2000-2005 OKUMALARIM

DZN
Hisar, Abdlhak inasi; amlcadaki Enitemiz Hisar, Abdlhak inasi; Ali Nizami Beyin Alafrangal ve eyhlii Hisar, Abdlhak inasi; Fahim Bey ve Biz Binyazar, Adnan; Masaln Yitiren Dev Altan, Ahmet; syan Gnlerinde Ak Tanpnar, Ahmet Hamdi; Yahya Kemal Tanpnar, Ahmet Hamdi; Be ehir, Ed. M.Fatih Andi Tanpnar, Ahmet Hamdi; Btn ykleri Tanpnar, Ahmet Hamdi; Huzur Tanpnar, Ahmet Hamdi; Mahur Beste Tanpnar, Ahmet Hamdi; Sahnenin Ddakiler Tanpnar, Ahmet Hamdi; Saatleri Ayarlama Enstits Tanpnar, Ahmet Hamdi; Aydaki Kadn Tanpnar, Ahmet Hamdi; iirler Tanpnar, Ahmet Hamdi; 19. Asr Trk Edebiyat Tarihi Tanpnar, Ahmet Hamdi; Edebiyat zerine makaleler, Tanpnar, Ahmet Hamdi; iirler Miskiolu, Ahmet; Sait Faik Sosyal, Ahmet; Ece Ayhan mit, Ahmet; Ak Kpekliktir Yorulmaz, Ahmet. Savan ocuklar: Giritten Sonra Ayvalk Yorulmaz, Ahmet; Kuaklar ya da Ayvalk Yaants Yorulmaz, Ahmet; Giritten Cundaya ya da Bir Akn Anatomisi Gndz, Aka (Enis); Dikmen Yldz Akatl, Fsun/Skmen, Mge Grsoy, Haz. Bilge Karasu Aramzda Botton, Alain de; Proust Nasl Yaamnz Deitirebilir? Botton, Alain de; Romantik Hareket: Seks, Alveri ve Roman Botton, Alain de; Seyahat Sanat Botton, Alain de; p ve Anlat Botton, Alain de; Felsefenin Tesellisi Dister, Alain; Rock a Sokal, Alan/Bricmont, Jean; Son Moda Samalar McNtryre, Alasdair; Varoluuluk Manguel, Alberto, Okumann Tarihi Manguel, Alberto; Palmiyelerin Altnda Stevenson Ikl, Alpaslan; Said Nursi, Fethullah Glen ve Laik Sempatizanlar Kabacal, Alpay; Adan Zye Yaar Kemal Delcambre, Anne-Marie; Allahn Resl Hz. Muhammed Tyler, Anne; Yllar Merdiveni Giddens, Anthony; Elimizden Kayp Giden Dnya Giddens, Anthony; Tarihsel Materyalizmin ada Eletirisi ehov, Anton; Btn ykler 1880-1884 ehov, Anton; Btn ykler 1885-1886 ehov, Anton; Btn ykler 1886 ehov, Anton; Btn ykler 1887 ehov, Anton; Btn ykler 1888-1891 ehov, Anton; Btn ykler 1891-1893 ehov, Anton; Btn ykler 1893-1895 ehov, Anton; Btn ykler 1895-1900 ehov, Anton; Ttnn Zararlar, Bir Evlenme Teklifi, Sayfiyede Bir Yaz, Ay ehov, Anton; Ivanov ehov, Anton; Btn Oyunlar 1 (vanov/Vanya Day/Vine Bahesi), ehov, Anton; Btn Oyunlar 2 (Ormancini/Mart/ Kzkarde) Roy, Arundhati; Ya ek Defteri, Ya Cruis Fzesi Bezirci, Asm; Sebahattin Ali

Atatrk, Gazi Mustafa Kemal; Sylev, Cilt I-II. Ed. Hfz Veldet Velidedeolu Kksal, Aydn; Dil ve Ekin Tun, Ayfer; Ta-Kat-Makas Deveciolu, Ayegl; Ku Diline yknen Sarsayn, Aye; Yorgun Anlar Zaman Durakbaa, Aye; Halide Edip Erhat, Azra; Osmanl Mnevverinden Trk Aydnna ryan, Baba Tahir; Ak rlplak 1.Dou Halklar Kurultay. Belgeler 1,2. Ed. Nurer Uurlu Arslan, Emre/Bura, A./Aydn, Z./ulhaolu, M./ Yalman, G.L./ Hasgler, M./ngen, T./Savran, S./Trkay; M. 2000li Yllarda Trkiye 1. Srekli Kriz Politikalar. Ed. Neecan Balkan/Sungur Savran Akaya, Y./Arn, T./Dedeolu, S./Ercan, F./Gk, F./ Kse, A./enesen, S../Onaran, ./Oyan, O./nc,A./zar, S./Toksz, G./Gnlk, G; 2000li Yllarda Trkiye. 2.Neoliberalizmin Tahribat. Ed.Neecan Balkan/Sungur Savran Baarr, Baar; ktnz Hevesle niniz Oran, Baskn, Ed.; Trk D Politikas Cilt 1. 1919-1980 Oran, Baskn, Ed.; Trk D Politikas Cilt 2. 1980-2001 Baudez, Claude/Sydney; Mayalarn Kayp ehirleri Kunt, Bekin Stk; Ayr Dnya Hooks, Bell; Feminizm Herkes indir Henri-Levy, Bernard; Entelektelliin vgs Russell, Bertrand; Russelldan Seme Yazlar Karasu, Bilge; Troyada lm Vard Karasu, Bilge; Uzun Srm Bir Gnn Akam Karasu, Bilge; Gm Kediler Bahesi Karasu, Bilge; Ksmet Bfesi Karasu, Bilge; Gece Karasu, Bilge; Klavuz Bottero, Jean/Steve, Joseph; Evvel Zaman inde Mezopotamya Magee, Bryan; Felsefenin yks. Ed. Neil Lockely Uzuner, Buket; Uzun Beyaz Bulut Gelibolu Carriere, Jean-Claude/Delumeau, Jean/Eco, Umberto/Gould, Stephen Jay; Zamanlarn Sonu stne Syleiler. Ed. Catherin David/Frederic Lenoir/Philippe de Tonnac Celal, Metin/Aydemir, Kadir; E 2004 Edebiyat Yll ster, Celal, Haz; Yatanda Yalnz Msn? Aka, Cem, Haz.; Kavramlar ve Balamlar Arasnda Kavuku, Cemil; Gemiler De Alarm Kavuku, Cemil; Suda Bulank Oyunlar apan, Cevat, Haz.; Yrekteki Ok. Dnyann En Gzel Ak iirleri Lindholm, Charles; slami Ortadou Horrocks, Christopher; Baudrillard ve Milenyum Okay, Cneyd; Mavi Srgne Doru. Halikarnas Balksnn Bilinmeyen Yllar ehov, Anton/Gorki, Maksim;Yazmalar ulhaolu, Metin/Soyer, Cem; Solda Sivil Toplum Sylemi. Gerekler ve Yanlsamalar Robinson, Dave; Nietzsche ve Postmodernizm Harvey, David; Sosyal Adalet ve ehir Breton, David Le; Yrmeye vg Gksel Demirer/Tezcan E. Abay Ed.;Foster, J.B./ Dursun, C./Erda, B./ Robert, J; Ekoloji Politik zl, Demir; Amerika 1954 Madak, Didem; Ahlar Aac Aksan, Doan; Trkiye Trkesinin Dn, Bugn, Yarn Aksan, Doan; Anadilimizin Sz Denizinde Aksan, Doan; Dil, u Byl Dzen Ccelolu, Doan; yi Dn Doru Karar Ver Ccelolu, Doan; Sava Ccelolu, Doan; letiim Donanmlar Hofstadter, Douglas R.; Gdel, Escher, Bach: Bir Ebedi Gke Belik Morin, Edgar; Gelecein Eitimi in Gerekli Yedi Bilgi Bolles, Edmund Blair; Galileonun Buyruu. Ed. Edmond B.Bolles Said, Edward;K Ruhu, Ed. Tuncay Birkan Said, Edward; Freud ve Avrupal Olan. Ed. Christopher Bollas

Carr, Edward Hallet; Romantik Srgnler In, Ekrem; Adan Zye Ahmet Hamdi Tanpnar Wright, Elizabeth; Lacan ve Postmodernizm Bernheim, Emmanuele; Sustal Bernheim, Emmanuele; Onun Kars Bernheim, Emmanuele; Cuma Akam Wood, Ellen Meiksins/Foster, John Bellamy; Marksizm ve Postmodern Gndem. Ed. E.M.Wood/J.B.Foster Getan, Engin; Hayat Getan, Engin; Kimbilir? z, Erdal; Cam Krklar Atas, Erendiz; Bir Yadnm Ryas Atas, Erendiz; Genliin O Ykc Mevsimi Yldzolu, Ergin; Geceyle Gece Arasnda Yeldan, Erin; Kreselleme Srecinde Trkiye Ekonomisi Hemingway, Ernest; anlar Kimin in alyor Hemingway, Ernest; Irman tesi Hemingway, Ernest; htiyar Balk Hemingway, Ernest; Gne Gene Doar Hemingway, Ernest; Silahlara Veda Hemingway, Ernest; gal stanbulu ve ki Dnya Sava Hemingway, Ernest; Ya hep Ya Hemingway, Ernest; Afrikann Yeil Tepeleri Hemingway, Ernest; Kazanana dl yok Hemingway, Ernest; Klimanjaronun Karlar Hemingway, Ernest; Hikayeler Hemingway, Ernest; Kadnsz Erkekler Hemingway, Ernest; Denizin Deitirdii Caldwell, Erksine; Geride kalan Yllar Caldwell, Erksine; Ttn Yolu Caldwell, Erksine; Din Ticareti Caldwell, Erksine; Bir Garip Zenci Caldwell, Erksine; Temmuz Vakas Caldwell, Erksine; Belal Yer Caldwell, Erksine; Allaha Adanan Toprak Gktulga, Fahri Celal; Btn Hikayeler, Ed. Mustafa Baydar Atay, Falih Rfk; ankaya 1,2,3,4,5 Atila, Fatih; l Canlar Anda, Feridun; Adalet Aaolu Kitab Savater, Fernando; Yaam Sorular Naci, Fethi; Reat Nurinin Romancl Naci, Fethi; Bir Hikayeci: Sait Faik, Kazan, Frances; Halide Edip ve Amerika Xingjian, Gao; Ruh Da Gamov, George; Bay Tompkinsin Servenleri Myerson, George; Ekoloji ve Postmodernizmin Sonu Ritzer, George; Toplumun McDonaltlatrlmas Corm, Georges; Dou-Bat Hayali Krlma Jean, Georges; Yaz nsanln Bellei Bessiere, Gerard; sa beklenmedik Tanr, Ed. Orun Trkay Nerval, Gerard de; Aurelia: Rya ve Yaam Deleuze, Gilles; Proust ve Gstergeler Manganelli, Giorgio; Centuria Ayta, Grsel; Genel Edebiyat Bilimi Korat, Grsel; Kristal Bahe Advar, Halide Edip; Mor Salkml Ev, Ed. Mehmet Kalpakl, Glbn Trkgeldi Advar, Halide Edip; Handan Advar, Halide Edip; Ateten Gmlek Advar, Halide Edip; Trkn Atele mtihan Advar, Halide Edip; Vurun Kahpeye Advar, Halide Edip; Sinekli Bakkal Halikarnas Balks; BE 7: telerin ocuklar

Halikarnas Balks; Deniz Gurbetileri Halikarnas Balks; BE 14: Anadolu Efsaneleri Halikarnas Balks; BE 15: Anadolu Tanrlar Halikarnas Balks; BE 3: Mavi Srgn Halikarnas Balks; BE 17: Parmak Damgas Halikarnas Balks; BE 1: Aganta Burina Burinata Halikarnas Balks; BE 4: Merhaba Anadolu Hseyni, Halit; Uurtma Avcs Kakn, Halit; Sultan Galiyev ve Milli Kmnizm Blumenberg, Hans; Gemi batyor, Seyrediyorlar Zimmermann; Hans Dietrich,Yaznsal letiim Duerr, Hans Peter; plaklk ve Utan ztoprak, Hasan; mkansz Ak Hece Dergisi, Ahmet Hamdi Tanpnar zel Says Lefebvre, Henri; Modern Dnyada Gndelik Hayat Troyat, Henri; ehov Herakleitos, Alova; Krk Talar Yavuz, Hilmi; Yolculuk iirleri Balzac, Honore de; Louis Lambert Balzac, Honore de; Vadideki Zambak Balzac, Honore de; Cesar Birotteau Balzac, Honore de; Ky Papaz Balzac, Honore de; Snm Hayaller 1. ki air Balzac, Honore de; Goriot Baba Balzac, Honore de; lde htiras Balzac, Honore de; Otuz Yandaki Kadn Balzac, Honore de; Tefeci Gobseck- yk Balzac, Honore de; Bilinmeyen Bayapt/Krmz Han Balzac, Honore de; Top Oynayan Kedi Maazas Balzac, Honore de; Tuhaf ykler Balzac, Honore de; Albay Chabert Balzac, Honore de; Kyl syan (uanlar Balzac, Honore de; Tours Papaz Balzac, Honore de; Tlsml Deri Balzac, Honore de; Eugene Grandet Balzac, Honore de; Altn Gzl Kz Balzac, Honore de; Ky Hekimi Balzac, Honore de; Mutlak Peinde Balzac, Honore de; Snm Hayaller 2. Taral Bir Byk Adam Pariste Balzac, Honore de; Nucingen Bankas Balzac, Honore de; Snm Hayaller 3. Bir Yaratcnn ektikleri Reeves, Hubert; Boluk Yldrm, brahim; Bkn ve Orta Halli. Cinayet, lke Cinnet Yldrm, brahim; Hassas Ruhlar, ikayeti Aklar Arsel, lhan; Kurann Eletirisi 1,2 Arsel, lhan; Kurann Eletirisi Ylmazer, lyas; Sel Sorununa Kalc zm Aral, nci; Glgede Krk Derece Aral, nci; Mor Aral, nci; Ta ve Ten Nemirovski, rene; Bir Yazarn Roman (Anton ehovun Yaam yks Attali, Jacques; 21.Yzyl Szl Derrida, Jacques; Marxn Hayaletleri Parla, Jale; Don Kiotdan Bugne Roman Sancak, Jale; Srgn Melekler Monaco, James; Bir Film Nasl Okunur? Collins, Jeff; Heidegger ve Naziler Fox, Jeremy; Chomsky ve Kreselleme Banville, John; Athena Foster, John Bellamy; Marxn Ekolojisi:Materyalizm ve Doa Heaton, John M.; Wittgenstein ve Psikanaliz

Cruz, Julio Buquero; Mezbahann Mimarisi kten, Kaan H.; Heidegger ve niversite Ylmaz, Kaan, Sy.; Grnmez Adam Tahsin Ycel Kitab Kandiyoti, Deniz/Saktanber, Aye; Kltr Fragmanlar Tahir, Kemal; Gl nsanlar Tahir, Kemal; Sardere Tahir, Kemal; Esir ehrin nsanlar Tahir, Kemal; Krdman Koray, Kenan Hulusi; Beer Dakikalk Hikayeler Koray, Kenan Hulusi; Osmanoflar, Ed. nci Enginn, Doan Yaynlar, 2004 eitli Yazarlar; Kitap-lk Dergisi Oran, Baskn; Ed. Trk D Politikas Cilt 1:1919-1980 Sterne, Laurence; Tristram Shandy.Beyefendinin Hayat ve Grleri Lipson, Leslie; Uygarln Ahlaki Bunalmlar Erbil, Leyla/Horasan, Mustafa; Cce Althusser, Louis; Marx in Celine, Louis-Ferdinand; Gecenin Sonuna Yolculuk Yesari, Mahmut; ulluk Gorki, Maksim/Korolenko, V./Kuprin, A.,vd; adalarnn Anlaryla Anton ehov Proust, Marcel; Kayp Zamann zinde: Mahpus Proust, Marcel; Kayp Zamann zinde: Albertine Kayp Proust, Marcel; Kayp Zamann zinde: Yakalanan Zaman Proust, Marcel; Kayp Zamann zinde: Swannlarn Taraf Proust, Marcel; Kayp Zamann zinde: Guarmentes Taraf Proust, Marcel; Kayp Zamann zinde: iek Am Gen Kzlarn Glgesinde Proust, Marcel; Kayp Zamann zinde: Sodom ve Gomora Morgan, Marlo; Bir ift Yrek Rfat, Mehmet; Honore de Balzac Doan, Mehmet Can; Adan Zye Asaf Halet elebi Erolu, Mehmet; Kusma Kulb, Doan, Mehmet H.; 2000 iir Yll, Doan, Mehmet H.; 2001 iir Yll Doan, Mehmet H.; Yzyln Trk iiri 1900-2000, c.I-II-III Doan, Mehmet H.; YKY 2002 iir Yll Doan, Mehmet H.; YKY 2003 iir Yll Tekin, Mehmet; Haz.Peyami Safa le Syleiler Salolu, Mehmet Zaman; Adan Zye Melih Cevdet Anday Esendal, Memduh evket; BE 6: Veysel avu Esendal, Memduh evket; BE 7: Bir Kucak iek Esendal, Memduh evket; BE 8: htiyar ilingir Esendal, Memduh evket; BE 9: Hava Paras Esendal, Memduh evket; BE 10: Bizim Nesibe Esendal, Memduh evket; BE 11: Kelepir Esendal, Memduh evket; BE 12: Gdeli Mehmet Esendal, Memduh evket; BE 14: Gllce Balar Yolunda Esendal, Memduh evket; BE 15: Gnl Kaan Kovalar Esendal, Memduh evket; BE 17: Kzma Mektuplar Esendal, Memduh evket; BE 13: Miras Esendal, Memduh evket; BE 3: Otlak Esendal, Memduh evket; BE 1: Ayal ve Kiraclar Esendal, Memduh evket; BE 2: Vassaf Bey Esendal, Memduh evket; BE 4: Mendil Altnda Esendal, Memduh evket; BE 5: Sahan Klbast Mengi, Ayegl/Kele, Ruen; mar Hukukuna Giri Davies, Merrylwyn; Darwin ve Fundamentalizm Aydoan, Metin; Yeni dnya Dzeni: Kemalizm ve Trkiye 2 Aydoan, Metin; Yeni dnya Dzeni: Kemalizm ve Trkiye 1 Kaan, Metin; Adalara Vapur Hardt,M./Negri, A; mparatorluk Cunningham, Michael, Saatler

Lwy, Michael; Dnyay Deitirmek zerine Lequenne, Michel; Marksizm ve Estetik Bakhtin, Mikhail; Karnavaldan Romana Krkkanat, Mine G.; Bir Gn, Gece Kuntay, Mithat Cemal; stanbul znal, Mucize; Alayn Kzlar Glsoy, Murat; Bu Filmin Kt Adam Benim Mungan, Murathan; ador, Yaln, Murat; ma Klavuzu Kutlu, Mustafa; Tufandan nce Kutlu, Mustafa; Rzgarl Pazar Onaran, Mustafa erif; Adan Zye Cahit Klebi Snmez, Mustafa; Gelir Uurumu Uyguner, Muzaffer; Halide Edip Advar Uyguner, Muzaffer; Yakup Kadri Karaosmanolu Uyguner, Muzaffer; Reat Nuri Gntekin Uyguner, Muzaffer; Memduh evket Esendal Uyguner, Muzaffer; Sabahattin Ali Uyguner, Muzaffer; Sait Faik Abasyank rik, Nahid Srr; BH 2: Krmz ve Siyah rik, Nahid Srr; Sultan Hamid Derken rik, Nahid Srr; Kskanmak rik, Nahid Srr; BH 1: Sanatkarlar rik, Nahid Srr; BH 3: Eve Den Yldrm pirolu, Nazan; Almlama: Resim Cook, Nicholas; Mziin ABCsi Michel, Nicholas; Emilienin Son Yolculuu Stavroulakis, Nicholas; Lavanta Lavanta Behram, Nihat; Miras Karaer, Nihat; Tam Bir Muhalif: Refik Halit Karay Gngrm, Nilfer; Byk A Gngrm, Nilfer; Adan Zye Sevim Burak Ak, Niyazi; Yakup kadri Karaosmanolu Chomsky, Noam/ Herman, Edward S.; Medya Halka Nasl Evet Dedirtir? Geras, Norman; Marx ve nsan Doas Duruel, Nursel; Cemal Sreya Atay, Ouz; BE 3: Oyunlarla Yaayanlar Atay, Ouz; BE 7: Eylembilim Atay, Ouz; BE 1: Tutunamayanlar Atay, Ouz; BE 2: Tehlikeli Oyunlar Atay, Ouz; BE 6: Gnlk Atay, Ouz; BE 4: Korkuyu Beklerken Atay, Ouz; BE 5: Bir Bilim Adamnn Roman Demiralp, Ouz; Kutup Noktas Soysal, Mmtaz; ryten Dirilie Renyi, Alfred; Matematik zerine Diyaloglar Enzensberger, Hans Magnus; Say eytan Eagleton, Terry; Estetiin deolojisi Troki, Lev; Rus Devrimi Tarihi 1. ubat Devrimi Troki, Lev; Rus Devrimi Tarihi 2. Ekim Devrimi Selkirk, Erol/Rosenblatt, Naomi/Wolvek-Pfister, Shey; izgilerle II.Dnya Sava Laborit, Henri; Evrenin Oluumu Morland, Dave, etc.; 21.Yzyl Anarizmi oruhlu, Yaar; Trk Mitolojisinin ABCsi Martin,Hans-Peter/Schuman, Harald; Globalleme Tuza Eco, Umberto; Be Ahlak Yazs Nabizade Nazm; Ed. Necati Birinci Tepeyran, Ebubekir Hazm; Kk Paa Fahri, Bekir; Jnler Seyfettin, mer; En Gzel Hikayeler 1,2 Seyfettin, mer; Efruz Bey

Kaya, .Gven; mer Seyfettin Alangu, Tahir; mer Seyfeddin. lkc Bir Yazarn Roman Caymaz, Onur; Bak Hala ok Gzelsin, Kaygl, Osman Cemal; Aygr Fatma Kaygl, Osman Cemal; ingeneler Baydar, Oya; Erguvan Aac Rossi, Paolo; Gemi batyor, Seyreden Yok Maurensig, Paulo; Tersine Kanon Strathern, Paul; 90 Dakikada Konfys Strathern, Paul; 90 Dakikada Sokrates Strathern, Paul; 90 Dakikada Platon Strathern, Paul; 90 Dakikada Aristoteles Strathern, Paul; 90 Dakikada Descartes Strathern, Paul; 90 Dakikada Kant Strathern, Paul; 90 Dakikada Hegel Strathern, Paul; 90 Dakikada Shopenhauer Strathern, Paul; 90 Dakikada Nietzsche Strathern, Paul; 90 Dakikada Kierkegaard Strathern, Paul; 90 Dakikada Sartre Strathern, Paul; 90 Dakikada Wittgenstein Anderson, Perry; Postmodernitenin Kkenleri Hoodbhoy, Pervez; slam ve Bilim Burke, Peter; Bilginin Toplumsal Tarihi Burke, Peter; Tarihin Grg Tanklar Coles, Peter; Einstein ve Tam Gne Tutulmas Coles, Peter; Hawking ve Tanrnn Aklndan Geenler Trifones, Peter Pericles;Umberto Eco ve Futbol Safa, Peyami; Szde Kzlar Safa, Peyami; Dokuzuncu Hariciye Kouu Safa, Peyami; Fatih-Harbiye Safa, Peyami; Bir Teredddn Roman Safa, Peyami; Biz nsanlar Safa, Peyami; Matmazel Noraliyann Koltuu Safa, Peyami; Yalnzz Mollon, Phil; Freud ve Sahte An Sendromu Kr, Pnar; Hayalet Hikayeleri Korkmaz, Ramazan; Sabahattin Ali. nsan ve Eser Karay, Refik Halit; Memleket Hikayeleri Karay, Refik Halit; Gurbet Hikayeleri ve Yeraltnda Dnya Var Karay, Refik Halit; stanbulun Bir Yz Girard, Rene; Romantik Hareket ve Romansal Hakikat, Girard, Rene; iddet ve Kutsal Gntekin, Reat Nuri; BE 14: Harabelerin iei Gntekin, Reat Nuri; BE 1: alkuu Gntekin, Reat Nuri; BE 2: Dudaktan Kalbe Gntekin, Reat Nuri; BE 10: Damga Gntekin, Reat Nuri; BE 4: Akam Gnei Gntekin, Reat Nuri; BE 12: Gizli El Gntekin, Reat Nuri; Bir Kadn Dman Gntekin, Reat Nuri; BE 21: Snm Yldzlar Gntekin, Reat Nuri; BE 22: Tanr Misafiri Gntekin, Reat Nuri; BE 5: Acmak Gntekin, Reat Nuri; BE 20: Olaan ler Gntekin, Reat Nuri; BE 18: Leyla ile Mecnun Gntekin, Reat Nuri; Yeil Gece Gntekin, Reat Nuri; BE 23: Yaprak Dkm Gntekin, Reat Nuri; BE 15: Kzlck Dallar Gntekin, Reat Nuri; BE 13: Gkyz Gntekin, Reat Nuri; BE 8: Anadolu Notlar I-II Gntekin, Reat Nuri; Eski Hastalk Gntekin, Reat Nuri; BE 9: Ate Gecesi

Gntekin, Reat Nuri; BE 7: Deirmen Gntekin, Reat Nuri; Miskinler Gntekin, Reat Nuri; Son Snak Gntekin, Reat Nuri; Kan Davas Gntekin, Reat Nuri; Kavak Yelleri Peffer, R.G.; Marksizm, Ahlak ve Toplumsal Adalet Leppert, Richard; Sanatta Anlamn Grnts.mgelerin Toplumsal levi Sennett, Richard; Karakter Anmas Sennett, Richard; Ten ve Ta Eaglestone, Robert; Postmodernizm ve Holocaustun nkar Edilmesi Musil, Robert; Niteliksiz Adam 1 Young, Robert; Beyaz Mitolojiler Droit, Roger-Pol; Dnrlerin Eliinde Etienne, Roland/Franoise; Antik Yunan: Bir Kentin Anatomisi Munck, Ronaldo; Marx@2000 Kele, Ruen; Kentleme Politikas, Jacoby, Russell; Yenilginin Diyalektii Altnsay, Saba; Kritimu Ali, Sabahattin; BE 4: Yeni Dnya Ali, Sabahattin; BE 8: Sra Kk Ali, Sabahattin; BE 5: Deirmen Ali, Sabahattin; BE 6: Kan-Ses Ali, Sabahattin; BE 3: imizdeki eytan Ali, Sabahattin; BE 2: Krk Mantolu Madonna Ali, Sabahattin; BE 1: Kuyucakl Yusuf Ertem, Sadri Etem; krklar Durunca Abasyank, Sait Faik; BE 1: Semaver/Sarn Abasyank, Sait Faik; BE 2: ahmerdan/Lzumsuz Adam Abasyank, Sait Faik; BE 3: Medar Maiet Motoru Abasyank, Sait Faik; BE 14. Mahalle Kahvesi/Havada Bulut Abasyank, Sait Faik; BE 5: Kumpanya/Kayp Aranyor Abasyank, Sait Faik; BE 6;: Havuz Banda/Son Kular Abasyank, Sait Faik; BE 7: Alemdada Var Bir Ylan/Az ekerli/imdi Sevime Vakti Abasyank, Sait Faik; BE 8: Tneldeki ocuk/Mahkeme Kaps Abasyank, Sait Faik; BE 9: Balknn lm/Yaasn Edebiyat Abasyank, Sait Faik; BE 10: Ak Hava Oteli/Konumalar Mektuplar Abasyank, Sait Faik; BE 11: Mthi Bir Tren/eviriler Uyarlamalar Aaolu, Samet; Btn ykleri Beckett, Samuel; Proust Salgado, Sebastian; Ara Gler Koleksiyonu Enis, Selahaddin; Bataklk iei Enis, Selahaddin; Zaniyeler zpalabyklar, Selahattin; Adan Zye lhan Berk, Altun, Seluk; Yalnzlk Gittiin Yoldan Gelir leri, Selim; Bu yaz Ayrln lk Yaz Olacak leri, Selim; Yarn Yapayalnz Kaygusuz, Sema; Doyma Noktas Uurcan, Sema, Haz.; Doumunun 100.Ylnda Ahmed Hamdi Tanpnar In, Ekrem, Haz.; Troya Aar, Sergun; Akn Samatyas Selanikte Kald Walia, Shelley; Edward Said ve Tarih Yazm Edgell, Stephen; Snf Sim, Stuart; Derrida ve Tarihin Sonu Samanc, Suzan; Korkunun Irmanda Acar, Sheyla; Dostluk Hzn Paylamaktr Ycel, Tahsin; Yalan Ycel, Tahsin; Kumru ile Kumru Halman, Talat Sait; Adan Zye Yunus Emre Spargo, Tamsin; Foucault ve Kaklk Kuram Timur, Taner; Trkler ve Ermeniler Modleski, Tania, Haz.; Elence ncelemeleri

Ali, Tark; Ayna Korkusu Tunaya, Tark Zafer; Siyasal Messeseler ve Anayasa Hukuku Altu, Taylan; Dile Gelen Felsefe Karata, Temel; Yolars Eagleton, Terry; Postmodernizmin Yanlsamalar Zeldin, Theodore; nsanln Mahrem Tarihi Fontane, Theodor; Effi Briest 1,2,3 Koninck, Thomas de; Yeni Cehalet ve Kltr Problemi Hauser, Thomas; Mark Twain Hatrlyor Dery, Tibor; Elentili Bir Gmme Treni Dery, Tibor; Dev Uyar, Tomris/Ersen, Ali Arif; Gzel Yaz Defteri Matarac, Turul; Aalar Kiremiti, Tuna; Bu te Bir Yalnzlk Var Alptekin, Turan; Ahmet Hamdi Tanpnar. Bir Kltr Bir nsan zakman, Turgut; Romantika zakman, Turgut; 19 Mays 1919: Atatrk Yeniden Samsunda 1 zakman, Turgut; 19 Mays 1919: Atatrk Yeniden Samsunda 2 Balibar, Etienne/Borne, Dominique/Copeau, Etienne; Dersimiz Yurttalk Er, Tlin; Bir Cemil Kavuku Portresi Tyszolu, Fatma/ Bekta, Tolga; Ferahfeza Mucizesi: Huzur Todorov, Tzvetan; Poetikaya Giri Uman, Abdullah/nci, Handan; Bir Gl Bu Karanlklarda Yazan, mit Meri; Babam Cemil Meri Trkali, Vedat; Kayp Romanlar Trkali, Vedat; Gven 1,2 olak, Veysel; 2002 iir Yll olak, Veysel; 2003 iir Yll, Hehn, Victor; zm ve ncir Hugo, Victor; Seme iirler Previn, Victor; Mavi Fener Nabokov, Vladimir; Edebiyat Dersleri Blake, William; Masumiyet ve Deneyim arklar Randall, William L.; Bizi Biz Yapan Hikayeler Saroyan, William; Tracynin Kaplan Woods, Alan/Grant, Ted; Akln syan: Marksist Felsefe ve Modern Bilim Karaosmanolu, Yakup Kadri; BE 17: Hikayeler Karaosmanolu, Yakup Kadri; BE 4: Kiralk Konak Karaosmanolu, Yakup Kadri; BE 2: Nur Baba Karaosmanolu, Yakup Kadri; Hkm Gecesi Karaosmanolu, Yakup Kadri; Sodom ve Gomore Karaosmanolu, Yakup Kadri; Yaban Karaosmanolu, Yakup Kadri; Ankara Karaosmanolu, Yakup Kadri; Bir Srgn Karaosmanolu, Yakup Kadri; Panorama Karaosmanolu, Yakup Kadri; Hep O ark Karaosmanolu, Yakup Kadri; Anamn Kitab Karaosmanolu, Yakup Kadri; Genlik ve Edebiyat Hatralar Karaosmanolu, Yakup Kadri; BE 15: Zoraki Diplomat Karaosmanolu, Yakup Kadri; BE 16: Vatan Yolunda Karaosmanolu, Yakup Kadri; BE 13: Bir Serencam Karaosmanolu, Yakup Kadri; BE 16: Politikada 45 Yl Kemal, Yaar; Bir Ada Hikayesi 2. Karncann Su tii, Kemal, Yaar; Bir Ada Hikayesi 3. Tanyeri Horozlar Kopan, Yekta; imde kim Var Bener, Yiit; Eksik Talar Ecevit, Yldz; Trk Romannda Postmodernist Almlar Nadi, Yunus; Ali Galip Hadisesi zden, Zafer; Film Eletirisi, AFA Yaynlar, 2000 pirolu, Zehra; Almlama: Yazn

Zafer, Zeynep; Anton ehovun yk Sanat Saba, Ziya Osman; Btn iirleri: Braktm stanbul Saba, Ziya Osman; Konuanlar Bir Hznle Sesinde Saba, Ziya Osman; Mesut nsanlar Fotorafhanesi Serdar, Ziyaddin; Thomas Kuhn ve Bilim Savalar, Livaneli, Zlf; Bir Kedi, Bir Adam, Bir lm

OKUMALARIM
Hisar, Abdlhak inasi; amlcadaki Enitemiz (BE 2). Balam Yaynlar, 1996
Bu izlek (Hisar'n belki tek izlei: kiisel dnm, yani Fahim Beyin, amlcadaki enitenin, Nizami beyin ak bat etkisindeki zppe yaantlarndan dou gizemine snmalar-kaymalar; bir de roman tipinin kaypak-gvenilmez, ama yazarca doallatrlm kaypak iyaplar), Hisar'n tand tek kiiyi dnp dnp anlatmasyla ilgili kukusuz. Onun ok znel bak ierisinde hangi dnyaya ve nesnelerine tanklk ettiimiz ok tartlr (leri). Zaman alglay ve kurgulaynn Proust'la bir ilgisi yok. Okuyup okumadn merak ediyorum. O bozulan bir dnyann nnde kendi altn ana snd, sna sna da bu altn a altn a yapt. Dilinin yer yer uzamn (kentin, amlca'nn, adann, bahelerin) mziini yakaladn, yalanma ve lmle ilgili 'tefekkrnn' zaman zaman bamteline dokundugunu saklayacak deilim. Ama ondaki inat, iknaya direnen, ergenlik ncesi duyarla kitlenmi smsklk, geirimsizlik ve bunun dourduu bir tr tepeden 'eda' eyleyi, en hogrl okuru bile en azndan sinirlendirebilir, benim gibi atlatmasa da. Bence Hisar'in bir sradlk olarak zel bir yeri belki var, ama yaznmza bir katks yok.

***
Hisar, Abdlhak inasi; Ali nizami Beyin Alafrangal ve eyhlii, Ed. Selim leri, Can Yaynlar, 1994
1936'da yazilan bu son roman belki de Hisar'in en yetkin yapit... Gr daha keskin, dil daha yetkin... Daha bir yaznla urald, yazn zerine dnld anlalyor. Anlatc sorununa taklan Hisar iin Belge'nin ilgin bir gzlemi var. O ben'in yerine ok kez biz'i kaydrmtr. leri'nin bask toplumundan delirerek kurtulan Hisar kahramanna ilikin yorumu ise yeterince inandrc deil. Vedat Gnyol hakl bana kalrsa.

***
Hisar, Abdlhak inasi; Fahim Bey ve Biz (BE 1). Varlk Yaynlar, 1996
Hisar'in ilk roman. 1941'de yaymlanm. Bu drdnc basks... Lise yllarnda Urfa'da Naci abinin (Naci Ipek) zlem Kitabevinden almtm. Ka yl geti. 35 yl... Okumay hep

dndm, ilgimi eken bir yazard. Proust'la ba kurulur, i anlat teknii vurgulanr, an ve zaman zerine dnsel derinliinden sz edilirdi. Tm bunlardan sonra bir dkrklndan bile sz edemem. nk ben ummadm seyi bulmadm akcas... Bence Hisar Hisar oluunu kalburst bir soy ve evreden alyor. Bu sekinliini tm gekalmis soyluluk gibi tek tutamak ve sayrlk biiminde yaayan kibirli insan, kendi yaratt imgenin ve kendinin tutkunu olarak kendi saplantsn gemi zaman kipinde ekerek zeletiriden yoksun, en kk hesaplamay bile yapmam, yapamamis bir anlat koyuyor ortaya. Onun anmsadklar iyi eyler, o anmsadna gre, yleyse onun anmsad gemi iyi (altn a). Dili tutarsz, kurgusu tutarsz, dklyor, anlatc sorunlu, bu 41'de yazlm... Uakligil'e, ncekilere saygszlk deil mi bu? Cumhuriyet'te bile gizli arl sren sekinci kibir gnmze dein tainmad, hamsalak irili ufakl kenterimiz az ak ayran budalas gibi bu kendinden izinli kibirin kuyruuna taklp onu bir halt sanmad m? Bence Hisar' Trk yazn ierisinde bir yere koymak yanl...

***
Binyazar, Adnan; Masaln Yitiren Dev, Can Yaynlar, 2001
Binyazar'n ocukluk anlar ok adan etkileyici ve srkleyici... Bir roman yap salaml tamasa da belki iyi bir romandan daha nemli Masaln Yitiren Dev. Eline salk diyor, herkese okutmaya alyorum. Bizim kendi has gereimiz bu kitabn iinde nk...

***
Altan, Ahmet; syan Gnlerinde Ak Can Yaynlar, 2001
Altan'n yapt rettii mit nnde sk durabilmek iin okundu, baka bir nedenle deil (zsayg gerei). Bu snrl ve tecimsel amal bir yazn giriiminin lkemizde son ve kendi asndan baarl bir rnei. 1.Tartmal bir gndem oluturabilmesi (31 Mart olay) 2.ok sat gvencelemek iin pornografik vurgulu bir erotizm 3.Reklam ve para Bu etkenler bir araya getirildiinde 'trend' yakalanabilir, 'rayting' salanr. Altangiller, kendilerine zg bir trler ve gdml bir ilevleri var. Bunun zerinde durmak gereksiz... Vck vck bir airanelikle geberik roman beylik yarglar zerine kuruluyor (yaptn omurgas). pin ucunu sk sk karan Altan, hemen her dal ve konuda felsefi 'ahkamlar' keserek (rn. s.83 vd.) okuru aydnlatyor. Bu Tayyip Erdoan'in, 'tm sosyoloji byle diyor' demesine benziyor. Srgne gnderilen temiz, nuryzl islam 70 yl sonra bizlere kazandran Altan, geleneksel romann bile yapamad kerte anlatcy tanrsallatrp mutlaklatryor (bu ona hem okunma kolayl: bol ve s okuyucu salyor, hem de megalosunu doyuruyor olsa gerek-syleilerinden anlalyor bu, yani zsevercilik. Zaten tm roman 'mastrbasyon'

duygusu ve izlenimi veriyor. Buna bal olarak bir 'kapal' yapt karsndayz:'yazardan menkul'. Altan brakn tartmay, okuruna dnme izni bile vermiyor. (Bak. E Dergisi Agustos sayisi. Ayrica bak. s.400) Trkeye dnk saygszl iin ok ey sylemeyeceim. Romanda olduka bol sayda Trke yapsna aykr (bozuk) tmce var. Tarihsel romanda bilinli abartma (arptma): 'yzbinler', 'byk kalabalk'... Altan'n eyh Efendiyle zdelemesi: "Ortada din adna dolaan medrese art birka softa. DerviVahdeti denen meczup...Olanlar ne Allahla, ne dinle ilgili". (s.246) Ayrca Altan-Seyh efendi rtsmesi iin bak. s.300 Bir beylik yarg: "Kimseyi kendi llerinle yargama, herkesi kendi lleriyle yargla. Ahlaksz benim deil, kendi ahlakna uymayanlar" (s.248) Tarih dersi: Bak s.299 Ayaklanmann (31 Mart) yntemsel aklanma sras: nce halk elenir, sonra sultan, tekke ve mollalar, hatta yabanc parma. (s.341) Geriye kalansa: ittihat oyunu. Satr arkalarnda ortaya kan bir ey var: Yazar (Altan) bir sekinci (elitist). Ona gre toplum sekinlerden ve dierlerinden (sr) oluur (s.307). Enver/M.Kemal/.Inn karlatrmalar ve gelecek 'kehanetleri' (s.315) "...Kendisi iin yaamay beceremediinden..." (s.316) "Asker iktidarn tadn ald m brakmaz bir daha...Osmanl bitiyor" (s.324) "Bir yzyl boyunca karanlk hatrasyla bir ulusu hep bir 'din ayaklanmas' korkusuyla titretecek olan bu tuhaf isyan, havada uan askerlerle sona ermiti" (s.339). "Askeri dine dman etmeyin" (s.386) "Abi, biz hocalarla deil analarmzla dvyoruz" (s.388). Alayan Mehpare, hangi dramn paras acaba? tenlik ve hakikilikten yoksunluk bu romann en byk kara delii... "Faili mehul cinayetlere..." (s.430) Ahmet Altan solcu olamaz, demokrat olamaz, yazar olamaz, saygdeer olamaz. Olsa olsa bir Tolstoy hakknda yle diyor, ki doru: "Tolstoy denilince nedense benim aklma kocaman iki avu gelir, iinden btn hayatn akt iki el, hayatn her vehesini tanyor o adam" (s.262).

***
Tanpnar, Ahmet Hamdi; Yahya Kemal, Yap Kredi yaynlar, 2001
Tanpnar'n bu yarm kalm zmlemesini sevdiimi syleyemem. Tanpnar Trk Yazn Eletirisi'ni yazk ki gereinden ok ifal etti. zmlemeleri fazla kiisel ve nyargl. Bilimsel (ussal) yaklamlara direnen bir yan var. Parlak deyisi (retorii) bu ksr yann hep rtm, kapam. Duayenliini tartmak gerek Tanpnar'n. Onun dedikleriyle artk yetinemeyiz. Yahya Kemal'i ve dierlerini ondan (aslnda bu nemli yazarmzdan) kurtarmak gerek.

***
Tanpnar, Ahmet Hamdi; Be ehir, Ed. M.Fatih Andi, Yap Kredi Yaynlar, 2000

Tanpnar'in esiz denemeleri. Ortak ve kkl bir duygunun peine den Tanpnar Ankara, Erzurum, Konya, Bursa'da Zaman ve Istanbul'u yayor.

***
Tanpnar, Ahmet Hamdi; Btn ykleri, Yap Kredi Yaynlar, 2003
Trk yaznnn en iyi yklerinden bazlar bu kitabn iinde. Tanpnar ilk bein iine olmasa da ilk onun iine rahatlkla koyabilirim.

***
Tanpnar, Ahmet Hamdi; Huzur, Dergah Yaynlar, 1982
Kt bir Huzur basks.. Huzur iin Tanpnar'n en iyi roman olduu kans yaygn. Ben bu yargy, sorgusu ve yapsal dzenlenmesi asndan paylasam da, romanda kendini kantlamak isteyen ve bilgilik yapan (yer yer) bir Tanpnar'dan rahatsz oldum. Yine de Trk yazn iinde zgn bir yeri olduunu kabul etmeli Huzur'un.

***
Tanpnar, Ahmet Hamdi; Mahur Beste, Yap Kredi Yaynlar, 2001
Tanpnar'n belki nemli ama en baarsz roman. Anlat tekniine bal olarak romann toparlanamadn syleyenler var. lgin olan romanlarnn birbiriyle ilikili oluu. Tanpnar bir tek yknn peinde. Ama byk fotoraf gremedii, yakalayamad da kesin.

***
Tanpnar, Ahmet Hamdi; Sahnenin Dndakiler Dergah Yaynlar, 1999
Tanpnar'n ekicilii kararszlndan kaynaklanan tamamlanamamlnda bence... Unutulmaz sahneler var romanda. Ama bir gerek var: Tanpnar da hep sahnenin dnda kald bana kalrsa. tekiler gibi hereyden emin olamad. Biraz Kafka'ya benziyor.

***
Tanpnar, Ahmet Hamdi; Saatleri Ayarlama Enstits, Dergah Yaynlar, 1987

Tanpnar'n bayapt olabilir mi? Ayn zamanda Trk romannn esiz bir yapt (birka adan). Unutulmaz sahneleri gnmz Tahsin Ycel'inde (Yalan) yanklanyor. 20.yzyil sorununun yazar Tanpnar ve sanrm onun dzeyine de klamad kimi konularda.

***
Tanpnar, Ahmet Hamdi; Aydaki Kadn, Ed. Gler Gven, Adam Yaynlar, 1987
Beni en ok etkileyen Tanpnar yapt. Bitmemi (liiyle)... Salamlyla... Modernliiyle...

***
Tanpnar, Ahmet Hamdi; iirler, Ed. Birhan Keskin, Yap Kredi Yaynlar, 1999
ok snrlb ir tema ve yapya dayal (yazarca zellikle istenmi) bu bir avu iir (tm iirleri) bir dnemin kapandnn (Yahya Kemal ve Tanpnar'la) tutana ayn zamanda. Sylenen iirin peinde Tanpnar, stanbul gnde bir seda olma tutkusunu tayordu bence. Yanklanmak istiyordu oalarak. iir tek bir sesti, tek bir anlamd. Gerekte tek bir iir vard. Bence okunduka ve Tanpnar tanndka kendini ele veren, bir gl gibi alveren iirler bunlar. Kendisi iiri zerinde durmaya alrken bakalar yazn tarihi, anlatlar (zellikle denemeleri) ne karmaya alt. Terslik belki imdilerde dzeliyor (mu?). Bugn de en iyi airlerimizden saylmyor yanlmyorsam.

***
Tanpnar, Ahmet Hamdi; 19. Asr Trk Edebiyat Tarihi, alayan Yaynevi, 1982
Tanpnar'in kukusuz etkileyici yaptnn arlk noktas bence de giri blm. Yaptn yarm kalmas bir yana Tanpnar basmdan nce birka kez daha elden geirseydi daha deiebilecei kansndaym. Gereksiz ayrntlar arasnda okur temel dsnceyi yakalamakta glk ekiyor. Zaten Tanpnar'n kendisi bile zaman zaman kendinden kopuyor. Ele ald dnemi, ok iyi bildii kaynaklara saltk egemenliiyle tekeline alan Tanpnar, buradan kard zgn yorum ve yarglaryla, Trk Yazn zerine sylenmi ve bakalarnca saysz kez eletirilmeden yinelenmi bir sylemin de, bir anlamda ceberrutu olmu. Onun zgn ama doruluu tartmal bilim d (duygusal, sezgisel) yarglar yaratclk yoksunu eletirimizin beylik azna dnt. Folklor iire dman, yargs Cemal Sreya'ya has olsayd iyi olurdu. Doruluu ayr bir konu. Beni yordu Tanpnar'n yapt. ekicilii zgnlnden geliyor bu almasnn ama ar kiisellik ele ald konuda ok zarar da verebilirdi (bence vermi). Bugn yaplmayan, kkl bir Tanpnar eletirisi. Bu ok gerekli. Trk yaznnn bu skolastii dnemini tamamlad (m?) Tanpnar'n bu trden almalar Gogol'un paltosu gibi (gndermeli-gndermesiz) herkesin iinden kt bir karanlk... Batllama (Tanzimat) kavramn irdeleyen nemli Giri'i, yeniliin yazari Ahmet Cevdet Paa, Mnif Paa ve brahim inasi Efendi incelemesi izliyor. Yeni Osmanllar Cemiyeti ve

Ali Suavi Paa'dan sonra ortaya kan yeni trlere (roman, tiyatro, gazete) baklyor. Daha sonra srasyla ve uzun blmler olarak Ziya Paa, Namk Kemal, Ahmet Mithad Efendi, Recaizade Mahmut Ekrem, Abdlhak Hamid ve Muallim Naci inceleniyor. kinci cildi Tanpnar yazamam.

***
Tanpnar, Ahmet Hamdi; Edebiyat zerine makaleler, Ed. Zeynep Kerman Dergah Yaynevi, 1977
Trk yaznnn belki de en zgn (kiisel) yazarndan yazn zerine grlerin derlendii yapt nemli. iir, Roman ve Eletiri zerine grlerini ieren yazlarn Trk Yaznnn Genel Sorunlar, Halk ve Divan Yazn, Tanzimattan Cumhuriyete kadar Trk Yazn, Yahya Kemal, Cumhuriyet Dnemi, Bat Yazn deerlendirmeleri izliyor. Kimi yazlar derinlikli ve yaratc bir kelik rn gibi grnrken birou da ylesine yazlm izlenimi veriyor. Bu da doal. Yaamn karsnda rind duruu edinmek iin ok aba harcad belli olan yazarn kendini zor ele veren temel seileri hakknda ipucu yakalamak iin tm yaptn okumak bile yetersiz kalabilir. Kendini amladka kapatan yazarlardan Tanpnar. Trk yaznnda nemli ve zel bir yeri olduunu dnyorum. Ona emek vermeye deer, hatta verilmeli. Yaplmazsa ok ey eksik kalr.

***
Tanpnar, Ahmet Hamdi; iirler, Ed. Ouz Demiralp, Yap Kredi Yaynlar, 1999
Tanpnarn baslmasna izin verdii tm iirlerinin bu zenli basks, Tanpnar iin kilitta...Tanpnar evrenine kendisinin nerdii giri yolu iirleri. Ama trk eletirisi bunu bir trl benimsemedi. Tanpnar air olarak anlmak istedi, bu kesin. Aruzu ok sevmesine karn ve nnde hecenin kt rneklerine karn, l olarak heceyi kulland. Tanpnar iirle bir ey anlatmay hi denemedi. Onun iin iir Yahya Kemal iin neyse o, bir duru (ulusal-ekinsel-tarihsel), ses. varla bir katk... Sylenen bir ey. Billurun ardnda olduu ak. iirlerin ou iin gediksiz billur yapdan sz edilebilir. Sanrm (Nazm' katabilir miyiz bilmiyorum) Yahya Kemal'de olduu gibi Tanpnar'da da iir yaam biimi, eyleyi, syleyi... Bence hafifsenmi airlii Tanpnar'n... iiri bu denli ciddiye alan birine byk hakszlk. ykleri Trk yaznna katk olan Tanpnar'n iiri ve roman iin de ayni eyi syleyebilirim.

***
Miskiolu, Ahmet; Sait Faik, Altn Kitaplar Yaynevi, 1991

Tantc bir yapt olmasna karn Sait Faik hakknda yazlm ve ne yazk ki ok az olan kitaplar iinde en iyilerinden biri. nk sevgiyle yazld belli. Yaptyla yaamn buluturmay da beceren Miskiolu, bence Sait Faik'i derli toplu bir biimde veriyor. Bavuru.

***
Sosyal, Ahmet; Ece Ayhan, Yap Kredi yaynlar, 2003
Yap Kredi Kitap-lk dergisinin ekleri sryor. Cemal Sreya'dan sonra Ece Ayhan...yi bir klavuz

***
mit, Ahmet; Ak Kpekliktir, Doan Kitap Yaynlar, 2004
Ahmet mit'le ykleri zerinden kt bir tanma. yklerin arkasnda entrika sl, teknik olarak bata alamam. Neden bu denli vldn, bask yaptn anlayabilmi deilim. Kolay alglanabilir, tketilebilir yaps ktlnn tek iareti deil kukusuz. Ama ne anlatc, ne anlatlan dzeyinde iki boyutluluk alabilmi...

***
Yorulmaz, Ahmet. Savan ocuklar: Giritten Sonra Ayvalk, Geylan Kitabevi, 2000
Yorulmaz'n yaptnn yaznsal bir nemi yok. Girit olaylarn ele almas asndan ilgi ekebilir. Ne tiplemede, ne kurguda belli bir zen szkonusu. Yorulmaz'n cinsellie ilgisi ise belirgin...

***
Yorulmaz, Ahmet; Kuaklar ya da Ayvalk Yaants, Geylan Kitabevi, 1999
Yorulmaz'n ardl roman ilkinin baarszln srdryor.Trk cephesine Girit konusu biraz anssz galiba... Hasanaki Ayvalk'ta..Bir de doktor var, baka ne var. Ky kasabas keyfi...Ayvalk. Cinsellik ve Demokrat Parti, Milli ef dnemiyle ilgili gzlemler...

***
Yorulmaz, Ahmet; Giritten Cundaya ya da Bir Akn Anatomisi, Remzi kitabevi, 2003
Ahmet Yorulmaz, bu Anadolu yazar ne yazk ki zaten ok da baarl olmayan gemi izgisinin de gerisine dm, baarsz, kt bir romana imza atm.

Keyifle yazlan ey bakalarna da ayn keyfi vermeyebilir. Sanrm baka kaygular gerek yazmak iin.

***
Gndz, Aka (Enis); Dikmen Yldz, Toker Yaynlar, 1990
Bu kt yapt Cumhuriyet tiniyle l l..Bu nedenle de anlaml. Sanrm 30'larn sonlarnda yazld. Yoksa 20'ler miydi? Her neyse beni mutlu eden bir ey var. mer Seyfettin iin ok zlmtm. Anadolu atei yakldnda o stanbul'da apa'da lm deindeydi ve usu oradayd. Gz arkada gitti. Aka Gndz mer Seyfettin'in yol arkadaydi (1886-1958). O byk kurtuluu grd ve yapabilecei tek ey vard: ululamak. Bu ou kez biem olarak samalamak anlamna da gelse...

***
Akatl, Fsun/Skmen, Mge Grsoy, Haz. Bilge karasu Aramzda, Metis Yaynlar, 1997
Karasu'nun lmn izleyen yllarda, hakknda yazlar derleyen bu alma Karasu iin gerekten giri niteliinde bir derleme giriimi. Karasu anlalabilir mi? Bu denenebilir. Bu kitap da bunun kant. Karasu iin yaplm en iyi (ne yazk ki ok yetersiz) almalar toplanm. Bence bugn Karasu'ya yeniden bakmak gerekiyor. Sevgi olsun dostluk olsun insann bakasyla kurduu yakn ilikileri efendi-kle, av-avc, usta-rak gibi arkaik denebilecek, bu yzden de her zaman bir sertlik barndran iliki kiplerine geri gtrerek anlatyor, bu ilikilerin uzlamaz, lmcl karakterini aratryordu (Nurdan Grbilek)

***
Botton, Alain de; Proust Nasl Yaamnz Deitirebilir? Sel Yaynevi, 2000
De Botton'un elenceli yapt, bir tala birka ku vurmay deneyen trden ve baarl. Bir yandan Proust okumaya giri saylabilir, te yandan bir yaama klavuzu. lk bata, zellikle blm adlaryla, piyasada bol tketilen reeteler izlenimi verse de, bu izlenimi ap teye geen okur, biraz Proust'a da bulamsa, kazanl kyor. nk ou kez zerinde durulmadan geilen eylerin, Proust'un yaam ve yaama kar tutumu rnek verilerek, aslnda nice incelikleri barndrdklar ortaya kveriyor. Bugn Yaamay Nasl Sevebiliriz? Botton'un Proust destekli yant; 'Kayp Zamann zinde'yi yazarak... Kendimiz in Okumay Nasl renebiliriz? Okuduklarmzla yaadmz arasndaki ilikileri kurarak... Zaman Nasl yi Kullanabiliriz? N'allez pas trop vite (ok hzl gitmeyin!). Megul insanlarn anlaylarna kar direnebiliriz. Nasl Baaryla Ac ekebiliriz? Proust'a gre ac ekmeye balayncaya kadar hi bir eyi doru drst renmi saylmayz.

Duygularmz Nasl fade Edebiliriz? Anlatmak iin doru szckleri kullanarak. Ve klielerden uzaklaarak... Nasl yi Bir Arkada Olabiliriz? Sevgiyle arkadal birbirine kartrmayarak, houmuza gitmese de nazik olmaktan vazgemeyerek... Gzlerimizi Nasl Aabiliriz? Geleneksel imgelerden ve imge koullamalarndan kaarak... Akta Nasl Mutlu Olabiliriz? Proust'un tiplerinden Madam Leroi yle diyor: "Ak m? Sk sk yaparm ama hi szn etmem". Kitaplar nasl Elimizden Brakrz? "En iyi kitap bile bir kenara braklmay hak eder". Randall'n Bizi Biz Yapan Hikayeler'inden sonra okunmas ilgin ve ho bir rastlant oldu. Sonu: PROUST BR KAYDEDC, YAAM KAYITCISI.

***
Botton, Alain de; Romantik Hareket: Seks, Alveri ve Roman, Sel Yaynevi, 2001
1969 svire doumlu Alain de Botton'la bu ikinci zevkli karlamam... lki Proust zerine anlatsyd. Dorusu Romantik Hareket, insan ilikilerine olduka ikna edici bir biemle, bir alm getirebiliyor. Bunu kurgu ile bilgiyi hafif dozda buluturmasyla salyor galiba. Alice'in tkand ve kiisel kurtuluunun yollarn arad bu anlatda yalnzca irdelemeler, zmlemeler var denebilir. Botton emalar kullanyor, alntlar yapyor, bilimsel kaynaklara gndermelerde bulunuyor, ama tmnn erevesi aldatc bir kurgu. Yararl, drst ve zellikle gen insanlar iin. Eletiri ieriyor (kapitalizmin mantna ynelik) ve hakl bir eletiri bu. Bu sessiz gzyalarnn ardnda yatan ey, iini kemiren znt verici bir dnce, bir gn aya kayp, bu gezegenin kenarndan aa decek olsa, hikimsenin onun yokluunu bir an bile hissetmeyecei dncesiydi belki de. Yaam sradand, arkadalar sradand, ailesi, ii, yaad ev, yaad ehir, bindii otobs, otobsteki bileti sradand. Bu szckle Alice'in kastettii neydi? Yaamnda hibir eyin, deerli bir eye, daha byk bir davaya ya da ykye hizmet etmemesiydi. htiya temelli olmayan aliverie yneltilen ahlaki saldryla, reme amal olmayan cinsel birlemeye yneltilen ahlaki saldr arasnda gzle grlr bir balanti vardr: Her iki durumda da sansre urayan ey hazdr, daha dorusu kadnlarn duyduu hazdr. nsanlar birbirinden ayran zelliklere allagelmi izgisel ereveden bakmay reddedelim bir kez; ite o zaman, karakteri oluturan ayrntlarn bizi hayrete drecek kadar tutarl, bir o kadar da elikili deer sistemlerine dayandn grrz. Seyahat, corafi deil de psikolojik bir aba olarak yorumlanabilir: Dsal yolculuk, arzulanan bir isel yolculuun metaforudur. (...) Kiinin asl istedii, bu etkinliklere katlan "ben"in, tatilin banda otelde yer ayrtan "ben"den tmyle farkl olmasdr.

***
Botton, Alain de; Seyahat Sanat, Sel Yaynevi, 2002
Botton byleyici bir yazar. O Berger gibi grdn deil, kendi bakn anlatan bir yazar. Bu nedenle okura bu denli yakn duruyor. Eitliki, demokratik biemi okurla arasndaki tm dzey ayrmlarn yok ediyor. Okuduka rahatlyor insan Botton'u.

Tpk dndm gibi, seyahat, kendine gitmektir, Botton bunu doruluyor bence. Ama nemli olan bunu onun syleyi biimi. Edward Hooper'in resimlerini iskalamsm.

***
Botton, Alain de; p ve Anlat, Sel Yaynevi, 2002
Botton yine sradan bireyler yapyormu havalarnda, bu yaptyla da insan (okur) yaamna katkda bulunmay srdryor. Geleneksel nemli-nemsiz dizilimini altst ediyor (devrimci bir tutum bu) her insan yaamnn dierleri denli (nemli ya da nemsiz) olduunu kantlamyor, gsteriyor. Onunkisi amal anlat. yi ki de yle...nk oyunlarn en iyisi bile herkesi bir yerden sonra skar. Ben Botton'dan unu rendim: Yaam bir denemedir. Dene...

***
Botton, Alain de; Felsefenin Tesellisi, Sel Yaynevi, 2004
Botton yine yapyor yapacan ve gndelik yaamn tam yreine felsefenin avuntusunu; Sokrates (toplumca dlanma), Epikros (sahip olamama), Seneca (dkrkl yaama), Montaigne (kendini yetersiz duyma), Schopenhauer (krk kalp), Nietzsche (yaanan glkler) aracl ile sokuveriyor.

***
Dister, Alain; Rock a, Yap Kredi Yaynlar, 2002
Bu ok renkli, belgeli ve resimli kitap biraz da bizim tarihimiz olarak zevkle okundu. Diskografi ieriyor ve ariv iin bence nemli bir kaynak.

***
Sokal, Alan/Bricmont, Jean; Son Moda Samalar, letiim Yaynlar, 2002
Sokal bilim tarihinin unutulmaz adlarndan biri. Sahte bir metin retip bunu ciddi bilim dergilerinden birinde yaynlattrmas birok eyi kantlad. Bu kitapta da giriimiyle ulat eyin deerlendirmesini ve kimi eletirilerini dile getiriyor. Ele ald kiilerin temel yaklamlarn deerlendirmek deil, yer yer sylemlerini anlamszsama bir izgiye tamalarn eletiren (ve bu tutumun arkasnda yatan niyetin deerlendirilmesini okura brakan) Sokal; Lacan, Kristeva, Irigaray, Latour, Baudrillard,

Deleuze/Guattari, Virilio samalamalarna rnek veriyor (bol alntyla). Fiziki-matematiki olan Sokal ve Bricmont kukusuz insan bilimlerini matematik terimleriyle harmanlayp hi bir ey sylememeyi beceren bu adlarn rktc (yldrc) sylemlerinden korkmuyorlar. Ara blmlerde ise bayraklatrlan 'epistemik grecilik'; 'kaos kuram ve postmodern bilim', Gdel kuramnn ktye kullanm, vb. konularda serinkanl ve o denli etkili temel eletirilerini dile getiriyorlar. evirmenlerden biri olan, tiyatro yazar, Cumhuriyet'te zellikle bu yaptla ilgili yazilarn ok iyi animsadm, ama ok gen lveren Memet Baydur'u saygyla, sevgiyle anyorum. O bireyleri tmmzden nce anlamt sanrm.

***
McNtryre, Alasdair; Varoluuluk, Paradigma Yaynlar, 2001
zet ve youn bir alma, birikim gerektiriyor, nk eletirel yaklam var. Kierkegaard, Jaspers, Heidegger, Sartre ve bayalatrclar Camus ve Marcel'den sonra, temel varoluu kavramlar (Varlk ve Varolu, Sama ve Seim) zetleniyor.

***
Manguel, Alberto, Okumann Tarihi, Yap Kredi Yaynlar, 2001
Peter Burke okumasn rastlantyla tmleyen zevkli bir dier okuma, Arjantinli yazar-okur Manguel'in almas. Bir okur olma abas iinde olan beni birinci dereceden ilgilendiriyor ve ilgiyi gerekten hak ediyor. Blmleme yle: Okuma Eylemleri blmnde Glgeleri Okumak, Sessiz Okurlar, Bellein Kitab, Okumay renmek, Eksik lk Sayfa, Resimleri Okumak, Size Okunmas, Kitabn Biimi, Yalnz Bana Okuma, Okuma stne Benzetmeler altbalklar bulunuyor. Okurun Gleri blmnde ise Evreni Snflandranlar, Gelecei Okumak, Simgesel Okur balklar gryoruz. Herkese (okumayla ilgili) neririm.

***
Manguel, Alberto; Palmiyelerin Altnda Stevenson, Yap Kredi Yaynlar, 2004
Bu minik, ho yk Stevenson'un Dr.Jekyll and Mr.Hyde adl yaptnn parodisi. Stevenson'un yaamyla ikilemeyi, iyilik-ktl bir araya getirmesi son derece anlaml bir kurgu koymu ortaya. Stevenson hakknda bireyler bilinerek okunmal.

***
Ikl, Alpaslan; Said Nursi, Fethullah Glen ve Laik Sempatizanlar, Cumhuriyet Yaynlar, 2001

Saidi Nursi ve Fethullah Glen'i yetersiz de olsa, kendi kaynaklaryla deerlendiren bir kitapk.

***
Kabacal, Alpay; Adan Zye Yaar Kemal, Yap Kredi yaynlar, 2004
Yaar Kemal'in evrenini tantan, szck kavramlardan yola kan ve Yaar Kemal'den alntlarla sren yapt olduka baarl.

***
Delcambre, Anne-Marie; Allahn Resl Hz. Muhammed, Yap Kredi Yaynlar, 2001
slamin dndan birinin slama olduka dzgn ve retici bir bak denebilir. Yansz, z ve retici...Grsel zenginlik yaptn bir baka boyutu...slamiyet hakknda bir eyleri yanszca renmek isteyen biri iin nerilebilir.

***
Tyler, Anne; Yllar Merdiveni, Yap Kredi Yaynlar, 1999
Bu yaln anlatml ve yaln kurgulu ABD romann okurken byk bir roman okuduum duygusunu yaamadm, ama beenmedim dersem de yalan olur. Kadn dzene sessizce ve inatla kar kar, yrr gider. Geri dner, ama artk eski Delia deildir. Daha olgunlam, deimi ve deitirmitir (Acaba?).

***
Giddens, Anthony; Elimizden Kayp Giden Dnya, Alfa Yaynevi, 2000
Kresellemenin hayatmz nasl yeniden ekillendirdii sorusunun yantn TV izlencesi erevesinde arayan bu nl toplumbilimci ile ilk kez tanyorum ve sadan, ama aklc bir temellendirmeyi dlamadan konuya bilimci yaklam dikkatimi ekiyor. Sovyet dizgesinin ykln kreselleme srecine ayak uyduramamaya balayan Giddens, kresellemenin dikey olduu kadar, yatay (yerelleme ve zerkleme) olrak da gelitiini, tm olumsuz ekonomik sonularna karn kresellemeye kar kmann (korumaclk) yanl bir taktik olduunu, ulusal politikalarn artk eskisi kadar etkili olamayacan sylyor. Ona gre risk kavram modern kapitalizmin rn ve denmesi gereken bir bedel. ki tr risk var: 1.Dsal (doal) risk, 2.mal edilmi risk.Nereden baklrsa baklsn, risk ynetiminde taklp kalm durumdayz. Ve imal edilmi riskin toplumlarnda,bilim d yaklamlar (kktendincilik, vb.) ne kmaktadr. Bu noktada Giddens, gelenei (yazar gelenekle alkanlk arasna snr eker) bir snma ve savunma alan olarak (fundmentalizm, kuatlm gelenektir, kresellemeye tepkidir ve onun aralarn kullanr), aileyi her anlamda eitliin kalesi olarak, demokrasiyi demokratiklemesi ve ulus snrlarn amas gereken bir eylemli g olarak zmlyor. Pek ok yanyla tartmaya deer bir kk yapt.

***
Giddens, Anthony; Tarihsel Materyalizmin ada Eletirisi, Paradigma Yaynlar, 2000
lk kez Marksizme katk denebilecek bir eletiri (okuyorum). Giddens' iyi izlemek gerek. Kuramc kimlii yaratc bir yaklama iaret ediyor. Marksist evrimci tarih anlayn pe gnderen (ve bana gre indirgemeciliiyle hakszlk yapan) Giddens kendi kuramn temellendirmek iin (Yaplama Teorisi) kimi kavram iftleri tanmlyor: zaman-mekan ilikileri, zaman-bilin, orada bulunu-orada bulunmay, kurum, topluluk, toplum. Kapitalizme zg temel marksist yaklamla genelde uzlaan Giddens, kapitalizm ncesi sistemleri yeniden okuyor, denebilir. Snf, snf atmas, egemenlik, snf-iktidar ilikilerini sorgulayan Giddens, Marksizmi yetersiz ve yanl buluyor. Batnn evrensel model olarak alnmas bir baka eletiri konusu. Ona gre, tarihsel materyalizm...insan praxis'i teorisinin soyut unsurlarn somutlatran bir ey olarak alnrsa, gnmz sosyal kuramna bir katk anlamna gelebilir. Giddens erk kulanmn mlkiyet ve snf ilikilerinin stne yerletiriyor. retim tarz kavramn eletirisinin eksenine yerletiriyor. Zamann metalamasndan alann (mekan) metalamasna kan Giddens, kent kuramna ulasyor (hakl olarak). Ana tezini, eski kent-kr birliktelii zlrken, ulus-devletin kapitalist toplumlarn gelimesini biimlendiren 'g kab' olarak kentin yerini almas zerinden gelitiriyor. Konumunu kar-ilevselci ve kar-evrimci olarak tanmlyan Giddens'n tarihin seyrine ilikin genel bir kans olmayn yine de doru bulamyorum. S evrimcilie ben de kar olmakla birlikte Sorun bence evrimle ilerleme ve gelimeyi bir arada dnme koullanmlnda... Giddens evrim kavram yerine, uraksal geiler ve zaman-uzam keleri gibi terimleri ieren kurumsal organizasyon ve deimenin uzun sresi yaklamn nermektedir. (Dikkate deer bir katk). Giddens'n bu nemli yapt daha titiz bir okumay gerektiriyor. Dier almalaryla birlikte... Giddens'a dnk bir Marksist eletiri var m acaba? Okumak isterdim. Tezimin ana izgisi yledir: G, egemenlik yaplar; ierisinde yer alan tahsis ve otorite kurma kaynaklarna zg dnm/dolaym ilikileri araclyla oluturulur. Bu iki kaynak tipi farkl toplumlarda farkl ilikiler ierisinde yer alrlar (...)Kapitalist olmayan toplumlarda genellikle otorite kurma kaynaklarnn koordinasyonunun, tahsis kaynaklarnn birikiminden daha temel bir deime gc olduu doru gibi grnr. Bunun nedeni bence otorite kurma kaynaklarnn zamansal-alansal uzaklamasnn temel taycs olmasdr. Snflara-blnm toplumlarda, snfsal ilikilerle balantl ekonomik g nadiren yalnzca ekonomik aralarla elde edilebilir ya da srdrlebilir. Dobra dobra sylemek gerekirse, Marx insanlar hereyin tesinde alet yapan ve kullanan hayvanlar olarak dnrken ve bunu insan trn hayvanlarnkinden ayrmann en temel lt olarak ele alrken hatalyd. nsan toplumsal yaam ne retimle balar, ne de onun iinde son bulur. Tarih bir insani proje olarak yeniden ele geirilemez; ancak ne de insanlarn projelerinin sonucu olmas dnda kavranabilir. Bilginin bir nfusun gzetimini olanakl klan denetlemesi ve tek elde toplanmas, daha dank halde snflara-blnms toplumlarn kmeleriyle birlikte, gcn en etkili arac haline gelir. Uzunca bir sredir ileri srdm bir iddiaya gre, 20.yy. sosyal teorilerindeki en olaand karanlk noktalardan birisi, nedensel amal bir tarihsel aratrmann insan etkinliklerinin

fazlasyla ak ve srekli bir zelliini -iddet ve savaa bavurulmasn- aa kartabileceini gzard etmesidir (...) ki dnya savann yerle bir eden vahetine tank olan ve hepimizin insanl tamamen ortadan kaldrabilecek bu trden bir nc savan eiinde sendeledii bu yzylda, sosyolojik dncenin bir iddet taciri olarak devlet zerinde hemen hemen ok az durmas ne ile aklanabilir? Kapitalist devletin zgnl sorunu, (...)kapitalizmin zgnl sorunu ile ilikilidir. 1. Kapitalizm, bir devlet sistemi ile iliki iinde...ortaya kt(...) 2. Kapitalizmde egemen snfn gcnn kayna, esas olarak onun tahsis kaynaklarn denetlemesidir(...) 3. Kapitalist devlet, siyaset ve ekonominin kurum olarak birbirlerinden ayrlmalar zerine kuruludur (...) 4. Kapitalizmde devlet, iblmnde yksek oranda bir karlkl bamlln bulunduu bir snfl toplum iinde yer alan devlettir. Kapitalizmdeki ya da dier toplum tiplerindeki (artk-deer olarak analiz edilen) emek smrs nemli olabilse bile, bir btn olarak insan toplumundaki smry her yanyla ele alan bir teori ortaya koyamaz. zelde, o artk-deerin -faraza- ortadan kalkt sosyalist toplumdaki smrnn elestirisi iin uygun bir temel oluturmaz.

***
ehov, Anton; Btn ykler 1880-1884, Cem Yaynevi, 1997
8 cilt Moskova Rusa basksndan Mehmet zgl'n olaanst Trkesiyle dilimize kazandrlan bu antsal yapt iin gecikmi bir okuma... ehov Dnya ykclnn ana damarlarndan biri... O damardan kimler srgn vermedi... Bu byk yazar iin imdilik herhangi bir sey sylemeye kendimi yetkili grmyorum. ehov konuulmaz, okunur. 20-25 yaslarinda bu gzelim ykler nasil yazilabilir? Hangi birikimle....

***
ehov, Anton; Btn ykler 1885-1886, Cem Yaynevi, 1997
Nemirovski'ye gre (Bir Yazarn Roman) ehov 1890'lardan sonra acemilik ve Tolstoy etkilerinden kurtuluyor, yapt yaratc esinlere ulayor. Ben bu yaklam benimsedim. te yandan 85-88 aras ykleri arasnda yleleri var ki, ehov'un bugne dein alamam zgn beliriini kantlyor. Yaznsal keliinin genlik yllarna zg kant...Gerekte ok iyileri deil, belki yalnzca para kazanmak iin yazld belli, elendirmeyi amalam, beklenti karlayan ve ok da nemli olmayan bir ka yksne iaret etmek doru olabilirdi. u bir gerek: kimi ehov ykleri ou kez gerekliinden kukuya der gibi olduum ve seyrek yaadm rperii ve derin, onulmaz i acsn bana yeniden ve yeniden yaatt. Tolstoy'dan ok (Gorki byle demiti) ehov bir Tanrya daha yakn duruyor. Onda izlemeye yargl sonsuz gcn iler acs perianl ve bataklamann inanlmaz renkleri var. O kut ve tansn gstermenin ngnnde (arefe) kendini yazmaya vermi acnas bir bulun (vicdan) aklaycs...Cemaatsiz bir yalva... Sonuna, dibine dein grmek, yine grmek, yine grmek...ve gstermek zorunda olan biri. O kendi lmn gren ve cesetiyle birlikte yaayan biri. Anlalmay ve avutulmay ehov denli hak etmi bir insan, bir sanat var m acaba? YAYINBALII

ALE BABASI L AHI KIZ EVLENYOR UYKU SERSEML BU KADARI DA FAZLA (Bak.Esendal. Esendal sanrm Rus yaznndan yk uyarlamalar yapt. Tolstoydan da.) FELAKET NLEM ARET AYNA OCUKLAR ACI DURUMADAN NCE BR GECE TELA ANYUTA VAN MATYEV CADI KK BR AKA AGAFYA KABUS

***
ehov, Anton; Btn ykler 1886, Cem Yaynevi, 1997
MSTEAR KOTRBASLI ROMAN ECZACININ KARISI ARKICI KIZ KOCA MUTSUZLUK HAZIR YYCLER YLESNE BR OLAY EKLMEZ NSANLAR SUSSS HAYALLER Y NSANLAR VANKA YOLDA O KADINDI TE! DMANLAR POLENKA VEROKA SAVUNMASIZ BR YARATIK CAHLLK (Bkz.Esendal)

***
ehov, Anton; Btn ykler 1887, Cem Yaynevi, 1997

Bu byk yazarn olaanst gzellikte yklerini sralamakla yetineceim yine. Bir not almm: Hibir canl varlka alglanmam, kendi bana doan, len iek ve onun ehov gibi yufkayrekli ve stelik tayrekli bir insanolu Tanr eliyle grlp gsterilmesi... VOLODYA GM KAVAL POSTACI DN KAI KIRLARDA BRGN PCK KIZILTY

***
ehov, Anton; Btn ykler 1888-1891, Cem Yaynevi, 1997
BAYAN X'N ANILARI UYUMAK STYORUM BOZKIR yledir her zaman, Rus insanI yaamay deil, anmsamay sever.( s.92) TATSIZ BR OLAY BR YA GN YLESNE BIR YK Rus yazarlarnda bulamadmz, yaratcln ba esi olan kiisel zgrlk duygusuna onlarda sklkla rastlayabilirsiniz. Kendini daha yaptnn ilk sayfalarnda trl trl vicdan sorumluluklaryla smsk balamayan tek gen yazarmz yoktur. Kendilerini bir lkye adam gibidirler. Biri plak bir bedenden sz etmeye ekinir, teki ruhsal irdelemeler yapmay balca grevi sayar, bir bakas "insanlarla kucak kucaa scak ilikiler"i zorunlu grr, drdncs de bir eye eilimli olduu kukusundan kurtulmak iin sayfalar dolusu doa betimlemeleri sralar. Kimisi, yaptlarnda sade grnmek kaygsndadr, kimisi de tam tersine soylulua zenir. Sinsilik, tedbirlilik, iten pazarllk alabildiine...inden geldii gibi yazmay hibiri gze alamaz. Bu yzden gerek yaratclk yoktur. (s.325) GUSEV

***
ehov, Anton; Btn ykler 1891-1893, Cem Yaynevi, 1997
DELLO KARIM GELGE GNLL SRGNDE KOMULAR ALTINCI KOU KMLN SAKLAYAN ADAMIN YKS

***
ehov, Anton; Btn ykler 1893-1895, Cem Yaynevi, 1997
BYK VOLODYA LE KK VOLODYA KARA KE KADINLARIN DNYASI ROTLD'N KEMANI YAZIN RETMEN FTLK EVNDE YIL IIKLAR BR CNAYETN YKS ehov, bir tanrdan daha fazlas: bir insan...

***
ehov, Anton; Btn ykler 1895-1900, Cem Yaynevi, 1997
ARIADNA EKME KATLI EV TARALI KYLLER PEENEK BABA YURDUNDA AT ARABASINDA KILIFLI ADAM BEKTA ZM AK STNE ION BR HEKMN YAADII CANIM BENM YEN YAZLIK KK KPEKL KADIN UKURDA

***
ehov, Anton; Ttnn Zararlar, Bir Evlenme Teklifi, Sayfiyede Bir Yaz, Ay, Bilgi Yaynlar, 1966
ehov'dan drt kk fars...

***
ehov, Anton; Ivanov, Bilgi Yaynevi, 1967

ehov'un ilk byk oyunu (1887). Ayrca sanrm en kts olmal.

***
ehov, Anton; Btn Oyunlar 1 (vanov/Vanya Day/Vine Bahesi), Adam Yaynlar, 1995
Behramolu evirisi. Neden kronolojik sra izlenmediini anlamadm. Sanrm sra yle: VANOV-ORMANCN-MARTI-VANYA DAYI- KIZKARDE-VNE BAHES. Ilgin olan u: ehov sahnelemelerden genelde honut deil ve oyunlarnn komedi (fars) olmas konusunda srarl. Vanya Day, Vine Bahesi, bir lde Kzkarde ilgin denebilir.

***
ehov, Anton; Btn Oyunlar 2 (Ormancini/Mart/ Kzkarde), Adam Yaynlar, 1991
ehov'un Mart ve Kzkarde'i buradan okundu. Nabokov genel olarak beenmiyor ehov oyunlarn.

***
Roy, Arundhati; Ya ek Defteri, Ya Cruis Fzesi, Agora Kitapl Yaynlar, 2004
Bu asi Hintli kadn yazar (Kk eylerin Tanrs) Deavid Barsamian'la syleerek gncel ve evrensel politikalar zerine grlerini korkmadan, cesurca dile getiriyor. Szlerinin arkasndaki kimlik hayranlk verici. Ray'in tek sorunu iktidar bir aygt olarak grememek, iktidarn feti deneyimini iktidarn kendisi sanmak. O zaman erkin dnda bir seenek aramak gibi, eitsiz glerin batan yenilmi giriiminden sz ediyoruz, demektir. Yoksa Roy olaanst biri.

***
Bezirci, Asm; Sebahattin Ali Gzlem Yaynlar, 1979
Sabahattin Ali hakknda derli toplu, iyice bir alma. Bezirci Trk eletirisinde yabana atlacak biri deil.

***
Atatrk, Gazi Mustafa Kemal; Sylev, Cilt I-II. Ed. Hfz Veldet Velidedeolu, ada Yaynlar, 1987

Cumhuriyetimizin temel kitab, bir bayapt.

***
Kksal, Aydn; Dil ve Ekin, Toroslu Yaynlar, 2003
Trke zerine yazlm, anadilimizi Anadolu ekin birikimiyle buluturma denemesi olan 1981 TDK dll yapt olaanst. Bir giriim nitelii tamakla ve tmlemede sonu ak olmakla birlikte ekinleme, Trkenin kaynaklar, gelecein amazlarna da im konarak zmleniyor, rnekleniyor. Bir bavuru kayna. El alt yapt. Aydn Kksal Trkenin ender yapclarndan. Biliimci. Hazla okundu.

***
Tun, Ayfer; Ta-Kat-Makas, Yap Kredi Yaynlar, 2004
Ayfer Tun ilk kez okuyorum. 4 yk var. Batl yazar etkilerinin duyumsand (rnein, Poe, Kafka) ykler bunlar. arpc bir yanlar var. lgin biim ve yap denemeleriyle bir bakma yol ac da denebilir. zellikle Suzan Defter, Fehime iyi. Ama dier iki yk de yabana atlacak gibi deil: Kaybetme Korkusu, Ta-Kat-Makas. Tun'un anlatlarn izlemem gerek. Yeni yazarlardan son zamanlarda dikkatimi eken oldu.

***
Deveciolu, Ayegl; Ku Diline yknen, Metis Yaynlar, 2004
Bu ad (Ayegl Deveciolu) beni sartt. Bir ilk roman...Alakgnll, savsz, ama bence son dnemlerin en iyi anlatlarndan biri. Gcn biimde, biemde bir devrimden almyor roman, bu konuda tersine bir yolun izi srld belli. Devecioglu etkiler, savszler ardnda da deil. O yalnzca, orada, kmaz sokakta, yanlndan ve dorusundan ok uzak ve ayr olarak, yzne kar taneleri konan biraz nce ldrlm ve gazetelerde, toplumun belleinde hi iz brakmayacak gen lnn yattn, o gnden beri yattn, hep yatacan anmsatyor bize. Deveciolu'nun ne yapmak istediini anladm ve yaptnn 'gzel' denebilecek tek ey olduunu...Tek ey... Trkiyede devrimci genlik deviniminin ilk kez ierden, hesaplamal anlats. Kusursuz deildi kimse. te yandan bu kusuru grp kusuru ilemeyi srdrmek... Deveciolu'nu titizlikle izlemeli. Topluma kendisine bakmay inatla retecek bir devrimci tutumu var. Herkes kendisine bakmal, bakacak. Az, ama hakk verilmi imgelerle (zaman, ku, kar,vb.) yaldzsz, ama bir o denli byk, etkileyici bir roman Ku Diline yknen. Ka romanda, babayla oul arasnda geen sahne gibi bir sahne okudum. Tmmz suluyuz (tmmz susuz).

***
Sarsayn, Aye; Yorgun Anlar Zaman, Can Yaynlar, 2004
2004 Yunus Nadi yk dl sahibi Sarsayn, Necatigil'in kz. Son yllarn en iyi yk kitaplarndan biri bence yapt. Anlatnn itenlii, ykler arkasnda akan ve onlar birbirine balayan derin doku, kaderimize ilikin ipular bu ykleri anlaml klyor. Yaanmlk paylaabililikle birlikte ykleri oaltyor. Bu ykler bizim yklerimiz. Kstrlm, buruk ama zkyma da uzak, yaamada direnli, yazgya stten glmseyen, iletiememi, yalnz insanlarn anlalabildii ykler..

***
Durakbaa, Aye; Halide Edip, letiim Yaynlar, 2000
Halide Edip balamnda Trk moderlemesini sigaya eken Durakbaa'y hi gzm tutmad.

***
Erhat, Azra; Osmanl Mnevverinden Trk Aydnna. Ed. Nalan Barbarosolu, Can Yaynlar, 2002
Tanzimattan Camhuriyete ve Mustafa Kemal'de aydn kavramn, kaynaklarn eletirel deerlendirmeleriyle irdeleme giriimi ne yazk ki yarm kalm Erhat'n... lgin bir alma olabilirdi.

***
ryan, Baba Tahir; Ak rlplak, K Kitapl, 2003
Fars (ran) yaznnn nemli airi Hemedanl Baba Tahir ryan'n (1000 yllarnda yaam) drtlklerinin ok baarl (Talat Sait Halman) evirileri.

***
1.Dou Halklar Kurultay. Belgeler 1,2. Ed. Nurer Uurlu Cumhuriyet Yaynlar, 2000
Cumhuriyet gazetesinin nemli bir hizmeti olan bu 2 ciltlik yapt, zellikle 2. Komintern toplantsnda alnan karar zerine toplanan 1. Dou Halklar Kurultay belgelerini ieriyor ve Trk ulusal devrimiyle ilgili (3 farkl Trk delegasyonu ile; ki bunlar T.C., TKP, Enverciler'di) nemli deerlendirmeler ieriyor. Gerekci kurultay, desteini kimi sakncalarla T.C'den yana koyuyor. Bu gerekcilikte reel-politik'in kukusuz byk rol var.

***

Arslan, Emre/Bura, A./Aydn, Z./ulhaolu, M./ Yalman, G.L./ Hasgler, M./ngen, T./Savran, S./Trkay; M. 2000li Yllarda Trkiye 1. Srekli Kriz Politikalar. Ed. Neecan Balkan/Sungur Savran Metis Yaynlar, 2004
nemli derleyici bir almann 1.cildi. zellikle 20.yzyln Politik Miras (Savran); Trkiyede Siyasal Kriz ve Krize Mdahele Stratejileri (ngen); Drt Gsterge Inda Trkiye Sosyalist Hareketi (ulhaoglu); AB-Trkiye Entegrasyonu:Nasl? Nereye Kadar? (Trkay); Souk Savatan Gnmze Kbrs Sorunu (Hasgler) nemli almalar. te yandan Zlkf Aydin'a dikkat (?).

***
Akaya, Y./Arn, T./Dedeolu, S./Ercan, F./Gk, F./ Kse, A./enesen, S../Onaran, ./Oyan, O./nc,A./zar, S./Toksz, G./Gnlk, G; 2000li Yllarda Trkiye. 2.Neoliberalizmin Tahribat. Ed.Neecan Balkan/Sungur Savran, Metis Yaynlar, 2004
nemli derlemenin 2.cildi. zellikle F. Ercan (Sermaye Birikiminin elikili Sreklilii ve...), O.Oyan (Tarmsal Politikalardan Tarmsz Bir Politikaya Doru), T.Arn (Refah Devleti Sosyal Gvenliin Yokluu), F.Gk (Eitimin zelletirilmesi), G.Gnlk-enesen (Silahlanma Kresel Dnemde ktisadi Yansmalar), Y.Akkaya (Dzen ve Kalknma Kskacnda i Snf ve Sendikaclk), A.H.Kse-A.nc (Mhendislerin Toplumsal Evrimi zerine Gzlemler), S.zer-F.Ercan (Emek Piyasalar Uyumsuzluk Mu, Btnleme mi?), vd. Bana kalrsa 2004'n nemli almalarndan bu iki ciltlik derleme. yi bir kaynak.

***
Baarr, Baar; ktnz Hevesle niniz Doan Yaynlar, 2004
Trafik iaretlerini kendi anlatsnda eretileme olarak kullanan Baarr, baz ykleriyle tay zorluyor. Diline taklmam, dil konusunda pekimi nyarglarmdan m? Pek sevdiim sylenemez (Baarr).

***
Oran, Baskn, Ed.; Trk D Politikas Cilt 1. 1919-1980 letiim Yaynlar, 2001
Ciltli, ikinci basksndan okuyorum bu dev yapt (900 sayfa). kinci cilt 1980'i gnmze getiriyor. Yaptn dzenlenmesi ve dizgeli yaps benim iin okumay zorunlu kld. Kk kutularla kavramlara aklk getiren almada, 1. cilt blmlemesi yle: * Yntem ve Yaklam (almay biimlendiren, yer yer beni rahatsz etmekle birlikte almann nemini azaltmayan, tersine arttran, retici giri. Tek bana nemli ve okunabilir.)

* 1919-1923: Kurtulu Yllar (Mondros, Sevr, Mudanya, Lozan; Avrupa, Sovyetler, Yunanistan, Orta Dou ile ilikiler.) * 1923-1939: Greli zerklik-1 (Avrupa, SSCB, Yunanistan, Orta Douyla ilikiler, Montreaux Boazlar Szlemesi.) * 1939-1945: Sava Kaosunda Trkiye, Greli zerklik-2 (kinci Dnya Sava dnemi.) * 1945-1960: Bat Bloku Ekseninde Trkiye-1 (SSCB, ABD ve NATO, Yunanistan, Orta Dou ile ilikiler) * 1960-1980: Greli zerklik-3 (ABD ve NATO, Yunanistan, SSCB, Orta Dou ile ilikiler, AET) Kusursuz ve yetkin bir ekip almas. Bavuru nitelii zellikle ekici. oklu okumaya olanak veriyor. 900 sayfalk bu dev yapt iin (Baskn Oran ynetiminde Siyasal Bilgiler ekibi) tam bir biresim ve olaanst demekten baka elimden bir ey gelmez. Dzenleni mantndan ok ynl islevelliine varncaya dek, gerek bir bavuru kayna. Bence klasikleecek. Bu yapt kesintisiz bir tarihe olarak da okuyabilirsiniz, belli konulara odaklanarak da. gretici, zevkli bir alma.

***
Oran, Baskn, Ed.; Trk D Politikas Cilt 2. 1980-2001, letiim Yaynlar, 2002
1980-1990 ve 1990-2000 blmlemesi iinde Trkiye'nin Kbrs, Avrupa Birlii, nsan Haklar, Krt Sorunu, Orta Asya, vb. fotorafi ekiliyor.

***
Baudez, Claude/Sydney; Mayalarn Kayp ehirleri Yap Kredi yaynlar, 2001
Yap Kredi'nin Genel Kltr Dizisi'nin ilk kitab. Arkeoloji zerine olan yapt derinlikten yoksun olmasna karn (ayrca cografi bilgi bakmndan yetersiz) belge ve grnt zenginliiyle dikkate deer.

***
Kunt, Bekin Stk; Ayr Dnya, Yeditepe Yaynlar, 1952
Kunt'u sahaf zerinden tanyabildiim iin mutluyum. Orhan Kemal'lere giden yolda, 40'larn gerekci kuandan neredeyse unutulmu bir yazar yazk ki. Toplumsal duyarlk, Anadolu ve yoksul kentli insann yaln, plak gerei yknn konusu oluyor. oumculuun (romantizm) etkileri yokoluyor giderek. Yeni bir dnya ile eskisinin kysnda yazar, sokan gereiyle yzleiyor. Bu yazarlarmz kazanmalyz. Eletirel basmlar yaplmal.

***
Hooks, Bell; Feminizm Herkes indir, itlenbik Yaynlar, 2002

Bell Hooks 1952 doumlu Gloria Watkins'in takma ad. Amerikal olan Hooks karaderili. Yaptnn nemi yalnlndan, derlitopluluundan ve eletirel gcnden geliyor. Toplu Trke eviriyle deerini yitirmesine karn sorunlar kaamaksz, apak sergilemesi, tutumunu kesin bir biimde ortaya koymas Hooks'u kadn yazn iinde (sol ierisinde de kukusuz) ok nemli bir yere koyuyor. Benim iin yaptn ilgin yn vard: 1) Kadn eylemine souk, kinle bakan kadnlara (ounluu oluturur) yaklamndaki yumuaklk, kantlarnn salaml ve syleminin saydamlyla seikleen inandrma gc. Bu nedenle kadn eylemine dmanl doallatrm kadnlarn okumas gereken bir yapt bu. 2)Kadn eylemi ire zeletiri boyutu. Kzkardeler, snfsal gle (iktidar) gelen yol ayrm, kadn ecinselliine bak as, erkeklerin kadn eylemiyle ilikisinin sorgulanmas... 3)Kadn eylemini eitlik izgisi ve tanmyla snrlayanlarn eyleme getirdii yozlama ve buna karlk Hooks'un nerdii, sorunu kadn sorunu deil insan sorunu eksenine oturtan ve toplumsal dizgeyle balarn doru bir biimde kurabilen cinsiyetilik kavram... Dm noktasnn bu olduunu sanyorum. Yoksa kadnlar baardka (!) iktidara ortak olabiliyor va cinsiyeti tutum ve paradigma sryor. Hooks'un kiisel deneyimleriyle bilimsel sylemin kesiim noktasndan ilerleyen anlats da kadn eyleminin insancl ve eitliki doasna bir rnek saylabilir. Bence Hooks'un bak asyla benimkisi rtyor. Bu da ylar sonra kendimle bulumak gibi oldu. "Yaknlan ve anlayn. Feminizm herkes iindir" (s.V)

***
Henri-Levy, Bernard; Entelektelliin vgs, Genda Yaynlar, 2001
Henri-Levy gnmzde entellektel olan eye tepkiyi eleirerek, yeniden bir zmlemesini ve eldesini yapt yaptnda bence bir saldrya uram: evirmenin saldrsna. Yapt okunmazlam. Ka kez brakma noktasna geldim, ilgim dald. Yine de Henri-Levy'den ok holandm syleyemem.

***
Lewis, Bernard; Ortadounun oklu Kimlii, Sabah Yaynlar, 2000
Tarihi Lewis'in yapt nemli olmakla birlikte derinlikten yoksun. Ortadou'yu din, rk ve dil, lke, millet, devlet, semboller, yabanclar ve kafirler, emeller asndan irdeleyen Lewis, temel kimlik oluturucusu olarak doum ve devlet kimliini vurguluyor.

***
Russell, Bertrand; Russelldan Seme Yazlar, Dost Yaynlar, 2004

Russell'den iyi bir derleme. Psikoloji, din, cinsellik ve evlilik, eitim, politika, ahlak zerine yazlarndan ho bir seki. Tanmak isteyenler iin anlaml.

***
Karasu, Bilge; Troyada lm Vard (BE 8), Metis Yaynlar, 1991
Byk Karasu okumas. Daha ilk yaptla (kitap olarak bask: 1963) Bilge'nin kara-ac sular ierisinde duygularn hibir yere oturtulamad karabasanl bir okuma, aulu bir deneyim balad. Ayn yk kiilerine dayal bu kopuk, tmn srekli yeniden reddedildii anlatlar, insan'n doumdan balayan ve anlats olanaksz lmle noktalanan yaam sahnelerinden oluuyor. Hibirimizin yks, hatta kendi ykmzn paralar bile birbirini tutmaz, tutmuyor. Her bir yaant iin saysz anlat stste biniyor. Gerein hangi anlatnn arkasnda olduu, yazarn israrl ve dayatc abalarna karn, yine belirsiz ve acaba burada bir deer yklemesi yaparsak yanlm olur muyuz? An bir dm (ne karlm) Mtak, ne karlmasnda bile tartmal, aa ilikin (byk yapya) hem im, hem deil. Hem gnderen, hem gnderilen... Bir bakma lm doumdan balayarak var, hep var. Troya'dan kalan yaamn deil, lmn yks (Shopenhauer). Yaamn anlats, kendiliinden bir lm anlats... Bunu anlamamz ister miydi Karasu? lm odasi iindeyiz. Doumdan balayarak. Gemie sarkarak. Bir ilikiyi tanmlamaya, onun nnde yle ya da byle durmaya alarak. Birilerini anne olarak tanmlayp bir dierini sevgili-dost aras bir arala koyarak, bak alarn srekli deitirip baklan yeniden yaantlyarak ve bu arayn tinsellii ve krlganlyla yeniden vazgeerek... Ad konmularn ardlarna bakarak, Zanzalak aacnn glgelerinde einerek, gerei bulma umutsuzluuyla, bunun acsyla... Bir dnm duygusu kalan geriye, savrulu... Bir aydnlk. Koku. Algnn dibi. Kedi. Yaral hayvan. Yangn. arksz gecelerin ilki. Sava karlayan sessizlik. Theo Angelopoulos. Ve Karasu sanrm Ouz Atay'n esini. Btn o Tutunamayanlar, Tehlikeli Oyunlar, Korkuyu Beklerken, Oyunlarla Oynayanlar nereden km olabilir. Tanpnar buna yetmez bence. Karasu'da Trke yeniden ve oalarak var oluyor. Byk bir dil deneyimi.

***
Karasu, Bilge; Uzun Srm Bir Gnn Akam, Bilgi Yaynlar, 1970
Karasu tarihsel bir zemin nne agdas bir dizi sorunu koyarak, bir tr etik sorgulama yapiyor bana kalirsa. Ada ve Tepe adinda iki blml Uzun Srms Bir Gnn Aksami'ni, Dutlar adinda kisa bir yk izliyor. Bence tematik seis ve derinlikler aisindan Dostoyevski'yle karsilastirilmali Karasu. Anlati, biem olarak ise Fransiz modernleri belki isik tutabilir. Trkiye'de ise ncl var mi kestiremiyorum. nk yerel degil evrensel temalari onu farklilastiriyor. te yandan, seim, direnis, sorumluluk, iktidar ve g, boyunegme, inan, etik, kais, vicdan, sorumluluk, i aydinlanma, vb. kavramlar erevesinde okuru sarsan,silkeleyen bu romaniyla da Karasu'yu gecikmeli de olsa tanidigim iin mutluyum.

***
Karasu, Bilge; Gm Kediler Bahesi, MetisYaynlar, 2003
lmcl, canl bir satran benzeri oyun-balant ile birbirine ulanan, umutsuz, kara ykanlatlar Onda uzam, zaman, iliki kendini hep yeniden kra kra ilerliyor. ykmzn ne olduunu bilemeyiz, anlamay usumuzdan geiremeyiz, Kafka'dan farkl olarak anlama giriimlerimiz de hep olmutur, olacaktr. Zaten yk de yrtlr, geriye kalan giriimse neyin neye ulanacann herkesin kendine bal kalaca bir anlat olur. yi mi olur? En zengin, en oul anlat da, en zengin ve oul anlatdan baka bir ey deildir. Yaam kaygusu ve kavgasnn ucu lm, vardmzda henz yola kmzdr. Menzil d, ise, varolan, kalan ne? Karasu'nun olaanst metinleri yeniden okunmay zorluyor diyeceim. Bildik anlamlandrma abasnn hep bir adm tesinde kalacaklar kesin. Onu ngrl bir bilici yapan da bu zellii mi acaba?

***
Karasu, Bilge; Ksmet Bfesi, Adam Yaynlar, 1982
Blk prk metinlerle blk prk yaam anlatlama, skalama ve yakalama giriimi. Bu da bir denemeydi, tpk yaammz gibi. Seni ok iyi anladm sanyorum Karasu. Sana borluyum.

***
Karasu, Bilge; Gece, letiim Yaynlar, 1985
Bu dev yazar (dilciyi) ne biz, ne de Dnya anlad diyorum. Gece, geceyi anlatyor. Bilinemeze bal, bilinemezden, bilinemezin kendi olan geceyi. niini, dntrn, yerinden oynatma gcn, bakmzn tam iindeki yerini, geceleebilirliimizi... te yandan bir kurgu metnin de gece boyutu var. Gece onu da aar, gizler, dntrr. Dil bile geceyle oynar. Hem de lmne Karasu da bence lmne oynad gece'yle, gn'n z geceyle. Yaam her zaman gece sayesinde ve onun yznden, hep baka bir ey oldu. nsan da, metin de... ok ciddi bireylere iaret etmenin gececil komikliine ne demeli. Gece kimi uyarr. Kimseyi. Kimse olabilsek lmle, lmne oyunla belki olas...kimse olmak.

***
Karasu, Bilge; Klavuz, Remzi Yaynlar, 1990
Karasu 1994'de ld yanlmyorsam. Bu bayaptlarndan biri olarak yaynlandnda da sad. Tm yaptlaryla en st dzeyi nasl tutturabiliyor Karasu? Onun tm yapt gerekte tek bir yapt ve o da bayapt. Klavuz, bence, duyumsayabildiimce, dle ayklk, gnle gece, yaamla lm arasnda, sonunda kendi yolunu yitiren bir klavuzluk deneyimi... Derrida'nin dedii gibi 'yerinden oynam yaam', yerinden oynam anlatca izleniyor. Sz ve metin iki yzl, iki yanldr. Doru bir tr kurgudur. Yine de Karasu iin greci diyemiyorum. Ama yerleik doruya kar buruk bir bakaldran insan olduu kesin (mi?). Kedi'ye gelince. Kedi her yerde olabilir, konabilir, var. nk bir kedi o. Gzellii insana kendini vermeyiinde. Karasu byk bir yazar.

***
Bottero, Jean/Steve, Joseph; Evvel Zaman inde Mezopotamya, Yap Kredi Yaynlar, 2001
Persopolis yaztlaryla balayan byk serven...Gizemli yaz. Eski Farsa, Elamca (!), Asurca (Sami dillerine dayal). Smerceye doru giden yol... Kuzeyden gneye doru Asur, Akad, Babilonya ve Smer lkesi... u anda, bugn, insanolunun yksnn kayna ABD ve ngiltere'ce bombalanyor. Yok ediliyor. Bugn: 21 Mart 2003.

***
Magee, Bryan; Felsefenin yks. Ed. Neil Lockely, Dost Yaynlar, 2000
Nefis bir felsefe tarihi. Belki okca yzeysel, ama ekici...Grsel bakmdan zengin ve nitelikli baskyla felsefeyi sevmemek olanaksz. Yaptn bence kurgusu da ok baarl. Temel felsefe temalar seilen felsefecilerle koutlu bir biimde gtrlyor. Zevkle okudum.

***
Uzuner, Buket; Uzun Beyaz Bulut Gelibolu, Remzi Yaynlar, 2001
3.basksn okuduum roman 10.basksna yaklam olmal. Neden acaba, bunu anlayabilmi deilim. Kt kitabn ne olduunu bilmiyor muyuz? Yoksa ok okunurluk, gerekten mi yazn d deerlere bal yalnzca? Sanrm. Bu roman roman gemiiyle hesaplamam, yeni hi bir ey iermiyor. Sava kartl, barlk desem bu da defalarca ve ok daha iyi bir biimde yapld.

Bir ey var. Buket Uzuner bir tr acl vurguncu ve an gereklerini iyi koklayan bir burnu var. Baka da bir ey yok. 12'yi vuruyor. Romann duasn da okuyabiliriz, imdi.

***
Carriere, Jean-Claude/Delumeau, Jean/Eco, Umberto/Gould, Stephen Jay; Zamanlarn Sonu stne Syleiler. Ed. Catherin David/Frederic Lenoir/Philippe de Tonnac, Yap Kredi yaynlar, 2001
2000 yl sorunu ile ilgili 4 nlyle yaplan ama kapsam binyl dnm sorununu olduka aan syleiler beklediimden ok daha iyiydi. zellikle dinsel kltrlerde yeniden dou, kyamet ve tarihsel olgular arasndaki ilikiler aydnlatcyd benim iin. zellikle Carriere, ama daha ok Gould'un yazs...Eco da yabana atlamaz. Tartmal okumalara ak nemli bir syleiler derlemesi.

***
Celal, Metin/Aydemir, Kadir; E 2004 Edebiyat Yll, Genda Yaynlar, 2004
Bask olarak olmasa da ierik olarak ok baarl bir yllk bence. ykler, iirler, denemeler, eletiri ve tartma yazlaryla 2003' yanstabiliyor.

***
ster, Celal, Haz; Yatanda Yalnz Msn? Okuyanus Yaynlar, 2002
Japon iirinden Celal ster'in derleyip evirdii ak iirleri...

***
Aka, Cem, Haz.; Kavramlar ve Balamlar Arasnda, Yap Kredi yaynlar, 2002
Jameson, Eagleton, Zizek, Reeves, Taylor, Derrida, Benhabib, Deleuze, Foucault, Bourdieu, Grass, Habermas, Guattari, Morin, Eco, Touraine, Abu-Lughod, Levi-Strauss, Hartog, Riceour, Mango, Horkheimer, Adorno, Gadamer ile yaplan ve Cogito dergisinde yaynlanm syleileri ieriyor.

***
Kavuku, Cemil; Gemiler De Alarm, Can Yaynlar, 2001
Bana yazn tad veren ykler Kavuku'nun son yaptndakiler... Bu yapt hakknda ayrca ksa (ve yetersizce) yazdm. Kavuku'nun yklerinde, ayrntlarda gizli 'insanlk durumu'nu grmemek olanaksz. By ieren ykler bunlar, yaamla bizleri buluturabilme zelliine sahip...

***
Kavuku, Cemil; Suda Bulank Oyunlar, Can Yaynlar, 2004
Kavuku'nun son yapt bir roman: nceki yklerinden daha iyi deil ne yazk ki... ryen kent, toplum, devrim (ci): Tark ve Krat. Kendini kurtaramayan devrime mi soyunuyor Sayn Kavuku? Devrimci olmak iin tatmin olmu biri mi olmal? Devrimcilik (Trkiye travmasnda) bir karabasan olarak tanmlanr, anlatlrsa doru yakalanabilir mi? Neden byk yenilgiden hemen hemen tm yazarlarmz ayn sonucu karyor acaba? Bu onlarla ilgili olabilir mi? Devrimci (kendini aldat) bir cinsel tatminsizlie indirgenebilir mi? Okurunuz asndan baktnz m hi sayn yazar romannza?

***
apan, Cevat, Haz.; Yrekteki Ok. Dnyann En Gzel Ak iirleri, K Kitapl, 2002
Minicik ama olaanst gzellikte bir seki.

***
Lindholm, Charles; slami Ortadou, mge Yaynlar, 2004
ABD'li Prof. Lindholm'un almas bir tarihsel antropoloji almas. Bu almann ABD'nin kresel gvenlik konularnda akademik almalar arasnda yeri olup olmadn merak ediyorum. Sonuta Lindholm'un altn izdii ey, genelde Ortadou, zelde slam kltrnn ABD'nin kurulu ve tarihsel yksnde hep etkili olmu eitliki, zgrlk, rekabeti kltrn tpatp ayn kaynaklara sahip olduu. Ama Ortadou'nun bni Haldun'ca kuramlatrlm corafi, tarihsel, etnik gereklii bu stereotip'in laik-sekler iktidarlarca buzulmasna sk sk yol am, Ortadou'nun genel tarihi sekler- dayatmac ve hiyerarik devletlere kar eitliki ve islamn kaynaklarna dn yanslayan yerel halkn direnii ve isyannn baarsz tarihi biiminde seyretmi. Lindholm'dan okuyan istedii sonucu karamaz sanrm. Ilml-islamc, yerel ynetimli bir toplum modeli ABD emperyal hegemonyasyla ok da iyi badaabilir, demeye getiriyor olmal. alismanin yetersizlii antropolojik bakn yetersizlii olarak yorumlanamaz sanrm. ABD'nin Irak kartmasn yalnzca ABD medyas deil, niversiteleri de bilimi ara olarak kullanarak hakllatrmaya alyor ve bu alma de bunun bir rnei.

***
Horrocks, Christopher; Baudrillard ve Milenyum, Everest Yaynlar, 2000
Dorusal tarihi sorgulayan Baudrillard'n milenyum hakknda dncelerinin deerlendirilmesi...

***
Okay, Cneyd; Mavi Srgne Doru. Halikarnas Balksnn Bilinmeyen Yllar, TC Kltr Bakanl, 2001
1921-1928 yllar arasnda Halikarnas Balks'nn yaamna tam bir tanklk yansra o dnem stanbul basnnda yapt resimler, yazd yazlarla zengin bir kaynak.

***
ehov, Anton/Gorki, Maksim;Yazmalar, Yank Yaynlar, 1966
ehov'la Gorki' nin 1898-1900 aras mektuplamalarn ieriyor eviri ve her iki yazarn kiisel zelliklerini yanstmas asndan ilgin.

***
ulhaolu, Metin/Soyer, Cem; Solda Sivil Toplum Sylemi. Gerekler ve Yanlsamalar, zgr niversite yaynlar, 2000
Sivil toplum syleminin Marksist gelenee bal doyurucu bir eletirisi. Bu sylemin sivil toplum-devlet arasnda bir dikotomiye oturtulmas, snf savam ve siyasal iktidar hedefini dlamas, sonul amac demokrasiye kilitlemesi, devletin snf temelini reddetmesine bal olarak ve kendisiyle elierek znde devletilii, toplumun verili durumunu sonsuzlatrmas, vb. gibi noktalar zerinde duruluyor. Trkiye zmlemesinde ise bizde kavramn (NGO) arptld, Trkiyede batdan deiik olarak iktidarn burjuva snf yaratmak (kapitalist ekonomik ilikiler anlamnda sivil toplum) zorunda kald belirtiliyor. Siyasal alanlar blmelere ayran sivil toplumcu yaklam znde reformist ve gericidir. nemli bir makale.

***
Robinson, Dave; Nietzsche ve Postmodernizm, Everest Yaynlar, 2000
Everest yaynlar mini kitaplardan bir dizi balatt. Son dnem yaptlar grlmezse, tutarsz Nietzcshe'nin bilim ve aydnlanma kart syleminin postmodernizme kap araladn savlyor ngiliz felsefeci Robinson kk makalesinde.

***
Harvey, David; Sosyal Adalet ve ehir, Metis Yaynlar, 2003

Harvey'n yapt, bir kentleme kuram retebilmenin olanakl yollar zerine sk bir deneme diyebiliriz. Geleneksel (liberal) kentleme kuram eletirisinden ok, Marksizmle kent olgusunu tmletirmede gerek bir katk. Bu katk marksist terminolojiye dein uzanyor, rnein 'retim tarz' kavramnn yerine 'iktisadi btnletirme tarz', vb. te yandan diyalektiin kentleme srecine olaanst uygulanmasna da bir rnek yapt ve Marksist toplumsal evrim anlatlarna da kent balamnda terimsel nerilerde bulunuyor: Karlkllk, Yeniden datmc btnletirme, Piyasa deiimi. Beni etkileyen boyut ise burjuva 'planlama' kavramna getirdii eletiri. Kenti sabitleyen plan kavram ancak bir ara (enstrman) olarak kullanlmaldr.

***
Breton, David Le; Yrmeye vg, Sel Yaynlar, 2003
Bu ho, yrme zerine yar filozofik denemelerle buluamadm ve yapt bitiremedim demeyeceim, erteledim.

***
Gksel Demirer/Tezcan E. Abay Ed.;Foster, J.B./ Dursun, C./Erda, B./ Robert, J; Ekoloji Politik, zgr niversite Kitapl yaynlar, 2000
Yapt seili 4 nemli makaleden oluuyor. J.B.Foster'in Komnist Manifesto ve evre adl almas evre konusunda Marksizm eletirilerini Manifesto balamnda yantlayan nemli bir yaz. Daha nce de nemli bir almasn (yine evre politikalar ve Marksizmin evre ile ilgisi hakknda) okumutum. C.Dursun'un evre ve nsan: Teorik Bir Yaklam adl almas da Marksizm eletirilerini yantlama boyutu ieriyor. Emek sreci ve teknolojiyi zmleyen yazar, tartmal sosyalist hukuk teorisinin yerini, odana toplumsal dnmle birlikte yeni insann yaratlmasn yerletiren yeni bir hukuun almas gerektiini (doayla szleme) neriyor (Serres). B.Erdal'nn Ekolojik Bir Topluma Doru; teknoloji transferine ilgin ve doru bir yaklam getirirken, zmne gerekirse teknoloji reddi'ni yerletiriyor. Yaptn en nemli almas ise J.Robert'in, Alg Primat ya da Bilimsel Kyamet adl yazs. Kendi yaklamnn evrimini ve deneyimlerini de aktaran Robert, bilimle gndelik alg farknn evre sorunlarnda dourduu handikap vurguluyor. Bilimin l kaygusu tamadn, sorunun bilimselletirilmi alg ortamnda yeniden ifadelendirilmesi gerektiini sylyor. evre epistemolojisinin dilsel zmlemesi de denebilecek almann nerisi bireysel etik devrim saylabilir. ok nemli bir yaz.

***
zl, Demir; Amerika 1954, Trkiye Bankas Yaynlar, 2004
Demir zl'nn son almas ve ilk zl okumam. Belki de son olacak... Bana 'amerikanofil' deyimini anmsatt. Amerikann tm dnyaya deheti milim milim tattrd bir srada zl kendi trnn (familyasnn) ilevini (tarihsel) yerine getiriyor. Uyuturucu alm birinin mutluluk dleri Amerika'yla birebir rtyor nedense.

Her adan, bana kalrsa, kt bir kitap...

***
Madak, Didem; Ahlar Aac, Everest Yaynlar, 2002
Didem Madak gen ve ilgin bir kadn. iiri bir yllkta dikkatimi ekmiti. Bu nedenle aldm son iir kitab Ah'lar Aac beni biraz dkrklna uratt. Yer yer olaanst, zgn dizeler kurmasna ramen, uzun iir btn bu parlak dizeleri bastryor, bitmez tkenmez bir duaya dntryor iiri. Bir de iirin iinde deil, karsnda duruyor sanki. Bakas iin iir yazlabilir mi?

***
Aksan, Doan; Trkiye Trkesinin Dn, Bugn, Yarn, Bilgi Yaynlar, 2000
Aksan'n Trkemizle ilgili yapt iin syleyecek sz bulamyorum, beni mutlu etti. Son zamanlarda okuduum en gzel kitaplardan biri...

***
Aksan, Doan; Anadilimizin Sz Denizinde, Bilgi yaynlar, 2002
Aksan bu son gzelim yaptnda yine Trk Dilinin, Trkenin bahesinden iek derliyor. Bu kez baslangtan gnmze (Orhun ve Yenisey yaztlar, Divan Lugati't-Trk, Kutadgu Bilig, Dede Korkut Kitab, Eski Anadolu Trkesi, rnein Garibname, Trkiye Trkesi, rnein Derleme/Tarama Szlkleri) dilimizin szcklerini, ikilemelerini, deyimlerini, ataszlerini, terimlerini, Szvarlnn diger gelerini rneklendirerek varsllmza im koyuyor. Dilimiz Trkemiz byk, derinlikli, oylumlu, anlatm gc yksek bir dil. Kant Aksan'n bu son yaptnda...

***
Aksan, Doan; Dil, u Byl Dzen Bilgi yaynlar, 2003
Doan Aksan bu son yaptnda dile genel olarak bakyor. Dilin yapsn (dizgesini) en son kuramlatrmalar (Chomsky) erevesinda tantyor. Son derece aydnlatc, ama yazik ki derinlikten ve kapsayiclktan yoksun... Aksan'n kan tm yaptlarn okumaya devam...

***
Ccelolu, Doan; yi Dn Doru Karar Ver, Sistem Yaynlar, 1994

Etkili yaamn temel boyutlar zerine syleiler altbal tayan, ilk bata reete kitap izlenimi veren alma olduka nemli, pek ok insan iin yeniden balamann uyaran olabilir. Uzun zetini ayrca kardm. Bir yn insana da nerdim, aldm. z, paradigma kavram zerine oturuyor. Paradigmamz genellikle koullanma paradigmas ve etkili, mutlu olabilmemiz bu paradigmann deitirilmesine byk lde bal. Bunu nasl yapabiliriz, sorusunun yant yaptn iinde. Yalnzca bir yaklam olarak, zm olarak deil. nk Ccelolu bir ruhbilimci, bir davranbilimci...

***
Ccelolu, Doan; Sava, Remzi Yaynlar, 200?
Ccelolu'nun belki de en neml yapt. Tartlabilir yanlarn es gemeden, kendine zg sorunsaln daha temelden, varolusal derinliklerde gelitirdii sylenebilir. Carlos Castaneda'nin izinde Trkiye'de yeni insan trn mutuluyor Ccelolu. nemini birkez daha vurgulamakla yetineceim. Ccelolu okumadan kendimizi ve iinde yaadmz eyi anlamamz ok zor Trk insan olarak.

***
Ccelolu, Doan; letiim Donanmlar, Remzi Yaynlar, 2002
Ccelolu'nun son yapt insanlar aras iletiim konusunda eletiri ve model nerisi, TV izlencelerine dayal olarak...

***
Hofstadter, Douglas R.; Gdel, Escher, Bach: Bir Ebedi Gke Belik, Kabalc Yaynlar, 2001
Matematik (Gdel), Resim (Escher), Mzik (Bach): GEB. Bu yapt 1980'de yazlm ve yapay zeka zerine bir yaklam bence. Ama Hofsadter'in gerekten zengin birikimini yaratcla dntrebilme yetenei bu yaptta kendini gsteriyor. O bir yandan da bilim, sanat, evren ve insan ilikilerini irdeliyor. Bu yapt anlayabilmek iin ileri dzeyde kuramsal matematik ve mzik bilgisi gerekiyor. Dier disiplinleri (bilgisayar ve yazlm, genetik, geometri, fizik, felsefe,vb.) saymyorum. Ama sezgisel yetenekleri ve genel bir birikimi olan ortalama okur iin de yeterince ufuk ac... Batan blm blm zerinde durarak zetlemek ve bylece daha iyi anlamak gibi bir niyetim olmasna karn imdi yazma koullarnn yetersizlii nedeniyle bundan vazgeiyorum. Yazarn kurgusu (blmleme, diyaloglar, imge ve deimecelere dayal anlatmlar, vb.) yap kavramn ne denli derinden kavradn gsteriyor. Yapt DNA sarmal gibi kendini bir baka dzeyde srekli yeniden yaplandrarak ilerliyor. Sonuta vardmz yer hem balang noktas, hem de baka bir yer...Zekann kendini gsterii bu olsa gerek. Bu yapt iin unu ncelikle sylemek isterim: diyalektik szn hi anmadan diyalektik dncenin ant yaratlm bu yaptla.

ABD'li Hofstadter, baz kavramlar eletirel olarak derinletiriyor. Bunlarn banda kapal, kendine yeten dizge kavram geliyor. Gdel'in Principia Mathematica (Russell/Whitehead) eletirisinde k noktas... Escher'in resimlerindeki yinelemeli ve dngl yapnn omurlu bu yaptta omurgalardan birini oluturduunu sylememe gerek yok. Bir dier omurga ise Bach'n mzii, zellikle fg ve toccata'lar (Musikalische Opfer)...Bach'n mzii Escher'in resmine benzer artml dng yaplaryla yazarn tezini biim ve ierik olarak destekliyor. Biimsel dizge, matematikte anlam ve biim, resimde figr-zemin ilikisi ile biimsel dizgelerde teorem olan ve teorem olmayan koutluu, biimsel dizgelerde simgelerin rol, yinelgen yaplar, anlamn zmlemesi, nermeler hesab ve zen koanlar, TNT (tipografik say kuram), vb. birinci blmn konular (GEB). kinci blm ise (EGB) bilgisayar dilleri, beyin ve dnce, zihin, dizgelerin dna atlamak, kendine gnderme (self-ref) ve kendini yeniden retme (self-rep), insan dncesini taklit (Church, Turing, Tarski), gemite ve gnmzde yapay zeka, garip dngler ve dolak hiyerariler (RICERCAR) konularnda derinleiyor. Hofsadter nsznde yle diyor: "Tek bir tmceyle sylemek gerekirse, GEB canl varlklarn cansz zdekten nasl ktn syleme ynndeki ok kiisel bir giriimdir. Kendi nedir ve bir kendi bir ta veya bir amur kadar kendiliksiz bir eyden nasl kabilir?" (s.16). Bu yapit iyi bir sorgulama ve okuyan mutlu ediyor. Girmedii ilgili bir ok konu olmasna ramen... evirmenlere (Ergn Aka/Hamide Koyukan) ve Kabalc Yaynevine son yllarn bu yaynclk olay iin teekkr borluyum.

***
Morin, Edgar; Gelecein Eitimi in Gerekli Yedi Bilgi, Bilgi niversitesi Yaynlar, 2003
Bilgibilimin (epistemoloji) gnmz dnyasnda uygulamaya dnk yz ve sorunlarn irdeleyen bu kk yaptnda Morin, bilmenin krlklerini sraladktan sonra (kapal uzmanlama, zellikle sahte aklsallk), akla uygun bilginin ilkelerini temellendirirken balam, btn, okboyutluluk, karmaklk kavramlar zerinde duruyor. nsanlk durumunu amaca yerletiriyor ve kozmik kimlie giden yolu tanmlyor. Karmakln bilincinde olma anlamay renmekte nemli bir aama ve insan tr iin etiin de k noktas.

***
Bolles, Edmund Blair; Galileonun Buyruu. Ed. Edmond B.Bolles, TBTAK, 2000
Bilim yaznn, belli bir dizgesellik ve tarihsellik ierisinde dzenleyen yapt gerekten retici ve tatlar ieriyor. Hem bilim ve aratrmann yntemsel gelimesi rneklendirilmi oluyor, hem de bilimin kendini ifade biemindeki olaanst seyir izlenebiliyor. Ayrca okuyanda merak ve bilimsel serven duygusunu kkrtma gibi nemli bir ilev de gryor ba oylumlu yapt.

***
Said, Edward; K Ruhu, Ed. Tuncay Birkan, Metis Yaynlar, 2000

Said, iinde bulunduumuz ylda ld (2003). Yeni okuduum bu insana sayg duymamak olanaksz. 20.yzyln onurunu tayanlardan kukusuz. Temel tezi (arkiyat bat emperyal sylemi) eliik olmakla birlikte doru ve sarsc. Foucault etkisiyle sylemden, sylemin arkasndaki erkten sz etmesi tam da can alc nokta. Yazn kuram eletirilerine de ayn ruh sinmi... Her ey sylemdir ve sylem masum deildir. 80'li yllarda kaleme ald yazlardan bir derleme. Asl siyaset yazlarn (polemik) bulup okumal. Son bir gzlemde bulunmak gerekiyor. Gramsci ve Vico'ya gre, yorum bu sekler yatay uzam, ancak orada bulunan eylere uygun yollarla deerlendirmelidir. Ben bunu u ekilde anlyorum: Bizi hemen tek bir balang noktasna geri gnderen hibir aklama yeterli deildir. Tpk hibir basit baskn yant olmad gibi, birbirlerinden kopuk hibir tarihsel oluum ya da toplumsal sre de yoktur. Bu yzden, insann yapp etmelerindeki heterojenlik, ortaya kan sonulardaki ve ayn zamanda yorumlama beceri ve tekniklerindeki heterojenlie denktir. Otorite, dzen ve ayrm varolsa bile, insanlk tarihini dzenleyen hibir merkez, batan verili ve kabul gren hibir deimez otorite, hibir sabit engel yoktur. Sekler entelektel, bir yandan kutsal kkenin namevcudiyetini, bir yandan da tarihsel fiili gerekliin karmak mevcudiyetini gstermeye alr. te sekler yorum, dini namevcudiyetin fiili gerekliin mevcudiyetine dntrlmesidir.

***
Said, Edward; Freud ve Avrupal Olan. Ed. Christopher Bollas, Aram yaynlar, 2004
Said'in makalesi Freud'un Yahudilik mitine baknda Avrupal olanla olmayan arasndaki elikiyi zmlyor. zellikle ele ald Freud yapt Musa ve Tektanrclk. Bu tamamlanmam son yapitnda Freud, Yahudiliin kurucusunun Avrupa dndan, Msrl oluunu belirtmekte, Yahudi tezlerini sarsmaktadr. Said'in, her ey politiktir, yaklamnda salkl ve devrimci bireyler var.

***
Carr, Edward Hallet; Romantik Srgnler, iviyazlar Yaynlar, 2001
Arlkl olarak Herzen'in, sonra Ogarev, Herwegh, Bakunin, Dolgorukov, vb. nin Avrupa srgn yllarnn roman kurgusu ierisinde belgesel ve buruk bu yks, trnde bir klasik olmal. ok etkileyici ve retici bir yapt. Bir dnemin ve rzgarnn (romantizm) insanlarn yaamlar zerinde ne denli belirleyici olabileceinin de kant. Onlarn kiisel dramlarn, tarihsel dramlarndan ayrmak olanaksz. Carr bunu ok iyi yakalyor. Rus aydnlanmas iin mutlaka okunmal. eviri baarsz...

***
In, Ekrem; Adan Zye Ahmet Hamdi Tanpnar, Yap Kredi yaynlar, 2003
Tanpnar'n yaam ve yaptna belgeli, bilgili bir bak.

***
Wright, Elizabeth; Lacan ve Postmodernizm, Everest Yaynlar, 2002
Freud'u, feminizmin Freud (fallik) eletirisini eletiren yazar, fallik ilevin her iki cinste de ortaya ktn sylyor. Ona gre kadnn bir gstereni yoktur ve bu nedenle kadn maske aldatmacasna bavurmak zorundadr.

***
Bernheim, Emmanuele; Sustal, Can yaynlar, 1998
Gen kadn yazar Bernheim Fransz ve ksa romanlar ya da uzun ykler yazyor. Nitem ve betimi dlayan eylem kip ve kkl yaln anlatm yeterince ilgin, ama denenmemi deil. Onu gncel yapan ey, kadnlk durumunda snrdaki kaypakl olsa gerek. Bir de deiik anlatlarnda srdrd taknaklar (benzer olayrgs, tip, grnt ya da ayrntlar, bedensel s aray,vb.) tek bir eyi srarla yeniden anlatmay denediini dndryor. Buna, cinsellik ve zgrln, braklma kaygusunun yar bilinle, hatta istenmeden (masumca) yaanmas denebilir mi acaba?

***
Bernheim, Emmanuele; Onun Kars, Can yaynlar, 1998
Yine beklenenin dnda doalmcasna gelien bir cinsel aray... Doktor kadn, erkein ekim gcne kolaycack kaplr ve bedensel sy bulur, ayrca biriktirir. Yine braklmaktan korkar, bu nedenle de yeni bedenlerin yeni slarna aktr. ok da masumcadr her ey stelik. Korku izleklerine zg eytani bir alay var Bernheim'in yklerinde (zellikle amalanm). Bu ak.

***
Bernheim, Emmanuele; Cuma Akam, Can yaynlar, 1998
Yine bir rastlant (belki aray), yine erkek, yine erkek bedeninin ss ve ayn yk...Yeni olan sanrm, kadn kahramann tutumu. Bir geriye dne, nesnelemeye zlem ve bunun Fransa'da prim yapmas...

***
Wood, Ellen Meiksins/Foster, John Bellamy; Marksizm ve postmodern Gndem. Ed. E.M.Wood/J.B.Foster, topya Yaynlar, 2000

Yapt Wood/Foster derlemesi. Postmodernizm eletirileri ieriyor marksizm bak as ierisinde. E.M.Wood, Postmodern Gndem Nedir? derken, T.Eagleton postmodernistleri bir corafya ve tarih iine yerletiriyor. D. McNally ilgin almasnda dil kullanm ile snf savam arasndak somut ilikiye iaret ediyor. B.D.Palmer marksist meta-anlat yaklamn eletiriyor. Mera Nanda (Hindistanl) postmodernizmin bilim dmanlnn nc dnya asndan anlamn sorgularken; Kenan Malik, Fanon'a gnderme yaparak bat hmanizminden deiik hmanizmlerin olabileceini gsteriyor. Carol A.Stabile enfes yazsnda postmodernizmle feminizm ilikisini irdeliyor. Daniel Nugent Meksika'daki EZLN hareketine solun postmodernlik yaftasn yersiz buluyor. Frederic Jameson marksizm zerine be tez ileri sryor (ok nemli). Ve John Bellamy Foster sonsz tarihi savunmayla sylyor.

***
Getan, Engin; Hayat, Metis yaynlar, 2002
Getan kiisel deneyimleriyle harmanlad ruhbilimsel yaklamlarn yar bilimsel ve olduka tehlikeli-kaygan bir zemin zerinde aktarmay srdryor. Usu kavramam ve yaamam toplumumuz iin usd gizemselliin kimi kez aktan, kimi kez ok dolayl bir biimde nerilmesi bizi dnp dolap yine postmodernizmin belirsizlikler alanna brakyor. Ama yeter artk! Kiisel sylemde geerli grlen Getan biemi, genellemelerde (dolayl) gereinden ok kafa kartrc...

***
Getan, Engin; Kimbilir? Metis yaynlar, 1998
Getan parlak bilimsel bir gemiten sonra birikimini sorguluyor. Bana kalrsa acltesi (postmodern) sylem ve yeni dnya dzeni onu fena silkelemi. Bir aray yapt Kimbilir... Daha nce hi okumamtm Getan. yi ki de okumamm. nk kendisi o almalarn ok korteks ii buluyor. Onun peinde olduu ise Jung'un arketipleri, dounun dngsel zaman, kuantumun belirsizlik ve ngrlemezlii... Sonunda tm tan ve yntemlere bakaldrrsa ok amam. Ahmet nam'n bir baka rnei... (Belki de bir ok kiiyle hakszlk yapyorum byle yazarak.) Yazs boyunca dorulara arpsa da ok kaygan ve boktan bir yer zerinde durduunu dnyorum. Karlnda nerdiim kukusuz Cceloglu'nun yapay dizgesellii deil... Puslu mant irdeledii blmde yle diyor: "Bana da sorarsanz en iyi yol bir yerden bir yere gitmeyen yoldur, nk o 'yol'dur" (s.80) Getan'a gre mantkl olmakla saduyulu olmak farkl ey...

***
z, Erdal; Cam Krklar, Can yaynlar, 2001
2001'in ok beenilen bu yklerini ok tutmadm belirtmeliyim.

z kimseyi takmayan, ama piyasay (cinsellik) iyi kollayan 'profesyonellii' ile Trk yk geleneine bir ey katm saylmaz. Bir iki bulu belki, 'Ac'da olduu gibi...

***
Atas, Erendiz; Bir Yadnm Ryas, Can yaynlar, 2002
Atas'nn yapt neden bende gizli bir dkrkl yaratt? Ak demiyorum, nk epey ilerlediimde bile son dnemin en iyi romanlarndan birini okuduum kansn tayordum. Kurgudaki acl yetkinlik, birka yadrgatc (belki yanl) dil kullanmna karn etkili saylabilecek anlat, ikrlmalarn kadnlk yazgsyla tmlenmesindeki inandrclk vb.yi atlayp beni kukulandran ey, son dnemin yerletirilmeye allan beylik anlat kalplarna dn verii miydi? Hereyi kapsam alan iine alma abas okkatmanllk izlenimi vermesine ramen, okur asndan bir tutarszla iaret olabilir. imdilik, nem verdiim bir yazar olmasna karn, ona verdiimi geri alyorum. zleyeceim.

***
Atas, Erendiz; Genliin O Ykc Mevsimi, Bilgi Yaynlar,1999
Atas'nn roman ok katmanl bir zmleme ve sorgulama giriimi. Deneysel bir roman denebilir mi? Neden Trk roman son yllarn anlatm teknikleriyle bouarak geiriyor ve ierik-biim uyumsuzluunu gze alyor? Sanki nesnenin paralanmas bitirilmi de sra ruhlara gelmi gibi. Konumunun (cinsiyet olarak) hakll ierisinde gereken zeka ve duyarlla sahip Atas, dierleri gibi paralamaya, yok etmeye ve idie yakn duruyor. zkyma yaklayor. O kadar da deil ama. Herey de gnlmzce olamaz. Erkein iktidarna kadnn katksn (inanlmaz katksn) hep merak ettim. Erkein iktidarn sorgularken, hereyi erkee bulayp atee atmayalm, derim.

***
Yldzolu, Ergin; Geceyle Gece Arasnda, Alkm Yaynlar, 2004
ok sevdiim bir insan Yldzolu'nun sanrm ilk iir kitab, uzun sredir iir yazmasna karn. Ulustesi birikimi iirini ulusal snrn tesine tayor ve dil-ekin atmas bilinle seilmi bir kozmopolitizme, semecilie (eklektizm), yrt-yaptr'a (kolaj) neden oluyor. Bunu anlamak zor deil ama sonuta ikircikliyim. Behramolu'nun dedii gibi paral dnyann evrensel paral dili ve iiri mi bu, yoksa henz iir ire alamam bir Yldzolu elikisi mi? Trke iir olarak grmek istediimde iiri karyorum, ama belki bir st (meta)-dil, anlat olarak bakmak gerekebilir. Tevfik Fikret'e, bir lde Mehmet Akif'e, 40 kuann pek ok gerekci yazar ve airine onu balayan gl bir damarn da ayrmndaym. Yapbozumcu(skm), ama postmodern kesinlikle deil, bir iirden sz edebiliriz sanrm.

Kimi dizeler, deyiler, iirler esiz gzellikte ve duyarl, incelikli bir anlaka ve ahlaka iaret. Bu kadarn yakaladm. Kozmopolitizm Trke dil ii tutarll da etkiliyor ister istemez.

***
Yeldan, Erin; Kreselleme Srecinde Trkiye Ekonomisi, letiim Yaynlar, 2001
Erin Yeldan'n (Bilkent niversitesi hocas) almas doyurucu, enfes bir alma, zellikle de bak asyla beni kendine balad. Bir kere konuyu yalnzca birikim ve byme asndan deil, blm asndan irdeliyor ve aptalln ve aptallamann zrn kaldryor ortadan. Yani blm ilikileri belirleyici olarak alnmaldr (s.29) kincisi tarihselcilik... Gnmz kresellemesi ilkinden farkl olarak eitsizlik zerine oturuyor dorudan. 1970 sonras kreselleme, sermaye karn mutlaklatrp, nne dikilen her trl toplumsal, ynetsel, kltrel kstlamay akl d, adlkla sulamaktadr (s.24). (s.42'de 'kemalist brokratik kadrolar'n snf ulamlar (kategorileri) ierisinde yeralmas bir dil srmesi mi ola?) znde yk gelir, blmne karan devletin yeni ve uluslararasi finans aralarna (zellikle 1989'dan sonra) bavurarak byk sermaye karna dzenleme yapmas ve buna bal borlanma krizine, dayanr. Bir saptama gerei ortaya koyuyor: 1980'den sonra cretler, sabit sermaye, vb. herey piyasaya braklmken imalat sanayii karllnda dmek bir yana ykselmenin grlmesi. Sonu, sektrel tekelleme olgusu krlamam, mark-up fiyatlama yoluyla maliyetler tketiciye fazlasyla aktarlmtr. Trk imalat sanayi, dsal oklara, devletin gcn arkasna alarak n savunma araclyla kar koymu, kar marjlarn dier kesimler aleyhine arttrmtr. 4.blm, iktisadi artn 1980 sonras nasl yaratld ve aktarldn ve bu srete devletin roln ayan beyan ediyor. Bankaclk sistemi de bu fotorafta doru yerini alyor. Sorun, Trkiyenin, ulusal mali piyasalar yetersiz ve korunmaszken uluslararas speklatif sermayeye almasndan kaynaklanyor. Bankaclk, reel sektre kaynak aktarmak yerine speklatif finansman biimine yneliyor. Rantiyer tipin ortaya karak etkinlemesi gecikmiyor kukusuz. Son blm, 2000 krizini (arkasndan da ubat 2001 var) irdeliyor. Yeldan'n uyarlar ve ngrleri gereklemitir. Kur pas (sabit kur) Merkez Bankasnn esnek ve etkin roln azaltm, denetimi elinden karan kamu maliyesi ksa dnemli uluslararas speklatif sermayenin ykc etkisini nleyememitir.

***
Hemingway, Ernest; anlar Kimin in alyor, Altn Kitaplar Yaynevi, 1992
Mete Ergin'in olaanst gzel evirisinden okundu, ama kt bir baskda. Hemingway'in yklerinden yanaym, ama bu, zellikle bu romanndaki doruk anlatlar (zellikle i konumalara dayal, sevi ve politik zeletirileri aktaran) grmezlikten gelebilirim, anlam tamaz. Kukusuz yklerini bile aan anlatlar szkonusu bu romanda. Ama sanki yaptn anlat(c), yap sorunu var. Odak kaymas diyorum ben buna ve okuru alp gtren paylama ve srklenme duygusu sarsnt geiriyor kimi yerlerde. Bu, eviriyle ilgili bir sorun olamaz.

te yandan Hemingway'e zg etik (yiitlik anlats) bu romann omurgasn oluturuyor, bu yazarn solculuuyla ilikisiz bir ey, gazetecilii de bununla tam rtyor. Hemingway umutsuzlua adanm erkeke seimlerin ardndaki gsterili deil, gsteriten uzak, o biraz Amerikal buruk trajedinin yazar. Bu ite insan (okuru) alp gtren. Diyaloglarn yalnl ve yineleme de, sabitlenemeyecek bir dnyann insani bir etkinlikle (konumayla) sabitlenmesi gibi sonusuz bir abann gstergeleri. Bu roman Hemingway'i ve insanolunu anlamak iin kesinlikle okunmal, diyebilirim. Kusurlu bir bayapt. yilii burada belki de.

***
Hemingway, Ernest; Irman tesi; Varlk Yaynlar, 1965
Hemingway'in son ve tm birikimini, duyarln iine gmmek istedii (tm yaamn m demeliydim), ama baarl olduu tartmal roman, benim amdan zel ve etkileyiciydi. Yalnzca konumalarla ilerleyen, tm tinsel rpnlarn bu konumalarda yansd, dnyann en yaln ve en karmak yksnn bilgece betimi, bir ak yks. Ama akn yeniden yorumu, almas... Anl Merielli'nin gzel evirisinden, bu buruk yk Hemingway'i anlamak iin okunmal. Hemingway'i yapan bileim; av, kadn, (vahi) soyluluk, sava, vb. ince bir kymdan, zkymdan geiyor Irman tesi'nde...

***
Hemingway, Ernest; htiyar Balk, Varlk Yaynlar, 1967
Tamamlanm, bilinen son yapt, uzun yk, htiyar Balk belki de yaratsnn da doruu. Hemingway'in insana bitii en temel snama (insanlk snav) av ve av'n karsnda insann duruu, bu yaptnn da ana konusu. Byk bir anlatc, byk bir kurgu ustas Hemingway. ki evirisi de gzel. Orhan Azizolu (Varlk), lk Tamer (Sosyal).

***
Hemingway, Ernest; Gne Gene Doar, Hayat Neriyat yaynlar, 1971
Hemingway okumas. Bu nemli klt romanyla buluabildiimi sanmyorum. Onun, yaamn karsnda duran savac erkek tutumu batan soutuyor beni. nsan (erkek) snav veriyor ve verdii srada mutlu. Dierleri, seyirci olanlar ryenler yalnzca. Bir rme ve anlatamama tankl Hemingway'in roman. ok etkilendiimi syleyemem, gc yaznsal deil, daha ok temsil gcnden geliyor olsa gerek. Hemigway olaanst bir konuturmac. Anlatm eylemli ve eylemci.

***
Hemingway, Ernest; Silahlara Veda, Altn Kitaplar Yaynlar, 1969
lk Tamer'in gzelim evirisinden artc bir Hemingway sava roman. zyaamyksel bir anlat. Gerekte romann iki katman var. Sava ve ak. Birinci yar sava, ikinci yar ak nceliyor. Bana kalrsa sradan ak yksn anlaml klan da sava ve kendine zg iddeti. Ama Hemingway yle sanyorum ve hereye karn, bir kez ortaya ktktan sonra sava bir erkekler oyunu olarak grebilirdi, eer bu sava kitlesel, kimliksiz, birinci byk sava olmasayd, znelerin azgnca davurduu bir avclk oyunu olsayd. Byle olmad iin savaa bak ve orada grd ey, belki istemeden sava hakknda sylenmesi ve bu biimde sylenmesi gereken ey...Kitlesel kymda birey bir anda hileniyor, yokoluunu tasarlyamyor, nceden yaayamyor, kendi korkusunu yaayamyor. Hemingway bence kendi kiiliini ayor bu romanyla. nk bir sonraki roman Afrikann Yeil Tepelerini okudum. Orada(ki savata) Hemingway kendi oluyor, baryor kendiyle. Bir Amerikal o. Ikinci blm ayr bir katman. Hollywood'vari bir sava fonunda ak yks. Hznl deil, hzne iliik... Hemingway yle sanyorum, dnyann en byk syleme (diyalog) yazclarndan... Evrensel bir katk diyebilirim. Kiilerini onun gibi konuturabilen bir yazarmz var m acaba?

***
Hemingway, Ernest; gal stanbulu ve ki Dnya Sava (BE 10), Bilgi yaynlar, 1988
Yapt Hemingway'in gazetecilik rnlerinin derlemesi. inde, 1922 igal stanbul'undan, 1923 Lozan'dan, 1937 spanya Savandan, 1922 Paris'inden (Paris Bir enliktir), 1923 Almanya'dan,1943 Fransa karmasndan (2. Dnya Sava, Dunkerk miydi?), 1944 sonras Kba, Afrika vb.den gazete yazlar(olduka kiisel gzlemler, notlar, yorumlar) yer alyor. stanbul'u doru grdn syleyemem bu Batlnn, bana kalrsa yanl grd ve bakalarnn da byle grmesini salad. WASP'n arkada, derinde bir yerde baktn duyumsuyor insan. Bence Hemingway nce Afrika'da, daha ok spanya'da, ardndan Kba'da kendisi oldu. Sava (merte olan sava) sevmekle, savatan nefret etmek arasnda i atmalarndan Hemingway dili, biemi dodu. Bu biem belki Amerikan yaznnda (nedenleri var) ok az yinelendi, nk yaamn oyuna koymanin byleyici dehetini ok az insan gze alabilirdi. Bu dilden bence yeryznn ideolojik erkekil doalar bir yana, en gzel ykleri ortaya kabildi, romandan ok.

***
Hemingway, Ernest; Ya hep Ya Hi (BE 9), Bilgi yaynlar, 1988
Tark Dursun K.nn nefis evirisinden (sanki Hemingway Trke yazm gibi) KbaAmerika, insan, silah kaakl, iddet, cinayet, baka deil byle olmaya ilikin yazgsallk, yine de denemek, iyi ve ktde mutlak dlamak, vb. zerine srkleyici bir Hemingway roman. Keyifle okunan, bieminin doruunda ama ierik olarak Hemingway gerisinde Ya Hep Ya Hi, belki ok gzel bir Hemingway yks olabilirdi.

Harry kukusuz tandk ve salam bir tip. Hemingway'den en azndan birey tayor: Kazanmak iin vuracaksn. Ya avc, ya av olursun. Fazla bir seimin yok. Bu roman Hemingway poetikasnda deneysel bir alma da saylabilir. nk hibir baka anlatsnda denemedii bir eyi burada deniyor, anlatm tekniinde, yazar, anlatc alarn blmlerde deitirerek oklu bak as salamaya alyor. Kukusuz ondan sonra bu tekniklerin yetkin rneklerini okuduk. Hemingway'inki bir deneme...

***
Hemingway, Ernest; Afrikann Yeil Tepeleri (BE 2), Bilgi yaynlar, 1992
Fatma Aylin Satr evirisi. Bir de Varlk Yaynlarndan Filiz Karabey evirisi birlikte karlatrmal okundu. Satr evirisi hem daha iyi, hem de 4 blm de ieriyor, yani tam eviri. Varlk sanrm 3. blm baskya almyor. Neden? Kitabn arka sayfasnda ilgin olmad iin aklamas var ki, bu yaklam hi ho deil (3.bask, 1959), ayrca da blm dier blmlerden daha az ilgin deil. Asl nedense Hemingway'in bu blmde Trkiye Cumhuriyeti kuruluuyla ilgili sevimsiz bir iki yargda bulunmas. Bence Varlk Yaynevi 1955'den itibaren bu nedenle yapt eksik basyor. Son dnem yaptlar arasnda yer alan Afrika'nin Yeil Tepeleri tam hemingway'e zg bir anlat ve hesaplama, zyaamyksel bir anlat. Orada yazn dnyasyla hesaplayor yazar ve kendisine yneltilen olumsuz eletirilerle, kadn-erkek doas ve bireysel yaklamnn erkekil vurgusundan kaynaklanan uyumsuzluu ile bouuyor, tpk dii iin savaan srnn egemen erkei olmak ve byle grlmek istiyor. Av onun iin srekli bir erkekleme riteli, bunu kars dahil herkese anlatabildii konusunda grnrde bir oydama varken, gerekte Hemingway bu umutsuz abasnda her zaman sonuna dein yapayalnz... Burada hakl olarak daha gl bir erkee kaptrlan diinin av katharsisi ile yeniden kazanlmas, sahiplenilmesi anlatlyor. Feminizm Hemingway'i nasl deerlendirdi? D.H.Lawrenceda olduu denli sert mi yaklat?

***
Hemingway, Ernest; Kazanana dl yok (BE 5), Bilgi yaynlar, 1995
Hemingway'in yklerinin Trkedeki yazgs ilgin. Hemen hemen tm ykleri deiik derlemelerle Trkeye kazandrlm. Bir kitapta evrilmi yk dierinde karnza kyor, ya da yok. Hemingway'in ykleri toplu olarak baklrsa bayapt olarak nitelenebilir. Ben en ok sevdiklerime iaret edeceim: Dnyann Bakenti Frtnadan Sonra Temiz ve Aydnlk Bir Yer Dnyann I Denizin Deiimi (Olaanst gzel bir yk) Hi Olamayacanz Gibi Isvire'ye Selam (deneysel bir yk) Kumarbaz, Rahibe ve Radyo Babalar ve Oullar

***
Hemingway, Ernest; Klimanjaronun Karlar (BE 3), Bilgi yaynlar, 1999
Yine olaanst bir ykler demeti, Aziz stel/Nee Basman evirisinden. Hemingway, sanrm yk kitaplarndan birinde, her yksnn giriine gazetecilik yazlarndan ksa pasajlar ekliyor. Bir anlam olmal. Belki ortak kahraman Nick=Hemingway'dir bunun nedeni.yklerde benim setiklerim: Klimanjaronun Karlar Michiganda (olaganst gzel) Kzlderili Kamp Doktor ve Doktorun Kars Gnlk Esinti Bay ve Bayan Elliot Yamur Altnda Bir Kedi Mevsim D Bizim Peder

***
Hemingway, Ernest; Klimanjaronun Karlar, Milliyet+Varlk Yaynlar, 1995
Bilgi Yaynevi'nin Klimanjaro'nun Karlar basksnda olmayan ykler: On Kzlderili Yine Uzanm Yatyorum Kanarya (olaanst gzel) Baka Bir lkede (bir kk bayapt) Beyaz Fillere Benzeyen Tepeler (Olaanst)

***
Hemingway, Ernest; Hikayeler, Kpr yaynlar, 1970
Mehmet Harmanc evirisinden olaanst ykler (Dier yk derlemelerinde olanlar hari): Bir Seyin Sonu Askerin Dn (Sava kart, olaanst bir yk) Katiller Che Ti Dice La Patria? Sradan Bir Soruturma (Olaanst gzel) Bir Alp Masal Dv

Hemingway, Ernest; Kadnsz Erkekler, Adam Yaynlar, 1995

lk Tamer'in nefis evirisinden Hemingway ykleri. Hemingway'i Trkeye evirmek sanrm kolay (?). Dier derlemelerde bulunmayan yklerden bir seme: Yenilmeyen (Olaanst bir matador yks) Elli Bin Papel Bir Kovalamaca Yars (Olaanst gzel)

***
Hemingway, Ernest; Denizin Deitirdii, De yaynlar, 1985
Memet Fuat'n ok gzel evirisi. Yapttaki ykler dier yk derlemelerinde yer ald iin burada seme yapmyorum. Ama bu gzelim ykleri ncelikle Memet Fuat, lk Tamer evirilerinden okumak gerek. Hemingway 1898'de Illinois'de dodu. 1953: Pulitzer 1954: Nobel 2 temmuz 1961: Idaho lm (intihar)

***
Caldwell, Erksine; Geride kalan Yllar, Varlk Yaynlar, 1954
Caldwell'in kendi yazma deneyimini ve yazsnn kaynaklarn, okurlarnn sorularn da yantlama amal olarak, anlatrd Trkede ksaltlm yapt, gerekci ve solcu Amerikan yazar kuann tipik rn. Her adan tipik: Yazar oluturan toplumsal kaynaklar, bunlara yazarn verdii tepkiler, Amerikan sertliinden doan ufuk ire eletirinin yozlama eilimi, vb Dizge Steinbeck'i, London', Caldwell'i bence bir biimde yola getirmi (bu yazarlarn suu deil, benim de ok sevdiim yazarlar bunlar). Yitik kuak'ta (Fitzgerald, Hemingway'de pek baarl olduu sylenemez sanrm dizgenin, yoksa sylenebilir mi?) Sonuta yararl, nemli bir an Caldwell'inki...

***
Caldwell, Erksine; Ttn Yolu, Varlk Yaynlar, 1964
Yapt iki eviriden okundu: Varlk basks M.Zeki Glsoy'un, Halk El Sanatlar basks ise Vahdet Gltekin'in. kisi de baarl saylabilecek eviriler. Caldwell'in ABD Gneyinin beyaz yoksullarnn gndelik diline zg giz, vurgu, argo, vb. zellikleri az ok yanstlmaya allm. Tiyatrosal uzam zerine romanlarn kuran Caldwell'n yapt bu nedenle oyunlatrlmaya ok uygun (yle de olmu). Ttn Yolu ilk byk Caldwell baars. ykleriyle daha yeni yeni tannyordu.

1932'de yaynlanan roman ayni zamanda bir tokatt ve anlatlana inanlmad iin Caldwell Gneyi bir dizi rportajla belgeledi 10 yl sonra. Caldwell'n insanlar kendini anlatmda gstermeyen bir karikatrletirmenin, ac yerginin ularda yorumlanm tipleri. Etkileri buradan. Glmece duygusu da ayn noktadan fkryor. Ekinsel (kltrel) donanmlarndan geri basan insan(olu) hayvanlayor Caldwell'de. Ama bence hayvandan daha da aa bir noktada demirliyemiyor bile. nemli olan bunu konformist noktamzdan (ayrcalmzdan) biz okurlarn kabul edebilmesi. Caldwell'n tekniine bal olduu kadar, bilincimizin arketipler konusunda karanlk noktalarmzda Caldwell' dorulamasna da bal olsa gerek (bu) durum. nsana tuttuu ayna dayanlr gibi deil ve kmsenmi Caldwell'in byk deeri de, insanolunun nereye dein alalabileceine ilikin ikna edici iaretleri drste verebilmi olmasnda tm yaptlaryla.

***
Caldwell, Erksine; Din Ticareti, Varlk Yaynlar, 1968
Evrensel zbk tipini Caldwell Amerikan Gney Tarasnda sahte din adam ile yeniden yaratyor. Caldwell'n yakn (dogrudan) tanklnn rn olan etkileyici yapt iyilik ve ktln en ilkel yaama koullarnda nicel ve nitel olarak ne derece yalnlaabileceinin de kant. Caldwell'n evreni minimalist bir evren. Doal gereksinimlerine indirgenmi insan herhangi bir deeri tayamyor, genellikle kendi doasnn bile gerisinde kalyor. Caldwell'n tm anlatlarnn en belirgin zellii Amerikan olular, Amerikallklar. Amerika'ya balamak iin Caldwell kesinlikle es geilmemeli.

***
Caldwell, Erksine; Bir Garip Zenci, Varlk yaynlar, 1975
Twain'vari tara yaamndan bir ocuun tanklyla an-izlenimler olarak kurgulanm bu uzun yk ho olmasna hotu, ama inanlmaz dizgi yanllaryla (baka bir basks bulunabilir) kitap okunmazlam. Yine Caldwell'n uzam, insanlar, konumalar, eyleme kar gevek durular.

***
Caldwell, Erksine; Temmuz Vakas, Varlk Yaynlar, 1951
Caldwell'n bir baka byk ksa roman. Amerika'nn derinliklerine (insann derinliklerine) bir baka yolculuk. Sanrm Caldwell ABD ve Avrupa'da derinlikten yoksun, s bulunmu, o nedenle ikinci snf yazar olarak deerlendirilmi. Bundan kukuluyum, en azndan iki sava aras yaptlar asndan. Temmuz Vakas rklk sorununu kimseyi yceltmeden, zellikle aalamadan, olduu gibi veren gl anlatlardan. Koullu, nyargl Caldwell tipleri kendileri gibi yapp ediyorlar. Caldwell kck karlardan ne byk toplumsal devinilerin doabilecei konusunda gl bir gzlemci.

Onun en deerli yani yle sanyorum tankl ve deerler arptmasn hep kenarda tutabilmesi. O aklamalar anlatsna katarsa hereyin ve herkesin hakl olabileceini biliyor. Minimalizmi buradan (geliyor) zaten... Bu bir tutumdur. Okura sayg diyorum ben buna.

***
Caldwell, Erksine; Belal Yer, Oda Yaynlar, 1981
Belal Yer yine Caldwell'in kapanm bir fabrikann isizlerini konu ald, yoksulluun tm deerleri hilediini kantlad bir baka etkileyici roman. Acaba Caldwell'in hilenen deerler dizgesi Caldwell asndan, savunulabilir deerler mi? Yanllk nerede? Deerler nasl, nereden sorgulanmal? Matematiksel kesinlikle yoksulluk bir deerler istifas getirir mi? Caldwell bence insanlarn pek de yzlemek istemeyecei bir soruyu srarla (tekrar tekrar) ele alyor.

***
Caldwell, Erksine; Allaha Adanan Toprak, Remzi Yaynlar, 1949
Daha sonra Tepedeki Ev'i okumasaydm belki de Caldwell'n en iyi roman derdim bu kitap iin. Ty Ty Walden'in kendi arazisinde oullaryla birlikte altn araynn trajikomik yks ABD'de yarg konusu oldu. Acaba cinsellik boyutu mu, ii direnii miydi yargya giden tartlabilir. Ama bence romann nemi tezinden geliyor. Damat Will'le simgelenen irade gc, istem akn yasasna dnyor ve yceltiliyor. Ty Ty'n kzlarndan biriyle evli ve dier iki gzel kz ve geliniyle de yatan Will iin, kzlar; 'hi kimse bizi byle istemedi', diyorlar. Bilge Ty Ty bu tezi dile getiriyor. Gzellie tapnmal, onu arzulamal ve aklamal. Bu.

***
Gktulga, Fahri Celal; Btn Hikayeler, Ed. Mustafa Baydar, Cem Yaynlar, 1973
Ruh hekimi Fahri Celal'in tm ykleri: Talak-i Selase, Kna Gecesi, Eldebir Mustafendi, Avurzavur Kahvesi, Rzgar, Portreler. Trk yazn iinde bir yer edinip edinmedii konusunda kukuluyum. Ama Orhan Kemal'lere yolu aanlardan olabilir. Diyalog, yaamdan sahneler, sokaktaki insan....Yer yer ok baarl ykler de szkonusu.

***
Atay, Falih Rfk; ankaya 1,2,3,4,5, Cumhuriyet Yaynlar, 1999

Bu Cumhuriyetimizin nemli yapt iin ok ge bir okuma... Duyarl, okulu ve iten. Kuruluun somut, etkileyici yks. Ders kitab olarak okutulmalyd.

***
Atila, Fatih; l Canlar, Can yaynlar, 2003
Fatih Atila'nn Sivas Olaylarn odaa alan iburkucu roman ulusal snrlar aan bir duyarlk getirmekle kalmyor, eriat bir kalkmaya da indirgenemeyecei ynnde yaklamlar ieriyor. Yaln bir dil, yaznsal tad eksiltmi diyebiliriz. Ilginti. Gogol'e, Pukin'e gndermeler szkonusu.

***
Anda, Feridun; Adalet Aaolu Kitab, Trkiye Bankas Yaynlar, 2000
Aaolu'nun poetikas dorudan ya da dolayl olarak ortaya kyor bylelikle ve bu, sorular hazrlayan Anda'n baars deil. Aaolu'nu ilk selamlayan ve yceltenlerden biri (bir okur) olarak Bes Kii'den sonra onunla yollarmz ayrld. O da sylemi (tarihsel) gerein yerine geirerek arpk bir bak as iine yerleti. Bence Trk yaznndak postmodernizmin ncsdr ve Orhan Pamuk, Ahmet Altan, vb. ile srmtr. Kendi kiisel tarihindeki 'yersizlii'ni ulusal tarihe genellemekte ok tezcanl davrand Aaolu. Biraz onda Halide Edip'in doyumsuz, isterik rasn (karakter) grr gibi oluyorum. Fikrimin nce Gl dzeyinde (belki Bir Dgn Gecesi) bir daha rn veremedi. Bir Dn Gecesindeki Aysel'in (akademisyen ve cumhuriyet kuandan) 68 kuandan bir rencisinin altna yatmasndaki arma vurgusu bana komik geldi nedense (s.65)

***
Savater, Fernando; Yaam Sorular, letiim Yaynlar, 2001
Savater'in bu felsefeyi genlere sevdirmeye ynelik nefis yapt neden felsefe sorusunu yantladktan sonra lm'le balyor anlatsna. Us'dan ben'e, simgeden evren'e, zgrlkten doa'ya, toplum'dan gzellik'e ve oradan zaman'a bir yolculuk yapyor. Bir tek alnt: "Niin, iinde bulunmadmz lm, bizim iin, iinde bulunduumuz yaamdan daha nemli olsun?" (s.298)

***
Naci, Fethi; Reat Nurinin Romancl, Olak Yaynlar, 1995
Kendisine, emeine byk sayg duymakla beraber, Trk Yaznnn (akademi ii ve d) Fethi Naci'ye yargl ve yazgl olmasn hi bir zaman sindiremedim. Fethi Naci, Trk yaznnn kaba (vulger) bir indirgemesi. Beylik yarg cesareti sanrm yldryor. Birikimsizlii cesaretini oaltyor ve bu da yaygn korkunun kayna... Trk yazn eletirisi geleneinin haydut bireimi (sentezi) Naci bana kalrsa.

Trkiye'de ne kadar futbol varsa o kadar edebiyat var, demesi doruydu ve ondan beklenirdi. Gerekcilie giden yolda iyiniyetli, ama yetersiz bir Gntekin portresi var onda. Vahi kapitalizme kar, ama sevgi, efkat, iyilik, vb. kavramlara snan bir Gntekin. Yani toplumcu deil. Toplumcu olmayan yazar iyi olamaz m ya da tersi... HARABELERN E (1918): Melodram arlkl, ilkel bir roman (s.27). GZL EL(1920): Zayf, parampara bir roman...(s.40) ALIKUU(1922): Okurun nabzna gre erbet veren ilkel bir roman (s.76) DAMGA(1924): Sradan...En zayf romanlarndan biri... (85) DUDAKTAN KALBE(1924): Pembe dizi iin elverili...(s.103) AKAM GNE(1926): lk 6 romanndan en baarls..(s.105). Hala gen ve diri...(s.116) BR KADIN DMANI(1927): Mektup biiminde tek roman...Balzac'n Yeni Gelinin Anlar'ndan esinlenmi...(s.127) YEL GECE(1928): Edebiyat asndan baarsz, bildirisi bakmndan tutarsz...(s.137) ACIMAK(1928): ematik bir roman (s.140). Brokrasiye ynelik eletirileriyle bugn de okunabilir...(s.148) YAPRAK DKM(1930): lgin, ama baarl olduu sylenemez. Basit...Kolay bir kurgusu var. (s.151) KIZILCIK DALLARI(1932): Kiilerden ok tipler var...Unutulmaz, nefis bir rportaj...Belgesel nitelikle yaayacaa benzer. (s.159) GKYZ(1935): Her Trk aydnnn kendisiyle hesaplamas iin bu roman okumasnda yarar var (s.169) ESK HASTALIK(1938): lgin, ama az tannan ve okunan...(s.187) ATE GECES (1942): Reat Nuri'nin en gzel ak roman (s.187). En gzel roman (s.202) DERMEN (1944): Reat Nuri romanclnda nemli bir yeri yok (s.204) MSKNLER TEKKES (1946): reat Nuri'nin en baarl romanlarndan biri (s.206). nc blmdeki romanc yanlgs olmasayd Trk romannn en nde gelen rneklerinden biri olurdu (s.208). KAVAK YELLER (1950): Betimleme, eletirinin ta kendisi (s.220). Gereksiz ekle (2.blm) dolu (s.235). Reat Nuri'nin roman yaps diye bir sorunu yok (s.239). Reat Nuri'nin kolay kolay eskimeyecek romanlarndan...(s.243). KAN DAVASI (1955): Roman yapsndan yoksun, biem birliinden de...(s.245). SON SIINAK (1961): nkilaba bir at (s.277).

***
Naci, Fethi; Bir Hikayeci: Sait Faik, Gerek Yaynlar, 1990
Fethi Naci'nin Sait Faik'le ilgili ilgin bir saptama da yapan derme atma almalarndan biri daha. Naci'de holanmadm, dizgesizlii. Birka parlak bulu herey demek deil. Sait Faik'i satr altna yatrp ilk ve sonraki Sait Faik diye ikiye blnce kendisi ve benzeri okurlar epeyce rahatlyor olmal. Sait Faik eletirisini bulmu deil hala bence.

***
Kazan, Frances; Halide Edip ve Amerika, Balam Yaynlar,1995

Halide Edip'in Amerikan dnyasyla ilikisini anlatan ve ok da ilgin bilgiler eleveren bu doktora almasnn ne sylemek istedii (tezi) biraz bulank.

***
Xingjian, Gao; Ruh Da, Doan Yaynlar, 2002
2000 nobelini alan inli (?) yazar Xinglian'n ilk roman (1995). Bir yanyla byk, kendini tmleyen; dier yanyla da sradan, kendini srekli zen bir roman Ruh Da. Byk esinler tar gibi grnrken okurunu srekl yanltan dnek bir yaps var romann. Roman oluturan paralar okurun in dnyasna ilikin esiniyle tmlenebiliyor ve yaptn yazgs bu esine bal. Bylece resimsel imge yaptn temeline oturuyor (kurucu imge). Gao ayn zamanda ressam. Ve in'in grkemli e ve ardzamanl yks (mitolojiler, anlatlar, dinler, uydurulmu ykler, corafya, aray, kutsal dalar, slaleler, kltr devrimi, ykmlar, vb.) bir armlar ve kurgular zinciri ierisinde kiisel iedaln, isel arayn blk prk yksne dnyor. te yandan acl, Bat insan ilikileri modeli de genel yknn ierisinde yazarn kiisel (ben-sen-o yanstmalar ire) servenine ekleniyor. Olmayan yerini arayan (Ruh Da) bir tr olumsuz (negatif) Ahab, Gao Xinjian. Ne doulu, ne batl... Ama sanki Batnn kendisinden ne beklediini anlam...

***
Gamov, George; Bay Tompkinsin Servenleri, Evrim Yaynlar, 1998
Gamov'un baz bakmlardan eskimi yaptnn amac, modern fizik kuramlarn halka ykleme tekniiyle anlatmak... Ama lek ve yk biraz abartl tutulunca renilmesi gereken ey arada biraz ezilmi gibi... Sevdiimi syleyemem.

***
Myerson, George; Ekoloji ve Postmodernizmin Sonu, Everest Yaynlar, 2004
Gnmzde ekoloji ve kresel evre balamnn getirdii yeni byk anlatnn postmodern sav rttn ileri sryor Myerson hakl olarak. nemli bir yaz.

***
Ritzer, George; Toplumun McDonaltlatrlmas, Ayrnt Yaynlar, 1998 Ritzer'in McDonaldlamay kapitalist retim ve pazarlamann yeni bir grnm (?) olarak ele almas ve eletirmesine katlyorum ama sonrasna, postmodernist-yar mistik aklclk eletirisine buradan geiine fena tutuluyorum. Eh, McDonald 'akln tezahr' olunca (ama

hangi hokus pokusla oluyor bu?) McDonald bahanesiyle vur abal akla. Ayrnt Yaynevinin ilevi bu: solcu saclk. Byk lde Weber'in akln baskc temsili olan brokrasi eletirisine yaslanan ABD'li Ritzer, snf ve ideolojiler st (!) bir salgn gerek konusunda herkesi uyaryor. Hatta giderek akl=nazizm=bilim gibi eitlikler de kurmaktan geri durmuyor yar gizli. Akln nitelikleri eer verimlilik, hesaplanabilirlik, ngrlebilirlik ve denetimse ite McDonald! Ama her niteliin kendi kartn, akln akldy barnda yuvalamas kanlmaz. Ritzer bu sre byyerek srecek diyor umutsuzca. zm iin yerel, bireysel seenekler zerinde durmas ok doal. zsaygsn korumaya alan zgr (!) direnii...Hepsi bu. Anlalan yel gl esti ve Marx'n geri-tesine drd birounu. Kowinski, ilerinde her zaman fast-food restoranlar bulunan alveri merkezlerinin, insanlarn modern "tketim dinleri"nin ibadetini yerine getirmek iin gittkleri modern "tketim katedralleri" olduunu ileri srer. (27) McDonalds modelinin baars, birok insann srprizlerin daha az olduu bir dnyay tercih etme noktasna geldiini dndryor. (36) Zamanla ka yollarnn kendileri de aklclam (...) (51) Otomobil ihtiyalaryla banliy sakinleri, fast food restoranlar iin doal bir oluumdu ve hala da yledir. (60) Gerekten verimli ve gerekten ucuz deilse, o halde McDonaldlatrma, daha zele inersek fast-food restoran insanlara ne verir? Neden dnya apnda bu kadar baar kazanmtr? Bunun bir nedeni , McDonaldlatrmann verimlilik ve tutmluluk yanlsamas yaratmasdr (185)

***
Corm, Georges; Dou-Bat Hayali Krlma, Metis Yaynlar, 2003
Dou-Bat sorunsaln postmodern paradigma ierisinde akl dmanl yaparak irdeleyen bu Lbnan eski bakan yanl sularda yzyor.

***
Jean, Georges; Yaz nsanln Bellei, Yap Kredi Yaynlar, 2002
Byk holukla okunan, Yaz'nn insan gemii boyunca servenini, bol grnt eliinde sunan yaptn Fransa'da zgn basks 1987'de yaplm.

***
Bessiere, Gerard; sa beklenmedik Tanr, Ed. Orun Trkay; Yap Kredi yaynlar, 2001
Son derece retici bir kitap...Hristiyanlk ve sa hakknda bir ey bilmediim ortada... zellikle kitabn Tanklklar ve Belgeler blm ok iyi... Zengin grsel malzeme...

***

Nerval, Gerard de; Aurelia: Rya ve Yaam, Cumhuriyet Yaynlar, 2001

Kendini kpr zerinde asan Nerval'in lgn dlemlerinin tankl, sanrlar, dn yaamla birbirine karp eridii izgi...

***
Deleuze, Gilles; Proust ve Gstergeler, Kabalc Yaynlar, 2004
Deleuze'n bu sk Proust okumas (belki de bylesi parmakla saylacak denl azdr ve zorlandm) yaptn tmne dnk bir zmleme saylmasa da gerekte olmayan kilitini bulgulama giriimi saylabilir. Proust'un yaptna, yntemini aratrmasnn (yaptnn) sonunda ortaya karan bir felsefesel raklk sreci olarak bakan Deleuze, sosyete (bo), ak, duyumsanabilir nitelik ve izler (daha somut), sanat gstergeleri avclyla Platon'un idelerine, z'lere ulamak deil, bu zleri ortaya koymak, karmak ynndeki Proust raklnn (aray) gerekte bellek, hatta istemd bellek aray deil bir hakikat aray olduunu belirtiyor bata. te yandan kayp zaman yalnzca gemi zaman deil, boa harcanm zamandr da. 'Kahraman belli bir anda belli bir eyi bilmiyordu, daha sonra renecekti'(11). Gstergeler dizisi zerinden aray ise sarmal bir devinimdir, ncekini ierir ve aar. Sosyete gstergeleri ii bo, biim gtergeleri iken, ak gstergeleri seven ve sevilen asndan farkllatrc zorlamasyla kuku ve kskanlk yaratr. Cinsiyet atallamas da akn bir dier ktsdr. Ak gstergeleri sakladklar eyi gizleyerek yalan' dourur ve yaylan aldatc gstergeler (bizi dlayan dnya) gomorra'y getirir. Sodom'u bir baka iliki balamnda tersinden okuruz. Duyumsanabilir gstergeler kendi ilerinde yeterli olmasalar da, bo da deildirler. Maddidirler (ne yazk ki). Aray onlarla bitmez, araclk ederler, tarlar. nk maddi anlam canlandrd ideal bir z olmadan hi bir eydir (21). Deleuze Proust'a zg hakikat araynn kendisini istemd gstergelerde ele verdiini belirtir. Hakikat dncedeki bir iddetin sonucudur. Apak ve uzlamsal anlamlamalar asla derin olamazlar (24). Hakikat aramak aslnda yorumlamak, deifre etmek, aklamaktr (25). renme, her zaman nesnel ieriklerin zmsenmesiyle deil de, zamann boa harcand gstergeler araclyla olur. (30). Soru: boa harcanan zamandan, kayp zaman'dan hakikat nasl karlabilir? (31). Neden bunlar Proust'a gre 'akln hakikatleri'dir? Sosyete gstergeleri kayp zaman art koar, ak gstergeleri kayp zaman kuatr, duyumsanabilir gstergeler kayp zamann tam ortasnda zaman yeniden yakalamay salar, sanat gstergeleri ise tm dier zamanlar ieren yakalanan bir zaman, asal zaman verir (33). Yakalanan zaman ise boa harcanan, kayp zaman etkiler. Gstergenin nesneden tryormu gibi grnd ilineksel ba yanlsamadr. Nesnenin dkrklnn stesinden znenin telafisiyle geliriz (44). Sosyete, ak, duyumsanabilir gstergeler bizlere z veremez, yaklatrrlar. Bizse her zaman nesnenin tuzana, znelliin ana deriz. zler yalnzca sanat dzeyinde anlanr (ve sonuldur-yaratlm). Ama bir kez ortaya ktlar m tm dier zleri etkiler (yerinden oynatrlar), nceden canlandklarn, orada olduklarn reniriz. (46). Hayatta karlatmz btn zler, sanattan farkl olarak maddi gstergelerdir (49). "Ancak sanat araclyla darya alabiliriz, bir bakasnn, bizimkiyle ayn olmayan bu alemde neler grdn renebiliriz; aksi takdirde bu alemin manzaralar, aydaki grntler kadar bilinmez olurdu bizim iin. Sanat sayesinde bir tek dnya, kendi dnyamz greceimize, eitli dnyalar grrz; zgn sanat says ne kadar oksa, bize ak olan dnyalarn

says o kadar oktur ve aralarndaki fark, sonsuzlukta dnp duran dnyalar arasndaki farktan byktr" (Proust, Yakalanan Zaman,s.203). Sanatn yakalad, ebedilikle zde, zn iinde sarl biimiyle zaman'dr ve onu yakalayan sanat-zne'dir. Yalnzca sanat yapt zaman bize tam anlamyla yakalattrabilir (54). stemd arketipler ve bilind temalarn nemi buradadr. Sanat maddenin hakiki bir dnmdr. Madde orada manevileir ve maddenin bu dnm ilemi, 'slup'la koparlamaz biimde birlemitir. z dnyann bir douu, slup ise insan deil, zn kendisidir (56). Sanat yapt: slup olarak gstergenin, z olarak anlamn zdelii... Bu nedenle sanat, dnyann gayesi ve ran bilind hedefidir (58). Hayattan stn olan sanat, istemd bellei temel almaz. mgelemi ve bilind figrleri bile... Sanat gstergeleri zlerin yetisi olarak saf dnceyle aklanr (62). Bergson'un gr Proust'unkiyle sre deil, bellek dzeyinde rtr. Gemis olup bitmi bir eyi temsil etmez, tersine yalnzca olmu ve imdi olarak kendisiyle birlikte varolan bir eyi temsil eder (65). Proust'un sorgusu buradan srer: kendi iinde korunduu biimiyle gemii kendimiz iin nasl kurtarabiliriz? (66). stemd bellekte temel olan, iselletirilmi olan ikin farkllktr. Olup bitmi olan btn gemiten, olmu olan btn imdiden daha derin gemiin kendi iindeki varl. "Saf haldeki kk bir zaman dilimi", yani yerelletirilmi zamann z (68). stemd bellein duyumsanabilir gstergeleri sanat gstergelerinden daha aadadr, gsterge ile zn kusursuz zdelii kaybedilmitir. Bizi sanata hazrlamak iin hayatn abasn temsil ederler (71). z, sosyete ve ak gstergelerinde canlanabilir, ama zorunlu olarak, dizisel, genel bir biim altnda bunu yapar. z her zaman farkllktr (81) Genelleme ise iki ey gsterir: terimleri farkl olan bir ya da ok dizinin yasas, ya da geleri birbirine benzeyen grubun zellii. Gstergeler sistemindeki oulculuk ift ynllkten kaynaklanr: Bir yandan farkl dizi ve gruplar iinde gstergelerin bulunduu noktadan bak, dier yandan gstergeleri sonul anlama bakmndan deerlendirme (90). Sosyete gstergelerinde zaman boa harcanr, bunlar botur ve gelimelerinin sonunda dokunulmam ve zde kalrlar. Ak gstergeleriyle daha ok kayp zamann iindeyiz: kiileri ve eyleri bozan ve bunlar geici klan zaman.. Duyumsanabilir gsterge zamann yeni bir yapsn sunar: Ebedilik imgesi olan, kayp zamann tam kalbinde ele geen zaman. Ve sanat gstergeleri: yakalanan zaman tanmlar: mutlak ilksel zaman, anlam ve gstergeyi birletiren gerek ebedilik (93). Sanatn ilksel zaman btn farkl zamanlar binitirmitir, sanatn mutlak Ben'i de btn farkl Ben'leri sarar (94). Arayta esas olan bellek ve zaman deil, gsterge ve hakikattr. Esas olan anmsamak deil, renmektir. Bellek belli gstergeleri yorumlayabilme yetisi olarak geerlidir, zaman da belli bir hakikat tr veya maddesi olarak geerlidir (97). Arayn leytmotifi: Henz bilmiyordum, daha sonra anlayacaktm; ayn zamanda da renmeyi braktm andan itibaren ilgilenmiyordum.' (97). Yakalanan zamann ana temas udur: Hakikat aray istemdnn kendi macerasdr. Dnce, dnmeye zorlayan ve dnmeye bir iddet uygulayan bir ey olmadan bir hitir. Dnceden daha da nemli olan "dnmeye iten" eydir; filozoftan daha nemli olan airdir... Yakalanan Zamann leytmotifi zorlamak szcdr: bizi bakmaya zorlayan izlenimler, yorumlamaya zorlayan karlamalar, dnmeye zorlayan ifadeler. (100) Gsterge dnmeye zorlar. Gsterge bir karlasmann nesnesidir; karlamadaki olumsallk, dnme gerekliliinin kesin gvencesidir.(102) Dnmek yorumlamak, evirmektir. zler hem evrilecek, hem de evirinin kendisi, ayn anda gsterge ve anlam... z, bizi dnmeye zorlamak iin gstergeye sarlr, zorunlu olarak dnlm olmak iinde anlamn iinde alr. Her yerde hiyeroglif vardr; ki onun ikili sembol karlamann rastlantsall ve dncenin zorunluluudur: "beklenmedik ve kanlmaz" (107). Proust'u Henry James'e yaklatran bak as, sanat yaptnn farkl, zgn bir dnya oluturmas (116). Gstergelerin dili artk varln srdren bir logos'a dayanmaz. Referanssz malzemeyi deifre edebilecek tek ey sanat eserinin biimsel yapsdr.(120)

Herhangi bir eyin "aklamas" bir anlamda benin diriliidir.(126) Bizlere sunulan bir btnlk ya da ebedilik deil "saf halde birazck zaman", yani bir paradr... Paralar paralarn iine koyarak Proust, bu paralarn treyecekleri bir birlie ya da bu birliin kendisinin treyecei bir birlie gnderme yapmadan hepsini dnmemizi salar.(129) Ve mikroskop deil, teleskoptur Proust'un bavurduu: logostan arnk dnyada yasa, paralar tek bir btnde birletirmekten, yaknlatrmaktan uzak, balantsz kaplar arasnda yalnzca akla aykr iletiimler, her tr btnletirmeye direnen kutular arasnda apraz kesien birlikler kurarak, baka bir dnyann parasn zorla bu dnyaya sktrarak, mesafelerin sonsuz boluuna farkl dnyalar ve bak alarn firlatarak bu paralarn araln, uzakln, mesafesini, blmelere ayrln len...(151). Aray bir ara (teleskop) olduunca bir makinedir (152) nemli olan sanat eseri makinasnn almasdr.(153) Modern sanat eserinin anlam sorunu yoktur, yalnzca kullanm sorunu vardr.(154) Nihai byk sistemletirme hakikat dzeyi ayrr. Birinci dzey, anmsamalar ve zlerle (tikellikle) ve bu retimin koullar ve eyleyenleriyle (doal ve sanatsal gstergeler) tanmlanr. kinci dzey, kendi ilerinde kendi bolluklarna sahip olmayan, baka eylere, kayp zamann gstergelerine mdahale eden, genel yasalara uyan her eye gnderme yapan aclar ve hazlar gruplatrr. nc dzey sanatla ilgilidir, ama evrensel bozulmayla, lmle ve lm dncesiyle, ykmn retimiyle (yalanma, hastalk, lm gstergeleri) tanmlanr. Birinci makina tr tnlamalar, hereyden nce ksmi nesnelerin retimiyle tanmlanr (uykunun ryalar gibi). kinci makina tr tnlamalar, tnlamalarn etkilerini retir. En nlleri de imdi ve daha nceki iki an arasnda tnlama oluturan istemd belleinkilerdir. nc makina tr tnlama ise sanatn bellee ait olmayan retimidir.(159) Tnlama makinasnn tnlama sreci tarafndan retilen ey de tikel zdr, birinden dierine giden armsal zinciri krarak tnlayan iki ana gre stn olan Bak asdr: znde, yaanmad biimiyle Combay; bak as olarak, hi grlmemi biimiyle Combay.(160) Sz edilen edebiyat etkisidir (Makina alyor). Proust sanatn bir retme makinas, zellikle de belli etkiler retme makinas olduunun farkndadr. Bakalarn etkiler, okur ya da izleyici de kendi i ve dlarnda sanatn oluturabildii etkilerle benze etkiler retmeye balayacaklardr... Kendi etkilerini kendi iinde ve kendi zerinde reten ve bunlarla kendini dolduran, bunlarla beslenen sanat eseridir; sanat eseri dourduu hakikatlerle beslenir.(161) retmek, kefetmek ve yaratmaktan farkldr ve aray, eylerin gzleminden ve znel imgelemden pe pee vazgeer... Ve yklemeci, tnlamann kendisinin bile retilebileceinifark eder.(162) Sonunda sanat doaya bireyler ekler: sanatn kendisi tnlamalar retir, nk slup, bilind doal bir rnn belirlenmi koullarnn yerine, sanatsal retimin serbest koullarn koyarak herhangi iki nesne arasnda bir tnlama elde eder ve bunlardan "deerli bir imge" kar (163). Proust'un sanatsal makinas Joyce'un epifani makinasyla karlatrlabilir. zetle Aray, makinay seferber eder: Ksmi nesneli makinalar (itkiler), tnlama makinalar (eros), dayatlm hareket makineleri (Thanatos). Bunlarn her biri hakikatler retirler, nk retilmek ve zamann bir etkisi olarak retilmek bir hakikate baldr: Ksmi nesnelerin paralanmasyla kayp zaman; tnlamayla yakalanan zaman; dayatlm hareketin erginliiyle baka bir tarzda kaybolmu zaman, buradaki kaybolu, esere gemi ve onun biiminin koulu olmutur.(168) Sanatn birliini ne oluturur? Tanr deil, ncel birlik. Bu makinelerden elde edilebilir. Balzac bu sorunu ortaya koyabilmi, yeni bir sanat eseri tarzn var edebilmitir. Balzac'n yaptnda birlik ncel deil, sonu olarak ortaya kmtr ve kitaplarnn bir etkisi olarak Balzac tarafndan kefedilmitir, sonradan elde edilen bu birlik sahte deildir, sonradan kurulduu iin daha gerektir.(172) Bu Balzac'ta ve Proust'ta slupsuzluk anlamna gelir mi? Hem Balzac'ta hem Proust'ta yerdeitirmelere ramen (hayvan yerine bitki, ortam yerine dnya, karakteristik yerine z, dahice sohbet yerine sessiz yorum) korunan ey, zellikle btn ve uyum konusunda kayglanmakszn 'korkutucu karklk'tr (174). Demek birlii salayan slup deil, zaten baka yerden gelir. z de deil, nk bak as olarak z srekli

paralayc ve paraldr. O zaman bu ok zel birlik tarz nedir? u: kaosun okluuna indirgenmi bir dnyada baka bir eye gnderme yapmamasndan dolay sanat eserinin biimsel yaps yalnzca birlik olarak ie yaryabilir.(176) yklemeci duyarl ve gl bellekli olsa da, yetisinin dzenli-istemli kullanmndan yoksun olduundan alg organlarna sahip deildir. Zorlanm ve dayatlm olduunda bu yetiyi iletir ve karlk gelen, reyen organ gstergenin zerine konar. stemd duyarllk, bellek, dnce her kezinde organsz bedenin belli bir nitelie sahip gstergelere kar youn global tepkileri gibidir. Aray'n yapkan iplerinden birine arpan kk kutucuklarn her birini amak ya da kapamak iin sallanan bu beden-a-rmcektir. yklemecinin tuhaf esnekliidir (kendi deliliinin bir dizi profilini reterek.) (191)

***
Manganelli, Giorgio; Centuria, Tavanaras Yaynlar, 2002
talyan gazeteci yazar Manganelli'nin 100 gnlik notunun bireimi olan roman evirmen (Sema Rfat) ve nsz yazar Calvino'nun da syledii gibi geleneksel roman anlatlarna benzemiyor. Kukusuz tmnn arkasnda yazlmam, ama ortak bir yaklam yakalamak olas. Ben Manganelli'yi byk yergi anlati gelenei ierisine yerletiriyorum. Kafka etkilerini de (ok az ipucu sunmasna karn) yabana atmyorum. Kafka da o gelenein bir paras deil mi? Yazar 1990'da lm. Yaamyor. Trkeye ilk kez evriliyor. Temel tutumunun acl usu bozguna uratmak, bozmak olduunu sanyorum. Yeni bilimsel kavramlar imgesel dnyann imge iktidarlarna kar kullanyor, uzam ve zaman btnlne (ki anlatya sra ok ge geldi) cepheden saldryor, imgenin altn genini ve hazsz erotizmini, yaamn yinelenmeden ibaretliini yerle bir ediyor (desem abartma olur mu bilmiyorum.) Bence Manganelli gerekli. mgelerin sonsuz (sandmz) yatanda derin uyumuluumuzdan uyanmann zamandr. Baucu yaptlarmdan biri olmal.

***
Ayta, Grsel; Genel Edebiyat Bilimi, Papirs Yaynlar, 1999
Grsel Ayta'n yapt kuru ve yaratclktan yoksun, yararl bir ders kitab zetine benziyor. ok sktrlm, bu nedenle de ayrnt gerektiren konular bolukta kalm... Her blm, hatta altblm balbana bir kitap olabilir. rnein, slp Bilgisi, Metin zmleme, Trler, Edebiyat Estetii, Edebiyat Kuramlar, Edebiyat tarihilii, Eletiri...

***
Korat, Grsel; Kristal Bahe, letiim Yaynlar, 2003
Korat'n yazna ve Trk Yaznna ilikin deerlendirmelerini, yer yer aforizmalarn ieren, doru denli inanlmaz yanllar da barndran eliki dolu yapt gereksiz bir okumayd. Durduu yeri gzden kartan kastl bir biemle Korat'n yapt eletiri, uzam bilincinden yoksun kalyor. Byle olunca da, dedii, etkisini ve anlamn yitiriyor.

Ya gereinden ok yalnlatrp kabalatryor ya da olmadk eyler vehmediyor karsna aldna. Daha oturmas gerek.

***
Advar, Halide Edip; Mor Salkml Ev, Ed. Mehmet Kalpakl, Glbn Trkgeldi, zgr Yaynlar, 1996
Kendini bir martyr, bir jean darc gibi yapan ve bu yzden de epey yapaylap yabanclaan bu kadn yazarmz sevmem olanaksz. Bir dilin yazarnn dilsel tutumundaki zensizlii, vurdumduymazl, hatta kmsemeyi balayamam. Bu anglo-sakson kltrnn Trkiye'deki doal ajan, romantik bir zyaamsal kurgu ierisinde hesaplanm yaamyla daha yazlmadan yaznsal deeri ikin yaptn bence epeyce de dayatm...olmal ki Atatrk'e hakl olarak tersleniyor, hem de yerden ge kadar hakl. ocukluk anlarn ieren Mor Salkml Ev'den balayak, merceimin altnda bir karakterin (Halide Edip) oluumunu merakla izlemek adna ve dayanabildiimce okuyacam onu. ncesiyle sonras arasnda bir gei tipi Advar Trk yaznnda. ncesindeki ondan iyiyle, sonrasndaki ondan iyi arasnda, yaamn dayatarak eletiri st kalm bence. Ne feminizmini, ne ulusuluunu ve direniini iten, drst bulabiliyorum onun, ne yazk ki.

***
Advar, Halide Edip; Handan. Ed. Baha Drder, Atlas Yaynlar, 1995
Handan ilk romanlardan. Bence kt bir roman, nk kendisinden nceki zayf roman geleneinin ilerisinde deil, gerisinde. Sanrm btn romanlarnda kendisi ve kendine hayranl barolde. Bu da benim sinirime dokunuyor.

***
Advar, Halide Edip; Ateten Gmlek. Ed. Baha Drder, Atlas Yaynlar, 1981
Advar'n canl, inandrc sahneler de ieren, baz eletirmenlerimize gre Kurtulu Savamzn en iyi roman. Sorun urada ki, Kurtulu Savamzn iyi romanlar az ya da yok. Yine, okur sezgilerime dayanarak sylyorum, barolde bizim (Anglo-Sakson) Halide (Onba) ! Nitekim, anlarnn arkas (Trkn Atele mtihan) beni dorulayacak. Trke kt. Ama kadnlara zg bir canlandrma ve anlatm gc kendini yer yer gsteriyor.

***
Advar, Halide Edip; Trkn Atele mtihan, Ed. Baha Drdar, Atlas Yaynlar, 1996
Uzatmayacam. Gemii zaten koulluydu. Gelecee bak, Kurtuluu anlay da snrl ve grden yoksun oldu. Ufku dard sanrm ya da oyun, onun oynamak istedii (oyun) deildi.

Halide Onba belleimde savan arkasndaki, yaral ve llerle ilgili olduka canl ve gerekci sahnelerle yaayacak. Zorba ve insancllktan uzak biri bence ve ikinci kocasn da (Adnan Advar) peinden srkledi. Eletirmenler ve aydnlar, onun nc gibi grnd yerde geleneki, gerici yann ve hi de dramatik olmayan elikili tutumlarn gzden karyorlar. Onun Trk yaznna bir ey kattn sanmyorum, bir ka tanklk belki...

***
Advar, Halide Edip; Vurun Kahpeye, Ed. Mehmet Kalpakl, Glbn Trkgeldi, zgr Yaynlar, 1999
Vurun Kahpeye'yi zenli bir baskdan okudum. Ne yazk ki kt bir roman. Baz bakmlardan belki ilk olabilir. Ele ald konu ve tipleme asndan ardl pek ok sanaty esinlemi olabilir. Aliye tiplemesiyle cehennem atelerinin arasnda salnan Halide Edip'i grmemek olanaksz. Onun kendine bitii 'adanm' kahraman rol, daha sonralar 'anlalamam, takdir edilememi' yalnz insan rolyle srd. Bu nedenle gizli bir hnla, sanldnn tersine ulusal savamn tm admlaryla uygun adm atamad, atmazd da. Satr aralarndan karabildiim kadaryla, yle bir insan ki Halide Edip, tm isterikler gibi, mlk edinip iselletiremedii eyden nefret eder. Odak noktas dna dt her anda, kendine doallkla verileni de reddeder. avu olmak istemez. Merak ettiim, o mu Adnan Advar' izledi, yoksa kocas m onu? Bence ikincisi... Din dahil hi bir konuda eletirisini sonuna kadar gtrememi ve aslnda tutucu biri olan Advar, (H.E), rmakla srklenmi, ama rma srkleme hevesine kaplm, yeterince de kendisini ele vermi (tersi olanakszd), bu nedenle soluu Avrupa'da alyor. Bana yle geliyor ki, ulusal sava yllarnda yabanc misyonca zel olarak grevlendirilmiti o ve bunu nc kadro biliyordu. Romannda kendi duygularn sk sk yanl olarak ortaya koyuyor yazar. Acaba Atatrk Halide Hanm okudu mu ve ne dnd?

***
Advar, Halide Edip; Sinekli Bakkal, Ahmet Halit Kitabevi Yaynlar, 1949
Halide Edip Advar'n en nl romann (Sinekli Bakkal) 1949 basksndan (Ahmet Halit Kitabevi) okudum. Yine ayn eyi syleyeceim, kt bir roman. nk tiplerin, uzamlarn ve olaylarn arkasnda kapsayc bir bilin yok. nce ngilizce yazlan bu roman, en iyi tre romanlarmzdan biri olarak gsterilir. Neden byle olduunu tam anlayabilmi deilim. Romann getii dneme ve yllara tanklk ettii iin mi, karagz perdesinden, konak ve saray yaamndan grntler verdii iin mi? Belki... Tiplerin hi biri atmalarndan yzakyla kmaz. Ne Rabia, ne Peregrini (Osman), ne Tevfik, ne dierleri...Hemen tm yarm kalm bu tipler, perde gerisinde ipleri oynatan Halide hanmn gelge insafna taklp kalmlar. Yazarn hedefi belli: o ngilizce okuru etkileyecek bir anlatnn peinde birtakm seimler yapm. Bu seimlerden de iyi bir roman kamazd zaten. (Yllar sonra onun izinden giden bir Nobelli yazarmz oldu.)

Romann bir arlk noktas yok. Bu olmaynca ufku da yok. lgin olan, romann girii.. lk satrlar okuyan biri, arkasndan sk bir roman geleceini dnyor. Bu dnce ok srmyor. Advar' Mina Urgan (rencisi) sevmezmi. Neden sevmediini merak ettim. Bir baka rencisinin, Tatyana Moran'n, neden sevmediini okudum: "Romanc olarak ou kimsenin hayran olduu Sinekli Bakkal romann inandrc bulmuyor ve ok ilkel olduunu dnyordum. Bir gencin ak frtnalarn konu eden Handan ise beni hi sarmad. niversite formasyonu olmad iin dersleri lise seviyesinde ve son derece skcyd. Kitaplardan renilebilecek olanlarn dnda kendisinden hi bir ey katmyordu. Ele ald yazarn hayat, konular hakknda ansiklopediler ve standart kitaplarda bulunan ne varsa kartrp bize aktarrd. Yazarn diliyle, metnin dokusuyla hi ilgilenmezdi.

***
Halikarnas Balks; BE 7: telerin ocuklar, Ed. adan Gkoval, Bilgi Yaynlar, 1999
Yine deiik ykler toplam biiminde bir roman.

***
Halikarnas Balks; Deniz Gurbetileri, Remzi Kitabevi yaynlar, 1969
Bu yaptn zellii Balk'nn izdii zgn desenlerle baslm olmas. Yine sngerciler, mert denizciler, aklar, smrlleri, denizle boumalar, deniz tutkular... Sayfa 220'de soylu bir Romal gibi yle diyor Balki: 'u alm satm yok mu? Dnyann en alak eyi!'

***
Halikarnas Balks; BE 14: Anadolu Efsaneleri, Ed. adan Gkoval, Bilgi yaynlar, 2001
Kendi ho anlatmyla Anadolu Efsanelerine bir gz atyor Balk. Bat ocuklarna okutulanlarn ou Anadolu efsaneleridir. Biz burada o kltr yaratm olan insanlarn ocuklaryz(...) Batnn ieklerini alp artk kurumu olan eski aacmzn dallarna pamuk ipliiyle balamaya ne hacet vard? O iekleri aan kkler ve gvde bizim topraklarmzdayd. (15)

***
Halikarnas Balks; BE 15: Anadolu Tanrlar, Ed. adan Gkoval, Bilgi Yaynlar, 1998
Anadolu Efsaneleri'ni tmleyen bir dier derleme. Balk, Antik Yunana mal edilen kltrn yon kkenli olduu tezine ba koymu ve sanrm bunu kantlam birisi.

***

Halikarnas Balks; BE 3: Mavi Srgn, Ed. adan Gkoval, Bilgi Yaynlar, 1995
Balk'nn bence en nemli yapt, yaamnn belli bir dneminin (srgn yllar Bodrum) tankl. stanbul'lu aristokrat kkenli bir aydn yazardan Halikarnas Balksna dnmn canl yks. Ey okuyucum, getiim yerleri byle bir anlatm ar bulma! Eer sana akl banda adamm diye syledilerse, yalandr. Bu yetmi yamda bile am ben (...) Ak biraz ar olur duygularmda. Eh, itidalle yalan syle, itidalle doru syle, itidalle inan, itidalle sev. Allah belasn versin u itidalin! imden nasl esiyorsa yle anlatyorum. u kalba, bu kalba gre anlatacak deilim ya!... Brak sana istediim gibi anlataym!...(168)

***
Halikarnas Balks; BE 17: Parmak Damgas, Ed. adan Gkoval, Bilgi Yaynlar, 1998
Balknn daha sonra romanlarnda deerlendirdii yklerden bir seme.

***
Halikarnas Balks; BE 1: Aganta Burina Burinata, Ed. adan Gkoval, Bilgi Yaynlar, 2002
Halikarnas Balksnn nemi hi kukusuz yaptndan (anlatlarndan) kaynaklanmyor. okulu bir romantik Balk. Etki gc yksek bir tr aman, byc. Varl bir k bence. Yapt, varlnn doal ktlar yalnzca. Trk yazn erevesi iinde bence setii konunun ve tiplerin yenilii dnda bir katksndan sz edilemez. Hatta umursamazl bir sorun olarak da grlebilirdi, ama grlmedi. Varl her eyi balatmaya yetti. Gzel bir insand. Onunla tanmak, onu dinlemek de nemliydi. Denemelerinde bilimsel yntemi skalamas yada takmamas ne kazandrd bilmiyorum. Ortalarda ve ortalamada gezinmedi. Snrlar zorlad. Devrimciydi, zgn bir devrimci. Herey, ama herey onun iin bir araca dnt, uzantsna... Aganta Burina Burinata ilk roman sanrm. Ayni tipler, olaylar, ykler deiik anlatlarnda kullanld. Anlatlacak tek bir yk var zaten, der gibi. Trk yaznnda en parlak doa, deniz, deniz dibi betimlemeleri herhalde Halikarnas Balks'nda grld, Yaar Kemal'i saymazsak. Bir de iddetin grntleri ok canl ve etkileyici bir biimde, duygudan arndrlarak anlatlyor ki, ilgin bir gzlem olarak not ediyorum. Yapsal sorunlardan, dil savrukluundan, tiplerin yzeyselliinden sz etmeyeceim. Anlatmann, anlatlan eye tutkuyla bal olmann ehvetiyle pusulasn yitiren Balk roman boyunca oraya buraya savrulsa da nemli deil.

***
Halikarnas Balks; BE 4: Merhaba Anadolu, Ed. adan Gkoval, Bilgi Yaynlar, 1997

Halikarnas Balks'nn; Asya, Akdeniz zerine denemeleri, Efes, Bergama, Pamukkale, Bodrum zerine yazlar, Homeros, Anadolu Kadnlar, Sylenceler, vb. zerine alakalem ve zevkle okunan yorumlar. Halla pamuu gibi savurmu olduum bahenin ortasna bada kurarak evreme bakndm. Yama, kk kk toprak paralarn eviren derme atma kuru duvarlarla kym kym kylmt. te hep, 'Malmz, malmz, malmz!' diye urunda yaadiklar uyuz topraklar bunlard. Bunlarn sahipleri, artk oralardan hi kmldamayacaklard. Kpeklerin boazlarnda bir tasma ile bir yere bal kaldklar gibi, bunlar da barsaklaryla boazlarndan hep bu topraa bal kalacak, hep yanlarndak komularn mallarina gz dikerek hrlayacak, malm var diye lnceye kadar mallarnn kulu klesi olarak, evim var diye drt kuru duvarn iine mezara gmlm gibi gmlerek yaayacaklard. Buna yaamak m denir, uzun lm m? Hey gidi deniz hey! (194)

***
Hseyni, Halit; Uurtma Avcs, Everest Yaynlar, 2004
Afgan kkenli (Petun) ABD'li yazar, lkesinin dnda yazan, saylar da gittike artan yazarlar kuana kar nyargm belli llerde sarst desem ok da yanl olmayacak. 2001'de yaynlanan roman Hseyni'nin ilk yapt. Ayn zamanda hekim olan Hseyni 1981'deki byk katan sonra ABD'de yayor. Roman yaln doucul diliyle byk anlatlara zg insancl atmalar buluturan etkileyici bir alma. Etkisinin nereden geldii iyi anlalmal. Kavuku bir yazsyla nermiti roman. Etki Batl okura douyu anlatmasndan, Afganistann yakn tarihli yksn kiisel bir ykyle buluturabilme gcnden, dilinin yalnlyla elien ve insana zg kavranlmazlk (belirsizlik) duygusunu yaatan gizemselliinden kaynaklanyor olsa gerek. Dou anlat geleneiyle Batl bir duyarlk bileimi gibi duran roman, bana kalrsa deerler dzeyinde okurun gzne sokmadan sk bir elestirel yaklam da yansra getiriyor. Emir'le Hasan'n zengin rgl arkadalklar ve tm anlatya egemen olan drstlk her okur iin saysz armlarla ykl. Serveni kran yazar bilinci, allageldik bir ka ve srkleyici bir serven tuzana dmeyi nlemi. yk buruk da bitse aclarn ykn kolayndan omuzlarmzdan atverme kolaylna yz vermeyen yazar, ben'i zerinden aclara ortak olmamz salyor ki bu ite bir anlatdan eninde sonunda beklenen eydir. Yazar bile kendi nnde farkllar, hikimseye deil kendime, dese de. Halit Hseyni romann unutmam olanaksz. Belki estetik yap olarak kusursuz deil Uurtma Avcs, ama gsterge olarak kendini birka defa (logaritmik) ayor. Yazarn slama bakndaki arklk, duruluk da ayrca vgye deer ve derslerle dolu bence.

***
Kakn, Halit; Sultan Galiyev ve Milli Kmnizm, Bulut Yaynlar, 2003
Kakn'n yapt da ou zgn aratrmalarmzn (Aydoan) balca kusuruyla sakat... Gevezelik ve yineleme.. Belki -be sayfalk saygn bir alma olabilecekken iirilmi bir yapt. Bu iirmeyi Sultan Galiyev miti retme ve yayma abasnda da grmyor deilim. Bu sola k yolu bulmak deil, (snfn tarihsel ilevi yerine smrgecilie ulusal, hatta giderek

dinsel-etnik direnii geirme) solu gizli ve utan verici bir biimde postmodernizme ulama gizli amacn da tamyor deil. Niyetler beni ilgilendirmiyor bu kertede. Ne yazk ki Atilla lhan vb.lerin de peine dt bu yaklamlar gncel kresel mantn birer kts (artk) gibi grnyor grmesini bilene. Postmodern olan hereye kar kmal, yerellie de, evrensellie de. Sultan Galiyev'le varlacak bir yer yok.

***
Blumenberg, Hans; Gemi batyor, Seyrediyorlar, Dost Yaynlar, 2002
Mecazbilimi kuramcs Blumenberg, bat ve bata bak imgesini, dnce tarihinin nemli kaynaklaryla izliyor. Bol gndermeli metin, kaynaklara ve kaynaklarn kltr altyapsna yabanc benim gibi okurlar zorluyor kukusuz. Denizde ilerleyiten de, kaza geirip battan da geriye kalan, o ayn el dememi yzeydir. (58) Eretileme bilmecesi, yalnzca kavram karsndaki yanlg erevesinde anlalmamaldr. Eretilemelerin niin "katlanlr" olduu aslnda bilinmesi gereken bir konudur. (80) Eretileme bilimi, eretilemeyi kavramlatrmayla snrlamak istemez. Yaanan dnyaya yneltilen bak iine almada, bir yol gsterici olarak grr ve kavramdlk ve aklk kuramnn geni ufkuna eklemeden de edemez. "Glen ayrdan" sz etmek o kadar da kolay deildir. Bunun iin iirden ruhsal adan etkilenmek gerekir. Bunun sonucunda, sanki herkes grm de syleyemiyormu gibi davranr ve bylece eretileme gerekletirilebilir.(85) nsanlar arasndaki kartlklarn sanldndan ok daha byk bir blm, tamamiyle simgelerin yelenmesine dayanmaktadr. (90)

***
Zimmermann; Hans Dietrich,Yaznsal letiim, izgi yaynlar, 2001
eviri ve basknn hmna uram, 1977 ylnda Almanya'da basm bu etkileyici alma benim iin bir tansk (mucize) etkisi yapt diyebilirim. ok youn ve zor bir yapt olmakla birlikte, bir tr yaznn toplumbilimsel, ruhbilimsel temellendirilmesini de iermesi ve bu anlamda sanatlarn, zelde yaznn bir toplumsal iletiim arac olarak balamsal yerini geni bir erevede ve ikna edici bir dille betimleyici olarak deerlendirdiini syleyebiliriz. Bu genel srete toplum ve bireylerin ayrma ve ben algs, simgesel oyun, i ve d konuma, kimlik, yazar, metin, yeniden retim ve almlama, trler, okur (okuma edimi) ve eletirmen, vb. yerini bulurken ortaya kan Zimmermann resmi byleyici bir Genel Yazn (Sanatlar) Kuramna yaklayor. Umarm yazarn dier ok nemli almalar da Trkeletirilir. Baucu kitab...

***
Duerr, Hans Peter; plaklk ve Utan, Dost Yaynlar, 1999
Duerr'in bu ilgin, elendirici ve bol grsel malzemeyle bezeli yaptnn temel tezi (ki stste ylan olgular arasndan karlmas da olduka g bu tezin); uygarlama mitinin ne

srdnn tersine, nceki uygarlklarda da temel drtlerin bastrldyd. Bir bakma LevyStauss'un antropolojik tezine olgusal katk... Bir tr smrgecilik eletirisi...

***
ztoprak, Hasan; mkansz Ak, Can Yaynlar, 2003
Byle bir roman gndemin etkisinde kalarak nasl okudum bilemem, ama buna roman da diyemem. Tartma konusu zrvayd ama dzeyi tartmay aabilirdi. Ne yazk ki dzeysiz... (olan acaba kltrmz m?)

***
Hece Dergisi, Ahmet Hamdi Tanpnar zel Says, s. 61, Hece Yaynlar, 2002
Ahmet Hamdi Tanpnar hakknda sadan baklar... Kimi yazlar dikkati ekecek dzeyde, ama ounluk s bir dngsel krlk ierisinde ieriini yok ediyor. Dergi, Tanpnar hakknda kapsaml bir kaynaka iermektedir.

***
Lefebvre, Henri; Modern Dnyada Gndelik Hayat, Metis Yaynlar, 1998
Bu youn ve nemli yapt, modern toplumbilimin geleneksel (ve sol) toplumbilime katks saylabilir. Ama u anda dile getiremeyeceim baz ekincelerim var.

***
Troyat, Henri; ehov, Ada Yaynlar, 1987
ehov hakknda yazlm en iyi yaam yklerinden biri. Belki ehov'un yaptlar zerinde ok durulmuyor, ama zaten Troyat'nn byle bir niyeti yok. ehov'un neesinin arkasndaki karamsarl ve bu gerilimin ehov zerindeki ykc etkilerini sezinletiyor Troyat. ehov'la ilgili anlara da ok fazla gvenmemek gerektiini sylemekten ekinmiyor. aglov'a unlar sylemiti: "Biz arlatanlk yapmaya kalkmayacaz ve ok kesin olarak, bu dnyada, insan hibirey anlamaz diyeceiz...Yalnz budalalar ve arlatanlar her eyi biliyor ve anlyor." (172)

***
Herakleitos, Alova; Krk Talar, Ed. Veysel Atayman, Bordo Siyah Yaynlar, 2002
Herakleitos'un ok az olan tm metinleri (bir ya da birka tmcelik) Erdal Alova'ca Tkeletirilirken siirletirilmi. Baarl bir eviri almas, anlam bozmak yerine sanki Herakleitos'a yaklatrarak pekitirmi gibi.

***
Yavuz, Hilmi; Yolculuk iirleri, Can Yaynlar, 2001
Hilmi Yavuz 3 blml kurgulam son iir kitabn, kendi kiisel tarihiyle de koutlayarak; douya, batya ve te'ye... Bu zgn ozan, yaam yoculukla buluturarak son yolculuk hazrlklar iin denemeler yapyor sanki. Yaz nemli ama, geride bir imge. Odakti Yavuz geleneinde, imdi odaktan kayyor. Tek'ten, Bir'den ok'a, Sonsuz'a gizemsel (mistik) geii grmemek olanaksz...

***
Balzac, Honore de; Louis Lambert, MEB Yaynlar, 1946
Bir Balzac roman daha. Kendi yatl okul deneyimlerine byk lde dayanan, kimi dinsel tasarmlarla maddecilii badatrmaya ve metafizik sonular karmaya (dnemin bilim dzeyi ve Balzac'n zmleyici anlama abas gznnde tutulursa doal) dnk bir felsefi giriim. Ikiz temasnn etkileyici gc ve benzer bir arkadalk ilikisi Tahsin Ycelin Yalan'nda srmektedir. Ycel'e bu soruyu sormak gerekir (Balzac'a borcunu, Balzac uzman olarak). Romantik Balzac' grmek de olas bu romanla. Deiik ve ilgin bir Balzac. Ka kii bilir acaba?

***
Balzac, Honore de; Vadideki Zambak, Can Yaynlar, 2000
evirisi var elimde, tm de iyi. Tahsin Ycel (Varlk ve Can), smail Yerguz (Olak), Cemal Sreya (Sosyal). 1836'da yaynlanm bu roman iin Balzac'n doruklarndan biri olarak, belki de doruu olarak szetmeliyim. Balzac'n o katksz, yansz ve tanrsal gerekcilii burada barok, hatta rokoko anlatlar da iselletirmi, yaamn ierisindeki, hep yapay davurumlarla seyreden ve biimi oluturan ey, iaret ettii byk gereklii serivermi ortala. Bu yazarn anlatna egemenlii ve okboyutlu dnce gcyle ilgili bir ey. Bir ak kendine, olanakszlna, douuna ve doamayna, bir vadinin byleyiciliine ve kszlna, doann zenginliine ve ykclna, bir inanca ve inanszla tanklk ediyor. Bir ak kendini zyor. Dnya yaznnda byle bir eyin, bu yetkinlikte bir baka rnei var m acaba? Felix'in Madam de Mortsauf'a eriimsiz ak Fransa'ya, Avrupa'ya da tanklk ediyor desem abartma olmaz. Yazan Balzac nk.

***
Balzac, Honore de; Cesar Birotteau, Remzi Kitabevi yaynlar, 1945

Balzac'n yine arpc ve en azndan lkemizde gz ard edilmi bir roman daha. Tefeci Gobseck, Goriot Baba, Tours Papaz, Grandet Baba tipler galerisinde yer alan bir dier gl izilmi burjuva karakter: Cesar Birotteau. En parlak, mutlu zirvesinde bir reticinin (burjuva parfmc) hzla iflasn acmasz arklar ierisinde kvrannn, bilimsel gzlemci mikroskopu altnda, byleyici yks... Balzac bir ke (dahi) ve bunu Proust'un belirtmesi benim iin nemli. Deleuze buna gnderme yapyor. Bo ya da dolu gstergeler zerinden gerekletirdii bir 'yeni dnya'. Yapt ilerledike yaratt dnya da biimini ald. Seenek dnya nerisiyle bu dnya, Balzac'n iinde yaad dnya ortaya kyor, belirginleiyor. Ve yaam insan iradelerinden ayr bir acmasz, kat seyir iinde nasl yrtyorsa yargsn, Balzac asndan da bu byle ve bir yasa yapc yaklam sanki szkonusu olan. Olaanst bir roman ve Cevdet Perin'i evirmen olarak (Stendhal'n Krmz ve Siyah evirisini de ok beenmitim) selamlyorum. Saygyla anyorum. 1945'lerde bile duru saylabilecek bir Trke. Ama yeni yaynclar bu eviriyi dil asndan gncelleyerek ama onun dnda da hi bir noktasna karmayarak) yeniden yaynlamaya aryorum.

***
Balzac, Honore de; Ky Papaz, MEB Yaynlar, 1952
nsanlk Gldrs'nn ilk yaptlarndan Ky Papaz ok kt ve tek eviriden okundu (Kazm Nami Duru). Balzac yine duyumsanyordu duyumsanmasna. Byk ke (dahi) kafasnda yaratt tipleri, olaylar, yerleri yeniden ele alarak tmletiriyordu. Ky Papaz'nda da ayn ey var sanrm. Ayr ayr dnlm ykler sonra birletirilmi gibi. Kimi tipler zaten baka romanlarda sryor. Balzac'da ok gl iki zellik var. Doa betimlemeleri ve tip betimlemelerinde boluksuz. O dneminin bilimsel yaklamnn derin etkilerini tayarak, zmlemeci yntemle var klyor insan ve onun iinde yaad evreyi. Hem bildiimiz, hem baka ve yeni bir dnya nerdii ak. Kendi kiisel eilimlerini bile bu yolda bastrd, yoksayd, Tanr denli yansz kalarak adil kalabilecei dncesine sonuna dein bal kalarak kendini at grnyor. Bugn romanda yanl, ilkel bulunan pek ok eyi anlatsnda cesaretle kullanan Balzac'n anlats yine de gl kalyor ve bence bunun nedeni insanolunun arad ve rnein Shakespeare'de bulduu ey. nsanlar anladmz sandmz anda bizi artabilirler ve insan olarak bir servenimiz, tarihimiz varsa eer bunda rastlantnn, en beklenmedik olann, birinin bize bir eyi kendi diliyle seip ayklayarak anlatmasnn, hatta karnaval (Bakhtin) duygusunun rol var. Balzac kurgunun, anlatnn bu byk gcn, ustas Shakespeare gibi biliyor. Gl sahne duygusu da belki bununla ilintilidir. Balzac evreninde her ey hakettii yeri kusursuz biimde doldurmak, tam anlamyla var olmak zorunda olduundan, olay rgs bugnn beklentisine uygun dmeyebilir, yer yer doku btnl bozulabilir. Olsun. Bence iini sk tutarak Balzac, okuruna daha az deil, daha ok boluk doldurma grevi yklyor.

Balzac, Honore de; Snm Hayaller 1. ki air, Varlk Yaynlar, 1969

zyaamyksel gelerin ne kt bu lnn ilk kitab ki air, tara dlerinin gen insan ve masumiyeti, rastlantlarn da payyla nerelere srkleyebileceini ele alyor. Tara aristokrasisi ve Paris burjuvazisi zerinden gelen ayartc etkiler, tara safl zerine deiik etkiler yaratabilir. Lucien'le David bu tepkileri deiik yayor. Lucien'in alc ras, sonunda ancak batan kabilir ve susuzlar peisra cehenneme srkleyebilirdi. Balzac her zamanki gibi parann iki yz olduunu, ayn para olmasna karn bu iki yzn farkl olduunu biliyor ve bildiriyor. Yarglar ona ait, romanna deil. Bunu byle koymay seviyor. Balzac' Balzac yapan baka ne olabilir? Coumcu (romantik) bu trden yaptlarnda bile, o Balzacvari dokunuu okur duyumsuyor. Deerini ayrmsyor.

***
Balzac, Honore de; Goriot Baba, Can Yaynlar, 2000
Balzac evreninin en byk anlatlarndan biri ve Tahsin Ycel evirisi. Byk zevkle okundu. Dier evirilerle (Yerguz, Baydar, vd.) karlatrld. ki kzna tutkun Goriot Baba'nn acl yks evresinde Fransa-Paris'ten bir insan kesiti, ayn zamanda an, beklentilerin, atmalarn, zlem ve tutkularn da bir kesiti. Bugn acemilik saylabilecek birok anlat teknii Balzac'n elinde zgllk ve gce dnyor. (Neden?) Ama o Tanr tutumu byleyici. Anlaty bu denli etkili yapan ey de bu. Yeni bir dnya yapmak. nsanlk Komedyas. Goriot Baba'y bir Shakespeare oyunu gibi okumamak olanaksz. Trajik olan, dramatik ve komikle iie. Dostoyevski'nin ipularn bile Balzac'da bulmak olas. Vautrin tiplemesi Dostoyevski'ye yarar, ama Balzac dier tiplerine hakszlk yapmaz, istese yapabilecekken.

***
Balzac, Honore de; lde htiras. Ed. ebnem Ergr, Beyaz Balina Yaynlar, 2001
Bu dnya yazarlarndan seme ykler derlemesinde Balzac'n Komedya'ya ald bir yks lde htiras evirisi okundu. Ksa yk dlemsel bir olay anlatyor. Araplardan kaan Fransz tutsak lde bir parsla karlar. Aralarndaki iliki kadnla erkek arasndaki ilikiye benzer, iinde kskanlklar barndracak kerte. Ve ihanet acyla sonlanr. lgin ve eletirel bir ykyd.

***
Balzac, Honore de; Otuz Yandaki Kadn, Remzi Kitabevi Yaynlar, 1986

Giri'e konan Pierre Citron'un nsz (romann yazm serveni) Mina Urgan evirisini talandryor bence ve byleyici. imdiye dein Balzac evrenine beni en ok sokan (kendi yaptlar dnda) bu yaz oldu. Balzac'n alma yntemi, nsanlk Gldrs'ne giden yolun yks bu yazdan kyor. elikiler barndran ve Balzac'n kusursuz yaptlarndan olmayan (ilgisiz yama gibi duran beinci blm, vb) Otuz Yandaki Kadn (gerekte Otuz Yanda) roman yine Balzac'n belli bal ve onu ke (dahi) yapan nitelikleri barndryor. Bu nasl oluyor? Okur koullanmas m? Sanmyorum. Balzac'n yaptnda has anlatlara zg dorudan yaamn kendine zg yaratcl beliriyor, iinde insanolunun artc direnci, bakaldr ve uyum yeteneiyle birlikte. Sradan ve ounluk romann sonlandran seyden sonra balyor Balzac'n roman. nsanlar bu noktadan sonra da yapp ediyorlar. te olaanst olan bu. Gorki Tolstoy iin sylemiti: Tanr gibi adam. Bence Balzac Tanrnn ta kendisi. Ve bizim yaadmz eye gelince, o bir gldr. Kadn, sevgili, e, anne kadn yarglamyor Balzac. Anlamaya almakla yetinmiyor, bilim adam gibi tpk, anlalabileceini ne sryor. Balzac bir insan olarak sanrm kendinin tesinde. Hem kendisi, hem deil. Umarm Ycel ve Zweig yeterli ipularn verir (Balzacla ilgili.) Temalar yineleniyor, sryor, geriye dnlyor, ileri atlanyor, vb. Sonsuz gldr denizinde tm yaamlar birbirine bal ve bir o denli de ayr (lar). Kt anlatlarnda bile Balzac yceliyor. Madam d'Aiglemont'da Ky Papazndaki Madam Grasslin'den 'Eh, Evet' olarak sren bir yk ve yazg birlii var. Bu evrensel kadnlk yazgsdr. Ama bir cinayet sahnesi var ki, gndermelerle ada klnm, Helene'in (8 yanda) kardei Charles'i yamatan rmaa yuvarlad o birka sayfa Etkilenmemek olanaksz.

***
Balzac, Honore de; Tefeci Gobseck- yk, Cumhuriyet Yaynlar, 1999
Byk Balzac okumas... Giri. nsanlk Komedyasnn ilmek ve dmlerini bir okur olarak atmann banda, bu byk kenin dokumasn yeterince deerlendirebilecek miyim? Balzac soylu ruhunu aalk ve tiksinti verici kentsoylu evrenin tm deerleriyle tek tek snad. Neyin zarar grdn bilmiyorum, ama yapt ve biz kazandk sanrm. Esirgemeyen, balamayan Balzac'n adyla balamak... Yaptm bu. Kitap'ta, uzun yk (roman) Tefeci Gobseck'den baka; sa Flandre'da (Felsefe Aratrmalar) Dinsizin Ayini El Verdugo ykleri yer alyor.

***
Balzac, Honore de; Bilinmeyen Bayapt/Krmz Han, Cumhuriyet Yaynlar, 1999

Bu byk anlatcnn iki byk yksn derleyen yapt iin sylenecek ok eyim yok. Yalnzca bir iaret: Bilinmeyen Bayapt, Wilde'a, Gogol'e kaynaklk etmi olabilir mi? Ya Krmz Han. Dostoyevski yksnden ayrmak zor. Dostoyevski'nin en byk kaynaklarndan biri Balzac olmal. Nasl Balzac'n en nemli kaynaklar arasnda Shakespeare'i, Sterne' saymak gerekirse.

***
Balzac, Honore de; Top Oynayan Kedi Maazas, Cumhuriyet yaynlar, 1999
Aristokrasi (ryen) ve kentsoyluluk (ykselen ticaret burjuvazisi) arasndaki gei ilikileri nasl bu denli yansz, bilim adam titizliiyle ve hem de bir anlat olarak verilebilir. Bu roman Balzac'n byk projesini sezdiriyor insana. O toplumdan ald kesitle insan anatomi masasna yatryor.

***
Balzac, Honore de; Tuhaf ykler, E Yaynlar, 2001
Balzac'n, Fransa'nn ve zellikle doduu Tours Blgesinin gemiinden szd gerekten elenceli, yer yer Rabelais'nin ardl olduunu kantlayan, zekice ve hafif alayl, ama tmnden ok Fransz tininin aa karlmas anlamn tayan ykleri. Balzac deyince usuma hi gelmeyecek, ama Balzac iin yaam tm olarak kucaklamann gerei olan bu ykler, yaznsallk kaygusunu arkada brakmay gerektirse de, Dore'un olaanst resimleri iin bile olsa, gzatlmal.

***
Balzac, Honore de; Albay Chabert, MEB Yaynlar, 1962
Sanrm Balzac'n izdii en gl karakterlerden biri Chabert. Fransa'nn hukuk sylemine egemenlii yksn gl ve inandrc klyor. Soylular dnyasnn iki yzll ve delirmekten baka zm bulamayan mert ve gururlu albayn hazin ama bir o denli kanlmaz yks i burkuyor. Balzac'n en iyilerinden.

***
Balzac, Honore de; Kyl syan (uanlar), Oda Yaynlar, 1994
Balzac'n ilk ciddi almalarndan bu uzun roman kuzeybat kar devrim topranda atmalar arkaya koyan bir coumcu (romantik) yk anlatyor. Balzac ufukta grlyor. Komedyaya giri romanlarndan. Yer yer Shakespeare oyunu (sahneler) okur gibiydim. Kiilerine kar duruu ilgin Balzac'n. Onlar hakknda bir duygu tad kesin, ama yaamn seyrini bu duygular etkiliyemiyor.

Saflk, masumiyet kazanamayacak. Hem masumiyet, bakalm masumiyet mi? Tarihin iinde bilin nerede, nasl alyor? Balzac bu sorunun ardnda bence (bu yaptnda).

***
Balzac, Honore de; Tours Papaz, Cumhuriyet Yaynlar, 1999
Balzac'n en gzel romanlarndan biri bu bence. Goriot Baba'dan daha ok etkilendim desem yeri. Kasaba, evre ve iinde toplumsal karakterler varolu gerekelerini ylesine getirip dayatyorlar ki okurun burnuna, okur okuduklarnn deil kendisinin sanal olduunu dnebilir. Olaanst bir roman.

***
Balzac, Honore de; Tlsml Deri, Hayat Neriyat A Yaynlar, 1968
Komedyann ilk romanlarndan, Felsefe ncelemeleri blmnde yer alan, anlat-yap sorunlar tamasna ramen tam Balzac'a zg sorgulamasyla etkili, nemli bir kitap. Wilde'in Dorian Gray'in Portresi ile okumal. Bir Faust yks bu. Hristiyan Avrupa'nn nemli yklerinden biri. rade ve istemle atan yaam, insanolunun gidii, yapp ettikleri, bilimi ve abasyla gerek mutluluun olabilirlii arasnda paralanan, yklan duygular... Arzu ve akn biraradalnn olanakszl...Yaamn anlam? Bu byk ke (dahi), yine sorguluyor bence. Uzatlm, coumculua verilen onca ikinci blm dnne ramen... 35 yl sonra, nice zlemden sonra kavutuum bu okuma (Balzac) benim iin ayrca zel bir deneyimdi. Urfa'dan 50 yama...

***
Balzac, Honore de; Eugene Grandet, Can Yaynlar, 2000
Yaratt tiplerle unutulmaz bir Balzac bayapt. Balzac lmsz ve bilinmeyen bir malzeme zerine, insan ruhundan oluan k ve glgenin yansd oymaclk sanatyla insanlk durumunun kabartmasn yapyor. ou kez bir Tanrya benzemesi, yarattklarnn da tanrsallndan geliyor olmal. nk onun insanlar iaret edilenler deil, bizden ayr, orada bizler kadar gerek varolanlar... Bunda rktc bir ey var. Grandet baba, daha nceden yaratt cimri tipinin doruu kukusuz. nsandlna ramen onu insan gibi alglyor ve benimsiyoruz. Herkesle bir arada yaamak zorunda olduumuz bilincini tamamzla ilgili olabilir bu.

***

Balzac, Honore de; Altn Gzl Kz, Kasta Yaynlar, 2004

Gerekte Balzac'n 'Onlerin Hikayesi' adn verdii lnn ilk iki kitab bu roman. lk blm Ferragus, yanlmyorsam Trkeye yaznsal adan nemli bulunmad iin hi evrilmedi. zleyen iki roman: Langeais Desi ve Altn Gzl Kz. Balzac elenceli yklerine ve Komedya ncesi serven tutkusuna bir yarm dn de yaparak, Balzac kanonunda bir dalgalanma yaratyor bana kalrsa. lk gz arsna bir selam gnderiyor, kendine bir hak tanyor. Ama ereve serven kalb ierisine zmleyici ve sk dokuyucu Balzac kesi kendi ruhunu yerletiriyor ve ykc bir ak yks kanlmaz ve baka trl olamaz bir biimde beliriyor, ortaya kyor. Balzac'n yapt sanki yalnzca buymu gibi...

***
Balzac, Honore de; Ky Hekimi, Halk El Sanatlar ve Neriyat A Yaynlar,?
nsanlk Gldrs'nn, Balzac'n bir baka boyutunu sren, derinletiren bir halkas. Balzac bana kalrsa bu romannda bir ulusal topya, bir Fransz topyas temellendiriyor. Kralcln da apak sergiliyor, ama bunun hi nemi yok. O Fransz olan'a yatrm yapan biri olarak tmnn stnde bunlarn. Roman Fransa'nn barna ve nemli bir ana yolculua karyor okuru. zellikle Balzac'a yaknlatryor. Bu bakmdan nemli sayyorum. Kurgu olarak kusursuz yaptlar arasnda olmasa da. topya ou kez roman bozuyor demek istediim.

***
Balzac, Honore de; Mutlak Peinde, MEB Yaynlar, 1955
Balzac'n yine ok nemli romanlarndan olan Mutlak Peinde iki eviriden okundu. MEB evirisi dili eski olmakla birlikte baarl Sabiha Rfat-Oktay Rfat'tan, Oda Yaynlar evirisi ise yine ok baarl ve eksiksiz Celal ner'den. Roman felsefi bir tartmay odaa alyor: Saf bilim mi, insan m? Altn'n peindeki de Claes, ak yitiriyor. 1835'lere dein yazdklarnda Shakespeare etkisini srdren Balzac, Batl Faust temas zerine bir yorum-deneme yapmaktan kendini alakoyamam. Ayn pazarl Tlsml Deri romannn Paris'te okuyan taral gen kahraman da yapyordu, hatta Goriot Baba'nn gen rencisi de. Balzac iin nemli bir tema olduu grlyor. Mutlak Peinde en iyilerden olmasa da iyilerden biri Balzac klliyati iinde. Okumak gerek.

***
Balzac, Honore de; Snm Hayaller 2. Taral Bir Byk Adam Pariste, Varlk Yaynlar, 1969

Yaar Nabi'nin iyi saylabilecek evirisinden, Lucien'in Paris serveni, ayn zamanda medyann daha dou yllarnda, 19 yy.n ilk yarsnda Paris'te nasl bir iktidar ve kar aracna dntnn byleyici ve gncel, arpc bir yks ve eletirisi. Bugn Trkiye'de gndeme alnabilecek bir roman. Lucien'in, taralnn ykselme tutkusu, rasndaki ikilem ile Paris'in byk ark yaamlar biimlendiriyor ve toplum ortaya kyor. Balzac'n nemli romanlarndan.

***
Balzac, Honore de; Nucingen Bankas, MEB Yaynlar, 1950
Cesar Birotteau'ya ek olarak ayn ylda yaynlad (1837) roman Balzac'n byk Fransa dokumasnn belki nemsiz, ama gerekli ilmeklerinden biri. nk borsa, senet, banka ve zenginleme konusunu derinletirmeden geemezdi Balzac. Tipler ve olay rgs yerine, toplumsal kar davrannn gizlerine ilikin bir amlama giriimi. Finans sermayesinin ileyiini zmek ama, yazar iin. Yeni tip yok, eski tiplerle yrtlm bir eletiri. Yaznsal deeri tartlsa da Balzac poetikas ierisinde anlaml bir yeri olan bir roman Nucingen Bankas. Dizgi yanllar yapt okunmazlatrm ne yazk ki...

***
Balzac, Honore de; Snm Hayaller 3. Bir Yaratcnn ektikleri, Varlk Yaynlar, 1969
Bu l kitaplmda usumun hep takld, lise yllarma, yani 40 yl ncesine giden bir armn da simgesi. En sonunda okumasn tamamladm. Taral airimiz Lucien'in ac Paris deneyiminden sonra olgunlaacan beklemek bounadr. O bireysel ve tarihsel roln oynayacaktr ve Balzac'n bile yapabilecei bir ey yoktur. Faust'u antran bir Balzac ant diyebilirim l iin. Byle bir evrensel temay es gemesi beklenemezdi zaten Balzac'n. lgin olan, Taradan Paris'e temasnn Balzac romanlarndaki nemli yeri ve bunun Balzac'n zyaamna olan ba... Evet, bakente bu byk g, yani Balzac'n yks dourgan bir kaynak olarak pek ok Balzac kahramannn deiik yklerine dnt. Ayn biimde, o derin Balzac karakteri diyebileceimiz cimri bir kez daha yeni zenginlikleriyle karmza kyor. Ve romantik karakter, ac ama nne geilemez darbeyi Balzac'n kaleminden alyor. Romantik kahraman'n arkasnda ne yatyor ve eyleminin sonu nereye varr? Balzac yaama mdahele etmiyor. Tersine sanki yaam rastlansallk maskesi arkasndaki kanlmazlyla Balzac'a dayatyor kendini. 20'ler, 30'lar Fransasna Balzac ne borlu acaba?

***
Reeves, Hubert; Boluk, TBTAK Yaynlar, 2001
Bilimin iiri diyebilirim yapt iin. Zaman, lm, doa (Doa bizim araclmzla kendine kendisinin bir imgesini gnderir, s.29),gzellik, bilin, bilimsel etik, Tanr zerine.

***
Yldrm, brahim; Bkn ve Orta Halli. Cinayet, lke Cinnet, Yap Kredi Yaynlar, 2003
Yldrm'n lemesinin nc kitab. Ve yazarla ilk kez tanyorum. lkemizin eiine getirildii cinnetin yapsal, dilsel yansmas diyebiliriz roman iin. Bir yere gtrmeyen ak yapsyla postmodern duruuna ramen, insanlk durumu olmasa da ulusal durumumuzu grmemek olanaksz roman boyunca. Ulusal glnlmz de payn alyor kukusuz anlatdan. Okunmaya deerdi (cinnete iaretiyle).

***
Yldrm, brahim; Hassas Ruhlar, ikayeti Aklar, Can Yaynlar, 2004
Yldrm'n Bkn ve Ortahalli romanndan sonra okuduum ikinci ve son yapt:yk. Yldrm' sanrm tm yazlarnda belirleyen ey, toplumsal travmaya dayal delilik. O bir zamann ve corafyann sapknyla yzleiyor, bunu bir tip olarak retmeyi baarrsa sonunda ne retmi olur (bunun da hesaplamasn ayrca yapmal)? Sonuta bunu Ispanya'dan bir Mendoza daha yksek bir teknik dzeyde yapmisti zaten. Yldrm'n abas neden a rdn unutmu bir rmcein a rme abas. Bu unutu tm bir poetikann biricik temelini oluturamaz. ok ekici bir dili koysa da ortaya ve gizemli bir srkleyicilii... Sonuta kitap biriminde bunlar sekin ve dikkate deer metinler olsa da arkada iaret etttii yazar asndan bir kaza kanlmaz gibi grnyor (ya da ben yle gryorum).

***
Arsel, lhan; Kurann Eletirisi 1,2, Kaynak Yaynlar, 2000
Arsel'in bu geveze yapt nemli elikileri yakalamakla birlikte gereksiz uzatlm ve inanlmaz sayda tekrarlarla yle tka basa doldurulmu ki bunu bir yntem yanl olarak gryorum.

***
Arsel, lhan; Kurann Eletirisi, Kaynak Yaynlar, 2000
Arsel'in ok aba harcanm, youn emek rn yapt, ierii ve aydnlanmaya katks asndan ok deerli, buna karlk bilimsel bir almann gerektirdii biim (format) asndan berbat. Arsel inanl (!) ve temiz, drst bir insan. Bir misyon adam. Bunun iin ona en bata teekkr borluyuz.

Ylmazer, lyas; Sel Sorununa Kalc zm, Kaynak Yaynlar, 2002

Ylmazer gerek bir bilim adam. Bilimle siyasetin ilikisini kavrad iin bilim siyaseti yapyor. rnei az... Ylmazer, lyas. Deprem Sorununa kalc zm. stanbul: Kaynak Yaynlar, 2002. Yilmazer'in dogru tezi Trkiyede depremin vadilerde (%5) yikacagi, vadilerde (ova) yerlesmenin de anayasaca yasaklandigi... Ylmazer saygn bir ad.

***
Aral, nci; Glgede Krk Derece, Can Yaynlar, 2000
Bu sevdiim yazar (yaadmz zamann tan ve vicdan olduunu sandm) birka yks dnda beni dkrklna uratt diyebilirim. Hem ykleri, anlatm teknii asndan birbirinden ayramamas, hem setii teknik ve soyutlamalar, yer yer ibayltc...

***
Aral, nci; Mor, Epsilon Yaynlar, 2003
nci Aral'n roman beni onunla buluturdu. Daha nce ykleri ok etkilememiti. Bata iyi bir yazarla, anlatcyla kar karyayz. Trke, anlatm, yap sorunsuz, baarl. Geriye ierik kalyor. Bu noktada Aral sanrm duygusal davranmyor. lkemizin son yzylnn ortaya kard belirgin tipler Mor'da (Tahsin Ycel'in Yalan'nda olduu gibi) yakalanabilmi. Aral'n keskin bir duyarll var. inde yaad toplumun yeniden retimine katlm birinin anlats bu. Bir bakma bizim ykmz... Son yllarn iyi romanlarndan biri bence.

***
Aral, nci; Ta ve Ten, Epsilon Yaynlar, 2004
Aral benim yazarlarmdan. Bu roman da bence kadn sorunu ve iki cins ilikilerine doru bir bak ve yetkin bir anlat dzeyini yakalyor. lkemizin nemli eletirel gerekcilerinden biridir diyorum Aral iin.

***
Nemirovski, rene; Bir Yazarn Roman (Anton ehovun Yaam yks), Cem Yaynlar, 1987

Nemirovsky Rus kkenli, Fransz yazar. 1903'de doan yazar 1942'de Nazi toplama kampnda lm. ehov zerine yapt lmnden sonra yaynlanm. Ksack yaamna birka roman sdrabilmi: David Golder, Jesabel bunlardan Trkeye de evrilenleri. ehov'u bu denli iyi yakalayabilmi bir yazarn, ok iyi bir yazar olduu kansndaym. nk ehov srad, ok zel bir insan... Onda Kafka ile Tolstoy bir araya gelebilir. O balanmaktan korkan, ama insanolunun ac olduu denli gln yazgsna da iliklerine dek bal biri. Nemirovsky'nin yntemi lekeci bir anlaya dayal... Frasn boyaya (saf deil, bir boya karmna) daldryor, ve geni bir darbe... Sonra yeniden bir baka karm... Okur ayrntlar kard m ehov'u Nemirovsky'nin yakalad, grd gibi grme ans yok demektir. ehov'un sorunsaln iyi kavradndan, bu sorunsal aktarma biimini de yakalayabilmi bana kalrsa... Uzun ve bitmeyen yorum ve aklamalar yanl olurdu kukusuz. ehov'un yaam denli ksa ve youn... Oktay Akbal Franszcadan evirmi... Basks kt de olsa ehov iin okunulmas zorunlu, nemli bir yapt bu.

***
Attali, Jacques; 21.Yzyl Szl, Gncel Yaynlar, 1999
Attali'nin ngrler ieren szl, bir yandan esinleyici yarglar ieriyor, ama te yandan ve arlkla postmodern umutsuzlua dayal kestirimleri szkonusu. Kendisinin baz kavramlatrmalar bu kitapta u vermi; rnein gebelik gibi...

***
Derrida, Jacques; Marxn Hayaletleri, Ayrnt Yaynlar, 2000
Derrida'nn bu zor yapt bir Shakespeare imgesini (out of joint) hep yeniden okunmasyla ilikilendirerek Marx'n imdi gncel ve gerekli olduunu yine hep yeniden ne sryor. Bir yapbozum rnei vererek.

***
Parla, Jale; Don Kiotdan Bugne Roman, letiim Yaynlar, 2000
Yaznbilim ve zellikle roman zerine okuduum bu zevkli ve dndrc zgn almann temel tezi bence, romann kendi bana ayr bir tr olmad, trlerin bir karm ve katm olduu ve yazn gemiinde baarl romanlarn szkonusu karm bile-isteye-gstere yapmalar ve kendi yaplar ierisinde boluklar, 'kayp metinler' barndrmalaryd. stelik yitik (kayp) metinlerin gerekte yitirilmediklerini ya da olmadklarn yazar, okur, herkes bilir ve onlarn peine cmbr cemaat dlr. te yaratma, okuma srelerinde en byk keyfi bu byk anlatlar verir. Bu tezler iin anlatlar anlats Don Kiot k ve var noktasdr. rnek anlatlar ise; Yazn Trleri asndan: * Don Kiot, Miguel de Cervantes * Kar Koca Masal, Ahmet Mithat Efendi Yazar ve okur ilikileri ile Kayp Metinler asndan:

* Tristram Shandy, Laurence Sterne * Kaderci Jacques ile Efendisi, Denis Diderot * Bir K Gecesi Eer Bir Yolcu, Italo Calvino * Karanln Yrei, Joseph Conrad * Tutunamayanlar, Ouz Atay Anlatlarda zaman kurgusu ve anlklatrmalar asndan: * Byk Umutlar, Charles Dickens * Ulysses, James Joyce * Silgiler, Alain Robbet-grillet * Mahur Beste, Ahmet Hamdi Tanpnar * Dar Zamanlar, Adalet Aaolu Mimesis asndan: * Gece dersleri, Latife Tekin * Benim Adm Krmz, Orhan Pamuk

***
Sancak, Jale; Srgn Melekler, Doan Yaynlar, 2004
Sancak'n birbirine bal ykleri sanrm son yllarn en zgn rnlerinden...Yolculukta, araf'ta kalm ve yitirmi insanlarn, kyda beden ve dillerine olduka yakn duran bir dili ve anlaty hangi deneyimleriyle yakalayabildiini merak etmedim desem yalan olur Sancak'n. 1958 stanbul doumlu. Kendi iine kapal atmosferinde yaral insanlarn bu youn anlatlar ierden bakan sarsabilecekken, ben bazen ierden, bazen dardan bakan biri olarak hep ikircimde kaldm. Bu yklerin tek var noktas: zkym (intihar) kukusuz. Bir de yklerin rengi var gibi geldi bana.

***
Monaco, James; Bir Film Nasl Okunur? Olak Yaynlar, 2002
ABD'li yazar, yaync ve yapmc Monaco bir Amerikal iin sartc denebilecek gr derinliiyle ortaya balnn artrdklarnn ok tesinde bir yapt karabilmi, tek szckle olaanst denebilecek bir yapt. inde yaadmz uygulaym teknoloji) deneyimlerini sezgi gcyle gelecein artk sinema olamayacak olan tmleik anlat sanatlarna gnderebilen Monaco, saysaln ufkunu amlyor. Sinemay kitle iletiimi (medya), kitle iletiimini oklu iletiim (multimedya) st balna yerletirmeyi deneyen yazar, bir klavuz yapt koymuyor ortaya. Bir(den ok) soru ardna dyor bence. Bugne dein sinemay sanatla buluturan ve ayran nedir? Bu zmlemelere dayal olarak yeni uygulaym (saysal okluortam) balamnda sinemann gelecei ve zorunluysa varolma biimi nasl olacak? Ertan Ylmaz'n olaanst evirisi de kutlamay hak ediyor ayrca. 2000 yl 3.baskya dayanyor eviri. a erisim adresi: www.ReadFilm.com Yaptn bamsz okunabilecek blmleri yle: 1. Bir Sanat Olarak Sinema

Monaco bu blmde; genel olarak sanatn doasn, sinemann sanat olup olmad ve nasl bir sanat olduu, sinemann dier sanat trleriyle olan ilikisini irdeliyor. Gnmz iin yapt sanatsal dzey ayrm aydnlatc: * Gerek zamanda varolan gsteri sanatlar (oyun, vb.) * Konu hakknda gzleyiciye bilgi aktarmak iin yerleik kod ve geleneklere dayal temsil sanatlar (resim, roman,vb.) * Gzleyici ile konu arasnda dorudan bir yol salayan, kendi kodlarna sahip ama niteliksel olarak temsil sanatlarndan ok daha dorudanlk zellii gsteren kayt sanatlar (sinema, mzik, video, vb.) 1980 lerden sonra ise kayt sanatlarnda devrim yapmak zere olan bir dzey; saysal (dijital) teknoloji gzleyici ile gerein ilikilerini temelden tartmal klmaktadr. Sanat uygulamal-evresel-resimsel-dramatik-anlatsal-mzikal soyutlama tayfnda izgiselletiren Monaco, iletiim temelinde iki boyutlu, retim temelinde ise boyutlu olarak snflandrmaktadr. Bylece sanatlar ile hammadde, sanat ile gzleyici, yapt ve belirleyici eytiimi (diyalektii) kurgulanm olur. Sinemay dier kayt sanatlar (fotoraf, resim), anlat sanatlar (roman), gsteri sanatlar (tiyatro), ses sanatlar (mzik) ve evresel sanatlar (yontu, mimarlk) ile ilikilendirir (Monaco).Temel tezi u: sinemann gerekle dorudan buluma yetenei dier trlerin gerekle ilikilerini yeniden dzenleme ve gzden geirmelerini, soyutlama dzeylerini ykseltmelerini gerektirmitir. Bir saptama: gstergebilim sinema dili/iletiim sistemini iyi tanmlamakla birlikte sanatsal etkinliini tanmlayamaz. Yazn eletirisinden 'eretileme' kavram dn alnmaldr. nk gstergebilim sanat bir kodlar toplam olarak anlatr. Sanatn esiz etkinlii ise onun eretilemelerinde yatar. Sinema dier sanatlarn tm kod ve eretilemelerini aktarabilmekle birlikte, tamamen kendisine ait, kayt sanatlar iin esiz bir kodlar ve eretilemeler sistemine sahiptir. 2.Teknoloji: Grnt ve Ses Bu blm, sinemann kulland teknolojiyi (grnt ve ses) tantyor. Ayr blmler olarak; objektif, kamera, ham film (ereve oranlar, renk, kontrast, gren, format, hz, ton), ses kua, post prodksiyon-ekim sonras aama (kurgu, bilestirme-mix ve sonradan seslendirme, zel efektler, optik, laboratuvar ve son yapim kurulusu); video ve film; gsterim konular irdeleniyor. 3. Sinema Dili: Gstergeler ve Szdizimi nce gsterge kavramn irdeliyor Monaco (alg psikolojisi balamnda). Eer gzleyici edilgin tketici deil etkin katlmc ise bir filmin nasl okunmas gerektii renilmelidir (153). Monaco'ya gre, sinema bir dil olmakla birlikte bir dil dizgesi (sistem) deil. Dil dizgelerinin gc, gsteren ile gsterilen arasnda ok byk fark olmasndan, sinemann gc ise byle bir farkn olmamasndan gelir. Sinema akla getrmaz, anmsatmaz, belirtir. zleyici iin g ve tehlike bu noktada balar, yorumlama kouldur, yaratc-izleyici dengesi kurulmaldr, bu sanat yaptn daha canl ve zengin yapar. (156) Sinema dili ksa-devre yapm gstergelerden oluur ve temel bir birim ayrmak olanaksz olduundan, srekliblnmez bir sisteme (zaman) dayanr. Dolaysyla kolay bir sanat olan sinema srekli olarak bu kolayln kurban olma tehlikesi iindedir, "sinemay aklamak zordur, nk onu anlamak kolaydr" (C.METZ). Ne ekeceim sorusunu iki soru izler: nasl ekilecek, ekmek iin ne seilecek (DZSEL); nasl sunulacak, kurgulanacak (DZMSEL). Sinemay dier sanatlara gre en fazla sinemasal yapan dizimsel kategoridir (kurgu). Sinemada temelanlam ve yananlamlar yakalama abalarnn (gstergebilimsel) geldii Peirce noktasnda gstergeler ayr yap sunar: 1.kon: Benzerlik ilikisinden tr nesnesini temsil eden gsterge, 2. Belirti (index): Nesnesini aralarndaki varlksal ba nedeniyle temsil eden gsterge, 3. Simge (sembol): Gsterenin gsterilenle dorudan ya da belirtisel deil, daha ok bir oydama sonucu ilikilendii nedensiz gsterge. Bunlar birarada bulunur.

Belirtisel gsterge sinema iin edebi model zerine temellenen sinemasal eritelemenin (metaforun) handikapndan kurtulu yolunu aar. Metonimi sinemasal simge olarak yaznda oduundan daha etkili olur. Gerek izleyici yananlamlar ynn okur. Filmi iyi yapan ey ne olduu deil, nasl ekildii ve sunulduudur. Sinemasal gstergenin ardndan szdizimini irdeler Monaco. Bu; zamanda (kurgu-montaj), hem de uzamda (sahneleme-mizansen) geliimi ierir. Sahnenin iletisinin aktarld aralar olan kodlar rneklerle izleyen Yazar, bir dizi ortak kodla birlikte zgl sinemasal kodlar sinemann szdizimini oluturur, (177) der. Mizansen, erevelenmi (dolaysyla ayklanm olan) grnt, ardzamanl ekim (odaklama, k, vb), ses; kurgu izleyen sayfalarda zmlenir. 4. Sinema Tarihinin Biimlenii Monaco bu blmde de bir ilk gerekletiriyor. Sinemann tarihini boyutlu olarak zetliyor: 1. Ekonomi (movies), 2. Politik (film), 3. Estetik (cinema). Olaanst bir bak. Sinema dnyay anlama ve daha dar bir balamda, bu dnya iinde hareket etme tarzmz deitirmitir(250). Kitlesel sinemann auteur sinemas karsnda temsil dzeyine iaret etmesi olduka nemli yazarn. Eylemin gerek hayatta hem olas hem de hala gerekli olduu nasl netletirilebilir?(263). nsanlarn filmin dsel yaantlanmasna gl bir gereksinim duymas psikolojik olduu kadar fizyolojik de olabilir. Sinemann bu ok nemli can alc etkileri henz yeterince ayrntl olarak aratrlmamtr(265). Hollywood sinemas bir dtr, heyecan verir, byler ama bazen de politik bir kabustur. Diyalektik sinema ise ounlukla ok gerekli ve harekete geirici bir karlkl konumadr(269). Bylesine genel bir ara olduu iin sinema -bilerek ya da bilmeyerek- birlikte nasl yaadmz zerinedir(270). Estetik sinema tarihi (3.kesim) altbalklar yle: Bir sanat yaratmak: Lumiere'e kar Melies; Sessiz sinema: gerekcilie kar davurumculuk; Hollywood: tre kar auteur; Yeni gerekcilik ve sonras: Hollywood'a kar dnya; Yeni Dalga ve nc dnya: elenceye kar iletiim; Postmodern devam: Demokrasi, teknoloji, sinemann sonu. yle grnyor ki bu glerin toplam en azndan bildiimiz anlamda movies/film/cinema'nn sonunu ilan etmek iin iyi bir zaman olduunu akla getiriyor. Bu andan itibaren "film" iletiim aralarndaki sanatlarn kullandklar disk ve kaset gibi yalnzca bir ham malzeme, olas tercihlerden yalnzca biridir. "movies" artk, belki de "multimedya" hari, baka bir ada sahip olmadmz yeni, kuatc bir sanat, teknoloji ve endstrinin ayrlmaz bir parasdr. Ya cinema! Hayata bak tarzmza egemen olmu, uzun, frtnal ve dllerle dolu seksen be yln ardndan sinema sessizce sona ermitir.(364). 5. Sinema Kuramlar: Biim ve lev Monaco ncelikle eletirmen kavramn irdeliyor. Sonra kuramlar: * air ve Filozof: Lindsay ve Mnsterberg. Mnsterberg'in katks film olgusuna psikolojik ilkeleri uygulamasnda. * Davurumculuk ve Gerekcilik: Arnheim ve Kracauer. Davurumculuk, ynetmeni ne karr. Arnheim kuramnn temeline biimi ve teknolojinin snrlamalarn koyarken Kracauer'in kuramnn zn sinema sanatnn fotorafik misyonu oluturur. Film bir amaca hizmet eder. "Etik, gelecein estetiidir" (GODARD). * Kurgu: Pudovkin, Eisenstein, Balazs ve Biimcilik: Pudovkin biimin kategorilerini kefetti ve zmledi. Kurgu tekniklerini anlatya yardmc olarak deerlendirirken, Eisenstein kurguyu dz anlatya kar yeniden ina etti. Gerekcilie yaklamak iin gerekcilii bertaraf etmek gerekiyordu. Balazs ise Eisenstein'i gerekcilik ilkeleriyle buluturdu (mikro-drama). * Mizansen: Yeni-gerekcilik, Bazin ve Godard. Bazin'i gerekci yerine ilevselci olarak niteleyebiliriz. Sinemann ne olduu deil, ne yaptdr nemli olan. Bazindeki kartl gidermek amacyla Godard, mizansen ile kurgu arasndaki diyalektii ne kard. Mizansen ynetmen isterse kurgu kadar yalanc olabilirdi. Ayrca kurgu ynetmenin kt niyetinin

zorunlu kant deildi. O, karlkl diyalou nererek gerekliin snrlarn entellektel bir giriimle yeniden tanmlad. Artk kurgu yapmak mizanseni yeniden oluturmakt. "Gsterge bizi bir nesneyi onun anlam araclyla grmeye zorlar" (PARAIN). Dili ykmak, yeniden balamak iin sfra dnmek (Barthes) gerek..."Godard'n paralanmas gerektiini dnd, bilinaltyla alglanan gl sluptu"(394). * Sinema konuur ve devinir: Metz ve ada kuram. ift eklemlenmeli normal dillerden farkl olarak sinema ksa devreli gstergelerden oluur. Grlen anlalandr. Metz'e gre, (kurgusal) anlatma bavurmak sinemada merkezi bir neme sahip: Temelanlam ile yananlam arasndaki farkllk byk nem tar. kinci farkllk dizisel (paradigmatik-dikey-ne ne ile beraber) ile dizimsel (sentagmatik-izgisel-ne neyi izler) arasndadr. Arkasndan sinemasal olan-olmayan kodlar sistemini zmler Metz. Filmlerde okuduklarmz yalnzca kodlardr. Ve sonu olarak, olgun bir sanat olarak sinema bamsz bir giriim deil, kltrmzn dokumasnda tamamlayc bir bileendir. Sinema geni ve uzun erimli bir birbiriyle ilikili kartlklar dizisidir."(402) 6. Medya: Hereyin Merkezinde letiim kurmak bir topluluu biimlendirmektir (406). Basl ve elektronik iletiim aralar (Kitap- Gazete- Dergi- Film- Telefon- Radyo- CB- Ses Diski- Ses Band- Televizyon- KabloVideodisk- CD-ROM- nternet). Mekanik ve Elektronik letiim Aralarnn Teknolojisi (Gramofon- Telgraf- Telefon- Radyo- Televizyon: renkli-renksiz- Lazerli disk- Video diskHDTV). Radyo ve Kaytlar. Televizyon ve Video (Yayn:, Televizyon:sanat-diziler) ...Yerel renklerle gelen canll yitiriyoruz. Dier yandan ise ayn akalara glen insanlarn birbirlerini daha az vurmas olasdr (474). TV: Sanal Aile. n plan (yaam) basklayan arka plan (476). BU BATAN IKARICI VE YAYGIN ARA BZ GEREKLKLE YAKIN LKDEN YOKSUN BIRAKMITIR (482). "Akcas sorun Big Brother'n bizi izlemesi deil, bizim Big Brother' izlememiz(483). TV zaman imha eder... Hayatlarmz bizim yerimize yaar (484). 7. Multimedya: Saysal Devrim Yapta yeni basklarda eklenmi blm. Tketici yerini 80'lerde kullancya brakyor. Uzaktan Kumandalar. Depolama Teknolojileri. Saysal Kodlama. Ses Diski. Multimedya miti.Sanal Gereklik Miti. Tam kuatc sanal gereklik elektronik sper uyuturucudur (516). Siber Uzay Miti. Ne Yaplmal?: Saysal devrim, kim tarafndan belirlendii bir yana, gereklikle ilgilenme tarzmz kkl bir biimde deitirmitir (527) Gereklik iindeki zeminimizi yitiriyoruz(528) Medyay gerekletiren insanlar bizden daha akll deil(529).Ne yaplmal?. Yeryznn efendisi olan ada medyay durduramayz. O, hayatlarmz doldurmaya devam edecek. Yeni sylem tarzlar, okuyucunun srece aktif katlmc olmasnda srar ettikleri iin, bize yeniden kendi kklerimizi bulma firsatlarn verebilir. Ama etik, gelecein estetiidir. Yeteneklerimizin ve teknolojilerimizin koulduu kullanmlara odaklanmalyz. Artk ok kkl bir biimde bir film nasl kullanlr, bunu da anlamalyz" (529). Ekler ve Dizinler 1. Sinema ve Medya: Kronoloji 2. Sinema ve Medya zerine Okuma nerileri DIZINLER (Kiiler/Konular/zgn Yaptlar/Trke Yaptlar)

***
Collins, Jeff; Heidegger ve Naziler, Everest Yaynlar, 2001

Heidegger'in Nazi yanllnda felsefe sisteminden de kantlar bulunabileceini sylyor Collins. Nazizm, varla dnk kesin bir tutum ierisindeydi Heidegger'e gre.

***
Fox, Jeremy; Chomsky ve Kreselleme, Everest Yaynlar, 2002
Basit ama iyi bir makale. Chomsky'nin siyasal yaklamlar hakknda.

***
Banville, John; Athena, Telos Yaynlar, 2000
rlandal Banville'in lemesinin (Tutanak Defteri/Hayalet/Athena) ncs iyi bir yazarla kar karya olduumu bir kez daha anmsatyor. Tannmayan Rnesans ressamlarnn tablolaryla gncel bir yky koutlu gtren Banville, okuru yazmaya zorlayan yazarlardan bence. Auster gibi birtakm izler brakyor arkasnda, o kadar. Gerisi bize kalm... Zevkli bir okumayd.

***
Foster, John Bellamy; Marxn Ekolojisi:Materyalizm ve Doa, Epos Yaynlar, 2001
Oregon niversitesinde toplumbilim profesr olan Foster'n bu almas birka adan nemliydi. 1. Foster, Marx'a ynelik eletirinin yntemsel ikiyzlln Sartre'dan yapt bir alntyla olaanst bir biimde dile getirmi yaptnda (rnein, Popper, Giddens,vb.) 2. Marksizmin ekolojiyle ilgili btn yanl ve kastl anlalmalarn irdeliyor ve kaynaklarla dzeltiyor. 3.1920-1970 arasnda sol izgide indirgemeci ya da dlayc evre-doa yaklamlarn eletiriyor. 4.Marksizmin felsefe gelenei iinde zellikle evre-doa konusunda kaynaklarn salkl bir biimde irdeliyor. Bu izgi: Epikr-Bacon-Hegel-Feuerbach-Darwin-Gassendi-Liebig-MarxEngels-Buharin-Caudwell. 5. Ekoloji sorunu gerekte tarm sorunu. Yapt ayn zamanda tarm tarihi. 6.Kr-kent elikisi ve doaya yabanclama temel kavramlar... 7. Malthus, Proudhomme eletirisi. Nfus sorunu. 8. Diyalektii Epikr geleneine balama (zorunluluk ve rastlantnn evrimde rol ve ilerlemeci mantn kesin eletirisi) yaptn belki de en unutulmaz yan. Deerli bir yaptt. Sorun, doaya dar insan amalar iin tekyanl biimde hakim mi olunaca, yoksa, insann doayla ve dier insanlarla yabanclamasnn insani varoluun n koulu olmaktan karlaca bir zgr reticiler toplumunda m yaanaca sorunudur. (331)

***
Heaton, John M.; Wittgenstein ve Psikanaliz,

Everest Yaynlar, 2002

Wittgenstein'n serbest arm felsefi dnceleri iin bir yol olarak kullanmas Freud'un armsal gndermeleriyle ilikileniyor. Ama sanrm, Wittgenstein'n uygulamada deil ama kuramda, Freudiyen armlarn kesin ierik tanmlaryla ilgili eletirileri var. Ak temsil, doru sz, aklk kavramlarn ne karan Wittgenstein'a gre, Ben'in anlamnn etraf dilin youn sisiyle evrilidir, bu nedenle berrak dnmek ve Ben'in kendim olmadn grmek imkanszdr.

***
Cruz, Julio Buquero; Mezbahann Mimarisi, Yap Kredi Yaynlar, 2003
Romann (roman denebilir mi?) tek zellii anlatmda yalndan te bir sylem biiminin temel girdi olarak nerilmesi. Doymu ada bir dnyada (kapitalizm) bireyin snabilecei son eyler zerine umutsuz denemeler (rpnlar m demeliydi) Cruz'un kaleminde dile geliyor. lgin bir roman aslnda.

***
kten, Kaan H.; Heidegger ve niversite, Everest Yaynlar, 2002
Heidegger'in faist ontolojik paradigmas ierisinde, Alman niversitesi araclyla Tin gerekleiyordu, kukusuz manevi nder(ler)in araclyla.

***
Ylmaz, Kaan, Sy.; Grnmez Adam Tahsin Ycel Kitab, Trkiye Bankas Yaynlar, 2001
Tahsin Ycel'i anlamak iin doyurucu, yetkin bir kaynak. Benim iinse bir bulu diyebilirim. Tahsin Ycel'i hep nemli bulmuumdur, ama daha tesi olduunu anladm bylelikle. Trkemizin doruklarndan biri. Yaptn tek kusuru, Ycel'in yer yer yeni roman almasna deinmesine karn Kaan Ylmaz'n Ycel'in yeni almalar konusunda hi oral olmay... Yalan adl byk Ycel roman 2002'de yaymland. Yazk...

***
Kandiyoti, Deniz/Saktanber, Aye; Kltr Fragmanlar, Metis Yaynlar, 2004
Paradan btne gitmeye ynelseydi bir anlam olurdu almalarn (bir derleme bu), oysa paradan paraya gidiliyor. Bu da doal kukusuz. Postmodernizmin gerei olarak. Toplum bu yntemle anlalmaz. Bir tr gizli olguculuk var arkasnda.

Kitabn 1.ksm': Toplumsal Farkllamann Yeni Eksenleri genel baln tayor.Orta snf, uydu kent, kapc, gndeliki, ev sahibi, alveri, orta retim ele alnan aratrma konular.Verinin doru okunduundan kukuluyum. 2.ksm: Kltrel retim ve Kltrn retimi. Burada da dil (erif Mardin'le tanm oldum), folklor, yeilam, islamclk, tketim konular irdelenmi. 3.ksm: erde ve Darda Farkllaan Kimlikler'de ise yeni islamc genlik, konut ileri, cinsiyet, gmenler, vb. kavramlar sorgulanyor. Ama tmnn ardnda, u olmaz olas TC.Bu TC'yi nasl yokedecek Metisgiller, ben de merak ediyorum. Doyurucu deil.

***
Tahir, Kemal; Gl nsanlar, Bilgi Yaynlar, 1969
Kemal Tahir okumas. Gl nsanlar ilk 4 yksyle ilkin kitap olarak 1955'te basld. Daha nce 1940-41'de gazetelerde tefrika edilmi. Tahir'in tek yk yapt yanlmyorsam. Daha 1940'larda rahat akan bir Trke artc. Canlandirma gc ve diyaloglari yetkin. Tipleri iyi iziyor. Ne yazk ki ilk 4 yksndeki baary sonradan kitaplarna ekledii 4 ykde srdremiyor. kisi zaten ok dolayl bir yergiye ynelen masal anlatlar. Belki de Tahir, Anadolu insannda cinsellik deneyiminin sanld gibi kapal, umutsuz olmadn bir teze dntryor. yklerine bakarsak krsal yaam ierisinde herkes birbirini rahatlkla aldatyor ve bu da hogrlyor belli llerde. Tahir neden bunu yapm acaba merak ediyorum. Daha nceki anlatlarda namus ve romantizm saplantlarna m kzyor, yoksa bir tankl m var? 40 kuanda cinsellik sanrm gerekliini Kemal Tahir'de yakalyor, ama bir teze dnm olarak. Tahir Cumhuriyet'le bark deil, yklerinde bu rtl, ama seziliyor. Kylnn Cumhuriyete ilikin alayl yorumlar ipucu. Bu tatsz dar a giderek genileyecek, belki de sonraki yaptlaryla. Greceiz. yklerin uzun ve sarkk yaplar, Tahir'in yap, biim sorunlarn erteledii (ya da yok sayd) anlamina gelir mi? ykler iinde dikkate deer bulduklarm: Gl nsanlar Kondurma Siyaseti

***
Tahir, Kemal; Sardere, Adam Yaynlar, 2002
Tahir'in ilk roman (1955) ve ilk dkrklm. yklerinin gerisinde kalmas uzunluundan m? Kyl idealizasyonlarna tepkili olduu belli Tahir, tersine bir yolla kyly 'arkl erkan' olarak gstermek iin tiplerini, olayrgsn, gerei olduka zorluyor ve sonunda inandrcl olmayan, tutarszlkla 'malul', yapsz, gevek bir anlat koyuyor ortaya. Hilav'n 'Kemal Tahir'de dil, anlatnn yerine geer' sz ok doru. Bir tr ehvetten sz edebiliriz Kemal Tahir'de; her iki anlamda.

Szl anlat geleneini baaryla srdrm, ama onu yeni bir anlatya dntrememi diyebilirim onun iin.

***
Tahir, Kemal; Esir ehrin nsanlar, Can Yaynlar, 1982
gal stanbuluna Avrupadan dnm ve yoksullam bir Osmanl aristokratnn (Kamil Bey) gzleriyle bak. Kemal Tahir'in ilgimi eken tek zellii anlatmnn akkanl, rahatl. Yer yer ar romantiklii, ocuksuluu, 1957'de ilk basksn yapan roman iin zayflk noktalar.

***
Tahir, Kemal; Krdman, Adam Yaynlar, 2004
Sardere'nin devam saylacak roman, ayn tiplerin gurbet dn kydeki yaamlarna cinsellikle azm bir tanklk. Kurgusal olarak yatanda rahat akan anlat, arkasndaki yazar tezleri asndan belli sertlikler, kulaktan dolma acmasz yarglar tayor bana kalsa. Bir Anadolu kynde kyn ana ii Dallasvari kimin eli kimin cebinde olabilir mi? Herkes herkesi herkesle, cinsleraras ilikiler anlamnda, aldatp durur mu? Tahir'ce bir tez bu. Bu arkl erkan, bu saf grnen Anadolu kyls kadn erkei ile yle azgn, yle batan km ki, bekar, dulu, evlisi herkes herkesle (szn dzanlamyla) iice. Ben pes diyorum ve bu byle olsa bile (?) Anadolunun gerei Kemal Tahir'ce arptlyor, indirgeniyor.

***
Koray, Kenan Hulusi; Beer Dakikalk Hikayeler, Ed. M.Kayahan zgl, Tima Yaynlar, 2000
Beer dakikalk be para etmez ykler... Haftalk ya da aylk magazin dergileri iin rptrlan ykler... Herhangi bir yaznsal deerleri yok.

***
Koray, Kenan Hulusi; Osmanoflar, Ed. nci Enginn, Doan Yaynlar, 2004
Beer Dakikalk Hikayeler'den sonra roman trnde Koray okumam da baarszlkla sonuland. Roman (anlat) zerine dnmemi, herkes denli ben de yapabilirim'den yola km bir yazar Koray. Osmanoflar ilk kez kitaplayor. Gazetelerde yaynlanm 30'larda. Teknik ve dil sorunlar engeli alsa bile dnsel sorunlaryla mer Seyfettin'in gerisine dm... yklerini bekliyorum.

***

eitli Yazarlar; Kitap-lk Dergisi Say 40, Yap Kredi Yaynlar, 2000
Derginin Vesikalk zel blm Ahmet Hamdi Tanpnar'a ayrlm. Ouz Demiralp'in, Sha Ouzertem'in, Ekrem In'n yazlar dikkate deer.

***
Oran, Baskn; Ed. Trk D Politikas Cilt 1:1919-1980, letiim Yaynlar, 2002
900 sayfalk bu dev yapt iin (Baskn Oran ynetiminde Siyasal Bilgiler ekibi) tam bir bireim ve olaanst demekten baka elimden bir ey gelmez. Dzenleni mantndan ok ynl ilevselliine varncaya dek, gerek bir bavuru kayna. Bence klasikleecek. Bu yapt kesintisiz bir tarihe olarak da okuyabilirsiniz, belli konulara odaklanarak da. ok retici, ok zevkli bir alma. Daln rencileri ok ansl. Shiner, Larry. Sanatn cad. stanbul: Ayrnt Yaynlar, 2004. Kitap sanatin 'tarihselligine' vurgu yaparak, sanati fetis olmusluktan kurtarma ve eski zanaatsanat btnlgne iliskin tasarimi gncelleme ynnde basarili bir girisim gibi grnyor. Ikna edici buldugumu syleyebilirim. rnek ve resimler kitabi daha da ekici kiliyor. Tekin, Latife. Unutma Bahesi. stanbul: Everest Yaynlar, 2004. Latife Tekin'le en sonunda bulusuyorum. Bu roman son yillarin en iyilerinden, namuslu ve iten olanlarindan. Piyasa disi, kazanmaya harcanmamis, kirilgan ama ezilmeyi bayraklamamis, adi, n dislamis, szne, sorgusuna odakli, tip ve olayrglerinin aldatici oyunlarinin tesinde sezgilere, kuskulara, tedirgin dsncelere dayali sylemiyle toplumsal dalganin diplerini, kklerini eseleyen, byk sorulari kk tutan, kk seylerle asili kavrayip yakalayan, doganin, 'insan'in disindakinin ayri ve kendindelik hakkini sonuna degin, hatta militanca teslim eden bir romanin, bu romanin yazari Latife Tekin'i izlemek artik boynumun borcu.

***
Sterne, Laurence; Tristram Shandy.Beyefendinin Hayat ve Grleri, Yap Kredi Yaynlar, 1999 1759-1760'da ngiltere'de ilk basks yaplan ve Trkeye Nuran Yavuz'un ar diyemeyeceim (nedense evirmenlerimiz gemi dnemlere zg anlatlar evirirken kendilerini Osmanlca kullanmak zorunda sayyorlar, oysa sorun szck deil eda, biem sorunudur. Belki de sorunun kayna Fatih zgven gibi redaktr klavuz kargalardr), ama ok baarl evirisiyle 250 yl sonra kazandrlan bu anlak (zeka) ve ironi bayaptnn 'ahir mrme' smasndan tr mutluluum sonsuz. Bu yapt insan anlann yetkin bir kant...ve bu tanklktan toplama ve karmadan sonra geriye bir ey kalr m, bilmem. Belki de Sterne insan deil yalnzca kendini temsil ediyordu. Yazn gemiinde yapt zerine yapt, kendini ve okurunu ti'ye alan yapt rnei azdr. Koca ve kasntl ruhbilimin yapamayaca saaltm, arnmay bu yaptn tek bana yapabilecei gibisinden abuk (!) ve densiz (!) bir kanya vardm nedense. Bu benim beklediimdi bir sanat yaptnda. Kendi kendini zen ve dmleyen, sonra tekrar zen bir sarmal. Hem yaam (gibi) hem de yaam yadsyan ey...

Uzun sze ne gerek. Yaanr gibi okunmas gereken bir roman Tristram Shandy. Virginia Woolf'un Stern'n Duygu Yolculuu iin yazd (1935) sunutan: "(...) Tristram Shandy (...) Sterne krk beindeyken yazld.(...) Hibir gen yazar, gramer ve szdizimi kurallarnn karsnda ve bir romann nasl yazlmas gerektiine ilikin saduyu, edebe uygunluk ve yerleik gelenekler nnde bylesine zgrce davranmaya cesaret edemezdi. "Bu slup, iri burnu ya da parlak gzleri kadar onun bir paras olmutu (...) inde hereyin olabilecei bir dnya bu. nsan afallatacak kadar kvrak olan bu kalemin ngiliz dzyazsnn kaln duvarlarnda aaca bir gedikten hangi akann, hangi nktenin, hangi iir parltsnn kvereceini hi bilemiyoruz. (...) Sarsak, kopuk kopuk cmleler adeta parlak bir konumacnn dudaklarndan dklen szler kadar hzl ve denetimsiz grnyorlar. Noktalama iaretleri bile yaznn deil, konumann iaretleri ve yedeinde, konuan sesin tnsn, armlarn getiriyor. Fikirlerin dzeni, anszn ortaya klar ve yersizlikleri, edebiyattan ok, yaamn gerekliini tayor. nsan iinde konuulsayd bir zevksizlik olarak grlebilecek bu szlerin hi knanmadan geip gitmesine olanak veren bu sz alveriinde bir ilidllk var. Kitap, bu olaanst slubun etkisi altnda yar saydam hale geliyor. Yazarla okurunu kol mesafesinde tutan alldk trenler ve gelenekler ortadan kayboluyor. Hayata olabildiince yakn oluyoruz. "Hi bir yaz, insan zihninin kat ve kvrmlar arasna nfuz etmekte, deien ruh hallerini dile getirmekte, en ince kapris ve itkilerini ortaya koymakta bu kadar baarl olmu gzkmemektedir; ne var ki sonu son derece kesin ve tamdr. En ok akclk en ok kalclkla var olur. Sanki deniz, ykselip kumsaln her yann kaplam ve her kk dalgas, her anaforu kumun zerinde bir ebru gibi iz brakmtr." Gelgelelim bu gzelim varl kirleten bir ey var: Orhan Pamuk'un sunuu. Hi bir yanna katlmyorum geri, ama zerinde duracak deilim. Syleyeceim; Orhan Pamuk'un Orhan Pamuk'u Sterne'le paklamaya almasndaki tutumunun irkinlii... nan bana sevgili Yorick(...) (50) ---Btn bunlarn siz Saygdeer Efendimle benim aramzda sr kalmas gerektiini ayrca belirtmeme umarm gerek yoktur. (58)

***
Lipson, Leslie; Uygarln Ahlaki Bunalmlar, Trkiye Bankas Yaynlar, 2000
Lipson'un temel tezi, ahlaki bir devrime acil olarak gerek duyduumuz... Eer seimi hzl ve doru yapmazsak, tm insanlk kltrmzle birlikte yokluk uurumuna yuvarlanmak zereyiz ve bu ok da olas... Her trl dinsel, ulusal (politik) snr ve nyarglar almal, evrensel bir hmanizma ruhu canlandrlmaldr (Eksen a). Lipson tarihte ykseli ve dlerin izlerini sryor, dramatik anlatm son derece etkileyici. Ama Lipson'un aydnlanma ve k yanls bu gzel metni, bana baz boluklar ieriyor gibi geldi. Bunlar uzun uzun tartmak gerekir, ama ne yazk ki yapamyacam...

***
Erbil, Leyla/Horasan, Mustafa; Cce, Yap Kredi Yaynlar, 2001

Leyla Erbil'in bu anlats Trke ile oynanm en ilgin metinlerden saylabilir belki. Bu metinde Erbil'in amacn anlayabilmek ve Horasan'n resimleriyle Erbil metni arasndaki ban ilikisizlikten baka bir ey olup olmadn sormak nemli sanrm. Postmodernizme sorunsaln (bireysellik, yazarlk balamnda) indirgeme pahasna yatan Erbil, katmanl eretilemeler ve dil bozumlar arasndan yazma-yaynclk-yazar dzenine (en geni anlamda), le kark ylanlama ve elma sunma dnm, treni araclyla erkek egemenliine, yalla, karncalaan topluma ve duyarszlna, gndelik yaamda sregiden egemenlik ve dayatt zor ilikilerine topyekun bakaldryor, kafa tutuyor. Dil bozulmas bilin bozulmasnn sadece yzeye kmas... Ve ykselen sis. Tevfik Fikret. Bataklk. Erbil'in iten olduunu dnyorum. Ama bana kalrsa gnn gerektirdii bu metin deildi.

***
Althusser, Louis; Marx in, Ed. Etienne Balibar, thaki Yaynlar, 2002
Althusser'in 60'l yllara ait bu kaynak yapt gzel bir eviriden okundu. Feuerbach'in Felsefi Manifestolar, 1960 Gen Marx zerine,1960 eliki ve stbelirlenim,1962 Piccolo: Bertolazzi ve Brecht,1962 Karl Marx'n 1844 Elyazmalar,1962 Materyalist Diyalektik zerine, 1963 Marksizm ve Hmanizm, 1963 Okurlara, 1967 Bu zor metinler, Marx ve Marksizmin yanl alglanmalarna ynelik kuramsal ve hatta kavramsal eletiri ve nerileri ieriyor. Katk nitelii olduunu sanyorum. Feuerbach ve Hegel'in iyice temizlendii sylenebilir Althusser abasyla.

***
Celine, Louis-Ferdinand; Gecenin Sonuna Yolculuk, Yap Kredi Yaynlar, 2002
Gecenin Ucuna Yolculuk, adna bal derin ve etkileyici imgenin dilsel kheylan zerinde yasasz kousu diyebilirim. Tam savaa kar ancak ba denli etkin bir dil yaratlabilir derken Celine'in kkrtmasnn daha diplere, zifir karanla doru kendisini srklediini bir an iin uyanm okurun alglamas, konformizmin srgn edilip bastrld en uzak yerde bile son krntlarnn clz tepkilerine bal fkeden te, bir tr kendinden honutsuzluu birlikte getirecektir. Rahat (hereye ramen yine de, yine de rahat) klarmza batrabilecei son silah m acaba Celine'in Gecenin Ucuna Yolculuk'u umudun. Bilerek umudun diyorum, Celine Umut'u dinamitleyip bertaraf etmiken... Baka ne diyebilirim, sanrm onu da sindirebiliriz. Yine de romann omurgas boyunca eksende kayma Celine'ce ve hinolu hince bir saldr m kutlu okura, diye usumdan gemiyor deil. Her alanda, asl yenilgi unutmaktr, zellikle de sizi neyin gebertmi olduunu unutmak, insanlarn ne derece hrt olduklarn asla anlayamadan gebermektir. (41) Gelecekten sz eden her kimse namussuzdur, tek geerli olan gncel olandr. Kendi lmszlne deinmek, solucanlara sylev ekmeye benzer. Sava kynn gecesinde,

onba, yeni alan mezbahalara yollanmak zere bekleyen insan klkl hayvanlarn obanyd. (53) ayrda yan yatm koyun da byledir ite, bir yandan can ekiir bir yandan otlanmaya devam eder. nsanlarn ou ancak son anda lrler, kimileri ise yirmi yl ncesinden, hatta daha bile erken balarlar bu ie. Onlar ite dnyann dknleridir. (53) Lola aslna baklrsa, iyimserlik ve mutluluktan tr sayklayp duruyordu, tpk yaamn iyi tarafinda duran, ayrcalklar, salk, gvenlik tarafnda duran, nlerinde de daha upuzun bir yaam sresi olan tm insanlar gibi. (70) Belki ya da, o hain de ekleniyordur bunlara ve bizi beterin beteriyle tehdit ediyordur. Yaam dansettirecek kadar mziimiz kalmamtr iimizde, ite bu. Tm genlik daha imdiden dnyann br ucunda gerein sessizliinde lvermitir. Peki darda nereye gidilebilir, soruyorum size, iinizde yeterli miktarda lgnlk kalmamsa? Gerek, bitmek bilmeyen bir can ekimedir. Bu dnyann gerei lmdr. Seim yapmak gerek, ya lmek ya da yalan sylemek. Bense asla kendimi ldremedim. (228) (...)Onlara, 'mdat!mdat!' diye bardm srf onlarda en ufak bir tepki uyandracak m diye merak ettiim iin. Umurlarnda bile deildi. nlerine geceyi, gndz ve yaam katm gidiyordu insanlar. Kendi grltlerinden hi birey duymuyorlard. Sallanyorlard(...) Diyorum size. Denedim. Demez. (237) Artk gizem de kalmad, avanaklk da, bugne kadar yaamay baarabilen, bunu yapabildiine gre nasl olsa tm iiri de tketmitir. Sfra sfr elde var sfr, ite yaam. (238) Asla unutmayalm. Bir akam hi uyanmamacasna uyutmalyz, tm mutlu insanlar, uykular srasnda, benden sylemesi, bylece de onlardan ve tm mutluluklarndan ilelebet kurtulmu oluruz. (240) Dnd dolat o Amerikas hakknda ne dndm sordu (...) Onda bulduum tm dorudan, gizli ve beklenmedik tehditlerin toplamndan bile dpedz daha fazla dehete dryordu beni, zellikle de bana ynelik kaytszlyla, bence onu zetleyen ey de buydu. (241) Bu ekilde gecenin iine itile itile, insan eninde sonunda bir yerlere varyordur herhalde, diyordum kendi kendime. (249) Yaam boyunca aradmz ey belki de budur, yalnzca bu, olabildiince byk bir znt, lmeden nce kendimiz olabilmek iin. (266) Oysa sinema, dlerimizin bu yeni kk emekisi, ite onu satn almak, bir iki saatliine elde etmek mmknd, tpk bir fahie gibi. (392) Hazr ailelerden sz almken (...) Geirelim! Hep birlikte, ailecek. Kan ekiiyle nefret ederiz birbirimizden, scak bir yuva dediin budur ite, ama kimse ikayetini reklam etmez, nk ne de olsa gidip otelde yaamaktan ucuzdur bylesi. (396) Acele etmeli, kendi lmn skalamamal insan. Hastal, saatleri ve yllar harcayp datan sefaleti, koskoca gndzleri ve haftalar kuruni bir renge bulayan uykusuzluu, belki de daha imdiden zenle ve kanaya kanaya insann rektumundan yukar trmanmakta olan kanseri. (422) Daha nce en ok merakls olduumuz eylerden, gnn birinde artk gitgide daha az sz eder oluveririz, ille de konumak gerektiinde de zorlanrz. Hep kendi sesimizi duymaktan gna gelmitir... Ksa keseriz... Vazgeeriz... Otuz yldr konuup duruyoruzdur zaten... Hakl kmay bile umursamamaya balarz. Zevkler arasnda kendimize ayrdmz o kk yeri bile koruma arzusunu yitiririz... Kendimizden ireniriz... Azck karnn doyurmak, birazck snmak ve hibir yere varmayan yolda giderken mmkn olduu kadar ok uyuyabilmek artk yetiyor da artyordur bile. Yeniden bireylere ilgi duyabilmek iin bakalarnn nnde taknacak yeni surat ifadeleri bulmak gerek... Ama artk repertuvarmz deitirecek gcmz kalmamtr. Eveleyip geveleriz. Onlarn, yani dostlarn arasnda kalabilmek iin bin trl numara ve bahane ararz, ancak lm de artk buradadr, le kokulu, yan bamzda, artk

daima orada kalacaktr, bir el pipirik kadar bile gizemi kalmam olacaktr. Gzmzde bir anlam ifade eden tek ey olarak ufak tefek zntlerimiz kalmtr, szgelimi o kk arks bir ubat akam ebediyen susan Bois-Colombes'daki ihtiyar amcamz henz saken ziyaret etmeye bir trl zaman ayramam olmann znts. Yaamdan geriye sakladmz bir bu kalmtr. Yani bu ufack korkun pimanlk, gerisini ise, az ok yolda kusmuuzdur, epey abalayarak ve zorlanarak da olsa. Artk kimsenin gemedii bir sokan kesindeki eski psk bir an fenerine dnmzdr. (504)

***
Yesari, Mahmut; ulluk, Ed.Sabri Koz, Olak Yaynlar, 1995
1927'den sonra ilk latin harfli basksyla ulluk roman, Trk Yazn kazsnda zincirin eksik halkalarnn tamamlanacan gsteriyor. Belki ocuksu (naif) bir kurgu, ama Orhan Kemal'e varan gerekci yaam sahneleri, konumalar... Hem bir yandan mutu, hem de dier yandan geiin, yapnn altnda kalan becerilememi sonucu, rn... 30 ve 40'l yllar gzden karlan, yok saylan yllar. Yazn tarihi yeniden retilmeli. Tm yazarlar ve yaptlari kendi balam ve ilevleriyle aydnlanmal nk Trk Yaznnn (bugn bile ln standart- dk) ilgin bir zellii var. ou yazar (yapt) yaznsal deerinin ok ok zerinde bir anlam ve nem tayor. Yazn bir iletiim biimi olarak grlyorsa (Zimmermann,1977) bu byle...

***
Gorki, Maksim/Korolenko, V./Kuprin, A.,vd; adalarnn Anlaryla Anton ehov, Cem Yaynlar, 2002
ehov'u tanmak iin yararl bir kaynak olduunu dnyorum, abartmamak kouluyla... ...En nemlisi neenizi yitirmeyin, yaama byk anlam, byk deer vermeye kalkmayn. Herhalde bizim dndmzden ok daha yalndr yaam denilen ey. Bilmediimiz bu yaam biz Ruslarn kafasn durmadan yormamza, kendimizi bunca zmemize deer mi? te size zlmesi gereken bir sorun... (Anton ehov, 1904)

***
Proust, Marcel; Kayp Zamann zinde: Mahpus, Yap Kredi Yaynlar, 2001
Ama hatralar benim iin birer resimden iberet olsa ve onlar hatrladmda zihnimde sadece bir grnt canlansa bile, aniden, zde bir duyu sayesinde, iimde bu resimleri grm olan ocuk, yeniyetme canlanr, btn benliimi kaplard. Sadece dardaki hava ya da odann iindeki koku deimez, benim benliimde de bir ya deiimi, ahsiyet deiimi olurdu. Buz gibi havada o al rpnn kokusu, adeta gemiin bir parasnn, eski bir kutan kopmu, grnmez bir buz ktlesinin odamda ilerlemesi gibi bir eydi; zaten odam sk sk iinden geen bir kokuyla, bir kla, sanki eitli senelerin istilasna urard; kendimi tekrar o yllarda bulur, daha neeyi tanyamadan, nicedir unutulmu beklentilerin neesiyle sarmalanrdm. Gne yatama kadar uzanr, incelmi bedenimi sanki saydam bir blmeymisesine delp geer, beni str, alev alev bir kristale dntrrd.

Duygularmza gelince, tekrar fuzuli klacak kadar sk belirttiimiz gibi, ou kez ak, bir armdan, bir gen kzn (aksi takdirde ksa bir sre sonra tahamml edemeyeceimiz) hayaliyle, hi bitmeyen, nafile bir bekleyiten ve gen kzn bir randevuda bizi atlatm olmasndan ayr dnlemeyecek kalp arpntlar arasndaki armdan ibarettir. (63) Belli bir ya getikten sonra, ocukluk halimizin ruhu ve soyundan geldiimiz llerin ruhu, varlklarn da, irkin bylerini de bizden esirgemez, yaadmz yeni duygulara katlmak isterler ve biz de bu duygulardan, onlarn eski ehrelerini siler, zgn bir yarat halinde batan ekillendiririz kendilerini. (76) Kardmz bir kadnla girilen ilikinin, dierleri kadar kalc olmad sylenebilirse, bunun sebebi, akmzn, szkonusu kadn elde edemeyeceimiz korkusundan ve elimizden kaaca endiesinden ibaret olmasdr (...) (90) Albertine hi durmayan bir saat gibi, hangi konumda olursa olsun yaamaya devam eden bir hayvan gibi, nasl bir destek bulursa bulsun, dallar uzamaya devam eden trmanc bir bitki bir kahkahaiei gibi,uyumaya devam ederdi. Sadece nefesi, benim her dokunuumla deiirdi, benim aldm bir mzik aletiydi sanki (...) (110) Acaba sanat olma hevesinden fiilen vazgemekle, gerek bir eyden mi vazgemitim? Sanatn kaybn hayat unutturabilir miydi bana; sanat, gerek kiiliimize, hayattaki eylemlerde bulamad bir ifade imkan sunan, daha derin bir gereklii iinde barndrmyor muydu? (154) Kendi arzularmz masum, kar tarafn arzular ise korkuntur.Yalnz arzular konusunda deil, yalan konusunda da, bize ait olanlarla sevdiimiz kiiye ait olanlar birbirine zttr. (166) Yalan sylemenin korkun bir ey olduunu (bir siyasi partinin bakan sfatyla, herhangi bir sfatla) beyan etmek, ou kez bakalarndan daha ok yalan sylemeyi ve bu arada itenliin ciddi maskesini ve kutsal tacn da atmamay gerektirir. (175) Bir baka insann hayatnn, katliama yol amadan elimizden atamayacamz bir bomba gibi, bizim hayatmza bal olmas, korkun bir eydir. (176) Mkemmel yalanlar, tandmz insanlara ve onlarla gemiteki ilikilerimize, u veya bu hareketimizin, bizim tarafmzdan bambaka bir biimde ifade edilen amacna ilikin yalanlar nasl bir insan olduumuza, nelerden holandmza dair yalanlar, bizi seven ve btn gn bizi kucaklad iin bizi de kendisine benzer olarak biimlendirdiini zanneden kiiye beslediimiz duygularla ilgili yalanlar, bize, hayatta yeni, bilinmedik ufuklar aabilecek, hi bilemediimiz dnyalar seyredebilmemiz iin gerekli, iimizde atl olarak mevcut duyular uyandrabilecek yegane eydir. (213) yleyse, ruhu oluturan bu unsurlar, kendimize saklamak zorunda olduumuz, konuarak dosttan dosta, ustadan raa, aktan metrese bile aktarlamayan bu gerek tortuyu, her birimizin hissettii, ama bakalarna, ancak herkese ortak, nemsiz, yzeysel noktalarla snrlayarak aktarabildii, izlenimi nitelik bakmndan farkllatran, o kelimelere smayan eyi, sanatn bir Elstr'n, bir Vinteuil'n sanatnn ortaya kardn ve her biri birer evren olan, sanat olmasa asla tanyamayacamz insanlarn i oluumlarn, gkkuann renkleriyle disallatrdn syleyebilir miyiz? (253) Hatta bir sabah, anszn Albertine'in dar kmakla kalmayp evi terk ettii endiesine kapldm. Duyduum kap sesi, onun odasnn kapsyd, neredeyse emindim. Hi ses karmadan odasna gittim, ieri girip eikte durdum. Alacakaranlkta rt yarm daire eklinde kabark duruyordu; ba ve ayaklar duvara evrili, kvrlm uyuyan bu beden, Albertine'e ait olsa gerekti. rtden dar taan tek ey olan gr ve siyah salardan, onun gerekten Albertine olduunu, kapsn amam, yerinden kprdamam olduunu anladm; btn bir insan hayatn iinde barndran ve deer verdiim yegane ey olan o kprtsz, canl yarm daireyi hissettim; orda da, bana ait ve hakimiyetim altnda olduunu hissettim.(362)

Vinteuil'n evreni "duyma" ve da vurma biimini, (her eserinde kopuk bir parasn, lal rengi parltlar saan bir krn grdmz) o mehul, rengarenk enlii bulmak gerekirdi. (371) Ak, kalbin zaman ve mekana duyarllk kazanmasdr. (381) Her olay, bizde brakt hatrayla gelecee taar phesiz, ama bununla kalmayp ncesinde de bir zaman igal eder. Olaylar nceden grdmzde, meydana geldikleri ekilde grmediimiz sylenecektir elbette, ama ayn dnm hatramzda da gereklemez mi? (396)

***
Proust, Marcel; Kayp Zamann zinde: Albertine Kayp, Yap Kredi Yaynlar, 2001
O gne kadar, alkanl her eyden ok, alglamann zgnln, hatta alglama bilincini ortadan kaldran, yok edici bir g olarak grmtm hep; imdiyse, korkun bir tanra gibi gryordum onu; bu tanra bize smsk baldr, anlamsz ehresi kalbimize ylesine gmldr ki, neredeyse farkna bile varmadmz bu tanra, bizden kopmaya, uzaklamaya kalktnda, akla gelmez en dayanlmaz aclar yaatr bize, lm kadar acmasz olur. (8) Bireyler asndan (hatta yanlglarnda srar eden, giderek daha ar hatalara den uluslar asndan) kanlmas en zor hrszlk, kendinden almaktr. (23) nsanolu, kendi dna kamayan, bakalarn ancak kendi iinde tanyablen ve aksini iddia ettiinde yalan syleyen bir yaratktr. (38) leceimiz dncesi, lmekten daha korkuntur, ama en korkuncu, bir bakasnn ld dncesidir; gerekliin, bir insan yuttuktan sonra, en ufak bir iz tamadan, dmdz uzandn, o insann dland gereklik iinde, hibir irade, hibir bilgi kalmadn dnmek, en korkuncudur; bu gereklikten yola karak, o insann yaam olduu sonucuna ulamak, o insann hayatna ilikin, henz taze olan hatradan yola karak, onun okuduumuz romandaki kiilerden kalan hatralara, uucu grntlere benzetilebileceini dnmek kadar zordur. (94) Yalan, insann znde vardr. nsan hayatnda, belki zevk aray kadar nemli bir rol oynar ve zaten bu arayn ynetimi altndadr. Zevklerimizi korumak iin veya zevkin ifa edilmesi erefimize aykr dyorsa, erefimizi korumak iin yalan syleriz. Hayatmz boyunca yalan syleriz, hatta zellikle, belki de sadece, bizi sevenlere yalan syleriz. Sadece bizi seven kiiler yznden zevklerimiz zerine titrer, onlarn bize sayg duymasn isteriz. (194) Hayata ballmz, bamzdan nasl atacamz bilemediimiz eski bir ilikiden baka bir ey deildir. Gcn srekliliinden alr. Ama bu ilikiyi koparan lm, bizi lmszlk arzusundan koparr. (232) Tren hareket etti; nce Padova, sonra Verona, trenimizi karlamaya geldi, neredeyse gara kadar geirdi ve -biz uzaklatktan sonra- bir yere gitmeyip kendi hayatlarna devam edecekleri iin, biri ovasna, br de tepesine dnd. (241)

***
Proust, Marcel; Kayp Zamann zinde: Yakalanan Zaman, Yap Kredi Yaynlar, 2001
Proust bu yedinci ciltle tamamlanyor. yle sanyorum son yllarmn (1995-2001) en byleyici ve retici okumas...Yalnzca bunun iin 'mutlu bir insan' olduumu dnebilirim.

Proust'un gl bir bellei yoktu, tersine... Onda varl oluturan temel paracklar, olaslklar mantna dayal bir tanskla yle bir araya geliyordu ki (Dostoyevski'nin sara krizlerinde olduu gibi) varlk yeni ve ayn zamanda eski belirii ierisinde bizi (sanat araclyla bu saptanabilir ve sanatn amac da bu olmal) sonsuzluk ire bedenliyordu. Zaman alyor (iinde kalnarak), stelik bu bir yanlsama olmuyordu. nsan, yaamnda, zaman ka kez yakalayabilir? Zeki ve gerekten ciddi, alkan kiiler, yaptklar iin edebiyatn yapan, ycelten insanlardan hazzetmezler. (51) Ama hepimiz gazeteleri ak kadar kr, gzlerimiz kapal okuruz. Olaylar anlamaya almayz. Bayazarn tatl szlerini, metresimizi dinler gibi dinleriz. Malup ve mutluyuzdur, nk kendimizi malup deil, galip zannederiz. (61) O anda camgbei olan bu deniz, dnyann dnyle birlikte srklenirken anlamsz savalarna, rnein o anda Fransa'y kana bulamakta olan savaa devam edecek kadar lgn olan insanlar da, kendilerinden habersiz, beraberinde alp gtryordu. (73) (...)nsanlar kendi ileriyle megul olup bu alemi dnmez, biri fazlasyla kk, teki de fazlasyla byk olduundan, etrafmz saran evrensel tehdidi alglayamazlar. (82) lk kruvasanna kavutuu sabah, btn gazetelerde Lusitania'nn batt haberi vard. Mme Verdurin bir yandan kruvasann stl kahvesine batrp bir elini fincanndan ayrmak zorunda kalmadan ak durmas iin gazetesine fiskeler vuruyor, bir yandan da, "Ne korkun! En feci trajedilerden daha dehet verici bir olay," diyordu.Ama boulan onca yolcunun lm, onun zihninde milyarlara blnm olarak canlanyordu muhtemelen, nk az dolu, bu kederli yorumlar yapt anda yzndeki ifade, herhalde migrene kar son derece etkili olan kruvasann tadndan kaynaklanan, tatl bir tatmin ifadesiydi. (83) Kadnlar btn bunlar tahmin eder, ilk gnlerde gerrginlikten gizleyememise, kendilerine dindirilemeyecek bir arzu duyduunu hissettikleri bir erkee asla teslim olmama lksn tadabileceklerini bilirler. Kadn, ancak hibir ey vermeden, teslim olduu zamankinden ok daha fazlasn almaktan ar bir mutluluk duyar. Bylece, sinirli yapdaki erkekler, taptklar kadnn erdemli olduunu zannederler. Yani kadnn bana yerletirdikleri hale, kendi ar sevgilerinin, grdmz gibi dolayl bir rndr. (129) lkem adna gurur duyarak unu belirtmem gerekir ki, tek bir gerek olayn, tek bir gerek kiinin yer almad, her eyin,anlatmn gerei tarafmdan uydurulduu bu kitapta, gerek olan, var olan tek kiiler, Franoise'n emekli hayatndan vazgeip tek bana kalm hsmlarna yardma koan milyoner akrabalardr. (155) (...) u anda da, Bois Caddesi'ndeki konan nnden gen bir burjuva renci, benim bir zamanlar Guermantas Prensi'nin eski konann nnde yaadm duygularn aynlarn yayor olmalyd. Mesele onun hala inan anda olmas, benimse o ya gemi, inanabilme ayrcaln kaybetmi olmamd (...) Franoise'n o ok sevdii fotoraflarn satld ak hava tezgahnn bulunduu kesine vardmzda, sanki otomobil, gemiteki yzlerce dnn ekimine kaplarak kendiliinden mecburen dnecekmi gibi geldi bana. O gn sokakta gezinen insanlarla ayn sokaklardan deil, kaygan, hznl ve huzurlu bir gemiten geiyordum. (166) Ne var ki, bazen her eyin bitmi gibi grnd bir anda, bizi kurtarabilecek bir uyar gelir; hi bir yere almayan btn kaplar almken, yz yl boyunca nafile aradmz, istediimiz yere alan yegane kapya bilmeden arparz ve kap alr. (174) Evet, hatra, eer unutu sayesinde, kendisiyle imdiki an arasnda herhangi bir ba, bir kpr kuramadan, kendi yerinde ve tarihinde kalm, bir vadinin dibinde veya bir tepenin doruunda uzakln korumu, tecrit edilmise, bize anszn taze bir soluk getirir, yle nk bu,eskiden soluduumuz bir havadr; airlerin cennette nafile arad bu temiz hava, ancak

daha nce solunmusa, bu derin yenilenme duygusunu yaatabilir, nk gerek cennetler, kayp cennetlerdir. (178) Btn bunlar zerinden sratle dnp geiyordum, nk ncelikle yaadm mutluluun ve kendini kabul ettiriindeki kesinliin sebebini aratrmam gerekiyordu; gemite bu aratrmay ertelemitim. Bu sefer bana mutluluk veren eitli izlenimleri birbirleriyle kartrarak bu mutluluun sebebini tahmin etmeye balamtm; hepsinin ortak zellii, tabaa arpan kak sesini, deme talar arasndaki ykseklik farkn, madlenin tadn, hem imdiki anda, hem de uzak bir gemite hissetmemdi; o kadar ki, gemi, imdiki zamana el koyuyor, hangisini yaamakta olduum konusunda beni tereddde dryordu; aslnda, bu izlenimlerden haz duyan benliim, izlenimin hem gemiteki bir gnde, hem de imdi sahip olduu ortak zellikten, zaman-d oluundan haz duyuyordu; bu benlik, sadece imdiki zamanla gemi arasndaki bu zdelikler sayesinde, yaayabilecei yegane ortamda bulunabilecei ve nesnelerin zn tadabilecei zaman, yani zamann dnda ortaya kyordu. Bilinsiz olarak kk madlenin tadn tandm anda lm konusundaki endielerimin dalmas bu ekilde aklanabilirdi, nk o andaki benliim, zamand bir benlikti, dolaysyla gelecekteki deiimlere kaytszd. Bu benlik sadece nesnelerin zyle besleniyordu ve hayalgc iin iine girmedii iin duyularn bu z kendisine sunamad imdiki zamanda besinini salayamyordu; eylemin yneldii gelecek, bize bu z balar. Bu benlik, sadece ve sadece eylemin, anlk hazzn dnda, bir benzerlik mucizesi sayesinde imdiki zamandan kurtulabildiimde belirmi, kendini gstermiti bana. Hafzamn ve zihnimin asla baaramad eyi, eski gnleri, kayp zaman yakalamam, bir tek bu benlik salayabilirdi. (179) (...) Duygular eitli kural ve dncelerin iaretleri olarak yorumlamaya, hissettiim eyi dnmeye, yani gmlm olduu karanlktan karmaya, zihinsel karln bulmaya almak gerekiyordu. Bu durumda, yegane are olarak grdm ey, bir sanat eseri yaratmaktan baka ne olabilirdi? (186) Ne var ki, sanatta mazerete yer yoktur, niyet hesaba katlmaz, sanat her zaman igdsne kulak vermek zorundadr; bu yzden de sanat, hayattaki en gerek ey, en sk okul ve esas Son Yarg'dr. zlmesi en zor olan kitap, ayn zamanda gerekliin bize yazdrd, iimizdeki basm bizzat gereklik tarafndan yaplm tek kitaptr (...) Sadece iimizdeki karanlktan ekip kardmiz, bakalarnn bilmedii ey bizim eserimizdir. (187) Gerek sanatn bunca beyanata ihtiyac yoktur, sessizce icra edilir. Ayrca bu kuramlar savunanlar, knadklar budalalarn ifadelerine artc derecede benzeyen beylik kalplar kullanrlard daima. Bir eserin zihinsel ve manevi dzeyini deerlendirirken, dilin nitelii, estetiin trnden daha nemli bir lt olabilir (...) Bir izlenimin sabitletirilmesiyle, ifade edilmesiyle sonulanacak btn aamalar srasyla katedecek g bulunmadnda, mantk yrtlr, yani oyalanlr. (189) Dolaysyla, "nesneleri tarif etmekle", onlar zavall birtakm izgi ve dzeylere indirgemekle yetinen edebiyat, kendini gerekci diye adlandrsa da, gereklikten en uzak, bizi en ok yoksullatran ve hznlendiren edebiyattr; nk imdiki zamana ait benliimizle, z nesnelerde sakl gemi ve bu z nesneler sayesinde tekrar tadabileceimiz gelecek arasndaki iletiimi tamamen koparr. Oysa sanat adna layk her aba, bu z ifade etmeye almaldr; baarl olmasa bile , yetersizliinden bie ders karabilir (oysa gerekciliin baarlarndan karlabileceimiz bir ders yoktur), bu zn ksmen znel ve aktarlmas imkansz olduunu anlayabiliriz. (193) Bir yazarn grevi ve ilevi, tercmanlktr. (198) Sanatsal hazlar szkonusu olduunda bile, uyandrdklar izlenim uruna bu hazlarn peine dtmz halde, bu izlenimin kendisini, tarif edilmesi imkansz olduu gerekesiyle hemen bir yana brakr, derinlemesine haz almamza imkan tanyan eye sarlr ve bunu, kendi

izlenimimizin kiisel kkn aykladmz iin hepimizin nazarnda ayn olan bir eyden bahsederek konuma imkan bulabileceimiz baka sanat merakllarna iletme yanlgsna deriz. Tabiatn, toplumun, akn, hatta sanatn en tarafsz seyircileri olduumuz anlarda bile, her izlenimin ikili bir yaps bulunduu iin ve yars nesnenin iine gmlyken, sadece bizim bilebileceimiz dier yars da, izlenimin benliimizdeki uzants olduu iin, aslnda sadece ona sarlmamz gerekirken, ikinci yary derhal gzard eder, dmzda olduundan derinine inilmesi imkansz, dolaysyla bize zahmet vermeyecek birinci yarya younlarz... (199) Yetenein gereklii, evrensel bir varlk, bir edinimdir, onu hereyden nce, grnrdeki dnce ve slup kalplarnn altnda aramak gerekir; oysa eletirmenler, yazarlar bu kalplara gre deerlendirirler. Yeni bir ey sylemese de, srf kendinden nceki akm akca, kestirip atarak kmsedii iin, bir yazar peygamber ilan ederler. Eletirmenler bu yanlgya o kadar ok der ki, yazar ynlar tarafndan yarglanmay tercih etse yeridir. (201) Gerek hayat, nihayet kefedilip akla kavuturulan hayat, dolaysyla dolu dolu yaanan tek hayat, edebiyattr. Bu hayat, bir anlamda, sanatda olduu kadar, her insann iinde de her an mavcuttur. Ama ou insan, onu akla kavuturmaya uramad iin grmez. Bu yzden de, gemileri, "banyo edilmedii" iin ie yaramayan saysz klieyle dolup taar. Sanatn akla kavuturduu ey, yalnz kendi hayatmz deil, bakalarnn da hayatdr, nk tpk ressam iin renk gibi, yazar iin de slup, teknik deil, gr meselesidir. Her birimizin dnyay grndeki nitel farklln, dorudan ve bilinli yntemlerle mmkn olamayacak ekilde ortaya koyulmasdr; sanat olmasa, bu farkllklar ebediyen her birimize ait birer sr olarak kalrd. Ancak sanat araclyla darya alabilir, bir bakasnn, bizimkiyle ayn olmayan bu alemde neler grdn renebiliriz, aksi takdirde bu alemin manzaralar, aydaki grntler kadar bilinmez olurdu bizim iin. Sanat sayesinde bir tek dnya, kendi dnyamz greceimize, eitli dnyalar grrz; zgn sanat says ne kadar oksa, bize ak olan dnyalarn says da o kadar oktur ve aralarndaki fark, sonsuzlukta dnp duran dnyalar arasndaki farktan oktur. (203) ...nk gerek kitaplar, aydnln ve sohbetin deil, karanln ve sessizliin rn olmaldr. Sanat, hayat tpatp yeniden oluturduu iin de, kendi iimizde ulatmz gerekleri daima iirsel bir hava, bir esrarn holuu sarmalayacaktr; bu da, amak zorunda kaldmz glgelerin kalnts, bir eserin derinliinin, altimetreyle llmcesine kesin olan iaretidir. (205) Bedenimizden kopan her para, kl ve okunabilir bir ekle brnerek eserimize eklendiine, daha yetenekli kiilerin ihtiya duymad aclar pahasna eserimizi tamamladna, duygular hayatmz ufaladka eserimizi salamlatrdna gre, brakalm bedenimiz paralansn. Fikirler kederlerin yerini tutar; keder fikre dnrken, kalbimize zarar verme gcn bir lde kaybeder ve hatta ilk anda, dnmn kendisi ani bir sevin yaratr. Ne var ki fikirler sadece zaman asndan kederin yerini tutar, nk grne baklrsa temel unsur fikirdir ve keder, baz fikirlerin iimize nfuz etmek zere brnd ekildir sadece. (214) Yazar, sadece nsz ve ithaflarn samimiyetsiz lisanndan gelen alkanlkla "okurlarm" der. Aslnda her okur, okuduu esnada kendi kendinin okurudur. Yazarn eseri, okura sunduu bir grme aygtna benzer; okurun o kitap olmasa kendinde belki farkedemeyecei eyleri grmesini salar. Kitapta stylenenleri okurun kendinde tanmas, kitabn gerekliinin kantdr; bunun tersi de bir lde dorudur, iki metin arasndaki fark, ou kez yazara deil, okura atfedilebilir. (218) Akn, sevilen insana, aslnda sadece seven kiide var olan eyler kattn grmtm. (219)

Hayatmn tek bir saati yoktur ki, bana sadece kaba ve yanl alglamann her eyi nesneye yklediini, aslnda, her eyin, aksine, zihinde olduunu retmi olmasn. (222) mgelerin gzellii, nesnelerin ardnda, fikirlerin gzelliiyse, nnde bulunur. Dolaysyla, imgenin gzellii, nesneye ulatmzda artk bizde hayranlk uyandrmaz, oysa fikrin gzelliini, ancak nesneyi atmzda anlarz. (238) Aslnda Odette, M.de Guermantes', ona bakt gibi, yani zarafetten ve asaletten yoksun bir biimde aldatyordu. Dier her rolde olduu gibi, bu rolde de vasatt. Hayat kendisine eitli zamanlarda gzel roller sunmutu geri, ama o, bu rolleri oynamay beceremiyordu. (327) ...Akta tehlikeli olan, strap kayna olan ey, kadnn kendisi deil, her gnk varl, her an ne yaptna ilikin merakmzdr, yani kadn deil, alkanlktr. (329) imdi hayat daha da yaanmaya deer grnyordu, nk karanlkta yaadmz hayatn aydnlatlabileceini, srekli arpttmz hayatn dorultulabileceini, ksacas, bir kitapta gerekletirilebileceini dnyordum. Byle bir kitab yazmay baaran kii ne kadar mutlu olurdu! O kitab yazmak ne byk emek gerektirirdi! Bir fikir verebilmek iin, en yce, birbirinden en farkl sanatlarla karlatrma yapmak yerinde olur; nk byle bir kitaptaki karakterlere hacm kazandrabilmek iin, her birinin farkl ynlerini gstermek zorunda olan yazarn, kitabn titizlikle, birliklerini srekli yeniden gruplandrarak, tpk bir saldr gibi hazrlamas, bir yorgunluk gibi ona tahamml etmesi, bir kural gibi kabullenmesi, bir kilise gibi ina etmesi, bir perhiz gibi ona uymas, bir engel gibi amas, bir dostluk gibi fethetmesi, bir ocuk gibi ar beslemesi, bir alem gibi yaratmas ve stelik, aklamas ancak muhtemelen baka alemlerde bulunabilecek, nsezisi bizi hayatta ve sanatta en ok duygulandran ey olan o muammalar da gzard etmemesi gerekir. Bu tr byk kitaplarda yle blmler vardr ki, zamanszlktan, taslak halinde kalmtr ve mimarn plan fazlasyla kapsaml olduundan, muhtemelen hi bir zaman tamamlanamayacaklardr. Tamamlanmam nice byk katedral mevcuttur. Yazar kitabn besler, zayf blmlerini glendirir, korur, ama sonra kitap kendi byr, yazarn mezarn belirler ve onu sylentilerden, bir sre de unutulutan korur. Ama kendime dnecek olursam, ben kitabm daha alakgnll bir ekilde dnyordum; hatta onu okuyacak olanlar okurlarm olarak grmyordum. nk kanmca onlar benim deil, kendi kendilerinin okuru olacaklard; kitabm, Combray'deki gzlknn mterilere sunduu bytc mercekler gibi bir ey olacakt; okurlara, kitabm sayesinde kendilerini okuma imkan salayacaktm. Dolaysyla, onlardan beni vmelerini veya yermelerini deil, gerekten yazdm gibi mi olduunu, kendilerinde okuduklar kelimelerin, benim yazdm kelimeler mi olduunu sylemelerini bekleyecektim. (339) nk en byk korkularmz da, en byk umutlarmz da, gcmz aan eyler deildirler; zamanla korkularmz yenebilir, umutlarmz gerekletirebiliriz. (342) Bir vcut sahibi olmak, zihin iin en byk tehdittir. nsanolunun zihinsel hayat, hayvansal ve fiziksel hayatn mucizevi bir ekilde mkemmellemi bir aamasndan ziyade, manevi hayatn dzenleniinde bir kusur, tekhcreli hayvanlarla poliplerin ortak hayat kadar, balinalarn bedeni vs. kadar ilkel bir aamadr phesiz. Beden, zihni bir kalenin iine hapseder; ok gemeden, kale drt bir yandan kuatlr ve sonunda zihin teslim olmak zorunda kalr. (342) (nk doadaki her tr verimli zgecilik, bencilce bir ekilde geliir; bencillik iermeyen insan zgecilii ksrdr, almasn bir yana brakp bedbaht bir dostunu arlayan, bir kamu grevini kabul eden veya propaganda yazlar yazan bir yazarn zgeciliidir.) (343) ...Hafizamla mcadele eden bir benliim vard, ama sonra fark ettim ki, hafzam ekilip gittike, bu benlii de yannda gtryordu. (344) Ben diyorum ki, sanatn acmasz yasas uyarnca, insanlarn, kendimizin, strabn her trn tattktan sonra lmesi gerekir ki, unutuun deil, ebedi hayatn imleri, verimli eserlerin gr otlar uzasn, gelecek nesiller nee iinde, altnda uyuyanlara aldrmadan gelip "krda yemek"lerini yiyebilsinler. (345)

...En azndan bu evrende yer alan insan, yer deitirdiinde bedenin deil, yaad yllarn uzunluunu tamak zorunda olan ve giderek arlaan bu ykn altnda nihayet ezilen birer varlk olarak tasvir edecektim mutlaka. (353) te bu yzden, eserimi tamamlayacak vakti bulabilirsem, her eyden nce insanlar, birer hilkat garibesine benzetme pahasna da olsa, mekanda kapladklar kstl yere karlk, Zaman iinde ok byk, lszce uzatlm bir yer kaplayan varlklar olarak tasvir edecektim kesinlikle, nk insanlar, yllara dalm devler misali, yaam olduklar, saysz gnden oluan, birbirinden uzak dnemlerin hepsine ayn anda deerler. (355)

***
Proust, Marcel; Kayp Zamann zinde: Swannlarn Taraf, Yap Kredi Yaynlar, 1999
Golo, kafasnda kt emellerle, kesik kesik hareketlerle ilerleyen atnn zerinde, bir tepenin yamacnda yer alan koyu yeil, kadifemsi, gen korudan kar, sraya sraya zavall Brabant'l Genoveva'nn atosuna doru yol alrd. ato, fenerin oluklarna srlen ereve iindeki oval camn ekline uyacak biimde yuvarlak kesilmiti. Grnen ey, atonun duvarnn bir parasyd sadece, nnde de, Genoveva'nn, belinde mavi kemeriyle hayallere dalm olduu geni bir fundalk vard. atoyla fundalk saryd, ama ben onlar grmeden de ne renk olduklarn biliyordum, nk evrenin iindeki camdan nce, Bramant isminin altn parltl esmer tns, renklerini akca gstermiti bana. Golo bir an durur, byk halamn yksek sesle okuduu hikayeyi zgn zgn dinler, gayet iyi anlyormu gibi gzkr, ihtiamdan yoksun saylamayacak bir uysallkla, hareketlerini metinde verilen bilgilere uydururdu; sonra da, ayn kesik kesik hareketlerle uzaklard. Atnn zerindeki ar ilerleyiini hibir ey durduramazd. Fener yerinden kprdatlsa da, Golo'nun atnn, penceredeki perdelerin zerinde ilerlemeye devam ettiini, perdenin kvrmlaryla iip araliklarna battn grrdm. Golo'nun at kadar doast yaradltaki kendi bedeni de, karsna kan btn maddi engeller, yolunu kesen nesneleri kendi kemik yapsna katp iselletirerek, hapsinin stesinden gelirdi; hatta kap tokmana bile rastlasa, krmz giysisi veya hep ayn asaleti ve hzn koruyan, ama bu omurga naklinden tr en ufak bir aknlk belirtisi gstermeyen solgun ehresi, derhal kap tokmann zerine yerleir, her zamanki yenilmezliiyle stnden kayp geerdi. (15) Gemiimiz iin de ayn ey geerlidir. Gemii hatrlama gayretimiz nafile, zihnimizin btn abalar bounadr. Gemi, zihnin hakimiyet alannn, kavray gcnn dnda bir yerde, hi ihtimal vermediimiz bir nesnenin (bu nesnenin bize yaataca duygunun) iinde gizlidir. Bu nesneye lmeden nce rastlayp rastlamamamz ise, tesadfe baldr. (50) Ama gerek bir kiinin mutluluunun veya bahtszlnn bize yaatt btn duygular, bu mutluluun veya bahtszln sureti araclyla ortaya kar ancak; tarihteki ilk roman yazarnn yaratcl, duygu mekanizmamzda zorunlu tek unsurun bu suret olduunu ve dolaysyla, gerek kiileri ortadan kaldrvermekten ibaret bir sadeletirmenin, belirleyici bir gelime olacan anlamakt. (89) ...Gerekten bulabildiimiz tutkular, bakalarnn tutkulardr ancak; kendi tutkularmz hakknda bilebildiklerimizi ise, bakalarndan renmiizdir. (134) (...) Tpk bir yolcunun trende vakit ldrmek iin okuduu romann kurgusuyla iinde bulunduu vagonun ilikisi gibi, gerekliin hayatmla ilikisi de, ona tesadfi bir ereve oluturmaktan ileri gitmiyordu. (163) ...Cokunluum, it boyunca uzanan, yaknda yerini yabangllerine brakacak olan akdikenlerin kokusunu, iki yan aal, akll bir yolda yanksz bir ayak sesini, rmakta yetien bir bitkiye yaparak bir anda patlayveren su kabarcn yllarn tesine tamay baarm, bu arada etraftaki yollar silinmi, o yollarn zerinde yryenler de, onlarn

hatras da lmtr. Bazen bu ekilde bugne kadar gelmi olan manzara paras, ylesine tek bana ve hereyden uzakta belirir ki, zihnimde iekli bir Delos gibi babo yzer, hangi lkeden, hangi iklimden -belki de sadece hangi ryadan- kp geldiini bilemem. (188) "te o", diyordu kendi kendine."O"nun ne olduunu anlamaya alyordu; nk akla lm arasndaki en byk benzerlik, her zaman sz edilen mulak benzerlikler deil, her ikisinin de bizi, gerekliini kavrayamamaktan, elimizden karmaktan korktuumuz kiiliin srrn daha derinlemesine sorgulamaya itmeleridir. Swann'n ak da ylesine ilerlemi bir hastalkt, Swann'n btn alkanlklarna, hareketlerine, dncelerine, salna, uykusuna, hayatna, hatta lmden sonras iin arzuladklarna ylesine nfuz etmiti, Swann'la ylesine bir btn tekil ediyordu ki, Swann'n kendisini de parampara etmeden bu ak ondan skp atmak mmkn deildi; cerrahi terimle, ak artk ameliyat edilemez hale gelmiti. (318) Benim bildiim gereklik artk yoktu. Mme Swann'n, tpk eskisi gibi, ayn anda ortaya kmamas bile, caddenin farkl olmas iin yeterliydi. Eskiden bildiimiz yerler, kendilerini kolaylk olsun diye yerletirdiimiz mekanlar alemine ait deildirler sadece. O zamanlar ki hayatmz oluturan, birbirine bitiik izlenimlerin ince bir dilimidirler; belirli bir grntnn hatras, belirli bir ann zleminden ibarettir; ve evler, yollar, caddeler de, heyhat, seneler gibi uup giderler. (438)

***
Proust, Marcel; Kayp Zamann zinde: Guarmentes Taraf, Yap Kredi Yaynlar, 1997
Oradaki hareketlerinin sadece bir oyun olduunu gayet iyi anlyordum; (kukusuz nemli ksmn burada yaamadklar) gerek hayatlarnn sahnelerine bir giri mahiyetinde, benim bilmediim kurallar gerei, aralarnda kararlatrarak ekerleme ikram eder, ikram reddeder gibi yapyorlard; bu jest, parmak ucunda bir earbn etrafnda dnen bir balerinin hareketi gibi anlamn kaybetmi, nceden belirlenmiti. (38) Bu yzden de, samimiyetle dinlediimiz takdirde, bizi en ok hayal krklna uratan eserler, gerekten gzel olanlardr; nk fikirler kolleksiyonumuzda, zel bir izlenime karlk olabilecek bir fikir yoktur. (44) Birden, krlma yasalar gerei, iki mavi gzn telasz akmnda, bireysel varolutan yoksun, tekhcreli bir hayvan olan benim bulank eklim, pheye yer brakmayacak ekilde belirdii anda, bu gzlerin bir kla aydnlandn grdm: Tanrayken kadna dnen ve birden bana bin kat daha gzel grnen de, locann kenarna dayal beyaz eldivenli elini bana doru kaldrd ve dostluk iareti olarak sallad; baklarm, prensesin gzlerinin alevleriyle, iraded akkoruyla karlat; kuzininin kimi selamladn grmek iin gzlerini hareket ettirmesi, onun haberi olmadan gzlerin tutumasna yetmiti; beni tanm olan kuziniyse, tebessmnn ltl, tanrsal saanan zerime yadrd. (51) Bu yabanc dnyada yaayanlarn srd hayat harikulade olmalym gibi gelirdi bana; evlerin aydnlk pencereleri, iine girmediim hayatlarn gerek ve esrarengiz sahnelerini gzlerimin nne serer, beni sk sk karanln ortasnda uzun sre kprtsz tutard. (84) Hayatn en ilgisiz grntlerinde bile, dnceyle ykl olan gzmz, tpk klasik bir trajedi gibi, olaya katks olmayan btn grntleri eler ve sadece hedefi anlalr klabilecek olan grntleri tutar. (123) Bu iki ayr kiiyi grnce (nk ben "Rachel ne zaman ki Tanr'nn"la bir randevu evinde tanmtm) anladm ki, erkeklerin uruna yaad, ac ektii, birbirini ldrd bir ok kadn, kendi iinde veya bakalarnn gznde, benim iin Rachel neyse, o olabilirdi. (139)

Ben sahanlkta durumu umutsuz olan bykanneme bakarken, profesr hala barp aryordu. Her insan yalnzdr gerekten. Evimize dnmek zere tekrar yola koyulduk. (285) yle bir dnem olmutur ki, Fromentin'in resimlerinde pekala tandmz nesneleri, Renoir'in resimlerinde tanyamamzdr. (293) Bir gen kzn, bir sahille, bir kilise heykelinin rl salaryla, bir oymabaskyla, onu her grmzde, sevimli bir tabloyu sevmemize sebep olan herhangi bir eyle oluturduu byleyici bileimlerin hibiri, pek kalc deildir. Bir kadnla srekli birlikte yaamaya balayn, onu sevmenize yol aan eylerin hibirini gremez olursunuz; phesiz, birbirinden ayrlan bu iki unsuru, kskanlk tekrar birletirebilir. (317) Beni zen ey, hemen hemen btn evlerde, mutsuz insanlarn yaadn grmekti. Birinde bir kadn, kocas kendisini aldatt iin srekli alyordu. Bir dierinde, durum tam tersineydi. Bir baka evde, ayya olundan ldresiye dayak yiyen alkan bir anne, strabn komulardan gizlemeye alyordu. nsanln yars alyordu. Bu alayan yary tandmda, o kadar sinir bozucu buldum ki, acaba (sadece meru mutluluk kendilerinden esirgendii iin ve karlarndan ya da kocalarndan bakalarna kar sevimli ve vefal olan) aldatan eler mi hakl diye dndm. (335) Tarihiler, halklarn hareketlerini, krallarn iradesiyle aklamaktan vazgemekle hata etmemilerdir, ancak, krallarn iradesinin yerine, sradan yurttan psikolojisini koymalar gerekir. (365) Ne var ki, Guermantes'larn bu koreografi zenginliini burada tasvir etmek, bale topluluunun geni kapsam nedeniyle mmkn deildir. (399) Davetler mevsimi denilen o yerleik dnemde, buharl gemiyle yolculuk gibi bir icadn yannda, buharl geminin icad bile nemsiz kalrd. (426) Ama M.de Germantes ve M.de Neauserfeuil iin "soyluluun" ne olduu, benim umurumda deildi; bu konuda yaptklar konumalarda, ben, sadece iirsel bir haz peindeydim. Bu hazz, tarmdan sz eden iftiler, gelgitten sz eden gemiciler gibi, kendileri farkna varmadan veriyorlard bana; bu gereklikler kendilerinden bamsz olmad iin, benim bizzat onlardan kardm gzellii, kendilerinin bulmas imkanszd. (478) te bu ekilde, aristokrasi, hantal yapsyla, fazla k almayan, az sayda penceresiyle, tpk Romanesk mimari gibi ruhsuz, ama ayn zamanda youn, gz kapal bir gce sahip oluuyla, tarihin tamamn kapatr, hapseder, karartr. (480) Byk soylular, bizim iin kyller kadar eitici olan yegane insanlardr neredeyse; konumalarn topraa ilikin eyler, eski halleriyle malikaneler, eski adetler ve para dnyasnn hi bilmedii eylerin hepsi ssler. zlemleri bakmndan en lml aristokratn, yaad a yakaladn farzetsek bile, ocukluunu hatrladnda, annesi, amcalar ve byk teyzeleri, gnmzde neredeyse hi bilinmeyen bir hayatla iliki kurmasn salarlar. (491) Guermantes'lar daima son kavgalardan haberdar olmamaktan, insanlarn, onlarn araclyla birbirleriyle barmak isteyeceinden korkarlard. (514)

***
Proust, Marcel; Kayp Zamann zinde: iek Am Gen Kzlarn Glgesinde, Yap Kredi yaynlar, 1996
steklerimiz hep iie getiinden, hayat karmaasnda bir mutluluun, onu gerektiren arzuyla tam olarak akt pek enderdir. (58) Hayat, seven insanlarn daima bekleyebilecei mucizelerle doludur. Benim yaadm mucizenin, annem tarafndan yapay olarak yaratlm olmas mmkndr. (69)

...Akla birlikte, akn gsterme arzusu da sona ermiti. (90) Bu sonatn bana verdiklerini ancak ayr ayr zamanlarda sevebildiim iin, hibir zaman tamamn ele geiremedim; hayata benziyordu bu sonat. Ne var ki, hayat kadar aldatc olmayan bu byk aheserler, bize nce en iyi taraflarn vermekle ie balamazlar. Vinteuil'n sonatnda, en nce kefedilen gzellikler, ayn zamanda en abuk bklanlardr; kukusuz ayn sebepten tr: daha nce bildiklerimizden en az farkl olanlar bunlar olduklar iin. Ancak, bu gzellikler uzaklatktan sonra, dimamza karklktan baka bir ey sunamayacak kadar yeni olan slubunun bizim iin anlalmaz kld, el dememiliini koruduu bir cmle kalr seveceimiz; o zaman, her gn fqrkna varmadan nnden getiimiz, bekleyen, srf gzelliinin gcyle grnmez olup bilinmezliini korumu olan cmle, en son gelir bize. Ama en son terkedeceimiz de odur. stelik ona olan sevgimiz, dierlerinden uzun srecektir; nk onu sevmemiz daha fazla zamanmz almtr. Zaten, biraz derin bir eseri bir bireyin kavramas iin gereken zaman- benim iin bu sonat konusunda olduu gibi- gerekten yeni olan bir aheseri kitlelerin sevebilmesi iin gereken yllarn, hatta bazen asrlarn, kk bir rnei, adeta simgesidir. Bu yzden de dahiler, halkn kavrayszlndan kurtulmak iin, adalarnn yeterli mesafeden yoksun olduu gerekesiyle, gelecek kuaklar iin yazlm olan eserlerin, ancak gelecek kuaklar tarafndan okunmas lazm geldiini dnebilirler, tpk baz resimlerin, fazla yakndan bakldnda yanl deerlendirildii gibi. Ama aslnda yanl hkmlerden kanmak iin alnan btn korkaka nlemler faydaszdr, nk yanl hkmler kanlmazdr(...) Gelecek kuaklar dediimiz ey, eserin gelecekteki kuaklardr. Eserin (...) kendi gelecek kuaklarn kendisinin yaratmas gerekir. Yani eser bir kenarda tutulmu, sadece gelecek kuaklar tarafndan tannm olsayd, bunlar bu eser iin gelecek kuaklar deil, sadece elli yl sonra yaam bir adalar topluluu olurdu. Bu yzden de sanatnn, eserinin yolunu izlemesini istiyorsa eer, yeterince derinlii olan bir yere, uzak gelecee, eserini frlatmas gerekir(...). (95) Hi phesiz, isimler keyfi ressamlardr; bize insanlarn ve lkelerin o kadar kendilerine benzemeyen taslaklarn izerler ki, ou kez karmzda hayal edilmi dnya yerine grnr dnyay bulduumuzda donar kalrz (aslnda duyularmzn benzetme yetenei de hayalgcmznkinden pek fazla olmadndan, grnr dnya da gerek dnya deildir; yle ki, gerekliin elde edebileceimiz nihayet yaklak resimleri, grlen dnyadan, en az grlen dnyann hayal edilenden farkl olduu kadar farkldr). (110) Ayn ekilde, dahice eserler reten kiiler, en sekin evrede yaayan, en parlak konuma biimine, en geni kltre sahip kiiler deil, birdenbire kendileri iin yaamay keserek kiiliklerini bir aynaya, sosyal ve hatta bir bakma zihinsel adan sradan bir hayat da olsa, hayatlarn yanstacak bir aynaya dntrecek gce sahip olanlardr; nk deha, yanstlan grnmn zndeki deere deil, yanstma gcne baldr. (116) Nasl ki Kilise Babalar'nn ou, iyi olduklar halde insanln gnahlarn tanmakla ie balamlar ve bu yoldan azizlie ulamlarsa, ou kez byk sanatlar da, kt olduklar halde, btn insanla bir ahlak kural tasarlayabilmek iin ahlakszlklarndan yararlanrlar. (119) (...) Kalclk ve sreklilik, hibir eye balanmamtr, acya bile. (183) (...) Baz durumlarda, yerleiklik, gnleri hareketsizletirdiinden, zaman kazanmann en iyi yolu, yer deitirmektir. (197) (...) Hatralarm, kusurlarm ve kiiliim, var olmama fikrini kabullenemiyorlar, benim iin ne hilik istiyorlard, ne de kendilerinin olmad bir edebiyat. (220) Araba beni, tek gerek olduuna inandm, beni gerekten mutlu edbilecek eyden uzaa srklyordu; hayatm gibi. (262) Kaybetmekten en ok korktuumuz zenginlikler, kalbimiz tarafndan ele geirilmedikleri iin, dmzda kalm olanlardr. Dostluun faziletlerini birok insandan daha iyi temsil edebileceimi dnrdm (nk dostlarmn iyilii, benim iin daima, bakalarnn bal olduu, benimse nem vermediim kiisel karlardan nde gelecekti); ama benim ruhumla

bakalarnn ruhlar arasnda -her birimizin kendi ruhlar arasnda olduu gibi- var olan farkllklar arttrmak yerine, ortadan kaldracak bir duygu araclyla mutluluu tatmam mmkn deildi. Buna karlk zihnim zaman zaman Saint-Loup'da, kendisinden daha genel bir varl, iindeki bir ruh gibi uzuvlarn hareket ettiren, davranlarn ve faaliyetlerini dzenleyen "soylu"yu seerdi; ite byle anlarda onun yannda olsam da, yalnzdm; tpk ahengini kavrayabildiim bir manzara karsnda olduum gibi. Sant-Loup, dncemin derinletirmek istedii bir nesne olurdu sadece. Robert'de daima, kendisinin tam da olmak istemedii bu gemiten kalan yal varl, bu aristokrat bulmak, bende byk bir mutluluk yaratyordu; ama dostluun deil, zekann getirdii bir mutluluk. (277) Onlarn bulunaca bir ehre gitsem, bulmay umduum, deniz olurdu. Bir kiiye duyulan ve dier her eyi dlayan ak, daima baka bir eye duyulan aktr. (360) Bir kadna ak olduumuzda aslnda yaptmz ey, bir ruh halimizi ona yanstmaktr; dolaysyla nemli olan kadnn deeri deil, ruh halinin derinliidir. (361) Hayatn verileri sanat iin nemli deildir; dehasn ortaya dkmek iin birer imkandrlar sadece. (376) Gen kzla memleketini birbirinden kimse ayramazd. Gen kz, memleketidir. (426)

***
Proust, Marcel; Kayp Zamann zinde: Sodom ve Gomora, Yap Kredi yaynlar, 1997
Giysilerin benzerlii ve ayrca, dnemin genel anlaynn ehrede yansmas, bir insanda, sadece szkonusu kiinin izzetinefsinde ve bakalarnn hayalinde byk bir yer tutan snfna oranla, o kadar nemli bir yer kaplar ki, Louis-Philippe dnemindeki byk bir soylunun, XV. Louis dnemindeki byk bir soyludan ok Louis-Philippe dnemindeki bir burjuvaya benzediini farketmek iin, Louvre'un galerilerini dolamaya gerek yoktur. (89) Sevgi bittikten sonra bile, sevmi olmak tamamen anlamsz deildir, nk daima bakalarnn anlayamad nedenlerle sevilir. Bu hislerin hatrasnn sadece benliimizde olduunu hissederiz; onu grmek iin, kendi iimize bakmamz gerekir. Bu idealist jargonla alay etmeyin ltfen, ama benim sylemek istediim u: Hayat da, sanat da ok sevdim. Eh, imdi de bakalaryla bir arada yaayamayacak kadar yorgun dtmden, yaam olduum bu son derece kendime ait, eski duygular, btn kolleksiyoncularda grlen saplant yznden, ok deerli geliyor bana. Kalbimi bir vitrin gibi kendi nme ap bakalarnn bilemeyecei onca aka tek tek bakyorum. Artk dier kolleksiyonlarmdan daha fazla bal olduum bu kolleksiyon iin de, kendi kendime biraz Mazarin'in kitaplar iin dedii gibi, esasen hibir kayg da duymadan, btn bunlardan ayrlmann ok can skc olacan sylyorum. (110) (...) nk tam olarak telaffuz etmekten guru duyduumuz Franszca kelimelerin kendileri de, Latinceyi ya da Saksoncay yanl telaffuz eden Galyallarn yapt birer "dil yanl"dr aslnda; bizim lisanmz birka baka dilin bozuk telaffuzundan baka bir ey deildir nk. (144) Sz en ok dinlenen hekim, hastalktr; iyilie, bilgiye sz veririz sadece; acya ise boyun eeriz. (151) lenlerin zerimizdeki etkisi yaayanlarnkinden de fazladr, nk hakiki gereklik sadece zihin tarafndan ortaya karlabildii, manevi bir ilemin nesnesi olduu iin, ancak dnce yoluyla yeniden yaratmak zorunda olduumuz, gndelik hayatn bizden gizledii eyleri gerek anlamda bilrebiliriz... Son olarak da, llerimize zlme ibadeti iinde, onlarn sevdii eyleri putlatrrz. (178) Ama attm her admda, Casino'nun, ilk gece onu beklerken Duguay-Trouin antna kadar yrdm sokan unutmu olduum bir yan, kar duramadmz bir rzgar gibi,

ilerlememe mani oluyordu; grmemek iin bam nme eiyordum. Biraz kendimi toparladktan sonra, otele, eskiden, geliimizin ilk gecesinde ieride bulduum bykannemi bundan byle ne kadar beklesem de bulamayacam bildiim otele dnyordum. (180) Ama yola vardm an, gzlerim kamat. Bykannemle austos aynda, ayn yerde elma aalarnn sadece yapraklarn ve yerleimlerini grmken, imdi inanlmaz bir atafat iinde, gz alabildiine iek amlard, zerlerinde balo kyafetleri, ayaklar amur iindeydi, gnete parlayan, grlmedik gzellikteki pembe saten giysilerini kirletmemeye zerrece zen gstermiyorlard; ta ufuktaki deniz, elma aalarna, Japon basklarn andran bir fon oluturuyordu; bam kaldrp ieklerin arasndan baktmda, gkyznn mavisini daha parlak, neredeyse i gsteren iekler, sanki bu cennetin derinliklerini aa karmak iin aralanyorlard. Bu gn altnda, hafif ama souk bir esinti, kzaran demetleri hafife titretiyordu. Gke batankaralar, uysallkla, sanki canl bir gzellii bir egzotizm ve renk merakls yapay olarak yaratm gibi, gelip dallara konuyor, ieklerin arasnda sryorlard. Ama bu gzellik insan, gzn yaartacak kadar duygulandryordu, nk her ne kadar incelikli sanat etkisi yapsa da, insan doal olduunu, bu elma aalarnn, Fransa'nn bu byk yolunun zerinde, kyller gibi krn ortasnda bulunduunu hissediyordu. Sonra birdenbire gne nlarnn yerini yamur nlar ald; ufku batan baa izip elma aalar srasn gri alar iine hapsettiler. Ama aalar o iekli, pembe gzelliklerini, inen saanakla buz gibi souyan rzgarda, dimdik sergilemeye devam ediyorlard: bir ilkbahar gnyd. (189) (...) (Olayn, benim nazarmdaki, katiyen saydam olmayan ve arkasnda hangi gerein bulunduunu gremediim camn, benim bulunduum tarafndan bakldnda grnnden sz ediyorm). (207) Btn kadnlarn namuslu olmadna dertlenmek, yani bunun farkna varmak iin, ak olmak gerekir; namuslu kadnlarn da olmasn dilemek, yani buna inanmak iin de keza, ak olmak gerekir. Istrabn peinde komak ve hemen ardndan da straptan kurtulmaya almak, insani bir davrantr. Bizi straptan kurtarabilecek szlerin doruluunu kabul etmeye eilimliyizdir; etkili bir msekkin uzun uzadya tartlmaz. Ayrca sevdiimiz kii ne kadar ok ynl olursa olsun, bize ait gibi mi, yoksa arzular bizden bakasna yneliyormu gibi mi grndne bal olarak, balca iki kiilik sunar bize. Birinci kiilik, ikincinin gerekliine inanmamz engelleyen zel bir gce, ikincinin yaratt straplar giderecek zel bir srra sahiptir. Sevilen kii srasyla hastaln kendisi ve acy donduran, arlatran ilacdr. (242) Benim gzmde nesnelere deer kazandran izlenimler, bakalarnn yaamad veya nemsiz diye hi dnmeden bir kenara att duygular olduklar ve dolaysyla, bu izlenimleri ifade edebilsem bile ya anlalmayacaklar ya da kmsenecekleri iin, onlar kullanmam imkanszd (...). (360) (...) Benim kaderimin, sadece hayaletleri, gereklikleri byk lde benim hayalimde yatan insanlar izlemek olduunu hatrlatyorlard bana; gerekten de, yle insanlar vardr ki benim durumum da, ocukluumdan beri byle olmutu- servet, baar, yksek mevkiler gibi, bakalar tarafndan dorulanabilir, sabit bir deeri olan eylerin hibiri, onlarn gznde nem tamaz; onlarn ihtiya duyduu ey, hayaletlerdir. Bir hayalete rastlamak uruna, dier her eyi feda ederler, her yolu dener, her imkan kullanrlar. Ama hayalet, ksa srede yok olup gider; bunun zerine, tekrar birinciye dnecek de olsalar, bir baka hayaletin peinde koarlar. (424) nk znde, snflar arasnda asla fark gzetmezdim. Bir ofrden beyefendi diye sz edildiini duyduumda yaadm ve ancak bir haftadr kont olduundan, ben, "Kontes biraz yorgun grnyorlar" dediimde kimden sz ettiimi anlamak iin dnp arkasna bakan Kont X..'inkine benzeyen aknlk, sadece bu kullanma alkn olmaymdan kaynaklanyordu; iiler, burjuvalar ve byk soylular arasnda asla fark gzetmezdim ve ayn rahatlkla, hepsiyle arkadalk edebilirdim. Yine de ilk tercihim iiler, ikincisi de byk

soylular olurdu, onlar daha ok beendiimden deil de, byk soylular, belki burjuvalar gibi iileri kmsemediklerinden, belki de gzel kadnlarn, byk mutlulukla karlanacan bildikleri tebessmleri seve seve datmalar gibi, karlarnda kim olursa olsun, rahatlkla kibar davranabildiklerinden, iilere kar, burjuvalara oranla daha terbiyeli olabildikleri iin. (438) (...) nk sesin yukardan geldiini anladm andan itibaren -uaklar o dnemde olduka enderdi- ilk kez bir uak greceim dncesiyle, alamaya hazrdm. Tpk gazete okurken, dokunakl bir kelimeyi nceden seziimiz gibi, gzyalarna boulmak iin, ua grmeyi bekliyordum. (441) (...) Tren tarifesinin, Doncieres yoluyla Balbec-Douville sayfasn, imdi bir adres defterine bakarcasna mutlu bir skunetle inceleyebilirdim. Yamalarna, grnr olsun olmasn, kalabalk bir arkada grubunun asl olduunu hissettiim, ba fazlasyla sosyal vadide, akamn iirsel l, artk gecekularnn veya kurbaalarn sesleri deil, M. de Criqetot'nun "Ne haber?" ve Brichot'nun da "Haire!" haykrlaryd. Hava artk yrei daraltmyor, sadece insan buularyla dolu olduundan, kolaylkla solunabiliyordu, hatta ar sakinletiriciydi. Bundan, hi deilse olaylar sadece pratik adan grmek gibi bir yarar salyorum. Albertine'le evlenmek bana lgnlk gibi geliyordu. (526) nsan arpan bir elektrik akm gibi aklarm da beni arpt; onlar yaadm, hissettim, fakat grmeyi ya da dnmeyi asla baaramadm. Hatta bu aklarda (aka genellikle elik eden, ama onu oluturmaya tek bana yetmeyen fiziksel hazz bir yana brakyorum), kadn grntsnn ardnda, mehul tanrlara seslenircesine, kadna elik eden bu grnmez glere seslendiimizi dnme eilimindeyim. yi niyetine muhta olduumuz, somut bir haz alamadan temas kurmay istediimiz varlklar, bu glerdir. Kadn, kendisiyle bulutuumuzda, bizi bu tanralarla ilikiye sokar ve daha fazla bir ey yapmaz. (542) Onu, skntm hafifletmek iin, Combray'de annemi ptm gibi perken, neredeyse (...) (542)

***
Morgan, Marlo; Bir ift Yrek, Dharma yaynlar, 2000
ABD'li uyank bayan bu kt yaptyla yeni gizemciliin en kt rneklerinden birini veriyor. Beni dndren ey insanlarn etkilenmek iin neden herzamankinden daha azna raz olduklar... Aptalln sonu yok.

***
Rfat, Mehmet; Honore de Balzac, Kaf yaynlar, 1999
Rfat'n hazrlad yapt, Balzac iin gerek bir klavuz... Balzac okumam boyunca baucumda olaca kesin... Balzac'n yaam ve yaptlarn tantan birinci blm Balzac' aydnlatacak metinler ieren Balzac stne adl ikinci blm ve son olarak Balzac'in yaptlarnden semelerin yer ald nc blm izliyor. Yaptn sonunda Balzac iin kapsaml bir Trke kaynaka veriliyor.

***
Doan, Mehmet Can; Adan Zye Asaf Halet elebi, Yap Kredi yaynlar, 2003

air Asaf Halet elebi hakknda belgeler ve bilgiler...

***
Erolu, Mehmet; Kusma Kulb, Agora Kitapl yaynlar, 2004
Gncele taklmak bana yaramyor. Erolu'nun ilk romanndan sonra, onun defterini kapamtm. Atilla lhan'dan daha zekice (ustaca demiyorum) arpc etkilerle okurunu ele geirme yntemini uyguluyor Erolu da. Onunla birlikte kusmaya ta bandan hazrsam da okuduka (son roman olan Kusma Kulb'n) kusma isteim yitti. Yolum onunkinden ayrld. nk Erolu'nda inandrma sorunu var. Bir tr zppe edas (Kenan Hulusi Koray'da olduu gibi). Hem piyasa yazar deil, hem de yle. Bir daha Erolu okur muyum bilmiyorum. Bu ona bence verilmi bir anst (kendimce elbette.) leri'nin son romann okumaktan korkmam da bununla ilgili. Erolu'da zppelik sanki biraz saflkla atba gidiyor. En iyi sava filmi en kanl canl sava sahnelerinin ayrntlandrld filmler deil, Mehmet Erolu da bunu bilmez deil (yoksa bilmiyor mu?).

***
Doan, Mehmet H.; 2000 iir Yll, Adam yaynlar, 2000
lgimi eken ozanlar: * Fazl Hsn Daglarca * Glten Akn * Ergin Gne * Ahmet Uysal * Eray Canberk * Hseyin Ataba * Hasan ili * Hidayet Karaku * A. Hicri zgren * kr Erba * Ahmet Gntan * Yusuf Alper

***
Doan, Mehmet H.; 2001 iir Yll, Adam yaynlar, 2001
Yllk dkm. Kaynak. Doru drst okunmad.

***
Doan, Mehmet H.; Yzyln Trk iiri 1900-2000, c.I-II-III, Yap Kredi yaynlar, 2001

Mehmet H. Doan'n bu 3 ciltlik dev gldestesi, bence derleyici yntemi asndan yanl deil. Ama yln en byk tartmalar bu kitap erevesinde yapld. Dalarca sayfalar bo. En byk eksiklii... kincisi birinci baskda ve bir savl iir derlemesinde dizgi yanllar beni kudurtmaya yetti ve yaptn deerini gzmden olduka drd. iirde hele buna katlanamam.

***
Doan, Mehmet H.; YKY 2002 iir Yll, Yap Kredi yaynlar, 2003
Kitap-lk dergisi eki olarak verildi. Dikkatimi eken ozanlar: Melih Cevdet Anday (ld), Glten Akn, Ahmet Oktay, Nuri Demirci, Abdlkadir Budak, Hseyin Ferhad, Ergun zelli, Muzaffer Kale, Yunus Koray, Adnan zer, Ycelay Sal, Orhan Alkaya, Mustafa Kz, hsan Deniz, idem Sezer, Enis Akn, Zafer Ekin Karabay, Onur Caymaz.

Doan, Mehmet H.; YKY 2003 iir Yll, Yap Kredi yaynlar, 2004
En beendiklerim: Hicri zgren, Salih Bolat, Haydar Erglen,Turul Keskin, Altay ktem Beendiklerim: Ahmet Oktay, Egemen Berkz, Mehmet Taner, Ahmet Ada, Sina Akyol, Mehmet Mmtaz Tuzcu, Hilmi aal, Hseyin Ferhad, Ahmet Gntan, hsan Deniz, Serdar Koak, V.B. Bayrl, eref Bilsel, Kadir Aydemir, Emrah Altnok.

***
Tekin, Mehmet; Haz.Peyami Safa le Syleiler, izgi Yaynlar, 2003
Peyami Safa'y iiren eyin ne olduunu merak ettim akcas. Saldrgan biri. Doyumsuz, hrn Yazar kii olarak (birka yapt dnda) ilgiye demez.

***
Salolu, Mehmet Zaman; Adan Zye Melih Cevdet Anday, Yap Kredi Yaynlar, 2003
Bu dizinin en iyi kitaplarndan, Anday hakknda gerekten aydnlatc bir giri, alma. Anday' okumal.

***
Esendal, Memduh evket; BE 6: Veysel avu, Ed.Muzaffer Uyguner, Bilgi yaynlar, 1984

Esendal ykleri sryor. Benim setiklerim: Say m, Yaz m? Komiser(1949), Yeni Vali (1949), Dedikodu

***
Esendal, Memduh evket; BE 7: Bir Kucak iek, Ed.Muzaffer Uyguner, Bilgi yaynlar, 1984
Trk ykclnn nemli bir kurucusu olan Esendal ykleri okumas sryor. Yaratc yazarl iin zaman ktl eken bu adam, toplumsal sorumluluk duygusunun yceliine bal olarak, daha ok kurucu devrimcilerde grld zere, yazarlndan dn verdi. Ama bir ka yks var ki, alamamtr ve onu dnya yazar yapmaya (ehov'larn, Maupassant'larn yanna koymaya) yeter. Yazklandm udur ki ardl yazarlarmz bu kalta, ltfedip bakmadlar bile. Orhan Kemal ayraca (istisna) olabilir mi? Esendal ise ok sevdii ehov'un iki- yksn bize uyarlamaktan, neredeyse Trke yeniden yazmaktan ekinmemi, gocunmamtr. Bu kopyalama deil, yaratclk yolunda hi bitmeyecek raklktr. Setiklerim: Bir Haydut Ku, Yol Arkadalar, Bir Kucak iek, Kedi, Hatice, Gece Kuu.

Esendal, Memduh evket; BE 8: htiyar ilingir, Ed.Muzaffer Uyguner, Bilgi yaynlar, 1984
Birka alnt: Niye ben bu kadnlarla yzgz oluyorum. (Ayal ve Kiraclar, s.135) Kocasnn ii iin adrda da yaar. Birok yiit kzlarmz gibi. (Vassaf Bey, s.198) Ablam kocaya varacak, varamyor. Anam bir as kadn! Babam karsn ok iyi anlam, "Ben hanmn piirdiinden gayrsn yiyemiyorum!" susturmu, karsn mutfaa sokmu. Zavall annem de inanm, "Bizim bey, kimseciklerin piirdiini yiyemez; ille benim piirdiim olacak!" diye vnr durur. (Vassaf Bey, s.245) Bu hikayecilik bilsen ne kadar eyi bir eydir. Hayattan intikam almak gibidir. (Kzma Mektuplar, s.527) Ben insanlara yaamak iin mit, kuvvet ve nee veren yazlardan holanrm. (Mendil Altnda, 14) Okumam, okumak onu skm. Yazmay kendine daha elverili bulmu. (Mendil Altnda, "Kzmz", s.126) Bakalm daha ka ay sonra Ankara bizim kzn suratn silip yurdumuzun temiz yzl kadnlarnn arasna kartracak! (Mendil Altnda, "Kzmz", s.138) Yanndaki blmede ok zayf bir asker hekimi, yannda iki iman hanm. Bu iki iman hanm, sanki doktoru yemi, yle imiler. (Mendil Altnda, "Sinema", s.144) Erkek bu gzel kadna, yalarna, pirinlerine, pastrmalarna, sucuklarna bakan bakkal yz ile bakyor. (Mendil Altinda, "Sinema", s.144) Fakat yalnzca o adamla izdiva edemeyeceimi ve birlikte yaayamayacam hissediyorum ki irfan ve medeniyeti melez olsun. te siz, bu kimselerden birisiniz. (Sahan Klbast, "Bir Mektup", s.125) Bol bol ehov'u okuyorum. ok g olmasa da birka kk hikayelerini sana tercme etsem. nan ki bu ufak ufak seyler, ok byk hikayelerden, piyeslerden daha ok tat verir. (Kzma Mektuplar, 1937, s.118) Yalnz donanmada ya da orduda deil btn Valda gibi yurdun btn byk ehirlerinde kadnlar kadar erkekler de her millete benzemek istiyor, yalnz kendilerine benzemek istemiyorlard. ("Santa Kastella", 162)

NOT: Esendal'n Uursuzluk, Kurt Masal ykleriyle ehov'un Memurun lm yks arasndaki benzerlie dikkat! (Uyarlama.). Setiklerim: Bomba, Arkadam, Eypsultan Yolcusu, Altnbalklar, htiyar ilingir, Hac Dedemin Evi, Postac Halit, Bu Sska Kar, Bekir Usta, Bay zarer.

***
Esendal, Memduh evket; BE 9: Hava Paras, Ed.Muzaffer Uyguner, Bilgi yaynlar, 1984
Alntlar: Bu erkekler iren eyler: bu kadn oynak bir kadn, keskince bir kadn kokusu almasnlar, hepsi bana toplanmaya bahane aryorlar (Bizim Nesibe, "Gurbetten Dnerken", s.51) Ben lkemizde yaplan eylerin hemen hibirini beenmiyorum. Bizim iin az, bizim iin hafif gryorum. im bunlarla kanmyor (...) Hi bir eyi beenmediim u srada, birtakm adamlar hi beenmiyorum. Bunlarla bir millet yaplamaz (...) Bize alkan, en, ar bir genlik gerektir (...) Ben genler arasnda, bu ie sk tutunmu alann grmyorum (...) allarak yazlm bir yaz kmyor. (Kzma Mektuplar, 1948, s.211) Boryat iin sylemiyorum. Herkesin, btn bir yurdun sevgilisi olann, sevgilisi olmamaldr. stenir ki o herkesi sevsin! (Bizim Nesibe, "Boryat", s.193) Setiklerim: olak, Arife, D Baka i Baka

***
Esendal, Memduh evket; BE 10: Bizim Nesibe, Ed.Muzaffer Uyguner, Bilgi yaynlar, 1985 Setiklerim: Bizim Nesibe, Eski Kna Gecesi, Tuzcuolunun Otuluu, Nebiyenin Kasabasnda Hayat, Bir ocuun Hikayesi, Byk Ana, Kaptan Boryat.
Kaptan Boryat yksnden Cemil Kavuku'nun Gemide'sine bir izgi ekmek isterim.

***
Esendal, Memduh evket; BE 11: Kelepir, Ed.Muzaffer Uyguner, Bilgi yaynlar, 1986 Setiklerim: Behiye, Kelepir, Hanife, Cami Duvar Kenarnda, Berrinin Evlilii, ocukluk.

***
Esendal, Memduh evket; BE 12: Gdeli Mehmet, Ed.Muzaffer Uyguner, Bilgi yaynlar, 1988 Setiklerim: Gdeli Mehmet, amlcadaki Konak, Byk Hzr Bey Kona, Yurda Dn.

***
Esendal, Memduh evket; BE 14: Gllce Balar Yolunda, Ed.Muzaffer Uyguner, Bilgi yaynlar, 1992 Setiklerim: Adnanla Kars, Gllce Balar Yolunda, Hayata Balarken, Karlama Treni, Yol ve Ik Birlii.

***
Esendal, Memduh evket; BE 15: Gnl Kaan Kovalar, Ed.Muzaffer Uyguner, Bilgi yaynlar, 1993
Setiklerim: Arkada Konuuyor, Aynadaki Yal Adam, Bayan Nermin, Gnl Kaan Kovalar, smet Hanm, Sdka, Tiazizade Sadullah Efendi Kona.

***
Esendal, Memduh evket; BE 17: Kzma Mektuplar, Ed.Muzaffer Uyguner, Bilgi yaynlar, 2001
Yalnzca Esendaln kzna yazd (Kabil, Ankara'dan ve 1925-1950 aras) mektuplar derleyen Uyguner, nemli bir alma daha yapm. Sanrm iki oluna yazd mektuplar da derleyecek. Esendal'n mektuplar, hem kendi kiilii, hem lke ve dnya sorunlar hakknda, hem de kendi yazn anlay hakkndaki dnceleri iin ilk elden kaynak... Esendal asla bir faist deil. Esendal sokaa yakn. Bir ulusal devrimci. Halk adam. Kr deil ama yumuak, ince bir insan. Bir insansever. D kurabilen birisi. Yoklkesi (topya) var. Ahmet Mithat Efendi ve Hseyin Rahmi Grpnar, belki Reat Nuri Gntekin'e ulamak gerek onu. nk ou kez (her zaman olmasa da) yazdn bir ara gibi grd.

***
Esendal, Memduh evket; BE 13: Miras, Ed.Muzaffer Uyguner, Bilgi yaynlar, 1988
Esendal'n, sanrm Ankara'dayken, 1924'lerde yaymlanrken yarm kalm ilk roman... lk kez baslyor.

zyaamyksel izler tad kansndaym. Bence mer Seyfettin'den ekilecek yk izgimizde Sebahattin Ali, Sait Faik'e balanacak bir yazarmz (ayn zamanda Cumhuriyetimizin ilk bykelisi ve ilk memuru, en alakgnll yazar,vb.) Esendal, ama Miras iin yapsal sorunlar olan bir deneme almasnn tesine geemiyor, diyeceim. Ayal ve Kiraclar daha ileride... Miras'dan balayarak baz ykleri ve Ayal ve Kiraclar'nda ortak sren bir erkek ras (karakter) var, bu ra erkeklerden ok kadnlarla konumay seven, onlara gven veren, kadns olmayan, ama onlarla rahat olup onlar kendi yannda rahat ettiren, sahte bir kadn kimlii ile kadnlar arasna yerleen bir ra ve bence ayn zamanda Esendaln kendisi. Miras, baz bakmlardan Kiralk Konak' (Yakup Kadri Karaosmanolu) anmsatyor. k izlei (byk ailenin dalmas ve miras kavgalar iinde yozlaan yeni kuaklar...) belirgin... Ama Esendal btn grmeden yazmaya koyulmu ve malzeme (nesne) yazara (zne) bakaldrm...

***
Esendal, Memduh evket; BE 3: Otlak, Ed.Muzaffer Uyguner, Bilgi yaynlar, 1983
nc bask. lk bask 1946'da. Yazarn salnda ykleri 2 kitapta derlenmi (ama tm deil), biri bu. Esendal'da Anadolu sorunu yok. Anadoluyu biliyor, insann da... 1925'lerden sonra yazd ykler birinci snf... Anton ehov'u yer yer artryor. burkucu ya da gln son'lar, ince ve duyarl ayrntlar bu ykleri deerli yapyor. rnein, kitaba adn veren yk: Otlak. Trke yetkin, tertemiz... Miras'n yanllar burada yok. Karaosmanolu, Gntekin gibi Esendal da Cumhuriyeti eletirel gzle desteklemi, bu anlamda son derece drst davranmtr. Dzen yalakalar, rvet, vurgunculuk, Anadolu kurnazl, kadnlk durumu, aile ii iddet, vb. yaln ve etkili kurgularla aktarlyor. Glmece anlay Aziz Nesin'e giden yolu gsteriyor. Refik Halit gibi... Genlik, Otlak, Mlahazat Hanesi, ki Kadn, Bildim, Seni Kahve Paklar, Ev Ona Yakt, Eek, Dn Dn, in Bitti, benim zellikle setiklerim... Esendal'i okumam olmamn ok ayp olduunu imdi anlyorum. Bir Esendal yk semesi yapsam bu kitaptan koyacam ykler: Genlik, Otlak, ki Kadn, Ev Ona Yakt.

***
Esendal, Memduh evket; BE 1: Ayal ve Kiraclar, Ed.Muzaffer Uyguner, Bilgi yaynlar, 1983
1934 ylnda yaymlanan roman (yazarn tek yaynlanan roman) 1946'da CHP Roman dl kazanyor. 1945'de CHP sekreterliinden ayrlm, 1946'da yeniden saylav (milletvekili) seilmi... Kendini gizleyen, deiik, kapal imzalar kullanan Esendal gerekten yakn tarihimizin (20.yzyln) ve insanmzn boydan boya tankln yapm, byk bir yazar... Onun tek eksiklii baz ykleriyle ehov dzeyine ulasa da, ehov'dan sonra yazmak bence...

Dille yaam en kk ortak paydada buluturan (minimalist) yazarmzn yaam yapt denli ilgi ekici bence. Ne kadar gzel bir ey olur yaptlaryla da btnletirerek, yazarlarmz (Halit Ziya, Mehmet Rauf, Yakup Kadri, Halide Edip, Reat Nuri, Memduh evket, vd.) tarihsel balamlar ve uzamlar ierisinde dizi filim yapmak... Ayal ve Kiraclar'nn sevgiyle ele alnsa da eletirel bir izgisi var dnemiyle ilgili olarak. Esendal'n duygulanmlar bir yana koyan hekim tavr, yaam denli kolay benimsenmesini salyor yaptlarnn... Oysa bu kolay alglanrln gerisinde youn bir aba olduu anlalyor, bu denli gzel konuma (diyalog) baarlamazd yoksa. Esendal zengin, bereketli bir topran (malzemenin) zerine basyor. Cumhuriyet'in idealleriyle btnlemesi tpk Gntekin gibi: eletiri hakkn koruyarak ve onu kskanlkla koruyarak... Yeni bakent henz oturumam... stanbul'dan kopanlarla oluan Cumhuriyetin prototipleri bir apartmann odalarnda buluuyor ve kurucu tiplere ilikin ilk ipularn veriyorlar. Yakup Kadri Panorama'da ulusal lekte ve sanrm daha baarl bir biimde bunu yapt, ama yanlmyorsam daha sonra... Acaba Esendal'n buluundan (deiik katmanlardan tiplerle topluma ayna olmak) esinlenmi midir? Trk roman iinde nemli bir yeri var bence bu romann.

***
Esendal, Memduh evket; BE 2: Vassaf Bey, Ed.Muzaffer Uyguner, Bilgi yaynlar, 1983
Esendal'n yarm kalm bir baka roman da bu. zerinde yeterince alp gelitiremedii iin yaymlamad, ilk kez 1983de yaymlanan roman Trk yaznnn Esendal'a zg en salam konumalaryla (diyalog), kadnn Trk toplumundaki yeri ve araylarna son derece, hatta feminist denebilecek (bu nedenle nclerden) yaklam ve duru alyla, ilgiyi bu taslak durumuyla bile hak ediyor. Esendal'n temel zelliklerinden biri de iyice belirginleiyor. O kadn dnyasnn insan... Selim leri gibi. Kadnlarn iinde bym, onlar ierden tanm, onlarla konumu, dedikodu yapm, dinlemi, kadnlar bir kadn gibi iselletirmi... Bu yzden yaptlarnda kadn fkryor tm zellikleriyle...

***
Esendal, Memduh evket; BE 4: Mendil Altnda, Ed.Muzaffer Uyguner, Bilgi yaynlar, 1983
Esendal'n salnda yaynlanan 2 cilt yk derlemesinden sanrm ilki... Trk yaznnn en gzel yk rneklerini veren ve yk zincirimizin en kaln baklalarndan birini oluturan byk yazarmzn bu derlemesinden kendi setiklerimin adlarn aaya almaktan baka bir ey yapmayacam. unu syleyebilirim. ehov etkisi ok ak... 1937'de Kabul'den (Afganistan) kzna yutarcasna ehov okuduunu yazmt. Kurmacalarnda sahne etkisi belirgin... Grnt olarak alglanabiliyor baz anlatlar... 1920'lerden sonra, zellikle 40'l yllarda yazd ykleri dil ve yap ynnden farkllap zenginleiyor. Dil (Trke) Esendal araclyla kendi zenginliiyle buluuyor bence... Avni Hurufi Efendi(1925), ki Ziyaret(1928), Ana baba, Hamet Glkokan(1942), Gevenli Hac(1916) Mendil Altnda, Kzmz, Sinema(1926), Saide, Hayat Ne Tatl(1924).

***

Esendal, Memduh evket; BE 5: Sahan Klbast, Ed.Muzaffer Uyguner, Bilgi yaynlar, 1983
Uyguner Esendal' Trkiye'ye kazandrm bence. Yalnz, Bilgi'deki 1980 basklar (ilk basklar) olduka kt... Bu derlemeden setiklerim: Bir Mbahase, Uursuzluk(1924), Bir Akamst(1947), Sahan Klbasts(1947), Bu yollar Uzar(1947), Karsnn Kocas(1948), Mevla Kavutursun, Byk Baba(1919), Sabuncu Osman Aa(1923), efikann Hanmlar(1947).

***
Mengi, Ayegl/Kele, Ruen; mar Hukukuna Giri, mge yaynlar, 2003
Yapt lkemizdeki imar hukukuna en yetkin, kapsayc ve kavrayc baklardan biri. ok nemli (buldum).

***
Davies, Merrylwyn; Darwin ve Fundamentalizm, Everest yaynlar, 2001
Yine hiristiyan bak asna sahip yazar, Darwin eletirilerini serinkanl ve aklc olmaya arrken Darwincilii de en azndan arlk ve anlayszlkla suluyor. Dinsel ve bilimsel yobazlk diyerek edeerletirme uyankl yapan yazar, temel yaklamn, bilim de eletirilebilir, tezine dayandryor.

***
Aydoan, Metin; Yeni dnya Dzeni: Kemalizm ve Trkiye 2, Kum Saati yaynlar, 2002
Aydoan'In yapItInIn ikinci cilti daha nemli. Burada gnmz belirleyen kresel yaplar, etkinlikleri, etkileme yol-yntemleri ile Trkiye'nin bu yeni dnya dzeni iindeki yeri belge, kaynak desteiyle ayrntl olarak irdeleniyor. zellikle son iki blm, AB sreci ile zelletirme, bavuru kayna olarak kullanlabilir.

***
Aydoan, Metin; Yeni dnya Dzeni: Kemalizm ve Trkiye 1, Kum Saati yaynlar, 2002
Gzel bir anlatm olan Aydoan'n yaptnn bir zgnl olmadn belirtmeliyim. retici bir derleme, hepsi bu.

***
Kaan, Metin; Adalara Vapur, Can Yaynlar, 2003

Uyankken kullanlm bu esriklik, uu dilinden okuduka soudum. Ben'e kitlenen tm anlatlar gibi (ok da umurumdayd, havas) dierleri arasnda, orada bulunmaktan baka bir neden iermiyor. Bakalarnn zaman ve parasna saldrnn edepsizce olan bu tr, bir tr tehircilik. Benimle eit olduunu sylemeyen, tartmay reddeden bir metine sayg duyamam.

***
Hardt,M./Negri, A; mparatorluk, Ayrnt Yaynlar, 2001
Bu yapt beni dkrklna uratt ve lkemizde tantmn kimi gl ellerde nasl bir saptrma ilevi tad konusunda uyard. Ayrnt Yaynlar (solculuu) konusunda iyimser olmann bir anlam yok. Onlar ne yaptklarn biliyorlar. Kresellemeyi kanlmaz imparatorluk odanda yeniden temellendirmeye ve tanmlamaya alan yazarlar bence Marksizme yakn deil, uzaklar. Yakn olduklar ey bir tr bireysel anarizm, bakaldr... Gemiin emperyalistler aras atma olgusunun yerine, tarihin bittii gnmzde st belirleyen, bir rneklendiren tek odakl imparatorluk'u (ABD) egemenlik yaps olarak tanmlayan yazarlar, kurtuluu geleneksel sylemin dnda yeni bir anlaya dayandrmak istiyorlar. Alntlar yazmayacam. Porto Allegre'de de hakl olarak dlanan yazar (lar) ve yaptlar ok da nemli deil. nk seenek aramadan nce eski paradigmann tkendiinin, geersizletiinin kesin ve yaadmz dnyayla rten kantlarn grmek gerek. Kantlar hala eskiye gnderme yapyor bence. Marksist aklama geerli (dir). Ben yle gryorum.

***
Cunningham, Michael, Saatler, Can Yaynlar, 2000
Cunningham 1952 doumlu ve Amerikal. 1998'de yaymlad Saatler (The Hours) 1999 yl Pulitzer ve Pen Faulkner dln kazand. Sca scana Trkeye baaryla evrilen (lknur zdemir) romann ilgin bir kurgusu var. zamanl bu kurguda kiiler arasndaki iliki srprizli ve olduka etkileyici. Bir yandan Woolf'un (Virginia) zkym verilirken, bir yandan New York'da Clarissa yaktrma adl bir kadnn biraz Mrs. Dalloway'den esinli gncel yks izleniyor, ama bir baka izgide Woolf'un zkymndan sonra onun Mrs. Dalloway adl romann okuyan ve okuduka zkym izlei evresinde tedirginleip yabanclaan Kaliforniya'l bir baka kadnn (Laura Brown) yks de var. Ama tmnden nemlisi tm bu kurgunun arkasnda insanlarn duygular var, Woolf'u zellikle artrmay amalam duygular. Bence u: 'Artk bu dnyay kaldramyorum!'.

***
Lwy, Michael; Dnyay Deitirmek zerine, Ayrnt Yaynlar, 1999

Lwy'nin nemli Marksist dergilerde yaynlanm yazlarndan bu derleme Marksizmin dinle ilikisini Latin Amerika rneinde yeniden sorgulamakta, ulusal sorun konusunda marksizmin tarihsel bakn irdelemektedir. Ayrca Weber, Lenin, Luxemburg, Gramsci, Lukacs, Marcuse, Benjamin zerinde tek tek durarak Marksizm ii arayn srdrmektedir. Marx' arkasna alan Lwy'nin Engels'i eletirisi ilgin.

***
Lequenne, Michel; Marksizm ve Estetik, Yazn Yaynlar, 2000
Trokist yaklaml Lequenne'in yazlar ok ey anlatmad bana. Belki gereken dikkati veremedim.

***
Bakhtin, Mikhail; Karnavaldan Romana, Ed. Sibel Irzk, Ayrnt Yaynlar, 2001
Bakhtin'le olaanst bir tanma... Edebiyat Teorisinden Dil Felsefesine Seme Yazlar altbal tayan derlemede; Romanda Sylem, Glmenin Tarihinde Rabelais, Epik ve Roman, Dostoyevski'nin Yaptlarnda Tr ve Olay rgs Oluumunun Karakteristikleri, Romanda Zaman ve Kronotrop Biimlerine Ilikin Sonu Niteliinde Kanlar, Dilbilim, Filoloji ve Beeri Bilimlerde Metin Sorunu: Bir Felsefi Analiz Deneyi yazlar yer alyor. Ne yazk ki alnt yapamyorum. Romann kkndeki karnaval' Dostoyevski'ye balayan, trsel geliimin okboyutlu irdelemesini yapan nemli bir alma. Bakhtin yeniden ve tm yazlaryla okunmal.

***
Krkkanat, Mine G.; Bir Gn, Gece, Om Yaynlar, 2003
Kurmaca roman, gelecekte bir stanbul depreminin devinime geirecei uluslararas politik dengeleri ve yeniden bir kurtulu savann nkoullarn akc bir kurgu iinde, oksat mantna yakn durarak verip uyarma (!) grevini yerine getiriyor.

***
Kuntay, Mithat Cemal; stanbul, Ed. Rait ava, Olak Yaynlar, 1998
Kuntay'n tek roman. Bu romann Trk roman gelenei iinde getirdii alm kmseyen yazn eletirimiz, sayla soluyla snfta kald yine. Beyolu Noterlik deneyimini tanklk olarak nemli tarihsel dneme yayabilen Kuntay, yaasayd iyi bir sinemac olurdu sanrm. Grntsel yetkinliinden tr deil, sahne tasarm ve kurgusundan tr. Yaznsal dzeyi Trk yazn snrlarn amyor kukusuz, ama sahnelerin erevelenmesinde geni ufku, panoramik izlenim dourarak Yakup Kadri'nin denedii yaklam olumlu bir rnekle ortaya koyuyor.

Bence Trk yaznnn btn en iyileri gibi nemini yaznsal gcnden deil, bir eyde ilk oluundan, tanklndan, eletirisinin gcnden, zgllnden ya da ne bileyim klavuzluundan, bilgilendirme yeteneinden, vb. alyor stanbul'da. lk basm: 1938. Ona gelinceye dein belki de ilk rneini verdii, toplumsal yaamda yalan'n yerine ilikin irdelemesi benim iin zel bir anlam tayor. Trk insannn kaypak, ikili, sahte, gce tapnan yanna drlen gl bir k bu roman ve anlyoruz ki belki de yeryznde esiz Trk ras, bu zelliiyle; yani, aldatmaya ve aldanmaya bunca teneliiyle. Ha, yalan'n sergilenmesinin Trk yaznnda son olaanst rnei ise, Tahsin Ycel'in Yalan'. Ben Tahsin Ycel'i Kuntay'a balamakta hi duralamayacam. Kuntay'n ekonomik dilinde imek aydnlatmasna yakn bulu tmceler var ki ok byk yazarlarmz bile dilde bu ykseklie trmanamamtr. Adnan Trk yaznnda bir tip'e ok yakn duruyor, ama Belks', Sheyla'y unutmayalm.

***
znal, Mucize; Alayn Kzlar, Can Yaynlar, 2000
znal'n nehir roman yksn (geni zamanl ve ok kiili) 100 sayfaya sdrmas iin hzl ve zel bir teknik kullanmas gerekiyordu ama ou okur iin hz biraz fazla... Soluklanamazsak dnemeyiz. Son yllarn moda romanlarnn bir zet toplam gibi...ve kt.

***
Glsoy, Murat; Bu Filmin Kt Adam Benim, Can Yaynlar, 2004
Glsoy'un son roman sanrm. Yeni yazarlarmzdan. Baba-oul izlei evresinde bir yaam sorgusu, kadn-erkek ve aldatma zerine bir roman. Kk burjuva iten pazarll yeniliyor, yitiriyor sonunda. Bu anlamda yer yer okuru aynaya bakarken kendini grmeye zorlamas ho aslnda. Drstlk zorlamas var romann. Glsoy'un anlat abas bu nedenle yerinde, doru grnyor. Kukusuz kurgu oyunlar ne karlyor. Yapyla ierik kartlayor yer yer. Yazar bunu byle istediine gre... Glsoy, izlenebilir.

***
Mungan, Murathan; ador, Metis Yaynlar, 2004
Mesel diliyle Akhbar'n yurduna (ana kucana) dnemeyiinin bilge yks (doulu sylemi biem olarak seiyor yazar) karanln derinliklerine, burkann iindeki o hilie bir yry olur, deri deitirilir, (lde ylan gibi ya da travesti) burka giyilir, yok olunur (ayn zamanda var olunur mu?) Mungan'n u dedii ve deyii gzeldi: kadnn olmad, silindii yerde erkek de, varlk da siliniyordu (ln tozu).

***

Yaln, Murat; ma Klavuzu, Yap Kredi yaynlar, 2003

Biraz nyargyla balamadm desem yalan olur ma Klavuzu'na. Ama sonra sard, yer yer beendiimi de syleyebilirim. Keskin bir zekaya iaret (her ey iaret zaten) eden ayrntlar, nerilen evreni kurma iini okuyann dgcne fena halde brakyor. yi mi, kt m, nereye dein?.. Yeni almalarn da izlemeli.

***
Kutlu, Mustafa; Tufandan nce, Dergah Yaynlar, 2003
Mustafa Kutlu sadan bir yazar. nemli bir yazar olduu biliniyor. Son yaptlarndan biri, bu uzun yk. Gnmzde tara kasabasna dnyann yansmas, bir temel atma treni erevesinde, ince ve eletirel bir mizahla aktarlyor. Byk kentin dna kmas ok iyi kukusuz Kutlu'nun. Yazar anlatcnn yer yer Yunan korosu gibi davranmas da Haldun Tanervari bir eni vermemi deil anlatya. Ama o kadar. Byk bir anlatyla kar karya deiliz kukusuz.

***
Kutlu, Mustafa; Rzgarl Pazar, Dergah Yaynlar, 2004
Kutlu'yu izlemeliyim. Yazd, bayaptlar olmasa da bizim yaantmzn daha gerek ve doru bir tankln, eletirerek ve mizahla yapyor. Kpn ierisinde yaam saydmz eyin dnda akan bir rmak var, tankla aran, zmlerini zmszlkleri ierisinden reten, yitirmi ama kazanm, hatta kazanacak olan. Bana kalrsa Kutlu'nun yapt bir tr devrimci romantizm. nemli.

***
Onaran, Mustafa erif; Adan Zye Cahit Klebi, Yap Kredi Yaynlar, 2004 Klebi hakknda fotoraf destekli kk bir alma.

***
Snmez, Mustafa; Gelir Uurumu, Om Yaynlar, 2001
Yenal'n yaptn tmleyen bir baka nemli alma. Saylarla Trkiye'nin yakn gemiinin geree yakn bir fotoraf veriliyor. Byk emek rn ve uyarc.... Yaadmz krizlerin doas ortaya kyor bu aratrmalarla.

***
Uyguner, Muzaffer; Halide Edip Advar, Altn Kitaplar Yaynlar, 1992
Muzaffer Uyguner'in Halide Edip Advar zerine bu inceleme ve derlemesi, geleneksel yazn tarihilii ve dizgeli tantma bal altnda deerlendirilebilir. Emee saygl bir tutumdan eletirellik beklemek yanl olur. stelik retmen ve renci kitlesini ncelikle hedefleyen byle bir almada... Yine de Uyguner yansz, nesnel bir tutumla Halide Edip Advar'a gemite yneltilmi belli bal eletirileri de yaptna koymu. lgintir, Advar konusunda herkesin ortaklaa uzlat eletiri; dili... Ama kimilerinin, bu bozuk dilin de bir biem zellii oluturduunu sylemesi (Karaosmanolu,vd.), nezaketin snrlarn ayor bana kalsa. Uyguner; Advar'n dili ok eletirilmitir, oysa doal bir roman dilini de Halide Edip Advar yaratmtr' (s.132), diyor. Bence Tahir Alangu, Fethi Naci onu yazn tarihimizde tam yerine oturtuyor. Buna karlk Ahmet Kabakl gibilerinin vgleri de yeterince anlaml. Eer Halide Edip, yaznla yaam birbirine bu denli kartrmasa ve her yazd ey, Halide Hanm adna bir bildiriye dntrlmeseydi, yaptlar neye, ne denli dayanrd, tartlr.

***
Uyguner, Muzaffer; Yakup Kadri Karaosmanolu, Altn Kitaplar Yaynlar, 1993
Uyguner'in yardmc yapt, Yakup Kadri Karaosmanolu hakknda; derli toplu, zet ve tartmalar st bilgileri veriyor.

***
Uyguner, Muzaffer; Reat Nuri Gntekin, Altn Kitaplar Yaynlar, 1993
Uyguner'in Reat Nuri Gntekin'i tantan el kitab. Derlitoplu bir tantm olmann tesine kukusuz gemiyor. Sradan ve snrl bir okurluk iin yeterli, ok bile... Yarg yok, olamazd da.

***
Uyguner, Muzaffer; Memduh evket Esendal, Altn Kitaplar Yaynlar, 1991
Sanyorum, Esendal zerine en derli toplu kaynak. Yine de Esendal bana hep 'geitirilmi' gibi geliyor. Bunu Uyguner'i darda tutarak sylyorum. Aslnda Trk yazn Uyguner sayesinde Esendal' grebildi, kazand, diyemiyorum. Uygunerin bu dev abasna ramen. (Yanlmyorsam toplu basmn gerekletirdi.)

***

Uyguner, Muzaffer; Sabahattin Ali, Altn Kitaplar Yaynlar, 1992

Sabahattin Ali hakknda derli toplu bir kaynak. Yorumsuz.

***
Uyguner, Muzaffer; Sait Faik Abasyank, Altn Kitaplar Yaynlar, 1983
Sait Faik iin ok iyi bir deerlendirme yapt. zet de olsa, zellikle yk semeleriyle bence bu tr bir almann tesine gemi Uyguner. renci iinden teye...

***
rik, Nahid Srr; BH 2: Krmz ve Siyah, Ed. M.Kayahan zgl/Vahide Bilgi, Olak Yaynlar, 1996
Duygu youn, canl, arpc ykler ve Fransz yaznnn ak etkileri.

***
rik, Nahid Srr; Sultan Hamid Derken, Olak Yaynlar, 1999
te bir tansk (mucize) daha. Sanrm 1927'de yaymland ilk. Trk romannn bence 10 doruundan biri, belki de doruu. rik roman zerinde dnm, yap, tip, kurgu sorunlarn berraklatrm, sonra yetkin ve ekonomik bir dille tarihi yontmu. Bat klasikleri dzeyinde ve ayn yaratma mantna (poetikasna) dayal. Bir mcevher. inde fazla olan bir ey yok, nk her ey fazla(ya gndermeli). Eksik hibir ey yok, nk diyebilirim ki herey eksik. te yandan Ziya ztan sinema uyarlamasnda lgn sevime sahneleri varm... Bu, romanda, (onun kendine zg) yaklamndan geriye bir ey brakr m? Romann kendi buna kar duru deil mi?

***
rik, Nahid Srr; Kskanmak, Olak Yaynlar, 1994
Hibir yaptnda Abdl Hamit Derken adl romanndaki dzeyi yakalyamyor bu ilgin yazar. Erkeklere tutkulu ve kadnlara acmasz rik, zikzakl duygu dnyasnda yer yer canl kanl sahneler yakalayabilecek derinlikler barndryor. Anadolu'ya alm (Zonguldak), deiik toplum kesimlerini romana tam (maden mhendisleri) biri rik. Bence onun kelii kurgu yeteneinde. Ama gl duygular kurgu ve tiplemelerini glgeliyor.

***
rik, Nahid Srr; BH 1: Sanatkarlar, Ed. M.Kayahan zgl/Vahide Bilgi, Olak Yaynlar, 1996
Bu kitabnda zyaamyksel ykler baskn. ok nemli olduklarn sanmyorum.

***
rik, Nahid Srr; BH 3: Eve Den Yldrm, Ed. M.Kayahan zgl/Vahide Bilgi, Olak Yaynlar, 1998
zellikle Eve Den Yldrm uzun yks etkileyici. Dalan bir aile. Kadn olumsuz varlk rik'e gre.

***
pirolu, Nazan; Almlama: Resim, Papirs Yaynlar, 2000
Bu nefis ve olduka yaln yapt, postmodernist yaklamlar ierse de verdii rnek zmlemelerle, almlama estetii zerine ok gerekli bir girii simgeliyor.

***
Cook, Nicholas; Mziin ABCsi, Kabalc Yaynlar, 1999
Cook, bu ilgin ve tartmal yaptnda, olanca soukkanllyla mziin geleneksel okunma biimlerini eletirel yaklamlarla deerlendiriyor. Mziksel Deerler adl blmde; mzikle ilgili yerleik ve kalp yarglarn doallap saydamlaarak evrensel bir dil olarak grndn, oysa mziin yaplm bir kltr rn olduu syleniyor. 2. Blmde zaten (Beethoven'e Dn) tam da bu yerleiklemi ve iktidar pekitiricilerine dnm yarglar rnekliyor, Beethoven biimlemesinden yola karak (bu biimlemeyi besteci-yorumcu-dinleyici geni ya da balamnda dnmeyi de atlamadan). Ve arkasndan skn eden koca bir yaznsal-sylemsel mitoloji... Kapak resimleri, reklam, vb... Sonu tm bu ilikilerin zne yerleen 'yetkeci bir erk yaps'. Bir baka sonu: doru mzik dinleme asnda giderek oluan daralma...Ve 'Mzik Mzesi'. Beethoven'le gelen szsz mzik geleneinin doal uzants haliyle, 'szn mzii aklamas' oldu. Bir Kriz Durumu? (3.Blm) mu szkonusu. Gnmzde, Cook'a gre bir ayrmclk, mzikal bir rklk var. Kriz, mziin kendisinde deil, onun hakkndaki dn biimindedir. Hayali Bir Nesne adl 4. blmde; notasyonun mzik kltrnn belirlenmesi ve tanmlanmasnda temel roln vargular Cook. Eitimde bylece kuram ne geer. Porte notalamas mzii arptr. Mzikle notalama arasnda atma vardr. Son tmce: 'Mzik yaplan bir eydir.' Cook'a gre nemli olan mziin imgesel nesneleriyle onlarn simgeledii zamana bal deneyimleri kartrmamaktr.

5. blmde (Bir Temsil Sorunu) yazar, sanatn tarihinin aslnda dnyaya bak alarndaki deiimin tarihi olduunu, balang noktas olarak, hangi yolla olursa olsun mziin kullanm ve iselletirilme biimini almak gerektiini sylyor. 6.blm Mzik ve Akademi. Akademik bakn eletirisi... Mzik ve Cinsiyet adl 7.blm, mzik bilgisinin szme ilevi grdn (olumsuz anlamda), mziin ideolojik boyutunu irdeliyor. Ve Sonu'ta Cook, mzik kltrar bir anlay arac olabiliyorsa, kltrar bir yanl anlayn da arac olabilir, diyor. Mzik kendini doal gibi gsteren par excellence bir yapdr. deoloji arac olarak benzersiz glere sahiptir. Mzii hem duymal, hem okumalyz.

***
Michel, Nicholas; Emilienin Son Yolculuu, Doan yaynlar, 2004
Yaar lksava'n gzel evirisiyle bu gen Fransz yazarnn ilgin bir roman. Yaamlarmzn zndeki rastlansalln ve bundaki inanlmaz basitliin, alatacak kerte komikliin yks. Bir cesetin yolculuu, duraklar ve arkasnda dur duraksz uma duygusu. Yerekimi ardnda, belki de uymak yerine, lmektir doru olan (dolaysyla ldrmek).

***
Stavroulakis, Nicholas; Lavanta Lavanta, Ed. Pamir Bezmen, PMR Yaynlar, 2000
Stavroulakis Yunanistan yurtta bir Yahudi. Gerekte bir Dnya yurtta... Trkiye ile de yakn ilgili. (Kendisiyle tantm). Bezmenlerin saygsz tutumlarnn verdii zararlar ayklarsan geriye belki byk ya da nemli bir yaznsal yapt kalmayacak, ama sanrm bazen bundan daha nemli eyler szkonusu. Stavroulakis, Yunan tragedyalarna zg keder duygusuyla ada kurgulama tekniklerini ok zel bir konuda (Girit'in yakn tarihi) buluturuyor. Bu yapt ne bakmdan nemli? Yaldzlanm Bat politikalarnn yaldzlarn kazyor, bir. Hangisi olursa olsun tm dinleri eletiriyor, iki. Hmanizma ruhu tayor, . Daha sayabilirim...

***
Behram, Nihat; Miras, Everest Yaynlar, 2004
Behram'n okuduum ilk yapt. nancna ok gvenmek, ok yerde iyi olsa da, yaznda bakalarnda eksik olan tamamlamaya yatkn retmen kibirine yol aar ki, Behram' benim iin de katlanlmaz yapan bu. Trk yazininin geldigi bu noktada bu trden yazilar cesaret bulamamaliydi ortaliga dklme konusunda. Behram drst bir devrimci, ama bu iyi yazarln koulu bile deil.

***
Karaer, Nihat; Tam Bir Muhalif: Refik Halit Karay, Temel Yaynlar, 1998

Karay byk bir ykc, itilaf ve milli mcadele kart bir Osmanl brokrat ve gururlu biri... stanbul ana ierisinde ve o k yllarnda daha fazlasn beklemek de hakszlk olur muydu, bilmem. Olmazd, nk birok rnei var.

***
Gngrm, Nilfer; Byk A, Patika Yaynlar, 1999
Tek yapt m bilmiyorum. lgin... Daha nce az denenmi bir anlat dili... Son zamanlarda okuduum en iyi yk kitaplarndan. zlemeli.

***
Gngrm, Nilfer; Adan Zye Sevim Burak, Yap Kredi Yaynlar, 2003
Bu ilgin insan ve yazar hakknda (Sevim Burak) belgeler ve bilgiler... Burak' okumal.

***
Ak, Niyazi; Yakup kadri Karaosmanolu, letiim Yaynlar, 2001
Trk yaznbiliminde, yle sanyorum tm yetersizliklerine karn esiz bir alma... Yakup Kadri'nin yaamyla yaptn rttren, ama yapt yazardan ayrabilme baarsn da gsterebilen tek rnek, diyebilirim. Yaznbilimsel eletirinin bilimsel ipularndan, sezgisel dolaymlar biiminde de olsa yararlanmann, emek verilmi rnei yapt, eski bir doktora almasi (1960). Ruhzmsel yaklam zellikle dikkate deer.

***
Chomsky, Noam/ Herman, Edward S.; Medya Halka Nasl Evet Dedirtir? Minerva Yaynlar, 1999
Chomsky'nin bu gzel aratrmas benim duygularma da karlk geliyor. Chomsky medyann nasl ilediine ilikin bir model kuruyor ve bunu snyor. 1.szge: Medyann bykl, mlkiyeti ve amall. 2.szge: Reklam ruhsat. 3.szge: Medyann haber kaynaklar. 4.szge: Tepki ve yaptrmc kurumlar. 5.szge: Bir denetim mekanizmas olarak anti-komnizm. 6.szge: Ayrmc yaklam ve propaganda kaynaklar.

***
Geras, Norman; Marx ve nsan Doas, Birikim Yaynlar, 2002

Geras teknik bir konuyu ele alyor ve Tezler'deki Marx ifadesinin (insan doas?) zsel bir ierii olmadn kantlyor.

***
Duruel, Nursel; Cemal Sreya, Yap Kredi Yaynlar, 2003
En byk Trk ozanlarndan biri, Cemal Sreya hakknda hazrlanm ho bir derleme, belgelik... Anlar, fotoraflar, iirler ve bir yaam...

***
Atay, Ouz; BE 3: Oyunlarla Yaayanlar, letiim Yaynlar, 2003
Atay'dan bir bayapt daha ve tek oyunu. Bence oyunu zel klan kiisel (leceini bilmek) dramyla oyun arasnda kurulan ba. Ama oyunu (metni) deerli klan bu deil. Atay'n yetkin ve kece kara alay insan (orta snf zellikle) alageldii yerlemlerinden (koordinat) zplatyor. Talarn yeri deiiyor. Her okuruna ayr ve birebir ayna tutan, her okurunu ayr ayr bilek greine aran ok az yazar grdm: Atay bunlardan biri... Kendini yok etme pahasna herkesle ayr ayr savamaya hazr, hem de herkes iin. Bir tr yalva, etik kurucu diyebilirim onun iin. Kyameti erkene alyor o. Kyamet duygusu yaatyor. Bana kalrsa insan Sait Faik'ten daha ok seviyor Atay. Ondan ok, bakalar iin... Bir tr genel grelilik kuram Oyunlarla Yaayanlar. Byk oyun iindeki oyun iindeki oyun iindeki... Kestiremeyiz. Belki yle ya da byle yaamdan (k) kuku duyamayz, ama yle ya da byle, greli... Atay benim yazarm.

***
Atay, Ouz; BE 7: Eylembilim, letiim Yaynlar, 1998
Eylembilim'i ikinci okuyuum. Vaad ettikleri asndan bir byk yitik gibi grnyor. Atay, dikenlerini sivriltmi, konformist balonu patlatma iini srdryor. Bu nedenle onun kahramanlar (anti mi demeliydim?) birer iki yzl (Stevenson) kahramanlar. Tm Atay yaptn Kafka'nn Deiim'i altnda toplayabiliriz bence. Atay yaptlar bir diller, gelenekler, parodik yanstmalar, bir karnaval (Bakhtin) yapsnda.. Bu byk ve yarm kalm yazarmz yrekten selamlyorum.

***
Atay, Ouz; BE 1: Tutunamayanlar, letiim Yaynlar, 1984
70'lerin banda yazlm bu roman iin utanlacak bir gecikme. Ouz Atay iin aslnda. Bugn lkemizin dnya apnda bir yazar var, diyebilirim. Ulusal lekte sraladm Trk yazn 30 yl nce Ouz Atay'la uluslararas bir lei yakalam ve ben bunu 2004'de bulguluyorum.

Tutunamayanlar'n da birka dzeyi var bence. Kenarda kalm, srgn, yeralt insan, uuk, uyumsuz,vb. Bana kalrsa Atay'n tutunamayan' Camus anlamnda bir uyumsuz da deil, bir balam'a derinden gml ve dierlerinde olmayan sarscl da yaptnn, buradan geliyor. Kk kentsoylu (burjuva) bunalm demek de (pek ok Trk eletirmeninin yargs) Atay' ok hafife almak olur, zaten oldu da. Ben bu Trk yaznnn doruuna, dnya yaznnn da bayaptlar arasna oturttuum roman iin (ki kalan yaammmn baucu yaptdr ve kafamla birlikte her yerde olacak, tpk Moby Dick, Don Quijote gibi) ok yazmayacam (ama konuabilirim), ayrca da kendimi yetkili gremiyorum. Ama unu bir okur olarak ierden duyumsadm, bu roman benim ykmd, Ouz Atay'n da, bizim gibilerin... Yergi, ironi, eletiri, metinleraraslk, yapbozum, oklu anlat, odak kaydrma teknikleri, erk kartl (kendiliinden). Bakt zaman herkesin grmediini grecek denli kr Atay, grme zerine salkl insanlara (hemen unutacaklar) pek grkemli bir ders veriyor. Trk yaznnda ncl yok, ardl bence onun dzeyinde yok, rastlamadm. Demek romanmz durmu. Ulysses'in yanna rahatlkla konur, Swift'le, Sterne'le karlatrlabilir. lgintir, rastlantyla domu deil. Trke de burada yeniden yaratlyor. Eletirimize gelince... nanlmaz dzeysizlikte imi ve hala yle...

***
Atay, Ouz; BE 2: Tehlikeli Oyunlar, letiim Yaynlar, 1984
Bu evrensel apta byk yazarmz yitirildi. Yazn dnyamzn bunda byk pay var. Atay ben buradaym, sen neredesin okur, diyordu. Okura deil yazn adamlarmza seslenmeliydi. Atay' genellikle indirgediler, belki yanl deil, kendi slklaryla oranl olarak ok s yorumladlar. Atay bir deney gerekletiriyordu, belki boyunu aarak (ama stesinden geldi): tm dilleri ieren ve aan bir dil, tm biemleri ieren ve aan bir biem, tm konular, tm kurgular, tm yaplar ve tm bir anlaty ieren ve aan bir deneyim. lk kez biri iin Don Quijote adn kullanacam. Ouz Atay'd o. Onun zyks neydi kimbilir? lmn adm adm yaknlaan bilincine de smazd bence. Yaznmzn bir sapnca gereksinimi vard, Ouz Atay'a. Onun sayesinde kendine bakabilir, grebilirdi. Neyi grdn bilmiyorum. Ondan beri, retilebilmi bunca ey hala onun gerisinde... Bunun da olabileceini grdk bylece. imdi sanrm bir sonraki derse geebiliriz.

***
Atay, Ouz; BE 6: Gnlk, letiim Yaynlar, 2003
Belli bir dnemde yazd gnlk, Tehlikeli Oyunlar ve Oyunlarla Yaayanlar iin bir amlama diyebilir miyiz, bilmiyorum. Her iki yapt da ok baka akaklarda seyretti sanrm, ama Atay'n bak iinde... Onu anlamak ve yitirmek iin...

***
Atay, Ouz; BE 4: Korkuyu Beklerken, letiim Yaynlar, 2004
Ouz Atay tpk Tanpnar gibi Trk yk yaznnn da bayaptlarndan birine imza atm (bu benim iin bir bulu). Kafkaesk esintiler tayan Atay ykleri bize ve ekinimize ok uzak da deil. Atay' deiik yapan bence onun ilk kez bulduu a. Korkuyu Beklerken'i Tutunamayanlarn altna koyuyorum, sonra Tehlikeli Oyunlar. Beeni sralamam: Korkuyu Beklerken, Bir Mektup, Ne Evet Ne Hayr, Beyaz Mantolu Adam, Babama Mektup, Demiryolu Hikayecileri-Bir D, Unutulan, Tahta At.

***
Atay, Ouz; BE 5: Bir Bilim Adamnn Roman, letiim Yaynlar, 1987
Atay'n neri zerine Mustafa nan'n yaamn romanlatrd yapt baarl deil. Benimsemeden yazd, kendine ait deilmi gibi duran bir anlats. Gerekeleri kukusuz var, ama onun poetikas altna girmez.

***
Demiralp, Ouz; Kutup Noktas, Yap Kredi Yaynlar, 2001
Tanpnar hakknda okuduum en iyi alma ve zmleme. Psikanalizin snrlar iinde duruyor Demiralp ve bu Tanpnar' doru grmesini (tmyle olmasa bile) salyor. Yaznmzda da ei bulunmaz bir eletiri-zmleme rnei. Zevkle okudum.

***
Soysal, Mmtaz; ryten Dirilie, Cumhuriyet Yaynlar, 1999
Cumhuriyet Gazetesi'nin verdii Mmtaz Soysal'n 'ryten Dirilie' adl yaptn hemen okudum. nemli bir kitap, nk lkemizin siyasal, toplumsal, ruhsal, ahlaki ve kltrel ryne ilikin somut (10) saptamalar ve zmleri (20) ieriyor. Bildiimiz eyleri yinelemesi deil nemli yan. Bildiklerimizi yararc ve gereki bir yalnlatrma ve dizgeselletirme yntemi ile kullanlabilir duruma getirerek, tm topluma (her snftan, her trden) bir balang (referans) noktas sunmas nemli... Ve hi kukusuz...teet geip gitmeyenler iin. nanlmaz grltlerle, kpkler saarak ve nefretle gnlk (szn en gerek anlamnda) siyasetler zerine az dolusu tartanlarn bu tr eylere gereksinimi yok elbette.

***
Renyi, Alfred; Matematik zerine Diyaloglar, Dost Yaynlar, 1999

Renyi (1921-1970) bir Macar matematiki. bildiriden oluan yapt, olaanst. Matematiin felsefesiyle ilgili daha ok. blml kitabn 1. blmnde; kurmaca bir Sokrates-Hippokrates diyaloguyla temel matematik kavramlar ve matematiin nesnesi konu ediliyor. 2. blmde, Arkhimedes, Kral Hieron'la, matematiin yarar, model kavram ve bar zerine konuuyor. 3. blmde ise Galileo onu koruyan Bayan Niccolini ile bilimsel yntem ve matematiin evrensel alm zerine konuuyor. Zevkle okunan bir yapt. Matematie buradan balamal ite.

***
Enzensberger, Hans Magnus; Say eytan, Can Yaynlar, 1999
Enzensberger'in daha yeni satn aldm (Mart 99) bu kitabn bir gecede okudum. Hem de zevkle... levi basit gerekte. Matematii ocuklar ve genler iin korkulur olmaktan karmak, sevilmesini salamak. Dorusu benim yama seslendii pek sylenemez...se de pek ok eyi daha iyi dnebildiimi sylemem gerek. Sorun, bu tr yaptlarn kitlesine nasl ulaabilecei. Okullara, eitici kadrolara byk i dyor. Burunlarn saplandklar boktan (niversite snavlar, yarma ve kazanma, vb.) kurtarmalar gerek. Kendi gr alanlar daraldka eittikleri ocuklarnki bununla kyaslanmayacak oranda daralyor.

***
Eagleton, Terry; Estetiin deolojisi, Ed. Blent Gzkan, zne Yaynlar, 1998
Eagleton'n estetik dncenin zellikle Kara Avrupas'ndaki felsefi ve ideolojik seyrini ana dnemeleriyle verdii bu youn yapt, Trke eviri ve dizgi yanllar yznden okunamaz durumda. Sonunu bulmak benim iin ikence olsa da, Trkiye'de 1980'lere dein Cumhuriyet tarihi boyunca oluturulmu ve ykseltilmi Trke dil bilincinin, 1980'lerden sonra Boazii, vb. niversitelerinden yetimi Yeni Dnya Dzeni bendesi kimi aklevvel dandiklerce, stelik insana bunlarn her yan solcu-marksist olsa ne olur dedirtecek trden dandiklerce, nasl da savurganca harcandn grm, buna tanklk etmi oldum. Yksek bir bedel. Yalnzca ve yalnzca berbat ve sorumsuz evirisi yznden daha ilk sayfalarda frlatp atmalydm kitab bir yana. Bu (evirmen) tip zararl bir trtl gibi. Dili, dil bilincini, ulusal dnceyi yok ediyor ve evrensele ulama olanan da, bal olarak, tmden... Yazlarnda (postmodernizmin gerei olsa gerek) tutarllktan kama en belirgin nitelikleri. ztrke bir szc Osmanlca bir sylemin iine oturtmak onlar tedirgin etmiyor ve buna zenginleme diyorlar. Bu saygszlara ve saygszla dur demek gerekiyor. Bunlarn akademisyen, nl, vb.olmalar hi nemli deil. Otuzbir eksinler ama bakalarna ektirmesinler. Herkes sandklar kadar aptal deil.

***

Troki, Lev; Rus Devrimi Tarihi 1. ubat Devrimi, Yazn Yaynlar, 1998
Troki'nin bu yapt (stanbul'da Bykada'da 1932'lerde yazlm), byk devrime birinci elden, canl, renkli, kiisel bir tanklk. Diyalektik bir tarih anlaynn parlak rnekleri sayfalara yansyor, bireyler ve kitleler i ie. Ruhbilim ekonomiyle yan yana. Troki'nin bir ke (dahi) olduu (hem eylemde, hem dncede) kesin. Birinci cilt ubat Devrimi gnlerine tanklk ediyor.

***
Troki, Lev; Rus Devrimi Tarihi 2. Ekim Devrimi, Yazn Yaynlar, 1998
kinci cilt Ekim Devrimini deil, ncesini anlatyor. Acaba devam yok mu? Stalin eletirileri ilgin ve nemli.

***
Selkirk, Erol/Rosenblatt, Naomi/Wolvek-Pfister, Shey; izgilerle II.Dnya Sava, Milliyet Yaynlar, 1999
Milliyet'in izgilerle dizisi, ocukluumdan beri izgi sever olduum iin, houma gidiyor. Diziye egemen olan anlay ok tartmal olsa da, sonuta sylenen bunca sz, gsterilen bunca resim arasnda dorunun yakalanma olasl hi de dk deil. ocuklarn, genlerin okumalar gereken bir dizi. Ama her eyi burada bulacaklarn sanmamal, bu kadaryla sakn ha yetinmemeli. Bu tr kitaplar balang iin iyi, ama handikapl.

***
Laborit, Henri; Evrenin Oluumu, Payel Yaynlar, 1998
Araya giren (Avrupa'dan Asya'ya dersem kukusuz ok abartm olacam biliyorum) tanmadan kaynaklanan uzun bir sreden sonra, okunal epey olmu bu yapt(lar) hakknda bir ey sylemek zor olaca gibi, bayat da olacak, sanrm. Birka alntyla yetinmeliyim. reti'nin (ideoloji) balca zellii, ilikiler toplamnn bir alt btnn betimleyen yap'nn gerekte Yap olduuna, baka bir deyile ilikilerin tm olduuna inanmaktr. (26) Temel paracklarn kark halaynda ciddi bir dirimbilimsel yaklama lek kuram olmadan nasl inanabilirdik? (53) Her dirimbilimcinin benimle, canl varlklarn, o arada kimilerinin tadklar sinir dizgesi ve beyinle iinde yaadklar ortamdan kaynaklanan enerji deiimlerini nceden gelitirilmi bir dzene gre rgtledikleri; en temel paracklarndan tutun da tmel rgensel varlklarna varana dek, kendi zdeklerine ekidzen verenin de bu dzen olduu grnde birleeceini sanyorum. (57) Demek ki dnceyi zdee "indirgemek" deil, belki ikisinin de izlerini tadklar baka bir eye dayanp dayanmadklarn aratrmak gerekir. (62)

Demek ki doada sahiplenme igds yoktur, yalnz haz verici nesne ve varlklar kullanmann ya da el altnda bulundurma gerekliliinin sinir dizgesi tarafndan deneyimle renilmesi sz konusudur.Yaad alan koruma igds de yoktur, ortada yalnz bir yaama alan ve burada birtakim bireyler vardr, bunlar haz veren nesnelerle varlklar ellerinin altnda bulundurmak istemektedirler. Bu davranlar doutan getirilmez, haz raklnn sonulardrlar. Sz geen iki birey arasndak yar'tan bir egemenlik ilikisi doar, bireylerden biri haz verici nesnelerle varlklarn kullanmn tekeline alr. Hayvan topluluklarnda bu atmal iliki sonucunda astl-stl egemenlik yaplarn douran daha karmak ilikilerin nasl olutuunu gzleyebiliriz. (70) Bu hala iinde debelendiimiz dilsel kapakktr. nsan ise, balangta hibir ey anlamad evresindeki dnyaya gzatmakla balad; bu yapsal zelliklerini renerek korunmay baarmas gereken tehlikeli bir dnyayd. Dolaysyla, ilkin doabilimi, sldevinimbilimi ve bunlarn dillerini, matematii renmesi gerekti. Szl dil ele ald nesneyle arasna belli bir uzaklk koyarak, onu alp birtakm kavramlara gtrd, zgr olduunu sanmasna yol at. Gerekte, btn br hayvan trleri gibi, o da dirimsel krenin bir parasdr ve onun yasalarna baldr. Hayvan, bu yasalara ayak uydurmazsa, yeryznden silinip gider. Buna karlk insan, elindeki uygulaymn (tekniin) yardmyla artk szkonusu yasalara uymayabileceini, onlar denetleyebileceini sand. Ama o arada, baka trl bir kaygyla tant, nk bilgisizlii ya da -ikisi ayn eydir- zgrlne inanmas evresini kuatan dizgeleri, nasl davranacan gsteren rglenme dzeyini bulgulamasn engelledi. Bunun zerine bunlar kafasndan uydurdu. Bylece sylenceler, dinler, ahlak anlaylar, devlet yasalar ortaya kt. Eylem kurallarna kavuunca, kaygsn grmezden gelip edimde bulunabilme olanan buldu; sz konusu kayg, insan asndan, temel olarak eyleme ket vurulunca belirir; bunun bir ok nedeni vardr, balcas bilgi eksikliidir. Ve yukarda deindiimiz sylenceler, dinler, ahlaklar, devlet yasalar btn insan tr iin deil, birtakim saldrgan, yamac alt-kmeler iin geerli olmutur.(71) Toplumlar her bireye ok kk yatan balayarak,(...) insan denen garip hayvanla ilgili yeterli bilgi kazandrrlarsa, sz konusu bireyin gnlk yaamnn baka bir kla sokulmas olasl doabilir.(...) Kendini artk yaltlm duyumsamayacak, zaman ve uzam ierisinde, herkese bal sayacak; hem herkese benzer, hem benzersiz, hem biricik hem alabildiine kalabalk, hem ortak llere uygun hem zel, hem gelip geici hem lmsz, elinde hi bir ey bulunmadan her eye sahip bir varlk gibi alglayacak; kendi z sevincinin ardnda koarken, btn br insanlar sevindirecektir. (72) "Gizlerin Gizi" (...) Bir olay, bir eylem karsnda bir bireyin, bir kmenin (hem de ne denli nemli ve egemen olurlarsa olsunlar) karyla snrl kalmamay, incelenen olay ya da eylemin tr, yani insanlk asndan tad imlemi grebilmeyi salar. O zaman, insanln btnnden ayr duruumuzun, tek bir rglenme dzeyine, kiisel ykmzden, edindiimiz kltr ierisinde yer alan bireysel gemiimizden dolay bizi en ok "ilgilendiren" rglenme dzeyine smsk yapmamzdan kaynaklandn anlarz. rglenme dzeyinden yola kp "st" dzeyin "alt"takine yn verdiini, bireyin insanlk bilincini dile getirmekten baka bir ey yapmadn inanla savunan kimi anlatm biimlerinden de ekinirim. Kendini korkuyla, nefretle, kskanlkla, soykrmla, bir parasnn cann alarak dile getiren bir insanlk bilinci nasl da yoksuldur! (75) Tecimsel yarla egemenlik kurma aray neden, nasl yerleti tarih iersinde? Ve bu nedenle nasl bilmezken, sonuna yaklaan u XX. yzylda, insan davrannda herhangi bir deiim umulabilir mi? (113) Mhendisler, tek moleklden robotun btnne dek, biricik varolma gerekesi kendi robot yapsn rglenme dzeyleri araclyla ayakta tutmak olacak bir robot gerekletirebildikleri gn insan beyninin gittke hnerli bir benzerini deil, szn gerek anlamnda yapay bir anla yaratm olacaklardr. Eylemde bulunurken temel olarak yalnz

kendini dnmedii srece, robot kavrayl olamayacaktr. Yeni buluu, sezgiyi, duygusall, dnsel armlar gdleyen ite budur. Bilmem kanc kuak robotlar insan etkinliklerini kukusuz allak bullak edecektir. yi ama, insann balca zellii samalk olduu srece, bunlara yapay anlaklar diyebilir miyiz? stelik bu durumdan yaknmak gerekir mi bilemiyorum, nk insan bilincinin kk samalktadr. Sama olduu iin inanyorum, demiti Tertullianus. (120) nsan kendi kiisel kurtuluunu, lmszln tecimsel olarak ele geirmeyi dndke, kendinden yeterince kmay, insan dnyasna, acunsal dnyaya karmay nasl baarabilir? (...) Bugn hala lm cezasna yanda olanlar var. Bylelerinin grtlana sarlan acunsal kayg deil, o darack, dllendirici uzamlarnn ierdii eyleri yitirme korkusudur. (126)

***
Morland, Dave, etc.; 21.Yzyl Anarizmi, Ed. Jon Purkis/James Bowen, Ayrnt Yaynlar, 1998
Purkis/Bowen'n Morland vd. yazarlardan derledii alma, anarizmi gncelletirme ve bir tr snama ilevi ykl. Pek ok yaz tartmal olsa da, kimi konularda anarizmin retimci uslamlamay aan cesareti keke solun dier akmlarnda da olsa diye dnmeden geemiyorum. Onlar imdi, burada diyorlar. nc Blm'n ilk yazs Jon Purkis'in: "Sorumluluk Sahibi Anarist: Ulam, Tketicilik ve Gelecek". Bu yazdan bir ka alnt yapmak istiyorum. ngiltere'de otomobil her yl drt bin cvarnda lme neden olur; hkmetler ve i dnyas otomobili topluluklarn gereksinim ve salklarnn nne karr; otomobil benzinle, yani her ilenme ve kullanma aamasnda evreyi kirleten srdrlemez bir enerji kaynayla alr ve otomobil sanayii evreyi korumakla pek ilgilenmeyen kar gruplarnn elindedir. (192) Yirminci yzyln en byk baarlarndan biri olmasna karn seyahat etme hzmz, kendimize, gezegene ve dier kltrlere kar davranlarmza zararlysa potansiyel olarak hayli anti-sosyal de olur. Hzn ounlukla hem seyahatin hem tketimin ortak eretilemesi olduu konusunda yorumlar yapan Jay Griffiths, hzn sonularndan birinin, zerinde seyahat ettiimiz toprak ya da kltrlerden daha ok bir yerden bir yere gitme eylemiyle ilgili olduu gzlemini yapar. Griffiths, corafyac ve evreci John Whiteleg'in adlandrmasyla "yer tikelliinin kayb"ndan kanmak iin seyahatin, arkadalk ve sevgi gibi hz azaltlarak yaanmas gerektiini ne srer. (204) nsanlar varmak istedikleri yere varmak iin potansiyel olarak mekan maddeletirmekle kalmaz, ama ounlukla orada olmann amac yerli kltrleri yaamak deil, gnein altnda oturup evde zaten alk olduklar eylerin ounu tketmektir. (205)

***
oruhlu, Yaar; Trk Mitolojisinin ABCsi, Kabalc Yaynlar, 1999
oruhlu'nun bol grsel malzeme ile destekli yapt derli toplu bir el kitab (klavuz) nitelii tayor. Bu konuda byk, ama ok dank almalar okumutum (gel,vb.)

***

Martin,Hans-Peter/Schuman, Harald; Globalleme Tuza, mit yaynlar, 1997

Globalleme Tuza, gelecein byk tehlikesine kar arpc bir uyar. Ayn zamanda gazeteci olan yazarlar, sanrm der Spiegel'de yaynladklar yazlar dzenleyip genileterek bu yapt oluturdular. Kendi nerilerini de on dnce'de son blmde toplayan yazarlar, global topluma 20:80 toplumu diyorlar: dnya nfusunun % 80'ine kendilerini dayatan % 20'lerin toplumu. Bir ka alnt: Yeryznde yaayan insanlar, doaya bylesine zarar veren bir refah asla bir daha beraberce yaayamayacaklar. (39) ...u kyor: lkedeki hava bozulacana, dnyann iklimi deisin. Bir araba sahibi olmak insana afyon gibi geliyor Bizde insann kendi arabasna hayran olma modas geti, yeni pazarlarda ise bu moda henz balamad. Otomobil sadece ulam arac deil, ayn zamanda snf atlamann simgesi, zenginliin, gcn ve szde kiisel zgrln gstergesi. Otomobillerden kan zehirli gazlar bylece tm dnyada denetim dnda kalyor, bugnk otomobil saysnn iki kat bir milyar otomobil, tahminen 2020 ylnda trafik enfarktsne neden olacak. AB yurttalar, gayrisafi milli haslalarnn yzde 1.5'ini imdiden skk trafikte harcyorlar. Bangkok'da bu oran yzde 2.1. Bir zamanlar dounun Venedik'i olan Tayland'n bakentindeki yolculuklar, i grmelerine giden otomobil sahiplerine her olasla kar arabalarna tuvalet koydurtacak kadar uzun sryor. Japonya'daki irketler, otobanlarda saatler sren tkanklklar nedeniyle, mal zamannda teslim etmek iin, mterilerine rutin olarak farkl yollardan kamyon gnderiyorlar Sanayilemi lkelerin 80'li yllarda ulam ve benzin fiyatlar konusundaki tartmay asla tutarl bir biimde hzlandrmamalarnn ve ciddi olarak doru drst bir evre vergisi hedeflememelerinin intikam ac olacak. (41) Park yeri bulmak, araba kullanma zevkinin stne ktndan beri, eitliki bir otomobil toplumunun idealleri yok oldu. Yorucu trafik tkanklklar, uzun zamandr btn insanlar eit klmyor. nceleri bir televizyona, bir otomobile sahip olmak insana stat sunarken, imdi yeni lks anlayn, ne bir tata sahip olmak, ne de televizyona bamllk ifade ediyor. (43) Verimlilik, ekonominin toplam baarsndan daha ok artyor. Sonucu u "jobless growth", yani ek istihdam salamayan byme. Bir bakasyla, sermaye ve i arasndaki g orannn kkten deimesi. Sava heveslisi hkmetlere ve kapitalistlere kar ici hareketinin propaganda silah olan "enternasyonalizm", imdi kar tarafa hizmet veriyor. (118) Uzakdounun gelime dzeyini ykselten btn lkeleri batnn ayp sayd bir ilkeyi benimsedi: ekonominin her alannda devlet mdahelesini. Ejderhalar, kurbanlk bir koyun gibi uluslararas rekabetin kendilerini kesim masasna yatrmalarna izin vermeden gelimeyi kontrol altnda tutabilecek, Cakarta'dan Pekin'e kadar devlet tarafndan ynlendirilen bir kalknma modeli gelitirdiler. Onlar iin dnya pazarna girmek bir ama deil, dikkatli ve ok dnerek kullandklar bir ara. (148) Bu adan bakldnda, dnyann ekonomik olarak btnleme srecinde ortaya kan atmalarn, kapitalizmin kendisi kadar eski olan paylama savandan baka bir ey olmad kesin. (156) cretlerin dmeye balamas ne yazg, ne de olaslk. Kar politikalar da olanakl, hem de uzun zamandr ok sayda hazrlanyor. Gidii deitirmede yaplmas gereken en nemli ey, emein deer kazanmas. Ekolojik bir vergi reformunun getirecei muazzam olanaklar konusu, liberal ekonomistlerin bizzat kendi aralarnda bile tartlmyor. Enerji tketimini vergilendirme yoluyla adm adm ve uzun vadede pahallatracak olsa, bu sadece korkun boyutlara varan evre kirliliini de azaltmayacak, ayn zamanda isgcne olan talebi arttracak ve otomasyona gtren teknoloji kullanmn da yavalatacaktr. Buna ek olarak

artan ulam masraflar lke dna kayan ekonominin i dalmna yeni snrlar getirecektir. Otobanlardaki usuz bucaksz kamyon konvoylar, yedek para depolar olarak artk karl olmayacaktr. (162)

***
Eco, Umberto; Be Ahlak Yazs, Can Yaynlar, 1998
Eco sevdiim bir yazar, zellikle denemelerini seviyorum. Anlatlarn okumadm zaten. Ama zellikle yaznbilim, estetik zerine yazlarn ok beenmitim. Bu yapt da 5 denemeden oluuyor. Gncel konular ileyen denemeler, sava, medya, faizm, inan, hogr vb. zerine. Kukusuz sylem, anlatm biimi ne kyor. zgrlk ve kurtulu, asla sonu gelmeyecek bir grevdir. Sloganmz u olsun:"Unutmayn". (48)

***
Nabizade Nazm; Ed. Necati Birinci, Kltr ve turizm Bakanl Yaynlar, 1987
Birinci, Nabizade Nazm'n yaamn, sanatn irdeliyor ve yaptlarndan semeler veriyor bu kitapta. ok iyi bir kitap olduu sylenemez. nemli olan, Nabizade Nazm'n uzun yks Karabibik'i tam olarak, ama gnmz diline uyarlanm biimde vermesi. Karabibik dolaysyla yazar, demek hakszla urayanlarn banda geliyor. Trk yaznn kimlerin gerekte kurduunu, buna karlk kimlerin stlendiini anlyorum. Eer Nabizade Nazm geleneine bal kalnsayd, ok daha baka noktalarda olurdu Trk yazn. yk 1891'de yazld. Salam bir dili, gzlem gc, kurgusu var.

***
Tepeyran, Ebubekir Hazm; Kk Paa, Ed. Oktay Akbal, De yaynlar, 1984
Benim iin bir dier bulu da Tepeyran... Anadolu gereine, 1910 ylnda ynelen Tepeyran bak da dikkati ekmemi ne yazk ki. Ama sanyorum gizli bir damar srd o gn bugn , kaynaklar aklanmasa da... Sanki baka bir dnyann insanlaryla karlar gibiyim. Trk yazn deyince ok belli bir izgiye koullanmz anlalan. Evet, olduka gl balanglar, ama arkas gelmemi... Burada yazarlarmz da sorumlu bence.

***
Fahri, Bekir; Jnler, Ed. Attila zkrml, letiim Yaynlar, 1985
Bekir Fahri'nin roman (gerekte tam olarak olumam) tarihsel tanklktan te bir ey vermedi bana ve sonunu getiremedim. Msr, Kahire kent yaamna ve kentin dorudan kendisine sadk bir tanklk.

Tipleri ise yaratlm roman tipleri deil, o dnemde Kahire'de srgnde bulunan insanlar, kendi gereklikleri iinde varlar, roman gerei iinde deil. Bu roman bir ey retiyor. inde yaadmz gerekle, roman gereklii apayr eyler. Bunlar birbirine kartrld m ortaya doru drst bir ey kmaz.

***
Seyfettin, mer; En Gzel Hikayeler 1,2, Ed. Rauf Mutluay, Sander yaynlar, 1976
46 yanda mer Seyfettin'le tantm. Kimi yklerini, sanrm en gzelleriydi, biliyordum kukusuz. Okul kitaplarnda vard. Ama dizgeli bir biimde mer Seyfettin'le tanmak ilginti. lginti, nk Seyfettin'in kendisi bir ilkrnek (prototip). Bu tip bolukta kalm, seim konusunda tedirgin, inanan ama eylemsiz bir tip. Savam, tutsak dm, bir imparatorluun zlmesine tanklk etmi bir aydn ve bu tarihsel yk onun iin ok ar. Ezilmi. kincisi Seyfettin'in milliyetiliini kendi balamnda deerlendirmek gerek. Bugnn milliyetilerinin su ortaklndan da korumak gerek ayn zamanda. ke direnen bir adam. Doru yolu da biraz ansla (ok nitelikli arkadalar olmu) ve sezgileriyle yakalam. Milliyeti ayaklanmalara kar savarken milliyetilii renmi. te Atatrk, bir Tevfik Fikret kadar ona da borlu olmal. Onlar belli belirsiz, sisler iinde doruyu gstermilerdi: ulusal devleti. Tek sorun ulusal devletin neyi ierdii konusunda Atatrk denli kesin bir kanya sahip olmaylaryd. mer Seyfettin'in, baka hi bir ey yazmasayd da onu byk (dnya apnda) yapacak bir avu yks var, zellikle de oukluk anlarna dayad ykleri. Gdml, kt ykleri de ok. Ama bir tek yk yetebilir. 100 dolaynda yk yazm. Bana ac veren Anadolu Devriminin balangcnda lm. Ulusal savama katlacakt sanrm. ttihatlar kann itiler onun ve geriye posa braktlar. Dile kar tutumu belki de almad.

***
Seyfettin, mer; Efruz Bey, Bilgi yaynlar, 1970
mer Seyfettin roman yazmad. Roman iin baz taslaklar (eskiz) var. Bir tip (Efruz Bey) evresinde kurgulad ykler bir araya getirilerek romana dntrlmek istendi. Bana yle geliyor ki Seyfettin, Efruz Bey'den bir roman karamayacakt. Bir, yazma disiplini yoktu (hep amatrd), iki Efruz Bey kafasnda tam oturuamad. Bu tipte gemite olduka baarl izilmi tiplerden (Araba Sevdas, psevdi,vb) esintiler ar basyor. te yandan ttihat ve Terakki evresinde tank olunan gei tipi iyi bir rnek deil. Yeni insan ise mer Seyfettin bir trl kurgulayamad. Ama bu kt romanda ilgin olan u ki, tpk Zamyatin'de olduu gibi gelecek kurgusu toplumsal bir devinim ierisinde anlatlyor, bence Trk romannda ilk ve tek (?). Siyasaltoplumsal bir bilim-kurgu diyebiliriz bu roman iin ve aratrlmaya deer. Bitiremedim, nemli blmlerini okumakla birlikte.

***
Kaya, .Gven; mer Seyfettin, Altn Kitaplar Yaynlar, 1991

mer Seyfettin'le ilgili derli toplu, iyi bir kaynak. Yaptlarndan rnekler ve geni bir kaynaka ieriyor.

***
Alangu, Tahir; mer Seyfeddin. lkc Bir Yazarn Roman, May Yaynlar, 1968
Benim Urfa-lise yllarmn bu kitabn, nedense almamtm Naci pek'in kitabevinden. Ama hep aklmda takl kalm. Ve 30 yl sonra stanbul'da karlama sevinci. lkemizde yaamyksel romann ilk ve tek rnei. Yaamyks ar basyor. mer Seyfettin'i anlamak iin yetmese de nemli bir yapt. lk rnek olmann skntlar grlyor. Byk i, aratrmaclkla yryor ve bir ekip ii daha ok. Alangu ustaya sayglar. Yaamnn nemli bir blmn bunun iin harcad ve iyi etti. Arkadan gelenlerde i yok. Byle gzel bir rnek srdrelemedi.

***
Caymaz, Onur; Bak Hala ok Gzelsin, Doan Kitabevi Yaynlar, 2004
Gen ozann iirleri izlenmeye deer. Anlaml, etkileyici dizeleri var.

***
Kaygl, Osman Cemal; Aygr Fatma, Toplumsal Dnm Yaynlar, 1997
Kaygl, tam bir sokak (halk) yazar... Halk yaznn sokak argosuyla buluturarak romana aktarmaya alm... Roman demek zor.. Halk yaamndan renkli konumalar, sahneler... Baka da hi bir ey. Grpnar'a balanabilir bir ucuyla.

***
Kaygl, Osman Cemal; ingeneler, Bilgi yaynlar, 1972
Tek zellii ingene yaamna canl ve inandrc tanklk, yoksa ne roman, ne de baka birey...

***
Baydar, Oya; Erguvan Aac, Can Yaynlar, 2004
Oya Baydar'n son romannn 5.basmna yetiebilmiim. Bunu yazarken 7. basm kmt. lk izlenimi kusursuzluk olan bu roman neden kt, yaznd, hatta biraz ticari buluyorum. Baydar zeki bir insan. Gemiine de bal biri saylrm, sevdiim biri(ydi). Roman

yazmasnda da bence saknca yok. Ama birilerinin Trk Yazn dediimiz eyde bir birikimle gelinen bir dzey (?) varsa onu koruma konusunda daha kskan olmas gerekmiyor mu? Matematiksel, aksamayan, zerinde okca dnlm kusursuz olay rgs ve kurgu, bir przszlk, titiz bir temizlik kokusu, yapay (sentetik) bir tad duygusu veriyor insana. Gl bir zmleyici zeka, iyi akan, okurun ipini yerinde ve peinden srkleyen, gerilimin dozunu uygun ayarlayan byle bir yapy ortaya koyabilir. Romansal gerekle ddnya gereini, yayn dnyasnn gncel koullaryla toplumsal yaam beklentilerini en uygun zemin ve zamanda ite byle buluturabilir. 12'den nasl vuracan ok iyi bilen Oya Baydar'da yaznsal yaratclk, yazma duygusu yok (ne yazk ki). Hesaplama var, yetmez. Eletiri, zeletiri de... Gnahlarn sergilenmesi de... Byk entrika ise (arkada) olsa olsa polisiyeye karr bizi. Bu da birey aslnda. 70'lerde balayan ABD kkenli bir yazn gelenei olutu, ucu bestseller'e kan. Trkiye bugn Oya Baydar'larla gncel'i byk kurgular ierisine oturtup kapsay byk sahte anlatlar yaratabilme gcne eriti, ama yaznn has topra deil bu ve has okur bu kl yutmaz. eriin gncele ilikin hezeyanlarna, etkileyici arlara ramen. te yandan Ayegl Deveci'nin Ku Sesine yknen'i bir romand. Bir katk saylrd.

***
Rossi, Paolo; Gemi batyor, Seyreden Yok, Dost yaynlar, 2002
Rossi, tarih boyunca yine bat eretilemesi evresinde ilerleme kavramn sorguluyor. Duruu sanki biraz postmodern bir duru...

***
Maurensig, Paulo; Tersine Kanon, Dost Yaynlar, 2004
Klasik bir Viyana valsi gibi balayan roman bir sre sonra iice kurgusuyla kanonik bir yap sergiliyor ve modern bir anlatya dnyor. Kurgunun katl yapsn Maurensig, anlat dilinin yalnkatlyla dengelemi. Zevkle okudum. Sonuna dein okumak gerek.

***
Strathern, Paul; 90 Dakikada Konfys, Genda Yaynlar, 1998
Paul Strathern felsefe eitimli biri. zgr taklan, ama kafasn siyasal kalplardan kurtarmak iin dnmekten ok para kazanmaya yorduunu dndm biri. Bence nemli biri deil. Son moda eilimleri iyi deerlendirip ortalama insann, karsnda hep aalk duygularyla dolu olduu felsefeyi uygun bir rne dntrerek yedirme ve sindirimini salama konusunda yardmclk (ebelik) yaptn syleyebilirim. Felsefeye zarar veriyor kukusuz. Tketiciyi yanltp kendiyle yetinmesini salayarak. ronisine zeka ve yaratclk demek ne denli doru olur bilmiyorum. Felsefe tarihi yaparken Strathern tarihi yapm bana kalrsa. Konfys, bir ynetim ve ahlak felsefesi (anlay) peindeydi. M 551-479 arasnda yaamt. Bir dizge kurmad, kursayd etkileri gnmze dein gelmeyebilirdi.

***
Strathern, Paul; 90 Dakikada Sokrates, Genda Yaynlar, 1998
Strathern'in zellii filozoflar ve felsefelerini yaamykleriyle ne karmak. Sokrates iin de ayn ey, bilinebildiince kukusuz. Sokrates bir gereke ya da anlam ardna dmedi, nclleri ya da ardllar gibi. O varolan konuarak (syleme), iinde tad doruyu ortaya karmak gibi bir yntem kulland. Bir retmendi bu anlamda. Sonunda bu yntemi kendi yaamn balad ve tutarl kalmak iin lm seti. Teatral biri olmal. inden ekip kardn giydi ve sahiplendi. Kendinde varln sunduu yaam rneiyle yadsnmasyd sanrm. Katalepsi ya da izoid bir sayrl olduu sylenir.

***
Strathern, Paul; 90 Dakikada Platon, Genda Yaynlar, 1998
Sokratesin rencisi Platon antik kaynaklara bir toplu yantt. Tzden kopan dncenin ardna derek idea'lara ulat. nk eski felsefe araylar varln iinden szdkleri nitelik ya da niceliklerle dnyay doyurucu bir biimde aklayamyorlard. Platon bu eksikli tanmlama abalarn at, rencisi Aristoteles'in ilk kez kulland metafizik'i (rnek-te evreni) kurgulad. Dizgelemenin tm yararlar ve sakncalar da arkasndan skn etti. Belki de hereyi aklayan bir ey ina (dogma) bukai oldu insanla, nk bu tarih boyu ycelmenin bir biimi gibi algland yazik ki (ya da iyi ki). nk dizgeleme bir baka adan bakldnda yaratc ve insani bir etkinlik, dnyayla baedebilmenin (varkalabilmenin) belki de bilinen tek yolu yntemi...

***
Strathern, Paul; 90 Dakikada Aristoteles, Genda Yaynlar, 1999
Maddenin (evrenin) snflandrlmasndan Politika (Devlet), Sanatlar,vb. felsefesine Aristoteles sanrm Platon'u (hocasn) teledi. dealar bir srecin (evrimin) sonuna yerletirerek bir bakma eriilebilir klm oldu. Her trn kendi iinde ikindi bu (aray) ve felsefenin nemli yol ayrmlarndan birinin uverisi burada bulunuyor. O zaman her ey kendi doasn (tz denebilir mi) deneyler ve gerekletirmelidir, etik burada devrede. Bu grkemli filozof, eyin tpatp kendi olarak alglanabilmesinin yntemi olarak mant kurdu. Bylece bir ey dierinden ayrlabildi, bilim olanakl oldu...

***
Strathern, Paul; 90 Dakikada Descartes, Genda Yaynlar, 1999
Aristoteles'ten, hatta Platon'dan beri evren ikiye ayrlmt ve bu iki paray (fizik-metafizik) buluturma denemeleri felsefenin balca konusu oldu tarihi boyunca. in iine her iki paray bilince karabilen insan varl (zne-tanr) girince arap sana dnyordu herey. ngiliz deneycileri (Lock, Hume, Berkeley) d dnya algsndan kp neredeyse bilinci

mutlaklatrma noktasna vardlar, ama Descartes, Fransa'dan, o kadar da deil, deme gerei duydu. Birey(ler) vard, en azndan hereyden kuku duyabilen bir ey. O zaman kuku duyan (ben) varsa, herey olabilirdi (Tanr bile), iin o yan kolayd. Peki sorun ne? Bir ey var, te yanda bu ey hakknda bilin var, ama kpr (ilk devinim) nasl olanakl olabilir? Varlk tesi bilin nasl bir alicengiz oyunu ya da varlklama gzbaclyla maddeye dokunabiliyor, ite (k)leyebiliyor onu. Tanr (eer Tanr ise) yarattn varsaydmz evrene (maddeye) dokunabilir mi, dokunduunda Tanr olarak kalabilir mi?

***
Strathern, Paul; 90 Dakikada Kant, Genda Yaynlar, 1998
Kant doallkla byk yarlmann izini srd ve bence bir bakma Aristoteles'e dnd. Varl (kendinde; noumena) anlayamayz, nedeni ulamsal usumuz (kategorik aklmz) yalnzca. nsanda doutan ve doallkla bir Yaratcy (Tanry) ngerektirecek ulamsal bak alar ikin olarak vardr ve ortaktr. Deneyim bilgiden doar. Eer biz bu ulamlar (nitelik, nicelik, iliki, zaman, uzam) dorudan ya da dolayl olarak deneyimlediimiz eylerin dndaki eyler zerinde (rnein, Tanr) uygularsak, kendimizi eliki ve antinomilerin kucanda buluruz. Demek Tanrnn varl ya da yokluunu bilemeyiz. Belki de Tanr, Pratik Akln Eletirisi'nde sz edilen ulamsal buyruk kipinin ta kendisi. Bunlar, koulsuz zorunlu buyruklar doallkla. Bir baka buyrua ilintili deil. te yandan ok kolay, koulsuz zorunlu ulamdan Tanrya gei yapmak. Bir ilk sanat.

***
Strathern, Paul; 90 Dakikada Hegel, Genda Yaynlar, 1998
Hegel bir adan derin yarlmaya son verdi, birciydi o. Kant bile olaanst dizgesiyle ikilii aamamt. Kendi hiler imparatorluunda beylik sren bilincin olsa olsa sklmasndan ortaya bir tutam madde firlayverdi ve byk dans balam oldu bylelikle. Hiin kendini yadsmasnn zorunluluu tartlabilir, belki hiin doasndan (eiliminden) sz etmek Hegel'e ters gelir, ayrca rastlant ve zorunluluk eytiimi daha st bir aklama olabilir, yle ya da byle varlk hiin zerinde kaydrak yapmaya balar. Hi (bilin) madde aynasnda belirirken, madde (oluum) hii ieriklendirir, izerek var klar. lk ve sona ilikin mutlakiyet rejimine karn, bu iki nokta arasnda Hegel'in varlk (ve hilik) tasarm ve eytime yntemi inanlmaz bir biimde ak ve geerli bana kalrsa. Tersini kantlayan bir ey ben duymadm.

***
Strathern, Paul; 90 Dakikada Shopenhauer, Genda Yaynlar, 1998
stem ve Tasarm Olarak Dnya. Varln kknde Kant'n noumenas deil kr bir irade var, anlamsz ve isteme dayal. stem ulamlarn tesinde ve anlalmazdr. Bu nedenle anlamsz iradenin srkledii berbat bir evrende ac ierisinde yaarz. Bir kurtulu varsa eer, bu kr iradenin insanolunda arzu klndaki beliriinden syrlmakta olmal.

unu karmamal: Schopenhauer'le birlikte felsefe znelleiyor, bireysel olarak yaanabilir oluyor.

***
Strathern, Paul; 90 Dakikada Nietzsche, Genda Yaynlar, 1998
Nietzsche'nin k noktas Schopenhauer'di (irade). Ondaki kr irade olarak beliren Tanr, Nietzsche'de lr. Ta ki tm insanlarda bir Tanr belirinceye dek. Anlalaca zere Tanrnn yitirdiini, 'gc' isteyerek insan yakalar(mal). Nietzsche bunun iirini yazar bir bakma. Kle isteminin yerine erk istemini geirir. Yaamak iin savamak deil, egemen olmak iin savamak. Strathern Nietzsche'yle birlikte Dostoyevski ve Hesse'yi de fena harcyor.

***
Strathern, Paul; 90 Dakikada Kierkegaard, Genda Yaynlar, 1999
Varoluun anlam tpk Platon ncesi Yunanda olduu gibi yeniden sorgulanmaya balad Kierkegaard'la birlikte ve felsefe znelleti iyiden. Yaammz yaayabileceimiz iki yol var: etik ve estetik. Her ikisi arasnda bilinli bir seim yaplabilir ve sorumluluk da bu seimle birlikte balar. Estetii seen kendi ve zevkini semi olur. Estetik sei deneyseldir. Yetersizdir, d dnyaya baldr. Baml, rastlantya ak, edilgendir. Kesinlik ve anlam yitmitir. Bu umutsuzluk trl yol yntemle bastrlabilir, hatta trajedi kahraman olmak olas bu bastrmalarla. Bu toplumsal olarak kendini kandrmadr. Kierkegaard ite bu umutsuzluun dipsiz noktasndan, kendini kandrmann katmanlarn bir bir kaldrarak bizi kurtarmaya alr. Kurtulu bilinli seim ve sorumluluktu: derinden ve itenlikle dilemek, yani etik tutum: kendini bilme ve daha iyi bir ey durumuna getirme. Bu iseldir. Etik estetikle eytiir ve gerek yol, dinsel tutum belirir: tm olas gerekelerin tesine atlay. Tansk. Etik standartlarn tesindeyiz. Varolu byk bir risktir. Setiimiz yolun doruluundan emin olamayz. Bunu ayrmsayan kii ac eker. Varoluun hiliini grr ve umutsuzca atlr, yaparz kendimizi. Mutlak zgrln karsnda dehettir paymza den. Yapabileceimizi bilmenin deheti...

***
Strathern, Paul; 90 Dakikada Sartre, Genda Yaynlar, 1998
Varolusuluu alenen kabul eden ilk kii olan Sartre, Kierkegaard'dan kar. Hakikat ve deneyimi ayr dnemiyen Kierkegaard, felsefenin kesin bilim olduu dsncesini yok etmiti. nsan varoluunun mantk tesine yapmt vurgusunu. znellik gereklikti. Felsefenin amac varoluu aydnlatmakt. Dolaysyla varoluu zerine dnen, bilin olma elikisinden de kurtulamyordu. Ama bir olasl deneylemek'te (kayg pahasna) srar etti. Husserl usuluk ve deneycilik elikisine yneldi nce: varsaym ve kuramdan nce gelen bilincin ilenmemi ksmnn zmlemesi... Fenomenoloji. Kii deneyimin mutlak grnglerine karar verebilir ve deneyimin grnglerini olduu gibi deneyleyebilir. Bu noktadan hareket eden Sartre, zorunluluun zihinsel olduunu syledi (olumsallk). Biz zorunlu olan geree ykleriz.

Ve zgrlk-sorumluluk-seme-eylem felsefesi. 1927. Heidegger: Sein und Zeit. Dnyann asla bamsz gzlemcisi olamam. Dnyann ortasnda varolan bir varlk olduumun farkndaym (Da-sein). Kii varlnn snrl olduunu kavradnda (lm bilinci) varl anlamann yolu alr. te Sartre, Heidegger'in varla ilikin derin zmlemesini eyleme dntrmeyi baard. Varlk ve Hilik: Varlk bilinci (hii) doldurur. Ya bir korkak gibi yaayacaz, ya da sama olduunu bilerek seeceiz. Etii ve toplumsal dnceleri bu noktada filizleniyor Sartre'n.

***
Strathern, Paul; 90 Dakikada Wittgenstein, Genda Yaynlar, 1998
Felsefeyi manta indirgeyen bu mantksal olgucu iin Strathern'in yapt kukusuz yeterli olamyor. Felsefesi ayr ve belki de eliik iki dneme ayrlan Wittgenstein mantk felsefesinden dil felsefesine geiyor. Tractatus'un son tmcesi yle: "zerinde konuulamayan konusunda susmal."

***
Anderson, Perry; Postmodernitenin Kkenleri, letiim Yaynlar, 2002
Postmodernizm hakknda en iyi baslang kitaplarndan biri. Eletirel tarihi iinde saptamalar...

***
Hoodbhoy, Pervez; slam ve Bilim, Cep Kitaplar, 1993
Pakistan'l nkleer fiziki Hoodbhoy'un slam ve bilim arasndaki ilikiyi sorgulayan bu laik giriimi yetersiz olmakla birlikte reticiydi. Yntem zerinde durmas ayrca anlamlyd. slamda reform gerei ak.

***
Burke, Peter; Bilginin Toplumsal Tarihi, Tarih Vakf yaynlar, 2001
Bu emek rn alma; bilginin Avrupa'da 15-19. yzyl arasndaki ortaya k, grn, ama, derlenme, sunulma, ilev ve bunlar iin gerekli politika, arivleme, ktphanecilik, bask ortamlar, enformasyon, istatistik, vb. konular somut tarih kavray ierisinde dzenliyor. Mthi bir okuma deneyimi. Bilgi Sosyolojileri ve Tarihleri balkl girii Bilgiyi Sahiplenmek, Kurmak, Yerletirmek, Snflandrmak, Denetlemek, Satmak, Edinmek, Bilgiye Gven ve Kuku blmleri izliyor.

***

Burke, Peter; Tarihin Grg Tanklar, Kitap Yaynlar, 2003

nl ngiliz tarihi, tarih bilimiyle ikonoloji arasndaki ilikiyi imgenin tm biimleri asndan sorgulayarak kesin yasalara ulaamasa da (doal olarak) tarihin yorumlanmasnda evren (ufuk) geniletici bir yaklamn olanaklarn sergiliyor (bol, zellikle grsel rnekle). Panofsky bu yaklamda nemli bir kaynak kukusuz. Panofski'ye gre anlam dzeyine denk den yorum dzeyi yle: 1.dzey (st): doal anlam 2.dzey (orta): uzlamsal anlam 3.dzey (dip): ikonolojik yorumlama (isel anlam) Sonu: 1.mge dorudan toplumsal yaama deil, o dnyaya dnk acl grlere eriim salar. 2.mgelerin tankl bir balamlar dizisine yerlemek zorundadr. 3.Bir dizi oluturan tasvirler tekil imgelerden daha gvenilir tanklk sunar. 4.Metinlerde olduu gibi imgeler alannda da tarihi satr aralarn okumak zorunda.

***
Coles, Peter; Einstein ve Tam Gne Tutulmas, Everest yaynlar, 2000
Einstein' zel Grelilik Kuramna gtren srecin zmlemesi.

***
Coles, Peter; Hawking ve Tanrnn Aklndan Geenler, Everest Yaynlar, 2001
Coles, Hawking zerindeki medya vurgusunu eletiriyor ve Newtona, Einstein'a yaplan hakszla deiniyor yazda. lgin bir yapt.

***
Trifones, Peter Pericles;Umberto Eco ve Futbol, Everest Yaynlar, 2004
Sanrm Eco'nun kendisini okumak, Pericles'i okumaktan daha zevkli ve anlaml olur.

***
Safa, Peyami; Szde Kzlar, tken Yaynlar, 2000
1923'te yaynlanm ilk roman Safa'nn. Safa'nn kiisel ve dalgal rasna (karakter) ilikin ilk ipularn tamasna ramen, kt bir ilk roman. Pis ahlakl, tiplerine yaam hakk vermiyor. Anadolu'yu stanbul'a kar diken Safa henz temel kavram iftlerini gelitirememi... 1950'den sonra srekli kendini yalanlamasna daha ok var. Bu romann en nemli yan, Nazm Hikmet'e ithafn ve nszn ilerki basklarda kaldrlmas, baz szce ve blmlerin karlm olmas... Bu yazarn m, tm yayn haklarn alan tken

Yaynevinin mi marifeti bilmiyorum. Ama meslek ve yaynclk namusu en azndan aklama gerektirirdi.

***
Safa, Peyami; Dokuzuncu Hariciye Kouu, tken Yaynlar, 1986
Bu roman yalnzca Peyami Safa'nn deil, Trk roman yaznnn da en neml yaptlarndan biri. 1937'de yaynlanan roman tmyle zyaamyksel... Bana kalrsa sonradan romana dntrlm... Baars ruhun derinliklerine ve eytani yansmalarna cesaret ve drstlkle girebilmesi ve olay brakp i dnyann da tepkilerini buna uygun anlatm teknikleri de gelitirerek verebilmesinde yatyor. Anlatm teknii konusunda bu ilk denemesindeki zgnlk bence sonrakilere oranla kendiliindelikte... Sonraki yaptlarnda bu teknik zerinde ayrca da dnyor ve i disiplin ne kyor (teknie ilikin). Toplumcu yaznmzda diyalog kurma becerisi Peyami Safa'ya olduka borlu anlalan. Sokak, tm plaklyla yaptnda Safa'nn. Kadnn karsnda yazarn ve erkek kahramanlarnn aalk duygularnn balang noktas da buralarda aranabilir. Peyami Safa imdilik toplumcu.

***
Safa, Peyami; Fatih-Harbiye, tken Yaynlar, 1999.
1931'de yaynlanm yaptn 19. basm. En ok baslan yazarlarmzdan. Safa giderek kendi kavram iftlerini gelitiriyor. Geleneksel Dou-Bat sorunsaln olduka kendine zg bir biemle ne karyor. Bu atmay ayn sylem ierisinde yineleyen gemiiyle hesaplayor, yeni bir paradigmas yok, yeni bir ifadesi var. Bu da onu zgn yapmaya yetiyor. Ama doruktan (Dokuzuncu Hariciye Kouu'ndan) sonra ini balamtr ve hep srecektir ne yazk ki ve her anlamda... Kiisel yozlama, taknaklarn dogmalamas, zppelik, vb. Peyami Safa'ya sahip kan saclara, milliyetilere amak gerek (ama ayn ey mer Seyfettin, Ahmet Hamdi, Yahya Kemal, vb. iin de sylenebilir) ve sahiplenmeyen solculara da... Bu kadar kaypak bir kiilik atele oynatr insan... Fatih gelenek ve dou, Harbiye ise modernlik ve bat... Berna Moran'n dedii gibi artk omurga atlm, anlat bu omurga zerine etlenecek. Tiplemeler bu emaya uyacak. Yapt gc iindeki gszln giderek zavalllaan bu yaklamdan alacak... Saldrgan P.Safa, militan tutumuyla ruhsal sayrlndan enerji alan canl sanatsal yarat arasnda gerilecek. Gelenein iindeki erkee hayran Safa, kadn kk grecek, buna karlk gelenei seen modern kadn bireimi onun zm olacak. Safa'nn sorunu birikiminin fazla kendinden menkul olmasndayd bence.

***
Safa, Peyami; Bir Teredddn Roman, tken Yaynlar, 1998
1933 ilk basm. 14. basmn okudum.

Safa'nn nemli romanlarndan. Fatih-Harbiye de yleydi. Bu roman anlatm tekniiyle (iie anlatc) bugn de bence alamam... Safa'da yle bir ey var, ruhsal yapsna da uygun. Madde pistir, maddenin dibine kadar in, pislii mide bulandracak dzeyde duy ve duyur. Sonra pisliin aralklarnda iyi olana iaret et ve kadn seim yapmaya zorla... Erkek hereyi deneyebilir kukusuz, ama kadn iin iki seenek var. Peyami Safa'y semezse (son derece etkileyici, canl anlatlarla) yeri pisliin iinde... Bu roman te yandan bohemin de roman, yani Peyami Safa'nn...

***
Safa, Peyami; Biz nsanlar, tken Yaynlar, 1998
1959'da baslm ilk kez ve 12.basksndan (1998) okudum. 426 sayfa roman. Safa iin kendinin (temel tema ve atmalarnn) ok da baarl olmayan bir yinelemesi... Safa artk baka noktalarda. Gemiinden km, ama kurgulama, anlatm gc konusunda kendini gelitirmi diyemeyeceim, daha rahatlam... Bu kez modernite bulak kadn kahraman (Vedia) seim yapamyor ve lyor. Bu da bir zm. te yandan uzun uzun sosyalizm eletirileri, Marksizme szm ona yklenmeler, ocuksu olmakla birlikte bizim okuyan sacmzn beynini biimlendiren sanrm ikinci kaynak (Necip Fazl'dan sonra). zlmemek elde deil bu slk ve despotik inandrclk iin.

***
Safa, Peyami; Matmazel Noraliyann Koltuu, tken Yaynlar, 1999
1949 ilk basm. 1999'da 19. basmdan okundu. Safa'nn ilgin ve kt romanlarndan bence. Gerilim kurma alkanl (polisiye ucuz romanlar da yazd Safa) 'mehul'le birletirilerek modern (rasyonel) bilime gereken ders veriliyor. Oysa Safa imdi yaamalym... Postmodernizm onun iin biilmi kaftand, ama acele etti. Karanln, glgelerin cinsel gndermelerle yeralt'na iaret ettii bu romanda Safa sanyorum ikinci elden Dostoyevski'leiyor, bu da onu gln olmaktan korumuyor akas. Anlatm teknii asndan Trk romannn nemli yaptlarndan biri saylmal. Militan tavr roman zedeliyor, ama bu tutumun doruk noktas, son roman:Yalnzz.

***
Safa, Peyami; Yalnzz, tken Yaynlar, 1999
1951'de yaynlanan romann 14.basm:1999. San da sanrm en sevdii roman (nsze baknz). Temel atmasn yineleyen Safa biraz deiik olarak erkek kahramanna topyasn da izdiriyor, derin mi derin felsefi ve ruhbilimsel zmlemeler eliinde. Bana yle geliyor ki Peyami Safa kendinde, Ortaa simyaclarna zg baz olaanst gler, yetenekler gryor.

Bu yazar Trkiye iin hem bir kazan, hem de bir kayp yazk ki...

***
Mollon, Phil; Freud ve Sahte An Sendromu, Everest Yaynlar, 2001
Bastrlm anlar aa karma tekniklerini Freud balamnda hakl olarak tartyor Mollon ve Freud mitolojisi bir darbe daha alyor.

***
Kr, Pnar; Hayalet Hikayeleri, Everest Yaynlar, 2004
Uzun bir aradan sonra yazan Pnar Kr sanrm kendisinin tad bir anlat geleneini zekice bir kurgu zerine baaryla oturtuyor. yklerde baya yerine kullanmdaki sesleni olan baya szc dnda genel olarak yapt iyi bulduumu sylemeliyim. 2004'n en iyi kitaplarndan biri bence. Hayalet motifi zerinden, grlt koparp toz kaldrmadan has bir yazara zg yaklamla Kr, lkemiz insannn travmasna dokunabiliyor. Bu Trk anlatsnda kiilik yarlmas ya da krlmasnn ilk olmasa da gncel rneklerinden. Yaammmzdan yakalad birey var Kr'n.

***
Korkmaz, Ramazan; Sabahattin Ali. nsan ve Eser, Yap Kredi yaynlar, 1997
Ramazan Korkmaz'n doktora almas. Akademik, snflandrc, ruhsuz ve yetersiz bir alma.

***
Karay, Refik Halit; Memleket Hikayeleri, Ed. Ender Karay, nkilap Yaynlar, 1999
Refik Halit Karay gerek bir keif... Trk yaznnn bence nemli bir damar (birka damardan biri) ondan geliyor. Roman nasl Uaklgil'e borluysa, ykmz de (zellikle gerekci ykmz) Karay'a borlu... Baz ykler bayapt ve bugn bile dzeylerine ulalabilmi deil. Aziz Nesin gkten zembille inmemi demek... En mutlu okumalarmdan.

***
Karay, Refik Halit; Gurbet Hikayeleri ve Yeraltnda Dnya Var, Ed. Ender Karay, nkilap Yaynlar, 1997
Yalnzca Gurbet Hikayeleri okundu. Baz ykler olaanst... Karay'da renilmi deil, kendiliinden gelen bir anlatma, gr gc var. Byk yazar.

***
Karay, Refik Halit; stanbulun Bir Yz, nkilap Yaynlar, 1997
Karay'n dikkate deer romanlarndan saylmasna karn okuyamadm. te yandan epeyce piyasa roman da yazm... Biraz, mer Seyfettin'in Efruz Bey'ini anmsatt nedense.

***
Girard, Rene; Romantik Hareket ve Romansal Hakikat, Metis Yaynlar, 2001
Girard'n bu tartmalar yaratm yapt hiristiyanln yazna bakna bir rnek denebilir. Koak ve Metisin bunu gzden saklama abalarna ne demeli. zne, nesne ve dolaym ls arasnda eletirel anlayn kurgulayan Girard, romantizmi dolaym dlamak, zne ya da nesneyi mutlaklatrmakla suluyor, bir biimde dolayma gnderme yapan yazarlar da (Stendhal, Dostoyevski, Cervantes, Proust, vb.) zellikle kurtuluu, dnmsel ve arndran roman balamalaryla ululuyor, bir tr gizli ilecilikle kutsuyor roman. Dorusu Girard' tartmal buluyorum.

***
Girard, Rene; iddet ve Kutsal, Kanat yaynlar, 2003
Bu arpc yaptn soldan bir eletiriye gereksinimi var. Kavrayc, evrensel denebilecek tezinin kandrma yetenei, eletirel gc ylesine yksek ki, henz girmedii (zmlemesine katmad) alanlarda, rnein tek tanrl dinlerde yattrma dzenekleri, toplumsal evrim ve devrimlerde evrensel iddetin yeri vb. de de syleyebilecei ok ey var, daha kts yerini doldurabilecei. Rene Girard'n Freud'a, Levy-Strauss'a ynelttii ve ouna da katldm eletirilerinin arkasnda, mitoloji, trajedi ve antropolojik anlatlar da yedeine alarak biimlendirdii temel tezi yaln: Eer dil, anlatlar, ritel, din, ekin (kltr) olmasayd insanlk oktan yokolmutu. Bunun anlalabilir biricik kayna da taklit arzuya dayal iddetin ncelligi. zetlemek yerine birka alinti yapmakla yetinecek, bu nemli almann altn yeniden izmekle yetineceim. Necmiye Alpay evirisinin baarsna deinmeden geemeyeceim. Kurban sunumu, topluluk iindeki gerilim, kin, rekabet ve karlkl saldr konusundaki her tr kararsz duyguyu tm topluluka kurbana aktarma ilemidir. (10) Kurban bunalm, yani kurban geleneinin yitirilmesi, kirli iddet ile arndrc iddet arasndaki farkn yitirilmesidir. Bu fark yitirildiinde, artk arnma olana kalmamtr, kirli, bulac, yani karlkl olan iddet, tm toplulua yaylr. (66) Mitoslarn, kurban bunalmlarndan doduunu, bu bunalmlarn geriye dnk biim deitirmelerinden, bunalmn dourduu kltrel dzenin nda yapm birer yeni yorumdan ibaret olduklarn dnebiliriz. (90) Basklanm olan, baba katli ve ensest arzular deil, fazlasyla grnr durumdaki bu izleklerin arkasna gizlenen iddet ile, ikame kurban mekanizmas sayesinde bertaraf edilip gizlenmis olan o topyekn yok olma tehditiydi. (118)

Kurbann her tr ktcl iddeti zerine ekerek, lmyle bu iddeti iyicil iddete, bara ve berekete dntrmesi gerekiyor.(133) Ayinsel dnce kendi kendisine verdii hem net hem de bulank grevin altndan ancak iddetin zincirlerinden bir miktar boanmasna izin vererek kalkabilmektedir; tpk ilk seferindeki gibi ama yle fazlasna kamadan...(139) Modern budunbilim ensesti hemen her zaman balamndan yaltmtr; ensesti anlayamamaktadr, nk ensestte zerk bir gereklik, evresine gndermede bulunmakszn kendi bana anlam tamas gereken bir byk yanl grmektedir. Psikanaliz bu hatasnda ayak diriyor... (158) Peygamberce esinlenmenin kurban bunalmndan ileri gelmesi... (189) Demek ki dinsel demek 'yararsz' demek deildir. Dinsel inan, iddeti insani olmaktan karmakta, insan kendi iddetinden korumak iin elinden iddetini almakta ve bu iddeti akn ve srekli bir tehdit durumuna getirmektedir. (192) Tanrlk iin yarmak bir hi iin yarmaktr: iddet bir kez dar atlp tm insanlardan kesin bir biimde uzaklat m, tanrln aknlk dnda gereklii yoktur. sterik bir rekabetin doruca tanrsallk dourmas olanakszdr. Tanr, oybirliine dayal iddet araclyla olumaktadr. (204) kame kurban olmasa, belirli bir doruun tesinde iddet de kltrel dzene dntrlmese, her tr toplumsal varolu olanakszlard. Demek ki, btnyle ykc olan karlkl iddet ksr dngs, yerini ayinsel, yaratc ve koruyucu bir iddete brakmaktadr. (205) Arzu temelde taklit eder (mimetiktir), rnek ald bir arzuya gre biimlenir ve o rnein setii nesneyi seer. (207) Taklit eilimi, arzuyu bir baka arzunun kopyas durumuna getirmekte ve kanlmaz olarak rekabete yol amaktadr. Rekabet ise arzuyu bir bakasna ynelik iddete dntrmektedir. (239) Yasaklarn toplumsal bir ilevi vardr: nsan topluluklarn iinde ocuklarn yaamlarn srdrebilmesi ve kltrel kalta uygun bir eitim almas gibi insann insanln oluturan tm ilevler iin kesinlikle vazgeilmez bir koul olan o iddetsiz ve korunmu blgeyi yaratmak(...) Bireysel biyolojik mekanizmann yerini, kolektif ve kltrel bir mekanizma olan kurban sunumu almtr. Dinin bulunmad toplum yoktu, nk din olmadan toplum olmak imkanszdr. (314) lkeli kmsemek, srp giden ilkellikten, yani ikame kurbana kar sonsuzca uzatlm bir yanl anlamadan baka bir ey deildir. (338) Kurucu iddet, insanlarn deil, kendi kendini dar atan, topluluk kendi bana varolsun diye ekilmeyi kabul eden kutsaln iidir.(386) Tanrnn beslenmesi savsaklanrsa, sonuta zayflayacaktr; ama ackp fkelendii iin, ei grlmedik bir acmaszlk ve kyclkla gelip besinini insanlarn iinde kendisinin aramas olasl da vardr. (384) Ayinlerden ama hereyin olduu gibi srmesini salamaktr. Bu nedenle hep o sabitleyici ve kltrel istikrar getirici modele bavurmaktadr ayinler: ikame kurbana kar ve onun evresinde younlam, oybirliine dayal iddetten oluan model.(405) Gerekten gl olan ve gc heyecan veren her sanat yapt, hafife bile olsa, iddeti hissettirmesi ve iddetin yapabileceklerini farkettirmesi asndan bir kabul treni zellii tar; saknm zendirir, kibirden vazgeirir. (422) Baba katli ve ensest arzusu, amzda iddetin, kendini aa vurmas artk daha fazla gecikemeyecek olan bir eyi biraz daha saklamak iin burnumuzun dibinde sallad son kltrel ngraktr.(452) Bizim oyunlarmz, kutsal olmaktan az ya da ok karlm ayin geleneklerinden baka bir ey deildir. (...) Huizinga'nn tezini tersine evirmek gerekir: kutsal kuatan oyun degil, oyunu kuatan, kutsallktr. (454)

Yorum hep yanlyor. Sonsuz zamann iindeyken her an hakikati kavradna inandnda, yanlyor. Sonsuz zamann iinde yer aldn sylemek iin sonunda hakikatten vazgetiini sylediinde yine yanlyor. Yorum, yerine getirdii ayin ilevini en sonunda hissedecek olursa, ilevin gnna km olmas yerine getirilemeyecei anlamna gelecektir ayn zamanda. evremizde bu durumu gsteren iaretler oalyor. (465) Kutsaldan dier toplumlarn tmnden daha ok, kurucu iddeti 'unutacak' ve tmyle gzden yitirecek lde ktktan sonra yeniden bulacaz o iddeti; temel iddet, yalnzca tarih dzleminde deil, bilgi dzleminde de gz alc bir biimde yeniden stmze geliyor. (467)

***
Gntekin, Reat Nuri; BE 14: Harabelerin iei, nkilap Yaynlar, 1999
Reat Nuri okumasnn ilk yapt. Bat etkileri tayan romantizmin hastalkl olmayan bir yazar duyarlyla belirii olan bu romanla Gntekin'in de anlatm teknii konusunda aratrmalar balyor. O gne kadar bunun zerinde duran (bilinli olarak kukusuz, yoksa ilk romancmz Ahmet Mithat' atlamamak gerek) baka bir yazarmz yok bence. Biemden ve nceki byk biem ustalarndan sz etmiyorum. Reat Nuri'nin pek ok anlatsnda anlatc yknn dnda ya da stnde. Anlatc, st anlatcya anlatyor. Bu da ikinci snf bat yazn etkisine balanabilir. Bu kurguyu rahatlatyor (dolaysyla yazar). irkinlii yznden yaamdan srlm bir insann yks Harabelerin iei. Okurun duygularna dorudan sesleniyor.

***
Gntekin, Reat Nuri; BE 1: alkuu, nkilap Yaynlar, 1993
Gntekin'in bu nl roman ilk yaptlarndan ve bir ilk yapt olarak baarl. Yer yer ok yapaylaan konumalara (diyalog) ramen. Diyalog kurgusunda olduka baarl Gntekin, Kurtulu Sava yllarn stanbul'da geiriyor ve 1930'lara kadar yaptlarnda (neredeyse 10 kitap) pek renk vermiyor. Ama Anadoludan yana olduu seziliyor. Bu hit roman yalnl, duygusal tonu, sradan insanlar konu edinii ve Anadolu'ya al asndan ilgi ekti. Romantizmin pek de yaratc olmayan bir biimde etkileri izlenebiliyor. yk kiisellikten kurtulamyor, derinlik kazanamyor. Ama metin rahat akyor (Gntekin bunda baarl). Glge oyunu etkisi brakyor okuyanda. Gntekin bir yandan Anadolu gerekciliine, ama te yandan marazi romantizme (Kerime Nadir, Karakurt, Tucu,vb.) yolu at sanrm.

***
Gntekin, Reat Nuri; BE 2: Dudaktan Kalbe, nkilap Yaynlar, 2000
21. basksn yapm roman. nkilap'n elinde yokedilen yazarlardan biri de Gntekin... Dudaktan Kalbe'de romantizm almak bir yana, derinlikten yoksun bir biimde sryor. Kibirli bir gencin yks (gel de Dostoyevski'nin Delikanl'sn anmsama, Julien Sorel'i de).

Yaamn ackl ve srad izgisi yzeysel bir duygusallkla dile geliyor bu romanda. Yer yer scak, inanlmaz gzellikte ve gereklikte sahnelere ramen ve bunlarn ok da seyrek olmamasna ramen, bu romantik soyutlama nereden geliyor? Bence yazarn iyiyrekliliinden, yklendii iyicil grev duygusundan ve kurgudan. En gerekci sahneler bile birbirlerine ulandnda romantik bir dokumaya dnyor. lgin bir ey: Gntekin'le birlikte kiilerin kkeni stanbul, corafyas genellikle Anadolu. Bu, romanda bir atlama saylabilir. rnein, Karay'n Anadolu'sunda Anadolulular var (yine genellikle).

***
Gntekin, Reat Nuri; BE 10: Damga, nkilap Yaynlar, 2000
22.bask. Toplumun damgalad bir insann bu lekeyi ne yapsa temizleyemediinin ac yks Damga. Toplumsal boyut devreye giriyor. (Karlatrmak iin bir rnek: Hawthorneun Kzl Harf.) Yaamdan gerekci sahneler ve yanlsama. Kuruntular...

***
Gntekin, Reat Nuri; BE 4: Akam Gnei. nkilap Yaynlar, 1998
Bir ey var. Gntekin, tm yazarlk yaam boyunca Feride (gen kadn) tipiyle urat. Yaratt birka tipten en nemlisi bu tip, bir yerde Feride, br tarafta Jlide, vb. Romantizmin ar etkilerini daha bayalam olarak srdryor Akam Gnei. Hala klieler alabilmi deil. Gerilim (romantik) belli kurgularla salanyor (bunlar ortalama okuyucunun beeni dzeyiyle yakndan ilikili). Ama Gntekin iin bir ermi diyeceim neredeyse.

***
Gntekin, Reat Nuri; BE 12: Gizli El, nkilap Yaynlar, 2000
lk roman. Sava zenginlerini konu almas onu sansrlk ediyor ve bir ak romanna dntryor. Yine de Reat Nuri romanlar iinde en nemlilerinden biri... Hrsl bir adamn gizli bir elin denetiminde zel yaamn altst edii, arkada vagon sat, rvet ve hrszlk, toplumsal bir grnmn izleri...

***
Gntekin, Reat Nuri; Bir Kadn Dman, nkilap Yaynlar, 2000
19.basks. Ruhbilimsel bir roman denemesi. Harabelerin iei yineleniyor. Homongolos'un keskin duyarl okurun tm tellerini titretiyor. Yine duygular bataklnda tehlikeli bir gezintiye zorluyor Gntekin bizi. Gerekten duygu dnyamz bu yaptlarla zenginleiyor mu acaba? Yazar ne umuyordu? Okur dn ve bugn Gntekin'den ne bekledi ve beklediini buldu mu?

***
Gntekin, Reat Nuri; BE 21: Snm Yldzlar, nkilap Yaynlar, 1999
ou oyun tasla grnmnde ykler. Mektuplama teknii ska deneniyor. lgin. Bir Kadn Dman da mektuplarla kurulmutu. Pek ou romanlardaki duyarl yineleyen, rikkat ve acmay mutlaklatran, sradan ykler... Bazlarnda Aziz Nesin'e giden yolu sezmemek olanaksz.

***
Gntekin, Reat Nuri; BE 22: Tanr Misafiri, nkilap Yaynlar, 2000
24.bask. Eski Ahbap adl yksnden sonra ilk ilgimi eken ykler bu yapt iinde. rnein, Tanr Misafiri. Din smrsnn Anadolu'da traji-komik grnmnn sanrm sergilenii... Hseyin Rahmi bunu stanbul'da yapm olabilir. Hasta ocuk da dikkate deer... Yine taslak almalar, malzeme niteliinde almalar... lgin konular, mizah, duygusallk, vb. Gntekin laik bir yazar. Kadn-erkek eitliinden yana. Gntekin'in milliyetilii bence faizan deil. Gntekin imdilik iktidar dalkavuu degil. (Hibir zaman da olmad.)

***
Gntekin, Reat Nuri; BE 5: Acmak, nkilap Yaynlar, 2000
28.bask. Turgenyev'in Babalar ve ocuklar'n anmsadm. nc kii anlatm ve an defter. Bence nemli bir konu ve yaklam. ou kez grdmz, anladmz sanrz, Zehra gibi. Reat Nuri'nin bence nemli yaptlarndan biri. Bu noktaya kadar Trk yaznnda orta dzeyde, Dnya yaznnda ise (ka yazarmzn bu konuda ans var ki) altlarda bir yeri var Gntekin'in, ama bakalm Yeil Gece, Miskinler Tekkesi, Anadolu Notlar ne gsterecek?

***
Gntekin, Reat Nuri; BE 20: Olaan ler, nkilap Yaynlar, 2000
Gntekin'in Fransz yaznndan yk evirilerini de ieren yapt, onu besleyen batl kaynaklara da iaret ediyor. Gntekin'in yk anlay ok yaln ve arpc, gln ya da duygusal etkilere yolaan olayrglerine dayal... Genel olarak ykleri iin, yazacaklarna bir giri, gndelik notlar demek doru olur. Gntekin byk yapt iin harl harl yk biiminde sahneler, gnlk notlar tutmu... Sahne szc nemli... Yaptnn kalk noktas sanrm, kendinde iz brakan sahneler...

Hemen tm yklerini okudum Gntekin'in. Bunlarn arasnda iki yk yaznsal bir deer tayor; rnein Eski Ahbap, Tanr Misafiri. Glmeceye yatknl gzlem gcnden ve yasam deneyiminden gelse gerek ve Aziz Nesin'e, Orhan Kemal'e giden yolu ayor Gntekin.

***
Gntekin, Reat Nuri; BE 18: Leyla ile Mecnun, nkilap Yaynlar, 1999
Daha nceki sylediklerim geerli. Yalnzca bir ey; nkilap Yaynevinin elinden kurtarp hak ettii bask kalitesine kavuturmak gerek Reat Nuri Gntekin'i. Genel olarak toplumdan zengin bir kesit (deiik tipler) sunduklarn belirtmek gerek yklerin.

***
Gntekin, Reat Nuri; Yeil Gece, nkilap Yaynlar, 1995
Nazm'n da ok nemli bulduu bu roman lkemizde ileri-geri kavgasnn bir mihenk ta olmasndan alyor gcn. Anadolu'da yeil geceye direni belki de ilk rnek, bu adan da r ac... Daha nce Trk yazn ancak igal ve ulusal savamda tavrl olabilmiti. Advar'n Vurun Kahpeye ve Karaosmanolu'nun birka yaptn atlamayalm bu arada. Ama ky yaznna yakn duran bir grevsellik alttan u veriyor ve de ok doru bir tutum. Gntekin, Ahmet Mithad'n geleneine bal bir yazar... Onun silah romanydi... stelik genel yap olarak olmasa da seilebilen ayrntlar iyi bir yazara her zaman iaret ediyor Gntekin'de... Onu sezgilerimizle de okumal ve tmlemeliyiz bence.

***
Gntekin, Reat Nuri; BE 23: Yaprak Dkm, nkilap Yaynlar, 2000
Gntekin'de dnm noktas:1932. Arkadan Kzlck Dallar geliyor. Yazar epeyce bir deneyim ve elikiden sonra toplumsal gerekcilii benimsiyor ve bu izgiyi srmeye balyor. 1932ye kadar romantizmle gerekcilik eilimleri arasnda gergindi bana kalrsa. Kabuk deitiriyor. Anlatmda rahatlama ve gndelik Trkenin kullanmnda kesinti szkonusu deil, ama yorumlamada kararn veriyor Gntekin. Evet, gerek acmasz ve insan ufalyor. Yaprak Dkm'nn Kz Kardeim Carrie'den nesi eksik, ya da bir Zola romanndan, ruh zmlemeleri mi? Ama Gntekin davran ve szle daha ounu veriyor. Fethi Naci ne yazk ki kr ve kt bir eletirmen (demeye dilim varmyor). Birileri birilerini itekleyince roman ya da sinema eletirmeni olunuyor bu lkede belki de, hatta bir yetke... Bu kadar kolay olmamal. Konu, kiiyle ilgili deil gerekte.

***

Gntekin, Reat Nuri; BE 15: Kzlck Dallar, nkilap Yaynlar, 1999

Bu yapt Gntekin'in Yaprak Dkm'nden sonra gerekcilii doalcla teledii bence ikinci nemli roman... Besleme bir kzn ruhsal gelismesinde iine girdii ailenin ikiyzl ahlaknn ar etkilerini, ince bir gzlem ve ironi ykyle ve baaryla yanstyor Gntekin ve yazarlnda sradanlk izgisini de ayor. Fethi Naci ne mi diyor? nemli mi?

***
Gntekin, Reat Nuri; BE 13: Gkyz, nkilap Yaynlar, 1999
1931'lerde geen romann eletirel bir boyutu var. Krinanlar kskacnda insanlar veriliyor. Naci'ye gre dou-bat sorunu irdeleniyor bu yaptta ve bu adan nemli... Bence bu yaklam Trk yazn iin oluturulmu be tane ablonu aamama dzeysizliiyle ilgili. Baka da bir sey sylemeyeceim. lgisi yok.

***
Gntekin, Reat Nuri; BE 8: Anadolu Notlar I-II, nkilap Yaynlar, 1999
Gntekin'in mfetti olarak Anadolu gezilerinde tuttuu ok da nemli olmayan, yaznsal deeri ise hi olmayan gzlemleri.

***
Gntekin, Reat Nuri; Eski Hastalk, nkilap ve Aka Yaynlar, 1982
Reat Nuri yle diyor: "Sevgi, efkat denen eyde ne mucizeler var yarabbi!' Ve Tanpnar Reat Nuri hakknda: "O, Trkenin ortasnda geni bir sevgi ve efkat rpermesi idi". Gntekin, Yaprak Dkm'nden sonra eritii ana damar srekli yetkinleerek iliyor. Trkede savrukluun artmasna ramen, dilin (anlatmn) gndelik dilin rahatlna ulamas, konumalarn gerekci ve inandrc izgiyi tam anlamyle yakalamas sz konusu. Bence Gntekin, Anadolu dneminde Lukacs'c anlamda eletirel gerekcilie evriliyor. Devrimin mridi deil duyuncu (vicdan) olmay seiyor ve baka trl yapamazd da. Eski Hastalk Reat Nuri'nin 38'e dein yazdklar iinde en simgesel olan ve roman beklenebilecei gibi ikili bir kartlk zerine oturuyor. Anadolu ve stanbul. Her iki tr de varln gemiten tayor ve sayrlklarn, sapknlklarn da birlikte... Gntekin'in bykl ve gerekcilii burada... Devrim, varolan insan yeniden biimlendirecek ve bunu yapabildii oranda baarl olacak. Eski Hastalk da hakl olarak soru yantlanamam, ortada kalmtr. Yant gelecek verecek... Bir baka adan Gntekin deneyimine kisisel, tinbilimsel (psikoloji) zmlemeyi baaryla ekliyor Eski Hastalk'la birlikte. Geri nceki tiplemeleri de derinlikten yoksun deildi (Feride vb. popler tiplemeleri saymazsak) ama bu tiplerde derinlik varln davranlarn usta ii betimlemelerine borluydu.

Eski Hastalk bir hesaplama roman ve kiisel hesaplamalarla toplumsal hesaplama katmanlayor, yer yer rtp yer yer ayrlyor. Ayrca zeletiri ile yolculuun bir araya getirilmesi yaygn ve etkili bir teknik. kincil tiplerin zenginlii belirtilmesi gereken bir dier durum. Reat Nuri'de Fethi Naci'den (F.Naci, Reat Nuri'nin grlmesini nlyor bence) ok fazlas var kukusuz, ama sevgi ve efkat de onu zetlemek iin yetmez.

***
Gntekin, Reat Nuri; BE 9: Ate Gecesi, nkilap Yaynlar, 1999
Ate Gecesi, Reat Nuri'nin son yaptlar arasnda, 30'larn sonunda yazlm. Srgne gnderilen bir gencin Rum kltryle bulumas ve genlik ak daha glenmi ve yerellemi (ayn zamanda zenginlemi) bir dille anlatlyor. Reat Nuri'de bu gelimeyi gryorum. Anlatm sorununu giderek zyor, yap iin ayn eyi syleyemem... Mizah yazarn birikimiyle birlikte iselleiyor romanlarnda, her ey (betimleme, anlatm, sylemeler, vb.) rahatlayor, yapaylktan kurtuluyor. Bu romanda bence ilgin birka nokta var. ok canl ve aznlklardan oluan bir mahalle yaamna (bir baka kltre) tanklk, duygularn insann ya ve olgunlasmas ile dnm, Girit ve Girit sorunu, kendini asan bir kadn (Afife). Yazarn ille de okunmas gereken bir roman, onu Trk modern romanna balayan halkalardan biri.

***
Gntekin, Reat Nuri; BE 7: Deirmen, nkilap Yaynlar, 2000
Reat Nuri'nin sanrm tiyatroyu hep gznnde tutarak ve mizahi ne kararak kotard bir yapt Deirmen. Devlet arkna Trk yaznnda yaplm en ho yergilerden biri. Yazar bazen yle betimlemeler yapyor ki, Trkenin bu byk yazar bu anlarda Dnya apnda bir anlatcya dnyor. rnein, kaymakamn Bulgar kzyla ilgili armlar... Aziz Nesin'e giden nemli damarlardan biri bu yapt sanyorum.

***
Gntekin, Reat Nuri; Miskinler Tekkesi, nkilap ve Aka Yaynlar, 1979
Gntekin'in yine bir baka nemli yapt... Romanda omurga ve yap sorununu zemedii ortada. te yandan dilenci ruhu ve tipi ok derinlemesine yakaland halde ne yazk ki bir karaktere dnemiyor. Gntekin sanrm yoruluyor ya da elinden gelebilecek olan bu. Yoksa Trkiyenin bir Dilenci'si (ve onun ruhu) olacakt bugn. Bu romann nemini azaltmyor. Nedeni, zgn ve bugne dein ele alnamam bir konuyu ele almakta gsterdii nclk... Evet, Reat Nuri bir nc...Ve onu Hseyin Rahmi'ye balayan ilmekler var. Bir kere Trkenin ustasdr artk. Birka tmce bir dnce ya da duyguyu, bir grnty, bir tipi betimlemeye yetiyor. ok basit grnmesine karn ok da zor olan bir ey...

Miskinler Tekkesi ayn zamanda bir toplumsal eletiri, bir yergi yapt. Ve ele ald konuda tarihsel sreklilii (devrime karn) vurgulamas bir baka nemli nokta ve Reat Nuri burada da Yakup Kadri ile buluuyor.

***
Gntekin, Reat Nuri; Son Snak, nkilap Yaynlar, 2000
Son roman yazyor girite. Yanl olabilir. Yaamlarnn ularnda deiik ya ve cinsiyette bir avu insann serven aray deil, olduka hznl anlam araynn yks Son Snak. Bir tiyatro kumpanyas kuran insanlarn Anadolu yolculuuve Anadolu. Cumhuriyet yllarnn Anadolu'sundan yer yer i burkan gzlemler. Reat Nuri, iyice ustalat canl tip betimlemelerinden kolayca tannan bu insanlarn unutulmasn istememi belli ki. Onlara son bir selam yollam... yi etmi bence. Bu gizli insansevere (humanist) yakrd. Reat Nuri'nin Anadolu Notlar'nn bu romann oluumunda katks nemli. yle sanyorum ki, Reat Nuri de yaamnn olduka ileri bir dneminde 'o son snak' arad ve bu roman kt ortaya. Belki de onu kendisi iin yazd. Sana bir kez daha tm sevgilerimle kranlarm sunuyorum sevgili yazar!

***
Gntekin, Reat Nuri; Kan Davas, nkilap Yaynlar, 1999
Reat Nuri, Kan Davas kskacnda Yukar Sazan Kyn, toplumsal bir olayn kiiler zerindeki ykmn, bu olduka deiik romannda iliyor. Toplumsal bir ama gtt anlalyor. Anlatmla ilgili yaznsal sorunu zerinde dnmesine ramen aamayan, ama setii anlatm biimini tm romanlar boyunca gelitiren Gntekin, bilin ii teknikler kullanmasa da tip betimleriyle ruhsal karmaalar baaryla yanstabilmektedir. Son ksa blme mutlu son demi. Romann grevi var. Bunun iin, romanla, romandan vazgeilebilir.

***
Gntekin, Reat Nuri; Kavak Yelleri, nkilap Yaynlar, 2000
Reat Nuri'nin en gzel ve oylumlu romanlarndan biri Kavak Yelleri. Artk kahraman bir i hesaplamann eiindedir. Reat Nuri'nin babas doktor ve romanlarnda en sk grlen tipler salk dnyasndan. Yaptn simgesel anlam, eski bir izlee (tema) gtryor okuru (Reat Nuri izlei). Anadolustanbul-Anadolu. Kavak Yelleri estiinde stanbul arr, ama deneme baarszdr. Yanlmyorsam Eski Hastalk. Doktor Anadolululamtr. te yandan bu elikiyi aan Gntekin Cumhuriyetle ortaya kan bu iten pazarlkl ve ikikart ynl eilimleri birlikte tayan kahramannn elikisini aamyor. Belki de bunun iin henz erkendi.

Bu byk (bizim iin byk) yazarmzn nemi sanrm tankl ve sorumluluk duygusundan geliyor, bir de 'sevgi ve efkat rpertisinden'. yle demiti: "Sevgi, efkat denen eyde ne mucizeler var yarabbi!".

***
Peffer, R.G.; Marksizm, Ahlak ve Toplumsal Adalet, Ayrnt Yaynlar, 2001
ABD'li Peffer'in giriimi gerekte Marksizmden esinli bir ahlak kuram oluturmak. zledii yntem Marx'ta ahlak adna, dnemlerine gre, ne bulunduunu karmak; bunun modern bir ahlak kuram iin yeterliliini sorgulamak; yeni bir ahlak kuram nermek. Marx esinli (daha ok da Rawls ve Nielsen) bir ahlak kuram iin Materyalist Tarih Kuram ile geersiz/yanl bulduu Artk Deer Teorisine gerek olmadn belirten yazarn devrimci gibi grnn tutumu arkasnda semeci (eklektik) bir yaklam srtyor. Kendi katksn biraz abarttn sandm Peffer, Marx' kendince temizledikten ve bana kalrsa geriye bir ey brakmadktan sonra kollar svayarak modern dnyaya bakyor: karlatrmal yelemelerinde 'demokratik dzey' kukusuz belirleyici oluyor. Marx/Rawls/Nielsen eletiri ve yeniden kurma sreciyle ulat ahlak kuram (ayn zamanda Toplumsal Adalet Teorisi) yle Peffer'in: 1.Herkesin gvenlik ve geimlik haklarna sayg. 2.Azami bir eit temel zgrlkler sistemi. (konuma, toplant, vicdan, dnce, mlk edinme hakk, keyfi tutuklanma ve alkonulmadan yasalarca korunma hakk) 3.a.Toplumsal konumlara ve grevlere ulama iin frsat eitlii. 3.b.Kiinin katld kurumlarda tm toplumsal karar oluturma srelerine eit katlm, 4.Toplumsal ve ekonomik eitsizliklerin ancak ve ancak en az avantajl olanlarn yararna ve adil tasarruf ilkesiyle tutarl olmas halinde hakl grlmesi, bunlarn eit zgrlk dzeyini ya da zsayg deerini ciddi biimde zayflatacak dzeyleri amamas. Peffer'in uzun yapt kk bir matrisle zetlenebilir, kolay anlalr klnabilirdi. Sonuta; Kapitalizme kar demakratik, zynetimli sosyalizmi, Devlet sosyalizmine kar demokratik, zynetimli sosyalizmi, Kapitalizme kar (belli snrlar ve koullarda, ki bu refahn lke d kaynandaki aclarn gzetilmesi demek) devlet sosyalizmi, Kapitalist toplumlara kar nc dnyadaki post-kapitalist toplumlar (yine buradaki toplumsal giriimlerin demokratik, zynetimli sosyalizm formlarn hedeflemesi koullarnda), yelenmektedir. Ancak ben u tezleri savunuyorum: Birincisi, Marx'n yabanclama ve smr kavramlar onun ahlaki perspektifinin merkezinde yer alyor olsa da, baka, daha temel ahlaki deer ve ilkeler temelinde zmlenebilir. kincisi, burada yer alan daha temel deerler, zgrlk (zbelirlenim olarak), insan topluluu ve kendini gerekletirmedir. ncs, Marx bu deerlerin, zellikle zgrln eitliki (ya da grece eitliki) bir datmn gerektiren bir ilkeyi rtk bir biimde savunur. (Bu ilkenin komnizmin birinci ve ikinci evreleri iin - yani "herkesin katksna gre" ve "herkesten yeteneine gre, herkese ihtiyac kadar"- nerdii ilkelerle zde olup olmad sonraki blmlerde tartlacak). Drdncs, bu deerler ve ilkeler daha da temel bir nosyona gre zmlenecekse, bu ne fayda nosyonu ne de tercihlerin ya da arzularn karlanmas deil, insan saygnlnn ve kendine sayg deerinin -bariz biimde "deontolojik" alana ait olan nosyonlar- tatmin edilmesi olur. (46)

***
Leppert, Richard; Sanatta Anlamn Grnts.mgelerin Toplumsal levi, Ayrnt Yaynlar, 2002
Leppert'in bu nemli almas, evirmeni smail Trkmen'in Trke tutarszlna karn, nemliliini koruyabilmi, son derece ilgin bir yapt. O daha ok resim tarihinden grsel imgelerle tarihsel toplumsal balam arasndaki ilikileri, zor kurulabilen; giderek de kurma abasn dlayan yaklamlarn egemen olduu gnmzde bu tutuma kart bir yaklamla kurmaya alan biri sanrm. 1.blmde, temsil ve kandrma siyasetini trompe l'oeil resimleriyle irdeleyen Leppert, kandrmay resmin resmi, kadnn resmi, parann resmi rneklerinde zmlyor. 2.blmde, l doa (natrmort) resimleriyle (Hollanda ve lale) iktidar ilikileri anlam kazanyor. 3.blm, vanitas resimleriyle lmn ve geicilik duygusunun anlatlmasi zmleniyor. Resimde doru zm ise ok sonralar O'Keeffe ve van Gogh'la geliyor. Biraz nce oradayd. 4.blmde, resim tarihi bedeni paralyor ve etin hazzn sergiliyor. Avlamak ve kafeslemek, kadnn ve hayvann buluan yazgs. Giriimci erkek anlatlar. Bedeni anlatan nc ksimda 5.blm, Duyular'a ayrlm. zellikle ses, koku, vb. Bedenler snfsaldr. 6.blmde, bedenler inceleniyor.Terih sonunda erotizme varr. 7.blmde, portre inceleniyor. Beden dramlatrlmaktadr. 8.blm, bakalarnn bedenlerini (tekiler) irdeler. Ressamn durduu yer yukar snflarn durdugu yerdir genellikle. Habis teki ve oryantalistler (Gerome) paylarn alyor. 9.blm, arzunun yzeylerini, kadn plaklarn ele alyor. Kadn ayartarak kendini yeniden retiyor. 10.blm, erkek plak zerinedir. Bu bak biraz sorunludur. Yaptn Egon Schiele'nin kendi mastrbasyon portreleriyle bitmesi de bunu gsterir.

***
Sennett, Richard; Karakter Anmas, Ayrnt Yaynlar, 2002
Sennett'in Yeni Kapitalizmde in Kiilik zerinde Etkileri altbalkl zmlemesi son zamanlarda okuduum en anlaml almalardan. Sennett rneklemeli olarak (kurgusal) yeni kapitalizmin insann karakterine ynelik saldrs (srklenme), eski kapitalizme ait bir ktlk (rutin), zamann yeniden yaplandrlmas (esnek), modern emek biimlerini kavramann zorluu (okunaksz), risk almak nasl kafa kartrc ve bunaltc bir deneyim haline geldi (risk), i etii nasl deiti (i etii), baarszlkla baa kmak (baarszlk), iin at yaralara bir are: cemaat (tehlikeli bir zamir) balklar altnda adm adm ilerliyor. Sreci ve dogasn zmlyor ama yeni dayanma biimi konusunda imdilik cemaatle yetiniyor. Bir tr geici savunma noktas diyebiliriz buna. Alnt yapamayacam iin zgnm.

***
Sennett, Richard; Ten ve Ta, Metis Yaynlar, 2003

Beden'i iinde yaad kentle (Ten'i tala) ilikilendiren ya da bu ilikiye bakan Sennett'in yapt zevkle okunuyor. Dncenin zaman iindeki seyrine de tankk ettiren yapt, ilk, orta, yeni ve yakinalar boyunca dneme temel rasn veren tini Atina, Roma, Paris, Venedik, Londra, New York'ta irdeliyor ve bence ounlukla da yakalyor. Okumas byk zevk veren yaptlardan biri bu. Belki tm yk bedenin kavrannn, yitiriliinin ve yeniden bulunuunun, yabanclamasnn yks. Beden kent rgsnn bir rnei. okkltrl bir toplumun yurttalkla ilgili sorunlarnn altnda ahlaki bir glk, teki konumundakilere sempati uyandrma gl yatar. Bedensel acinn kabul edilebilecei, bu acnn akn kkenlerinin grnr hale gelecei bir yere neden gerek duyulduu anlalrsa tekine ynelik bir sempati ortaya ikabilecektir ancak. Bu acnn insan deneyimi ierisinde izledii bir yrnge vardr. Benlii yolundan kartr ve eksiltir, btnlk arzusunu bozguna uratr; acyi kabul eden beden eitlilikle dolu bir dnyada herkes ne hissettiini, kim olduunu bakalarna aklayamasa da- baka bir insann acsna, sokakta hep bir arada bulunan aclara duyarl bir yurtta bedeni haline gelmeye hazrdr. Ama beden ancak ektii aclarn aresinin toplumun yapp ettiklerinde olmadn, mutsuzluunun baka yerden geldiini, acsnn Tanrnn insanlara verdii srgn sfatyla bir arada yaama buyruundan kaynaklandn kabul ederse bu yurttalk yrngesini izleyebilir. (338)

***
Eaglestone, Robert; Postmodernizm ve Holocaustun nkar Edilmesi, Everest Yaynlar, 2002
Bu ok nemli almada Eaglestone, Holocaust'un inkar edilmesi kt tarih deildir, hibir biimde tarih deildir aslnda ve tarihmi gibi de tartlamaz" (s.70), diyor. Yazarn tarih kuramyla ilgili yaklamlar ise olduka tartmal.

***
Musil, Robert; Niteliksiz Adam 1, Yap Kredi Yaynlar, 2000
Zaman getike bu yaptla ilgili deerlendirme abasndan soudum ve erteliyorum. Ahmet Cemal evirisi (zellikle ilk 200 sayfada) tartmal yanlaryla beni yordu, buna saysz bask yanl da eklenince... Alntlar yazmayacam. Musil keskin bilimsel (gibi) grnen mhendislik yanlsamal alet edavatyla insan ruhunun derinliklerine inen ve bunu soukkanl ve adal, ok katmanl bir dille ifade eden ada bir yazar. Kafka ile grd ey aynyd ve somutlamalar ok farkl oldu. Yine de benzerlikleri benim iin daha ekici bir konu. 2. cildin daha ilgin olacan sanyorum. Musil'in bakndan (radyografik) ne nesne, ne jest, ne ruh, ne de baka bir ey kurtuluyor ve nesnellik abas onu ayrntlara zen gstermeye zorluyor. 20.yzyln romanlarndan...

***
Young, Robert; Beyaz Mitolojiler, Balam Yaynlar, 2000

Robert Young ngiliz postyapsalc ya da modernistlerinden... Beyaz Mitoloji eretilemesi yeterli armi yapyor kukusuz. Derdi, Marksizmi bitirmek deil, onu oktan bitirilmi varsayyor, sorun da burada ya, yani bu yntemin kendisinde, herneyse, derdi, Marksizmden umut kesmemi Don Quijote'lere son tutamaklar konusunda bo sayfay (leviatan) srarla gstermek. (Ama aslnda gsteren ben deilim, ben birey gsterir gibi yaparken, gstermez gibi yaparm, ama sakn ola bundan olmadk Hegelyan, eytiimli bir yk de karmayn). Temel tezlerini; dizge iilik/dlk badamazl zerine kurarak smrgecilik/smrgesizlik anlatsnda nedense postmodernlerin feminizmden daha sk yaptklar bir alan ama zerinde gelitiren Young; Marx' Engels zerinden harcamaya ltfen deinerek (sulu, snfna ihanet eden Engels olmal), Lukacs'n tarihe bitii Hegelci ve erksel btnlk eilimini, Sartre'n dizgeyi yrtan zne eylemliliinin umutsuz servenini, Althusser'in odakszlatrlm ve znesiz (kar-insancl) yapsal btnndeki ona gre yaraticiligi, Levi-Strauss ve Bachelard'la tarihsel kopuu ve sreksizliin getirdii olanaklar, Derrida'nn olanakszln olanakll olarak tarih kavrayn, Foucalut'nun sylemlerden kurulu tarihlerinde znenin yeri, Jameson'un postmodern biemle Marksist tarihsel btn kurma giriimindeki amaz, Althusser'de de etkin kavimodaklln Edward Said'de temel eletiri konusu gibi grnrken temel elikiyi retii, ve sonunda Bhabha ve Spivak eletirilerini, dile getiriyor. Dzgn olmakla birlikte (szdizimi asndan) ok eski bir eviri dili kullanan (knyorum) Can Yldz yaptn okunurluunu gereksiz yere zorlatrm. Balam Yaynlarnn ise olsa olsa postmodern balamda bir solculuk (uyduruk) yaptn bylelikle anlam oldum. Young'in yntemi bildik yntem. Eletiri nesnesini ne karrken, bir baka ve anlayc nesneyi gzard etmek... Bununla varlacak yer ise, kukusuz kendilerinin de gnlden onaylayacaklar gibi 'hibir yer'.

***
Droit, Roger-Pol; Dnrlerin Eliinde, Can Yaynlar, 2001
Droit, Le Monde yazar... Felsefe yazlarn gelitirerek bu yapt oluturmu. Yerleik kanlar silkeleyen (Antik Yunan, Platon, Aristoteles, Hint ve Dou felsefeleri, Comte, vb.) tutumu ile ilgin kalmay baarabilen yazar, bir felsefe tarihi yazmaktan ok tarih disiplinindeki blmlemeye uygun bir biimde setii felsefecileri birer fra darbesiyle resmediyor. Can alc bir saptama, o kadar... Elenceli olmasna ramen Karl Marx'a olan duygusal, hatta kinli yaklam foyasn ortaya karyor. Marx betimlemesi bana kalrsa biraz fazla hafif ve Popper esinliydi. ok nemli bir yapt deildi.

***
Etienne, Roland/Franoise; Antik Yunan: Bir Kentin Anatomisi, Ed. Esra Erdoan, Yap Kredi Yaynlar, 2003

Yunanistan'daki arkeolojinin ok keyifli yks. zellikle Batnn kimlik araylarnn ve Osmanlyla bu ynde ilikilerinin sergilenimi. Zengin bir yapt.

***
Munck, Ronaldo; Marx@2000, Kitap Yaynlar, 2003
Yapt olduka basit bir postmodernizm savunusu. Ad ve tantmlar zellikle yanltc. Doallatrlm, gzden karlan, gerekte temelsiz ve kurnazca saylamayacak (ahmaka) kabuller dizisinden eletiri ve yaklam retmeye alan 'piyasa' ii bu yapt, post'un her trnn iler acs dzeyinin de, tersi arzulanm, sergilenii... Ayn ey. Young daha iyisini yapmt kukusuz (Beyaz Mitolojiler). nce dman kafana gre biimle, sonra vur! Meydan bu denli bo mu? Yoksa Trkiye'nin egemenleri (aydinlar, dergiler, medya, vb.) Munck srayla Marksizmi doa, retim ve kalknma, snflar ve ii snf, kadn, kltr, ulus konularnda yere serdikten sonra tufan sonras iin bir bireim yapyor: ne ku, ne deve (mi?)

***
Kele, Ruen; Kentleme Politikas, mge Yaynlar, 2002 Konusunda Trkede en yetkin kitap bence. Kentlemeyi genel ve Trkiye leinde irdeleyen Kele, kentleme kavramn deiik toplumlarda gzlemliyor, kent kuramlarn deerlendiriyor. Kent Planlamas ve konut politikalarna, evre sorunlarna ayrntl ve rnekli olarak bakyor. Kaynak kitap.

Jacoby, Russell; Yenilginin Diyalektii, Doruk Yaynlar, 1999

Marksizmin iki izgide gelitiini, Hegel izgisine ramen dou izgisinin iktidar olduunu ve yenilgide bunun roln irdeleyen Jacoby, yeterince ikna edici mi? Baar ethosuna ykc bir yergi bu alma. Bat Marksizmi geleneini Hegel, Lukacs, Korsch, Gramsci izgisinde yakalamaya alyor Russell. Snf bilinci gibi kavramlar eletiriyor.

***
Altnsay, Saba; Kritimu, Can Yaynlar, 2004
Girit'in baarl yklerinden biri. Kazancakis'i okumadm. Altnsay ailesi Girit kkenli. G. ok etkileyici, arpc diyebileceim anlat, romann sonlarna doru ayn gerilimi ve duyguyu srdremiyor. Yine de iyi yazlm, nemli bir yapt diyorum.

***

Ali, Sabahattin; BE 4: Yeni Dnya, Ed.Attila zkrml, Cem Yaynlar, 1982

Sabahattin Ali'nin Kuyucakl Yusuf'la yapt nitel srama denli, 40'lardan sonraki nitelik yitimi doktora konusu olmal. Bu mthi insann yaam yaptnn anahtar bence ve ldrldnde yalnzca 49-50 yalarndayd. Belki o kadar bile deil. (42 miydi yoksa?) Arkasnda polis, soruturmalar, tutukevi, isizlik, ei ve iki ocuu ve sevgisiyle inanlar arasnda yaad aclar, buna ramen yazma abalar. Kukusuz Sabahattin Ali en sevdiim yazarlardan. Ama bu onu, gerek yaptn verememi onu, yaznmmzn by yapmaya yetmiyor. Geri Kuyucakl Yusuf orada dururken, tm anlatlarndaki, Trk yaznnda benzeri bulunmayan insan tiniyle (ruh) doa betimleri arasndaki ilikiyi yeniden oaltan betimlemeri ortadayken, Trkesi bu denli yetkin ve rahatken, Sebahattin Ali hak ettii yerde mi? Onun yonutu (heykel) kentlerimizi sslemeli, hep gzmzn nnde durmal bu toplumun vicdan olarak S.Ali. Cumhuriyet ve Tek Parti dnemine ynelik ak gizli eletirisi ancak soldan baklrsa anlam kazanr. San elinde heder olur. Anlatya anlatcnn /yazarn) girmesi kurmaca varsaymn zedeliyor, teknik sorunlar yaratyor. Aziz Nesin'e giden yolda nemli bir urak S.Ali. Ne yazk ki nitelikli yk azalyor Yeni Dnya'da. Benim setiklerim: Asfalt Yol, Hanende Melek, aydanlk, Ayran, Istmak in, Uyku, Yeni Dnya (ok gzel), ki Kadn.

***
Ali, Sabahattin; BE 8: Sra Kk, Ed.Attila zkrml, Cem Yaynlar, 1987
Setiim ykler: Cigara, Bahtiyar Kpek, irkince, Koyun Masal, Sra Kk.

***
Ali, Sabahattin; BE 5: Deirmen, Ed.Attila zkrml, Cem Yaynlar, 1983
Sebahattin Ali'nin ilk baslan yapt, ykleri ok baarl deil. Batnn oumcu (romantik) etkileri, yerel, ulusal ve toplumsal dilin ve anlatnn ngnnde duruyor. Byk anlatcnn iaretleri yok deil, ama sanrm birka yl daha gerekiyor. Zaten dnm Deirmen'in kendi iinde balyor. zellikle izleksel (tematik) anlamda. Sebahattin Ali byk yazar.

***
Ali, Sabahattin; BE 6: Kan-Ses, Ed.Attila zkrml, Cem Yaynlar, 1983
artc olan u. Bu yklerin yetkin dli birka yl iinde nasl kazanld? 1930'larn bandan ortalarna S.Ali hangi etkilerle nasl bir dnm geirdi? Belki Filiz Ali'den (kz) bir ey kar. zellikle: Kan, Gramofon Avrat, Arap Hayri, Apartman, Dman, Ses, Kpek, Mehtapl Bir Gece, Kstence Gzellik Kraliesi.

***
Ali, Sabahattin; BE 3: imizdeki eytan, Ed.Attila zkrml, Cem Yaynlar, 1982
Yine yarm kalm (erken lm ve belki de asl yaptn verememi) bir yazar. Kavakta duruyor. Sonraki kuaklara yol am, yazsyla. Byk. Kuyucakl Yusuf, Yusuf'la Muazzez'in ak yksyd, imizdeki eytan, mer'le Macide'nin. Ali'nin roman da ak yks. Ama toplumsal evreyle yle btnleiyor ki bu romanlar, hafif melodramlara dnmekten kurtuluyor. Sebahattin Ali'de olay yok ya da nemsiz. Kiiyi atmalar iinde ve toplumun bir paras olarak veriyor. Kiiler deiiyor, ilikiler dnyor. (Zamansal okboyutluluk.) imizdeki eytan'da toplumsal kmazn kiisel kmaza dnmnn inandrc yks. Trkiyede faist eylemin gemiini ve etiini inceleyenler bu gl romana kaytsz kalamazlar. Ali romanlarnda rastlantnn olumsuz etkisine gelince, zkrml hakl olabilir. Ama bence roman bunlarn altnda ezilmiyor. nk ilmek deil yazar iin nemli olan, bunlarla ortaya kan insanlar ve toplum. Tpk Kuyucaklda olduu gibi inanlmaz sahneler ieriyor bu roman da (msamere, yemek, vb. sahneleri.)

***
Ali, Sabahattin; BE 2: Krk Mantolu Madonna, Ed.Attila zkrml, Cem Yaynlar, 1981
Raif'e Maria Puder'in ak, nceki romanlar gibi okutuyor kendini. Teknik sorunlar olabilir. Ama Sebahattin Ali salam basan bir yazar. Toplumla ba hep canl. Konusuna da saygl. Ne onun sulandrlmasna izin veriyor, ne de anlatsn bir greve dntryor. Romanlar iinde Alman romantizmine en ok borlu olduu roman bu olsa gerek. Ya Ali'nin geimlik kaygular olmasayd, zgrce yazabilseydi, bu romanlar nasl olurdu?

***
Ali, Sabahattin; BE 1: Kuyucakl Yusuf, Ed.Attila zkrml, Cem Yaynlar, 1980
Bu romana hangi birikimle gelmi Sebahattin Ali, anlamak zor. Trk romannn olmazsa olmaz koullarndan ve katklarndan biri bu roman. Bir ucunun Yaar Kemal'e ktn sanyorum. Epiin eiinde durmu. Bu adam nasl ldrld? Sevgi Soysal gibi, yaasayd asl bayaptlarn vereceini sanyorum. Tm yapt bir hazrlk gibi. Anadolu'yu anlat deseler ilk nereceim yapt Kuyucakl Yusuf olurdu sanrm. Betimlemede sanrm Trk romannn birikimini ayor ve yeni bir ey ortaya koyuyor Sebahattin Ali. Bu ikinci okuma ilk okumadaki etkiyi yapt zerimde. Kusurlar var kukusuz romann. Bunlar zerinde durmaya demez. Katksn ne karmak gerek.

***
Ertem, Sadri Etem; krklar Durunca, Otopsi Yaynlar, 2002
Toplumcu yaznmzn nclerinden Ertem'in ilk roman... Roman ok kt (romand) bulmakla birlikte bu insanlara byk sevgi-sayg duyuyorum. Biraz ilkel bir marksist rnek (ablon) zerine Anadolu halk yklerinden esinli bir kurgu oturtma abas olan bu roman, Steinbeck etkileri de tayor. ykleri belki romanlarndan iyi olabilir Ertem'in. deolojik okusu yaptn ve dilini glgelemi, hatta bastrm...Yine de ellerinden pyorum.

***
Abasyank, Sait Faik; BE 1: Semaver/Sarn, Bilgi Yaynlar, 1970
Semaver (1936), Sarn (1939). Benim byk okuma tasarlarmdan biriydi Abasyank, biraz dkrklyla balad. Bunlar ilk, 1930'lu yllar ykleri. 40'lardan sonrasna bakmal asl. Sait Faik'in ykdeki devrimini henz bulgulayamadm dolaysyla. Dil konusunda yalnzca tembel bence ve stelik yalnzca dil konusunda m acaba? Sait Faik sanki kendini olduu gibi bulan, onaylayan, bakalarndan da yalnzca bununla yetinmelerini isteyen, ben'ine takntl biri. yklerden kolayca anlalyor bu. lgi duymam (renmiyor), ilgi oda olmaktan mutlu. Avarelii (tembellii) alklansn istiyor. Dayatyor mu? Bilmiyorum. Ama sanmam. (rkek.) Sait yaznmzn gerek ve ilk kakn bence. Dzeni gzyumarak onaylam diyeceim, ahmerdan'a, pek Mendil'e ramen. Yaad toplumuyla etkileimi nasld acaba? Bakacaz. Setiklerim: Semaver, Meserret Oteli, Babamn kinci Evi, pek Mendil, Mavnalar, Beyaz Altn, Kimkime.

***
Abasyank, Sait Faik; BE 2: ahmerdan/Lzumsuz Adam, Bilgi Yaynlar, 1970
ahmerdan (1939), Lzmsuz Adam (1948) Dncelerim deimedi. Kimi ok arpc yklere karn, Abasyank' henz yakalam deilim. Setiklerim: ahmerdan, elme, Lzmsuz Adam, p Meselesi, Kaamak Papaan,Karabiber, Bacaklar Olsayd, Papaz Efendi, Bir Klhanbey Hikayesi, Kameriyeli Mezar, Hayvanca Glen Adam.

***
Abasyank, Sait Faik; BE 3: Medar Maiet Motoru, Bilgi Yaynlar, 1970
Olduka kt bir yapt (roman). Uzatlm eylere katlanamayan Sait Faik ruhu uzun anlat olan romana da pek katlanamam olsa gerek.

zlenimlerle yap kurulamyor. stelik yap kavram Sait Faik'i rktyor bence. Keke buradan kalkarak onun yaplara ve yaplarn ardndaki erke kar durduunu syleyebilseydim. Okuru brakyor yazar. Yine de ve yine de okurun onu bolamamasn dilediini sanyorum. Bu denli ileri gitmedii, sonuna dein yazmasndan belli. Okuru iplememesine gelince, doru, dilinden (dil nnde tutumundan) belli bu.

***
Abasyank, Sait Faik; BE 14. Mahalle Kahvesi/Havada Bulut, Bilgi Yaynlar, 1980
Mahalle Kahvesi (1950). Setiklerim: Mahalle Kahvesi, Plajdaki Ayna, Halla, Bilmem Neden Byle Yapyorum, Kestaneci Dostum, Sinagrit Baba. Havada Bulut (1951). Setiklerim: Havada Bulut, Karidesinin Evi, Eleni ile Katina.

***
Abasyank, Sait Faik; BE 5: Kumpanya/Kayp Aranyor, Bilgi Yaynlar, 1980
Kumpanya (1951). Setiklerim: Kumpanya. Kayp Aranyor (1953). Sait Faik'in yine sorunlu, ama uzun anlatlarndan, yine de en iyisi.

***
Abasyank, Sait Faik; BE 6;: Havuz Banda/Son Kular, Bilgi Yaynlar, 1980
Ktlerle iyiler iie. Setiklerime iaret edeceim. Havuz Ba: Havuz Ba, atma, Yksek kaldrm, Simitle ay, Gm.Dikkatimi eken yklerse: Bir Sonbahar Akam, Bayan Glseren, Jimnastik Yapan Adam, Parklarn Sabah Akam Gecesi, Cezayir Mahallesi, ehrin Sabahlar ve Adamlarndan Biri, ehrayin. Son Kular: Son Kular, Kendi Kendime, Bir Kaya Paras Gibi, Haritada Bir Nokta, Sivriada Geceleri, Sivriada Sabah, Krlang Yuvasndaki Kadn. Bunlara ekleyebileceim: Gn Ola Harman Ola, At, Balksn Bulan Olta, Barba Antimos, Yandan arkl, Dondurmacnn ra.

***
Abasyank, Sait Faik; BE 7: Alemdada Var Bir Ylan/Az ekerli/imdi Sevime Vakti, Bilgi Yaynlar, 1980
Alemdada Var Bir Ylan En ok beendiklerim: yle Bir Hikaye, Yalnzln Yaratt nsan, Alemdada Var Bir Ylan, Hit!Hit!, Dlger Balnn lm, Ylan Uykusu. yi ykler: Panonun Ryas, Yani Usta, arya nemem. Sradan ykler: Sarmakl Ev, Eftalikusun Kahvesi, Kafa ve ie. Az ekerli En ok beendiklerim: Mthis Bir Tren.

yi ykler: Fndk, Hikaye Peinde, Kalinikhta. Sradan ykler: Gm Saat, Az ekerli. imdi Sevime Vakti Sradan iirler.

***
Abasyank, Sait Faik; BE 8: Tneldeki ocuk/Mahkeme Kaps, Bilgi Yaynlar, 1982
Tneldeki ocuk yi ykler: Tneldeki ocuk, Sevgilime Mektuplar. Sradan ykler: Ketenhelvas, nndeki K, Bindrtyzyetmiiki Nikel Kuruun Hikayesidir. Mahkeme Kaps

***
Abasyank, Sait Faik; BE 9: Balknn lm/Yaasn Edebiyat, Ed.Muzaffer Uyguner, Bilgi Yaynlar, 1982
Yaynlanmam, Uyguner'ce derlenmi nitelii dk ykler ve edebiyat zerine gazete, dergi yazlar... Eletiri dmanl ilgin Abasyank'n. Kuramsal donanm zayflndan olsa gerek. 'Yazdklarm ortada,' diyor.

***
Abasyank, Sait Faik; BE 10: Ak Hava Oteli/Konumalar Mektuplar. Ed.Muzaffer Uyguner, Bilgi Yaynlar, 1981
Rportajlar, stanbul betimlemeleri-izlenimleri, syleileri, vb.

***
Abasyank, Sait Faik; BE 11: Mthi Bir Tren/eviriler Uyarlamalar, Ed. Muzaffer Uyguner, Bilgi Yaynlar, 1981
Sait Faik'in uyarlamalar iinde Mthi Bir Tren ilgiyi ekiyor.

***
Aaolu, Samet; Btn ykleri, Yap Kredi Yaynlar, 2003

Aaolu'nu ilk kez okudum. Peyami Safa geleneine balanabilecek yazar, ruhzmlemeleriyle isel anlaty ne karyor. Ak etkiler (Dostoyevski, vb) tayan Aaolu'nun yetkinlemenin eiinde kald sylenebilir. Gnmz gen yazarlarn kimi bakmlardan etkiledii sylenebilir. Topta, Kavuku, vb.

***
Beckett, Samuel; Proust, Metis Yaynlar, 2001
Beckett daha 24 yanda bir Proust yorumu yapm, ama daha ok bir anlak (zeka) gsterisine dnm almas, yazik ki... Proust hakknda syledikleri, genelde doru olmakla birlikte ok ve her ey deil. Metin Proust'tan ok Beckett'i zyor sanki. Ama Orhan Koak gibi sk (!) evirmenlerimiz yznden bu tr metinler iyice sabuklamaya dnyor bana kalrsa. Zaman, bellek ve alkanlk kavramlar aya zerine oturtuyor zmlemesini Beckett. Zaman yrtan igdsel ve rastgele bir gr, mahpusun o denli korktuu ve aclar ierisinde kvranmasna yolat Proust romanna giden yolu demitir. Yaptn tmnde bu tansklar 12 dolaynda saymaktadr Beckett, aya banlm kekten balayarak. Bilinli bir anmsamadan, hele Proustda bir bellekten szedilemez. Daha ok bir kendiliinden zdelemedir szkonusu olan ve biim zerinde vurgu yapan Proust'un derdi de bu zdelemeyi grnr, hatta dokunulur (duyumsanr) klmaktr. znellik ve grecelik, alg ve alglanan nesnenin szlabilirlik dzeyiyle dorudan ilikilidir. Bir tr izlenimcilik olarak yorumlanabilir bu. lgin olan, Beckett'in Proust'u Dostoyevski'ye balad kanal: karakterlerini aklamakszn sunmak. Bu bence de ilgin. Proust tersine aklyormu gibi grnse de (Beckett'e katlyorum) yapt gsterimsel deil deneyseldir. Onlar olduklar gibi, btn aklanamazlklar ile grnebilsinler diye aklar. Aklayarak buharlatrr. (75). Ayrca Proust iin dilin nitelii, herhangi bir ahlak/estetik dizgesinden nemlidir. Beckett'in bir baka iareti de, Proust'un fauna deil floraya yatknl karakterlerinin.(s.76) Proust iin daha doyurucu okumalar gerek.

***
Salgado, Sebastian; Ara Gler Koleksiyonu, Yap Kredi Yaynlar, 2004
Salgado'nun (1944, Brezilya) Ara Glere armaan ettigi 30 fotoraftan oluan katalog olaanst. Salgado tekilerin fotorafs, ama nce fotoraf.

***
Enis, Selahaddin; Bataklk iei, Ed.M.Kayahan zgl, Arma Yaynlar, 2000
Dehet bir romantizmden zorlama bir doalcla hzl gei... Canl anlatm. Refik Halit'e yakn. Orhan Kemal ona borlu olsa gerek... Belki onun eksii kavray gc.

***

Enis, Selahaddin; Zaniyeler, letiim yaynlar, 1989

Enis'i batakla ve onu simgeleyen eylere (kadn da m?) tiksintisi yazar yapm olmal? gal stanbul'unda 'sosyete'nin yaltaklanma ne sz, orospulua bunca yatknl Enis'i ileden karm. Biraz daha soukkanl olsaym Trk yazn byk bir yazar kazanacakm... yle grnyor.

***
zpalabyklar, Selahattin; Adan Zye lhan Berk, Yap Kredi yaynlar, 2003
air lhan Berk'e belgeli, bilgili bir bak.

***
Altun, Seluk; Yalnzlk Gittiin Yoldan Gelir, Yap Kredi yaynlar, 2001
Dene(mesel) roman demi Altun bu ilk (yanlmyorsam) anlatsna. 2001'in gzdeleri arasnda olan bu yapt nemini sylenceye ve yazn dnyasn anlatmasna, bunu da son derece kiiselletirmesine borlu olsa gerek. Yaznsal hi bir deeri olmamakla birlikte bu dnyann iinde yuvalanm insanlar (yazar-izer takm), dedikodusal ve zgvenli, kendini beenmi kentsoy edal (u dnemler, bu tip pompalanyor) Altun kitabn beeniyle okumu olmallar. yi okur kendini snamaya kalkyor okuduka ve belki de byle bir ilev kazanabilir bu yapt.

***
leri, Selim; Bu yaz Ayrln lk Yaz Olacak, Doan yaynlar, 2002
Selim leri'nin bu son roman onun hakkndaki tm nyarglarm ykt ve bu yaptn Trk Yaznnn zellikle de son dnemlerinin en nemli yaptlarndan biri olduu kansndaym. Yaptla ilgili sca scana ve uzun yazmak istedim. Ne yazk ki bunu yapamadm. Selim leri'ye ulamak, bu ac tankl iin ona teekkr etmek istedim. Umarm bir gn olur bu. Hem anlatm dili, anlatm teknii, hem de yan temalar bakmndan yaadmz gerekle yazarn kiisel duygularn harmanlayabilen bu zengin roman, tek tek her okurunu drst olmaya, ve daha drst olmaya, daha... olmaya zorluyor. Bu yapt okuduktan sonra hala daha kendimizi aldatabilir miyiz? Bir kez daha okumalym.

***
leri, Selim; Yarn Yapayalnz, Doan yaynlar, 2004
Bu Yaz Ayrln lk Yaz Olacak'dan sonraki roman leri'nin. Eletirisi nceki denli gl ve parlak olmasa da, kendi lkesinin, yaantlarnn zerine kurduu roman yine de etkileyici. yk kyda durmasna ramen neden yle? Acaba yk kyda mi? (marjinal mi?)

Bundan hi emin olmamalyz. Bu yk bence de burada ve sahih. te yandan eletire eletire eletirdiimiz ey de olabiliriz. leri snrda geziniyor sanki. Usta bir yazarn, bir ustaya yarar dili ve kurgusu, ruh haliyle tmleen biemi bile bu roman son yllarn en iyilerinden biri yapmaya yeter. Zevkli bir okur deneyimi yaatyor leri Yarn Yapayalnz'la, anlamasn bilene.

***
Kaygusuz, Sema; Doyma Noktas, Can yaynlar, 2002
Kaygusuz'un ykleri bana ok ey vermedi. Kendini daha gelitirmesi gerek. Kurgusunda bir zamanlama sorunu var sanki.

***
Uurcan, Sema, Haz.; Doumunun 100.Ylnda Ahmed Hamdi Tanpnar, Ed. Sema Uurcan, Kitabevi yaynlar, 2003
Tanpnar'a yine sadan bakan yazlar... Oysa san kullanabilecei ok az ey var Tanpnar'da. Proust'la Tanpnar'i karlatran ciddi bir ey okumadm diyebilirim tm Tanpnar okumam ierisinde.

***
In, Ekrem, Haz.; Troya, Ed. Sennur Sertrk, Yap Kredi yaynlar, 2002
Troya sergisine bal olan (ayn zamanda katalog) kitap, Troya hakknda deiik aratrmaclarn yaklamlarn, Troya konusundaki yeni anlaylar ve en son Troya katmanlaryla ilgili bilinenleri derli toplu sergilemesi asndan bence ok ho. Arkeoloji az okumama karn bu yapttan byk zevk aldm. Denizsel Troya Kltr (Troya I, II, III) : M 3000-2200: lk Tun a. Anadolu Troya Kltr (Troya IV, V) : M 2200-1700: Biten Erken, balayan Orta Tun a. Yksek Troya Kltr (Troya VI, VIIa) : M 1700-1200: Orta Tun andan Ge Tun a sonu. Erken Demir a (Troya VIIb 1-3) : M 1200-950 Yunan Roma Bizans Dneminde Ilion : M 10.yy-MS.5 yy.

***
Aar, Sergun; Akn Samatyas Selanikte Kald, Can yaynlar, 2001
Roman (anlatm) teknii sorunlarna taklp kalm bir ilk deneme Aar'nki. Pek baarl bulamadm. Koutlu kurgu, ben anlatmnn yalnkatlyla yakalanmak istenen zgnlk sradan' ok fazla ne karm... Kiisel bir deney bakalar iin ne zaman anlaml olur? Aznlklar sorunu biraz egreti duruyor. Ama cinsellik esirgenmemis beklendii zere...

***
Walia, Shelley; Edward Said ve Tarih Yazm, Everest yaynlar, 2004
Said hakkinda iyi bir makale. Tarih, dou, ideoloji, hegemonya kavramlar Said balamnda irdeleniyor.

***
Edgell, Stephen; Snf, Dost yaynlar, 1998
Ne yazk ki, yzeysel olarak okunan yapt, geleneksel marksist snf zmlemesine, yeni ve gncel katk nitelii tayor.

***
Sim, Stuart; Derrida ve Tarihin Sonu, Everest Yaynlar, 2000
Yazar yle diyor:"Burada varmaya altmz nokta, Derrida'nn soncu tartmaya salad katknn kltrel adan ok nemli olduu, kamuoyunun yaygn gr ve izlenimlerini deitirerek yapskmn esoterik bir entellektel faaliyet alan olmaktan karabileceidir."(10)

***
Samanc, Suzan; Korkunun Irmanda, Metis Yaynlar, 2004
Kukusuz Trkiyede Krt hareketin de anlatlar var. Okumak da gerek. Sorun u ki, anlatnn siyasal bir davaya servis vermesi en bata gvenirliini ykar. Diyarbakr'da yaayan Samanc (belirtilmi) Batnn da tand bir yazarmz olarak yle sanyorum ilevini yerine getiriyor, grevini yapyor. Okurun ne yerine konulduu yazan da aan bir tartmay balatr sonunda.

***
Acar, Sheyla; Dostluk Hzn Paylamaktr, Can Yaynlar, 2004
Gerekte belli bir dzeyi tutturmasna karn bende ok iz brakmad bu ykler. zlemeli.

***
Ycel, Tahsin; Yalan, Can Yaynlar, 2002
Yalnzca roman deil, yalnzca yaam da deil, roman ve yaam bilen (bilinle) birinin Trk yaznna bence r aacak bir armaan Yalan.

Romana ilikin tm elerden kurulup da hibirine indirgenemez yetkinlikte bir btnsel tasarm olarak Ycel'in Yalan, ideolojiyi eletirerek ideolojik bir tavr da netletirmi oluyor. Gizemli nesne ve kurgular kendilerinden kurtuluyor, merak derinleirken yokoluyor, toplum aynada kendi yzne bakmaya zorlanrken yazarn acmasz doruluu, erdeme arsn roman krarak deil, ycelterek, yle deilmiesine gerekletiriyor. inde yaadmz toplum kendimiz olmamza izin vermiyor. Yalan dsal bir nesneye, varla brnyor. Yerdeitirmeler, sahte kurgular, eretilemeler, sahte sanat, yk, zanlatlar... Ortaya kan tip hem gerek; yalan olarak ve boylu boyunca gerek, hem de kurgulanm, yaratlm biri... Biz kurtarlmak isteriz. Biz bilisizden ermi yaparz. Bizim varlk nedenimiz tekidir. tekinin kanyla besleniriz. Byle bir toplum, yozluu hep yeniden retir. Vb. Roman, iyi romanlarda olduu gibi ok katmanl. Okura ok i dyor. Dilin dzeyi yksek tutulmasna karn, halk dili duygusunu okura veren ne, bunu dnmeli. Trk yaznnn grkemli yaplarndan biri bu roman. Trk roman bu noktaya eriebildii iin sevinliyim.

***
Ycel, Tahsin; Kumru ile Kumru, Can Yaynlar, 2005
Tahsin Ycel'in bu son roman da arpc ve sanat dnyamz asndan derslerle dolu. Romann iine gmld bataklktan k yolunu gsteriyor Ycel. Bu yeni bir ey deil, ama unutulan bir sey. Bir roman ats altna, evet, kente g konabilir, yabanclama, eyleme, fetiizm, yeralt dnyas, tketme ve mant, doann yitirilmesi, vb. konabilir. Bir roman, iinde yaanlan toplumu yanstabilir, eletirebilir, stelik kimseye (kurguya, kiilerine, yapsna) zarar vermeden. Bir kk bayapt denebilir bu roman iin. Sanrm lkemizde ortalama okur alg dzeyinin zerinde kalyor Ycel.

***
Halman, Talat Sait; Adan Zye Yunus Emre, Yap Kredi yaynlar, 2003
Halman'n bu almas, Yunusun aruz vezni kullanmyla ilgili yargs dnda iyi saylabilir.

***
Spargo, Tamsin; Foucault ve Kaklk Kuram, Everest yaynlar, 2000
"Elinizdeki deneme kaklk kuram, kak dnce ve Foucault hakkndadr." (8)

***

Timur, Taner; Trkler ve Ermeniler, mge Yaynlar, 2000

Timur'un gncel konuda almas serinkanl ve ussal bir yaklam temsil ediyor. Tarihsel gerei kmsemeden ama ayn zamanda bytmeden, gncel taraflara karlarn anmsatyor ve uyaryor Timur.

***
Modleski, Tania, Haz.; Elence ncelemeleri, Metis Yaynlar, 1998
Modleski'nin deiik yazarlardan derlemesi, kitle kltrnn daha ok feminist bak asndan eletirisini; televizyondan, modaya, reklamdan, sinemaya deiik alanlara dnk olarak, ieriyor.

***
Ali, Tark; Ayna Korkusu, Everest Yaynlar, 2000
68 liderlerinden ngiliz yazar Tark Ali'nin romanlarndan biri Ayna Korkusu. Batan son derece ilgi ekisi bir saptamayla gelien roman (baba oul iki kuan sol gelenekle yzlemeleri) ilerledike sola vurup durmaya, sol adna ilenen sularn muhasebesine balyor. Yaznsal adan aman aman olmayan roman da kimileri iin ilgin klan bu yar gizli pimanlk duygu ve ykleri olsa gerek.

***
Tunaya, Tark Zafer; Siyasal Messeseler ve Anayasa Hukuku, Ed. Nurer Uurlu, Cumhuriyet Yaynlar, 2000
Tunaya, ak ve duru bir dille anayasa hukuku'nun tanmn yapyor ve dier toplumbilim alanlarna gre durumunu ve neden geri kaldn aklyor. Birinci blmde, amzn atmalarn irdeleyen yazar, sosyal yaplarda (azgelimilikokgelimilik), ekonomik yaplarda (kapitalizm-kollektivizm), sosyal eilimlerde (sa-sol) atmalarn zmlemesini yapyor. kinci blm'n ad Anayasa Hukuku: Kapsam ve Yntemi. Fransz Devrimi geleneine bal anayasa kavram tepeden inmeci, ussal ve mantksal bir yap gsterirken, ngiliz geleneine bal anayasa kavram daha pratiktir. Tunaya'ya gre, gnmzn Anayasa Hukuku, siyasal ve sosyal gerei, tm olarak ve her ynyle incelemek zorundadr. Siyasal hayatn gereklerini hukuki olarak evreleyen ve bunlar dzenlemekle grevli hukuk koludur. (s.50) Yazara gre, siyaset zaman ve uzamda zdelik gsterir. Siyasal sorun hep ayn ve sonsuz...(s.53). Siyaset ise iki olay kategorisini kapsar: insanlar ynetme sanat ve siyasallama. 'Sosyal olaya siyasal kimliini iinde bulunduu toplum koullar verir. Bu bir yorumdur. Yoksa, sosyal btnlk dnda, kendiliinden siyasal olan olaydan szetmek zordur.' (s.64). Pozitivizmin Anayasa Hukukunun gelimesi zerindeki olumsuz etkisi zerinde vurgu yapan Tunaya, Anayasa Hukukunun siyasal geree yeterli bir biimde ulaabilmesi iin pozitivizmi ap Hukuk ve Siyaset Bilimi yntemlerini birlikte kullanmas gerektiini sylyor. 'Artk

hukuk tm sosyal bilim konularyla i ie, toplum gereklerini aratrma yolunda gelitirilmelidir.' (s.74). nc blm, Siyasal Yaplar ve Kurumlar. Tunaya, yap, kurum, sistem, rejim kavramlarn irdeliyor, farklarn ve ilikilerini belirliyor. En kapsamls olan sistem, rejimi ierir. Ayn sistem iinde farkl rejimler olabilir (kollektivist sistem iinde farkl sosyalizmler). Rejim somutlatrlm sistem saylabilir. Kurumlar birer yapdr, ama her yap kurum deildir. Kurum biim, yap dokuyu ifade eder. Bahe yapdr, parmaklk ona kurumsallk verir. Yap evrime bal deiir, kurum ise kalp olarak, kkten... Sonu olarak Tunaya unu diyor: "Siyasal kurumlarla sosyal gelimeler arasnda bilinli bir balant kurulabildii zaman, hukuk toplum iinde olumlu bir rol oynayabilir."

***
Altu, Taylan; Dile Gelen Felsefe, Yap Kredi Yaynlar, 2001
Altu, srayla Lock, von Humboldt, Heidegger, Wittgenstein, de Saussure ve Derrida blmleriyle dil dncesindeki deiik kurgular zgn biemiyle (bu biem ii kolaylatrmyor) irdeliyor. Daha ok tantyor. Eletirmiyor. Srece de iaret etmiyor. Nermi Uygur'unki gibi yetkin bir Trke, felsefe dili bir Trkeyi ummamz olanakl klyor. zellikle Wittgenstein ikinci dnem, de Saussure ve Derrida yaklamlarnn Trkenin zlemesi uygulamasnda yeterli kuramsal destei saladklar ak. Yaptn tek eksii bir deerlendirme, sonu blmnden yoksun olmas.

***
Karata, Temel; Yolars, Varlk Yaynlar, 2004
Sanrm bir ilk kitap. Karata 1977 Elaz doumlu. Trkiyede son yllarn marjinal corafya ve insanlarna uzanan birinci yar ykleri argomsu diliyle dikkati ekerken, ikinci blm ykleri daha geleneksel. Dili rahat kullanm ve doal konumalar belli bir ekicilik katyor yklere.

***
Eagleton, Terry; Postmodernizmin Yanlsamalar, Ayrnt Yaynlar, 1999
Eagleton olduka titiz bir eletiri yapyor ve postmodernizmin bence de nemli tutarszlk ve elikilerini gsteriyor. Genel olarak yaklamnda postmodernizmin katklarn da sahiplenme var, ama eleinden geriye ne kaldn anlamadm. nk sol gelenein eksii postmodernizmin fazlas (ya da katks) olamaz ki...

***
Zeldin, Theodore; nsanln Mahrem Tarihi, Ayrnt Yaynlar, 1998
Zeldin'in bu olduka nemli yapt bir rpda zetlenecek gibi deil. izdiim yerleri alntlayacak denli zamanm da yok. unu syleyebilirim: Zeldin'e gre insann (ya da

insanln) bu gne dein gsterdiinden deiik (farkl) bir tepkisi olabilirdi ve olabilir. Yaptn yazlma nedeni de, kurgusuyla da desteklendii zere (kii ve olay anlatlar zerine bindirilmi yorum) bu deiik yola ilikin ngr ve sezgilerin oluturulmas... Nitekim yle diyor:" Tarihin deli gmlei gibi elinizi kolunuzu balad yerde zgrlk yoktur. Bu kitab yazmaktaki amacm, insanlk deneyimini yn duygusu edinmekte bavurulabilecek bir kaynak olarak sunmakt, herhangi bir zorunluluk veya kanlmazlk ima etmeyen, nk ayn zamanda nnzde snrsz seenekler aan bir kaynak."(453) Eski szck kullanma dknlne karn (bu yaynevinin tutumu) eviriyi kutlamak gerek (Elif zsayar). "Kendine benzemeyen birine elini uzatmak, ona kulak vermek, dnyann efkat ve insanlk stokuna kck de olsa katkda bulunmak, bir para cesareti olan herkesin gc dahlindedir. Ama bunu yaparken, nceki abalarn neden baarsz olduunu bir insann nasl davranacan nceden kestirmenin asla mmkn olmadn unutmak, zensizliktir. Yeyzne konup genlerin oluturduu sonu gelmez geit alayyla ve byk oranda karlm frsatlardan ibaret olan karlamalaryla tarih, bugne dek ziyan edilmi olaslklarn kaydn ieren bir vakayiname oluturur. Ama iki insan arasnda gerekletirilecek bir sonraki karlamann sonucu baka trl olabilir. Karlamalarn akibeti kaygnn k noktasdr, ama umut da ayn noktadan harekete geer, ve umut, insanln k noktasdr." (459)

***
Fontane, Theodor; Effi Briest 1,2,3 Cumhuriyet Yaynlar, 2001
Fontane 1819-1898 arasnda yaam bir Alman yazar. Effie Briest'i 75 yanda yazm (bayapt saylyor). Nijad Akipek Trkeye gerek anlamda kazandrm yapt ve kutlamak gerek. Effie Briest son zamanlarda okuduum en iyi romanlardan. nsan davranlar zerine geni bir alm sunuyor ve okboyutlu bir deerler dizgesi neriyor. Bu, incelikli bieminden ve kurgusunda etkilere zenle yer vermeyiinden de belli yeterince. Effie'nin annesi, babas, Effie, ei olacak Baron Instetten, Binba Crampas, Roswitha,vb. kahramanlar erevesinde bir l ilikiyi olaanst bir ekicilikle anlatmay becermi Fontane. Madame Bovary ile karlatrlmas pek ok adan ilgin olabilir. Roman iin klasik trajedinin gndelik yaam ierisinde izinin srlmesi diyebiliriz kanmca. nsanlar aan ve ezen bir g var, onur, ballk, pimanlklar, vb. Fontane, Instetten'i bir yerde (Macbeth'in karsnn durduu yerin nnde) durduruyor.

***
Koninck, Thomas de; Yeni Cehalet ve Kltr Problemi, Epos Yaynlar, 2003
Gnmzde kmsenen ve dlanan kltre bir sahip kma denemesi Koninck'in almas. Ya kltr, ya iddet! Bu ikilem geleceimizi belirleyecek.

***
Hauser, Thomas; Mark Twain Hatrlyor, Sel Yaynlar, 2001

Bu yaln ve yalnl lsnde, belki yaznsal anlamda ok nemli deil ama, etkili yapt, aradan ok sular aktktan sonra ABD'de rklk ve insan sorunsalna serinkanl ve o lde arpc bir bak. Gzel bir Tkeyle evrilmi dll gnmz ABD yazar Hauser'in yaptnn benim iin nemi ise, Twain'in (bu byk ABD yazar) bak as iine yerleerek, onun gibi bakmamz salamas deil, sanki Twain'i kendi iinden tanr gibi olmamz bir lde salam olmas. Onun, ok eyi (her eyi) gren gzlerinin ardndaki umutla umutsuzluun sarmalndaki derin bilgelik, bu romanla yze kyor.

***
Dery, Tibor; Elentili Bir Gmme Treni, Bilgi yaynlar, 1967
Tibor Dery bir Macar yazar. Anlatsn samaya yaklatrm bir modern yazar. Duyguyu boaltan, anlamsz klan bir yntemi var. Pek sevdiimi syleyemem. Kitapta, Elentili Bir Gmme Treni yansra, ondan daha nemli olan Portekizli Kral Kz ve Sevi adl yk yeralyor. Sevi yks armlar benim amdan gl bir yk. Olduka da iyi. Adalet Cimcoz evirisi iyi. nsan ilikilerindeki yapmacklk, ikiyzllk ok da inandrc olamadan veriliyor.

***
Dery, Tibor; Dev, Varlk Yaynlar, 1967
lk Tamer'in duru (zgn dilden deil) evirisi dkrklna uramam engellemiyor. Savan kt olduunu anlatan Dery'yi anlyorum ama duygusallk amurundan kurtulmak iin bence gereinden ok dn vermi. Bir de minik yk Ak (Sevi) ekli yapta. Yine de okuduuma piman deilim.

***
Uyar, Tomris/Ersen, Ali Arif; Gzel Yaz Defteri, Yap Kredi yaynlar, 2002
Tomris Uyar'dan bir uzun yk. Ali Kemal Ersen'in resimleriyle bezeli bir ortak yapm. Tomris Uyar byk bir yazar kukusuz. Gerekte Dnya apnda. Ama Trke sevgisi onu yerele bal tutuyor. Bizim iin de yazmas ok gzel. Bu yk bir roman da olabilirdi belki.

***
Matarac, Turul; Aalar, TEMA Vakf Yaynlar, 2004
nc bask olmasna karn, ho olmakla birlikte ok da eksii olan bir kitap... Hem malzeme kullanm, hem de tantm bilgileri asndan doyuruculuktan uzak.

***
Kiremiti, Tuna; Bu te Bir Yalnzlk Var, Doan Yaynlar, 2003
Kiremiti'nin stanbul ve pop mzik evresini konu alan, iki iftin ac evlilik deneyimlerini ileyen, anlatm yaln, kurgusu geleneksel, 60'larn asi ABD yazarlarn anmsatan roman okunabilir olmakla birlikte iki boyutlu bir anlat. Egemen tek bir sylem, canl olan ne varsa hereyi bir dzlemde eziyor.

***
Alptekin, Turan; Ahmet Hamdi Tanpnar. Bir Kltr Bir nsan, letiim Yaynlar, 2001
Tanpnar ve almalar hakknda derli toplu bir kaynak. Tanpnar'n rencisiydi Alptekin.

***
zakman, Turgut; Romantika, Bilgi yaynlar, 2000
Rahat, deneyimli bir anlatm. lgin bir konu ve ho bir roman. O kadar. Elenceli... Adyla uyumlu.

***
zakman, Turgut; 19 Mays 1919: Atatrk Yeniden Samsunda 1, Bilgi yaynlar, 2003
Atatrk dayanamyor ve arkadalaryla 80 yl sonra Samsun'a kyor. Dsel bir kurgu gibi balayan roman (1.cilt) Atatrk'n yurttalarna dokuz nemli konuda TV'den sesleniiyle sryor. zakman'n amac da anlalyor. Bu deerli yapt Atatrk' ve dncesini gnmz gen kuaklarna anlatmay amalyor. Gerekten ok deerli, anlaml bir alma ve genlerin okumas gerek.

***
zakman, Turgut; 19 Mays 1919: Atatrk Yeniden Samsunda 2, Bilgi yaynlar, 2003
lk cildin buluu prltsn ne yazk ki srdremeyen, yaznsal bir deeri olmayan, gncel tarihimizi Atatrk bakla yarglayan bir alma.

***
Balibar, Etienne/Borne, Dominique/Copeau, Etienne; Dersimiz Yurttalk, Ed. Turhan Ilgaz, Kesit Yaynlar, 1998

Yazlar derlemesi olan yaptta zellikle Dominique Borne'un 'Fransz Eitim Sisteminde Tarih, Corafya ve Yurttalk Bilgisi Tasarm ve Bu Tasarmn Yurttan Oluumuna Katks' balkl yazs biz TC yurttalar asndan paha biilmez deerde.

***
Er, Tlin; Bir Cemil Kavuku Portresi, Everest Yaynlar, 2004
Cemil Kavuku ile yaplm syleiler Kavuku'yu tanmak iin (ki tannmal) iyi. Kavuku kiiliine ve kaynaklarna ilikin yeterli ipucunu veriyor.

***
Tyszolu, Fatma/ Bekta, Tolga; Ferahfeza Mucizesi: Huzur, Kitap-lk 63, 2003
Tanpnar'n Huzur adl romannn mzikal yapsn irdeleyen, zellikle smail Dede Efendi'nin ayinleriyle eletiren bir alma.

***
Todorov, Tzvetan; Poetikaya Giri, Metis Yaynlar, 2001
Yaznn bilimsel deer ve ltlerini oluturmak iin giriilmi geici bir izlence tasla denebilir kitap iin. Todorov nclerden biri kukusuz... Geleneksel anlaylara eki dzen verilmesi, bir tr ayklama abas.

***
Uman, Abdullah/nci, Handan; Bir Gl Bu Karanlklarda, Kitabevi Yaynlar, 2002
Ahmet Hamdi Tanpnar'in 100.doum yl nedeniyle hakknda yazlm nemli yazlar balangcindan (1930'lar) gnmze dein derleyen nemli bir kaynak alma. Tanpnar, yaptnn yanksz kaldndan yaknyordu. (1962'de ld).

***
Yazan, mit Meri; Babam Cemil Meri, letiim Yaynlar, 1998
Kz, babas dnr Cemil Meri'i anlatyor. Cemil Meri iin iyi bir balang olduu tartlr. Ben Cemil Meri'e bir yaknlk duymu deilim bu kitab okuduum iin.

***
Trkali, Vedat; Kayp Romanlar, Everest Yaynlar, 2004

Vedat Trkali ileri yanda pek ok yal erkein bana gelebilecei zre, cinsellii saplantl bir dzeyde alglayarak uluorta (ve gln) bir biimde anlatsnn eksenine oturtuyor. Viagra yardmyla yryen roman, abuk bir entrika ve dizi mantyla da ok sat garantisini yakalyor (mu acaba?) Bana kalrsa son zamanlarn en kt anlatlarndan biri. Gven'in olduka altnda seyrediyor Trkali. Ya zavall krtlk desteine ne demeli. Yaar Kemal'de bu daha byk bir yanl... Buna bakarak bunlarn solculuunun da fotografisi ortaya kyor. zerinde durmaya demez.

***
Trkali, Vedat; Gven 1,2 Genda Yaynlar, 1999
Trkali'nin yaklak 1250 sayfa ve iki ciltlik roman, TKP'nin 2. Dnya Sava yllarnda Trkiye servenini, toplumun deiik snflarndan temsilci-kahramanlar araclyla anlatyor. Trkali'nin ilk okuduum yapt bu ve piyasaya olduka savl srld. Trk roman geleneine bir katks olduunu sanmyorum. Batda oktan zlm bilin ak ve anlatc-anlatm sorununun Trkali'de olduka rahat ve kolay bir uygulamayla biimlenii ne lde baar saylmal, bilmem. Gncel krt sorununa dokundurmalar, tek parti ve CHP eletisinin Cumhuriyetin kurulu mantna yer yer ynelii, TKP yaklamn veri al, bir yerde deinildii gibi, devrimcilikle ajanl ayran izgide yol at yeni belirsizlikler, cinselliin genelde roman srkleyen nemli bir kurgu arac olarak alglan ve alglatl, vb. konular rahatsz edici. te yandan bilgilendirici yan yok deil. Ama beni asl rahatsz eden, olay rgsnde ve kurguda, gnmzde moda ve Amerikan kkenli etkileme yntemlerinin (efekt) gizli-ak kullanm. Roman zerinde ciddi bir deerlendirme grmedim. Eski tfeklerin (TKP'li), tarihilerin ve yazarn katld bir toplant dnda. R.N.leri, cinsellik ok abartlm, diyor.

***
olak, Veysel; 2002 iir Yll, Genda Yaynlar, 2003
E Edebiyat dergisinin eki olarak verilen gldeste belli bir dzeyi tutturuyor. Genlerden geriye doru yntemiyle dzenlenmi. Onur Caymaz, Nilay zer, Zafer Ekin Karabay (ld), zlem Tezcan Dertsiz, Altay mer Erdoan, Gkenur ., Birhan Keskin, Betl Tarman, Hseyin Alemdar, Zeynep Uzunbay, Mustafa Kz, Yunus Koray, Ouzhan Akay, Mehmet Kazm, Arif Madanolu, M. Mazhar Alphan, Ahmet Uysal, lk Tamer, Ahmet Necdet, Sait Maden, Mehmet Baaran, lhan berk, Melih Cevdet Anday (ld); zellikle dikkatimi eken ozanlar oldu.

***
olak, Veysel; 2003 iir Yll, Agora Yaynlar, 2004
olak'In sekisi ok nemli olmamakla birlikte, giri yazIsI ilgin, gnmz Trk iiri denen eyi sorgular nitelikte. Ama daha gelitirilmeli.

***
Hehn, Victor; zm ve ncir, Dost Yaynlar, 2003
Ekin (kltr) tarihisi Hehn, Bat odakl bak asna sert bir darbe indiriyor bence. evre, bitki rts her zaman byle deildi ve tarm insan kltrdr. Yaplmtr. Zeytin, zm ve incir doudan batya Girit ve Yunanistan zerinden talya ve Avrupa'ya gemitir. Hehn'in almasnn bir blm (yaynlanan bu kitap).

***
Hugo, Victor; Seme iirler, Ed. Veysel Atayman, Bordo Siyah Yaynlar, 2002
Yine Tozan Alkan. Drt drtlk bir yapt ve olaanst bir eviri... Hugo'yu iiriyle tanmak (evet, eviriden tanmak) mutluluk verici.

***
Previn, Victor; Mavi Fener, Trkiye Bankas, 2002
Batan dleme kaan kurgusunu yadrgadmsada Pelevin'in yaklamn anladktan sonra yklerinden byk haz aldm. Hele Nika, okurunu artmaya baylan Previn iin, hedefini 12'den vuran bir yk.

***
Nabokov, Vladimir; Edebiyat Dersleri, Ada Yaynlar, 1988
Nabokov'un Amerika niversitelerinde verdii edebiyat derslerinden ehov zerine olan : Kk Kpekli Kadn (yk), ukurda (yk), Mart (oyun). Bence ok ho olmakla birlikte nemli olmayan, kiisel deerlendirmeler... Sonularna kukusuz katlyorum.

***
Blake, William; Masumiyet ve Deneyim arklar, Ed. Veysel Atayman, Bordo Siyah Yaynlar, 2002
Bence Blake'in bylenme ve grm geirmiin aclaryla ilgili dndrc iirlerini zellikle eriilmez klan, hi tanmadm bir evirmenin, Tozan Alkan'n yetkin evirisi. Yalnzca kaynak dil, erek dil egemeni deil yalnzca, iir dili ve Blake egemeni de. Olaanst.

***

Randall, William L.; Bizi Biz Yapan Hikayeler, Ayrnt Yaynlar, 1999
Randall'n yapt ok boyutlu bir alma. Temel tezi, insanlarn yaamlarnn da birer yk olduu, kurmaca olduu... kna ediyor. Bunu varolusal(ontolojik) bir temelde yaplandryor. Ruhbilimi zengin bir malzeme kayna, yaznbilimi ve yazn ise analojik bir bavuru dzeyi olarak kullanyor. Yaznsal kurgu ile yaamsal kurgu arasnda (ihtiyat da elden brakmadan) benzerliklere, hatta zdeliklere iaret ediyor. Okunmas gereken bir yapt. Postmodernizme yollad eletiriler ilgin. evirinin diline gelince, tutarsz. Arapay,vb. Trke ile halvet etmeyi zenginleme sananlar ve yutturmaya kalkanlar var. Ayrnt Yaynevi gibi. Bu yaynevinin okurlara yutturmaya kalkt daha nice herze var.

***
Saroyan, William; Tracynin Kaplan, Trkiye Bankas Yaynlar, 1999
Zeyyat Selimolu'nun elinde tm gcn yitiren bu uzun yk (yaynevi sorumlu aslnda) Saroyan'a zg, ho, zekice, arpc bir yk. imizdeki kaplan yitirmeyegrelim, neye dneceimiz ortada. Thomas Tracy'nin, Laura Luthy'nin ve sevgi demek olan kaplann hikayesidir bu. (87).

***
Woods, Alan/Grant, Ted; Akln syan: Marksist Felsefe ve Modern Bilim, Tarih Bilinci Yaynlar, 2001
Yapt iki ciddi ve Trokist ngiliz bilim adamnn, bilimin 20.yzyl servenine ve zellikle sac yorumlarna, evrimden genetie, matematikten fraktal geometriye, tm temel konularda ynelttikleri marksist (diyalektik) bir eletiri (polemik) olarak yorumlanabilir. ok gl, parlak ve ikna edici bir sylemi olan yazarlar, esiz sayfalar (anlatm gc asndan) ortaya koymular. Bir bilim yapt deil, belki ondan daha nemli olarak (yntemi tartmalar nedeniyle) bir eletiri yapt. Zevkli bir okumayd. 1.Ksm, Akl ve Akld'da felsefe, bilim, din, diyalektik materyalizm, mantk ve diyalektik, irdelenmektedir. 2.Ksm, Zaman, Uzay ve Hareketde, Fizikte kesinsizlik, Grelilik Kuram, Termodinamik, Byk Patlama kuramlarna eletirel yaklamlar szkonusu. 3.Ksm, Yaam, Akl ve Maddede daha ok, yaamn ortaya k, insann ortaya k ve evrimi, akln douu, marksizmin evrim kuramyla ilikileri, genetik kuramlar ince bir szgeten geiriliyor. 4.Ksm, Kaostan kan Dzende Marksizmin yaknlat modern bilimsel kuramlara gnderme yaplarak Kaos kuram zerinde duruluyor. Bilimsel Yntem, Yabanclama ve nsanln Gelecei yorumlanyor. Matematik klt "hereyin saylardan ibaret olduu"nu dnen Pithagoras'tan beri hi bir zaman bugnk kadar byk olmamtr. Ve tpk Pithagoras'da olduu gibi, bugn de benzer mistik imalar szkonusudur. Matematik saylar dnde her trl nitel saptamay bir tarafa brakr. Gerek ierii gzard eder ve kendi kurallarnn eylere dsal olarak uygular. Bu soyutlamalarn hibiri gerek bir varolua sahip deildir. (147)

Madde hem atomalt lekte, hem de uzayda snrszdr.(200) Beyinle evre arasndaki bu diyalektik etkileim olmasayd, bireyin geliimi basite genetik kodun emrinde olurdu. Bireylerin davranlar nceden kodlanm ve en bandan itibaren ngrlebilir olurdu. Ne var ki evre, geliimde belirleyici bir rol oynamaktadr. Deitirilmi bir koullar dizisi bireyde ok belirgin bir deiime yol aabilir. (307) Marksistlerin suu, kapitalist toplumun toplumsal gelimenin gerekleriyle atma iine girmi olduuna; insan ilerlemesinin nnde katlanlmaz bir engel haline geldiine; elikiler iinde bulunduuna; ekonomik, politik, kltrel ve ahlaki olarak iflas ettiine; bu hasta sistemin srmesinin gezegenin geleceini ciddi tehlikelere attna iaret etmeleridir. Toplumsal servete sahip olanlar ve hkmedenler asndan bu fikirler "kt"dr. Bu kmazdan bir k yolu bulmak iin gerekli olan ey asndansa bunlar doru, zorunlu ve iyidirler. (426)

***
Karaosmanolu, Yakup Kadri; BE 17: Hikayeler, Ed.Atilla zkrml, letiim Yaynlar, 1985
Maupassant etkileri tayan ykler yansra, smarlama izlenimi veren ykler de szkonusu. Toplumsal sorunlara duyarlk, kendi kabuundan kma ve sorumluluk duygular belirginleiyor. Kurtuluun esintileri ve etkileri... Mayalanma sryor.

***
Karaosmanolu, Yakup Kadri; BE 4: Kiralk Konak, Ed.Atilla zkrml, letiim Yaynlar, 1981
Yakup Kadri'nin 1922'de yaymlanmasna karn 1916-17'lerde yazd bir ilk ve artc roman. Trk romannn bence nemli yaptlarndan, hala dil ve anlatmla ilgili sorunlar olan (ama Halide Edip denli sorumsuzca deil) Yakup Kadri'nin bu denli genken toplumsal-tarihsel dnm yakalama ve tiplemede bu baars, kavray gc ve bilincine bal olmal. O keni ve ryeni, rmenin yaratt insan grnmlerini tpk ehov gibi sezgisi ve birikimiyle kavrad. Batya ak oluu bunu kolaylatrd. Bir bakma Musil'in Avusturya mparatorluunu kavray gibi. Baz blmler kolay unutulamaz; fotoraf ve sonbaharla ilgili sayfalar rnein. Ama ok zayf kalan, inandrcln yitiren blmler ve kiiler de var. Yazarn duygular zaman zaman devreye giriyor ve roman yara alyor. Ayrca bir omurga sorunundan da szedilebilir. Sanki roman bir noktadan sonra yazarndan bamszlam ve dorultu deitirmi gibi... unu da sylemek gerekir ki, Yakup Kadri aslnda bu romanyla bir gelenei de (gemiin zppe tipi, bugn yine bat hayran zppe, ama yava yava ykn de tutuyor tccarlaarak) srdrm oluyor.

***
Karaosmanolu, Yakup Kadri; BE 2: Nur Baba, Ed.Atilla zkrml, letiim Yaynlar, 1981
Nur Baba da Kiralk Konak'la hemen hemen ayn yllarda yazlm, ama 22'de baslyor. Yakup Kadri'nin aray dnemlerinde mistik bir deneyimi (Bektai Tekkesine katlma) olmu, bu roman ite bu deneyime yasl. Onun salksz bir genlik dnemi olmu bence. Tad deerler stanbul evresinde pek prim yapmam ve bu araylar ortaya km.

Halide Edip'in tm vgsne ramen, bana kalrsa olduka kt bir roman Nur Baba. Madam Bovary'nin Osmanl eitlemesi (versiyon) da denebilir. Yazarn amac eletiri olmu, kurgu, anlatm teknii, tipleme, olay rgs, yap salaml vb. gme gitmi. Romanda nedensellik yasas ilemiyor, ayrca iletmemek iin bilinli bir aba sz konusu deil. lgisiz uzun blmler (Ziba Hanmn babas,vb.) roman iyice btnsellikten koparm. Bence Yakup Kadrilerin handikap romanlarn gazete ve dergilerde yaynlyor olmalaryd. Trk yaznnda en byk tartmalardan biri bu roman evresinde olmu, yaznsal nitelikten ok Bektai tekkeleriyle ilgili sylenenler grlt koparm.

***
Karaosmanolu, Yakup Kadri; Hkm Gecesi, Ed.Atilla zkrml, letiim Yaynlar, 1999
Yakup Kadri 20. yzyl tankln bir dizi romanla anlatmay deniyor ve belki de yaptnn deeri buradan geliyor; canl tanklndan... zellikle kendisini temsil eden tiplerin romanlar boyunca sreklilii, 'somnambl' vb. szcklere inat tutku, yabanc, en ok da Franszca szck, kavram kullanma skl, bat Yunan ve dinsel mitolojilere gerekli gereksiz gndermelerden vazgeemeyi, ama daha nemlisi yaad aa sorunsal ve atkl bak asndan. Anadolu'yu Trk yaznna; Makal, Baykurt'larn izgisinde deierek srecek bir gelenek oluturacak biimde sokanlardan biri Yakup Kadri (dieri ise Refik Halit. Tepeyran', Nabizade Nazm' saymazsak.) Halide Edip kendisini tm romanlarna koymu ama kendisiyle baedememitir. Buna karlk Yakup Kadri de romanlarnn iinden geer, hatta bakar, ama kendini roman dokusunu zedelemeyecek boyutlarda bastrabilmi, bir yar tip'e dntrebilmitir. Hkm Gecesi, ikinci merutiyet sonras ttihat Terakki dnemine gerek ve kurmaca kiiler araclyla tanklk ediyor ve yazarn iyi romanlarndan. Yap sorunlarnn stesinden belki Panorama'da, Hep O ark'da gelebilecek olan Yakup Kadri, henz emekliyor bu romanda (ama daha sonra roman asndan daha ktsn de yazd.) Bu romanda, 1927'den (gelecekten) bakarak kahramanlarn gelecee ilikin nsezilerle yklemesi yanl olabilir, saltk yazn balam asndan (sorunsal balamnda deil). Ya Ahmet Kerim'in i burkucu sevi yks...

***
Karaosmanolu, Yakup Kadri; Sodom ve Gomore, Ed.Atilla zkrml, Bilgi Yaynlar, 1966
Avrupa'da saaltmdan (tedavi) dnen Yakup Kadri, igal altndaki stanbul'a tanklk ediyor. Tevrat'n nl yksne gnderme yapyor. stanbul insan Sodom ve Gomore halk gibi, lk ve inanlarn yitirmi, hereyi unutacak kerte zevk bataklna dalm, uyumu ve gnah ierisinde, ibirlii ve ihaneti semitir. Ve buna bir gen k yolu aramaktadr; bir yandan srklenir, dier yandan diklenirken...Necdet. Yakup Kadri'nin, okunmas gereken iyi romanlarndan.

***
Karaosmanolu, Yakup Kadri; Yaban, Ed.Atilla zkrml, Birikim Yaynlar, 1981

Ulusal savatan yengiyle km gen cumhuriyetin kurucu dinamikleri arasnda kyly gremiyor 1932'de Yakup Kadri ve fkeli... Her ne kadar kylnn ulusal savata ibirlikiliinden ulusal glerin temsilcilerine tepkisine, kesntisiz ve yzyllarca sren ve braklsa (tepeden inme devrimcilie onay) daha da srecek olan sonsuz uykusunda direnmesine kadar pek ok toplumsal davrann arkasnda yatan anlalabilir tarihsel toplumsal nedenlere karn. Bu durum onu ilgin bir yerdeitirmeye zorluyor, savlarn pekitirmede hakl grlemeyecek baz vurgulamalara. Canl ve etkili betimleme gc devreye girerek, kyly yoksul ve meymenetsiz doann, yoksul ve meymenetsiz 'doal' uzantsna dntryor. Sanki doa da tm belirileriyle Yakup Kadri'nin tezlerini dorulama ilevi yklenmitir, kurnaz genelletirmeler yoluyla isknts ve karamsarl pekitiriyor. 42. sayfada unu yazyor: Talim,terbiye iyi rnek, bunlarn hepsi geici eylerdir.Ve evre deitirmedike, insann deimesine imkan yoktur". Trkiye'nin yenileme ve Batclk konusunda baarszln da buna balyan yazar, tezli romanlarna da nemli bir giri yapm oluyor Yaban'la. Ayn zamanda da tm gemi metafizik yaklamlarn bir yana brakarak, kaba maddeci bir izgiye ulayor.(95). Burada ise, yalnz gerek; plak, irkin, kaba, yaln gerek!... (47) Yaban d dnyasndan kp yavan gerekle yzleen aydnn ikileminde atkl kurgusunu ve baarsn yakalyor. Umutsuzluk noktasnda, buluma olanakszdr ve hep yaban kalacaktr Ahmet Cemal. ABD'li bo konserve kutusu gibi. (s.97). te yandan yaban pek ok bakmdan ilk. eriat dncenin hammaddesini oluturacak kyl kitlesi gelecek Trk yaznnda yankmalarn bulacak, douraca tiksinti duygularyla. Yakup Kadri'ye gre kyl ulusal bir snf ve g deil. Ve yantn arad sorulardan biri de u: peki bunlar ulusal savan temel gc olmay nasl baardlar? Ve obana (Atatrk) sesleniyor yazar: Bu sry topladn zaman ben ve bu ky srnn iinde bulunacak m? (148) Koyunlar onlarn yerel gdleyicilerinin (ibirliki mftlerin, ky aalarnn, kasaba erafnn, asker kaaklarn koynunda saklayan zinac kadnlarn, sofularn, softalarn) (149) etkilerinden kurtulabilecek mi? Gece, sanki bir gnn ls gibi...rpererek, bam ieri ekiyorum. (166) Yakup Kadri kendi dramn sergiliyor: Sanki, kendi kendimi seyreden, kendi iin oynayan bir aktrdm. (178). Eer bilmiyorlarsa kabahat kimin? Kabahat,benimdir. Kabahat, ey bu satrlar heyecanla okuyacak arkada; senindir. (239). Pek inandrc olmasa da Yakup Kadri bu sorgulamay da yapyor. O en nemli yazarlarmzdan, Yaban da en nemli romanlarmzdan... Nedeni yaznsal deil ve ok yaln: iten duyarlk, heyecan... O kendini sorunun iinde grm ve katkda bulunmu, Ahmet Mithat'larn Tevfik Fikret'lerin geleneini srdrmtr.

***
Karaosmanolu, Yakup Kadri; Ankara, Ed.Atilla zkrml, letiim Yaynlar, 1983
Yakup Kadri'nin nemi yaznsall dndan gelen yine tezli bir anlats: Ankara. blml yaptta ilk blm direniin Ankara'sn tm gereklii ve umuduyla, gelecein serpilip gelitirecei deiik prototipleriyle yanstyor. kinci blm ulusal gcn savan bitiini izleyen yllarda nasl yozlamaya ve smrlmeye yatkn bir ortam oluturduunu, tetikte duran er glerin nasl deiik manevra ve taktiklerle iktidara oynadklarn ve ulusal kahramanlarn da nasl hzla dnebildiklerini anlatyor (Yakup Kadri'nin temel sorularndan biri). nc blm ise onuncu yl dn, olumsuzluklar am gen cumhuriyetin devrimci topyasn dile getiriyor. Yazarn yllar sonra yazd nsz hznl.

Glge tip Yakup Kadri'yi, Neet Sabit olarak izliyoruz yine. Romann kurgusunda ilgin olan, 'kadn'n eksen aln, evliliinin dnemi (blm) simgelemesi. Ne yazk ki zamanszlktan bu yaptlar zerinde uzun boylu duramyorum.

***
Karaosmanolu, Yakup Kadri; Bir Srgn, Ed.Atilla zkrml, letiim Yaynlar, 1983
Bir Srgn, zamandizinsel (kronolojik) olarak bir geri dn Yakup Kadri romannda. Hkm Gecesi'ni nceliyor. 1937'de yazlm... Yazar Cumhuriyet'e bakmay erteliyor ya da ertelemek zorunda kalyor. Doktor Hikmet, zmir'de srgndeyken biraz isknts, biraz da rastlantlarn etkisiyle Paris srgnlne geiyor bir 'jntrk' olarak...ve yaln, gln ve ac bir kiisel srgn yksnn kahraman oluyor. Doktor Hikmet'in cesedi, toprak paras bulunup verilemediinden Paris'in umumi kuburlarndan birine gmld. (307).

***
Karaosmanolu, Yakup Kadri; Panorama, Ed.Atilla zkrml, letiim Yaynlar, 1987
Panorama olgun Yakup Kadri'nin tm birikimini ortaya koyduu, cumhuriyet sorunsaln en geni evren (ufuk) ierisinde, toplumsal yaamdan zaman ve uzamsal dalm ierisinde kesitler alarak (rnei daha nce grlmemi ve sonra da ok az grlen biimde), kapsayc bir biimde vermek istedii, yetkin bir roman. Yazk ki bask ok kt (s.161, 167, 169, 450' de satr atlamalar var). Roman teknii bence ok etkileyici (batnn nehir romanlar ya da Dos Passos'un roprtaj gerekcilii). Cumhuriyet nerede baarsz oldu, tkezledi? Bu insanlar, gen cumhuriyetin yurttalar olmaya layk olmayan bu etkili ve yetkililer, nerden kt? Devrimci gler nerede ak verdi? kinci Dnya Sava roman da ikiye blyor (aslnda 2 cilt). Polis devletinin, faizmin Trkiye zerindeki serpintileri, vb. ilgin bir biimde bana Trkali'nin (teknik ayn) Gven adl romann anmsatt. Bir ayrmla; Yakup Kadri Marksizm ve komnizm konusunda belli nyarglar, koullanmalar tayor, onun iin olumsuz yansmalar var. Marksist parti denilen karanlk doktrin laboratuvar... (313). CHP'nin ve ondaki siyasal zn dnmnn daha iyi bir yksn okuduumu anmsamyorum. Mesela, Halk Partisi'ni, kendi koyduu prensiplere herkesten nce kendisi ihanet etmi olmakla thmetlendiriyordu. (494) Kemalist ate ne zaman m snmeye balad? Babali'nin kebalar Ankara kadrolarna yerlemeye baladnda. 70 yllk cumhuriyeti diktatrlk olarak niteleyen gnmz kinci cumhuriyetilerine de Yakup Kadri'nin yant 1954 ylndan geliyor, (Bkz. sayfa 500, vd.)

***
Karaosmanolu, Yakup Kadri; Hep O ark, Ed.Atilla zkrml, letiim Yaynlar, 1987

1956 tarihli son roman, Yakup Kadri birikiminin pek ok bakmdan doruu... Altn aa dn, bir aray, balang aray roman... Kiralk Konak'n ncesine yerleiyor. Boaz, konak ve yal yaamn ve bir toplumsal yknn hznl bitiini izliyoruz bu kk mcevherde. lgintir Yakup Kadri'nin en az okunan yaptlar da bunlar: Panorama, Hep O ark... kinci ben anlatml bu romannda (ilki Yaban) kadn gzyle olaylar aktaran Yakup Kadri, o gne dein yaptlarnda grlmeyen enfes bir mizah tonu yakalyor ve baaryla uyguluyor. Yalnzca bu mizahyla ve inanlmaz gereklik duygusuyla bu tarihsel ak yks, Yakup Kadri'nin ve Trk yaznnn zirvesine oturuyor.

***
Karaosmanolu, Yakup Kadri; Anamn Kitab, Ed.Atilla zkrml, letiim Yaynlar, 1983
Yakup Kadri'nin 5 ciltlik anlarnn en son yazlm, ama ilk yllarn (ocukluk) anlatan bu yapt yazar tanmak asndan ve canl anlatmyla ilgin.

***
Karaosmanolu, Yakup Kadri; Genlik ve Edebiyat Hatralar, Ed.Atilla zkrml, letiim Yaynlar, 1990
Yakup Kadri bu ilgin ve olduka kiisel anlarnda; Mehmet Rauf'u, ahabettin Sleyman', Refik Halit'i, Ahmet Haim'i, Yahya Kemal'i, Cenap ahabettin'i, Sleyman Nazif'i, Abdlhak Hamit'i, Tevfik Fikret'i, Abdlhak inasi Hisar', Halide Edip Advar' konu ediyor. Ayrca Edebiyat- Cedide, zellikle Fecr-i Ati hakknda bilgi veriyor.

***
Karaosmanolu, Yakup Kadri; BE 15: Zoraki Diplomat, Ed.Atilla zkrml, letiim Yaynlar, 1998
Karaosmanolu'nun, Atatrk'n zorlamasyla balayan diplomatlk serveni ok ilgin tanklklar ieriyor, bunlarn banda da kukusuz 2.byk sava geliyor. Savan tam ortasnda Avrupa'da olan yazarn anlar pek ok bakmdan nemli, retici. Diplomatlik meslei hakknda grleri de yabana atlr gibi deil.

***
Karaosmanolu, Yakup Kadri; BE 16: Vatan Yolunda, Ed.Atilla zkrml, letiim Yaynlar, 1983
Karaosmanolu'nun anlarnn milli mcadeleye katlma evresi Vatan Yolunda. Bat dnyas, jntrkler, ittihatlar, Ankara hakknda ilgin gzlemler ve grler var bu yaptnda yazarn, bana kalrsa anlarnn Politikada 45 Yl'dan sonra en ilgin cildi.

***

Karaosmanolu, Yakup Kadri; BE 13: Bir Serencam, Ed.Atilla zkrml, letiim Yaynlar, 1983
Karaosmanolu ile tanmann (kkl) zaman gelmiti. Bir Serencam ak Avrupa etkileri tayan gencecik bir yazarn etki kaynana gre romantik ya da gereki yklerini ieriyor. Sapkn tipleri ele al, tipleri karsnda hasta karsndaki doktor gibi soukkanlln korumas, beklenmedik ve arpc bitiler, gelecek vaad eden bir yazar mutuluyor(du sanrm). Bu ykler 1914'ten nce dergi ya da gazetelerde yaymland. Refik Halit'den nce. Ama yine de arkasnda nemli bir birikim vard. Baskn, apka, Nebba, Bir Kadn Meselesi ilgi ekici ykler. Bir Tercmeihal bir prototip, trk yazn, mer Seyfettin'in Efruz Beyi, Yakup Kadri'nin Necdet Beyi vb. den nemli tipler gelitirdi. 20'lere doru yazarn tutumunda toplumsallama eilimleri u veriyor.

***
Karaosmanolu, Yakup Kadri; BE 16: Politikada 45 Yl, Ed.Atilla zkrml, letiim Yaynlar, 1984
Yazarn 2. Mecliste milletvekilliinden balayarak 1965 ylna kadar sren politika anlar smet nn ve CHP'nin kiisel bir deerlendirilmesi saylabilir ve son derece ilgin. Bence yozlamann kkleri CHP'ye iniyor bu kesin, ama nn'ye iniyor mu, bundan pek emin deilim.

***
Kemal, Yaar; Bir Ada Hikayesi 2. Karncann Su tii, Adam Yaynlar, 2002
Yaar Kemal o gl soluunu, grkemli dilini ok kt harcyor. Kantlamak iin yazmas kt. Dncesini son derece pragmatik bir yaklamla romannn nne koyuyor. Roman yitiriyor bence. Hem de ok. Bir sre sonra o gzelim dil bile ksz ocua dnyor. Bakalm 3. ve 4. cilt neler getirecek. Dnyada her iyilik unutulur, unutulmaz ya unutulur diyelim, hibir zaman, hibir insann unutamayaca bir gzellik var, o da bir insann bir insandan grd yrekten bir sevgidir. (218) Savatan geriye kalm her insan sakattr, yar ldr. Savam her kii savatan nceki kii deildir. Ypranm, sakatlanm bir kiidir. O kiiler lnceye kadar mutlu olamaz, o pis dnyay unutmak iin byle, kaacak ssz bir dnya ararlar. (461) Bu derin kardelikten, dostluktan sonra bu dmanlklar neydi? nsanlar ektikleri acda birleiyorlard da, yaadklar sevinlerde, niin bir araya gelemiyorlard? Sava bitmi, len lm, kalan kalmken, bu adann bu gzel insanlarn binlerce yllk yurtlarndan bilmedikleri, grmedikleri baka diyarlara niin, hangi hakla srmlerdi? (479)

***
Kemal, Yaar; Bir Ada Hikayesi 3. Tanyeri Horozlar, Adam Yaynlar, 2002

Yaar Kemal'in Bir Ada Hikayesi'nin 3.cildi... Ada cenneti kuruluyor. Eh, bir cennette de herey bu denli yinelenedurur.

***
Kopan, Yekta; imde kim Var, Can Yaynlar, 2004
Yekta Kopan'n zerinde durulmal. Anlatsnda kimi yenilikler dikkati ekiyor. Yamur'u (kapsayc ve sarc olan) bir anlat motifi olarak kullanmak, olay-yap birlii, altn geni bilinli olarak krmak, Glsoy'da olduu gibi Freudiyen takna deil baba-oul'u eksene oturtmak, vb. ortaya yetkin bir yap karmasa da, son yllarn pek ok romanna gre drst bir sorgulama etiinden sz edebilir, bunun deerini vurgulayabiliriz. Kopan gen olmasna ramen gl yaam sezgileri olan biri. Genel yabanclamann bizim toplumumuza zg duygusallk gelgitini bence yakalyor, ama suyunu karmyor. Bu nemli. Alaturka, hatta arabesk bir romana gl malzeme olabilir. Suna'nn yks, bir de Rza'nin anlats dikkat ekiciydi. Her karakterin kiisel damgasn vurduu anlats roman ifade asndan boyutlandryor. Kopan arkasndak kalt (Sait Faik, Orhan Kemal, vb.) iyi deerlendirecek gibi grnyor. Ayrca roman biricik klan (Trk yaznnda) bir baka zellik de sinemayla (Yeilam, Hollywood ve Yurtta Kane-Orson Welles) arasnda kurulan inandrc koutluk... Kopan Welles'in 'hibir zaman bilinemeyecek olan yitiin, Rosebud'n peindeki buruk, i kanatc arayn salam bir roman kurgusu iinde iyi yanslyor. zlenmeli.

***
Bener, Yiit; Eksik Talar, Om Yaynlar, 2001
Eksik Talar, Erhan Bener'in olu Yiit Bener'in ilk roman... Birbirini yitiren baba-oul bulumas ilgin bir konu olabilir, ama bu roman iin bence yetmedii kesin... nk Bener yeterince inandrc deil... Mant ok zorlamaya gelmez. Tark Ali'nin yerli sunumu, biraz da Erolu havas var. Bana gre deil.

***
Ecevit, Yldz; Trk Romannda Postmodernist Almlar, letiim Yaynlar, 2001
Bu yapt da ierdii saysz dorulara karn bende dkrkl yaratt diyebilirim. Nesnellik maskesi arkasnda sanki genel baz dorular sralanyor, tavrszlk bir noktadan sonra zszlk gibi alglanr oluyor. Trk Romannda estetik devrimden (1980'den sonra) szedebilmek iin biraz daha beklemek gerek dncesindeyim.

***
Nadi, Yunus; Ali Galip Hadisesi, Ed. Nurer Uurlu, Cumhuriyet Yaynlar, 2000

Yunus Nadi, nl Ali Galip Hadisesi'nde Ali Galip'in ipliini belgelerle pazara karyor ve Ali Galip bana ok tandk geliyor. Dorucu Cumhuriyetin gerek kurucularnn soyu ve lkleri srmyor ama bugn lkemiz Ali Galipler toplumu. Bunu nasl becerdik bilemiyorum. Acaba Aziz Nesin, Zbk' yazarken Ali Galip'i biliyor muydu?

***
zden, Zafer; Film Eletirisi, AFA Yaynlar, 2000
Ege niversitesinden zden, film eletirisindeki temel yaklamlar zetliyor ve tr filmi eletirisini ayrntlandryor.

***
pirolu, Zehra; Almlama: Yazn, Papirs Yaynlar, 2001
pirolunun almlama estetii zerine dizi yaptlarndan ikincisi: yazn almlama. Ne yazk ki doyurucu ve yeterli bulamadm. Yalnzca Zehra pirolu'nun kiisel almlama deneyimlerinin (stelikte tartmal) bir sergilemesi olarak gryorum kitab. Belli biim, akmlara deer yklemesi yapmas (postmodernizm rnein) bence nemli bir yanl.

***
Zafer, Zeynep; Anton ehovun yk Sanat, Cem Yaynlar, 2002
Akademik bir alma... Biraz dkrkl yaratt diyebilirim. ehov kahramanlarnda bir yeri terk etme, yerdeitirme imgesiyle ilgili zmlemesi ilgin.

***
Saba, Ziya Osman; Btn iirleri: Braktm stanbul, Alkm yaynlar, 2003
Ziya Osman'n tm iirlerini byle zenli bir baskda grmek iyi oldu. Okudum. Necatigil'e yol aan bu, kk insanlarn ve onlarn buruk dnyalarnn alakgnll airinden etkilenmemek olanaksz. iirlerinin iilii, yaps, sesinden ok duygu yknden... Arada bir gz atmalym. Yazgsyla buluan, uzlaan insann tragedyas Saba'nn duruundan okura bulayor. Hzn de burdan geliyor sanrm.

***
Saba, Ziya Osman; Konuanlar Bir Hznle Sesinde. Ed. Tahsin Yldrm, Kaan zkan Alkm yaynlar, 2004

Ziya Osman Saba'nn yk ve iirleri dndaki tm metinleri. nemli bir derleme. Benim zellikle ilgimi, kimi nemli yazarlarmzla ilgili deerlendirmeleri ekti.

***
Saba, Ziya Osman; Mesut nsanlar Fotorafhanesi, Alkm yaynlar, 2003
Saba'nn tm yklerini derliyor yapt. Sanrm Yaar Nabi, yaznmzn ermii diyor onun iin. Kt olamad iin iyi olmu biri mi acaba, tm ermiler, yalvalar gibi belki de. Ama sayrk, tutarakl bir iyilik duygusu deil Saba'nnki. Daha ok bir yoklke (topya) bamls. Yaad umarsz yoksunluk (kszlk, yoksulluk, braklmlk, ac, vb.) onu olmadn, olamyacan derinden bildii, bunun da zararsz ve zararszl orannda actc, hznnn dorudan kaynana dnt, bir yoklkeye tutsak klm. nanan olmayan yoklkenin ermii Saba'ya kendinden vazgeerek dile dnmekten baka bir seenek kalmyor bu durumda. Raz o. Tm braklmlklara ve ac ekmeye raz biri. Kendini buradan oaltyor ya da tersine, eksiltiyor. Hi olmam gibi olmak. Hi yaamam gibi. te yandan dile tutunmak da bir umuda iaret ve geerli olan iinde yer tutma iradesi deil mi? Anne ve babada ykma uram Saba belki Galatasaray, arkada iteklemesi, evre, stanbul'dan kalkarak, dili kendine kar, kendinin biricik kurtuluu olarak seebildi. Bence Abdlhak Sinasi Hisar'dan daha tutarl, daha iyi ve Proust'a daha yakn. nk gizli, bastrlm, dili tersini savlam da olsa, kurma ynnde niyetler tayor. Bu onu zgn bir yazar yapyor. Yaznmzda neminin altnda yer alm yazk ki. ykleri an-yk karm, zyaamyksel ve ilgin bir biimde de stanbul'un ykleri ayn zamanda. Sanrm Saba ile stanbul arasnda, anlalabilir nedenlerle, denizle balk arasindaki ilineksel iliki var. Saba'nn yaam, stanbul tanklklaryla ayn ey. stelik Saba'da Tanpnar alm yok. Belki bu yzden daha az ekici, gizli. Son szm: Saba bir gm. Bulgulanmay bekleyen o deil. Onun bulunduu her yer, ayn zamanda doru yer. Yalnln erdemine inanmlar onu aramal. ki yk kitab: Mesut nsanlar Fotorafhanesi ve Deien stanbul bir araya getirilmi. yk semem olanaksz. Tmnden etkilendim diyebilirim. Daha nemli bir ey var: Saba'nn duyarl. Ve ben onun ocukluunda kendime ilikin ok eylerortak yanlar buldum.

***
Serdar, Ziyaddin; Thomas Kuhn ve Bilim Savalar, Everest Yaynlar, 2001
Bilim ve dnyamz yeni bir paradigmann eiinde Serdar'a gre. Aralad kapda grd eye Post-Normal Bilim diyor. nemli ve tartmaya ak...

***

Livaneli, Zlf; Bir Kedi, Bir Adam, Bir lm, Remzi Kitabevi Yaynlar, 2001
Livaneli bu berbat romannda, bir zeka belirtisi gibi grlebilecek anlatc kurgulamasnda zgnl de heba ederek, bir uval incirin... Ama kabahatin by bende kardeim!...