STATSTK , HPOTEZ OLUTURMA, DEKENLER, FREKANS DAILIMLARI, MERKEZ ELM VE DEKENLK LLER

statistik Nedir?
statistik (bilim olarak), eitli olgulara ilikin verilerin toplanmas, snflandrlmas, zetlenmesi, organize edilmesi, analiz edilmesi ve yorumlanmas faaliyetlerini kendisine konu edinen veri bilimidir. statistik, belirli bir ama iin verilerin toplanmas, snflandrlmas, zmlenmesi ve sonularnn yorumlanmas ile ilgili teknik ve yntemleri ieren bir bilim daldr.
2

 Linquiste (1989) gre istatistik, bilimsel yntemlere toplanm verilerin anlaml hale getirilmesinde kullanlan matematiksel bir tekniktir. Heiman (1996) ise istatistii hem verilerin analiz edilmesinde kullanlan istatistiksel yntemler, hem de bu yntemlerden elde edilen yantlar olarak grmektedir.
3

 Ksaca istatistik, aratrma sorularn yantlamak ya da aratrma hipotezlerini test etmek iin kullanlan yntemler ve teknikler olarak tanmlanabilir.

 Fizik ve doa bilimlerinden sosyal bilimlere kadar geni bir alanda uygulanabilmektedir. Ayn zamanda i dnyas ve hkmetle ilikili tm alanlarda karar almak amacyla kullanlr. statistiin dier blmlerle olan ilikilerinden doan kavramlar u ekilde gsterilebilir: Ekonomi + statistik = Ekonometri, Psikoloji+statistik = Psikometri, Tp+statistik = Biyoistatistik, Sosyoloji+statistik = Sosyometri, Tarih+statistik=Kliometri
5

HPOTEZ OLUTURMA

Bir aratrmac almasna, aratrmasna temel olan hipotezi oluturmak ile balar. Daha sonra aratrma, bu hipotezi test etmeye ynelik olarak dzenlenir. Bu kapsamda aratrmac ilk olarak hipotezinin desteklenip desteklenmediine karar vermede kullanmak iin ihtiya duyduu verileri uygun aralar kullanarak toplar, analiz eder ve sonular yorumlar.
6

Knoke ve Bohrnstedt (1991) aratrma srecini, birbirini izleyen ve srekli etkileim halinde olan etkinliklerden oluan bir aratrma dngs olarak aklamaktadr.

Sosyal ilikiler

Ampirik bulgular

levsel soru/hipotezler

statistiksel test

Gzlemler/ lmeler

ekil:1 Aratrma dngs (sosyal bilimler iin, istatistik,2010;142)

 Buna gre iliki aratrma iin balang noktas olarak bir koul ya da olay hakkndaki fikirleri aklar. Bu fikirler, literatr bilgisine dayal olarak bir kuramdan, nceki aratrma bulgularndan ya da gnlk yaantdan esinlenebilir. Gerekte aratrmacnn cevabn arad sorular, bu fikirleri yanstmaktadr. Olaylar ya da deikenler arasndaki ilikiye dayal fikirleri yanstan sorularn ya da hipotezlerin soyut kavramlar yerine llebilir, gzlenebilir deikenler kullanlarak formle edilmesi gerekmektedir.
9

 Bu aamay ihtiya duyulan verilerin uygun olan aralarla toplanmas izlemektedir. Toplanan veriler ounlukla saysaldr ve elde edilen puanlarn geerli ve gvenilir olmas temeldir. Aratrmac, verileri zmlemek ve verilerin temsil ettii olaylar hakknda karar vermek iin istatistik yntem ve tekniklerden yararlanlr. Verilerin zmlenmesinden elde edilen bulgular, olaylar ya da kavramlar arasndaki ilikiyi anlamamza yardm eder ve yeni aratrma nerilerinin ortaya kmasna zemin hazrlar.
10

 Bir aratrmada deikenler arasndaki farklar ya da ilikiler hakknda tahmin yapmak ve olaylar aklamak iin gerekte iki hipotez kullanlr. Bunlar:
NULL HPOTEZ ARATIRMA ( ALTERNATF) HPOTEZ.

11

Null Hipotezi
Null hipotezi deikenler arasnda farkn ya da ilikinin olmadn ileri srer. rnein null hipotezi, bir mdahalenin sonucu olarak deney ve kontrol grubu arasnda fark olmadn ileri srebilir.

12

 Null hipotezi IQ ve okuma becerisi arasnda iliki olmadn ifade edebilir. ou kez, ayn zamanda istatistiksel hipotez olarak da isimlendirilen null hipotezi, genellikle resmi raporlarda yer almaz; fakat ona her zaman iaret edilir.

13

Aratrma Hipotezi
Aratrma hipotezi ya da alternatif hipotez ( Ha ya da H1 ile gsterilir) aratrma desenine yn verir. almaya rehberlik eder. Alternatif hipotez, deikenler arasnda bir iliki ya da farkn var olduunu ileri srer.

14

 Alternatif hipotez, yeni bir deneysel okuma yntemi kullanan gruptaki rencilerin yl sonundaki okuma testinden alacaklar puanlarn, geleneksel okuma yntemi kullanan gruptaki rencilerin ayn testten alacaklar puanlardan manidar bir ekilde daha yksek olacan ileri srebilir. Ya da alternatif hipotez, IQ ile okuma becerisi arasnda pozitif bir korelasyon olduunu ileri srebilir.
15

DEKENLER
Deiken, nicel ya da nitel anlamda bir zelliin belirgin olarak bir durumdan dierine farkllk gstermesidir. Bir deiken X, Y ve Z gibi sembollerle gsterilebilir. Deikenin eer sadece bir deeri var ise sabit olarak isimlendirilebilir. Deikenler yaplarna gre nicel ve nitel deikenler olarak ikiye ayrlrlar.

16

 Birey ya da objenin belli bir zellie sahip olmas miktar olarak aklanabiliyorsa, bu tr deikenlere nicel deiken denir.
Nitel deiken ise birey ya da objelerin sahip olunan belli bir zellik asndan snflara ayrlmasn gsterir. Konuulan dil, ten rengi, din, akademik unvan, cinsiyet gibi deikenler nitel deikenlere rnektir.
17

 Sreksiz deiken, sadece snrl sayda deer alabilen deikendir. rnein, bir zarn be kez atld bir deneyde her atta elde edilen say (1, 2, 3, 4, 5 ya da 6), sreksiz bir deikenin gzlemidir ve retilen veriler sreksiz verilerdir. Sreksiz deikenler lerek deil, sayarak gzlenir.
18

 Srekli deiken, iki lm arasnda sonsuz sayda deer alabilen, bireylerin ya da objelerin zelliklerini miktar olarak gsteren deikendir. Genelde, lerek bulunan herhangi bir deerin, gerek say deerlerinin ranjnda (aralnda) herhangi bir deer olduu dnldnden srekli veri sayarak tanmlanr. rnein, uzunluk, arlk ve ya, lldklerinde srekli veri oluturan srekli deikenlerdir.
19

 Baml deiken (Y), aratrmacnn maniple edemedii, bamsz deikene bal olarak ortaya kan ve aratrmann sonucu durumunda olan deikendir.
Bamsz deiken (X), aratrmacnn maniple edebildii, ilgisini younlatrd nicel ya da nitel olabilen bir deikendir. Baka bir anlatmla aratrmada deikenlii aratrlan ve sonu olan deiken baml deiken; deikenlii" sonucu etkileyen ya da etkileyecek olan deiken bamsz deikendir 20

 Bilgisayar destekli retim ynteminin istatistik baarsn artrp artrmadnn aratrld bir problemde, aratrmacnn ilgi oda olan ve bireyler ya da gruplar aras deikenlii aratrlan deiken, yani baml deiken, istatistik baarsdr. statistik baars zerinde manidar bir etkisi olup olmad aratrlan deiken, yani bamsz deiken, bilgisayar destekli retim yntemidir

21

FREKANS DAILIMLARI
Aratrmac tarafndan gzlenerek ya da kaydedilerek elde edilen, ilenmemi, anlaml hale getirilmemi saylar yn ham veriler olarak isimlendirilir.
Ham veri, dzenlenmemi verilerdir. Birim says az olan ynlarn eitli zellikleri ham verilere dayanarak kolaylkla belirtilir. Yn ok sayda birimden oluuyorsa, bunlar snflandrmakla ynn eitli zelliklerini belirlemek kolaylaacaktr.
22

 Snflandrmann en doru yolu frekans tablosudur. Burada gzlem verileri snflara ayrlr. Sonulanan tablo her bir snftaki gzlem saysn gsterecektir. Tablo, verilerin bir btn halinde okuyucuya tantlmasn salar ve bylece okuyucu, verilerden baz anlamlar karabilir, hatta genel baz sonulara ulaabilir.

23

 rnek olarak 25 ilkokul rencisinden oluan grubun verilen bir metni okuma hzlar dakika olarak llm olsun. imdi bu veriler iin bir frekans tablosu hazrlayalm. Tablo1'de toplanan veriler ilk olarak bir anlam ifade etmeyen dank saylar eklindedir. Bu veriler daha sonra ayn tablo zerinde bykten ke doru sralanmtr.

24

TABLO: 1

25

 Bykten ke doru yaplan sralamann ardndan lmler tekrar saylar (frekans) da dikkate alnarak yeniden dzenlenmi ve Tablo2'de sunulmutur. Tabloda ilk stunda srasyla lm, lme ait frekans ve toplamal frekans yer almtr. Toplamal frekans, lmlerin en yksek ya da en knden balayarak bulunabilir. lk balanan noktadaki lmn frekans, toplamal frekansn ilk deeridir. Daha sonraki toplamal frekans deeri ise, ikinci lmn frekansnn nceki toplam frekansa eklenmesiyle elde edilir ve ilem bu mantkla yrtlr. Ancak, kk deere sahip lmden balamak ileride grlecek baz istatistiklerin hesaplanmas asndan daha uygun olduu iin bu tabloda toplamal frekans kk lm olan 1'den balatlarak gsterilmitir
26

TABLO: 2
27

 Frekans dalmn betimlemede kullanlan bir baka yol da her bir puann frekansn greli frekansa dntrmektir. Greli frekans (relative frequency/oranl frekans), aratrmacya daha kolay ve daha fazla yorum olana salar. nk bir puann frekans sadece o puann tekrar saysn gsterir ve dier verilerden bamszdr. Hlbuki bir puann greli frekans, puann toplam iindeki orandr ve bu nedenle yorumlamada tm veri seti ile ilikilendirilebilir. 28

 rnein grubun 0.08'inin (%8) metni 7 dakikada okuduu sylenebilir (Tablo2). te yandan greli frekanslar iin de toplamal (kmlatif) deerler hesaplanabilir ve bir baka stunda gsterilebilir. Bylece herhangi bir lmden daha dk ya da daha yksek olan lmler toplamal greli frekanslar kullanlarak yorumlanabilir. rnein 5 dakika ve daha az srede okuyanlarn (20 kii) 'grubun 0.80'ini (%80) oluturduunu syleyebiliriz (Tablo2). Greli frekans, 100 ile arplp yzdeye dntrlerek de yorumlanabilir
29

 Arc (1993), verilerin gruplandrlmasnn amacn ardk lmleri bir grupta toplamak olarak aklamaktadr. Gruplandrma ileminin en nemli unsuru grup akln-araln gsteren aralk katsaysnn bulunmas ya da tahmin edilmesidir. Aralk katsays ya da genilii, en yksek ve en dk lm arasndaki farkn (ranjn), aratrmac tarafndan belirlenen tahmini grup saysna blnmesi ile hesaplanabilmektedir.
30

 Verilerin gruplandrlmasnda iki varsaym sz konusudur. Birincisine gre "bir arala rastlayan lmler araln gerek snrlar boyunca eit olarak dalr." kincisine gre "bir arala rastlayan lmlerin tm araln orta noktas zerinde ylr."

31

 100 kiilik bir baar testi sonular verilmektedir. Bu verileri gruplandrarak bir frekans tablosu dzenleyelim.

32

Verilen puanlar iin dalmn genilii (ranj) 989=89'dur. Gruplandrma ilemi iin tahmini grup says 10 olsun. Dalmn geniliini 10'a blersek 8,9 deerini buluruz. Aralk katsaysn hesaplama kolayl nedeniyle bir tek say olarak dnrsek, bulunan deere en yakn tek say olan 9 aralk katsays olarak alnabilir.

TABLO: 3

33

Puanlarn gruplandrlmasnda farkl bir yaklamdan sz etmektedir. Bu, karar verilen grup says (g) ile aralk katsaysnn (a) arpmnn, ranj rten en dk arpm olmasdr.

TABLO: 4

34

Sz konusu rnek iin gruplandrlm frekans tablosu, aralk katsays 9 ve grup says 10 alndnda ilk puan aral 917 belirlenerek puanlar en yksek puan da kapsayacak ekilde Tablo 5'te grld gibi dzenlenir.

TABLO: 5

35

 Dalmda yer alan "54-62" gibi matematiksel ifadelere grup (puan) aral denir. Bu araln snr saylar olan 54 ve 62, grup snrlar olarak isimlendirilir. En kk deer (54), en alt grup snrn; en byk deer (62), en st grup snrn gsterir. Bir grup aralnn teorik olarak alt ya da st snr yoksa buna ak grup aral denir. rnein, kiilerin ya gruplaryla ilgili olarak "65 ya ve zeri" bir ak grup araldr.
36

 Puanlar en yakn tama tamamlanarak kaydedilmise, 5462 grup aral, teorik olarak 53,5dan balar ve 62,5e kadar tm lmleri ierir. Bulunan bu yeni deerler grubun gerek snr deerleri olarak isimlendirilir. En kk deer 53,5, en alt gerek snr ve en byk deer 62,5, en st gerek snr olarak tanmlanr. Gerek snrlar, pratikte, bir grup aralnn st snr ile daha sonraki grup aralnn alt snr toplanp ikiye blnerek elde edilir.

37

VERLERN GRAFK LE GSTERLMES

Grafikler, nicel verileri grsel formlara dntrerek bu verilerde kolayca fark edilemeyen ilikilerin grlmesini olanakl hale getiren tekniklerdir Farkl veri trleri iin uygun grafik formlar vardr. En sk kullanlan trleri bar diyagram, histogram ve izgi grafiidir. Daire grafii ise, bir btnn paralarnn frekans ya da oran olarak gsterildii bir grafik tr olup, zellikle kamuoyu aratrmalarnn sunulmasnda sklkla kullanlmaktadr.
38

Bar diyagram
Bar diyagram, birbirini izleyen barlarn bir serisini gsterir. Barlar birbirine dokunmazlar ve genellikle dkten yksee ya da tersine sralanrlar. Bu grafik tr snflamal (kategorik), yani sreksiz veriler iin kullanlr. Bir eksen deikenin dzeylerini, dieri ise frekans ya da yzdeleri gsterir.
39

 rnein, yaplan bir aratrmann rnekleminin 20 beinci, 25 altnc, 38 yedinci ve 15 sekizinci snf rencisinden olutuunu dnelim. Burada rencilerin dalm snf deikenine gre incelenmektedir. Beinci, altnc, yedinci ve sekizinci snflar ise bu deikenin dzeylerini oluturmaktadr. Gzlenen bu veriler iin yatay eksene dayal izilen bar diyagram ekil 1'de, dikey eksene dayal izilen bar diyagram (bar grafik) ise ekil 2'de gsterilmitir. 40

41

42

 Ayn rnek iin, snflardaki renci saylarnn cinsiyete gre dalm biliniyorsa, her snf dzeyinde kz ve erkek rencilere ait saylar gsteren barlar birbirine bitiik olarak izilebilir. rnekte beinci snf rencilerinin 11 'i kz, 9'u erkektir. Ayn saylar srasyla altnc snf iin 15 ve 10; yedinci snf iin 23 ve 15; sekizinci snf iin 7 ve 8'dir. Bu verilerin dikey eksene dayal bar diyagram ekil 3'te gsterilmitir.
43

44

Histogram
Frekans dalmlar zellikle byk veri setlerinin analizinde yardmc olur. Bununla birlikte tablo formatnda olduklarndan, bir grafik kadar grsel anlamda kolay bilgi verici deildir. Dolaysyla, frekans dalmn histograma dntrerek veriyi grsel olarak betimleyebiliriz.
45

 Histogramda yatay eksende deikene ilikin snflar yer alrken, dikey eksende ise her bir snfa karlk gelen frekanslar yer alr. Snf aralklar eit olduundan her bir dikdrtgenin ykseklii o snfa karlk gelen frekans gsterir.

46

 Histogram, srekli veriler iin uygun olan grsel bir formdur. Dikey eksen frekanslar, yatay eksen de lmleri (puanlar) ya da puan aralklarn gsterir. ki eksenin kesitii nokta (orijin), her iki eksen iin de en dk deeri gsterir ve yukarya/saa doru deerler byr. Dikey eksen her zaman "0" deerinden balarken, yatay eksen 0 ya da daha byk bir deerden balayabilir. Puanlar 1'den byk bir deer ile balarsa, yatay eksen kesime noktasna (orjine) yakn bir noktada iki paralel izgi (--/ /-- ) ile kesilerek en dk deer olan, rnein 15'ten, balatlabilir. 47

 Dikey eksen mmknse yatay eksenden kk olmaldr (3/4' kadar). Veriler srekli olduundan, grafiin barlar birbirine dokunmaldr. Tablo 5'te sunulan veriler iin histogram ekil4'te gsterilmitir. Bu histogramda yatay eksen rencilerin baar testine ait puan aralklarn, dikey eksen ise bunlara ait frekanslar gstermektedir. Bir puan aralna ait stunun ykseklii, o araln frekansn gsterir. Grafikteki stunlarn orta noktalan, ilgili puan aralnn orta noktalarna karlktr. Histogramda verilen snf aralklarnn orta noktalar birletirildiinde frekans poligonu elde edilmektedir. Poligonun ekil 4'te grld gibi iki ucu aralkl nokta ile yatay eksene birletirilir ya da srekli izgi ile yatay eksen yaklatrlr ancak birletirilmez. 48

49

izgi grafii,

izgi grafii, srekli bir deikenin deerlerine karlk gelen frekanslarn dalmn gstermek amacyla" ok yaygn olarak kullanlan bir grafik trdr.

50

51

 izgi grafii, yllar ve birey bana den gayri safi milli hasla; matematik ve fen bilgisi dersi baar puanlar; ya ve arlk kaldrma gibi rnekler iin iki deiken arasndaki ilikiyi, iki lm takmna ait puanlarn iki boyutlu dzlemde oluturduu noktalar izgilerle birletirerek grsel bir anlatm sunar. Yatay eksen srekli olan deikenin verilerini gstermede kullanlr. Ayn grafik iinde birden fazla grup iin izgi grafii izilebilmesi de, farkl gruplar iin gzlenen ilikilerin grsel olarak birlikte deerlendirilmesini olanakl klar.
52

Daire grafik
Kamuoyu yoklamalarn gstermede ska kullanlr. Bir aratrma raporunda yer alan snflamal bir deikenin dzeylerini, toplam iindeki arlklar bakmndan gstermek amacyla da kullanlr. rnein, aratrmaya dahil rencilerin %42.5'i siyasal, %32.7'si hukuk ve %24.8'i eitim bilimleri alannda renim gryorsa, bunlarn alanlarna gre dalm daire grafii ile ekil 6'daki gibi gsterilebilir.
53

54

MERKEZ ELM LLER

Gzlenen verinin dzenlenerek izelgelerle, grafiklerle sunulmas ou kez yeterli olmaz. Genel durumu yanstacak bir takm llere gereksinim vardr. Bu ller verileri yalnzca zl bir biimde belirtmekle kalmazlar ayn zamanda karlatrmalara, genellemelere, yorumlamalara olanak salarlar. Burada nicel deikenlere ilikin ller incelenecektir. Nicel dalmlarda kullanlacak ller dalmn odaklama noktasn zetlemelidir. Bu tr llere merkezi eilim lleri denir. En sk kullanlan merkezi eilim lleri aritmetik ortalama, ortanca ve moddur.
55

ARTMETK ORTALAMA

zerinde inceleme yaplan veri setindeki elemanlarn toplanp incelenen eleman saysna blnmesiyle elde edilen yer lsne aritmetik ortalama denir. Halk dilinde ortalama ifadesi kullanldnda ilk akla gelen kavram aritmetik ortalamadr.
56

 Ortalama hesaplanrken dizideki tm lmlerin kapsanmas, bu tekniin nemli bir avantajdr. Ancak puanlarn dalmnn arpk olmas ya da ar u deerlerin (sapan deerler) olmas durumunda ortalama, yanltc yorumlara neden olabilir. Bu nedenle ortalamann, dalmn normale yakn olmas ve varsa sapan deerlerin diziden kartlmas mmkn olduunda kullanlmas nerilmektedir. Aksi durumda ortancann kullanlmas daha uygun olacaktr. 57

 Ana ktle bykl N ve rneklem bykl n olduu kabul edilirse, aritmetik ortalama hesaplamas iin formller yle verilir: Ana ktle aritmetik ortalamas:

58

rneklem aritmetik ortalamas:

59

Bir deikenin ald deerler Y1,Y2,Y3,,Y bu deerlerin her birinin tekrarlama says f1,f2,f3,,f ise aritmetik ortalama

60

rnek: bir yksek okuldaki rencilerin arlklarna ilikin veri frekans tablosu eklinde dzenlenmi olsun

61

62

ORTANCA (MEDYAN)
Byklklerine gre sralanm gzlemler grubunun merkezi deerine medyan denir. ift sayda gzlem varsa orta deer iki merkezi deerin aritmetik ortalamasdr Bir veri seti iin dier bir merkezi eilim ls ortancadr (rnedyan). Ortancay bulurken nce veriler kkten bye doru sraya dizilir. Bu veri setinin tam ortasna den deer medyandr
63

rnek: ankaya ilesinde son bir ayda satlan konutlar ynndan 8 konut olaslkl olarak seilmi ve bunlarn sat fiyatlarna ilikin verinin aadaki gibi olduu gzlemlenmitir.

64

Konut fiyat (bin tl)

150 X1

160 X2

160 X3

180 X4

185 X5

190 X6

200 220 X7 X8

65

Gzlem says n ift olduundan ortancay;

66

MOD ( TEPE DEER)

Bir veri grubunda enok tekrarlanan deere mod denir. Her deer yalnz bir kez elde edilmise mod yoktur.

67

rnek: ankaya ilesinde son bir ayda satlan konutlar ynndan 8 konut olasilikli olarak seilmi ve bunlarn sat fiyatlarna ilikin verinin aadaki gib olduu gzlemlenmitir.

68

OrtaIama Ortanca ve Mod'un Karlatrlmas

Ayr puan dalm iin hesaplanacak tipik puanlar genellikle birbirinden farkl olacaktr. Sz edilen tipik puann ya da merkezi lnn tam olarak birbirlerine eit olmas iin, dalmn mkemmel bir ekilde simetrik olmas gerekmektedir. Bu puan arasndaki byk farklar, dalmn simetrik olmadn ya da bir yne yatm olduunu gsterir.
69

 statistiksel analizler iin dalmlarn mkemmel bir ekilde simetrik olmas gerekmez; ancak dalmn normal dalmdan ok fazla (ar) sapmamas gerekir merkezi eilim lsnn deerlerinin eit olduu bir dalm, ekil 9'da gsterilmitir. Byle bir dalmda en kararl ve tutarl merkezi eilim' ls ortalamadr. nk ortalama dalmdaki tm puanlar dikkate alnarak hesaplanr ve ileri matematiksel ilemler iin de en uygun olandr. 70

Merkezi Eilim llerinin Eit Olduu Dalm

71

 Ancak dalm u deerlerde belli bir birikimin sonucu olarak saa ya da sola arpk bir biimde oluuyorsa, uygun olan merkezi eilim ls ortancadr. nk ortalama, puanlarn daha az gzlendii arpk tarafa doru eilim gsterirken, ortanca bu arpklktan etkilenmeyecektir.

72

 ekilde kolay bir testten alnan puanlarn dalm verilmektedir. Sola arpk ya da negatif arpk olarak tanmlanan bu dalmda ortalama, an puanlarn olduu sol tarafa doru ekilmekte ve bylece ortalama, ortancann soluna dmektedir.
73

ekilde ise zor bir testten alnan puanlarn dalm verilmektedir. Saa arpk ya da pozitif arpk olarak tanmlanan bu dalmda ortalama, ar puanlarn bulunduu sa tarafa doru ekilmekte ve bylece ortalama ortancann sanda kalmaktadr

74

DEKENLK LLER Merkezsel eilim lleri birimlerin ilgili deiken bakmndan aldklar deerler hakknda genel bilgi vermekle beraber, birimlerin ne lde ok ya da az farkl deerlere sahip olup olmadn gstermezler. Birimlerin ilgili deiken bakmndan ne lde farkl olduklarn ifade etmek iin deiim lleri kullanlr.
75

Bir dalmda lmler arasnda gzlenen farkllk ve deiiklie deiim, veriler arasndaki deiimden kaynaklanan farkllklarn istatistiksel llerine de deiim lleri denir. Merkezi eilim lleri frekans dalmnda bir noktann lekteki deerini, deiim lleri ise bir araln deerini verir. Deiim lleri bir merkezi eilim lsnden olan sapma miktarlarn gsterir ve aratrmalarda deiim ve onun kayna zerinde durulur. 76

RANJ (DAILIM GENL) Bir dizi lmn ranj, lmlerin en by ile en k arasndaki farktr. Ortalamalar eit ve n'leri ayn olan iki grubun kabaca karlatrlmasnda kullanlr. rnek: Matematik snavnda bir grup renci 23, 34, 37, 45, 50, 56, 57, 70, 77, 86 ve 91 puan almlardr. Dalmn ranjn bulalm: Ranj=91-23=68dir
77

VARYANS
statistiksel ilemlerde puanlarn dalmyla ilgili olarak kullanlan bir istatistiktir. Varyans, puanlarn ortalamadan olan sapmalarnn kareleri toplamnn evren iin N'e, rneklem iin n-1'e blnmesiyle elde edilir. Uygulamada deikenlik ls olarak varyansn yerine genellikle standart sapma kullanlmaktadr. Varyans standart 78 sapmann karesine eittir.

STANDART SAPMA ki veri grubunun aritmetik ortalamalarnn eit veya birbirine yakn olmas durumunda veri gruplarnda yer alan ok kk ve ok byk deerler, verilerin dalmn etkiler. Bu durumda verilerin dzgn bir dalm gsterip gstermediini belirlemek iin aklk, eyrekler akl gibi merkezi yaylma llerine baklr.

79

 Aklk ve eyrekler akl deerleri veri gruplarnn st ve alt blgelerinde yer alan ve verilerin yaylmn etkileyen deerler hakknda yeterli bilgi vermeyebilir. Bu durumda merkezi yaylma ls olan standart sapma hesaplanr. Standart sapma, verilerin aritmetik ortalamaya gre nasl bir yaylm gsterdiini anlatr.

80

 Standart sapma (Evren iin a, rneklem iin S). Bir dalmdaki lmlerin tmn ileme katan ve ileri matematik hesaplar iin uygun olan standart sapma en gvenilir ve kararl deiim lsdr. Standart sapma bir dizi lmn ortalamadan olan farklarnn kareleri ortalamasnn karekkdr.

81

STANDART SAPMA NASIL HESAPLANIR? 1) Verilerin aritmetik ortalamas bulunur. 2) Her bir veri ile aritmetik ortalama arasndaki fark bulunur 3) Bulunan farklarn her birinin karesi alnr ve elde edilen saylar toplanr. 4) Bu toplam, veri saysnn 1 eksiine blnr ve blmn karekk bulunur

82

Gn
1 2 3 4

1.Koucu
6 4 6 7

2.Koucu
9 4 6 6

5
6 7 8

6
5 8 6

3
5 8 2

9 10

5 7

10 7
83

1.Koucu: Madde1: Aritmetik ortalama:saylarn toplam / saylarn adedi Aritmetik ortalama:60 / 10 = 6 Madde 2: veri aritmetik ortalama 6-6=0 4-6=-2 6-6=0 7-6=1 6-6=0 5-6=-1 86=2 6-6=0 5-6=-1 7-6=1 Madde 3: farklarn karesi toplanr. 0+4+0+1+0+1+4+0+1+1=12 Madde 4: 12 says veri saysnn 1 eksiine blnr. 12 / 10-1= 12 / 9= 1,3 1,3 kkn iine alnr ve kk dna kartlr. Buda 1,14 olur. Standart sapma 1. koucu iin yaklak 1,14 84

2.Koucu: Madde1: Aritmetik ortalama:saylarn toplam / saylarn adedi Aritmetik ortalama:60 / 10 = 6 Madde 2: veri aritmetik ortalama 9-6=3 4-6=-2 6-6=0 6-6=0 3-6=-3 5-6=-1 8-6=2 2-6=-4 10-6=4 7-6=1 Madde 3: farklarn karesi toplanr. 9+4+0+0+9+1+4+16+16+1=60 Madde 4: 60 says veri saysnn 1 eksiine blnr. 60 / 10-1= 60 / 9= 6,6 6,6 kkn iine alnr ve kk dna kartlr. Buda 2,57 olur. Standart sapma 2. koucu iin yaklak 2,57 Burada 1.koucunun standart sapmas daha dk olduu iin tutarldr.Yani 1.koucu daha baarldr. 85

rnek: Bir grup rencinin gnlk ders alma saati 8, 1, 5, 10, 3, 9 olarak saptanmtr. Bu veriler iin standart sapmay bulunuz.

86

S= (3.58)2= 12.8 dir

87

 Gruplandrlmam, ancak tekrarl lmlerin olduu durumlarda standart sapma hesaplanrken tekrar eden lmlerin tekrar saylar dikkate alnr. Burada X lm gsterirken, f lmlerin frekansn (tekrar saysn) gsterir. Bu tr veriler iin standart sapmann hesaplanmasnda;

88

rnek: 20 rencinin resim dersi notlar 1(f=5), 2(f=4), 3(f=7) ve 4(f=4) olarak verilmektedir. Bu veriler iin X=2.5'dir. Standart sapmay hesaplaynz.

89

TEEKKRLER

90