Bilgisayar Alar

Bilgisayar A Nedir?
ki veya daha fazla bilgisayarn bir araya gelerek belirli bir protokol altnda iletiimde bulunduklar yapya bilgisayar a denir. Protokol, a bileenlerinin birbiri ile nasl iletiim kuracan belirleyen kurallar dizisidir.

Protokol
ki bilgisayar arasndaki iletiimi salamak amacyla fiziksel dzeyden uygulama dzeyine kadar birok protokol tanmlanmtr. Popler iletiim protokolleri unlardr:
ADSL, ISDN, Ethernet 802.11 WiFi, PPP TCP/IP, IPX/SPX, UDP DNS, SOCKS HTTP, FTP, DHCP

Bilgisayar Alarnn Snflandrlmas

Bilgisayar alar
1. Kapsadklar alana, 2. letiim teknolojilerine, 3. A yaplarna,

Gre snflandrlmaktadr.

1- Kapsadklar Alana Gre Bilgisayarlarn Snflandrlmas

Kapsadklar alana gre bilgisayar alarn genel olarak 3 snfa ayrmak mmkndr:
Yerel Alan A (Local Area Network: LAN)
PAN (Personal Area Network)

Kentsel Alan A (Metropolitan Area Network: MAN) Geni Alan A (Wide Area Network: WAN)
Uzak Balant (Remote Connection)

1-a) Yerel Alan A (LAN)

Yksek hzl ve genelde tek bir bina yada yerleke ierisinde (1-1000m arasndaki) kurulan alar tanmlar. Ortak kullanlmas gereken uygulamalara ve cihazlara (yazc gibi) ulam ve kullanclar arasnda dosya aktarm gibi eitli avantajlar salarlar. A balants kablolu veya kablosuz olarak kurulabilir. Bir oda yada bir ev iindeki eitli cihazlarn birbirleri ile yada bir bilgisayar ile haberlemesini salayan kk apl LANlara PAN (Personal Area Network) ad verilir.

1-b) Kentsel Alan A (MAN)

Genellikle ehrin bir ksmn (1-10km) kapsayan yerlekeler aras veri alveriini salayan alardr. Mesafeye ve corafyaya gre kablolu yada kablosuz veri transferi seilebilir. Aa bal her blge arasnda tam eriim gerekmediinden deiik donanm ve aktarm ortamlar kullanlr.

1-c) Geni Alan A (WAN)

Bir lke ya da dnya apnda yzlerce veya binlerce kilometre mesafeler arasnda iletiimi salayan alardr. Corafi olarak birbirinden uzak yerlerdeki (ehirleraras/lkeleraras) bilgisayar sistemlerinin veya yerel bilgisayar alarnn (LAN) birbirleri ile balanmasyla oluturulur. Genellikle kablo ya da uydular aracl ile uzak yerleimlerle iletiimin kurulduu bu alarda ok sayda i istasyonu kullanlr.

2- letim Teknolojilerine Gre Alarn Snflandrlmas

Veri iletimi srasnda kulland teknolojiye gre deerlendirildiinde bilgisayar alar
a) Yayn alar ve b) Anahtarlamal alar

olarak iki grupta toplanmaktadr.

2-a) Yayn alar (Broadcast Networks)

Yayn alarnda tek bir iletiim ortam aa bal tm bilgisayarlar tarafndan paylalr. Bir bilgisayarn yapt yayn, dier tm bilgisayarlar tarafndan dinlenir. Yayn yapacak olan, ou zaman nce ortam dinler. Baka yayn yapan yoksa gndermek istedii bilgiyi paketler halinde iletiim ortamna aktarr.

Yayn alar
Her bir pakette, gnderilmesi hedeflenen bilgisayar ya da bilgisayarlarn adresleri vardr. lgili bilgisayarlar, iletiim ortamndan kendilerine gelen paketi alrlarken, dier bilgisayarlar paketin adres ksmnda olmadklarn grdkten sonra paket iin baka bir ilem yapmazlar.

Yayn alar
Bir paket ; sadece bir bilgisayara gnderiliyorsa tekli yayn (unicasting) birden ok bilgisayara gnderiliyorsa oklu yayn (multicasting) tm bilgisayarlara gnderiliyorsa genel yayn (boardcasting) olarak adlandrlr.

Yayn alar
Yayn alarna rnek olarak paket radyo alar ve uydu alar verilebilir. Bu alarda bilgisayarlar bir anten aracl ile aktarm yapar ve tm bilgisayarlar ayn kanal yada ayn radyo frekansn paylar.

Yayn alar
Genellikle birka kilometre apnda, tek bir bina yada yerleke iindeki bilgisayarlar birbirine balamak iin kullanlan LANlarda yaygn olarak kullanlan teknoloji yayn a temeline dayanr. Kullanlan yayn a veri yolu (bus) yada halka (ring) trnde olabilir.

2-b) Anahtarlamal Alar (Switched Networks)

Anahtarlamal alar, yayn alarndan farkl bir prensipte almaktadr.

Anahtarlamal Alar
Bu alarda veri, alc-verici bilgisayarlar arasnda bir dizi dm ile iletilir. Bir birimi aa balayan dmler genellikle noktadan noktaya (peer to peer) zel (dedicated) balantlardr. Dmler aras balantlar ise genellikle oklayclar (TDM, FDM) aracl ile yaplr.

Anahtarlamal Alar
Alc ve verici dndaki dier dmler verinin ierii ile ilgilenmez. Ama, iki nokta arasnda veriyi hedefe varana kadar bir dmden dierine aktararak tamaktr.

Anahtarlamal Alar
Bu alarda, kullanlan dmler arasnda bir balant kurulur. Kurulan balantnn niteliine gre anahtarlamal alar,
i. Devre Anahtarlamal Alar ve ii. Paket Anahtarlamal Alar olmak zere ikiye ayrlr.

Anahtarlamal alarn kullanld, bilinen bir rnek Geni Alan Alar(GAA-WAN)dr.

2-b-i) Devre Anahtarlamal Alar

Bu alarda, iki bilgisayar arasndaki dmler zerinden yalnz gnderilen verinin kullanmna ayrlm bir iletiim yolu kurulur. Bu yol (path), dmler arasndaki bir dizi fiziksel ba (link) bir araya getirir. Her linkteki bir mantksal kanal, kurulan balant iin ayrlmaktadr.

Devre Anahtarlamal Alar

Kaynak bilgisayarn rettii veri , bu ayrlm yol zerinden hzl bir biimde gnderilmektedir. Gelen veri dmlerde herhangi bir gecikme olmakszn uygun kanala ynlendirilir yada anahtarlanr. Devre anahtarlamal alara rnek olarak telefon alar verilebilir.

Devre Anahtarlamal Alar

Devre anahtarlamal alar 3 aamada kurulur
Devre kurulumu Verinin iletimi ve ynlendirilmesi Devre balantsnn kaldrlmas

Modem ile yaplan Dial-up balant devre anahtarlamal a yntemidir.

2-b-ii) Paket Anahtarlamal Alar

Paket anahtarlama yntemi mektuplarn gndericiden alcya gnderilmesi mant ile almaktadr. Paket anahtarlamal alarda veri, paket olarak adlandrlan kk paralar halinde gnderilir. Her bir paket kaynaktan hedefe varncaya kadar dmden dme aktarlr.

Paket Anahtarlamal Alar

Her bir dmde paketin tamam alnr, depolanr ve tekrar aktarlr. Birden fazla bilgisayar tarafndan ayn anda gnderim yaplmasna izin verir. Frame Relay ve X.25 paket anahtarlama kullanan WAN iletiim teknolojileridir (bak. Kitap sayfa 150).

3- A Yaplarna (Topoloji) gre Alarn Snflandrlmas

Topoloji, bir adaki bilgisayarlarn nasl yerleeceini, nasl balanacan, veri iletiminin nasl olacan belirleyen genel yapdr. Topoloji iki temel gruba ayrlr.
Fiziksel topoloji: An fiziksel olarak nasl grneceini belirler (Fiziksel katman) Mantksal topoloji: Bir adaki veri aknn nasl olacan belirler (Veri iletim katman)

Temel Topoloji Trleri

Dorusal (Bus Topology) Halka (Ring Topology) Yldz (Star Topology) Aa (Tree Topology) rg (Mesh Topology) LAN WAN

Dorusal (Bus) Topoloji

Bu topolojide her dme bir adres verilir ve bu yapdaki bir ada veri herhangi iki dm arasnda iletilebilir. Ancak iletiim, bir zaman biriminde yalnzca bir ift dm arasnda gerekleebilir. letiimde bulunan dmler veri yolunu iletim sresince igal eder. Bundan dolay her istasyon mesaj gndermeden nce veri yolunu kontrol ederek herhangi bir mesaj olup olmadna bakar. Ayn iletiim ortam tm dmlerce paylald iin, mesajlar gnderildii dmn adresiyle iletilir. Veri yolunun balang ve bitii birbirine bal deildir.

Dorusal Topolojinin Avantajlar

Aa bir bilgisayar balamak olduka kolaydr. Daha az uzunlukta kablo gerektirir. Bir bilgisayarda oluacak hata tm a etkilemez. Merkez birime ihtiya duyulmaz.

Dorusal Topolojinin Dezavantajlar

Kablonun ularnda sonlandrc olmas gerektiinden kabloda bir bozulma veya kesilme olursa tm a balants kesilir. Ada sorun olduunda sorunun nerden kaynaklandn bulmak zaman alc olabilir. Maksimum 30 istasyon balanabilir ve an uzunluu ince koaksiyelde 185, kaln koaksiyelde 500 metreden fazla olmaz.

Halka (Ring Topology)

Bu topolojide yineleyici (repeater) gibi alan a dmleri noktadan noktaya balantlarla aa balanmlardr. letiim yolunun balang ve bitileri birbirlerine balanmtr. Veriler paket halinde gnderilir ve halka boyunca tek ynde yada ift ynde iletilir. ift yn kullanlrsa bir ynde hata olmas durumunda, dier yn kullanlabilir.

Halka (Ring Topology)

Yineleyici (repeater) hattn zerindeki veriyi bit bit alarak, bekletmeden dier tarafa iletir. Her a dmnn her mesaj iletmesi bu topolojinin potansiyel zayfl olmakla beraber, kavram ve gerekletirim asndan olduka basittir. Halka topolojisi optik lifli Yerel Alan alarnda yineleyiciler ile birlikte ska kullanlr.

Halka (Ring Topology)

Halkay birok bilgisayar paylatndan hangi bilgisayarn paketinin halka zerinde iletileceinin kontrol etmek amacyla mekanizmalar gelitirilmitir. Buna rnek olarak jetonlu halka (token ring) verilebilir.

Jetonlu Halka (Token Ring Topology)

Bu tip topolojide iletiim a ierisinde srekli dnen jeton (token) yardmyla yaplr. Jeton zel iletiim kodu ile iletiimi dzenler. Token (Jeton) (3 bytelk) dmler arasnda dolaan bilgidir.

Jetonlu Halka (Token Ring Topology)

letiime balamak isteyen dm ncelikle jetonun kendisine ulamasn bekler ve ulatnda jetonu alr. Artk jeton serbest dolamdan kullanma gemi olur. Bilgi, gnderildikten sonra alcya gidene kadar halka da onunla dolar. Halka topoloji de genel yayn amal (broadcast) uygulamalar iin uygundur.

Halka Topolojinin Avantaj ve Dezavantajlar

Sinyaller her dmde glendirildiinden youn veri trafiinde baarm fazla dmez. Bekleme sresi devredeki eleman saysna baldr. Sistemin hz devreye eklenen her elemanla biraz daha azalr. Her PC an bir eleman olduu iin bir PCde bir aksaklk olmas halinde a iletim yapamaz. Paralel bir ikinci hattn (by pass hatt) ekilmesiyle bu soruna zm bulmak mmkndr. Maliyet bakmndan dier alardan biraz daha pahaldr. letiim hzlar kablolama sistemine baldr.

Yldz (Star Topology)

Tm dmlerin ortak bir merkeze (rnein, hub, switch) balanmasdr.

Yldz (Star Topology)

A oluturan bilgisayarlar ana makinaya noktadan noktaya bir balant salarlar. Merkezi bilgisayar a dmleri arasndaki veri iletiimini koordine eder. Tm iletiim nce merkezi bilgisayara gider, merkezi bilgisayar ilemleri ve bilgi paylamn kontrol eder. Herhangi bir dm almaz hale gelirse, otomatik olarak devre d kalr. En yaygn olarak kullanlan topolojidir.

Yldz Topolojinin Avantajlar

A kurmak kolaydr. Bir bilgisayara bal kablo bozulduunda an almas etkilenmez. Adaki sorunlar tespit etmek kolaydr. Kurulum srasnda maliyet yksek, daha sonra geniletilmesi daha ekonomiktir. letiim ortam olarak telefon hatlarndan yararlanlabilir.

Yldz Topolojinin Dezavantajlar

Aa balanan her cihaz iin bir kablo ekilmesi gereklidir (maliyetli). Servera yada huba bir ey olduunda tm a almaz hale gelir. An geniletilmesi servern yada hubn kapasitesine baldr. Sistem performans da ana makine yada hubn veri yolu kapasitesine baldr.

Aa (Tree Topology)
Aa topolojisinin dier ad hiyerarik topolojidir. Aacn merkezinde sorumluluu en fazla olan bilgisayar bulunur. Dallanma baladka sorumluluu daha az olan bilgisayarlara ulalr. Bu topoloji ok byk alarn ana omurgalarn oluturmakta kullanlr.

Aa (Tree Topology)
Aa topolojisinde iletim Halkada olduu gibi adres ve kullanc bilgisini ieren paketler eklindendir. Aa dzeni kablo ba (headend) olarak bilinen bir noktadan balar. Herhangi bir istasyondan gelen iletim, ortam boyunca yaylr, dier tm istasyonlar tarafndan alnabilir ve u noktalarda yok edilir.

Aa Topolojisinin Avantaj ve Dezavantajlar

Avantajlar:
Her bir blme (segment) ulamak kolaydr Bir ok alma grubu bir araya getirilebilir.

Dezavantajlar:
Her bir blmn uzunluu kullanlan kablo ile snrldr. Omurga kablosu bozulduunda blmlerdeki a trafii etkilenir. Kurulumu ve dzenlenmesi daha zordur.

rg (Mesh Topology)
rg topolojisi adaki tm birimler arasnda utan uca balant ierir. Adaki her birim dier tm birimler iin birer balant gerektirdiinden, genellikle pratik bulunmaz. Daha ok WANlarda kullanlr.

rg (Mesh Topology)
Tipik olarak mesh topolojisi en geni ya da en nemli yerlerin baland hibrid alarda kullanlr.
rnein bir kuruluun 4 veya 5 ana merkezi ile ok sayda uzak ofisi olduunu varsayalm. Her bir ana merkezde birer mainframe ve bu mainframelerin datk bir veritaban idare etmek iin iletiim kurma zorunluluu olsun. Mainframeler aras iletiimden emin olabilmek iin merkezler arasnda artk hatlar ieren bir hybrid mesh topoloji kullanmak gerekir.

rg (Mesh Topology)

Gerek Mesh Topoloji

Hibrid Mesh Topoloji

stemci/Sunucu Mimarisi
Sunucu (i istasyonu yada bilgisayar):
Pasif durumdadr stekleri (request) bekler stek olduunda bilgiyi hazrlar ve cevap yollar

stemci (bilgisayar yada mobil cihaz):

Aktif durumdadr stekleri gnderir Cevap dnene kadar bekler

P2P (Peer-to-Peer)
Utan-uca (peer-to-peer) iletiimde her katlmc bir sunucu-istemci yaps dnda dosyalar karsndaki kullancyla paylaabilmektedir (Napster ve LimeWire servisleri gibi). Edzeyli iletiim, her kullancnn kendi veritabann oluturmasn salayarak merkezi bir veritaban ihtiyacn ortadan kaldrmaktadr. ok-oyunculu oyunlar, internet telefonu, video telefon, internet radyosu ve doas gerei e-posta edzeyli iletiimi kullanmaktadr.

Bant Genilii (letim Hz)

1 saniyede transfer edilen veri miktarn gsteren l birimidir. 1 Kbit/s (Kbps) = 1.000 bit/s (1.024 bit/s) 1 Mbit/s = 1.000.000 bit/s = 125.000 byte/s B ile b ayn deildir:
Kbps : Kilobit per second KBps : KiloByte per second

1000 1024 karmakln gidermek iin Kibi, Mebi, Gibi, kullanmlar tavsiye edilmektedir. (Bak. http://en.wikipedia.org/wiki/Data_rate_units)

A kart
Bir bilgisayar baka bir bilgisayara yada bir a cihazna balamak iin kullanlan a kartlar genellikle ethernet protokoln kullandklar iin ethernet kart olarak ta bilinirler.

Hub
Hub veriyi sadece alcya gndermez, kendisine bal olan btn bilgisayarlara gnderir. Bilgisayarlar verinin kendilerine gnderilip gnderilmediini tespit eder. Hub ayn anda sadece 1 iletim yapabilir. Bal olan dier bilgisayarlar iletim iin beklemek zorundadr.

Switch (Anahtar)
Hub cihaznn gelimiidir. Kendisine bal cihazlara ortak bir yol deil anahtarlamal bir yol sunar. Dolaysyla ayn anda birden ok iletiim yaplmas olana vardr. Bilgisayar says arttka a trafii de artar ve hub yerine switch kullanm tercih edilir.
Bak. http://www.mtuncel.com/switch.htm

Router (Ynlendirici)
Genel olarak LAN-WAN ve LAN-LAN balantlarnda kullanlr. zerinde LAN ve WAN iin ayr portlar bulunur.

ADSL Router

Modem (MOdulator/DEModulator)
Analog hat (telefon hatt gibi) zerinden saysal veri gnderimini salar. Dial-up modemler en fazla 56 Kbit/s hznda indirme (download) yapabilirken, ADSL2 modemler ise 25 Mbit/s hza kadar kabilmektedir.

ADSL (Asymmetric Digital Subscriber Line)

Asimetrik Saysal Abone Hatt, veri ve ses iletiminin ayn anda kullanlmasna olanak salar (ayn anda internet eriimi ve telefon grmesi). Ses ile veri ayr kanallardan gittii iin yksek hzda kesintisiz internet eriimi salar. Mevcut telefon alt yapsn kullanyor olmas nedeni ile alternatif eriim seeneklerine gre kullanm maliyetinin olduka dk olmas son yllarda yaygnlamasn salamtr.

A Geidi (Gateway)
A Geitleri farkl protokolleri kullanan alarn birbiri ile iletiimini salar. Genellikle bir LAN zerinden nternete kmak iin router cihaznn IP adresi geit olarak belirlenir.

nternet
60'l yllarda ABDde ARPANET ad altnda balatlan askeri bir iletiim projesi iken, 70'li yllarn banda Amerikan niversitelerine de bu projeden yararlanma imkn verilmesinin ardndan yaygn olarak kullanlmaya balanan en byk adr (genel a - kresel a). nternet haberlemesinde TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) iletiim protokol kullanlr (Bak. Kitap sayfa 152).

ntranet (zel A A)
Belirli bir kurulu iindeki TCP/IP tabanl bir a sistemine verilen isimdir (irket ii nternet). ntranet'ler a geitleri ile dier alara veya nternete balanabilir. nternet k genellikle Firewall olarak bilinen her iki ynde de ileti trafiini kontrol eden bir gvenlik sistemi zerinden salanmaktadr. ntranette genellikle sanal IP kullanlr. Bylece sadece nternet k iin tek bir gerek IP kullanlarak i adaki tm bilgisayarlara nternet eriimi verilebilir.

IPv4 & IPv6

Internete bal her bilgisayara yada iletiim cihazna bir adres verilmesi iin 4 adet 8 bit byklnde (0-255 arasnda) say kullanlmaktadr. (rn: 193.255.140.17) Bu adresleme yntemi ile teorik olarak en fazla 232 = 4.3 milyar adres verilebilmektedir. IPv6 olarak bilinen yeni adresleme yntemi ile 2128 = 3.4 x 1038 adres verilebilecektir. IPv6 knca eski adresleme yntemi IPv4 olarak isimlendirilmitir (bak. Kitap sayfa 155).

MAC Adresi
IP numaras verilebilen kablolu yada kablosuz her a kartnn 48 bitlik bir MAC adresi bulunur.
rn: 00-23-C3-45-00-B3

A iletiiminde kullanlan ereveler gerekte bu MAC adreslerini kullanarak iletim yaparlar. IP adresleri OSI 3. katmanda, MAC adresleri 2. katmanda (OSI iin bak. Kitap sayfa 139)

DNS (Domain Name Server)

IP adreslerinin hatrlanmas zor olaca iin http://www.google.com gibi simgesel adresler (URL: Uniform Resource Locator) kullanlmaktadr. Web adresi olarak ta bilinen bu simgesel adreslerin IP numaras karlklar DNS olarak isimlendirilen sunucularda tutulmaktadr. Eer sistemimize bir DNS tanmlamazsak, istenilen WEB sayfasna erimek iin o sayfann sunucusunun IP adresini yazmamz gerekir.

DHCP (Dynamic Host Configuration Protocol)

Dinamik stemci Ayarlama Protokol, bir TCP/IP andaki makinelere IP adresi, a geidi veya DNS sunucusu gibi ayarlarn otomatik olarak yaplmas iin kullanlr. Gnmzde neredeyse tm ev ve halka ak alarda kullanlmaktadr, i veya daha kontroll bir balant salanan yerlerde ise statik IP adresi tercih edilir. Detayl bilgi iin: http://tr.wikipedia.org/wiki/DHCP