Mehmet Ali Demirbaş - Osmanli - Hakkinda

www.dinimizislam.
com
DNMZ SLAM
www.dinimizislam.com
Osmanl Hakknda
Knye Sahibi: Mehmet Ali Demirba Gazeteci Yazar 29 Ekim Cad. No:23 Kat:4 Yenibosna stanbul Tel: (0212) 454 38 20 mehmetali.demirbas@tg.com.tr
Hazrlayan: www.bizimsahife.org
1
Osmanl Hakknda
NDEKLER
Osmanl Sultanlar nsz Osman Gazi Orhan Gazi Birinci Murad Han Birinci Bayezid Han (Yldrm Bayezid) elebi Mehmed Han (Birinci Mehmed Han) kinci Murad Han Fatih Sultan Mehmed Han kinci Bayezid Han Birinci Selim Han (Yavuz) Birinci Sleyman Han (Kanuni) kinci Selim Han nc Murad Han nc Mehmed Han Birinci Ahmed Han Birinci Mustafa Han kinci Osman Han (Gen Osman) Drdnc Murad Han brahim Han Drdnc Mehmed Han kinci Sleyman Han kinci Ahmed Han kinci Mustafa Han nc Ahmed Han Birinci Mahmud Han nc Osman Han nc Mustafa Han Birinci Abdlhamid Han 3 3 9 10 16 16 17 18 23 28 29 30 37 42 43 45 46 47 50 51 53 56 57 59 62 62 65 66 69 nc Selim Han 72 Drdnc Mustafa Han 73 kinci Mahmud Han 74 Abdlmecid Han 76 Abdlaziz Han 79 Beinci Murad Han 84 kinci Abdlhamid Han 85 Mehmed Read Han 93 Vahideddin Han 95 Osmanly tanmak 95 Babadan tarih dersi 95 Osmanl dmanlna birka rnek 96 Osmanl Sultanlarnn ahlak 96 Fatih Sultan Mehmede iftira 99 ehzadeleri ldrmek 100 Yldrm Bayezid han 102 Yavuz Sultan Selim Han 102 Timur Han 104 Drdnc Murat 104 Kuyucu Murat Paa 104 mirsiz toplum olmaz 104 Padiahlar ve hac 106 Sultanlara dua 107 Halife seiminde u'ra ve tayin usul 108 Harem ile ilgili romanlar 109 Bu kadar yangn tesadf m? 112 Osmanl Sultanlarnn Ehl-i Beyt sevgisi 113 nsan yetitirmek 116 Zimem defteri 117
Osmanl Hakknda
Osmanl Sultanlar
nsz
Osmanl Devletinin kurucusu Osman Gazidir. Babas Erturul Gazidir. Bunun da babas Sleyman ahtr. Ouzlarn en kymetlisi, Kay hann kabilesi idi. Bunun torunlarndan Sleyman ah, Cengiz zamannda Anadolu tarafna gelip, 1229 senesinde Fratta bouldu. Drt olu kald. Bunlardan Erturul Bey, Cengizlerden uzaklamak iin, kabilesi ile Sivas tarafna geldi. Bir tatar ordusu ile, Seluk sultan Aladdin sava ediyordu. Seluklulara yardm etti. Sultan, Erturul Beyin Kay han kabilesini Ankara civarna yerletirdi. Sonra, beyz kii ile Ste yerleti. Erturul Gazi etrafn fethi ve slamiyetin yaylmas iin btn gayreti ile alt. ok cmertti, fakirlere, dknlere daima yardm ederdi. Yarm asr adaletle idare ettii blgede Hristiyanlara da slamiyeti sevdirdi. 1281 ylnda Stte vefat ederek oraya defnedildi. Vefatndan sonra, kk olu Osman Gazi, babas yerine emir seildi. Osmanl devleti Osman Gazi tarafndan 1299 da St kasabasnda kuruldu. Devletin dini, (slamiyet) idi. Kanunlar ve btn sosyal iler ve fertlerin gzel ahlaklar, hep slam dininden hasl oluyordu. Mslmanlar ile beraber baka dinden olanlar da, ibadetlerini, ticaretlerini serbest yapyorlar, rahat yayorlard. nsan haklarna, adalete tam kavutuklar iin, ou Mslman oluyordu. Osmanl sultanlar 1517 den itibaren btn Mslmanlarn halifeleri oldular. Her ilerinde slamiyet'e uydular. Altyzyirmi sene slamiyet'e hizmet ettiler. Ehl-i snnet olup, Hanefi mezhebinde idiler. slamiyet'i yaymak ve Mslmanlar korumak iin kfirlerle cihad yaptlar. slamiyet'i bozmak, Mslmanlar blmek iin saldran mezhepsizleri terbiye etmek iin ok uratlar. Alusi, (Galiyye)nin doksanbeinci sayfasnda diyor ki, (Yeryzn salih kullarma miras brakrm) yet-i kerimesinin Osmanl sultanlarn vdn, Abdlgani Nablsi bildirmektedir. (Burhan) kitab da bunu yazmaktadr. Masonlarn ve ngilizlerin oyunlar ile 1908 de halifelerin salahiyetleri snrland. 1922 de Devlete ve 1924 de hilafete son verildi. Azgn slam dmanlarndan ngiliz casusu Lawrencein bu ilerde ok tesiri oldu.
3
Osmanl topraklar zerinde kurulan kk Arab devletleri, Avrupallarn kontrol altnda kald. kinci cihan harbinden sonra da, balarna geen din cahili devlet adamlar, slamiyet'i ierden yktlar. Doktor Muhammed Sava tarafndan 1991 de amda nc basks yaplan arabi (Mzekkirat sultan Abdlhamid) kitabnda Osmanl devletinin yklmas ve slamiyet'in yok edilmesi iin, ingilizlerin hileleri ve askeri hcumlar uzun yazldr. Osmanl devleti Avrupada Viyana ve Karpat dalarna kadar yayld. Macaristan, Romanya, Basarabya, Krm ve Asyada Hemedan ve Tebriz ve Basra Krfezi, Umman denizi sahilleri ve Afrikada Sudan, Byk sahra, Libya, Tunus, Cezayir ele geti. Devletin kurulmas ve genilemesi sava ile olduu iin, sava sanayiinde ok ileri gidildi. Avrupada ateli silahlar ilk olarak Osmanllar kulland. Hicretin dokuzuncu ve onuncu asrlarnda Osmanl fen adamlarnn yaptklar toplar ve koruganlar, Avrupada sava tekniinin balamasnda numune oldu. imdi, Midilli, stanbul boaz ve Van istihkamlarnda (Mustafa ustann yapsdr) ve (Ali ustann yadigrdr) damgalar bulunan byk toplar turistleri hayrete dryorlar. Bu toplarn stanbuldan Badat, Van gibi uzak yerlere nasl gtrldklerine akl erdirilememektedir. Fatih sultan Mehmedin stanbulu almak iin dktrd byk toplar (Sarca) isminde bir Trk mhendisi ile (Urban) isminde bir Macar dkm ustas yapmtr. Dinamit de ilk olarak Fatih tarafndan kullanlmtr. Gedik Ahmed paa, talyada Otrantoyu alnca gzel kale yaptrd. talyanlar bu kaleyi grdkleri zaman hayran oldular. Harplerde byle istihkamlar yapmaya baladlar. ran seferlerinde yzellibin kiilik ordularn sevk ve idaresinin byk bilgi ve maharete muhta olduu phesizdir. Bylece Osmanl imparatorluu, o zaman, Avrupada en ileri devlet olmutu. Mimarlktaki stnln ahitleri, byk camiler ve medreselerdir. Fatih camiini yapan Mimar lyasn, Bayezid camiini yapan Mimar Kemaleddinin ve Sleymaniye ve ahzade camilerini yapan Mimar Sinann ve daha nice mimarlarn byk stad olduklarn eserleri gstermektedir. Bursada elebi Sultan Mehmed camiinde ve trbesinde olan ok kymetli inileri (Deli Mehmed usta) yapmtr. Bunlarn bazlarnda (Ameli Muhammed Mecnun) imzas hl grlmektedir. Hindistan padiah Hmayun ah, sultan Sleymandan inaat ustalar istemi, Mimar Sinann akirdlerinden Musa usta gnderilerek Hindistanda Osmanl inaat zere byk ve mkemmel binalar
4
yaplmtr. Osmanl medreselerinde okutulmu olan fizik, matematik ve astronomi derslerinin kitaplar ve sava sanayiine ait yazlar Sleymaniye kitaplnda hl mevcuttur. Osmanllarda ziraat ve ticaret de ok ilerlemiti. Her konuda i blm yaplm, btn millet kendi iinde ar gibi alyordu. Millet, servet ve refah iinde yayor, din kardei olarak seviiliyor, devlet reisi yani padiahlar, Peygamber vekili olarak biliniyor, ona itaat etmek byk ibadet saylyordu. Osmanllarda isyan, ihtilal, devrim gibi eyler kimsenin aklna gelmiyordu. Din dmanlarnn, hallarn, Yahudilerin, masonlarn, Ehl-i snnet dmanlarnn, yurt dndan yaptklar kkrtmalarla kardklar Samavneli olu Bedreddin, Celali, Hurufi ayaklanmalar, milletin g birlii ile az zamanda bastrlmtr. Sultan Sleyman zamannda Mekke kadl ihdas edildi. Sinan paann Yemen seferinden sonra, Cidde gmr gelirlerinin yars Mekke eriflerine baland. Daha sonra, (Hicaz beyler beyi) isminde valilik yapld. Her sene hac zamannda, halifeler tarafndan Mekke eriflerine ve oradaki ilim adamlarna (Surre-i Hmayun) denilen hediyeler gnderilirdi. Krm hanlar kendileri para bastrr ve Cuma hutbelerinde Osmanl halifelerine dua ederdi. Krkbin askerleri olup Moskovaya kadar ilerlemiler, Ruslardan vergi almlard. 1328 senesinde Bursada altn para basld. 1395 senesinde Anadolu hisar kalesi yapld. 1516 senesinde stanbul'da tersane kuruldu. O zamann en byk gemileri yapld. 1526 da sultan Sleyman, Fransay, himayesi altna ald. Halite yaplan Osmanl donanmas 1538 de Avrupa devletleri birleik donanmasna galip geldi. 1560 da Malta aklarnda hal donanmas yok edildi. 1579 da Takyyddin efendinin bakanlndaki heyet, yldzlar tetkik ve logaritma cetvelleri ile hesap yapt. 1657 de Osmanl donanmas Venedik donanmasn malup etti. 1723 de skdarda Osmanl matbaas kuruldu. 1791 de Deniz sava okulu kuruldu. 1827 de Osmanl tp fakltesi kuruldu. 1837 de Unkapannda Mahmudiyye kprs, 1838 de karantina yapld. 1844 de Karaky ile Eminn arasnda Mecidiyye kprs yapld. 1852 de, (irketi Hayriyye) isminde boazii vapurlar iletmesi kuruldu. 1856 da stanbul ile Varna arasnda deniz alt telgraf hatt yapld. 1863 de Basra ile Karai arasnda telgraf hatt yapld. 1867 de Sultani liseleri, 1868 de sanat okullar, 1870 de orman ve madenler mektebi, 1871 de stanbul tramvay ve itfaiyye alay, 1873 de zmit demiryolu ve Galata tneli yapld. kinci Abdlhamid
5
hann yapt saysz hizmetlerinden bir ksm 34. maddedeki isminde yazldr. Bu arada Osmanl donanmasn en modern vastalarla yeniledi. ngiltereden sonra Avrupada ikinci derecede oldu. Haydar Paa tp fakltesi, Viyana tp fakltesinden sonra Avrupada en ileri idi. Her blmn laboratuvarlar en yeni alet ve makinalarla techiz edilmiti. 1931 senesinde, bu fakltede okuyanlar, Histoloji laboratuvarnda her talebe iin birer mikroskop bulunduunu, her mikroskop zerinde sultan Abdlhamid hann turas, yani ismi oyma olarak yazl olduunu sylemilerdir. Avrupadan getirilen seme profesrlerin yetitirdikleri asistan ve doentler ve hocalar, genlere en modern tp bilgilerini veriyorlar. Deerli mtehassslar yetiiyordu. Kolaas kimyager Cevad Tahsin beyin 1903 de (Mektebi tbbiyyeyi ahane matbaas)nda bastrd kimya kitab, bugnk yeni bilgileri ve analiz usullerini btn incelikleriyle yazmaktadr. Miralay Mehmed akir beyin 1901 de baslan (Drusi Hayati Beeriye) kitabndaki, modern tp bilgilerini grenler ve tb fakltesinde hijyen profesr Muhammed Fahri beyin 1906 da baslan (tam ve Tadiyye) kitabndaki tp bilgilerini okuyanlar ve tp fakltesinde kimya muallimi olan tabip kolaas Vasil Neun beyin 1895 de baslan (lmi Kimyay Tbbi) kitabn ve yine o sene Msrda baslan (Hulasatl Kavl fi tahlilil-bevl) kitabn okuyanlar ve mektebi tbbiyyeyi ahane botanik muallimi tabip erefeddin beyin 1888 senesinden beri talebenin ellerinden dmeyen (ilmi nebatat) kitabn okuyanlar ve mektebi mlkiyeyi ahane ve hendese-hane fizik muallimi Salih Zeki beyin (Hikmeti tabiye) kitabn ve bunlar gibi nice kymetli kitaplar grenler, Sultan ikinci Abdlhamid han zamannda ok deerli mtehasss doktorlarn ve fen adamlarnn yetitirildiini tasdike mecbur kalmaktadr. Osmanl sultanlar, ilme, fenne bu kadar ehemmiyet vererek, kymetli mtehassslar yetitirdikleri ve eserler meydana gelmesine vesile olduklar gibi, slamiyet'e hizmette de, Abbasi ve Emevi ve dier slam devletlerini gemi, bu almalar ile de tarihte an ve hret brakmlardr. Yavuz Sultan Selim han, Kbenin iini sprmeye mahsus olan sprgelerden birisi getirildiinde, sprgeyi bir ta gibi kaldrarak bana koymutur. Kendinden sonra gelen sultanlarn talarna koyduklar sprge iareti buradan gelmektedir. Kanuni Sultan Sleyman, Arafat meydanndaki tkanm olan su yollarn aarak Arafat ve Mekkeyi suya kavuturdu. kinci Abdlhamid han, bu su yollarn yeniden temizleyerek ve genileterek haclar suya doyurdu. Medinedeki Ayn- zerkay Abdlmecid han tamir ve tevsi eyledi.
6
Vehhabiler, Mekkede, Medinede, hibir kfirin ve zalimin yapamayaca vahet ile Ehl-i snnet Mslmanlar kltan geirip, Selefden yadigr kalm olan btn trbeleri, camileri, ziyaret mahallerini yktlar. Mukaddes makamlar ve kabristanlar le evirdiler. kinci Sultan Mahmud han, vehhabi ekyasn def ve tard ettikten sonra, btn bu eserleri yeniden ina ve mamur eyledi. Msr ve Yanya ve Mora gibi vilayetlerin isyan ve yenierilerin kazan kaldrmalar ve yok edilmeleri ve Rus ordularnn saldrmalar srasnda Sultan Mahmud han, Mekke ve Medineyi ancak tamir edebilmi, kendisinden sonra olu Abdlmecid han, bunlar tezyin iin alacak bir himmet ve gayret gstermitir. Hucre-i nebeviyyeye denmek zere gnderdii Kai tulalar altna kendi el yazs ile kendi ismini zelilne ve hakirne yazmtr. Hele Babsselam kemerine yazlmak zere hazrlanan yazdaki ahane kelimeleri kabul etmeyerek, iki cihann saltanat Resulullaha mahsustur, demitir. Sultan ikinci Abdlhamid hann bu mbarek beldelere ve bunlarn efaat sahibi efendisine yapt hrmet ve hizmetler, ncekilerin hizmetlerini kat-kat amtr. hsanlar ve hizmetleri yalnz meraya ve lemaya ve makamlara mahsus kalmam, ahalinin ve fakirlerin hepsine ulamtr. Mescid-i haram gzleri kamatracak derecede tamir ve tezyin etmi, Hatice-tl Kbrann trbesini ve Mevlidin-Nebi ile Mevlidi Fatma olan binalar, benzeri olmayacak ekilde ihya etmi, Mina ehrini su ebekeleri ile doldurmutur. Seyyid Ahmed Rfainin ve dier Velilerin trbelerini fevkalade bir himmet ile tamir etmitir. Mekkede Gayretiyye ve Hamidiyye piyade klalaryla, topu klas ve hkmet kona yaptrmtr. Osmanl halifelerinin herbirinin (Hadimlharemeyn) olduklarn, eserleri btn dnyaya ilan etmektedir. Vehhabi ekyalar, Haremeyni erifeyni tekrar ele geirdikten sonra, bu paha biilemeyen tarihi eserleri, gzel sanatlar, sinsice yok etmekte, bylece bozuk inanlar ile ve barbarca saldrlar ile slamiyet'i ierden ykmaktadrlar. Sultan ikinci Abdlhamid han memleketin her kesinde ayn ekil ve deerde liseler yaptrd. 1950 senesinde Bursa askeri lisesinin kumandan, Bursa erkek lisesini ziyarete gitmiti. Lise mdr kimyager Rfat beye, (okulun en iyi odasn kendinize ayrmsnz. Byle hakszlk olur mu?) dedi. Rfat bey, (Bu mektebin her odas byle gzel, havadar ve hotur. Ben Manastrda bu binada okudum. Sultan Abdlhamid han, byk ehirlerde hep ayn binalar, ayn gzellikle ve ayn metanet ile yaptrmtr. Bu binann tamire ihtiyac hi olmad. Halbuki, karmzda geen sene yaplan ticaret lisesinin bu sene duvarlar atlad. imdi tamir
7
ediliyor) dedi, tarihi birok bilgiler verdi. Ankarada, Yeniehir istasyonundaki kayalarn stnde (Ankara lisesi) de Bursadaki lisenin ayn idi. Ankara valilerinden Abidin paa, Elmadandan Ankaraya tatl su getirmek iin halktan para toplamt. e balamak iin halifeden izin istedi. kinci Abdlhamid han, valiye gnderdii cevapta, (Susuzlara su vermek ok sevaptr. Dinimizin emirlerinden biridir. Bu vazife ve eref bana aittir. Topladn paralarn hepsini sahiplerine geri ver. Btn masraf hazine-i ahanemden olmak zere hemen ie bala. Milletimi iyi suya kavutur!) dedi. Az zaman iinde Ankarallar tatl suya kavuturuldu. Sultan ikinci Abdlhamid hann Osmanl devletini her bakmdan ilerletmesi, glendirmesi, slam dmanlarnn ve en bata ngilizlerin harekete gemesine sebep oldu. 1890 senesinde politik ve masonik faaliyete getiler. Birka harbiye ve tbbiye talebesi tarafndan (ttihad ve terakki cemiyeti) kuruldu. Yedi sene sonra, haber alnarak datld. Birka yesi Pariste almalarna devam etti. Halife, mit bakan Orgeneral Ahmed Celaleddin paay Parise gnderdi. Nasihatleri tesir ederek yelerden ou tevbe ettiler. Ancak Ahmed Rza bey ve birka arkada nasihat dinlemediler. Hal kuvvetler tarafndan yadrlan paralarla daldklar lks hayattan, kadnl, ikili sefahet leminden ayrlmak istemediler. Hele Ahmed Rza bey, parlamento bakanlna getirilecei vaadinin sevinci ve sarholuu iinde, Trk dmanlarnn kuklas haline gelmiti. Halifeye kar basn propagandasna baladlar. 1908 senesinde ikinci merutiyetin ilanna ve bir sene sonra da, Halifenin tahttan indirilmesine sebep oldular. Sonradan arkadalar, bunu kskanarak kendisini Millet meclisi bakanlndan attlar. Onlarn dman haline geldi. Cumhuriyet gazetesinde, yaynlanan hatratnda, vaktiyle kfrler ettii ikinci Abdlhamid han, verek ve piman olduunu bildirerek ld. Ayn hl, sultan ikinci Abdlhamid han, tahttan indiren Talat, Enver ve Cemal paalarda da tecelli etti. Onun bykln anlayamadklarn itiraf edip, hayatlarn hsranla bitirdiler. 1908 senesinde devlet idaresini ellerine geiren genler, cahil, tecrbesiz, dnya ve memleket artlarndan gafil, gz kapal adamlard. Kimi, telgraf memuru iken babakan oldu. Kimi yarbay iken otuz yanda harbiye nazr ve bakumandan vekili, kimi jandarma temeni iken dahiliye nazr oldu. ttihad ve terakkicilerin zulm ve ikencelerinin ve bunun kanl olmasnn, sultan Abdlhamid devrini aratm olduunda btn tarihciler birlemektedirler. ttihad ve terakki cemiyeti, Trkiyede kt bir particilik
8
hayatnn balamasna, blcle yol at. Particiler, birbirlerine dman gibi oldular. Bu yzden balkan harbi ve birinci cihan harbi kaybedildi. Nihayet imparatorluk paraland. Sultan ikinci Abdlhamid hann tahttan indirilmesi ile din ilerine de fesat kart. ttihad ve terakki frkasna kaytl olan cahiller, hatta masonlar, din ilerinde yksek mevkilere getirildi. lk i olarak, sultan Abdlhamid hann son eyh-l-slam Muhammed Ziyaddin efendi, vazifesinden alnd. Bu yksek makama 1910 da Musa Kazm efendi getirildi. Bu zat, koyu ittihadc ve mason idi. Bunun gibi, slamiyet'e uymayan hareketlerinden ve sapk yazlarndan dolay ikinci Abdlhamid han tarafndan nefy edilmi, Iraka ve Fizana srlm olan blc kimseler, stanbula getirilip, kendilerine din ilerinde vazifeler verildi. Bu cahil ve partizan kimseler, bozuk, sapk din kitaplarnn yazlmasna, yaylmasna, nayak oldular. Abdlhamid han zamannda yazlan din kitaplar, bir ilim heyeti tarafndan tetkik edilirdi. Tasdik edilip, izin verilenler bastrld. Bylece, o tarihlerde baslan din kitaplarna gvenilir. 1909 dan sonra din kitaplar salahiyetli limler tarafndan kontrol edilmez oldu. Bu kitaplardan, ancak vesikalar vererek, yazlanlara gvenilir. Ne olduklar belirsiz kimselerin ve mezhepsiz din adamlarnn yazdklar bozuk kitaplar okuyan Mslman yavrular, temiz genler, dini yanl rendiler. Byle cahil yetitirilen Mslmanlardan bazlar, siyaset cambazlarnn tuzaklarna dtler. Kendi partilerinden olmayanlara kfir diyecek kadar taknlk yapanlar oldu. Mslmanlar arasndaki bu fitne, slam dmanlarnn ilerine yarad. ngilizlerin (slamiyet'i yok etmek) planlarnn gereklemesini kolaylatrd. te bunun iin, Allah tel, Mslmanlarn blnmelerini yasak etmi, karde olduklarn bildirmi, birbirlerini sevmelerini, vatan dmanlarna kar birleerek kuvvetli olmalarn emretmitir. (Birlememiz kfirleri korkutur ve Allahn yardm etmesine sebep olur. Tefrikaya dmemiz kfirleri sevindirir ve Allahn gadabna uramamza sebep olur) nasihati, her Mslmann kalbine ilenmi olmaldr.
Osman Gazi
Sultan birinci Osman han, Erturul beyin olu ve Sleyman ahn torunudur. Sleyman ah, Cengiz fitnesinde Ahlat taraflarna yerlemiti. Osman han, Osmanl devletinin kurucusudur. 1257 ylnda Stte doup, 1326 da Stte vefat etti. Bursadadr.
9
1281 ylnda babas Erturul bey vefat edince yerine geti. negl, Karacahisar Rumlardan ald. 1299 da Konyadaki Seluk sultan nc Aladdin Keykubad, Gazan hana esir olunca, Yeniehirde Osmanl devletini kurdu. Cesur, zeki ve tam bir Mslman idi. ok cmert idi. eyh Edebali hazretlerinin kz ile evlenip, bundan Aladdin paa oldu. mer beyin kz Bala hatundan da sultan Orhan oldu. Konya Seluki sultan Aladdin ahn 1288 senesinde sultan Osmana gnderdii takdir ve iltifat ve nasihatlerle dolu uzun mektubu ve sultan Osmann edep ve nezaket dolu cevab, Mirat-i kinat kitabnda yazldr. mr, Rum kfirleri ile savamakla ve slamiyet'i yaymakla geti. Mslmanlar rahata, huzura kavuturmak iin alt. Vefat edecei zaman, olu Orhan beye gnderdii vasiyetnamesi, slamiyet'e olan sevgi ve saygsn ve Trk milletinin rahat ve huzurunu dndn ve insan haklarna olan gnlden balln aka bildirmektedir. Vasiyetnamenin z yledir: (Allah telnn emirlerine muhalif bir i ilemeyesin! Bilmediini slam ulemasndan sorup anlayasn! yice bilmeyince bir ie balamayasn! Sana itaat edenleri ho tutasn! Askerine inam, ihsan eksik etmeyesin ki, insan ihsann kuludur. Zalim olma! lemi adaletle enlendir. Ve Allah iin cihad terk etmeyerek beni d et! Ulemaya riayet eyle ki, ahkam- slamiye ileri nizam bulsun! Nerede bir ilim ehli duyarsan, ona rabet, ikbal ve hilm gster! Askerinle ve malnla gururlanma! Bizim mesleimiz Allah yolunda cihaddr ve maksadmz Allahn dinini yaymaktr. Yoksa, kuru kavga ve cihangirlik davas deildir. Sana da bunlar yarar. Daima herkese ihsanda bulun! Memleket ilerini noksansz gr! Hepinizi Allah telya emanet ediyorum.) Osmanl sultanlar, bu vasiyetnameye candan sarlm, devletin altyz sene hi deimeyen anayasas olmutur.
Orhan Gazi
Osmanl padiahlarnn ikincisidir. 1281 ylnda Stte dodu. Babas Osmanl Devletinin kurucusu Osman Gazi, annesi mer beyin kz Bala Hatundur. slam terbiyesiyle yetitirildi. yi bir eitim ve retim gsterilerek bytld. Osman Gazinin kumandanlar ve arkadalarndan silah talimi grd. Devrin silahlarn maharetle kullanmasn ve muharebe taktiklerini rendi. Osmanl Devletinin kuruluunda hizmet ald. Kk yatan itibaren devletin tekilatlanp
10
messeselemesinde lazm olan tecrbelere sahip oldu. Orhan Gazi, genliinden itibaren Bizans tekfurlaryla yaplan gazalara katld. Muharebelerde gsterdii muvaffakiyetle babasnn ve gazilerin takdirini kazand. Osman Gazi, 1299 tarihinde istiklalini ilan edince, devleti idari blgelere ayrd. Orhan Gazi 1301 de Sultann blgesinin beyliine tayin edildi. 1302 de Yeniehir ile znik arasndaki Kprhisarn fethine gnderildi. Kprhisar fethedip, avdarl airetinin Osmanl hududuna tecavzlerinin nne geti. 1315 de avdar beyini esir alp, avdarl airetinin sulularn cezalandrd. 1317 de Karatekin, Karacebe, Tuzpazar, Kapucuk ve Keresteci kalelerinin fetih harektna katld. Muharebelerde gsterdii muvaffakiyetle babas ve gazilerin kendisine olan gvenini daha da arttrd. Osman Gazi, 1320 ylndan itibaren, yann ilerlemesi ve romatizmasnn iddetlenmesiyle, olunun idaresini grmek istedi. Orhan Gaziyi seferlerde kumandan tayin etti. 1321 Mudanya-Gemlik Seferinde, Mudanyay fethetti. Bursann denizle irtibatn kesti. 1325 de Bursann gneyindeki Atranosu fethedince, ehrin ablukasn daha da iddetlendirdi. 1326 ylnda Bursann Pnarba mevkiine gelerek, karargahn kurdu. ehrin kalesini kuatt. 1314 ylndan beri abluka altndaki Bursa Kalesini kurtarmaktan ve yardmdan midini kesmi olan kale kumandan, teslim artlarn grmeye mecbur kald. Orhan Bey, 6 Nisan 1326 tarihinde Bursay teslim ald. Osman Gazi Bursann fethini iitince memnun olup, Orhan Beyi yerine vris tayin etti. Dier evlatlarnn ve kumandanlarnn Orhan Beye biat edip, ona kar itaatli olmalarn bildirdi. Kaynaklarn ouna gre Osman Bey, Bursann fethinden hemen sonra vefat etmi ve Gml Kmbete defnedilmitir. Osmanl Devletinin ikinci sultan olarak tahta geen Orhan Gazi, Alaaddin Paay vezir tayin etti. Devlet Merkezi Yeniehirden Bursaya nakledildi. Askeri, idari faaliyetlere arlk verilip, iktisadi messeseler kuruldu. Airet kuvvetlerine ilaveten yaya denilen piyade snf orduya dahil edildi. Tayinlerde bulunup, Akakocaya Kandra, Kara Mrsele zmit Krfezinin gneyi ve Abdurrahman Gaziye de yeni fethedilen Aydos ve Samandrann idaresi verildi. Bu kumandanlar, bulunduklar mevkilerde fetihlerle de vazifeliydiler. Osmanllarn Boaz sahillerine kadar genilemeleri Bizans telalandrd. Trklerin Sakarya Irma sahilinden Karadeniz
11
istikametinde ilerlemesini durdurmak ve znik kuatmasn kaldrtmak iin, Bizans mparatoru nc Andronikos ordu hazrlad. 1329 ylnda stanbulun Anadolu yakasna geti. Flokende karargahn kurdu. Orhan Gazi, znik kuatmasna bir miktar asker brakarak, sekiz bin kiilik kuvvetle Bizansllara kar harekete geti. Maltepe (Pelekanon) mevkiinde dmanla karlat. 1329 Maysnda meydana gelen Osmanl-Bizans muharebesi, sabahtan akama kadar srd. Bizans mparatoru bir gnlk muharebenin sonunda, byk mitlerle Rumelinden Anadoluya geirdii ordusunun, Osmanllar karsnda dayanamayacan anlad. Gece karanlndan istifade etmeyi dnen mparator, muharebe meydanndan karargahna dnmek isterken Orhan Gazi, frsat karmad. Gece muharebe artlarn iyi bilen ordusuyla Bizansllar takibe geti. Bizans ordusu gece taarruzuna uraynca, panie kaplarak, birbirine girdi. mparator yaral vaziyette cann kurtarabildiyse de, ordusu imha edildi. Sava kazanan Orhan Gazi, znik ehrinin kuatmasn iddetlendirdi. Bizansllarn znik kumandan, Pelekanon Muharebesinin neticesini renince, artk kendisine yardm edilemeyeceini kestirdiinden, Osmanllarn adaletine snarak teslim oldu. Kaleyi teslim alan Orhan Gazi, ahaliden arzu edenlerin eyalaryla birlikte gitmesine msaade etti. Ayrca Osmanl Devletinin tebaas olarak kalp, yalnz cizye vermek artyla, det ve ananelerini muhafaza edebileceklerini de ilan etti. Halkn byk ounluu Osmanl idaresini tercih etti. Osmanl Devletinin merkezi, geici olarak znike tand. ehir imar edilip, slami eserlerle sslendi. Bundan sonra, blgenin ticari bakmdan mehur ehirlerinden olan zmitin kuatlmas iddetlendirildi. Bizans mparatoru, deniz yoluyla zmitin yardmna geldi. Orhan Gazi Osmanl Devletinin ilk sulh antlamasn, zmitin muhasaras esnasnda, Bizans mparatoru nc Andronikos ile yaparak kuatmay kaldrd. 1331 de Tarakl, Mudurnu ve Gynk kasabalar Osmanl lkesine katld. 1333 de Gemlik, 1336 da Kirmasti, Mihali ve Ulubad kasabalar fethedildi. 1337 de iddetli bir ekilde tekrar kuatlan zmit teslim olmak zorunda kald. zmitin fethiyle Kocaeli Yarmadasnn tamam Osmanllarn eline geti. Daha sonra Hereke, Yalova ve Armutlunun da fethedilmesiyle Osmanl Devletinin hududu Boaz sahiline dayand. Bizansn Anadolu ile irtibat sadece ile ve Boaziinde kald. Orhan Gazinin Bizans iyice sktrmas, nc Andronikosu antlamaya mecbur etti. 1341 Osmanl-Bizans Antlamasna gre Anadoludaki ile
12
ve skdar Orhan Gazinin aknclarndan emin olmak art ile dier yerler Osmanl Devletine kald. Orhan Gazi, Karesi zerine sefere kt. Balkesir, Manyas, Edincik, Kapda ve havalisi Osmanl topraklarna katld. 1354 de Gelibolunun fethi ile Avrupa ktasndaki Osmanl topraklar devaml geniledi. Sleyman Paa kumandasndaki Osmanl kuvvetleri Bolayr ve Tekirdana kadar, btn Marmara kylarna hakim oldu. Sleyman Paa, 1356 senesinde Dou Trakyaya geerek Malkara ile Kean ve orluyu ald. Blgedeki Osmanl hakimiyetini kuvvetlendirmek iin Anadoludan Trk-slam nfusu getirilerek iskan edildi. Rumeli ftuhatnda, Osmanllarn yerli ahaliye iyi muamelesi, din, mezhep, dil hogrs; can, mal, rz, emniyeti salamas, blgeye sulh, skun, huzur ve refah getirdi. Trakyada bu son fetihlere kardei Murad Beyle devam eden Sleyman Paa, 1359 senesinde bir av takibi srasnda derek krk yanda vefat etti. Rumeli fethine Gazi Murad Bey devam etti. Olunun vefatna ziyadesiyle zlen Orhan Gazi rahatszland. Veliahtla getirdii Murad Beye u nasihatlerde bulundu: Oul, saltanatna marur olma. Unutma ki, dnya, hazret-i Sleymana kalmamtr. Unutma ki, dnya saltanat geicidir, lakin byk bir frsattr. Allah yolunda hizmet ve Peygamber efendimizin efaatine mazhariyet iin, bu frsat iyi deerlendir. Dnyaya ahiret lsyle bakarsan ebedi saadeti feda etmeye demediini greceksin. Oul! Rumeli Hristiyanlar rahat durmayacaktr, sen o canibe yr. Rumeli fethini tamamla. Kostantiniyeyi ya fethet, yahut fethe hazrla, civardaki Trk beyleriyle mesele karmamaya al. Ahali her ne kadar bizi istese de balarnda bulunan beyler, beyliklerinden geme taraftar gzkmez. Daha bir zaman idare edecekler, lakin sonunda olmu meyve gibi avucuna decekler. Anadoluda gaile kmazsa Rumeli iini rahat halledersin. Bu yzden Anadolunun sessizliini bozmamaya gayret et. Cennetmekan babam Osman Gazi Han, St ve Domaniten ibaret bir avu topra beylik yapt. Biz Allah telnn izniyle beylii hanla evirip sultanl ikmal ettik. Sen daha da byn yapacaksn. Osmanlya iki kta stnde hkmetmek yetmez. Zira ilay kelimetullah azmi dnyaya smayacak kadar yce bir azimdir. Seluklunun vrisi biz olduumuz gibi Romann vrisi de biziz. Oul, dinimizin hkmnden ayrlma. Adaletle hkmet. Gazileri gzet. Dine hizmet edenlere hizmeti eref say. Fakirleri doyur.
13
Zalimleri ise cezalandrmakta tereddt gsterme. En kt adalet, ge tecelli eden adalettir. Sonunda hkm isabetli dahi olsa, geciken adalet zulmdr. Oul, biz yolun sonuna geldik, sen daha bandasn. Cenab- Mevla saltanatn mbarek klsn. 1360ta rahatszl artarak vefat etti. Bursadaki Gml Kmbete defnedildi. ahsiyeti nesillere rnek mahiyette olan Orhan Gazi, halim selim olup, son derece merhametliydi. Kolay kzmaz, kznca da belli etmezdi. Askerlerini ve tebeasn kendisinden fazla korurdu. Muharebelerde zayiat durumuna dikkat ederdi. Zayiata sebep olacak yerlerin fethini kuatmayla kolaylatrp, teslimini beklerdi. ok adildi. Dini btn bir Mslman olup, lkede slam hukukunu tereddtsz tatbik ettirirdi. Orhan Gazinin slam ahlakna hayran olup adaletine gpta eden Hristiyanlar, kendi soyundan ve dininden hanedanlarn yerine, Osmanl idaresini tercih ederlerdi. yi bir tekilat, cesur bir kumandan olduu gibi mkemmel bir idareciydi. lme, limlere ve gnl sultan manevi ahsiyetlere hrmetkrd. limlerin sohbetinde bulunup, onlarla istiare ederdi. mar ve iskan siyasetine nem verip, devrinde fethedilen beldelere Trk-slam nfusu yerletirirdi. Osmanl lkesinin nfuzunu arttrp, devleti messeseletirdi. Devletin topraklarn alt misli byten Orhan Gazinin vefat srasnda Osmanl Devleti Bilecik, Bursa, Balkesir, Bolu ve civar, Kocaeli, Sakarya, Eskiehir, anakkale, stanbulun birka kalesi hari Anadolu yakas, Ankara, Aya, Beypazar, Nallhan, Kzlcahamam, Haymana, Polatl, Soma, Krkaa, Domani, Bergama, Dikili, Knk, Marmara Adalar, Trakyada Tekirda, Lleburgaz, psala, Kean gibi ehir ve kalelere hakim bulunuyordu. Orhan Gazi, Sultan olunca, devlet teekkllerini kuvvetlendirdi ve yenilerini kurdu. Saltanatnn nc ylnda hkmdarlk alametinden olarak Bursada gmten ake kestirdi. Akenin bir tarafnda Kelime-i ehadet ile Hulefa-i Raidinin (radyallah anhm) isimleri yani; Ebu Bekir, mer, Osman ve Ali yazl idi. Dier tarafnda; Orhan bin Osman, basld tarih olan H.727 ve Osmanllarn mensup olduu Kay boyunun damgas vard. Osmanl Devletinde ilk ftuhat yapanlar airet kuvvetleri olup, hepsi atl idi. Bu kuvvetler uzun sre muhasara hizmetlerinde bulanamadklar iin muvaffakiyetler gecikiyordu. Orhan Gazi, bu yzden Bursann fethinden sonra, askeri tekilatta yenilikler yapt. Trk genlerinden daimi ve esasl bir yaya ordusu kuruldu. Askeri birliklerde onluk sistem tatbik
14
edildi. Piyade askerler, onar, yzer kiilik manga ve blklere ayrld. On kiiye onba ve yz kiiye yzba zabitler tayin edildi. Bin mevcutlu kuvvetlerin bandakilere de binba rtbesinde subaylar tayin edildi. Msellem denilen svari kuvvetinin otuz askeri, bir ocak kabul edildi. lk planda biner kiilik birlikler halinde kurulan yaya ve msellem askerlerinin saylar zamanla arttrld. Gnlk birer ake olan cretleri, iki akeye kartld. Ayrca muharebe dnda ileyebilecekleri araziler de verildi. Timar sisteminin tatbikiyle askeri hizmete tayin edilenlerin miktar, tertip edilen kadroyu ok getiinden, bunlarn nbetle sefere gitmeleri ve sefere gidenlere, gitmeyenlerin yardmc olmalar kanun haline getirildi. Sefere gitmeyenlere yamak denildi. Yamaklara yardm karl cret verilirdi. Osmanl devlet tekilat ilk defa Orhan Gazi zamannda tekil olundu. lk devlet tekilatnda Anadolu Seluklular ile lhanllarn tekilatlar rnek alnarak bir hkmet mekanizmas kuruldu. Bunun esas Beylik merkezindeki divand. Bu divana devlet reisi olan padiah bakanlk ettii gibi icabnda padiah adna vezir de bakanlk yapabilirdi. Osmanl Devletinin ilk veziri Orhan Gazinin tayin ettii Hac Kemaleddin olu Alaeddin Paa idi. Vezirler paa unvann tarlard. Devletin askeri ve idari btn ilerinde padiaha yardmc olurlard. ehir ve kazalar kad ve subalarn idaresindeydi. Kad, idari ve adli; suba da asayile askeri ilere bakard. Orhan Gazi devrinde en yksek kadlk makam Bursa kadl olup, tayinlere de bakard. Orhan Gazi devrinde fethedilen beldeler, ilmi, mimari ve sosyal tesislerle sslendi. znik fethedilince, manastrn medreseye evirterek ilk Osmanl medresesini kurdu. Yine znikte yaptrm olduu imaretin alnda kendi eliyle fakirlere ve gazilere a datt. Ahalisinden mslim ve gayri mslim hi kimsenin a ve akta kalmamasna gayret etti. Bursada, cami, imaret, tabhane, yol, kpr ve hamamlar yaptrd. Hanm Nilfer Hatun da; znikte bir imaret, Nilfer ay zerinde kpr ve eme gibi pek ok hayrat ina ettirdi. lk Osmanl medresesi olan znik Medresesinin mderrisliine zahiri ve btni ilimlerde derin lim Davud-i Kayseri tayin edildi. Orhan Gazi, gazilerin yetimesinde, yeni fethedilen yerlerin slam beldesi olmasnda, fetih ncesi hazrlklarn yaplmasnda, cihad esnasnda askerin evke getirilmesinde byk emekleri geen limler ve dervilere de hrmet edip onlarn barnmalar ve hizmetlerini kolayca ifa edebilmeleri iin, tekke ve zaviyeler yaptrd.
15
Birinci Murad Han

Sultan Murad- Hdavendigar, Osmanl padiahlarnn ncsdr. Sultan Orhann olu, Yldrm sultan Bayezidin babasdr. 1326 da dodu. Bursa valisi oldu. Babas zamannda altn para baslmasnda hizmeti grld. 1362 de, pederi vefat edince tahta kt. Seluki devleti paralannca Ankarada bir devlet kuran Ehilerin, Konyadaki Karaman oullar ile, Osmanl aleyhine birletikleri iitilince, 1362 de Ankaray ald. Lala ahin paay ilk serdar ve sadrazam yapt. orlu, Kean, Edirne, Gmlcineyi alp Bursaya dnd. Bigay ald. Hal ordusu geldiinden Rumeliye geip Srp Snd muharebesini kazand. Tunaya kadar ald. kiyzbin kiilik ikinci hal ordusu geldi. Kosova ovasnda etin sava kazand. Srp Kral Lazari ve kumandanlar ld. Srp devleti yok edildi. 1389 de, bir yaral srbn hlini sorarken ehit edildi. Bursada ekirgede defnedildi. Dini btn, adil, merhametli, faziletli idi. Otuzyedi gaza etti. Murad- Hdavendigar Han zaferden zafere komu, Anadolu'da ve bilhassa Avrupa'da devletin hudutlarn ok geniletmi ve babasndan bir beylik olarak ald lkeyi byk bir devlet halinde oluna brakmtr. Azim ve irade kudreti, vakar ve ciddiyeti, ahalisine kar efkatli oluu, ak ve samimi siyasetiyle ite ve dta istikraryla ve mhim askeri, adli, mali ve idari tekilatyla Osmanl Devletini salam temeller zerine oturtmutur. Gneydou Avrupa'ya Anadolu'dan Trk-slam nfusunun naklinde tatbik ettii uurlu sistem, Sultan Murad Hann dahiyane bir siyasetidir. Ftuhatla alnan Rumeli topraklarna iskan edilen Trk ve slam nfusu, Avrupa'da kalc bir hakimiyetin ve emniyetin balangc olmutur. Anadolu'da, Rumeli'nde pek ok hayr messeseleri, dini, askeri ve idari tekilatlarn kuran Sultan Murad Han, tarihte kazand zaferlerle olduu gibi, yapt eserlerle de milletin kalbinde taht kurmutur. Sultan Murad Han, ihtiya ve lzumunda eserler yaptrd gibi zaferlerin ardndan da kran ifadesi olarak, mescid, cami, medrese, mektep, imaret, han ve sosyal messeseler ina ettirmitir. 1364 Srpsnd Zaferi sonunda kran olarak; Bursa ve Bilecik'te birer cami, Yeniehir'de bir imaret, ekirge'de bir imaret, medrese ile kaplca ve han yaptrmtr.
Birinci Bayezid Han (Yldrm Bayezid)

Yldrm sultan Bayezid, Osmanl padiahlarnn drdncsdr.
16
Murad- Hdavendigarn olu ve elebi sultan Mehmedin babasdr. 1360 da dodu. 1388 de, babas ehid olunca, tahta kt. Rumelide ve Anadoluda ok ehirler ald. Macaristana kadar feth etti. stanbulu almak iin Anadolu hisarn yapt ise de, 1388 de stanbul imparatoru, senede onbin altn cizye vermeyi ve ehirde bir Mslman mahalle ve cami yapmay istedi. Fakat sene sonra, bunlar ykt. Yldrm, ehri on sene muhasara etti. Alman, Macar, Fransz ordular yardma gelirken, 1396 da Yldrm hcum ederek Niboluda hepsini perian etti. 1402 de, Ankarada Timur ile sava ederken, olu Sleyman efendinin emrindeki asker Timur tarafna geince, malup ve esir oldu. Timur ok hrmet ve ikram etti ise de, kederinden sekiz ay sonra nefes darlndan vefat etti. Bursaya defnedildi. Timur, Yldrmn lmn iitince, (Yazk oldu. Byk bir mcahid kaybettik) dedi. ok cesur ve adil idi. slam dmanlar, bu kahraman mcahidi lekelemek iin, iki ierdi diye iftira etti ise de, bunu bildiren hi bir vesika yoktur. 1394 de Bursada yaptrd (Camii kebir), slamiyet'e olan ballnn byk bir vesikasdr. Yldrm Bayezid, evik, atlgan, cesur, zamannn hadiselerini kavram iyi bir kumandan ve iyi bir sultand. Ani olaylar karsnda soukkanlln muhafaza ederek kararn verir ve ordusunu sratle istedii yere sevk ederdi. Bu yzden dmanlar ok ihtiyatl davranrlard. mrn cepheden cepheye komakla geirmi Trkln ve slamiyetin Rumeli'de yerlemesini salamtr. Adaleti ok mehurdu. Her gn belirli bir zamanda herkesin kendisini grebilecei bir yere gelir ve drt bir yandan gelen tebeasnn ikayet ve arzularn dinler, hakszla urayanlarn haklarn derhal iade ederdi. Kadlarn hkmlerine kesinlikle karmaz ve kimseyi de kartrmazd. limlerin sohbetlerinde bulunur, onlarn Allah telnn emir ve yasaklarn bildiren szlerini canla bala kabul ederdi. Evliyaya ok hrmette bulunurdu. Osmanl topraklarnn her tarafnda ilim yuvalar kurdu. Memleketin her tarafnda cami, mescid, darifa, medrese, imaret ve misafirhaneler yaptrd. Bunlardan en mehuru Bursa'da yaptrd Ulu Camiidir. Ayrca btn bu imaretler iin geni vakflar kurdu.
elebi Mehmed Han (Birinci Mehmed Han)

Osmanl padiahlarnn beincisi ve Osmanl devletinin ikinci kurucusudur. Timur bozgununda esir olmadan Amasyaya geldi. Pederinin vefatndan sonra, burada saltanatn ilan etti. Bursadaki sa
17
elebiye ve sonra Rumelide Musa elebiye galip geldi. Oniki sene aralktan sonra 1413 ylnda Osmanl sultan oldu. Anadoludaki isyanlar bastrd. Rumelide Macaristana kadar ald. Herekeyi ve Gebzeyi de Bizanstan ald. Serezde ilhad ve isyan karan Samavne kads olu denilen eyh Bedreddini yakalayp idam etti. 1421 senesinde Edirnede vefat edip Bursaya getirildi. Haremeyne her sene Surre alay gndermek gzel detini karmtr. elebi Mehmed Han, makul hareket eden, sabrl, azim ve irade sahibi, szne ve vdine sadk, nazik, vakur ve ciddi bir hkmdard. Yalnz dostuna deil, dmanlarna da kendisini sevdirerek itimat telkin etmi ve saydrmtr. Onun hakknda yabanc kaynaklar da iyi ehadette bulunmaktadrlar. Kk ve byk 24 muharebede bulunarak 40'a yakn yara ald rivayet edilmektedir. Emellerinin en banda babas zamanndaki yerlerin geri alnmas geliyordu ki, bu gaye iin alm ve byk lde muvaffakiyet elde etmitir. Zamannn yerli ve yabanc kaynaklar onun dirayetinden, sebatkrlndan, iyi ahlakndan ve daha birok meziyetlerinden bahsetmektedir. elebi Mehmed, ksa mrn sava alanlarnda geirmi olmasna ramen, memleketin imarna da nem vermitir. Bursa'da yaptrd cami, medrese, imaret ve Yeil Trbesi nemli sanat eserleridir. Caminin karsna ykseke mevkide kendi trbesini yaptrd. Trbenin karsna den medresesi bugn mze haline getirilmi olup, Bursa medreseleri arasnda Sultaniye ad ile mehurdur. Bunlardan baka Edirne'de Emir Sleyman tarafndan inasna balanan ve Musa elebi tarafndan devam ettirilen Ulu Cami (Cami-i Atik) nin tamamlanmas da ona nasip olmutur. elebi Mehmed, bu eski Camiye vakf olmak zere Edirne'deki bedesteni yaptrmtr.
kinci Murad Han

Altnc Osmanl padiahdr. Babas elebi Sultan Mehmeddir. 1404 de Amasya'da dodu. ocukluu Amasya, Bursa ve Edirne'de geti. Kklnden itibaren devrin byk limlerinden okuyarak yetiti. On iki yandayken idari ve askeri bilgileri renip, tecrbe sahibi olmas iin, lalas Yrg Paann yannda Amasya Valiliine tayin edildi. ehzade Murad, ilk vazife yeri Amasya'dayken, 1416 da asi Brklce Mustafa isyann bastrd. 1421 de Anadolu Beylerbeyi Hamza Bey ile sfendiyar oullarndan Samsun'u ald. Babasnn vefatyla 25 Haziran 1421 de Bursa'da tahta kt.
18
Sultan ikinci Murad Han 1422 de Osmanl Devleti iin byk tehlike arz eden Bizans'n entrikalarna son vermek ve Peygamber efendimiz aleyhisselam tarafndan vaad edilen manevi mjdelere kavumak iin stanbul'u kuatt. Bunun zerine Bizans mparatoru, Anadolu Beyliklerini Osmanl Devleti aleyhine kkrtt. Sultan kinci Murad Hann kardei kk Mustafa isyan ederek Karaman ve Germiyan beylik kuvvetleriyle Bursa'y kuatnca, stanbul'da kfi miktarda kuvvet brakp, Edirne'ye gitti. Edirne'den Bursa'ya geti. Kk Mustafa yakalanp, cezalandrld. Karaman, Eflak beyleri ve Venedikliler ile antlama yapld. Candarl sfendiyar Bey itaat altna alnd. stanbul kuatmasn hzlandran Murad Han mparatorun ehri Venedik hakimiyetine teslim edebilecei ihtimaliyle 22 ubat 1424 de Bizansllarla antlama yapt. Bu antlama ile Ege ve Karadeniz kylarn Osmanllara terk eden Bizansllar, yllk otuz bin dka altn vermeyi kabul ettiler. Anadolu'da zmir, Mentee ve Teke beylikleri Osmanl hakimiyetine geti. Germiyan beylii, Osmanl Devletine katld. 1425 de Selanik'i ele geiren Venedikliler Osmanllara kar Macarlar ile ittifak kurdular. 1426 da Bat Anadolu'dan hareket eden Trk denizcileri, Venediklilere ait Eriboz, Modon ve Koron'a sefer yaptlar. Osmanl-Venedik Harbi 1425-1430 yllar arasnda devam etti. Venediklilerin bat ve dou devletleriyle ittifak kurmasna ramen, Sultan kinci Murad Han ubat 1430'da Selanik'i fethetti. Venedik donanmas Gelibolu'da Trk donanmasna taarruz ettiyse de mthi bir bozguna urad. Temmuz 1430'da Osmanl-Venedik Harbine son veren Lapseki Antlamas imzaland. Selanik Osmanllarda kald. Venedikliler yllk vergiye baland. talyanlarn hakimiyetindeki Yanya'da ahali despot kavgalarndan bkmt. Yanyallar Selanik'te bulunan Osmanl Sultan kinci Murad Hana mracaat edip, Trk adaletine snarak hrriyet istediler. Rumeli Beylerbeyi Sinan Paa, ahalinin hrriyetine dair Sultan Murad Hann fermann getirince, ehrin anahtar Osmanllara teslim edildi. Bylece 1431 de Yanya ve evresi de Osmanl hakimiyetine girmi oldu. Balkanlarda ahalinin Osmanl adaletini, kendi rk, din, dil ve kltrnden olan idareye tercihi, bata Papalk olmak zere Hristiyan kral, despot ve prenslerini telaa drd. Balkan milletlerinin Osmanl idaresini tercih etmelerinin nne gemek iin, ieride ahaliye zulm, darda da dier devletlerle ittifak kurdular. Trk Trke drmek iin, hakimiyet mcadelesindeki Anadolu beyliklerini Osmanllar zerine saldrtrken, Papann da tevikiyle byk bir Hal ordusu kurmak iin hazrlklara
19
baladlar. 1435 de Karamanolu brahim Bey yola getirildikten sonra kinci Murad Han Rumeli'ye geti. Aknc Beyi Ali Bey'e Macaristan' vurma emri verildi. 1437 de Ali Bey'in krk be gn sren Macaristan aknnda, Demirkap geilerek Erdel'e girildi. Aknclar Macar ehirlerinin askeri mevkilerini tahrip edip, yetmi bin esir alarak, pek ok ganimetle dndler. Osmanllara kar dmanca tavr alan Srp kral Brankovi'ten, 1439 da lkesinin baehri Semendire'nin anahtar istendi. Brankovi, Osmanl teklifini kabul etmedii gibi ayrca ordu hazrlatt. Osmanllarn taarruz harektn haber alan Brankovi, Semendire'nin mdafaasn oluna brakp, Macar kralna snd. ay kuatmadan sonra Semendire kalesi 27 Austos 1439 da fethedildi. Almanya imparatoru ve Macaristan kral kinci Albert, Semendire'yi kurtarmak iin sefere kt. Macaristan seferi kumandanlarndan shak Bey ve Osman elebi kumandasndaki Osmanl ordusuyla karlaan kinci Albert, muharebe balamadan ordusuyla kamaya balad. Macar ordusunun mthi bir bozgun havasyla ka, kinci Albert'i de korkuttu. Albert bu tela iinde cann zor kurtard. Bu seferden rken Bosna kral Tvartko yllk yirmi bin dka altn vergisini, yirmi be bin dka altna kard. 1441 de Belgrad kuatmasnn neticesiz kal Avrupallar mitlendirip, yeni bir ittifaka heveslenmelerine sebep oldu. Macarlarn milli kahraman Hunyadi Yano'un Bosna'ya girii, Balkan hkmdarlarnn ve Anadolu beyliklerinin Osmanllara kar birlemesine yol at. Bu srada kinci Murad Hann Karamanoullar meselesiyle megul olmasndan istifade eden Hal ordusu, 1443 de Tuna'y aarak Sofya ve Ni'i ald. 1444 de Yalva Muharebesinde iki taraf da kesin bir stnlk kuramad. Hallar, geri ekildiler. Neticede 12 Temmuz 1444 de Macarlarla on yl sreli Segedin Sulh Antlamas imzaland. Sultan kinci Murad Han, Segedin Antlamasndan sonra; Hac Bayram- Veli'nin stanbul'u fethedeceini iaret buyurduu olu Mehmed (Fatih) lehine; ''Salmda olumun padiahln greyim'' diyerek saltanattan ekildi. Osmanl tahtna on iki yandaki kinci Mehmed Hann geirilmesi on yllk Segedin Sulh Antlamasna ramen, bata papalk ve Macarlar olmak zere Avrupa Devletini mitlendirdi. Osmanllara kar birleerek hazrlklarn sratle tamamladlar. Hunyadi Yano, Segedin Antlamasn bozarak, yannda papalk kuvvetleri de olduu halde, byk bir Hal ordusuyla hareket etti. On iki yandaki Sultan Mehmed Han, mrnn yirmi sekiz yln muharebe meydanlarnda geiren babas ikinci
20
Murad Han yandan mit edilmeyecek ifadelerin bulunduu tarihi davet mektubu ile tahta gemeye ard. kinci Murad Han, Manisa'dan Edirne'ye geldi. Murad Hann kumanday ele almasndan sonra, tecrbe, dirayet ve askerlerin iten ballnn da verdii kuvvetle, Varna'da Hallara kar slam-Trk tarihinin en muhteem zaferlerinden biri daha kazanld. Tekrar tahta kan Murad Han, ilk seferini Bizans imparatorunun kardei, Mora despotu Konstantin'in tecavzkrane faaliyeti zerine yapt. Despot Konstantin'den, Mora'da tecavzleri durdurmas ve igal ettii araziden ekilmesi istendiyse de reddedildi. Elde edilen bilgiler neticesinde Turahan Bey kumandasnda nc aknc kuvvetleri gnderildi. Sultan Murad kumandasndaki asl Osmanl ordusu 1446 da Korent ve Balyabadra'y zaptetti. 1447 de Arnavutluk isyan bastrld. Macarlarn milli kahraman Hunyadi Yano, Varna Muharebesi malubiyetinin lekesini silmek iin Macarlardan baka Eflak, Bohemya ve Almanya'dan kuvvet toplamt. Asi Arnavutluk Beyi dnme skender ile de ittifak kuran Hunyadi Yano kendisiyle beraber olmayan Srbistan' igal edip, Tuna'y geti. Hal ittifakna kar cephe alan Sultan Murad Han, Trk slam ananesince muharebeden nce antlama teklif ettiyse de Hallar kabul etmedi. 17 Ekim 1448 de balayan ve gn devam eden meydan muharebesi Hallarn bozgunu ile neticelendi. Hunyadi Yano cann glkle kurtarabildi. Murad Han, 1450 de Arnavutluk seferine ktysa da tamamlayamad. 3 ubat 1451 tarihinde vefat etti. Vasiyetnamesini tanzim edip vezirlere ahitlik ettirdi. Bursa'ya defnedildi. Trbesi, Bursa'da Muradiye mahallesinde yaptrm olduu cami yanndadr. Sultan Murad, byk bir sarsntdan yeni km olan devletin hkmdar olduu zaman ok genti. Anadolu'da Timur Hanla yeniden ortaya kan Trk Beyliklerinin; Rumeli'de ise devletin zaafndan istifade etmek iin frsat gzleyen Balkan ve Avrupa devletlerinin korkun ihtiraslaryla kar karya idi. Bizans, devletin bana her gn yeni bir gaile, bir i buhran amak iin sinsi sinsi alyordu. Byle buhranl bir devirde devlet idaresini eline alan Sultan Murad Han, hayat boyunca, Anadolu'da Trk birliinin kklemesi iin alt. Rumeli'de tabii hudutlar iinde yaamay tercih etmesine ramen, memleket menfaati icap ettii vakit asla vazifeden kamayacak ve hayatn bu uurda fedadan ekinmeyecek kadar cesur, metin, iradeli, azimkr idi. ve d gailelerle geen hkmdarlk hayat sonunda, sadece siyasi ve askeri bakmdan deil, medeniyet bakmndan da yenia aacak
21
olan olu Sultan Mehmed'e mamur ve her trl ilmi gelimeye hazr bir lke brakt. Murad Han, ince ruhlu, hassas, ltufkr adil, merhametli olup szne sadk, cesur ve tedbir sahibi, kumanda kabiliyeti yksek bir devlet adamyd. On iki yanda ehzade iken balayan muharebe hayat, vefatna kadar devam etti. lmi sohbetleri sever, limleri himaye eder ve onlarn ihtiyalarn karlard. Haftann iki gnn ilim meclisinde sohbetle geirirdi. Kendisinin de ilmi ve ibadeti ok; zhd, vera ve takvas pek fazlayd. Hemen btn mrn gaza meydanlarnda geirdii halde, imar ilerine ehemmiyet verip ok eser brakt iin Eb'l-Hayrat diye anld. Bursa, Edirne ve baka ehirlerde, yoksullar iin imaret ve ulema iin medrese yaptrd. Edirne'de darlhadis ve buna gelir olarak Tahtakale Hamam, Alacahamam ve erefli Camiini yaptrp, bunlar birok vakflarla destekledi. Bursa'da Muradiye semtinde cami, medrese ve imaret yaptrd. Edirne'de Ergene civarnda bir kpr yaptrp, Uzunkpr kasabasn kurdu. Selanik ve psala'da da camiler ina ettirdi. Her yl Kuds, Halil-r-Rahman, Mekke-i mkerreme ve Medine-i mnevvere yoksullar iin otuz be bin altn gnderirdi. Ankara blgesinde Balkhisar adl byk bir subaln kylerini Mekke yoksullarna vakfetmiti. Bulunduu ehirde her yl on bin altn kendi eliyle seyyidlere paylatrrd. Tebeasnn hakkna ziyadesiyle riayet eder, kul hakkndan pek saknrd. Babas elebi Sultan Mehmed Handan kalma, Mekke-i mkerreme ve Medine-i mnevvere fakirlerine hediye gnderme detini devam ettirdi. lme ve limlere ok hrmet edip evliyaya izzet ve ikramda kusur etmedii iin memleketi lim ve evliya yurdu oldu. Herkesin duasn ald, pek kymetli eserlerin yazlmasna, tercme edilip Trkeye kazandrlmasna ve kymetli ilim messeselerinin insna vesile oldu. Yazlan eserlerde ak bir dil kullanlmasn emrederek Trke yazmak hususunda titizlik gsterdi. Devrinde Osmanl saray, lim ve airlerin bulutuu bir yer oldu. Byk lim Molla Yegan bile ona hac dnnde hediye olarak, Fatih'in hocas lim Molla Grani'yi getirmiti. Bu husus hibir milletin kltr tarihinde rastlanlmayan esiz bir hadise olup, ikinci Murad Hann ilme verdii deeri de gsterir. Osmanl Devletinde devrinde en ok eser yazlan padiah olmas bakmndan dikkat eker. Gerekten onun devrinde pek ok eser yazlm ve Osmanl saray eserler hazinesi durumuna gelmitir. Devrinde grlen geni tabanl bu kltr faaliyeti sonraki asrlara da temel tekil etmitir
22
Fatih Sultan Mehmed Han

Osmanl padiahlarnn yedincisidir. kinci Murad hann olu, ikinci Bayezid hann babasdr. 1429 da Edirnede doup, 1481 de Gebzede vefat etti. Trbesi Fatih camii yanndadr. 1451 de padiah oldu. Bosna Herseki ve birok yerleri ald. 1453 Mays aynn yirmidokuzuncu Sal gn stanbulu Bizans Rumlarndan alarak, orta aa son verdi. Ayasofya kilisesini cami yapt. Kyamete kadar cami kalmasn yazl vasiyet ve vakf eyledi. Fakat, 1935 Ramazan aynda mze yapld. 1990 Ramazan aynda, bir ksm ibadete ald. Ayasofya [Sainte Sophie] camii, stanbul'da, Topkap saray yanndadr. Fatih camii, Yedikule camii, Kire iskelesi camii, ehremini camii ve Rumeli-hisar, Fatih sultan Mehmedin Trklere brakt yadigrlarnn en kymetlilerindendir. Ayvansarayda Tahta-minare ve Aksarayda Horhor emelerine bitiik Hindiler tekkesi mescidlerini de Fatih yaptrd. Havan topunu ilk yaptran Fatihtir. Fatih sultan Muhammed, Kasm paada Divanhane mescidini de yaptrmtr. Sultan Sleyman, bu camiin etrafna bir saray ve bir divanhane yapt. Osmanllarda ilk tersaneyi 1516 da Yavuz sultan Selim han yapmtr. Okmeydan camiini de Fatih yaptrmtr. stanbulu kuatnca, yetmi gemiyi Balta limanndan kzaklarla karadan Kasm paaya indirdi. Bir sene sonra Bayezid kulesinin olduu yerde, ilk Trk sarayn yaptrd. Bu byk saraya (Eski saray) denir.
Batl gzyle Fatih:

Byk devlet ve ilim adam olan Fatih, en byk dmanlarnn gzlerini kamatran padiahtr. Eserlerinde ondan takdirle bahsetmilerdir. Fetih srasnda stanbulda bulunan talyan Zorzo Dolfin bir keresinde yle demitir: Sultan Mehmed, ok az glerdi. Zekas, daimi bir alma halindeydi. ok cmertti. Her ite fevkalade atlgan, hatta cretkrd. Setii hedeflere erimek iin ok srar ederdi. Soua, scaa, ala, susuzlua tahammllyd. Kesin konuur, kimseden ekinmezdi. Zevk ve sefadan uzakt. Trke, Yunanca ve Srpay ok iyi konuurdu. Her gn bir mddet okurdu. Roma tarihi, baka devletler tarihi, Laerce, TiteLive, Herodot, Quinte-Curce, Papalarn, Alman mparatorlar ile Fransa ve Lombardiya krallarnn vakalar okuduu tarihler arasndayd. Avrupadaki btn devletleri tanrd. zellikle talyann corafyasn en ince noktasna kadar bilirdi ve bir Avrupa haritasn yanndan ayrmazd. Askeri ve corafi ilimlerle isteyerek megul olur, aratrmalar, incelemeler
23
yapard. Tabiiyyeti altnda bulunan lkelerin det ve artlarn devletin ve blgenin menfaatlerine kullanmakta maharetliydi. Dier bir talyan tarihi Langusto, stanbulun fethinden sonra yle yazmtr: Sultan Mehmed, ince yzl, ortadan fazla uzun boylu, silahlar kuanm, asil tavrl, ok az glen, devaml renmek ihtiras ile yanan, cmert ve iyi kalbli, gayelerine ulamakta inat bir hkmdard. En ok harp sanatna meraklyd. Her eyi renmek isteyen zeki bir aratrmacyd. Sefahat dknl olmayp, kt detleri yoktu. Nefsine hakim ve uyankt. Her arta tahamml gsterebilirdi ve bir cihan devleti peindeydi. Alman msterik Franz Babinger, (Mehmed-II der Eroberer und seine Zeit Weltenstrmer einer Zeitenwende) adl eserinde yle yazmaktadr: Trk dnyas iin Fatih gnmze kadar, btn imparatorlarn en by olup, beer tarihinde baka her hangi bir ahsn kendisiyle mukayese edilmesi zordur. O Trk milletine, btn tarihinin en harikulade ve en yaklalmas gayr-i kabil ahsiyet olarak takdim edilmitir. Bat leminin mukadderat, Fatih Sultan Mehmedin grnmesiyle sarih bir ekilde iaretlenmitir. Kudretli ahsiyeti, byk Avrupa sahalarnn d grnn derinden deitirmitir. Ortaadan karken insanlar ve dnyay gr tarznda, Fatihin ahsiyeti, zeklar tesir altnda brakmtr.
Fatihin saysz vasflarndan bazlar

Fatihin lm, Trk milletini byk mateme gark etti. lm haberi Romaya ulanca, talyada toplar atlp gnlerce enlikler yapld. Papa btn Avrupa kiliselerinde gn anlar aldrp, kr yini yaplmasn emretti. Trk tarihi, saylamayacak kadar ok kahraman ve cihangirlerle doludur. Fatih Sultan Mehmed de bunlarn banda gelenlerdendir. nk o klla kefi yan yana yrtm, a ap, a kapatmtr. Onun iin, asrlar boyu her cephesiyle yazlm, izilmi, hakknda Garpta ve arkta ok eyler sylenmitir. Tetkik edildike derinleen, derinletike deryalaan bu cihangirin saysz vasflarndan bazlar unlardr: Fatih Sultan Mehmed, souk kanl ve cesurdu. Bu zelliinin en gzel misalini, Belgrad Muhasaras srasnda, askerin gevediini grd zaman nlerine geip dman hatlarna girerek gsterdi. stanbul Muhasarasnda da donanmann baarszl yznden atn denize srmesi bu cesaretinin byk rneidir.
24
Ne istediini, ne yapacan, ne yapabileceini bilen ve bu byk ileri baarabilmek iin gerekli tedbirleri, yorulmak bilmeyen bir azim, sabr ve skunetle hazrlayan bir insand. ok merhametli ve msamahalyd. Kendisine elli gn mukavemet eden, birok Mslmann ehid edilmesine sebep olan stanbul ehri ve onun sakinleri hakknda gsterdii merhamet, akln alamyaca geniliktedir. Halbuki o devir Avrupasnda muzaffer bir kumandan, zaptettii ehrin halkna grlmedik zulm ve ikence yapmakta kendini hakl grrd. Fatih vicdan hrriyetine byk kymet verirdi. stanbula girdii vakit ayaklarna kapanan stanbul patriini yerden kaldrmakla alicenapln gsteren cihangir, u szlerle patrii teselli etti: Ayaa kalknz. Ben Sultan Mehmed, hepinize sylyorum ki: u andan itibaren artk ne hayatnz ne de hrriyetiniz hususunda gazab- ahanemden korkmaynz! Fatih, gayri mslim tebeasnn din ve mezheplerine asla dokunmad, herkesi vicdani inannda serbest brakt. Fatih, stanbulun imarnda cret karlnda daha ok Rum esirlerini kulland. Bu srada biriktirdikleri paralarla hrriyetlerini satn alma imkann salad. Bu msamaha o devir dnyasnn hayalinden bile geirmedii bir olgunluk eseriydi. Askeri ve siyasi sahada esiz bir deha idi. Askeri alanda baarsnn ilk zellii klla kalemin ibirliidir. Ordunun disiplinine ok dikkat ederdi. En kk itaatsizlii ve buna sebep olan subaylar iddetli bir ekilde cezalandrrd. Ordusunu, plansz, dzensiz hareket ettirmez, macera hevesiyle kan dkmezdi. Kendi devrine kadar atalarnn yer yer, ada ada yapm olduklar aknlarn, planl bir ftuhat haline getirdi ve devletini, sistemli bir idarecilik uuruyla istikrarl, yerlemi bir devlet yapt. Otuz senelik saltanat devresinde dzenledii kk, byk seferler, memleketin corafi ibirliini salamaya dayanr. Bu gayeye ulamak iin de at gemez kayalklardan, geit vermez nehirlerden geerek; durup dinlenmeden, k yaz demeden savat. Btn bu seferleri bir plana gre yaptndan nereye gitmesi, nerede durmas lazm geldiini bilerek hareket etti. Yapaca seferlerin muvaffakiyetle neticelenmesini salamak iin aylarca bu seferin btn teferruatn hazrlard. Kumandanl ile diplomatl daima beraber hareket ederdi. Hangi devlet zerine sefer dzenleyecekse, o devletin i ve d mnasebetlerini, zaaflarn, kuvvetini, dier devletlerle olan mnasebetlerini en ince noktasna kadar tetkik eder ve sefere hasmnn en zayf ve kendisinin en kuvvetli zamannda kard. Yapaca seferlerden en yaknlarna bile
25
haberdar etmez ve bunlarn gizli kalmasna ok dikkat ederdi. Srrma sakalmn bir tek telinin vakf olduunu bilsem, onu yolar, atarm sz mehurdur. Byle hareket etmeyi muvaffakiyetlerinin balca sebeplerinden sayard. ok baarl bir diplomatt. Otuz sene, Asya ve Avrupada bazen birka cephede be, on hatta daha fazla devletle birden harp halinde bulunduu gnler oldu. Byle zamanlarda dmanlarnn, kuvvetlerini blmenin, siyasi mzakereler, vaatler ve geici tavizlerle mttefikleri birbirinden ayrmann kolayn bulurdu. Casuslar bulundurduu gibi, Avrupal devletlerin Osmanllarla ilgili hareketleri mzakere eden btn meclislerinde geni bir haber alma tekilatna da sahipti. Almanyada yerlilerden elde edilmi casuslar da vard. talya ise, son derece gizli ve daimi bir Trk haber alma servisiyle rlyd. Fatihin, bu tekilat sayesinde dmanlarndan gn gnne haberi olur, hareketlerini deerlendirerek tedbirler alrd. Fatih, ordu ve donanmasn iyi bir ekilde tekaml ettirmiti. Ordunun silahlar birka senede yenilenir ve daha gelitirilmi olanlar eskilerinin yerine konurdu. Osmanl donanmasnn tekaml etmi ekilde kurucusu Fatihtir. Topulua gerekli ehemmiyeti veren ilk padiahtr. Fatihten nce, top, btn dnyada, daha ok sesi ile dman rktmek iin kullanlrd. Byk kaleleri yerle bir edebilecei ve meydan muharebelerinde rol oynayaca hi dnlmemiti. Fatih, btn bunlar akl ederek, o tarihe kadar grlmeyen say ve apta top yaplmasna yneldi. Toplarn balistik ve mukavemet hesaplarn kendisi yapt. Piyadeye de, ncesine nispetle, byk nem verdi. Osmanl ordusu esas bakmndan bir svari ordusu olmaya devam etmise de, yenieri ve azab gibi piyade snflar, Fatih devrinde nem kazand. Fatih Sultan Mehmed, ilme, sanata ve ilim adamlarna ok kymet verirdi. Zihniyeti ve tabiat itibariyle ileri hamleden holanan, terakki ve medeniyetten zevk alan bir padiaht. Tpk askeri fetihleri gibi, ilim adna at savata da bir limler, sanatkrlar ordusu kurdu ve bu muhteem orduya kendisi serdar oldu. Yeni devletin kurulmas plannn icrasnda eitim ve retimin tesir ve nemini her eyden stn tuttu. Maarif sistemini kanunla tanzim ederek ulema snf diye tannan ve idarenin temelini meydana getiren diyanet ve hukuk kurumlarn tekilatlandrd. Devlet idaresini ve bunun ilmiletirilmesini esas ald. Akli ve nakli ilimlerde sz sahibi olan limleri stanbula toplad ve onlarn talebe yetitirmesi iin medreseler kurdu. Devrinde yetien byk lim ve sanatkrlar mhim eserler verdiler. Fkh ilminde Molla Hsrev,
26
tefsirde Molla Grani, Molla Yegan, Hzr elebi, matematikte Ali Kuu, kelamda Hocazade, zamannn byk limlerindendi ve lkesine dnyann drt bir tarafndan limler akn ederdi. stanbulun fethinden sonra Fatih, hocas Akemseddinin elini pp, taht tac brakp dervi olmak istedi. Akemseddin bu teklifi reddederek, devlet ilerine memur edilen padiahn asl vazifesini yapmam olacan, din-i slam ve adaletle memleketi ve dnyay idare etmenin daha makbul olduunu; aksi halde din ve devletin zarar grecei iin, ikisinin de Allah indinde mesul olacaklarn bildirdi. Bunun zerine Allah ak ile yanan kalbinin ateini de iirleriyle ortaya dkt. Fatih Sultan Mehmed, kelam ve matematik ilminde devrinin en byk otoritelerinden biriydi. Bizansl tarihi Kritobulosun hayranlkla anlatt, balistik sahasndaki keifleri, ortaan surlarn ykmtr. Fatih Sultan Mehmed, tekilat ve imarc idi. Devlet idaresini tam bir intizam iinde yrtmek iin lzum ve ihtiya grldke slamn esaslarna uygun kanunlar ve fermanlar yaynlad. Tanzimat dnemine kadar Osmanl Devletinin temel kanunu olarak meriyyette kalan Fatih Kanunnamesi ok mhim bir eserdir. Padiahn grleri alnarak sadrazam Karamani Mehmed Paa tarafndan hazrlanan bu ok nemli kanunnameyi, Nianc Leyszade Mehmed elebi kaleme almtr. Kanuni Sultan Sleyman devrinde hazrlanan kanunnamede de bu eser esas alnmtr. Osmanl Devletinin btn temel messese ve tekilat, Fatih devrinde en mkemmel hle gelmitir. Enderun Mektebini kurarak memleket iin gerekli devlet adam yetitirilmesini yine o salamtr. Fatih Sultan Mehmed, dou Trkleri ile temasa byk nem verdi. Olu Sultan kinci Bayezid de Trk medeniyetini ilerletmek hususunda babasn takip etti. Dou Trklerinin, Timur Han devri medeniyeti denilen medeniyet hareketlerinin benzeri, Fatih devrinde Osmanllarda tahakkuk etti. Fatih, bat dillerinden bir kan bilmesi sebebiyle Avrupa literatrn ok iyi takip etmi, Trklerin her hususta Avrupallardan stn bulunmas sebebiyle, Avrupadan bir ey alma ihtiyacn duymamtr. stanbulun imarna ok nem veren Padiah, saray, camiler, medreseler ile hamamlardan baka ehrin eitli yerlerinde 4000 dkkan yaptrarak vakfetti. Byk camilerin yanndaki medreselerin haricinde 24 medrese, 12 han, 40 eme ve Halkal Su Tesisat ile iki gemi tersanesi ve kla yaplan binalar arasndadr. stanbul imar olunurken, dier taraftan Bursa, Edirne gibi ehirlerde imar faaliyetleri byk bir hzla devam etti. Bu devirde Bursada 37, Edirnede 28 ve sair ehirlerde 60 cami yapld.
27
kinci Bayezid Han

Sekizinci Osmanl padiahdr. Fatih Sultan Mehmedin iki olundan bydr. 1447 ylnda dodu. Kk yatan itibaren tam bir ihtimamla yetitirilen ehzade Bayezid, devrin en kymetli limleri elinde tahsil grd. Kk yata, Hadm Ali Paa nezaretinde Amasya valisi oldu. 16 yanda da 1473 Otlukbeli savana sa kol kumandan olarak katld. Babas Fatih, 3 Mays 1481 tarihinde sefere giderken Gebzede vefat edince, 20 Mays 1481de tahta kt. nce i isyan bastrd, birlii salad. 16 Ocak 1482de Venediklilerle bir antlama imzalayp Hristiyan birliini bozarak, en kuvvetli uzuvlarndan birini felce uratt. Bylece, zahiren de olsa, onlarn dostluunu temin ederek, 17 yl Osmanllar aleyhindeki teebbslere seyirci kalmalarn salad. Bodan Voyvodasnn yllk vergisini dememesi ve aleyhte faaliyetleri zerine 1484 ylnda bu lkeye kar sefere kan Bayezid, 15 Temmuz'da Kili ve 11 Austosta Akkerman Kalesini fethetti. Sultan Bayezid, Osmanl Devletinin d politikasna baka bir yn verdi. 1498 senesi ilk ve sonbaharnda Silistre sancakbeyi Bali Bey kumandasnda 40 bin kiilik aknc birlii Lehistana Osmanl tarihinin en byk akn hareketlerini gerekletirdiler. Bu arada Venediklilerin Mora zerine tecavzi hareketlerde bulunmas zerine de Sultan, 1499 da Mora seferine kt. 25 Austosta nebaht, 9 Austos 1500 de Modon ve 16 Austosta Koron Venediklilerden alnd. Bayezid Han batda daha nemli fetihlere balama noktasndayken, douda byk bir tehlike ile kar karya kald. Bu sebepten Osmanl Sultan 1502den sonra zamann Safevi hkmdar ah smailin trl entrikalarn karlamaya hasretti. Sultan Bayezid son zamanlarnda, olu Selime; Adaletten ayrlma, acizlere ve biarelere kar merhametli ol. Kimsesizlere efkat gster, herkesin sana ram olmasn istiyorsan ulemaya ok sayg gster; zaruret olmadka kimseye sert davranma diye nasihat ettikten sonra, ok dua etti ve Allah telnn mbarek etmesi dileiyle saltanat ona teslim etti. Bayezid Han, daha sonra Dimetokadaki saraya giderken Abalar ky mevkiinde hastalanarak 26 Mays 1512 gn vefat etti. Kabri stanbulda Bayeziddeki caminin yanndaki trbededir. lim sahibi, takva, adalet ve merhametten ayrlmayan vakarl ve hilmiyle mehur bir padiah olduu iin Veli Bayezid olarak bilinir. Bayezid meydannda kendi klliyesi ile birlikte camiinin inas bitince Padiah: Her kim mr boyunca ikindi ve akam namazlarnn snnetlerini terk etmemi ise, ilk
28
Cuma namaznda imam olsun! buyurmutu. Bu hususta kendisinden baka kimse kmam, sulhte ve seferde hibir snneti brakmad iin namaz kendisi kldrmtr. Sultan Bayezidin mhrn tayan saysz yazma eserin Trkiye ve Avrupa ktphanelerinde bulunmas onun kltr faaliyetlerini aka gstermektedir. Bayezid Han vaktinin ounu mtalaa ile geirir, okuduu kitaplar hakknda dncesini yazard. Namna ok eser yazlmtr. O, eserlerin ak ve anlalr bir dil ile yazlmasn emrederdi. Bu ynyle Trk diline verdii ehemmiyet ortaya kmaktadr. Bayezid Hann limlii, airlii, hat sanatkrl, ilim ve iir erbabna gsterdii sayg ve sevgi, Fatih Sultan Mehmedin oluna yakr derecedeydi. Sultan kinci Bayezid Hann otuz seneden fazla sren saltanat boyunca, sulh ve skunu tercih etmesi, donanmay yenileyip hazrlklar yapmas, kendisinden sonra tahta geen olu Yavuz Sultan Selim Hann faslasz seferler ile megul olmasna vesile oldu. Zamannda yenieri ocan geniletti. Aa blkleri kuruldu. Donanmaya ehemmiyet verilerek, yelkenli sava gemileri yapld ve gemilere uzun menzilli toplar yerletirildi. Timar tekilatnda deiiklik yapld. Sultan Bayezid bir taraftan devlet tekilatn salamlatrarak halkn huzur ve skununu temin etmek iin urarken, dier taraftan doudan batya kadar btn mslmanlarn meseleleri ile ilgilendi. Memleketin her tarafnda imar faaliyetlerini devam ettirdi. Yaptrd en nemli eserler arasnda Amasyada medrese, cami ve zaviye, Edirnede bir darifa ve stanbulda Bayezid Camii, medrese ve imareti bata gelmektedir
Birinci Selim Han (Yavuz)

slam halifelerinin yetmi drdncs ve Osmanl padiahlarnn dokuzuncusudur. kinci Bayezid hann olu, sultan Sleyman hann babasdr. Hilafeti Osmanl padiahlarna balayan budur. 1470 de doup, 1520 de vefat etti. Fatihde sultan Selim camii bahesindedir. 1514 de aldranda ran ah smaili Safeviyi malup ederek, bozuk inanlarnn yaylmasn nledi. Bylece slamiyet'e byk hizmet etti. Tebrizi de ald. 1516 da stanbul'da ilk tersaneyi yapt. Burada gemiler ina edildi. 1517 de Msr ald. Haremeyni erifeyn de ele girmi oldu. Hutbelerde, (Mekke ve Medinenin hizmetisi) diye ismini okuttu. Msrdaki son Abbasi halifesi olan Yakub bin Mstemsik-billahdan emanetleri alarak halife oldu. Bylece Halifelik Osmanllara geti. Byk
29
donanma yapt. 1520 de orlu ovasnda hastalanarak vefat etti. Sekiz buuk senede devleti iki kat bytt. Yavuz adn kazand. Trbesinin yanndaki bir trbede, kz Hatice sultan ile bunun da kz Hanm sultan vardr. Baka bir trbede, sultan Sleymann validesi Hafsa sultan ile sultan Sleymann olu Murad, Mahmud ve Abdullah efendiler vardr. Bir trbede de sultan Abdlmecid han medfundur. Kz ah sultan, Davutpaada bir cami ve tekke ve Eyyubde Bahariyye caddesi ile deniz arasnda (ah Sultan camii)ni ve yannda, ilk eyhi Merkez efendi olan tekkesini 1555 de yaptrm olup, bu cami yanndaki trbededir. Selim hann kz kardei Gevher Mluk sultann kz Nesli-ah sultan, Edirnekapda ve stinyede birer cami yaptrmtr. Zevci skender bey ile birlikte Eyyubde zal Mahmud paa camii yanndadr. Gevher Mluk sultan ve zevci Muhammed bey de buradadr
Birinci Sleyman Han (Kanuni)

Kanuni sultan Sleyman, slam halifelerinin yetmi beincisi ve Osmanl padiahlarnn onuncusudur. Yavuz sultan Selim hann olu, ikinci Selim hann babasdr. 1494 senesinde doup, 1566 da vefat etti. Sleymaniyye camii yanndaki trbededir. kinci Sleyman ve ikinci Ahmed han da bu trbededirler. 1520 de halife oldu. On kere cihad yapt. Hepsinde zafer kazand. Yapt donanma, Avrupada birinci idi. Atlas okyanusundan Umman denizine kadar ve Macaristan, Krm ve Kazandan Habeistana kadar geni yerleri, Allah telnn dini ile, adalet ile idare etti. Almanya mparatoru ve spanya kral olan arlken yani beinci arl 1526 senesinde Fransaya saldrd zaman, Franszlar Osmanl devletinden yardm istedi. Sultan Sleyman, Barbaros Hayreddin paay byk bir donanma ile imdada gnderdi. arlken, Fransa ile sulh yapmaya mecbur oldu. Karada da, sultan Sleymann idare ettii Osmanl ordusuna malup oldu. Sultan Sleyman han pek ok hayr ve hasenat yapt. Sultan Selim, ahzadeba, Cihangir ve Sleymaniyye camilerini ve Anadolu ve Rumelinin her yerinde, Rodos ve baka adalarda mzeyyen camiler, medrese, hastaneler, ahaneler, yollar, kprler yapt. Kzlar, damatlar, kumandanlar da saylamayacak kadar ok hayrl eserler brakt. Kur'an- kerimi sekiz kere yazd. 1526 da Fransa hkmeti, sultan Sleymana snd. 1539 da Osmanl donanmas, Avrupallarn birleik deniz kuvvetlerini bozguna
30
uratt. 1555 de Sleymaniyye camii ve klliyesi yapld. 1559 da Avrupallarn donanmalar ikinci bozguna urad. Eyyubde (Baba Haydar) camiini yaptrd. (Kamus-ul alam)da diyor ki, (Sultan Sleymann kz ah sultan ile damad Zal Mahmud paa, Eyyubde Defterdar caddesinde byk bir cami yapmlardr. kisi de 1562 senesinde vefat ettiler.) Cami yanndaki trbededirler. Sultan nc Selim hann byk hemiresi ah sultan bu camiin yanna bir mektep ve kendi iin bir trbe yaptrd. Trbede zevci Mustafa paa ile validesi sultan da vardr. Sultan Mahmud han ve son olarak 1960 da, bavekil Adnan Menderes, camii ve trbeyi tamir ettiler. Olu sultan Cihangirin ruhu iin, 1559 da Cihangir camiini yapt. Cihangir 1552 de Halebde vefat etmi, ahzade camii yannda aabeyisi Muhammed sultann trbesine defnedilmitir. Cihangir camii defa yand. Son olarak, ikinci Mahmud hann sadrazam silahdar Ali paa 1823 de yaptrmtr. Avrupallarn, Byk Trk ve Muhteem Sleyman lakaplarn verdii, Kanuni Sultan Sleyman, padiah olunca nce, memleketin i ilerini dzeltip, Osmanl lkesinde huzur ve skun temin ettikten sonra, Avrupa seferlerine balad.
Avrupa Seferleri
Belgrat Seferi: Yavuz Sultan Selim Han devrinde Osmanl Devleti dou siyasetini takip ederek, hudutlarn emniyete almt. Bu sebeple Sultan Sleyman Han, doudan emin olarak ilk seferlerini Avrupa zerine yapt. Macar Kral II. Layoun, Kutsal Roma Cermen mparatoru arlkene gvenerek, Osmanl elisine dmanca davranmas zerine, Orta Avrupann kilidi saylan ve nceki devirlerde defa kuatlp alnamayan, Belgrat zerine sefere kt. 18 Mays 1521 de stanbuldan hareket eden Kanuni Sultan Sleyman Han, 29 Austosa kadar ehrin evresindeki kaleleri fethettirdi. 29 Austos 1521 de Belgrat Kalesi de teslim alnarak, 30 austos Cuma gn, ehrin en byk kilisesi camiye evrilip, Cuma namaz klnd. Belgratn imar iin hazineden byk yardmlar yapld. Moha Seferi: Macar Kral II. Layoun; arlken ile akrabalk kurup, Osmanl Devletine kar ran Safevi Devleti ve Sultan Sleyman Hann hakimiyetindeki Eflak ve Bodan beylikleriyle ittifak kurmas, Papaln Hal ruhu ile Hristiyanlar kkrtmas ve esir Fransz Kral iin annesinin, Osmanl Sultanndan yardm istemesi zerine bu sefer tertip edildi. 23 Nisan 1526 da stanbuldan hareket eden Kanuni, 29 Austos 1526 da Macaristan ve Hal ordusunu Moha Meydan Muharebesinde
31
byk bir malubiyete uratarak, zafer kazand. Macaristan Krallnn baehri Budin (Budapete) dahil Macaristan, Erdel (Transilvanya) Trklerin hakimiyetine geti. Avusturya Seferi: Moha, Meydan Muharebesinden sonra, Macaristanda askeri harekat bitti. Fakat siyasi faaliyetler balad. Osmanl padiahnn, Budin muhafazasna ahalinin de arzusuyla tayin ettii, Erdel Voyvodas Zapolyaya kar, Viyana Aridk Ferdinand, Macar kral olmak iin harekete geti. Ferdinand 1527 de Macaristana girip Zapolyay malub ederek, Budini igal etti. Macaristandaki hudut hadiseleri ve Zapolyaya yardmda bulunmak zere Sultan Sleyman Han, 10 Mays 1529 da Avusturya Seferine kt. Ferdinandn igalindeki Budin 8 Eyll 1529 da teslim alnd. Zapolya 14 Eyllde Osmanlya sadk kalmak artyla Kral Yano nvanyla Macar tahtna geirildi. Osmanl Ordusu 22 Eyllde Avusturyaya girdi ve 25 Eyllde Viyana nlerine geldi. Viyanann teslimini isteyen Sultan Sleyman Han, teklifin kabul edilmemesi zerine; 27 Eyll 1529 da ehri kuatt. 1529 Avusturya Seferinde Trk aknclar Osmanl Tarihinin en byk akn hareketini yaptlar. Avusturya, Gney Almanya topraklar Trk aknclarnca inenerek, btn Avrupa Osmanllarn azametini, aasn grd. Mukaddes Roma-Cermen mparatoru arlken korktuundan, meydan muharebesi iin ortaya kamad. Mevsim ve artlarn elverisiz olmas zerine Osmanl padiah, ordusuyla 16 Ekim 1529 da Viyanadan Budine hareket etti. 1530 da Aridk Ferdinandn eli heyeti stanbulda sultanla grt. steklerinde samimi olmayan Ferdinand, sulh grmeleri yaplrken tekrar Budini kuattrd. ehir, Trk kuvvetleri ve Macarlar tarafndan mdafaa edilerek, kuatma kaldrttrld. Alman Seferi: Mukaddes Roma-Cermen mparatoru arlkenin ve kardei Avusturya ve Bohemya Kral Ferdinandn Macaristann iilerine karmas zerine Kral Yano, Sultan Sleyman Handan yardm istedi. Padiah, 25 Nisan 1532 de Alman seferine kp, yz yirmi bin mevcutlu ordusuyla Avusturyay zaptetti. arlken 250.000 kiiden fazla Hristiyan ordusuyla Osmanllarn karsna kmaya cesaret edemedi. Osmanl Sultannn Alman Seferi de, dman lkesinin ezilmesi ve Avusturyallardan birok kaleyi almasyla neticelendi. Sultan Sleyman Hann, Alman Seferi mnasebetiyle Orta Avrupada bulunmasndan korkup, meydan muharebesinden kaan arlken, 22 Haziran 1533 tarihli stanbulAntlamasyla Osmanl Devletinin ve Sultann stnln kabul etti. stanbul Antlamasna gre: 1) Kral Ferdinand, Sultan Sleyman Han baba ve metbu (kendisine
32
tabi olunan, uyulan) bilecek ve ancak karde diye hitap ettii veziriazamla eit saylacaktr. 2) Kral Ferdinand, Osmanl lkesine tecavz etmeyecek ve Sultan da Avusturya lkesiyle ahalisini kendi tebaas bilecektir. 3) Kral Ferdinand, Macaristan zerindeki veraset iddialarndan vazgeecek; Macaristann bats ve kuzey batsndaki arazisinin hakimi olacaktr. 4) Macar Kral Yano ile Kral Ferdinand arasnda, Osmanllarn uygun grecei hudut geerli olacaktr. 5) Eski Kralie ve Ferdinandn kzkardei Mariann kocasndan miras kalan malikhane, geimi iin ihsan edilecektir. 6) Bu antlama geici deil, devamldr. Avrupada, Fransadan baka Avusturyann da Osmanl Sultannn himayesini kabul etmesiyle arlkenin Avrupa mparatorluu kurma projesi gerekleemedi. Trklerin takib ettii cihanmul dnya hakimiyeti siyaseti gereince, Kanuni Sultan Sleyman Han ve Osmanl Devleti, Avrupada tek bana sz sahibi oldu. Bodan Seferi: Osmanl Devletinin dmanlaryla ibirlii yapan Bodan Voyvodalnn baz hareketleri zerine sefere karar verildi. 8 Temmuz 1538 de stanbuldan hareket eden padiahn, Avrupa ilerine ilerlerken dman lkesinde bile ahalinin canna, rzna, malna, mlkne ve hatta tarlasndaki ekili mahsulne zarar verdirtmeden hareketi gzel bir adalet rnei oluyordu. Mimar Sinan bu seferde, kenar bataklk bir araziye sahip, Prut Nehri zerine byk ve salam bir kpr yaparak Osmanl ordusunun yoluna devam etmesini temin etti. 15 Eyll 1538 de Bodan Voyvodalnn merkezi Suavaya girildi. Ahali slam dininin adaletini temsil eden ve Avrupaya medeniyet gtren Osmanly istediinden, Voyvoda kamak mecburiyetinde kald. Bodan meselesini halleden Sultan Sleyman Han, byk ganimetlerle 27 Kasmda stanbula dnd. Budin Seferi: Osmanl Devletine tbi Macaristan Kral Yano lnce, Kral Ferdinand frsattan istifadeyle Budine byk bir AvusturyaAlman ordusu sevk etti. Macar Kraliesi sabelle, Sultan Sleyman Handan ve ordusundan yardm istedi. 20 Haziran 1541 de stanbuldan hareket eden padiahn yaklamakta olduunu haber alan dman, Tuna Nehrini gemeye alrken, Osmanl ordusunun mahirane hareketiyle 21/22 Austos gecesi imha edildi. stabur Zaferiyle Budin ve Macaristan, antlamaya sadk kalmayan Avusturya-Alman Kral Ferdinandn istilasndan kurtarld. Macaristan Osmanl Devletine katlarak, 30 Austos 1541 de Budin Beylerbeylii ve idare tekilat kuruldu. Budinin en byk kilisesi camiye evrilip, Fethiye ad verildi. Kanuni bu camide,
33
Ebssud Efendinin imametinde 2 Eyll 1541de ilk Cuma namazn kld. Budinde adaleti tesis ettirdi. Defalarca verdii sz tutmayarak, tekrar riyakrca Macar Krallna talib olduunu iddia eden Kral Ferdinandn istei Osmanl Devletince reddedildi. Kral Ferdinand, 1542 yaznda, yllk vergi karlnda Macar Krallnn kendisine verilmesini tekrar teklif ettiyse de bu teklif dikkate alnmad. Ferdinand, Budinin bir Trk eyaleti olmasndan rkerek, telaa kapld. Avrupada Trk-slam tehlikesinden bahsederek, propagandaya balad. Avusturya, Alman ve dier Avrupa milletlerinden 100.000 mevcutlu byk bir Hristiyan ordusu toplad. Pete Kalesini kuatan mttefik Avrupa ordusuna kar, Budin Beylerbeyi Yahya Paazade Bali Bey, sekiz bin askerle mdafaada bulundu. 17 kasm 1542 de Osmanl ordusunun banda istanbuldan hareket eden Sultan Sleyman Han, henz yoldayken, 24 Kasmda dmana kar gece taarruzuyla Pete Zaferi kazanld. Mttefik Avrupa ordular perian bir halde kaarken imha edildi. Dmanlardan pekok esir ve ganimet alnd. Zafer haberi padiaha ulanca Edirnede kald. Avusturya Seferi: Estergon Seferi de denilen bu sefere, Osmanl eyaleti haline gelen Budinin emniyet ve tekilatn pekitirmek iin kld. Padiahn emriyle Budin Kalesine slam ahali iskan edilip, dini messeselerin yapmna baland. limler tayin edilerek Avrupaya slam dininin daha da yaylarak, yerlemesi iin faaliyetler geniletildi. 23 Nisan 1543 de stanbuldan hareket eden Kanuni yol boyunca alnmas lzumlu mevkileri fethettirerek 29 Temmuz 1543 de Tuna Nehri sahilinde ve Budin yaknlarndaki bapiskoposluk merkezi Estergon nne vararak ehri kuatt. Estergon Kalesindeki Alman, talyan ve spanyol muhafz askerleri teslim teklifini kabul etmeyince, devrin en byk ve tesirli ateli silahlarna sahip Osmanl ordusu, 315 topla kaleyi dmeye balad. Kanuninin en muhteem seferlerinden biri olan Estergon Seferine gayet planl ve tedarikli klmt. Anadolu ve Rumeli ordular padiahn maiyetinde, eitli snflarn ald sefer tertibi, mhimmat ve erza mkemmeldi. Estergon, Osmanl kuatmasna on iki gn mukavemet edebildi. 10 Austosta mdafilerin ekilip, gitmesine msaade edildi. ehrin en byk kilisesi camiye evrilerek Kanuni Sultan Sleyman Han, Cuma namazn burada kld. Osmanl fthat, Avrupada devam ederek eski Macar krallarnn taht merkezi stolni-Belgrat 20 Austosta kuatld. 4 Eyllde fethedilen stolni-Belgratta byk kilise camiye evrildi. Mevsim ilerlediinden
34
Padiah, 7 Eyllde stanbula hareket etti. Avrupadaki fetihler durmayp, Budin Beylerbeyi Avusturya kalelerine kar harekat devam ettirdi. On altnc yzyln ortalarnda Avrupada Osmanl askeri kuvvetlerinin bu muhteem baarlar yannda Akdenizde ve Atlas Okyanusunda hepsi birer denizkurdu olan Trk leventleri de Osmanl bayran an ve erefle dalgalandryorlard. Bu kara ve deniz harekatlarndan Fransa da menfaatleniyordu. Mukaddes Roma-Cermen mparatoru nvan tamak arzusuyla Avrupa siyasetinde hakim rol oynamak isteyen arlkenin elinde esir olan Fransa Kral I. Fransuva, annesi vastasyla Kanuniden yardm talep ediyordu. Franszlara yardm eden Osmanllardan korkan arlken, Kanuniyle antlamak iin elilik heyeti gnderdi. Osmanl devlet adamlar tarafndan kabul edilen arlken ve kardei Ferdinandn elilik heyetleri ile uzun sren mzakereler oldu. 13 Haziran 1547 Antlamasna gre, Almanya ve Avusturya Osmanllara yllk otuz bin Duka vergi vermeyi kabul ettiler. mparator nvann kullanmamay kabul eden arlken stanbul Antlamasn 1 Austosda imzalaynca Osmanl padiah da bu antlamay 8 Ekim 1547 de tasdik etti. Zigetvar Seferi: Osmanl ordusunun ran seferlerinde, Safevi Devleti ile Papalk ve Hristiyan devletler bir olup aralarnda anlaarak Avusturya ve Macaristanda eitli hadiseler kartyorlard. 1562 OsmanlAvusturya Antlamasnda kabul ettikleri vergiyi demedikleri gibi yeni Kral II. Maksimilyann olumsuz tutumu ve Zigatvar Kalesindeki dman kuvvetlerin ahaliyi taciz etmeleri zerine, Osmanl ordusu balarnda Sultan olduu halde 1 Mart 1566 da stanbuldan hareket etti. Sultan Sleyman Han, on nc olarak kt bu seferinde yetmi yandayd. Hayat, seferden sefere koarak insanl, Hakka kavuturacak yola davetle gemiti. Bir takm hastalklarla durumu iyi olmayan, ayaklarnda nikris hastal bulunan Padiah, zulmn nne gemek, ahalinin huzur ve gveni iin, hasta haliyle Osmanl tarihinin en muhteem askeri harekt kabul edilen sefere bazen araba, baz yerde tahtrevan ile gidiyor ve yerleim merkezlerine girilecei zaman, ata binerek en muteber psikolojik metodlar tatbik ederek ilerliyordu. 1566 Austos banda kuatlan Zigetvar Kalesini, Zerniski Maklo mdafaa etmekteydi. Gnlerce sren kuatmada birok defa umumi hcumlar yapld. Zigetvar Kuatmasndan iyice bunalan Kont Zerniski, Eyll bandaki huruc harekatnda ldrlnce 7 Eyllde kale fethedildi. Kanuni 6-7 Eyll gecesi vefat ettiyse de, askerin moralinde bozukluk meydana gelmemesi iin, ordudan gizli tutuldu. Bu sefer ile Zigetvardan baka; Gle, Lgos ve dier baz kaleler de fethedildi.
35
Dou Seferleri
Kanuni, batda Hristiyan Avrupa devletleri ile mcadele ederken, randaki ii Safevi Devleti de, Mukaddes Roma-Cermen Devletiyle Osmanllara kar ittifak kurup, Dou Anadoluda hududa tecavz ettikleri gibi, Snni ahaliye de zulmediyorlard. Safevilerin ajanlar Osmanl lkesinde faaliyet gsterip, Celaliler vastasyla i isyanlar karmak istiyorlard. ah Tahmasbn bu dmanca davranlar yznden Sultan Sleyman Han, harekete geti. 27 Ekim 1533 de Vezir-i azam Makbul brahim Paay stanbuldan douya gnderen Sultann kendisi de, baharda sefere kt. Irakeyn Seferi: 11 Haziran 1534 de stanbuldan hareket eden Kanuni Sultan Sleyman Han, 20 Temmuzda Konyaya geldi. Konyada Mevlana Celaleddin Ruminin trbesini ziyaret edip, Kayseri-SivasErzincan yoluyla 27 Eyllde Tebrize girdi. Safevilerin zulmnden bunalan ehir halk, Kanuniyi ve Osmanl ordusunu sevinle bir kurtarc olarak karladlar. Yavuz Sultan Selim Hana kar 1514 aldran malubiyetinin hl tesirinde olan Safeviler, devaml Osmanllardan kap, meydan muharebesi iin ortaya kamyorlard. Osmanl kuvvetlerinin blgeye gelmesinden memnun olan ahali, limler, kale ve ehir hakimleri padiaha ballklarn arz ettiler. Hazret-i Ali ve Hazret-i Hseyinin makamlarnn bulunduu Kerbela ve Hanefi mezhebinin kurucusu imam- azam Ebu Hanifenin kabrinin bulunduu Badat Valisi Zlfikr Han ve byk slam limi ve Veliy-yi kmil Abdlkadir-i Geylaninin memleketi Geylan Hakimi Malik Muzaffer, Sultan Sleyman Hana ballklarn bildirdiler. 24 Kasm 1534 de Badata giren Osmanl ordusunun ardndan, Azamiyyede imam- azamn kabrini ziyaret edip, byk bir trbe yaplmasn emrettikten sonra, Kanuni Sultan Sleyman Han, 30 Kasmda ehre girdi. Badatta ahalinin, limlerin, kumandanlarn ve devlet adamlarnn bulunduu bir srada kr ifadesi olan dini merasim yaplarak, ihsanlarda bulunuldu. 1534-1535 kn Badatta geiren Sultan, burada Osmanl devlet tekilatn tesis ettirdi. Badatn mbarek beldelerini, Kerbelada Hazret-i Ali ve Hazret-i Hseyinin makamlarn ziyaret etti. Geylanda Abdlkadir-i Geylani hazretlerinin kabrine trbe ve yanna imaret, imam- azamn kabrine trbe yaptrd. Safevi tehlikesini kesin olarak bertaraf etmek isteyen Kanuni, ah Tahmasbn Van istikametinde olduu haberi zerine, harekete geti. 1 Temmuz 1535 de Tebrize gelen Osmanl Sultan, devaml kaan ah Tahmasb Safeviyi takip iin ran ierisine girildiyse de kar kan olmad. Avrupa devletlerinde ve Safevilerden eli
36
heyetlerini kabul eden, Sultan Sleyman Han, dnnde de Mevlana Muhammed ems-i Tebrizinin makam dahil mbarek beldeleri ziyaret ederek Tebriz-Diyarbekir-Antakya-Adana-Konya yoluyla 8 Ocak 1536 da stanbula geldi. Irak- Arab ve Irak- Acem fethedildii iin ki Irak seferi manasnda Irakeyn Seferi ad verilen bu hareketin neticesinde, blgedeki ii Safevi hakimiyeti sona erdirilip, Badat dahil Basra, Osmanl lkesine katld.
kinci Selim Han

Osmanl padiahlarnn on birincisi ve slam halifelerinin yetmi altncsdr. Kanuni Sultan Sleyman Hann olu olup, 1524 senesinde dodu. ehzadeliinde mkemmel bir tahsil ve terbiye grd. Devlet idaresi ve tekilatn iyice renmesi iin Anadolunun eitli vilayetlerinde sancak beylii yapt. Valilik yllarnda tahsile devam edip, bilgi ve kltrn arttrd. ok kuvvetli bir kltr seviyesine sahip oldu. lim ve sohbet meclislerinde ok bulunurdu. Sultan Sleyman Han, Macaristan seferine kp, Zigetvar Kalesinin fethi ncesinde vefat edince, Padiahn lmn gizli tutan Veziriazam Sokullu Mehmed Paa, veliaht Selime haber gndererek saltanata davet etti. Bu srada Ktahya Sancakbeyliinde bulunan Selim Han, sratle stanbula gelerek 30 Eyll 1566 tarihinde tahta kt. Sultan Selim Han, Osmanl padiah olmasyla devlet idaresine ve orduya ehil devlet adamlar ve kumandanlar tayin edip, eskilerden bir ksmn da yerinde brakt. Veziriazam Sokullu Mehmed Paay vazifesinde brakmas devlet idaresi ve imar faaliyetlerinin devamnda isabetli oldu. 22 Haziran 1567 de Edirneye geen Selim Han, burada eitli devletlerin elilerini kabul etti. Bu elilerden zellikle zamann kudretli devletleri saylan ve ok deerli hediyelerle gelen Avusturya ve Almanya elileri dikkat ekiyordu. nk Osmanl Devleti, Kanuni Sultan Sleyman Han devrinde, devaml bu iki devletle mcadele halinde bulunmu ve her iki devlet de Osmanl Devletinin askeri kuvvet ve kudreti karsnda kaybolup ezilmiti. imdiyse yeni bir hkmdar tahta geiyordu. ki devletin en byk endiesi ve merak, yeni hkmdarn gdecei siyasetti. Dedesi Yavuz Selim Han gibi bir dou siyaseti takip ederek ran zerine mi, yoksa babas gibi Avrupa yakasna m yklenecekti? Her iki devlet de, en azndan yeni Sultann siyaseti belli oluncaya kadar Trk ordularn kendi lkelerinden uzaklatrmak iin, Osmanl Devletiyle derhal bir sulh akdine byk ehemmiyet vermekteydi.
37
Selim Han, uzun grmelerden sonra, Avusturya ile sekiz yllna antlama imzalad (17 ubat 1567). Buna gre, Kanuninin Zigetvar Seferinde fethettii yerler Osmanl Devletinde kalacak, Avusturya mparatoru her sene Osmanl Devletine 30.000 Macar altn vergi verecekti. Ayrca iki devlet de birbirlerinin haklarna riayet edecekler ve snr boylarna saldrlarda bulunmayacaklard. Bu arada iki devlet arasnda kmas muhtemel hudut anlamazlklar, Osmanl Devletinin Budin, Avusturyann da Macaristan valisi arasnda grlp halledilecekti. Avusturya ile antlama imzalayan Selim Han, birka gn sonra da ran elisi ahkulu Hann, Kanuni Sultan Sleyman Han devrinde imzalanan Amasya Sulhnn yenilenmesi ricalarn kabul etti. Bu srada Yemende Zeydi mam Topal Mutahharn ayaklanmas ortaya kt. Ksa zamanda bu lkenin hemen tamam isyanclarn eline geti. Topal Mutahhar sahile kadar inip Muhay ald. Osmanl kuvvetleri Zebidde zorlukla tutundular. mam Mutahhar, Zebidi de sktrmaya balaynca, Osmanl birlikleri ok kt bir vaziyete dtler. Bu durum zerine Yemene nce zdemirolu Osman Paa ve ordudan Koca Sinan Paay serdar olarak gnderen Selim Han, Yemenin yeniden devlete balln salad. Yemen meselesi kt yllarda, Byk Okyanus ile Hind Okyanusu arasnda bulunan Sumatra adas, Malaka Yarmadas ve bir takm kk adalara hakim olan Mslman Ae Sultanlndan bir eli gelmiti. Uzun yllardan beri Hind Denizinde faaliyette bulunan Portekizliler ok zengin tabii kaynaklara sahip olan bu adalara gz dikmiler ve Ae Mslman Sultanlnn istiklalini tehdit etmeye balamlard. Ae Sultan Alaeddin ah, devrin cihan devleti ve btn Mslmanlarn hamisi durumunda olan Osmanl Devletinden top, topu, silah ve askeri mtehassslar ve bilhassa istihkam mhendisleri istiyordu. Fakat bu srada Yemen syan ktndan yardm geciktirilmiti. Selim Han, 1569 da bu uzak sefer iin Kzldeniz Kaptan Kurdolu Hayreddin Hzr Reisi memur etti. Bu deerli amiral, Zeydilerin eline geen Adeni kurtardktan sonra, 22 gemilik bir filoyla hareket etti. Beraberinde muhtelif usta, birok top, asker, silah, mhimmat ve yzlerce gnll levend ve topuyu Ae Sultanna teslim etti. Gelen Trkler buraya yerletiler. Bunlarn kurduu donanma ile Aeliler mhim ftuhatta bulundular. Aeliler, Trk toplarn ve bayraklarn zamanmza kadar kutsal bir hatra olarak sakladlar. Bu suretle Osmanl Devletinin tesir alan Uzakdouya, Gneydou Asya ve Endonezyaya dayand. 1569 da Rusyann Hazar kylarndaki ilerlemelerinin nn almak,
38
Astrhan kurtarmak ayrca ran zerine yaplacak seferlerde Hazar Denizi vastasyla askere ksa zamanda zahire ve harp malzemesi yetitirebilmeyi salamak gayesiyle Volga Nehri ile Don Nehirlerinin birbirlerine ok yaklatklar bir noktada kanal ama teebbsne giriildi. Ancak k mevsiminin gelmesi zerine almalar tamamlanamad. Ertesi yl da ran ile Rusyann Krm Hann kandrmalar yznden, tekrar iba yaplamadndan bu byk teebbs gerekletirilemedi. 1569 Haziran aynda skenderiye yaknlarnda Nil teknelerinin yolunu kesen Venedik korsanlarnn Mslmanlar esir alp Kbrsta satmalar olayna ok hiddetlenen Selim Han, derhal Venedike bir eli gndererek Kbrsn Osmanl Devletine terkini istedi. Bu istein Venedik tarafndan reddi zerine sefer hazrlklarna baland. Aslnda Kbrsn Osmanl Devletince fethini mecburi klan birok sebep vard. Osmanl Devletini, hakimiyeti altndaki Ortadou ve Kuzey Afrika lkelerine ulatran kara yollarnn, uzun, yorucu ve yetersiz olmasna karlk, Kbrs zerinden bu lkelere her trl lojistik destekler daha abuk, rahat ve ekonomik olarak ulatrlabilirdi. Ancak Kbrsn, byk deniz gcne sahip Venedik Cumhuriyetinin elinde bulunmas bu imkan ortadan kaldrmaktayd. Ayrca Kbrs veya yaknlarndan geen Osmanl ticaret ve haclar tayan yolcu gemileri, Akdenizde Hristiyan korsanlar tarafndan vurularak soyuluyor, Venedik de bu korsanlar himaye ediyordu. kinci Selim Han, hazrlklar bitirdikten sonra, Kbrs serdarlna Lala Mustafa Paay tayin etti ve 15 Mays 1570 de donanma stanbuldan ayrld. Lala Mustafa Paa, btn Avrupa devletlerinin Venedike yardm etmelerine ramen, iddetli arpmalar sonunda 8 Eyll 1570 de Lefkoeyi 1 Austos 1571 de de Magosay alarak Kbrsn fethini tamamlad. Osmanl askerinin Kbrsa kmas srasnda Venedik btn Avrupa devletlerinden yardm istedi. Bunun zerine Papa V. Piyerin youn faaliyetleri neticesinde spanya Kral II. Filip ve Malta valyeleriyle Venedik arasnda bir ittifak kuruldu. Bu ittifaka, Toskana, Ceneviz, Savoia ve Ferrara gibi kk Hristiyan devletikleri de katld. spanyol Kral Filipin kardei Don Juann komutasndaki 206 gemiden meydana gelen Hal donanmas, 6 Ekim 1571 de nebaht nlerinde grld. Osmanl harp meclisinde Kl Ali Paann iddetli muhalefetine ramen, Kaptan- derya Mezzinzade Ali Paa, donanmada cenki ve kreki noksanln gz nnde bulundurmadan, dmana saldrlmas ynnde karar ald. 7 Ekimde balayan muharebe sonunda, Osmanl donanmas byk bir
39
yenilgiye urad. Sadece sa kanad komuta eden Kl Ali Paa, Dmann sol kanadndaki Malta donanmasn yok edip kayp vermeden blgeden ekildi. Bu baar Hristiyanlara hibir kr getirmedi. Hristiyanlar kazandklar bu zaferin erefine heykeller dikmekle megulken, bizzat Selim Hann emriyle hummal bir alma iine giren Osmanl tersaneleri, 1571-72 k iinde nebahtda kaybettiinden daha byk bir donanma vcuda getirdi. Mezzinzadenin eliyle kaptan- deryala getirilen Kl Ali Paa, 13 Haziran 1572 de byk bir donanmayla stanbuldan ayrld. nebahtda galip gelmelerine ramen, donanmalar ok ypranm ve bir hayli de asker kaybetmi olan mttefikler, kendilerini toparlayp galibiyetin meyvelerini toplamak niyetindeyken bu mthi Osmanl donanmasnn Akdenizde grnmesi, byk bir aknlkla karland. Mttefik donanmas, Osmanl donanmasnn karsna kmaya cesaret edemedi. ttifaktan ayrlan Venedik, Fransa araclyla bar istedi. 7 Mart 1573 de imzalad antlama ile Kbrsn Osmanl Devletine ait olduunu kabul etti. Kanuni devrinden beri vermekte olduu yllk 500 duka vergi, 1500 dukaya karld. Ayrca Kbrs Seferinin tazminat olarak senede denmek zere yz bin duka altn vermeyi taahht etti. Kbrsn fethinden sonra Krm Hanna bir miktar asker ve top gnderen Selim Han, 1569 da Astrahan Seferi baarszln telafi etmek ve daha fazla genilememeleri iin gzda vermek zere Rusya ilerine bir sefer dzenlenmesini emretti. Nitekim 1571 baharnda harekete geen Devlet Giray Han, 120.000 kiilik svariden meydana gelen ordusu ile Rusya zerine yrd. ok sratli hareket eden Devlet Giray, yapt muharebelerde Rus ordularn on binlerce zayiat verdirerek datt ve Moskovaya girdi. 150.000 esirle Krma dnen Devlet Giray Han, bu zaferi zerine Taht-alan lakabyla anld. Ertesi yl tekrar sefere kan Devlet Giray Han, Oka Nehrine kadar uzand. Bu baarlar zerine kinci Selim Han, murassa klc, hilat ve name-i hmayun gndererek Devlet Giray tebrik etti. ar, Osmanl Devletine bal Krm Hanlyla, ylda 60.000 altn vergi vermeyi kabul ederek bar yapt. 1574 ylnda Bodan Voyvodas Loan celCumplit isyan ederek, Lehistann da yardmyla Tunann bat kysndaki brail, Dinyesterin gney kysndaki Bender ve Dinyester boyundaki Akkerman gibi mhim kaleleri ele geirdi. zerine gnderilen ve kk Trk birlikleriyle desteklenmi olan Eflak Voyvodasn yendi. Bunun zerine Selim Han, nc Vezir Ahmed Paa ve Krm Han Adil Giray isyan bastrmakla grevlendirdi. Ksa zamanda blgeye giden Ahmed Paa ve Adil Giray
40
Han, Tunann gneyinde gn sren kanl muharebeler sonunda, asileri ve onlara yardm eden Lehistan kuvvetlerini imha ettiler (9 Haziran 1574). Asi Voyvoda da yakalanarak cezalandrld ve yerine Petru iopul tayin edildi. kinci Selim Hann ilgilendii ilerden biri de Tunus meselesiydi. spanyann Tunustan bir trl elini ekmemesi bu devletle harp halinin devam etmesine sebep oluyordu. Osmanl donanmas, Kbrs Seferine kt srada, Cezayir beylerbeyi olan Ulu (Kl) Ali Paa da Tunus zerine yrm ve 30.000 kiilik kuvvetle karsna kan Hafsi Sultan Mevlay Hamidi yenip, ikinci defa fethetmiti. Fakat kendi yannda fazla bir kuvvet bulunmad gibi, bu arada Kbrs Seferine katlma emri de aldndan, Tunusa Ramazan Beyi brakarak donanmasyla birlikte Kbrs Seferine katlmt. Kaptan- deryann blgeden uzaklamasndan sonra, spanya Kral Don Juan byk bir donanmayla Tunus zerine yrd. Direndii takdirde spanyollarn sivil halka kar katliama girieceklerini anlayan Ramazan Bey, Kayrevana ekildi ve bu suretle Tunus bir kere daha spanyollarn eline gemi oldu (Ekim 1573). Don Juan, Tunus hkmdarln kendi taraftar Mevlay Muhammede verip bir miktar da asker brakp spanyaya dnd. Cezayir ve Trablusgarb Osmanl Devletinin elinde olduu halde, ikisinin ortasnda bulunan ve stratejik ehemmiyeti byk olan Tunusun, spanyol hakimiyeti altnda halka zulm eden kukla bir hkmet elinde olmas, Akdenizde hakimiyeti elinde bulunduran Trk donanmas iin tehlikeydi. Bu sebeple kinci Selim Han, Tunus iinin kknden halledilmesi iin emir verdi. Kaptan- derya Kl Ali Paa, yannda kara ordusu serdar Koca Sinan Paa olduu halde Tunusa hareket etti (15 Mays 1574). Navarin zerinden Sicilya sularna geen donanma, Messina havalisini de vurduktan sonra, Tunus zerine yrd. ki yz ellinin zerinde harp gemisi ve krk-elli bin civarnda askerden meydana gelen muhteem Osmanl donanmas, Tunus nlerine gelir gelmez derhal Halk-ul-Vad Kalesi yaknna karma yapt. Koca Sinan Paa kendisi Halk-ul-Vad kuatrken, Trablusgarb Beylerbeyi Mustafa Paa ile eski Tunus Beylerbeyi Haydar Paay Tunus Gl ile ehir arasnda bulunan Bastiyon Kalesini fethe memur etti. Tunusun yllardan beri spanyollar tarafndan tahkim edilerek hibir suretle zaptedilemez diye ndkleri Halk-ul-Vad, Osmanl ordusuna ancak otuz gn mukavemet etti. 24 Austosta kale fethedilip Mevlay Muhammedle kale komutan Don Pietro Cerrera esir edilerek stanbula
41
gnderildi. 13 Eyllde Bastion Kalesinin de fethiyle Tunus tamamen ele geti. Tunus, aynen Cezayir ve Trablusgarb gibi bir eyalet haline getirildi ve beylerbeyliine Ramazan Paa tayin edildi. Bylece Tunusta asrdan fazla srecek olan Osmanl idaresi balad. Tunus meselesinin halledilmesinden yaklak bir ay sonra; Osmanl Devletiyle Almanya arasnda Zigetvar Seferinden sonra 17 ubat 1568de yaplan antlama, 4 Aralk 1574 de yenilenerek, sekiz sene uzatld. Bu antlamadan hemen sonra rahatszlanan kinci Selim Han, 15 Aralk 1574 de vefat etti. Mimar Sinana Ayasofya Camii avlusunda yaptrd trbeye defnedildi. kinci Selim Han, uzuna yakn orta boylu, ak alnl, ela gzl ve sarnd. Avclk ve yay ekmede fevkalade maharetli olup, zamannda ondan daha kuvvetli yay eken yoktu. Babas Kanuni Sultan Sleyman devrinde birok savaa katlmakla beraber, tahta getikten sonra sefere kmad. nk devrindeki seferler umumiyetle byk deniz seferleri olup bu seferlere de padiahn kumanda etmesi det deildi. Tecrbeli ve bilgili bir vezir olan Sokullu Mehmed Paay hkmet ilerinde tamamen serbest brakmakla beraber, lzumlu grd birka meselede duruma mdahale etmitir. limlere byk hrmet gstermi, ok sevdii byk lim Ebssud Efendiyi vefatna kadar meihat (eyhlislamlk) makamnda tutmutur. Clus bahiinin ilmiye snfna da verilmesi detini ilk defa kinci Selim Han karmtr. kinci Selim ayn zamanda imarc bir padiahtr. Ksa sren saltanat dneminde Trk ve dnya sanatnn aheseri saylan Edirne Selimiye Camiini ina ettirmitir. Tamire muhta olan Ayasofya Camiini yaptrd istinad duvarlaryla tahkim ettirerek gnmze kadar gelmesini salad gibi, iki minare eklemi, yanna iki de medrese yaptrarak klliye haline getirmitir. Bunlardan baka Mekke-i mkerremenin su yollarnn tamiri, Mescid-i Haramn mermer kubbelerle tezyini, Lefkoe Selimiye Camii, Aziz Efendi tekkesi, Navarin limanna hakim bir mevkiye yaptrd kule, hayrat arasndadr.
nc Murad Han
slam halifelerinin yetmi yedincisi, Osmanl padiahlarnn on ikincisidir. kinci Selim hann olu, sultan nc Mehmed hann babasdr. 1546 da doup, 1595 de vefat etti. Trbesi Ayasofya camii yanndaki, babas ikinci Selim han trbesinin yanndadr. Selim hann trbesinde krkdrt sanduka olup, nc Murad hann validesi Nur Banu
42
sultan ve iki padiahn ahzadeleri ve kerimeleri vardr. 1871 de beinci basks yaplan (Fezleke-i Tarih-i Osmani) kitabnda diyor ki: (kinci Selim han, saraydaki yangnda yanp yeniden yaplan daireleri ve hamam gezerken, aya kayp mermerler zerine dt. Bu kaza, lmne sebep oldu.) slam dmanlar, (Sar Selim hamamda zevk, safa yaparken sarho olduundan dp ld) diye genleri aldatyorlar. Uydurma tarih kitaplarna da, bu yalan ve irkin iftiralar yazarak ecdadmz lekeliyorlar. Evlatlar, babalarna dman yapyorlar. Halbuki, ikinci Selim han halvetiyye meayhinden Sleyman Amediden feyiz alm, salih Mslman idi. Murad hann trbesinde ellidrt sanduka olup, Muhammed hann validesi Safiyye sultan ve ahzade ve sultanlar buradadr. 1574 de halife oldu. Tunusu ald. Azerbaycan, Tebrizi ald. limleri ok severdi. Nakibendi meayhinden hace Ahmed Sadk Kabiliden feyiz alarak kemale geldi. Rasadhane ve astronomik aratrmalar ile logaritma hesaplar yaptrd. Topta tmarhanesini yapt. ok hayrat yapt. Mescid-i harama kargir kubbeler yaptrd. ok para sarf ederek su da getirtti. Murad hann validesi Nur Banu sultan 1582 senesinde skdarda Zeyneb Kamil ocuk hastanesi yaknnda bulunan Atik Valide camiini yaptrmtr. ki minarelidir. Nur Banu sultan 1582 de vefat etmitir. Bu camiin artklarndan Dabaklar mescidini yapmtr. Camie yakn olarak bir de (Dar--ifa) mescidi yaptrmtr. Trke divann emsddin-i Sivasi erh etmitir
nc Mehmed Han
slam halifelerinin yetmi sekizincisidir ve Osmanl padiahlarnn on ncsdr. nc Murad hann olu ve birinci Ahmed hann babasdr. Eri fatihidir. 1566 da doup, 1603 de vefat etti. Ayasofya camii bahesindeki trbesindedir. 1593 de halife oldu. Celali ekyas ile ve Macarlarla urat. kiyi sk yasak edip, btn meyhaneleri kapatt. Bunun zamannda, 1603 de ttn iilmeye baland. Mehmed Han, ehzadeliinde; yksek din, fen, idari ve askeri ilimleri, kymetli limlerden renerek yetitirildi. 1583 de Manisa sanca Valiliine tayin edildi. Kumandanlk ve devlet idaresi siyasetini iyice renmek iin Manisaya gnderildiinde yanna mderrisi Nasuh Nevali Efendi, lalas Sipahi Bey ile Defterdar Ba ruznamecisi Hasan Beyzade, Nianc Lala Mehmed Paa, Reislkttab
43
olarak da Abdurrahman elebi ve dier vazifeliler verildi. Manisada valilik yapt. Babas nc Murad Hann vefatndan sonra Manisadan stanbula gelip, sultan ilan edildi. lk icraat, devlet ve saltanatn emniyetini kuvvetlendirip, tayinlerde bulunmak oldu. Ulemadan Sadeddin Efendiyi hocalna, Ferhad Paay Sadrazamla, Halil Paay da Kaptan- deryala tayin etti. 1593 den beri devam eden Avusturya harpleri esnasnda, papa Sekizinci Clmentin tevik ve propagandalaryla, ahalisi Hristiyan olan Osmanl Devletine tbi Erdel, Eflak ve Bodan Voyvodalklar Trklere kar isyan ettiler. Sadrazam Ferhad Paa, Eflak Seferi iin Serdar- ekrem tayin edildi. 14 Mays 1595 de Eflak ve Bodann imtiyazl prenslik stats kaldrlp vilayet haline getirilerek, valiler tayin edildi. Papann arsyla Almanya, Avusturya, Belika, Bohemya, talya, Macaristandan toplanan elli bin piyade ve yirmi bin svariden meydana gelen Hristiyan ordusu, Avusturyal Prens Mansfeld emrinde yardma geldiini haber alan Eflak Voyvodas Mihail, binlerce Mslman kltan geirip, her yeri harap etti. Prens Mansfeld, 1 Temmuz 1595 de Osmanl idaresindeki Macaristann Estergon Kalesini kuatt. Serdar- ekrem Ferhad Paann ve eski Vezir-i azam Koca Sinan Paann taraftarlar seferde bozgunculuk yaptlar. Ferhad Paa vazifesinden alnarak, Koca Sinan Paa tekrar Vezir-i azam ve serdarla getirildi. Birbiri ardna gelen felaketler ve lmler sebebiyle dman karsnda kesin zafere gidilemedi. Sadrazamlardan Ferhad Paann idam, Lala Mehmed ve Koca Sinan Paalarn vefatlar ve 27 Ekim 1595 Kpr Faciasyla Aknc Ocann ok zarar grmesi neticesinde, Estergon, Viegrad, Tegovite, Yerg dman eline geti. Hristiyanlar yerli ahaliye ve esir kumandanlara insanlk d fiillerde bulundular. nemli devlet adamlar ile 3500 asker, Voyvoda Mihail tarafndan kaza vuruldu. Eflak ve Macaristan cephelerinde, Osmanl ehirlerinin dman ordularnca yklp, yaklmas, ahalinin kltan geirilmesine son vermek iin nc Mehmed Han, Vezir-i azam Damad brahim Paann da tavsiyesiyle 20 Haziran 1596 tarihinde Eri Seferine kt. nc Mehmed Hann, ordusunun banda bizzat sefere kmas askerleri coturdu. Mslmanlar zulmden kurtarmak iin cihad ak ve evkiyle Edirne, Filibe, Ni, Belgrad yolundan Sireme gelindi. 26 Austos 1596 tarihinde Siremdeki Salankamen Kalesindeki harp meclisinde, isyan halindeki Erdel zerine mi yoksa Avusturya igalindeki Macaristan topraklarna m sefer edilmesi mzakeresi yapld. Erinin askeri strateji
44
bakmndan daha fazla kymet arz etmesinden, Avusturya cephesi hedef tayin edildi. 21 Eyll 1596 tarihinde Macaristan topraklarndaki Eri Ovasna gelen Sultan Mehmed Han, Ota- Hmayuna yerleti. 24 Eyll 1596 tarihinde balatlan Eri Kalesi kuatmasnda, 4 Ekimde d kalenin fethinden sonra i kale de 12 Ekimde teslim oldu. Erideki Avusturya askeri cezalandrld. ehrin en byk kilisesi camiye evrilerek, 18 Ekim Cuma gn Trk-slam ananesince Sultan Mehmed Han, Cuma namazn burada kld. Eri fatihi Sultan nc Mehmed Han, 23 Ekim 1596 tarihi Harp meclisi kararnca ileri harekta devam etti. 24 Ekim 1596 tarihinde, Haovada Alman, Avusturya, ek, Fransz, spanya, talyan, Leh, Macar, Papalk askerlerinden meydana gelen 300.000 mevcutlu Hristiyan ordusuyla karlald. 100-110.000 mevcutlu Osmanl ordusu, 25 Ekim gn balayan Haova Meydan Muharebesinde 26 Ekimde dman ordusunu malup etti. Haovada byk bir zafer kazanlmasnn ardndan, 22 Aralk 1596 tarihinde stanbula dnld. stanbulda Eri ve Haova zaferleri sevinciyle, gn gece merasim ve enlikler yapld. Avusturya cephesine Satrc Mehmed Paa Serdar- ekremlie tayin edildi. Osmanl Devletinin Avrupa cephesinde harplerle uramasn frsat bilen ran Safevi Devleti Anadoluda, nce propaganda faaliyetlerini balatp, isyanlar kartt. Celali isyanlar denilen blc ve ykc faaliyetlerin ardndan, Safeviler, Osmanl Devleti hududuna saldrdlar. Avusturya ve ran cephelerini halletmek arelerini aratran nc Mehmed Han, 1603 ylnda 21/22 Aralk gecesi vefat etti. Ayasofya Camii bahesindeki trbesine defnedildi. Sultan nc Mehmed Han ok nazik, halim selim, vakur, kerim bir ahsiyete sahipti. Sancakbeyliinden saltanata gelen son Osmanl padiahdr. Be vakit namazn daima cemaatle klard. Devrin kaynaklar dindarln, Peygamber efendimize, Hulefa-i raidine, Eshab- kiram ve limlere hrmetini yazar. Bunlarn ad bahsedildii an hrmeten ayaa kalkard.
Birinci Ahmed Han

slam halifelerinin yetmi dokuzuncusu ve Osmanl padiahlarnn on drdncsdr. 1603 de halife oldu. 1617 de, yirmi sekiz yanda vefat etti. Neme ile yani Avusturya ile ve ranla ve Celali ekyas ile sava edip galip geldi. Akll ve iyi idareli idi. Devlet idaresindeki baarlarnda
45
zevcesi Mahpeyker sultann ok yardm olmutur. At meydannda, sultan Ahmed Camiini, mektep ve imaretini yaptrmtr. Camiin alt minaresi, drdnde er olmak zere, onalt erefesi vardr. ki kere Edirneye, bir kere de Bursaya seyahat etti. Cami yanndaki trbededir. Beytullahn ve Hucre-i seadetin perdeleri Msrda dokunurdu. Ahmed han, stanbul'da dokutup sayg ile gndermitir.
Birinci Mustafa Han

Osmanl padiahlarnn on beincisi ve slam halifelerinin seksenincisidir. 1591 senesinde Manisa'da dodu. Her ehzade gibi iyi bir eitim grd. Aabeyi birinci Ahmed Hann vefat zerine 22 Kasm 1617 de ilk defa ekberiyet kaidesine gre, yani hanedann en yal mensubu olarak zorla tahta karld. Sultan Mustafa Han, devlet meseleleriyle ilgilenmediini ifade ederek saltanat kabul etmediyse de bu hl devlet erkannca gz nne alnmad. Ancak ok gemeden devlet ilerinde sultann yabanc kalmas ve ilerin karmas zerine, durumun byle devam edemeyeceini anlayan devlet adamlar hal'ine fetva aldlar ve 26 ubat 1618 gn Sultan Mustafa'y tahttan indirerek yerine Gen Osman' kardlar. Ancak yenilik taraftar olmayanlarn tahrikleri neticesinde isyan eden yenieriler 19 Mays 1622 de Gen Osman' tahttan indirdiler. Bu durum Sultan Mustafa'nn ikinci defa tahta geirilmesine yol at. Bu srada Sultan Osman Hann veziriazam Kara Davud paa tarafndan ehit ettirilmesi byk karklklara sebep oldu. Sultan Mustafa Han, Davud paay azlederek yerine Mere Hseyin paay getirdiyse de, isyanlar son bulmad. Erzurum Beylerbeyi Abaza Mehmed paa bakaldrarak, blgesindeki yenierilerin bir ksmn ldrtt. ''Gen Osman'n intikamn alacam'' diye and ien Abaza, stanbul'a gelmek iin yola kt. Bursay muhasara ettiyse de alamad. K geldii iin Nide'ye ekildi. Anadolu'daki isyanlar ve Gen Osmann ehit edilmesi olayna ad karan sipahiler, halk nezdinde kazandklar nefreti silmek iin bir divan toplants srasnda ayaklanarak Sultan Osman Hann katillerinin bulunmasn istediler. Bunun zerine Kara Davud paa ve Kalenderolu denilen kiiler yakalanarak idam edildiler. Dier taraftan Osmanl Devletinin i karklklarndan istifade etmek isteyen Lehistan kazaklar, daha nce imzalanan antlama artlarna uymayarak, ayka ad verilen yz elli civarnda kk gemiyle Osmanl kylarna saldrdlar. Kazaklarn zerine gnderilen Karadeniz serdar
46
Damad Receb paa, kazaklar takip ederek Kilgra nnde birok gemilerini batrd ve 21 gemiyi zaptederek be bin esirle stanbul'a dnd. stanbul'da vukubulan karklklar ve Anadolu'da meydana gelen isyanlar, Osmanl Devletinin banda daha kudretli, azimkr ve zeki bir padiahn bulunmasn gerekli klyordu. Bu sebeple 1623 de sadarete getirilen Kemanke Ali paa, eyhlislam Yahya Efendi ve dier devlet erkan toplanarak Sultan Mustafa'nn artk makam- saltanatta kalmamas gerektii hususunda karara vardlar. Nitekim verilen fetva ile 10 Eyll 1623 gn Sultan Mustafa, ikinci defa tahttan indirildi ve yerine drdnc Murad Han geti. Sultan Mustafa Han, zayf ve narin vcutlu idi. Yz her zaman solgun olup, zntl bir grn vard. Son derece dindard. Sk sk trbeleri ziyaret eder ve oka sadaka datrd. Saraydaki hayatn ibadet iinde, dini eserler ve Kur'an- kerim okuyarak geirirdi. Saltanatta gz olmad iin her iki hal'inde de en kk bir memnuniyetsizlik gstermemi, tahttan sevinle inmitir. 20 Ocak 1639 gn Topkap Saraynda vefat eden Sultan Mustafa Han, Ayasofya Camii karsndaki trbesinde medfundur.
kinci Osman Han (Gen Osman)

Osmanl padiahlarnn on altncs ve slam halifelerinin seksen birincisidir. Babas Sultan birinci Ahmed Handr. 1604 senesinde stanbul'da dodu. yi bir eitimle yetitirildi. Arapa, Farsa, Latince, Yunanca, talyanca gibi dou ve bat dillerini rendi. Kuvvetli bir edebiyat, tarih, corafya ve matematik tahsili grd. 26 ubat 1618 gn babasnn yerine tahta geen amcas birinci Mustafa'nn rahatszl yznden taht brakmaya mecbur olmas zerine Osmanl sultan oldu. kinci Osman'n tahta knn ilk aylarnda ran ile bar antlamas imzalanarak harbe son verildi. 1620 yaznda Halil Paa kumandasndaki Osmanl donanmas yonya Denizini kuzeye doru geerek Otranto Boaznda Adriyatik'e geldi. Draz ssnde iki talya gemisini ele geirdi. Daha sonra batdan douya doru Adriyatik Denizine geerek Manfredonia Krfezine girdi ve talya'ya asker kard. Ksa srede Manfredonia liman ve ehrini fethetti. Halil Paa bu zaferini Padiaha ve hususi bir mektupla da eyhi skdarl Aziz Mahmud Hdai hazretlerine bildirdi ve ok hayr dua ald. Bu srada Bodan Voyvodas Gratiani Osmanlya kar cephe almt. haneti zerine azledilen Gratiani Lehistan'a snd ve byk
47
destek grd. Bu devletten ald 50-60 bin kiilik bir kuvvetle Osmanl topraklarna saldrd. Ancak zi Beylerbeyi skender Paa, sratle harekete geip bu kuvvetleri Turla Nehrini geerken imha etti. Dman ordusundan Zahire ganimet olarak alnd. Dier taraftan Sultan Osman, Lehistan' ele geirip, Baltk Denizine kmak, orada bir donanma kurarak, Atlas Okyanusuna geip Avrupa Hristiyanln, hem Akdeniz hem okyanus donanmalaryla ember iine almak gayesiyle 21 Mays 1621 de Cuma namazn kldktan sonra sefere kt. 1 Eyll 1621 de Hotin nne varld ve kale derhal kuatma altna alnd. 35 gn devam eden muharebelerde kale birka defa dmek durumuna geldiyse de yenierilerin itaatsizlii ve devlet adamlarnn arasndaki geimsizlikler, kesin neticenin elde edilmesine mani oldu. Ancak Nogay tatarlarnn beyi Kantemir mirza ile Krm Hannn olu Nureddin, Lehistan ilerine kadar aknlarda bulunarak pek ok ganimetle dndler. Netice de k mevsiminin gelmesi zerine Lehistan'la bar yaplarak geri dnld. Lehistan seferinde tam muvaffakiyet elde edemeyen sultan, bunun sebebinin askerlerin gayretsizlii olduuna inanyor ve baz slahatlar yapmak istiyordu. Kapkulu ocaklarn kaldrarak, yerine Anadolu, Suriye ve Msr Trklerinden mteekkil, sadece askerlikle uraan, padiahn emirlerine itaat eden bir ordu kurmak istiyordu. Ayn zamanda saray, harem ve ilmiye tekilatlarnda da esasl deiiklikler dnyordu. Ancak onun bu slahat fikirlerine kapkulu ocaklar aka kar kyor, ilmiye snf da ok ekimser davranyordu. Nitekim Osman Hann hacca gitme arzusunu bahane eden yenierilerle sipahiler ayaklandlar. ncelikle Osman Hann hacca gitmekten vazgemesi isteiyle balatlan isyan, daha sonra baz devlet adamlarnn kellesinin istenmesiyle byd. Neticede isyan Sultan Osman Hann hal-i ve sultan Mustafa'nn ikinci defa tahta geirilmesiyle son buldu. syan srasnda Sultan Osman' ele geiren caniler, reva grdkleri ar ve kt szlerle orta camiye gtrerek orada hapsettiler. Gen padiahn maruz kald hakaretin haddi hesab yoktu. Yaptklar eza ve cefa onu boynu bkk ve perian bir hle koymutu. kinci Osman Han, kendisine eziyet eden ocak aalarna kar; ''Dn sabah padiah- cihan idim, imdi uryan kaldm; merhamet edip halimden ibret aln; dnya size dahi kalmaz; hangi padiahn kullar padiahlarna bu ihaneti ettiler'' diyerek yalvard ise de, bu szlerin caniler zerinde hibir tesiri olmad. Orta camide Gen Osman'n muhafazasna Haseki Sar Mehmed Aa tayin edildi. Yenieriler, Sultan ikinci Osman'n hayatna dokunulmayarak kafes
48
hayat yaamasn istiyorlard. Nitekim, ok hain bir kimse olan yeni sadrazam Davud Paa onu ldrtmek iin cebeci bana emir verince, yenieri aalar mani oldular. Osman Han hayatna kasd eden Davud Paaya; ''Behey zalim, ben sana neyledim? ki defa mucib-i katl crmn affedip ldrmedim, mansn verdim, bana gadrin nedir?'' diye bard. Buna ramen, Davud Paa, Cumadan sonra en gvendii adamlar olan cebeciba ile kalender urusu denen zabite, sultan Osman' Yedikule'ye gtrerek bomalarn emretti. Eski Sultann Yedikule'ye gtrln seyretmek zere yollara biriken halk, o tarihe kadar grlmemi kalabal tekil ediyordu. Yedikule'ye gelindii zaman vakit akama yaklayordu. Davud Paann emriyle oraya kadar gelen binlerce asker datld. Daha sonra Davud Paa, cebecibana ve kalender urusuna dnerek; ''Yannza sekiz cellat alp, Osman'n iini bitirin. Yarna kalmasn'' dedi. Sultan Osman, gnlerden beri perian vaziyette, a ve uykusuz olduu halde kendisini son nefesine kadar mdafaa etmeye karar vermiti. On celladn ilk hcumu netice vermedi. Bire on nispet olmasna ramen, cellatlar, silahsz padiahla mcadele edemeyeceklerini anladlar. Kementten baka silah da kullanmak istemiyorlard. nk hanedandan olann kan aktlamazd. Buna ramen dardan balta alan cellatlara gen sultan, byk bir ustalkla kar koydu. Fakat arkasndan gelen bir cellat, baltas ile omuzuna vurarak fena ekilde yaralad. Bu durumu frsat bilen cebeciba kemendi Osman Hann boynuna geirdi ve yere drd. Dier caniler de zerine yklenerek gen padiah ehid ettiler (20 Mays 1622). ehid sultann cenazesi o gece Topkap Sarayna gtrld. Ertesi gn yaplacak cenaze trenine hazrland. le namazndan sonra klnan cenaze namazn mteakip Sultanahmet Camiinde babasnn trbesine defnedildi. Gen Osman'n ehid edilmesi tarihimizin en ackl olaylarndandr. Gen Osman'n ldrlmesi, Anadolu'da baz isyanlarn kmasna sebep oldu. Millet, padiahn ldrlmesini hibir zaman hazmedemedi ve onun katillerini nefretle and. Sultan ikinci Osman Han gne yzl, heybetli, yksek himmet sahibi, bahadr bir padiaht. Fevkalade iyi bir binici, silah ve harp aletlerini kullanmakta pek mahirdi. ecaat ve binicilikte akran pek az olup, irin ehreli ve gzel tavrlyd
49
Drdnc Murad Han

slam halifelerinin seksen ikincisi, Osmanl padiahlarnn on yedincisidir. 1609 da doup, 1640 da vefat etti. Babas, birinci Ahmed hann trbesindedir. Kardei ikinci Osman han da buradadr. 1623 de halife oldu. Yavuz gibi cesur idi. Annesi Mahpeyker Ksem sultann yardm ile, i bana, kymetli adamlar getirerek, ortal dzeltti. ah Abbas Badat alp, otuzbin Ehl-i snneti kadn, ocuk ayrmadan kesti. Sadr- azam hfz Ahmed paa Badat geri ald. ran askeri telef oldu. Ttn, enfiye ve ikiyi yasak etti. Kendi harbe giderek Tebrizi geri ald. kinci defa giderek Badat tekrar ald. Kbe-i muazzamay yeniden yaptrd. Hfz Ahmed paa, Fatihte Malta arsndaki camiinin kble duvar nndedir. Drdnc Murad Han Arapa ve Bat dillerine hakim olup her trl memleket meselesine vakft. lmi ve ilim adamlarn ok sever, frsat bulduka ilim meclislerine gider, onlar tevik ederdi. Kur'an- kerim okumay ve ibadetlerini hi ihmal etmezdi. Dedesi Yavuz Sultan Selim Han gibi o da Hrka-i saadet dairesinde Kur'an- kerim okurdu. mrn devlete hizmet ve Allah telnn emir ve yasaklarna itaatle geiren bu Trk hakan, Ehl-i snnet dman Acemlerin pek ok iftiralarna maruz kald. Bunlar kendilerinde bulunan zilletleri bu byk padiaha da bulatrmaya kalktlar. nsanlara zulm ettiini ve iki itiini sylediler. Birok tarihinin Kanuni sonras en byk Osmanl padiah olarak kabul ettikleri Drdnc Murad Han, hep dedesi Yavuz Sultan Selim Hana benzemeye alrd. Gerekten de birok vasflar onunla uyuurdu. Fakat Yavuz'un sahip olduu kymetli Devlet adamlarna ve tecrbeye malik deildi. Tahta getiinde hazine bombotu. Vefatnda ise, on be milyon altn olup, gm parann haddi hesab belli deildi. Avrupa batan baa istihbarat a ile rlmt. Avrupallarn en gizli srlar, Osmanl sarayna gnnde ulayor ve ona gre vaziyet alnyordu. Tahta ktnda neye yarad belli olmayan yz bin yenieri varken, vefatnda itaat altna alnm otuz be bin yenieri bulunuyordu. Drdnc murad Han, bozulmu devlet nizamn yoluna koymak iin mlazimlikleri kaldrd. Timar sistemini yeniden dzene koydu. srafn nne gemek iin kanunlar kartt. Sipahilerden zorbalkla ele geirdikleri evkaf idaresini ve dier hkmet hizmetlerini ald. Sipahileri intizam ve itaat altna alarak, bunlarn ve bir takm bozguncularn topland yerler olan kahvehaneleri kapatarak asayii temin etti. Yenierilik tahsisatnn una buna yemlik olmas suistimalini kaldrarak,
50
yenierilii slah etti. Vefatnda ite ve dta huzurlu ve itibarl bir devlet brakt. Sultan Murad Hann cesareti, her trl zorlua tahamml, keskin zeks, hnerleri, askeri dehas, atclk, binicilik, silahrlkteki baars, askerleri ve tebeas tarafndan ok takdir ediliyordu. ki yz okkalk grzleri kolayca kaldrr, hzla giden iki atn birinden dierine atlar, att ok, tfek mermisinden uzaa derdi. Devrinin btn silahlarn en iyi ekilde kullanrd. En kk sular bile memleketin selameti iin cezalandrmaktan ekinmeyen sultan Drdnc Murad Hann merhameti de oktu. Sava esnasnda otann yanna kurdurduu seyyar hastanelerdeki yaral ve hastalar ziyaret eder, onlarla yakndan ilgilenirdi. Memleketin her tarafndaki imarethanelerin vakf artlarna uygun ekilde almas, fakir ve yetimlerin a ve akta kalmamas iin gayret gsterirdi. Din ve Devlet menfaatine i yapan hemen mkafatlandran Sultan Murad Han, pek ok hayrl iin yannda, topkap saraynda Revan ve Badat kk gibi nadide eserler, kprler, kervansaraylar, hanlar ve benzeri hayr eserleri de ina ettirdi. Boazda yaptrd sarayda, olu Muhammed'in doumundan yedi gece kandilleri astrp enlikler yapldndan, buraya Kandilli denildi. Kavaklar'daki kaleleri yaptrd gibi, pek ok ehrin de surlarn tamir ettirdi. Badat' feth edince, imam- a'zam ve Abdlkadir-i Geylani hazretlerinin trbelerinin tamiri yaptrd.
brahim Han
Osmanl padiahlarnn on sekizincisi ve slam halifelerinin seksen ncsdr. Birinci Ahmed Han ile Mahpeyker Ksem Sultann olu olup, 1615 ylnda dodu. Bu ad tayan tek Osmanl hkmdardr. Aabeyi Drdnc Muradn lmnde, hayatta kalan tek Osmanl ehzadesiydi. Aabeyinin gen yata lmne bir trl inanamad. Sultan olduunu bildiren annesine ve paalara; Allah tel, padiah kardeimin mrn uzun etsin. Bize sultanlk lazm deildir. Padiah kardeimin mrne duacyz dedi. Ancak annesi ve devlet adamlarnn srar ile aabeyi Sultan Drdnc Muradn nan grdkten sonra taht odasna geti, Hrka-i Saadet Dairesinden getirilen hazret-i merin sar besmele ile bana sarldktan sonra ellerini at, ve; Elhamdlillah, ya Rab! Benim gibi zayf bir kulunu bu makama layk grdn. Saltanat gnlerimde milletimi ho-hl eyle ve birbirimizden honut kl diye dua ederek tahta oturdu (9 ubat 1640). Girit adasnn fatihidir. 1648 de ehid edildi. Sultan brahim, amcas
51
Mustafa hann Ayasofyadaki trbesindedir. Sultan brahim Hann tahta getiinin ilk senesinde Mirgn olu hadisesi vuku buldu. Drdnc Murad han Revan [Erivan] kalesini feth edince, kale kumandan Mirgn olu, af diledi. Kabul edilip, paalk rtbesi ve ayrca Emirganda bir saray kendine verildi. Mirgn olu burada kald. Fakat, sultan Murad vefat edince, yerine geen kardei, sultan brahim han zamannda, hurufilik propagandasna balayp, Mslmanlar aldatt grlnce, ba kesildi. Halk arasnda kesikba denilen mezarda, ite bu hurufi babas yatmaktadr. Hurufiler ve mlhidler, bundan dolay sultan brahime dman oldular. Bu mbarek Trk sultanna deli brahim dediler. Genler de, bu yalana ve uydurma hikayelere inanyor. Bu temiz sultana ve afife zevcesi Turhan sultana bilmeyerek dil uzatyorlar. brahim Han bundan sonra d meseleler ile ilgilenmeye balad. 1637 ylnda Ruslar tarafndan igal olunan Azak Kalesi zerine bir ordu gnderdi. Krm kuvvetlerinin de gelmesi zerine Ruslar kaleyi teslim ettiler. Almanya snrnda ise aknclar daimi olarak Avusturyaya aknlar dzenliyorlard. 1641 ylnda dzenlenen aknda, Osmanl aknclar Bavyera ilerine kadar ilerledi. Kuzey Bavyeradaki baz kasabalar, Osmanl hakimiyetini kabul ettiler. Bu aknlardan byk zarara uramalar zerine mparator Ferdinand, Osmanl fetihlerini kabul ederek Zitvatoruk Antlamasn yeniletmeye muvaffak oldu. Dier taraftan Malta Saint-Jean valyelerinin frsat bulduka Trk ticaret gemilerine saldrmalar yznden, Sultan brahim Han onlarn en byk sna olan Girit Adasnn fethini emretti. 20 Haziran 1645 de Sakz Adasndan denize alan Osmanl donanmas, 17 Temmuzda Giritin Hanya limann fethetti. Hanyann Osmanllar tarafndan fethi, Avrupada byk akisler uyandrd. Almanya ve talya, asker gndererek Venedike yardm karar aldlar. Bu srada Hanya muhafazasna getirilen Deli Hseyin Paa, harekta devamla Resmo Kalesini ele geirdi. Osmanl donanmas muharebeye devam ederken, Sultan brahimin hali olay meydana geldi. 1647 de Kara Musa Paann lmyle sadaret makamna getirilen Hezarpare Ahmed Paann dikkatsiz ve adaletsiz davranlar aleyhte byk bir propaganda ve isyan beraberinde getirdi. Bu arada Hurufilerin Sultan brahim Han aleyhine yaptklar iftiralar da hedefine ulamt. Nitekim Hezarpare Ahmed Paa aleyhine olarak balayan isyan, Sultan brahim Hann da tahttan indirilmesiyle sonuland.Tahta, olu Drdnc Mehmed Han karld. syanclar ve bunlarn nderi olan Sofu Mehmed
52
Paa, Sultan brahim hayatta durduka rahat edemeyeceklerini bildiinden, kendisini ehid ettirdiler (18 Austos 1648). Sultan brahim, ok cmert ve ltufkr olup, fakirlere, acizlere ihsanlarda bulunurdu. Devrinde maliye dzeltilip, milletin ktlk ekmemesi ve israfn nlenmesi iin fermanlar karld. Beylerin zalim olmamas ve halka zulm yapmamas iin ok dikkat ederdi. Halka zulm yapan ister idareci, ister halktan bir kii olsun onunla mcadele eder ve cezasn iddetle verirdi. Halkn rahat ve huzurunu her eyin zerinde tutard. Bir gn tebdil-i kyafetle gezerken frn nnde ekmek almak iin uzun kuyruklar meydana geldiini grd. Saraya dner dnmez sadrazama; Tebea-i ahanemden hi birisinin ekmek almak iin bir dakika dahi beklemesine rzam yoktur. Bir hoa mukayyed olasn.... ve illa ban gider! diye emretmitir. Bundan sonra da kuyruklar olmamtr.
Drdnc Mehmed Han

Osmanl padiahlarnn on dokuzuncusu, slam halifelerinin seksen drdncsdr. Babas Sultan brahim Handr. 1648 de padiah oldu. Drdnc Mehmed Han devrinde esasl slahatlar yaplp, stanbulda ve lke iinde asayi saland. Ordu ve donanma kuvvetlendirildi. anakkale Boaz giriine kadar gelen Venedik ve dier Hristiyan devletlerin gemileri, 19 Temmuz 1657 de karld. Bozcaada ve Limni dman igalinden kurtarld. Asi Erdel prensi zerine sefere klarak, 1 Eyll 1658 de Yanova Kalesi ele geirildi. Erdel, harp tazminat vermeyi ve on be bin altnlk vergiyi, krk bin altna karmay kabul etti. Krm Han Mehmed Giray, Ruslar 12 Temmuz 1659 da Konotopta malup ederek, elli bin esir alp, yz yirmi bin Rusu imha etti. Drdnc Mehmed Han, Kprl Mehmed Paann i ve d ilerindeki baarl icraatlarn takdir ederek, onun vefatndan sonra olu Kprlzade Fazl Ahmed Paay, 30 Ekim 1661 de Sadrazamla tayin etti. Osmanl hududunu ihlal eden Avusturyallar zerine 12 Nisan 1663 de sefer alarak, Serdar- ekremliine Fazl Ahmed Paa getirildi. 1663 de balayan Avusturya harpleri, 10 Austos 1664 Vasvar Antlamasyla neticelendi. Arazi bakmndan olduu gibi askeri ve siyasi ynden de krl klan Avusturya Seferinden sonra, 1666 ylnda Girit Seferine kld. Fazl Ahmed Paa, Girit Adasnn Kandiye Kalesini kuatrken, fethin gecikmesi zerine, Sultan Drdnc Mehmed Han, 18 Austos 1668 de
53
sefere kt. Sultan Mehmed Han Giride gemek zere Eriboza giderken, Kandiyenin fethi haberi verilince geriye dnd. Lehistan Kralnn, Osmanl himayesini kabul eden Ukrayna Kazaklarna saldrmas zerine, Lehistana sefer ald. 4 Haziran 1672 tarihinde Birinci Lehistan Seferine kan Drdnc Mehmed Han, 27 Austosta Kamanienin teslim alnmas neticesinde Osmanl ordusuyla birlikte sratle Podolyaya girdi. Lehistan Kral anlama istedi. 18 Ekim 1672 Buca Antlamasna gre; Podolya Osmanl Devletine, Ukrayna Trk himayesini kabul eden Kazak Beyine verilecekti. Lehistan, yllk 220.000 altn vergi vermeyi kabul etti. Papa ile Almanyann yardm teklifi zerine tesir altnda kalan Lehistanllar, Buca Antlamasn ihlal ettiler. 7 Austos 1673 de kinci Lehistan Seferine kan Drdnc Mehmed Hann Ukraynaya girmesiyle Lehliler, tekrar anlama istediler. 27 Ekim 1676 Zorawno Antlamasyla Podolya ile Ukrayna Osmanl Devletine brakld. Sultan Drdnc Mehmed Han, Kprlzade Fazl Ahmed Paann 1676 Kasm ay banda vefatyla Merzifonlu Kara Mustafa Paay sadrazamla getirdi. 1677 de Ukraynann Rus istilasna uramasyla, Lehistan serdar brahim Paa ile Krm Han Selim Giray, Kazaklarn merkezi olan ehrin Kalesini kuattlar. 1678 baharnda Rusya Seferine kan Drdnc Mehmed Han, yol zerindeki Silistreden sonra yerine sadrazam Mustafa Paay gnderdi. ki yz bin Rus, Alman, Kazak ve dier milletlerden meydana gelen mttefik dman kuvvetlerinin mdafaa ettii ehrin Kalesi, Osmanl ordusunun yapt iddetli taarruzlara dayanamayarak, 1677 yl Austos aynn 20/21. gn gecesi dt. iddetli topu atei sebebiyle kalede kan yangnda dman ordusu, yanarak veya can havliyle atladklar nehirde boularak yok oldu. 1680 ylnda Ruslarn harp hazrlklar haberi alndnda Drdnc Mehmed Han 29 Ekim 1680 de kinci Rus Seferine kt. Osmanl seferinden ok korkan Ruslar, Sultann Edirneye gelmesiyle, Krm Han Murad Giray vastasyla anlama istediler. 11 ubat 1681 de imzalanan Osmanl-Rus Antlamasna gre; iki devlet arasnda zi Nehri hudut kesildi. Avusturya Kralnn Macar milliyetilerini imha hareketine kar, Macarlar, Osmanllardan yardm istedi. Sultan Mehmed Han, 9 Ocak 1682 de Macar milliyetilerinin lideri Tkeli mreyi Orta Macaristan Kral tand. Mehmed Han Tkeli mreye mcevher bir topuz, Budin Beylerbeyliine de Hatt- Hmayun gndererek yardm edilmesini ve yeni kralln Avusturyallardan kurtarlmasn emretti. Budin Beylerbeyi brahim Paa, Tkeli mrenin yardm istemesiyle, 27 Temmuz 1682 de,
54
Orta Macar Seferine kt. 15 Austos 1682 de Orta Macaristann merkezi olan Kaa Kalesi fethedilerek, Tkeli mre, Macar milliyetilerinden on iki bin gnll askeriyle krallk tahtna oturtuldu. Yabanc devletlere kar tavizsiz bir siyaset takip eden Vezir-i azam Kara Mustafa Paa, Fransz gemilerinin Sakz Adasnda kstahca davranmasn protesto ederek, Fransa Kralndan tazminat ald. Avusturyann tekrar tekrar antlama istemesine ramen, devaml tecavzkr bir siyaset takip etmesi zerine, Drdnc Mehmed Han, 12 Ekim 1682 de sefere kt. Avusturya Seferinde Sultann Belgradda kalmasyla, Sadrazam Kara Mustafa Paaya Serdar- ekremlik vazifesi verildi. Papaln Avusturyaya yardm ederek Lehistanla ittifak kurmas zerine, 27 Haziran 1683 tarihindeki Harp meclisinde Viyanann fethine karar verildi. 14 Temmuz 1683 de Avusturyann merkezi Viyana Osmanllarca ikinci defa kuatld. Serdar- ekrem Kara Mustafa Paann Viyana kuatmasn kaldrp, geri ekilmesiyle, 15 Aralk 1683 de sadrazamla Kara brahim Paa tayin edildi. Drdnc Mehmed Han, Osmanl Devletini en geni hudutlara kavuturmasndan sonra, 1683 geri ekiliiyle mevzii harpler kazanlmasna ramen Macaristan elden kt. Dalmaya kylar ve Yunanistan, Venediklilerin tecavzne urad. Avrupa devletleriyle muharebeler, 26 Ocak 1699 tarihinde imzalanan Karlofa Antlamasna kadar devam etti. Antlamadan on iki yl nce 8 Kasm 1687 tarihinde Drdnc Mehmed Han tahttan indirilmiti. Otuz dokuz yl Osmanl sultanl yapan Drdnc Mehmed Han, 6 Ocak 1693 tarihinde, vefatna kadar Edirnede oturdu. Vefat edince stanbula getirildi ve Yeni Cami yanndaki annesi Turhan Valide Sultann trbesine defnedildi. Osmanl Devletinde Kanuni Sultan Sleyman Handan sonra en fazla tahtta kalan padiah Drdnc Mehmed Handr. Yaratl icab mutedil, kadirinas, vefakr olup, verdii sze sadk bir ahsiyete sahipti. Ava, edebiyata, tarihe merak olup, sohbet dinlemeyi severdi. Dindard, be vakit namazn cemaatla klard. kiyi ve imalatn yasaklad. Dine sonradan kartrlan btn hususlarn kaldrlmas iin urat. Kahvehaneleri kapattrp, oyuncu ve algclar stanbuldan uzaklatrd. Sadrazaml Kprl ailesine verip, idarede serbest brakt. Ava merakndan dolay Avc lakab verildi. Zamannda Osmanl Devleti en geni hudutlarna kavuarak, dnya siyasetinde faal rol oynad. Drdnc Mehmed Han devrinde, kymetli ilim adamlar ve sanatkrlar yetiti. Her sahada kymetli eserler yazld. Drdnc Mehmed devrinde inas tamamlanp, ibadete alan Yeni Cami, Osmanl
55
mimarisinin aheserlerindendir. Yeni Cami yanndaki Msr ars, bu camiye vakf olarak yaplmt
kinci Sleyman Han

Osmanl padiahlarnn yirmincisi, slam halifelerinin seksen beincisidir. Sultan brahim Hann olu olup, 1624 tarihinde stanbulda dodu. ehzadeliinde mkemmel tahsil ve terbiye grd. Kardei Sultan Drdnc Mehmed Han zamannda sarayda hususi hocalardan ders ald. 1687de Osmanl sultan oldu. Sultan kinci Sleyman Han tahta kt zaman, Osmanl ordularnda Viyana bozgunuyla balayan zlme ve toprak kayb devam ediyordu. Venedik, Mora Yarmadasn igal etti. Avusturya Viegrad, Uyvar ve Estergonun ardndan 160 yllk Trk yurdu Budine girdi. Macaristanda ise Trk hakimiyeti sona ermek zere bulunuyordu. Ayrca bu malubiyetler hazine gelirleri zerinde olumsuz tesirler yapt gibi, Anadoludaki ekyalk hareketlerini de krklyordu. Avusturya Cephesi, serdar Yeen Osman Paann kendisi bir asi lideri gibi Rumelide yolsuzluk yapyor, zorla usulsz vergiler topluyordu. Bu srada 8 Eyll 1688de Belgrad da dt. Devlet iindeki karklklar ve Macaristann elden karak, Belgradn dmesi, Sultan kinci Sleyman Han ok zd. Emir dinlemeyip, pek ok kalenin dmesine sebep olan Osman Paann katline fetva verildi. Avusturya cephesi serdarlna Receb Paa tayin edildi. Padiah salnn elvermemesine ramen, askeri tevik iin ordunun banda Edirneden Sofyaya kadar geldi ve harekt bizzat buradan idare etmeye balad. 1689 da Krma saldran Rus kuvvetlerini Selim Giray Han az bir kuvvetle datarak perian etti ve ar kayplar verdirdi. Vidin Muhafz Sar Hseyin Paa, Tuna kenarndaki Gladova ve Orsova kalelerini dmandan geri ald. Viegrad muhasara eden on iki bin kiilik Avusturya kuvveti bozguna uratld. 1689 ylnda Fazl Mustafa Paann sadarete getirilmesinin ordu zerindeki tesiri ok mspet oldu. Mustafa Paa, ilk i olarak bir adaletname nerederek memleketin umumi ahvalini yoluna koydu. Ald acil tedbirlerle hazineye gelir salad. Yenieri oca yoklanp ulufeye mstahak olmayanlarn isimlerini sildirdi. Orduyu disiplinli ve intizaml bir hale getirdi. Fazl Mustafa Paa 1690 ylnda Edirneden hareketle kt Avusturya Seferinde dman kuvvetlerini malup ederek, ehirky, Musa palangas ve Ni ehrini ald. Osmanl Devletinin batda en nemli serhad kalesi olan Belgrad alt gnlk bir
56
kuatmadan sonra fethetti. Bu zaferler Osmanl lkesinde byk sevince vesile oldu. Hastal sebebiyle Davudpaa Klasna kadar arabayla gelen Sleyman Han, burada Fazl Mustafa Paay huzuruna kabul edip; Ho geldin. Berhudar ol, yzn ak, klcn berrak, ekmein sana helal olsun, arzum zere hizmet eyledin. Seleflerinden birine byle bir ulu gaza myesser olmad dedikten sonra ordu erkannn nnde samur erkan krkn sadrazama giydirdi. Belinden kard haneri beline ve bir kta murassa pene sorgucu da bana taktktan sonra; Ben mkafat vermeye kadir deilim. Allah tel iki cihanda yzn ak etsin diye duada bulundu. Bu srada Mora Serdar Koca Halil Paa da Venediklilerin elinde bulunan Avlonyay otuz bir gnlk bir muhasaradan sonra ele geirmiti. 13 Mays 1691 de Sancak- erifi tekrar Fazl Mustafa Paaya vererek, Avusturya Seferine dua ile yolcu eden kinci Sleyman Han, bir mddet sonra stanbula yakn Yoncaeme mevkiinde vefat etti (22 Haziran 1691). ki gn sonra Sleymaniyeye getirilip, Sultan Sleyman Hana ait kabrin sa tarafna defnedildi. kinci Sleyman Han kadirinas, halim, cmert ve temkinli bir padiaht. Fakir, muhta ve ihtiya sahiplerine pek ok ihsanlarda bulunurdu. Saltanat mddeti i ve d gailelerle geti. Bilhassa, Avusturya karsnda alnan malubiyetler dolaysyla, herkesin Rumeli elden kyor, diye Anadoluya kat srada, muktedir devlet adam Kprlzade Fazl Mustafa Paay i bana getirerek, kaybedilen yerleri devlete tekrar kazandrd. Memleket ierisinde imar faaliyetleriyle de ilgilenen Sleyman Han, kendisi de Fener Kulesi ile zmirde bir cami ina ettirdi.
kinci Ahmed Han

Osmanl padiahlarnn yirmi birincisi ve slam halifelerinin seksen altncsdr. Sultan brahim Hann nc olu olup, 1643 de dodu. 1691 de aabeyi kinci Sleyman Hann lm zerine Osmanl tahtna geti. Krk sekiz yanda tahta geen Sultan kinci Ahmed Han, daha birka gn nce ordunun banda Avusturya zerine sefere kan sadrazam ve serdar- ekrem Fazl Mustafa Paaya, sadaretinin devamna dair bir ferman gnderdi. Belgrad nlerinde bulunan Avusturya ordusu zerine yrd. Orduya henz Krm kuvvetleri katlmamt. Bu durumu frsat bilen Avusturya ordusunun kumandan 25 Austos 1691 gn derhal taarruza geti. Slankamen muharebesi ad verilen savan
57
ilk anlarnda Osmanl askeri galip durumdayd. Ancak sadrazam Mustafa Paann ehid dmesi zerine durum birden Osmanl ordusu aleyhine dnd ve hezimetle neticelendi. Slankamen malubiyetinden sonra ilerleyen Avusturya kuvvetleri Kasm aynda Varat Kalesini kuattlar. Sultan, yeni sadrazam Arabac Ali Paay tayin ve Avusturya zerine sefere memur etti. Bu srada Avrupa devletleri Osmanl-Avusturya savann durdurulmas iin giriimde bulundular ise de, netice alamadlar. Dier taraftan zamannda yardm ulamayan Varat Kalesi, Avusturyallara teslim olmak mecburiyetinde kald. 1692 Hazirannn sonlarna doru sadrazam Hac Ali Paa Edirne'den hareketle Belgrad'a vard. Kaleyi tahkim ve tamirden sonra, Avusturyallarn klaya ekilmeleri zerine Edirne'ye dnd. Sadrazam, Avusturya ile urarken, Venedik donanmas da Girit'e asker kard. Kaptan- derya vezir Damad Yusuf Paann donanma ile Hanya nlerine gelmesi zerine Venedikliler muhasaray kaldrarak geri ekildiler. 1693 yl Mart ay sonlarnda Bozoklu Mustafa Paa sadarete getirildi. Yeni sadrazam Temmuz aynda Avusturya seferine kt. Hedef, Erdel'i geri almakt. Avusturya ordusunun Belgrad' kuatmas zerine sadrazam Belgrad'a yneldi. Krm Han Selim Giray'n Avusturyallarn yardmna gelen bir orduyu malup etmesi zerine, kuatma kaldrld. Serdar- ekrem, ekilen dman takiple ok zayiat verdirdi ve 17 Eyllde Belgrad'a girdi. Kn yaklamas zerine Osmanl ordusu Edirne'ye dnd. Stratejik nemi pek byk olan Narenta Kalesi 28 Haziran 1694 de Venedikliler tarafndan igal edildi. Geri almak iin yaplan teebbsler netice vermedi. Bu hadiseden bir sre sonra sefere kan Osmanl ordusu Varadin Kalesini kuatt. Ancak bu srada, Malta, Floransa ve Papalk filolarndan mteekkil bir Venedik donanmas Sakz' zaptetti. Buna ok zlen Sultan kinci Ahmed Han, Sadrazama bir hatt- hmayun gndererek geri dnmesini ve Sakz adasnn geri alnmasn emretti. Kaptan- deryala amcazade Mezemorta Hseyin Paa tayin edildi. te yandan Osmanl Devleti d gailelerle urarken ite de baz hadiseler vuku bulmaktayd. Irak ve Hicaz'da kan isyanlar ile Suriye'de Srhan ve Maanoullarnn aleyhte faaliyetlerini Sultan Ahmed Han annda ald tedbirlerle nledi. Bu srada Sakz Adasnn geri alnmas iin yola kan Hseyin Paa, ada aklarnda Venediklilerle arprken Sakz'n elden kmasnn acs ile zntden hastal arlaan Sultan Ahmed Han, 6 ubat 1695
58
tarihinde fetih haberini alamadan, elli iki yanda Edirne'de vefat etti. Na, stanbul'a nakledilerek Kanuni Sultan Sleyman Hann trbesine defnedildi. ok merhametli ve vatanperver olan Sultan kinci Ahmed Han, hasta olduu zamanlarda bile, devlet ilerinden asla el ekmezdi. Haftada iki gn yaplan divan toplantlarnn drde karlmasn emretti. Toplantlar bizzat takip eder, yapt herhangi bir hatay dzeltmekten ekinmezdi. Adil bir sultan olarak yaayan Ahmed Han, milletini memnun etmek iin elinden gelen her eyi yapmaya almtr. Sanatkrlar korur, taltiflerde bulunarak daha iyiye ve gzele doru ynlendirirdi. yi bir hattat olan Sultan Ahmed Hann yazd Kur'an- kerimler ve oaltt kitaplar vardr.
kinci Mustafa Han

Osmanl padiahlarnn yirmi ikincisi ve slam halifelerinin seksen yedincisidir. Sultan drdnc Mehmedin olu, birinci Mahmud ile sultan nc Osmann babalardr. 1664 de doup, 1703 de vefat etti. Yeni Cami yannda, Turhan sultan trbesindedir. Babas da bu trbededir. Devrin limlerinden iyi bir tahsil grd. Devlet idaresi ve harp oyunlarn rendi. kinci Ahmed Hann 6 ubat 1695 de vefatyla tahta kt. Padiah olduunda, Osmanl Devleti on iki yldan beri Avusturya, Lehistan, Rusya ve Venediklilerle harp ediyordu. Gayretli ve kahraman bir hkmdar olan Sultan Mustafa Han, tahta knn nc gn sadrazama gnderdii fermanda; ''Cenab- Hak, bu aciz, bu gnahkr kuluna bir cihan padiahl ihsan etti. Biz, bugnden zevki ve sefay kendimize haram kldk. Dmana kar ceddim (Kanuni) Sultan Sleyman gibi kendim sefere kmaya kat'i niyet ettim. Sizler ki veziriazamm, vzera, ulema, vkela ve ocak aalarsnz, cmleniz bir yere gelip, bu hatt- hmayunumu okuyup dnnz, gazaya gitmem mi makbul, yoksa Edirne'de oturup, kalmamz m mnasip? Din ve devlet ve halka hangisi faydal, Allah iin sylep, doruyu bana bildiriniz, vesselam'' buyurarak vazifeye balad. Bu hatt- hmayun devlet adamlarn, limleri, kumandanlar, askerleri ve ahaliyi ok memnun edip coturdu. Hocas Seyyid Feyzullah Efendiyi yanndan ayrmayp, sultanlnda da ok istifade etti. Ordunun banda sefere karar verip, saltanatnn ilk gnlerinde sevindirici zaferler kazanld. 18 ubat 1695 de sakz Adasnn Venedik igalinden kurtarlmasn temin eden Koyun Adalar Zaferi kazanld. Venediklilerin sekiz harp gemisi ve bir cephanesini zapteden Koyun Adalar Zaferi
59
kumandanlarndan kalyonlar kaptan Mezemorta Hseyin Paa, Kaptan- deryala ykseltildi. Venediklilerin Sakz'a tekrar saldrmasyla Mezemorta Hseyin paa 15 Eyll 1695 de dman ekilmeye mecbur etti. Venedik, donanmasn takip eden Hseyin paa 18 Eyll 1695 de Midilli'nin Zeytinburnu aklarndaki deniz muharebesinde de parlak bir zafer kazanarak dmann on gemisini tahrip etti. Sultan kinci Mustafa Han, 30 Haziran 1695 tarihinde Avusturyallarn igalindeki Macaristan' kurtarmak iin ilk Avusturya seferine kt. Belgrad'da 9 Austosta toplad harp Divannda Janova- Lippa, Lugos ve havalisinin igalden kurtarlmasna karar verildi. 9 Eyllde Lippa Kalesi feth edildi. 22 Eyll 1695 de Krm Han Selim Giray'n da itirak ettii Lugos Muharebesinde Osmanl ordusu galip geldi. Lugos zaferinden sonra Sultan Mustafa Han, sefer mevsimi getiinden, 18 Kasm 1695 de stanbul'a dnd. Rus ar Deli Petro, Karadeniz'e inmek iin Azak Kalesini aydan fazla kuatmsa da, muvaffak olamamt. 13 Ekim 1695 de elli bin l vererek Azaktan ekilen Deli Petro, Kefe Beylerbeyi Mustafa paa ve Krm Kalgay Kaplan Giray'n takibi sonucu daha da kayp verdirilerek ateli silahlar zapt edildi. Azak yenilgisinin cn almak isteyen Deli Petro, Venedik, Avusturya, Hollanda ve Prusya'dan teknik eleman ve yardm alarak 1696 da kaleyi tekrar kuatt. Azak Kalesini mdafaa iin braklan be yz kadar asker, Deli Petro'nun yz binlik ordusuna kar altm drt gn dayanabildi. Yardma gnderilen kuvvetlerin zamannda yetiememesi zerine Azak Kalesi 6 Austos 1696 da teslime mecbur oldu. Bu hl Sultan Mustafa Hann ve btn lkenin byk zntsne sebep oldu. Azak Kalesinin ikmalini ihmal eden ve yardma memur edilip, zamannda yetimeyen kumandanlar cezalandrld. Kuban Nehri azna Au'ya kale yaptrlarak, Moskof yaylmasn durdurma aresi dnld. kinci Avusturya seferine 1696 baharnda kan Sultan Mustafa Han kumandasndaki Osmanl ordusu Saksonya Kral Nalkran Friedric ile General Heisler kumandasndaki dman kuvvetleriyle 1696 yaznda karlat. 27 Austos 1696 da Olasch yaknlarnda meydana gelen muharebede iddetli taarruzlar oldu. Dman ordusu fazla dayanamayarak, yenildi. Tamevar tekrar zaptolundu. Muzaffer padiah Avusturya'ya son ve kesin bir darbenin vurulmas iin yeni bir seferin lzumuna inanyordu. Ancak 17 Haziran 1697 de bu maksatla klan sefer, sadrazam Elmas Mehmed paa ile Tamevar Muhafz Koca Cafer paann padiah yanl yola sevk etmeleri sonucu Zenta bozgununa sebep oldu. Savata sadrazam Elmas Mehmed paa ile on beylerbeyi
60
ve binlerce asker ehid oldu. Sultan Mustafa Han svari kuvvetleriyle Tamevar'a ekildi. Sadrazamla Amcazade Hseyin paay getirdi. Zenta bozgunun tesiriyle Osmanl ordusunda disiplin kalmamt. Bundan faydalanan Avusturya kuvvetleri Sav Nehrini geerek Bosna eyaletine kadar girdiler. Saray Bosna ehrine kadar olan sahalar tahrip edildi. Ancak Bosna beylerbeyliine getirilen Daltaban Mustafa paa Bosna'da bulunan Avusturyallara taarruz ederek onlar memleketlerine kadar srmeye muvaffak oldu. Zenta Vak'as Osmanl devlet adamlarn sulha taraftar hle getirdi. Avusturya da harbe taraftar olmad iin ngilizce Flemenk (Hollanda) elilerinin tavassut teklifi her iki devlete de kabul edildi. Karlofa'da antlama grmeleri devam ederken, Sultan Mustafa Han, hudut tecavzlerine kar serdar tayin edilen sadrazam Amcazade Hseyin paa kumandasndaki yz bin Osmanl ve otuz bin Krm askerini Belgrad'a gnderdi. Akdeniz, Karadeniz ve Tuna donanmalar yeni gemilerle takviye edilerek, harekete hazr hle getirildi. Semendre ve Belgrad nlerinde bekleyen Osmanl ordusu, uzun sren grmeler zerine Kasm 1698 de geri dnd. Uzun grmelerden sonra Avusturya, Venedik ve Lehistan, 26 Aralk 1699 da Karlofa Antlamasn imzalad. Buna gre; Macaristan'la Erdel Avusturya'ya terk edilerek, Sava ve Unna nehirleri hudut kesildi. Mora, Dalmaya ve Aya Mavri Adas Venediklilere Ukrayna ve Podolya Lehistan'a verildi. Rusya ile antlama 14 Temmuz 1700 de yapld. Azak Kalesi Ruslara brakld. Sultan Mustafa Han, Karlofa Antlamasndan sonra askeri ve mali tekilatlarla slahat hareketlerine giriti. Donanmada ektiri usulnn kullanlmas terk edilerek kalyon sistemine geildi. Bahriyenin slah ve ihtiyalarnn giderilmesi iin bir kanunname ilan edildi. Ancak bilhassa kapkulu ocaklar arasnda yaplan slahatlar yenieri ve sipahilerin houna gitmedi. Baz devlet adamlarnn tahrikiyle balayan ayaklanma sonunda Sultan Mustafa Han 22 Austos 1703 de tahttan indirildi. Saraya geldiinde kapda kendisini feryat ederek karlayan Valide Sultann elini ptkten sonra; ''Beni tahttan indirmiler, yerime karndam Sultan Ahmed'i padiah eylemiler. Allah mbarek eyleye, evlatlarm kendisine Allah emaneti olsun'' szleriyle kendisine ayrlan zel daireye ekildi. Mustafa Han, hizmetleri ortadayken karlat bu durumdan dolay ok mteessir oldu. stiska hastalndan da muzdarip bulunan Sultan, nihayet 20 Aralk 1703 de vefat etti. Yeni Cami yannda Valide Sultan Trbesine defnedildi. Babas Drdnc Mehmed Han da bu trbededir.
61
Dokuz yla yakn Osmanl sultanl yapan kinci Mustafa Han muktedir ve deerli bir padiaht. Ordularn banda sefere giden son Osmanl sultandr. limlere ve hocasna kar hrmeti ok fazlayd. kinci Mustafa Hann devrinde devlet adamlar ve limler kymetli ilmi ve sosyal messeseler yaptrmlardr. Hocas Seyyid Feyzullah Efendi, Fatih'de yaptrd medrese ile deerli ve nadide kitaplarn topland bir ktphane, sadrazam Amcazade Hseyin paa Sarahane'de bir medrese, ktphane ve eme, sadrazam Rami Mehmed paa Eyp'te bir mektep ile eme, Damad Ali paa bir ktphane yaptrmlardr. Sultan Mustafa Hann silahtar olan orlulu Ali paa tarafndan tersane iinde iki katl cami yaplmtr. Mihrab stne Kbe ta yerletirilmitir. kinci Mustafa Hann hanm Saliha Sultan, olu Birinci Mahmud Han zamannda Azapkaps'nda sebil, eme, hamam ve mektep yaptrp Arap Camiini tamir ettirerek geniletti. Camide mevlid ve Kur'an- kerim okunmasn vakfiyesinde belirtmitir.
nc Ahmed Han
slam halifelerinin seksen sekizincisi ve Osmanl padiahlarnn yirmi ncsdr. Sultan drdnc Mehmed Hann oludur. 1673 de doup, 1736 da vefat etti. Turhan sultan trbesindedir. 1703 de clus edip, 1730 da hal edildi. sve kral onikinci arl, Ruslara malup olarak, Ahmed hana snmtr. Bunun zerine balayan Osmanl-Rus harbinde Ruslar bozguna uram, byk Petro, zor kurtulmutur. nc Ahmed hann ve ikinci Mustafa hann valideleri Glnu Emetullah sultan, 1696 da (Galata yeni cami) demekle mehur (Valide camii)ni yaptrd. skdarda (Yeni valide camii), valide sultan iin, 1707 senesinde, Ahmed han tarafndan yaptrlmtr. Bu valide sultan 1714 de, Edirnede vefat etti. skdara getirilip, camii nne defnedildi. Ahmed hann kz Zeyneb sultan Glhane park karsndaki mescidi yaptrd.
Birinci Mahmud Han

Yirmi drdnc Osmanl padiah olup, slam halifelerinin seksen dokuzuncusudur. Babas kinci Mustafa Handr. stanbulda, 1696 tarihinde dodu. ehzadeliinde, yksek fen ve din ilimleri retilerek yetitirildi. Akl, zeks, kabiliyeti ve anlay kuvvetliydi. nc Ahmed Han, Patrona Halil ayaklanmas sonunda tahttan
62
ekilince, ehzade Mahmud, 1730 da Osmanl sultan oldu. nc Ahmed Hann tecrbe ve tavsiyelerinden istifade etti. lk icraat, Lale Devrinde yaplan ilim, kltr ve sanat eserlerinin tahribini durdurmak oldu. Asi Patrona Halili ve zorbalar imha ettirdi. stanbulda emniyet ve asayii salad. lkede huzur dolu, mesut gnler balad. ilerini dzelten Sultan Birinci Mahmud Han, douda hududa saldran ran Safevileri ile, batda Avusturya ve Rusyaya kar tedbir ald. Douda ran ile nc Ahmed Han devrinden beri devam eden hadiselere son vermek istedi. Ancak ran ah bir taraftan anlamak zere heyetler gnderirken, dier taraftan byk kuvvetlerle Revan zerine yrd. ahn eli gndermekteki maksadnn Osmanl hkmetini yanltmak ve oyalamak olduu anlaldndan eli ve maiyeti Mardin Kalesine hapsedildi. Osmanl kuvvetleri, ran Seraskeri Ahmed Paa ile Erzurum Valisi ve Revan Seraskeri Hekimolu Ali Paa kumandas altnda iki koldan harekete geti. 30 Temmuz 1731 de Kirmanah alnd. 15 Eyllde Kurican Sahrasnda ran kuvvetleri bozguna uratld. Urmiye ve Tebriz ele geirildi. ran ahnn sulh istemesi zerine Ocak 1732 de Ahmed Paa Antlamas imzaland. Buna gre Aras Nehri iki devlet arasnda hudut olarak kabul edilirken Revan, Gence, Nahvan, Bitlis, irvan ve Dastan Osmanllara; Tebriz, Kirmanah, Hemedan, Luristan ve Erdelan eyaletleri ise rana brakld. Ancak 1733 de randa iktidar ele geiren Nadir ah, Osmanllarn fethettii blgeleri almak iin tekrar sava at. 1735 de Arpaayda yaplan muharebeyi Osmanllar kaybetti. Gence, Tiflis ve Revan rann eline geti. Osmanl Devletinin douda ran ile mcadelesinden istifade eden Avusturya ve Rusya da iki cepheden harekete gemiti. Azak Kalesini ele geiren Ruslar Osmanl kuvvetlerinin toparlanmasna meydan vermeden Gzleve, Klburun ve Urkapy da igal ettiler. 12 Temmuz 1737 de harekete geen Avusturya ordusu ise Bosna, Srbistan ve Eflaka girdi. Bu malubiyetler ve dmann girdii yerlerde byk tahribat ve mezalim yapmas Sultan Mahmud Han son derece zd. Sedarete getirdii Muhsinzade Abdullah Paay Rusya zerine, Hekimolu Ali Paay da Avusturya zerine sefere memur etti. Muhsinzade sratli bir hareketle zi ve Klburun kalelerini ele geirirken, Hekimolu Ali Paa ise Banyalukay kuatan Avusturya kuvvetlerine byk bir darbe indirdi. Yaplan savata Avusturya kuvvetlerinin asker zayiat 60 bin idi. Hekimolu Ali Paann bu zaferi stanbulda byk bir sevince sebep oldu. Bu zaferler zerine Avusturya ve Rusya bar istemek zorunda kald.
63
Nihayet 18 Eyll 1739 tarihinde Avusturya ve Rusya ile Belgrad Antlamas imzaland. Avusturya Devleti ile yirmi yedi yllk, Rusya ile sresiz olan antlamaya gre, Belgrad Osmanl Devletine kald. Avusturya ile Tuna ve Sava nehirleri tabii hudut kesildi. Ruslar, Azak Denizi ve Karadenizde donanma bulundurmayacakt. Kazaklar Osmanl topraklarna, Krm Hanl da Rusyaya akn etmeyeceklerdi. Rusya ve Avusturya devletleriyle antlamalar salayan Birinci Mahmud Han yeniden ran zerine dnd. Nadir ah ise bu vaziyet karsnda Osmanllarla ba edemeyeceini anlaynca Kasr- irin Antlamas maddeleri zerinden yeniden antlama teklifinde bulundu ve bu istek kabul edildi (1746). Bylece 1739 Belgrad Antlamasyla bat ve kuzey, 1746 OsmanlAvar Antlamasyla da dou hudutlarn emniyet altna alan Birinci Mahmud Hana muharebelerdeki muzafferiyet zerine Gazi nvan verildi. Mahmud Han bundan sonra lkede pek ok imar faaliyetlerinde bulunup, ilim, kltr, sanat sahalarnda ok kymetli eserler yaptrd. Kathane civarndaki Baheky ile Balaban kyleri arasnda geen iki ayn sularn toplayan Topuzlu Bendini yaptrd. Burada toplanan sular, Taksimdeki depodan, Tophanedeki Meydan emesi ile Azapkapda Saliha Sultan emesi ve Beikta, Galata, Kasmpaa, Tepeba semtlerinin eitli yerlerindeki krk kadar emeye su verildi. Ahali bol ve tatl suya kavuturuldu. Pek ok saray, kasr ina ve tamir ettirildi. Beikta Saraynn bir ok ksmlarn ve Bayldm Kasrn yeniden yaptrd. Yua Tepesi civarndaki Tokat Kkn donatp, Hmayunabad, Kandilli Sarayn imar ettirerek Nevabad isimleri verildi. Kanlcada Mihr-abad Kasrn yaptrd. stanbulda Ayasofya Camii iine, Fatih Camii yaknnda ve Galatasarayda olmak zere , Belgradda bir ktphane yaptrd. Ayasofya Camii Ktphanesine sarayn hazine odasndan pek nefis, kymetli, nadide kitaplar gnderdii gibi, devrin devlet adamlar da hediyelerde bulunarak drt bin cilt nadide kitap topland. Ayasofya Ktphanesine slam leminin en mehur hattatlarndan Yakut- Mustasmi, eyh Hamdullah ve Hfz Osman hatlaryla Mushaflar ve hazret-i Osman ve hazret-i Aliye ait olduu sylenen iki Kuran- kerim de kondu. Ktphanenin masrafn karlamak iin de Caalolunda ifte hamam yaptrp, gelirini vakfetti. Ayasofyaya bitiik aevi yaptrp, huzurunda tertiplenen merasimle ald. Galatasaray ocanda yaptrm olduu ktphaneye, saraydan kitaplar gnderip, al merasiminde, ktphanenin iki tarafna yaptrlm olan emelerin hazinelerine ekerli
64
erbet doldurulup, halka ikram edildi. Nuruosmaniye Camiinin yapmn balattysa da, vefatndan bir yl sonra tamamlanabildi. Beiktada Arap skelesi Camii, Rumeli Hisarnda skele Camii, skdarda Sultan Mahmud Camii ve Kandilli, Defterdarkaps, Tulumbaclar odas, Yalkk, Yldztepe mescidlerini yaptrd. Birinci Mahmud Han devrinde, ilim kltr ve sanat faaliyetleri artt. kinci defa matbaa ald. Matbaa ve hattatlarn artan kat ihtiyalarnn karlanmas iin Yalovada kat fabrikas kuruldu. lke iinde ve dnda Osmanl Devletine azamet devri yaatan Birinci Mahmud Han, 13 Aralk 1754 tarihinde Cuma selaml yapp, Cuma namazn kldktan sonra vefat etti. stanbulda Yeni Camii yanndaki Turhan Sultan trbesine defnedildi. ok zeki, anlayl, hamiyetli, ltufkr ve merhametli idi. Askeri slahat taraftaryd. Askeri kitaplar yaynlatt. Ltuf ve merhameti ok olduundan, devrindeki stanbul yangn ve zelzelesinde zarar grenlerin zdrabna samimiyetle ortak olup, yanan, yklan yerlerin yeniden yaplmas iin ok yardm etti. Devlet adamlar ile memurlar kontrol ettirdi. Faaliyetleri ciddiyetle takip ettirip, zamann ve memleketin durumuna gre icraatlarda bulunurdu. lim, sanat, edebiyat meclislerindeki sohbetlere katlrd.
nc Osman Han
slam halifelerinin doksanncs ve Osmanl padiahlarnn yirmi beincisidir. Sultan ikinci Mustafa Hann olu olup, 1699'da dodu. 1754 tarihinde aabeyi Birinci Mahmud Hann vefat zerine sultan oldu. 1757 de vefat etti. Yeni cami yannda, Turhan sultan trbesindedir. Kardei birinci Mahmud han da buradadr. Sultan nc Osman'n tahta kt k ok iddetli geti. Hali dondu ve deniz yol oldu. Osman Hann saltanat huzur ve skunla balad. Belgrad Muahedeleriyle balayan sulh dnemi devam etti. Rus snrndaki baz olaylar, Rusya ile bir ihtilafa yol aacak gibi grnd ise de, iki tarafta da sulh bozulmad. Hudutlarda baz ayaklanmalar oldu. Msr'da Memluklar bakaldrdlarsa da olaylar ksa srede bastrld. nc Osman Han bu olaylarda ihmali grlen Veziriazam Bahir Mustafa Paay azlederek yerine Birinci Mahmud zamannda iki defa sadrazamlk yapm olan Hekimolu Ali paay getirdi. (15 ubat 1755) Fakat Hekimolu, ksa bir sre sonra sadaretten alnarak, yerine badefterdar Naili Abdullah paa getirildi. Naili Abdullah paa da ay gibi ksa bir sre sonra azledilerek yerine silahtar Bykl Ali paa tayin
65
edildi. Bu srada stanbul tarihinin en byk yangn oldu. 28 Eyll 1755 de Hocapaa semtinde kan yangn, drt kola ayrlarak byk bir afet haline geldi. Yaklak otuz alt saat sren yangn sonunda Paakaps da yandndan, sadaret dairesi bir mddet Kadrga Limanndaki Esma Sultan sarayna nakledildi. Sadrazam silahtar Ali paann rvet aldn anlayan sultan nc Osman, Ali paay 25 Ekim 1755 de grevden azlederek cezalandrd ve yerine yirmi sekiz elebizade Said Mehmed Efendiyi getirdi. 6 temmuz 1756 da, Sultan nc Osman devrinin ikinci byk yangn oldu. Bu yangn stanbul'un drtte n kl hline getirdi. Cibali taraflarnda balayan yangn, on kola ayrld. Unkapan, Sleymaniye taraflar, Vefa'dan itibaren ehzadeba, eski yenieri odalar, Langa taraflar, Zeyrek, Sarahane, Etmeydan, Aksaray, Davutpaa iskelesi, Fatih, Sultanselim, Ali paa ars, Ayakaps semtleri harabe haline geldi. Yangnn ardndan, stanbul'un yeniden ins iin byk bir imar faaliyeti balad. Sultan nc Osman, fakirlere, dknlere ok acyp, onlara kar daima cmert ve efkatli davranrd. Tebdil-i kyafetle stanbul'da dolap, halkn dertleriyle bizzat alakadar olurdu. Hakszlklarn nne geip, tamiri mmkn olanlar tamir ederdi. Mslim ve gayri mslimlerin kyafet ve nizamn ve davranlarn dikkatle takip etti. Yalan ve rvetle amansz bir ekilde mcadele etti. Kim olursa olsun rvetiyle yalancy asla affetmedi. Kadnlarn dikkat ekici kyafetlerle sokaa kmalarn yasaklad. mar faaliyetlerine nem vererek skdar'da hsaniyye Camii ve hsaniyye Mescidini yaptrd. Aabeyi birinci Mahmud Hann balatt cami inasn bitirerek Nuru Osmaniye ad ile ibadete at. Caminin yanna medrese, ktphane, imaret, sebil ve eme de yaptrp tamirat ve masraflarnn karlanmas iin vakflar tesis ettirdi.
nc Mustafa Han
Osmanl padiahlarnn yirmi altncs ve slam halifelerinin doksan birincisidir. Sultan nc Ahmedin olu, nc Selim hann babasdr. 1717 de doup, 1774 de vefat etti. 1757 de halife oldu. Yaptrm olduu Laleli camiinin yanndaki trbededir. Drt kerimesi ile iki olu da buradadr. Fatih camiini yeniden yaptrd. akmaklar yokuunda kendi adnda bir camii vardr. 1759 da Kadky skele camiini yaptrd. 1763 de Paabahe ncirliky camiini yaptrd. skdarda Ayazma camiini de 1760 da yaptrmtr.
66
nc Mustafa Han, alkan ve azim sahibiydi. Devlet ilerini iyi takip ederek, mali ve askeri sahalarda slahatlar yapmak istedi. Saltanatnn ilk yllar sulh ve skun iinde geti. lk sadrazam Koca Ragb paay tahta kndan vefatna kadar vazifesinde tuttu. Avrupa devletleri arasnda cereyan eden (1756-1763) ''Yedi Yl Harbleri''nde mttefiklerden her biri Osmanl Devletinin kendi safna katlmasn teklif etti. Prusya ve Fransa ittifaklarna katlmalar halinde, siyasi, askeri ve mali vaadlerde bulundular. Teklifleri dikkatle takip eden Mustafa Han ve devlet adamlar, ittifak sahiplerinin menfaatkr ve planl hareketlerini yerinde tehis edip, onlar ustalkla oyaladlar. Sratle ordunun, donanmann techizine ve yenilenmesine, maliyenin iyice dzeltilip, takviyesine balanld. Huduttaki Hotin, Bender ve z kaleleri ihtiyaten takviye kuvvetlerle tahkim edildi. Tophane slah edilerek yeni toplar dktrld. stanbul ve anakkale boazlarnn tahkim ve mdafaas iin boaz iindeki kalelerin planlarnn tanzimiyle Hasky'de yeni bir top dkmhanesi yaplmas, orduda kullanlan kayk kpr sisteminin tadili ve top arabalarnn yeni tertip zere dzenlenmesi gibi yenilikler yapld. nc Mustafa Han yaplan ileri bizzat kontrol eder ve grrd. Avrupa'da Yedi Yl Harpleri bitip, iki ayr ittifaktan olmalarna ramen, Prusya ve Rusya'nn antlamasyla, Lehistan paylald. Rus igal ve zulmne kar hrriyet ve istiklalin vazgeilmez savunucusu Osmanl Devletinden yardm isteyen Leh milliyetileri (Polonezk) Osmanl hududundan geerek Balta'ya sndlar. Bunlar, Rus ordusunun takip etmesi ve tecavz ettikleri topraklarda Lehlilerle beraber Osmanl ahalisini de kltan geirip, kasabay yakp ykmalar 18 Eyll 1739 da Belgrad'da kabul edilen sresiz Osmanl-Avusturya-Rusya Antlamasnn bozulmasna sebep oldu. Osmanl Devletinin hkmdarlk hakkn korumak, Rusya'nn Lehistan'a yerlemesine engel olmak ve sahte beyanatlarla Lehistan igalini dnya kamuoyunda geitirmeye alp dostu Kont Stanislaw Doniatowski vastasyla Balta da zulm yaptran Rus ariesi kinci Katerina'ya haddini bildirmek iin toplanan divanda Rusya'ya sefer iin karar verildi. 8 Ekim 1768 de Rusya'ya sava ald. Rusya'da bulunan Osmanl ticaret heyetinin iadesi iin stanbul'daki Rus sefiri Obreskoff Yedikule'de hapsedildi. Osmanl Devletine tbi Krm Han Krm-Giray'n ordular 1769 ubatnda Gney Rusya'ya girerek Ruslar yendi ve yz binden ok esir alarak, dnd. Tarihte ahlakszl ile mehur olan arie Katerina Krm-Giray Han, Bahesaray ehrinde saray hekimi olan bir
67
Rum doktoru vastas ile zehirleterek ldrtt. 27 Mart 1769 da serdar- ekrem vazifesiyle Rus seferine kan Sadrazam Yalkzade Mehmed Emin paa, 1 Mays 1769 da ilk Hotin Zaferini kazand. Lehistan' himaye iin giriilen savata Birinci Hotin Zaferinin ardndan tekrar saldran Ruslara kar 12 Austos 1769 da Hotin'de ikinci bir zafer daha kazanld. Yalkzade'den sonra sadrazamla getirilen Moldovanl Ali paa, Rus seferine serdar tayin edildi. Ali paa, Turla Nehrinden orduyu geirirken kprnn yklmasyla byk bir facia meydana geldi. Ayrca yenierilerin artan itaatsizlii ile muharebelerden kamas, ateli silahlarn gerei gibi kullanlmamasndan, Rus ordular Krm Hanl topraklarna ve Romanya'ya girdi. 21 Eyll 1769 da Hotin Ruslarn igaline urad. ngiltere ve Fransa'nn askeri yardm ve siyasi desteiyle, Baltk Denizinden gnderilen Rus Donanmas Cebelitark Boazn geerek Akdeniz'e girdi. Bununla, ar Deli Petro (1682-1725) tarafndan sistemletirilen scak denizlere inme projesi Batdan da destek ve yardm grm oldu. Bir Osmanl lkesi olan Mora Yarmadasnda ortodoksluun hamisi rolyle slavlk propagandas yapan Rus donanmasndaki subaylar, Koron, Modon, Navarin, Patras, Anabolu, Tripolie, Kalamota ve Isparta'da asi Rumlar ile ibirliine girerek, buradaki Mslman ahaliye mttefikleri Avrupa devletlerince de tepki gren vahice katliamlar yaptrdlar. Bunun zerine Mora Serdarlna tayin edilen Kaptan- Derya Mandalzade Hsameddin paann Mora kartmasyla Rumlar geri ekilip, yetmi bin kiilik Maynot-Rum ordusu, Tripolie'de 9 nisan 1770 de bozuldu. Hsameddin paaya ''Mora Fatihi'' nvan verilip, blgedeki asiler temizlendi. Ruslar geri ekildi. Akdeniz'deki Rus donanmas, Osmanllar tarafndan devaml taciz edildiyse de frsatlardan istifade eden Ruslar, ngiliz subaylarnn da yardm ile eme limanndaki Osmanl donanmasn yaktlar. Osmanl donanmas yanarak imha olunca ngiliz amirali ve Rus donanma komutan, Boazlar tehdit etmek istediler. Fakat tahkim ve mdafaadan rkp, cesaret edemediler. eme faciasndan sonra, Tuna boyundaki Kartal ovasnda bulunan Osmanl ordusu Yenierilerin itaatsizlii yznden 1 Austos 1770 de bozguna urad. 1771 yaznda Krm'n igalinden baka General Tatloben idaresindeki Rus ordusu Ahska blgesinde bozguna urayp, geri ekildi. 2 Austos 1771 de z (Krm), 12 Eyll 1771 de Yerky (Romanya), 29 Haziran 1773 de Varna (Bulgaristan), zaferleri kazanld. Sultan nc Mustafa Han, be yldan beri devam eden Rus seferini
68
neticelendirmek iin hazrlanrken, 21 Ocak 1774 de vefat etti. 1768-1774 Osmanl-Rus Harbi, Birinci Abdlhamid Han devrinde, zafer kazanlmasna baklmakszn, 21 Temmuz 1774 de imzalanan Kk Kaynarca Antlamasyla aleyhte neticelendi. nc Mustafa Han devrinde, Osmanl lkesi ieride sulh ve skun iindeydi. 22 Mays 1766 stanbul zelzelesinden baka tabii afet olmad. Osmanl Rus Harbi esnasnda, Msr'da Klemenli Cin Ali Beyin Suriye, Filistin ve Arabistan'daki isyan, 1 Mays 1773 de Salihiyye'de malubiyetiyle bastrld. Balkanlarda Rus yaylma siyasetinde ortodoksluun hamisi rolyle Mora'da Slavlk propagandas yaplp, isyan karld. Ksa zamanda bastrlp, Osmanl ordusunun 9 nisan 1770 zaferiyle neticelendirilerek, blgede sulh ve skun saland. D politikada, devletlerin byk menfaatleri karl teklif ettikleri siyasi ve askeri ittifaklar kabul edilmedi. Osmanl-Rus Harbinde de grld gibi ittifak tekliflerinin samimiyetsizce ve menfaatkr olduu meydana kt. Lehistan (Polonya) milliyetilerinin ''Trk atlar Vistl'de sulanmadka Polonyallara hrriyet yok sz Osmanllardan yardm istemelerinden kalmtr. Btn Osmanl sultanlar gibi yksek din ve fen ilimlerinde devrin en iyi hocalarndan ders grerek yetitirilen nc Mustafa Han, dindar, adil, alkan, azimli hamiyetli, metin, hassas ve ilme, limlere hrmetkrd. Devrin limleri seviyesinde ilmi vard. Gzel konuur ve yazard. ok kitap okurdu. D lkelerden yazlm kitaplar da getirtir, incelerdi. Dou ve Bat kltrne vakft. Yaplan icraatlar bizzat yerinde kontrol ederdi. Askeri ve donanmay tefti etmeyi, tebdil gezmek, ata binmek, avlanmak ve gezi yapmay severdi. Askeri, idari ve mali birok slahatlarda bulundu. ok hayrseverdi. limlere ve ahaliye cmerte ihsanlarda bulunurdu. Svey'te kanal amak, Sakarya Nehrini, Sapanca Gl zerinden zmit Krfezine balamak gibi dnceleri vard. Birok hayr messesesi, askeri ve sivil eser yaptrd. 1773 de Deniz Harp Okulunun temelini tekil eden Mhendishane'i Bahr-i Hmayun ve teknik niversite mahiyetindeki Mhendishane-i Berr-i Hmayun ald. Zamannda Tfeklere sng takld. Islahat bir hkmdar olan nc Mustafa Hann icraatlarn olu nc Selim Han devam ettirdi.
Birinci Abdlhamid Han

Osmanl padiahlarnn yirmi yedincisi ve slam halifelerinin doksan ikincisidir. Sultan nc Ahmedin olu, sultan drdnc Mustafa ile, sultan ikinci Mahmudun babalardr. 1725 de dodu. 1773 de halife oldu.
69
1789 da vefat etti. Sirkecide, drdnc vakf han karsnda, kedeki trbededir. Olu drdnc Mustafa han da bu trbededir. Trbede, Yeni cami tarafndaki duvardaki dolaba yerletirilmi tata Resulullahn mbarek ayaklarnn izleri mevcuttur. Trbe yanndaki ince sanatl olan sebili, cumhuriyet devrinde Glhane park kaps karsna nakil edilmitir. Validesi Rabia sultann ruhu iin, 1778 de, Beylerbeyinde, deniz kenarnda, bir minareli cami yaptrd. kinci minaresini sultan Mahmud yaptrd. Emirgan camiini de birinci Abdlhamid han yaptrmtr. Birinci Abdlhamid Han, tahta kt zaman devlet buhran ierisindeydi. Tahta kndan evvel balam olan Rus Harbi devam ediyor ve birok eyalette de isyanlar ba gstermi bulunuyordu. Mali sknt da mevcuttu. Birinci Abdlhamid Han bu glkleri baaryla yenecek kudrette bir padiaht. Saltanat mddetince bu zorluklarla mcadele etti. yi niyetli, dindar, gayretli bir insand. Rus Harbine devam karar verdi. nk dmana kar hi olmazsa bir muharebe kazanarak sulh yapmak istiyordu. Fakat Osmanl ordusu Kozluca'da yenilmi ve Serdar Muhsinzade Mehmed Paann yannda ancak 12000 kii kalm dierleri dalmt. Bu vaziyette Rusya'nn sulh artlarn kabul etmekten baka are yoktu. Trk temsilcileri Ahmed Resmi ve brahim Mnib efendilerle Rus temsilcisi Prens Repnin arasnda 21 Temmuz 1774 de kk Kaynarca Antlamas yapld. Bu antlamaya gre Krm, Kuban ve Bucak yalnz dini bakmdan halifeye bal olmak zere mstakil oluyor; Yenikale, Ker, Azak, Klburun kaleleri Rusya'ya geiyordu. Eflak, Bodan ve Cezayir-i Bahr-i Sefid sahili gibi savata Ruslar tarafndan igale uram yerler ise Osmanl Devletine geri veriliyordu. Kaynarca Antlamasnn arln artran en nemli maddesi, Ruslarn Trk topraklarndaki Ortodokslar zerinde bir eit himaye hakk iddiasnda bulunabilecek tarzda hazrlanm olandr. Antlamadan hemen sonra Avusturya, Osmanl Devletinin zafiyetinden faydalanarak Bodan Beyliine bal Bukaniva'y igal etti. (1775) Saltanatn banda byle kahredici bir durumu kabul ile bar salayabilen Birinci Abdlhamid, sava zamannda devletin eitli blgelerinde km isyanlar bastrmak ve askeri sahada slahatta bulunmak durumundayd. syanlar bastrmak zere Kaptan- Derya Cezayirli Hasan Paa ve slahat yapmak iin de sadrazam Halil Hamid Paa grevlendirildiler. Kapkulu'nun baz ocaklarnn slah iin Fransa'dan mhendisler getirtilmi, Mhendishane-i Berri-i Hmayun (Devlet Kara
70
Mhendishanesi) kurulmu, yzst braklan metruk haldeki brahim Mteferrika matbaas tekrar almtr. Birinci Abdlhamid devrinde yaplan hayrl ilerden birisi de, yerli mal kullanlmasnn mecburi hle getirilmesidir. Dier taraftan Anadolu'da eitli karklklar kmt. Her vilayette bir asi hkm sryordu. Hele kapsz levent denilen binlerce asi Anadolu'yu yakp ykyordu. am ve Msr'da isyanlar ba gstermi, ranllar Osmanl topraklarna saldrarak pek ok yeri kendi topraklarna katmlard. Hicaz'da ayaklanmalar birbirini takip etmiti. Kk Kaynarca Antlamasyla, Osmanllarla Ruslar arasnda tam bir sulh temin edilememi, yalnz bir eit mterake hasl olmutu. Bu antlama her iki taraf da tatmin etmemiti. Osmanllar olsun, Ruslar olsun Krm zerinde daha ok hakka sahip olmak istiyorlard. Nitekim Krm'da bamszlk ilan edildiinde devlet Giray Han, Babali ile eski balln korunmasna taraftard. Bunun zerine Ruslar, asker sevk edip kendi adamlarndan ahin Giray', han setirmilerdi. Bylece Krm Hannn tayininde kan anlamazlk, iki devleti yeni bir savaa gtrrken, Franszlarn yardmyla Hali Aynalkavak Kasrnda 10 Mart 1779 da bir antlama imzalanmtr. Kk Kaynarca Antlamasnn baz maddeleriyle ilgili olan bu antlama Aynalkavak Tenkihnamesi adyla anlr. Tenkihnameye gre, Krm bamsz kalacak ve Ruslar buradan askerlerini ekecek; buna karlk, Osmanllar da ahin Giray'n hanln kabul edeceklerdi. Kafkaslardan gneye kadar Rus hakimiyetinin artmasn Osmanl Devleti iin byk tehlike olarak gren Birinci Abdlhamid Han ve Devlet adamlar, Kafkasya'nn baz blgelerini Trk nfusu altna almay tasarladlar. Bu sebeple Soucak ve Anapa kalelerini tahkim ettiler. Buradaki erkez kabilelerini itaat altna almaya altlar. uursuz olarak Rus taraftarl yapan ahin Giray aleyhinde Krm'da isyan knca, Ruslar buraya hemen asker gnderdiler. Binlerce Mslman ehid ettikten sonra yine Krm' ahin Giray'a brakarak geri ekildiler. Daha sonra yeni bir bahaneyle tekrar Krm'a girerek memleketi Rusya'ya baladlar. (1784) Bunun zerine, tekrar bir Osmanl-Rus sava tehlikesi dodu. Osmanl ordusu harbe hazr deildi. Bu sebepten Sultan Abdlhamid Han antlamay bozmak istemedi. Rusya ile birka yl gerginlikten sonra Koca Yusuf Paa sadrazam oldu. Aslnda 1781 de Rusya, Avusturya ile beraber bir tasar hazrlam ve bu tasarya gre de Osmanl Devletini taksime karar vermilerdi. Yeni Sadrazam, Rusya ile mutlaka savamak istiyordu. kinci Katerina'nn gsteri yaparak Krm' ziyaret etmesine ve Avusturya imparatoru ile grme yapmasna Babali
71
artk tahamml edemiyordu. Rus elisi Sadarete arlarak Krm'n iadesi istendi. Elinin uygun cevap vermemesi zerine Rusya'ya sava ilan edildi. Ruslarn idaresi altndaki Klburun Kalesine hcum ile 1786-1792 Osmanl-Rus sava balam oldu. Avusturyallar da sava amadan Belgrad ve Srbistan'a taarruz ettilerse de bir sonu alamadlar. Bu vaziyet karsnda yalnz Ruslarla baa kamazken, iki dmanla birden karlalyordu. Serdar- Ekrem Sadrazam Koca Yusuf Paa, nce Avusturya derdini halletmek istedi. Avusturya imparatoru kinci Josef'in saldrlarn nledikten sonra snr alarak dman kendi topraklarnda ar yenilgiye uratld. kinci Josef g bela kaabildi. Fakat Rus cephesindeki sava aleyhte geliiyordu. Ksmi baarlar zi Kalesini kurtarmaya yetmedi. zi Kalesi Ruslar tarafndan alnnca tarihin en byk mezalimine urad. Masum ve gnahsz ocuklar, gen ve ihtiyar kadnlar dahil 30 bin civarnda insan vahice ldrld. Sadrazam, zi Kalesinin dtn bildiren ve yaplan mezalimleri dile getiren telhisi okurken, padiah, kederinden fel olup ok gemeden vefat etti. (28 Mart 1789) Birinci Abdlhamid Han, devlet ileriyle yakndan ilgilenir, her konuda dncelerini dikte ederek vezirlere bildirirdi. Saltanat boyunca hep liyakatl sadrazam, ehil adam aram ve onlara yetki verip slahatlarn yaplmasna uramtr. Halil Hamid Paa, sadrazamlarnn en deerlisidir. Abdlhamid Han, halka kar merhametli ve ok dindar bir padiaht. Halk arasnda kerameti dahi yaygnd. Oullarndan ikisi, Drdnc Mustafa ve kinci Mahmud, padiah olmulardr
nc Selim Han
slam halifelerinin doksan ncs ve Osmanl padiahlarnn yirmi sekizincisidir. Sultan nc Mustafann oludur. 1761 de dodu. 1789 de amcas birinci Abdlhamid handan sonra halife oldu. 1807 de ingiliz casuslarnn teviki ile, yenieri zorbalar isyan ederek tahttan indirildi. 1808 de Topkap saraynda ehid edildi. Halim, selim ve ok zeki idi. Dahilde, haricde dmanlarn saldrd srada tahta kt. Vehhabilik bunun zamannda ortaya kt. Yeni, modern ordu kurmaya balad. 1791 de Bahriye mektebi ve Halcolunda mhendis ve topu mektepleri yapt. skdarda Selimiyye klasn ve 1805 de Selimiyye camiini ve ieki camiini yapt. Eyyub camiini yeniden byk olarak yapt. Bunu nce Fatih, kk yaptrmt. Karaca-Ahmedde Miskinler tekkesi denilen (Dedeler Mescidi)ni yapt.
72
Kk Mustafa paada (Gl camii)ni kiliseden evirdi. Yeni blkler kurdu. Tam slahata balayaca srada ehid edildi. Laleli camii yannda, babasnn trbesindedir. Yerine amcasnn olu sultan drdnc Mustafa han ve bir yl sonra bunun kardei, ikinci Mahmud han geti.
Drdnc Mustafa Han

Osmanl sultanlarnn yirmi dokuzuncusu, slam halifelerinin doksan drdncsdr. Babas birinci Abdlhamid Handr. stanbul'da 1779'da dodu. ehzadeliinde yksek din ve fen bilgileri retilerek yetitirildi. Amcas Sultan Selim Hann slahat fikirlerine kar kan baz devlet adamlar yenierileri tahrik ettiler. Neticede Kabak Mustafa'nn sevk ve idaresinde ayaklanan yamaklar Selim Han tahttan indirerek ehzade Mustafa'y sultan ilan ettiler. (1807) Devlet idaresini ele geiren asiler, Nizam- cedid kuvvetlerini dattlar. syann tevikisi Kse Musa paa, Sultan Selim taraftarlarn birer birer ortadan kaldrd. stanbul'daki isyan, Rus cephesinde ordunun disiplinini de bozdu. Orduda bulunan Selim Han taraftarlar Ruscuk ayan Alemdar Mustafa paann yanna sndlar. Bu hadiseler zerine Mustafa Han, sadrazam Hilmi paay azlederek yerine elebi Mustafa paay sadarete getirdi. Osmanl ordusundaki bu karklktan faydalanan Ruslar, Eflak ve Bodan'da baz kaleleri ele geirdiler. Ancak bu srada Fransa imparatoru Napoleon karsnda zor durumda kalmalar bar istemelerine sebep oldu. Rusya'nn Eflak, Bodan ve dier zaptettii yerleri tahliye ederek ekilmesi artyla 20 Austos 1807 de mtareke imzaland. Drdnc Mustafa Han, Rusya ile yaplan mtarekeden sonra stanbul'da asayii salayabilmek iin harekete geti. Bu srada asiler ii rndan kararak halkn mallarn yamalamaya, yenieriler de her ie karmaya balamlard. Mustafa Han, ncelikle asilerin bir ksmn eitli bahane ve vazifelerle saraydan uzaklatrd. Ancak, zorbalar tamamen sindirebilmek iin byk bir gce ihtiyac vard. Bunun iin Alemdar Mustafa paann stanbul'a gelmesini istedi. Kendisine sadk 16 bin kiilik kuvvetle harekete geen Alemdar, ncelikle Boaz nazrl yapmakta olan Kabak Mustafa'y ldrtt. Kabak'nn ldrlmesi saray erkan ve yenieriler arasnda byk telaa sebep oldu. Daha sonra stanbul'a giren Alemdar, zorbalar ortadan kaldrmaya ve fesatlar srmeye balad. Bu srada Alemdar'n taraftarlar Sultan Selim Han tekrar tahta karmalar iin tahrike baladlar. Onun bu niyetini sezen sadrazam
73
elebi Mustafa paa kendisinden stanbul'u terk etmesini istedi. Alemdar Mustafa paa da bunun zerine 28 Temmuz gn on be bin kiiden fazla askeriyle Bab- liyi bast. Sadrazamdan mhrn ald. Ancak nc Selim'in yeniden tahta kmas halinde kendilerini ldrteceinden korkan asiler ve baz devlet adamlar padiahtan nc Selim ve ehzade Mahmud'un ldrlmeleri iin ferman karttrdlar. Nitekim zorla saraya giren Alemdar, Selim Hann haner darbeleriyle ehid edilmi cesediyle karlat. Hizmetkrlarnn yardm ile hayatn kurtaran ehzade Mahmud'u padiah ilan etti. (28 Temmuz 1808) Mustafa Han ise Topkap Sarayna yerletirildi. Drdnc Mustafa Han, 14/15 Kasm gecesi meydana gelen Alemdar Mustafa paa Vak'as srasnda yenierilerin saraya saldrmalar ve kendisini tekrar baa geirmeye teebbs etmeleri zerine kinci Mahmud Han taraftarlarnca ldrld. (1808) Mustafa Han, zeki ve tedbirli olmasna ramen nc Selim Hann tahttan indirilmesi neticesinde tahta karlm olmasndan dolay isyanclarn elinde kald. Yenierilerin tamamnn zorba bir gruh haline gelmeleri sebebiyle ekyay bertaraf edecek bir kuvveti yannda bulunamad. Bu sebeple onlarn isteklerine boyun emek zorunda kald. Daha sonra asileri sindirmek zere ard Alemdar Mustafa paann Selim Han tekrar tahta geirme teebbs Mustafa Hann aleyhte hareketine yol at. kinci Mahmud Hann saltanat dneminden ve slahatlarndan memnun olmayan baz devlet adamlar, yenierileri tahrik etmek suretiyle kendilerine yakn grdkleri Drdnc Mustafa'y tekrar tahta geirmek zere harekete getiler. Bu durum neticede Mustafa Hann ldrlmesine yol at. Mustafa Hann cenazesi merasimle kaldrlarak, Bahe Kapsnda babas Birinci Abdlhamid'in trbesine defnedildi. Saltanat mddeti bir sene iki ay olup, vefat ettiinde otuz yanda idi.
kinci Mahmud Han

slam halifelerinin doksan beincisi ve Osmanl padiahlarnn otuzuncusudur. Birinci Abdlhamid hann olu, sultan Abdlmecid hann babasdr. 1785 de doup, 1839 da vefat etti. 1808 de halife oldu. Yenierileri kaldrd. Vehhabileri Hicazdan kard. Harbiye ve tbbiye mlkiye mekteplerini vcuda getirdi. 1826 da Tophanede Nusratiyye camiini yaptrd. 1828 de Bayezidde Eski saray bahesine yangn kulesi yaptrd. 1837 de Unkapan ile Azapkap arasnda (Mahmudiyye) kprsn yaptrd. 1831 de stanbul'da ilk gazete karld. Dnyada ilk
74
gazete 1641 de karld. 1837 de maliye nezaretini kurdu. 1838 de karantina vcuda getirdi. Bahekapda (Hidayet camii), skdarda emsi paa camii yannda, 1816 da (Adliye) camiini, yal boyal ahap Beylerbeyi ve raan saraylarn yaptrd. 1819 da Hazret-i Halidin trbesini tamir etti. Sandukas puidesi zerindeki kendi el yazlardr. 1825 de hurufi tekkelerini kapatt. 1819 da Beyolunda Galatasaray lise binasn yaptrd. Buras 1834 de Tbbiyye mektebi yapld ise de, 1850 de yand. 1851 de Tbbiyyei ahane yaptrd. Arnavutky sahilinde (Tevfikiyye) camiini yaptrd. eitli yerlerde emeler yaptrd. Tophanede Kadiri cami ve tekkesini Tosyal smail Rumi yapt ve 1644 de vefat etti. kinci Mahmud han 1823 de yeniden yapt. Trbesi emberlitatadr. Sultan kinci Mahmud Han, Osmanl Devletinin ilerlemesini, teknik sanayide devrin seviyesine ulalmasn isteyen tedbirli, gayretli bir padiaht. Devrindeki byk hadiseler karsnda asla mitsizlik ve geveklik gstermedi. Gayreti sayesinde devlet, Avrupa tarznda sistemli orduya sahip oldu. Avrupa'da askerlik ve yeni silahlarn kullanlmasn renmek iin, talebe gnderdi. Askeri Tbbiye ve Harbiye mekteplerini kurdu. Bu iki messesenin eitim ve retimini en st seviyeye karmak iin Avrupa'dan hocalar ve mtehassslar getirdi. Askeri Tbbiye, Harbiye ve sivil yksek okullarn renci ihtiyacn karlamak iin medrese ve mekteplere ilaveten sbyan mekteplerinin stnde Rdiyeler (ortaokul), devlet memurlarnn yetitirilmesi iin de Mekteb-i Maarif-i Adli kuruldu. lkenin ihtiyalarn karlamak, eitli sahalarda mtehasss eleman yetitirmek iin Avrupa'da ok sayda renci tahsil mecburi hale getirildi. Alan okullarn seviyesini ykseltmek iin ve lzumlu fen ve teknik brosu kuruldu. Tekrar Avrupa devletlerinin ehirlerine konsolos gnderilmeye baland. 1 Ekim 1831 tarihinde Takvim-i Vekayi adl gazete, Osmanl Trkesi ile lke iinde karlmaya baland. Franszcas da lkelere gnderildi. Avrupa lkelerine gnderilen gazeteler ile Trkiye'nin propagandas yaplarak hadiseler ve slahatlar dnya kamuoyunda deerlendirmeye tbi tutuldu. Avrupa basnnda, Trkiye ve sultan Mahmud hakknda neredilen yaynlar takip edildi. kinci Mahmud Han, hkmet tekilat uslleri, kyafet nizamnda yenilikler yapt. Osmanl Devlet tekilatndaki nceki messeselerin yerine, Sadrazama Ba Vekil (Babakan); Defterdara Maliye Nazr (Maliye Bakan); Reis'l kttaba Hariciye Nazr (Dileri Bakan); sadrazam Kethdasna Dahiliye Nazr (ileri Bakan) denilmeye balanld. Osmanl Devletinde byk bir yekn tutan vakflar iin Evkaf
75
Nezareti kuruldu. Hkmet ve ahalinin nemli meselelerinin grld Meclis-i Vala-y Ahkam- Adliye; askeri ilerin grlp, kararlatrld Dar- ura-y Askeri messesesi kuruldu. Memurlar i ve d ilerde olmak zere ikiye ayrlp, maalar, rtbe ve derecelerine gre balanarak, verilmeye balanld. 1827 de Osmanl Tp Fakltesi kuruldu. 1838 de Karantina usuln vcuda getirdi. Posta messesesini kurdu. Posta yollarnn kurulmasna alt. skdar'dan zmit'e kadar bir posta yolu yaptrd. kinci Mahmud Hann ilmi fazla olup, dini, fenni, teknik, askeri, idari ve sanat sahalarnda kendisini ok iyi yetitirmiti. Dindar, akll, zeki, alkan olup, gayret ve azim sahibiydi. airdi. lim, sanat adamlarna ve eserlerine ok alaka gsterdi. Onlara kymet verip, himaye ederdi. lkenin imarna, ilim, sanat, hayr ve sosyal messeselerine nem veren kinci Mahmud Han, pek ok eser yaptrd. Msr, Yanha ve Mora gibi vilayetlerin isyan ve yenierilerin kazan kaldrmalar, yok edilmeleri ve Rus ordularnn saldrmalar srasnda sultan Mahmud Han, Mekke ve Medine'yi ancak tamir edebilmi, kendisinden sonra olu Abdlmecid Han, bunlar tezyin iin alacak bir himmet ve gayret gstermitir
Abdlmecid Han
Osmanl padiahlarnn otuz birincisi ve slam halifelerinin doksan altncsdr. Sultan ikinci Mahmudun oludur. Sekiz olundan drd padiah oldu. 1823 de dodu. 1839 da padiah oldu. 1861 de vefat etti. Sultan Selim camii bahesindedir. Abdlmecid hann byk bir hatas, memlekete ve btn slamiyet'e ok ar zarar dokunan, af edilmez bir kabahati olmutur. yle bir hata ki, Osmanl tarihinde korkun bir dnm noktas yapm, bu koca slam devletinde bir (yok olma devri)nin balamasna sebep olmutur. Masonlarn, slam dmanlarnn rtbas etmek istedikleri, genlerden saklamaya altklar bu hata, saf, temiz kalbli hakann, azl ve sinsi slam dman olan ngilizlerin tatl dillerine aldanarak, sko masonlarnn yetitirdikleri cahilleri ibana getirmesi, bunlarn devleti ierden ykmak siyasetlerini hemen anlayamamasdr. ngilizlerin Osmanl devletine kar korkun saldrlar ve baarlar sultan Abdlmecid han aldatmakla balad. slamiyet'i ykmak iin ngilterede kurulmu olan (sko mason tekilat)nn kurnaz yesi Lord Rading stanbula ngiliz sefiri olarak gnderildi. 1834 senesinde Pariste ve sonra Londrada Osmanl sefiri bulunan Mustafa Reid paa,
76
aldatlm, mason yaplmt. Bunun sadrazam yaplmas iin, Lord Rading sultana ok dil dkt. (Bu aydn, kltrl ve baarl veziri sadrazam yaparsanz, ngiltere imparatorluu ile Devlet-i aliyye arasndaki btn anlamazlklar kalkar. Devlet-i aliyye ekonomik, sosyal ve askeri sahalarda ilerler) diyerek halifeyi aldatt. 1846 da sadrazam olan paa, i bana gelir gelmez, hariciyye nazr iken, Rading ile el ele verip, hazrlam olduu, (Tanzimat) kanununa istinat ederek, byk vilayetlerde mason localar at. Casusluk ve hyanet ocaklar almaya balad. Genler, din cahili olarak yetitirildi. Londradan alnan planlarla bir yandan idari, zirai, askeri deiiklikler yaptlar. Bunlarla gzleri boyadlar. te yandan da, slam ahlakn, ecdat sevgisini, milli birlii paralamaya baladlar. Yetitirdikleri kimseleri ibana getirdiler. Bu senelerde Avrupada, fizik, kimya zerinde dev admlar atlyor. Yeni bulular, ilerlemeler oluyor. Byk fabrikalar, teknik niversiteler kuruluyordu. Osmanllarda bunlarn hibiri yaplmad. Hatta, Fatih devrinden beri medreselerde okutulmakta olan fen, matematik derslerini bsbtn kaldrdlar. Din adamlarna fen bilgisi lazm deildir diyerek, kltrl, bilgili limlerin yetimelerine mani oldular. Sultan Abdlmecid han zamannda dnyada iki byk slam devleti vard. Biri Osmanl devleti, ikincisi Hindistandaki Grganiyye hkmdarl idi. Her iki devletin sultanlar, slam dininin bekisi idiler. slam dman olan ngilizler, bu iki bekiyi yok etmek iin, ok kurnaz planlar hazrlamt. nce, Grganiyye devletini paralamaya karar verdiler. Bylece, Asyadaki Mslmanlar basz brakacak, hem de Hindistann hazinelerine, ticaretine hakim olacaklard. Fakat, Osmanllarn buna mani olmasndan korkuyorlard. Bunun iin Osmanllar Ruslarla savatrmaya altlar. Avusturya ve Prusya, Osmanl-Rus savann nlenmesini istediler. Rusya da bunu kabul etti. Fakat ngilizler, Reid paay sava etmeye tevik ettiler. Yardm edeceklerine, zafer kazanacana, bylece Osmanllarn bir numaral adam olacana inandrdlar. Reid paa, Osmanl devletinin bana geeceinin lgnl iinde, ngilizlere maa oldu. 1853 de, Bab- alide yzaltm (163) kii toplad. Rusyaya sava almasna karar verdi. Sultan Abdlmecid han da, tuzaa drp, tasdik ettirdi. Rusyaya sava ilan edildi. Osmanl devletinin ban derde sokan ngilizler, Hindistandaki facia ve felaketlere baladlar. 1857 de, Delhide, byk ihtilal kardlar. kinci Bahadr ah, oullar ile birlikte Kalkteye gtrp hapis ettiler. Grganiyye devleti ykld. Hindistann ilerde, ngiliz imparatorluuna katlmas iin, birinci
77
adm atlm oldu. ngilizler, Rus ar birinci Nikolann Kudste katoliklere kar ortodokslar ayaklandrdn ileri srerek, Ruslarn Akdenize inmesini hi istemeyen Fransa imparatoru nc Bonapart da, Trk-Rus Krm Harbine srklediler. Kendi karlar iin yaptklar bu ibirlii, Trk milletine Reid paann diplomatik zaferleri olarak tantld. Dmanlarn bu yaldzl reklamlar ve sahte dostluklarla rtmeye altklar imha hareketlerini, herkesten nce anlayan sultan, ok zaman saraynda hngr hngr alard. Memleketi, milleti kemiren dmanlara kar koymak iin tedbirler arar ve Allah telya yalvarrd. Bu sebeple, Reid paay, birka kere sadrazamlktan uzaklatrd ise de, kendisine (koca), (byk) gibi isimler takan bu kurnaz adam, rakiplerini devirip, tekrar i bana gelmesini becerirdi. Ne yazk ki, sultan kederinden tberkloza yakalanp gen yanda ld. Sonraki senelerde devlet koltuklarn kapan, niversite retim yeliklerine, mahkeme bakanlklarna getirilenler, hep Mustafa Reid paann yetitirmeleridir. Bylece (Kaht- rical) devri almasna ve Osmanllara (Hasta adam) denilmesine sebep olmutur. Abdlmecid han, 1840 da ilk olarak kat para kard. 1844 de (Mecidiyye) kprs yapld. imdi Galata kprs deniliyor. 1992 de yeniden yapld. 1849 da Beiktala Ortaky arasnda (Kk Mecidiyye) camiini ve Ortaky iskelesi yannda (Byk Mecidiyye) camiini yaptrd. 1860 da Maka ile Nianta arasndaki (Tevikiyye camii)ni yaptrd. 1852 de (irketi Hayriyye) denilen boazii vapurlar iletilmeye baland. 1861 de Aydn demir yolu yapld. 1854 de deniz alt telgraf hatt detti. 1856 da arazi kanunu kard. 1858 de belediye tekilat kurdu. 1860 da ticaret kanunu yapt. Abdlmecid hann validesi (Bezmi Alem) sultan, 1845 de Yenibahede Guraba hastanesi ve Dolmabahe saray nnde deniz kenarnda (Valide camii) ve Bakrclarda Bayezid kulesi nnde byk sultani lisesi ve daha birok mescid, eme yapmtr. Dolmabahe denilen yer, 1614 de, birinci Ahmed hann emri ile dolduruldu. Bir tepeyi denize doldurdular. Dolmabahe iskelesini birinci Abdlhamid han yapt. Dolmabahe sarayn birinci ve ikinci Mahmud hanlar ahap olarak yapmlard. 1853 senesinde Abdlmecid han, bunlarn yerine, imdiki muhteem saray yaptrd. Bemilyon altn liraya mal oldu. Bu kadar ok para, milletin cebine girmi oldu. Binlerce ailenin yz gld. Ayrca, memlekete, ok kymetli ve tarihi bir sanat eseri kazandrm oldu. Sulh ve terakki salad. Hicazda ve Anadoluda ok eserler yapt. slam dmanlar, Osmanl halifelerine irkin iftiralar yaptklar gibi,
78
bu mbarek zata da, leke srmeye alyorlar. Memleketin her tarafnda ve hele Mekkede, Medinede yaptrd, grlmemi gzel sanat eserlerine, israf yapt diyorlar. ki ierdi diyorlar. Sultan ikinci Selim hana ve Yldrm sultan Bayezide de byle iftira ettiler. Hibir vesikaya dayanmayan bu szlere saf Mslmanlar da inanyor. Yeni tarih kitaplarna bile yazyorlar. Halbuki Osmanl padiahlarnn hepsi, her ilerinde slamiyet'e uyar, yksek limlerin fetvalar ile hareket ederlerdi. Hepsi salih, dindar, mbarek insanlard. Herbiri slamiyet'e ok hizmet etti. kinci Selim hann Edirnede yaptrd byk Selimiyye camii, dmanlarna ak cevap vermekte, iftiralarn yalanlamaktadr. Din dmanlar, iyileri ktlemekte, ktleri, dinsizleri vmektedir.
Abdlaziz Han
Osmanl padiahlarnn otuz ikincisi ve slam halifelerinin doksan yedincisidir. Sultan ikinci Mahmudun ikinci oludur. 1830 da dodu. 1860 da halife oldu. 1876 da Dolmabahe sarayndan alnp, Topkap sarayna hapis edildi. Be gn sonra Mithat paa ve serasker [savunma bakan] Hseyin Avni paa, Sleyman paa ve arkadalar tarafndan, Feryye saraynda Kur'an- kerim okurken bilek damarlar kestirilerek ehid edildii, sultan Vahideddinin ba katibi, Ali Fuat beyin hatralarnda yazldr. Feryye saray, Beikta ile Ortaky arasnda, Galatasaray lisesinin orta ksm olan yaldr. Sultan Mahmud trbesindedir. Sultan Murad, bu ikenceli lm iitince, korkudan akl bozuldu. (Belgelerle Trk tarihi dergisi)nin 1967 Kasm ve 2 sayl nshasnda diyor ki: stanbul niversitesine bal kymetli eserler arasnda, bnl-Emin Mahmud Kemal beyin [3310] numaral defterinde, sultan Abdlaziz hann annesi Pertevniyal valide sultann syleyip yazdrd (Sergzet-name) vardr. Yldz evrak arasnda grlp, bnl-Emin Ahmed Tevfik beyin, 1918 de suretini kard bu sergzet-namede Pertevniyal sultan diyor ki: 1876 senesi, Camazil-evvelin yedinci [30 Mays] gn, sabaha kar saat sekizde, valide sultan yataktan kaldryorlar. Sultan, olu Abdlaziz han uyandryor. Halife, (Anne bunu bana kim yapt? Beni sultan Selime mi dndrecekler? Ben kime ne ettim?) diyor. Valide sultan (Avni paa etti) diyor. (Yalnz Avni etmedi. Rt paa ile Ahmed ve Mithat paalar da, bu ie dahil. Ben bu felaketi otuz krk defa ryamda grdm. Bundan sonra, Cebrail gkten inse, devlet reisi olmam. Cenab- Hakkn takdiri byle imi) diyor. 30 Mays 1876 Sal gn kaykla Topkap sarayna
79
gtrlp, nc Selim hann ehid edildii odada, hapis olunuyor. orba gnderiyorlar. Kalfa (Kaksz, efendimizin nne nasl koyaym?) diyor. Bir krk tahta kak veriyorlar. Halife, biraz iiyor. Abdest almak iin, naln aratyor. (zin yok) diyerek vermiyorlar. Abdesthaneye yaln ayak giriyor. gn kuru tahta stnde a, susuz braklyor. Kaykta yamurdan slanm olan elbisesini karmak iin gecelik istiyor. (rade yoktur) diyerek vermiyorlar. Sultan Murada tebrikname ve ackl mektuplar gnderip yalvaryor. Drdnc gn, (2 Haziran sabah) sultan Muradn iradesi ile diyerek, Feryye sarayna gtryorlar. eri hzl girdii iin, bir sngl asker, gsnden itiyor. (Annem nerede?) diyor. Annesi koup gelerek, yukar karyor. Askerlerin saygszca konuturulduunu grnce, (Aman anneciim. Bunlar beni ldrecekler) diyerek alyor. ki gn sonra, eski, yrtk eya gnderiyorlar. Askerler, ikide bir, klcn isteriz diye hcum ediyor. Vermiyor ise de, Valide sultan, gizlice vermek zorunda kalyor. 4 Haziran sabah Valide sultan ieri gelip, kapnn ak olduunu ve halifenin kanlar iinde yattn grnce, feryat ediyor. Halife, ellerini, annesinin gs zerine koyup (Allah, Allah) diyor. Gelenler, Valide sultan baka odaya gtryor, kulandaki kpeleri ve yzn ekip alyorlar. Halifeyi eski bir perdeye sarp, Ortaky karakoluna gtryorlar. Can ekiirken Rt, Mithat ve Avni paalar ve yardaklar gelip, (Bizi azlet!) diyerek alay ediyorlar. Valide sultan, (Aslanm ehid oldu. Beni de ehid etsinler) diye feryat ediyor. Asker gelip, (Sultan Murad irade etti. Seni Beylerbeyi sarayna gtreceiz) diyorlar. Valide sultan, (Benim yerim, Yeni-saraydr) diyor. Valide sultann kollarndan ekip yaln ayak, yamaksz ve feracesiz karakola gtrp, paalara seyrettiriyorlar. Halifenin zevcelerinden Tryal hanm efendi gelip, (Canm, Allah rzas iin namusu ile oynamayn. Hi olmazsa araba ile gtrnz) diyor. Paalar, baarlarndan pek keyifli kahkaha atmaktadrlar. Tryal hanmn arabasna bindirilerek yeni-saraya (Topkap sarayna) gtrlyor. Baka araba ile Tryal hanm da, zorla oraya gtryorlar. gn sonra kzlar aas Topkap sarayna geliyor. ki sultann ayr odalarda baygn yattklarn gryor. Alt gece sonra, odalarna birer kandil gnderiliyor. Otuzsekiz gn sonra Feryye sarayna gtrlyorlar. Kap ve pencereleri ivileniyor. Sekiz gn Valide sultana eziyet ederek (Mallarnn yerini bildir) diyorlar. Dokuzuncu gn, pencereler alyor. 31 Austos 1876 da beinci Murad tahttan indirilip, Dolmabahe sarayndan raan sarayna gtrlyor. Sultan Abdlhamid han tahta knca, ikencelerden kurtulup, rahata kavuuyorlar. Sultanlara yaplan ikencelerin, sultan Muradn emri ile
80
olduunu sylerlerdi. Halbuki sultan Muradn bir eyden haberi yoktu. Sultan Abdlazizin tebriklerini ve yalvarmalarn paalar sultan Murada gstermiyor. Sultan adna kendileri cevap yazp aldattklar, 1959 tarihli askeri tarih mecmuasnda uzun yazldr. 1967 de stanbul'da baslm olan T.Ylmaz ztunann (Trkiye tarihi)nin onikinci cildinde zetle diyor ki: (Sultan Abdlazizin hal edilmesi, birka ahlaksz veya safdil devlet adamnn, ahsi ihtiraslar uruna oldu. Bunlarn banda, eski sadrazam Hseyin Avni paa geliyordu. Kurmaylktan yetimi, defa serasker olmutu. Bir uan olu idi. (Kinim dinimdir) diyen kindar adamlardan biri idi. Mason Fuat paann yetitirmesi idi. Meziyetsizliklerinden, ktlklerinden dolay azlolunur, sonra entrikalarla yine bir makam kapard. Mahmud Nedim paa tarafndan azledilip srld ve rtbesi ve nianlar alnd iin, padiaha kin balad. Sultan tahtndan indirmeye ve ldrmeye karar verdi. Londraya gidip, ingilizlerle bu ii planlatrd. Faciann ikinci adam Mithat paann bat kltr olmad gibi, din bilgisi de yoktu. Tuna ve Badat valiliklerinde yapt iler, Avrupa basnnda alklanm, bilhassa ingilizler tarafndan martlmtr. Hislerine kaplan, acele ve yanl kararlar veren, bu yzden iyi i grmeye msait olmayan bir adamd. Ali paa gibi, lnceye kadar sadarette kalacan umarken, iki ay iinde azledilmesini, gururuna yedirememi, hkmdara dman olmutur. ki masalarnda, devlete ait kararlar alrd. ngilteredeki parlamento idaresini aynen alrsa, Trkiyenin aynen ngiltere olacan sanrd. Byle bir idareyi yrtecek tek ahsn, kendisi olacana inanrd. Mithat paann, merutiyeti tesis edebilmek iin hal iine kartn ileri srmek, geree hi de uymamaktadr. Avni paa, hal projesini Mithat ve irvanizade Muhammed Rt paalara, sonra zamann sadrazam mtercim Rt paaya at. irvanizadeden yz bulamaynca, onu Taife srdrd ve orada zehirletti. Mithat paa, sadrazam Mahmud Nedim paann, kendisini merkezden uzaklatracan vehim ederek, hal iine karmtr denilebilir. Hal iine Mithat paann emri ile, uydurma fetva veren eyhul slam Hasen Hayrullah efendi de, bu makamndan, nce azledilmi, bu yzden sultana kin balamt. Sultan Abdlaziz, bunun iin, (O, sarayda iken, mfsid imam denirdi. Rt paann tavsiyesi ile eyhul slam yaptk, Allah vere de, bir halt etmese) demitir. Sultan Abdlazizin halinin bir vatanperverlik olacana inanan tek adam, sava okulu nazr [kumandan] Sleyman paa idi. Yirmibe Mays gecesi, Redif ve Sleyman paalar, Avni paann Kuzguncuktaki
81
evinde toplanarak, yz (300) harbiye talebesinin Dolmabahe sarayn kuatmasna karar verdiler. Talebeye, Sultan korumak iin gidiyoruz denildi. Avni paa sultan ldrmeyi oktan planlam ve nihayet bu cinayeti ilemitir. Uzun zaman sarayda casusu olan, ikinci mabeynci Fahri beyi bu ite kulland. Cezayirli Mustafa pehlivan ve Yozgatl pehlivan Mustafa avuu ve Boyabatl hac Mehmed pehlivan Feryye sarayna bahvan yaptlar. Fahri beyle bu pehlivanlar, odaya girip, uzun dvmeden sonra bileklerini kesip pencereden baheye katlar. Avni paa, lk seslerini duyarduymaz, Kuzguncuktaki yalsndan, kaykla, hemen Feryyeye geldi. lm raporunu imzalamak istemeyen iki doktordan birini, Avni paa hemen Trablusgarba srd. kincisi olan mer beyin apoletlerini [formalarn] hemen orada skmtr. 1293 [m. 1876] Hazirann 4. c gn sabah, sultan Abdlazizin Ortaky sahilinde Feryye sarayndaki odasndan garip sesler gelmeye balad. Saat dokuz buukta odaya girenler, eski hakan kanlar iinde buldular. Ertesi gn yaynlanan hkmet teblii, yle diyordu: (Sultan Abdlaziz sakaln dzeltmek zere istedii kk makasla her iki bileinin damarlarn aarak intihar etmitir. Serasker Avni paa cesedi karakola nakil ettirmitir.) Bu tebli ve ekli tabib raporu, hi kimseyi inandramad. Doktorlara yalnz bilekler gsterilmitir. Avni paa, birka sene nce de, sultan Abdlazizi zehirlemeye teebbs etmiti. Mithat paa, lm iitince, (Hakann muhafazas pek mkil ve tehlikeli olduundan, bu vech ile vefat pek iyi oldu) demitir. Maliye nazr Yusuf paa ise, (Melun herif [Avni paa] padiahn ban yedi. naallah yaknda o katil de katledilir) demitir. Sadrazam mtercim Rt paa da, (Na karakola kardklar zaman canl imi. Hekimler de, canl olduunu tasdik eylediler) demitir. pehlivana yzer altn maa balanarak, srr ifa etmeleri nlendi. Sultan Abdlazizin nan ykayan sekiz imam, Yldz muhakemesinde, sultann iki dii krlm, sakalnn sol taraf yolunmu, sol memesi altnda byk bir rk vard demilerdir. Pehlivanlar da, yaptklarn sonradan itiraf etmilerdir. ntihar edecek ahsn her iki bileinin damarlarn birlikte kesemeyecei de tp ilminde meydandadr. Hseyin Avni paa, sultan Abdlazizin hal edileceini birka sene nce Londrada ngiliz nazrlarna sylemek cesaret ve hiyanetinde de bulunmutu. Bunun iin, (Encyclopaedia Britannica) intihar tezini ileri srmektedir. Son kan, (Grand Larousse) ise, ldrldn yazmaktadr. 1940 tarihli (Larousse illustre)de, (fut assassin en 1876= 1876 da katledildi) yazldr. 5 Haziran gn cenazesi byk merasimle kaldrld. Topkap saraynda
82
ykand. Pederi sultan ikinci Mahmud hann emberlitataki trbesine defnedildi. Sleyman paa, bu inklabn merutiyet iin yapldn syleyince, Avni paa, sen sus! Asker siyasete karmaz demitir. Halbuki, kendisi, askeri oktan siyasete kartrm. Balkanlarda felaketli hadiselerin patlak vermesine sebep olmutu. Nitekim, 2 Temmuzda Srp ve Karada prenslikleri isyan etti. Balkanlar kart. 24 Nisan 1296 [m. 1877] de Rusyann arabulucu teklifi red edilerek, 93 harbi balad. Hemen mir yaplan Sleyman paa, pka geidini ruslara kaptrnca, malubiyete sebep oldu. Plevnede kere zafer kazanarak gazi nvann alan Osman paay kskand. Maka meydan muharebelerini de gayb ederek, Edirneye kadar kat. Bylece, Edirne de, harap oldu. Ruslar Ayastefanosa [Yeilkye] kadar geldi. ngilizler, bu malubiyeti frsat bilerek, 20 Mays 1878 de, stanbul'da Ali Savi vakasn karp, ikinci Abdlhamid han devirmek, hilafeti lav etmek istedi ise de, muvaffak olamad. Ali Savi mason idi. Kars ingiliz idi. (Yeni Trkiye tarihi) diyor ki, (kinci Abdlhamid hann diplomasisi [Akl ve zeks] olmasayd, 93 harbinin zararlar daha byk olacakt). Sleyman paa, sefih ve zelil bir hayat srerek, 1891 de Badatta ld. Abdlaziz han ehid ettiren paalar, baarlarnn zevki iinde, Mithat paann Bayeziddeki konanda, 15 Haziran gecesi toplanmlard. Odaya giren erkan- sava kolaas, 26 yandaki, Hasen bey, Avni paay ve sonra hariciyye nazr Rait paay vurup ldryor. Mithat paay kovalyor ise de, paa mutfaa kap, ann dolabna saklanp, lmden kurtuluyor. Yaral yakalanan Hasen bey, ertesi gn Bayezid meydannda ehid ediliyor. Edirnekapdan Topkapya giderken, sa kede, parmaklkl mezarnn byk tanda (mera ve guzati erakiseden smail beyin olu olup, Sava okulunu bitirip, kolaas rtbesinde iken, gen yanda, velinimeti urunda fedayi can eden, erkes Hasen beyin kabridir) yazldr. Sultan Abdlaziz han, erkes Hasen beyin enitesi idi. Halifenin feci ekilde ehid edildiini ve annesi Pertevniyal sultana ok irkin ikenceler yapldn iiten sultan Muradn zntden ve bu felaket yolunun sonunu dnmekten akl bozuldu. Sultan Abdlaziz han, onbe senelik saltanat zamann Dolmabahe saraynda geirdi. Bu sarayda iken hal edildi. Beinci Murad da aylk saltanatn bu sarayda geirdi. kinci Abdlhamid han, bu sarayda yedi ay oturduktan sonra, Yldz kasrlarna yerleti. Sonra Yldz sarayn yapt. Sultan Mehmed Read da, Dolmabahe saraynda oturdu. Sultan Abdlaziz han, 1862 de yeni askeri elbiseleri kabul etti. 1863
83
de posta pulu kullanld. 1869 da Svey kanal ald. 1871 de stanbul'da tramvay iletilmeye balad. 1875 de Galata tneli yapld ve askeri rtiyye mektepleri ald. 1863 de Osmanl bankas ald. 1864 de sahillere deniz feneri konuldu ve devlet uras [Dantay] kuruldu. 1867 de sultani mektepleri [liseler] ald. 1868 de Sanayi mektepleri ald. 1869 da Fransa imparatoriesi stanbulu ziyaret etti. 1870 de Avusturya imparatoru, sultan Abdlazizi ziyarete geldi. 1870 de ark demir yollar yapld. 1870 de tbbiyyei mlkiye ald ve orman ve maden mektepleri ald ve Eski saray d kaps, yani niversitenin Bayezid meydanna alan giri kaps yapld. 1871 de itfaiyye alay tekil edildi. 1872 de seyyar havz yapld ve Darefeka lisesi ald. 1873 de ran ah, sultan Abdlazizi ziyarete geldi ve zmit demir yolu yapld. Abdlaziz han, kardei gibi, memleketin idaresini Ali ve Fuat paann ve bunlarn yetitirdii masonlarn ellerine brakt. Bunlar da, ngilizin siyasetine gre hareket ettiler. Dastanl eyh amil, yirmi sene ruslarla kahramanca cihad yaparak, ordularn perian ederken, seyirci kaldlar. Bu mcahidin 1866 da esir dmesine sebep oldular. Ruslarn 1873 de, Semerkand, Buhara ve Hiveyi igal etmelerine de sebep oldular. mrlerini Avrupada geirdiler. Memlekette kaldklar zaman, Tanzimat fermanndaki mason planlarnn tatbik edilmeleri iin altlar. Bu hyanetlerinin sebebi mesul elbette Halifenin gafleti idi. Bu gafletinin neticesinde, masonlar ve onlara aldananlar tarafndan ehid edildi.
Beinci Murad Han

Osmanl padiahlarnn otuz ncs, slam halifelerinin doksan sekizincisidir. Babas, Abdlmecid Handr. 1840 da stanbulda dodu. Babasnn 25 Haziran 1861de vefatndan sonra Abdlaziz Han padiah olunca, veliaht oldu. Nezaketi, kibarl, ana gre bilgisi ve yumuak huyluluu ile sevildi. Amcas Abdlaziz Hann 1863 Msr ve 1867 Avrupa seyahatlerine katld. Bu gezilerde davranlar ile Osmanl hanedannn asaletini temsil ederek takdir toplad. Veliaht Murad, 30 Mays 1876 tarihinde Sultan Abdlaziz Hann hal edilmesiyle Osmanl Sultan ilan edildi. 4 Haziran 1876 da Abdlaziz Hann feci ekilde ehid edildiini ve annesi Pertevniyal Sultana ok irkin ikenceler yapldn iiten Sultan Murad Hann zntden ve bu felaket yolunun sonunu dnmekten akl bozuldu. zntden hastalnn artmasnda doktor Capoleonenin cahilane ve yanl tehis ve tedavisinin mhim rol oldu. Beinci Murad Han bu hasta haliyle ihtilalcilerin kuklas haline getirilip, Avrupada belirli odaklarn devleti ve slamiyeti yok etmek iin
84
hazrladklar ykc planlar tatbik edilmek istendiyse de kardei kinci Abdlhamid Han bunlarn nne geti. 31 Austos 1876 da hal edilen ve doksan gn saltanat sren Beinci Murad Han, Osmanl sultanlarnn en az padiahlk yapandr. Saltanattan halinden sonra, ailesiyle raan Sarayna yerletirilen Beinci Murad Hann hastal sonradan iyileti. Vaktini okumak ve torunlarn okutmakla geiren Murad Han, kardei Sultan Abdlhamid Hann nazikane hatr sormasn, daima teekkrle cevaplandrrd. 29 Austos 1904 tarihinde vefat eden Beinci Murad Han, stanbulda Yeni Camideki trbeye defnedildi.
kinci Abdlhamid Han

Osmanl padiahlarnn otuz drdncs ve en yksekleri idi. slam halifelerinin doksan dokuzuncusu idi. 1842 de dodu. 1876 da halife oldu. 1918 de vefat etti. emberlitata, dedesi sultan Mahmudun trbesindedir. slamiyet'e hizmeti, saymakla bitirilemez. Abdlaziz han, dmanlara alet olanlar tarafndan ehid edilip, sonra beinci Murad da hal edilip, kendisi kukla olarak halife yapld. Avrupada belirli ocaklarn slamiyet'i yok etmek iin hazrlad ykc planlar, kyasya hortlatmaya balarken nlerine dikildi. Akl, zeks ve ilmi fevkalade stn olduu iin, memlekete kar asrlar boyunca hazrlanm olan sinsi, alak ve vahi suikasd hemen sezdi. Hazrlayanlar ve maa olarak kullandklar sahte kahramanlar, i bandan uzaklatrd. slam bilgilerini, yani din ve fen ve ahlak bilgilerini memleketin her yerine yayd. ok sayda kltrl din adam yetitirdi. Milleti otuzbir sene adalet ile idare etti. Bilgili, temiz bir genlik yetitirdi. Hakszln, ktln, ahlakszln kkn kazd. Bu yzden baz kimselerin hedefi oldu. Yllarca ktlendi. ftiralara urad. Sonra gelen genlie, bsbtn yanl olarak tantld. Fakat, insafl yazlan tarihleri okuyanlar ve onun ilme, fenne, sanayiye, ticarete, ahlaka, ksaca insanla brakt eserlerini grenler, bu iftiralara aldanmad. Ona dil uzatan yalanclardan, ilim adam, yazar maskesi altnda alan dmanlarndan ve bunlarn syledikleri yalanlardan nefret ettiler. Onun bykl karsnda hayran kaldlar. nce, bir sene be ay devlet idaresine kartrlmad. Memleketi sadrazam Mithat paa ve arkadalar idare etti. Bunlar, 24 Nisan 1295 [m. 1877] gn Rus harbine sebep oldular. Mali 1293 senesine rastlad iin (93 harbi) denilmektedir. 93 harbi Edirne mtarekesine kadar dokuz ay srd. Mir [Mareal] yaptklar Sleyman paa, pka geidinde
85
byk gaflet yaparak, en sekin Trk birliklerinin harcanmasna sebep oldu. Bu hezimete kahramanlk denilerek, bakumandan yapld. Fakat, Filibeye ve oradan Edirneye kat. Edirnede de tutunamayp mtareke istedi. Mtareke Abdlhamid hann, kralie Viktoryaya ektii telgraf zerine mmkn olabildi. Ruslar ve Bulgarlar, onbinlerce Trk kadn ve ocuunu kestiler. Bir milyondan fazla Trk, Bulgaristandan, stanbula hicret etti. O zaman Rusyann nfusu doksan, Osmanllarn ise altmdrt milyondu. Sultan Abdlhamid han, facialar grnce, Edirne mtarekesinden on gn sonra, 13 ubat 1296 [m. 1878] da Meclisi mebusan kapatt. Devlet idaresini eline ald. Mebuslarn ancak yzde krk Trkt. Bu parlamento devam etseydi, Osmanl devleti, daha o zaman paralanacakt. Sultan Abdlhamid hann ilk ve byk baars, bu felaketi grmesi ve nlemesi oldu. Osmanllara imzalattrlan 3 Mart 1878 Ayastefanos [Yeilky] muahedesini sultan Abdlhamid han bir trl hazmedemedi. Dahiyane bir kurnazlkla 4 Haziran 1878 de ngiltere ile gizlice anlat. Kbrs adasnn idaresini ngiltereye brakt. Adann gelirleri her yl stanbula yollanacak, ada Osmanl mparatorluunun bir paras kalacakt. Buna karlk, ngiltere Ayastefanos muahedesinin Trkiye lehine deitirilmesine yardm edecekti. Bylece, Berlin muahedesi, 13 Temmuz 1878 de imzalanarak, topraklarmzn ou geri alnd. Bu harpte, para tazminat pek ar oldu. Sultan Abdlhamid, buna da pek dahiyane are buldu. 1881 de Dyuni umumiyye idaresi kurarak, borlar, ikiyzelliiki milyondan, yzalt milyona indirdi. Bu byk baars, memlekete unutulmaz bir hizmet oldu. Byk devletlerin btn basklarna ramen, Abdlhamid han, Berlin muahedesinin, Anadolunun arknda Ermenilere muhtariyet veren maddesini hi tatbik etmedi. Mithat paa ve arkadalar, Rusyann sava amasna sebep oldu. Btn Rumeli ve Anadolunun byk ksm Rusyann eline geti. Dahili iler, masonlarn elinde kald. slamiyet'i ykmak, dinde reformlar yaplmak isteniyordu. Bunun iin, din adamlar cahil yetitiriliyordu. Alman tarihisi, Hans Kramer, (Ondokuzuncu asr) adndaki byk tarih kitabnn nc cildi, yirmialtnc sayfasnda (dessen klugen Bruder Abdlhamid II) = Beinci Muradn akll kardei, diye vd sultan ikinci Abdlhamid, memleketin felakete gtrldn, paalarn, mason ua olduklarn grerek, meclisi kapatt. rade-i seniyye ve meclis-i vkela [Bakanlar kurulu] karar ile meclis-i mebusan tatil edildi. Merutiyet ve bunu salayan doksan (93) kanuni esasisi [anayasas] ilga edilmedi. Bu anayasa 1908 de ikinci
86
merutiyetin ilanna kadar devam etmitir. Sultan Abdlhamid han, ayan yelerinin [senatrlerin] vazifelerine de son vermedi. Yaayanlar, 1908 millet meclisine dahil oldular. Sultan Abdlhamid han, devleti, milleti, otuzbir sene, Allah telnn emirlerine gre, adaletle idare etti. Millet, sulh, bolluk, ucuzluk, rahat ve huzur iinde yaad. Her vilayette mektepler, hastaneler, yollar, emeler, Viyanadan baka bir yerde ei bulunmayan modern bir tp fakltesi yaptrd. 1876 da Mektebi Mlkiyeyi yaptrd. 1879 da bir mze yaptrd. 1880 de hukuk mektebi ve divan- muhasebat [saytay] kurdu ve Beyolu kadn hastanesini yaptrd. 1882 de gzel sanatlar akademisi, 1883 de yksek ticaret mektebi, 1884 de yksek mhendis mektebi ve yatl kz lisesi ald. 1886 da Terkos suyunu stanbula getirtti ve mlkiye lisesini at. 1888 de Alman imparatoru stanbula gelip, sultan Ahmed meydannda Alman emesi yapld. 1890 da Bursada ipekilik mektebini yaptrd. 1891 de Halkal ziraat ve baytar mektebi ve Kathanede bir poligon kurdurdu. 1892 de Bursa demiryolunu ve Airet mektebini yaptrd. 1893 de skdar lisesi ve Rtiyye mektepleri ve yeni postane binas ve Osmanl bankas ile Reji binalarn ve (Yafa-Kuds) demiryolu ile Ankara demiryolu yapld. Yine 1893 de Hamidiyye kat fabrikas, Kadky havagaz fabrikas ve Beyrut liman rhtmn yaptrd. 1894 de Osmanl sigorta irketi ve Kksu baraj ve (Manastr-Selanik) demiryolu yapld. 1895 de (am-Horan) demiryolu ve (Eskiehir-Ktahya) demiryolu yapld. Yine 1895 de Hamidiyye yksek ticaret mektebi ve (GalataTophane) rhtm, Dolmabahe saat kulesi yapld. 1896 da (Beyrut-am) demiryolu, Dar-l-aceze binas, mum fabrikas, (Afyon-Konya) demiryolu, Sakz liman rhtm, imdiki stanbul lisesi binas, (stanbul-Selanik) demiryolu yapld. Ereli kmr ocaklar altrld. 1897 de Tuna nehrinde Demirkap kanaln, kapalar tamirini yaptrd. 1896 Yunan zaferini kazand. Akl hastanesini yaptrd. 1899 da ilide Hamidiyye Etfal hastanesini yaptrd. 1900 da Medine-i mnevvereye kadar telgraf hatt yaptrd. 1902 de Hamidiyye Hicaz demiryolu Zerkaya kadar iledi. Kathanedeki Hamidiyye suyu yapld. Yeni balkhane, Haydarpaa rhtm, maden arama mektebi, amda tbbiyyei mlkiye yapld. Haydarpaada askeri tbbiyye mektebi ahanesi 1903 de ald. 1904 de dilsiz ve sarlar mektebi ald. Yine 1904 de Bingaziye telgraf hatt yapld. 1905 de (stanbul-Kstence) kablosu dendi. Haydarpaa istasyonu binas yapld. Beikta tepesindeki Yldz sarayn ve nndeki camii yaptrd.
87
Velhasl Avrupada yaplan yeniliklerin hepsini en modern ekilde yurdumuzda yaptrd. Ne yazk ki, 1909 da tahttan indirilince, btn bu ilerlemeler durdu ve memleket kana boyand. Abdlhamid han, (stanbulEskiehir-Ankara) ve (Eskiehir-Adana-Badat) ve (Adana-am-Medine) demiryollarn yaptrd zaman, baka memleketlerde bu kadar demiryolu yoktu. Din bilgileri, fen ve edebiyat zerinde ok kitap bastrd. Kylere kadar kurslar atrd. Parasz kitaplar gnderdi. Sava gcn gayb etmi olan eski gemileri Halice ekip, Avrupada yeni yaplan stn evsafl kruvazrler, zrhllar ile donanmay kuvvetlendirdi. Askeri, subay yle erefli olmutu ki, bir kahve nnden bir binba geerken, kahvede oturanlar ayaa kalkarak sayg gsterirlerdi. yle bereket vard ki, bir binbann evinde pien yemekten, bir mahalle fakirlerinin karn doyard. Btn millet, sivil, asker, herkes birbirini ok severdi. Yalnz 1896 ylnda, Yunan isyan oldu. Ethem paa kumandasnda gnderdii askeri, kendisi saraydan idare ediyordu. Askeri yirmidrt saatte Termopil geidini ap, Atinaya girdi. Btn Avrupa kumandanlar buna ard. nk, Alman kurmaylar, Osmanl ordusu, Termopili alt ayda geemez diye rapor vermiti. kinci Abdlhamid hann gzel ahlakn, dine olan balln, edep ve hayasnn derecesini, akln, ilmini, adaletini, millet iin durmadan altn, hi can yakmadn, dmanlarna bile iyilik ettiini, masonlarn aldattklar ve maa olarak kullandklar satlmlar bile af ettiini anlamak isteyenlere, (Mabeyn ba katibi) Esad beyin (Hatrat- Abdlhamid-i han- sani) kitabn okumalarn tavsiye ederiz. Ermeni komitecilerin hazrladklar ve 21 Temmuz 1323 [m. 1905] gn Cuma namazn klp, Yldz camiinden karken patlatlan bir arabadaki saatli bombadan kurtulunca, binlerce seyirci ve ecnebi diplomatlara kar, dnmeden, hemen syledii u kelimeler, kalbinin temizliini, milletin olgun, efkatli bir babas olduunu gstermeye yetiir sanrz: (Kendimce en byk emel, ahalinin rahat ve mesut olmasdr. Bu uurda, gece-gndz nasl alld ve gayret gsterildii malumdur. Gayret ve hsn- niyetimin min tarafillah mkafat, u hadiseden, hfz- Huda ile, emin olmaklmdr. Onun iin, cenab- Hakka kr ve hamd ederim. Mteessir olduum bir ey varsa, asker evlatlarmdan ve ahaliden bazlarnn telef ve mecruh olmalardr. Buna, ilelebed teessf ederim. Tebeamn, hakkmda gstermi olduklar hissiyata ansamimilkalb memnuniyetimi beyan eyler, afati semaviyye ve erdiyyeden masuniyetleri iin dua ederim). Merkezi Selanikte bulunan nc ordunun baz subaylar, ingiliz
88
casuslar tarafndan bol para ve makam vaadleri ile aldatld. 7 Temmuzda emsi paa, temen Atf tarafndan vuruldu. Ellerinde ingiliz, fransz silahlar bulunan hareket ordusu stanbula yrd. Halife, [mslman kan dklmesin diye] bunlara kar koymad. Bu durum, facia ve felaketlere sebep oldu. 23 Temmuz 1908 de ikinci merutiyet ilan edildi. Silah basks altnda seim yapld. 17 Birinci kanun [Aralk]da meclis ald. Bununla, devletin idaresi, ehliyetsiz, tecrbesiz ellere geti. ngilizlerin hazrlad facialar tekrar balad. 5 Ekim 1908 de, Bulgaristan prenslii, kralln ilan ederek, Osmanllardan ayrld. Yine o tarihte, Avusturya, Bosna-Herseki ilhak etti. Yunanistan da ba kaldrp, be sene sonra Giriti ilhak eyledi. 14 Nisan 1909 da, Adanada ermeni ihtilali oldu. Mslmanlarn mallarna, canlarna, rzlarna saldrdlar. 1850 Trk ldrdler. ttihadclar buna da seyirci kaldlar. Halk, onyedibin ermeniyi ldrp isyan bastrld. ttihadclar, Avrupallara irin grnmek iin yzlerce Mslman kestiler, astlar. Bu zulmleri, o zaman Adana valisi olan mehur Cemal paa yapt. Dahiliyye nazr Talat paann takdirine mazhar oldu. Bu hadiseler dolaysiyle ittihadclar da [1914]de meclisi kapatt. Sultan Hamide hak vermek zorunda kaldlar. 31 Mart vakas ad ile mehur olan 13 Nisan 1327 [m. 1909] hareketi ile sultan Abdlhamidin hibir alakas olmad, kati olarak anlalmtr. ttihadclarn, padiaha sadk birinci orduya gvenmeyerek, Selanikteki nc ordudan getirdikleri avc taburlarnn kard tespit edilmitir. Yani ittihadclarn bir tertibi olmutur. ttihadclar, bylece Selanikten Bulgar, Srp, Yunan, Arnavut yamaclarnn meydana getirdikleri hareket ordusunu stanbula gnderdi. Talat beyin basks ile Sultan, 27 Nisan 1327 [m. 1909] da tahttan indirildi. Son merutiyet zamannda hkmdarl dokuz ay, be gndr. Selanikten gelen, toplama ve frenk silahlarn tayan hareket ordusuna kar koymak isteyen kumandanlara, arplmamasn, Mslman kan dklmemesini sk emir verdi. steseydi yalnz Taksim ve Ta kladaki talimli asker ve sadk subaylar, gelen apulcu alaylarn darmadank edebilirdi. Fakat, karde kannn dklmesini istemedi. stanbula giren hareket ordusu kumandanlar, doru Yldz sarayna geldiler. Hazineyi, asrlardan beri toplanm olan kymetli yadigrlar ve dnyann en zengin ktphanelerinden olan saray kitaplnn bir ksmn yama ettiler. Padiahn altn arabas bile paralanp paylald. Bu barbarca saldranlar, birer kahraman, kurtarc ilan edildi. O yl, ittihadclar, Sultandan iki ya kk olan kardei Mehmed
89
Read yerine geirdiler. Sultan Read, ihtiyar, sessizdi. Ortal kana boyayanlarn, gnlden Mslman olmadklarn gryordu. Bu canavarlar karsnda aciz, zavall bir kukla halinde idi. ttihadclar, sultan Hamidi lekeleyecek bir su bulamadlar. Milletin onu ok sevdiini, saydn grerek, ldrmeye de cesaret edemediler. Hemen o gece, kurmay binba Fethi Okyarn emrinde olarak, trenle Selanie gtrdler. Orada Alatini kknde hapis edildi. mrn okumakla ve ibadet ile geirdi. Hkmeti ele geiren ittihadclarn ou, hatta din ileri bakan olan eyh-ul slam efendileri dahi mason idi. Sultan Hamid hann kansz ve huzur iinde geen idaresinden sonra memleket, siyasi idamlar, sui kasdler lkesi oldu. ok kimseleri idam ettiler. Birbirlerini, hatta kendi bakumandanlar olan Mahmud evket paay da drt aylk sadrazam iken 11 Haziran 1331 [1913] de kendileri ldrd. Yerine getirilen Msr prensi Said Halim paann 3 sene, 7 ay ve 23 gnlk ve bunun yerine gelen Talat paann birbuuk senelik sadaret zamanlarnda, memleket karma kark oldu. Herkes, lm, hapis korkusu iinde idi. Can, mal ve namus emniyeti kalmad. slam dmanl, kfr ve irtidad moda olmaya balad. Her vilayette zalimler tredi. 1329 [m. 1911] da Arnavut isyan oldu. Mahmud evket paa byk kuvvetle nleyemedi. Sultan Read 16 Haziranda Kosovaya gitti. Beyzyirmiiki sene nce, dedesinin zafer kazand yerde, yzbin Arnavut ile Cuma namaz kld. Huzuru temin etti. Mahmud evket paann sekseniki taburla yapamadn, sultan Muhammed Read, bir gvde gsterisi ile temin eyledi. Ebzziya takviminin 19 ubat 1945 pazartesi yapranda diyor ki: (Merutiyetin balangc, memleketimiz iin byk felaket ve ziyanlara sebep oldu. nk 1911 de Trablusgarb talyanlara brakld. 1912 de Balkan harbi bozgunu oldu. ki byk kta ile iliiimiz kesildi. Afrikada birmilyonikiyzbin kilometre kare, Rumelide ikiyzelli bin kilometre kare yerimiz elden gitti. Birinci cihan harbinde de birmilyon kilometre kareden fazla toprak gayb oldu. Koca imparatorluk yama edildi. Bu felaketlere, ittihad ve terakkinin, gafil, cahil, frkac, inat, blc idaresi sebep oldu.) Birinci cihan harbine Osmanllar milyon askerle katld. Bir milyon zayi eyledi. Bunun drtyzbini cephede ehid oldu. Mttefiklerimizin mevcudu yirmi milyon olup, onbebuuk milyon zayatmz oldu. Bunun buukmilyonu cephede ld. Dman ordular mevcudu, krk milyon idi. Bunlarn yirmi milyonu zayi oldu. Yalnz bebuuk milyonu cephede ld.
90
Sultan Abdlhamidi tahtndan indirenler, sonunda memleketi dman izmelerinin altnda brakarak katlar. lk olarak Enver paa, Talat paa, doktor Behaeddin akir, doktor Nazm, 30 Ekim 1918 de Mondros mtarekesini imza ettikten bir gn sonra, gece yars katlar. Talat paa 1921 de krkdokuz yanda Berlinde, Enver paa krk yanda 1922 de Trkistanda, Cemal paa da 1922 de elli yanda Tiflisde ldrldler. Avrupadaki mason localar, bu baarlarn uzaktan keyif ile seyrediyorlar, slamiyet'i yok etmek iin, yeni planlar hazrlyorlard. Masonlar, ittihadclara yaptrdklar bu cinayetleri Mithat paa ve arkadalar gibi maalarla, daha otuzbir yl nce ve pek kyasya yaptracaklard. Fakat, ok akll, zeki, ileriyi gr keskin ve tam Mslman olan, ikinci Abdlhamid han, bunu anlam, bu felaketleri nlemi, slam lemine seadet, huzur salamt. Bunun iin, bu yce hakana, kzl sultan, korkak, zalim gibi isimler taktlar. Bylece genleri aldatmaya, onun sevgisini, bykln gnllerden karmaya uratlar. (Trkiye Tarihi)nde diyor ki: (kinci merutiyetten sonra gelen yeni rejim, ikinci Abdlhamidi mahkum etmi, hatta bugne kadar, bu hkmdarn lehinde, hatta tarafsz yazmak ve konumak, tehlikeli saylmtr. Bunun bir sebebi, ikinci Abdlhamidin, asla mrteci, gerici olmamak art ile, muhafazakr olmas ve imparatorluu otuz yl ahsen adalet ile idare etmesidir. kinci Abdlhamidi drenler birbirinden inklabc olduklar iin, tabiatiyle, bu hkmdarn muhafazakrln beenmemek durumunda kalmlardr. Ancak tarih, siyaset deildir. Gnn modasna gre syleyen, yazan kimse, tarihci deildir. nk, siyasi rejimler ve fikir modalar daima deiir. Yakn maziyi halka fena tantmak gibi hissi gr, ilmi tetkik yaplmasna mani olmaktadr. Baz sathi grl kimseler, gnlk olular kltr, glgede brakr diye, eski kahramanlar kltrler. Tarihi realiteden korkmak manaszdr. Trkiyede, yine de, ikinci Abdlhamid aleyhindeki yalanlar nakil etmek modas yrrlktedir. 13 ubat 1295 [m. 1878] gnne kadar, ikinci Abdlhamidin saltanatnn ilk bir yl, be ay ve on gn, bu hkmdarn ahsi idaresi ile ilgisizdir. ahsi idaresi, 13 ubatta balar. 7 Zilhicce 1293 ve 23 Kanuni evvel [Aralk ay] 1876 gn birinci merutiyet ilan edildi. lk millet meclisi 19 Mart 1877 de ald. Anayasay hazrlayanlardan Mithat paa, bir hukukcu deildi. kinci Abdlhamid han hatratnda diyor ki: Mithat paa, teden beri merutiyet taraftar idi. Lakin ismini ve baz kitaplarda methini iitmekle hasl olmu bir taraftard. Hibir devletin
91
Kanuni esasisini tetkik etmi ve bu babda esasl fikir edinmi deildi. Rehberi, nafia vekaletinin mstear, Odyan efendi idi. Odyan efendi ise, o zaman bile bizde mmtaz hukukculardan deildi. Hele memleketi hi bilmezdi. Zan ederim bu vukufsuzluk, Mithat paa ile Taif kalesine kadar beraber gitti. Mithat paann bakanlnda, Ziya bey [paa] ile Namk Kemalin de katld bir heyetin hazrlad Anayasann 113. c maddesi, hkmdara bir ahs srmek hakkn vermiti. Bu maddeyi Mithat paa, mahsus koydurdu. nk, lnceye kadar iktidarda kalmay umuyordu. Bu madde ile, muhaliflerini srmek istemitir. Nitekim birka devlet adamn srd. kinci Abdlhamid han, muhakemesiz srlmenin tanzimata aykr olduuna dikkati ekti ise de, Mithat paay ikna edememiti. Mithat paa, anayasaya, herkesin kendi dili ile konuabileceini koydurmak istemi, fakat Sultan, bu maddeyi kaldrmtr. Mithat paa, Sultann btn selahiyetini yok etmek iin, Anayasay byk devletlerin kefaletleri altna koymak istemitir. Trk devletinin istiklalini yok edecek bu feci madde de kabul edilmemitir. Rusya ile sava etmek iin, Bab- alide nutuklar ekti. Medrese talebesini ayaklandrarak, sava lehine nmayi yaptrd. Bunlar, Sultann penceresi altnda bile sava diye bardlar. Sava olursa, ngilterenin yardm edeceine inanyordu. ki sofralarnda, Cumhuriyet ilan edip, nc Napolyon gibi, Cumhurbakan, sonra imparator olacan syledi ve (niin l-i Osman olur da, l-i Mithat olmaz) dedi. i daha ileri gtrerek, hususi asker yazmaya kalkt. Bu yeni asker, Millet askeri nam ile yeni bir ordu tekil edecek ve Mithat paann emrinde olacakt. Hristiyan ve Mslmanlardan gnll yazlanlar, bakumandanlar Mithat paa lehine yryler yapyorlar. stanbul'da huzuru bozuyorlard. Yenieri oca hortluyordu. Mithat paa, milliyetilie uymayan hareketlerde de bulundu. Bosnada, Trk bayrandaki ayyldz yanna bir ha eklenmesini emretti. Devlet bayrann, bir eyalette olsa bile, sadrazam emri ile deitirilmesi de, onun demokrasi anlayna parlak bir rnektir. Bu hal Trk bayran tayan bir tabura stanbul'da geit resmi bile yaptrd. Btn bu sapklklar, ikinci Abdlhamid hann sabrn tararak, 5 ubat 1877 de, onu sadrazamlktan azletti. Kendi arzusu zerine zzeddin vapuruna bindirilerek talyaya gnderildi. Eline de beyz altn verildi. Bir sene, sekiz ay eitli ehirleri gezdi. ngilizlerle halifeye kar anlamalar yapmas zerine, yurda arld. ki ay Giritte, Hanyada oturduktan sonra 1295 [m. 1878] son aynda Suriye valisi, 4 Austos 1297 [m. 1880] de Aydn valisi yapld. Burada iken, 16 Mays 1298 [m. 1881] de,
92
Yldzda muhakeme edilmek iin tevkif emri verildi. Fransz konsolosluuna snarak kendisini lekeledi. Fransz sefirinin emri ile halifeye teslim edildi. Mahkemenin idam kararn halife, mebbet hapse evirip, 28 Temmuzda zzeddin vapuru ile Rt, Mahmud ve Nuri paalarla ve Hasen Hayrullah efendi ile birlikte Taife gtrlp hapis edildiler. 6 Mays 1301 [m. 1883] de Mahmud Celaleddin paa ile, askerler tarafndan boulup ldrldler. ngiltere onu kurtarmaya karar verdi. Kzldenizdeki bir sava gemisine bu vazifeyi verdi. Paalarn, ngilizler tarafndan karlacan anlayan hicaz valisi mir Osman Nuri paann emri ile ldrld sanlmaktadr). (Yeni Trkiye Tarihi)nin yazs tamam oldu
Mehmed Read Han

Osmanl padiahlarnn otuz beincisi ve slam halifelerinin yzncsdr. ocukluundan itibaren hususi olarak iyi bir tahsil ve terbiye ile byd. Yksek din ve fen bilgilerini okudu. Arapa ve Franszcay mkemmel bir ekilde rendi. Uzun ehzadelik devrinin ounu okumakla geirdi. 1890 senesinde ngilizlerin yardmyla kurulan ve padiah aleyhtar Trk, Rum, Ermeni, Arnavut ve Yahudilerle Bulgar, Srp ve Yunan eteleri tarafndan desteklenen ttihat ve Terakki Cemiyeti, 1909 ylnda Sultan Abdlhamid Han tahttan indirdi ve yerine kukla bir vaziyette Mehmed Read Han geirdi. Devlet idaresini tamamen hakim olan ittihatlar, istedikleri kabineyi i bana getiriyorlar, istemediklerini ise bask ve tehditle grevden uzaklatryorlard. Sultan Abdlhamid taraftar diyerek pek ok kiiyi idam ettirdiler. Herkes lm ve hapis korkusu iine dt. Memlekette can, mal ve namus emniyeti kalmad. Devlet dmanl, kfr ve dinden dnme moda oldu. Her vilayette zalimler, asiler ve zorbalar tredi. Bunun neticesi olarak Arnavutluk'ta isyan hareketleri balad. Arnavutluk blgesi mebuslar, hkmete mracaat ederek iddet hareketlerine bavurulmadan blgeye bir nasihat heyeti gnderilmesini istediler. Ancak iddet taraftar olan ttihat ve Terakki mensuplar, Mahmut evket paa komutasnda byk bir orduyu Arnavutluk'a gndermelerine ramen ve pek ok kan dklmesine sebep olduklar halde isyan nleyemediler. Sultan Read, 16 Haziran 1911'de Kosova'ya gitti. 522 sene nce dedesi Murad- Hdavendigar'n zafer kazand yerde, yz bin Arnavut ile Cuma namaz kld. Balkan Mslmanlar ve Arnavutlar asrlar ncesi Osmanl hakimiyetine girilerinde adalet hissini Sultan Read Hann
93
''Baba'' davranyla tekrar ve daha ziyadesiyle yaadlar. Arnavutluk'taki yzbinlerce Mslman, Halife-i Mslimin ve Osmanl Sultan Read Han grebilmek iin btn skntlara katlanarak yollara dt. Sultan din ve millet fark gzetmeden btn halka bol ihsanlarda bulundu. Huzuru salad. Mahmud evket paann yirmi iki taburla yapamadn, sultan Mehmed Read bir gvde gsterisiyle temin etti. Ancak ttihatlarn ihanet derecesine varan gafletleri devam ediyordu. Sultan Abdlhamid Hann bizzat krkledii kiliseler ihtilafn, 3 Temmuz 1910 da nerettikleri bir kanunla hallettiler. Bylece Balkan milletleri arasnda ihtilaf kalmadndan, Osmanl Devleti aleyhine kolayca birletiler. Bu birleme bir sre sonra (8 Ekim 1912) Balkan Harbinin balamasna sebep oldu. Siyaset yapmaktan memleket mdafaasna vakit bulamayan komutanlarn elinde kalan Osmanl ordular, Karada, Bulgaristan, Yunanistan ve Srbistan, karsnda bozguna uradlar. 30 Mays 1913 e kadar devam eden sava sonunda, Osmanl Devleti, Yenipazar, Libya, Girit, Rodos, Onikiada, Arnavutluk, Epir ve Trakya'y kaybetti. Edirne'de Balkan devletleri eline dt ise de daha sonra mttefikler arasnda kan anlamazlktan faydalanlarak tekrar kazanld. Son facialarla Afrika ktas ile iliiimiz kesilirken, Avrupa'da ok kk bir topramz kald. Afrika'da 1.200.000, Rumeli'de ise 250.000km'lik yerimiz elden gitti. ttihat ve Terakki'nin gafil, cahil, frkac, blc idaresi neticesinde Osmanl Devleti, padiahn haberi bile olmadan bu defa da dnyann sper glerine kar Almanya safnda Birinci Dnya Harbine katld. (11 Kasm 1914) Drt sene sren sava sonunda koca Osmanl imparatorluu yama olundu. Bir milyon km'den fazla toprak kaybedildi. Asker zayiatnn yekunu ise bir milyonun zerindeydi. Sultan Mehmed Read, memleketin iinde bulunduu durumun zdrab ierisinde 3 Temmuz 1918 de vefat etti. Cenazesi kendisi tarafndan hazrlanm olan Eyb'teki trbesine defnedildi. Mehmed Read Han, halim, selim ve merhametli bir ahsiyet sahibi olup, terbiye ve nezaketi her trl lnn stnde bulunuyordu. Maiyetine kar ok efkatli davranr, biri rahatszlannca, iyileinceye kadar defalarca hatrn sorard. Hafzas ok kuvvetliydi. Dini vecibelerini geciktirmeden yapar, bo zamanlarnda kitap okurdu. Merutiyet anayasas erevesinde devleti idare etmek istedi. Ancak ttihatlarn Osmanl Devleti aleyhindeki faaliyet ve icraatlarnn nne geecek kudrette deildi. Hkmeti ele geiren ttihatlarn ou, hatta
94
din ileri bakan olan eyhlislam Musa Kazm dahi masondu. Bu sebeple Sultan Read Hann saltanat devri, ttihatlarn keyfi ve mesuliyetsiz icraatlar neticesinde byk hadiselerle geti. Neticede kta yedi denize hakim olan Osmanl Devleti, dnya apnda faaliyet gsteren ykc ve blc tekilatlarn, planl, sinsi almalar sonucu yok olma noktasna getirildi.
Vahideddin Han
Altnc sultan Mehmed, sultan Abdlmecidin oludur. Padiah olan drt kardeten en kdr. Osmanl padiahlarnn otuz altncs ve sonuncusudur. slam halifelerinin yz birincisi ve sonuncusudur. 1861 de dodu. 4 Temmuz 1918 de byk kardei sultan Readn ld gn halife oldu. 1926 da talyada San Remoda vefat etti. amda sultan Selim camii kabristanndadr. Ehl-i snnet mezhebinde idi. Din bilgisi oktu. ngilizlerin Trk ve slam dman olduunu iyi biliyordu. smail Hami Danimend, (Osmanl Tarihi Kronolojisi) kitabnn drdnc cildinde, Vahideddin han hakknda geni bilgi vermektedir.
Osmanly tanmak
Babadan tarih dersi
Erturul Gaziyi Anma Gnnde Cumhurbakan Sleyman Demirel, 718. Erturul Gaziyi Anma Gn dolaysyla yaynlad mesajda, gnmzden 7 yzyl nce yaayan Erturul Gazinin, tarihimizde ok zel bir yere sahip olduunu belirtti. Cumhurbakan Demirel, Erturul Gazinin nasihatlerini ve vasiyetini kendisine rehber edinen Osman Gazinin kurduu Osmanl Devletinin, ktada dalga dalga yaylarak, bir cihan devleti haline geldiini ve 6 asr boyunca, birbirinden farkl inanlara, dillere ve kltrlere sahip insanlar, adaletiyle idare ettiini belirterek, Erturul Gazinin hatrasn rahmetle anyor, btn vatandalarma selam ve sevgilerimi iletiyorum dedi. (Trkiye, 12.09.1999) 13'nc Trk Tarih Kongresinde Cumhurbakan Sleyman Demirel, Osmanl mparatorluunun 623 yl ayakta kalmasnn srlarn renmenin herkese lazm olduunu belirtti. Cumhurbakan Demirel, 13'nc Trk Tarih Kongresi'nin kapannda yapt konumada, Osmanl mparatorluunun idaresinden
95
dersler alnmas gerektiini anlatarak, tarihilerden, gerekleri ve dorular ortaya kararak, bara ve dostlua katkda bulunmalarn istedi. Osmanlnn 500 sene idare ettii Balkanlarda bugn problemler yaandn, yine Osmanlnn 400 sene hi ses kmadan ynettii Ortadou'nun bugn problemli blgeler arasnda olduunu anlatan Demirel, unlar syledi: "Osmanl devletinin postundan 35 tane devlet kmtr. Trkiye Cumhuriyeti devleti, bugnk snrlar iinde, bu byk imparatorluun iinden km devletlerden sadece biridir. Osmanl devleti deyince, ister tarihten husumet tayalm ister tamayalm, bir gerektir ki bu kadar sene birok lke, bugn devlet olan birok halk bu devletin idaresinde yaamtr. Bu devletin tebs olmutur, reayas olmutur. O devirlerde pek ok ey alm, o devletin ayakta durmas iin de pek ok katkda bulunmutur." Osmanl mparatorluunun dalmasyla ortaya kan devletlerin, kendi rejimlerini ayakta tutabilmek iin nceki ynetimleri ktlediini belirten Demirel, bunun sadece Osmanly ktlemekle kalmadn, Trkl ktlemeye kadar vardn kaydetti. Trkiye Cumhuriyetinin de, Kurtulu Sava sonrasnda bir yangnn iinden, byk zdraplar ekerek ktn kaydeden Demirel, yle konutu: "Osmanly biz de ktledik. nk Osmanly methetsek, cumhuriyeti tutturmakta zorluumuz olurdu. Yalnz, imdi dnp geriye baktmz zaman yle ktledik, biz, kahramanlklarla vndk. Yani Kanuni Sultan Sleyman' ktlemedik hibir zaman, yahut Fatih Sultan Mehmed'i ktlemedik. Ama padiahlar dendii zaman topyekn ktledik. Byle bir dnemi geirmek mecburiyetindeydik." (Trkiye, 09.10.1999) Cumhurbakan Demirelden bir itiraf daha: Osmanl 623 yl yaayan bir devletti. Cihan tarihinde byle bir hanedanlk bulmak zordur. Osmanl byk bir medeniyet, byk bir kltrdr. (Trkiye, 11.11.1999)
Osmanl dmanlna birka rnek Osmanl Sultanlarnn ahlak

Sual: Msrl bir yazar, "Osmanllarn savalarda kazand zaferler, slama eref vermitir. Ancak Osmanl elinde slam, manasndan ok ey kaybetmi, gelimesi durdurulmu, ilme gereken nem verilmemi, ictihad durdurulup fkh ilmi de dondurulmutur. Nihayet slam,
96
Osmanllarn balayc kaydndan kurtulup bamszln kazanmtr" diyor. Bir cevap verir misiniz? CEVAP slamiyete eref verilemez. Ondan eref alnr. Hazret-i mer, (Biz, zelil, aa kimselerdik. Allah tel, bizleri mslman yapmakla ereflendirdi) buyuruyor. slamiyetin, her eit fazilet ve erefler kayna olduunu bilmeyen, slamiyete eref verilecek zanneder. stanbuldan Viyanaya doru giden slam ordusu, Belgrad yaknlarnda, bir su banda, mola verir. eme, abdest alan, kablarna su koyan askerlerle doludur. Yakndaki kilisenin papaz, bir hile dnr, gzel kzlar ssler, ellerine birer kab verip, emeye gnderir. Papaz gizlice seyreder. Kzlar gelince, askerler hemen ekilirler. Kzlar rahata doldurup kiliseye dnerler. Papaz, slam askerlerinin bu gzel ahlakn, edebini ve merhametini grnce, hal kumandanlarna, (Bu ordu hi yenilemez, bo yere kan dkmeyin) diye haber gnderir.
Hadiml-Haremeyn
Yazar, ngiliz Lord Davenportun kitabn okumu olsayd, (slam ordusu gittii her yere, adalet, fazilet ve medeniyet gtrmtr. Boynu bkk malup dman daima af ile karlamtr) bilgisini renir de, biraz edepli davranrd. Abbasilerden sonra, halifelere zindan hayat yaatanlar, hutbelerde kendilerine, Sultanl-haremeyn demekten ekinmiyorlard. Yavuz Sultan Selim Han, Msr fethedip, hilafeti esaretten kurtarnca, alkanlkla kendine de Sultanl-haremeyn diyen hatibe, (Benim iin, o mbarek makamlarn hizmetisi olmaktan daha byk eref olamaz. Bana Hadiml-haremeyn deyin) buyurmutur. slam ahlakn, Osmanllar m, yoksa Msrllar m dondurmu, buradan da anlalmaktadr. kinci Abdlhamid Han, siyasal bilgileri birincilikle bitirene, her sene sarayda grev verir, bylece, genleri almaya tevik ederdi. Katip seilen Esad bey, Hatrat- Abdlhamid Han- Sani kitabnda diyor ki: Bir gece yars ifre yazdm. mza iin, sultann yatak odas kapsn aldm. Almad. Bir daha vurdum. Yine almad. ncy vuracam anda, kap ald. Karma kan sultan, havlu ile yzn siliyordu. (Evlat, seni beklettim. Kusuruma bakma, ilk alta kalkmtm. Gece yars, mhim bir imza iin geldiini anladm. Abdestsiz idim. Bu milletin hibir kadn abdestsiz imzalamadm. Abdest almak iin geciktim) dedi. Besmele ekerek imzalayp, (Hayrl olsun inaallah) dedi. te Osmanl sultanlar slamiyete byle bal, byle
97
saygl idi. Eyyup Sabri Paa Mirat-l Haremeyn kitabnda diyor ki: (Sultan Abdlmecid Han, Mustafa Reit Paann mason olduunu, slamiyete aykr bir yol tuttuunu anlaynca, zntsnden hastaland. Yatakta oturamyor, hep yatyordu. Yalnz, mhim eyler okunup irade-i ahane alnyordu. Sradaki bir yaz iin, Medine halknn bir dilekesi okunacak denildi. (Durun, okumayn, beni oturtun) buyurdu. Arkasna yastk konup, oturtuldu. (Onlar, Resulullah efendimizin komulardr. O mbarek insanlarn dilekesini yatarak dinlemekten haya ederim. Ne istiyorlarsa, hemen yapnz! Fakat, okuyunuz da, kulaklarm bereketlensin!) buyurdu. Ertesi gn vefat etti.) te, Osmanl sultanlarnn ahlak, hayas ve dine sayglar byle idi. Osmanl, slamiyeti dondurdu sznde, sinsi bir slam dmanlnn habis kokusu duyulmaktadr. Molla Fenariler, molla Hsrevler, Hayaliler, Gelenbeviler, bni Kemaller, Ebssudlar, Birgiviler, bni Abidinler, Abdlgani Nablsiler, Mevlana Halid-i Badadiler, Sveydiler ve Abdlhakim Efendiler ve Abduhu rezil eden Mustafa Sabri Efendi ve daha nice fkh ve kelam limleri, hattatlar, Mimar Sinanlar, Sokullular, Kprller, hangi devlette yetiti? Osmanl limlerinin yazdklar yzbinlerce ilim kitaplar, her vilayetteki milli ktphaneleri doldurmutur. slam lemine altyz sene fetva veren, her mkl zen, Hristiyanla ve sapk frkalara reddiyeler yazarak, onlar rezil eden, Osmanl eyh-l-islamlar deil mi idi? Hayalinin ilm-i kelam haiyeleri, Molla Hsrevin Dreri, Halebinin Mltekas ve bni Abidinin Redd-l-muhtar ve Ebssudn tefsiri ve eyhzadenin Beydavi haiyesi bugn, slam lemine k tutmaktadr. Mecelle ise, dnyada benzeri bulunmayan bir hukuk abidesi oldu. (Faideli Bilgiler)
Kanuni Sultan Sleyman

Sual: Kanuni Sultan Sleymann dinin baz emirlerini kaldrd sylentisi doru mudur? CEVAP Doru deildir. Kendisi Mslmanlarn halifesi olup, her iini eyhlislam Ebus-suud efendiden fetva alarak yapard. Bu fetvalar stanbul ktphanesinde mevcuttur.
98
Fatih Sultan Mehmede iftira

Sual: Okuduum bir romanda, Fatih Sultan Mehmedin namaz klmad, iki itii ve daha baka irkin iler yapt yazldr. Bu iftiralar niin yaplyor? CEVAP ftiralarn kayna Hristiyanlardr. stanbulun fethine tahamml edemiyorlar. Yerli maalar ile bu byk sultana hcum ediyorlar. Peygamber efendimiz, stanbulun fethedileceini evvelden haber vermi ve bu ehri zabt eden kumandan ve askerleri iin, (Ne mutlu onlara) buyurmutu. Bu hadis-i erif imam- Syuti hazretlerinin Camiussagir isimli hadis kitabnn 444. sayfasndaki 7227 numaral hadistir. mam- Syuti, bu hadisin sahih olduunu, imam- Ahmedin Msnedinde ve Hakimin Mstedrekinde bulunduunu bildirmektedir. Mezkur hadis-i erifin meali yle: (stanbul elbette fethedilecektir. Bunlarn kumandan ne gzel bir emir, askerleri ne gzel askerdir.) Peygamber efendimiz, stanbulu fethedecek kumandann iyi bir zat olduunu bildirirken, Hristiyanlarn ve onlarn yerli maalarnn Fatihi ktlemeleri, Resulullah efendimizin hadis-i eriflerini inkr etmek iin sinsi bir oyundur. stanbulu fethederek tarihte yeni bir r aan Fatih Sultan Muhammed Han, bunu btn dnyaya ilan iin Hristiyanln sembol olan Ayasofyay, cami haline, yani Mslmanln sembol ekline koymutu. Fatih camii, Yedikule camii, Kire skelesi camii, ehremini camii ve Rumeli-hisar, Fatih Sultan Mehmedin Trklere brakt yadigrlardandr. Molla Grani hazretleri, Bursa kads iken Evkafa dair bir fermana, (slamiyete mugayirdir) diye bildirince, Fatih Sultan Muhammed Han, zr dilemitir. Alt dil bilen Fatih, limlerle istiare ederek, ahkam- eri erife uygun kanunlar hazrlad. Bu kanunlar, Kanuni Sultan Sleyman tarafndan ikmal olunarak, devletin anayasas son eklini ald. (Tarih-i devlet-i Osmaniye)
Fatihin bir emirnamesi

Sual: Fatih Sultan Mehmed Hann namaz klnmas hakknda Rum vilayetlerine gnderdii bir ferman varm. O ferman nasldr? CEVAP Elimize Fatihin ferman diye bir yaz geti. zeti yle:
99
"Allah tel, emirlerinin yerine getirilmesini bize nasip ve myesser eylesin! ittiime gre, Rum diyarndaki ehir ve kasaba ve kylerde yaayan mslman ahali, slam dininin emrettii farzlar yapp, snnetlerine riayet etmekte, Kur'an- kerime ve hadis-i eriflere uymakta geveklik gsterip muhalefet ederler imi. Allah telnn "Namaz ikame ediniz" emrine ve "Namaz dinin direidir. Onu doru klan dinini korumu, terk eden dinini ykm olur" hadis-i erifine uymayp, tuyan yoluna sapanlar bylece camileri harabeye dndrp, fsk ve fcur yerlerini mamur ederler imi. Emr-i bil maruf ve nehy-i anil mnker eylemek vacip olduundan, bir adamm bu i iin vazifelendirdim. yle emir eyledim ki: "Namaz terk edeni tazir eylemek merudur. Rum diyarnda namazn geirenler tespit edilip, slam dininin emrinin gerei yaplsn. Halka namaz klmalar tembih edilip, klmayanlar tehir edilsin! Hi kimse ne olursa olsun bu cezaya mani olmaya!.. Rum sanca beyleri ve kadlar ve subalar ve bunlarn emrindeki dier memurlar, gnderdiim vazifeliye yardmc olalar. Bylece slamiyetin yce ahkam, emri ve yasaklarn yerine getirmekte geveklik ve tembellie asla meydan verilmeye. yle ki, mescitler dolacak, medreseler mamur edilecek ve dini slam kuvvetlendirilmi olacaktr. Bylece mslmanlar, huzur ve saadet iinde olacaklardr."
ehzadeleri ldrmek
Sual: Fatihin, saltanat endiesi ve rakibi bulunmad halde, Hangi evladma saltanat myesser ola, karndalarn nizm- lem in katlede diye bir kanunname kard syleniyor. Byle bir eyin asl var mdr? CEVAP Bu iftira, tarih kitaplarna kadar gemitir. Asl yoktur. Su ilememi bir ocua, sen byynce padiahla gz dikeceksin, seni ldreceiz demek asla caiz olmaz. Hristiyanlarn her ocuk gnahkr doar demesine benziyor. Yani her ocuk potansiyel sulu olarak douyor. Son asrlarda yazlan tarihlere itibar etmemek gerekir. nk Demirel zetle yle demiti: (Artk Osmanly sulamamzn manas kalmamtr. Rejim oturmutur. Rejim oturana kadar Osmanly ktlemek gerekiyordu. Ama imdi buna ihtiya kalmad.) [09.10.1999] Dinimizde yle bir kaide var. Mevcut bir kimse halife seilse, sonra
100
bir bakas halife olmak istese, fitneye sebep olaca iin, o kimsenin ldrlmesi caiz olur. Osmanl halifeleri, aynen Hazret-i Ebu Bekrin Hazret-i meri tayin ettii gibi tayinle gelmilerdir. kinci bir kii halifelik iddiasnda bulunursa elbette onunla arplr. Ama halifelikte gz yoksa onu ldrmek, beikte ocuk ise, sen byynce halifelik iddiasnda bulunacaksn diyerek o ocuu ldrmek ne kadar yanltr. Bunu Osmanl yapmaz ve yapmamtr. Hatta hibir mslman ordu, hibir zaman savalarda bile ocuklara, sivil halka, kiliselere, din adamlarna dokunmamtr. Fatih Sultan Mehmet hakknda sylenenler gerek ddr. Fatih hakknda Peygamber efendimiz buyuruyor ki: (stanbul fethedilecektir. Bunlarn kumandan ne gzel emir, askerleri ne gzel askerdir.) [. Ahmed, Hakim, .Syuti] Susuz insan ldrlmez. Peygamber efendimiz, Hazret-i Aliye (Seni ibni Mlcem ldrecektir) buyurmutur. Hazret-i Ali, katilini bildii halde, ona bir ey yapmamtr. Ayn ekil de Hazret-i mer de katili olan Yahudi Ebu Ll Firuzu bildii halde, ona nceden bir ey yapmamtr, Su ilenmeden ceza verilmez buyurmulardr. Su ilemeden cezay veren kfirlerdir. u anda bile oluk ocuu ldryorlar. Firavun da yeni doan erkek ocuklar ldrtmt.
Karde katli
Sual: (Osmanl sultanlar, kendilerine rakip olaca iin kardelerini beikteyken ldrdler) diyenler var. Bu doru mu? CEVAP Hayr, doru deildir. Halife varken, baka birisi, ben halife olacam diyerek devlete isyan ederse onunla savalr. Bu her devlette byledir. Devlete isyan edenlere, her kanun en ar cezay vermektedir. Bu hkm slamiyette de vardr. Bir hadis-i erif meali yledir: (Bir emr [devlet bakan] zerinde ittifak ettiiniz halde, biri kar da birlii blmek ve tefrika karmak isterse onu hemen katledin!) [Taberani] Byle bir isyan olmadan, ileride isyan edebilir diye, susuz hi kimse ldrlmez. Osmanl sultanlar beikteyken btn kardelerini ldrselerdi, baz padiahlarn kardeleri, kendilerinden sonra padiah olabilir miydi? kinci Osman hann kardei drdnc Murad han, Sultan Drdnc Mehmed hann kardei ikinci Sleyman han, Birinci Mahmud hann kardei nc Osman han, Drdnc Mustafa hann kardei ikinci Mahmud han,
101
Beinci Murad hann kardei ikinci Ablhamid han, kinci Abdlhamid hann kardei Mehmed Read han, Mehmed Read hann kardei Vahdeddin han kardelerinden sonra padiah olmulardr. Osmanl, asrlar boyunca slamiyeti doru olarak yaam ve yaymtr. Bunun iin, dine kar olanlar her frsatta Osmanly hedef alyorlar. Bu bakmdan, ecdadmz hakkndaki aslsz sylentilere itibar etmemeli.
Yldrm Bayezid han

Sual: Yldrm Bayezid Hann iki itii syleniyor. Doru mudur? CEVAP slam dmanlar, hi bir vesikaya dayanmadan (Yldrm iki ierdi) diye yalan sylyorlar, iftira ediyorlar. Maalesef mslmanm diyen baz ahmak kimseler de, bu dinsizlerin tesiri altnda kalp, onlar vesika gstererek yce padiaha ayn iftiray yapyorlar. Dinsizin biri, bir kitap yazyor. Kitapta (Falanca padiah iki ierdi, masondu) diyor. Baka bir dinsiz de bu kitab vesika gsteriyor, sayfa numaras veriyor. (te masonluk vesikas) diyor. Mslmanm diyen baz ahmaklar da bunlar vesika olarak gsterip Osmanl sultanlarna iftira ediyorlar. Osmanl sultanlarna olan dmanln altnda din dmanl yatmaktadr. Avrupann Yldrm Hana dmanl neden ileri geliyor? Bu kahraman padiah, Alman, Macar ve Fransz ordularn Niboluda perian etti. stanbulu fethetmeye alt. Bizans imparatoru on bin altn cizye vermek mecburiyetinde kald. Nefes darlndan vefat etti. Bursaya defnedildi. Yldrm Hann lm haberini iiten Timur Han, (Yazk oldu, byk bir mcahidi kaybettik) dedi. ok cesur ve adil bir sultan idi. Bursada yaptrd Cami-i kebir, bu kahraman mcahidin slamiyete olan ballnn bir vesikasdr. Kzn Emir Sultan gibi evliya bir zatla evlendirdi. Emir Sultan hazretleri de, mcahid bir padiaha damat olmakla ereflendi. Evliya bir zat, kt bir kimsenin kz ile evlenmek istemez
Yavuz Sultan Selim Han

Sual: Yavuz nasl halife oldu? Bir kimse, halifelii g kullanarak alsa veya bir halife, halifeliini baka birine devretse, halifelii sahih olur mu?
102
CEVAP Tarihi kaynaklar diyor ki: 1258de, Hlag Han, Badat alp, Abbasi hilafetini ykm, halifeyi de ocuklar ile birlikte ldrmt. sene halifesiz kalnmt. Bir Abbasi ehzadesi, halife olmutu. Bundan sonraki halifelerin devlet ileriyle alakalar yoktu. Sadece din reisi idiler. Klemen sultan Kansu-Gavri ile beraber Merci Dabk savanda bulunan son halife 3. El- Mtevekkil, Osmanlnn zaferi zerine Yavuza teslim olmutur. Yavuz ona gerekli hrmeti gsterip Kahireye iade etmiti. Bu son Abbasi halifesi, birok ilim, sanatkr ve sz sahibi ahsiyetlerle stanbula geldi. Msr ve Osmanl ulemas toplanp, halifeliin, Yavuz Sultan Selim Hana devredilmesi kararlatrlm, ElMtevekkil, srtndaki hilati karp Yavuza giydirmitir. (.H. Danimend, zahl Osmanl Tarihi kronolojisi c.2, s.37) Yavuz, halifelii devralmayp zor kullanarak da alm olsayd, yine sahih olaca aadaki yazdan anlalmaktadr. ah Veliyyullah- Dehlevi hazretleri, zalet-l hafa kitabnda halife seiminin drt trl olduunu bildirip drdncsn yle anlatmaktadr: (Birinin g kullanarak, halifelii zorla elde etmesidir. Bu da iki trl olur: Halifelii zorla alan kimse, ya halifelie layktr veya deildir. Halifelie layk olmayann da dine uygun olan emirlerine uyulur. Abdlmelikin halifelii byle idi. Bunlara da beyat edilince meru halife oldular.) [Redd-l-muhtar, Hadika] Sual: Yavuz Sultan Selim Hann, kulana kpe takt, doru mu? CEVAP Hayr, doru deildir. Ona ait olduu sylenen, kpeli ve burma bykl resmin, ah smaile ait olduu baz tarih kitaplarnda yazmaktadr. Sadece Yavuz Sultan Selim Han deil, hibir Osmanl sultan, kadn gibi kpe takmazd, snnete aykr byk da brakmazd. Savata byk uzatmak mstehabdr. Sava haricinde byklar snnete uygun ekilde ksaltlr. Baz tarih kitaplarndaysa, kpe takmak klelere has bir alamet olduu iin, (Ben slamn klesiyim) diyerek bir defa kpe takp, sonra hemen kard da bildiriliyor.
103
Timur Han
Sual: Timur mslman deil miydi? CEVAP Timur Han, mslman idi. ok medrese ve ktphane yapt. Teftazani gibi byk limlerin sohbetinde bulunur, nasihatlerini dinlerdi. Yldrm Bayezid ile savat iin baz tarihiler bunu haksz olarak ktlemektedir. Sava yaplnca elbette insanlar lr. Bunu zulm olarak gstermek doru olmaz.
Drdnc Murat
Sual: Drdnc Muratn iki itii syleniyor. Doru mudur? CEVAP Dier Osmanl sultanlar gibi, Drdnc Murat Han da iki imezdi. Din dmanlar "ki ierdi" diye iftira etmilerdir. Ttn, enfiye ve ikiyi yasak etti. Kendi harbe giderek Tebrizi geri ald. kinci defa giderek Badat tekrar ald. Kbe-i muazzamay yeniden yaptrd.
Kuyucu Murat Paa

Sual: Kuyucu Murat Paa nasl bir zattr? CEVAP Murat Paann aleyhinde sylenen szlerin asl yoktur. Murat Paa, Neme, yani Avusturya muharebesinden baar ile dnnce, hicri 1015de sadrazam oldu. nc Mehmed hann son senesi 1012de ah Abbasa yenilen ordudan kaanlar, hurufilerle birlikte Celali isyan kardlar. Bu isyan Anadolunun yarsna yayldndan, Murat Paa, 1017de bunlarn zerine yrd. Reisleri olan Canpolat, Kalenderzade ve Kara Sait gibi ekyay ve otuzbinden ziyade hurufinin, ounu ldrerek kuyulara gmdrd. Dou Karahisardaki yuvalarn da basarak, yzbin asiyi imha etti. 1019da rana yrd. Zafer kazandktan sonra, hastalanarak Miladi 1611 senesinde doksan yanda vefat etti. stanbula getirilip medresesine defnedildi. ok gayretli ve dindar bir paa idi
mirsiz toplum olmaz

Sual: Geen gn bir ajansta grevli biri, bir radyoda (Saltanata alm, gdlmeye alm bir milletiz) diyerek Osmanl devletini, emirlik ve sultanlk sistemini ktledi. ddiasn ispat iin de, Kur'an- kerimdeki,
104
(Raina demeyin, nzrna deyin) yetini delil getirdi. Bu yet milleti gtmemek gerektiini mi bildiriyor? CEVAP yet-i kerimeyi kendi grne gre yorumlamak ok tehlikelidir. Peygamber efendimiz nasl bildirmise, limler nasl aklamsa ylece bildirilir. Mektubat- Rabbanideki hadis-i erifte, (Kur'an kendi grne gre tefsir eden kfir olur) buyuruldu. imdi, akl deil de, nakli esas alarak yet-i kerimenin ini sebebini ve manasn bildirelim: Eshab- kiramdan bazlar, Peygamber efendimize, Bizi de gzet, iyi anlayalm ya Resulallah manasna, Raina ya Resulallah derlerdi. Halbuki Raina branicede Ey oban, ey ahmak gibi manalara gelmekteydi. Bir yahudi bir yahudiye hakaret etmek istese Raina derdi. Mslmanlarn (Raina ya Resulallah) demelerini frsat bilen yahudiler, Raina kelimesini andracak ekilde azlarn eerek, hakaret kasd ile Peygamber efendimize Raina demeye balamlard. branice bilen Sad bin Muaz, bunu iitince, Resulullaha kar byle syleyeni bir daha iitirsem, boynunu vururum demiti. Yahudiler de, Siz, byle dediiniz iin biz de yle sylyorduk diye kaamak bir cevap vermilerdi. Bunun zerine, (Ey iman edenler, raina demeyin, nzrna deyin) yet-i kerimesi nazil olmutu. (Tibyan) Emirlere itaatin nemi Dier tefsirlerde de ayn ey bildiriliyor. Dinimizde birlik ve beraberliin salanmas iin emire itaatin nemi byktr. Kur'an- kerimde mealen buyuruluyor ki: (Allaha, Peygambere ve sizden olan emirlere itaat edin!) [Nisa 59] Allaha, Peygambere ve emirlere itaat etmeye, gdlmeye alm olmak denir mi? Kur'an- kerimde mealen buyuruluyor ki: ([Ey aile reisleri] Kendinizi ve aile efradnz Cehennem ateinden koruyunuz!) [Tahrim 6] Hadis-i eriflerde de buyuruldu ki: (Hepiniz obansnz ve hepiniz raiyesinden [gttklerinden, evindekilerden ve emri altndakilerden] mesuldr. Emir obandr ve raiyesinden mesuldr. Kadn, kocasnn evinde obandr ve raiyesinden mesuldr. Hizmeti, efendisinin malnn obandr ve raiyesinden mesuldr. Evlat, babasnn malnn obandr ve raiyesinden mesuldr. u halde hepiniz obansnz ve oban srsn koruduu gibi, siz de evinizde ve emriniz altnda olanlar Cehennemden korumalsnz! Onlara Mslmanl retmezseniz,
105
mesul olursunuz.) [Buhari, Mslim, Tirmizi, Ebu Davud, .Ahmed, Taberani] (Bana itaat eden, Allaha itaat etmi olur. Bana isyan eden de Allaha isyan etmi olur. Benim tayin ettiim emire itaat eden, hakikatte bana itaat etmi, ona isyan eden de hakikatte bana isyan etmi olur.) [Buhari] (Habeli siyah bir kle olsa da, emirinize itaat edin!) [Buhari] (Maln zorla alsa da emirin szn dinle ve ona itaat et!) [Buhari] (Mslman, houna gitse de, gitmese de, emirin szn dinler ve ona itaat eder. Emir, gnah olan bir eyi emrederse, o emri dinlemek gerekmez.) [Buhari] (Emirin, beenmediiniz ilerine sabredin, zira cemaatten ayrlan imansz lr.) [Buhari] obanlk kt mdr? Grld gibi, dinimiz, cemiyetin huzuru ve kargaadan uzak olmak iin emir kt de olsa, onun meru emrine itaat edilmesini, yani gdlmeyi emretmektedir. Her rejimde, gtme ve gdlme vardr. Zaten dnyada mirsiz, memursuz hibir sistem yoktur. Bir sry gtmek, obanlk etmek kt bir ey deildir. En sahih hadis kitabndaki bir hadis-i erifte buyuruluyor ki: (Allah tel, obanlk etmemi olan bir Peygamber gndermedi.) [Buhari] Saltanat yani sultanlk ve emirlik sistemi kt deildir. Sultan kt ise ktlk eder, iyi ise iyilik eder. Her rejimde de yledir. Belediye bakannn biri halka hizmet eder, biri de rvet yer, hainlik yapar. Bir hadis-i erifte buyuruldu ki: (Sultan, yeryznde Allahn glgesidir. Ona ikram eden kimse, ikram grr, ona ihanet eden kimse de ihanete maruz kalr.) [Taberani] Sultan, Allahn glgesidir demek, (Sultan, Allahn emirlerini tatbik etmek salahiyetine malik olan kimsedir) demektir.
Padiahlar ve hac
Sual: Solcu bir yazar, Osmanl padiahlarnn hacca gitmelerinin yasak olduunu, gittikleri takdirde, ldrldn yazmaktadr. Osmanl Padiahlar niin hacca gitmez? CEVAP Tarihi olaylarda tarih kitaplarna, dini konularda ise dini kitaplara
106
baklr. Hacca gitmek dini bir vazifedir. Bunun nasl yaplaca, hangi hallerde, kimlerin bu vazifeden muaf tutulaca hakknda din kitaplarna baklr. Hangi olayda hangi kitaplara, hangi kaynaklara baklacan, neyin nereye sorulacan bilmeyen kimsenin boyundan byk am devirmesi iten deildir. Halk ynlendiren, bir ke yazarnn rastgele yazmas, ok tehlikelidir. Hacca gitmek isteyen padiah kim, niin ldrr? Osmanl devleti, Osmanl halk mslman deil miydi, gavur muydu da dinin bir emrini yerine getirmek isteyen padiah ldrsnler. Osmanl padiahlarnn her ilerini eyh-l-slama sorduklar, btn tarih kitaplarnda da yazmaktadr. Kanuni Sultan Sleyman Hann, bir sandkla gmlmesini vasiyet ettii mehurdur. Vefatnda bahsettii sand atklarnda, yapt her iinde, eyh-l-slamdan fetva ald, sandktaki katlarn bu fetvalar olduu grlmtr. Dini meselelerde bu kadar, hassas davranan kimseler, slamn be artndan biri olan Hac hususunda da elbette ok titiz davranmtr. Bir olay incelerken o zamann artlarn da gz nne almak gerekir. O zamann imkanlar ile hacca gidip gelmek aylar sryordu. Bir devlet bakannn aylarca devletinin, ordusunun bandan ayrlmas, devlet iin her zaman tehlikedir. te bu sebepten dolay eyh-l-slamlar, Padiahlarn hacca gitmelerine, devletin, milletin selameti asndan izin vermediler. Bu hususta mehur fkh limi bni bidin hazretleri buyuruyor ki: Lubab erhinde sultan ve sultan vazifesi gren emirler, padiahlar, sultanlk halleri devam ettii mddete, hacca gitmezler, yerlerine bedel gnderirler. (Redd-l-Muhtar Hac bahsi)
Sultanlara dua
Sual: Bir ok mslman sultan ve halife gelip gemitir. Kimi iyi iler, kimi kt iler yapmtr. Onlara itaat gerekir mi idi? Onlar ktlemek caiz midir? CEVAP Mslmanlarn sultanna itaat ve iyi dua etmek, Ehl-i snnet itikadndandr. Fkh kitaplarnda yazd gibi, sultana beddua etmek doru deildir, iyi dua etmek gerekir. (R. Nashin) Hadis-i eriflerde buyuruldu ki: (Eer emirlerinize svmeseydiniz, Allah tel zerlerine ate yadrp onlar mahvederdi. Fakat kt szleriniz yznden bunu yapmyor.) [Deylemi]
107
(Sultan zelil etmeye alan, kyametten nce Allah tel zelil eder.) [Deylemi] (darecilerinize kt dua etmeyin! nk onlarn iyilii sizin iyiliiniz, ktl sizin ktlnz demektir.) [irazi] (Sultana iyilik dileyen ve dua eden, hidayet bulur. Beddua eden ve iyilik dilemeyen, dalalete der.) [Deylemi] (Her mazlum, sultana iltica eder. Adalet yaparsa ona ecir, dierine kr, zulmederse ona vebal ve tebya da sabr der.) [Beyheki]
Halife seiminde u'ra ve tayin usul

Sual: Osmanllarda halife seimi dine aykr deil mi idi? Halifenin olunu tayin etmesi saltanat deil midir? Niye Hazret-i mer gibi u'raya havale edilmemitir? CEVAP Osmanllarn halife seme usul, Hazret-i Ebu Bekir'in ictihadna gre idi. O tayinle yerine halife semitir. (Yerime mer halife olsun) demitir. Hazret-i mer de, yerine tek kiiyi semek istemitir; (Eer Ebu Ubeyde bin Cerrah hayatta olayd, onu halife tayin ederdim. nk Resulullah ona mmetin emini buyurmutu) demitir. Bu da gsteriyor ki, halife kendisinden sonrakini tayin edebilir. Yine Hazret-i mere, olunu halife brakmasn istediklerinde Hazret-i mer, (Halifelik ar bir yktr. Bir aileden bir kurban yeter. Olumun da kurban gitmesine raz olamam) buyurmutur. Ouldan halife olmaz veya tayinle halife olmaz dememitir. Zaten byle bir ey uygun olmasayd, her biri bir Mctehid olan eshab- kiram, yerine olunu halife yap diye teklif etmezlerdi. Eshab- kiramn tamamnn Cennetlik olduu yet-i kerime ve hadis-i eriflerde aka bildiriliyor. Peygamber efendimiz ayrca bazlarna (Sen Cennetliksin) diye ikramda da bulunmutur. Aere-i mbeere denilen on zatn da, ikram olarak ismen Cennetlik olduu bildirilmitir. Hazret-i mer, uraya Cennetle mjdelenenleri semitir. uraya seilenler unlar idi: 1- Osman bin Affan, 2- Ali bin Ebi Talib, 3- Talha bin Ubeydullah, 4- Zbeyr bin Avvam, 5- Sad bin Ebi Vakkas, 6- Abdurrahman bin Avf.
108
Aere-i mbeereden ikisi (Hazret-i Ebu Bekir ile Ebu Ubeyde bin Cerrah hazretleri) vefat etmiti. Biri kendisi, teki de Said bin Zeyd idi. Hazret-i mer, bu zat, amcasnn olu olduu iin u'raya dahil etmemiti. Hatta kendi olunu, halife olmamak art ile, urada oy kullanmak iin semiti. Hazret-i mer, ictihadna gre aranlan artlara haiz birini tam seemedii iin halife iini u'raya havale etmitir. ctihadnda arad artlar tam yerine gelse idi, Hazret-i Ebu Bekir gibi o da birisini tayin ederdi. Nitekim hayatta olsayd bu mmetin emini Ebu Ubeyde bin Cerrah hazretlerini halife tayin edeceini bildirmiti. Peygamberlerden sonra insanlarn en stn olan Hazret-i Ebu Bekir'in ictihadna uyup, onun tayin usuln kabul eden Osmanl sultanlarna dil uzatmak doru olmaz. Osmanl sultanlar ehzadeleri zel eitimle yetitiriyorlard. Rastgele bir olunu yerine tayin etmiyordu. Hazret-i Ebu Bekir'in stnl ile ilgili hadis-i erif meali: (Ebu Bekir, insanlarn en stndr. Yalnz Peygamber deildir.) [Deylemi] (Ebu Bekiri sevmek ve ona kretmek her mmine vacibdir.) [Deylemi] (Cebrail aleyhisselama, merin stnlklerinden sordum. Onun kymetini, Nuh aleyhisselamn Peygamberlik zaman kadar [950 yl] anlatsam, bitiremem. Bununla beraber, merin btn kymetleri, Ebu Bekirin kymetlerinden birisidir, dedi.) [Ebu Yala] Byle bir zatn usuln uygulayan Osmanly tenkit etmek ok yanltr.
Harem ile ilgili romanlar

Baz Valide Sultanlar ve hayr hasenatlar hakknda zet bilgi verelim: Hrrem Sultan Kanuni Sultan Sleyman Hann zevcesidir. Haseki ve Hrrem Sultan ismiyle mehur oldu. 1558 tarihinde stanbulda vefat etti. Sleymaniye Camii avlusuna defnedildi. Kanuni sonradan bu saliha zevcesinin kabri zerine bir trbe yaptrd. Trbe, Mimar Sinann eseri olup, ii muhteem inilerle ssldr. Kubbeye yakn yerlerinde yet-i kerimeler yazldr. lk ocuu ehzade Mehmed olup, Kanuninin tahta kmasndan bir yl sonra dnyaya gelmitir. Mihr-i Mah Sultan, ehzade Selim ve Bayezid dier ocuklardr. Bunlar kendisinden sonra vefat etmilerdir.
109
Mihr-i Mah Sultan, Rstem Paa ile evlendirildi. Hrrem Sultan, hayr hasenat yapmay ok severdi. Aksarayda o zaman Avratpazar, bugn Haseki denilen semtte kubbeli bir cami ile adrvan, yannda imaret, medrese, darifa ve mektep yaptrd. Medrese, 1539 da yapld. imdi belediyenin poliklinii olarak kullanlan darifa da 1550 de ina edildi. Bundan baka Mekke ve Medine-i mnevverede birer imaret yaptrd. Edirneye su getirtti ve bunlar muhtelif emelerden aktt. Cisr-i Mustafa Paada Kervansaray, cami ve imaret yaptrd. Bunlara kocas Kanuni Sultan Sleymann kendisine verdii emlakn vakfederek adn hayrla tarihe yazdrd. Kanuni de bu saliha zevcesi iin, hayatnn sonuna kadar hayrlar ve vakflar yaptrmtr. stanbulda Aksaray Fndkzade yolu zerinde, sol taraftaki aalk iinde stanbulun en eski hastanesi Haseki hastanesi, Hrrem Haseki Sultan tarafndan 1539 da Mimar Sinana yaptrlmtr. Civardaki Haseki Camii, byk bir medrese, imarethane ve sebil de Sinann eseridir. Hastanenin ynetimi 1878 ylna kadar Hrrem Haseki Sultann tesis ettii vakfa ait iken o yldan sonra ehremanetine (belediyeye) gemitir. Hrrem Sultann yaptrd bina halen hastane poliklinii olarak hizmet vermektedir. Dier binalar sonraki yllarda yaplmtr. Bugn Haseki Hastanesi 15 faal servisi ve 645 yata ile hizmet veren Salk ve Sosyal Yardm Bakanlna bal, tam teekkll bir kurulutur.
Mihr-i Mah Sultan

Kanuni Sultan Sleyman hann kzdr. Zevci Rstem paa, Eminn ile Unkapan arasndaki mehur camii yapmtr. Mihr-i Mah sultan da, Edirnekap yannda byk camii ve 1546 senesinde skdar iskelesindeki Eski valide camiini yaptrmtr. 1556 senesinde vefat etmitir. Sleymaniyyede babasnn trbesindedir. Rstem paann kardei kaptan- derya Sinan paa, Beikta iskelesi yannda mehur camii yaptrd. 1553 senesinde vefat edip, skdarda Mihr-i Mah sultan camii mihrab nne defnedildi. Camii Rstem paa 1555 de tamamlad. Rstem paa 1560 da vefat etti. ehzade camii bahesindeki trbesindedir.
Fatma Sultan
Yavuz sultan Selim hann kerimesidir. Topkapda, zevci kara Ahmed paann camiine yakn (Fatma sultan mescidi)ni yaptrmtr. Kara Ahmed paann yaptrd (Topkap camii), (Pazartekke mescidi)nin yanndadr. Ahmed paa 1554 senesinde ehid edilince, ins yarm kalmt. 1564 de, kardei Rstem paa tamamlamaya balad. Yedi
110
senede tamam oldu. Ahmed paa camii yanndaki trbededir. Zevcesi Fatma sultan, bu trbenin yanndadr.
Mahpeyker Sultan
Sultan Ahmed hann zevcesi ve sultan drdnc Murad ile Sultan brahimin validesidir. (Ksem sultan) da denir. 1592 de doup, 1651 de ehid edildi. Hsni cemali, akl ve zeks ve hayrat ve hasenat ile mehur saliha ve afife bir sultan idi. Yeni camiin temelini att. arambadaki (Valide medresesi mescidi) ve 1640 da skdarda inili camiini yaptrd. akmakclar yokuunda byk valide han ile iindeki mescid de, bunun eseridir. Rumelinde milyonlar deerinde vakflar ve hayrat vardr. Otuz sene, devletin idaresinde hizmetleri oldu. Asiler ve akiler tarafndan sarayda ehid edildi. Sultan Ahmed trbesindedir. Sultan drdnc Muradn kz Safiyye sultan da bu trbededir. Hayrat ve hasenat ile millete hizmetleri Naima tarihinde uzun yazldr. 1623 de, Anadolu kava camiini yaptrmtr. Bu mescid imdi gazinodur. ki kavan kaleleri de 1623 de yaplmtr.
Turhan Sultan
Sultan brahimin zevcesi ve drdnc sultan Mehmedin validesidir. Hatice Turhan sultan, saliha ve hayr sever bir hanm idi. Eminnnde byk Yeni camiin temelini Mahpeyker Ksem sultan atmt. Turhan sultan tamamlatp, 1664 de ibadete ald. Mektep, medrese, imarethane, ktphaneler, emeler yaptrd. 1682 de vefat etti. Yeni cami yanndaki, Turhan sultan trbesindedir. Olu sultan drdnc Mehmed ile torunlar sultan ikinci Mustafa ve nc sultan Ahmed ve birinci sultan Mahmud ve sultan nc Osman han ve sultan beinci Murad ve sultan Mahmudun validesi Saliha sultan ve dier ehzadeler de buradadrlar. nc Mustafa hann validesi Mihr-i ah Emine sultan ile birinci Abdlhamid hann validesi Rabia sultan da buradadr.
Fatma Sultan
nc Ahmed hann kzdr. 1725 de Bab- lide bir cami yaptrmtr. brahim paann zevcesi idi. 1732 de vefat edip, Turhan sultan trbesinin haricine defnedildi.
Hatice Sultan
Drdnc Mehmed hann kerimesidir. 1738 de Defterdar ile Ayvansaray arasnda (Sultan camii)ni yaptrd. Buna (Ya-Vedud camii) de denir. nk, nceden eyh Abdl-Vedud yaptrmt. Kendisi, Buharadan, stanbulu almak iin gelenlerdendir. 1456 senesinde vefat edip, orada defnolundu. Sonra, halifelerinden Tokmak dede, vakfn tayin etti. Bu da orada medfundur. Bunun iin oradaki kabristana
111
(Tokmaktepe) denir. Hatice sultan, buradaki sahil saraylar yerine eme, sebil ve mektep ve mektebin altnda Muhammed Ensarinin trbesini yaptrrken, bu mescidi yeniden yaptrmtr. Rumeli-kava camiini de Hatice Turhan sultan yaptrmtr. 1743 de vefat etti. Turhan sultan trbesindedir. Zevci Hasan paa, skdarda (Nesuhi tekkesi mescidi)ni yaptrmtr.
Mihr-i ah Sultan
nc Selim hann validesidir. Halcolu klas ile yeni kpr arasndaki camii yaptrmtr. Eyyub camii ile Bostan iskelesi arasnda 1796 da yaptrd trbesindedir. Kz Hatice sultan da yanndadr.
Bu kadar yangn tesadf m?

Vehhabilik maddesine zetini aldmz (ngiliz Casusunun tiraflar) kitabnda, slamiyeti ykmak, mslmanlarn birliini bozmak, dinsizletirmek iin hazrlanan planlarda u iki madde yer alyor: 9- ktisadi knt de, bahsi geen zararl ilerin tbii bir neticesidir. Mahsulleri rtmek, ticaret gemilerini batrmak, arlar yakmak, bentleri, barajlar ykp ziraat sahalarn ve sanayi merkezlerini su altnda brakmak ve ime suyu ebekelerine zehir katmak suretiyle tahribat arttrmaldr. 14- ktisatlar tahrip edilecek, gelir kaynaklar, ziraat sahalar bozdurulacak, su bentleri yktrlacak, rmaklar kurutulacak, tembellik yaygnlatrlacak, tembeller iin, oyun yerleri alacak. Uyuturucu madde, iki, yaygn bir hle getirilecektir. Yukardaki iki maddeyi okuyunca, tarihte bilinen mehur Edirne, stanbul ve Babali yangnlarn hatrladk. Bakn o tarihlerden itibaren nasl yangnlar olmu. Bu kadar yangn tesadf m, yoksa casuslar m yapt? Ansiklopedilerdeki bilgiler yle: * stanbul, 24 Temmuz 1660 Cumartesi gn tarihinin en byk yangn felaketine urad. yle ki 49 saat iinde ehrin te biri kl oldu. Yangn Unkapan semtinde balayarak, Topkap Saray ynne, Aksaraydan surlara doru ve Fatih semtine yayld. Deniz kenarndaki surlarn tepesinden aarak, Marmara kylarnda bulunanlarn zerine kvlcmlar srad. En az 4.000 kiinin ld bu yangnda 80.000 ev kl oldu. Yangnda su yollar kapand ve frnlar almad iin, halkn byk bir ksm a ve susuz kald. Sultan Drdnc Mehmed Hann byk gayretleri ve yardmlaryla iki ay iinde Anadoludan getirilen ustalarla yanan binalarn yerlerine yenileri yaptrld. Bu yangnda 360
112
cami ve mescit, 40 hamam, 100 han ve kervansaray, 100 depo, yzlerce konak, okul, medrese, tekke yanmt. * 5 Eyll 1693de Ayazma Kapsnda kan yangnda; 18 cami, 19 mescit, 17 ilkokul, 10 medrese ve tekke, 11 hamam, 12 frn, 2517 ev, 1146 dkkan birok han ve depo yand. * 1700 senesinde, Edirne 350 bin nfusu ile dnyann en byk birka ehrinden biriydi. Bunlar; stanbul, Paris, Londra ve Edirne idi. On sekizinci asrdan itibaren gerilemeye balad. 1745 senesinde kan byk bir yangnla 60 mahalle kl oldu. 1751 yangn da 1745deki yangn iddetindeydi. * 28 Eyll 1755de stanbulda Hoca paa semtinde kan yangn, drt kola ayrlarak byk bir fet hline geldi. Yaklak otuz alt saat sren yangn sonunda Paa kaps da yandndan, sadret dairesi bir mddet Kadrga Limanndaki Esma Sultan Sarayna nakledildi. * 6 Temmuz 1756da, Sultan nc Osman devrinin ikinci byk yangn oldu. Bu yangn stanbulun drtte n kl hline getirdi. Cibli taraflarnda balayan yangn, on kola ayrld. Unkapan, Sleymaniye taraflar, Vefadan itibaren ehzadeba, eski yenieri odalar, Langa taraflar, Zeyrek, Sarahane, Etmeydan, Aksaray, Davutpaa skelesi, Fatih, Sultanselim, Ali Paa ars, Aya kaps semtleri harabe hline geldi. * 7 Temmuz 1795 gecesi kan yangnda stanbulun mal depolar byk ticarethaneleri yand. Uranlan zarar tahmini olarak o zamanki Osmanl Devletinin iki yllk geliri kadard. * 1908, 1911, Mart ve 13 Haziran 1918de kan drt yangn Sultanselim, Fatih, Halclarda byk zararlara sebep oldu. Harp iinde olan devlet bunlarn yerine hemen yenisini yaptramadndan uzun yllar yank yerler yle kald. * Babali Yangnlar: Osmanl Devletinin idari merkezi olan Babali'nin; 1740, 1755, 1808, 1826 ve 1839 senelerinde tamamen, 1878 ve 1911 senelerinde ise ksmen yanmasna sebep olan yangnlardr.]
Osmanl Sultanlarnn Ehl-i Beyt sevgisi

Sultan kinci Abdlhamid Han, Peygamber efendimize olan tazim ve muhabbetini, Onun kutsal beldesine hizmetler gtrerek ve slam Birlii gayesini gerekletirmeye alarak gstermitir. Hicaz blgesiyle mnasebetleri kuvvetlendirmek ve mukaddes topraklarla aradaki mesafeyi kaldrmak niyetiyle yaptrd Hicaz ve Badat Demiryolu, bunun en gzel rnei olmutur. Demiryolu yapmnn Medineye ulat
113
esnada, Sultann verdii u ok zel talimat; onun, Ehl-i Beytin ahsnda Peygamber efendimize olan sevgi, sayg ve ballktaki hassasiyetini gstermesi asndan, eine az rastlanr mthi bir misaldir: Mmkn olan aletlerin zerine keeler sarnz ki, fazla grlt olmasn ve Ehl-i Beytin ve burada yatanlarn mbarek ruhlar rahatsz olmasn!..
Kulaklarm bereketlensin
Sultan Abdlmecid Han son hastalnda, yatakta oturamyor, hep yatyordu. Yalnz, mhim eyler okunup irade-i ahane alnyordu. Sradaki bir yaz iin, Medine halknn bir dilekesi okunacak denildi. (Durun, okumayn, beni oturtun) buyurdu. Arkasna yastk konup, oturtuldu. (Onlar, Resulullah efendimizin komulardr. O mbarek insanlarn dilekesini yatarak dinlemekten haya ederim. Ne istiyorlarsa, hemen yapnz! Fakat, okuyunuz da, kulaklarm bereketlensin!) buyurdu. Ertesi gn vefat etti.
Hadiml-haremeyn deyin
Yavuz Sultan Selim Han, Msr fethedip, hilafeti esaretten kurtarnca, alkanlkla kendisine de Sultanl-haremeyn diyen hatibi susturup, (Benim iin, o mbarek makamlarn hizmetisi olmaktan daha byk eref olamaz. Bana Hadiml-haremeyn deyin) buyurmutur.
Surre alaylar
Sultan Birinci Mehmed Han, Haremeyne her sene Surre alay gndermek gzel detini karmtr. Osmanl padiahlarnn her yl hac mevsiminde Haremeyn-i erifeyn ahalisine, zahidlere, mukaddes yerlerin ve hac yollarnn emniyetini salayan Mekke eriflerine ve Hicaz blgesinde yaayanlara gnderdikleri para ve deerli eyalara surre; bunlar gtren toplulua da surre alay denirdi. Her eyin en gzelini Haremeyn-i erifeyne layk gren Osmanllar da, surre alaylarnn en gzellerini gnderdiler. Bu hizmet devletin yklna kadar en zor artlarda bile devam ettirildi. Gnderilirken, Kuran- kerim ve natlar okunur, kurbanlar kesilir, buhrdnlar yaklr, tekbir getirilir, dualar edilirdi. Receb aynn on ikisinde skdara geirilen surre alay halkn cokun sevgi gsterileri arasnda yeni hediye katarlar ve hac adaylarnn da itirak ile Hicaza doru yoluna devam ederdi. Yol zerinde bulunan beylerbeyi ve sancakbeyleri surrenin emniyetini temin etmekle mkelleftiler. Surre alaylarnn sonuncusu 1915 ylnda gnderildi. Daha sonra
114
Mekke Emirinin isyn (1916) ve topraklarn elden kmas sebebiyle gnderilen surre alaylar yerine ulaamad.
Yzn sr kademine o gln

stanbulda Sultan Ahmed Camiini yaptran, Birinci Ahmed Han, slamiyete ve Resulullah efendimize gnlden bal idi. Beytullahn ve Hucre-i seadetin perdeleri Msrda dokunurdu. Ahmed han, stanbul'da dokutup sayg ile gndermitir. Baht mahlasyla iir de yazan Ahmed Han, Nak- kadem-i erf [Peygamber efendimizin mbarek ayak izi] eklinde murass bir sorgu yaptrm, ortasna da mavi mine zerine altnla kendisine ait u msralar yazdrmt: Nola tcm gibi bamda gtrsem dim Kadem-i resmini ol hazret-i h- Rsln Gl-i glzr- nbvvet o kadem shibidir. Ahmed durma yzn sr kademine o gln. Sultan Ahmed Han, Cuma ve Bayram gnlerinde ve dier mbarek gnlerde bana bu sorgucu takard.
Kimim var hazretinden gayr

Sultan kinci Mahmud Hann, Hcre-i saadete hediye ettii amdanla birlikte gnderdii aadaki yaz, Osmanl sultanlarnn Resulullah efendimize olan hrmet ve muhabbetlerinin baka bir vesikasdr. amdan ihdaya eyledim cret ya Resulallah! Muradm der-i ulyaya hizmet, ya Resulallah! Deildir ravdaya ayeste, destaviz-i naizim, Kabulnle kl ihsan u inayet, ya Resulallah! Kimim var hazretinden gayr, halim eyleyem i'lam, Cenabndandr ihsan u mrvvet, ya Resulallah! Dahilek, el'eman, sad eleman, dergahna dtm, Terahhm kl, bana eyle efaat ya Resulallah! D- alemde kl istishab bu Han Mahmud-i Adliyi, Senindir evvel hrda devlet ya Resulallah!
Nakibl Eraflk messesesi

Devlet-i liye; Fahri Kinat Efendimiz ve Onun kutlu soyu Ehl-i Beyte hrmet ve hizmetini, messeseler kurarak da fiilen gsterme yoluna gitmitir. Snrlar dahilindeki, Peygamber nesebine mensup Seyyid ve erifleri tek tek kaydederek; her trl ihtiya ve hizmetlerini grmek ve ecerelerini soy ktklerine ileyip muhafaza etmek iin, zel olarak Nakibl Eraflk messesesi ihdas etmi ve bana da l-i Beyte mensup Nakibl Eraf isimli bir memur atamtr.
115
Peygamber nesline bal olduunu belgeleyenlere, birer berat verip kendilerini her eit vergiden muaf tutmutur. Btn bu hrmet ve imtiyazlarla, topraklarmzda dank halde bulunan Seyyid ve eriflerin, huzur ve skun ierisinde hayat srmelerini amalamtr. Osmanl, Nakibl Eraflara hrmet ve ihtiramda o kadar ileri gitmitir ki, baz padiahlarn Eyp Sultan Trbesinde tertiplenen clus merasimlerinde onlara, kl dahi kuattrmtr. Mesela, III. Ahmed, I. Mahmud ve III. Mustafa Hana, eyhlislam ile beraber Nakibl Eraf kl kuandrmtr. Cluslarda, Osmanl Sultanna ilk nce, yine Nakibl Eraf balln arzedip dua etmitir. Savalarda ise, padiahla beraber Nakibl Eraf da sefere katlyor ve Hazret-i Peygamberin sanca dibinde yryordu. Sancak- erifin stanbuldan sefere kndan tekrar dnne dein, Nakibl Eraf ile maiyetindeki btn Seyyid ve erifler, tekbir ve salevat getiriyorlard...
nsan yetitirmek
Sual: 16. yzyl Osmanl Tarihilerinden Gelibolulu Mustafa li Efendi yle diyor: Mesacid- meabidi ko dem yap Kbe yapmakcadur dem yapmak Ta aa kayd ne lzm hm Yarar ahlara dem yapmak. Bu iir, internette dolayor, insan yetitirmenin nemi anlatlyor diyerek, herkes birbirine tavsiye ediyor. Bu iirde Osmanl idarecileri mi ktleniyor? CEVAP Ansiklopedilerdeki bilgilere gre, bu tarihinin, zamanndaki padiahlardan yz bulamad, onlarn itimadn kazanamad, baz grevlerinden azledildii bildiriliyor. Bu iirin, (Benim gibi bir adam niye nemli bir yere tayin etmiyorsunuz?) gibi bir dnceyle yazlm olma ihtimali kuvvetlidir. Adam yetitirmek elbette ok nemlidir; fakat yksee kmak iin bakalarnn stne basmamal, yani bir hizmet yaparken bakalarna zarar vermemelidir. Adam yetitirmeli; ama mescit yapmay da ihmal etmemelidir. (Brak mescid yapmay da, adam yetitir) denir mi hi? (Ne gzel mescidler yapyorsun, bir de bunlar iin gzel adamlar yetitir) demek daha uygun olurdu. Padiahlar mescid yapmakla tenkit etmek doru deildir. Osmanl Sultanlar, mescid yaptrd iin adam
116
yetitirmeyi ihmal etmediler. Mescid yapmak iin kullanlan, (Ta ve aala oyalanmak) ifadesi de hi uygun deil! Mescid, cami yapmak, dinimizde ok kymetli bir ibadettir. Bir yet-i kerime meali yledir: (Allahn mescidlerini ancak Allaha ve ahiret gnne iman eden, namaz klan, zekt veren ve Allahtan bakasndan korkmayan kimseler imar eder.) [Tevbe 18] Kmil insan nerede yetiir? Elbette medresede, mescidde yetiir. Buralar, insan yetimesi iin bir eitim merkezi deil mi? Adam yetitirme yeri yapmak, tenkit edilmemeliydi. slam limleri de buyuruyor ki: Camilerde cemaatle namaz klmak, Mslmanlarn kalblerini birbirine balar. Aralarnda sevgiyi salar. Birbirlerinin karde olduklarn anlarlar. Bykler, kklere merhametli olur. Kkler de, byklere saygl olur. Zenginler, fakirlere ve kuvvetliler, zayflara yardmc olur. Salamlar, hastalar camide gremeyince, evlerinde ararlar. (Din kardeinin yardmna koann, yardmcs Allah teldr) hadis-i erifindeki mjdeye kavumak iin yar ederler. (Mezahib-il-erbea)
Zimem defteri
Sual: Osmanlda zimem defteri diye bir ey varm, o nasl bir ey? CEVAP Zimem, zimmet kelimesinin ouludur. Zimmet burada bor demektir. Zimem defteri borlularn borlarnn yazl olduu defter demektir. Osmanl zenginleri, borlarn deyemeyenlere yardmc olurlard. Bir de kendi isimlerinin bilinmemesini, gizli yaplmasn isterlerdi. Veremeyenleri tespit edip borlarn derlerdi. Durumu iyi olmayan fakirlerin de borlarn derlerdi. Eer borcunu deyemeyen bulamazlarsa, bor defterini ap rastgele bazlarnn borlarn derlerdi. Bu olay, zimem defteri diye hret bulmutur. Osmanlnn sadaka talar da mehurdur. Fakirler ihtiyac kadar oradan para alrlard. Bylece fakir zengine minnettar kalmazd. Osmanl, kn kurtlarn a kalp kye, kente saldrmamas iin da balarna lm hayvan eti brakrd. Osmanl insanlar a brakmad gibi hayvanlar da a brakmazd. Osmanl devletinde eitli rklardan insanlar olduu halde rklk diye bir ey yoktu. Baz lkeler, birok ite Osmanly rnek almtr. Bir milletin iyi
117
ilerini rnek almak hibir lkeye zarar vermez, aksine ok yarar olur.
118

Mehmet Ali Demirbaş - Osmanli - Hakkinda

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mehmet Ali Demirbaş - Osmanli - Hakkinda

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

www.dinimizislam.

Birinci Murad Han

Birinci Bayezid Han (Yldrm Bayezid)

elebi Mehmed Han (Birinci Mehmed Han)

kinci Murad Han

Fatih Sultan Mehmed Han

Batl gzyle Fatih:

Fatihin saysz vasflarndan bazlar

kinci Bayezid Han

Birinci Selim Han (Yavuz)

Birinci Sleyman Han (Kanuni)

kinci Selim Han

Birinci Ahmed Han

Birinci Mustafa Han

kinci Osman Han (Gen Osman)

Drdnc Murad Han

Drdnc Mehmed Han

kinci Sleyman Han

kinci Ahmed Han

kinci Mustafa Han

Birinci Mahmud Han

Birinci Abdlhamid Han

Drdnc Mustafa Han

kinci Mahmud Han

Beinci Murad Han

kinci Abdlhamid Han

Mehmed Read Han

Osmanl dmanlna birka rnek Osmanl Sultanlarnn ahlak

Kanuni Sultan Sleyman

Fatih Sultan Mehmede iftira

Fatihin bir emirnamesi

Yldrm Bayezid han

Yavuz Sultan Selim Han

Kuyucu Murat Paa

mirsiz toplum olmaz

Halife seiminde u'ra ve tayin usul

Harem ile ilgili romanlar

Mihr-i Mah Sultan

Bu kadar yangn tesadf m?

Osmanl Sultanlarnn Ehl-i Beyt sevgisi

Yzn sr kademine o gln

Kimim var hazretinden gayr

Nakibl Eraflk messesesi

You might also like