HURDADAN MALZEME RETM

Hazrlayan: Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

YILDIZ TEKNK NVERSTES KMYA METALURJ FAKLTES METALURJ VE MALZEME MHENDSL BLM.

NSANLIK TARHNDE MALZEME KULLANIMI

nsanlk tarihindeki devirler hep insann kulland malzeme ile tanmlanmtr. nsanlk ilk alarda Yontma Ta Devrinde tabiatta bulduu doal hammadde olan ta kullanmtr. Bu bakmdan insanln ilk kulland malzeme olan ta, seramik trden bir malzemedir. Daha sonra insanolu metalleri tanm ve kullanmaya balamtr. M.. 8000 yllarnda Bakr Devri balamtr. nsanln ilk kulland metal tabiatta serbest halde de bulunduundan altn ve bakrdr. Bakr yumuak olduundan kolaylkla ekillendirilebilmi ve korozyona dayankl olduundan uzun sre kullanlabilmitir. Bakra sertlik kazandrmak iin tun ve bronz gibi bakr alamlar gelitirilmitir. M.. 3000 yllarnda insanlk demiri kullanm ve Demir Devri balamtr. 21.yzyla girerken plastik ve kompozit kullanmnda byk bir gelime ile demir kullanmnn azalaca beklentisi gerekleememi olup, demir ve elik ylda yaklak 1 milyar ton tketimi ile insanln kulland malzemenin n oluturmaktadr. Eer insanln yaad devir ounlukla kulland malzeme ile adlandrlacaksa gnmzde de Demir Devri devam etmektedir. Yaknda yeni bir malzemenin demirin yerini almas midi grlmemektedir. lkelerin teknolojik gelimilii kulland malzeme miktar ile llmektedir. nsanln son yzylda kulland malzeme miktarnn insanlk tarihi boyunca kulland malzeme miktarndan fazla olduu anlalmtr.

YERKABUUNDA ELEMENTLERN YZDE OLARAK DAILIMI

PERYODK TABLODAK ELEMENTLERN SINIFLANDIRILMASI

1)METALLER 1. 1.)ANA METALLER DEMR ESASLI VEYA DEMR DII OLULARINA GRE SINIFLANDIRMA Demir Esasl Metaller :Dkme Demir, elik Demir D Metaller : Cu, Al YOUNLUKLARINA GRE SINIFLANDIRMA Hafif Metaller (younluu 4,5 g/cm3 den kk): Al, Mg, Be, Ti Ar Metaller (younluu 4,5 g/cm3 den byk):Fe, Cu, Pb ERGME SICAKLIKLARINA GRE SINIFLANDIRMA Alak Scaklkta Ergiyen Metaller (TE.N.,900o Cdan kk):Pb, Zn, Sn, Cd Yksek Scaklkta Ergiyen Metaller (TE.N.,900o Cdan byk):Ni, Co, Cu AKTF VEYA SOY OLULARINA GRE SINIFLANDIRMA Aktif Metaller : K, Li, Na, Zn, Mg Soy Metaller : Au, Ag, Pt 1.2.)A (ALKAL VE TOPRAK ALKAL) METALLER:Li, Be, Mg (Be ve Mg hari teknikte metalik malzeme olarak kullanlamazlar.) 1.3)T (GE) METALLER: Cr, Mn, V, W 1.4)SINIR ELEMENTLER : B, Si, As, Te (Metalik ve metalik olmayan zellik) 2) AMETALLER(Metalik Olmayan Elementler): Halojenler : F, Cl, Br, I, Metal D Dier Elementler : C, N, O, P, S, Se. 3) ASAL GAZLAR: He, Ne, Ar, Kr, Xe, Rn

DOAL HAMMADDELER VE SINIFLANDIRILMASI

Tabiatta bulunan metal, enerji ve her trl endstriyel maddenin elde edildii mineral esasl inorganik ve hcresel dokuya sahip bitkisel ve hayvansal esasl ilenmemi doal hammaddelerdir. rnek a)Mineralojik Hammaddeler (Mineral esasl hammaddelerdir) Metalik Hammaddeler Demir cevheri Enerji Hammaddeleri Kmr Endstriyel Hammaddeleri Kire b)Hayvansal Hammaddeler Deri c)Bitkisel Hammaddeler Kereste

LKEMZN HAMMADDE POTANSYEL VE DEERLENDRLMES

lkemizde retilen maden rnleri sanayide ve inaat sektrnde hammadde olarak tketilmektedir. Bor, krom, mermer, pomza, sodyum feldspat genel olarak ihra edilen madenlerimizdir. lkemizin maden varlnn 4350 Katrilyon TL (4350 Milyar YTL)deerinde olduu ifade edilmektedir. Buna karn yllk maden retimi 3,45 Katrilyon TL, ihracat ise 0,75 Katrilyon TL kadardr.

DEMR VE ELK
UZAYDAN GELEN METAL Yeryznn en kymetli metali zannedilen altn yeryznde olmasa idi insan hayatnda hi bir anormallik olmazd, ancak demir yeryznde olmasa idi insan hayat altst olurdu. Bu bakmdan demir yeryznn en kymetli metalidir. Demir yeryz metali deildir.Demirin yeryzne daha sonra youarak veya gk talar ile uzaydan inerek geldii sanlmaktadr. Aya ilk admn atan Armstrona gre demir metalinde gne enerjisinin 4-5 misli bir enerji yklenmi olduundan ok sert ve dayankl bir metal davran gstermektedir.

EN MUKAVM MALZEME: DEMR-ELK

DEMR KARBON LE ALAIM OLUTURARAK STN MEKANK ZELLKLER KAZANMAKTA, ISIL LEMLE YAPISI VE ZELLKLER KOLAYCA DETRLEBLMEKTEDR OTURDUUMUZ BNALARIN BETONUNDAK DONATILAR, BNDMZ ARALARIN KAPORTA GVDELER, RAYLAR VE MUKAVM OLMASI GEREKEN HEREY ELKTENDR.

VCUDUMUZDA OKSJEN TAIYICI METAL: DEMR HER NSANIN VCUDUNDA 4-5

GRAM DEMR BULUNMAKTADIR. DEMR NSAN VCUDUNDA KIRMIZI KAN HCRESNDE HEMOGLOBNE BALI DEMR OKSJEN TAIYICI ROL OYNAMAKTADIR. AKCERLERDEN DOKULARA HAVA BR AN ULAAMASA DERHAL LRZ. YERYZNN EN KIYMETL METAL ZANNEDLEN ALTIN YERYZNDE OLMASA D NSAN HAYATINDA H BR ANORMALLK OLMAZDI, ANCAK DEMR YERYZNDE OLMASA D NSAN HAYATI ALTST OLURDU. BU BAKIMDAN DEMR YERYZNN EN KIYMETL METALDR.

1. O2- + Fe3+ = O2 + Fe2+; 2. H2O2 + Fe2+ = Fe3+ + OH- + OH

DEMR ihtiya ne kadar oksa, o DEERLDR ALTINDAN da o nispette ok yaratlmtr. Doal olarak bir eye
Tabiatta bulunmas en zor olana ihtiya daha azdr. Akcierlerden dokulara hava bir an ulamasa insan derhal lr. nsann en fazla havaya, sras ile suya, ekmee, yiyecee ve dier eylere ihtiyac vardr. nsan vcudunda kan hcrelerinde demir oksijen tayc rol oynamaktadr. Demirin insanlar iin ok faydal ve insanlarn demire ihtiyalarnn altna olan ihtiyalarndan daha fazla olmasndan dolay, demir altndan ok ve kolay bulunabilir yaratlmtr. Demir yerkabuunun % 5,1 ini oluturmakta olup , alminyumdan sonra yerkabuunda en ok bulunan ikinci metaldir. Arkeolojik aratrmalara gre demirin M.. 3000 yllarnda kullanld belirlenmektedir. lk alardan beri en fazla kullanlan metaldir. nsanln kulland malzemenin demir esasldr. Dnyada ylda yaklak 1 milyar ton demir ve elik retilmekte ve tketilmektedir Demir karbon ile alam oluturarak stn mekanik zellikler kazanmakta, sl ilemle yaps ve zellikleri kolayca deitirilebilmektedir. Oturduumuz binalarn betonundaki donatlar, bindiimiz aralarn gvdeleri eliktendir. 21. Yz yla girerken plastik ve kompozit malzemelerin demir ve eliin yerini alaca beklentisi boa km olup, demir-elik endstride saltanatn korumaktadr.

Dnya Ham elik retimi ve E.A.F.nn Pay.

1200 1000

Milyon Ton

800 600 400 200 0

1994 1999 2004

Yl

Dnya elik retiminde E.A.F. Pay Dnya Pik De mir re timi Dnya Ham e lik re timi (Ne t M ilyon Ton)

DNYA DEMR-ELK RETM

1950 ylnda dnya elik retimi 190 Mt civarndayd. Bu 190 Mt elik retiminin %80i Yksek Frn - Siemens Martin yntemiyle, %10u Yksek Frn - Thomas Konverter yntemiyle, %10u da E.A.F. ile retilmekteydi. 1970te 700 Mta ulaan sv elik retiminde E.A.F.nn pay %20ye kmtr. 1990 yl itibariyle dnya ham elik retimi 770 Mt olarak gereklemi, 1994te bu rakam 702 Mtna dmtr. 2004 yl iin verilen rakam ise 1030 Mt dur.

Trkiye Ham elik retiminin Yllara Gre Deiimi ve E.A.F.nn Pay. 25

20

Milyon Ton

15 10 5 0

1994

1999

2004

Yl

Trkiye Pik Demir retimi Trkiye elik retiminde E.A.F. Pay Trkiye Ham elik retimi (Net M ilyon Ton)

Trkiyenin 2004 Yl Ham elik retiminin Yntemlere Gre Dalm.

ERDEMR 15%

SDEMR 11%

E.A.F. LE RETM 70%

KARDEMR 4%

 HAMMADDE TASARRUFU:Hurdann ikincil bir hammadde olarak deerlendirilmesi, tabiatta bulunan birincil doal hammadde kaynaklarnn korunmas asndan nemlidir.rnek olarak aluminyum ve demir hurdadan elde edildiinde sras ile 1/15 ve 1/3 orannda enerji gerekmektedir. ENERJ TASARRUFU:Hurdadan malzeme retimi doal hammaddelerden malzeme retimine gre daha az enerji gerektirdiinden enerji tasarrufu elde edilir. EVRE KRLLNN ORTADAN KALDIRILMASI:Hurdann deerlendirilmesi evre kirliliinin ortadan kaldrlmas asndan nemlidir. EKONOMK KAZAN:Hurdann deerlendirilmesi ekonomik kazan elde etmek bakmndan nemlidir.

HURDANIN HAMMADDE OLARAK DEERLENDRLMESNN NEM

DEMR-ELK HURDASININ STNLKLER

Demir cevheri kaynaklarnn snrl ve dk kaliteli olmas, Hurdadan elik retiminin cevhere oranla daha az enerji gerektirmesi(1/3) ve enerji tasarrufu, Gelien teknolojiye paralel olarak daha fazla metal tketimi ve hurda oluumu potansiyelinin artmas, Hurda kullanmnn evre sorunlarn ortadan kaldrmas yolu ile evre kirliliinin azaltlmas, Hurdann stoklama ve nakliye kolayl, Hurdann yksek s geirgenlii sebebi ile ergitme kolayl, Yksek s geirgenlii, Daha az curuf ve refrakter problemi, Hurdann deerlendirilmesinin ekonomik kazan salamas.

POTA FIRINI

 ELEKTROTLU ALTERNATF AKIMLI ELEKTRK ARK OCAI

TEK ELEKTROTLU DORU AKIMLI ELEKTRK ARK OCAI

E.A.O.DAK GELMELER
A)Ocak Dizayn ve Kapasitesi ile lgili Gelimeler B)Ocak letme artlar ile lgili Gelimeler

U.H.P. TP OCAKLAR

E.A.O.DA SU SOUTMA SSTEM

E.A.O.DA SU SOUTMA SSTEM

SU SOUTMALI ELEKTROD

OKSJEN-YAKIT BRLRLER

HURDA N ISITMA SSTEM

TOZ TUTUCU SSTEM

E.A.O. BLGSAYARLI KONTROL SSTEM

HURDADAN ELK RETM

HMS HURDASI

KIYILMI HURDA

DEMR-ELK HURDASININ AKIM EMASI

HURDA KAYNAKLARI VE TRLER

DND HURDA: Demir- elik fabrikasnda sv eliin son rne dntrlmesi srasnda oluan standart d retim atklardr. Demir- elik fabrikasnda deerlendirilir.Srekli dkm ve haddeleme teknii ve demir-elik retimindeki dier gelimeler, dnen hurda orann azaltmtr. LEM HURDASI :elii ara rn olarak tketen bir endstride uygulanan presleme, kesim,talal imalat v.b. ilem gerei oluan atklardr.elik tketen endstrilerde kaydedilen verimlilik art, ilem hurdas orann azaltmtr. TOPLAMA(KARIIK, TCAR) HURDA: Kullanm mrn tamamlam alet, vasta v.b. maddelerin oluturduu hurda trdr. Artan metal tketimi toplama hurda orann arttrmtr.

HURDA HAZIRLAMA

Hurdann demir orann ve younluunun ykseltilmesi, boyutlarnn E.A.O.da kullanabilecek homojen boyutlara getirilmesi ilemidir.

HURDA HAZIRLAMA LEMLER

Tasnif (Ayrma), Kesme, Paketleme (Presleme), Kyma, Manyetik Ayrma

PAKETLEME

PAKETLENMEM VE PAKETLENM HURDA KULLANIMININ KARILATIRILMASI

ELK MALYET KALEMLER DAILIMI

PAKETLEMENN HURDA MALYETNE ETKS

HURDA HAZIRLAMA TESS

HURDA HAZIRLAMA TESS TEKNK ZELLKLER

Cardboard Baler

HURDA PAKETLEYC