ROMA YAZINI OYUN OZANLARI

PUBLIUS TERENTIUS AFER .. 185- 159 arasnda yaayan Terentius talyal deil, Afrikalyd. Zenci deildi, bugn berber denilen kuzey afrikal rkndand. Romallar tarafndan olduka yakkl kabul edilirmi. Terentius Lucanus adnda bir senatrn klesi oluyor, yeteneini fark eden Lucanus onu azad ediyor ve Terentius Publius Cornelius Scipio Africanus ile arkadalarnn oluturduu evreye katlyor. Latinceyi nerede ve nasl rendiini bilmiyoruz ancak kulland dili ylesine gzel ve kusursuz yanstyor ki eserlerine bugn dil ve slup rnekleri olarak inceliyoruz. Laelius ve Terentiusla gelien grup bir ok konu zerine eiliyor, dilin temizlenmesi ve gelimesi, felsefe, Yunan yazarlar ve onlarn Latin taklitileri vb. konularla ilgileniyor ve eserler veriyorlard. Bugn elimizde ona ait 6 eser var. Terentiusun yazd eserler yesi bulunduu sanat ve bilim evresince okunuyor, inceleniyor, dili zerinde duruluyor, dzeltmeler yaplyor ve nihayet sahneye konuluyordu. Eserlerini bylesine dikkate alan Scipio phesiz onu homo novus Romanusun en iyi rnei sayyordu. Terentiusun eserlerinde ilk gze arpan durum, prolog (nsz)de yapt deiikliktir. Plautusta prolog hemen her zaman oyunun ksaca konusunu aklard. Oysa Terentius prologda edebi aklamalara girimi, bylece prologa gerek bir nsz nitelii kazandrmtr. rnein ismini aklamad rakip yazarlarn eletirilerine karlk verir, kendi edebi grlerini savunur, bazen de kendi eletirilerini sunar. Dier bir oyununda ise seyircilere seslenir ve oyunu sonuna kadar sukunetle dinlemelerini rica eder. nk Hecyra adl oyunu iki kez halkn her zaman daha tercih ettii ip cambazlar gsterisi yznden yarm kalm. Terentius ile Plautus eserleri arasndaki en enmli fark udur: Terentius yunan eserlerini bir ara olarak grr ve kullanrd, bu sebeple sk sk yunan yntemlerini bir kenara atp kendisine zg biim ve yntemleri kulland grlr. Oysa Terentiusla birlikte artk yunan yntemi bal bana bir ama oldu. Bir ara deil, eriilmesi gereken bir kusursuzluk. Terentiusun oyunlar tadklar hava bakmndan ne denli yunanl ise dil bakmndan o derece saf bir Latince ile kaleme alnmtr. Tertemiz prl prl ahenkli bir dili rahat akc bir anlat, dzgn bir diksiyonu vardr. Diyaloglar tatl ve ekicidir. Dramatik gcn ar bast sylenemez, ama karakterleri yaratmada incelikle ve byk bir dikkatle ortaya koymada ustadr. Bu bakmdan Menandrosu anmsatr. Younu titizlikle kurar, dikkatle dzebne sokar, bu ynylr sonraki alarn avrupa tiyatrosu zerine Menandros ve Plautusdan daha ok etki yapm, retici olmutur. Ruh ve hava bakmndan Plautusun cokun ve canl halinin yerini Terentiusda manandrosda grlen ince ve duygulu ruh alr. Caesar tam da bu yzden ona Menandrosun ikiz ei ya da Menandrosun kardei der. Dili de Plautusdan farkldr, konuma dili deil, arnm latinceyi kullanr. Caesar ve Ciceroya rnek olan Terentiusun dier bir zellii de daha ok kltrl aydn kesim iin eserler vermi olmasdr. Bu yzden halk tarafndan ok da tutulmamt, ancak o halk iin halka ramen iarn benimsemi ve o yolda eserler vermitir. Eserlerindeki kimi dizeler bugn zdeyi olarak kullandmz deerleri msralardr.

Homo sum: humani nil a me alienum puto. nsanm, insanca olan hibir eyi kendime yabanc saymam. Amantium irae amoris integratiost. Aklarn kavgalar akn yenilenmesidir. Nullumst iam dictum quod non dictum sit prius. imdiye dek sylenmi hibir ey yoktur ki daha nce sylenmemi olsun. Alt eserini 6 yl gibi ksa bir srede veren Terentius yeteneklerinin daha fazla gelimesine sre brakmadan Romadan ayrld ve bir daha dnmedi. Ardndan eitli sylentiler oldu, kimi onun hastalanarak ldn kimiyse deniz kazas geirerek hayata gzlerini yumduunu syledi. Plautus ve Terentiusdan sonra Romada byk gldr yazar gelmedi.