyar kiiler ilk defa cemaatin dndan bu kadar kark ve ok insan o bahede grdler. Programdaki aralardan birinde avludaki yal bir kadn sandalyesini alp yanma geldi. Sohbet nce ev hanm, ocuk-torun sahibi ortalama bir yal kadnn bahsedecei konulara urad. Kzndan, kznn boand kocasnn kt huylarndan, kira sorunundan, torunun okuldaki durumundan bahsetti uzunca. Nezaketen dinleyip, birka kelimeyle karlk vermemin ardndan tam izin isteyip balamakta olan sonraki oturuma dnecekken yal kadn birden kolumdan tuttu. Hala ok net hatrladm bir soru sordu: Kzm, bizim hakkmzda ne diyorlar? nce anlamadm, sonra anladm, daha sonra da anlamazlktan geldim. Btn bu i karmaas iki saniye srd. Ardndan azmdan yuvarlak laflar kt: Bilmem, ne diyorlar? Sorduu soruya yant deil soruyla mukabele etmem zerine kendi sorusunu cevaplad: Bize ana, bac tanmaz diyorlarm. Karmda kendi halinde bir kadnn dillendirdii o ar iftiray yumuatmaya alarak, yok teyzecim yle demiyorlar artk, hem bu sylentilerin iftira olduunu bugnn genleri daha iyi biliyor, deyiverdim. O ise benim bile inanarak sylemediim itirazm duymazdan gelerek art arda savunmalarn, komularyla yaadklarn, ocuklarnn hikyelerini sralad. Her iki cmlesinden birinde ise byle eyi insan olan azna almaz, insana yaktrmaz diyordu. Toplantlar boyunca farkl farkl temsiliyeti olan kiilerin souk akademik teorileri, politik sylemleri, ilahiyat grleri, hkmet politikalar bylesi yrekten gelen duru ve net bir yakar ile bir anda syrlp akabiliyor. Sorun ylece plak kalyor ortada. imdi o teyzenin istediini yaparak, yeniden, daha yksek sesle sorabilirim: Ey cemaat, Alevileri nasl bilirsiniz? Bu lkenin yzleecei kanl canl, cerahat dolu derin yaralardan biri ok kesin ki Alevi yarasdr. Her rk lin giriiminde bavurulan birka yntemden biri olarak Aleviler de irenletirilme yntemi ile dlandlar, yok sayldlar, rselendiler. Bugn resmi kanallarn abalar bu yaray sarmaya niyet edip alsa bile ya baaracak ya bu defa da belli kalp yarglara bulanp baarsz olacak. Peki, hkmet nezdinde devlet Alevi almlarndan alnnn akyla km olsa dahi sorun bitecek mi? Trkiye toplumun yakn tarihinde yaanan pek ok katliam, dlanmay, basky, ezilmilii ya toptan reddedip grmezden gelerek ya da yaplanlar bugn hayatta olmayan dedelerin, ninelerin zerine atarak kendine tarihte bembeyaz sayfalar ama eilimi iine giriyor insan ou zaman. Bu iki yntem de snrl konforlar salyor aslnda. Birincisinde yalancnn mumu yatsya kadar yanar misali gerek tm yalnl ile bastrdmz yerden daha bir kuvvetli fkryor, aa kyor. kincisinde ise suu llere atyoruz zira ller itiraz edemez diye dnyoruz ama psikanalizin en temel ilkesinden birini hep gz ard ediyoruz: usulnce gmlmeyen ller geri dner Dnyor nihayetinde de. Tarih kendini aklayanlarn yalanlarn fa etmek istercesine tekerrrden ibaret oluyor. Yzlemeyi yzletirmek ile kartrnca en naif kalemler bile aman canm, Sivasta, orumda, Marata, orada burada devletin iindeki birka haylaz bir eyler yapvermi, devlet yzlesin ite. Bizim imdi bu olanlarla ne alakamz
90
Alaturka Laiklik var? diyebilir. Hatta daha da ileri gidip ben olaylarn yaand ehirlere dahi uramadm diyenler kabilir. Ancak toplumu iyiletirmek adna salkl bir yzlemeden bahsedeceksek bu sorunu devlete, hkmete havale etmekten karp toplumun kendisi ile yzlemesine vesile klmaktan baka aremiz yok. Kendini Alevilerin yaadklarnn dnda tutmak isteyenler de belki o teyzenin kendisini anlatmaya alrken yaad utan ve hzn tahayyl etmeye alabilirler. O utanta gerekten hi mi paymz yok? Malum iftirann dilden dile yaylmasnda n-ayak olmadysak, iftiray deifre edecek ne yapabildik sessizce seyretmekten baka? Aynen katliamlar canl yaynda, sessizce ya da slogan eliinde seyreden o zevat gibi Tekrar sormak istiyorum: Ey cemaat, Alevileri nasl bilirsiniz?
Fikir Platformu
91
Alaturka Laiklik
Madmak(T.Suat Demren) Geceyars amaszca kanallar aras seyahat ederken, lke TVde Meksika Snr adl programnn eski blmlerinden birisinin tekrarna denk geldim. Selahattin Yusuf, Madmak katliamndaki provokasyon phelerinden szedince, Tark Tufan araya girdi ve -mealen- ama orada sonuta sloganlar atan bir kalabalk vard ve ieride insanlar yanyordu dedi. Bu basite indirgenmi gzlem gibi grnen szler aslnda birok temel meselemize olan arpk bakmz aa kartyor. Evet, Madmak olaylarnda provokasyon olduu ok ok byk ihtimal. Ama bu, provokasyonla da olsa nihayetinde orada insanlarn fkeyle toplanarak ac bir katliam yaptklar gereini deitirmiyor. Demek ki bu kadar kolay doldurua gelen, cana kymaya hazr altyaps olan insanlar var toplumumuzda. Mara, orum, 6-7 Eyll olaylar da ayn deil mi? Bu olaylardaki provokasyonlar, derin devlet tezgahlar aa kartld. Dnyann her yerinde/lkesinde i ve d siyasetteki hesaplar iin kullanmak zere enstrmanlar arayan odaklar vardr. Eer elimizde srekli atelenmeye hazr fitillerle geziyorsak suun -ya da ihmalin diyelim- nemli bir ksmnn bizde olduunu inkar edemeyiz.
Fikir Platformu
92
Alaturka Laiklik Bunlar gemite kald diye dnenler olabilir. Ama maalesef bu gereki bir dnce deil. Daha geenlerde ehirlerimizden birisinde, bir belgesel ekiminde kaleye hal bayra asld diye ortalk karmt hatrlanaca gibi. fkeli kalabaln att sloganlar gelimi bir lkede ancak mizah programnda parodi olabilirdi, ama burada gerekti maalesef. Ynlarn akl olmaz deyip geemeyiz. Bu szn doruluk pay oktur, hele ki endoktrine edilmi zihinlerden mrekkep ynlar sz konusu ise. Bunun nedenine eilerek zm bulmak yerine provokasyondan girip i ve d dmanlardan kmak, sorunlarmzn stn rtmekten ya da ayplarmz iin sahte bahaneler retmekten baka bir ie yaramyor. Temel meseleye eilip bu altyapy sorgulamal, zeletiri yapmalyz. Ama yapmyoruz. Sahte bahanelerle stn rtyoruz sadece, okumu cahillerimiz bata olmak zere en iyi yaptmz ey bu. Bahanelerimizin sahtelii; ayplarmz, utanlarmz ok da fazla ayp olarak grmediimize, handiyse sust yakalanma nedeniyle ucundan tutarak kabullendiimize dair ipular veren baz eylemlerimizden de ortaya kyor. Ayn programda Srebrenitsa soykrm anmalarnda Srplarn tepki/coku gstermek amacyla o blgeye gelerek bir kutlama havas ile mangal partileri yaptklar, bir yanda Bonaklar ac iinde, katledilenlere dualar ederken, biraz tede dumanlarn ve et kokularnn kt da konuuldu. Tyler rpertici bir vahet; insan hasletlerden soyutlanmlk.. Bugn Madmakta o faciann yaand otelin altnda et bir lokantas var. Bu lokanta tamamen spontane ve hibir kast iermeyen bir srele, faciadan nce [de] orada mevcut bulunuyor da olsa, (ki gerekten de yledir, lokantann sahibi bunu anlatmaya almaktan heba oldu) sonuta orada toplumsal fay hatlarmzdan birinin eseri olan bir krlma yaand, insanlar ld. nsanlarn aclarnn yaand bir yerde et lokantasnn olmas hi ho olmad gibi, szkonusu maktllerin yaknlarnn ve fikirdalarnn nezdinde, oradaki lokantann adeta bir nazire iin ald ynnde yaygn bir kan var. Bu da ok tehlikeli bir kutuplamaya yolayor aradaki uurumlar daha da derinletiriyor. zeletiri kltrmzn gelimesi, toplumsal barn salanmas ancak ayplarmz kabullenmek ve bunlardan gerekten utan duymakla mmkn olabilecek bir ey. Madmak buna iyi bir balang olabilir. Orasnn -elbette mlk sahibinin maduriyeti giderilmek suretiyle- bir taziye evine ya da bir mzeye dnmesi iin ise en bata muhafazakrlarn gayret gstermesi gerek.
Fikir Platformu
93
Alaturka Laiklik
Gzn rts, ban rts, kalbin rts(Dilaver Demira) Bu lkede yeni nesil Mslmanlar her geen gn daha da umut alyor bana ve bu lkenin yeni muhalefet dili ile kendi yerli 68ini asl imdi yaadn dnyorum. Deerli zlem Yaz derin dnceye harika bir sunu koymu. Dorusu izlerken alamakl bir cokuya kapldm ve Baudrillardn, Debordun, Econun asl Mslmanlar arasnda hayat bulduunu sistemin eski sosyalistlerden deil bu yeni direni dilinden ok ekeceini dnerek bu gleryzl devrime, eski bir devrimci (hala yle) olarak en iten selamlarm gndermek istedim ve bu yaz dodu. Malum Umberto Ecoya ait bir kavram var semiyotik gerilla sava ya da gstergebilimsel gerilla sava. Bunun tezahrlerini reklm bozum eylemlerinde grmek olas. Bu eylemselliin mant aslnda medya sisteminin aralar ile
94
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik mesaj tersine evirmek zerine kurulu. te zlem Yazn videosu da bir semiotik gerilla eylemi. Nazan ncelin hatrna sustum arks eliinde kimlerin hatrna kimlerin susturulduunu gstererek. Kuvvac kl ile ortada dolaan milli ef taslaklar ile ince ince dalgasn geerken, dier yandan da barts direniinin duygu cephesini tahkim ediyor. Eylemse aln size eylem, stelik tam da post modern an silahlaryla kavgasn veren bir eylem. Hem otoritenin en byk gc olan saygnln alt ediyor, hem de aln size bize gerici derken aslnda gericinin kim olduu grlsn mesaj ile kar mesaj tersine evirerek iktidarn yzne salam bir kahkaha patlatyor. Mizah ve enlik tarih boyunca madurlarn zalimlere, egemenlere verdii en gl cevap olmutur. Gelelim eylemin asl mesajna yani dayanma ekseni kuran rtl kzlara verilen moral destee. rtnme sorunsal (sorun deil) sorunsal sorundan farkl olarak zm askda brakan bir problem alanna gndermede bulunur. Bu ynyle sorunsal ikircikli yani mphem bir durumu ima eder. Barts de bu gn bir sorunsal yani zm belli olmayan bir askdalk hali. Dolaysyla mphem. Mphem belirsizlii nedeniyle askda olmasndan doan boluk nedeni ile akln en rahatsz olduu haldir. nk akl kategorilere dayanr. Bir ey snflandrmaya uymaldr, uymad takdir de akl bolukta brakarak akl dayanlmaz bir azaba sokar. Kemalistlerin bartsnden bu denli rahatszlk duymalarnn nedeni de onun mphemliidir. Evet, slami bir kisvedir, ama araf gibi bir tara grnts deildir, stelik kara araf daha gelenekselken, barts moderndir. Ama dier yandan modernin aklk ve kesinlik, karanlk karsnda akl ve bilimin nn girip grnr kld ksall karnda barts kar kutupta yer alr. Akln bu alana nfuz edemez, akl nfuz edemediinden aklk rejimine grnrlk rejimine direnen bu kapatclk karsnda, her eye cevap veren bir kompteri sorduu soru ile dumanlar kararak kerten ocuk konumuna drr. Dzen Bozucu rt Bu yzden barts en hafifinden mnasebetsizdir. Modern dzen karnda bozguncudur. nk kodlanamayan, etiketlenip kategorize edilmeyen bir ey. Dahas olmas gereken yerde olmayan, haddini ve yerini bilmeyen bir konumda. Akas ben bartsnn Kemalizm karsnda anarist bir dzen bozuculuk rol oynad kansndaym. te Kemalist modernlik rejimi tam da bu nedenle bartsn pas pas altna sprmek onu gzden kaybetmek istiyor. Tutumu eski Yeilam melodramlarn andryor. Malum o melodramlarda niversitede okuyan, ama kyl ve yoksul bir anneye sahip olan gen kz, ehirli ve hali vakti yerinde arkadalarna kendini farkl sunduundan, fakir ve kyl annesini gzlerden saklar, hatta arkadalarna evin hizmetisi olarak sunar. Kendinin modernlik sanan oryantalist Kemalizm iin de barts, kendi batl cilasn bozan, makyajn aktan bir dzen bozucudur. Akas mordillonun karikatrlerini andran bir hnzrlk oda. O karikatrlerinden birinde evini gri yerine pembeye boyayan, damn da genelden farkl klan adamn polis tarafndan gzaltna alnmas resmedilerek, modern toplumun totaliter yncl hicvedilir.
95
Alaturka Laiklik Barts de bu yn ile dzen bozucu bir fonksiyon yklenerek Kemalizmin kendini seyrettii batl aynann atlamasna neden oluyor. Ama bartsn anarist klan yn sadece devleti modernlik olarak kemalizmin karsndaki tutumu deil. O post modern tketim dzeninde de huzur karc bir rol oynuyor. Gzn rts Modern zihinin dayand aydnlanma rejimi kkleri pagan kltrde yatan bir boyut tar. Ik ve aydnlk olgusu gze, baka gnderme yapar. Bak modern znellik kltrnn dnya karsndaki konumunu ortaya koyar. Bakla biz dnya ile aramza bir mesafe koyduumuz gibi, ayn zamanda dnyay Heideggerin anlaml benzetmesi ile el altnda bulundurulan varlk klarz. Bir baka deyimle bak vastas ile dnya el geirdiimiz, dahas evcilletirerek kendimize tabi kldmz bir dnyadr. Bunun ekolojik imalar bir yana, gz modern anlay ile dnyaya nizam veren tahakkmer bir kategoridir. ktidar organdr. Bak heryere her eye nfuz etmek onu ele geirmek ve kendi grsel rejimi iinde yerli yerine koymak ister. Bu durumun kadn giysisine yansmas kadn giyiminin giderek bedeni gizleyen deil bedeni akta brakan bir sre izlemesi olmutur. Nitekim gnmzde kadn bedeni bak tarafndan ele geirilen, onun tarafndan kontrol edilen ve evcilletirilen bir konum almtr. majlar erkek bakna hitap eder ve bylece kadn bedenin kendine ait, kendini bir uzants olan znellik mekn olmaktan kp, bir smrge mekna dnr. rtnme edimini ya da eylemini (ki burada kavrama kiiyi zgr klma anlamnda Arendti bir anlam yklyorum) bu anlamda dzen bozucu ve direngen bir edime dntren de onun bu dzene ait olmamasdr. rt post modern bak rejimi karsnda nfuz edilmeyen, ele geirilemeyen bir mutlak bakalk olarak yer alr. Dahas kimi feminist iddialarn tersine kkeninde ataerkillik olduu iddia edilse bile modern ataerkillik karnda tam tersi bir fonksiyon kazanr. nk rtnme kadn koruyan, onu znelletiren ve egemenlik karsnda direngen bir hale getirir. John Berger kadnn dolayma dayal bir znellik ina ettiini syler. Kadn kendini erkein bakndan dolaymlayarak kurar, bu yzden resimdeki gerekilik akm ile birlikte n resim patlamasnn ardnda kadnn kendini erkek bak zerinden ina ediinin izini srmek olasdr. Modernliin tarihini bu ynyle okursak kadn asndan bir zgrleme srecinden ok kadnn plastik parmaklklar ardna kapatlmas olduunu sylemek de mmkndr. te tam da bu nedenle rt zgr bir simgedir ve kendiliin, kendi, zerk zneleme srecinin iaretidir. ok yaygn bir deyimle kadnn diilii zerinde deil kiilii zerinden tannmasn (burada da tannma kavramna Hegelci bir anlam atfediyorum, yani kabul edilme, ieri buyur edilme anlamlar) salar.
Fikir Platformu
96
Alaturka Laiklik Bu ynyle barts gzn rtsdr. Hatta modernist mfessirlerden birinin ifadesi ile erkein gzne konulan bir nikaptr. Ve post modern erotizm karsnda bir direnitir.
Ban rts Barts zerine en ok konuann, sz retenin biz erkekler olduu dorudur, bunun arkaplannda feminist bir okuma ile erkein iktidarn elden brakmama duygusunun yattn sylemek de olasdr, tersine bir btn olarak rtnme pratiinin koruyucu nitelii nedeni ile ierdii tm scak babayanilik duygular ile kadn modern saldrganln karsnda koruma arzusunun yatt da sylenebilir ki bu ynyle erkeklerin diilemesinden, erkeklerin analamasndan bile sz edilebilir. nk buradaki koruma feminist lugatadaki anlam ile iktidari bir koruma deil, daha ok bir ipeksi koza, hatta rahimsel bir koruma edimi ile anlamdatr. Bu ayr bir yazy hak edecek bir ayrmdr o yzden burada koruma/kollama durumlar ile uzun uzadya durmak niyetinde deilim. Ben ban rtlmesindeki kimi siyasi imalar ya da armlar dnmek istiyorum. Burada da siyasi derken Kemalist lugatada bolca geen siyasi kisve deil derdim. Daha ok bni Arabnin siyasi metafiziinden ve Sennetin ehir beden ilikisinde faydalanmak amacm. Her ikisinde de mimari ile insan gvdesi, siyaset ile insan vcudu arasnda benzeimler vardr. Gvdenin ba ksm daima ykseklii ve ykseklie yakn olmay artrd metafizik merkeze de iaret eder. Kafa bir yerde metafizik aklarn gvdeden giri kapsdr. Bata bir baka gz metafizik irtibat gz de vardr. Dier yandan kafa tapnak ve saray gibi idare ile ilgili ksmlarla da alakaldr. Nasl tapnak metafizik bir alan yaratma, kozmos ile kaos arasnda bir ara blge kurarak kaosu kozmosa katarak onun kaos olma zelliine son vermek ise kalptan sonra kalpte metafizik bir ev fonksiyonu grr. Bu yzden geleneksel toplumlarn tmnde ba, rtldr. Burada ban rtlmesi hususunda cinsiyet ayrm olmadn sylemek durumundaym. Yani ba ister apkayla, ister pouyla ya da kefiye ile olsun rtlr. rt bir ykseklik simgesi, kiiyi hiyerarik dzende ste yerletiren bir eydir. Ayn zamanda tpk tapnak gibi bir eyi baka eyden ayran bir snrdr. Tm bunlar ekseninde dnldnde sanki bartsnde tketilmeyen bir metafizik artk, bir, pay var gibidir. Sanki lahi dzen insanlara balarn rterek kendilerini, birere ktsal mekn haline dntrmeyi ilahi esinler ak bir kap yapmay ister gibidir. Bu yzden bartl melekler ifadesinin alegorik deerinden daha fazlas da dnlebilir gibi sanki. Bu ynyle barts bir koruyucu kap ilevi de ykleniyor olabilir. Kalbe kann pompalanmas gibi bata
97
Alaturka Laiklik kalbe metafizik aklar, ilhamlar aktaran bir kanal gibi fonksiyon yklendiinden ban rtlmesi gerekmekte, bylece koruma altna alnmaktadr. Elbette bu yazdklarm daha ok armlar, yoksa bartsnn snnet ve fkh ekseninde daha ok boyun ve gs blgesini de kapsayacak biimde kapatlmas olduunu biliyorum. Ama anlam ucu ak bir dnme abasn ieriyorsa ve din de bir yanyla dnyaya baksa da, dier yanyla metafizik bir dzlemi tayorsa ban rtsne dair fkhsal anlamndan daha derin armlara yer amak iin bir kst olmad kansndaym. Kalbin rts Batan kalbe getiimizde akla kudsi bir hadisin gelmesi kanlmaz mealen yere ge smadm mmin bir kalbin iine sdm emanet kavramnn bu hadisle birlikte armlar yapmas da cabas. Kalb dan tana bile almaktan korktuu emanetin mekn da olama zellii tayor olmasn sakn. Kalb bu nedenle rtlmez, ban tersine kalb aktr, plaktr ilahi ilhamlar orada kendilerine bir tapnak ina etsin diye oras bayndr klnmaz, oras tezyin edilmez. Oray mamur edecek ve tezyinatlarla bir grsel lene dntrecek olan ilhamlardr. Bu yzden kalbin rtlmesi yaygn kullanm ile insann metafizik lemden nasibinin kesilmesi anlamna gelir. te tam da bu nedenle zlem Yazn sunum/videosuda bir gen kzn tad dviz bu duruma cuk oturur cinsten. Bizim Bamz rtl, Sizlerinse Kalbi rtl burada ift anlam ykl bir serzeni var. Hem bildik anlamda kalpsizlie yani merhametsiz, duygusuz, kalbin insani yumuaklktan yoksunluu anlamnda katlk, hem de kalbin ilahi mesaja kar kapall anlamnda kalbin mhrl olmas. Her iki durumda da kalpler sar ifadesi brokrat katlna uyuyor. Malum Max Weber brokrasinin zelliini gayr- ahsilik ve iini mutlak bir aklclkla yaparken duygularnn iine sirayet etmemesi gereklilii, Bu duruma en uygun dne polislerin durumu. Polislerin ou belki olaan artlarda gsteride olacakken gstericilere kar (solla kyaslandnda daha yumuak kalsa da) kalblerini incitecek bir sert muamele gsterip kzlarn karsnda adeta bir duvar gibi dikilmekteler. Bu duvarszlk tam da brokratik kat kalplilie denk dyor. Bir btn olarak devlet aklnn kat kalbli olduu, kalplerinin ilahi nasipten kesilmiliinin de bir sonucu olarak katlat sylenebilir. Bu anlamda devletin kalbi rtlmtr ya da Kurani deyimle mhrlenmitir. Ancak bu halin ayn zamanda bir azgnlk hali olduu ve ilahi amarn bu durumdakilerin ensesinde patlayaca dnlrse brokrasinin de Weberyen kat kalplilii ve zalimlii nedeni ile balarna gelecek var konumda olduklar sylenebilir. Fakat kalbin rtsnn bir yan anlam daha olabilir. Oda kalbin ayara kar rtnmesi, yani tam da rtnmenin rtnlenlere kar yabancln ima eden bir durum. Bu durumda kalbin rts halis bir imanla tam teslimiyet halinde gelen sekine halini de ima eder ki bu metafizik manada bir mirac halidir de. Kalbin
98
Alaturka Laiklik rtlmesi kiinin artk kadnsln, kadns beeni de dhil tm istemlerini unutmasn, yani nefsan anlamda bir hareketsizlii de ima eder ki bu da rtnn cinsiyetli cinsiyetsizlii ile rtr. Buraya kadar kendimce rtnn bana esinledikleri zerinden bir eyler yazdm. Bunu yapmaktaki amacm ebetteki sz konusu videodaki kadnlar ile dayanmak. Onlarn rtsnn saygnl zerine kendimce sosyolojik bir takm eyler sylemekti. Kukusuz rt tketilemeyecek kadar zengin armlar olan bir sembol. zerine felsefi, antropolojik ksacas insan bilimleri ekseninde bir sr ey yazlabildii gibi metafizik sembolizm zerinden de birok ey sylenebilir. Bu derin havuzu doldurmak iin imdi susma deil sz syleme zaman. Bu yazy post modern an semiyotik gerillalarnn baarl bir temsilcisi zlem yazn sunu(videosundan yola karak yazld. O video zerine bir sr ey yazabiliri ve yazlmalda. Grnt diliyle sylenenler sz diliyle de zenginletirilmeli. NOT Bu arada bu gne dek yazdm yerler iinde bir yazar olarak en mutlu olduum, geri dnlere de ziyadesi ile memnun kaldm bu site beni bahtiyar etti. Yeil gazetede kan ve orann okuru iinde karlk bulmak bir yana ar eletiri ve polemiklere neden olan tevhidin ve hikmetin anlam yazm burada tam tersi bir etki yaratt. Eletiriler bile ylesine nitelikli ki o eletirenlere bile ne kadar mteekkir kalsam azdr.
Fikir Platformu
99
Alaturka Laiklik
thal kavramlar szl 1: Laiklik (Faruk Saim Akhan) Fransz ihtilal-i kebirinden sonra ortaya kan kavramlardan biri olan Laiklik, TCnin kuruluu ve sonrasnda en ok kulland kavramlardandr. htilal sonras Fransasnda ateistleri ve farkl inantaki insanlar, bir devlet gibi hareket eden ve ihtilalle stnln kaybeden kilisenin crmnden muhafaza iin oluturulan bir dstur olan Laiklik, TCnin ithal etmesi sonrasnda yeni bir devlet olan ve henz kurumsallaamayan TCnin her derdine deva olan bir kurtarc olabildi. nk o dnem en byk tehlike irtica(gericilik)yd . Gericilikten kast udur. Kurulan rejim halkn talepleri dorultusunda deil darbe yoluyla, tepeden inme kurulmutu. Dolaysyla halkn reddetmesi kuvvetle muhtemeldi. ayet halk olur da geriye (meruti ynetime) dnmek isterse diye yeni devletin kendine kalkan yapt kavramd Laiklik.
Fikir Platformu
100
Alaturka Laiklik Halbuki lkenin ounluu Mslmand ve devlet adamlarnn dindar olmasn istiyorlard. Laiklik ise iinin doldurulmasndan sonra tam olarak bunun aksini iktiza ediyordu. Laiklii reten toplum iinde ateistler ve kilise kartlar ounluktayd ve onlarn hakkn muhafaza iin byle bir yola gidilmiti. stelik o dnem devlet ileri ve zellikle eitim kilisenin etkisinde verimsiz yryordu. Laiklik buna da son vermi, ii ehline brakma yoluna gitmitir. Bir dier hikmeti ise, kilisenin toplum zerindeki etkisini kendi kar iin kullanan ruhban snfna engel olmaktr.(1) Oysa slamda ruhban snf yoktur(2) ve o dnemde TC Laiklii dindar vatandalardan gelen her trl talebi geri evirmek iin kullanmtr. Unutulmamas gereken bir dier nokta htilal sonras yasalatrlan Laikliin imdiye kadar sylediklerimizi ihtiva eden dier bir amacdr: Laiklik temel olarak vicdan hrriyetini amalar. Vicdan hrriyeti devletin devlerindendir. Devlet her vatandann istedii dine inanmas ya da ateizmi seme zgrln korumak zorundadr. Hibir vatanda bir dierine inanc dolaysyla bask kuramaz, inan dayatamaz. Bu noktada Laiklik ve slam atmaz. Zira slam anlayna gre dinde zorlama yoktur.(3) Yani kimse zorla inan sahibi edilemez. Buna gre Laikliin Trkiyede baarl olarak uygulnamas gerekmektedir. Peki neden hala biz laikti deildi tartmas yapabiliyoruz? Cevap bata da sylediimiz gibi TCnin ithal kavramlar kullanma politikasdr. TC, toplumu maniple etmek iin ithal ettii kavramlar kullanm, onlara iine gelen manalar yklemitir. Laiklik vicdan hrriyetini intac ederken, TC kelimenin manasnda yle bir tahrifat yapmtr ki dpedz din kartl olarak okunur olmutur. Brokratik elit Laiklii dindeki lakaytlna, hatta din kartlna perde yapmtr. Gele gele gnmze devlet gelenei olmutur bu. Bugn bir general dine kar tepkili halini, ya da dindarlar hakkndaki faiste grlerini Laikliin ardna gizleyebilmektedir. Oysa laiklik Faizmin aksine dinin kullanlmasn engellemeyi salamay amalar. () Konunun dier bir boyutu da devletin toplumu ekillendirme isteidir. Normal koullarda toplumun devleti ekillendirmesi gerekir. Oysa TC darbe yoluyla kurulan bir sistem(4) olduundan bu en basit kaideyi bile gz ard etmitir. En bandan beri toplumu ekillendirmeye almtr. Laiklik, devletllerin zihinlerindeki toplum tahayylne ulamalarn salamak iin kullandklar argmanlardan olagelmitir. En bandan beri dinde lakayt, milliyetilikte ar hassas bir toplum oluturma hevesi iinde olan TC kurucu kadrosu, halkn bu planlarn akim brakan direnii karsnda ar g kullanmndan kanmamtr.(5) Bugne geldiimizde Laiklik, brokratik elitin zerine titredii bir mirastr. mtiyazlarn korumalarnn tek yolu bu elitin dnda kalan kitlenin sindirilmesidir. Bu kitlenin ounluu dindar olduundan taleplerinin geri evrilmesinde yine
Fikir Platformu
101
Alaturka Laiklik Laiklik kullanlmaktadr. Her hak talebi Laiklik mikyas alnarak llmekte ve yok saylmaktadr. Oysa burada asl l frsat eitlii ve zgrlk olmaldr. rnein, hakl bir talep olan istedii gibi giyinebilme zgrl srf dindarlar istiyor diye Laiklikle llp, sistemin kendi ileyiiyle ve brokrasi marifetiyle reddedilmektedir. Barts yasann ortaya kma sreci incelendiinde oluturulan ruhban snfnn ne ie yarad daha iyi anlalacaktr.(6) Yukarda da belirttiimiz gibi Laikliin birincil devi vicdan hrriyetidir. Dindar olamaynlar dindarlardan korumak deil, devletin her bireyi istediine istedii ekilde inanma zgrl salamasdr. Ancak devlet elitin elinde oyuncak olduu srece Laiklik ilevselliiyle kullanlacaktr. Sorun Laiklikte deil evrensel hukuk dilinin yerlememesidir. ncelik bu noktada olmal evrensel bir hukuk dilinin yasalarmza ve brokrasimize yerlemesi iin allmaldr. Minimum devlet gr, Trkiyede minimum brokrasi olmak zere uygulanmal, brokratik elitin imtiyazlar sonlandrlmaldr. Ancak o zaman, vicdan hrriyeti zerine rahatlkla tartabileceiz. Dipnotlar: Bu adan bakldnda, Laikliin bugn brokratik elitin elindeki imtiyazlar sonlandrmak iin kullanlmas gerekmektedir. TCnin daha sonraki dnemlerde rettii MSP ve trevi partiler Trkiyede ruhban snf oluturma gayretlerinin sonucudur. Dinde zorlama yoktur; doruluk sapklktan, man kfrden iyice ayrlmtr. Bakara Sresi: 2:256. TC devletin devlerini gerekletirmekten ylesine uzaktr ki ancak sistem vasfn tayabilir. Temel felsefesinde topluma hizmet deil toplumu ekillendirme olduundan tahripkr bir sistemdir denilebilir.
(5) (4) (3) (2) (1)
nkilaplar ve istiklal mahkemeleri en gze batan rneklerdir.
Bu yaznn konusu olmadndan ruhban snf oluturma meselesine girmeyeceim fakat bu konuyu mutlaka bir baka yazda aacam.
(6)
Fikir Platformu
102
Alaturka Laiklik
Bugn hl pazartesi (Nayat Karakse) Kaplar ak brakanlar iin (Henz zgr Olmadk-Hayy Kitap) Ocak aynn sonuydu, Trkiyede trban tartmalar balamt. Ben o srada Londradaydm. Uzaktan izliyordum tartmalar. Canm sklyordu, kendi kendime ama u uyduyu, izleme Trk kanallarn, tebdil-i mekanda huzur aramak iin gelmisin, tadn kart diyordum ama olmuyordu. nk meseleletirilen bu meseleden kendimi ayr
tutamyordum.
Bir yandan kendimi sokaklara vurup , ehrin havasn soluyorum. Bir yandan da arta kalan zamanlarda ktphaneye gidip tezime aratrma yapyorum. Ktphaneye gidiimin nc gnnde iki bartl kzn, bir kippal erkein, sar salar ve kalkk burunlaryla iki ngiliz kzn bir arada, zel alma odasnda
103
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik ders altklarn gryorum. O grnty ok seviyorum. O odaya bakarken, Trkiyedeki tablo aklma geliyor istemeden, iim burkuluyor. Bir fotorafnz ekebilir miyim diye sormak istiyorum, ama soramyorum bir trl. Hafzam deklanre basyor hi unutmamak adna o kareyi. Bir gn biz de byle olabilir miyiz? diye soruyorum kendime. Sadece insanln ortak paydasnda buluarak, amasz, kelimelerimizi trnak iaretleri iine almadan, kuramadmz cmleleri kurarak yaamamz mmkn olacak m, diye iimden geiriyorum. Teyzemin evine dnyorum, televizyonu ayorum, akademisyenler trbanl renciler derse girerse biz girmeyiz diye haykryorlar. Ktphanedeki fotoraf canlanyor zihnimde. Canm sklyor. Hala niversite rencisi olduumu hatrlyorum, o akademisyenlerle, rencilik hayatmn son dneminde karlamamay diliyorum. Nitekim dn vakti geliyor, uakta gazeteleri alyoruz. Yanmda annem, onun yannda bir baka kadn oturuyor. Barts tartlyor manetlerde yine. Artk serbest olsun diyorum, bu kadar zaman, bunca gasp edilen eitim hakk, gasp edilen hayatlar, zgrlkler, ok ge kaldk diyorum. Annem bayla onaylyor. Annemin yanndaki yolcu, kafasn evirip bana bakyor. Gzlerindeki bak sevmiyorum, dnp bir daha bakyor. Kolumda hal bileziimle, nmde Jack Kerouac n Yolda kitabyla, salarm sarl ve en nemlisi bamn aklyla, belli ki izdiim imajla, badatramyor bartsn savunmam. Akademisyenlerin niversitede zgrlk bildirisine imza attklarn gryorum gazetede. Yreime az da olsa su serpiliyor. En ksa zamanda rencilerin de byle bir imza giriimi balatmalarnn gerekli olduunu sylyorum anneme. Kadn bir ey diyecekmi gibi oluyor, nitekim diyemiyor ama baklaryla ok eyi anlatyor. Peki bir Ermeni neden savunur bartl kzlarn okuma hakkn veya bartsne neden kar kmaz? Bartsnden mevzu aldnda, asl sen ne dnyorsun sorusu yneltiliyor bana. Benim Hristiyan ve Ermeni olmam, asl benim ne dndme farkl bir mana yklyor. Belki de kimilerinin zihninde bir Hristiyan olarak benim eriat gelecek sylemine daha ok katlp, onlarla n sralarda yryp, otoriterliin ortak paydasnda yer almam bekleniyor benden. Merhum sosyolog Ulus Bakerin u tanmlamas geliyor hatrma hep o bilindik tartma anlarnda: Aralk, mesafe deildir. Mesafe birbirine ne kadar yakn, ya da rtm de olsalar iki ey, iki olgu arasndaki uzakl len eydir. Aralk ise, birbirinden istedikleri kadar uzak olsunlar, iki ey, iki olgu arasndaki yaknl len eydir. Dnyann en uzak yerinde gerekleen bir olay, bir isyan, bir smr, ikence ve eziyet, kk bir ocuun faveladaki Mutsuzluk ya da sevin tarzlar-bunlar bize aralklarla balanrlar.. yle ki onlar biziz, biz de onlar nk ayn sorunlar, -tek ve bir olan- ayn hayat yaamaktayz
Fikir Platformu
104
Alaturka Laiklik te ben her ne kadar Mslman veya Trk olmasam da aralklarla balanyorum bartl kadnlarla, Ermeni olduum iin de deil ama en ok da insan olduum iin. Biz onlar niversitemizde istemiyoruz, onlar ieri sokmamalyz, bunlar da nereden kt diyenlerle de aramdaki mesafe giderek artyor haliyle. Ben barts kartlarna, bartl kzlarn eitim hakkn, yaam alanlarnda var olma hakkn ve en nemlisi kendilerini diledikleri gibi gerekletirme haklarn sonuna kadar savunduumu, sylyorum amasz, trnak iinde cmleler kurmadan. Sonra arkadalarm, yle diyorlar unlara bak, altlarnda son model jeepler, kot pantolonlar, makyajlar . Ben de, bir bartl jeep de kullansa, yalda da otursa eitim haklarnn gasp edildii iin onun madur olduunun altn iziyorum. Kar olanlar her daim bartlleri bu, u gibi iaret sfatlaryla nitelendiriyorlar. Adeta bartl kadnlar nesneletirerek, insandan soyutlayarak, rtnn altndaki insan grmeyerek. Bu tr tartmalarn ardndan barts kartlarnn hep bir anahtar deliinin ardndan, bir odann iersine bakarmasna baktklarn dnyorum meseleye. Bir anahtar deliinin iinden odaya baktmzda odann iindekiler her daim ok byk gzkr ve sadece belirli paralar grebiliriz. Delik bizi btnden alkoyar, nfuz edemeyiz tamamna haliyle, idrakten de yoksun kalrz sonu olarak. Elzem olan o kapy ap ieriye girebilmek. Biroumuz ieri girmeyi baaramyoruz o kapdan, girmediimiz gibi kilit vuruyoruz kendimizce ve sadece gzmzn setii belirli paralarla, belli grntlerle yetiniyoruz. Fakat, o kapy ap ieriye girebilenler baka eyler grebiliyor. Bir karlama an yayor her iki taraf da. Ayn ekilde odann iersindeki bartl kadnlarn nyarglar varsa onlar da krlabiliyor bu buluma sayesinde. Mesela ieri giren kadnlar, aslnda mutlak iyi insan olmadn, bartllerin aslnda hi de sandklar gibi kt, gerici, banaz, cahil olmadklarn grebiliyor. Bartl kadnlar da barts takanlar arasnda da kt niyetli insan olabileceklerini, iyiliin de ktlnde insana mahsus olduunu anlatmaya alyorlar. Ba ak kadn o odada, kendisine rastlap aslnda etrafndaki birok insann laiklik maskesi altnda kayglarnn ekonomik, snfsal olabileceini de dnmeye balayabiliyor. O kapdan girince bartl kadnlarla birok ayn ortak noktada buluabileceini, ayn zevkleri paylaabileceklerini de grebiliyor. Muhafazakrln, kendisini modern, Batl, ada, laik olarak tanmlayan kadnlar iin de geerli olabileceinin farkna varyor, moderni muhafaza edebilmek iin de acaba ok mu otoriterletik diye sorabiliyorlar kendilerine ba aklar, kim bilir? Bartl kadnlarn da Sivas katliamn knadklarn, ayn ekilde o kadnlarn Hrant Dinkin lmne de zldklerini, Gonca Kuri iin hissettikleri gibi, Uur Kaymaz iin de ac hissettiklerini grebiliyorlar. Hatta bartl kadnlarn tamamnn zorla balarn rtmediklerini, ocuklarn da zorlamadklarn, ocuklarn balarn rtmeye alan aileleri de eletirdiklerini grebiliyorlar zamanla o odada. O odadan bir kere ieri girdiklerinde aslnda bartl kzlarn zgrlemek, niversitede okumak iin yeri geldiinde ailelerine kar da mcadele ettiklerini de renebiliyorlar.
Fikir Platformu
105
Alaturka Laiklik Birden baka bir tablo ortaya kyor o bulumada. O oda birden iki tarafa da ait oluyor. Her iki taraf snrlar kaldrp, bir olabiliyorlar. Beraberce bedenlerinin cumhuriyet, din, modernlik, gelenek adna denetlenmesine kar kabiliyorlar. Bartsz kadnlarn cinsel meta olarak alglanmasna kar duru sergilerken bartller, ba aklar da rmcek kafal olarak deerlendirilmesine kar kyor bartl kadnlarn. Mesafe alyor, aralklarla balanyorlar birbirlerine, belli bir sre sonra da ne fiziki ne de zihinsel aralk kalyor ortada. Sen varsan, ben yokum demek yerine sen yoksan ben bir eksiim diyebiliyorlar. Fakat te yandan, gerek dini, gerek de laik tutuculuklarna devam edenler, zmir sahilinde ba ak olann koluna girmeyi kabul edip, tutucu bir evrede mini etekli arkadann koluna girmesine izin vermek istemeyenler, o odadan kendi bildikleri ynde yol alarak, malup olarak, bir eksilerek ayrlyorlar. Kendimizi siyasetin kisvesinden, bizlere dayatlan ideolojilerin tahakkmnden arndrarak, o kapdan ieri girmemizin veya o kapy ardna kadar ap darda buluabilmenin elzem olduunu dnyorum. O ktphanedeki fotorafn sadece hafzamda ho bir kare olarak kalmamasn, Trkiyede de o kareleri, diyalogla, duygudalkla, birbirimizi dlayarak deil, birbirimize dokunarak yaayabileceimize inanmak istiyorum.
Fikir Platformu
106
Alaturka Laiklik
Biz unutamyoruz, ya siz? (Cemile Bayraktar) S. , A. ve Annelerine Ben normal insanlardan daha fazla onur taknts olan biriyim hatta benimki onurlu olmaktan ok bunu taknt haline getirmi bir hal.Tmyle ac diyebileceimiz bir yk bizimkisi ama yine de o onur takntm nedeniyle meseleyi olurda mazlum edebiyatna balar korkusuyla actmadan ele almaya alyorum hep ama deimiyor sonu bu hikayenin sonu hep ac ile bitiyor ben actmyorum,olay ac ben ne yapaym?Ben actmyorum,o acyor. Acl bekleyilerde bile insan aryor insan ben kampsteydim ve olduka yalnzdm belki yalnzdk da diyebilirim,Tp Fakltesi giriinden sonra gvenlikler yolda otobsleri durdurup otobsn ierisinde bartl rencilere faklte snrndasnz deyip ba atryordu ben okula arabayla gidiyordum orada bartl ve yalnzdm ve byk ehirlerde deil daha kk bir ehirde olmann verdii ve imdiki gibi konuabileceimiz ortamlarn olmadnda hesaba katarsak duyabildiim ou kez kendi sesimden fazlas deildi.Yalnz ve habersizdik bir o kadar akn mcahit ve mcahide herkes topran altna girmiti.Sadece onlar deil elbet,benim okuduum niversite lkc insanlarn ounlukta olduu bir nevi bu ekilde kadrolam bir niversite idi.Yasak ben ikinci snfta iken balad,birinci snfta okula bartl bir ekilde gidebildim.Hatta okulun lkc reislerinin bartl baclarydk,BBP kanall
107
Alaturka Laiklik Alperenlerden deil,Mhp kanall lkclerden bahsediyorum.Onlar okulda her ke ban tutmu,sr halinde gezen,aralarnda fiziken en irisinin reis olarak anld bir klik oluturmulard okulda.Hatta bazen derslere girmiyor kendi fikirda hocalar tarafndan kayrlyor ve yoklamalar alnmyordu.Hatta okulun ilk haftalar kantini kapatp herkesi zorla ayaa kaldrp,Trk Bayra ap stiklal Mar okutuyor,elleri ile malum hareketleri yapp lkc Hareket Engellenemez sloganlarn Kampsn koskoca kantinine savuruyorlard.Ya Allah Bismillah,Allahu Ekber i ok seven bu babayiitlerde mcahit ve mcahidelerle birlikte topran altna girmilerdi.yle bir sessizlik hakimdi ortama,az bir zaman sonra ben de artk gitmez oldum okula zaten son gnlerim bedeninden daha byk gsleri ile beni rkten renci ilerindeki kadnn elime uyar kadn tututurmak hevesi ile peimden olan hzyla komas benimde kamam ile akp gidiyordu.O kouyor ben kayordum onun tek derdi kad avucuma sktrmak iken benim derdim ise hem kadnn dt an olacak depremden ve kadn elime tututurulmasndan olacak depremden kamakt.Ben yar glen yar alayan halimle olay sca scana anlayamam iken bana olayn en ac halini anlatan en samimi dostum ve ablas olmutu onlar daha dar bir alanda Eitim Fakltesinde idiler.S. ve A. ben onlara aladm kadar kendime hi alamadm devamn getiremeyeceim belki yarna Yarn S. benim en samimi arkadam,ortaretim birinci snftan bu yana hereyimi paylatm dostum,canmnii,cinsinden bir cmle benim iin.Tuhaftr ben ok daha rahat hatta belki mark,biraz daha zen isteyen biri olarak ekillenirken o daha salam,sert bir o kadar ciddi bir kz olarak ekillendi.Hayatmzn 28 ubat aclar ile tsunami yaamasna kadar beni hayat ierisinde koruyan kollayan bazen dost bazen ablam olabilecek bir ilikiydi bizimkisi,yle iten ve samimi.Okul dna tadmz dostluumuz,ailelerimizin tanmas,annemler tatile gidince S.nin bizim eve kamp kurmas,uygun frsatta benim de onlara sk ziyaretlerim sonucu S.nin ablas,A. abla ile de olduka samimleiyoruz.A. daha sakin bir kz,biz olduka cvl cvl ve hareketliyiz,kkr krr bir parlt var yzmzde.Garip bize oranla A. ok daha renksiz,bir skut gibi A. bizim yanmzda,A. even pek kmyor daha ok kendini eve hapsetmi gibi.A. bizden 34 ya byk,zaman sonra reniyorum,A., .H.L ortaokuldan terkmi,o dnem yine ba gsteren barts yasa,sanrm 80lerin sonuna rastlayan bir dnem.O dnemde hortlam olan barts yasa hayatnn ilk zamanlarnda gelmi bulmu A.y o zamanlar anlamamtm,zaman sonra hayat bizide gri klnca anladm,A.nn yreinden yzne yansm renksizliin nedenini. Lise hayatm,bu yllar ok daha gzel klan S.nin dostluuyla bitiyor.niversiteye hazrlanyoruz.S. ders alyor ben hayatm boyunca ders almadm yine almyorum.Kitap okuyorum ama ders kitab deil canm ne isterse onu okuyorum.Gittiimiz dershaneler farkl ama biz yine kopmuyor haftada en az bir kez konuuyoruz ve susmayan telefonlarda dnyay birbirimize anlatyoruz,hi kopmuyoruz.Ben o yl okumay istemediim bir blm kazanyorum,ne yapmak istediim i ne de okumak istediim blm o yllarda benim iin sorun deil olduka elenceli bir blm,okula baladka seviyorum blmm,niyetim belli ; biraz bu blmde elenip buray bitirip baka bir
108
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik blme gemek.S. o yl kazanamyor,gelecek yl o da artk bir niversiteli,blmn ok seviyor o.Ben ikinci snfa balyorum,S. birinci snfa.Ben ayn niversitenin Kamps ksmndaym,o Eitim Fakltesinde,biraz bydk ama yine yzmzde bir prlt var bu kez liseli olmann lts deil de niversiteli olmann parlts var yaamlarmzda.Hayat bizim iin byle devam ederken,S.den ok sevindirici bir haber alyorum ; Cemile,sana birey syleyeceim,ablam hani ortaokuldan barts nedeni ile terk idi ya,kimseye sylemeden kendi abasyla lise renimini Ak Liseye girip,dardan bitirdi ve yine kendi abas ile bir dnem dershaneye gitti,o da benimle ayn niversite de .. Blmn kazand .Nasl seviniyorum,telefonda lklar atyorum.Zihnimde A. ablann gri yzne canl bir renk yerletiriyorum,onun kadar seviniyorum.nk benim arkadalarm olan bu iki kardein birbirine olan sevgi ve dknln ok iyi biliyorum.Hemen hayallere dalyoruz.S. ve A. abla ayn zamanda niversiteyi bitirecekler,ayn zamanda greve balayacaklar,iki karde yapmay istedikleri tek ey olan o kutsal grevlerini yaparken,birlikte yaam paylaacaklar.Hayat o yl byle gzellikle ile geliyor bize.A. abla da eitiminin ilk yllarnn verdii acdan bu ekilde kurtulacakNe gzel Hayat bizim iin o anlk sevinciyle devam etmiyor.Daha bir Yeilam havasndayz,koup oynadmz anlk yeillikler var o kadar.Biz yle tebessm ederken,kendimizi hayat yenmi sayarken kt adam sevincimizi en irkin tonuyla kesiyorTvler baka baka hi duymaya alk olmadmz eyler sylyor,birileri aklamalar yapyor,ortalkta tuhaf istihbaratlar geziyor,sokaklarda cppeli ve sarkl adamlar var.Hkmet devrilecek,cmlelerinsan olayn iinde iken anlayamyor.yle garip gnlerden biri daha,S. beni aryor alamakl,artk okula bartl giremeyeceimizi sylyor.Ben olduka rahatm,samalama diyorum,olmaz yle ey,ne mmkn?nsanlar sokaa dklr,Mslman bir lke buras.Gnler merak ve endihe ierisinde geiyor.lk paragrafta yazdklarm yaamaya balaynca ve kimsenin yle sokaklara dklmediini grdke,iimde tanklar yrdke yrdke anlyorum,o prlty kaybetmeye baladm.Okulu mz de brakyoruz.S. ile sk sk hatta eskisinden ok daha sk gryoruz,anlatyoruz,konuuyoruz olmuyor bitmiyor,deimiyor.Her grmemizde daha bir renksiz,daha bir solgun.Zaman getike S. daha bir soluyor,daha bir zayflyor,srekli hasta.Tuhaftr,gittii doktorlar yaptklar tahlil sonularn bir hastala rastlamyor ama S. hep hasta.A.dan pek bahsetmiyoruz,bahsedemiyoruz.Biz bir kez,o iki kez vuruldu.A. abladan haber yok,bu kez daha sk bir esaret ile A. kendini daha bir eve hapsediyor.Yllar byle gelip geiyor.S.lerdeki toplantlarmza eskisi gibi katlmyor A. abla,hayalet bir kz gibi sadece sessiz ve renksiz.Biz yine bir kuvvettir grmeye devam yle tutunmuaya alyoruz hayata.Zaman akp geiyor yaam ve kaderi paylatm bu arkadalarmla her bulumamzda mutlaka barts konusu alyor.Hani o ilk ak tarafndan terk edilen kadnlar vardr ya,ardndan bir daha hikimseyi sevmemi ve evlenmemi,her azn atnda ilk akndan bahseden,i burkan ykleri olan o kadnlar gibiyiz,bu terkedilii her konumamzda anyoruz.Bir kayp gibi sanki seni unutmadk der gibi bir anma trenidir geiyor aramzda.Birbirimize sarlp alyoruz baka da birey yok zaten.Araya bazen bizimle hayat ve kaderi paylaan arkadalar sktryoruz,failleri farkl ierii
109
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik ayn ac anlar btn bizimkisi.Her mutsuzluumuzu oraya balyoruz.Unutmuyoruz,ama unutuluyoruz.Unutmuyoruz ama unutuluyoruz.Unutuluyoruz.Yllar akp gidiyor herkesin yaamnda bir deiiklik bir akkanlk var ben,S. ve A. abla biz deimiyoruz,biz o yllara aklp kaldk,orada yle kzn acs deil elbet,ynlar o yllara saplanp kald.Herkesler yeni yllar ile yenilendi,biz o yllarda kaldk,tek bir harf almadan zerimize ve deitirmeden hibireyi.Tozlana eskiye o yllara taklp kaldk,dokunmadan,dokundurmadan.Kendi acmzda doyurmad o yllarn hesapkarlarn ailelerimiz de vuruldu o zamanlar.Okulu brakp brakmama kararnda S.nin ailesi ona brakt karar,benim ailem de nasl istiyorsam yle davranmam konusunda beni zgr brakt.Kendi aclarmz arasnda kimseyi grecek gzmz yokken S.nin annesi birden hastaland.Kolay deildi iki kznn niversiteyi brakmas,kzlar daha kolay atlatmaya alt ama o atlatamad.S.nin annesi de bizim ac ykmze en ba sralardan yerleti.Orada o alak bir tepenin stnde kurulmu,iki katl o ev de ben kadnn hikayesinin aclanmasn izledim hep kendi hikayemden daha ok hissederek. Gariptir,20 yla yaklaan dostluumuzda her ahh ettiimde yanmda olan beni hayattan korumaya alan arkadam ben koruyamadm,kendi hikayesine,anne ve ablasnn hikayesini ekleyerek yaad o.Ben elim kolum bal bir damla su dahi olamadm onun yreine,kupkuru,yandkVefasz gibi hissediyorum imdi kendimi tek yaptm kendimden ok zlmek,bu kadar ssz bir aba benimkisi.Tutamadm elinden,kurtaramadm onu ve kendimi ve A. ablay ve annelerini ve yzlerce bartl kz.Belki,belki Birka ay sonra S.nin doum gn bu yl ki armaan dierlerinden daha bir farkl.Bu yazy armaan edeceim ona.Biraz daha hzn,belki biraz daha tazelemeSadece sonucu deitiremedim ama derdin derdimdir.
Fikir Platformu
110
Alaturka Laiklik
Topluine, Cop ve Byk (Takunyal Topluine) Yazar: // Topluine tedirgindir. Eli kalbinin zerinden inmemektedir. Topluine, mhendislik fakltesinin drdnc snfnda okuyan, kendi halinde, sessiz sakin, okula her giriinde kapdaki coplara selam veren, kimseyle sorun yaamayan baarl bir renciydi. Yllardr bartsnn stne apka takarak geldii halde, faklte sekreterlii tarafndan okula giriinin yasakland sylenmiti. Peruk takmas isteniyordu. Ya da aacakt. Copu ikna etmeyi baarabilse bykla grmeye gidecek, okula niin alnmadn birinci azdan dinleyecekti. Mant kravatla kartran bya, bu uygulamann mantkszln anlatabileceini hayal etmiyor da deildi.
Fikir Platformu
111
Alaturka Laiklik Topluine, o gn de okula apkayla giremedi. Cop, tam ikna olacakken birden duraklayp, Ben de emir kuluyum kzm. Beni dinle, peruk tak, yazk olmasn diyerek srtn dnyordu. Finallere bir hafta kalmt. Bu olay bir hafta iinde muhakkak zmeliydi. Snf arkadalaryla konutu. Arkadalar, topluineyi yalnz brakmak istemediler. Okula onunla birlikte gelecek ve o olmadan snfa girmeyeceklerdi. Bu esnada B Plan da hazr olmalyd. Birinci plan baarl olmazsa, kzlar, copu dverek etkisiz hale getirip snf arkadalarn okul kapsndan ieri atabilmeliydiler. // Cop tetiktedir. Eli kalbinin zerine gelmemelidir. Kapda, dikkatle, bir sana bir soluna bakyordu cop. Arada bir telsizi eline alp asayiin berkemal olduunu mjdeliyordu bya. Terfisini yeni almt. Cop ba olmak kolay deildi. Kim bilir daha ne terfilerin eiindeydi. Konumunu iyi korumal, gzlerini byn dilerinden ayrmamalyd. Ne kadar di grrse o kadar salama alnrd sicili. Bir de u topluine olmasayd Cop, byn topluineyle son zamanlarda niye uramaya baladn anlamyordu. Hlbuki drt yldr byk ayn byk, topluine ayn topluineydi. Tm bunlar dnrken, bir grup gen kzn kendine doru gelmeye baladn grd. Kzlardan biri ne karak, topluinenin neden ieri alnmadn sordu. Cop, tam Yassaa diyecekken hepsinin ayn anda konumaya balamasyla aknla urad ve topluinenin kampste ilerleyen belli belirsiz siluetinden bu karmaann esas amacn anlad //Topluine kararldr. Kalbi elindedir. Topluine, bir gn nceki zaferle birlikte gururunu tamir etmi ve ne yapacana karar vermiti. Bir hafta sonra finaller balayacakt. Arkadalarn yannda silah diye tayamazd her saniye. Bykla konuacak ve bir aydr okula apkayla neden alnmadn soracakt. Bir kereliine de olsa peruk denilen cad sann iine koyacakt kafasn. Yasaksa, drt yl boyunca neden uygulanmamt? Yasak deilse, bu uygulama neyin nesiydi? //Byk kstahtr. Eli kalbini rtmektedir Byk, misafiriyle birlikte yemekleri midesine usul usul indirirken kapsn tklatan topluinenin merakl ve ekingen ve fkeli ve rkek baklarn yakalad. Nihayet istedii olmutu. Yasaa kendiliinden teslim olmas gerekirken, arka yollardan dolaan bu takunyal topluinenin zerinde glgesini grmeliydi. Elini yakasnda gezdirmeli, nefesini ensesine boca etmeliydi. Barts takmamak deildi mesele, bu takunyal topluinelerin uvaldz olmasnn nne gemeliydi. Bunun iin, zaman zaman iktidarn test etmeli, dilerini bilemeliydi. Topluine kendini tanttktan sonra, Okula apkayla alnmyorum bir aydr. Siz tembihlemisiniz coplara, yle dediler. Okula her gn kadn-erkek onlarca kii
112
Alaturka Laiklik apkayla giriyor. Kimse onlara yasak olduunu sylemedi. Bana da yle, drt yldr Deien ne? deyince, Demek ki, imdi gze batmaya balamsn. Okula apkayla girmek yasak deil, onlar yanl anlam, derslere girilmeyecek dedim ben. Hocalara saygszlk olmasn istemeyiz deil mi? dedi byk. Kinini, suratna yaylan keskin ve yayvan srtla gizlemeye alan byn gzleri, topluinenin kalp eklini alm sklan yumruklarna takld. //Topluine direncin kendisidir Kalbi, elini att her yerdedir. Byn mant yoktu, iman yoktu, insaf yoktu. Dikdrtgenlerden honut deildi, etrafndaki her ey przsz, kaygan bir zemine sahip ve yuvarlak kafasyla uyumlu olmalyd. Bu rk sahneyi datacak en ufak bir sivrilie tahamml yoktu. Topluine, byn srtnn ardndaki kini ve korkuyu ve fkeyi fark etti. Tandk hislerdi bunlar. Onunla karlamadan nce o da ayn haldeydi. imdiyse, umutla kark bir fkenin sahibiydi. Varlnn kendisi rahatszlk sebebiydi nk. Saf, katksz bir diren haliydi. yleyse, rahatszlk vermeye devam etmeliydi
Fikir Platformu
113
Alaturka Laiklik
Aileni mi seversin devletini mi? mam-Hatipli Bireyin dram (Okan Arslan) Laiklik konusunda belki de yeryzndeki en hassas lke olan Trkiyede yllardr zmlenemeyen ve zerinde uzlalamayan konu bizzat Laikliin kendisidir. Zira, Trkiyede devletin kendine has bir Laiklik alglamas ve uygulamas vardr; insanlarn kendi aplarnda bambaka bir Laiklik alglamas. Devletin Laiklikten anlad Cumhuriyetin kurulu yllarndan itibaren, Devletin dini hususlara gre ynetilmemesi ve dini (daha dorusu slam) kontrol altnda tutmasdr. Cumhuriyetin Laiklik anlay, sadece Devletin deil ayn zamanda toplumun ve hatta bireylerin de Laiklemesi eklinde empoze edildiinden; aslnda Cumhuriyetin Laiklik dedii ey, Seklarizm olarak da kabul edilebilir. Devlet, dini devlet hayatnn tamamen dna atmakta; toplumda da dini kontrol etmekte ve dini, nemli lde bireyin kendi alanna ekmektedir. te yandan Cumhuriyetin Laiklik anlay, ayn zamanda Milliyeti bir tandans da tamakta ve Evrensel slam dinini, Trkletirme eklinde cereyan etmektedir. Nitekim, Ezann Trkeletirilmesi Cumhuriyet Devrimi ile birlikte Arap-Acem ekseninden uzaklaan Trkiyede slamn Milliletirilmesinin en somut rneklerinden
114
Alaturka Laiklik biridir. Bu anlay, zamanla Snni slamn devlete hkim olmasyla birlikte, herhangi bir dini ya da mezhebi referans almayan, ancak dini de mutlaka kendi kontrol ve istekleri dorultusunda ekillendirmeye alan erken Cumhuriyet dnemindeki Laiklik anlaynn yerini Snni-slam Devlet Laikliinin almasna sebep olmutur. Bu erevede, erken Cumhuriyet dneminde toplum hayatndan karlan dini kurumlar ve sfatlar, toplumun dini bir ekilde yaamaya devam etmesi sebebiyle yeni ihtiyalarn ortaya kmasyla birlikte nemli bir deiim gstermitir. Bu erevede ilk defa smet nn dneminde, memlekette cenaze kaldracak imamn kalmamas sebebiyle, ihtiya kabili, mam Hatip Okullar alm; ancak toplumda oluan bu ihtiya, zamanla mam Hatip Okullarnn mesleki okullar olmaktan ziyade dindar ailelerin ocuklarn, pozitif bilimlerin yan sra dinsel eitim de alabilmeleri iin gnderdii kurumlar haline dnmtr. Toplumdan gelen bu taleplerin, siyasi irade tarafndan maniple edilmesiyle birlikte de Trkiyede yzlerce mam-Hatip Okulu ortaya km ve mam-Hatip okullar baz siyasetilerin dorudan siyasi referans noktas yapt mekanlar halini almtr. in ilgin taraf, her ne kadar Milli Grn lideri Erbakan, mam Hatipleri bir tr oy deposu olarak grp, bu okullar iin arka bahemiz dese de, bu lkede en fazla mam Hatip Okulunu Laik Kesimin son dnemlerde daha bir sevdii, 28 ubatn unutulmaz Cumhurbakan Sleyman Demirel amtr. mam-Hatipliler, bir yandan baz siyasetilerin oy toplama deposu olurlarken; her ne kadar mfredatlar ve uyacaklar kurallar Laik devlet tarafndan belirlense ve tepelerinde kap gibi T.C. Milli Eitim Bakanl ibaresini tasalar da, yine bizzat bu Laik Devletin korktuu ve dolaysyla srekli gzetim altnda tuttuu kimseler olmulardr. te yandan, mam-Hatipli genler, mtedeyyin aileleri tarafndan da, hem Matematik, hem Fizik bilecek; ama ayn zamanda Fkh ve Kelamdan da anlayacak, gelecein nurlu nesilleri olarak grlmlerdir. Bu erevede, Laik Devlet, Laik Kurumlar (YK gibi) vastasyla mam-Hatiplilerin sadece mam olmalarn salamaya ya da mmknse TSK vb. Rejim nezdinde nemli yerlere reklenmelerini nlemeye alrken (kat say, puan vb. istatistiksel oyunlarla); mtedeyyin aileler, ocuklarnn ileride ne olurlarsa olsunlar mutlaka dini eitimden gemelerini istemekte; tepelerinde vampir gibi gezinen siyasetiler de mam-Hatiplilerin kann emmeye hazrlanmaktadr. mam hatipli, bu eytan geni iinde kendi geleceini kendisi tayin edememekte ve tabiri caizse hayatn bakalarnn inisiyatiflerine brakmaktadr. Baka bir ifadeyle, mam-Hatiplinin gelecei beik kertmesi misali, ok evvelinden belirlenmitir. Onun yapmas gereken bu gelecee harfiyen uymak ve bunun iin Laik Devletle Mtedeyyin Ailesi arasnda denge salamaya almaktr. Belli bir yaa gelip olgunlatktan sonra da, geriye dn artk mmkn olmadndan ailesinin yllar ncesinden kendisi iin verdii karar, Devletin getirdii glkler iinde yaamak zorunda kalmasdr. rnein, Mhendis olmak isteyen bir mam-Hatipliyi ele alalm. Bu gen ok kk yalarda ailesi tarafndan mam-Hatipe gnderilmitir. Ailesi onun dindar yetimesini isterken; devlet de kendisinin ancak imam olabileceini vurguluyor ve baka bir ey olmasn engellemek iin aba sarf ediyor. Ancak gen, belki sadece Mhendis olmak istiyor. Belki ok dindar da yetimek istemiyor. Ancak, okulu bitirip niversiteye girmeye kalktnda nnde bir sr engeli gryor: kat say engeli, YK engeli vs vs vs. Ailesinin verdii karar yznden ve Devletin verdii karar nedeniyle gl yayor ve istedii yere
115
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik gelemiyor. nk O bir mam-Hatipli. Ailesinin dini eitim alm Mhendisi, Kaymakam, Valisi velhasl medar- iftihar. Devletin ise korkulu ryas; Laik rejimi devirme ihtimali olan ancak ironik ekilde bizzat devletin retmenleri, okullar ve mfredat iinde yetimi biri. O yzden devlet onu, yol yaknken bypass etmeye alyor. Siyasetininse veli nimeti mam-Hatipli. Bunlara oy verecek ki, dini ve eitsel haklar korunsun. Oy verecek ki, yeni mam-Hatipler alsn; yeni mam-Hatipliler zuhur etsin. Bu tabloda ne kadar ok taraf var deil mi? Ama tek bir ey yok: O da mam Hatipli bireyin bizzat kendisi. Onu dnen yok; sesini duyan yok; sadece geleceini kendi elinden alm dindar bir aile; kendisinden rken bir Devlet; ve kendisini oy makinesi gibi gren siyasetiler var etrafnda. Ne ac deil mi? Bireyi dnen yok her zamanki gibi. Ne Devlet haz ediyor ondan; ne toplum; ne de aile. Birilerinin istedii gibi olursan; onlarn bireyi olursan sorun yok. Devletin Bireyi; Ailenin Bireyi; Toplumun Bireyi; hatta Siyasetinin Bireyi; her eyin bireyi olabilir mam-Hatipli; ama bir tek kendisinin bireyi olamaz bu lkede. Devlet dinden elini eteini ekip, gerekten laiklemedii srece; dinsel eitim devlet tarafndan yaplmaya devam ettii srece; aileler ocuklarn kendi egolarna gre eitmeye ve ynlendirmeye devam ettii srece bu lkede hibir bireyin Bireylik hakk olamaz. Bu hepimizin ortak dram kukusuz; ama gelecei YK toplantlarna ve orada tayin edilen kat saylara endeksli mam-Hatipli Bireyin dram daha bir trajik ne yazk ki.
Fikir Platformu
116
Alaturka Laiklik
Atatrk/Kemalist mahalle basks veya Ypranan TSK deil, benim! [Not: zel yaamla ilgili bir konu olduu iin yazarn kimlii anonim tutuldu. Yazlarn yaynlad kiisel sitesi ise burada.] Ben Atatrk bir mahallenin ocuuyum. Hem ailemin, akrabalarmn hem de tandklarmn, arkadalarmn byk bir ounluunu bu mahalleden insanlar oluturuyor. Sosyal ortamlarda (evde, barda, kafede, okulda, iyerinde) politik meseleler konuulmaya baladnda ise inanlmaz bir mahalle basksna maruz kalyorum. Daha yeni yaadm birka rnek: Geen hafta zmirden kalkp stanbula geldim; ama aileyi, arkadalar vesaireyi grmek, onlarla vakit geirmek. mek, elenmek vs. Bir nevi tatil diyebiliriz. Teyzemi ve lise andaki kuzenlerimi grmek iin birka gn teyzemde geceledim. Bir akam teyzemin yakn bir arkada eve geldi, oturduk muhabbete baladk. Kendisi 50li yalarnn sonunda, bir ila irketi sahibi, CHP yesi, kardei general olan ve lker Babula da aile dostu olan bir insan. Lise son snfa geen kuzenlerden biri, birdenbire ortaya bir laf att: Atatrk diktatr myd? X bey (bundan sonra X bey olarak gesin), Mustafa Kemal Atatrkn tabii ki diktatr olmadndan, kendisi iin hibir ey yapmadndan, ne yaptysa lkeyi kurmak ve ileri gtrmek iin yaptndan dem vurdu, uzun uzun. Dayanamadm, konumaya baladm. Atatrk, kendisi iin hibir ey yapmam olsa dahi, bu durumun onun diktatrlne bir halel getirmeyeceini, sonuta bir toplumun en tepesindeki insan olduunu ve szlerinin adeta bir emirmiesine kabul grdn anlatmaya altm. Diktatr kelimesinin, iyi ya da kt bir deer yargsyla deerlendirmeden, gerek anlamna bakldnda Atatrkn tam anlamyla bir diktatr stereotipi olduunu syledim. Bunun zerine X bey hiddetlendi ve yksek sesle Hi kimse Atatrke diktatr diyemez! deyiverdi.
117
Alaturka Laiklik Ben, bu sz herhangi bir deer yargsnda bulunmadan kullandm, szcn anlamyla Atatrkn davranlarnn uyutuunu belirttiysem de bir ie yaramad. Bunun ardndan tartma farkl ynlere doru uzamaya balad. Aznlklar meselesine, irtica meselesine, Krt meselesine dayand. 1915ten, stikll Mahkemelerinden, Dersim Katliamndan, Varlk Vergisinden, 6-7 Eyll Olaylarndan, Diyarbakr Cezaevinden sz ettim. X beye gre bunlarn hepsinin mantkl aklamalar vard ve devletin bu olaylarda taknd tutum tamamen gerekli ve zorunluydu. Ermeniler bizi arkamzdan vurmutu, insanlar eriat istedikleri iin idam edilmiti, Krtler isyan edip devlete kar gelmiti, aznlklar d glerden destek alarak lkemizi blmeye alyordu. Devlet ne yapsayd? ldrmeseydi de beslese miydi, blnse miydi? Btn bu meselelerle ilgili olarak, btn bu toplumsal kesimlerle empati kurmaya alan, demokratik ve zgrlk bir sylem zerinden laf anlatmaya altm; ama nafileydi. Bir kere devlet kutsald ve ona kar gelitirilen hibir hareket cezasz kalamazd. nsanlarn ile ekmeleri, lmeleri, ldrlmeleri nemsizdi. Devletin bekas iin ne gerekiyorsa yaplmalyd. Bana devleti sylemlerle gelmeniz benim iin hibir anlam ifade etmiyor; nk ben anarist bir dnce yapsna sahibim, devlet hi umrumda deil, tek bir insan bile devlet/iktidar/g yznden hayatn kaybetmise o devletin benim iin zerre deeri yoktur dediimde ortam iyice gerildi. Teyzemin ve annemin yzlerinden bu gerilim ok net okunabiliyordu. X bey sknetini korumaya alsa da ses tonu sertlemi ve ykselmi, hamasi nutuklar atmaya balamt. Konu darbelere geldi uzand ve X bey, soukkanllkla, yaplan btn darbelerin zorunlu olarak yapldn, o yzden onlarn eletirilmesinin doru olmadn syleyiverdi. Tabii darbe szc yerine mdahale ya da ynetime el koyma szlerini kullanmay yeliyordu. stelik benim babamn da bir Trk Silahl Kuvvetleri mensubu olduunu, bu nedenle askeri ypratmaya alanlarn sylemlerinden uzak kalmam gerektiini hatrlatt bana (srf babam asker olduu iin neden askerleri savunmam gerektiini hl anlayabilmi deilim). X beyin darbe savunular ise yleydi: 1950lerde Demokrat Parti baskc bir ynetim kurmu olduu ve Cumhuriyet Halk Partililere zulm etmekte olduu iin mdahale kanlmazd. stelik bu mdahale ilerici gler tarafndan yaplmt, tabii ki desteklenmeliydi. Baskc bir rejime kar kmak ve onun baskc zelliini engellemek iin muhalefet oluturmak grevinin orduya deil, siyasal partilere ve sivil toplum rgtlerine dtn anlatmak benim iin ok zor deildi; fakat bunu alglamak X bey iin ok zordu. Ardndan 1980 darbesine atlayverdi: 12 Eyll 1980den nce sokaklarda terr esiyordu, ordu akan kan durdurmak iin darbe yapmak zorundayd. Peki dedim, sokaklarda akan o kann msebbibi kimdi?. X beye gre bu kann msebbibi d glerdi. Genlerimize birbirini krdryorlar, lkemizi zayf duruma drmek ve blp paylamak istiyorlard. Ona devletin besledii terristleri anmsatmaya altm, gizli iktidar sahiplerinin gerek iktidar ellerine almak iin pek ok olaya sebep olduundan sz ettim, 1 Mays 1977de iilerin zerine ate aan Abdullah atlnn devletin bir grevlisi olduundan bahsettim; konu birdenbire Abdullah atl zerinden ilerlemeye balad. X beye gre Abdullah atl bir kahramand;
Fikir Platformu
118
Alaturka Laiklik nk ASALAy bitiren adamd. Eer karmda bir katili savunacak noktaya gelmiseniz, benim sizinle paylaacak hibir eyim olamaz dedim. Sinirlendi. Bu konuyla ilgili gerilimli dakikalarn ardndan, mesele AKP hkmetine geliverdi. X beye gre AKP hkmetinin lkeyi halihazrda ynetiyor olmas yasal deildi. AKP legal bir hkmet yaplanmas deildi ve ne yolla olursa olsun devrilmesi gerekiyordu. Kendisini hayretten hayrete derek, azm ak bir ekilde dinliyordum. 2002 genel seimlerinde %34, 2007 genel seimlerinde %47 oy alan bir parti, nasl olur da legal olmazd? X beye gre semen bilinsizdi, gerizekalyd, dorular gremiyordu; AKPnin amac eriat getirmekti ve bu yolda demokrasiyi bir ara olarak kullanyordu. Amerika Birleik Devletleri de lkemizi yeil kuan bir paras yapmak istediinden AKPyi destekliyordu. Bu basmakalp dncelere hangi argmanla kar karsam kaym baarl olamayacam biliyordum, bu tip sabit fikirlere sahip insanlar dnme yetisini kullanamyordu artk; X beyin dnmesini salamak mmkn deildi. Bana sordu: Sen AKPnin legal olduunu dnyor musun? Cevabm yle oldu: Bu lke, en azndan teoride, demokrasiyle ynetiliyorsa ve lkenin yars bir partiye oy vermise tabii ki o partinin hkmet etme hakk vardr ve yasad yollarla bu engellenemez. Legal olmayan ey sizin mdahale dncenizdir. X bey, bu sefer de AKPnin ald oy orannn aslnda %47den ok ok daha dk olduunu, fakat seim sonularna hile katlarak bu orann bu deerlere ekildiini iddia etmeye balad. Her trl komplo teorisi tkr tkr iliyordu X beyin zihninde. AKPnin eletirilmesi gereken ok sayda icraat olduunu, fakat CHP ya da dier muhalefetin bu icraatlar eletirmek yerine AKPnin AB mktesebat ynnde, demokratikleme ynnde, sivilleme ynnde (zorunlu olarak da olsa) atmaya alt her trl adm engellemekten baka bir muhalefeti olmadndan bahsettim. CHPnin, AKPyi dzgn ynlerden (rnein; uygulanmakta olan neoliberal baz politikalar, ii-emeki haklar, sosyal gvenlik vb.) eletirmek yerine srtn orduya ve yksek yargya dayadn, lkenin daha yaanabilir bir yer haline gelmesi iin hibir abas olmadn syledim. X bey, CHP hakkndaki bu iddialarmn doru olmadndan baka bir savunma yapamad ve konuyu ABye getirerek Avrupa Birliinin Trkiyeyi gerekten alacan dnyor musun? dedi. Avrupa Birliinin Trkiyeyi yelie kabul edip etmeyeceinin ayr bir konu, AB mktesebatnn Trkiyede yerlemesinin ayr bir konu olduunu syledim ve devam ettim: Bir kere AB iinde Trkiyenin tam yeliine eitli sebeplerle kar kan Fransa ve Almanyann yannda, Trkiyenin tam yeliini destekleyen sve, ngiltere, talya gibi pek ok lke var. AB iinde Trkiyeye ilikin bir korku olduu da doru; fakat u anda srf onlar bizi kabul etmez gibi bir gerekeyle Trkiyenin yasal yapsnn bu halde kalmasn savunmak kadar sama bir ey olamaz. Trkiye toplumsal ve bireysel zgrlklerle demokrasiye ok uzak bir hukuka ve hukuk anlayna sahip, bu zgrlklerin u anda dnya zerinde en youn olarak yaanmasna izin veren AB hukukuna da yle ya da byle geilmesi gerekiyor. X bey bu hukuka AKP hkmetiyle geilebileceine gerekten inanp inanmadm sorduunda ise gidiatn o ynde olduunu ve toplumsal basklarla
119
Alaturka Laiklik bu talebin dile getirilmesi gerektiini syledim ve u anda Trkiyeyi ynetme ansna sahip olan parti (AKP, CHP ve MHP) varsa, tabii ki bunlarn arasndan AKPyi tercih edeceimden bahsettim. Bunun zerine teyzem yle bir tepki verdi: Ne yani, sen AKPli misin imdi, bizim bamz m rttreceksin bu gericilere? Tepkim yle oldu: Bu lkede insanlarn etnik kkenleri yznden devlet ya da milliyeti tosuncuklar tarafndan ldrlmelerini istemiyorum. Kltrel kimliklerini zgrce ifade etmek isteyen etnik gruplarn bu ifade haklarnn engellenmesini istemiyorum. Hangi grten olursa olsun insanlarn bireysel, toplumsal ve siyasal zgrlklerinin yanndaym. Hangi din ya da inan sz konusu olursa olsun dinsel ve inansal zgrlklerden yanaym. Srf bartl diye, gen kzlarn eitim hakknn ellerinden alnmasn istemiyorum. Dnceleri ya da syledikleri yznden insanlarn hapislerde rmesini istemiyorum. Sokak ortasnda onbinlerce kiinin ldrlmesini istemiyorum. Eer btn bunlar senin ya da sizlerin zihniyetinde AKPlilikle badayorsa, benim syleyecek hibir eyim olamaz. Ayrca herhangi bir insan AKPli de olabilir, bu da bir su falan deil bildiim kadaryla. Bir de u var ki, benim gibi kendisini Mslman olarak bile tanmlamayan, herhangi bir dine aidiyet hissetmeyen birine kalkp eriat yaftasn yaktrman da harika. (Tabii ki teyzem de, X bey de, birazdan bahsedeceim halam da kendisini Mslman olarak tanmlyor). Tartma sresince X bey, arada bir, Yok, sen byle dnyorsan seninle pek bir ey tartabileceimizi sanmyorum. deyip durduysa da dayanamyor ve srekli yeni bir eylerden bahsetmeye alyordu. Bunu da bir not olarak ekleyeyim. Kapan ise yle oldu: Ben u anda neredeyse 60 yandaym. Genken TPi desteklerdim, dncelerim de seninkilere yaknd; fakat baz eyleri yaadka, grdke, anladka Atatrk milliyetiliinin, ulusalcln deerini fark ettim. 10 yl sonra umarm yeniden bir araya geliriz, eminim ki senin dncelerin de benimkiler gibi olacak o zaman. Benim verdiim cevap ise uydu: Bundan 10 yl nce, 17-18 yalarndayken, tamamen sizin gibi dnyordum. Dnsel ilerlemeyi kimin yaayp, kimin yaamadn bu rnekle belki daha net anlarsnz. Saat epey ge olmutu, el skld ve X bey evine gitmek zere ayrld. Ancak hikaye burada bitmiyordu, birka gn sonra X bey yeniden geldi. Bu sefer kendisiyle yalnzca el skp selamlatm ve tartmak istemediim iin baka bir odaya getim; fakat syledii baz eyleri duyma ansm oldu, onlar da aktaraym. X beye gre genler ve hatta toplumun tamam psikolojik bir sorun yayordu. O yzden benim bu genlerden biri olarak bu ekilde dnmem normaldi; ama nasl ki bamz, srtmz ardnda, ksrdmzde doktora gidiyorsak psikolojik sorunlar yaadmzda da psikologlara ya da psikiyatristlere bavurmalydk. Anneme benim bir psikiyatriste grnme ihtiyacm olduundan sz etti. Bunun tek sebebi X bey gibi dnmyor oluumdu. stelik X bey kendisini hl solcu olarak (da) tanmlyordu.
Fikir Platformu
120
Alaturka Laiklik te zihniyet bu: Her eyi Atatrkler, ulusalclar biliyor; onlar gibi dnmeyen insanlar olaylar doru deerlendiremiyor, hepsi ruh hastas, zaten AKP de bu yzden iktidarda. Psikiyatrik destek alrsak biz de doru yolu bulup Atatrk ve ulusalc olacaz. Herhalde bu tablo asl hastann kim olduunu ok net ortaya koyuyordur. Gelelim ikinci mahalle basks rneine: Daha bugn babaannemi, kuzenlerimi ve halam grmek iin halamlarn evine gittim. Kuzenlerden biri koluna K. Atatrk imzal bir dvme yaptrm, konu buradan ald. Halam bak ne gzel olmu, sen de yaptrsana dedi bana. ardm. Yahu neden yaptraym ki? dedim. E hepimiz Atatrk deil miyiz? dedi halam. Yoo ben Atatrk falan deilim dedim. Ondan sonra X beyinkinden biraz daha dk seviyede (o seviyeden daha dk nasl olabilir diye sormayn ltfen) ve popler ulusalclk/Tuncay zkan ulusalcl ekseninde, hamasi sylemler havada uumaya balad. Biz bu vatann ekmeini yiyorduk, hepimiz Atatrk olmalydk, ordunun yannda olmalydk, vatanmza-milletimize sahip kmalydk falan filan. lkenin btn aydnlar teker teker ieri alnyordu, AKP de Amerikann gdmnde lkeyi eriata doru gtryordu. stelik bu lkede bir Ermeninin sokak ortasnda syledii eyler yznden ldrlmesinde de hibir sorun yoktu. Onlar d glerle balantlyd ve lkemizde yaama hakkna sahip deillerdi. Onlarn Trkiye Cumhuriyeti vatanda olmalaryla ilgilenmiyordu bile halam. Irk ve iddet yanls olduunu sylediimde tabii ki inkr etti. O rk deil, bir Atatrk milliyetisiydi. Bu tartma da yaklak 15-20 dakika kadar srd; fakat artk bezmitim ve halamn X bey kadar bile dinlemeye tahamml yoktu. Konu babaannem sayesinde bir ekilde kapand ve 2-3 saat srecek olan aile saadeti misafirlii devam etti. Tabii ki ailemden olduklar iin ne dnrlerse dnsnler bu insanlar seviyorum. Kt niyetlerinin olmadn da biliyorum. Resmi ideoloji tarafndan ok gzel bir ekilde yetitirilmiler, bu noktadan sonra yaplabilecek pek bir ey yok. Fakat onlardan rica ediyorum, ltfen benim yanmda bana byle hamasi nutuklar atmasnlar. Ypranyorum. TSK deil, asl ben ypranyorum ulan!
Fikir Platformu
121
Alaturka Laiklik
Bir Pazartesi denklemi ok bilinmeyenli?( Emine Uak Erdoan) Medyann bartsne bak tam da ok bilinmeyenli denklem kvamnda. Geri sadece medyann deil tm trban rahatszlarnn (eki szlk tamlamas) bak byle. 10.yazar.comda 2008 ylnda yaynlanan ok bilinmeyenli denklem balkl yazmda bu artk kuzu-kurt hikayesine dnen traji-komik durumu gndeme getirmeye almtm. Derin Dncenin artk klasikleen yobaz laiklik iyi pazartesiler diler kesinde bu hafta medyann barts konusundaki bol gelgitli durumunun somut bir rneini yani ok bilinmeyen denklemin ete kemie brnm bir halini paylamak istiyorum. ekil Ada Hrriyet gazetesi var. Hrriyetin iki farkl zamanda znesi bartl bir kz olan iki ayr maneti var. Hrriyetin Boazii niversitesiyle ilgili yapt bu manet ok tepki almt. Hrriyetin farkllklara, zgrlklere bak asn gzler nne seren bir manetti. Krtlerle ilgili durum da yeterince rahatsz ediciydi ama konumuz
122
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik barts olduu iin bu blmdeki traji komiklie biraz yakndan bakalm. Trban ov balkl blme gre; sahneye trbanl bir gitarist km. Bu yetmemi bir de bart yasayla ilgili bir dviz tam. Ve btn bunlar tuhaf m. Karde Trklerin bartl gitaristi yllar sonra bir kez daha Hrriyetin manetine Ahmet Hakann yazsyla tanm. Yllar ncenin tuhaf ovun kahramanna bu kez gzelleme var. Ahmet Hakan gazetesinin yllar nce tuhaf bulduu bartl kza normallemenin resmi olduu vurgusuyla vgler yadryor. Normal olmayann kendi gazetesi ve dier trban rahatszlarnn olduunu unutarak, yok sayarak. imdi tekrar soraym bu zamana, mekana, duruma, kiiye endeksli bak as ok bilinmeyenli denklem deilse nedir?
Ben Sulu Deilim! Snavna Alnmayan zgr Bir Kiiyim!
Fikir Platformu
123
Alaturka Laiklik
Suudi ampanyas ve Dayatlan Dinin Sahtelii(Mustafa Akyol) Suudi Prensi Bandar Bin Al Suudun Bodrumda kiralad teknede eiyle birlikte ampanya imesi, bizim medyada epey ilgi grd. Pek ok yorumcu kendi toplumuna alabildiine kat bir din anlayn dayatan Suudi elitinin sefahat dknln, bunun ortaya kard ikiyzll eletirdi ki, bunda haklydlar. Gerekten de Suudi modeli, dayatlan dinin vahim sonularn ortaya koymas bakmndan iyi bir rnek. Gelin, bu rnee biraz yakndan bakalm. Suudi Arabistan krall, komumuz ran gibi, meruiyetini slama dayandryor. (Geri Arabistan bir krallk, ran ise bir cumhuriyet; buradan da grld gibi ortada belirli bir slami sistem yok.) Bu meruiyeti salama balamak iin de, her iki rejim, snrlar iinde slami kurallarn uygulanmasna zen gsteriyor. zellikle Suudiler bu ite ok evkli. Mutavva dedikleri din polisleri ellerinde sopalarla sokaklarda gezip slami olmayan davranlar engelliyor, slamn gereklerini de herkese zorla yaptryor. rnein ezan okunduunda camiye gitmeniz art; yoksa Mutavva dikiliyor tepenize, ne geziyorsun ortada, haydi namaza diye sopasn sallyor. Burada bir durup dnelim: Acaba Mutavvann zoruyla camiye giden Suudiler, namaz hangi niyetle klm oluyorlar? Allah rzas iin mi? Yoksa polisin sopasndan kaabilmek iin mi? Alnlarn secdeye koyduran g, Allaha olan imanlar m, yoksa devletten duyduklar korku mu? Elbette insanlarn kalbini ap niyetlerini okumak mmkn deil. Ancak lke snrlarn terk eder etmez barlara ve gece klplerine koup datan Suudi vatandalarn bolluu, bize bir fikir veriyor. Eer sylentiler doruysa bu despot sistemin cinsel eilim ynnden de tuhaf sonular var: Kadnlar ve erkekler arasndaki en masum diyaloglarn bile yasakland, tm toplumun zorla haremlik-selamlk diye ayrld lkede ecinsellik, zellikle erkekler arasnda, alm ban gitmi durumda. Ksacas dinin devlet eliyle dayatlmas, toplumu dindarlatrmyor, aksine ikiyzlletiriyor. Devletin sopas, mmin deil mnafk yetitiriyor. Buna karn devletin dini dayatmad lkelerde, rnein Trkiyede, daha samimi ve gl bir dindarln gelitiini sylemek mmkn. ran ve Trkiye toplumlarn gzlemleyenler, Trkiyede daha fazla insann oru tuttuunu ve gnlk ibadetlerini yerine getirdiini ounlukla ararak anlatyor. Aslnda aracak bir ey yok: Devlet neyi dayatrsa toplumda ona kar tepki geliiyor. Ve sivil din, resmi dinden ok daha fazla kalp kazanyor.
124
Alaturka Laiklik te bu yzden dindarln yeermesi iin en uygun ortam, bir din devletinin basks deil, vatandalarna isterlerse dindar isterlerse de gnahkar olma hakkn veren liberal demokrasinin zgrl. Trkiye, bu demokrasiye az-buuk sahip olduu iin, Mslman lkeler arasnda bir Mslman iin en yaanabilir olan. Bir tek laiklik ad altnda dindar kesime uygulanan bask sorunu var ki, onun da devri yava yava geiyor. Krt sorununda bu kadar almn eiine gelen bir lkede, laiklik de artk 1930larn kafasyla srdrlemez. Zaman, zgrlk zaman
Fikir Platformu
125
Alaturka Laiklik
eride de Pazartesi, Darda da (Cafer Solgun) erisi, dars, bizim olmayan nyarglar ve kendi olmaya dair notlar (Henz zgr Olmadk - Hayy Kitap) Uzun sre mahpus kalm olmak, dars, insanlar ve hayata dair ilgin, farkl ve arpc gzlemler yapabilmenize olanak salyor. erisinin tecrit koullar altnda izole edildiiniz hayat, ister istemez soyuttur. Ziyaretilerinizin anlatmlar, mektuplar ve izleyebildiiniz kadaryla medya aralarndan yansyan uzak bir dnyadr dars. ktnzda, normalde bir insann aklna dahi gelmeyecek ayrntlar, sizin iin renilmesi elzem bir ihtiyatr. Belediye otobsne nasl binilecei, biletinizi nereye atacanz, bindiiniz taksinin kapsnn nasl alp nasl kapatlaca, caddeden karya gemeyi becermek gibi. ok dikkatli, ok gzlemci olmak zorundasnz; her eyi yeniden tanyan, renen ocuk misali aknlnz da, kimseye belli etmemeye alarak stelik. Uzun sre nasihat dinlemek de kaderiniz gibidir, ieriden kmsanz. Yaknlarnz, eski arkada ve dostlarnz hayatn ve hibir eyin braktnz gibi olmadn anlatrlar size byk bir iyi niyet ve ciddiyetle. Birinci ders budur; kimseye gvenmeyeceksin, herkes kendi karnn peinde, sen de yle olacaksn, yoksa tutunamazsn, zorlanrsn Belki hep byleydi; bu sistemin retecei, ekillendirecei baka bir yaam olmas mmkn myd: Yani karclk, bencillik, bireycilik, dolandrclk ve daha
126
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik neler neler Dostluk, arkadalk, iyilik, gzellikle ilgili erdem ve duyarllklar anm. Bunlarn szn atn yerde sana uzaydan gelmisin gibi bakyorlar ou zaman. Birisi mahpustan km gibi bir ey sylediinde, kar, bencillik, keyi dnme planlar dnda bir eyler anlatmaya alann durumu derhal anlalr oluyor ve iinden veya dndan sen daha anlamamsn bu hayat tr yksek perdeden tespitler skn ediyor. Bu tr grrsn, anlarsn, alrsn tr nasihatvari sylemlerle ok karlatm. Bu szlerin sahipleri, genellikle eski arkadalarmd. Ve beni en ok artan da onlar olmutur. ouyla zor zamanlar yaadk. nsanlmz koruma, sahiplenme gcmzden gayri snacamz baka hibir ey olmayan zamanlar Sonra ne olmutu da her eye inanlarn yitirmiler ve hayatn anlamn para kazanmak, daha ok kazanmak dzeyine kadar daraltmlard? Bunun krk trl izahatn yapabilirim elbette, ama yine de kabullenemiyor insan. Kukusuz kastm, nerede ne yapyor olursa olsun hayata kar duruunu deitirmemi olanlarmz deil. karn beni bu dardan diye feryat eden arkadalarm da var. Buradaki kazanmak da, geni manada dnlmesi gereken bir kavram. Bir i yapyor olup da sonucunda kazanmak deil anlamaya ve anlatmaya altm. Bunu bir ama haline getirmi olmak. Ve sz konusu olan bir ticari etkinlik deil, mesela sivil toplum alannda almak da olabilir. Ortaya koyduu ama ve iddialar bir yana, kendi egosu, kariyerizm duygular ve yapt ii itenlikten yoksun bir i haline getirmesi bir yana Bu trajik deiim sosyolojik, psikolojik, kltrel vb. birok adan deerlendirilebilir. Ama gndelik hayatn diliyle deerlendirmek, bence en sahici olandr. Gereke, hayat artlardr. Gerekten de hayat artlar deyip gememek gerek. Kendini hayat artlarnn akna braktn myd, o ak ierisinde nerede ne olacan ve bu arada ne hale geleceini kestirmek kolay deil. Hayat artlarnn akntsna kendini kaptrm olmak, insan bu srecin ierisinde tannmaz hale getiriyor. Yaratlan tketim toplumunun cenderesinde insanlmz talana uruyor. Ne iin olduunun dahi ayrmna varmadan, srekli olarak sistemin nne koyduu hedeflerin peinde mr tketmek bir yaam tarz/anlay haline geldiinde, ortaya kan tablo, gnmzn dnya ve insanlk halleri oluyor. Doada yaamna anlam arayndaki yegane canl, insandr diyen Albert Camus, bugnleri grseydi ne derdi, bilemiyorum nk anlamn, l ve deerlerini yitirmi bir hayatn insanlar olmak, bugn insanlmzn en byk sorunudur. Savasz, smrsz, zgr ve adil bir dnyaya dair topyalarmz vard. Ne zaman ve nasl, inanlarmz, topyalarmz, deerlerimiz, olmayas bir maddi dnyann kat gereklerinin kuatmasnda yitirdiler bizi ayaa kaldran, yreklerimizi kabartan, uruna her trl bedel denesi heyecanlarn? Oysa insan, yaamn ona ykledii anlam ile daha gvenilir, inanlr, ikna edici bir nitelie kavuturduu oranda insan olmu, kendini ve hayat dntrmtr. Varlnda ve eyleminde tarihin soluk alp verdii bir zne idi insan olmak. niler, klar, yengiler ve yenilgiler, bir yolculua km olmann bedeliydi ve fakat vardmz yer, bugn yaadmz insanlk krizi mi olacakt?
127
Alaturka Laiklik Ama her eye ramen benim hala umudum var diyebilmek nemli. dehetin karsnda, kavranamaz olan bile kavrama gcyle sarslmadan durabilmek (Adorno) iin. E-dost-arkada evremin bana belletmeye altklar hayat artlarnn ezici arln yllardr yaamn her annda hissediyorum. Bo verebilmek ne mmkn. Ama baka biri haline gelmedim ve kendimi baka biri olarak hayal dahi edemiyorum. Her ne isem ylece de gideceim bu dnyadan, zaman gelince. Gcm, enerjim, aklm elverdiince, deitirmeye g getiremediimiz bu hayatn ierisinde, kendini korumaya alarak yrmektir btn abam. l ve deer bildiim duyarllklarm yitirmeden Hayat artlarnn ezen arl altnda vicdani olmak, vicdani davranmak her zamankinden daha byk bir nem ifade ediyor bugn. Benim sosyalizmden bugnn artlar ierisinde anladm, bu hayata kar ahlaki ve vicdani bir duruun sahibi olabilmeye yetecek akl, kiilii, yrei olmaktr. Bu kadar sade; ve bir o kadar da ar, balayc bir tercih. Hayata kar daima renci kalmak durumundayz. Yaam boyunca insann oldum demesi kadar byk bir aldanma olamaz. Bu nedenle bir yanm hep ieride olsa, kalsa da, darsnn ok retici bir sre olduunu vurgulamam gerekir. Ve rendiklerim hep olumsuzluklara dair dert ve hzn biriktirmek olacak deil ya, beni zenginletiren, oaltan, g ve gven veren deneyimlerim de oldu. airin yaamaktan rendiim bir ey var dediince, deneyimlerimden rendiim en nemli eylerden biri, nyarglarn g ve etkisinin ayrmna varmaktr. Drt bir yandan ideolojik, kltrel maniplasyon ara ve imkanlaryla kendi bak alarn, dn tarzlarn bizlere empoze edenleri asla hafife almamak lazm. Hafife alnacak gibi deil nk. Sistemin empoze ettii nyarglardan tmyle arnm olmak gibi altnda kalacam bir iddiann sahibi deilim elbette. Mutlaka tortularn, etkilerini tayorum. Ama bunun ayrmna varm olmak dahi, az ey deil. nyarglarn neden ve niinlerini zmleyebilmede ufkunu amana imkan salyor. Bunun bana kazandrm olduu ey ise, hayatn baka boyutlar da var gereiyle paralel, baka dertler de, baka dertlerin insanlar da ve sonuta ayn demokrasi, zgrlk, adalet deerleri iin yaayanlar da olduunu grebilmi olmaktr. niversitelerde bartl kadnlarn renim grmesinin yasaklanmas, Trkiyede yllarn gndemi. Ama kendi adma bu soruna yllarca ciddi bir ilgi duymadm, zerinde doru drst dnmedim. Mesele sadece durduu yerden baknca baka sorunlar grmezden gelmek de deil. Bu, dpedz kaynan mevcut statkocu, oligarik, Kemalist sistemin empoze ettii dnce tarz ve bak asyla ilgili bir ey. Bir de iin iinde Krt olmak, Alevi olmak, solcu olmak olunca, barts/trban sorunuyla ilgili refleksleriniz dzenin etkisine daha ak hale geliyor. Bu, ok ilgin ve elikili bir durum. Halbuki ayn nedenlerin,
128
Alaturka Laiklik bakalarnn hak taleplerini, yasaa kar mcadelelerini daha iyi anlayabilmenin gerekesi olmas gerekmez miydi? Kemalist dn tarz ve sistemin yaratt nyarglarn gc, bu denli duyarllklar arptan bir etkiye sahip ite 90l yllar boyunca bartl kadnlarn niversiteye girmesi yasakland. Bu utan verici yasak halen de devam ediyor. Yasak nedeniyle apka, peruk gibi garip uygulamalara bavuranlar oldu. rticann ncelikli tehdit ve tehlike olduunun saptanmasnn ardndan, laik-anti laik eklinde bir kamplama durumu yaratld; kanl provokasyon eylemlerine giriildi. Bu durumunun devlet ideolojisinde kaynan bulan nedenlerini sorgulamak yerine, derhal kamplama ve kutuplamalar yaratlmak istenmesinin ok da hayrl bir niyete tekabl ettii elbette sylenemez. stelik u veya bu lde bunu baardlar da. nk yaratlan nyarglar korkularla, kayglarla beslenmiti ve gemiimiz, bu kayg ve korkular canl tutan bir etkiye sahipti. Herkesin derdi kendine olarak zetlenebilecek bir grup yaklamnn da etkisiyle, hibir alandaki bask ve yasaklar, ortak, birbirini sahiplenen bir demokrasi istemiyle, refleksiyle karlanamad. Bunun yerine, yaratlan kamplamalar zerinden karlkl nyarglarn daha da derinlemesinin n ald. Demokrat iddial birok kii ve kurumun darbe olasl karsnda bile hayrhah bir tutumu benimsediklerini grdk. Ne eriat ne darbe ya da bunlar da hak ettiler, bize ne! eklinde grlerin yksek sesle dillendirildiine tank olduk. Toplumsal duyarllklarmz yapay nyarglar cenderesinde parampara etmek, kabul etmek gerekir ki, sistemin kendini iselletirmesinin gstergelerinden biri oluyor Demokrasi isteminin herkes adna ve herkes iin olmas gerekliliini dahi unutmakla malul olmak, bize zg bir orijinalite. Oysa, mesela aydn tavr deyince hemen her evreden insanlarn dile getirdikleri Sartre rnei vardr. Voltairein dnce ve ifade zgrlnde iarlam szleri vardr. Ne ki i baa dnce, nyarglarn kuatan gc karsnda ilkeli ve tutarl olmaktan dn vermek, ok kolay tercih edilen bir yol oluyor. Fakat bu karamsar gibi grnen tablonun znde, yeni bir eyler de geliiyor. Hayat pratii ve deneyimlerin etkisi, art komadan demokrat olmann anlamn retiyor. Kimsenin kendisini merkeze koymadan veya kendisini yegane doru ilan etmeden, ncelikle varln zgrce ifade edebilecei bir ortama duyduu ihtiya, kendi srecinde, Einsteinin atomdan da gl dedii nyarglarn gcn etkisiz klyor; byle bir srece girdiimize inanyorum. Demokratik etkinlikler ierisinde beraber olduumuz bartl, Mslman arkadalarm, benim, kendi iinde bu konularda bir muhasebe yapmama vesile oldular. Gereini yapmakta ge bile kaldm bir sorumluluk duygusunu harekete geirdiler. Tanma, renme ve empati ile birlikte, bir btn olarak ilkeli ve tutarl bir demokrat tutumun, herhangi bir maduriyeti bir dierinden farkl bir yere koymadan tavr almay gerektirdiini rendim bir kez daha. Tanmak ve anlamak, nyarglarn etkisinden syrldka insan byten, zenginletiren bir edim. Ve bunun iin de ncelikle, sahip olduumuz nyarg ve
129
Alaturka Laiklik kayglarn bize ait olmadnn bilincine varmak gerekiyor. nk gndelik hayatn her alannda, ok eitli biimlerde empoze edilen bu nyarglar, sonuta belirli bir dnce tarz yaratarak iselleiyor. Kendi olmak, zgrletiren bir aba ve sretir. Vicdani ve etik boyutlar da vardr. Aslnda insanlmza ynelik talan, nicedir gelip vicdanlarmza kadar dayand. Vicdanlarmz korumak, insanlmz korumak ve sahiplenmekle edeer bir anlam ifade ediyor. Sistemin madurlarnn, teki haline getirilen toplumsal gruplarnn, birbirlerine kar konumlanm olmaktan, birbirlerini anlayarak, birbirlerinin sorunlarn, istemlerini, mcadelelerini sahiplenerek yan yana gelmelerine ihtiyacmz var. Bu bir temenni de deil; daha fazla erteleyemeyeceimiz bir grev ve sorumluluk. Bunu baarabilme sreci, aslnda herkesin kendine gelme sreci de olacak. Herkesin ncelikle kendi olmas ise, bu ad sistemin hkmnn sona ermesiyle sonulanacak bir yeni srece girmemiz demek. nk aslnda nyarg ve kayglarn etkisinden syrldka, birbirimizde greceimiz; ayn veya benzer duygu, dnce ve zlemleri paylayor olduumuzdur. Sz konusu zgrlkse, Hibir ey Teferruat Deildir balkl bildiri, ciddi bir yank uyandrd. Tek merkezden ynetiliyormu yanlgsyla baklan slami camiada da tartmalar yaratt. Yaadmz sre, bu kn anlamn azaltmyor daha da artryor. Zira ihtiya duyduumuz zgrlk ve demokrasi, adalet, her birimizin ortak ve itenlikli kaygs olduu lde, bugn atlan mtevaz admlar, geleceimize daha umutlu bakmamzn gerek birer gvencesi olacaklardr. Mesele, son tahlilde bir kendi olmak sorunudur. Kendi olmak, bir zgrleme iradesidir. Ura ve mcadele gerektiren bir yaam tercihidir. Ve bu, hayat yaanlas bir insani mcadele alan olarak anlaml klar. erisi, dars, sonuta yaamann mekansal alanlar. nemli olan anlamak, anlaml klmak ve bunun yaadka geerli bir varolu sebebi olduunun bilinciyle hareket etmek. Ve deiim, hayat artlarna teslim olmak deil, o artlar insaniletirmede oalan, byyen bir dnyaya zihnini ve yreini, ufkunu ak tutmak erdemi olduunca doru ve anlamldr. Aslolan kendi olmaktr ve gerisi, akp gitmektir varlk ve sonsuzlua dair
Fikir Platformu
130
Alaturka Laiklik
Senin zgrlklerini Vermek stemiyorum Demenin Kurnazcas: nc Yolcu Olmak(zlem Yaz)
ki yl kadar nce bartsnn serbest braklmas ile ilgili yasa tasars hazrland srada inanlmaz bir akl tutulmas ile baz akademisyenler nc yol olarak ifade edilen bir bildiri hazrladlar. Grntde sanki bartllerin kamusal alanda var olma hakkn destekliyormu gibi hazrlanm bu bildiri onlar hakknda yaplacak zgrlk bir adm dier zgrlkler yolunda yaplmas gereken admlara gre tanzim edip, arta balyordu.. Son derece masum bir istekmi gibi atlan bu neriye gre zgrlkler paralanamazd ve eer barts noktasnda bir destek isteniyorsa bu konu krt sorunu, aznlk meselesi, aleviler iin zgrlkler ile birlikte bir paket halinde gndeme gelmeli ve geni mutabakat zeminleri aranmalyd. Bylece nc yol bildirisi szde barts hakkn savunur gibi grnrken pratikte bu yolda atlacak bir admn nn kesen ve yasaklarn elini glendiren bir bildiri olarak tarihe geti. Bu srete iki farkl aydn tavr olutu ve sert tartmalar yaand. Sonuta o gnlerde nc yolcular barts serbestiyetini engelleme yolunda ciddi bir set oluturdular. Ne yazk ki bir ok akademisyen de gelimeleri tam olarak deerlendiremeyerek bu bildiriye sanki hem barts hakkn savunup hem de btn zgrlkleri talep eden ilerici bir bildiriymi algs iinde imza att. te yandan imza atanlarn byk bir ounluu da AKP ile ayn dzlemde gzkyor olmama saiki ile bir yandan zgrlk grntsne halel getirmeyen, te yandan ise muhalif konumunu srdrerek karizmay izdirmeyen bu bildiriyi ilk kan barts niversitelerde serbest braklsn grndeki bildiriye tercih ettiler. Belki o gnlerde barts yasa akademik evrelerden alnan geni bir destek ile doal mecrasnda kaldrlabilse idi oluan yasaklar aabilme yolundaki zgven ortam ile dier zgrlkler iin de bir ivme oluabilirdi. Ama ne yazk ki
131
Alaturka Laiklik tam aksi bir gelime ile AKP hakknda alan kapatma davas ve dava ile balayan sre yerleik devlet brokrasisinin ve askeri vesayetin elini glendirdi, bu yolda yaplabilecek almalara ve anayasa deiiklii srecine de ok zarar verdi. Ksacas Trkiyeye ok vakit kaybettirdi. stelik barts yasa gibi sanal bir yasan hukuken kaldrlmasn ok daha zora sokmakla kalmad esastan bozulmu bir karar ile Trkiyede oluabilecek her trl zgrlk admn nn kesebilecek Jrokratik bir vesayet sistemi yaratt. ki yldan sonra tm arlar ile yeni bir sre balam bulunuyor. Eer nc yol bildirisinin bizleri getirdii noktadan hakkyla ders ald isek var olan durumu iyi deerlendirmeliyiz. zgrlk taraftar olanlar ile zgrlkleri kaldran, bakalarnn haklarn gasp eden cephe uzlaamaz. Byle bir mutabakat zemini aramak hem mantken vahim bir hata olur hem de ahlaken yanltr. Ve Krt meselesi gibi bir meselenin nne her hangi bir ekilde barts sorunu vb. dier meseleleri koymak, Emin Pazarcnn bugnk yazsnda ifade ettii ekilde bu lkede sadece Diyarbakr cezaevindeki Krtler mi ac ekti, sanki ikence yaplrken krt kimliine mi bakld? Mamakta da ikence oldu bizler de karalandk , Krt ne kadar ac ektiyse Trkler de o kadar ac ekti tarz inkarc hafifliklerle yaklamak tam anlam ile byle gelmiiz byle gidelim, bu lkede hak ihlalleri devam etsin, hibir ey deimesin demenin kurnazcasdr. (http://www.takvim.com.tr/Yazarlar/emin_pazarci/2009/08/26/kurt_musun_diye _kimlik_mi_sordular) ok kr ki bugn bir zamanlar bartllerin nne set eken nc yol cephesi gibi aymaz bir cephe yok Krt meselesi karsnda. Saflar ok daha net. Getiimiz gnlerde yaynlanan Ahmet Tagetirenin yazsnda dile getirdii grler u cmlesinde kastn bulduu zere: Ya da almn mimarlar, gerek bir alma da kafa yorsunlar diye ( http://www.bugun.com.tr/kose-yazisi/76463-basortulu-kurt-kizi-ahmettasgetiren-makalesi.aspx) fazlas ile iki yl nceki nc yolcularn bildirilerini anmsatsa da bu da bir gr ve kar cepheye dnmedii srece demokratik tartmann snrlar ierisinde normal, salkl bir durum olarak grlmeli. Yaplacak ey ortada: Etyen Mahupyann Srece Sahip kn yazsnda dedii gibi AKP yandal kartl gibi bir ikileme skmakszn tavrlar zgrlklerden yana koymak ve srece sahip kmak. (Byle bir srete toplumsal siyasetin AKPli olup olmama noktasnda skmamas gerekiyor. nk mesele Trkiyede demokratik siyaseti engelleyen diren odaklarnn krlmasdr. Mesele ynetimin meruiyetini zedeleyen imtiyazlarn kalkmas, siyasetin ve bu sayede toplumun zgrleebilmesidir. AKPyi fazlasyla demokratik hamleler yapt iin beenmeyenler hep oldu. Bazlarmz ise onu yeterince demokratik davranmad iin beenmedik. Bugn bu iki grup arasnda bir mcadele var ve hkmet demokratik tarafa arlk koyuyor. Bunun kymetini bilin, nk byle olmas gerekmiyordu Kymetini bilin ve srece sahip kn. Etyen M.) Zaten iki yl nce de tm haykrmz buydu!
132
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik
Fikir Platformu
133
Alaturka Laiklik
Felsef bir pazartesi (Hilal Kaplan) Bir Bartlnn Felsefi Dertlemeleri (Birikim Dergisinde yaynland) Yllardr girdii her ortamda egemen iktidar tarafndan payna d(rl)en bartl kimliini bu kimlii kabul etmem, tekimin ba ak olduunu kabul etmem anlamna gelir ve ben bunu reddediyorum diyerek deilleyen ama yine de yllardr girdii her ortamda sadece bir bartl olmak makus talihinden kaamayan ben, uzunca bir sredir ama zellikle son bir ylda zerimden geen sylemler hakknda sizinle dertlemek istiyorum. Benim Siyasal Simgem Seninkini Dver! Yllardr ksr dngsel bir tarzda konuulan barts yasa hakkndaki tartmalarn gzide argmanlarndan birisi de bartsnn siyasal simge olmadyd. Yasak kartlar olmadn savunurken, yasak yanllar ise siyasal simge olduunu ve tam da bu sebeple yasaklanmasnn gerekli olduunu savundular. Aslnda her iki taraf da siyasal simge olann yasaklanabilirlii ortak noktasnda buluarak yasak bir tavr benimsemeyi meru klyorlard. Fakat nedense kimse bu noktada siyasal olan nedir, siyasaln snrlarn nasl tahayyl edebiliriz, ona nasl snrlar izebiliriz? gibi elzem sorular sormay aklna getirmiyordu. stelik yine her iki taraf da siyasal olan hayattan dlanmas gereken (byle bir ey mmknm gibi) zl bir ey olarak tahayyl ediyordu. Nazi gemiinden kaynaklanan kt hretiyle tannan fakat hukuk ve siyasal bilim alanlarndaki eserlerinin kymeti tartlmaz olan Carl Schmittin siyasal olana dair ok nemli bir sz vardr: Bir eyin siyasi olmad hakknda verilen
134
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik karar, kimin verdii ve hangi gerekelere brndnden bamsz olarak, daima siyasi bir karardr. Aslnda bu szden yola karak bartsnn siyasal simge olmadn savunanlarn, yani onu siyasaln alanndan dlayanlarn, bartsn bizatihi siyasiletirdiklerini syleyebiliriz. Fakat ayn mantksal yrtmeyi ba akln siyasi simge olmadn savunanlar iin de yapabiliriz. Zira Trkiyede dnen tartmalarda hep ba rtlln bir siyasallk alan atndan fakat ba akln bir tr siyasallktan tenzih edilmi znellik biimi olduundan bahsedilir. Oysa ok sarih bir biimde biliyoruz ki ba ak kadn imgesi Cumhuriyetin kuruluuyla beraber zerine ok ar siyasal anlamlar yklenen bir simgesellie tekabl eder. Fakat ne hikmetse Cumhuriyet projesinin kadn nesneletirerek siyasallatrdn her frsatta syleyen kadn akademisyenlerimizin hibiri mevcut tartmalarda kendini gstererek ben de siyasal bir simgeyim, zerime aynen bartl kadnlara yapld gibi benden bamsz olarak yklenen muhtelif siyasal anlamlar var diyerek bir k yapmad. Keke yapsayd ve bylelikle siyasal simgesellikler alannda, bartl kadn olmak ile ba ak kadn olmak hallerinin arasndaki benzer -simetrik deil- ilikiye iaret etseydi. zellikle simetrik deil diye belirtme ihtiyac duymamn sebebi ise ba ak olmann, ba kapal olmaya kyasla, her zaman daha makbul, genel-geer ve normal olarak kabul edilen bir siyasal simge olmasndan kaynaklanyor. Bu manada ba akln tekabl ettii siyasallk alan zmnen iyi, doru ve normal olarak konumlandrldndan ba kapalln payna da kt, yanl ve patolojik olmak kalyor. Bu minvalde girift siyasal simgesellikler alannda (normal olan) ba ak olmak her zaman (patolojik) ba kapal olmay dver. Beyaz Trklere var da bize yoh mi? Mevcut tartmalarda savunulan tezlerden birisi de niversitede uygulanan barts yasann ok sama olmakla beraber kamu hizmeti noktasnda bu yasan ok anlaml olduudur. Gereke olarak da ksaca hizmet verenin devleti temsil ettii ve laik devlet tm vatandalara eit mesafede (equidistance) durmak zorunda olduundan, hangi dine mensup olduu anlalan kimsenin devlet hizmeti veremeyecei gsterilmektedir. 2007 seimlerinde Soldan bamsz aday olan Baskn Oran ve onun gibi birok solcunun da hararetle savunduu argmanlardan birisi de buydu. Burada benim iin anlalmas g olan nokta Trkiyedeki solcularn -zellikle i barts mevzusuna geldiindepost-marxist bir siyaset biimi olan radikal demokrasi teorileri yerine liberalizmin tarafsz devlet mitine snmalar hatta zerinde ihtilaf olmayan1 bir teoriymi gibi onu mutlaklatrmalardr. Halbuki post-marxist teorisyenlerin (zellikle Slavoj Zizek ve Ernesto Laclau gibi) srarla anlatmaya altklar tarafsz bakn yada st dil kurma abalarnn imkanszl ve bu yzden Solun gstermesi elzem olan tavrn Yeni Dnya Dzeninin tekil artklar olan dlanmlara dayatlan tarafszlk masalna kar taraf olmak deil miydi? Liberal devlet dzeninin, zellikle sko Aydnlanmasnda ahit olabileceimiz, kurucu varsaymlarndan biri insanlar arasnda atmann istisnai olduu; aslolann toplumsal uyum ve insanlarn birbirine duyduu sempati olduudur. Bu balamda da liberalizm toplumsal-siyasal antagonizmalarn stn rtmeye alan okkltrc ve siyaseten doru bir dille toplumsal yaam rgtlemeye
135
Alaturka Laiklik abalar. Oysa, sol teorilere gre -ister marxist ister post-marxist olsun- aslolan antogonizmadr ve siyasal mcadele bu antagonistik yapnn dlanmlar lehine rgtlenmesi zerine kurulmaldr. Laclau, ideolojik-siyasal hegemoni kurma mcadelesinin hep spontane bir biimde apolitik olduu varsaylan kavramlar temellk etme mcadelesi olduunu syler. Mesela son bir ylda inanlmaz hzl bir ekilde marjinalleen ulusalclarn Atatrk ismine ve/veya cumhuriyet gibi kavramlarn sahipliine soyunarak mcadele etmesini bu ekilde okuyabiliriz.Ayn ekilde tarafszlk ilkesini savunanlar da bu tarafszln apolitik bir referansa tekabl ettiine inanmamz bekliyor. Yine Schmittten esinlenerek denebilir ki: Kim tarafszlk diyorsa kandryordur. Bu minvalde tarafszlk da bir illzyondan ibarettir nk her evrensel iin geerli olduu gibi yine bir evrensel olan Devleti de hegemonize eden bir partikler ierik vardr.Sosyalist mcadele ise siyasaltoplumsal alanda bu partikler ierii dlananlarn da ilenebilecei bir siyasallk olumasn salamaya ynelik olmaldr. Peki Baskn Oran ve onun gibi dnenlerin ngrd Devleti hegemonize eden partikler ierik nedir: Akas Beyaz Trklkten bakas deildir. Zira devlet her vatandana eit mesafede olacak derken kastedilen tarafszln tanm budur: Alevi, Ermeni, Mslman, Krt, Ecinsel, vs olduu belli olmayan kii. Yani genel-geer norm olarak bize tarafsz olarak sunulan hizmet veren prototipi ba ak, dzgn Trke konuan, Zlfikar takmayan, hemcinsini andracak grnm ve hareketlere sahip olmayan herkes! Slavoj Zizek, faizmi hayatn ideoloji-d bir ekirdekte askya alnmas olarak tarif eder. Bu minvalde tarafszlk etiketi altnda hayatn iledii ne kadar farkllk varsa tarafl olarak nitelenip dlanmakta ve siyasaln kendisi askya alnmaktadr. Kald ki bu ayrm savunanlar nasl bir toplumsallk tahayyl nerdiklerinin farkndalar m? Bu ayrm sayesinde devletin hizmet veren bireyde tecessm ettii varsaylyor. Bu minvalde de devletin memuru zerinde siyasal balamlara ve konjonktrlere gre muhtelif yaptrmlarnn merulatrlabilecei bir ak ulu alan oluturuluyor. Mesela bugn bartl akademisyenin tarafszln sorgulayanlar yarn ayn sorgulamay uzun sakall akademisyenler iin de yapamaz m? Yoksa farkl ideolojilerin temsil edilmesi merudur da ba rtl kadnlar m sadece problemlidir? O halde sanrm ayn sol gr hala sregelen bir adaletsizlik olan gayri-mslim vatandalarmzn da memur olamamasn destekleyecektir zira Allah muhafaza ha kolyeler takarak yada belki kippalarn giyerek devleti temsil etmeye cret edebilirler! stelik Baskn hoca her yerde Snni bir Mslman olduunu ilan etmiken, kendi anlayyla savunduu tarafszlk anlayna zeval getirmi olmuyor mu? Bence insani ilikileri besleyen bu kk ayrntlarn ta kendisidir. Bu sebeple insanlarn birbirlerine takiyye yapmalarn salk veren bu tr siyasal-toplumsal tahayyllerden fazlasyla ekmi biri olarak hizmet alan-veren ayrmn savunanlarn bu bariz hatadan bir an nce dneceklerini umuyorum. Alevi, Ermeni, Krt, Ecinsel, Mslman, Yahudi gibi farkl kimlik kategorilerinden herkesin bu Devleti temsil edebilecek liyakatte olduunu ve asl toplumsal zenginliin ve normalleme imkannn bu oulcu ortamn toplumun her alannda yerlemesine izin verilmezse kaybedileceini grmemiz gerekiyor.
136
Alaturka Laiklik Kendini normal grenlere sitemimdir Barts yasann tartld programlardan birinde liberal kimliiyle bilinen Aye Kadolu, bartsnn siyasal simge olmaktan ayran eyin kiinin bu yndeki dncesini yaymamas ve bakalarn iknaya abalamamas olarak belirttikten sonra niversitelerdeki barts yasana kar olmasn sekler bir devlet rneinden yola karak kantlamak iin Kanadada geen hukuki bir hadiseden bahsetti. Aktardna gre bir dinsel aznlk grubunun kendi inanc gerei her zaman yanlarnda kk bir haner tamalar gerekiyormu ve okul buna msaade etmeyince mahkeme bavurulmu. Uzun bir sreten sonra hanerin ocuun ceketinin i cebine eriilemeyecek biimde dikilmesi artyla okula bu ekilde gelmesine izin verilmi. Kadolunun dediine gre bu karar verirken mahkemenin muhakemesi, ocuun haneri bakalarna zarar vermek maksadyla deil dini sebeplerle tadna kanaat getirdii iinmi. Bu rnekten yola karak Trkiyede bir kadnn bartl olma halinin nasl patolojik olarak grldn mahede edebiliriz. Barts takmakla haner tamak e-deer olarak kabul ediliyor ve bartl barts zerinden bakasna zarar vermeyecekse -yani zehirli fikirlerini yaymayacaksa- okula girmesi merudur deniliyor. Mesela okul snrlar iinde bir arkadam neden rtnyorsun diye sorduunda benim sana bunu anlatrsam propaganda yapm olurum ve su ilerim demem bekleniyor sanrm. Yani szn ettiim durumda, kendini iktidara haiz grenin patolojik olarak tanmlad zmre zerinden normal payesini elde ettii ve tahakkmn glendirdii bir durum mevcuttur. Ayrca tabii bir de trban yaylr m? diye formle edilen bir soru var. Bu sorudaki trban aslnda her biri farkl hayatlar yaayan, farkl znellik biimlerini benimseyen, soru sahibi kiiler gibi can yanan, alayan glen, etten kemikten insanlar deil de sanki bir tr bulac hastalk adn, uru artrmyor mu size? Evet, biz patolojiiz ve bartl kaldmz srece de yle olduumuz iin patolojik kalacaz sanrm. Patolojik olduumuz iin de birileri bizi devlet eliyle tedavi etmeye almaya devam edecek. te bu noktadan sonra sosyolojik analiz falan bana ok geliyor ve sadece bu cmleleri okuyup beni anlayanlarn olaca umudu iimi saryor. Ben liberale liberal demem, devleti greve armadka! Liberal devlet teorisinin 1970lerden beri gelen literatrne bakarsanz genel olarak greceiniz udur: Devlet, kendini ideolojik manada askya alarak olabildiince farkl gr, ideoloji ve inan biiminin birbirine mdahale etmeden birlikte yaamasna olanak salamak zorunda olmakla beraber ayn zamanda hibir iyi yaam kavramsallatrmasn da nceleyemez ve savunamaz. Fakat ne hikmettir ki lkemizde kendini liberal olarak niteleyen muhtelif entelektellerimiz- mesele yine zellikle barts tartmalarnda younlancadevleti greve aran birer vazife insanna dnyorlar. nk barts ve onun simgeledii tarz- hayat kendilerinin iyi hayat anlayna uymuyor ve bu sebeple sz konusu tarz- hayat srenlerin yaam alanlarna devletin mdahalesini meru grebiliyorlar.
Fikir Platformu
137
Alaturka Laiklik Sanrm bu yzden bir kzn ba ak yaamaya devam etmesi sorgulanmaz, hatta sorgulanmas su kabul edilir. Ba ak kzn, ba akl zerindeki aile otoritesinin snrlar da sorgulanmaz. Ba ak olmaya ka yanda karar verdii de sorgulanmaz. Fakat ba rtl kzn ka yanda rtnmesi gerektii sorgulanr, sorgulanmaldr. Onun zerindeki aile otoritesi sorgulanmaldr hatta yok saylmaldr. Onun tercihlerine direkt ya snr da konabilir hatta dedim gibi baz liberal demokratlar utanmadan devleti greve de arabilir. Bu hakkaniyetten uzak anlay, yukarda bahsettiim bartller olarak patolojik olmak halimizin bir tezahr olsa gerek. ncelikle unu kabul etmemiz gerek: Hibirimiz mahremiyetimizin snrlarn kendimiz belirlemiyoruz. Bunu bizim iin ya toplumsal kurallar ve/veya devletin ngrd dzenlemeler yapyor ya da din yapyor. rnein hibir kadn zgr iradesiyle istese bile gslerini ortada brakacak ekilde sokaa kamaz. nk bu toplumsal-siyasal kurumlarn bizim iin belirledii mahremiyet snrlarnn ihlali anlamna gelir. Bu minvalde kadn-erkek, inanan-inanmayan hepimiz belli iktidar modaliteleri tarafndan ngrlen zmni yada yazl mahremiyet snrlarna riayet etmek zorundayz. stelik bu snrlar bize ok kk yata ailemiz tarafndan retilir. Mesela belli bir yatan sonra popomuz akta dolaamayz. Ailemizin bize bunu retmeye hakk vardr hatta retmesi zorunludur. Bunu uygulamak toplumsal yaama mdahil olmann gereklerindendir. Fakat nasl ki inanmayan bir ailenin toplumsal mahremiyet anlay erevesinde ocuuna, vcudunun belli ksmlarn rtmesini salk vererek, bunu reterek ve bunun kendisi iin daha iyi olacan alayarak yetitirmeye hakk varsa ayn ekilde mslman bir ailenin de belli yatan sonra ocuklarna slami mahremiyet anlayndan bahsetmeye, onlar tevik etmeye hakk vardr. Fakat ba rtmenin kendisi bireyin mahremiyetini tesis etmesinin minvallerinden biri olarak deil de mslman znelliinin patolojik bir getirisi olarak alglandka bir ksm liberaller de devleti greve arp bartl olmaya 18 ya snr getirerek patolojik bartlleri aa daha yaken tedavi etmeye ve normalletirmeye almaya devam edecekler. Bildiiniz gibi 18 ya liberal teorinin mitlerinden biri olarak bireyin rtn ispat ettii, yani tm bireysel haklarn kazand fakat ayn zamanda hata yapmas durumunda da tm sorumluluun kendisine ait olduu bir zaman dilimine tekabl eder. Bu zaman dilimini belirlemenin ne mantki ne de felsefi bir meruiyeti yoktur ama malum kanun byle diyordur. Burada yine dikkati eken husus barts takmaya getirilen bu ya snrnn bireyi 18ine kadar aslnda hata yapmaktan korumas ve 18inden sonra da artk mecburen ne halin varsa gr denilmesidir. te bu anlaytr ki benim orta okul yllarnda ok istememe ramen rtnmemi, bir arkadamn rtnmesi sonucu olarak yalnz imam hatip lisesine gitmek zorunda kalmasn, baka bir arkadamn ise lise eitimini yarda brakarak dardan bitirmesine yol amtr. Bir yere brakmam, daha yeni baladk Aslnda bu yazyla yapmaya altm ey barts yasann kalkmasnn gndeme gelmesiyle alan youn tartma alannda bavurulan sylemlerin
138
Alaturka Laiklik bende brakt izleri ve izlenimleri biraz teorik biraz kiisel bir ereveden sizinle paylamakt. Trkiyede bu mevzular yeni yeni tam olarak tartlmaya, sorgulanmaya balanyor. Herkes birbirini dinlemeye ve anlamaya gnll olduka da, bu tartmalarn bizi hepimiz iin daha adil ve yaanlabilir bir hayata ynlendireceine inanyorum. O yzden bir yere ayrlmayn, farkl mecralarda daha konumamz gereken ok mesele var, yeni baladk.
Fikir Platformu
139
Alaturka Laiklik
Yine pazartesi, hl pazartesi(Ceren Gkolu) Kendim iin Deil Bu Sefer Ne zamand hatrlamyorum.Amedin dar sokakalarnn birinde kocaman avluya alan evlerinin nnde grmtm ilk onu. Benim yabaniliime, kendimi beenmiliime katlanan nadir ocuklardan biri olmutu Rabia. Sonra uzunca bir sre brakmad elimi.Babam ldkten bir ay sonra evlerinde kaldmz bir gece, kck kollaryla bana sarlm; gzyalarm silmiti koca bir kadn gibi. Dedesi eyh olduu iin benden ok daha fazla ey biliyordu din hakknda. Hala hatrlarm babamn meleklerle nasl mutlu olacan anlattnda Gerekten mi? diye sorduumda Elbet ya, ne sandn! dediinde nasl gvendiimi ona. Rabia, RabiamKoptu sonra balarmz, uzunca bir zaman ondan bana hatra bana rettii uyku duas kald yalnzca Yattm sama, dndm soluma/Melekler ahit olsun dinime, imanma/Yattm Allah kaldr beni/Nur iinde daldr beni/Can bedenden karken imanmla gnder benilk duyduumda garip bir tekerleme olmaktan teye gitmeyen bu dua, sonrasnda bir dostluk yemini gibi ou gece dt dilime Yllar sonra geenlerde bir akraba evinde karladk RabiaylaBeyaz earbnn altnda iyice belirginleen kapkara iri gzlerinden tandm ben onu, o ise duraklad.Sarlmalar, pmeler derken anlatt bir bir nasl kazanp da niversiteyi gidemediini, nasl arafta kaldn, ne cemaatlere ne krt hareketine uyum salayamadn, cemaatteki arkadalarnn konu krtler olunca nasl devletin azyla konutuklarn, krt hareketindekilerin konu islam olunca nasl
140
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik laiklik de laiklik diye bardklarnAnlatt, o anlatt ben aladm, ben aladm sonra o da alad Sonra Zilan geldi, iki yandaki kz Rabiann.Evlenmi erkenden biraz da ailesinin zoruyla gidemeyince niversiteye. Sana benziyor, senin gibi ssl aynen bak zaten kucandan inmedi yabanidir aslnda.Sustum syleyecek pek szm yoktu onun beni avuttuu gibi avutamadm ben onu; merak etme Zilan senin yaadklarn yaamayacak diyemedim, melekler yardm edecek diyemedim. Sarldm Zilana o da bana sarld, ptm annesinden ald gzlerinden Ertesi gn giderken Rabiann yanna bana rettii duay okuyan bir bebekle, ocuklar iin zel retilmi bir makyaj setiyle gittim. Bebei gsterip Bu sana benzesin diye makyaj setini gsterip Bu da bana benzesin diye dedim. Ama glmedi o buna, ben zr diledim eer makyaj yapmasndan rahatsz olursa onu hediye etmeyeceimi syledim. O ise elimden tuttu o gnk gibi O yzden deil xezale bavo dedi,o yzden deil.imden dedim ki sana benzesin de annesinin ektii aclar ekmesin Yok bu sefer susman, gayr unutmam o gece nasl avuttuunu beni Rabiann.O duann birok gece beni nasl uyuttuunu unutmam.Yok bu sefer susmam walla. Susmam Zilan iin susmam, Rabia iin susmamocukluk arkadamn gzyalar iin, mrnden alnm yllar iin susmamKk Zilanm iin susmam. Yeter artk!ekin o pis ellerinizi kadnlarn, gen kzlarn stlerinden!Yeter artk son verin o kokumu ideolojinize.
Fikir Platformu
141
Alaturka Laiklik
Barts Yasaklarndan Bize Kalan(zlem Yaz) Yaz yazan bir insann en byk ans insanlarn ne dneceini dnmeden zgrce yazabilmekmi. Sanrm ben son gnlerde en azndan barts konusunda yazarken bu ansm yitirdim. Her eyden nce bir insann kendi maduriyetleri zerine konumas yeterince zor zaten. Bir de beni bu konuda iyice sz syleyemez konuamaz hale getiren ben dahil bu konuda yazan bir eyler syleyen insanlarn kendilerini anlamaya hi niyetli olmayan belki de konumasn istemeyen insanlar tarafndan sklkla ajitasyon yapmakla, duygu smrs ile veya arabesk edebiyatyla sulanmas oldu. stne bir de Allah versin AKP zsn tavr Ama bu yasak sryor. Btn samal ve zalimlii ile capcanl, kstaha karmzda. Bir halkn kadnlarnn belki yarsndan fazlasnn hayat tarzn hie sayan, toplum hayatndan dlayan, en doal haklarna set eken, her eyden te onurunu ayaklar altna alan bu gayri ahlaki durum srd srece susmak kendi egomuzu ne karmak gibi bir lksmz olmamal. Zor da olsa yazmal
Fikir Platformu
142
Alaturka Laiklik Benim niversiteye devam ettiim yllar olan 86-92 yllar aras bu yasan katiyet kazanmasa da srekli olarak gndemde olduu, kimi rektrlerle zal hkmeti arasnda gibi grnen bir mcadelenin yaand yllard. Bir sene ., Marmara niversitesinin belli blmleri bu yasakla muhatap oluyor kimi renciler sene kaybediyorken bir dier sene bir bakyordunuz sorun T nn baz blmlerine sram. Bu yllarda niversitelere girmek imdiki kadar byk maddi imkan ve adaletsiz bir yarn sonucu deildi. Dolays ile niversitelerde imdikinden ok daha fazla sayda olduunu tahmin ettiim Anadolu kkenli, maddi ynden zayf ve sradan devlet okullarndan gelen ocuklar mevcuttu. Benim okuduum mhendislik fakltesi zaman iinde Anadolu Liseleri ve byk ehir kolejlerinin rencileri ile dolsa da o yllarda byk oranda mtevazi aile ocuklar okuyordu. Yine bu ocuklar ierisinde bartl arkadalarm daha da sosyo-ekonomik adan zayf bir zmre idi. Bizim blmmzdeki kz renci says erkek rencilere gre olduka azd. Dolays ile bartl renci says ok daha az. Binamzda yer alan fakltenin bartl rencilerinin toplam 12-13 civarnda olduunu dnrsek ikisi haricinde velisi ilkretimden fazla okuyan olmad gibi geim kaynaklar gndelik temizlik ilerinden, bebek bakmna, emekli iilikten, yurt dnda iilik yapan aile ocuklarna, yetim olanlardan, babasnn maddi manevi desteinden uzak olanlara zor artlardan gelen genlerdi. Arkadalarmn bazlar kayt yenilemek iin har parasn zor toplarken, kimisi alarak okuyor, kimisi de ok skntl artlarda yayordu. ou ok kardeli olan bu arkadalar sanld gibi niversiteye girince hadi bir trban takaym baz siyasi amalarm da olsun derdinde deillerdi yani. Sivastan, Malatyadan, Sinoptan, Kastamonudan, Mersinden, Dudulludan gelirken hem bir yandan kendilerine uzak bir dnyada var olmann tedirginliini hem de bir gelecek midi tamann sevincini yanlarnda getiriyorlard. Ve sylemeye gerek var m bilmem aileleri iin byk bir vn ve mit kayna idiler. ou o gnlerde hibir siyasi gr tamyordu. Hatta hemen hepsi milletini, devletini seven, dnyaya o gne kadar aldklar eitim sisteminin oluturduu perspektiften bakan kzlard. Sonra umulmadk bir ey oldu. Birileri bu genlere vey evlat muamelesi yapmaya balad. ou arkada bu durumda bile iyi niyetini kaybetmemiti. Ama bariz bir ekilde hzn kaplamt herkesi. Eer bizler faraza solcu genler gibi belli bir siyasi ideoloji ve muhalefet duygusu tasaydk durumu kaldrmak daha kolay olabilirdi. Nihayetinde benim belli bir hedefim var, mcadelem bu ve bedel demem sz konusu diyecektik. Halbuki ounluk geleneksel Anadolu dindarl ile niversiteye balama cretinde bulunmu olduka apolitik kzlard. Ve btn o maddi skntnn ierisinde yaayan, kendilerine umut balam ailelerine akam eve gidince ne hesap vereceklerini dnyorlard. Yasaklar karsnda herhangi rahat gelir seviyesine sahip bir gen onurunun derdine derken onlar bir de kendi kaderlerini yarmann yegane yolu olan k kaybediyorlard. Ve tokat hi ummadklar bir yerden geliyordu. Zor gnlerdi. Her acdan incitici. Bir anfi dolusu insann nnde hakarete uramak, dekanlklara ekilip sama sapan sorgulanmak, szde ikna seanslarna
143
Alaturka Laiklik maruz kalmak, kimi derslerden Bizans oyunlar ile braklmak ve hakaretin her an nereden geleceini bilememek. Bu gn dersteki hocan laf arasnda sana dnp ac bir sz m syleyecek, kantinden geerken arkandan fatiha m okuyacaklar yoksa bir bahane bulup bel altna m alacak yine o ovenist profesr. Okula gelirken kafamda bu dnceler sanki ayaklarm geri geri giderdi. En ok da o yzlerdeki ifadeler unutmuyorum. Trl eit ifadeleri vard bu gibi insanlarn; fke, kin, tiksinti, alay. Ayn gnlerde btn bu ortama karanlk cinayetler de eklenince Ankarann ar ikliminden sonra stanbulun bayldm o kozmopolit ve hogrl havas da deimi yolda sokakta da hakaret grmek sradan bir hal almt. Hele Uur Mumcu cinayetinin ilendii gnlerde Sonra deimeye baladk bazlarmz. Zulm kavram ile yzletik. Madem biz byle ayrmcla uruyor ve zulm grebiliyorduk demek ki btn o anlatlan hikayeler doru da olabilirdi. Ve insann zulm grmesi iin hak etmesi de gerekmiyordu anlalan.12 Eyll sonras yaananlar, Diyarbakr cezaevleri gitgide Newroz olaylar, Lice basknlar vs. birden kimilerimizin gndemine giren konular oluvermiti. Ayn yllarda Trkiye snrlarnn tesinde de bir dnyaya alyordu gzlerimiz. Halepe katliam, srailin zulmleri ve yeni filizlenen intifada, Amerikann Iraka yapt ilk saldr Bir arkadamn anlatmyla yasak balamadan nce cici bici giyinmekten zevk alan, derslerinden baka bir ey dnmeyen, ud alan o mutlu kzlar gitgide gerek dnya ile tanmaya balyor yerini krgn, okuyan aratran, ilgili ama huzurunu kaybetmi kzlara brakyordu. Dnyadan habersiz ve mutlu olmak. te bu konforu kaybetmitik artk. Kreselleme ile beraber aclar artan Ortadou halklarnn yannda Trkiye de de bir trl sular durulmak bilmiyordu. Sivas katliam, Babalar katliam, Gneydouda Hizbullah ad verilen yaplanmalar ve artarda gelen bombal cinayetler. Gitgide geriliyor ve bariz bir ekilde iyi olmayan bir yere gidiyorduk. Ve o gne kadar hayallerimizin alabilecei en lgn eylem bir duvara tekme atmak ya da kafamzn att bir gn okula siyah kyafetler giyerek gitmek olmuken yine yolda, okulda, belediyede urada burada ite o, potansiyel cani baklar ile kar karyaydk. Kt bir senaryonun hem zoraki oyuncular hem de hi sesi kmayan idik sanki. Sonra 28 ubat gnleri balad. Artk btn okullar iine alan kimseyi ihmal etmeyen bir yasak gelmiti. Bu sefer benim itile kakla yer alabildiim okullar bir daha almamacasna bartllerin zerine kapanyordu. Yine Beyaztn yollar gzkt. yle protestolar oldu ki kalabaln bir ucu Beyazt meydann doldururken dier ucu Aksaray geerdi. Sonra eylemlere ok sert mdahaleler yaplmaya balad. Bir gn robocoblarn kovalamasndan rken kalabaln panii esnasnda az kald ocuumla beraber bir polis panzerinin altnda kalyordum. Zor oyunu bozdu. Btn o hak, adalet arayan sesler Fadime, Mslm vodvilinin arkasnda kayboldu gitti. Sincanda yryen tanklar son noktayd. Yasak uyguland ve herkes kendi derdini bireysel olarak ekmeye balad. Ban aarak okula giren psikolojik travmasn kendisi kaldrmalyd, peruk, apka takan bu zorunlu utan kisvesinin ruhuna verdii arlkla kendisi ba etmeli ve evine
Fikir Platformu
144
Alaturka Laiklik dnen kendisi dnmeliydi sonrasn. Kimi ansl olanlar yurt dna kt. Eer byle zorunlu bir g ans olarak addedilebilirse. Dnyorum da yl 87-88 bu yasa protesto etmek iin Sirkeciden Beyazta yrmz 97-98 Beyazt tan apaya Cerrahpaaya ve olmu 2007-2008 syleyin artk nereye yryeyim diye isyan etmitim bir gn. Ayn eyleri kk kzmn da yaamamas iin nereye yryeyim. Ta ilk rtndm zamanlardan yani aa yukar 18-19 sene ncesinden bir gn hatrlyorum sk sk son gnlerde. Bir gn . Edebiyat fakltesine bir arkadam ziyarete gitmitim. Hergele Meydan derler ortasnda bir alan vardr. yle ok bartl renci vard ki ok olmutum. Gerekten de meydann adabna uygun kolkola volta atyorlar, beni canmdan bezdirecek kadar entelektel tartmalar yapyorlard. imdi gitsem ieri girebilir miyim acaba? Girsem ne yazar o kzlardan bir tane bile grmek mmkn deil artk. te bize geen bunca yln getirisi. Yine de hikaye bitmedi. Bartllerin durumu iyi belli bir zmresi dnda kalanlar Bugnlerde bilumum hayr faaliyetleri, tezhip, hat, minyatr kurslar ile tedavi ediyorlar ikinci snf olmann getirdii incinmilikleri. O kurslara balarken bile istenen ba ak resimleri salayabilmek iin fotomontaj areleri aryorlar. Ara ara bir araya geldiklerinde gemi gnlerin trajikomik anlarn anlatyorlar glmsemeye alarak. Hasl kelam btn bu srete nce teki olduumuzu rendik ve sonra dier tekilerin de ektii aclar fark ettik. Sonuta o dnyadan habersiz, mutlu ve salak gnlerimiz bir daha gelmemek zere geride kald. Bence iyi de oldu.
Fikir Platformu
145
Alaturka Laiklik
Acaba imdi ne olacak? (Cemile Bayraktar) Konumak ile susmak arasnda kaldm ksa zamanlarm vardr benim.Gz ap kapayncaya kadar ksa sren bu anlarn sonunda kararm yine hzla verilir ya konuur ya da susarm.Bu an o anlardan biri deil saatlerdir yazmak ile yazmamak arasnda gidip geliyorum.imdi susmak ya da konumak arasnda geen kararszlm susuz kalm bir kardelen ile vicdanl bir yrek arasnda skp kalyor.Hi sonu gelmeyecek gibi duran bir araf srecinden,vicdanl yreimi heybeme alp,yapraklarm solduranlarn Ne oldu?Neden susuyorsunuz?etkileriyle kyorum,yine onlarn etkileriyle alyorum kalemi elime.ok itina ediyorum yazarken susuz bir kardelen yreinden deil de vicdanszlktan vicdan renmi bir yrekle yazabilmeye Bazen bildiklerini bazen hissettiklerini yazan biriyim ben.Bildiklerimi yazarken bir rpda atarm iimdekileri ama i hissettiklerime gelince,tm yazlarmn balangc yukardaki paragraf gibi olur.Susmak ya da konumak;Yazmak ya da vazgemek arasnda kalr,o araf srecini mutlaka yaarm.ounlukla vazgemek ile biten araf sreci nadiren yerini yazmaya brakr,bu o nadir zamanlardan birisi.Halen daha elim enemde baladm lakin durabilirim i sesinin etkisiyle pek gnlsz dokunuyorum tulara.Peki ama neden? Son zamanlarda okuduum deerli yazar arkadalarmn ksmi serzenilerinin yaadklarm nedeniyle serzenie dkememi,iselletirip,krlarak tamamlamm da ondan.nk insanlarnn hissettiklerini ve yaadklarn yazmas bir anlamda
146
Alaturka Laiklik dertlemektir.Bu i dkme eyleminin sonucunda kendinizi atnz insanlardan ufak dahi olsa bir kprt,bir hareketlenme beklersiniz.Yapmaya altnz etkinin gnderdiiniz hedef ierisinde dikkate alnmamas,sonuca ulaamamas,elinizde bandan heybenizde olan sorunlar ile yle apaydnlk bir dzenekte grnmyormucasna karanlk durduunuz hissini size veren sessiz ounluk,deimeyen herey sizi ylgn klar,daha balamadnz varolmavaretme abas hi balamadan ilk dakikada tm cesareti krar siz de haliyle aydnln iinde karanlk gibi grnen haliniz ile bukalemunlar sessiz ounluun iine ayn sessiz ounluk olarak dahil olursunuz.Ama bu o zamanlardan biri de deil.Peki ama neden? Hayal krkl yaamayacam zamanlarnda olacana inanyorum da ondan. ** ** **
Bartl bir kadnsanz,gen nfusu temsil ediyorsanz,ehh biraz da sosyal bir insansanz ltfen drst olun bunun tm olumsuzluklarndan zorunlu olarak faydalanmsnzdr.Ksaca balklayalm; -Siz daha bartl deilken bartl anneniz nedeniyle grdnz ayrmclk,(Aaa annen trbanl m?) -Barts taktnz anda size muhatab kiilerin gerek yaralama gerekse teleme amal kullandklar ayrmclk,(Sen ne anlarsn,gerici,dinci,yobaz,sus,konumaya hakkn yok senin) -Sosyal yaam ierisine dahil edilmeme,ek olarak kamusal alan engelleri.(Hey hanm hanm bu klkla buraya giremezsin) bu genel balklar tm bartllerin birey olarak yaamaya altklar toplumda hi durmakszn devam eden zulmn elbet yazmas kolay lakin yaamas olduka zor tecrberinden sadece ve sadece ok az bir ksmdr.Baz zulm teknikleri yasaya balanarak merulatrld gibi(bartl snava girememe,eitim alamama,alamama) bir ou bu adaletsiz yasallamann verdii ilham ile meru zulmden kendine vazife karan insanlarn uydurduklar yasad yasaklardr(Hakimin verdii Trban takan ar eletirilere maruz kalabilir,Hastahanede bartl olduu iin lme terkedilen hasta,Mezuniyet treninde bartl olduu iin snf arkada tarafndan tartaklanan renci,Apartman yneticisinin Bu apartmana bartller giremez ayrca apartmann kapcsna imzalatlan ei,ocuu,evine gelen misafirin bartsz olmas zorunluluu belgesi). Bunlar yle bir paragrafa sacak 5 dakikada yaayp tketeceiniz zulmler de deil.Gerekten insan yaarken olduka bezdiren,yldran eylemler.Tabii bunlara ek bir sorun daha sizinle yolda;yazarken durumu anlatacak kelimeleri yle ince semeye gayret ediyorsunuz ki halinizi anlatmaya altnz cmlelerin ncelikle nefrete muhatab insanlar olarak sizi o nefretle ayn kefeye koymamas gerekiyor,tm fkelendirilmenize ramen size yaplan ile muamele etme(me)ye
Fikir Platformu
147
Alaturka Laiklik gayret gsteriyorsunuz,fke ve nefreti knarken fke ve nefretten syrlmanz gerekiyor. Sonra bu yaananlarn tm insann iin ezen yaanmlklar olsa dahi kendinizi anlatmakta kullandnz dil sizi madur edebiyat ierisinde eritmi olmamal.Acnacak duruma dmeden onurlu mcadeleniz tm ac anlara ramen ackl olmadan ilerlemek zorunda.Yllarca muhatab olduunuz o sz;sen deersizsin,sen deersizsin,sen deersizsin *.Bu szn acsnda,acnmadan anlatabilmelisiniz kendinizi. Ve en zoruYazdktan sonras ile yzlemek,kurduunuz cmlelerin sradanlna inanan,size anlk dahi olsa kulak veremeyn insanlar yn ya da ksa cmleler ile sorunu z(me)yen bir ka gemi olsun cmlesi o kadar.Ya hi duyulmamak,ya dinlenmeye gerek grlmemek ya da duyulup dinlenmenize ramen beklediiniz tepkinin asla gelmemesi.Yaadklarna yolda ve ahit bulamamak en ar olsa gerek,en arYllar gemesine ramen,zulmlere zulm eklenmesine ramen,aclar katmerlenmesine ramen bu zulmn dur demek bilmemesi bir ac,bu zulme ahit olan insanlarn halen susuyor olmas bin ac. Buyrun ltfen;yaadnz ki kendi kazanmnz olmayan,hakknz olan tercihiniz nedeniyle uradnz ayrmclk,hakaretler,engellemeler,bunlarla baa kmaya alma bunu yaarken ayakta durmaya,erimemeye alma ve birgn artk iinizden taan kelimeler ile kendinizi anlatmaya alma ve bunun sonucunda aklnza decek olan Acaba imdi ne olacak? sorusunun yantszlna kendinizi hazrlama derken,bartl olmann insanda brakt oldukca byk olumsuz etkinin altnda,buyrun ltfen,buyrunBu yorgun yreklerle halen tkenmediimizi,bitmediimizi,unutmadmz,unutturmayacamz,ktlkten ktlk renmeyeceimizi,gzya etesi olmadmz sonuna kadar hakkmz arayacamz iin bunu yaparken en insanca yolu seeceimizi grmek iin buyrun ltfen,buradan buyrun * :Deerliyiz diyemeyiz lakin bildiimiz birey var ki o da deersiz olmadmzdr ve deersiz deilim demek deerliyim demek deildir. Acaba imdi ne olacak?
Fikir Platformu
148
Alaturka Laiklik
teki Kzn Trks(zlem Yaz)
Size Size Size Size
zgrlk, bize anayasa mahkemesinin yollar, i,a,eitim bize pop sosyolog zrvalar, ikbal rzgarlar, bize hakim karar ile hakaret grme hukukturmacalar ihale tela,stresi bize dervi sabr, sukuneti
Yormayn kafanz biz yle bir kede yaar gideriz! Oyun bozanlk, azlarn tadn karmak ne haddimize. Bir otuz yl bekledik nasl olsa bir 130 yl daha bekleriz. Aklmza bile gelmez mahallerinize girmek, Haa deil ki bastrmak, Kamusal alanlarn kutsallna halel getirmektense Konya Hakiminin kapsnda gnde c posta ar eletiri iitmeyi, Mesafe sahibi seckinlerin tadn karmaktansa cnc yolcularn bildirilerine dmeyi,
149
Alaturka Laiklik Tercih ederiz. Skmayn cannz bu i tamamdr! Bir kyda kede yle sessizce yaar dururuz. Hi mesafeyi bozmaz, parti falan da kapattrmayz. Hatta ok zorda kalrsak Bir zamanlar Amerikal zencilerin salarn tleyip, sarya boyadklar gibi Peruk,sapka,kapon takar Otoriter laikliin salarna brnerek Tenimizi teninize bile benzetebiliriz. Ne caz konserlerinde gzmz var, ne sekin spor klplerinde, Kzmayn canm, Apartman kapcs olmak istiyorsa kocalarmz, Tabi ki de yneticinin ynetmeliklerine uyarz, Diyaliz makinesine girerken evrak gerekiyorsa, Neden olmasn bamzda perukla son bir fotoraf ektirip, Azraile ruhumuzu bylece teslim ederiz. Yeter ki siz korkmayn! yle pahal anketlere para harcamaya da demez, Szmz sz, oktan kabul ettik rengimizin ar eletiriye ak anlamn, Yok bir talebimiz Ama aklmza taklmyor da deil ara ara yine de; Dnyada haklarn elde etmeyen zenci kald m?
Fikir Platformu
150
Alaturka Laiklik
Norin Kynn Srad Kz(zlem Yaz) Rzgarl bir Haziran gn Fatih Camisinin avlusundan onu byle uurlayacam hi aklma gelmemiti. Azlarn tadn karan lm u an ne kadar da sahici. Dostum, hayran olduum kadn, genliimin bir paras imdi bu tahtalarn altnda. Biliyorum seni ok zleyeceim. Biliyorum ok alayacam ardndan. Uzun zaman adn her anldnda bir yumruk oturacak boazma. Bir sr kararlar alacam. Bir sr planlar kuracam kalan mrm daha anlaml klmak iin. stelik imdiden biliyorum hepsini unutacam. lmn ac tadn, bu avluda ne kadar aladm, tm o deli bozuk hallerini Bir sr ey olacak hayatmda. Ac, tatl, anlaml, anlamsz, gzmdeki yalar kuruyacak. Bir arada geen zamanlarn ac tatl anlar yzmdeki izgilerin says artarken silikleecek. Ksa bir sre de olsa beni sona eren bir hayatn karsnda sallayan, aresizliimi tokat gibi yzme arpan bu duygular daha cenazen topraa verilmeden hayatn gndelik kayglar ile birleip yznde riyakar bir hzn ile ihanet edecek kalbimi actan yas duygusuna. Asla unutmayacam denilen neleri unutturmamtr ki hayat insana Bak imdiden drt yl oldu bile sen vefat edeli. Ve ben dn gece ok zorladm hafzam neler konumutuk son grmemizde hatrlayaym diye. Sonra ok eyi hatrladm da en ok bir tanesi yer etmi aklma. Ben hep lm korkusu ile yaadm yakn zamana kadar. zellikle kanserden lmekten ok korktum. Trl
151
Alaturka Laiklik eit kanserin her aamadaki semptonlarn ezbere bilirdim genliimde. Bir ara her Allahn gn insanlara iimdeki tmrn imdi hangi aamada olduunu anlatr paniklerime inandrrdm. nanr msn uzun zamandr hibir eyden korkmuyorum. Korku denilen eyin ne olduunu bile unuttum artk. demitin. Suratna baktm. Nasl olabilir byle bir ey. Insan korkuyu ldrebilir mi? Doru sylyordu Sreyya. Zaten hi yalan sylemezdi ki? Cihan Aktan ifadesiyle sra d bir ailenin sra d kzyd O. Norin Medreselerinden yetimi en son alimlerden birinin niversite sralarna kadar hi resmi eitim almam kz. lk,orta ve liseyi dardan bitirmiti. Sonra stanbul niversitesi Fen Fakltesi Astronomi Blmne girmiti. Medrese kkenli bu ailenin ocuklar Norin kynden stanbula tandktan sonra adeta ikiye blnmt. Ayn evin ierisinde sosyal bilimlere merak salanlar ve Fen bilimlerine merak salanlar. Sreyya Fen bilimlerine deer veren kanattayd. Ama Arapay, ingilizceyi, Osmanlcay da renmeyi ihmal etmemi, Kuran ilimlerinde mkemmel yetitirmiti kendisini. niversiteyi bitirdikten sonra da hi uzak kalmad Kuran renme ve retme sevdasndan. Okul koridorlarnda c, ninja diyen genlerin szlerini, baz hocalarn aalamalarna katar hi etkilenmemiiz gibi, ok salammz gibi, en sert yz ifadelerimizi taknr, en salam admlarmzla Sreyya ablann yanna koardk 80 lerin sonlarnda. Suffa diye bir kursumuz vard. Peygamberimiz zamannda yoksul genlerin barnd ilim tahsil edilen evin ismiydi Suffa. Buras da adna yakr yoksullukta ve her daim cvl cvl kaynayan bir yerdi. niversite okuyan genler ile ders boyunca uyuklayan Trke bile bilmeyen yal teyzelerin yan yana yer minderlerine dizilip hevesle lafa sze atlamak iin pusuya yattklar, alimi, cahili, oluu, ocuu, hatta yar delisinin bile gnlnn krlmadan sznn dinlendii, kendisine deer verildiinin hissettirildii bir garip mekan. Her yiidin bir yourt yiyii vardr. Biz Suffann yiitleri yourdu baka trl yerdik. Bizim derslerimiz imdilerde insanlarn atk moderator kalarnn tehdidi altnda yapt ada terapi seans benzeri oturumlara benzemezdi. Sz, zaman gelince kapann elinde kalrd. Eh ok da uzatrsan tatl bir aka ile susturulma ihtimalin de vard tabi. Eskiden gazetelerin sadece magazin sayfalarn takip eden bendeniz Halepeye alamay, Filistinin tarihi ile ilgilenmeyi hep Suffada rendim. Yine de ou zaman okuluna gitmelisin aksatma diye kovalanrdm Suffadan. Ah kolaysa bu dost yzlerden vazgeipte hrlaa grlee okulun derslerine gir imdi. Vallahi Sreyya Abla derdim, ben olmadan o okulda herkes ok daha mutlu, zmeyelim hocalarmz. Gidip de bozmayaym imdi bu huzur ve gven ortamn. Nafile. Laf anlatamazdm. Ylba gecelerine mahsus anne ve babamn rahata ylba kutlayabilmek ve dansz seyrederken benim sylenmelerimden kurtulabilmek iin istisnai izinleri olurdu Suffada kalmam iin. Byle gecelerde mutlaka beraber gideceimiz bir panel olurdu. ou zaman yzlerce erkein en azndan byk bir ksmnn gene mi bu kadn diyen bak, oflayp puflamalar altnda sorularyla, itirazlaryla
152
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik konumaclar bunaltr bilgisi ve zekasna ters bir eye o gr sesi ve tatl ivesi ile mdahale etmeden duramazd Sreyya. Hoca efendilerin ya da popler yazarlarn makineli tfek gibi konuan, itirazlarn sralayan bu davudi sesli kadn karsndaki sessiz la havlelerini duyar gibi olurdum. Belli ki haddini bilmez bir KADINd. Ama O nu bir ay bahesinde beraber oturmaya ikna etmek de mmkn olmazd. Byle olmak, bu tr bir rahatla almak istemiyorum derdi. (Of Sreyya Abla.Ben istiyorum ay bahesinde oturmay, hem de o yer minderleri belimi artyor. Biliyor musun ben koltuk ta seviyorum galiba. stelik yer sofrasnda yemek yemek Suffa hari her yerde ikence gibi geliyor. Ama kendime bunlar itiraf etmem iin bir on sene lazm daha) Yoruyordu beni hep farknda olmak, hep bir eylerin peinde olmak.Sradan insanlarn hi bireyi umursamakszn yapt sohbetlere imreniyordum. Sadece ocuklarndan, gndelik hayatn ylesine dertlerinden, Oktay Ustann sabahki kek tarifinden, Seda Sayann ya zerine giritikleri uzun mu uzun kavgalardan bahsederken ne kadar mutluydular. Birbirlerini grdkleri zaman merhaba naslsndan sonra ilk sorular ee imdi neler yapyorsun deil hadi gidip bir kahve ielim, akam gene bizim ki canm ok skt ya da Adil Ikta indirim varm bir bakalm m idi. O can skan konular konurken takndklar umursamazlk bile imrendiriyordu adam. Dinlemesi lmden beter olsa da Eee imdilerde neler yapyorsun anlat bakalm. Ben hayatmda en ok bu soruya kzdm, en ok bu soru karsnda kendimi aresiz hissettim. Hibir ey ama hibir ey yapmadm zamanlarm, ait olduum kalabalklarda kendimi ne kadar yalnz hissettiimi, ait olmadm kalabalklarda insanlarla ortak konuacak bir kelime dahi bulamadm, kimi zaman hayatn srpirizleri karsnda aresiz yklendiim sorumluluklarn iinde hibir kitabn, makalenin, kelimenin be paralk anlam olmadn nasl anlatabilirim. stelik hi ama hibir eyi anlatmak istemiyorum kimseye. Tesellileriniz beni fkelendiriyor. hlasnz iimdeki haset duvarlarna arpyor. imde kopan frtnalar, tanr ile kavgalarm, her kavgadan biraz daha yenik ktm anlatmal mym sizlere. Ben kavgalarma son verememiken nasl bekliyorsunuz benden kp da insanlara yol gsteren olmam. Syleyebileceim sadece u: ben hep Tanrya yenik dtm ve hep gitgide daha fazla. Asla inkar edemeyeceim kadar inandm ona. Kendine tapan,kendine snan adamn hali hep komik geldi Tanrya tapma, Tanrya snma ediminin yannda. Btn hikaye buydu aslnda. Bu ihlasl ve alkan kalabala artk dahil olamama hali zyordu beni ama biliyordum ki O hep iki adm tedeydi. Ne zaman olsa giderim, beni o neeli haliyle kucaklar ve bir ay demler kaldmz yerden devam ederiz. Sonra gneli bir haziran gn bir telefon; hastanede son nefesini veriyor. Vasiyeti varm: Ben herkese hakkm helal ediyorum. Yanma artk kimseyi almayn sonra ykanp, kefenlenince grr arkadalar beni Vasiyetini tutmamak olmaz. Sonrasnda ise grmeye benim iim elvermedi. Salnda esirgediim saatleri byle telafi etmenin ne anlam vard. Belki de lmle bir kez daha yzlemek iime gelmedi. Kimbilir Vefatnda cenazesini grenler hep ayn eyi sylediler; glmsyordu
153
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik
Bitlis in Norin kynde domu, muhtemelen Trkeyi sonradan renmi, hep abas ve Allah vergisi zekasyla bildiklerine sahip olmu sra d bir Krt kzyd Sreyya. Bir kardei 12 eyll ncesi bir Cuma namaz k lkclerin kurunlaryla ehit olmu, dier kardeinin 12 eyll sonras hapishanelerinde yaad ikencelere gn be gn ahitlik etmi, ailesi nice badireler atlatm bir alime. Elbette bir melek deildi. ok deli doluluklar ve zaman zaman da yanllar vard. Batan aa siyah giyerdi dar karken. Kocaman botlar. Diilii ile ba dndren diilii ile yer edinen biri de deildi adet olduu zere. Ama gerekti, insand, bir ac resim ya da haber grdnde, bir ayet okunduunda annda gzlerinden sessiz yalar akacak kadar insan. Ve gizli koylara yzmeye gittiimizde en gr kahkahalar atacak kadar ocuk. Benim frsat varken ertelediim dostluumdu. Aradan bunca zaman getikten sonra geen gn bir arkadamn syledii szlerdeki gibi nasl bir insanm ki tanyan kime sorsam hemen alyor dedii gibi bir insand. Sustum. nk biliyorum ki iki cmle sylesem alayacam. Suffa yok artk. stanbul niversitesi nin koridorlar da nicedir Norin Kynn fen bilimlerine merakl gen kzlarna kapal. Meydanlarn parlak cumhuriyet kzlaryla birbirlerini tanma, iki ders arasnda laflama ve birbirlerini sevme ihtimalleri de yok. Norin kynn kzlarnn asla giremedii akademilerin saygn aratrmalarndan reniyor kzlarmz teki mahallenin uykular karan tehditkar dnyasn. Krmz izgilerin tesine gemek yok, risk yok, tasa yok. Ha gayret Trkiye bundan daha ktsn de yapabiliriz.
Fikir Platformu
154
Alaturka Laiklik
Orduya Szma (Mustafa Akyol)
Trk Silahl Kuvvetlerinin Ak Parti hkmetine ve Glen cemaatine kar komplolar dzenlemesini ngren mehur belgenin ne olup olmad hala belli deil. Dahas, smet Berkann Radikalde dedii gibi, bu belirsizlik sonsuza kadar srecek gibi gzkyor. lke, hemen her konuda olduu gibi, burada da somut olgular nceden olumu kanaatlere gre etiketleyen iki zt cepheye blnm durumda. Benim sezgim, belgenin sahte deil hakiki olduu, ancak Genelkurmay Bakannn emriyle deil, kendi bana igzarlk eden bir albayn veya bir alma grubunun rn olduu ynnde. Ama dediim gibi, kesin bir bilgiye ulamak mmkn deil. Fakat mmkn olan baka bir ey var: TSK ile belirli toplum kesimleri arasndaki gerilimin nereden ortaya ktn anlamak.
155
Alaturka Laiklik Bu gerilimin son yllarda en ok TSK ile dini cemaatler, zellikle de bir tanesi (Glen cemaati) arasnda yaandn herkes biliyor. Yaygn rivayete gre, TSK, bu cemaatin hem toplum iindeki etkisinden hem de orduya szmasndan epey rahatsz. Laiki cephenin nde gelen szcleri de bu szma meselesini dillerinden drmyor. Ben iin asln pek bilmiyorum, ama biraz akl yrtnce, bu szmann (eer gerekten varsa) tehditkr bir devlet karsnda anlalabilir bir hayatta kalma stratejisi olduu sonucuna varyorum. Gelin, kendinizi Glen cemaatinin yerine koyun. Toplumsal bir dini hareket olarak ortaya kmnz. Okullar ayor, medya ve sivil toplum kurulular yoluyla fikirlerinizi yayyor, bu ileri yrtmek iin de finansal bir zemin oluturuyorsunuz. Tm bunlar demokratik toplumlarda serbest olmas gereken meru iler. Ama devletin baz kurumlar sizle kafay bozmu durumda. Sizi ortadan kaldrmak istiyorlar ve ellerine frsat getiinde (mesela 28 ubatta) stnze geldikleri de ortada. Byle bir durumda bu kurumlarn tasallutundan korunmak iin ne yapabilirsiniz? lke bir hukuk devleti olmadna, devlet kurumlar ideolojik savalar yrttne gre, bari bunlarn iinde bizden veya bize yakn baz adamlar olsun da rahat nefes alalm diye dnmeniz, son derece anlalr bir durum. Aslnda sorunun kkeni, ak konualm, Cumhuriyetin kurucu ideolojisine uzanyor. Bu ideoloji, tarikatlarn ve cemaatlerin var olmad bir toplum hayal etti ve bunu zorla hayata geirmeye alt. (Krtlerin var olmad bir toplum hayal edip, bunu zorla hayata geirmeye almas gibi.) Pozitivist dogmadan kaynaklanan bu otoriter modeli de laiklik diye sundu. Oysa yaplan ey dpedz laiklie aykr idi. nk laiklik, din ile devletin birbirinden ayrlmasn ve birbirinden korunmasn ngrr. Dolaysyla laik devletin toplumdaki dini oluumlara mdahale etme hakk yoktur. sterseniz kurucu ideolojideki bu sorunu o devrin artlaryla aklayp meru gstermeye alabilirsiniz. (Ben, o devir iin dahi yanl buluyorum.) Ama demokrasinin ve zgrln bu kadar geniledii bir dnyada hl ayn anlay savunmak, kabul edilebilir ey deildir. Tek zm, zgrlk bir laiklik benimsemek ve toplumdaki dini hareketleri rahat brakmaktr. Bu hareketler, bylesi bir laiklii kabul etme noktasna oktan gelmitir zaten. Kritik soru, rejim bekilerinin de ayn noktaya gelip gelemeyeceidir.
Fikir Platformu
156
Alaturka Laiklik
Kemalistlerdeki ALLAH korkusu(Mustafa Akyol) Geen hafta yaanan arafl kadnn mahkemeden kovulmas skandaln duydunuz mu? Basnn aktardna gre olay Fatih 1. cra Mahkemesinde gemi. Mahkeme Bakan Hakim Ayla Kara, boand kocas hakknda at tazminat davasnn durumasna katlan Naciye Snmezin arafl olduunu grnce kendisini uyarm. Naciye hanm yzn am, ama bu yetmemi. Hakim, byle olmaz, btn arafn karacaksn diyerek onu azarlam. Atatrk ilke ve kanunlarna gre seni byle kabul edemem, yarglama balayamaz diye de aklama getirmi. Yine de hzn alamam hakim hanm. Sonunda yle sadede gelmi: Sizin Allahnz ve Allahnzn kanunlar burada gemez! Daha nce de sylemitim: Ben Kemalistlerin byle zeki, evik ve ak szl olanlarn seviyorum. Rejimimizin nitelikleri hakknda bizi pek iyi aydnlatyorlar. Peki ne anlyoruz bu aydnlanma sonucunda? Cumhuriyetimizin, Allah ve onun Onun kanunlarn tanmadn. Bu, aslnda normal bir ey. nk Cumhuriyetimiz laik. Bir dine dayanmamas, onun
157
Alaturka Laiklik esaslarna gre hkm vermemesi ok anlalr bir ey. Aslnda bir baka laik cumhuriyet olan Amerika Birleik Devletleri Allah resmen tanr, nk lkenin Bamszlk Bildirgesinde, Bayraa Sadakat Yemininde ve daha pek ok resmi metninde Tanrya veya Yaradana atfta bulunulur. Ama Trkiye Cumhuriyeti byle olmak zorunda deil. Ve bunda hibir sorun yok. Sorun, Cumhuriyetin, kendi laikliini vatandalarna da empoze etmesi. Devlet, adeta her vatandan kendisinin kk bir kopyas olmasn istiyor. Onun iin de onlarn Allaha ve Onun kanunlarna gre yaamasndan hazzetmiyor. stiyor ki herkes laik yaam biimli oluversin. Mahkemede yaanan olay, bunun mkemmel bir rnei. Oraya arafyla giden vatanda, bu kyafetinin muhtemelen Allahn emri olduunu dnyor. (slamda araf var mdr, bart farz mdr tartmas ayr bir konu. nemli olan o vatandan neye inand.) Mahkemeye de bu inancyla birlikte giriyor. Ama gidip de hakime beni Allahn kanunlarna gre yarglayn, eriata gre hkmedin demiyor. Byle dese, laiklie aykr bir neri getirmi olurdu. O sadece kendi inancna gre var olarak laik sistemin iinde adalet aryor. nk zaten laik sistem, hem bu vatandan hem de onun gibi dnmeyen ve yaamayanlarn haklarn korumak iin kurulmu tarafsz bir sistem. Daha dorusu yle olmas gerekiyor. Ama bizdeki laiklik hi yle deil. Bizdeki laiklik, Allahn kanunlarna gre yaamay seen vatandalara kar ayrmclk yapan, onlarn haklarn gz gre gre ineyen bir sistem. Derinsular.com sitesinin kurucusu ve yazar Serdar Kaya, bu olayda ortaya kan tarafllk sorununu iyi yakalam. yle diyor: Bartl vatandalarmzn kamu grevi yapabilmelerinin nndeki yasak, bugne dek hep dini kimlikleri nedeniyle objektif davranamayacaklar argmanyla gerekelendirilmeye alld. Bu argman savunanlara, ayn objektiflik sorununun bartsz bir hakim karsna kan bartl biri iin de geerli olduu hatrlatldnda ise, kendilerinden laiklik ya da Atatrk adna atlan bilindik sloganlam ifadeler haricinde herhangi bir makul yant alabilmek mmkn olmad. Bu yaanan olay, bir ynyle Trkiyedeki hakim rejimin slam dininin kltrel elerine olan alerjisini (bir kez daha) ortaya karrken, dier bir ynyle de, varolmayan bartl hakimlere yaplan objektif olamama ithamnn, hal-i hazrda grev yapmakta olan bartsz hakimler iin de pekala geerli olabileceini gsterdi. Peki bartsz hakim Ayla Kara, bu objektiflii yakalamaya alr, rnein Ekrem Dumanlnn Zamanda arda bulunduu gibi toplumdan zr diler mi? Allahn kanunlar bir yana, sadece adalete ve insan haklarna inanyorsa bile, yle yapmal
Fikir Platformu
158
Alaturka Laiklik
Trkiyede dinin hududu yurtta vcudunu aamaz! (Mustafa Akyol) 1931-36 yllar arasnda Cumhuriyet Halk Partisinin genel sekreterliini ve rejimin nc adamln yrten Recep Peker, laiklii tarif ederken yle buyurmutu: Trkiyede din telakkisinin hududu, yurtta vcudunun cildini aamaz. Yani din, sadece yurttalarn vicdanlarnda yer alabilir, oradan kp toplumsal hayatta kendini ifade edemezdi. O devirden bu yana Trkiye halkna dayatlan resmi laiklik anlay hep bu ezber zerinde geliti. En son AK Partiye alan kapatma davasnn iddianamesinde de, Basavc, dinin kendi alannda, vicdanlardaki yerinde tutulmas gerektiini vurguluyordu. Peki ama bu ezber doru mudur? Dinin yeri gerekten sadece vicdanlar mdr? Ve onu sadece orada tutmak isteyenlerin derdi nedir?
159
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik Gelin, biraz kurcalayalm bu meseleyi. ncelikle de unu tespit edelim: Dinin vicdanlardan dar tamasyla ortaya illa din devleti kmaz. nk bireyin vicdan ile devletin otoritesi arasnda ok byk bir alan daha vardr: Sivil toplum. Bu alanda, devletten bamsz olarak kendi bana rgtlenmi kurumlar yer alr. Dini cemaatler, tarikatlar, eitim kurumlar, hayr dernekleri ve benzeri rgtlenmelerin hepsi sivil toplum iindedir ve dolaysyla devletin laikliine bir halel getirmez. Peki o zaman hayr, din sadece vicdanlarda kalmal, o hududu amamal diyenler niye byle demektedir? Geen ay hayata gzlerini yuman Amerikal dnr Richard John Neuhaus, din ve kamusal alan konusunda bir klasik saylan plak Kamusal Alan (The Naked Public Square) adl kitabnda bu soruyu yle cevaplar: Eer din, srf bireysel vicdan dzeyine indirgenirse, kamusal alanda sadece iki aktr kalm olur: Devlet ve birey. Bu ikisinin arasnda ahlaki deerler yaratan ve temsil eden ara bir kurum olan din ortadan kaldrlmtr. Ve artk devletin tutkularn dizginleyecek bir kurum kalmamtr Bu tr bir laik devlet, sonunda totaliterizme varr. te tam da bu yzden, tm totaliter laik rejimler geleneksel dini kurumlar yok etmeyi veya etkisizletirmeyi hedeflemitir. Neuhaus yle devam ediyor: Hitlerin Nazi Almanyasnda veya Marksist-Leninist doktrine bal devletlerde asl saldr bireysel dini inanlara ynelik deildir. Bu inanlar birer kiisel hurafe olarak geitirilebilir, nk sonuta devletin gcne kar nemli bir tehdit oluturmazlar. Asl saldr, dini inanlar tayan ve savunan kurumlara yneliktir. Bu kurumlar ki, devleti hesaba ekebilecek akn bir otoriteye atfta bulunmaktadrlar. Bu kurumlardr ki, totaliter devletin o klasik sloganna bir tehdit olutururlar: Her ey devlet iindedir, hi bir ey devlet dnda deildir. te, Trkiyedeki sorunun z de buradadr: Devlet, toplumun deerlerinden, inanlarndan ve taleplerinden etkilenerek oluan demokratik bir yap deil; aksine kendi ideolojisini topluma empoze eden totaliter bir yap olarak tasarlanmtr. O yzden her eyi iine almaya, tm sivil toplumu kendi ideolojisine boyun edirmeye almaktadr. Peki ama bylesi daha m iyidir? zelilkle bizim gibi geri kalm toplumlara gereken tam da bu mudur? Rejim bekilerinin evet, aynen yle diyeceklerine eminim. Ama bu durumda hemen sormak lazm onlara: Toplumun deerlerini, inanlarn ve taleplerini dinlemediniz, bunlar ifade eden sivil toplumu ve dahas siyasi muhalefeti bastrdnz da iyi mi oldu?
Fikir Platformu
160
Alaturka Laiklik Bunlar bastrmasaydnz, Trk Tarih Tezi gibi zrvalar retmekten, Trk kafatasnn rki vasflar hakknda bilimsel konferanslar dzenlemekten, bu kadar ulara savrulmaktan korunmaz mydnz? Bunlar bastrmasaydnz, Krtlerin varln inkar etme ve dillerini yasaklama gibi zrdelice ilere girimekten alkonmaz mydnz? Tek doruya inanp bunu herkese dayatmak yerine farkl dorulara izin verseydiniz, bugn hem daha az blnm hem de daha renkli bir Trkiyede yayor olmaz mydk?
Fikir Platformu
161
Alaturka Laiklik
adalk ve T.C (Faruk Saim Akhan) En bandan beridir birincil amacn muassr medeniyet seviyesine ulamak olarak belirleyen Trkiye Cumhuriyeti Devleti (TC) halk da halka ramen tahayylndeki muassr vatanda tipine uydurmaya almtr. Olayn neresinden baklrsa baklsn bireyi iradesi dnda medeniletirmek zorlama bir giriimdir. stelik kalc bir sonu vermesinden de bahsedilemez. Ancak baskyla bireye yleymi gibi davranmak ykmll verilebilir, bu devleti zulm reten bir aygt yapar; ve bask azaldnda birey ykmll derhal reddeder. TC kurulduu gnden itibaren zamann cumhuriyetlerinden kendine rnekler edinmi, projeletirmi, her haliyle topluma dayatmtr. Hem rnek alnan devlet modellerine bakldnda Ortaya karlmaya allan evletin nasl bir faizan dzen olduu grlebilecektir. Srece nesnel bakldnda aslnda niyetlerin gayet ak bir dille ifade edildii grlmektedir. Hedef muassr medeniyetlere benzemek, batllamaktr. Yani batl muassr medeniyetler ailesine dahil olmaktr. Peki bahsettiimiz dnemde batl devletlerin demokratik adan durumu neydi? Yani TC ynetimi nasl bir medeniyete dahil olmak istiyordu?
Fikir Platformu
162
Alaturka Laiklik ncelikle bu noktada Cumhuriyet kelimesinin nemine deinmek gerekir. Dnem itibariyle Cumhuriyet, demokratik olmayan seim sistemleriyle halka tasdik ettirilen, grnrde cumhuriyet aslnda ise monarik ya da yar faist diktalarn siyaset dilindeki karldr. Mussolininin talyas, Hitlerin Almanyas, Franconun spanyas Cumhuriyettir. Oysa bu devletlerin demokratik(!) yaplar hakknda az ok fikir sahibiyiz. Ve ilk TC ynetiminin muassr medeniyet hedefi olarak benimsedikleri devletleri bunlardr. Bu hale bakldnda TCnin geldii yer aslnda gayet hedefe uygun* Bu noktada ayrca sorgulanmas gereken toplumun konulan hedefi ne kadar benimsedii; benimsedikleri ve bunu ifade ettikleri halde balarna ne geldiidir. Dnemim ultra batclarnn kendileri gibi dnmeyen herkese mrteci (gerici) yaftasn yaptrmalar ve TC ynetiminin muassrlama gayretleri iinde yapt inklaplar benimsemeyenlere reva grd muameleler ayrca adalet terazisinde tartlmaldr. Malum dnemde yaplan zulmn hesab gyaben dahi olsa sorulmal, en azndan spanya gibi o dnemin miras reddedilmeli, en batan bir anayasa ile demokrasinin inasna allmaldr. TC kurucu kadrosunun ulamaya alt muassr medeniyetler demokrasi deil cumhuriyetle ynetiliyor, cumhuriyetler de dnemin cumhuriyet kavramna verdii zellikler dolaysyla diktatrlerle ynetiliyordu. Yani en batan beri TC kurucu kadrosunun hedefi demokrasi deil, bugn durumunu tarttmz yar dikta- despot devlet ynetimini tesisti. Malesef baarl olmadklarn syleyemeyiz. Gnmze geldiimizde ise I. Cumhuriyetilerin ya da Ulusalc-Kemalist (solcu kemalist, Che resimli siyah tirt ve Deniz Gezmi montu giyen solcu takm ve hem kemalist hem demokrat, hem dindar hem Atatrk vb Hepsi farknda olmasalar bile bu kesime dahildir) gruhun ada yaam fantazisi TC kurucu kadrosunun hayallerine dayanmaktadr. Aslna baklrsa bu bir adalama deil apak irtica (geriye dn) talebidir. nk 21. yzylda artk diktalar deil demokrasi revatadr. Bir ka istisna dnda cumhuriyetler tasfiye edilmi ya da yerini demokratik krallklara brakmtr. Medeniyet tercihini demokrasiden yana kullanmtr. Bu noktada cumhuriyete dn irticann en byk bir numunesini tekil edecektir. stelik adalama ve toplumu adalatrma abasndakilerin metodlar incelendiinde anti-demokratik ve faist noktalar dikkat ekmektedir., Bir kere halka ramen halk iin miras olarak alnm, sivil olmayan sivil toplum rgtleri ortaya karlmtr. Ayrca darbe akaklyla ** yine miras edindikleri darbeci gelenei srdrmektedirler. Buraya kadar mantksal adan bir sorun yok. Asl sorun tm bu yaplanlarn ilericilik adna yaplmas, tm bunlara kar kanlarn da mrteci diye damgalanmasdr. Oysa kimin mrteci olduu gayet aikardr.
Fikir Platformu
163
Alaturka Laiklik Yukarda ifade ettiimiz devletin adalamasnn ne anlama geldii, kavram karklndan pek de anlalamakta, banazca bir itaatkrlkla desteklenmektedir. Bunu yapanlarn tm de irticaya kar olduunu gururla ifade etmekteler. Daha nce dediimiz gib kavram karkl TCnin en byk projelerindendir. Bir nevi iftdn de denilebilir. 1984de deiliz belki ama topyay yaamadmz syleyemeyiz. Devletin adalamas fantazisi Ky Enstitleri ve Halkevlerinin almasnn ardndan halkn adalamas ve vatanda seviyesine ykseltilmesi projesinden her zaman kuvvet almtr. Gerek TCnin kuruluu,lk yllar ve 1950ye kadar olan dnemde halk yatitirilmesi gereken, cahil, gayri medeni bir insan yn olarak grlmekteydi. Bu faist nyargnn sahipleri, yine darbeci T kadrolarnn Osmanlya kar batclk adna bayrak amalarndan ve Osmanly bat karsnda mutlak malup olarak kabul etmeleriden ilham almtr. Halk paljlara akn etti, vatanda denize giremiyor hezeyan bu zihniyetin tezahrdr. Yakn dnemdeki manken oyu-oban oyu denklemi ise yine ayn kaynaktan beslenmektedir. Bu zihniyetin terki ise ancak demokrasi d her yolun kapanmas ve Kemalistlerin elitizmi terk etmek zorunda braklmalar ve Kemalizmin demokrasi iinde dier grlerle frsat eitlii erevesinde tartalabilmesiyle mmkn olabilecektir. Yoksa her frsatta eski gnlere dnme isteiyle darbe giriimleri olacak demokrasi servenimiz daha da lekenecektir. *zellikle Hitler Almanyas ile sk ilikilerimiz benzeme abamz konusunda hangi kesime yakn olduumuzu gstermektedir. Ki yine TC kurucu kadrosunun Osmanl ynetimini Almanc olduu iin sulamasna, hem I. Dnya Savan Almanyayla birlikte kaybetmemize, Hitler ise ikinci kez bir dnya savana meydan verecek uygulamalar yapmasna ramen bu tip bir iliki ancak ciddi bir zenmenin tezahr olabilir. **Ki TC kurucu kadrosu ttihat ve Terakkinin (T) darbeci kadrosudur ve Mehur Babali baskn (darbesi) ile iktidara gelmilerdir.
Fikir Platformu
164
Alaturka Laiklik
CHPnin slm Vizyonu Ak Partiden znik Belediye Meclisi yesi seilen Zeliha Pete, barts ile oturumlara katld gerekesiyle CHPnin nerge vermesi zerine istifa etti. znik Belediye Meclisinin tek kadn yesi olan Zeliha Pete, getiimiz gnlerde yaplan belediyenin yeni dnemdeki ikinci meclis toplantsnda gndem ncesi CHPli yeler Ali Sar, Hikmet zkan ve Mehmet Akyzn verdii nergenin okunmas ile ok oldu. Daha nce hukuk fakltesinden de bu nedenle ayrldn anmsatan Zeliha Pete, ileri Bakanlndan olumlu bir karar beklemedii iin istifa ettiini kaydetti. Bu konuda Ak Partiden de ok byk beklentisi bulunmadn anmsatan Pete, lkenin artlarn biliyorum. Sre ok adil ilemiyor uan. Barts, zgrlkler kapsamnda deerlendirilmedi bugne kadar. Barts yznden Ak Partinin de zarar grmesini istemiyorum. diye konutu. CHPnin sorun karp karmayacandan endie duyduunu aktaran Pete, ilk meclis toplants ncesi Rahat olun, bizim yle bir tedirginliimiz yok eklinde destek grdn dile getirdi.
Fikir Platformu
165
Alaturka Laiklik lk meclis toplantsnda gerekten de hibir sorun yaanmadn belirten Pete, ikinci meclis toplantsn ve istifa srecini yle anlatt: Seimi kazandktan sonra CHPnin tavrndan endie ediyordum. Ama ilk toplantda birey olmamasna ramen ikinci meclis toplantsna gittiimizde, gndem balamadan CHPnin bu dilekesi okundu. Ben ok oldum. O an hatrlayamyorum. Sanki odann dndan dinliyormuum gibi bir ok yaadm. Bir tartma yaanmad. Ama olan benim ve bizim zgrlklerimize oldu. Ben olayn bymesini ve partimin zarar grmesini istemedim. Bu nedenle ileri Bakanlndan gelecek sonucu da beklemedim istifa ettim. Ama bir ka gndr ok zgnm. Bunlar hak etmedik. Bartsnn iktidar kavgas olmaktan kartlmas gerektiini vurgulayan Pete, 12 yanda bir kzm var. ocuklarmz en azndan bunlar yaamasn. Kadn olarak zaten hayata zorluklarla balyoruz. Bir de bu tr barts gibi ek bir skntlar kartlyor. Gya bir Ak Parti meclis yesi, CHPlilere nasl bartsn kabul ettirdik demi. Bunun zerine sinirlenmiler ve nerge vermiler. Bu ok sama bir gereke. CHP Trkiyenin her yerinde byle zaten eklinde konutu. CHP znik le Bakan smail Gle ise bartsne kar olmadklarn ancak kamusal alanda taklmasnn yasal olarak imkansz olduunu ileri srd. Gle, barts konusunun Trkiyede halledilemeyen bir konu olduunu belirterek, unlar ifade etti: Arkadamz zaten daha nce trban nedeniyle hukuk fakltesini de brakm. Biz sokaktaki insana karmyoruz. Benim eimde bartl. Trban deil ama bartsyle gezer. Ama herkes kamusal alanda klk kyafete uymak zorundadr. Bizim iin sokaktaki insann bir sorunu yok. zgrdr. Kamusal alanda grev yapan insanlarn bu konuya dikkat etmesi gerekir. (CHAN)
Fikir Platformu
166
Alaturka Laiklik
Misyonerlik, Hukuk ve zgrlk (Mehmet Akif Menteolu) Geenlerde yeni niversite mezunu bir gen arkadasimiz ile konuurken internette, son gnlerde kendisine ska gelen misyonerlik aleyhtar maillerden bahsetti. Bu maillerden bir tanesi Taksimde bedava ncil eklinde el bror datan bir gencin tartakland, szl satamalara uradndan bahsediyor ve benim sohbet etmekte olduum gen bu olay byk bir cokuyla anlatyordu. Misyonerlik konusu son yllarda ulusalc/milliyeti tandansl evreler tarafndan zellikle provoke edilmekte ve dmanlk oluturacak mecralara ekilmeye allmaktadr. Bu mecralardan bir tanesi, Trkiyede misyonerlik almalarnn amacnn, nce Trk halkn kendi kltrnden ve inancindan soutmak sonra Hristiyan yaparak smrgeci batl glerin hizmetine sunmaktir[1] eklinde zetlenecek genel bir bak asdr. kinci bir bak as, Batda Mslman ile Trk, Trk ile slamn eanlaml olarak kabul edildii ve yce peygamberin Trk olarak bilindii[2] varsaym ve bu yzden misyonerliin zellikle Trk dnyas ile ilgilendii iddiasi eklindeki milli hassasiyetleri provoke etmeye ynelik varsaymdr.
Fikir Platformu
167
Alaturka Laiklik nc bir varsaym, Abdullah calann Papaya yazd bir mektubunda syledii iddia edilen Aziz Peder, Hristiyanla ok yaknm, sizin ahsnza ve dininize duyduum sayg benim savamn ve dncelerimin merkezindedir[3] eklindeki szlerin, halkn sevmedii bir ahsiyet zerinden milli duygularnn kullanlarak misyonerlik karsnda provoke edilmeye allmasdr. Yine ayn ekilde, 1962-1972 yllar arasnda Trkiyede Bar Gnllleri ad altnda faaliyet yrten Amerikan misyoner rgtnn Gneydouda PKKnn temellerini att iddiasdr[4]. Drdnc bir varsaym, dinleraras diyalog abalarnn Vatikann bir projesi olduu iddias ve Trkiyede bu diyalog abalarn Abant toplantlar vastas ile srdren Fethullah Glen Cemaatinin misyonerlie hizmet ettii iddiasdr. Prof.Dr.Haydar Baa gre, dinleraras diyalog ile ilgili olarak yaplan Abant toplantlarnda her ne kadar tkanma noktasndaki Trkiyenin nnn almas eklinde bir ama konmusa da alnan kararlar buna hizmet etmemitir. Bu varsayma gre sadece Fethullah Glen Cemaati deil, gerekte baka dinler ve kltrler ile yaknlamaya alian her akmn arkasnda misyonerlie hizmet dncesi yer almaktadr. Beinci bir varsaym, misyonerliin bu kadar fazla yol almasnda hi sphesiz ABye uyum yasalarnn oynad roldr. Bu dnceye gre, ulus devleti tasfiye etmek amac tayan Bat, bu yasalar Trkiyeye kar bir psikolojik sava arac olarak kullanmaktadr. Bu dnceye gre Bat, Trkiye zerindeki bu dinsel basky, Fener Rum Patrikhanesinin ekmenlii, Heybeliada Ruhban Okulunun almas ve Anadoluda youn misyonerlik faaliyetleri ile srdrmektedir. zgrlkler asndan bakabilmek ngilterede Times ve Guardian gazetelerinde zgrce yaynlanmakta olan bedava Kuran- Kerim eklindeki ilanlari grnceye kadar, yllarca Hrriyet ve Milliyet gazetelerinin arka sayfalarnda kendilerini ok afie etmemek iin kk puntolarla yazlan bedava ncil eklindeki ilanlarda, hem ilan verene hem de ilan yaynlayan gazetelere yukardak nedenlerden dolay kzgnlkla yaklammdr. Gerekten de Times ve Guardian gazetelerinde yer alan ilandaki web adresini tkladnzda, adres ve kontak bilgileri girildikten sonra Kuran- Kerim adresinize postalanmaktadr. Bu konuda ngiltere merkezli sadece bir tane deil, yzlerce organizasyon ve site olup, Googleda yaplan kk bir aratrma ile bulunabilmektedir (rnek, www.albirr.com). ngilterede bulunmu olanlar bilirler, Leicester Square isminde elence ve gece hayatnn merkezi olan bir meydan vardr. Bu meydanda eskiden disko imdi ise sinema kopleksi olarak kullanlan Equinox isimli binann hemen yan tarafnda elence hayatnn en youn olduu cuma ve cumartesi akamlar, sarkl, cbbeli
168
Alaturka Laiklik Mslman genler stand aarlar ve yoldan geen insanlara slam tebli etmeye alrlard. Bu genleri ve ortam grdkten sonra ilk paragrafta bahsetmi olduum Taksimde ncil bror datan gence, zgrlkler asndan bakabilmeyi rendiimi zannediyorum. rneklerimi hep ngiltereden veriyorum ama benim iin muazzam gzel rneklerden bir tanesi de niversitelerin renci kulpleridir. Bu kulpler herhangi bir spor dal, (futbol kulb, yzme kulb v.b.) sanatsal (tiyatro kulb, sinema kulb v.b. ) kulpler olabilecei gibi, ayn dine mensup ogrencilerin bir araya gelerek kurduklar Budist renciler Kulb, Hristiyan renciler Kulb, ve Mslman renciler Kulb gibi dini kulpler de yer almaktadr. Bu kulplerde orenciler okulun imkanlarn kullanarak, bir arada olmakta, dinlerini kendilerine yaknlk gsteren dier rencilere tebli edebilmekte ve bu sayede baz rencilerin Mslman olmasna da yol acmaktadrlar. Londra niversitesine ait Birkcbeck College ve London School of Economicsde okul cuma gnleri mslman orencilere bir salonunu Cuma namaz iin tahsis etmekte ve namaz klmaya gelen rencilerin salon dna taan grntleri ilgin manzaralar oluturabilmektedir. ngiliz BBC televizyonu tarafndan slam ile ilgili yaplan birok belgeselden bir tanesinde ngilterede en hzl yaylan dinin slam olduu, zellikle 11 Eyllden sonra mslman olanlarn saysnda art olduu, senede yaklak 50.000 kiinin ngilterede Mslman olduu tahmin edilmektedir. ATO tarafndan yaynlanan bir rapora gre ise, Trkiyede Hristiyan cemaati says 50-55.000 olarak tahmin edilmekte ve bunlara ait 3000den fazla kilise, ok sayda kitabevi, 1 ktphane, 6 dergi, eitli vakflar, yaynevleri, 5 radyo, ok sayda manastr, 2 kafe, 1 acenta, 7 irket, 1 otel, 1 tercme brosu, 7 gazete, mzeler ve onlarca dernek bulunduu kaydedilmitir. Yine ayn rapora gre, bu almalarn sonucu olarak, Batkent Protestan Kilisesinde 37 grenci, Gazi niversitesinde 138 kii, Hacettepe niversitesinde 6 kii, Ankara niversitesinde 345 kiinin din deitirerek Hristiyan olduu belirtilmitir. Yine Youtube paylam sitesinde Muslim Demographics isimli bir blogda Avrupada, Kanada ve USAda gerek doum orannn geriye gitmesinden, gerek Mslmanlarn hem iltica yolu, hem de doum oranlarnn ykseklii ile saylarnn artmasndan, gerekse Mslmanla olan ilgiden ve Mslman olanlarn saysnn artmasndan hareketle yakn bir gelecekte Mslman nfusunun baz lkelerde Hristiyan nfusu geecei ynndedir. Bu aratrmaya gre, 2027 ylnda Fransada her 5 erkekten 1 tanesi mslman olacak ve 2039 ylnda Fransada Mslman nfus Hristiyan nfusu geecektir. Ayn bloun Alman statistik Brosundan ald verilere gre, 2050 ylnda Almanyada da Mslman nfus Hristiyan nfusu geecektir. Ayn bloun aratrma sonularna gre 1970 ylnda 100 bin, u anda 9 milyon olan Amerikadaki Mslman nfusu, 30 yl iinde 50 milyona ykselecektir. Sonu
Fikir Platformu
169
Alaturka Laiklik 1. 600 yl Mslman, Hristiyan, Musevi btn dini unsurlar bnyesinde hogr ile tutabilmi bir imparatorluun miraslar olarak, son 150 ylda nasl hogrsz bir toplum haline geldiimiz noktas, bizi etkisi altina alan zihniyetin politikalarnda gizlidir. 2. Bu zihniyet ki, son 150 yl ierisinde bnyesinde bulunan etnik ve dini unsurlar, kendisine tehdit olarak alglad iin, gerek yasalar, gerekse resmi ve gayr- resmi gleri ile elimine etmeyi, sindirmeyi ve azaltmay baarmtr. 3. Bu minvalde meydana gelen olaylar da bu zihniyetin politikalari erevesinde deerlendirmek gerekmektedir. Ermeni sorunu, Krt sorunu, 5-6 Eyll olaylar, Mara olaylar, Madmak olay, Hrant Dink cinayeti gibi muhtelif suikast ve terr olaylar gibi bir dizi olay, dier sebeplerle birlikte bu zihniyetin yansmalarndan meydana gelmi olaylar olarak deerlendirmek gerekmektedir. 4. Bu balamda, misyonerlik faaliyetlerinde bulunanlara veya baka dine mensup olanlara kar fiziksel iddet uygulamalar da ayn erevede deerlendirebilir. Rahip Santoro cinayeti, Malatya Zirve Yaynevi katliami, zmirde St.Antuan Kilisesi rahibi Adriano Francininin bakl saldrya uramas ve bunun yannda bildiimiz veya bilemediimiz birok iddet olaylarn dikkatlice incelememiz gerekir. 5. Misyonerlik dmanl zerine ayn zihniyet tarafndan yaplan sylemler, maalesef dini hassasiyeti yksek insanlarmz zerinde baarl olabilmekte, bir ok insan, Malatya Zirve Yaynevi Katliami, Rahip Santoro Cinayeti, Rahip Francininin biaklanmas ve Hrant Dink cinayeti gibi olaylarda katliam sanklarn dini ereveden bakarak kahraman olarak grebilmektedir. 6. in garip taraf, misyonerlik faaliyetlerini acmaszca eletiren ulusalc/milliyeti tandansl insanlardan birounun gerekte dini hassasiyetlerinin olmad, dini hassasiyeti yksek halk laik olmamak ile eletirirken, ayn zamanda bu insanlarn dini hassasiyetlerini misyonerlik gibi konularla provoke ettikleri grlmektedir. zellikle Cumhuriyet gazetesi gibi bu zihniyetin medya ayandaki yayn organlar bu provokasyonun ba aktrleri durumundadr. Cumhuriyet gazetesi yazar, u anda Ergenekon san olarak tutuklu bulunan Prof.Dr.Erol Manisal, Bak Srtnda Cumhuriyet (2004) adl eserinde misyonerlik hakknda unlar yazar; Trkiye gibi Mslman bir lkede gazete ve televizyon haberlerinde kiliseler, papazlar ve hatta rahibeler n plana kar. Sadece ngiliz papazlar deil dierleri de. Ksacas Mslman mahallesinde salyangoz sat artar. Yine ayn gazeteden rahmetli Atilla lhan, 1.12.2004 tarihli yazsnda misyonerlerin Trkiyede ulatklar hedefleri eletirel adan anlatmaktadr. 7. Yukardaki satrlarda belirtildii gibi, slam hogrsn evrensel bir bak as ile anlatmaya ve yaymaya alan her trl cemaat (Fethullah Glen Cemaati gibi..), sivil toplum rgtleri gibi organizasyonlar, ayn zihniyet tarafndan misyonerlie hizmet etmekle sulanmaktadrlar. 8. ABye girme abalar ve bu yolda yaplan her trl uyum yasas da ayn erevede deerlendirilmektedir.
Fikir Platformu
170
Alaturka Laiklik 9. Misyonerliin lkemizin dini, sosyal ve kltrel yapsnda yol aabilecei tahribatlara inanmakla birlikte, olaya hak, hukuk ve zgrlkler asndan bakmaya almakta, bu balamda devlet bakanmz Mehmet Aydnn, Herkesin kendi dinini yayma ve anlatma zgrl vardr, buna engel olamazsnz minvalindeki szlerine katlyorum ve bu erevede yaplan her trl faaliyetlere getirilebilecek eletirilerin seviye snrlarn amamasn diliyorum. 10. zgrlkler asndan bakabilmek balkl blmde, tamam ile dier bir adan, Avrupada slamn yayln ve zellikle ngilterede zgrlklere ve teblie bak asn bir nebze anlatmaya alarak, ayr bir tartma konusu balatabilmeyi arzulamaktaym.
[1] Mahmut Aydn, Cada Misyonerlik Faaliyetleri ve Trkiyede Misyonerlik Faaliyetleri, Kakts Yaynlar, 2002. [2] Bozkurt Guven, Trk Kimlii, Ankara, Kltr Bakanl, 1994. [3] Haydar Ba, AKP Hakknda grme, Cumhuriyet Gazetesi, 2.7.2004 [4] Ugur Yldrm-Jeopolitik Dergisi, Mays 2005, Say 16, Sayfa 73-83.
Fikir Platformu
171
Alaturka Laiklik
Herkes in Din zgrl(Mustafa Akyol) Ekmenik Patrikhanenin geen Pazar gn Trabzondaki Smela Manastrnda dzenledii ayin ok hayrl oldu. Hem sama bir tabu daha ykld, hem de din zgrln genileten yeni bir adm atld. Bu adan hkmeti, Babakan Erdoan ve Kltr Bakan Erturul Gnay tebrik etmek gerek. Babakann ulusalclardan ykselen Rum-Pontus devleti hortluyor zrvalarna kar yapt aklama da drt drtlkt. Osmanlnn hogr geleneine atfta bulundu, inancna gvenen, inan hrriyetinden korkmaz dedi. Dahas, Trkiye ve Yunanistan arasndaki mtekabiliyet geleneinin de, din zgrlnn aleyhine deil lehine kullanlmas gerektiini syledi. yle ya, bildik devlet temayl, Yunanistandaki Trklere hak vermiyorlar, biz de burdaki Rumlara vermeyelim mant zerine kuruluydu. Yani kaybetkaybet kural iliyordu. imdiyse Erdoan, biz Rumlarn haklarn teslim edelim, oradaki Trklere de daha fazla hak isteyelim demi oluyor. Bu kazan-kazan yaklamnn yanks da hemen geldi: Yunan medyasnda Atinaya cami art oldu artk sesleri duyuluyor. Ekmenik Patrik Bartolomeos da Smeladaki ayinde ok iyi eyler syledi. Sadece Trk hkmetine teekkr ifade etmekle kalmad, manastra zamannda kol-kanat germi olan dokuz ayr Osmanl padiahn ismen tek tek zikrederek yad etti.
172
Alaturka Laiklik Patrik, konumasnda bir vurgu daha yapt ki, bizim Trk basnnda pek dikkat ekmese de epey anlamlyd. Hz. Meryeme duyulan hrmetin Hristiyanlar ve Mslmanlar arasnda ortak bir deer olduunu vurgulad ve Mslmanlarn bu kutsala gsterdii hassasiyeti u anekdotu aktararak vd: Bundan bir ka yl nce Avusturalyann Adelaide kentinde Bakire [Meryem]e dair saygsz bir tablo yapldnda, ilk protesto ehirdeki Mslman cemaatin temsilcisinden gelmiti. Sra Ruhban Okulunda Ksacas, Smela alm ok iyi oldu. Ama, Anayasa deiiklii paketi iin dediimiz gibi, yetmez. Patrikhanenin en nemli ihtiyac olan Heybeliada Ruhban Okulu da bir an nce almal. Bu kurumun asrlardr tad ekmenik sfat zerindeki resmi ambargoda kalkmal. Gelgelelim, Hrriyetin bayazar Oktay Eki, dnk kesinde her iki hakka da kar karak yle diyordu: Patrik Bartholomeosun Trkiyeden Ekmenik yani Evrensel saylmasn istemesine kesinlikle karyz. Patriin hem bu konuda hem de Heybeliadadaki Ruhban Okulunu yrrlkteki yasalarmza tabi olmayan statyle ama konusunda imtiyaz talebini sadece yersiz deil uzun vadede tehlikeli buluyoruz. Sayn Ekiye naizane iki dizi sorum olacak: Bir, kendisi Hristiyan ilahiyatndan ne anlar? Anlyorsa da, neredeyse iki bin yllk bir Kilisenin ismini belirleme hakkn nereden almaktadr? Bakalar gelip kendi gazetesinin ya da basn kuruluunun ismine karmakta mdr? ki, Ekmenik Patrikhane, Osmanl zamannda alan, Cumhuriyetin de 1971 ylndaki askeri darbeye dek dokunmad Ruhban Okulunu geri istiyor. Bu, yrrlkteki yasalarmza tabi olmayan stat gerektiriyorsa (ki aslnda gerektirmiyor), yine de o zaman sorun yasalarda deil mi? yle ya, bu lkede sokakta Krte konumay yasaklayan yasa dahi yok muydu? Zaten Patrikhanenin ismine ve okuluna musallat olan zihniyetle, Krt vatandan dilini susturan veya mtedeyyin vatandan tarikatn kapatp bartsn yasaklayan zihniyet ayndr. Allahtan bu ceberrut zihniyet her geen gn geriliyor. zgrlk, din zgrl dahil, herkes iin geniliyor. 12 Eyllde de, inallah, bir adm daha atlacak.
Fikir Platformu
173
Alaturka Laiklik
Kafalara Mayn Demek (Do. Dr. Serdar M. Deirmenciolu) www.evrensel.net Genelkurmay Bakanl tarafndan hazrlatlan Sar Gelin - Ermeni Sorununun Yz Belgeseli Milli Eitim Mdrl yazs ile 2008de okullara gnderilmi. Bu ne bir belgesel, ne de eitsel malzeme. Ama okullarda gsterilmesi istenmi ve gsterilmi. Genelkurmay senelerdir web sitesinde bu konuya yer verdii iin belki bir DVD yaptrtmas artc olmayabilir. Yine de sormak gerek: Dnyada baka hangi ordu sitesinde byle konulara yer veriyor; bu gibi konularda DVD hazrlanmas ve okullara datlmas ile urayor? Kimin fikri? Anlalan karar yukardan, MGK bnyesindeki bir birimden geliyor. Okullara gnderilen yazlarda DVDnin rencilere uygun saatlerde izlettirilmesi; bir sonu raporu yazlmas ve 27 ubat mesai bitimine kadar gnderilmesi isteniyor. Yani, sre tamamlanmak zere. Ne ieriyor? ki DVDden oluan bu eyin ne kadar bilimsel olduu en basta uzun uzun anlatlyor. Ardndan sk bir inandrma abas gelecei belli. Mesut Mertcan bu abaya, kulaa gzel ve inandrc gelen bir ses tonuyla, kardee yaama arzusu, Bar gibi olumlu szlerle katlyor. Yapmda her tur ikna malzemesi kullanlm. Gven ve merhamet uyandracak
174
Alaturka Laiklik yal dedeler, basn kestiler, hepsini odun niyetine yaktlar vb. eyler soyluyorlar. Bir dier dede, aklna geldike insanin aklini oynatas geliyor diyor ve gzyalarna kaplyor. Bu szler ve grntler elbette aklda kalacaktr. Bu eyin iine epeyce toplu mezar, kemik, kafatas grntleri de konulmu. ocuklara kesinlikle kotu ve kalc etkisi olacak grntler. Ama zaten istenen bunlarn belleklere kaznmas; kafalara korku, tiksinti, acma karmndan oluan duygusal maynlar yerletirmek. Ana vurgu Ar ar beliren ve yinelenen ana mesaj su: Ermeni kotudur. Tarihin belki de en kara sayfalarn yazanlarn Ermeniler olduu syleniyor. Ne zaman, ne balgam; yani su tarihte veya urada yaananlar, su grubun yaptklar, vb. hibir ayrma gerek duyulmam. Sylenenler hep bir btne, yani btn Ermenilere ynelik. Dier ana mesaj ise, komsumuz - hem de ok zel komumuz - Ermenistan saldrgan, yaylmac, tehditkr, intikamcdr . Yani, dmand ve dman kalacak. Gelinecek sonu; komuyu red ediniz ve ona dman olunuz. Bu yapm etnik sfatlar ftursuzca kullanan bildik milliyeti yaklamn rn. Bu yaklam tarihteki btn olaylar birbirine katar ve zaman, mekn, durum, vb. ayrmlar yapmadan Ermeni, Trk, gibi kategorileri bir sabit haline getirir. Bir sabit hep iyi, dier sabit ise hep kotudur. Bu yolla, halklardan ezeli dman retilir. Yeni deil Birilerine zorla ac gerekler ieren grntler izletilmesi elbette hi yeni deil. rnein, Bolu Emniyet Mdrl Terrle Mcadele ubesi liselerde terr konulu seminerler dzenlemi ve paralanm ceset fotoraflar ile rencilere terr yaatmt (Radikal, 26.9.2002). Paralanm cesetler ibret olmas amacyla gsterilmiti. Bu fotoraflar dehetle izleyen renciler, zellikle atmada vcudunun yars paralanm kadnn fotorafn grmeye dayanamamt. Anlalaca zere, grntleri izletenler gl, izletilenler ise gsz konumdalar. Aklma, 1997de Burdurda bedelli askerlik yapanlar iin dzenlenen bir dzine seminer geliyor. Bunlardan birinde bize, tandra atld sylenen bebek cesetleri ve daha nice ceset gsterilmiti. Toplam 5000 kiiydik. Kim bilir bu oturumlar ka kere daha dzenlendi; daha ka bin er bu grntlere maruz kald? Seminerlerde sk vurgulanan mesaj, bu oturumda da yinelenmiti: Trkiyenin i dmanlar her zaman di dmanlarnn hizmetindedir. Di dmanlarn kim olduu bellidir: Rum, Yunan, Ermeni. Arkamda oturan er, bu samalklara kim inanr yahu? diyerek tepki verirken, hemen nmde oturan ok daha gen er,
175
Alaturka Laiklik yanndakilere, simdi elimde silah olacak, ka tanesini gebertirdim bu Rumlarn! diyordu. Dmanlk retmek Bu iki erin szleri, okullarda izletilen eyin etkisi hakknda bir ipucu. Eletirel dnebilen, propaganda deifre etmeye alk izleyiciler, propaganda malzemesini kolay ayrt ederler. Bu yetkinlie sahip olmayan izleyiciler ise kendilerine sylenenlere ve gsterilenlere abucak inanabilirler. Etkinin artmas iin kullanlan korkutucu ve arpc grntler bu izleyicileri zellikle kolay etkiler. Sonra da istendii gibi dnmeye ve hatta davranmaya balarlar. Yani birilerine dman olurlar. Bu eyin ilkretim okullarnn hepsine gnderildii ve tm rencilere izletilmesi istendii anlalyor. Ka renciye izletildiini bilmek mmkn deil, ama saynn yksek olduu tahmin edilebilir. zleyenlerin ounun etkilenecei de kesin: Henz deifre etme becerileri gelimedii iin yas kk renciler daha kolay etkilenirler. (Bir umut; belki de onlar saknan ynetici ve eitimciler olmutur.) Ya kk olmasa da, eletirel dnmeye ok alk olmayan ve propaganda malzemesini snamay bilmeyen renciler de sylenenlerden ve grntlerden mutlaka etkilenecekler ve Ermenilere dmanlk besleyeceklerdir. Ya Ermeni ocuklar? Ermeni okullar? Bu eyin okullara gnderilmesi kararn verenlerin onlar hakknda ne dndklerini kestirmek g deil. Neyse ki, bir kars ses duyuldu bile. Rant Dine Vakf, bu vahim durumu mahkemeye tayor. Vakf, bu abasnda ocuklarn yararn dnenlerin desteini alacak. Bakalm sonu nasl olacak?
Fikir Platformu
176
Alaturka Laiklik
Patrik, Din zgrl ve Liberallik(Mustafa Akyol) Patrik Bartholomeos, bir Amerikan televizyonuna Trkiyede kendini armha gerilmi gibi hissettiini syledi. Bazlarmz da buna ok kzd. Bu sz, evet, bence de biraz abartl. Ama bir metafor (benzetme) olduunu unutmayalm. Dahas, Patrike kzmak yerine, dnp de bu adam niin kendini bu kadar zulm altnda hissediyor diye bir soralm. ki byk bask var Patrikhane zerinde. Birincisi, 19. yzyln ortasnda, yani Osmanl devrinde atklar Heybeliada Ruhban Okulunu 1971den bu yana kapal tutmamz. Bunun bizim iin basit bir diplomatik ba arsndan baka pek bir anlam yok gibi. Ama Patrikhane
iin korkun bir ey.
Neredeyse iki bin yllk bir kurum, kendisini yaatacak din adamlarn yetitirme imkanndan mahrum braklm durumda. Biz, nce kanunla dayatmz, patrik Trk vatanda olmak zorundadr diye, sonra da Trk vatanda Rumlarn din adam yetitirme imkann yok etmiiz. Sanki siz de bir an nce ln de bu i bitsin der gibiyiz, 69 yandaki Patrik efendiye. Ne byk ayp kinci bask, Patrikhanenin ismine musallat oluumuz. Bu kurum kendini yzyllardr ekmenik, yani evrensel olarak tanmlyor, dnyann drt bir yanndaki yz milyonlarca Hristiyan tarafndan da yle kabul ediliyor. Ama biz, sanki Ortodoks ilahiyatndan ok anlarmz ve bu ilere burnumuzu sokmaya hakkmz varm gibi, tutturduk son 15-20 senedir kendinize ekmenik diyemezsiniz diye. Ne byk haddini bilmezlik
Fikir Platformu
177
Alaturka Laiklik Btn bunlar da, mevzuat meseleleri yannda, bir takm endielere, daha dorusu paranoyalara dayandrlyor. Yok Patrikhane Yeni Bizans kuracakm, yok stanbulda Vatikan olacakm, filan. Zaten Trkiye Cumhuriyetinin tm despotluklar bir takm paranoyalara dayanr. Eer sokakta Krte konuulursa lke blnr diye korkar, Krteyi yasaklar. Eer tarikatlar serbest olursa slami rejim kurulur der, Mslmanlarn din zgrln iner. Oysa herkesin paranoyas kendi sorunudur ve bunlardan yola karak temel hak ve zgrlkler kstlanamaz. rnein birisi ben ok korkuyorum, mavi gzl insanlar lkeyi blecek, onun iin ylann ban imdiden ezelim, bunlarn hepsini toplayp srelim derse, tamam, yle yapalm, sen de rahatlayver denmez. stersen bir psikiyatra grn denir. Sonuta, Trkiyenin yapmas gereken Ekmenik Patrikhanenin haklarn tespit etmekten baka bir ey deildir. Bu iktidar, ncekilere kyasla bu konuda zaten daha ak fikirli, ama artk daha fazla vakit kaybetmemek lazm. PKK realitesini grmek Gelelim bir dier meseleye Liberal dostum Rasim Ozan Ktahyal Taraftaki kesinde ben dahil bir ka liberal sac yazar eletirdi, bizi DTPnin kapatlmasna ses karmamakla, dahas PKK ve calan realitelerini grmemekle eletirdi. Ben ise DTPnin kapatlmasn savunmam, sadece buradaki terr rgt balants unsurunun yabana atlamayacan sylemitim. PKK ve calan realitelerine gelince, evet, bence de bunlar grmeliyiz ve alm da bu farkndalk iinde yrmeli. Ama bir eyi grmek ile tasvip etmek ok farkl eyler. Eer her siyasi realiteyi tasvip edecek isek, iimiz i. O zaman, mesela, Ergenekonu da tasvip etmemiz gerek. yle ya, bu rgtn en az PKKnnki kadar byk bir taban var. Mecliste PKKnn DTPsi var idiyse, Ergenekonun da kap gibi CHPsi var. Ne yapalm imdi? Liberallik ad altnda solculuk yapanlar eletirirken, tam da buradaki ifte standard kast etmitim. Trkiyedeki solcu ezber, devlet despotizmine kar karken, devlet kart gruplarn despotizmine gz yumar. Devlet terrn lanetlerken, devlet kart terr rgtlerine anlay ile yaklar. Byle yapmann vicdanilikle alakas olmad gibi, yle yapmamann da tuzukurulukla ilgisi yok.
Fikir Platformu
178
Alaturka Laiklik
Hz. sann Mesajn Anlamak(Prof. Dr. inasi GNDZ) stanbul niversitesi, lahiyat Fakltesi retim yesi Kaynak: Kpr Dergisi Hz. sa kimdi ve temel mesaj neydi? Bu sorular, Hz. sa hakknda yrtlen birok speklasyonun temel k noktasdr. Tarihte yaam olan ve hakknda en fazla speklasyon yaplan ender ahsiyetlerden birisi olarak Hz. sa Hristiyan inancna gre, insanln kurtuluu iin bedenleen kelam, ilahi oul sa Mesihtir. Ancak slam, onun tarih boyu insanla gnderilen peygamberler zincirinin bir halkas, bir peygamber ve bir resul olduunu vurgular; Hz. saya ynelik her trl tanrlatrma/ilahlatrma anlayn iddetle reddeder. Her ne kadar Hristiyanlkn erken dnemlerine ait metinler olsalar da ve Pavlusu sa Mesih anlayna sahip olan yazarlarca kaleme alnm olsalar da eldeki mevcut nciller Hz. sann kendisiyle ilgili olarak defalarca insanolu nitelemesinde bulunduunun altn izer. Yine eitli ncil metinlerinde Hz. sa kendisiyle ilgili olarak peygamber imasnda bulunmutur. Etrafnda yer alan insanlarn birou da onun bir peygamber olduu konusunda hemfikirdirler. Btn bunlar, gnmzde baz aratrclarca tarihsel sa olarak adlandrlan Hz. sann ahsna ynelik Kurann yapt tanmlamay desteklemektedir. Bir peygamber olarak Hz. sann en temel mesaj, Allahn mutlak birliine ve tekliine iman ile Onun egemenliine girmek ars olmutur. Ayrca O, yaklaan hesap gn konusunda insanlar uyarm ve yaklamakta olan o gne hazrlkl olma konusunda insanlar ikaz etmitir. Onun bir dier mesaj Hz. Musa tarafndan insanlara vazedilen ilahi yasalara riayet etmenin nemidir. Hristiyan geleneinin iddiasnn aksine hukuku kaldrmak ya da ilga etmek bir yana;
179
Alaturka Laiklik hukukun bir tek harfini bile yerine getirmeyenlerin asla Allahn egemenliine girmi saylmayacann altn izmitir. Hz. sann retisinde yer alan bir dier dikkat ekici husus ise, sosyo-kltrel ke kar tavr almas ve hukukun ve ahlakn nemini vurgulamasdr. zellikle gnmzde insanlarn kar karya olduu sorunlar ve yaanan hakszlklar, kaos ve sosyal k dikkate alndnda bu, olduka nemlidir. Hz. sann yaad dnemdeki sosyal evre de -tpk gnmzde olduu gibi- M. Borgun yerinde ifadesiyle kriz ierisindeki bir sosyal dnyadr.1 Onun dneminde, toplum zerinde ar bir nfuz kurmu olan Yahudi din bilginleriyle rahipler snf, toplumsal yapy kendi kar ve menfaatlerine uygun ekilde ynlendirmeye almaktaydlar. zellikle Ferisi ve Saduki ileri gelenlerinden oluan bu grup, hukuku kendi karlar dorultusunda yorumlayp uygulamakta, dinsel inanlar, beklentiler ve mekanlar kendi kiisel amalarna uygun ekilde kullanmaktaydlar. Dier taraftan, yine toplumsal yapya egemen olan gl bir siyasal mekanizma vard ve bu mekanizma, kendi otoriter yapsna kar oluabilecek her trl muhalefeti iddetle bastrmaktan veya ortadan kaldrmaktan asla ekinmiyordu. Hz. sann yaad dnemde Romaya bal bir siyasal iktidar olarak topluma egemen olan bu glerle Yahudi elitlerinden (din adamlar ve bilginlerinden) oluan grubun, toplumsal yapy denetim altnda tutma ve oluan ya da oluabilecek her trl muhalefeti sindirme, yok etme asndan birbiriyle yakn bir iliki ierisinde olduklar dikkat ekmektedir. Eldeki mevcut kaynaklarda Hz. sann, toplumda kar ve menfaatleri dorultusunda bir yap oluturan bu sekinler/elitler grubuna ve toplumdaki zulm ve kaosa kar mcadele ettii grlr. Hz. sann retilerine en iddetli tepkiyi toplumsal yapya egemen olup onu ynlendiren bu elitistler gstermi, Hz. sa ve taraftarlarna kar iddet hareketlerini genellikle bunlar rgtlemilerdir. ncil metinlerinde geen birok ifadesinde Hz. sa bunlara kar mcadele etmi ve sklkla onlar ikiyzllkle ve sahtekarlkla sulamtr. Onlarn gerei gremeyen krler, budalalar ya da krlerin kr klavuzlar olduklarn vurgulamtr.2 Toplumsal kn ve zulmn nde gelenlerinden Ferisileri ve din bilginlerini gelenekleri uruna Tanrnn emirlerine kar gelenler olarak nitelemi3 ve insanlar Ferisilerin ve Sadukilerin mayasndan kanmaya, yani onlardan ve onlarn retilerinden uzak durmaya armtr.4 Hz. sann ifadesine gre toplumu saptran bu insanlar riyakardrlar; bunlarn ii d farkldr. nsanlara birtakm dorular syledikleri halde kendileri bunlara riayet etmezler. lerine geldii zaman kl krk yararcasna en ince detaylar gndeme getirirler, ama ilerine gelmediinde en nemli byk bir meseleyi bile grmezden gelirler. Ayrca onlar adalet, merhamet ve sadakat gibi temel deerlere srt dnerler; bu deerleri ilerine geldii gibi yorumlarlar.5 Hz. sann, zellikle toplumsal k ve zulmn sorumlusu olarak dikkat ektii bu elitistlere ya da sosyo-kltrel ve siyasal yapda toplumu ynlendirme konumunda olan, ancak tavr ve davranlaryla toplumun ihyasna ve bar ve adaletin tesisine deil, tam tersine toplumun ifsadna ve zulme neden olan kii ve gruplara ynelik yapt eletiriler yaadmz u gnlerde tecrbe etmekte olduumuz olaylar asndan daha bir dikkate deerdir. Bugn dnya geneline
180
Alaturka Laiklik baktmzda inan ve yaam biiminde bir ekilde Hz. saya yer veren ya da yer verdii iddiasnda olan bir milyar akn insan bulunmaktadr. nanlarnda yer alan sa Mesihin tarihte yaam olan Hz. sa ile ne kadar zde olduu tartmal olsa da bu insanlar say bir kurtarc olarak grmekte ve onun mesajlarn kendileri asndan kurtarc bir rehber kabul etmektedirler. Ancak dnya genelinde yaanan olaylara zellikle de son dnemlerde Batda yaanan gelimelere baktmzda, kendisini bir ekilde Hz. sa ve onun mesajlaryla ilikilendiren insanlarn, Hz. sann mesajndan fazla bir ey alm olmadklar anlalmaktadr. rnein, gnmzde Bat geneline hzla yaylmakta olan ahlaki kntye ve insan haklarndan, demokrasi, zgrlk ve benzeri deerlere kadar eitli hususlarda yaplan ifte standartl tutum ve tavrlara bakalm. Karlkl sayg, sevgi ve nyarglardan uzak ekilde bar ierisinde biri birinin deerlerine saygdan sz edilirken, farkl inan ve dncelerden dolay zulme ve hakszla uramaya kar klmas erdeminden bahsedilirken, Bat lkelerinde slama slamn en kutsal deerlerine ve Mslmanlara ynelik yaplan davranlara gz atalm. Hemen her frsattan inanlara sayg temeline dayal oulcu toplum yapsnn neminden, diyalog ve hogrden bahseden Batl toplumlarn, zelikle de Hristiyan deerlere nem veren kimi evrelerin Hz. Muhammed, Kuran ve benzeri slamn temel kutsallarna kar nyargl tavrlar, hakarete kadar varan tutumlar, hemen her Mslman potansiyel bir sulu olarak gren yaklamlar, Hz. sann sevgi, bar ve hogr sylemiyle ne kadar uyumlu? Hemen her frsatta btn dnyaya adalet, hak-hukuk dersi vermeye alan Batnn kendi aralarnda yaayan genelde yabanclar zelde ise Mslmanlar bir trl hazmedememesi, onlarn yaam biimine ve inanlarna kar hep nyargl olmas Hz. sann bakasnn kusurunu grmeden nce kiinin bir aynaya bakmas ve kendi kusurlarnn farkna varp onlar dzeltmesi sylemiyle ne kadar rtmektedir? ABDde kimi evanjelik evrelerin Hz. Peygamber, slami deerler ve Mslmanlar kart sylem ve tavrlar, Danimarkada balayp Avrupa geneline yaylan ve szde zgrlk adna yrtlen slam kart kfr ve hakaretler, Almanyada Mslman Trklere kar uygulanan ve vicdanlar szlatan vicdan testi (!) ve benzeri rnekler bu sorularn sorulmasn gerekli klmaktadr. Bugn dnya gerekten de her zamankinden ok daha fazla Hz. sann tevhid, adalet, sevgi ve balama ilkesine; bakasnn gzndeki plerden nce kendi gzndeki mertekleri grme davetine kulak vermeye muhtatr. nyarglardan ayrlmaya, ii d bir olmaya, samimiyete ve itenlie muhtatr. Hz. sa, i temizlii olmadka dtan temiz grnmenin bir nem tamayacan vurgulamakta, nl Da Vaaznda insanlar kardelie, bara, dostlua armaktadr. Son olarak o, insanlar srarla gnahtan uzak durmaya davet etmekte ve eer elin seni gnaha sokarsa onu kes. ayan gnaha sokarsa onu kes. gzn seni gnaha sokarsa onu kar at uyarsnda bulunmaktadr. z Hz. sa kimdi ve temel mesaj neydi? Bu sorular, Hz. sa hakknda yrtlen birok speklasyonun temel k noktasdr.
181
Alaturka Laiklik Bir peygamber olarak Hz. sann en temel mesaj, Allahn mutlak birliine ve tekliine iman ile Onun egemenliine girmek ars olmutur. O, yaklaan hesap gn konusunda insanlar uyarm ve dnemindeki sosyo-kltrel ke kar tavr alm, hukukun ve ahlakn nemini vurgulamtr. Bu makalede ncelikle, tarihte yaam olan ve hakknda en fazla speklasyon yaplan ender ahsiyetlerden birisi olarak Hz. sa, ncil metinlerinden yola klarak tanmlanmakta ve bir peygamber olarak Hz. sann en temel mesajlar gzler nne serilmektedir. Devamnda ise Hz. sann mesajlarnn, yaad dnemdeki sosyal evrenin gnmzdeki kriz ierisindeki bir sosyal dnyaya benzemesi nedeniyle, nemine dikkat ekilmektedir. Son olarak o dnemdeki topluma hakim olan Romaya bal bir siyasal iktidarn ve Yahudi elitlerinden oluan grubun hukuku, dinsel inanlar vs. kendi karlar dorultusunda nasl kullandklar anlatlmakta ve bu anlayn gnmzdeki uzantlarna dikkat ekilmektedir.
Fikir Platformu
182
Alaturka Laiklik
Hristiyanlar Trkiyede zgr m? (Adil Yapar) Tanrnn Kullar Danda Frtna Hannoversche Allgemeine Gazetesi (Almanya), 13 ubat 2009, Cuma Yazan: Gerd Hhler - Almancadan eviren: Adil Yapar Midyat. Ad Tanrnn Kullar Da anlamna gelen Tur Abdin danda ayaz esiyor. Bu ssz ve kurak dalk blgede toz bulutlar kaldrarak esen rzgr kendini clz allarn iinden geerken kard seslerle duyuruyor. Tur Abdin da, Gneydou Anadoluda Mardin ilinden balayarak Suriye snr boyunca douya uzanmaktadr. Burada ykseklerde bulunan Mor Gabriyel (Aziz Gabriyel) manastrnn duvarlar, bu ssz topraklarda dmanlarna kafa tutmak istercesine ykseliyor. Bu manastr dnyann en eski Hristiyan manastrlarndan biridir. Duvarlar ve anlklar yreye has sar kesme tatan imar edilmi olan bu manastr, bugnlerde Gneydou Anadoluda esen ayaz frtnalardan daha byk bir tehlikeyle kar karyadr. Manastrn evresinde bulunan hemen tane Krt ky ve ayrca Trk Devleti, manastra ait topran nemli bir ksmnn mlkiyet haklarna gz dikmitir. Manastr ayrca baka sulamalarla da itham ediliyor: Manastrn yasad misyonerlik faaliyetleri gtmekte olduu veya Mor Gabriyelin yklm bir caminin temelleri zerine kurulmu olduu ynnde. Halbuki Muhammed slam yaymaya
183
Alaturka Laiklik baladnda, bu manastr henz 200 yllk bir gemie sahipti. Mor Gabriyel rahiplerine gre, esas hedef manastrn sahip olduu topraklar deildir. Trkiyede ayakta kalm son manastrlardan birinin varl ve bununla birlikte Sryani-Ortodoks Cemaatinin varl sz konusudur. Manastrn barahibi Metropolit Timoteus Samuel Akta, Her eyimizi istiyorlar, nce topramz, sonra manastrmz. diyerek, szlerini Mslman halk ve devlet, buradan gitmemizi istiyorlar, diye tamamlyor. Rahip endielidir. Ellerini hi durmadan masann zerinde oynatyor. Yaklak bir dzine ziyareti manastrn beyaz badanal kk bir odasnda bir araya gelmitir. Esen rzgr manastrn kap ve pencerelerinde kendini duyururken, oda eski bir sobayla biraz stlmaya allyor. Birok deiik lkede yaayan Sryani-Ortodoks kiliseye mensup gurbeti, manastra gelmitir. nk nemli bir gn yaklamaktadr. Midyat Asliye Hukuk mahkemesinde, manastrn topraklar ile ilgili iddialar grlecek. Toprak ihtilaf sadece bir bahanedir, diyen manastr mdr Kiriyakos Ergn, Sryaniler bu ekilde sindirilmeye allyor., diye ekliyor. Zaten korku iinde yayorlar. 2006 ylnda Trabzonda ldrlen Katolik papaz Andrea Santoro veya bir sonraki yl Malatyada ikencelerle ldrlen Hristiyan misyonerin akbetleri buradaki herkesin bilincine kaznmtr. Milattan sonra 397 ylnda kurulmu olan Mor Gabriyel manastr, Gneydou Anadoluda yz binlerce Hristiyann yaad dnemden kalma bir ibadet yeridir. Manastrn bulunduu daa Tanr Kullarnn Da anlamna gelen Tur Abdin denmesinin nedeni, burada bir zamanlar seksenden fazla manastrn bulunmu olmasdr. Bunlardan sadece alts gnmze kadar ayakta kalabilmitir. Mor Gabriyel ise, bunlarn arasnda en by ve ayn zamanda en nemlisidir. Mor Gabriyelin rahipleri, 1600 yldan beri Aram dilinde okuyup dua ediyorlar, yani sann konumu olduu dilde. Bundan dolay Sryanler kendilerine Aram de demektedir. Hristiyanln Tur Abdinde en yaygn olduu dnemde burada yaklak iki bin rahip ve rahibe yaamtr. Bugn ise bu say sadece 17dir. Bunlardan baka iki dzine hizmetli, bunlarn aileleri ve manastrda eitilen 30 ruhbanlk talebesi burada yaamaktadr. Blge genelinde olduu gibi, manastr da alkantl bir gemie sahiptir: Romallar, Bizansllar, Hallar ve slam ordular Tur Abdin dan art arda fethetmilerdir. Mor Gabriyel defalarca yamalanm ve tahrip edilmitir. Hristiyan dinine mensup Ermeniler gibi, Osmanl Devletinde yaayan Sryanler de Birinci Dnya Sava srasnda bask ve srgn kurbanlar olmutur. Buna ramen 1970li yllarn banda blgede hala yaklak 250 bin Sryan vatanda yaamaktayd. Ancak takip eden yllarda bunlarn ou - bazlar ekonomik nedenlerle, bazlar fanatik Mslmanlarn saldrlarna maruz kaldklar iin veya zellikle 1990l yllarda kzan Krt sorunundan dolay blgede yaanan sava yznden Bat Avrupaya g etmitir. Silahl atmalar azaldktan sonra zellikle 2002 ylndan sonra blgeye dnler balamtr. Trkiye Hristiyanlarnn gven beklentisine neden olan Trkiye-AB perspektifinden de cesaret alarak, yaklak 30-40 tane Sryan ailesi gurbetten geri dnerek yeniden vatanlar olan Tur Abdine yerlemitir
Fikir Platformu
184
Alaturka Laiklik
Geriye dnenler Mor Gabriyel manastrna yeni canllk kazandrd. Ne var ki, Sryanlerin kinci Kuds dedikleri Mor Gabriyel imdi yeni bir tehlike ile kar karyadr. Yayvantepe, Elence ve Candarl isimli civar kylerin muhtarlar manastra ait araziler iin dava am, yzyllardr kabul edilegelmi snrlar sorgulamaktadr. Ad geen kyler bu arazileri otlak ve mera olarak talep etmektedir. Manastra ait baka topraklar ise, devlet tarafndan orman arazisi olarak tanmlanmtr - buysa istimlk anlamna gelir. Sz konusu durumalarn yaplaca gn, yz akn insan Midyat Asliye Hukuk Mahkemesi binasnn nnde toplanmtr. O gnk duruma, davann nc celsesidir. Mahkemeye gelenler sadece civar kylerin sakinleri deildir, ok sayda yabanc gzetimci de burada. Avrupa Birlii, sve, Finlandiya ve Hollandadan birer bayan diplomat ile temsil edilmektedir. Buysa manastr topraklar davasnn Trkiyenin Avrupa Birlii yelii yolunda bir snama olduunun gstergesidir. Midyatta grlen dava, salt bir toprak davas olmaktan te, ayn zamanda aznlk haklar ve inan zgrl ile ilgilidir. Diplomatlar mahkemeye alnsa da, dier ziyaretilerin ou darda kalmak zorundadr. Mahkeme salonunda bulunan 10-12 sandalye, dava taraflar iin bile kafi deildir. Yeil yakal hkim cbbesini giymi olan Yarg Kamil Beyin nnde iki tomar pembe renkli dosya durmaktadr. Salonun bir ucunda duvarda Adalet Devletin Temelidir diye yazar. Hemen stnde cumhuriyetin kurucusu Mustafa Kemal Atatrkn bst bulunur. Yarg Kamil Bey sabrszca koltuunda oturuyor. Salonundaki bu kalabalktan hi holanmad her halinden belli. lk olarak tm basn mensuplarn mahkeme salonunun dna gnderiyor. Buysa Trk yasalara gre de ak duruma tanmna aykr bir durumdur. Darda durumann sonucunu sabrszlkla bekleyenlerin arasnda 19 yandaki shok Demir de vardr. Kendisi svirenin St. Gallen kentinde domu ve bir ka yl nce tm ailesi Tur Abdin dana geri dnmtr: kkenimize, diyor, shok. Yllar nce terk edilmi eski Kafro kynn harabelerinin yannda, geri dnen yaklak 20 aile yeni Kafro kyn ina etmitir. Yeni yaplan kyde yer alan byk villalar, bu insanlarn Avrupadan atalarnn vatanna elleri bo dnmediklerinin gstergesidir. shok bize, Biz iyiyiz, burada mutluyuz - ama imdi manastrla ilgili olup bitenler hepimizi endielendiriyor, nk Mor Gabriyel bizim merkezimizdir, diye aklyor. Kk bir kzken ailesi ile birlikte Tur Abdinden Hollandaya kam olan Attiya Gamri ise, Bu dava sadece bir toprak davas deildir, diyor. Artk yeni vatan olan Hollandada siyaseti olan Gamri, ilk defa eski vatanna dnyor. Bu manastr sanki Trkiye ve Avrupada yaayan Sryan Hristiyanlar iin bir kpr gibidir - ve imdi bu kpry ykmak isteyenler var., diyor. Gamri, davay aan ky muhtarnn sadece kukla olduunu dnyor: Kendisine gre bu davann arkasnda Babakan Tayyip Erdoann islami-muhafazakar hkmeti vardr. Bunlar dnyann en eski miraslarndan birini yok etmek istiyorlar., diyor. Bu arada davalara bir yenisi daha eklendi. Davac ise bu sefer Devlet Hazinesi.
Fikir Platformu
185
Alaturka Laiklik Hazine 12 parsel manastr topra daha talep etmektedir, hem de bunlardan sekizi manastr duvarlarnn iinde yer ald halde. Bask gittike artrlyor. Yarg tarafndan darya gnderilen basn mensuplar pek bir ey karmazlar. Duruma 15 dakika srdkten sonra sona ermitir. Duruma tekrar ertelendi, bu sefer 4 Mart 2009 tarihine. Metropolit Timoteus i ekerek, Bu byle aylar srebilir, belki de yllar. diye hayflanyor. Manastrn bir penceresinden, mahkemenin kime vereceini bilmedii kurak tepelere bakar. Yal rahip, Buradaki topraklar ok gzel - ama ne yazk ki insanlar gzel deil, diye zntsn dile getiriyor. Dini Aznlklara zgrlk Yok Trkiye Cumhuriyetinin 72 milyon vatanda arasnda sadece ok kk bir aznlk tekil etmelerine ramen, Hristiyan ve dier gayrimslimler, halkn %98i Mslman olduu Trkiyede youn bask altnda yaamaktadr. Zira Trkiye Cumhuriyeti anayasasnn garanti ettii inan zgrln gnlk hayatta grmek mmkn deildir. Merkezi Ankarada bulunan Diyanet leri Tekilat Mslmanlara bile slam nasl yorumlamalar gerektiini dikte etmektedir. Gayrimslimler dinlerini kiisel olarak ifa etmekte serbest olsalar bile, bunu toplu halde yapmak ok, ok zordur - zellikle tapnak ve ibadethanelerin kurulmas hala bin trl engellerle zorlatrlmaktadr. Bir zamanlar Musev, Hristiyan ve Mslmanlar gibi deiik kltrlerin kaynatklar bu topraklarn sahip olduu dinsel ve kltrel eitlilii gz nnde bulundurulduunda, Ankarann bu dinsel monokltr politikas daha da tuhaf gelmektedir. Ancak ne var ki, birinci dnya sava sonras Osmanl Devletinin rengrenk dinsel eitlilii nemli oranda giderilmitir: Yunanistana ait Bat Trakya blgesinde yaayan Trk Mslmanlar, Anadoluda yaayan Ortodoks Rumlar zorunlu g ettirilmi, saysz Hristiyan ve Musevi o zamanlar ngiliz Mandasnda bulunan Filistin topraklarna g etmi, yz binlerce Ermeni ise lm yrylerinde Suriye llerine gnderilmitir. Gnmz Trkiyesinde hala 47 ayr etnik grup yayor olsa da, bunlardan ok az kendilerini aka gayrimslim olarak addetmektedir. nk Ermeni, Rum veya Sryani olarak kendini ifa edenlere, memurluk kaps kapal olur ve vatan haini olmakla sulanma ihtimali yksektir. Ayrca Musevilerin de, stanbulda yaayan Fener Rum Patrii I. Bartolomeosun dini lideri olduu Ortodoks Rumlarn da Trkiyede ruhban eitimi veren kurumlar yoktur. Bu artlarn sonucu g olmutur: stanbulun nfusunun yalnzca yedi yz bin olduu 1950li yllarda, her iki stanbulludan sadece biri Mslmand. Bugn nfusu 15 milyon olarak tahmin edilen metropolde dini aznlklarn bildirdiklerine gre sadece yaklak 5 bin Hristiyan ve 2 bin Musev yaamaktadr. Trkiyede yaayan dini aznlklara mensup vatandalarn toplam says ise, aznlk temsilcilerini tarafndan 120 bin Hristiyan ve 22 bin Musev olarak bildirilmektedir; Musev cemaatleri stanbulun dnda, yaklak 2 bin Musevnin yaad zmirde odaklanmaktadr. Katolik bir papaz olan Peder Felix Krnere gre, Elinde imkn olan lkeyi terk ediyor.
186
Alaturka Laiklik Uzun yllar Ankaradaki Hristiyan Cizvit Tarikatnda yaam ve faaliyet vermi olan ve artk Vatikana bal Gregoriana niversitesine atanm olan Peder Krner, batda yaygn olarak AKP hkmetine kar dile getirilen toplu phelere katlmamaktadr. Pedere gre, Hristiyanlar, Atatrk-Milliyeti kesimlerdense, gerek Mslmanlarn arasnda daha rahat yaayabiliyor. Peder, Bu Kemalist evreler iin barts provokasyon demektir, ha ise, Trkln sonu anlamna gelir., diyor. Kendisine gre AKP hkmeti altnda yasal koullar Hristiyanlar iin nemli oranda dzelmitir. Ancak inan zgrl konusunda uygulamada hala eksikler vardr. ABnin Trkiyede birok alanda yaknd yasa hkmleri ile yasal uygulama arasndaki uurumlar, imdi Mor Gabriyel manastr ile ilgili davada da aka grlebilir. Din ve inan zgrl teminat altndadr ancak ne yazk ki sadece kt stnde.
Fikir Platformu
187
Alaturka Laiklik
Sorun Misyonerlik mi? (Gkhan Talas) lk konuk yazarmz Gkhan Talas. Kendisini Mesih nanls olarak tanmlayan Talas, Hristiyan bak asyla Misyonerlik konusunu ve Malatyada yaanan vaheti irdelemi yazsnda. Paylama sunuyoruz: Hristiyanlkla ilgili en ok tartlan ve yanl anlalmalara maruz kalan konulardan biri de misyonerlik konusudur. Aslnda sadece Hristiyanln konusu olmasa da, lkemizde misyonerlikle ilgili tartmalar genel de Hristiyanlar zerinden yaplr. Elbette bunun anlalr ynleri vardr. Ama rahatsz edici dzeyde yaplan sulamalar, tartmay ahlaki olmaktan ou zaman karmaktadr. ncelikle Hristiyanlar iin misyon ve misyonerlik kavramlar ne ifade eder ve bunun Kutsal Kitapla ilikisi nedir bunlara bakalm. Tanrnn ncilinin kurtaran mesajna, tm insanlarn ihtiyac olduuna inanan bir Hristiyan iin, misyonerlik bir yaam biimidir. Mesih sa ge alnmadan ksa bir sre nce Tanrnn Mjdesiyle ilgili Hristiyann grevini tanmlamtr; Matta 28. blm 19.ayette; Bu nedenle gidin, btn uluslar rencilerim olarak yetitirin; onlar Baba, Oul ve Kutsal Ruh`un adyla vaftiz edin;demitir. Hristiyanlar iin bu tanmn en can alc noktas gidin kelimesidir. sa rencilerinden, yaadmz yzylda da iman yoluyla, sann rencisi olanlardan- gidip,
188
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik mjdenin kurtarna ihtiya duyan insanlara, kurtuluu mjdelemelerini buyurmutur. Sadece bunu deil, size buyurduum hereye uymay onlara retin.(ayn blm 20. ayet) diyerek yanlarna gittikleri insanlarn inanlarn yaamalarnda onlara nderlik etmelerini de eklemitir. Bu ayetin nda Hristiyan misyonerlik tanm yapacak olursak; sa Mesihin getirdii kurtulu mjdesini baka insanlara duyurmak ve duyduklar mjdeye iman edenlerin yaamlarnda sann buyruklarnn yeermesine yardm etmek diyebiliriz. Burada ki en nemli nokta misyonerlerin sadece duyurucular deil, bulunduklar lke de yaayan Hristiyanlarla ibirlii ve hizmet ilikisi iinde olduklardr. Tabi ki bu tanm, bir Hristiyan tanmdr. zellikle lkemizde misyonerlik bir sorun, hatta lke gvenlii sorunu olarak grlmektedir. Hristiyanln yaylmasn politik bir mesele olarak grenlerin nesnel dayanaklarn sorgulayabiliriz. Trkiyede, Tanrdan ald grevini srdrmekte olan Hristiyanlara kar taknlan tutum ne yazk ki, hakaret, hor grme ve tehir etme dzeyinde seyretmektedir. te bir iddia; 15 Temmuz 2003 tarihli Tercman Gazetesinin yaymlad bir habere bakalm; haberin bal ok ilgin; ncilci Hoca. Sanki cinci hoca, byc doktor haberi gibi, ikinci snf sahtekrlklarn haber balna benzetilmi; Haberin ierii, ocuklarn bu tehlikeden kurtarmayan velilerin sorumlu olaca, bir misyoner niversite hocasnn KKTC aleyhinde yazlar yazd, Trkiye aleyhine alt, tutukland, sorguland bilgilerini veriyor. te bunu sylemek ok zor aslnda nk haber bilgi vermiyor, kaynaksz, kantsz, analizden uzak ve sadece belirli n yarglarla yazlm ithamlardan ibaret, bir propaganda ilan gibi. Baka rneklere de sahibiz. Ancak genel iddialarn farkl ekil ve bak alaryla tekrarlanmasndan ibaret ou. Nedir bu iddialar; Misyonerler Trkiye aleyhine alyor? Peki hangi misyonerler, Trkiye aleyhine, hangi kurum ya da d gleri kullanarak (ya da onlar adna) alyor. Baz iddia sahipleri daha kesin bilgiler verdiklerini dnyorlar. simler, kurumlar, faaliyet raporlar belirterek, misyonerlerin Trkiyeyi nasl hedef haline getirdiini dile getiriyorlar. Tm bu iddialarn hepsini bu yaz da cevaplamak mmkn deil. Ancak gerek Hristiyan misyonerliini, tm bu tartmalarn iinde politik bir harekete, bir ihanet izgisine ekmek, Hristiyanla dorudan hakaret etmek demektir. Aka sylemek gerekirse Hristiyanlar zerinden kt amalarn gerekletirmek isteyenler olacaktr. Ama bu Hristiyanl ya da Hristiyanlar tmden blc ilan etmenin yanllnn yannda, masum bile saylabilir. nk baz iddialar sonucunda Hristiyan kiliseleri ve Hristiyanlar saldrlara maruz kalm, bask grmlerdir. Hatta Ankara Ticaret Odas gibi saygn grlen kurulularn nedenini anlamasak da- baz tuhaf raporlara imza attklarn grnce tehlikenin boyutlar daha net bir ekilde ortaya kmaktadr. Baknz o raporda ki bir ibare ne diyor; Misyonerlik faaliyetleri konusunda bir rapor hazrlayan Ankara Ticaret Odas da, Trkiyede misyonerlik faaliyeti iinde 300den fazla kilise ile eitli noktalar bulunduunu aklamt. Rapora gre 300den fazla kilisenin yan sra, ok sayda kitapevi, 1 ktphane, 6 dergi, onlarca vakf, yaynevleri, 5 radyo, ok sayda manastr, 2 kafe, 1 acente, 1 mahfil, 7 irket, 1 otel, 1 tercme brosu, 7 gazete, 1 tarihi eser, 2 mze, 4 harabe, 1 kale ve onlarca dernekte misyonerlik faaliyeti yaplyor. (ATO) Tarafsz
189
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik bir gzle bile tuhafl hemen fark etmek mmkn. Acaba Ankarann neresinde manastr bulunmaktadr, saylan tm bu kurumlarn isimleri nedir ve en can alc ksm; bir Hristiyan misyoner bir tarihi kalnty, harabeyi ya da mzeyi nasl misyonu iin kullanabilir? Bu tehlikeli kn etkisi bellidir, o halde bu konudaki ulusal duyarllk, her eyden nce misyonerlik tartmalarnda Trkiyeli Hristiyanlar korumay hedef almaldr. Ki bu ftursuz tutumun arkasndan 18 Nisan Malatya katliamna tank olduk. ahsen tandm karde hangi gleri temsil ettii belli olmayan 19-20 yanda 5 kii tarafndan acmaszca katledildiler. imdi bile, Bat dmanl, ieri de hassasiyet yaratan siyasi durumlar v.b konularda Hristiyanlar malzeme olarak kullanan siyasi odaklarn, pimanlk duymadn gryoruz. Ortada 21. Yy. Trkiyesinin ruhuna yaplan bir ihanet varken bile misyonerlerin bu olayda ne kadar sulu olduunu ortaya karma tela var ne yazk ki. Zira olayn akabinde Aksiyon dergisi Malatyada Hatlar Neden Kesildi? ve bu hafta Ahmet Tagetirenin kaleminden Misyonerlik slamn Sorunu mu? balkl yazlarla derinlemesine bir iftira ve komplo teorisi almasna balad bile. Bundan nce olayla ilgili deerlendirmesinde MHP Genel Bakan Sayn Devlet Baheli suu yine Misyonerlik faaliyetlerinde grme yanlgsna dmekten kendini alkoyamad. Bunlarnda dnda neredeyse katilleri aklama kampanyasna dnen bir tuhaf furya dnd stun aralarnda. Hatta Babakan Recep Tayyip Erdoan bile Protestanlarn aclarna ortak olma tepkisinden hayli uzak bir ifadeyle; Kurtulu Kiliseleri Ba Pastr Sayn hsan zbekin gerekirse Mslman mahallesinde salyangoz satarz kn tahrike yordu. Acaba 3 kardeini bir gn nce hunharca bir saldrda kaybeden bir kii tahrikten nasl bir fayda salayabilir diye kimse sormad. Sonuta bugn olay neredeyse tartlmyor bile, her sosyal vakada olduu gibi reklam deerini yitiren bir ufak hadise olarak arivlere kaldrld olay. Birka namuslu gazetecinin cesur knn varln vurgulamamak hakszlk olacaktr. zellikle Mustafa Akyolun sitesinde yer alan Hristofobi eken Vahet Bier isimli yazsnda ki saptamalar Trkiyenin alk olmad trden bir cesaret ve doruluk ieriyor. zellikle u ifade takdire ayan; Malatyadaki insanlk d cinayetlerin sorumlusu, hayali karanlk mihraklar deil, Trkiyedeki baz evrelerde cinnet boyutlarna varmaya balam olan Hristofobidir. Eer siz topluma, lkenin yeni bir Sevrin eiinde olduunu, vatann satldn, dinin elden gittiini, Hristiyan misyonerlerin de bu hayasz aknn beinci kolu olduunu telkin edip durursanz, durumdan vazife karan lmpen faistler de Hristiyan avna giriirler. Tandoandaki kara cbbelileriniz emperyalizmin yeni Hal Seferine dair nutuklar atarsa, Malatyadaki kara gmleklileriniz de haa inananlar doramaya koyulur. (Akyol, ayn yaz) stelik bu duyarll sergilemek aslnda demokratik bir refleks haline gelmeliyken arada bir tane bulunca cokuya kaplyoruz. En rahatsz edici tavr da Malatya vahetini hem knayan hem de hala arkasndan misyonerlik konusunda hatal politik grlerinde srar eden kiiler. Ne yazk ki olayn vahametini anlamak bir yana yaknndan bile geemiyorlar. Zira bu adli bir cinayet deil. Cinayetlerin ne
190
Alaturka Laiklik kadar vahice olduundan yola karak olay salt bir cinai sorun olarak irdelemek doru sonuca gidilmesini olanakszlatryor. Zira bu olay hem cinai olarak vahice hem de sosyal bir sorun olarak, gelecee dnk baka tehlikeler ieriyor. Bu tehlikeleri engellemeyi hedeflemek bir vatandalk duyarllndan baka hibir nedene ihtiya duymaz. Yaknmzdakine sahip kmadmzda yaknmzda derin bir boluk greceiz. Ve tkenen hep tekilerle birlikte bu lkenin gc, direnci ve gelecei olacak. zme katk sunabilecek en kapsaml deerlendirme aada alntsn yaptmz rapordur. Trkiye de Hristiyanlarn haklaryla ilgili baz yasal bilgiler ok nemli; bu konuda MESH MANLILARININ HAKLARI NELERDR? simli resmi belgeden yararlanacaz. Belge, Trkiye Protestan Kiliseler Birliinin yaynlad resmi bir bildirge niteliindedir. Mesih nanllarnn (Hristiyanlarn) amac: A. Hibir siyasal amac yoktur; ayrca siyasetle ilgileri de yoktur. B. Temel amalar saya ve Kitab- Mukaddese iman etmektir. Mesih nanllarnn Haklar: 1- Trkiye laik bir devlettir. Trkiye Cumhuriyetinin resmi dini yoktur. Her din serbesttir. Anayasamzn 10. maddesinde, herkes ..felsefe, inan, din, mezhep ayrm gzetilmeksizin kanun nnde eittir. denilmektedir. 2- Din zgrl herkes iin mterektir. T.C. Anayasas 2. maddesi ve Yargtay 9. Ceza Dairesinin 1985/2523 esas ve 1985/3431 numaral kararna gre; Trk ve yabanc Mesih nanllar, kendi inancn seebilir, cemaat oluturabilir, beraber ibadet edebilir, inancn yayabilir, inancn renebilir ve retebilir. Bunlarn hibiri yasak ve kanuna aykr deildir. Ayn belge de, Mesih nanllarnn amalaryla ilgili, bir hukuki rapordan alnan u ifadeler de dikkat ekicidir; MESH NANLILARININ SYAS MENFAAT ve NFUZ SALAMAK AMACI YOKTUR (Do. Dr. Nevzat Toroslu) Mesih nanllarnn siyasi menfaat ve nfuz salamak amacyla hareket ettiklerini sylemeye de imkan yoktur.Mesih nanllar, siyasi menfaat amacyla hareket ettiklerini syleyebilmek iin dini, dini hissiyat ve dince mukaddes saylan eyleri alet ederek yaplan bir propagandann veya telkinin gnlk siyasi iktidar mcadelesine ilikin olmas, yani siyasi nitelikteki bir makama gelmeye veya ele geirilen byle bir makam muhafaza etmeye; siyasi nfuzdan szedilebilmesi iin de yine dini, dini hissiyat ve dince mukaddes saylan eyleri alet ederek yaplan bir propaganda ve telkinin ayn ekilde bakalarnn siyasi dnceleri zerinde etkili olmaya, rnein bunlarn belli kiiye veya kiilere yahur siyasi partiye oy vermelerini salamaya ynelik olmas gerekmektedir.Oysa her eyden nce, Mesih nanllarnn propaganda yaptklar iddia edilen dn inan, herhangi bir siys nitelik tamamakta, iinde yaadmz dnyaya ilikin
191
Alaturka Laiklik siys kurallar iermemektedir; sadece Tanrnn ruhsal veya mnev egemenliinden sz etmektedir. te yandan, Mesih nanllarnn propagandasn yaptklar iddia edilen din inanc, gnlk siyasi iktidar mcadelesine alet etmeleri ve bylece siyasi menfaat veya siyasi nfuz salamalar da mmkn deildir. Bir kere Mesih nanllar belli bir dini cemaate mensup olmann tesinde herhangi bir siyasi parti veya kuruluun yesi deildirler. Ayrca kendileri veya bakalar iin siyasi bir talepte bulunmamaktadrlar. Nitekim propaganda veya telkin amacyla bakalarna verdikleri iddia edilen yaynlarda herhangi bir siyasi kii, parti veya kurulu vlmemekte, byle bir kii veya kuruluun siyasi iktidar mcadelesine katlnmamaktadr. Grlen o ki baz evreler, hukuki, yasal ve insani haklarn en doru ekilde kullanma abasnda olan Hristiyan misyonerlerin varlndan farkl nedenlerle rahatsz olmaktadr. Bunun sadece siyasi ve etnik ayrlklar krkleyen bir tavr olduu grlmektedir. Ve Hristiyanlar bu ayrlktan herkesten daha fazla rahatsz olmaktadr. ldrlmekten, yaralanmaktan ve sreklileen baskdan rahatsz olmaktadr.
Fikir Platformu
192

Alaturka Laiklik

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Alaturka Laiklik

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Alaturka Laiklik

Bu kitap Derin Dnce Fikir Platformunun okurlarna armaandr. www.derindusunce.org

Din ve Vicdan zgrl II(Mehmet Bahadr) Dinin kurumsallamas ve iktidar sevdas

irkin Cumhuriyet ve Mnsz Maneviyat(Mehmet Ylmaz)

Trke Ezan, Tercme ibadet: Kltrel bir izofreni(Mehmet Bahadr)

Bir Ayrmclk Arac Olarak Barts Yasa (Kbra Nur Ayar)

Alevilik almn dnmek ya da srr fa eylemek (Ramazan Akkr)

Zamann bir yerinde renciydim (Neslihan )Akbulut

Nesrin: Bana bu tarz (dertleme) bir anlatm unu dndryor,

nkilaplar ve istiklal mahkemeleri en gze batan rneklerdir.

Ben Sulu Deilim! Snavna Alnmayan zgr Bir Kiiyim!

Senin zgrlklerini Vermek stemiyorum Demenin Kurnazcas: nc Yolcu Olmak(zlem Yaz)

teki Kzn Trks(zlem Yaz)

Size Size Size Size

Orduya Szma (Mustafa Akyol)

iin korkun bir ey.

You might also like