Aşık Paşazade - Osmanoğullarının Tarihi PDF

osmanoULLari'nn
Hazrlayanlar Kemal
AIK
PAAZADE
Yavuz - M. A." Yekta Sara
TariHi
H*
/
> <1
r ; /
' A / /
^ ^
* s*,
>
. - s
*
A T O L 1 A
"
A-
IK PAAZADE OSMANOULLARI'NIN TARH
EVIRI VE GNMZ DILINE AKTARIM: KEMAL YAVUZ - M. A. YEKTA SARA
k Paazade: (13937-1484?) Asl ad Dervi Ahmed, mahlas k'dir. Amasya sancana bal Mecitz kazasnn Elvan elebi kynde dodu. 1. Mehmed, 2. Murad ve 2. Mehmed'in seferlerine katld. stanbul'un fethinde bulundu. Fetihten sonra stanbul'a yerleti. Osmanl tarih yazclnda ok nemli bir yeri olan Menakb u Tevarih-i l-i Osman, Osmanl devletinin kuruluundan Fatih dneminin sonuna kadar gelmektedir. Bu yaptm nemi, Osmanl tarihinden sz eden daha erken tarihli baz metinlerin tersine, kendi iinde tutarl bir btn oluturmas, yalnzca Osmanllar' konu etmesi, ak bir biimde yazarnn kiiliinin damgasn da tayan ve birinci elden bilgiler veren ilk yapt olmasdr. Gerektiinde dnemin devlet adamlarn ve komutanlarn eletirecek kadar cesur bir kalemi olan yazar, yaptmda siyasal tarihe bilgiler sunmasnn yan sra kurulu dneminde Osmanl toplumunun sosyal yapsna ve iktisadi durumuna ilikin bilgiler de vermektedir. Szn ettii seferlere, kendisinin de katlm olmas, yazd tarihin nemli bir blmnn bizzat yaad bir tarih olmas, yapta zgn bir slup zellii vermitir. Prof. Dr. Kemal Yavuz: 1947 ylnda Karaman'da dodu. 1971 ylnda .. Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm'nden mezun oldu. 1970-73 yllar arasnda Edebiyat Fakltesi Trkiyat Enstits'nde ktphane memuru olarak alt. 1977 ylnda Edebiyat Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm'nde Trk Dili alannda doktor unvann, 1983 ylnda da ayn alanda doent unvamn kazand. 1973-86 yllar arasmda Atatrk niversitesi'nde asistan, asistan doktor, yardmc doent ve doent olarak alt. 1989 ylnda Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm'ne doent olarak atand. 1989 ylnda ayn blmn Eski Trk Edebiyat Anabilim Dal'nda profesr ve Eski Trk Edebiyat Anabilim Dal Bakan oldu. Halen bu grevini srdrmektedir. Yaynlar: Read Nuri'nin Tiyatro ile lgili Makaleleri (stanbul, 1976); Mesnevi-i Muradiyye (Ankara, 1982); Kenz'l-Kber (Ankara, 1991); Garibname (stanbul, 2000). Ayrca Trk dili ve edebiyatyla ilgili ders kitaplaryla yaynlanm eitli bilimsel makale ve bildirileri bulunmaktadr. Prof. Dr. M. A. Yekta Sara: 1963 ylnda stanbul'da dodu. 1985 ylnda .. Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm'nden mezun oldu ve ayn yl .. Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm Eski Trk Edebiyat Anabilim Dal'na aratrma grevlisi olarak atand. Ayn anabilim dalnda; 1987 ylnda yksek lisans programmdan mezun oldu, 1991 ylnda doktor unvann ald, 1992 ylnda yardmc doent kadrosuna atand, 1994 ylnda doent unvann kazand, 2003 ylnda profesrlk kadrosuna atand. Halen .. Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm Eski Trk Edebiyat Anabilim Dal retim yesi olarak almalarm srdrmektedir. Yaynlar: eyhlislam Kemal Paazade, Hayat, ahsiyeti, Eserleri ve Baz iirleri (stanbul, 1995); Edebiyat Terimleri-Istlaht- Edebiyye, (stanbul 1996); Klsik Edebiyat Bilgisi-Belgat (2. bask: stanbul, 2001); Emri Divan (stanbul 2002). Bu kitaplarn dmda bilimsel dergilerde ve ansiklopedilerde yaynlanm eitli makale, bildiri ve ansiklopedi maddeleri vardr.
IK PAAZADE OSMANOULLARTNIN TARH
EVR VE GNMZ DILINE AKTARIM: K E M A L YAVUZ - M. A. YEKTA SARA
k Paazade Osmanoullar'nn Tarihi
K Kitapl 28 Anatolia 3
ISBN: 975-296-043-X
eviri ve Gnmz Diline Aktarm: Kemal Yavuz - M. A. Yekta Sara Yayna Hazrlayan: Hayati Develi - Samih Rifat Kitap Tasarm: Ersu Pekin Kapak Resmi: "Orhan bin Osman" tural mlkname. Topkap Saray Mzesi Arivi. Dzelti: Mge Karalom, Hayati Develi (evriyaz) Bask: MAS Matbaaclk A.. Dereboyu Caddesi Zagra i Merkezi B Blok No 1, 34398 Maslak, istanbul 0212 285 11 96 info@masmat.com.tr
Ko Kltr Sanat Tantm A.. 2003 Barbaros Bulvar, Morbasan Sokak, Koza i Merkezi C Blok, 80700 Beikta, istanbul
IK PAAZADE OSMANOULLARI'NIN TARH

E V R VE G N M Z D L N E AKTARIM: K E M A L Y A V U Z - M . A . Y E K T A SARA
NDEKLER
NSZ HAYATI VE "TARH"YLE IK PAAZADE
25 31 3i 42
HAYATI
ESER: MENAKIB U TEVRH- L - O S M N
GNMZ
DLNDE
49
314
O S M A N O U L L A R I ' N I N TARLHT BLM 1 BLM 2 O S M A N O U L L A R ' N N OVUNUN ADLAR O S M A N G A Z ' N N SOYU VE SLALESI HANGI VILAYETTEN NE SEBEPLE GELDILER; NIIN PADIAH OLDU; SONRA BU R U M LKESNE ( A N A D O L U ' Y A ) HANGI SEBEPLE GELDLER; ONU ANLATR. BLM 3 BLM 4 O S M A N G A Z ' N N GECE GNDZ DEMEDEN ZAMAN ZAMAN DRT BIR YANA YRMEYE BALADN ANLATR. O S M A N G A Z ' N N NASIL BIR RYA GRDN, BUNU KIME HABER VERDIINI VE YORUMUNUN NE OLDUUNU ANLATR. BLM 5 BLM 6 BLM 7 O S M A N G A Z , KAYIN BABASI D YORDUKTAN SONRA NELER ORTAYA KT VE NEYLE MEGUL OLDU ONU ANLATR. SULTAN A L A A D D N ' N KFRLERLE M S L M A N L A R I N ARASINDA GEEN OLAYLARDAN HABERDAR OLDUUNU BILDIRIR. SULTAN A L A A D D N ' N VLAYETNE GIDIP T A T A R LE NE YAPTIINI BILDIRR. BLM 8 BLM 9 O S M A N G A Z I HSARI ALINCA SULTAN A L A A D D N ' E NE GNDERDI VE SULTAN'DAN ONA NE GELDI, ONU ANLATR. O S M A N G A Z ' N N KMLER DOST VE SIRDA EDINDIINI VE EVRELERINDE KIMLERIN BULUNDUUNU, NASL TEDBIR ALDN VE ONLARLA NE EKILDE DP KALKTN ANLATR. BLM 10 BLM 11 H A R M A N K A Y A KFIRLERININ O S M A N G A Z I ILE NE YNLERDEN TANK OLDUKLARN VE N E L E R YAPTKLARN BILDIRIR. KSE M H A L DN EDIP KIZINI G L FALANOZOLU'NUN BEYINE VERIYOR. BLM 12 BLM 13 BLM 14 Y A R H I S A R TEKFURUNUN KZN ALACAK OLAN BILECIK TEKFURUNUN DN YAPTN BILDIRIR. O Y A R H I S A R TEKFURUNUN KZ OLAN GELINI TUTUP KIME VERDILER VE AYRCA O KIM IDI, ONU ANLATR. O S M A N G A Z ' N N LK NCE C U M A NAMAZINI NEREDE KLDRDN VE FETHETTII HER EHIRDE NASL BULUNDUUNU ANLATR. BLM 1 5 BLM 1 6 BLM 17 B u BLM O S M A N G A Z I ' N I N KOYDUU KANUNUN HKMLERINI ANLATR. B U FETHETTII VILAYETLERIN T M A R L A R N KIMLERE VERDIINI ANLATR. BURSA TEKFURU VE BAKA TEKFURLAR EDRENOS TEKFURU, BEDENOS TEKFURU, KESTEL TEKFURU, K T E TEKFURU B U N L A R N HEPSININ BIRLETIKLERINI ANLATR.
51 53 53
56 57
59 60 6I
62 63
65 67
68 70 71
73 75 75
k P a a z a d e I Osmanoullar'nn Tarihi
BLM 18
O S M A N G A Z I BURSA HSARI IN HANGI TEDBRLERI ALDI, NELER YAPT BUNU ANLATR.
77
BLM 19 BLM 2 0 BLM 21 M E K E C E , AKHISAR, G E Y V E , LEBLEBCHSARI V E A D I R L I ' N I N NE EKILDE ALNDN BILDIRIR. O S M A N G A Z I KARACAHSAR'DA KEN G E R M Y A N ' D A N T A T A R A V D A R ' I N GELEREK K A R A C A H S A R PAZARINI VURDUUNU ANLATR. IMDI ZAMANMZDA O SLALEDEN OLANLAR VAR VE BUNLAR AVDARLU DIYE ANLMAKTADR. BLM 2 2 BLM 23 BLM 24 BLM 2 5 O S M A N G A Z ' N N OLU O R H A N ' I AKYAZI V E K O C A L ' N E NASL GNDERDIINI ANLATP BILDIRIR. O S M A N G A Z ' N N , OLU O R H A N ' I BURSA'YA GNDERDIN VE B U R S A ' N N NE EKILDE FETHOLUNDUUNU BILDIRIR. O S M A N G A Z I OLU O R H A N ' A VASYETLERN ANLATIR. K O N U R A L P LE G A Z R A H M A N V E A K A K O C A ' N I N DURUMLARI NE OLDU, ONLAR ANLATR. BLM 26 BLM 27 BLM 28 BLM 2 9 BLM 30 AYDOS HISAR NE EKILDE FETHOLUNDU ONU ANLATR. TEKFUR LE KIZINI NE YAPTILAR ONU ANLATIR. G A Z I L E R I N BU YANDA N E L E R YAPTN VE O R H A N G A Z I ' N I N BABASNN H A K RAHMETINE KAVUTUUNU ANLATR. O S M A N G A Z ' N N LMNDEN SONRA O R H A N G A Z ' N N NE ILE MEGUL OLDUUNU ANLATR. O R H A N G A Z PADIAH OLDUKTAN SONRA HANGI ILERLE URAT, ONU BILDIRIR. BLM 31 O N U N NE GIYDIINI VE NELER ORTAYA IKARIP UYGULADN ANLATR. BLM 32 BLM 33 BLM 3 4 BLM 3 5 BLM 3 6 BLM 3 7 IZNIK'IN NASL A L N P FETHEDILDIINI ANLATR. O R H A N G A Z ' N N IZNK'TE N E L E R YAPTIINI VE KIMLERLE GRP KONUTUUNU ANLATR. IZNIK FETHINDEN SONRA O R H A N G A Z I N E ILE URAT VE TMARLAR KIMLERE VERDI? O N U ANLATP BILDIRIR. O R H A N G A Z K A R A S VLAYETN NIN VE HANGI SEBEPLE FETHETMITIR? O N U BILDIRIP AKLAR. K A R A S LNDE O R H A N G A Z ' N N N E L E R YAPTIINI ANLATIR. O R H A N G A Z ' N N B U VLAYET FETHETTIN, T M A R L A R N KIMLERE VERDIINI VE O HISARDAKI OLANN DURUMUNUN VE SONUNUN NE OLDUUNU AKLAYP ANLATR. BLM 38 BLM 3 9 S L E Y M A N P A A ' N N BU ILDE N E L E R YAPTN VE HANGI ILERLE URATN A N L A T P AKLAR. SLEYMAN P A A R U M E L I ' N E GEINCE NASL NLEMLER ALD, NELER YAPT VE NELER DND, BUNLAR ANLATR. BLM 40 BLM 41 K O N U R HSARINI NE EKLDE ALDIKLARINI ANLATIP AIKLAR. G A Z EVRENOZ LE H A C I LBEY'NN N E L E R YAPTIKLARINI, AYRCA S L E Y M A N P A A ' N N FAALIYETLERINI ANLATR. BLM 4 2 BLM 4 3 M U R A D H A N G A Z , KARDE VEFAT ETTKTEN SONRA KENDISI N E L E R YAPT, ONU ANLATR. H A C I LBEY LE G A Z EVRENOZ N E L E R YAPTILAR VE NE LERLE URATILAR ONU ANLATIR. BLM 4 4 M U R A D H A N ' I N E D R N E ' Y E NASIL GIRDIINI ANLATIR.
77 78 80
81 84 87 88
89 91 92 93 95
97
99 O
102 102 103 104
LO 109
IIO M
112 113
113
indekiler
BLM 4 5 MURAD H A N GAZ'NN EDIRNE'DE NE ILE MEGUL OLDUUNU ANLATR. BLM 46 M U R A D H A N G A Z ' N N BURSA'YA YNELDIN VE GITTIKTEN SONRA ORADA N E L E R YAPTN BILDIRIP A N L A T R . BLM 47 BLM 48 BLM 49 BIGA'NN NASL FETHEDILDIINI ANLATR. S R P L A R N EDIRNE'YE GELDIKLERINI ANLATR. M U R A D H A N ' I N G E R M Y A N O L U ' Y L A N E EKLDE, NASL DNR OLDUKLARN ANLATR. BLM 50 M U R A D H A N ' I N D N E B A L A Y I P KIZI A L I V E R D I N VE OLUNU EVLENDIRDIINI ANLATR. BLM 51 G E L I N I GETIRMEK IIN KIMLERI GNDERDILER V E O R A D A N K I M L E R GELDI, O N U A N L A T R . BLM 5 2 M U R A D H A N G A Z ' N N H A M D VLAYETINI NASL FETHETTIINI ANLATR. BLM 53 M U R A D H A N G A Z ASKER TOPLADI VE TOPLAD BU ORDUYLA NE YAPT ONU ANLATR. BLM 54 BLM 55 PADAHIN E D R N E ' Y E VARINCA NE YAPTIINI ANLATIR. AHN L A L A LNCE, BEYLERBEYLIN K A R A T E M R P A A ' Y A VERILDIINI, O N U N N E L E R YAPTN, NCE N E T A R A F A G N D E R I L D I I N I V E N E R E Y E GITTIINI A N L A T R . BLM 56 M U R A D H A N G A Z ' N N SIRP KRALI LE NE EKILDE M C A D E L E ETTIINI A N L A T R . BLM 57 BAYEZID H A N TAHTA KTKTAN SONRA N E L E R YAPT ONU ANLATR. BLM 58 BAYEZD H A N ' I N A L A E H R ' E VARIP ORAY NASL FETHETTIINI ANLATR. BLM 59 B A Y E Z D H A N ' I N S T A N B U L ' A V A R M A S I N I N S E B E B I N E DI VE ORADA N E L E R YAPT, ONU ANLATR. BLM 60 SULTAN BAYEZD'N STANBUL'A YENIDEN GELMES LE NELER YAPTN ANLATR. BLM 61 B U N D A N SONRA SULTAN BAYEZD'N NE ILERLE URATN ANLATR. BLM 62 BLM 63 BLM 64 BAYEZD H A N ' I N DSPOT LE N E L E R YAPTIINI ANLATIR. BAYEZD H A N , KARAMANOLU'YLA NE YAPTI ONU ANLATIR. SULTAN BAYEZD H A N ' I N KASTAMONU'YA NE EKILDE VARDN ANLATR. BLM 65 BAYEZD H A N ' I N AMASYA VE SVAS'I N A S L FETHETTIINI BILDIRIR. BLM 66 S A R U H A N B E G L ' N N F I L I B E Y R E S I N E N A S L GELDIINI VE SRLP ORAYA GITMESINE NEYIN SEBEP OLDUUNU A N L A T P BILDIRIR. BLM 67 B A Y E Z D H A N ' I N L M N D E N S O N R A K A OLU K A L D I VE BUNLAR NELER YAPTLAR, ONU ANLATR. BLM 68 BLM 69 B A Y E Z D OLU S U L T A N M E H M E D ' N KARDE M U S A ' Y L A BULUMA VE VLAYETLER EKEREK ALMA ISTEINI, D E V L E T K I M I N ISE H A K K ' I N E M R I I L E L K E Y E O N U N HKIM OLMAS GEREKTIINI A N L A T P BILDIRIR. BLM 70 S U L T A N M E H M E D ' N R U M E L ' N D E KARDE M U S A ' Y L A M C A D E L E ETT S I R A D A , K A R A M A N O L U ' N U N B U R S A ' Y A GELDN ANLATIR. 151 148 149 146 138 137 132 135 136 131 130 128 127 126 124 122 123 121 120 1 118 Il6 Il6 117 115 114
k P a a z a d e I O s m a n o u l l a r ' n n Tarihi
BLM 71
E M R SLEYMAN LDKTEN SONRA OLUNU KIM STANBUL'A LETMITI. O N U N OLUNUN HALLERN BLDRR.
152
BLM 7 2
SULTAN BAYEZD'N OLU SULTAN M E H M E D M U S A ' Y I ORTADAN KALDRDKTAN SONRA N E L E R L E MEGUL OLDU ONU BILDIRIR.
153
BLM 73
SULTAN M E H M E D ' N BYK BR ORDU TOPLAYIP K A R A M A N LKESNE SEFERE IKTIINI VE GIDIP ORADA N E L E R YAPTN ANLATR.
154
BLM 74
BAYEZD H A N OLU SULTAN M E H M E D ' N BURSA'YA GELP ONDAN SONRA E F L A K ' A GITTIINI BLDRR.
155
BLM 75 BLM 7 6 BLM 77
SULTAN M E H M E D ' N S A M S U N ' U NASIL ALDIINI BLDRR. SULTAN M E H M E D ' N S A M S U N ' U ALDIKTAN SONRA ISKILIB'E URADN VE ORADA NE YAPTN BILDIRIR. SIMAVNA KADSOLU'NUN KETHDAS KADASKER IKEN BRKLCE M U S T A F A ' N N K A R A B U R U N ' A GELIP NE YAPTN BILDIRIR.
156 157 158
BLM 78 BLM 79
SIMAVNA KADSOLU'NUN DURUMU NE OLDU, ONU ANLATR. SULTAN M E H M E D ' N BURSA'DA MARET YAPTIINI, VAKFETMEK IIN ONA BIRKA KFIR KY ISTEDIINI, BULDUU KYLERI NASL BULDUUNU BILIP ANLATR BAYEZD H A N OLU SULTAN M E H M E D H A N ' I N FANI DNYADAN SONSUZLUK SARAYNA YRD ZAMAN, OUL VE KZLAR KA TANE IDI. P A D I A H OLDUKTAN SONRA NASL VEFAT ETTI BUNLAR BILDIRIP AKLAR.
159 161
BLM 8 0
162
BLM 81 BLM 82 BLM 83
SULTAN M U R A D ' I N NE EKLDE GELP PADAH OLDUUNU VE KARDELERININ HALLERINI BILDIRIR. SULTAN M U R A D BURSA'DA TAHTA GENCE, BER TARAFTA R U M E L I ' N D E N E L E R ORTAYA KT, BUNU ANLATR. BURSA'DA BULUNAN PAALAR NASIL DNDLER, NE TEDBIR ALDLAR VE HANGI ILERLE MEGUL OLURLAR, ONU ANLATR.
163 164 165
BLM 8 4 BLM 85 BLM 86 BLM 87 BLM 88 BLM 89 BLM 90 BLM 91 BLM 92
H A C I VAZ P A A ' N I N M U S T A F A ' Y A NE EKILDE MEKTUP YAZP GNDERDIINI ANLATR. M U S T A F A KAINCA NELER OLDU VE SULTAN M U R A D BUNUNLA ILGILI NE YAPT, ONU ANLATR. SULTAN M U R A D ' I N R U M E L I ' N E NASIL GETN ANLATIR. PADIAH'LN E D I R N E ' D E KALDN VE ETRAFN BEYLERINE ELILER GNDERDIINI ANLATP BILDIRIR. SULTAN M U R A D D Z M E ' Y ORTADAN KALDIRDIKTAN SONRA KARDEININ NE YAPTN ANLATR. SULTAN M U R A D ' I N , KARDE M U S T A F A ' Y L A NASL BULUTUUNU VE SONUNDA NE YAPTN ANLATR. SULTAN M U R A D ' I N KARDEN ORTADAN KALDIRDIKTAN SONRA NE ILE URATN ANLATR. SULTAN M U R A D ' I N ISFENDYAR LE NASIL BULUTUUNU VE ONUNLA NE YAPTN ANLATR. SULTAN M U R A D ' I N ZNK'E KARDE L E BULUMAYA GELDII ZAMAN IFLAKOLU D I R A K O L A ' N I N NE YAPTN ANLATR.
166 167 168 169 170 171 173 174 175
BLM 9 3
SULTAN M U R A D H A N ' I N D I R A K O L A ' Y L A BARI YAPTKTAN SONRA NE ILE MEGUL OLDUUNU BILDIRIR.
176
10
iindekiler
BLM 94 A Y D I N LNN NASIL ALINDIINI, AYDINOULLARINDAN O L A N ZMROLU C N E Y D B E Y ' N N E O L D U U N U BLDRR. BLM 95 BLM 96 S O N U N D A Z M R O L U ' N U N N E E K L D E E L E GERLDN V E A K I B E T N N N E OLDUUNU A N L A T I R . M E N T E E OLANLARININ BABALARINDAN SONRA NE OLDUKLARINI ANLATIR. BLM 9 7 KARAMANOLU M E H M E D BEY'N A D A L Y A ' D A H S A R A DP SAVATIINI A N L A T I R . BLM 98 A M A S Y A VLAYETNDE VE T O K A T ' T A KIZILKOCAOLANLARI Y R G L E N E YAPTI. A R A I A R I N D A HANG O L A Y L A R OLDU V E OLMAKTADIR. B U N L A R I A N L A T I R . BLM 99 K O C A K A Y A S I ' N I N SAHB O L A N H A Y D A R B E Y ' N D U R U M U N U N N E R E Y E VARDIINI A N L A T I R . B L M 100 Y R G P A A ' N I N A L P A R S L A N CENGN HANG Y N D E N D A R E ETTN A N L A T I R . B L M 101 SULTAN M U R A D H A N ' I N ERGENE KPRS'N N A S I L YAPTIINI BLDRR. B L M 102 G E R M Y A N O L U Y A K U B B E Y ' N KEND L N D E N GELP S U L T A N M U R A D ' A O L A N BALILIINI V E T A A T N A N L A T I R . B L M 103 Y R G B U N U N GB L E R L E URAIRKEN P A D A H I N N E L E R YAPTIINI BLDRR. B L M 104 B L M 105 S E L A N K ' N N A S I L EETHEDLDN A N L A T I R . S U L T A N M U R A D ' I N S E L A N K SEFERINDEN S O N R A M A C A R S T A N ' A S E F E R E IKMA STEN A N L A T I R B L M 106 K A R A M A N O L U ' N U N KFR Y A R D I M C I B L P M S L M A N L A R I N ZERNE YRMES ZERNE SULTAN M U R A D H A N ' I N K A R A M A N ' A S E F E R E IKTIINI A N L A T I R . B L M 107 S U L T A N M U R A D ' I N K A R A M A N S E F E R N D E N DNDKTEN S O N R A N E L E MEGUL OLDUUNU A N L A T I R . B L M 108 B L M 109 E V R E A R ZN IGRMEYEE GNDERLMES A N L L K EA N L NT I P BLDRR. YOLLNE I O LU A L B Y'N M A C A R S T HA N SN A S U L T A N M E H M E D ' N OLU A L L A H Y O L U N D A A R P I A N L A R I N NDER S U L T A N M U R A D H A N ' I N M A C A R S T A N V L A Y E T N E Y N E L D N V E ORAYA N A S I L ULATIINI B L D R P A N L A T I R . B L M 110 B L M 111 E V R E N E Z O L U S A B E Y ' N A R N A V U T ' T A N E O L D U U N U ANLATIR. M C A H T L E R N BABUU S U L T A N M U R A D H A N ' I N B E L G R A D ' A GDP N E L E R YAPTIINI A N L A T I R . B L M 112 B L M 113 S U L T A N M U R A D H A N G A Z ' N N SEMENDRE'YE NE S E B E B T E N RABET E D P DEER VERDN BLDRR. M C A H T L E R N NDER G A Z S U L T A N M U R A D H A N , M O R A V L A Y E T N N KAPISI D U R U M U N D A K K E R M E H S A R L ' N I N A S I L FETHETT. B U N U A N L A T I R . B L M 114 M E Z D B E Y ' D E N SONRA E F L A K ' T A M A L U P O L A N K U L A A H N ' N NASIL YENLDN ANLATIP BLDRR. B L M 115 K A R A M A N O L U B U EKLDE K T L K L E R D E BULUNUNCA, S U L T A N M U R A D H A N B U N A KARILIK N E L E R Y A P T I , ONU BLDRR. B L M 116 V L L K O L U ' N U N SLRP LKES E L N D E N IKTIKTAN SONRA Y A N K O ' N U N N N D E N GDEREK Z L E D E R V E N D ' N E M A C A R O R D U S U N U N A S I L GETRDN A N L A T I R . 2O5 203 202 199 201 197 198 195 196 194 13 IO 191 189 188 187 186 185 182 181 178 180 177
11
k Paazade I Osmanoullar'nn Tarihi
BLM 1 1 7
S U L T A N M U R A D ' I N OLUNU T A H T A GEIRIP M A N I S A ' Y A V A R P O T U R D U K T A N SONRA H A N G I O L A Y L A R N M E Y D A N A GELDIINI A N L A T P B I L D I R I R .
206
BLM 118
SULTAN MURAD'IN ARNAVUTLUK'TAK AKAHISAR'I NASL ALDN ANLATR.
208
BLM 119
M A C A R KFR K O S O V A ' Y A GELEREK S U L T A N M U R A D H A N G A Z L E N A S I L SAVATI; SONRA O M A C A R L A R L A G E L E N L E R H A N G I H A N L A R IDI, ONLAR ANLATR.
209
B L M 120
S U L T A N M U R A D H A N G A Z ' N N , OLU S U L T A N M E H M E D ' I N E EKILDE E V L E N D I R D I I N I VE KIMIN KZN ALVERDIINI ANLATR.
212
SULTAN MEHMED DNEMI BLM 121 B U B L M S U L T A N M U R A D ' I N OLU S U L T A N M E H M E D ' N T A H T A N A S L GETIINI, E D I R N E ' Y E N A S L GELDIINI V E D A H A N C E N E R E D E OLDUUNU BILDIRIR. BLM 122 B U BLM S U L T A N M E H M E D H A N G A Z ' N N K A R A M A N ' D A N D N P GELDIKTEN S O N R A N E Y A P T N V E N E EKILDE BINA Y A P T N BILDIRIR. BLM 123 B U BLM I S T A N B U L ' U N A L N M A S V E H A R A P O L M A S SONRAS T E K R A R N A S L M A M U R O L D U U N U BILDIRIR. BLM 124 B U B L M E N E Z ' I N [ I N E Z , A Y N O S ] N E SURET I L E F E T H O L D U U N U VE F E T H I N SEBEBINI B I L D I R I R . BLM 125 B U B L M N I K P R I ' N I N N E EKILDE VE KIMIN ELIYLE FETHOLDUUNU AKLAR. BLM 126 B U BLM SULTAN M E H M E D H A N G A Z I ' N I N B E L G R A D ' A A N S Z N S A L D R M A S N , ORADA N E Y L E D I I N I VE S O N U N D A NE OLDUUNU BILDIRIR. BLM 127 B U BLM SULTAN M E H M E D H A N G A Z I ' N I N OULLAR BAYEZD H A N LE MUSTAFA ELEB'Y NASIL SNNET ETTIRDIINI VE O D N N N E R E D E O L D U U N U BILDIRIR. BLM 128 B U BLM SULTAN M E H M E D H A N G A Z I ' N I N M O R A V L A Y E T N E N E SURET L E VARDIINI V E ORADA N E Y A P T N V E N A S L F E T H E T T I I N I A K L A R . B L M 129 B U B L M M O R A V I L A Y E T I N I N K I L I T L E R I GIBI O L A N M E S E V R I , L O N D U R A V E Y L L D U Z ' U N N E EKILDE FETHOLDUUNU AKLAR. BLM 130 B U BLM S E M E N D I R E ' N I N (SEMENDIRE, SEMENDRIA, S A N D R E W ) N E EKILDE F E T H O L D U U N U A K L A R . BLM 1 3 1 BLM 132 B U B L M A M A S R A ' N N N E EKILDE FETHOLDUUNU AKLAR. B U BLM SULTAN M E H M E D H A N G A Z I SINOP'U, K A S T A M O N U ' Y U V E P A D A H I L E BRLKTE B T N V L A Y E T N , KOYLUHSARI VE TRABZON'U BR SEFERDE HEPSN N E EKILDE F E T H E T T I I N I B I L D I R I R . BLM 133 B U BLM I S M A L B E Y ' N D R E K A N ' D E ESBABINI T O P L A D I K T A N SONRA N E R E Y E GTTN A I K L A R . BLM 134 M E H M E D H A N G A Z , K O Y L U H S A R ' I N E EKLDE FETHETTI VE H E M NE OLMU IDI? BLM 135 B U BLM SULTAN M E H M E D H A N G A Z TRABZON'A N E EKILDE V A R D N V E N A S L F E T H E T T I I N I A K L A R .
214 215
217.
219
221
223
224
22
228
23O
23I
232 234
238
239
240
12
iindekiler
B L M 136 B U BLM, SULTAN M E H M E D H A N G A Z E F L A K ' A N E S U R E T I L E GETI V E O R A D A N E Y L E D I I N I A K L A R . B L M 137 BU BLM MCAHITLERIN SULTAN, SULTAN M E H M E D H A N G A Z ' N N E F L A K ' A N E E K L D E GETIN V E O VILAYETI K A Z K L A N N KARDEINE VERMESINI AKLAR. B L M 138 B U BLM SULTAN M E H M E D H A N G A Z ' N N E F L A K V I L A Y E T I N D E N S O N R A H A N G I G A Z A Y A GITTIINI A K L A R . B L M 139 BU BLM BOSNA VLAYETNN NE EKLDE FETHOLDUUNU VE PADIAHN O FETIHTE NE YAPTN AKLAR. B L M 140 B U B L M L D K T E N S O N R A A L T I OLU K A L A N KARAMANOLU'NUN, MEMLEKETINE U Z U N H A S A N N N E E K I L D E GELDIINI V E O M E M L E K E T T E N E Y A P T N V E H E M S U L T A N M E H M E D H A N G A Z ' N N D E N E YAPTIINI, K A R A M A N O U L L A R ' N I N NE OLDUUNU BILDIRIR. B L M 141 B U BLM A R N A V U D ' A YNELEN SULTAN M E H M E D H A N G A Z ' N N K M E GITTIINI V E O R A D A N E L E R Y A P T I I N I A I K L A R . B L M 142 BU BLM PADIAHN KARAMANOLU P R A H M E D ' N NE YAPTNDAN DOLAY ONUN ZERINE VARDN VE ORAYA VARP NE YAPTN AKLAR. B L M 143 B U BLM P A D I A H N IRIBOZ'A [ERIBOZ] N E EKILDE VARP ONU FETHETTIINI VE M A H M U D PAA'YI NE YAPTN AKLAR. B L M 144 BU BLM PADIAHN VILAYETIN BTNN ZAPT ETMELERI I I N A S K E R V E GEMI G N D E R M E S I N I A K L A R . B L M 145 B U BLM PADIAHN ISHAK PAA'Y K A R A M A N ' A GNDERMESI VE ONUN K A R A M A N ' D A NE YAPTN AKLAR. B L M 146 B U BLM GEDIK A H M E D ' I N A L E Y Y E ' Y I (ALIYYE, A L A N Y A ) NE EKILDE FETHETTIINI ANLATR. B L M 147 B U BLM A H M E D P A A ' N N SILIFKE'YI N E EKILDE FETHETTIINI VE ORADA VILAYETI NE YAPTN AKLAR. B L M 148 B L M 149 BU BLM MCAHITLERIN SULTAN SULTAN M E H M E D H A N G A Z ' N N DOUYA Y N E L M E S N A I K L A R . B L M 150 B U BLM S U L T A N M E H M E D H A N G A Z ' Y E B U HADSE VAKI O L D U K T A N S O N R A A S K E R I N B I R K S M N N B O Z U L M A S SONRAS PADIAHN NE ILE MEGUL OLDUUNU AKLAR. B L M 151 B U BLM SULTAN M E H M E D H A N G A Z I ' N I N KULU GEDIK A H M E D ' I K E F E ' N I N FETHINE GNDERMESINI, ONUN K E F E ' Y I NE EKILDE FETHETTIINI VE ORADA DAHA HANGI VILAYETLERI FETHETTIINI BILDIRIR. B L M 152 B U BLM SULTAN M E H M E D H A N G A Z ' N N K A R A B O D A N GAZASINI NASIL YAPTIINI VE KARABODAN TEKFURUYLA NE YAPTIINI AIKLAR. B L M 153 B U BLM PADAHIN KARABODAN'I MALUP ETTKTEN SONRA DNP T U N A K E N A R N A GELMESINI AKLAR. B L M 154 B U BLM SULTAN M E H M E D H A N G A Z ' N N SKENDERIYE'YE NASIL VARDIINI, ORADA NE YAPTIINI VE ORAYA GITMESININ SEBEBININ NE OLDUUNU BILDIRIR. B L M 155 B U BLM SULTAN'L-MCAHIDN SULTAN M E H M E D H A N G A Z ' N N BU GE KONAK YERNDEN O EBED SARAYA VARMAS NE EKILDE OLDU, ONU BILDIRIR. O SEFER HICRETIN SEKIZ Y Z S E K S E N A L T S N D A S A F E R A Y N N 2 7 . G N N D E (M. 273 271 27I 269 206 263 260 26I 259 257 256 255 254 25I 25I 249 246 244 243 242
27.04.i48l)
C U M A GN OLDU.
13
B L M 156
B u BLM S U L T A N M E H M E D H A N G A Z A L L A H R A H M E T N E KAVUTUKTAN SONRA KA OLU K A L D N BILDIRIR.
274
275
B L M 157 B L M 158 B u BLM SULTAN C E M , HALASI SELUK H A T U N V E M E V L N K R U L L A H OLU A H M E D E L E B ' Y SULTAN BAYEZD'E YALVARMAYA GNDERMESN, B U N D A N SONRA N E L E R OLDUUNU A K L A R . B L M 159 B u B L M S U L T A N C E M M E K K E ' Y E VARDIKTAN SONRA NE YAPTN VE SULTAN BAYEZID'IN DE BURADA N E Y A P T N BILDIRIR. B O L M 160 B u BLM SULTAN BAYEZD H A N , C E M ' VLAYETINDEN SRP K A R D K T A N SONRA S U L T A N B A Y E Z I D ' I N N E I L E MEGUL O L D U U N U A K L A R . B O L U M 161 B u BLM SULTAN'L-MCAHDN SULTAN BAYEZD H A N G A Z , KARABODAN VLAYETNE VARIP ORADA N E L E R FETHETTIINI BILDIRIR. B O L U M 162
276
2 77
278
279
Bu
BLM A D A N A , TARSUS,
Sis, Misis,
KLEK,
281
V E L N A K A N ' N ( ? ) K I M L E R E AIT O L D U U N U V E B U R A L A R KIMIN FETHETTIINI VE M S R L N N BURALARA NE SEBEPTEN HKMETTIINI BILDIRIR. B O L U M 163 B L M 164 B U B L M IMDIKI F E T H E SEBEBIN N E O L D U U N U A K L A R . B u B L M R U M E L BEYLERBEYS A L B E Y ' N K A R A B O D A N V I L A Y E T I N E GAZAYA GTMESNE N E Y N SEBEP OLDUUNU, O V I L A Y E T T E K I M I N O L D U U N U VE NE S U R E T L E ORAYA V A R P N E Y A P T N A K L A R . B O L U M 165 B L M 166 SULTAN BAYEZD H A N G A Z ' N N HASLET VE ESERLER BU BLM OSMANOULLARININ YCE EKLERNDE BULUNAN VEZIRLERIN ADLARN VE ESERLERINI AKLAR. B L M 167 B L M 168 B L M 169 B L M 170 O S M A N L PADIAHLARNN HASLETLERI BU BLM BU PADIAHLARN TOPLADKLAR M A L L A R N SONUNDA NE OLDUUNU AKLAR. 291 292 293 295 286 287 282 284
EK B L M 171 B L M 172 B U BLM B U M A C E R A L A R D A N SONRA N E OLDUUNU A N L A T R . BU BLM MLSR SULTANNN HSVR ZERINE T E K R A R ASKER G N D E R M E S I N I A N L A T R B L M 173 B U BLM M S R ' D A N E L I N I N N E EKILDE GELDIINI VE GITTIINI A K L A R . B L M 174 B L M 175 B L M 176 B L M 177 B L M 178 B L M 179 B L M 180 B U BLM KAYTBAY'IN M S R ' A SULTAN OLMASN AKLAR. B U B L M A H S V A R L D K T E N SONRA N E O L D U U N U A K L A R . B U B L M B U N D A N SONRA N E O L D U U N U A K L A R . SULTAN BAYEZD H A N GAZ D N E M I B U M A C E R A D A N SONRA N E O L D U ? B U B L M B U N L A R D A N SONRA N E O L D U U N U A K L A R . BU BLM, PADIAHA HISAR BEKLEYEN ASKERLERININ GAFLET A N L A R N D A K R L D H A B E R I N I N GELIINI A N L A T R B L M 181 31I 304 305 306 307 308 309 3O 303 3OO 302
14
iindekiler
B L M 182 B u B L M S U L T A N B A Y E Z D H A N ' I N KARDEI S U L T A N C E M S O N U N D A N E OLDU O N U A N L A T I R . B L M 183 Bu BLM SULTAN BAYEZD'N HASLETLERN VE ONUN Z A M A N N D A K I L I M L E R I V E DERVILERI A K L A R .
313 314
317 587 319
321 321
EVRYAZI
HZ MENKIB U TEVRH-I L- OSMN

B B [1] B B [2] ESM- NESL- L - 'OSMN ' O S M N G Z ' N N N E S E B N E S L N E V L Y E T D E N GELDLER, G E L M E L E R I N E SEBEB N E OLD V E P D I H L G A SEBEB N E OLD V E B U R M V I L Y E T I N E N E S E B E B - I L E N G E L D I L E R A N B E Y N IDER. B B [3] A N I B E Y N DER KM ' O S M N G Z I E T R E A GCEDE GNDZDE GH GH Y R M E G E B A L A D . B B [4] A N I B E Y N DER K I ' O S M N G Z I N E D GRD V E K I M E H A B A R VIRDI V E T A ' B R I N E O L D , A N B E Y N IDER. B B [5] A N I B E Y N DER KM ' O S M N G Z ' N N K A Y I N A T A S I DI T A ' B R ITDKDEN SONRA N E Z H I R OLD V E N E Y E MEGUL OLD, A N B I L D R R . B B [6] A N I B L D R R KM S U L T N ' A L ' A D D N TD KM B U K F I R L E R M S L M N L A R - L A N E I ITDI. B B [7] SULTN A L ' A D D N VLYETNE VARUP TATAR-LA NE'YLEDGIN BILDRR. B B [8] ' O S M N G Z I HSRI A L D U G I N D A N S O N R A S U L T N A L ' A D D N ' E N E GNDRD V E S U L T N D A N A N A N E GELDI A N B E Y N IDER. B B [9] A N U N B E Y N I N D A D U R KM ' O S M N G Z I T E D B R TD KM YR U YOLDA KIMI I D I N E VE A N U N N E V H I S I N D E K I M L E R V A R D U R , A N L A R U N - L A N I E Z I N D E G N IDE. B B [10] H I R M E N K A Y A KFRLER ' O S M N G Z - Y - L E N N E V E C H - I L E I N O L D L A R V E N E ' Y L E D I L E R , A N BILDRR. B B [11] A N I B E Y N DER KM K S E M H L DN DER. K I Z I N I G L F A L A N O Z O G L I ' N U N BEGNE VRR. B B [12] B I L E C K T E K R I N N DN ITDGIN B I L D R R KIM O L D A H I Y A R H I S R T E K R I N N K Z N A L S A GEREK. B B [13] BB O L G E L I N I KIM T U T D L A R Y A R H I S R T E K R I N N K Z - Y - D A N K I M E V I R D I L E R V E H E M O L K I M D R ? B u BB A N BILDRR. A N I B E Y N DER KM ' O S M N NE SRET-ILE OLD. B B [15] B B [16] B U B B ' O S M N G Z ' N N K N N I A H K M I N BLDRR. A N I B E Y N DER K M B U F E T H TDG V L Y E T L E R N T M A R L A R N K I M L E R E VIRDI. B B [17] A N I B E Y N DER KM B U R S A T E K R V E B R N E T E K R L E R ; EDRENOS [ADRANOS] TEKR, BEDENOS [BDNOS, BEDNOS] TEKRI, K E S T E L TEKRI, K I T E TEKRI, B U L A R C E M ' I S I ITTIFAK I D P BIR O L D L A R . B B [18] A N I B E Y N D E R KM B U R S A H S R I N U N Z E R N E 'OSMN
324
325
327
328
329
330
331
332
334
335
337
[14]
Gzi
EVVEL C U M ' A N A M A Z I N I
339
N I R D E B N Y D ITDI VE H E R F E T H ITDGI E H I R D E
340 342
343
Gzi
344
NE VECH-LE HAVLE YAPDI
15

BAB
[19]
A N I B E Y N DER KIM M E K E C E V E A K H S R V E G E Y V E V E L E B L E B C HSRI V E A D U R L U B U N L A R NE VECH-ILE ALNDUGN BILDRR.
344
345
B B [20]
BB [21]
A N I B E Y N DER KIM O R H A N G Z I KARACAHSR'DA-Y-KEN GERMYN'DAN TATAR AVDAR GELP K A R A C A H I S R ' U N B Z R N A SEGIRTDGIN B I L D R R .
347
B B [22]
A N I B E Y N DER KM ' O S M N G Z I OGLI O R H A N ' I A K Y A Z I ' Y A V E K O C A L ' N E N E S R E T - L E N GNDRDI. A N I BLDRR.
348
B B [23]
' O S M N G Z I OGLI O R H A N ' I B U R S A ' Y A GNDRR KM VE BURSA NE SRET-LE EETH OLINUR, ANI BLDRR.
351
B B [24] B B [25]
' O S M N G Z I OGLI O R H A N ' A VASYYET TDGN B E Y N DER. B U TARAFDA K O N U R A L P V E G Z I R A H M N V E A K A K O C A H L L A R I N ' O L D I A N L A R I B E Y N DER.
354 355
B B [26] B B [27] B B [28]
A Y D O S H S R I N E V E C H - L E N F E T H O L U N D I , A N I B E Y N DER. A N I B E Y N DER KIM TEKR KIZ-ILA N E ' Y L E D L E R ? A N I B E Y N DER KM GZLER B U T A R A F D A N E Y E MEGUL O L D L A R .
356 358 359
B B [29]
A N I B E Y N DER KM ' O S M N G Z I A L L A H R A H M E T N E KAVUDUGINDAN SONRA O R H A N G Z I N E Y E MEGUL OLDI.
360
B B [30] B B [31] B B [32]
A N I B E Y N DER KM O R H A N P D H O L D U G I N D A N SONRA N E Y E MEGUL OLD. A N I B E Y N DER KM O N E GEYD V E N E HDS TD. B U B B A N B E Y N IDER KIM I Z N K NE SRET-ILEN ALND VE NE VECH-ILEN FETH OLND
362 364 366
B B [33] B B [34]
A N I B E Y N DER KM O R H A N G Z I Z N K ' D E N E ' Y L E D V E K M N L E M U S H A B E T TD. A N I B E Y N DER K M I Z N K F E T H O L I N D U G I N D A N SONRA O R H A N G Z I N E Y E MEGL OLDI V E T M R L A R I K M L E K E VRD, ANI BLDRR.
368 369
B B [35]
O R H A N G Z I K A R A S V L Y E T N F E T H TMEE N E SEBEB OLD A N B E Y N IDER.
370
B B [36]
A N I B E Y N DER KM V L Y E T - K A R A S ' D E O R H A N G Z I NE'YLED.
371
B B [37]
A N I B E Y N DER KM O R H A N G Z I B U V L Y E T F E T H TD, T M R L A R N K I M L E R E VIRDI V E O L H I S R D A G O G L A N U N HLI VE AHVLI N'OLDI.
372
B B [38]
A N I B E Y N D E R KM S L E Y M N P A A B U V L Y E T D E N E ' Y L E D V E N E Y E MEGL OLDI.
372
B B [39] B B [40] B B [41]
A N I B E Y N DER KIM S L E Y M N P A A R M L N E GECEK N E T E D B R ITDI V E N E Y E MEGL OLD V E N E R E ' Y FIKR ITDI. A N I B E Y N D E R KM K O N U R H S R I ' N I N E S R E T - L E A L D I L A R . A N I B E Y N DER KM G Z I E V R E N E Z H A C I LBEG L E NE'YLEDLER VE H E M SLEYMN P A A DAHI NE'YLED.
376 377 378
B B [42]
A N I B E Y N DER K M M U R D H A N - I G Z ' N N KARINDAI A L L A H R A H M E T N E V A R D U G I N D A N S O N R A O L N E Y E MEGL OLDI.
379
B B [43]
A N I BEYN DER K I H A C I ILBEG-Y-LE G Z I EVRENEZ N E ' Y L E D L E R V E N E Y E MEGL O L D I L A R .
380
16
iindekiler
B A B [44] A N I BEYN DER KM M U R D H A N - I G A Z BLRGOZ'DAN ESK'YE GELDI. B B [45] B B [46] A N I BEYN DER KM M U R D H A N - I G Z I E D R E N E ' D E NEYE MEGL OLD. A N I BEYN DER KM M U R D H A N - I G Z I B U R S A ' Y A T E V E C C H ITDI V E A N D A V A R U P N E ' Y L E D I ? B B [47] B B [48] B B [49] A N I BEYN DER KM BGA N E SRET-LEN FETH OLINDI. E D R E N E ' Y E SIRF GELDGN BEYN DER. MURD H A N - I G Z I GERMYANOGLI-Y-ILAN DNR NE SRETLE OLDLAR, A N BEYN IDER. B B [50] M U R D H A N - I G Z I OGLINI EVERP DN BNYDIN VE KZ ALVIRDGIN BEYN IDER. B B [51] A N I BEYN IDER KIM GELIN GTRMEGE KIMLERI GNDRDILER VE A N D A N DAHI KIMLER GELDI. B B [52] A N I BEYN D E R KM VLYET- H A M D ' M U R D H A N - I G Z N E S R E T - L E N F E T H TD B B [53] B B [54] B B [55] A N I BEYN DER KM M U R D H A N - I G Z LEKER C E M ' ITDI, O L E K E R - I L E N E ' Y L E D I . A N I BEYN DER KM PDH KM E D R E N E ' Y E VARICAK NE'YLED. A N I BEYN DER KM A H N L A L A LCEK BEGLERBEGILIGIN KIME VIRDILER. K A R A T E M R P A A ' Y A VRDLER. O L DAHI N E Y E MEGL OLDI V E BTD NE TARAFA GNDRDILER VE NIREYE VARD AN BILDRR. B B [56] A N I BEYN DER KM M U R D H A N - I G Z L A Z KIRALI-Y-ILA NE S RE T - I LEN OGRAD. B B [57] A N I BEYN DER KM B Y E Z D H A N TAHTA CLS TDKDEN SONRA NE'YLED. B B [58] B B [59] BYEZD H A N ALAEHR'E VARUP NE SRET-ILEN FETH ITDGIN BEYN IDER. A N I BEYN DER KM BYEZD H A N EVVEL ISTANBOL'A VARMASNA SEBEB NE OLD VE H E M A N D A NE'YLEDI. B B [60] A N I BEYN D E R KM B Y E Z D H A N STANBOL'A TEKRR GELCEK NE'YLED. B B [61] A N I BEYN DER KM BUNDAN SONRA BYEZD H A N N E Y E MEGL OLDI. B B [62] B B [63] A N I BEYN DER KM BYEZD H A N DSPOT-ILA NE'YLED. A N I BEYN DER KM BYEZD H A N KARAMANOGLI'Y-ILA NE'YLED. B B [64] B B [65] A N S B E Y I E E A K U S N T N N Y E Z D N E I R E T -NL D VR R DM G U L B E Y B I D E R . H A N K A S T A M O N I ' Y A A N I BEYN DER KM BYEZD H A N A M A S I Y Y E ' Y I V E S I V A S ' N E SRET I L E F E T H ITDI. B B [66] A N I B E Y N DER KM S A R U H A N B E G L F L B E YRESNE NE V E C H - I L E DDI VE A N L A R SRILP A N D A V A R M A S N A SEBEB NE OLD, A N BILDRR. B B [67] A N I BEYN DER KM BYEZD H A N KM A L L A H R A H M E T N E VARD, KA OGUL KALD VE H E M OL K A L A N OLANLAR NE'YLEDLER. BB 414 406 404 404 400 402 399 398 395 396 394 392 389 390 391 388 387 385 383 384 385 382 383 381
[68]
416
17
B B [69]
A N U N BEYNINDADUR KIM S U L T N M U H A M M E D B I N B Y E Z D H A N D L E R KIM K A R I N D A I M S - Y - I L A N BULIA. B U V I L Y E T L E R I EKIELER. D E V L E T H E R K A N K S N U N ISE H A K T A ' L E M R - Y - L E B U M E M L E K E T E O L H K M OLA.
417
B B [70]
A N I BEYN DER KM S U L T N M U H A M M E D R U M I L I ' N D E KARNDA M S - Y - L A N MEGL-IKEN B U T A R A F D A K A R A M A N O G L B U R S A ' Y A GELDGIN B I L D R R .
418
B B [71]
A N I B E Y N DER KM E M R S L E Y M N A L L A H R A H M E T N E VARD O G L N KIM S T A N B O L ' A I L E D P T U R U R D . A N U N OGLI A H V L I N B L D R R .
420
B B [72] B B [73]
A N I B E Y N DER KM S U L T N M U H A M M E D B N B Y E Z D H A N 421 K A R N D A M S ' Y KIM GIDERDI A N D A N S O N R A N E Y E MEGL O L D . N K M S U L T N M U H A M M E D M B L A G A L E K E R C E M ' TD, A N D A N TOGRI V I L Y E T - K A R A M A N ' A T E V E C C H A N D A V A R U P N E ' Y L E D . A N I B E Y N DER. TD. 423 421
B B [74]
A N I B E Y N DER KM S U L T N M U H A M M E D - G Z IBN BYEZD H A N BURSA'YA GELP VE ANDAN SONRA I F L A G ' A ' A Z M TDGN BLDRR.
B B [75]
A N I B E Y N DER KM S U L T N M U H A M M E D B N B Y E Z D H A N S A M S U N ' I N E SRET-LE ALDI.
-4S4
B B [76]
S U L T N M U H A M M E D KM S A M S U N ' I A L D I , B U R S A ' Y A GIDERKEN ISKILIB'E OGRAD. A N D A N E GRDI V E N E ' Y L E D I , A N I B E Y N DER.
425
B B [77]
A N I B E Y N DER KM S M A V N A KDISI OGLINUN K E T H D S I KDI-'ASKER-KEN BRKLCE M U S T A F A K A R A B U R U N ' A VARUP N E ' Y L E D G I N BILDRR.
426
B B [78]
S I M A V N A K D I S I OGLI V E A H V L I N E Y E YITIDI, A N B E Y N IDER.
427
B B [79]
A N I B E Y N DER KM S U L T N M U H A M M E D B U R S A ' D A ' I M R E T Y A P D , A N A BIRKA P R E KFIR K Y L E R I N ISTEDI KIM VAKF IDE. B L D U G KYLERI N E S R E T - I L E N B U L D , AN BILDRR.
429
B B [80]
A N I B E Y N DER KM S U L T N M U H A M M E D H A N KM B Y E Z D H A N OGLIDUR, ' L E M - F E N D A N B E K S A R A Y I N A INTIKL ITDGI VAKTIN OULLAR VE K Z L A R KA KALD V E P D I H K I M OLD V E K E N D N N V E F T D A H I N E S R E T - I L E N OLD, A N L A R B I L D R R .
430
B B [81]
A N I B E Y N DER KM S U L T N M U R D N E S R E T - L E N GELP P D I H OLD V E K A R N D A L A R D A H I N ' O L D ? A N L A R B I L D R R .
431
B B [82]
A N I B E Y N DER KM S U L T N M U R D KM B U R S A ' D A T A H T A GEDI, B U T A R A F D A R U M I L I ' N D E N E Z H I R OLD.
432
B B [83]
A N I B E Y N DER KM B U R S A ' D A O L A N P A A L A R D A H I NE M E S L I H G R R L E R VE NE R E ' Y T E D B R I D E R L E R .
433
B B [84]
A N I B E Y N DER K M H A C I V A Z P A A M U S T A F A ' Y A N E S R E T - L E N M E K T B Y A Z U P GNDRD.
434
B B [85]
A N I B E Y N D E R KM M U S T A F KM KADI N ' O L D I V E S U L T N M U R D H A N - I G Z D A H I N E ' Y L E D ? A N I B E Y N DER.
435
B B [86]
A N I B E Y N DER KM S U L T N M U R D R M L ' N E N E S R E T - L E N GED.
436
B B [87]
A N I B E Y N D E R KM P D H KM E D R E N E ' D E OTURDI. E T R F U N KFIR B E G L E R I N E I L I L E R GNDRDILER, A N B I L D R R .
437
18
iindekiler
B B [88] A N I B E Y N D E R K M S U L T N M U R D D Z M E ' Y BR T A R A F A TDKDEN SONRA BU TARAFDA KARINDAI NE'YLED. B B [89] A N I BEYN DER KM S U L T N M U R D KARINDAI M U S T A F ' Y A NE SRET-LE BULUDI VE HR ANI NE'YLED. B B [90] B B [91] A N I BEYN DER KM S U L T N M U R D KARINDAIN BIR Y A N A I T D K D E N S O N R A N E Y E M E G L O L D . S U L T N M U R D SFENDYR-ILA NCE BULIDI VE A N U N - I L A NE'YLED, ANI BEYN DER. B B [92] A N I BEYN DER KM S U L T N M U R D Z N K ' E KARINDAIYLA BULIMAGA GELDKDE FLAKOGLI DLRAKOLA N E ' Y L E D ? B B [93] A N I BEYN DER KM S U L T N M U R D H A N - I G Z I DIRAKOLA'Y-LA MSLAHA ITDGINDEN SONRA NEYE MEGL OLD? B B [94] A N I BEYN DER KM A Y D I N LI N E S R E T - L E A L I N D I VE IZMROGLI C N E Y D BEG OL DAHI NESL-I A Y D I N ' D U R . A N L A R U N N'OLDUGN BILDRR. B B [95] A N I BEYN DER KM H R ' L - E M R ZMROGLI'NI NE SRET-ILEN ELE GETRDILER VE H E M N'OLD? B B [96] A N I BEYN DER KM M E N T E E O G L A N L A R I ATALARINDAN SONRA N'OLDLAR. B B [97] A N I BEYN DER KM K A R A M A N O G L I M E H M E D B E G A D A L Y A ' D A HISRA DP CENG ITDGIN BILDRR. B B [98] A N I B E Y N DER KIM VLYET- A M A S Y Y E ' D E V E T O K A T ' D A KIZILKOCAOGLANLARI YRGC-LEN NE'YLED VE ARALARINDA NE VKL'ALARI GED VE NE SRETLE GEPTURUR. B B [99] A N I BEYN DER KM H A Y D A R B E G O L K O C A K A Y A S I ' N U N SHIBI-Y-IDI, A N U N AHVLI N'OLD? B B [100] A N I BEYN DER KM A L P A R S L A N CENGN O L Z A M N Y R G P A A N E V E C H - L E TASARRUF TD. BB [101] A N I BEYN DER KM S U L T N M U R D H A N - I G Z I E R G N E KPRISINI YAPCAK NE SRET-ILEN YAPD. A N BILDRR. BB [102] GERMYNOGLI Y A ' K B BEG KEND VLYETNDEN GELP S U L T N M U R D ' A T'AT TDGN BEYN DER. BB [103] A N I BEYN DER KM Y R G B U T A R A F D A B U N U N GB L E R T D V E B U T A R A F D A H N K R N E Y E M E G L O L D I , ANI BLDRR. B B [104] B B [105] A N I BEYN DER KM SELANK N E SRET-LEN FETH OLUNDI. A N I B E Y N D E R K M S U L T N M U R D H A N - I G Z I KM S E L A N I K G A Z S I N D A N S O N R A D L E D K M N G R Z ' E S E F E R DE. B B [106] K A R A M A N O G L I , KFR M U ' N DND. E H L - I S L M U N ZERINE YRDGIN BU TARAFDA S U L T N M U R A D H A N - I G Z I DAHI K A R A M A N ' A N E SRET-LEN VARDI, ANI BEYN IDER. B B [107] A N I BEYN DER KM S U L T N M U R D KM K A R A M A N SEFERNDEN GELD, N E Y E MEGL OLDI. B B [108] A N I B E Y N DER KM E V R E N E Z O G L I ' A L B E G ' N N G R Z VLYETNN YOLLARIN GRMEGE GNDRLDGN BLDRR. B B [109] A N I BEYN DER KM S U L T N ' L - M C H D N SULTN MURD HAN-I 463 462 461 458 459 457 456 455 454 453 450 450 448 446 445 444 443 441 442 440 438
Gzi
464
KM OL S U L T N M U H A M M E D H A N
OGLIDUR, N G R Z VLYETNE ' A Z M TDGN VE ANDA NE SRET-LE VARDUGIN BLDRR.
19
BB
[O
A N I B E Y N D E R KM E V R E N E Z O G L I ' S B E G ARNAVUD'DA N'OLDI.
465
BB
A N I B E Y N DER KM S U L T N ' L - M C H D N S U L T N M U R D H A N - I G Z I KM B L G R A D ' A V A R U P N E ' Y L E D . A N I B E Y N DER KIM S U L T N M U R D H A N - I G Z I S E M E N D R E ' Y E N E V E C H - L E RABET DER.
466
BB
[112 [113 [114 [115 [116 [117 [118 [119 [120
467
BB
A N I B E Y N DER KM M O R A V L Y E T N N KAPUSI GERME HSRI'N SULTN'L-MCHDN SULTN M U R D H A N - I G Z I A N I N E S R E T - L E F E T H DER.
469
BB
A N I B E Y N D E R KM K U L A A H N KM M E Z D B E G ' D E N SONRA M N H E Z I M OLDI. I F L A K ' D A O L N E S R E T - I L E OLD. A N I BILDRR.
471
BB
K A R A M A N O G L I KM B U N U N GB H A D E S L E R TD, SULTN M U R D H A N - I G Z I DAHI ANA NE'YLED. A N I B E Y N DER.
472
BB
V I L K O G L I ' N U N L A Z V L Y E T E L N D E N GTDKDEN SONRA Y A N K O ' N U N N I N E DP Z L A D D E R V E N D I ' N E N E S R E T - I L E N G R Z L E K E R N GETRDGN B E Y N DER.
473
BB
A N I B E Y N D E R KM S U L T N M U R D H A N OGLINI T A H T A GERP K E N D M A ' N S A ' Y A V A R U P OTURDUGINDAN SONRA N E L E R Z H I R OLD, A N BILDRR.
474
BB
ARNAVUD'DAGI AKAHSR'I SULTN M U R D H A N - I G Z I N E S R E T - I L E N A L D , A N B E Y N IDER.
476
BB
N G R Z KFR K S O V A ' Y A G E L P S U L T N M U R D H A N - I G Z - Y - L E N E OGRADI V E H E M O L N G R Z L E B L E G E L E N L E R N I E B A N L A R - D , A N L A R B E Y N IDER.
477
BB
A N I B E Y N DER KM S U L T N M U R D H A N - I G Z I OGLI SULTN M U H A M M E D H A N ' I N E SRET-LEN EVERD V E K I M N K Z N ALVIRDI.
481
DEVR- SULTN MUHAMMED BB
483 484
[121
B E Y N DER KM S U L T N M U H A M M E D KM O L S U L T N M U R D H A N - I G Z I OGLIDUR; E D R E N E ' D E T A H T A N E S R E T - I L E GEDI V E N I C E GELDI V E N D I N KANDA O L U R D , ANLAR BILDRR.
BB
[122 [123 [124 [125 [126 [127
A N I B E Y N DER K I S U L T N M U H A M M E D H A N - I G Z I KM K A R A M A N ' D A N DNP GELDGNDEN SONRA NE'YLED, N E S R E T - I L E N B I N ITDI, A N B I L D R R .
486
BB
A N I B E Y N IDER K I M B U ISTANBOL K I A L N D E H R H A R B O L U N D I ; GIR N E S R E T - I L E N M A ' M R O L U N D , A N B I L D R R .
488
BB
A N I B E Y N D E R KM I N E Z N E S R E T - L E N F E T H O L I N D I VE SEBEB NE OLD.
490
BB
A N I B E Y N D E R KM N K P R N E S R E T - L E N F E T H OLUND VE H E M KIMN ELINDE-Y-IDI.
492
BB
B E Y N DER KM S U L T N M U H A M M E D H A N - I G Z I B L G R A D ' A DD V E A N D A N ' E Y L E D V E H R N ' O L D I , ANI BLDRR.
493
BB
A N I B E Y N D E R KIM S U L T N M U H A M M E D H A N - I H A N ' D U R V E BIRI M U S T A F E L E B ' D R , V E H E M O L DN K A N D A O L U N D .
Gzi
KM
495
O U L L A R N N E S R E T - I L E N S N N E T ITDI; B I R I B Y E Z D
20
iindekiler
B B [128] B E Y N DER KM S U L T N M U H A M M E D H A N - I G Z M O R A VLYETNE NE SRET-LE VARDI VE H E M ANDA N'EYLEDI VE NICE FETH OLUND. B B [129] A N I BEYN DER KM M E S E V R V E L O N D U R A V E Y I L D U Z ; BULAR NE SRET-LE FETH OLUNDI KIM BUNLAR M O R A VLYETNN KLDLERDR. B B [130] A N I B E Y N DER KM S E M E N D K E [ S E M E N D R E , S E M E N D R A , SANDREW] NE SRET-LE FETH OLUNDI. BB [131] BB [132] A N I BEYN DER KM A M A S R I N E SRET-LEN FETH OLUNDI. A N I BEYN DER KM S U L T N M U H A M M E D H A N - I G Z SLNAB'L V E K A S T A M O N U ' Y V E C E M ' I V I L Y E T I N I PDIH-Y-LA VE KOYL HISR'I VE TARABUZON'I BIR SEFERDE MECM'LN NE SRET-ILE F E T H ITDI BUNLAR, A N BILDRR. B B [133] A N I B E Y N DER KM I S M ' L B E G D R E K A N ' D E ESBBN CEM' ITDKDEN SONRA NE YIRE VARD. B B [134] M U H A M M E D H A N - I G Z I KOYLIHSR'I N E SRET-LE F E T H ITDI V E H E M N ' O L M - D . BB [135] A N I B E Y N D E R KM S U L T N M U H A M M E D H A N - I G Z I T A R A B U Z O N ' A NE SRET-LEN VARDI VE H E M N E V E C H - I L E F E T H ITDI. B B [136] A N I B E Y N D E R KM S U L T N M U H A M M E D H A N - I G Z I I F L K ' A N E SRET-LE GED V E H E M A N D A N'EYLED. B B [137] A N I BEYN DER KM S U L T N ' L - M C H D N S U L T N M U H A M M E D H A N - I G Z I F L K ' A N E S R E T - L E N GED V E H E M O L VILYETI K A Z U K L U ' N U N K A R N D A N A VIRDI. BB [138] A N I BEYN D E R KM S U L T N M U H A M M E D H A N - I G Z I F L K GAZSNDAN KIM GELICEK SONRA N I C E GAZYA IKDM ITDI. B B [139] A N I B E Y N D E R KM VLYET- B O S N A N E S R E T - L E N F E T H O L U N D V E H E M P D I H D A H I O L V I L Y E T D E N E F I ' L ITDI. B B [140] A N I B E Y N DER KM K A R A M A N O G L I KM LD, A L T OGLI K A L D ; A N U N M E M L E K E T I N E U Z U N H A S A N NE V E C H - I L E GELDI VE OL M E M L E K E T D E N E ' Y L E D I E HEM SULTN MUHAMMED HAN-I BB [141] 519 516 514 513 512 510 509 508 502 504 501 499 497
Gzi
DAHI NE'YLED
VE K A R A M A N O G L I ' N U N OGLANLARI N'OLDI, ANI BLDRR. A N I B E Y N DER KM S U L T N M U H A M M E D H A N - I G Z KM VLYET- A R N A V U D ' A T E V E C C H TD, A N D A K M E VARDI VE ANDA NE'YLED. B B [142] A N I BEYN DER KM K A R A M A N O G L I P R A H M E D NE'YLED KM PDH A N U N ZERNE TEVECCH EYLED VE ZERINE VARUP ANDA NE'YLEDI. BB [143] A N I B E Y N D E R KM P D H IGRIBOZ'A [AGRIBOZ, EGRBOZ] V A R U P A N I N E S R E T - L E F E T H TD V E M A H M D P A A ' Y I NE'YLED. B B [144] A N I BEYN DER KM VILYET- K A R A M A N ' A PDH TEKRR LEKER GNDRDI KIM OL VILYETN CMLESIN ZABT DELER VE H E M GEMLER GNDRDLER, A N I B E Y N DER. B B [145] A N I BEYN DER KM ISHK PAA'YI TEKRR K A R A M A N ' A GNDRDI, VARUP K A R A M A N ' D A OL DAHI NE'YLEDI. B B [146] A N I B E Y N DER KM G E D K A H M E D ' A L E Y Y E ' NE SRET-LE FETH TD? 528 527 526 524 522 521
21
B B [147]
A N I BEYN DER KIM P A A SLFKE'Y N E SRET-LEN F E T H TD VE HEM ANDA ILINI NE'YLEDI.
530
BB
[148]
A N I BEYN DER KM S U L T N ' L - M C H D N S U L T N M U H A M M E D H A N - I G Z I K M , A R K A T E V E C C H TD.
53A
532
B B [149]
BB [150]
A N I B E Y N D E R KIM S U L T N M U H A M M E D H A N - I G Z ' Y E BU HADES KIM VKI' OLD LEKERN BA'ZS M N H E Z I M OLD, PDIH BUNDAN SONRA N E Y E MEGL OLD.
534
B B [151]
A N I BEYN DER KM S U L T N M U H A M M E D H A N - I G Z I KUL G E D K A H M E D ' K E F E ' N N FETHINE GNDRDI; VARUP NE SRET-ILE F E T H ITDI K E F E ' Y I , A N BILDRR VE H E M ANDA DAHI NE VILYETLER FETH ITDI?
537
BB [152]
A N I BEYN DER KM S U L T N M U H A M M E D H A N - I G Z I K A R A B O G D A N G A Z S I N A N E S R E T - L E TD V E H E M K A R A B O G D A N T E K R - Y - I L A N E ' Y L E D , A N I B E Y N DER.
541
BB [153]
A N I B E Y N D E R K M P D H K A R A B O G D A N ' I K M SIDI, D N D , T U N A K E N R I N A GELD.
542
B B [154]
A N I BEYN DER KM S U L T N M U H A M M E D H A N - I G Z I ISKENDERIYYE-I A R N A V U D ' NE SRET-ILEN VARD VE ANDA N E ' Y L E D VE ANDA VARMASINA SEBEB NE OLDI, A N BILDRR.
543
BB [155]
A N I BEYN DER KM S U L T N ' L - M C H D N S U L T N M U H A M M E D H A N - I GZ BU FEN SARYINDAN OL DR'L-BEK SARYNA VARMAS NE SRET-ILE OLUND, A N BILDRR KIM O L S E F E R D E H I C R E T N SEKIZ Y Z S E K S E N A L T S N D A V K I ' O L U N D V E H E M O L S A F E R A Y N U N YIGIRMI Y I D I N C I G N I C U M ' A GN-IDI.
545
B B [156]
A N I BEYN [DER] KM S U L T N M U H A M M E D H A N - I G Z I K I M A L L H R A H M E T I N E K A V U D , K A OGLI K A L D , A N BILDRR.
546
BB
[157]
A N I BEYN DER KM S U L T N C E M HLASI S E L U K H A T U N V E M E V L N K R U L L H OGLI A H M E D E L E B ' Y , S U L T N BYEZD H A N ' A YALVARMAA GNDRD; A N D A N NE ZHIR OLD, A N BEYN IDELM.
547 548
BB [158]
B B [159]
A N I BEYN DER KM S U L T N C E M M E K K E ' Y E VARDUGINDAN SONRA NE'YLED VE BUNDA SULTN BYEZD H A N DAHI NE'YLED, ANI BLDRR.
549
B B [160]
A N I BEYN DER KM S U L T N BYEZD H A N , C E M ' KM VLYETDEN SRP IKARDUKDAN SONRA, KIM NBEDD OLDI, S O N R A S U L T N B Y E Z D N E Y E M E G L OLDI.
550
BB [161]
A N I BEYN DER KM S U L T N ' L - M C H D N S U L T N BYEZD H A N - I G Z I , K A R A BOGDAN VLYETNE VARUP A N D A N E L E R F E T H TD, A N I B L D R R .
551
B B [162]
A N I BEYN DER KM B U A D A N A , TARSUS, S I S , M I S I S , K L E K , V A N A K A N [ V A L N A K A N ? ] K M L E R N D V E KM F E T H TD V E M L S I R L U B U N L A R A N E S E B E B D E N H K M TD, ANI BLDRR.
553
B B [163]
A N I B E Y N D E R K M B U MDK F E T H E S E B E B N E O L D I , ANI BLDRR.
555
B B [164]
A N I B E Y N D E R K M R M L BEGLERBEGS ' A L B E G K A R A B O D A N V L Y E T N E GAZ T M E E S E B E B N E O L D I VE H E M O VILYETE KIM VARD VE NE SRET-ILE VARD VE OL VILYETDE NE'YLEDI.
556
22
iindekiler
B B [165] B B [166] SR-I HASLET- SULTN BYEZD H A N - I GAZ A N I BEYN DER KM B U L - ' O S M N ' U N 'ATEBE- 'LYEDE OLAN VEZRLERNN ADLARINI VE SRLARINI BEYN DER. B B [167] B B [168] B B [169] B B [170] HASLET- PDH-I L- 'OSMN A N I BEYN DER KM BU PDHLAR KM M L CEM' TDLER, HR ANLAR N'OLDI? 563 565 566 568 559 560
EK B B [171] A N I BEYN DER KM B U MCERLARDAN SONRA NE ZHIR OLD? B B [172] A N I BEYN DER KM M I S I R SULTNI LEKER GNDRD TEKRR HSVR ZERNE. B B [173] A N I B E Y N DER KM M I S I R ' D A N L GELD, N E S R E T - L E N GELD GTD. B B [174] A N I B E Y N D E R K M K A Y I T B A Y [ A D L U ] B R KII M I S R A S U L T N OLDI. B B [175] A N I BEYN DER KIM HSVR LDKDEN SONRA NE VK' OLDI? B B [176] B B [177] B B [178] B B [179] B B [180] A N I BEYN DER KM BUNDAN SONRA N E VK' OLDI? DEVR- SULTN BYEZD H A N - I GZ B U MCERDAN SONRA N E VK' OLDI? A N I BEYN DER K I BULARDAN SONRA N E ZHR OLDI? A N I BEYN DER KM R M PDHINA H A B A R OLDI KM OL HSR BEKLEYEN KULLARINI KIRDILAR GAELET-LE. 578 579 581 581 583 578 576 576 575 572
B B [181] B B [182] A N I BEYN DER KM S U L T N BYEZD H A N ' U N KARINDAI SULTN C E M HR NE OLDI? B B [183] A N I BEYN DER KM S U L T N B Y E Z D ' N HASLETN VE A N U N Z A M N I N D A OLAN 'LMLER VE FUKAR'L BEYN DER.
583 585
586
METNDE GEEN KAVRAM DZN: GNMZ DLNDE DIZIN: EVRIYAZ
TERIMLER
589
595 606
23
NSZ k Paa slalesinin Trk kltr hayatnda, XIII. yzyldan balayarak XV. yzyla kadar geen zaman iinde, yzyl bulan bir hizmeti vardr. Baba lyas'tan (l. 1240) itibaren Muhlis Paa (l. 1274), k Paa (l. 1332) ve Elvan elebi'den (l. 1358) k Paazade'ye kadar uzanan zamanda bu soydan gelenler, Trk edebiyat ve Trk tarihiyle ilgili almalarda nc durumunda olmulardr. Bunlar iinde k Paa, Trkecilik akmnn nde gelen bir simas olarak Garib-nme gibi byk bir mesneviyi ortaya koyar. Olu Elvan elebi, Menkb'l-Kudsiyye adl eseriyle Trk kltr hayatnda menkbe trnn ilk rneini verir. Yine bu slalenin bir devam olan ve k Paa soyundan olmas nedeniyle k mahlasn kullanan ve btn bir on beinci yzyl hayatyla dolduran k Paazade de (1393?1485?), anonim tarihleri bir tarafa brakrsak, tarih trnn ilk eserini kaleme alr. Bu tarih, yazar bilinen, gerek anlamda ilk Osmanl tarihidir. Tevrh-i l-i Osmn veya k Paazade Tarihi adyla anlan bu eserde Osmanl slalesinin eceresi verildikten sonra bunlarn Anadolu'ya gelmeden nceki maceralar, Anadolu'ya gelileri, ka blk olduklar, hangilerinin Anadolu'da kald ve kalanlarn Trk tarihinde oynadklar roller, Sleyman ah'tan II. Bayezid'e gelinceye kadar btn ayrntlaryla ele alnmtr. Seluklular'dan sonra Anadolu'da kurulan beyliklerin dmanlaryla ve birbirleriyle ilikileri, bunlar ierisinde Osmanl Beylii'nin durumu, ehzadeler arasndaki mcadeleler, stanbul'un fethi ve daha sonraki hadiseler, k Paazade'nin Tevrh-i l-i Osmn adl eserinde canl bir ekilde ortaya konmutur. Bir de k Paa'dan balayarak bu slalenin insanlarnn, Osmanl sultanlarna yaknl vardr. Bunlardan biri tarihi yaparken, dieri de yazarak kltrmzn hizmetinde olmutur. Bu ynyle k Paa'dan balayarak gelenler, Trk tarihini ve kltr hayatn gzlemleyen kiilerdir. k Paazade bunlarn sonuncusudur.
Yldrm'm olu elebi Mehmet'ten itibaren, II. Murat ve Fatih Sultan Mehmet'le yaknl vardr. Bunlarla yerine gre sadk bir dost, yerine gre de yaptklarm yazan bir tarihi olarak yaknlk kurar. Osmanl sultanlarna bu yaknl yannda onun, okuyan biri olmas, zellikle tarihe ilgi duymas, k Paazade'yi Tevrh-i l-i Osman' yazmaya yneltmitir. Okuduklarn, dinlediklerini, grp yaadklarn da daha ok bir menkbe havasnda anlatmtr. k Paazade, eserinin yazl sebebini,
y azz fakr ki Derv Ahmed k'yem ibni eyh Yahy ve ibni eyh Selmn ve ibni sultn'l-me'l k Paa'yam ve ibni mrid'l-fk Muhlis Paa ve ibni kutbu'd-devrn baba lys halfe-i seyyid-i Ebu'l-Vef nevvarallahu kubrahum. Fakr dahi ge-i fergatda teslm-i rz kncinde fen ve sabr hrkasn geyp oturm-dum Kostantiniyye'de ve du' sofras-y-lan mtena'im olm-dum. Ngh bir cem'at azizlerden l-i Osmn'un tevrhinden ve menkbndan zikr itdiler. Fakirden dahi s'l itdiler. Fakr dahi cevb virdm. Orhan Gz'nn imm shak Fakh ogli yahi Fak'dan kim ol Sultn Byezd Han'a gelince bu menkb ol Yahi Fak'dan yazlm buldum kim ol Orhan Gz'nn imm ogldur ve fakr dahi ba'z hllarndan ve kllerinden ve menkblanndan ihtisr idp kalem diline virdm. Kalem dahi safha-y sahrda beyz kalbe syledi. Fakr dahi kim iitdm, cn kulan ol nameye tutdum. Gnlm dahi hayretde kald. Hemn dem eyitdm kim...
cmlelerinde anlatmtr. Bu szlerden de anlald gibi k Paazade Tarihi, okumaya, dinlemeye, grme ve yaamaya dayanmaktadr. Osmanl padiahlar da Dervi Ahmed k'ye gereken deeri vermiler ve eitli ihsanlarda bulunmulardr. Olaylar kendi hayatnda bizzat yaayan bir tarihinin eseri olarak k Paazade Tarihi ok nemli bir tarihtir. eitli yazmalarnn yan sra eserin li Bey ve Giese yaymlar olmak zere eski harflerle iki basks yaplmtr. Nihal Atsz iftiolu da 1947 ylnda, bu iki eseri yayma hazrlayp neretmitir. stanbul'da baslan li Bey basks, yalnzca stan-
nsz
bul Arkeoloji Mzesi 478 numarada kaytl bulunan nsha esas alnarak yaplmtr. Giese basks ise karlatrmal bir neirdir. Ancak Giese btn nshalar grememitir. Bugn k Paazade Tarihi'nin bilinen on iki nshas vardr. Bunlardan Ahmet Vefik Paa'nn grd bir nsha kayptr. Dier on bir nsha arasndan stanbul Arkeoloji Mzesi Ktphanesi'nde bulunan ve yukarda iaret ettiimiz nsha dnda, ayn ktphanede 1504 numarada kaytl ikinci bir nsha daha bulunmaktadr; ancak daha nceki yaynlarda bu nsha incelenmemi ve deerlendirilmemitir. Ayrca Sleymaniye Ktphanesi Yazma Balar 4954 numarada kaytl k Paazade Tarihi'nden ise kimsenin haberi olmamtr. Tarafmzdan bulunan bu nshalarn, dierleri iinde ayr ve nemli bir yeri vardr. stanbul Arkeoloji Mzesi Ktphanesi 1504 numarada kaytl nsha, harekelidir ve gvenilir bir yazmadr. Ancak bu nsha bandan ve sonundan eksiktir. Ayrca ortasndan birka yerden de baz yapraklar kaybolmutur. Byle olmasna ramen eser tam imi gibi dnlerek varak numaralar, batan sona kadar atlanmadan yazlmtr. Sleymaniye Ktphanesi Yazma Balar 4954 numarada kaytl nsha ise tamdr. Yer yer harekeli olan bu nsha, son devre ait bir yazmadr. Ancak gvenilir bir nshadr. Bu nshada varak yerine sayfa numaralar konmutur. Biz bu iki nshay ele alp deerlendirdik. Her iki yazmann ayn ecere kolunda bulunmas, bizi bu nshalar zerinde almaya yneltti. Bylece zaten neirleri yaplm olan dier nshalar bir tarafa brakarak stanbul Arkeoloji Mzesi Ktphanesi 1504 numarada kaytl (A) nshasyla Sleymaniye Yazma Balar 4954 (S) nshalarn ele aldk. Kurduumuz metinde imla ve dil asndan A nshasna dayandk. Ayrca A nshasnda bulunmayan uzun metin paralarm, S nshasndan tamamladk. Her iki nshay karlatrdk. Anlama katks olan yerlerde S nshasmdan 'italik' harflerle aktarmalarda bulunduk. A nshasnn 2b varandan nceki eksiklii S nshasnn 1-15 sayfalarndan, llb-12a arasmdaki eksiklii S nshasnn 21-27 sayfala-
27
rmdan, 62b-63a arasndaki eksiklii de 54-55. sayfalarndan aktarmalarla ikmal ettik ve bu ksmlar italik olarak vermedik. Ayrca A nshasnn bittii yerden itibaren S nshasnn 170 il 177. sayfalarn da aktardk. Aslnda kanaatimizce eser, S nshas itibariyle, 171. sayfada bitmektedir. Mstensih, sonraki bablar yazmaya balam, fakat belki de, -eserin istinsah ettii nshasnda eserin olmas gereken orijinal ekline gre- bundan sonrasnda yabanc kalemlerin esere mdahil olduunu fark ederek brakmtr. S nshasndan sonraki ksmlar ise li Bey nerinin dayand stanbul Arkeoloji Mzesi Ktphanesi 478 numarada kaytl Al olarak iaretlediimiz nshadan aktardk. Bu blmler, bakalar tarafndan sokulmu intiban vermektedir. Al nshasnn, tarihi sray takip etmeyen blmlerini EK bal altnda verdik. Bu ksmda eksiklik gsteren az saydaki baz yerleri, italik olarak Giese basksndan tamamladk. Eseri yayma hazrlarken dayandmz yazmalardan A nshas, varak numarasna; S ve Al nshalar ise sayfa numarasna gre numaraland iin biz de bu varak ve sayfa numaralarna uyduk ve bunlar keli parantez iinde verdik. Dipnotlarda da bu varak ve sayfalar kullandk. Yayma hazrladmz metinde nazal, n sesi dnda, transkripsiyon iaretlerine yer vermedik. Ancak k ve g seslerinin kaln olmas ve nlerinde nlnn uzatlmas durumuyla karlanca bu seslerin aslna uygun ekilde okunmalar ve anlamda bir sapmaya yer vermemeleri iin nllerin zerine, uzatma, inceltme iin kullanlan ( A ) iareti yerine; knun, kad, gazi rneklerinde olduu gibi, izgi koyduk. Bu almada bizi en ok uratran husus, zel isimlerin yazlmas oldu. Yer ve ahs isimlerinin okunmasnda metne bal kaldk. Ancak bu zel isimlerin nemli bir ksmnn yabanc dillerde oluu, baka okunu ekillerini de beraberinde getirdi. Bu yzden biz sahayla ilgili dier yaynlar da gz nne alarak, farkl okunu ekillerini keli parantezler iinde ayrca verdik. Btn gayretlerimize ramen yine de gzmzden kam durumlar olabilir. Eksikliklerimizi tamamlamak iin
28
nsz
her zaman okuyucularmzn tenkitlerine ak olduumuzu bildirirken, "iyi gzle bakan iyi grr" sz gereince noksanlarmzn iyi niyetimize verilerek balanmasn dileriz. Bu eserin yayma hazrlanmas srasnda yardmlarn grdmz, Do. Dr. Hayati Develi, Dr. Ycel Dal, Sabri Koz anabilim dalmz aratrma grevlileri Dr. Cemal Aksu ve Murat Karaveliolu ile Sleymaniye Ktphanesi mdr, deerli ve aziz dost Dr. Nevzat Kaya'ya, okuyucusunu her zaman gler yz ve yardmseverliiyle karlayan stanbul Arkeoloji Mzeleri Ktphanesi memuru Havva Ko Hanmefendi'ye teekkr eder; Edebiyat Fakltesi Dekanl'nn teviklerini minnetle anarz. Ayrca eserin yayn iin aba gsteren, bata Samih Rifat Bey olmak zere Ko Kltr Sanat Tantm yetkililerine ve eserin grsel olarak en iyi biimde okuyucuyla bulumasn salayan Ersu Pekin'e de teekkr bir bor biliriz. stanbul'un fethinde bizzat bulunan k Paazade'nin bu eserinin, stanbul'un fethinin 550. ylnda yeniden yaynlanmas, bize kutlu bir raslant gibi grnyor. Armaan olsun!.. Prof. Dr. Kemal Yavuz - Prof. Dr. M. A. Yekta Sara Beyazt, 5 Ekim 2003
29
H A Y A T I VE " T A R H " Y L E IK P A A Z A D E
HAYATI Bilinen ilk Osmanl tarihilerinden olan k Paazade'nin asl ad Dervi Ahmed'dir. k Paazade eklinde anlmas, soy olarak k Paa'ya ball nedeniyledir. Bu nedenle, k mahlasn kullanmtr. Zaten eserinin daha ilk satrlarnda: "Iy azz! Fakir ki Dervi Ahmed k'yam, Ibn Yahya ve Ibn Selman ve Ibn Sultan'l-Mel k Paa'yam" diyerek kendini ve soy zincirini verir. Bu satrlara gre Dervi Ahmed'in babasnn ad Yahya'dr. 1393 ylnda Mecitz ilesinin Elvan elebi kynde domutur. Franz Babinger gibi baz aratrclar, 1400 ylnda doduunu 1 yazarlarsa da, hayalna baktimzda 1393 ylnn, yana ve yaadklarna daha uygun olduu grlr. Bu durumda k Paazade'nin doum tarihinin 1393 yl olmas kuvvetle muhtemeldir. Ancak yazarn 1397 yllarnda domu olmas da ihtimal dahilindedir. k Paazade, 1413 ylnda, elebi Sultan Mehmed'in Musa elebi'yle olan mcadeleleri srasnda Geyve'de grlmektedir. Buraya Amasya'da bulunan elebi Mehmed'in maiyetinde gelmitir. Geyve'de hastalanan Dervi Ahmed, Orhan Gazi'nin imamnn olu Yahi Fakh'm evinde kalmtr.
Ol vakt du'c fakir kyde kaldum. Orhan'un imm ogl Yahi Fakh evinde hasta oldum. Geyve'de anda kaldum. Menakb- Al-i Osmn' t Yldrum Han'a gelince ol imam oglndan nakl itdm kim habar virrin.2
diyen k Paazade, o srada on alt veya yirmi yandadr. Atsz, k Paazade'nin 1413 ylnda elebi Mehmed'le Musa elebi arasnda geen arpmalarda, elebi Mehmed
1 Franz Babinger, Osmanl Tarih Yazarlar ve Eserleri (ev. Prof. Dr. Cokun ok), Kltr ve Turizm Bakanl yaynlar: 44, Ankara 1982, s. 39. 2 metin, v. 93a-b.
kuvvetleri arasnda Geyve'ye geldii ve o zaman yirmi yalarnda olduu kansndadr. 3 Dervi Ahmed, Osmanl sultanlarnn k Paa nesline olan yaknln zaman zaman dile getirerek, onlardan grd ihsanlar yad eder. Kendi devrine kadar olan bir zamanda, yedi ceddinin Osmanl soyuyla birlikte yaam olmasna da temas eden k Paazade;
k yaz menkb l-i Osmn Yidi ceddn bu l-lan bile gedi4
beytinde, yine;
Neseb neslm bu l-la togd Hem toganumuz bu l' grdi Nesi nesebme l-i Osmn k deyp iderler ihsn
beyitlerinde bunu daha ak olarak verir. Gerekten k Paazade, eserinin daha pek ok yerinde Osman soyuna olan balln ve bunlarn gaza iin gnderilmi bir slale olduuna inancn zikreder. Ayrca Osmanl sultanlarn, Allah yolunda arpan birer mcahit olarak gsterir. Bu durum tarihi olaylarla da ilgilidir. Ahmed k'nin byk dedelerinden olan k Paa da Osmanl devletinin kuruluunda, lim ve fikir babas olarak Osman ve Orhan Beylerin yannda yer almtr.5 k Paazade'deki tarih uuru, genlik yllarnda balamtr. zellikle Yahi Fakh'n evinde kald zaman Osmanl tarihini, Yldrm Bayezid devrinin sonuna kadar okumas, bakalarndan dinlemesi, bylece vakalar hafzasna alp mrnn sonuna kadar diri tutmas, ayrca daha
3 Atsz, Osmanl Tarihleri I, Trkiye Yaynevi, istanbul 1949, s. 80 4 metin, v. 129b._ 5 Kemal Yavuz; k Paa, Garib-nme, c. 1/1, Trk Dil Kurumu yaymlar: 764/1, Giri ksm, stanbul, 2000 / Mehmet Kaplan, k Paa ve Birlik Fikri, Trk Edebiyat zerine Aratrmalar 1, Dergh Yaynlar, istanbul 1976, s. 177-189.
Hayat ve "Tarih"iyle k Paazade: Hayat
sonraki hadiseleri yazmas, onun tarihle ne kadar har neir olduunu gstermektedir. Zaten yaad hayat da bunu gerektirmitir. 6 Hatta o, eyh Edebal'nm olu Mahmud Paa'dan da baz hadiseleri dinlediini ve Mahmud Paa'nn o zaman yz yan gemi olduunu haber verir. Osmanl sultanlarna olan yaknln, elebi Mehmed (l. 1421), II. Murad (l. 1451) ve Fatih devirlerinde yaad hadiselerle zikreder. Bu ynyle ele aldmz zaman bazen kendisini olaylarn, savalarn iinde bulur ve yaadklarn samimi bir ekilde anlatr. Ancak tarihini yazarken, okuduu ve yaadklar yannda dinledikleri de vardr. Kendi anlattklarna gre Dervi Ahmed, 1390 ylndan sonra Yldrm Bayezid'in stanbul kuatmasn, 1391 ylnda Macarlarla yapt sava ve sonucunu Karatimurtaolu Umur Bey'den; Ankara Sava'nda geenlerle savatan sonra yaananlar ve Yldrm Bayezid'in durumunu da Bayezid'in has solaklarndan olan, Koca Nayib diye anlan birinden sorup renek yazmtr. Hatta o, eyh Edebal'nn olu Mahmud Paa'dan da baz hadiseleri dinlediini ve Mahmud Paa'nn o zaman yz yam gemi olduunu haber verir. 7 Ksaca sylemek gerekirse, k Paazade'nin Menkb u Tevrh-i l-i Osmn adl eseri, okuma, dinleme ve yaayarak grmeye dayanr. Yine II. Murad ve Dzme Mustafa arasndaki mcadelelerde k Paazade kendinden bahseder. 825/1422 ylnda onu Elvan elebi Tekkesi'nde buluruz. Dervi Ahmed:
itdiler kim uda Dzme zerlerine geliyorur, paalar dahi bi old. ibrahim Paa, Hac vaz Paa ve dahi Temrtaolanlar'nun i paa old. Birinn ad Umur, biri Oru ve biri Ali. Bunlar yle ittifak ittiler kim Mihalol Muhammed Beg'i Tokat habsinden karalar, Sultan Murad'a getreler ve hem anun gibi itdiler. Hemn dem habsden kardlar. Geldi bizm Elvan elebm Tekyesi'ne ograd. Ol vakt fakiri ald bile gitdi.8
6 metin, v. 7; s. 7. 7 metin, v. 87a. 8 metin, v. 113b.
diyerek Mihalolu Muhammed Bey'in kendisini Sultan Murad ordusuna getirdiini haber verir. Tabii bu durumda k Paazade'nin, ncelikle Ulubat Kprs'nde geen hadiseler olmak zere, batan sona kadar bu mcadelenin iinde var olduunu grrz. 840/1436-37 ylnda hacca giden Dervi Ahmed:
Henz Semendire dahi almmam-d. Fakir shak Beg-ile Mekke'den bile geldm. Bir gn hnkrdan shak Beg'e kul geldi kim: "Nike brnk [Nige Obran] zerine var, an hisr it." didiler. Germiyn sancan ana yolda kodlar. Ve Germiyn sanca begi ol zamanda Temrtaogl Umur Begogl Osmn elebi'ydi ki ol Varna gazsnda ehd old. Fakir dahi ol zamnda skb'e shak Beg-ile Mekke'den bile gelmidm. Gh gh mcerlarda bile bulnurdum. Ve bir defa dahi shak Beg'n ogl Paa Beg-ile ve Kls Togan-la harmlga bile varm-dum. Bir gn asker iinde bir gavg belrdi. shak Beg ol sat at arkasna geldi. Cemi gaziler dahi bile bindiler. Ngh grdk karudan bir alay kffr ka ve anun ardndan bir nie alay dahi kageldi. Yayasn nine tutm ve atlus ardna turd. Kapkara pus olup zermze yrdi. Bu tarafdan dahi ehl-i slm lekeri dahi tekbr getrdiler bir kezden. Hemn yayanun zerine at saldlar. Yayaya turmadm ok serpdiler. Gaziler anlarun oklarn eslemedi. Hcm itdiler. zerlerine srdler. Atlus ardnda turmad, dahi kadlar. Yayay at aya altnda pyml itdiler, krdlar. yle krkun old kim gazilern atlar kfirlern lsi zerinde yrrleridi. shak Beg agrtd kim "Hey gaziler! Yiter krdunuz, esir idn, imden gir." didi. Vallahi fakir krdugumdan gayr biin esir itdm, skb'e getrdm. Biini tokuz yz akaya virdm. El-hsl- kelm ol ylda Semendire dahi feth olund. Cemi Laz vilyeti bile feth olnd, ve hisrlarna kullar kodlar ve ehirlerinde kadlar nasb itdiler ve Semendire'de Cuma namz klnd ve cemi Laz vilyetinn hkimi ehl-i slm old. Hak tal fazl-y-la.9
9 metin, v. 156a-157b.
34
gibi ifadelerinde h a r a m i l i e g i t m e n i n y a n n d a , d u r u m gerei s a v a a katldn h a b e r verir. S a v a a girii, savan cerey a n n v e s a v a sonras d u r u m u canl bir ekilde anlatan k P a a z a d e , b u m c a d e l e d e bir hayli d m a n l d r m , ayrca b e d e esir almtr. S o n r a b u esirleri U s k p pazarnd a 9 0 0 a k e y e satmtr. Dervi A h m e d , 8 4 2 / 1 4 3 8 - 3 9 ylnda II. M u r a d ' n kt B e l g r a d seferinde d e b u l u n m u t u r . Sultn kim Ungrz vilyetini seyr idp devlet-ile tahtna geldkden sonra azm-i Biligrad itdi. Zira Biligrad; bildi kim Ungrz vilyetinn kapusdur. Bu kez kasd itdi kim ol kapuy aa. Leker-i slm' cem itdi. Andan yrdi gelp Biligrad'un zerine ddi. Hisra ceng ider gibi oldlar. Sava'y gediler, Biline'ye akn saldlar. Gaziler yle toyum geldiler kim bir izmeye bir nefis criye virrler-idi. Fakir dahi ol seferde bile-yidm, yz akaya alt yidi yaar bir olan satun aldum. Ata hizmet idebilr esiri yz elli akaya virrlerdi. Aknclardan fakire dahi yidi kul ve criye hsl old ve dahi ol kadard kim leker gse esirn galebesi lekerden ziyde-y-idi. El-hsl- kelm yle vasf olund kim, "slm bnyd zhir olaldan ber kim gziler gaz iderler, bunclayn gaz dahi h vki olmad." didiler. Ve hem dahi didkleri beyn vki-idi. Fakir dahi ol seferde bir gn hnkr hazretine vardum. Fakire esir buyurd. Ben eyitdm kim: "Devletl Sultnum! Bu esiri gtrmege at gerek." didm. "Ve yolda bunlara harlk gerekdr." didm. Bana be bin aka ve iki at at itdi. Tokuz ba esir ilen ol sefer Edrene'ye geldm ve hem drt atum var-d. Esirleri er yze ve ikier yze satdum.10 Y a a y p b i z z a t aktardna g r e biz, D e r v i A h m e d ' i n p a d i a h a olan yaknln d a g r m e k t e y i z . H a t t a II. M u r a d b u savan s o n u n d a k e n d i s i n e esir v e r d i i gibi b e b i n a k e ile iki de at vermitir. Y a z a r m z d o k u z b a esir ve drt atla E d i r n e ' y e g e l m i v e esirleri b u r a d a satmtr.
10 metin, v. 154a-155a.
35
k P a a z a d e , II. M u r a d ' m , o l u M e h m e d F a t i h ' l e kt 8 5 2 / 1 4 4 8 ' d e y a p l a n kinci K o s a v a M u h a r e b e s i ' n d e D e r vi A k b y k ' l a birliktedir: Hnkr kim kfir lekerini gricek derhl atndan indi. Ar abdest alup iki rek'at namz kld ve yzin topraa srdi. Hak talya niyz itdi ve eyitdi: "y Br- Hud, y lh! Senden dilerem kim bu mmet-i Muhammed'i sen sakla ve bunlara sen nusret vir. Ve benm gnhumun bunlar kffr elinde sen zebn itdrme." didi. Kaan kim niyzdan frig olcak hemn-dem "Niyyet-i gaz" diyben bindi, kffrun zerine hcm idp yrdi. Ol gn acyib ey ceng olund. Kffrun nie sanca alnd. O gice gir irteye dein ceng olund. Cumaertesi gir ceng-i azm olund. Nie begler ehd oldlar ve kffrun dahi nie banlar ddi ldi ve nieleri dahi tutuld, esir old. Yanko kad ve Lk ban kad. Ogl-y-lan Sklet ban ddi. Lih ban esir olm, amma kendni bildrmemi. Sonra satl satl kurtlm: Bki kffr kimi krldlar ve kimi esir oldlar. Fakir dahi anda bir kfir depeledm. Hnkr fakire ey at virdi ve dervi Akbyk'a dahi virdi. Amma ih ban' esir itmiler. Hnkr'a getrdiler.11 s t a n b u l ' u n fethine A k e m s e d d i n , A k b y k , e y h V e f a gib i b y k l e r l e katlan A h m e d k, ehrin a l n m a s n d a n s o n r a b u e h r e yerlemitir. H a t t a g a z a m a l n d a n k e n d i s i n e ev verilmi ve stanbul'a getirilen insanlarn irad iin grevlendirilmitir. Y u k a r d a d a zikrettiimiz gibi p a d i a h a o l a n yaknl v e ilim ehli iinde y e r a l m a s sebebiyle 861 / 1 4 5 7 y l n d a F a t i h ' i n oullar e h z a d e M u s t a f a ' y l a e h zade Bayezid'in Edirne'de yaplan snnet dnlerinde bulunmutur. Yazarmz bu dnde, Her ehl-i ilmn nine sini kodlar. Bu ulemnun hizmetkrlar
11 metin, v. 170a-170b.
fotalar toldurdlar. Fakr dahi bir fota toldurdum, hizmetkruma virdm. Andan sonra pdih bu gelen azizlere ihsnlar ve hil'atlar buyurd. Nieler fakir geldi, gan gitdi.12
ifadesinde belirttii gibi bu padiahn ihsanlarna da nail olmutur. Ayn yl Fatih'in Ballubatra'ya yapt seferde skp'e gitmitir:
Fakir ol zamnda kim skb'e varm-dum, pdihun ihsnm uma. Ihsn dahi yitidi maa'-ziydetin. Ve hem ol vakit Mevln Grn Arabistan'dan tekrr gelmi idi. Bursa kadln ana ol seferde virdiler.13
diyen Dervi Ahmed'in, umduu ekilde padiahn ihsanna kavutuunu gryoruz. mrnn sonlarn stanbul'da geiren Dervi Ahmed k, burada evlenmi ve Rabia adnda bir kz olmutur. Kzn 874/1469-70 ylnda mritlerinden Seyit Vilayet'le (l. 1522) evlendirmitir. Sultan II. Bayezid'in Bodan seferinde stanbul'dadr ve 86 yandadr. Tarihini yazmaya balam ve muhtasar olarak yazd bu esere Menkb u Tevrih-i l-i Osmn adm vermitir. Atsz, Hadkat'l-Cevmi'deki bir kayda dayanarak k Paazade'nin 22 Muharrem 886/23 Mart 1481 Cuma gn vefat ettiini syler. Bu tarih, Fatih'in lmnden ncedir. Atsz ve Raif Yelkenci
Bu mr seksen alt oldugnda Byezd Han, Bogdan'a agdugmda14
beytine dayanarak, Fatih'in Bodan seferini kastetmilerdir. Ancak Sultan Bayezid de saltanatnn ilk yllarnda Bodan'a sefere kmtr. Eser de bu seferle sona ermitir. Bu durumda k Paazade'nin 1484 ylndan sonra vefat et-
12 metin, v. 193a. 13 metin, v. 196b-197a. 14 metin, v. 19b.
mi olmas gerekir. Baka baz aratrclar da bu fikirdedir. Bunlarn banda Franz Babinger gelmektedir. Babinger onun lm tarihini 889/1484 olarak verir ve 86 yanda ldn ileri srer. 15 zerinde altmz nshada yer alan
Bu menkbun tammmn trihi hicretn sekiz yz toksannda Receb aynun yigirmi altnc gninde yikenbih gni tamm olnd16
ibaresi, eserin yazl tarihini verir. Hatta yazar, eseri iin Menkb kelimesini iki yerde kullanr ve Tevrh sz yer almaz.17 Bu durumda k Paazade, 890/1484 ylndan sonra vefat etmi olmaldr. Victor L. Menage, onun yz ya civarnda yaad, bylece uzun bir mr srerek btn bir 15. yzyl katettii kanaatindedir.18 Ayrca Halil nalck, onun 1502 ylnda ldn tahmin etmektedir. stanbul'un eitli semtlerinde evi ve dkknlar vardr.19 Dervi Ahmed k, kendisinin yaptrd k Paa Camii'nin bahesine gmlmtr. k Paazade'nin airlik yn de vardr. Ancak onun iirleri, daha ziyade anlatt konularn bir sonucu gibi grlr. Tevrh-i l-i Osmn bu bakmdan gzden geirilince, eserde 829 beyitin yer ald grlr. Trkenin btn devirleri iin dndmzde k Paazade'nin eserini ak, anlalr ve akc bir dille yazdn grrz. slubunun tatll ve dilinin akcl, her eyden nce samimi olmasma baldr. Bu durum, eserin kalabalk topluluklar arasnda okunmasn da salamtr. Ayrca eserinde sk sk diyaloglara yer vermesi ve ksa cmleler kullanmas, bu canll daha da artrmtr. O, diyaloglarnda sadece iki kiiyi kar karya getirip konuturmaz, bu
15 Franz Babinger, age, s. 39; Anonim Osmanl Kronii (1299-1512), (Haz. Prof. Dr. Necdet Oztrk), Trk.Dnyas Aratrmalar Vakf, istanbul 2000, s. XXV. 16 metin, v. 269b. 17 metin, s. 169, v. 269. 18 Victor L. Menage, "Osmanl Tarih Yazclnn ilk Dnemleri", St'ten istanbul'a, imge Kitabevi, istanbul 2000, s. 83. 19 Halil inalck, "Akpaazde Tarihi Nasl Okunmal", St'ten istanbul'a, s. 123-124.
k o n u m a y a z a m a n n havasn d a katar. B u diyaloglar, olaylara b a k a r a k ortaya k o n m u t u r . Y i n e diyaloga y a k n bir ekilde, z a m a n z a m a n o k u y u c u y l a d a kar karya gelir. sl u b u n d a k i akclk ve dilindeki tatlln b u n a bal olarak gelitiini s y l e m e k m m k n d r . zellikle soru v e c e v a p ksmlar, b u a d a n o k etkilidir. Y a z a r e s e r i n d e her trl c m l e eidine y e r verir. Bu a d a n eserin T r k dili tarihi b a k m n d a n n e m l i b i r y e r t u t t u u n u grrz. k P a a z a d e ' n i n dilindeki v e s l u b u n d a k i akcln bir b a k a sebebi d a h a vardr. A h m e d k, y e r i n e v e olaylara gre dili k u l l a n m a d a usta bir yazardr. Y i n e hadise, z a m a n v e m e k n a b a l o l a r a k o k u y u c u n u n dikkatini eker. B u anl a t m d a ise h a l k r u h v e y a a y n d a n faydalanr. M e s e l a kadlar, y a n i h k i m l e r l e ilgili o l a r a k verilen u m e t i n b u n u n tipik bir misalidir: Bu l-i Osmrler bir sdk soydur. Hi bunlardan n-mer hareket olmam-d. Ulem bir nesneyi kim gnhdur diye, bu l-i Osmn andan kaarlar-d. Orhan zamannda, Gzi Murd Han zamnnda ulem var-d ve ill mfsidler degller-idi t andrlu Halil'e gelince. Kaan kim andrlu Halil geldi, Trk Rstem geldi, mevln didiler. Andan sonra hemn anlar hileye kardurdlar. Hall'n ogl Al Paa kim vezr old; dnimend dahi anun zamnnda ok old. Bu l-i Osmn bir sulb kavm-d, anlar kim geldiler fetvy hle itdiler ve takvy gtrdiler. bu vilyetde kim eski akaya kimse satu ve bzr itmeye ve hem gayr vilyete dahi gitmeye. Bu nesne Ali Paa zamannda old. Bu Ali Paa bir zevvk kii-y-idi, ekser mrebbleri de zevvk oldlar ve kdlarun fesdlar zhir old. Bir gn Byezd Han eyitdi: "Kdlar getrn." didi. Hayli fesda mbir kdlar tutup getrdiler. Yiniehir'de Byezd Han bir eve koydurd. Byezd Han eyitdi: "Varun ol eve od urun, iinde kdlar bile yansun." didi. Ali Paa hayrn u ciz kald bunlarun kurtulmasnda. Meer hanun bir nedmi var-d. Adma Mashara Arab dirler-idi. Ali Paa an kgrd. Ana eydr: "Eger ol kdlar handan kurtaracak olursan sana ok mal vireym." didi. Andan Mashara Arab srdi, han huzruna geldi. Eydr: "Hanum, be-
ni stanbol'a ililige gndr." dir. Han eydr: "Bre devletsz, anda stanbol'da ne'ylersin?" dir. Arab eydr: "Varayum tekrden keiler dileyelm." dir. Han eydr: "Bre keileri ne'ylersin?" dir. Arab dahi eydr: "Hanum, kdlar kralum keiler kd olsun." dir. Han eydr: "Bre it Arab! Kdlg keilere virince kend kullanma virsemne." dir. Arab eydr: "Senn kullann okum degllerdr, bu keiler hd okuyup nie yllar zahmet ekmilerdr." Byezd Han eydr: "Ya bre Arab i nie olur?" Arab eyitdi: "Hanum! Am pdihlar bilr ve anlarun hallarun ve kllarun ve ef'llaruu." didi. Andan Byezd Han Ali Paa'y kgrtd. Han eydr: "Ali, bu kdlar hep okunular mdur?" Ah Paa eydr: "Y Sultnum, okumayan kii kd m olur?" Han eydr: "Y n okumlardur, nin yaramazlklar iderler." dir. Ali Paa eydr: "Sultnum! Bunlarun delgi azdur." imdiki zamnda kim kdlar resm alurlar binde yigirmi aka, ol nesne Ah Paa himmetidr, anun-un an bnyd itdi kim kdlara delk og ola. Paalarla kd-askeri ho greler20 Kadlarla ilgili bu paradan baka, T i m u r ' u n yanna giden A n a d o l u Beyleri iin de u szlere yer verir. Burada ise, alay ve hiciv y n n seer ve beylerin her birini bir meslee koyar: Bazlar Temr'e vardlar. Taharten ve Germiynogl ve Dzme Aydnogh ve Menteogl ve Isfendiyr'un elisi bile Temr'e vardlar. Amm bunlarun her birisi bir nev-ile varmlard. Germiynogl psili hisrndan habsden vezir-ilen kad. Ayuclar, maymunclara uyd, Temr'e vard. Menteogl sam sakaln yoldurup h olup vard. Aydnogl erilik ide vard. Isfendiyr'un ilisi-y-ilen Taharten nker olup bile vard.21 gibi ifadeler, h a l k r u h ve hafzasnn a l a y tarafna h i t a p ettii iin a n l a t m d a bir canllk o r t a y a kmtr. B u n l a r d a n b a k a , m e s e l a S u l t a n II. M u r a d ' m o r d u s u n a K a r a m a n o l u t a r a f m d a n g n d e r i l e n askerler iin p a d i a h n a z n d a n u szler d k l r :
20 metin, v. 71b-73a. 21 metin, v. 79a-b.
40
Diledi kim Karamanogl'ndan geleni dahi gre. Andan gelen lekern begine eyitdiler: "Sen dahi getr adamlarun gster." didiler. Ol dahi cebelsini arz itdi. Kaltak eyerller, yrtma krkller, rme kuatlular, kabalak dlbendller, zengsi kay ipden Turkutlunun birer blk at ogrlarn divrp gndrmi. Akayluogl'na dnp hnkr eydr: "Benm anun yardmna ihtiycum yokdur Hak tal inyetinde. Amm min-vechin mashara eksk idi, anun-un gndrmidr." didi.22
Benzetmelere bavurmas da slubuna ayr bir ekicilik vermitir.

Eger sorarlarsa bu vezir kim? Cevb stanbol esri Rum Muhammed'dr kim sonra pdih an it gibi bogdurd.23 Kral hd kafasa girmi kuzguna dnmi-idi.24 Ve bu tarafda Pir Ahmed dahi kim beg old, kuyrugn bulamaa balad.25 Hemn ki Karaman kargalar ve kuzgunlar Sultn Byezd'n ahinlerin grdiler, tagldlar, kadlar.26
Bunlara ek olarak Dervi Ahmed k, eserinde det ve rflere geni yer vermi, kz grmek, gelin almak, snnet dn gibi hadiseler onun dil ve slubuna ayr bir canllk katmtr. Her devrin belas olan rvet hadiseleri de eserde ayr bir yer tutmutur. O, rvet iin; "sz kesen, dil tutan, i bitiren" gibi ifadelerin yannda "insanlar utandran" gibi ifadeler de kullanm ve rvetin ne ekilde verilip alndn da anlatmtr. Anlatmnda zaman zaman Dede Korkut hikyelerini anmsatan ifadelere de yer vermitir. 27 ifadede bu ekilde menkbe ve hikye trne ynelmesi, dilinin akcln verdii gibi sade ve anlalr olmasn da salamtr. Kulland-
22 23 24 25 26 27
metin, metin, metin, metin, metin, metin,
v; v. v. v. v. v.
169a-b. 184a. 222a. 226b. 263 b. 265a.
kelimeler ak, anlalr Eski Anadolu Trkesi szleridir. Bu bakmdan eserin anlalmasnda zorluk ekilmez. Ksaca sylemek gerekirse bunlar, k Paazade'nin dili ne ekilde kullandn gstermekte ve dilindeki canlln kaynan vermektedir. Btn bunlar gz nne alndnda k Paazade'nin eseri iin menkbe ve tarih demekten ok, gereklere bal tarihi hikyeler bile denebilir. Ancak k Paazade'de ak ve canl bir tarih uuru ve l-i Osmn sevgisi vardr. Hemen her hadisenin sonunda tarih vermeyi ihmal etmedii gibi Osmanl padiahlarn, tarih ve hadiseler iinde bir gzlemci olarak okuduklar, dinledikleri ve grdkleriyle adm adm takip etmesi, onun bir baka yndr.
ESER: MENKIB U TEVRH- L- OSMN
k Paazade eseri iin Menkib kelimesini kullanmasna ramen, bugne kadar yaplan neirler, Menkib u Tevrh-i l-i Osmn deil, Tevrh-i l-i Osmn28 veya k Paazade Trihi29 isimlerini tamaktadr. Tevrh-i l-i Osmn'm imdilik bilinen on iki nshas vardr. Giese ve li Bey neirlerini esas alarak yeni bir neir yapan, fakat yazma nshalardan dorudan faydalanmayan Atsz, Giese'ye dayanarak on bir nshay ayr ayr ele alp bilgi vermektedir. Ayrca eserin eksik nshalar da vardr. Atsz, btn bunlar yle tantmaktadr.
Tevrh-i l-i Osman Nshalar: kpaaolu'nun mukayeseli basmn yapan Giese bu tarihin mevcut nshalar haknda bilgi veriyor. Nushalarm bir takm tam, bir takm eksiktir.
28 Tevrh-i l-i Osmn, li Bey neri, istanbul 1332; Ahmed k; Tevrh-i l-i Osmn, Atsz neri, istanbul 1947. 29 k Paazade Trhi, Friedrich Giese neri, Leipzig 1929.
42
Eseri: Menkib u Tevrih-i l-i Osmn
Tam nshalar unlardr: 1. Upsala nshas: Tornberg katalogunda 279 numara ile gsterilmitir. Kitabn ad yoktur. Gayet gzel yazlm bir nshadr. Fakat iml yanllar ve ihmaller olduka fazladr. Yanl ciltlenmitir ve kitapta drt yerde byk atlamalar vardr. Giese bu nshay kendi basmna temel yapmtr. 2. Murdtmann nshas: "Menkib ve Tevrh-i l-i Osman" adnda bir kopyadr. 1859 da Henri Cayol'un elinde bulunan bir yazmadan istinsah olunmu; fakat sonra Cayol orijinali kaybolmutur. Pek iyi bir nshadr. Fakat bunda da ihmaller ve iml yanllar grlyor. 3. Berlin nshas: Prusya Devlet Ktpanesinin ark yazmalar ksmnda 2448 numarada "Menkib ve Tevrh-i l-i Osman" adyla kaytldr. Sonunda birok sayfalar eksiktir. Giese'ye gre en iyi yazma budur. Fakat Giese kendi basmna baladktan sonra bunu grebilmi ve bunu basma temel yapamamtr. Berlin nshas nce istanbul'da kitaplarn elinde bulunuyordu. Maalesef Almanlara satld. Bu nshay gren Raif Yelkenci bu harekeli ve gzel nshann aa yukar 950 (=1543) yllarnda istinsah edilmi olduunu sylyor. 4. Dresden nshas: Ad "Tevrh ve Menkb- l-i Osman" dr. Dresden Kral Ktpanesi ark yazmalar katalogunda 60 numarada kaytldr. yi bir yazmadr. Fakat bunda da mhim atlamalar vardr. Bir de Trke kelimeler yerine Arapa-Acemce kelimeler oturtulmutur ki bu gayretkelik baka yazmalarda yoktur. 5. Nikolsburg nshas: Nikolsburg (Mhren) atosunda Prens Ditrichstein'n ktpanesindeki nshadr. hmaller, acelecilikler ve iml yanllar ile doludur. Fakat tam bir nshadr. 897 (=1492) tarihine kadar gelmektedir. 6. Vatikan nshas: Ad "Kitab- Menkb- Tevrh-i l-i Osman" dr. Gzel yazsna ramen pek kt bir yazmadr. Sayfa rakkamlar da yanltr. inde eksikleri de vardr. Buna ramen istinsah tarihi belli olan tek nsha budur, istanbul'da Ktib Mustafa tarafmdan 997 rebilevvelinin ortasnda (=1589 ubatnn ba) istinsah edilmitir. 7. istanbul nshas: Mze-i Hmayunda bulunan bu nsha Istan-
43
bul basmna temel olmutur. 908 (=1502) ylna kadar gelmektedir. Eksikler ve yanllarla dolu ve bazan da kark bir nshadr. Fakat baz noktalarda dier nshalar tamamlamaktadr. 8. Paris nshas: 118 numaradadr. fade farklar bakmndan teki nshalardan epey ayrdr. Bundan dolay Giese, nsha farklarn gsterememitir. Aradaki farklarn okluu ve baka sebepler yznden Wittek bu nshay kpaaolu'nun kayna saymtr. 9. Msr nshas: Ezher Camisinde (Rivq l-Etrk, Nu. 3732) bulunan bu nsha hicri 900 ylnn safer ayna ait (= 1494 kasm) bir vak'a ile bitmektedir. Giese bu nshadan faydalanamamtr. Bu nshay ilim dnyasna tantan Joseph Schacht onu "byk kaim bir yazma; gzel, byk yaz, tamamen harekeli" olarak vasflandrmaktadr. (Kahire ve istanbul Ktpanelerindeki Eserlere Dair, Nu. 88, Prusya lim Akademisi Felsefe-tarih ubesi teblileri, berlin, 1928). 10. Kilisli Rfat tarafndan bahsedilen nsha: Kilisli Rfat, "Trk Yurdu, dergisinin 1927'de kan 28inci saysnda cilt: 5) bu yazmadan bahsediyor, batan ve sondan eksik olmasna ramen istanbul basmndan daha iyi olduunu syliyerek baz rnekler vermek suretiyle istanbul basmnn yanllarndan birkan dzeltiyor. Bugn bu nshann nerede olduu belli deildir. 11. Ahmed Vefik Paa nshas: Byle bir nshann olduu Ahmed Vefik Paann 9 terinievvel 1292 de A. D. Mordtmann'a yazd mektuptan anlalyor. Fakat bu nshann da ne olduu belli deildir. Tevrh-i l-i Osman'n eksik nshalar da unlardr: 1. Oksford nshas: Her sayfas 18-21 satrdan 17 yapraklk bir kpaaolu paras olan bu eser baslmam Ethes katalogunda 2049 numaradadr. Bu nshada iirler yoktur. Bab balklar da oklukla ihmal olunmutur. 2. Viyana nshas: Viyanada mparator-Kral Ktpanesinde 982 numaradadr. 20-30 sayfalk bir para olan bu nsha istanbul nshasna benzemektedir. 3. Paris nshas: 50-60 sayfalk bir para olan bu nsha Upsala nushasma benzemektedir.
44
Bunlardan baka bilim lemine kmam olan Sleymaniye Ktphanesi Yazma Balar 4954 numarada kaytl bir nsha daha vardr. Bu nsha tamdr ve bir ajanda defterine yazlmtr. Hz Menkib u Tevrh-i l-i Osmn baln tayan bu nsha, gzel bir rik'a ile yazlmtr. Bununla birlikte imdilik, k Paazade Tarihi'nin on iki nshasnn varlndan bahsetmek gerekir. Bu nshada sayfa esas alnm ve yazan, ajanda sayfalarna bal kalmtr. Her sayfada otuz satr bulunmakla birlikte, zaman zaman satr saysnn otuz ikiye dt, bazen de otuz drde kt grlr. Sleymaniye nshas sonuncusu eksik braklm 167 "bb"dan meydana gelmitir. Bu nshada dikkat eken bir durum vardr. O da 161. bb sonunda yer alan tarihlerin farkl oluudur. Yazar bu bbda II. Bayezid'in Karabodan seferini anlatmtr. Bbm sonuna doru,
Akkerman'a kad nasb itdi ve hutbe-i slm oknd bu iki ehirlerde bile. Bu fethn tarihi hicretn sekiz yz toksan tokuzmda vaki olnd Sultn Byezd Han Gazi elinden.
dendii halde ayn bb,

Bu menkbun tammnun trihi hicretn sekiz yz toksannda receb aymun yigirmi altmc gninde yikenbe gni tamm olnd.30
eklinde sona ermitir. Ayrca bundan bir nceki bbn sonunda yer alan tarih de 887/1482 olarak verilmitir. Bu sene, Sultan Cem'in hacca gittii senedir. Halbuki Bodan'a (Moldova) ilk sefer 879/1475 tarihinde Fatih tarafndan yaplmtr. kinci sefer ise 889/1484 ylnda II. Byezid tarafndan gerekletirilmitir. 31 Bu durumda zerinde altmz her iki nshada da, 899 olarak verilen tarihin 889 olmas gerekmektedir. Zten bb sonundaki tarih de 890/1485 eklindedir.
30 metin, v. 269b, s. 169. 31 ismail Hami Danimend, izahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, 1. Cilt, s. 383.
Kilisli Rifat'm bahsettii, 32 imdiye kadar gn na kmam bir nshaysa, bizim bulduumuz ve yaynda esas alarak Sleymaniye nshasyla karlatrdmz nshadr. Bu nsha stanbul Arkeoloji Mzesi Kitapl'nda bulunmaktadr. 33 Ali Bey'in k Paazade Tarihi'ni yaynlamas zerine bu nshaya tesadfen rastlayan Kilisli Rifat, matbu ve yazma nshayla ilgili olarak unlar sylemektedir.
Mezkr eseri ok severim, ok okurum. Lkin her okuduka bir takm kelimelerin yanl, bir takm cmlelerin manasz oluu beni pek zyordu. "u kitbm bir doru nshas bulunsa" diye hasret ekerdim. Hsnniyetim neticesi olarak, ok kr u gnlerde doru bir nshasn buldum. Basmasyla karlatrdm. Neticede grdm ki basma tahminden ok fazla berbd denilecek kadar yanl imi 34
Ali Bey basksyla bahsettii yazmay yer yer karlatran Kilisli Rifat, bylece li Bey basksnn dayand nshann 35 tutarsz ve yanl taraflarn da ortaya koymaya almtr. Hatta Raif Yelkenci ve Atsz'm bahsettii, bizim de dikkatimizi eken fazla bblar konusunda o, unlar yazmtr.
Eserin sonunda mellifin ikrar vehile eser 166 bbdan ibaret olmak lzm gelirken, bblar 196 olmu. Demek ki otuz bb fazladr. Bir bir saydm, byle buldum. Bu hlde ya mellifin sz vey eserin imdiki vaziyeti yanltr. Bana yle geliyor ki bu esere sonradan kalem kardrlm; bu fazlalk o yzden vcda gelmidir.36
Bu gre katlan baka aratrmaclar da vardr. William
32 Kilisli Rifat, "k Paazade Tarihi", Trk Yurdu, c. 5, nu. 28, istanbul 1927, s. 392. 33 k Paazade, Tevrh-i l-i Osmn, istanbul Arkeoloji Mzeleri Ktphanesi, nu. 1504. 34 Kilisli Rifat, bkz. agm, s. 392. 35 k Paazade, Tevrh-i l-i Osmn, istanbul Arkeoloji Mzeleri Ktphanesi, nu. 478. 36 Kilisli Rifat; agm, s. 391.
L. L a n g e r ile R o b e r t P. B l a k e b u n l a r d a n d r . B u n l a r birlikte yaynladklar bir m a k a l e d e ; Bu yeni tespit edilen yazmalardan en azndan , Codex Vatikanus'dan daha iyi olmakla birlikte onlar da bu nemli kaynakla ilgili sorunlar zmemize yardmc olamamaktadr. Ek ksmlar nshadan nshaya olduka deimektedir. Byk lde emin olduumuz tek husus, k Paazade'nin kendisinin olaylar 1485 ya da I486'da bitirdii ve sonraki blmlerin 1510 civarnda yazlddr.37 A y r c a y a z m a n s h a iin; u nsha shhatli bir nsha olmakla beraber, ma'teessf batan ve sondan noksan var. Bblarm saydm 140 bbdr. Demek ki 26 bb noksandr. Bunun yars baa yars sona dyor.38 Kilisli R i f a t ' m ele geirip o k u d u u b u n s h a , s a d e c e batan v e s o n d a n eksik deildir. H a r e k e l i o l a n v e h e r sayfada on satra y e r v e r e n bu n s h a n n orta y e r l e r i n d e de eksiklik vardr. A n c a k sayfa ve v a r a k n u m a r a l a r birbirini takip ettii iin b u d u r u m a n l a l a m a m a k t a d r .
37 William L. Langer-Robert P. Blake, "Osmanl Trklerinin Douu ve Tarihsel Arkaplan", St'ten istanbul'a, s. 177-181. 38 Kilisli Rifat; agm, s. 391.
gnmz dilinde
Not: Kitaptaki blm/bb numaralar, okuma kolayl salamak amacyla konmutur ve zgn metinde yoktur.
OSMANOULLARI'NIN TARH
Bize nimet veren, slam'a ynelten ve sevgilisi Muhammed'in -salt ve selm onun zerine olsunmmetinden klan Allah'a hamd olsun.
Ey aziz insan! Ben fakir, eyh Yahya'nn olu Dervi Ahmed k'yim. eyh Yahya da, yce Sultan k Paa'nn olu eyh Selmn'm oludur. k Paa da, Seyid Ebulvef'nn halifesi, devirlerin nde geleni Baba lyas'n olu ufuklarn aydnlatcs Muhlis Paa'nn oludur. Allah hepsinin kabrini nurlarla doldursun. Ben fakir, Kostantiniyye'de her bir eyden el ekip, Allah'n honut olaca ilerle urap ona teslim olarak, hrstan uzak sabr elbisesini giyip kemde oturmu ve dua sofrasn sererek, nimetlere kavumutum. Anszn dostlardan bir topluluk, Osman soyunun tarih ve gzel hikyelerinden sz atlar. Ben fakire de sordular, karlnda Orhan Gazi'nin imam shak Fakh'm olu Yahi Fakh'ten okuyup bildiim kadaryla cevaplar verdim. te Orhan Gazi'nin imamnn olu olan Yahi Fakh, Sultan Bayezid Han'a gelinceye kadar bu hadise ve menkbeleri yazm. Ben de Orhan Gazi'nin imamnn olu Yahi Fakh'e bal kalarak, bakalarndan duyduklarmla birlikte, Osmanoullar'nm szlerinden ve olaylarla dolu menkbelerinden bazlarn ksa ve z olarak kaleme aldm. Kalem de bu usuz bucaksz safhada kalbime syledi. Her bir eyden elini eken bu aciz de can kulam kalemin sesine tuttum, gnlm hayretler iinde kald ve sylemeye baladm. iir Allah hep bilen, hep diri olan hep gl olandr Yaratc, gzellikler veren, hazr ve grp gzetendir Ey bu varlklar yoktan yaratp gsteren Hepsini yerli yerince koyup birliini dillerde syleten
nsanlar dilenci ve padiah yapan Hkmn delillerle belgeleyen Ey ayplar rten, gizlilikleri bilen Allah! Sen gnahlar balayan, gerek Hkim'sin Ben zavall, muhta, ayaklar altnda bir kulum Sen gnlmn gzne gzellikler gster. Artk mrn sonuna geldim Ve bir seksen be yl yaadm Dnyada pek ok alacak hal grdm Sylemeye kalksam hangi birini anlataym... Devrimde olanlar deftere yazdm Sonra Ouz'dan Gk Alp'a kadar gittim. Osmanoullar'nm menkbelerini han sultan Yazdm ayrt etmeksizin Allah iin savaanlar Soylarn ve nesillerini anlataym dedim. Bylece bu hanlarn asln sen de anlarsn. Bunlar neden oldu iyice anlataym da Gstereyim Allah yolunda savaan bu insanlarn Hkmdarlklarn ve gsterili hallerini Dinle, onlarn byklklerini syleyeceim. Onlar nereden yryp hangi ile vardlar Geldikleri memleketi nasl aldlar O hanlar ve padiahlar neler yaptlar Ve dnyada nasl sultan oldular Ben binde birini bildiriyorum, Sen bu ak hocasnn dediklerini dinle Benim de soyum ve neslim bu slaleyle dodu Hatta her doanmz bu slaleyi grd Biz aktan ve gizli olarak dua ederiz Kurtuluumuz onlara hizmet sayesindedir Benim soyuma ve neslime Osmanoullar "k" diyerek, ihsanlar eder
52
Gnmz dilinde: Osmanoullar'nn Tarihi
Bizler eskiden beri dua eden klarz Duann gnahlara ila olduunu iyi bil. En evvel Osmanl slalesine dua edip Sonra onlarn menkbelerini anlatalm. Duamz mutlaka kabul olunur. Bu gnein douu gibi apak grnr. Birinci blmde szn al Soy ktndeki isimlere ayrlacaktr
BLM 1 Osmanoullar soyunun adlar. Nuh Peygamber'in, selam onun zerine olsun, olu Yafes'in olu Mai'nin olu in'in olu Turmu'n olu Yantemr'un olu Korlua'nm olu Karahul'un olu Sleyman ah'n olu Karalu Olan'm olu Amud'nn olu Karaca'nm olu Kurtlm'n olu arboga'nm olu Sevin'in olu Togar'm olu Baybus'un olu Kzl Boa'nn olu Kamar'nn olu Bansup'un olu Karahan'm olu Tozak'n olu Aykutluk'un olu Karahan'm olu Ouz'un olu Gk Alp'in olu Basuk'un olu Toktimur'n olu Sugar'in olu Baky'nm olu Sunkur'un olu Kayntur'un olu Togar'm olu Aykolug'un olu Baymtur'un olu Kzl Boa'nn olu Kaya Alp'in olu Sleyman ah Gazi'nin olu Erturul'un olu Osman Gazi'dir.
BLM 2 Osman Gazi'nin soyu ve slalesi hangi vilayetten ne sebeple geldiler; niin padiah oldu; sonra bu Rum lkesine (Anadolu'ya) hangi sebeple geldiler; onu anlatr. Osman Gazi'nin dedesi olan Sleyman ah Gazi en evvel Rum vilayetine gelmiti, ite gelmeleri iin asl sebep buydu. Abbasi'lerden Sleyman ah devrine kadar Cel (Arap)
slalesi Yafesoullar slalesine stn idi. Ayrca Rumlara ve ranllara da Araplar stn idiler. Bundan memnun olmayan ve soy bakmndan Yafesoullar'na bal olan ran hkmdarlar gayrete gelip Araplarn stnln ortadan kaldrma yollar aradlar. Yafesoullar'ndan ger evli diye adlandrlan Trkleri kendilerine siper edindiler. Bylece Araplara kar stnlk saladlar. Araplar stnlklerini kaybedince, kfir lkesinin insanlar inat ettiler. Acemler de bu ger evli halktan ekinip tedbir aradlar. Ger evin nde gelenlerinden olan Sleyman ah Gazi'yi ileri ektiler. Elli bin kadar Trkmen ve Tatar evini emrine vererek, "Haydi Anadolu'ya gidip Allah yolunda arparak gaza edin." dediler. Sleyman ah bunu kabul edip nce Erzurum'a, sonra da Erzincan'a geldi. Erzincan'dan Rum vilayetine girdiler. Bir nice yl ilerlediler ve etraflarn fethettiler. Sleyman ah Gazi pek ok yiitlikler gsterdi. Bunlar Anadolu'nun dalarnda ve derelerinde zorluklarla karlatlar. Ger evlerin davar da ayn durumda olup ok incinmilerdi. Tekrar Trkistan'a yneldiler. Geldikleri yola gitmeyip Halep vilayetine ktlar. Ca'ber Kalesi'ne vardlar ve Frat Irma nlerine geldiler. Nehri gemek istediler ve Sleyman ah Gazi'ye, "Han'm! Biz bu suyu nasl geelim?" dediler. Sleyman ah atn suya srd. n yar imi, at srnce Sleyman ah suya dt. Eceli gelip Allah'n rahmetine kavutu. Sudan karp Ca'ber Kalesi'nin nne defnettiler. imdiki zamanda oraya "Trk Mezar" derler. Ayrca o kaleye de yine ayn soydan Derler adnda bir topluluk, eskiden olduu gibi imdi de hkmetmektedir. yle olunca bu ger halk etrafa dald. Bazs lden yana gitti. imdiki zamanda onlara am Trkmenleri derler. Bazs yine Anadolu'ya dnd. Bunlarn kimi Tatar kimisi Trkmen'dir. Bu zamanda Rum'dan olan Tatar ve Trkmen o taifedendir. Bazs Sleyman ah'm oluna uydular. Bunlarn biri Sunkur Tigin, biri Gndodu ve biri de Erturul Gazi'dir. Bu karde geldikleri yola dnp Frat'n bandan yryp Pasin Ovas ve Srmel ukuru'na gider.
54
Erturul, kardeleriyle gitmeyip drt yz kadar adrla orada kald. Dier iki kardei yine asl vatanlarna gittiler. Erturul orada epeyi zaman kald, yaylasn yaylad klasn klad. Bir hayli zaman geince Sultan Aleddin Rum lkesine yneldi. Fetihlerde bulunup ksmetindeki kadar fethetti ve padiah oldu. Bu uzun hikyedir; ben Osman soyunun menkbelerini anlatmak iin ksa tuttum. Erturul Gazi, Seluk slalesinden olan, Sultan Aleddin'in ran lkesinden Rum lkesine gelip padiah olduunu iitince, "Erin kadri bilinir lkeye gitmek bize vacip oldu, artk biz de gaza eder Allah yolunda savarz" dedi. Erturul Gazi'nin, Osman, Gndz ve Saru Yat adnda olu var idi. Saru Yat'ya Savc da derlerdi. Bunlar da Anadolu'ya yneldiler. Gelip hsn- Musul vilayetine ulatlar. Erturul Gazi'nin Anadolu'ya gelmesinde daha baka sylentiler de vardr. Ancak en dorusu benim yazdmdr. Erturul Gazi olanlarndan Saru Yat'y Sultan Aleddin'e gnderdi ve "Bize de yurt versin, gidelim gaza edelim." dedi. Saru Yat babasnn szlerini Sultan Aleddin'e getirdi. Sultan bunlar geldii iin ok sevindi. O zamanda Karacahisar tekfuruyla Bilecik tekfuru Sultan'a itaat edip hara verirlerdi. O iki yerin arasnda bulunan St vilayetini bunlara klamak iin yurt gsterdiler; ayrca Domani Da'n ve rmeni Bili'nin dan bunlara yayla verdiler. Saru Yat babasna varnca bu haberi syledi. Erturul kabul edip yrd ve Ankara'ya geldiler. Yurtlarnda yerletiler. Erturul Gazi zamannda kavga dv olmad. Yaylalarn yaylayp klalarn kladlar. O zaman Karahisar vilayetinde Germiyan babas Alra vard, ona avudur derlerdi. Ayrca Karahisar'la Bilecik vilayetlerini zaman zaman vurup rahatsz eden Tatarlar vard. Erturul Gazi'nin geliiyle bu yerlerin kfirleri Tatarlardan korunmular, gven iinde yaar olmulard. Erturul Gazi vefat edince, Osman Gazi'yi babasnn yerine koydular. Osman Gazi baa geince komu kfirlerle ok iyi geindi, ancak Germiyanolu'yla dmanla balad. Zaten buradaki kfirler Germiyanolu'ndan incinirlerdi. Osman Ga-
55
zi'nin, uzak yerlerden avlanmaya balamas, gece gndz gidip gelmesiyle yannda bir hayli adam topland. iir Herkese Hakk'm varln syletmek iin. Osman, din klcn beline kuand. slamiyet'i, gstermek iin o nuru Osman, dnyada yayacak. Kfr karanl Rum lkesini kapladndan, Osman, btn lemi nura bomak ister. slamiyet'i yaymak iin frsat kaps ald Ve onun kilidinin anahtar Osman oldu. Muhammed'e inananlarn nderi Osman Mucizelerin gsterdii kimsedir artk.
BLM 3 Osman Gazi'nin gece gndz demeden zaman zaman drt bir yana yrmeye baladn anlatr. Aya Nikola adnda bir kfir, negl'de Osman yaylaya ve klaya gittikleri zamanda, bunlarn gn yamalayp zarar verirdi. Osman Gazi, Bilecik tekfuruna bundan ikyette bulundu ve "Sizden dileimiz, biz yaylaya gittiimiz vakit eyalarmz sizde emanet koyalm." dedi. O da kabul etti. Ne zaman yaylaya gidecek olursa, Osman Gazi btn eyalarn kzlere ykletir ve bir nice hatun kiiyle gnderir; onlar da varp kalede emanet korlard. Yayladan dndkleri vakit de peynir, hal, kilim ve kuzular hediye getirip emanetlerini alp giderlerdi. Ayrca bu kfirlerin bunlara itimad pek ok idi. Ancak negl kfirleri Osman Gazi'den ekinirler, onlar da bu kfirlerden sakmrlard. Bir gn Osman Gazi rmeni Beli'nden yetmi kiiyle gelip negl' vuracakm. Ancak kfirlerin casusu var imi, onlara bildirmi. Bunun zerine kfirler pusu kurdular. Os-
56
man Gazi'nin Artun adnda bir adam bu durumu gelip "Bel tkendii yerde pusu kurdular." diye haber verdi. Gaziler de Tanr'ya snarak doru pusuya yrdler. Piyade olan gazilerle kfirler arasnda sava koptu. Kfirler ok fazla idi, byk muharebe oldu. Osman'n kardei Saru Yat' nn olu Uyal Hoca ehit dt; mezar rmeni Beli'nin bitiminde Hamza Bey kynn bucamdadr. Ayrca mezarnn yannda yklmaya yz tutmu bir Kervansaray da bulunmaktadr. Oradan dnp geri geldikten sonra Osman Gazi yaylaya gitti. iir te Osman'm ilk sava budur; imdi ikincisini syleyeyim de ar. Yurduna gelip Allah'a ok yalvarr; 'Ey Tanr! Canma gayretin isteini bala' der. 'Ey Tanr bana slam kuvvetini ver' diye kendi kendine sylenir ve 'Ey Osman, ala' der.
BLM 4 Osman Gazi'nin nasl bir rya grdn, bunu kime haber verdiini ve yorumunun ne olduunu anlatr. Osman Gazi niyazda bulundu ve bir lahza alad. Uyku bastrnca yatp uyudu. Kendilerinin aralarnda bir sevgili eyhin bulunduunu grd. Onun pek ok kerameti grlmt ve btn halk ona candan gnlden bal idiler. O derviti, ancak bu, iinde saklyd. Dnyal, mal, davar pek ok idi. Dervilere mahsus era ve alem sahibiydi.. Hibir zaman konuu eksik olmaz, gelenden gidenden evi bo kalmazd. Osman Gazi de bu yce insana zaman zaman gelir misafir olurdu. Osman Gazi uyuyunca dnde bu yce kiinin koynundan bir ayn doarak geldiini ve kendi koynuna girdiini grd. Bu ay Osman Gazi'nin koynuna girdii anda gbe-
57
inden bir aa biter, glgesi btn lemi kaplar ve glgesinin altnda dalar meydana gelir ve bu dalarn dibinden sular kar. Bu kan sulardan kimileri ier, kimileri de baheler sular ve emeler aktr. Sonra uykudan uyand, gelip eyh'e haber verdi. eyh, "Oul Osman Gazi, sana mjdeler olsun, yce Tanr sana ve nesline padiahlk verdi, kutlu olsun. Ayrca benim kzm Malhun, senin ein olacak." dedi ve o anda nikhlayp kzn Osman Gazi'ye verdi. iir "Olum kurtulu da frsat da senin oldu Hakk'a giden konaklar da senin iin byk nimettir. Baht akl sana verildi sarslmaz bir taht ile Batan sonsuza kadar bu devlet ve kutluluk senin olsun. Senin evlatlarn sayesinde dnya rahata kavuur; Velilerden senin torunlarna dualar vardr. Kandilleriniz dnyann her yerini aydnlatsn, Sofralar serilsin, herkesi oraya ar. Soyun ve geleceinle her iki dnyada iyilik ve hayrla anlmak Belgeleri de sana verilmitir. Tanr'dan sana baht akl ve kutluluk ulatmdan, Dnyada srlen devirler de senin olsun. Sen zamann Sleyman'nn kaynasn; Artk insanlara ve cinlere ferman senden gider. Osman Gazi'nin dn yoran eyh Edebal, padiahl ona ve soyuna mjdeledi. Yannda eyhin bir de rencisi vard ve adna Dervi Tururolu derlerdi. O dervi, "Ey Osman Gazi! Yce Allah sana padiahlk verdi, bize de krane gerek." dedi. Bunun zerine Osman Gazi, "Her ne zaman padiah olursam sana bir ehir vereyim." deyince, Dervi, "ehirden vazgetik, bize u kyceiz yeter." cevabn verdi. Osman Gazi bu istei kabul etti. Dervi bunun
58
zerine, "Bize imdi yazl bir belge ver." dedi. Osman Gazi de, "Ben yaz yazmasn bilir miyim ki benden yazl kat istersin." dedi. Sonunda Osman Gazi "te babamdan ve dedemden kalm bir klcm, bir de marapam var. Bunlar sana vereyim, elinde bulunsunlar ve bu nianlar saklasnlar. Eer Hak tel beni bu hizmete kabul edecek olursa, benim soyumdan gelecek kimseler bu alametleri grp kabul ederler." dedi. u zamanda bile o kl bu derviin torunlarmdadr. Osman Gazi padiahn neslinden gelenler o klc grnce dervilere cmertlikle balarda bulunup klcn eski knn tekrar yenilediler. Edebal yz yirmi be yana kadar yaad. Biri genliinde, biri de ihtiyarlnda iki hanm ald. nceki hanmndan olan kzn Osman'a verdi. htiyarlnda ald hanm Taceddn-i Krd'nin kz idi. Hayreddin bacanak oldu. Bu hikyeyi Sultan Murad'n babas Sultan Mehmed zamannda Edebal olu Mahmud Paa'dan iittim. Mahmud Paa yz yandan fazla yaam idi.
BLM 5 Osman Gazi, kaynbabas d yorduktan sonra neler ortaya kt ve neyle megul oldu onu anlatr. Osman Gazi bu tabiri iitince himmet klcn gnl beline skca balad. Bir gece yryp negl'e vard. Yannda Kulaca denen kk bir hisar vard. Onu yamalad ve atee verdi, kfirlerini o gece krd. Sabah olunca o ilin kfirleri toplanp Karacahisar tekfuruna, "Ne duruyorsun, seni ve slaleni esir ediyorlar, bu ili elimizden alarak yakp ykyorlar, sonra buralarn yerini suyunu brakacak gibi de deiller. Biz de onlara kar kmalydk. imdi bunlar bu lkeden karmaz ve ldrmezsek, son pimanlk fayda vermez." dediler. Onun Kalanoz adnda bir de kardei vard. Emrine byk bir ordu verdi, bunlar negl kfirleriyle bir araya geldiler. Osman Gazi de gazilerini toplad ve kizce'ye geldi. Toma-
59
l Beli'ni atklar yerde savatlar. Olduka byk sava yapld. Osman Gazi'nin kardei Saru Yat'y orada ehit ettiler. O yerde bir am aac var, imdi ona Kandilli am derler. Vakit vakit onda bir k grrler. Sonra o Kalanoz adl kfir de vuruldu. Osman Gazi'ye haber verdiler. Osman Gazi, "nce onun karnn yarn, sonra da eip it gibi gmn." dedi. Ne sylediyse yaptlar. Bu sebepten o yerin ad "teeni" olarak kald. Saru Yat'y da gtrp St'te babasnn yanna defnettiler. iir Allah en byktr diyerek gaza ettiler, Bir an bile Allahu ekber szn dillerinden dlmediler. slam klc kfirlerin zerinde salnd Ve Allahu ekber sesleri gklere kt. Tanr'nn cenneti kllarn glgesindedir. Bunu peygamber haber verdi, Allahuekber. an, an taklan yerler, kiliseler bozuldu, Allahu ekber sesleriyle slamiyet'e makam oldu. Bu gazann tarihi hicretin alt yz seksen beinde (M. 1286) vaki oldu.
BLM 6 Sultan Aleddin'in kfirlerle Mslmanlarn arasnda geen olaylardan haberdar olduunu bildirir. imdi Sultan Aleddin, kfirlerin kalabalk bir orduyla Osman Gazi'nin zerine yrdklerini, kardei Saru Yat'y ehit ettiklerini ve buna hangi kfir askerlerinin katldn tahkik edip rendi. Bunun zerine sultan, "Anlald Karacahisar tekfuru bizimle dman olmu." dedi. Sonra da, "Germiyanolu o garipleri sevmezdi, oklukla o kfirlerin hareketi onun yzndendir, ben bunu iyi bilirim." dedi.
60
"abuk asker toplansn." emrini verdi ve "Bizde slam gayreti yok mu, o kfirler nasl byle bir harekette bulunabilir?" dedi. Byk ordu topland, hcum etip Karacahisar'm zerine yrdler. Bunu iitince Osman Gazi de geldi. O da bir yandan savaa giriti. Bir iki gn sava oldu. Ancak Sultan'a, "Baymcar Tatar geldi, Ereli'yi ald, ykt, halkn krd ve ehrini atee verdi." diye imdat isteyenler geldi. Sultan Aleddin Osman Gazi'yi ararak, hisar iin getirilen silahlarn hepsini verdi. Sonra da, "Oul Osman Gazi! Sende kutluluk belirtileri oktur. Sana ve senden doacaklara kar koyacak yoktur. Benim duam Allah'n yardm, velilerin himmeti ve Peygamberin mucizeleriyle senin yanndadr." dedi. Kendisi dnp vilayetine gitti. Sultan gittikten sonra Osman Gazi birka gn sabretti. Sonunda hisar ald. Tekfurunu tutup gazileri ganimete bodu. ehrin evlerini gazilere ve bakalarna verdi. Oray slam ehri yapt. iir Nimeti Hak'tan alan bu insanlar Nimet sahibi olup, nimetlere kavumulardr. Ey kusursuz insan, nimetleri ye ve yedir; Ne yaparsan seninle kalacak odur. Gelen giden, yitip biten kim olursa olsun, Dnyaya gelen herkes, ksmetiyle gelmitir. Bu fethin tarihi hicretin alt yz seksen yedisinde (M. 1288) vaki oldu.
BLM 7 Sultan Aleddin'in vilayetine gidip Tatar'la ne yaptn bildirir. Sultan Aleddin'in ne yaptna bak. Hemen oradan Ereli'ye yneldi. Tatar sultann kendi zerine geldiini anlayp karlad. Biga hynde bulutular. Geceli gndzl iki gn sava
61
yaptlar, sonunda Tatar ordusu krld. Tatar' o derece krdlar ki haddi hesab yoktu. Fakat ounu tutup hayalarn kestiler, derilerini birbirine diktiler, keelere kapladlar, hayvanlara attlar. imdiki zamanda o ovann adma Taak Yazs derler. iir Cihanda ad kan her kim ise yi kt, ac tatl bir tat komutur. Dillerde ve illerde sylenen izleri vardr, Ancak bunlar varl bozulur yaplar brakmlardr. Kendisi gider, dnyada ad kalr Onun iin falan filan eklinde sylenen bir ad vardr. Allah'a and vererek sylediim bu sze inann Kim yalan sylerse onun yz karadr. Bu Karacahisar'm fethi, tarih olarak hicretin alt yz seksen yedisinde (M. 1288) Osman Gazi tarafndan gerekletirildi.
BLM 8 Osman Gazi hisar alnca Sultan Aleddin'e ne gnderdi ve Sultan'dan ona ne geldi, onu anlatr. Osman Gazi hisar alnca tekfurunu tuttu. Pek ok hediye ve armaanlarla kardeinin olu Aktemr'le sultana gnderdi. Aktemr bunlar alp Sultan Aleddin'e gtrd. Sultan ok sevindi ve gnl ziyadesiyle neelendi. Aktemr'e pek fazla ihsanlarda bulundu. Osman Gazi'ye de sancak ve sancakla ilgili eyalar, iyi atlar ve gaza iin silahlar verdi. Aktemr sanca getirdii zaman ikindi vakti idi. Hemen Osman Gazi ayaa kalkt ve nevbet vuruldu. Nevbet alnca o zamandan imdiye kadar Osmanl padiahlar, seferde nevbet vurulduu zaman ayaa kalkarlar. SORU. Dier padiahlarda bu det yoktur da niin Osmanllarda vardr ve bunun sebebi nedir?
CEVAP. ki nemli anlam vardr: Birincisi bunlar gazilerdir. Nevbet vurulmas gazaya armay bildirir, yani "gazaya hazr olun" demektir. Bunlar da, "Allah rzas iin gazaya hazrz." diye ayaa kalkarlar. kinci olarak bunlar kandil sahibi, sofra ve bayrak eken, herkesi yaylan sofralarna davet eden kimseler olduklarndan, lem halkna nimetler yedirirler. Nitekim Halil'r-Rahman'daki, bu dettir. Bu dette halkn gelip sofraya oturmas ve yemek yemeleri iin ikindi vaktinde nevbet alnr. imdi bu Osmanoullar ne yaparlarsa buna gre yaparlar. iir Osman'n kanununun olduunu iittik; te dostlar neelendiren bu adalet ve cmertliktir. Hma kuu bunlarn glgesinde utu, Btn sunkar kular bunlara av oldu. Ey dost cihan halkna bunlara dua Etmeleri farz oldu. Kuvvet, akl ve tedbir ne kadar lazmsa, lim ve takdirin de uygun olacan iyi bil. Yakan dost ve arkada, ister gen ister htiyar olsun, herkese lazmdr.
BLM 9 Osman Gazi'nin kimleri dost ve srda edindiini ve evrelerinde kimlerin bulunduunu, nasl tedbir aldn ve onlarla ne ekilde dp kalktn anlatr. Kardei Gndz' ard ve "Bu vilayetleri nasl fethedeceiz, nasl davranmalyz, orduyu ne ekilde toplamalyz, sen ne dersin?" dedi. Kardei de, "Civarmzdaki vilayetleri vurup bozalm." diye cevap verdi. Osman Gazi, "Bu bozuk bir dncedir. Etrafmzdaki yerleri ykp bozarsak, ehrimiz olan Karahi63
sar gzelleip gelimez. lk yaplacak i komularmz idare ederek iyi geinmek ve onlarla dost olmaktr." dedi. Nitekim Bilecik tekfuruyla srekli dostlukta bulunurdu. Yaylaya gitseler, emanetlerini bile Bilecik hisarnda brakrlard. Ne zaman gelseler tulumla peynirler, karnlara baslm kaymaklar katk olarak getirirler, iyi hahlar ve kilimler gnderirlerdi. Fakat erkeklerle deil, hatun kiilerle gnderirlerdi. Onlar da Osman Gazi'ye ok ok gvenirlerdi. Harmankaya beyi Kse Mihal var idi, onunla da, ar derecede dostlukta bulunurlard. Sonra bunlarn arasmda hibir sebeple hibir gn dedikodu ve ekime olmamta. Amma Germiyanolu'yla Osman halk zaman zaman kavgaya tutuurlar, bundan da kfirler ok zevk alrlar, sevinirler ve "Germiyanolu'yla Osman'm dmanlklar vardr." derlerdi. Osman Gazi Eskiehir'in Hamam semtinde pazar kurdurdu. Etraftan kfirler bile gelip buradan ilerini grp ihtiyalarn giderirlerdi. Zaman zaman bu pazara Germiyan halk da gelirdi. Bir gn Bilecik'ten pazarc kfirler de gelmiler. Bilecik'te kfirler iyi bardak yapp ilerler ve ykleyip pazara satmaya gelirlermi. Germiyanlnn birisi bir bardak alm ve karlnda bir ey vermemi. Bunun zerine kfirler gelip Osman Gazi'ye ikyet etmiler. Osman Gazi de o barda alan kiiyi getirmi, cezalandrm ve kfirin hakkn alvermi. Bilecik kfirlerini incitmelerini iddetle yasaklam. O, bunlara adaletle muamele edip durumu ok ileri gtrdnden, Bilecik kfirlerinin hanmlar bile Eskiehir pazarma gelirler, alverite bulunurlar ve maksatlarn gvenlik iinde grp giderlerdi. Bilecik kfirleri de Osman Gazi'ye ar derecede gvenir ve "Bu Trk bizimle iyi doruluk ediyor." derlerdi. iir Dmana he yap da sonunda kazan, Frsat bulursan bam almaktan ekinme. Nimetle besle ve eker arabm iir, Bylece ona giden glkler ortadan kalkar. 64
Fakat uyank ol, hile yapabileceini dn, Sonunda zlrsen pimanlk fayda vermez.
BLM 10 Harmankaya kfirlerinin Osman Gazi'yle ne ynlerden tank olduklarn ve neler yaptklarn bildirir. Osman Gazi sancak beyi olunca ata binip devaml Kse Mihal'le beraber olurlard. Bu gazilerin hizmet edenleri ekseriya Harmankaya kfirleri idi. Bir gn Osman Gazi, Mihal'e, "Tarak Yenicesi'ne hcum edelim, sen ne dersin?" dedi. Mihal de, "Han'm! imdi Sakarya Irma'n geebilmemiz iin, Sorkun zerinden Sarkaya'dan, Beta'tan geelim, zaten gaziler bize o taraftan gelirler." dedi. Sonra, "Mudurnu vilayetini de vurmak kolay olur, ve hem o vilayet mamurdur. Samsa avu oraya yakn olur, ona da bildirelim. O da bir frsat bulursa bize bildirir." dedi. Onun syledii gibi ettiler. Gidip Beta'n yamacndaki talara yaslandlar. eyhine "Su geit verir mi?" diye sordular. eyh de, "Gazilere geittir, Allah'n yardm ile." dedi. Atlarn yemini nnden alp bindiler ve su kenarna gittiler. Samsa avu'u orada buldular. Toparlanp hazrland ve gazileri doru Sorgun zerine iletti. Zaten orann kfirleri Samsa avu'u tanyorlard. Onu ve bu askeri grnce boyun eip itaat ettiler. Erkekleri ve kadnlar karlad, aralarmda dikkat eken bir kfir vard. Onu ardlar, geldi ve Samsa avu ne derse, onu kabul edeceklerini bildirip yemin ederek Osman Gazi'ye sz verdiler. SORU. Samsa avu nasl bir kiidir? CEVAP. Etrafnda kendine bal cemaati olan bir kiidir. Ayrca yoldala yarar, Slemi adl bir de kardei var. Erturul Gazi St'e geldii zaman, bunlar da onunla beraber geldilerdi. inegl kfirleri incindii iin o yerde durmadlar ve gidip Mudurnu vilayetinde oturdular. Orann kfirleriyle iyi geinip oturduklarndan Osman Gazi bu yzden o vilayetleri bunlara smarlad. Sonra Osman Gazi h65
cum edince Gynk vilayetine vardlar, Tarak Yenicesi vilayetini de vurdular. Geri gelip Klfalanoz'a ktlar. Tekrar Harmankaya'dan Karacahisar'a ulatlar. Mihal nlerinde klavuzluk ediyordu. Hi esir almadlar, fakat halka boyun edirmek iin mal ganimet ok aldlar. Esir almamalarnn nedeni buydu. iir Gazilerin mal mlk sahibi olmasna sebep Osman idi Bunlarn kimi altn ve gm kimisi de at ald. Kimisi beendii kzlardan ald Zaten o zaman frsat gazilerin eline gemiti. Osman'n niyetine gre gaziler toplandlar Bundan sonra bolluk ve nimet artacaktr. Kutluluk gnei evvelden domutu. Bakn da gazilerin aynasnda seyredin. Osman Gazi bylesine savalara balaynca etraftaki kfirler ekinir oldu. Fakat o Bilecik kfirlerine pek fazla hrmet ediyordu. "Bu Bilecik kfirlerinin senin yannda neden bu kadar hrmeti var, niin bunlara deer veriyorsun?" diye sorduklarnda, "Komularmzdr, biz bu yere geldiimiz zaman acnacak durumda idik, bunlar bizi ho tuttular. imdi bize yakan bunlara sayg duyup iyilik etmektir." cevabn verdi. iir Komuyla dost geinmek gerekir. Komunu dn de sana ylan gibi dman olmasn. Kime dostluk ediyorsan ondan sakn Dnp saknmayan ban yollarda kaybetmitir. Gnlnde dini bozuk, sz yalan olan zellikle kfir bile olsa, dost edinmez.
66
BLM 11 Kse Mihal dn edip kzn Gl Falanozolu'nun beyine veriyor. Anl anl dn etmek iin ar derecede hazrlk yapt. Dn ileri eksiksiz grld. Etrafn kfirlerine ve tekfurlarna davetiler gnderdi. Ayrca Osman' da davet edip tekfurlara, "Gelin bu Trk'le tanp bunun verecei zararlardan emin olun." diye haberler gnderdi. Kararlatrlan gnde geldiler ve dne grlmemi salar getirdiler. Osman Gazi hepsinden sonra geldi. Kymetli hallar, kilimler ve sr sr koyunlar getirdi. Osman Gazi'nin sasn pek beendiler. Szn ksas gn dn yapld ve tekfurlar Osman Gazi'nin sasna ve cmertliine hayran kaldlar. Osman Gazi nceden kendisiyle uzaktan uzaa tanklklar olan, yz yze grmedii Bilecik tekfuruna yaknlk ve dostluk gsterdi. Zira Osman Gazi yaylaya ktklar zamanda btn emanetlerini Bilecik hisarnda korlard. te bu sebepten bildik ve tandk olmulard. Bilecik tekfuru da dn etmeye niyetlendi. iir Mihal dn etti yaptklarna bir bak O, Allah iin savaan gazilerin byklne temel kodu. Pek ok tekfur bu dne katld, Fakat bunlarn hepsi Osman iin tuzak hazrlad. Kimisi bunu esir edelim dedi. Fakat Bilecik tekfuru baka dnd Dn ettiklerinde kavrayp iini bitireceklerdi. Ancak bu kt dnce kendilerine dnd.
67
BLM 12 Yarhisar tekfurunun kzn alacak olan Bilecik tekfurunun dn yaptn bildirir. O da Mihal'i davet etti. Danp btn dn ilerini tamamladlar. Etraftaki tekfurlara davetiler gnderdi. Fakat daha davetiler Osman Gazi'ye gitmeden o, Bilecik tekfuruna sryle koyunlar gnderdi ve "Kardeim, bunu dnde hizmet edenlere yedirsin, Allah izin verip kendim vadm zaman, sam da getireceim." dedi. Ayrca, "Eer kardeime layk sam yok ise, bana layk olam getireyim." dedi. Szn ksas bunlar daha dne armadan gnderdikleridir. Zaten Mihal'in dnnde sz vermilerdi. Tekfur sonra Mihal'i Osman Gazi'ye, pek ok altn gm hediyeyle daveti olarak gnderdi. Mihal de gelip Osman Gazi'ye tekfurlarn ortaklaa hareketlerini ve niyetlerinin ne olduunu bildirdi. "Uyank ol!" dedi ve dne ard. Osman Gazi, Mihal'e davetine karlk hediyeler verdi. Osman Gazi, "Mihal Bey kardeim! Tekfur'a benden selam syle, ite imdi biz yaylaya geceiz. Kaynvalidem ve hanmm da kardeimin annesiyle tanp bilimek isterler. imdi kardeim bizim Germiyanl'yla ne halde olduumuzu iyi bilir. Hep zahmetimizi ekegelmilerdir. Kerem edip bu yl da eksinler. Anamn ve benim yklerimizi yine hisara gnderelim." dedi. Mihal Osman Gazi'nin bu teklifini gelip tekfura iletti. Tekfur ok sevindi, szn candan kabul etti. Mihal'i yine gnderdi. Osman Gazi'nin gelecei bir gn kararlatrld. Sonra o, "Bizim hanmlarmz kr yerlere ovalara almlardr. Bilecik dar yerdir, dn orada yapmasnlar." dedi. Tekfur bu sz kabul etti ve dn akrpnar'nda yapt. Ayrca Osman Gazi kararlatrlan gnde kzlerini ykletti, her zaman olduu gibi hanmlara teslim etti. Srp akam karanlnda hisara girdiler. Bir iki katar kz hisara girince, kee yklerinden adamlarla yaln kllar dklp aa kt. Hemen kapclar tesirsiz hale getirdiler. Herkes dne gittii iin hisarda az insan kalmt. Kale fetholundu. 68
Gelelim bu tarafa... Osman Gazi'nin ne yaptna bakalm. Birok gazinin balarn rterek hanm elbiseleri giydirdi. Sonra da, "Hanmlarmzn oradaki tekfurlar grp utanmamalar iin bunlar ayr bir yerde konuk etsin." dedi. Tekfur bu sze ok sevindi ve "Trkn eri ve avrad iyi elime girdi." dedi. Ayr yer hazrlatt. Osman Gazi ayrca kzleri gtrenlerle yle karar vermiti: Onlar hisara girdikleri zaman Osman da tekfura gelecekti. Hanmlarn aikar olarak gtrmediklerinden o da akamleyin geldi. Tekfur karlayarak sayg'yla kondurdu. Tekfur daha odasna varmadan birdenbire Osman atna bindi, Mihal de bindi. Tekfur'a, "Hey Trk kat." dediler. Tekfur da sarhoa idi. Atna bindi ve Trkn ardna dt. Osman Gazi Bilecik'e yakn yerde Kaldravk denen dereye gelince durdu. Tekfur da oraya geldi ve yakay ele verdi. Osman Gazi tekfuru ldrd ve sabahla Yarhisar'a geldi. Tekfurunu ve gelini tuttular. Dne gelen halkn ounu esir aldlar. Hemen, negl tekfuru olan Ayanikola'nm durumu iitip kamamas iin Turgut Alp'i negl'e sald. Turgut Alp gelip negl' evirdi. Osman Gazi ele geirdii her eyi alp Bilecik'e geldi ve grlecek btn ileri grd. Sonra negl'e geldi ve gelir gelmez yama etti. Gaziler izin istediler, izin knca hisara girip tekfurunu ldrdler. Sonunda pek ok Mslmann lp ehit olmasna sebep olan kfirlerin erkeklerini krp hanmlarn esir ettiler. iir imdi Osman'n hilesinin ne yaptna bak! Ban ortaya koydu, ayrca pek ok ba ald Kfirler ona tuzaklar kurmulard, Bu abuka ayan tutup tesirsiz hale getirdi. Kfirler gazilerin dmesi iin kuyu kazdlar. Gazilerin gayretiyle kazdklar kuyulara kendileri dtler. Karanlklar kfirlerin gzn brd Gazilerin avk Osman'a vurdu. 69
BLM 13 O Yarhisar tekfurunun kz olan gelini tutup kime verdiler ve ayrca o kim idi, onu anlatr. Osman Gazi onu olu Orhan'a verdi. Onun adna L'lfer (parlak inci; Nilfer) Hatun demiler idi. Orhan Gazi de o zamanda delikanl bir yiit olmutu, ayrca g zerinde koyduu bir olu daha var idi. Bu drt hisar aldlar fakat bu vilayetlerde adaleti ve gveni en iyi ekilde saladlar. Btn kyler yerli yerince olutu ve yerleme tamamland. Halleri vakitleri kfirlerin hkm altnda olduklar zamandan daha iyi oldu. Ayrca buradakilerin rahatlklarn iitip baka illerden insanlar gelmeye balad. Szn ksas Osman Gazi dn yapt ve o kz, olu Orhan Gazi'ye vermek istedi, hem yle yapt. Bu L'lfer Hanm, Kaplca kapsna yakn yerde Bursa hisar dibinde tekkesi olan hanmdr. Ayrca Ulufer Suyu'nun kprsn de bu hanm yaptrdndan, o suya verilen isim kprye de ad olmutur. Sonra Murad Han Gazi onun oludur. Ayrca Sleyman Paa da bunun oludur. Her ikisinin babas Orhan Gazi'dir. Hanm vefat edince Orhan Gazi'yle Bursa hisarnda birlikte defnettiler. En iyisini bilen Allah'tr. iir Hanmn Hak'tan bulduu ne kutluluktur Ki onun burcundan tan atp gn dodu. O burtan Murad Han parlad dodu; Sleyman Paa da rtsn ap grnd. Bu hanm yksekte uan sultanlar dourdu; O yanan radan dnya aydnlanp kla doldu. Dnyaya amber kokular, ttsler, miskler yayld. O gl yaprandan ortaya kan ter damlacklaryd. Cevherlerin asl ortaya kt iin Uzaktan yakndan herkes akm edip topland. 70
Gnmz dilinde-. Osmanoullar'nn Tarihi
k hikyelerin kymetlisini yazd. Zaten ben bunun hocasn oktan bulmutum. Ey sevgili dostum, Osman Bilecik'i ald, iinde ne varsa hepsiyle Yarhisar' da ald. Mal ve mlk olarak ne varsa hepsini istedii gibi yapt, nk Allah ona yardmn nasip etti. Haraca raz olmayan kfirlerin ileri ise Batan sona kadar hileler ve tuzaklarla doludur. Bunlarn kan dkc ve haksz olduunu bilen Osman. Gazi de onlara hile etti. Osman Gazi ne yapmsa dorusunu yapmtr. Gerekirse yine kfirlere ayn eyi yapmaktan ekinmez. Bu da onun gibi. inegl alnp kfirler krlnca; Gaziler saysz mal ve nimete gark oldu. Kfrn lkesini bozup yktlar; Yerine grnen nuru getirdiler. imdi Osman'n dnyada yaptklarna bak! O hangi ie giriti ise g sahibi Tanr kolaylatrd. Bu fethin tarihi hicretin alt yz doksan dokuzunda (M. 1299/1300) vaki oldu.
BLM 14 Osman Gazi'nin ilk nce Cuma namazn nerede kldrdn ve fethettii her ehirde nasl bulunduunu anlatr. Karacahisar ald vakit, ehrin evleri bo kald. Germiyan lkesinden ve baka yerlerden pek ok adam gelip Osman Gazi'den ev istediler. Osman Gazi de bo evlerden verdi ve ksa zamanda ehrin evleri sahibini bulup ehir gzelleti. Sonra kiliseler mescit ve cami yapld. Ayrca pazar kurdurdu. Nihayet ehrin halk birleerek, "Cuma namaz klalm
ve bir de hkim isteyelim." dediler. Orada Tursun Fakh adnda halkn sayd imamlk eden, deerli bildii bir zat vard. Bunlar durumu ona bildirdiler. O da gelip Osman Gazi'nin kaynpederi olan Edebal'ya anlatrken Osman Gazi kageldi. Sordu ve maksatlarnn ne olduunu rendi. Osman Gazi, "Size ne lazmsa onu yle yapn." dedi. Tursun Fakh bunun zerine, "Han'm! Bu i iin Sultan'dan icazet ve izin gerektir." deyince, Osman Gazi, "Bu ehri ben bizzat kendi klcmla aldm, sultann bunda bir faydas olmad, ondan niin izin alaym? Ona sultanlk veren Allah bana da gazayla hanlk verdi. Eer kastedilen u sancak ise ben, sancak gtrp kfirlerle uramadm. Sonra o, 1jen Seluk soyundanm' derse, ben de Gk Alp oluyum derim. Yok eer ben bu lkeye onlardan nce geldim derse, benim dedem Sleyman ah da ondan nce gelmitir." dedi. Halk Osman Gazi'den bu haberi iitince kabul ettiler. O anda hakimlii ve hitabeti aziz ve deerli bir zat olan Tursun Fakh'a verdi. Cuma hutbesi ilk nce Karacahisar'da okundu. Ama bayram hutbesi Eskiehir'de okundu ve bayram namaz da orada klnd. iir Allah iin savaan Osman adna hutbe okundu. O Erturul olu Gazi Osman Han'dr. Kfrde inat eden kfirleri ldren, Mslman askerlerinin ba Osman'dr. Onun adaleti ve cmertlii leme yayld, O, ihsan ve balarnn glgesinde nimetler datan Osman'dr. O putlar kran ve puthaneleri ykan, slam dinini kayrp koruyan ve bayndr eden Osman Han'dr.
72
Btn tellallar; "Geliniz, buraya geliniz, Sizlere kutluluk baheden Osman Han geldi." diye barrlar. Onun devletinin adr ezelden kurulmutur. Osman'n slalesinin ebede kadar da kalacan iyi bil. En evvel Osman Gazi adna okunan hutbenin tarihi hicretin alt yz doksan dokuzunda (M. 1299/1300) gerekleti.
BLM 15 Bu blm Osman Gazi'nin koyduu kanunun hkmlerini anlatr. Artk hkim ve ordu komutan tayin edildi, pazar kuruldu. Kendi adna hutbe de okundu. Bu kez halk kanun istemeye balad. Germiyan'dan gelen bir kii, "Bu pazarm bacn bana satn." deyince, ona, "imdi Han'a git." dediler. O da doru Osman Gazi'ye geldi szn syleyip, "Han'm! Bu pazarn bacn bana sat." dedi. Osman Gazi, "Bac nedir?" diye sorunca, o kii, "Pazara getirilen her bir eyden ben ake alrm:" cevabn verdi. Osman Gazi de bunun zerine, "Hey adam! Senin bu pazara gelenlerden alacan m var da, bunlardan ake istersin?" deyince, o zat, "Han'm, bu tredir ve gelenektir; btn memleketlerde bunu padiahlarn almas dettir." dedi. Osman Gazi, "Tanr buyruu ve peygamber sz mdr veya o beyler bunu kendilerinden mi ortaya koymulardr?" deyince o kii, "Tredir Han'm, ok ncelerden kalmtr." cevabn verdi. Osman Gazi ziyadesiyle fkelenerek, "Hey adam bu kazanann kendi mlk olur, onun malna ortak mym ki bana ake ver diyeyim. Hadi git ve sana zararmn dokunmamasn istersen bu sz syleme:" der. Sonra halk, "Han'm! Bu pazara hizmet edenlere nesne gerek, para vermeleri dettir." dedi. Bunun zerine Osman Gazi, "Madem ki byle diyorsunuz, kim bir yk getirip satarsa iki ake versin, satmayan da hibir ey vermesin. Sonra kim benim bu kanunumu bozarsa,
Allah da onun dinini ve dnyasn bozsun." dedi. Sonra da, "Kime bir tmar verdim, onun elinden sebepsiz yere almasnlar. ld zaman kck bile kalsa oluna versinler. Yaplan hizmete karlk harp zaman, olan yetiip sefere katlncaya kadar, onun yerine harbe katlalar. Kim bu kanunumu bozarsa Allah ondan raz olmasn. Eer benim soyuma bu kanundan baka kanun koyduracak olurlarsa edenden ve ettirenden yce Allah raz olmasn." dedi. iir Osman kanunu bu ekilde koydu Bundan gani olan Tanr honut olsun. Sultan "O Hak'tr, mlk de onundur" dedi Alp vermek onun olduu gibi divan da onundur. Biz ise ara yerde bahaneyiz, ancak; nsanlara delil sebeple grnr. Syle bakalm, dnyaya gelenlerden geriye kim kald, O han benim, sultanlk da bana aittir diyenlerden kim var? Bu deniz pek ok gemiyi batrp iine ald, O usuz bucaksz deryann ad unsur oldu. Nice kervanlar yollarda yatmakta fakat onlardan bir iz bulunmamakta; Dnyaya gelen hkmdarlardan bir Sleyman ad brakmtr. Adn anp slmekten kork, sen istersen Gnahlar balayan Allah sana da acr. Dnyaya gelenler pek ok nian koyup, iz braktlar. Osman da nian adalet ve cmertlikle koydu gitti.
74
BLM 16 Bu fethettii vilayetlerin tmarlarn kimlere verdiini anlatr. nn de denen Karacahisar sancan olu Orhan'a verdi. Ve ordu komutanln kardei Gndz'e verdi. Yarhisar' kendisiyle birlikte gelen i baarc yarar bir yolda olan Hasan Alp'a verdi. negl' imdiki zamanda bile ad andan ve saygn bir kimse olan Turgut Alp'a verdi. Onun negl yresinde kyleri olup hepsine birlikte Turgutili derler. Kaym pederi Edebal'ya Bilecik'in gelirlerini tmar olarak verdi. Sonra hanmn Bilecik'te babasyla brakt, kendisi Yeniehir'e gitti. Yanmda Allah iin arpan ve savaan yiitlere evler yaptrd. Orada duraklad. Orann adm Yeniehir koydular. Sonra olunun biri Aleddin Paa'dr. Onu yannda brakt. Fakat Osman Gazi, olu Orhan'la drt bir tarafa aknlarda bulunurdu. Hatta znik'e bile inip Kprhisar'a pek ok defa gittiler. Buray daha sonra yamayla aldlar. Sonra Marmara vilayetine gittiler. Burann kfirleri itaat edip boyun edikleri iin Osman Gazi tekrar her birini yerli yerinde brakt. Hi birini incitmedi. Tekrar Yeniehir'e geldiler, gaziler birka gn atlarn dinlendirdiler. Sonra znik iline yrdler. ehrin kapsn yaptrdlar. Gnlerce padiahasma savalar yaptar. Hisarn zerine asker koydular. Amma ald yeri tmar erlerine tmar verdiler. Kendileri Yeniehir'e geri geldiler ve orada kaldlar.
BLM 17 Bursa tekfuru ve baka tekfurlar Edrenos tekfuru, Bedenos tekfuru, Kestel tekfuru, Kite tekfuru bunlarn hepsinin birletiklerini anlatr. unu sylediler: "Bu Trk'n zerine varalm, onu aradan temizleyelim ve hi adn, ann hretini brakmayalm ve errinden kurtulalm." Bu kfirler ok byk ordu toplayp Osman Gazi'nin zerine yrdler. Bu kfirlerin toplanp 75
kendi zerine geldiklerini iitti. O zaman Hakk'a snp hi geveklik gstermeden karlarna kt. "Allah iin savaa kyorum." dedi. Savaa hazr gazileri alarak kfirlerle Koyunhisar'nda karlat. Hemen savaa giritiler. Savaa savaa Dineboz'a geldiler. Oraya gelince kfirler arkalarn daa verdiler. lenin says belli deildi, bunu ancak Allah bilir. Osman Gazi'nin kardei Gndz'n olu Aydodu'yu ehit ettiler. Dineboz'da Koyunhisar'na giden yolda, yolun zerinde yatmaktadr. Mezar tala evrilmitir. O yerlerde at hastalansa onun mezarna gtrp mezar kez dolandrrlarsa Hak tel ifa verir. Sonunda kfir askeri bozulup krld. Edrenos tekfuru kat, Kestel tekfuru ld, Bursa tekfuru hisara girdi, Kite tekfuru hep Osman Gazi'nin karsnda idi, o da kat. Osman Gazi ardndan gitti. Tekfur Ulubat'a vard. Osman Gazi Ulubat Kprs'nden geerek kpr banda konup eleti. Osman Gazi, "Esirimi verin, vermezsen Glba'ndan dolanr vilayetini yakp ykarm." diye tekfura haber gnderdi. Ulubat tekfuru, "imdi anlama yapalm, senden ve senin soyundan hibir kii bu kprden gememek artyla, esiri sana veririz." dedi. Osman Gazi kabul etti. O zamandan bu gne kadar Osman soyundan hibir kii o kprden gemediler. Geecek olurlarsa kaykla geerlerdi. Osman Gazi esirini alp getirdi. Kite hisarna kar yrtp paraladlar. Hisar da alp iine asker yerletirdiler, vilayetini de zapt ettiler. iir Osman ne aldysa ykp yeniden yapt, Kimisine kahretti, kimisine kerem edip, iyilikte bulundu. Yakp, yktktan sonra yapp gzelletirmek onun iidir, Bu ekilde Osman hnerli mimar olarak grnd.
76
BLM 18 Osman Gazi Bursa hisar iin hangi tedbirleri ald, neler yapt bunu anlatr. Osman Gazi Bursa hisarnn savala alnamayacan ve bunun sabr ii olduunu anlad. Hisarn fethi iin tedbirler ald. Kaplca tarafna hisarn karsna bir hisar yaptrd. Sekin bir yiit olan kardeinin olu Aktemr', yanna seme yoldalar vererek orada koydu. Bir hisar da da tarafna yaptrd. Balabancuk denen yiit bir askeri vard. Onu da buraya yerletirdi. Bu iki hisar bir ylda yapt. Fakat kylerini gvenlik ve korumayla gzelletirdi. Bunlar kfirlerin hisardan parman bile kartmayp devaml beklerlerdi. Balaban karga uurmaz kaleden Bursa tekfuru kamad beladan Temir'in gece gndz rahat yoktur. Kfir skntdan bela iine dt. Gaziler her iki taraftan vilayeti zapt ettiler. Byle birka yl geti ve hisara rahat vermediler. Bunlar burada hapis olsunlar, Osman Gazi bu tarafta ne ile urar bir grelim.
BLM 19 Osman Gazi Yeniehir'e gelince evredeki kfirler gelerek bununla uramaya baladlar. Onlarm btn yerlerini ele geirdiler. Adalet, gven, insaf ve merhamet ederek gzelletirdi. Gaziler ok ok gnl holuu iinde idiler. Her birine kyler ve yerler verdi. Herkes ll bir ekilde raz olup sz dinledi. Osman Gazi'nin yanndaki gaziler kuvvetlenince, devaml savaa gitmeyi arzulamaya baladlar. iir Ey arkada! Osman'n Allah yolunda yapt Savata kanlar sald ve nice balar kesildi.
Orada Aytod ehit dt, ayrca Onunla birlikte pek ok arkada ve sevgili de ehit oldu. Sonra orada Daranos tekfurunu tuttular. Bunun zerine daha ok sava yaptlar. Baras tekfuru hisara kat, Kite tekfuru ise, bir kalle oldu. Hisar ykld, mal alnd, Tekfur da cimri ve hileci oldu. Kim dnyada ad brakmsa Ya iyi veya kt bir ismi de almtr. Osman Allah iin sava, adalet ve cmertliin yannda, Gemiine ve geleceine duayla anlmay brakm. k bu menkbeleri yazp brakmay Orhan'n imamnn olundan alp koymutur.
BLM 20 Mekece, Akhisar, Geyve, Leblebicihisar ve adrl'nn ne ekilde alndn bildirir. Gaziler gittikleri her bir yerden zaferlerle dndklerini grnce, bir gn Osman Gazi'ye gelip, "Allah'a kr kfir malup slam stndr. zellikle senin gibi gayretli bir hkmdarmz var. Artk bizim oturmamz ho olmaz." dediler. Bunun zerine Osman Gazi, "Mihal'i aralm, slam'a davet edelim, Mslman olsun. Ondan sonra nereye isterseniz Allah'n emriyle gidelim. Eer Mslman olmazsa nce onun vilayetini vurup bozalm." dedi. Hemen Mihal'a adam gnderdiler. "Byk seferimiz var, abuk gel, biz hazr bekliyoruz." dediler. Mihal bu haberi iitince aceleyle ihtiyalarn grp geldi. yi atlar ve ho grnl kllarla baka hediyeler getirdi. Hemen el pt. Sonra, "Han'm, beni Mslman yapn." dedi. Derhal iman arz ettiler. Candan ve gnlden slam dinini kabul etti. Batl dini brakp saf, katksz Mslman oldu. Tegeleden (bir cins kuma) alem-
li, ilemeli elbise giydirdiler. Olu Orhan Gazi'yle birlikte gnderdiler, Karacahisar'da oluyla birlikte koydular. Sonra Saltuk Alp adl bir gazi daha var idi; onu da beraber koydular. Sonra bir olunu annesiyle Bilecik'te koydu. Kendisi Allah'a snarak yrd ve doru Leblebicihisar'na geldi. Hisarn tekfuru ballk gstererek karlad, onu yerinde brakt. O kfirin bir olu vard, onu alp doru Lefke'ye gittiler. adrl ve Lefke tekfurlar da karlayarak ballk gsterdiler. Memleketlerini teslim ederek Osman Gazi'nin yannda seme birer dost oldular. Ondan sonra Samsa avu gelerek, "Han'm! Bunlarn geri almamalar iin bu ili bana ver." dedi. Osman Gazi, "Vilayetin bazsn vermem, nk bunlar memleketlerinden karmyorum." cevabn verdi. Sonra Lefke'nin yanndaki dere aznda Yeniehir Suyu'nun kenarnda bulunan kk bir hisar Samsa avu'a verdi. Orann adna imdi avuky derler. Sonra yryp Mekece'ye vardlar. O da ballk gsterdi. Tekfuru da Akhisar'a birlikte geldi. Akhisar tekfuru asker toplayarak kar geldi. Byk sava yaptlar. Sonunda yenilip kat ve hisarna girmedi. Gaziler hisar yamalad. Tekfuru kap Karaepi hisarma girdi. O hisar Sakarya suyu kenarnda dere iindeki Sarcahisar'dr. Birka gn yrdler, dnp Geyve'ye gittiler. Kfir hisar brakp gitmi, Koruderesi'nde kmede (avc kulbesi) oturmular. Osman Gazi'ye bildirdiler. Bunun zerine, "Hey, ne duruyorsunuz?" deyince yryp kmeyi buldular, gz ap kapayncaya kadar hemen ie baladlar. Tekfurunu tutup Osman Gazi'ye getirdiler. Mal mlk ne varsa aldlar, sonra Tekfurpnar'na geldiler, onu da aldlar. O yerlerde bir aydan fazla kaldlar. Ballk gsteren yerleri tmar erlerine verdiler ve halkn gvende olduuna inandrdlar. Vilayeti bsbtn kararl hale getirdiler. imdi de yledir. iir Gk Alp nesli olan Osman'm nasl ortaya ktna bak! O erenlerden dua ald ve veli olarak grnd.
79
Klcnn dnyada akrtlar duyuldu; O seslerden kfirlere sava grnd. Osman Gazi yerinden kalkp harekete geldii zaman Yldrmlarn grleyip dtn grrdnz. Btn dmanlar ku gibi kaarlar; nk onun avc bir doan kuu olduunu bilirler O gkyzn artan ta yukarlara kadar gezip dolaandr, nk o peygamberin miracyla birlikte grlmektedir. Mihal'n Islamiyeti kabul ve bu fetihlerin tarihi, hicretin yedi yz drdnde (M. 1305) gerekleti.
BLM 21 Osman Gazi Karacahisar'da iken Germiyan'dan Tatar avdar'n gelerek Karacahisar pazarn vurduunu anlatr. imdi zamanmzda o slaleden olanlar var ve bunlar avdarlu diye anlmaktadr. O ilde Osman Gazi Lefke savama gittiinde avdarlu Tatar, Karacahisar'm pazarn basm. "Tatar pazar yamalad..." diye Orhan Gazi'ye haber vermiler. Orhan Gazi Eskiehir'de atna nal aktryormu. Bu haber gelir gelmez atna binip srd. Dalar arasnda Oynahisar denen ren olmaya yz tutmu yerde Tatar'la karat. Gzn atrmayp kavrad gibi ald btn mallar dktrd. Yanndaki pek ok Tatar da tutup Karacahisar'a getirdi ve babas gelinceye kadar brakmad. avdar Tatar'n olunu da tutmular idi. Osman Gazi gelince yanna getirdiler. Osman Gazi bunu grnce, "Oul bu komudur, zalimdir, amma Mslman'dr. Kendisine ve beyine yemin ettirelim, sonra koyuverelim de vilayetine gitsin." dedi. Syledii gibi yaptlar. Bylece o zamandan Yldrm Han zamanna kadar aralarnda hibir ekilde dmanlk grlmedi!
80
BLM 22 Osman Gazi'nin olu Orhan' Akyaz ve Kocaili'ne nasl gnderdiini anlatp bildirir. Bir gn Osman Gazi, "Oul Orhan! Geri bu Tatar'a yemin ettirdik, ancak bunlarn tatarl gemez. Sen bu gazilerle Karaep ve Karatiin'e yr. Yce Allah'n sana zafer ve fetih vereceini umuyorum." dedi. Orhan Gazi de, "Han'm! Senin buyurduun her bir eyi kabul ederim." dedi. Akakoca'y, Konur Alp'i, Gazi Abdurrahman' ve Kse Mihal'i, bu drt sekin arkada Orhan Gazi'nin yanma verdi. Sonra, "Gaziler, haydi sizin din yolunda nasl gayrete geldiinizi greyim." dedi. Orhan Gazi'nin yalnz bana olan ilk seferi ite budur. iir Bu Allah iin arpan Orhan ata bindi; Ve sfat da kendiyle ayn oldu. Onun doan burcu Peygamber tarafndan grnd. Sen aynaya gnl gznden bak. Orhan bu slam nuruna bur oldu. Ayna artk iki sfata dt bil. Babasndan dua alp manevi yardm klcn beline kuannca, Allah yolunda savamaya niyetlenip sefere kt. O babas Osman Gazi'nin de gittii Karaep'e yrd. Hisara varmaya bir konak kala, gaziler blk oldu. Biri dorudan hisar zerine yrd. Bu blkte Orhan Gazi de vard. Bir blk gece iinde hisarn tesine geti. nc blk ise, hisarn yanndaki dereye girdi. Orhan Gazi hisara cenk iin yrd. Birka gn sava oldu, sonunda hisara kar malup gibi grndler. Kfirler, Trklerin sava brakp dnp katn sanp hisardan ktlar. Hisar nnde bir Trk bulup yakaladlar ve hisarn tekfuruna getirdiler. Tekfur, "Baka Trk var m?" diye sorunca, Trk, "Yok, olanlar da kap gittiler." cevabn verdi. Tekfur bunu du-. 81
yunca ok sevindi ve casus gnderdi. Gelip grnce Trklerin gittiini anladlar. Tekfur da bu durumda hisar kapsn at ve "Trk zor durumda imi, gidip onlar vuraym ve dereden kartmayaym." dedi. Atma binip srd. Hisarn yannda pusudaki gaziler kapy ald. Yukardakiler de grnnce tekfur, "Daha Trk var imi." dedi. Dnp hisar nne geldii zaman gazilere rastlad ve kendini ele verdi. Tutup hisara kar getirdiler, hisar aldlar ve maln gazilere verdiler. Sipahisini karp tekfuru aldlar. Aa tarafta Absuyu derler bir hisar daha var idi, oraya getirdiler. Oray da anlamayla aldlar ve bu iki hisara asker koyup tahkim ettiler. Konur Alp'a Karaepi'i, Akakoca'ya da Absuyu'nu verdiler. Orhan Gazi dnp tekfuru ald, sipahileriyle birlikte Akhisar'a getirdi. lin kfirlerini gven ve asayi iinde yerlerinde brakt. Fakat Konur Alp zaman zaman kar Akyaz'ya aknlarda bulunurdu. Akakoca da Ayan Gl'nn suyunun akt Bakpr'de bulunan Birgoscuk'ta konaklad. O da orman arasndaki yerlere akn ederdi. Szn ksas Orhan Gazi bu ular salamca ele ald ve tutsak kfirleri babas Osman Gazi'ye gnderdi. Kendisi Karatiin zerine yrd. "Bu hisar bana ver, yine seni hisarnda brakaym, ancak benim hakimiyetim altnda olsun; ben znik'i almak isterim." dedi. Bu sz kfire ok ar geldi ve hisar teslim etmedi. Orhan Gazi de, "Gaziler, slam gayretidir, artk yrmeliyiz, hisar alp yama edeceiz." dedi. iir Orhan bu kale yamalanacak dedi Gayretlenip saf saf olun da kale alnsn. Artk frsat bu frsattr kale alnacak. Ey gaziler saf saf olup ilerlemek size yakr. Derhal kale kapm yktlar, Sanki Hayber Kalesi fethedildi. Mal mlk ne varsa hepsi gazilerin oldu. Bu kale ganimetler hazinesi imi. 82
Tekfurunu kzyla birlikte tuttular Bu kale hkmdarn konaklama yeri oldu. Gzel, gnl ekici nazik ve ince yapl, zarif Gzeller var. Bu kale gazileri nelere sahip etti. Tekfuru tutulunca ldrld. Kzm da Orhan Gazi pek ok malla babasna gnderdi. Alnan esirleri Orhan Gazi satn ald. Onlarla anlaarak hisarda brakt. Samsa avu'u hisarda koyup Yeniehir'e babasnn yanma geldi. Sonra Karaepi'e ve Karatiin'e adam gnderdiler. O da znik'e gnderme gibi oldu. Zaman zaman gidip znik'in bahelerini harap etmeye baladlar. Szn ksas iznik'e rahat ve huzur vermez oldular. Bir yandan Konur Alp Akyaz'ya dier yandan Akakoca iznik'e aknlarda bulunurlard. Sonra bu ular ziyadesiyle hareketlendi. Ayrca bu gaziler fetihleri gerekletirmek iin devaml ayakta olup geceleri uyumaz, gndzleri de at srtndan inmezlerdi. iir Konur Alp klcn Bolu'ya sald, Ancak Akyaz'da Dzbazar' ald, Uzunca Bel'de kfirle karlap ki gn iki gece ne gzel savat. Oradan kfiri geri evirip kovdu. Sonra Konur Alp, dnp Dzbazar'a geldi. Akakoca Akova'ya akn yapmaya balad, Gazi Rahman ise halk gece yatrmaz oldu. Zaman zaman stanbul'un kfirleri ortaya knca Bunlar gaziler ldrmekten ekinmezler, ey karde. Bunlar bu lkeleri Mslman etmek ve zamanla adlarnn anlmas iin snr boylarnda ok savatilar.
83
BLM 23 Osman Gazi'nin, olu Orhan' Bursa'ya gnderdiini ve Bursa'nn ne ekilde fetholunduunu bildirir. Bursa hisar kfirlerinin alktan sknt iinde olduklarn, ok bunaldklarn, aciz kalp hisar vermek iin bahane aradklarn, ancak padiahtan baka kimseye teslim etmeyeceklerini iittiler. Osman Gazi, Orhan'a, "Oul sen evin etrafna var, o kfirin babas Dinboz savanda benim Bay Hocam'm dmesine sebep oldu." dedi. Yine Kse Mihal'le Turgut Alp'i buna yolda etti. Sonra eyh Mahmud adnda bir Allah dostu var idi. Bunu ve Edebal'nm kardeinin olu Ahi Hasan' da birlikte istedi. Doru Atranoz'a vardlar. Tekfuru Trklerin geldiini iitince, hisar bo brakp Alata Da'na kat. Orhan Gazi de dier gazilerle ardndan gitti ve daa vard. Tekfur'la giden insanlar karlatlar. Tekfur kat, kaarken bir kayadan uup ld. Atranoz'un kalesini bozdular, halkna gnl alc ekilde davranp emniyet ve asayile yerlerinde braktlar. Orhan Gazi byle bir davrantan sonra Bursa'ya geldi ve Pmarba'nda suyun arkasnda konaklad. iir O umman denizi ve yardm edici yiit Orhan Gazi'nin imdi ne yapacama bak. O hareket edince kfirler krrd, onun Karsna ad destanlara karm savata ad anlan Rstem bile kamaz. Kaledeki insanlar onu bu ekilde grnce, Orhan'a oras balk bahelik bir yer oldu. Savamad, dve de kalkmad, bu yzden Ne ba yarld ne de kan dkld. Ve o, Bursa'y kolayca ald Yazdm menakp buna bir delil oldu.
84
Orhan Gazi Mihal'i Bursa tekfuruna gnderdi ve "Hisar ver." dedi. Tekfur da, "imdi anlaalm bize kimse zarar vermesin, hisar verelim." dedi. Mihal bu haberi Orhan Gazi'ye bildirince, Orhan Gazi bu anlamay kabul etti. Tekfur yeniden haber gnderip "Bana birka sekin adam gndersin de hisardan kacak insanlar Mslmanlar incitmesin." dedi. Mihal, "O insanlara emretsin de gelsinler." dedi. Tekfur, "Grdkleri ilerin karln vereyim." deyince Mihal otuz bin filoriye anla ve bunu Bursa tekfuru candan kabul etti. iir Bursa tekfuru para gnderdi; Hem hisar verdi hem de kurtuldu. Bursa tekfuru hazinesini brakp gidiyor, Bir ip kuand ve eek ulu giyindi. O, "Bana bu bam lazm, ey Trkler Beni sevgilimden ayrdnz, yerimden yurdumdan ettiniz" der. Szn ksas hisardan knca kaplar kalabalklat, Mslmanlar her bir taraftan ehre girmeye baladlar. Ahi Hasan yanndaki insanlarla birlikte burca trmand. Bursa tekfurunun yanma Gemlik'e iletmeleri iin adamlar verdiler. Gemiye kadar getirdiler ve stanbul'a gnderdiler. Beri yandan hisarn geride kalan halkn gven altna aldlar ve kimsenin bir pn aldrmadlar. Bursa tekfurunun hazinesini Orhan Gazi, gazilere balad, aralarnda bltrd. Hi kimse mahrum kalmad. Ziyadesiyle mal bulundu, hepsini gazilere verdiler, hepsi zengin oldu. Tekfurun Saroz adnda bir veziri vard. O gitmedi, zaten hisarn verilmesine sebep de Saroz olmutu. Onun da pek ok mal vard. O da isteyerek ok mal getirdi. Orhan Gazi onu da gazilere datt. Bununla birlikte lm pek ok kfir buldular. Orhan Gazi bu vezire, "Bu hisar vermeye niin skntya girdiniz?" diye sordu. Saroz, "Skntya dp hisar vermemize bir 85
ok sebep var. Birincisi sizin devletiniz gnden gne artt, bunu grdk. Sonra bizim uursuz devletimiz bahtszlat. Sizin bahtnzn arttn ok iyi bildik. kincisi baban zerimize geldi, kylerimizi zaptetti. Size balanp itaat ettiler, bizi ise hi anmaz oldular. Niin ansnlar, sayenizde rahata kavutular. Bunu bildiimizden biz de rahatla heves ettik. ncs tekfurumuz ok mal toplad. Malm bir faydas olmad, onun iin mal vermeye bir ey bulamad. Vaktiyle bu alak nesneyi almad. htiyacmz olduu zaman satan olmad. Bu hisar bize hapishane oldu. Drdncs padiah dkn ve aciz oldu. Padiah dkn ve iktidarsz olunca lke abuk bozulur imi. Beincisi ktye uyduk, Kite tekfuru byle biri idi. Altncs ise lem hep deiiklik iindedir. imdi bu bozukluk, bu deiildik bizde ortaya kt. Orhan Gazi, "Ya bu lmler neden oldu?" diye sorunca, vezir, "ou alktan ldler." cevabn verdi. iir Eer Allah'tan yardm ve bolluk gelirse, Her bir maksadn deerli ve stn olur. Hangi ie el sunarsan o kolayca oluverir Ve btn millet senin yardmna koar. Osman'n slalesi Allah'tan ihsanlara kavutu. Buna kim dmanlk ederse ayak altnda kalp gsz dt. Bursa Tekfuru Orhan'n elinde zavalh durumdadr. Tekfura ayak altnda kalmak yarar. Ey Allah'm! Osman slalesinin elinden tut da, Onlarn devletleri kyamete kadar srsn. Padiahn ordusu hep galip gelsin ve Allah'n yardmyla stn olsun; nk bu slale hep seven ve iyi grendir. Bu fetih tarihi hicretin yedi yz yirmi altsnda (M. 1326) Orhan Gazi eliyle gerekleti.
SORU. Bu fetihler yapld vakit Osman Gazi hayatta m idi? CEVAP. En doru kavil Osman'n yaaddr. nk olunu sefere babas gndermiti. SORU. yle ise Osman Gazi kendisi niin sefere katlmad? CEVAP. Osman Gazi'nin ayrca iki olu daha vard. Ancak onun niyeti Orhan Gazi'nin kendi zamannda stnlk kazanmasyd. "Orhan Gazi benim zamanmda evket bulsun" diyen Osman Gazi, ayrca ayandan zahmet ekmekte idi. te kendisinin sefere katlmamasna sebep bunlar idi. iir Olunun yce talihli olmasn isteyen Baba, gel de oluna yolu gsteriver. Oul da senden t alsm, eer nasihat almazsa sonunda Zavall durumuna dp altnda kalr. Babalarndan t almayanlar, insanlar arasnda arka bulup Szlerini geirememi ve dileklerine ulaamamlardr.
BLM 24 Osman Gazi olu Orhan'a vasiyetlerini anlatr. lk nce, "Oul Orhan! Ben ldm zaman beni Bursa'daki o Gml kubbe altna koyacaksn." dedi. Sonra, "Sana bir kimse yce Tanr'nm emretmedii szleri sylerse, o sz Allah buyurmad iin kabul etmeyeceksin." dedi. Ardndan, "Eer sen yce Tanr'nm ilmini bilmezsen, bilen kiiye sor." dedi. iir Okuyup yazma bilmenin faydas nedir: Yalnz sz syleyen insanolu olmutur. 87
Ey kardeim, sen ister sz bil istersen bilme, Asl olan senin gnlndeki niyetindir. Sonra da, "Ayrca sana itaat edip hizmette bulunanlar memnun et, bir de hizmet edenlere iyi muamelede bulun ve balar yap, yapacan ihsanlar onlarn hallerinin ve davranlarnn tuzadr." dedi.
BLM 25 Konur Alp'le Gazi Rahman ve Akakoca'nn durumlar ne oldu, onlar anlatr. Konur Alp, Akyaz'y ve Konrapa ilini ve Bolu'yla Mudurnu'yu ve oradaki yerleri fethedip idaresi altna alp dzen verdi ve kendine dndrd. Sonra Karaepi'e ve Absuyu'na geldi. Gazi Rahman' orada brakp kendisi yine gitti. Bu tarafta Akakoca da Kandra'ya ve rmen'e asker koyup salamlatrd. Maksad Samandra'ya varmakt. Szn ksas bunlarn ileri gece gndz kfirlerle savap gaza etmek, bazen de onlar tatllkla yola getirmek oldu. Bir gn anszdan amandra tekfurunun olu ld. Kfirler bunun cenazesinde toplanmlard. Gaziler de frsat gzlerlerdi. Frsat bulunca kfirler hisar nnde iken, kfirlerin bu gafletlerinden faydalanarak onlar bastlar. Bir ksmn ldrp tekfurunu tuttular. amandra hisar bu ekilde fethedildi. Tekfurunu alp Aydos hisarna getirdiler ve "Gelin bu tekfuru alp hisarmz bize verin." dediler. Aydos hisarnn kfirleri buna karlk, "Gidin ban kesip etini piiriniz ve yiyiniz." dediler. Sonunda tekfur, "Beni stanbul'a gtrn ve beni orada satn." demi. "Bu tekfuru ldrelim mi yoksa satalm m?" diye Orhan Gazi'ye haber gnderdiler. Orhan Gazi de, "Satn, gazilere harlk olsun." deyince stanbul'a gnderdiler. stanbul kfirleri de, "Ne adam satn alrz, ne de adam satarz." demiler. Toplu hazr askerleri var imi gnderdiler, kfirleri basp krdlar, bir hayli lenler oldu. Grlmemi dere88
cede byk sava oldu. ok kii ld. Sonunda Allah frsat verdi, kfiri bozdular. Szn ksas amandra tekfurunu znikmid tekfuru satn ald. Akakoca gelip Samandra'y hisar edindi. stanbul ve Aydos tekfurlaryla daima savalar yapt. Gaziler hibir zaman Akakoca'yla at srtndan inmediler. nk stanbul tekfurunun savalar eksik olmazd. Onun iin Aydos hisarndan Trk srp uzaklatrmak isterlerdi. Akakoca etraftaki kyleri dzene sokmu, asayii kurmu, gven vermi ve anlamt.
BLM 26 Aydos hisar ne ekilde fetholundu onu anlatr. Meer tekfurun bir kz var imi. Bir gece Hazret-i Peygamber'i, selam onun zerine olsun, o kz dnde grm, ne grm? Kendisini bir derin ukura dm grr. Bu halde iken anszn gzel yzl, ahlak gzel bir kii gelip ukurdan karr. zerindeki giysileri karp atar, vcudunu ykar, sonra da ipekten elbiseler giydirir. Kz rpererek akn bir ekilde uyanp dnmeye balar. Grd ryaya arr, ancak dnde grd kiinin hayali kzn aklm alr. Gece gndz gznden ve gnlnden gitmez, hayrete der. iir Onun can gz alp sevgiliyi grnce Hemen, grd gibi varln dosta verdi. Gnl ehrinde kalan yalnz o sevgili oldu. Dncesi dald, akln da yele verdi. Ey sevgili dostlar buna armaymz Ve bunu knamaynz, onu gren yalnz can gz olmutur. k aka iki hikmet verilmitir, birisi grnen yz Dieri ise sevgilinin hikmetle dolu tarafdr.
89
Kz bu d grnce kendi kendine, "Benim hlim ne oldu? Beni bu ukurdan karp baka giysiler giydiren, ayrca bulunduum yerden alp giden ve beni uzaklatran kim? Artk benim halim bir baka ekle dnecek gibi." dedi. Daima bu durumu dnp yrrken bir gn anszn kale nne Trk askeri geldi, sava yapt. Hisardaki kfir erleri de savaa baladlar. Bu hal devam ederken kz, "Ben de gidip savaa katlaym." diye kalkt ve kalenin burcuna kt. Bedenden uzaklara bakt, bir de ne grsn? O dnde grd sevgili kii gelen askerin komutan ve bydr. "te halin ne olduu ortaya kt." dedi. O halde iken dnp evlerine geldi. Rumca bir mektup yazd ve dnde grdklerini yazd. Sonra, "imdi ekip gidiniz." dedi. Hisar zerinden bir gece tayin ederek, "ok gvendiiniz kiilerden adamlar gnderiniz. Falan gece gelsinler, ben size hisar alvereyim." diye yazd. Mektubu katlayp bir taa skca sard, sava yapar gibi oldu ve o ta att. Ta gelip Gazi Rahman'n nne dt. Gazi Rahman, ta zerine bir mektubun sarlm olduunu grd. Hemen ta alp Akakoca'ya iletti. Bir Rumca bilir, mektup okur kii buldular. Mektuptaki haberi rendiler ve inandlar. Akakoca, "Gaziler! Bu yolda ban ortaya koyacak ve n salp nian koyacak kim var? Ben de onunla beraber olaym." dedi. Gazi Rahman ne karak, "te ben hazrm." dedi. Konur Alp, "Buna bir hal daha edelim." deyince "Nedir?" diye sordular. O da, "Yannda oturduunuz hisar atee verelim." dedi. Kabul ettiler ve hemen gelip atee verdiler, sonra da brakp gittiler. Bu Aydost hisarnn kfirleri ok sevindiler, ziyafetler ekmeye baladlar. Artk kzn kararlatrp vaat ettii gece oldu. Bu gece Gazi Rahman bir ok sekin gazi arkadalaryla kzn dedii yere gelip hazr oldu. Kz o kararlatrlan yerde bunlar bekliyordu. Gazi Rahman' grnce hemen bedene ip balad ve ucunu aaya sarktt. O babu Gazi Rahman kolayca ipe yapt ve bir rmcek gibi ipi toplayarak bir gz ap kapayncaya kadar hisara kp kzyla bulutu. kisi birden hisarn kapma geldiler. Ga90
zi Rahman kapcy paralad, kapy atlar. Kendisiyle gelen gaziler ieri alnd. Bunlar doruca tekfurun sarayma vardlar. Tekfur geceden elenip sarho yatmakta idi. Onun iini bitirdiler. Sabah olunca Akakoca da yetiti, hisar bu ekilde fethettiler. iir erleri Samandra'y yakt, bunlarn ne iler yaptklarn seyret. Canlarn balarn ortaya atp dmanla arptlar, Bu kan dken gazilie erien neelenenlere bak. Bunlar dnyaya doru gelip doru gittiler Ok gibi olan hep doru duran dorular seyret. Ok nereye ularsa oras yaralanr, O yay ekip oku atan ndere bak. O oku atan ve attran erdeki gayrettir. O erin kavutuu derecelere bak.
BLM 27 TekfurTa kzn ne yaptlar onu anlatr. Hisar Allah'n ltfuylafeth olununca tekfuru kzyla birlikte Orhan Gazi'ye gtrmesi iin Gazi Rahman'a verdiler. Gazi Rahman onlar alp Yeniehir'e geldi. Orhan Gazi'yi orada buldu ve olup bitenlerin haberini bildirdi. Tekfuru da mal ve kzyla birlikte Orhan Gazi'ye teslim etti. Orhan Gazi kz Gazi Rahman'a verdi, ayrca getirdiklerinden de bir hayli mal verdi. imdi gnmzde Karaca Rahman diye anlan bir yiit vardr. O da Gazi Rahman'm torunlarmdandr. stanbul'a kar pek ok yiitlikler gstermi ve nice iler baarmtr. te bu yzden onun zamannn stanbul'unda ocuklar alaynca anneleri, "Susun, susmazsanz Karaca Rahman gelir." diye onlar korkuturlard. Ey deerli okuyucular, Al91
lah'a yemin ederim ki yazdm bu menkbelerin hepsini hakkyla en iyi ekilde biliyorum. Bunlar bou bouna yazdm sanmaynz; ilmim hepsine yetitii iin yazdm. iir mrm seksen alt yana basnca Bayezit Han Bogdan'a ulat. Bayraklar alp byk davullar alnnca O padiah uzaklara uur ve kutlulukla gittii stanbul'dan kp yrd zaman, Devletinin seferleri btn lemi tuttu. Ben de menkbeleri yazmak iin defter kardm, Rastladm her hadiseyi aka anlattm. Sekizinci padiah olan Sultan Bayezid de, o Cuma gn Allah iin sefere knca yedi hutbe okundu. Ben k'nin sylediklerine kulak tut ve Kalem alp yazdm menkbelere deer ver.
BLM 28 Gazilerin bu yanda neler yaptn ve Orhan Gazi'nin babasnn Hak rahmetine kavutuunu anlatr. Orhan Gazi'nin dedesi Edebal, kzndan bir ay nce Hakk'm rahmetine kavutu. kisini de Bilecik'te defnettiler. Ama Osman Gazi ay sonra Allah'n rahmetine ulat. St'te vefat etti. O zaman Orhan Gazi Bursa'da idi. Emanete koydular ve Orhan Gazi'ye haber verdiler. Aceleyle gelip babasnn vasiyetini yerine getirdi. Bursa'ya gtrp Osman Gazi'nin vasiyet ettii Gml Kubbe'nin iine koydu. Fakat Osman Gazi, kaymatas Edebal'y ve hanm Malhun Hatun'u kendi eliyle defnetti.
92
iir Onlar imdi yeni bir yolculua ktlar, Bu kta yapayalnz, baka giysi giydiler. Bindikleri at sekiz ayakl, nlerinde avu; "onlar gayr Uzak seferdeler, yaknda gelmezler Geer nice yl, gndzler, geceler" diye syler. Bak senin de yolun, menzilin bu, acep ne zaman Varrsn k, ki nnden gitti onlar.
BLM 29 Osman Gazi'nin lmnden sonra Orhan Gazi'nin neyle megul olduunu anlatr. Orhan Gazi, babasnn dnyadan gp ebedilik lkesinde yer tuttuunu grnce, kardei Aleddin Paa'yla bulutu ve gerekli ileri grp yaptlar. O zamanlar Bursa hisarnda Bey sarayna yakn yerde tekkesi olan bir Ahi Hasan var idi. te o vakitte bulunan Allah dostlar birlikte toplandlar. Osman Gazi'nin mal mlk olarak nesi varsa miras iin aratrdlar. Balonca, miras olarak iki karde arasnda bu fetholunan yerleri grdler. Ancak altn ake ve hazine falan bulunmadna ahit oldular. Fakat srtak tegele denen kuma, at zrh, tuzlas, kakl, bir giyim ayakkabs, koum atlar, bir sr koyunu vard. Bu koyunlarn asl imdiki zamanda Bursa civarnda bulunan beylik koyundandr. Bundan baka birka at srsyle Sultann'nde depingi denen ve eyer arkasna konulan pek ok ift bellemesi bulunuyordu. Bu saylanlardan baka bir eyi yoktu. Orhan Gazi kardeine, "Siz ne diyorsunuz?" diye sorunca kardei Aleddin Paa, "Bu lke Hakk'mdr. Buna bu vilayetin ve halknn halini grp gzetecek, bu ileri baaracak ve obanlk edecek bir hkmdar lazmdr. Padiahlk iin de sebepler lazmdr. imdi bu ylklar, bu koyunlar padiahn olmal. nk bunlar padiahln gereidir.
imdi bizim miras olarak ve blecek neyimiz var?" cevabn verdi. Bunun zerine Orhan Gazi kardei Aleddin Paa'ya, "Gel imdi sen oban ol." deyince Aleddin Paa "Kardeim, babamzn duas ve yardm seninledir. Zaten kendi hayatnda bu orduyu sana emanet edip smarlad. imdi obanlk senin olsun." dedi. Ayrca orada toplanan baba dostlar olan sevgili kiiler de bu sz kabul edip yerinde grdler. Sonra Orhan Gazi dnp, "Kardeim! Gel sen imdi bana paa ol." dedi. Aleddin Paa kabul etmedi ve "Kite Ovas'nda Kodura derler bir ky var, onu bana ver." dedi. Orhan Gazi bu sz kabul edip o ky ona verdi. Sonra Aleddin Paa Kkrtl'de bir tekke yapt ve Bursa'da kaplca kapsndan ieri girilen yerde bir mescit yapt, bir camii de hisar iinde yapt ve yannda oturup sakin oldu. Gnmze kadar oluk ocuundan, neslinden yaayanlar vard. iir Bunlar bir olunca iler yolunda gitti Nice k ve yaz safa ve gnl holuuyla yaadlar. slam nizamnn yerlemesi iin ok gayret ettiler. Dmanlarla arpma yznden kanlar ak, balar kesildi. ok ok yaraladlar ve yaralandlar. Pek ou da, "O kardelerimiz nerede?" diyorlar. Esir sap almadlar ve esir alp satmak iin savamadlar; Gayeleri de bu deildi. Zaten dnya gelip gitme yeridir. Burada Ne yaparsanz yapnz sonunda yklacaktr. Gelenler ayn ekilde durmaz, suretleri bozulur, Doan gn batmak iin gece de yatmak iin yaratlmtr. Bu grnn glgesine taklp kalma, nk seninle olan oyunu, seni yenmek iindir. Senin yaptn iler, ey arkada! Ya seni cehenneme yahut da cennete gtrecektir. 94
Sen ikisi iin de urama yalnz Allah'a dn, Yaratlanlar Hakk'a tapmak iin yaratlmtr. Orhan kardeinden t, Arkada ve yoldalarndan da dualar ald. Sonra btn velilerden dualar ald; Orhan hepsinden dua istemektedir. Osmanl soyunda insanlarn dualarn almak iin almak mirastr; nk bunlar halkn dnyaya dknlnden uzak durmulardr. k Paa da Orhan Gazi'ye dua etti. Gk Alp neslinden olanlarn hepsi buna dahildir.
BLM 30 Orhan Gazi padiah olduktan sonra hangi ilerle urat, onu bildirir. Kardeine verdii ky kararlatrp salamlatrd. Bu srada Akakoca dnyadan gp ahiret lemine gitti. Mezar Kandn bucanda bir dadadr. Ondan sonra Konur Alp de onun gibi oldu. Orhan Gazi o bucan sancan olu Sleyman Paa'ya verdi. nn sancan kk olu Murad Han Gazi'ye verdi. Kendisi ordusuyla znikmid'e gitti. znikmid'in ne ekilde alnacan da btn meseleleri sayp dkerek ak ekilde Gazi Rahman'a bildirmitir. Asker toplannca doru Bursa'dan Yeniehir'e ktlar ve oradan Geyve'ye indiler ve olu Sleyman Paa'y Absuyu'nda buldular. Ayan Gl'nn kenar, Aydos'ta olan Gaziler de gelip Orhan Gazi'yi karladlar. Onun sahibi Yalakonya adnda bir hanm idi ve stanbul tekfuruyla ilikisi vard. Yalakovas'nn sahibi bu idi ve deredeki hisar da onun olup Kalayun adnda bir kardei var idi. Yukar yamataki, Trklerin Koyunhisar dedikleri hisar da onun idi. Trkler bunlarn hisarlar zerine gelip sava balaynca, Yalakonya'nn gsne ok isabet etti, sesi kmadan ld. Orhan Gazi ge-
lip znikmid zerine kondu. Hisarn sahibi hanm, "Ben Trklerle savamam; eer bunlar bizden ldrrlerse len gitti, yerinde kalanda ne fayda var; yok biz bunlardan ldrrsek, bunlarla kan dman olur, kyamete kadar savarz." dedi. Bu hanmn i bilir bir adam var idi. Onu gnderip, "Anlap hisar size verelim, bize zararnz dokunmasn." dedi. Orhan Gazi bu teklifi kabul etti ve "Bu hanmn neyi varsa alsn ve hisar teslim etsin." dedi. Hanm, "Ben geceleyin karm, ancak beni Trklerden korusun." dedi. Syledii gibi ettiler. Sonra, "Kfirlerden kim gitmek isterse gitsin, kalmak isteyen de kalsn." dediler. skeleye gelen gemilere, eyalarm istedikleri gibi yklediler. Orhan Gazi, "Ahdimizde sadk kalmamz ve hain olmamamz iin bu kfirlerin bir pn bile almaktan saknnz." dedi. Nasl ve hangi ekilde anlama yaplmsa, ahdlerini artlarna gre yerine getirdiler. Sonra Orhan Gazi hisara girdi ve Aydos'ta bulunan gazilerin de hepsi znikmid'e gelip yerletiler. Orhan Gazi, olu Sleyman Paa'y znikmid'e getirdi. Kiliseleri mescit yapt. Ayrca bir kiliseyi de medreseye evirdi. Daha imdi bile medresesi vardr. Karamrsel adnda yiit, cesur bir er vard. O yeri ona verdiler ve vilayetini tmar olarak bltrdler. Tmar erlerini, stanbul'dan kan gemiyi incitip, saldrmasnlar diye kenara getirdiler. Sonra Yalakova'y da tmara verdiler. Ayrca Akakoca'yla birlikte olan sava erlerini de bu vilayette topladlar, Araman pazarm Yahulu'ya verdiler. Kandr vilayetini Akba'a verdiler. imdi bile bunlarn neslinden yaayanlar vardr. Genliboza'da tekkesi bulunan Fazlullah Kad, Akakoca'nn neslindendir. te Kocaili'nin, Bolu vilayetinin, Konrapa'nm hepsinin fethinin asl ve hakikati budur. Fakir bunlarm hepsini uzun uzadya aklayp anlattm. iir Bu dnyaya pek ok gelip giden oldu "Benim" deyip aslsz iddialarda bulundu. Unutulup ismi bile anmaz oldu Ancak yerini baka bir yalanc tuttu. 96
Sakn ha "benim" diye iddiada bulunma Sonunda gururlananlar piman oldular.
BLM 31 Onun ne giydiini ve neler ortaya karp uyguladn anlatr. Orhan Gazi padiah olduktan sonra babas zamannda olmayan kendi devrinde olan eyler ortaya kard. iir Alemdeki dzenleri bu insan yapt; Bu dzeni koyanlarm niin byle yaptklarn biliyor musun? Ya kendisi faydalanacak veya bakalarna faydas olacak, te kanun ve det ortaya koyanlar bu niyetiyle yaptlar. Hangi deti korsan, tesirim dnyada gsterir, fakat kolay Bu olup o deti koyanlar nereye gittiler, bunu bir anla. Orhan Gazi'ye kardei Aleddin Paa, "Sultanm, Allah'a hamd ve kr olsun, seni imdi padiah grdm. Bir gn senin de ordun gnden gne oalacaktr. Sen de askerinde bir nian, alamet koy ve o ey baka askerlerde olmasn." der. Orhan Gazi de, "Sen ne ii ilersen ben de onu kabul ederim." dedi. "imdi etraftaki beylerin brkleri kzl renktendir. Senin askerinin brkleri ak olsun." dedi. Bilecik'te ak balk yaptlar. Orhan Gazi giydii gibi ona bal olanlar da giydiler. Sonra Orhan Gazi ie giriip askerini oaltmak istedi. Kardei, "Onu kadlara dan." diye syledi. O zamanlar andarl Kara Halil, Bilecik'te kad olup hkim idi. Ona hkimlik Osman Gazi tarafndan verilmiti. Orhan Gazi zamannda da znik'te kadlk yapt, sonra Bursa kads oldu. Orhan'n olu Gazi Hnkar zamanmda kadasker oldu. Ayrca vezirlik ve beylerbeydik de yapt. Bu durum, Allah'n izniyle daha ayrntl ekilde aa blmlerde anlatlacaktr. 97
Ayrca o Edebal'nm kavminden idi, ona dant. O, "lden yaya asker karn." dedi. O zaman ok kimse, "Beni yaya yazdrn." diye kadya rvet verdi, onlara da ak brk giydirdiler. SORU. Onun adna niin "yaya" dediler? CEVAP. Sultan Mehmed'in olu Murad Han zamannda, sefere giderken, bir yaya bir kpek eniini alm. Enik sahibi eniini bulmu. Yayaya, "Enii sen mi dourdun, onun iin mi aldn, bire enik yaya" diyerek svm. Bir hayli dv eki de olmu. te halk o sebepten dolay "enik yaya" demektedir. Zira isim verme ynyle "enik yaya" demeye bu sebep olmu. Bylece o zamanda isim verme kpek yavrusunu almas sebebiyle olmutur. Bir de burma tlbent de Orhan Gazi zamanmda yapld. Divana geldiklerinde beylerin burma tlbendi olmazsa ayplarlard. Hatta, "Divana geldin burma tlbendin hani, nerede?" derlerdi. iir Dnya her an bir baka ekilde grnr Hayalle oyalananlar o eitlilie sevinir. O kastedilip aranann bu olduunu sanr, Ya rtsn aar ya da iyice rtnr. Dnyada yasalarn verdii izin, hrmet hep byle oldu Kimi kpek gibi srr, kimi korunur. Lakin divanda burma tlbent giyerlerdi. Sefere gittikleri zaman ise brk giyerlerdi. Ayrca brkn altna evgle giyerlerdi. SORU. evgle nedir? CEVAP. evgle, n ksa, ard uzun, ii deriyle kaplanm bir takkedir. te Osmanoullar'nda byle alacak ve yadrganacak eyler ok grlmtr. Fakir, ksa ksa da olsa yazdm. O zamanlar onu gerekli grrlerdi, imdi ise det bunlardr. Eskiden dikkat eken taraklar ve deer verilen sakallar 98
olurdu. Anszn padiah birine kzsa, sakaln kesip eee bindirirlerdi. imdi ise insanlar eek detini beenir oldular, binip dururlar. Ve bunlar sakallarn kendi istekleriyle keser oldular. Bu sakal krkma deti eski Avrupa'dan kalmtr. Bunu Avrupa'dan cnp klar almtr. zellikle imdiki zamanda hogrlr oldu. Hanmlar salarn kesmeye baladlar. Erkekler de sakallarn kesiyorlar.
BLM 32 znik'in nasl alnp fethedildiini anlatr. Evvel Karatekin'i almlard. Bu durum iznik'e bir snrlama getirmiti. Bu sebeple Karatekin hisar iinde bulunan gaziler iznik'in kaplarm atrmaz olduklarndan halk alktan skntya dmt. nk etrafndaki kyleri alp, tmar erlerine vermilerdi. Bu kylerin kfirleri hibir ekilde sebepli sebepsiz bunlardan incinmeyip huzur ve rahat iinde idiler. Rahat olduklarndan ve incinmediklerinden dolay da hisar halkna yiyecek vermezlerdi. Baz zamanlar Mslmanlara ka talip hisara kar sava bile ederlerdi. znik halkna seslenerek, "Gelin ey zavalllar, bizim rahat ve huzur iinde yaadmz gibi, sizler de rahat olun." derlerdi. Sonra ehrin halk gle, balk avlamak iin bile kamaz olmulard. Hatta hisarda bulunan halktan baz kfirler gazilere haber gnderip, "Alktan ok sknt ekiyoruz." derlerdi. O zamanda etrafn tamamm Trk almta ve buralar tmar erleri tarafndan iletilirdi. Szn ksas, kfirlerin durumunu Orhan Gazi'ye bildirdiler. Bir gn devletle kendisi de znik'in zerine geldi. ok skntda olan kfirler Orhan Gazi'nin geldiini grnce ilerinden gvendikleri birini padiaha gnderdiler. "imdi bizimle anlap gven verin, bizi ldrmeyin, gidenimiz gitsin, kalanmz kalsn, biz de size hisar teslim edelim" dediler. Orhan Gazi onlarn bu teklifini kabul etti. Onun iin Orhan Gazi, "Hayrseverlik Allah iin olan almalarn en stndr" der idi. Sonra bu hayrseverlik sebebiyle pek ou slam dinini kabul etti. 99
Tekfurunu stanbul kapsndan kardlar. Hemen kendisine bal halkla birlikte gitti. Sipahisinin ou kald. ehir halknn hibiri gitmedi. Orhan Gazi tekfura adamlar verdi, gemiye kadar gtrdler. stedii tarafa gitti. Tekfur kapdan kt gibi Orhan Gazi de Yeniehir kapsndan ieri girdi. Kapnn i tarafnda Abklos denen bir bahe var idi. Buras ok gzel, gnl ac bir yerdi. Orhan Gazi'yi dosdoru oraya gtrdler. ehrin kfirleri de hep birden topluca karladlar. Sanki padiahlar ld de olunu tahta geirir gibi bir hadise oldu. Ancak pek ok hanm geldi. Orhan Gazi, "Bunlarn beyleri nerede?" diye sorunca, "Kimi savata, kimisi de alktan ld." dediler. Fakat ilerinde olduka gzel, gnl eken gzellerin says ok idi. Orhan Gazi, "Bu dul hanmlar, Allah'n emriyle helalla aln." diye gazilere emretti. Buyurduu gibi ettiler. ehrin byk yksek evleri vard. Bu evlerden evlenen gazilere ayrca ev verdiler. Hazr ev ve hanmlar olsun da onu kim kabul etmesin? Meer ki gayet ebleh ola! iir Rum gzelleri salma salna gelince, Gazilerin gnl mum olup eridi. Onlar baheye geldikleri zaman Gaziler "bunlar melek midir?" dediler. Yanaklar gl renkli dudaklar kpkrmz O gm kollar, o eftali eneler... Ey dostlar ! Melek nurlu kzlar geldi. Onlar gren canlar ve gnller kle kesildi. imenlikte servi gibi salnnca Gnller glgeye taklp ardnca giderler. Hayalinin glgesi canm ve gnlm kapt, Amber salarnn kokusu aklm ald. Yan bakl kzlar nazar ettiklerinde Bunlar gren yiitler ve kocalar kendilerini feda ederler. 100
O misk kokulu sevgililer dimalar sarho eder, O Rum kzlar akllar avlarlar. Rumca syleyip nazlanrlar Sanki bunlar ney fleyip eng ve saz alarlar. Gaziler bunlar o ekilde grnce Orhan Han, bunlar asker gazilere verdi. Ayrca onlarla birlikte evler ve paralar da Gazilere arkadalk yapmalar iin verildi. Bu fethin tarihi Orhan Gazi tarafndan hicretin yedi yz otuz birinde (M. 1331) gerekletirildi.
BLM 33 Orhan Gazi'nin znik'te neler yaptn ve kimlerle grp konutuunu anlatr. Sonra bir byk kiliseyi Cuma mescidi yapt. Bir manastr da medrese etti. Yeniehir kapsnn kt yerde bir imaret kurdu. Yanmda Hac Hasan adnda bir Allah dostu var idi. Dedesi Edebal'nm rencilerinden idi. eyhliini ona verdi. Bugne kadar gelen torunlar aym vazifeyi srdryorlar. Yemek piince imaretin kaps ad. Orhan Gazi evvela kendi kutlu eliyle yemei bltrd. Im da ilk gece kendi yakt. Medreseyi de Mevln Davud- Kayseri adyla anlan mderrise verdi. Ondan sonra Konya'da Seraceddn-i Urmev'nin rencilerinden olan Taceddn-i Krd'e verdi. Hitabetini de Karahoca'ya verdiler. znik'i taht edinip bir hayli mddet orada zevkle vakit geirdi. iir Allah yolunda savaan Orhan'm hutbesi okundu. O, gaza iin yola kan Turul'un olu Osman'n gazi neslidir. Oradan k saan gne Orhan Gazi grnd zaman Bunlar, slamiyet'in gkyzndeki gl oldular. 101
O ak brk giymi Allah yolunda savamtr; Yz ak, ileri de sa olan Orhan Gazi'dir. Orhan Gazi ne giyerse giysin yakr, O k Paa zamannn gazisidir.
BLM 34 znik fethinden sonra Orhan Gazi neyle urat ve tmarlar kimlere verdi? Onu anlatp bildirir. znikmid'i olu Sleyman Paa'ya vermiti. Onu Yenice, Gynk ve Mudurnu'ya gnderip vazifelendirmiti. teki olu Murad Han Gazi'ye de, adn Bey Sanca koyduu Bursa sancan verdi. Karacahisar' amcasnn olu Gndz'e verdi. Orhan Gazi'nin kendisi de btn vilayetin hkimi ve nazr oldu. Olu Sleyman Paa'y Tarak Yenicesi'ne gnderdi. O vilayetlerin hepsi Orhan Gazi'nin adaletini iitmilerdi. Aldklar her vilayette adalet gsterdiler. Alnmayan yerler de onlarn adaletlerini ve neler yaptklarn iitip renmilerdi. Sleyman Paa, Tarak Yenicesi'ne varmca halk, hisar kendi istekleriyle anlaarak gven duygusuyla verdiler. Gynk de onun gibi halk tarafndan istenerek verildi. Mudurnu halk da yle yapt. Sleyman Paa o derece adalet ve cmertlikte bulunduundan o vilayetin insanlar "Ne olayd nceden de bunlar bize hkim olalard." diye yanp yaklrlard. Sonra pek ok ky Trk halkn grp Mslman oldu. O vilayetlerde bulunan ne kadar mlk varsa, hepsi Sleyman Paa'nn kararlatrd gibi durmaktadr.
BLM 35 Orhan Gazi Karasi vilayetini niin ve hangi sebeple fethetmitir? Onu bildirip aklar. O zamanda Karasiolu clan Bey vard. Rahmetli oldu. Oullarndan Tursun Bey, Orhan Gazi'nin yanma gelmiti. Dier 102
olu babasnn yannda kald. Halk babasnn yannda kalan olunu istemeyip Orhan Gazi'nin yarmdaki oluna haber gnderdi. Hac lbeyi admda Karasiolu'nun bir veziri var idi. Ondan ve lkenin sekin insanlarndan haberler gelmiti. Hepsi fikir birlii ederek Orhan Gazi'nin yarmdaki oluna haber gnderince Orhan Gazi, "Han'm, geliniz vilayete gidelim; Balkesir, Bergama ve Edremit btn evresiyle sizin olsun, Kzca Tuzla ve Mahrem'i o taraf da bana sadaka et." der. Orhan Gazi ayrca Ulubat' fethedip tekfurunu iinde brakmt. imdi doruca Glba'ndan yryp Biliyz' ald. Ardmdan Ablayund'u ald, sonra da Kirmast'ya yrd. O zaman onun sahibi Kalemestorya admda bir hanm idi. Bir de kardei vard. Buna Mihalc derlerdi. Orhan Gazi o vilayete geldiinde, bu hanm kardeiyle birlikte karladlar. Pek ok hediyeler getirdiler. Orhan Gazi yine onlar yerlerinde brak. Yalnz sznde durmayan Ulubat tekfurunu tuttular, aman vermeden hemen iini bitirdiler. iir Ey dost! Allah insanlarla anlama yapt; Benim szm de yle insanlar iledir. Eer szm tutarsanz size cennet veririm; Sakn ha sakn eytanca yalanlarla yrme. Ey canm! Hakk'm istedii ey; melekler, insanlar ve Hayvanlarla szlerinde durmalar oldu. Bu insan da sznde durmay ondan almtr; te her insanla yaplan anlamann yolu budur.
BLM 36 Karasi ilinde Orhan Gazi'nin neler yaptn anlatr. Bunlar Balkesir'e varnca aradaki olan kap Bergama hisarna snd. zerine gittiler. Orhan Gazi'nin yanndaki kardei, kardeiyle konumak iin hisara yalan varnca okla 103
vurdular. Dp ld. Bu durum Orhan Gazi'ye ok ar geldi. "Bunlar hi beklenmeyen bir i yaptlar" dedi. Hemen Orhan Gazi, "Bu il vilayet bilmi olun, emniyet ve gven iinde olarak, imdi tekrar Orhan Gazi'nin olmutur." diye arp hkmetti. Bu vilayetin halknn tamam, bu sz iittikleri gibi boyun eip itaat ettiler. Vilayetin nde gelenleri ortaya kp tmarl tmarna gre yazlar aldlar. Bu fethin tarihi hicretin yedi yz otuz beinde (M.1334/35) Orhan Gazi eliyle gerekleti. En iyisini Allah bilir. iir Karasi'nin tedbiri ortaya kondu. Orhan defterini tuttu ve yazld. Orhan ah oynayp yendii iin Karasi bu felein atn bir tarafa brakt. Dnyada ukur filin oldu ve orada fil de baland, Ecel ise atma binip kemendini att. Karasi'nin defteri kaldrlp yakld. Yenisini ise Orhan Gazi yazdrd.
BLM 37 Orhan Gazi'nin bu vilayeti fethettiini, tmarlarn kimlere verdiini ve o hisardaki olann durumunun ve sonunun ne olduunu aklayp anlatr. Yce Allah, Karasi ilinde Orhan Gazi adna hutbe okunmasn ve para baslmasn nasip etti ve oranm da padiah oldu. Karasiolu da Bergama hisarndan anlamayla kt. Onu Bursa'ya gnderdiler. ki yl daha yaad. Sonunda yumurcak karp ld. Orhan Gazi byk olu Sleyman Paa'y arp getirdi. Karasi ilini ona mansp verdi ve kendisi Bursa'ya kutlulukla geri geldi, tahta oturup hkmdarlna devam etti.
104
iir Alem yine eit eit cilve gsterdi; Artk bu durumda insann yz gld. Kutluluun klar vurdu, kalemler Yeni sayfalarda mjdeler yazd. Karasi [ili] sanki Cneyd-i Badd Ve Ibrahim-i Ethem gibi velilerle dolup tat.
BLM 38 Sleyman Paa'nn bu ilde neler yaptn ve hangi ilerle uratn anlatp aklar. Fakat nce Bursa'da Orhan Gazi'nin neler yaptn grmemiz gerekir. Kutlulukla Bursa'ya geldikten sonra nce imaret yapt ve blgedeki dervileri denetlemeye balad. negl yresinde Keida arasnda pek ok dervi gelip buralar yurt edinmiler. Aralarndan bir dervi tekilerden ayrlp gidip dada ara ara geyiklerle birlikte yrrm. Sonra Turgut Alp ona yaknlk gstermi, zaman zaman onunla grp konuurmu. Turgut Alp o vakitte ihtiyarlam idi. Orhan Gazi'nin dervileri grp gzettiini iitince, "Benim kylerim yannda pek ok dervi gelip oturmaktadr. lerinden birisi ok kutlu kiidir." diye Orhan Gazi'ye haber gnderdi. Orhan Gazi bunu iitince, "Acaba kimin mritlerindendir? abuk varnz ve kendinden sorup reniniz:" dedi. Gelip sorunca dervi, "Baba lyas mritlerindenim ve Seyid Ebulvef'nm tarikatindenim." dedi. Gelip Orhan Gazi'ye haber verdiler. "Gidip dervii getiriniz." diye emretti; geldiler, dervii davet ettiler. Gelmedi, fakat, "Sakn o hkmdar da gelmesin." diye haber gnderdi. Gelip Orhan Gazi'ye bildirdiler. Orhan Gazi tekrar, "Niin gelmez ve benim de gelmeme raz olmaz." diyerek yeniden adam gnderdi. O dervi, "Bu derviler gz sahibi olup onu bunu gzetirler. Ayrca dualarnn kabul olmas iin tam zamannda gi105
derler." diye cevap verdi. Bundan sonra bir gn bir kavak aac kopard. Omuzuna alp dosdoru Bursa'nn hisarna geldi. Havlu kapsnn i tarafnda bu kavak aacn dikmeye balad. Gidip Han'a, "O dervi geldi, yannda bir de kavak aac getirdi, kapda dikiyor." dediler. Orhan Gazi knca aac dikmi olduunu grd. Daha Han sze balamadan ona, "Teberrkmz olduka dur, dervilerin duas sana ve senden gelecek nesline makbuldr." dedi. Hemencecik dua etti ve derhal geri geldii yere gitti. O kavak aac imdi, saray kapsnn iinde ok bymtr. Gelen her padiah o aacn kurumu yerlerini giderirler. Ondan sonra Orhan Gazi ardnca gidip kald yere vard. Dervie, "Dervi, bu inegl yresi senin olsun." deyince, Dervi, "Bu mlk, mal Hakk'ndr, ehline verir. Biz onun ehli deiliz." diye cevap verir. "Ehli kimlerdir?" diye sorunca Dervi, "Hak tel dnya mlkn sizin gibi hanlara emanet etti. Mal da, kullarm birbirlerinin ihtiyalarn grsnler diye alveri sahiplerine verdi. Bizlere de yarn endiesi olmadan her yeni gnde yeni rzk nasip etti." dedi. Bunun zerine Orhan Gazi, "Dervi benim szm kabul etsen ne olur?" diye syleyince Dervi, "u kardaki tepecikten beri grnen yerceiz dervilerin havls olsun." dedi. Orhan Gazi de bu sz kabul etti ve derviten dua ald. Tekrar makamna gitti. iir Umduum duas kabul olanlarn duasma kavumaktr; Zaten bize Hak'tan emrolunan istekte bulunmamzdr. Velilerden ve peygamberlerden alman pek ok nefes, Dua olup dnyada tesir etmitir. Allah, "steyin de kabul edip vereyim." dedi, Benim gnlm de o davetten bu sz umut etti. Orhan Gazi o derviin zerine kubbe yaptrd, yanna da bir tekke ve bir cami yapt. imdi oras ibadete ak olup her be vakitte padiahlara dualar edip onlar devaml anarlar. O tekkenin adma Geyik Baba Zaviyesi derler. 106
imdi geldik bu tarafa; Sleyman Paa'nn Karasi vilayetinde hali ne oldu, o neler yapt ve kimlerle grp konutu? Onlar anlatalm. Bir gn Sleyman Paa Karasi vilayetinde gezerken Aydnck'ta Temaalk'a vard. alacak ve garipsenecek binalarn bulunduu bu Temaalk' grp biraz dnp tefekkr etti, kalkt hi kimseye sz sylemedi. Ece Bey denen yiit ve ok cesur bir Tanr dostu var idi. Alperen olarak anlan bu kimseyi ald ve yoluna devam etti. O zat, "Sultanm, ok alacak gr ve dnceniz var, buna sebep ne?" deyince Sleyman Paa, "Evet, bir denizi grr ve gemeyi dnrm. yle bir gemeliyim amma kfirler duymamal." diye cevap verir. Ece Bey'le Gazi Fazl, "Han'm, buyurursan biz ikimiz geelim." dediler. Sleyman Paa, "Hangi yerden geeceksiniz?" diye sorunca onlar, "Sultanm, burada yle yakm geilecek yerler vardr." cevabn verdiler. Sonra yryp Greck'ten aada deniz kenarnda hepsinin karsnda olan Viranca Hisar denen yere vardlar. Ece Bey'le Gazi Fazl hemen bir sal yaparak geceleyin binip imbini hisar civarna ktlar. Balarnn arasnda gezerlerken ellerine bir kfir geti. Onu alp sala getirdiler. Sabaha doru beri tarafa geip kfiri Sleyman Paa'ya getirdiler. Sleyman Paa bu kfire iyi muamelede bulunup elbiseler giydirdi ve zengin yapt. Sonra bu kfire, "Hi sizin hisarnza girecek yer var mdr? Kfirler duymadan ve bizi grmeden iine girelim." dedi. Bu kfir de, "Ben sizi gtreyim, hi kimse grmeden hisara brakaym." cevabn verdi. Hemen o zaman birka sal attlar. Sleyman Paa yetmi seksen kadar sekin gazi yiitler alp sala binip gece iinde teki yakaya getiler. Bu kfir bunlar doruca gece vakti imbini hisarnn gbre dktkleri yerine getirdi. Gaziler derhal o gbrelikten ieri girdiler. O zaman hisardaki kfirlerin pek ou darda balarnda ve harmanlarnda bulunuyorlard. Zaten mevsim harman vakti idi. Szn ksas hisar aldlar. Fakat kfirlerini hi incitmediler. Aksine kfirlerine balarda bulundular. Ama ilerinden bilinen birka kfiri tuttular. Bunlar hisarn limanmda bulunan gemilere koyup kardaki askere gtrdler. Szn 107
ksas o gn iki yzden fazla adam beri tarafa geirildi. Ece Bey hisarn atlarna bindi. Bolayr yaknnda Aka Liman denen yerde pek ok gemi var idi. Onlar atee verip yakt. Sonra srd hisara geldi. imbini hisarmdaki gemileri korudular. Devaml bu yakaya asker geirdiler. Kfirlerin ounu da ordunun yanma getirdiler ve buradaki kfirleri hi incitmediler. Gnllerini alp kendilerini ve hanmlarn ziyadesiyle ho tuttular. Sonra bu kfirlerin gemicilerini gemilere gtrdler. Onlarn yanmda durup yeni pek ok adam getirdiler. ki binden ok adam topland. Szn ksas bu imbini hisarnn kfirleri bu gazilerle bir olup yrdler. Bir gece Ayaolonya denilen hisar da aldar. Bylece Mslmanlarn elindeki hisarn says iki oldu. Alman bu hisarn halk da ok memnun oldu. Sonra bunlar salamlatrdlar ve Aydnck'tan bir hayli insan da gemilerle geldi. Sleyman Paa, "Bu hisarlardan sipahi olan kfirlerin evlerini ayrp karn, bir zararlarnn dokunmamas iin Karasi iline iletin." dedi. Syledii gibi yaptlar. Bu hisarlar bir iki ay sk skya tahkim ettiler ve gnll gelenleri devaml olarak getirip yerletirdiler. Bir gn Gelibolu'nun kfirleri toplanp bunlarn zerine gelmek iin hazrlk yaptlar. Bu gazer de onlar karladar. Grlmedik savalar yapld. Allah'n yardmyla kfirleri bozup krdlar ve hisarn kapm kapattrdlar. Yakup Ece'ye Gazi Fazl' yolda verip Gelibolu'ya gnderdiler. Bunlar Gelibolu kfirlerine gece gndz huzur vermediler. skelesine bile gemilerini getirtmediler. Sonra bu iki gazi ere, pek ok sekin askerler gnderdiler. Bylece Gelibolu'yu u edinip Bolayr'da yerletiler. iir Gaziler kfir lkesine kolayca geip Pek ok kfir sarayn bo hale getirdiler. Sleyman Rumeli'ne gelince, Gazilerin brndan erbet akmaya balad. Ellerine pek ok altn ve gm ald Fakirlik, dknlk gitti ve hepsi kendinden geti. 108
Bu fetih, tarih olarak, hicretin yediyz elli sekizinde (M. 1357) gerekleti. BLM 39 Sleyman Paa Rumeli'ne geince nasl nlemler ald, neler yapt ve neler dnd, bunlar anlatr. Beri yanda babas Orhan Gazi'ye, "Kutluluklarla dolu padiahmn himmeti, yce Allah'n yardm ve Muhammed aleyhisselamm mucizeleri Rumeli'nin fethedilmesine yol at. Kfirler ziyadesiyle perian dmlerdir. imdi yce ahsnza yle malum ola ki, bu tarafta fetholunan hisar ve vilayetlere yerletirmek ve buralar gzelletirip mamur etmek iin pek ok Mslmanm gnderilmesi gerekir. Onlar fethedilen bu yerlere koyalm. Ayrca sekin gazilerden de yolda olarak gnderiniz." dedi. Orhan Gazi bu habere ok sevindi. Karasi vilayetine pek ok ger Arap evleri gelmiti. Onun emriyle hepsini Rumeli'ne grdler. Bir zaman Gelibolu blgesinde yerletiler. Sleyman Paa fetihlerine devam etti ve Tekirda'nm kenarna ulat. Aradaki hisarlarn kimisini iyilikle, kimisini de savaarak ald. Odgnlek hisarn u edindi. Sonra Hayrabolu'ya yrdler. Fakat bu arada gnden gne Karasi vilayetinin insanlar da srekli gelmeye baladlar. Gelenleri yurt tutup Allah yolunda savaa baladlar. Szn ksas yce Tanr'nm yardmyla Mslmanlar arkalanp glendiler. Her ne tarafa yryp gitseler kfirler nlerine kamaz oldu. slam askeri fetihten fetihe yrd. iir Dnyaya Sleyman geldi, artk Kfir eytanlarna Sleyman'dan kurtulu yoktur. O kfir lkelerine velvele brakt iin Bugn zaman artk Trkn olmutur. Sleyman'n elinden kfirlerin kurtulmas iin Gelip Sleyman'n nnde iman getirmelidir. 109
Yoksa btn mr boyunca hapiste kalacaktr. Zaten onun eytanl bylece kendine kalmtr.
BLM 40 Konur hisarn ne ekilde aldklarn anlatp aklar. Bu Konurhisar'nm tekfuruna Kalakonya derlerdi. Yiit bir melun idi. Trkler Rumeli'ne getikten sonra o kfir at srtndan hibir zaman inmedi. Sonra beri tarafta Yakup Ece, Gelibolu'yu hisar yapp kuatmakta idi. O kfir devaml bunlar rahatsz eder, zaman zaman bunlardan adam bile alrd. Sleyman Paa bir gn gazileri uyard, Rumlardan birka casusu var idi. Bu kfiri aratrp sordular ve peini brakmadlar. Sonunda niyetini rendiler. Bu kfir Gelibolu yresinden adam tutup karmak niyetiyle hisarndan knca, Sleyman Paa'ya haber verdiler. Kfir dnp hisarna kanca tutmak iin etraf evirdiler. Ayrca baz yerlere pusular kurdular. Kfir, Trklerden bir adam tuttu ve hisarna gitmek iin geri dnd. Beri taraftan Gazi Fazl kfirin ardma dt. Kfir hisara girmek iin kaarak geldi ve kendini ele verdi. Yannda pek ok arkada da var idi. Gaziler bunlar da kltan geirdiler. Tekfurunu alp hisara kar getirip gsterdiler. Tekfurun hisar vermemek iin arpacak hi adam yok imi. Halk derhal hisar Sleyman Paa'ya teslim etti. Tekfuru ldrp ban padiaha gnderdiler. Alman ganimetleri gazilere bltrdler ve hisarda Hac lbeyi'yi braktlar. Gelibolu tekfuru beri yanda her taraf Trklerin aldn grnce kendi hisarn anlamayla verdi. Bu anlattmz yerlerin fethi bir ylda tamamland. Sonra o yerleri Yakup Ece'ye verdiler, bylece o vilayet Mslman oldu. Gazi Fazl'a da birlikte verdiler. imdi gnmzde Gazi Fazl, Ece Ovas'nn beri ucunda yatmaktadr. Mezarnn yeri bellidir, ayrca Yakup Ece'nin de mezar oradadr. Allah'n geni rahmeti onlarm zerine olsun.
110
iir Kaplarn acs kapy at. Fazl'la Ece ona kap oldu. Artk buralar saray ve hazine oldu imdi Sleyman'n kapclar koymas gerek.
BLM 41 Gazi Evrenoz'la Hac lbeyi'nin neler yaptklarn, ayrca Sleyman Paa'nn faaliyetlerini anlatr. Konr' Hac lbeyi'ye verdiler. Gazi Evrenoz'u da ona yarar arkadatr diye yanna verdiler. Dimetoka'yla teki illere akm iin gnderdiler. Konr civarnda gelirler idi. Beri yanda Sleyman Paa da Hayrabolu'yla orlu vilayetini vurur gider ve Gelibolu'ya gelirdi. Bir gn av avlarken okla bir canavar vurdular. Bu canavar kat. Sleyman Paa ardna dt. Anszn atnn aya bir delie geti ve at dt. Sleyman Paa da ehit oldu. Bu hadisenin tarihi hicretin yedi yz elli sekizindedir (M. 1357). Bazlar Orhan Gazi'nin de o ylda ldn sylerler. Ama en doru olan olu Sleyman Paa'nn iki ay nce vefat ettiidir. iir Cihan gemeye yol olan eski bir yerdir mr ise sanki yel gibi geiverir. Burada "Ben varm!" diye inatlama; Yalan szler de bu dilden kar, bunu fark et. yice bakarsan nnde ve sonunda gzya vardr Bu alamalar iin "Nasl dedikodudur?" diye syle. Sleyman ve Davud gibi nice dnya hkmdar peygamber Gelip geti, yaptklar unutuldu, nasl olduunu anlatver.
111
BLM 42 Murad Han Gazi, kardei vefat ettikten sonra kendisi neler yapt, onu anlatr. Murad Han, Rumeli'ne yneldi. Doru Bursa'ya geldi ve Karasi vilayetiyle kendi ilinden kalabalk asker toplad. O zamanda andarl Halil Bilecik kadsyd, ayrca iznik'e de hkim olmutu. Bursa kads da oldu. Onunla yakndan tandk olunca, kendisine kazasker yapt. Lalas ahin'i yanma ald. Pek ok asker toplayp Gelibolu'dan geti. Banatoz hisarna yrd. Kfirler savamadan kaleyi teslim ettiler. Kfirleri yine yerlerinde brakt. Oradan doruca orlu hisarna vard. Burann kfirleri boyun emedi, yama emrini verince sava balad. Kfirlerle ok sava yapld. Sonunda tekfurlarnn gzne ok isabet etti, yenildiler. Gaziler de dalga dalga hisara girdiler ve pek ok ganimetler aldlar. Hisar da yktar. Sonra Misini hisarna gittiler. Tekfuru olanlarndan birini de getirerek karlad. Hisarn anahtarm da getirdi. Sultan Murad Han Gazi de hisarn zerine kondu. Tekfur da pek ok hediyeler verdi. Padiah bunlarn hepsini gazilere datt. Sonra Birgos'a geldiler. Kfirler kap gidince hisar bo kalm. Gaziler hisar atee verip yktlar. iir Bu dnyada insann aklna alr, Kimi olgun kimi rahat iinde kimisi de noksandr. Ltuf iyilik ve fke bunlarda karm vaziyettedir. Zaten cahil iin abuk fkelenmesi ak bir delil olmutur. Kime Allah'n ltuflar yolda olmusa Onun gnlnde iman nuru parlamtr. Hi kimse iin acelecilik etmek iyi deildir. Zaten yiitlerin iini sabr kolaylatrr. Ey karde acele etmenin, birden ayaa kalkmann da bir yeri var, Ancak onun ehlini bulup pheden kurtul. 112
BLM 43 Hac lbeyi'yle Gazi Evrenoz neler yaptlar ve ne ilerle uratlar onu anlatr. Hac lbeyi Meri kenarnda bulunan bir kck hisar fethetti. Gndz o hisarckta kalr, gece olunca da gazilerle ata biner sabah oluncaya kadar kfirlere rahat vermeyip incitirlerdi. Meer bir gece Dimotoka tekfuru Hac lbeyi'yi tutmak iin km. Hac lbeyi bu durumu gazilerle renmi imi. Tekfuru gafil avlayp kolayca ele geirdi. Hemen hisara gelip dibine vardlar. Tekfurunu esir gsterdiler. Sonunda ldrmemek iin anlatlar ve olu, kz ve hanmyla istedii tarafa gitmesi iin serbest braktlar. Hisar halk bu haberi iitince, salam anlama yaparak hisar teslim ettiler. te bu yntemle Hac lbeyi Dimetoka hisarn ele geirdi. Beri yanda Gazi Evrenoz da Kean hisarn alm, psala'y da zorluyordu. iir Gazilerin bahtlarnn ald bu zaman ne gzeldir. Bunlara Hakk'm fazileti, rahmet olarak sald. Ne kadar da, ta geilip beller de alsa, Bunlarn Hakk'a, Allah'a dosdoru yneldiklerini bil. Hakk'm gazileri hangi konaa gelirlerse gelsinler Bunlar iin dnya ve ahirette iyilikler vardr. ster ilbeyi, ister Gazi Evran olsun bunlara yaplan dualar Hep iyi karlanp kabul oldu.
BLM 44 Murad Han'n Edirne'ye nasl girdiini anlatr. Sultan Murad Han Gazi Birgos'tan Eski'ye geldi. Onun da hisarm bo buldu. Bu birka hisar da ald. Bu bo kalan hisarlarn kfirleri Edirne'ye gidip orada toplanmlar. Padiah lalas ahin'e asker verip Edirne'ye gnderdi. Lala yr113
yp Edirne'ye gitti. Kfirler Lala'nm geleceini iitip byk bir orduyla karadlar. Allah, Lala'ya frsat verdi, yaplan savata kfirler bozulup Edirne hisarna girdiler. Beri yanda hkmdara dmann yenilip katn gsteren balar gnderdiler. Hac lbeyi'yle Gazi Evrenoz gelip padiahn nne dtler ve Edirne'ye getirdiler. O zamanda Meri Nehri tamakta idi. Edirne tekfuru geceleyin bir kaykla kap nez'e gitti. Sabah olunca bu durumdan herkes haberdar oldu. ehrin kapsn aarak hisar tesm ettiler, ehir fethedildi. Adet olduu zere ehri kayda geirip gereini yaptlar. Bu fetih hicretin yedi yz altm birinde (M. 1360-61), Orhan Gazi'nin olu Sultan Murad Han Gazi eliyle gerekletirildi. iir Fetihlerde bulunan Murad Han bu fethi yapt Ve neslinden gelenler hakan oldu. Allah, bu nesli, kan dkp savamakla slam'n ortaya kmas iin imana yardmc kld. Bu hkmdarlar, Muhammed mmeti iinde lm lkelere can olup onlar dirilttiler. Osmanl slalesini sevmek diriliin ta kendisidir; Bu slaleyi sevmeyenler zarara uramlardr.
BLM 45 Murad Han Gazi'nin Edirne'de neyle megul olduunu anlatr. Baht aklyla Edirne'de tahtna oturunca lalas ahin'i Zara ve Filibe tarafna akna gnderdi. Evrenoz Gazi de psala'y fethetti. Bunlar bulunduklar yerlerde ubeyi oldular. andarh Halil'in kadasker olduu zamanda bir gn Karaman lkesinden Kara Rstem denen bilgili bir kii gep, "Efendi hana verilmesi gereken bu kadar mal neden yok yere harcarsnz?" dedi. Kadasker bunun zerine, "O nasl bir
114
maldr ki bouna harcanr?" deyince Rstem, "Bu gazilerin alp tutup sattklar esirlerin bete biri Tanr emrine gre padiahndr" cevabm verdi. Sonra da "Niin almyorsunuz?" dedi. Kadasker bu sz iitince gidip Padiah'a arzetti. Hkmdar bunun zerine, "Eer Tanr buyruu ise yle edin" dedi. Sonra Kara Rstem'i ardlar ve "Efendimiz! Padiah Tanr buyruu ise yle yapn dedi." diye sylediler. Kendisi gidip Gelibolu'da oturdu. Her esirden yirmi be ake ald. te bu ekildeki det o iki bilgin kiinin tedbiri idi. Bunlarn biri andarl Halil, biri de Karamanl Kara Rstem'dir. Ayrca beri tarafta Gazi Evrenoz'a da; "Aknndan kan esirin bete birini padiah iin al; eer esir be olmazsa her bir esirden yirmi be ake al" diye haber gnderdiler. te bu dzen zerine Evrenoz da bir hkim tayin etti. Bylece bir hayli olan topland, sonra bunlar padiaha gtrdler. Halil Paa bunlar grnce, "Bunlar Trk'e verelim, Trke rensinler, Trkeyi bilince getirip yenieri yapalm." dedi. Syledii gibi yaptlar. Mslman oldular. Yenieri gnden gne fazlalamaya balad. Trkler bunlar pek ok yl hizmete ald, sonra da kapya getirdiler ve ak brk giydirdiler. Adn, "ezel eri" iken, "yeni eri" koydular, bylece bu padiah zamannda yenieri kuruldu. iir Yenieriye kapda ihtiya vardr. Her bir hizmette padiahn isteini yerine getirirler. Hkmdarlar iin ganimetten alnmlardr, Bulunmaz burada baka bir asker.
BLM 46 Bursa'ya doru yola kan Murad Han'n orada ne yaptn anlatr. Lala'ya Rumeli Beylerbeyliini, Evrenoz'a da ularn beyliini verdi. lbeyi vefat etti. Padiah oradan kp Gelibolu'ya 115
geldi. Halil'e paalk verdi. Halil vezir olunca adna Hayreddin dedi. Gelibolu'ya geip Biga tarafna geldiler. Murad Han, "Yce Tanr bunu dahi bize vere." dedi. Kalkp Bursa'ya geldiler ve k burada geirdiler. Lala te yandan Zagra'yla Eski'yi fethetti. Evrenoz da beri yanda Gmlcine'yi fethetti.
BLM 47 Biga'nn nasl fethedildiini anlatr. Murad Han bir gn beklenmedik bir anda Srp kfirlerinin asker topladm ve Edirne'ye gelmek istediklerini iitti. Padiah bu haberi iitince ordusunu toplayp yrd ve Biga yanma geldi. Askerine, "Hey gaziler yce Allah nasip ederse bu kfirleri fethedelim. Bundan sonra teki kfirlere gidelim." dedi. Bu gaziler de padiahn szn, "Bamz ve gzmz stne..." diyerek kabul ettiler. Soma Gelibolu'ya, "Ne kadar gemi varsa, gnderin. Biz varncaya kadar bu yakaya gelip hazr olsun." dediler. Ayrca Aydmck gemilerine de, "Gelsin." dediler. Szn ksas bir hayli yelkenli gemiler geldi. Onlara da adam koyup yrdler. "Karadan ve denizden yamadr." deyip hcum ettiler. Hemen fethedildi. inde bulunan kfirlerin hoyradn ldrdler. Kadm ve ocuklar esir ettiler. Gaziler ganimete bouldu. Sonra kiliselerini mescit yaptlar ve evlerini de Mslmanlara verdiler. Bu fetih hicretin yediyz altm altsnda (M. 1364/65) gerekleti. Sonra orada yerleip mesken tutan bu insanlar ok zaman orada kalp yaadlar. Bir gece anszn kfirler Biga'y bastlar ve birok ktlklerde bulundular. Ayrca Biga'y ykp bozdular. imdiki Biga'y ise onun yerine kurdular.
BLM 48 Srplarn Edirne'ye geldiklerini anlatr. Srp kfirleri toplanarak yryp Edirne'ye yalan geldiler. 116
ahin Lala da yanndaki gazilerle onlar karlad. Akam karanlnda davullar alnd, Allah'a snp kfirlerin zerine yrd. Kfirler mehter sesini iitince panie kapldlar. Atlar boanp rkt. Gece karanlnda birbirlerini ineyip krldlar. Meri kenarmda pek ou suya dklp ld ve pek az kurtulabildi. Bazsnn da peine dp yolda kaarken krdlar. imdi o yerin adna gaziler, "Srpsmd" derler. Kfirlerin krlp bozulduunu padiah iitince dnd, tekrar Bursa'ya geldi. Oullarn snnet ettirdi. Yeniehir'de bir imaret yap. Adna Postn-p denilen bir dervi var idi. Ona bir zaviye yapverdi. Sonra Bilecik'te bir Cuma mescidi yapt. Kendine de Bursa'da saray kapsmda bir cami yapt. Ayrca Kaplca'da bir imaret zerinde bir medrese yapt.
BLM 49 Murad Han'n Germiyanolu'yla ne ekilde, nasl dnr olduklarn anlatr. Germiyanolu ok ihtiyarladnn farkna varnca olu Yakup Bey'i arp yanna getirdi. Ona, "Oul! Bu lkenin sizin elinizde kalmasn istersen Osmanolu'yla birlik et" dedi. Sonra, "Bu kzmn birini onun olu Bayezid'e veriniz." dedi. Hemen shak Fakh' eli gnderdiler. Doruca Murad Han'a geldi. yi cins atlar hediye getirdi. O zamanlar altn ve gm az idi. Denizli'de alemli ak bezler dokunur ve elbise olarak onlardan, zenle dikip giyerlerdi. Alaehir'de dokunan ve kzl ivledi denen boyal kumatan bayrak yaparlar ve elbise dikip giyerler idi. shak Fakh Denizli'nin o mehur bezlerinden de hediyeler getirdi. Ayrca, "Kzmz olunuz Bayezid'e alnz. Yannda eyiz olarak, birka para ehir de verelim." dedi. Murad Han Gazi de kabul etti. Germiyanolu Ktahya'y, Simav', Erigz', Tavanl'y ve bunun yannda birka yeri daha kzma eyiz olarak verdi. Sz kesip karar alnd.
117
BLM 50 Murad Han'n dne balayp kz alverdiini ve olunu evlendirdiini anlatr. Germiyanolu'nun kz diye bahsettiimiz, Yldrm Han'a ahverdii Sultan Hatun'dur. Dnn tedariki eksiksiz grlp her bir i dzenli bir ekilde hazrlanp baard. Sonra etraftaki beylere davetiler gnderildi. Karamanolu'na, Hamidolu'na, Menteeolu'na, Saruhanolu'na, Kastamonu'da Isfendiyar'a ve Msr Sultan'na davetiler gnderilerek hepsi dne davet edildi. Ayrca kendi vilayetlerinde olan sancak beylerini ve Evrenoz Gazi'yi davet ettiler. Sonra dne baladlar. Etrafn beylerinden eliler salaryla gelmeye balad. yi atlar, katar katar develer ve grlmedik eit eit alacak derecede birbirinden gzel hediyeler getirdiler. Sonra her gelen kii, det olduu ekilde hediyesini ortaya koydu ve mertebesine gre oturdu. Msr Sultan'nm da elisi gelip o da getirdii hediyelerini arz etti. Msr elisini btn elilerin st yanmda yer gstererek oturttular. Bunlar yerli yerine eksiksiz oturduktan sonra msaade zerine kendi sancak beyleri de geldi. Bunlar da mertebe srasna gre hediyelerini sundular. Sonra Evrenoz Gazi'nin hediyeleri arz edildi. nce yz kle ve yz cariye. Fakat on olanm elinde, ii filori dolu on gm tepsi ve dier onunun elinde ii istevart dolu on altm tepsi ve sekseninin elinde gm marapalarla iinde erbet dolu ibrikler bulunuyordu. Szn ksas bu hizmetilerin hibirinin eli bo deil idi. Gelen eliler bu durumu grnce Evrenoz Gazi'nin getirdii hediyelere hayran kalp, "Bu hkmdarm sadece adamlarmdan biri byle olursa..." diyerek parmak srdar. Sonra Murad Han Gazi'nin de neler yaptna bak. Evrenoz Gazi'nin getirdii kle ve cariyeleri gelen elilere paylatrd. Ayrca altn gm avadanlklardan da verdi. Sonra elilerin getirdii atlarn hepsini kendi adam olan Evrenoz'a verdi. Ayrca bir ksm filori de balad. Gerisini bilginler ve fakirler arasmda bltrd. Kendi iin hibir ey brakmad. Pek ok kimse fakir gelip zengin gitti ve padiaha dualar etti. 118
iir Murad Han'n ettii bu dnde nice Sofralar serildi ve ok yemekler verildi. Tam bir ay eit eit nimetler dkld Fakir, zengin ve muhtalar doydu. Halk dn elbisesi giydi; Yalnlar, rindler ve dzenbazlar donatld. Kazan kazan koyun etleri piti, Hizmetiler bile kz kebab ister oldu. Pek ok altn ve gm para datld, Cimriler ve ayak takmlar hocalar gibi oldular. Btn insanlar raz oldular, Hibir kimse zntl gitmedi ve halk arasnda itiip kakma olmad. k, O gazi padiah ei grlmedik bir dn yapt, Kelle ekerler bile yk yk ortaya dkld. Ben de o zamandan bugne dek dualar ettim. Ey yolda bu duay lnceye kadar da edeceim.
BLM 51 Gelini getirmek iin kimleri gnderdiler ve oradan kimler geldi, onu anlatr. Bu taraftan erenlerden Bursa kads Koca Efendi, evlatlarndan imdi bile bulunan emirialem Aksunkur Aa, avuba Sle avuolu Timur Han, avu ve kapkullarmdan da bin sekin atl, hepsini birlikte gnderdiler. Ayrca Kad'nn hanm ve Bayezid Han'm dads ve Aksunkur'un hanm da var idi. Szn ksas iki bin kadar adam yryp Ktahya'ya vardar. Soma Germiyanolu da dn Ktahya'da etmi idi. Dnrleri izzet, ikramla konuk edip gnllerini ho ettiler ve en iyi ekilde arladlar. bitince kz Aksunkur'un hanmyla Bayezid Han'm da119
dna smarladlar. Germiyanolu da Paacuk Aa'y, gelinin atn yedmek iin birlikte gnderdi, ayrca hanmn da yenge yapt. Kzna eyiz verdii ehirlere askerler kondu ve dn alay yola kp gelini Bursa'ya getirdiler. Padiah Bayezid Han, Paacuk Aa'y kaynatasndan rica ederek yannda alkoydu ve anigirba yapt. Onun olu Elvan Bey de anigirba oldu. Elvan Bey'in oullarndan de anigirbalar oldular. Bunlar slalece Osmanl kapsnda yakn yer tuttular. iir Sevin ve zntler yurdu olan bu dnya, Pek ok padiaha glmtr. alar boyu gelip gelip zevk sefa srenlerin arzu ettikleri Daha pek ok eyler vardr. Dnyadaki insanlar muratlarna istedikleri gibi kavuamamlardr. Bunlarn murad daha neler olabilir? Doar alar, lnce alar bu ilahi dettir. Sen bu zamanlarn bylece dzenlendiinin farkna var. O gldn sanmaktadr, halbuki yanl bir hayale kaplmtr; zntyle son bulmayan nee ve sevin var mdr? Bu dnn yapld ve Ktahya'nn verildii tarih hicretin yedi yz seksen nde (M.1381) gereklemitir.
BLM 52 Murad Han Gazi'nin Hamid vilayetini nasl fethettiini anlatr. Dne gelen Hamidolu'nun elisiyle bir anlama olmutu. Buna gre Hamidolu Hseyin Bey vilayetini Murad Han Gazi'ye satacak idi. imdi bu anlama gerei Murad 120
Han yryp Ktahya'ya vard. Hamidolu onun kendine geldiini anlaynca adam gnderdi ve "Ben o anlamamn zerinde ciddiyetle duruyorum." dedi. Bunun zerine Akehir'i, Beyehri'ni Seydiehri'ni, Yalva', Karaaa' ve sparta'y senetle satn aldlar. Murat Han adamlarn gnderdi, satn ald illeri zapt etti ve ilerine kendi adamlarn yerletirdi. Civarlarn da kendi beratyla tmar verdi. Bu fethin tarihi, hicretin yedi yz seksen yle drd arasnda (M.1381-1382) idi.
BLM 53 Murad Han Gazi asker toplad ve toplad bu orduyla ne yapt onu anlatr. Kalabalk ordu toplayp Rumeli'ne yneldi. Gelibolu'dan geerek Malkara'ya ulat. Beri yandan Gazi Evrenoz' Lala ahin de Rumeli ordusuyla geldiler. Evrenoz'u Lala ahin'in yanma vererek yrdler ve Fire zerine vardlar. Hemen Fire'yi aldlar. Beri yandan Murad Han gelerek atalca hisarnn zerine dt. Kfirleri teslim olup haraca raz oldular. Ondan sonra ahin'e haber gnderdi. O da gelip padiaha kavutu. Ardndan ncegiz'in zerinde Trklerin "Tanr Ykt" dedikleri Polanya hisarma vard. O yerin insanlar kap bu hisara girmiler idi. Gnlerce savatlar, ancak alamadlar. Sonunda brakp gittiler. Padiah, "Meer bunu Tanr yka." dedi. Sonra kalkp Devletli Kabaaa denen yere gelip kondular. Murad Han da, bir kaba aaca arkasm verdi. Otururken bir ksm adamlar geldi ve birbiri ardndan, "Padiahm! Allah'n kudretiyle o kale yklp yerle bir oldu." dediler. Padiah da ahin'i gnderdi. Gidip altn ve gm tepsiler ve filoriler ve saysz para, akelerle hesapsz mal getirdi. Halknn gnln alarak yerinde braklar. Pek ok altm ve gm tas da buldular. Gaziler balarma giydiler, skf demlen balk o zaman ortaya k. Bir de hkmdarn arkasm dayad o aa iin padiah, "Bu aa devletl kaba aatr" dedi. O aaca isim verme padiahn sz se121
bebi iledir. Bu aa imdi bile duruyor, fakat artk ktk olmutur. Yarmda da bir kuyu bulunmaktadr. iir Padiahlardan kalan ey nefes ve duadr. Padiahtan divana kadar sz geiren de duadr. Nefestir dua, doar azdan Tercmana haberler syletir. Yine azdan kan dua ve szler Kabul edilip insan muradna eritirir. eit eit hikmet ve manalar duadan yazlp ortaya kar, Bunlarn hepsi sz olarak nefesten anlanp sylenir. Padiahn kutlu nefesine bir bak Kabul olup insanlar muradna ulatrd. Eer zamann padiah olan Murad Han dua ederse Kaleler yklr ve bu hal devrin diline der, sylenip durur.
BLM 54 Padiahn Edirne'ye varnca ne yaptn anlatr. Veziri Hayreddin Paa'ya, "Gidin! Evrenoz'la o vilayetleri fethedin." diye emretti. Evrenoz da Gmlcine'yi u edinip oturur iken Bor'y skete'yi, Marula'y bunlarn hepsini fethetmi, haracn da padiaha devaml gndermiti. Ayrca baka illere aknlarda bulunurdu. Del Balaban' Sirez'in stnde komu, orada otururdu. ahin de gidip Kavala'y, Drama'y, Zihne'yi, Sirez'i ve baka vilayetleri teker teker anlaarak ald. O da padiahln kanunu ne ise yerine getirdi. Hkmdara gnderilecekleri gnderdi, Allah iin arpan yiitlere verileceini de onlara verdi. Sonra Karafirye'ye gittiler. Oras da, btn kyleri ve bucaklaryla fethedildi. Alnan vilayetleri tmar erlerine bltrdler ve kfirlerine de ha1 2 2
ra belirlediler. Sonra sevin, baar ve kutluluklarla padiaha geldiler. Bu kez Sirez'i Evrenoz Gazi'ye u verdiler. iir Hayreddin Paa memleketler fethetti, Her bir lke sakinleip rahata kavutu. O, bu Osman nesline gzel hizmette bulundu, Yaptklarn iller ve lkeler beendi. Padiahn yannda kymetli, deerli oldu, Bunu btn lkelerin kabul etmesi gerekir. O vezir olan Hayreddin'in sayesinde, kanunlar Dzenlendi, bahiler verildi ve bu her bir vilayet tarafndan bilindi. Bu dzenlemeleri Hayreddin yapt; Bu nizam ve intizam btn lkeler beenip kabul etti. Nizam intizam pek ok yerde kaplar aar imdi her yere bir ekidzen verildi. Vezir Hayreddin dzeni salad, lkeyi erkn ve esaslara balad. Artk herkes Allah yolunda almaldr.
BLM 55 ahin Lala lnce, beylerbeyiliin Kara Temr Paa'ya verildiini, onun neler yaptn, nce ne tarafa gnderildiini ve nereye gittiini anlatr. Beylerbeyi olduktan sonra, nce Saruhan iline gnderdiler. Oradaki konup gen obalar alp Sirez'e iletti. Sonra Arnavut lkesine ve Manastr'a yneldi. ok askeri olduundan geldii gibi Manastr emri altna girdi ve hara kondu. Sonra gelip Selanik tarafna, Karlu iline varncaya kadar akm ettiler. Ve bu fetih yedi yz seksen yedi tarihinde gerekleti (M.1385). Onu da anlataym.
123
iir Bu felek bir daha dnmek ister, Neler olacan hikmetlerle anlat ve bildir. Kllar vurulup kanlar dklsn Sngler askerin elinde neter olsun. Gaziler ehit olup kfirler krlsn Bir hain alak sonunda padiah' ehit etsin. Bu zamanda felein baht dnp Size bu yldzn neler yaptn bir grn.
BLM 56
Murad Han Gazi'nin Srp kralyla ne ekilde mcadele ettiini anlatr. Srp kral nce Murad Han'a eli gnderdi ve "Gel Kosova'da bulualm, sen de olanlarn yannda getir. Benim de bir olum var, ben de getireyim. Hele bir gel, bulualm, ya savar veya bar yaparz. Allah ne takdir etmise ona raz olalm." dedi. Padiaha pek ok hediyeler de gnderdi. Sonra mektubunda, "Kardeim Han!" diye yazmt. Ayrca mektubunda, "yi ve salam ekilde hazrlanp gel. Ben de seni iyi hazrlklarla karlarm." dedi. Murad Han Gazi iki olunu da yanna almt. Biri Ktahya ve Hamidili sancana sahip olan Bayezid Han, dieri de Karasi Sanca beyi Yakup elebi idi. Murad Han Gazi, "Btn illerin beyleri seme askerler toplayp hazrlanp gelsinler." diye buyurdu. iir Bayraklar ald, davullar alnd Bu beylerin birbirleriyle yarma bir bak. Allah iin savaa kp yrdler; Gaziler buluup szlerini yerine getirdiler. Gaziler at stnde namaz kld. Padiah da Allah'a ok yalvard.
1 2 4
Allah'a, "slam dini senindir, sana kusursuz taat da benim iindir. Lakin ben isyan denizinde bouldum, Sen yardm et ve ltuflarda bulun." diye, Byle yalvarp kfirlerle karlat, Her iki tarafn askeri de saf balad. Kfirler Mslman askerlerini grnce derhal ynlerini o tarafa evirip yrdler. Sa tarafta Bayezid Han, sol tarafta Yakup elebi durup, yerlerini aldlar. Gaziler de, "Allahu ekber" diye tekbir sesleriyle kfirlere kar yrdler. ehzadeler yarrcasna dmanla arptlar. Sa koldan Bayezid Han, sol koldan Yakup elebi son gayretle savatlar. Srp kral Yakup elebi tarafna yklendi, ancak kfirlerden pek ok asker ld. Beri yanda Milo Kbile adl bir kfir, mzran sryerek ve apkas elinde olarak padiaha doru yrd. Gaziler kar ktlar. Ancak o kfir, "Gidin, ben el pmeye geldim ve hem mjde getirdim." dedi. Srp' oluyla tuttular. "te getiriyorlar" deyince, gaziler uzak durdular. O kfir yaklanca mzran evirip Padiah'a vurdu. Hemen padiahn zerine adr kurdular. Bayezid'i sancak dibinde braktlar. Beri tarafta Yakup elebi kfirleri bozguna uratmt. Gelip Yakup elebi'ye, "Gel seni baban ister." dediler. adra gelir gelmez onu da babas gibi ettiler. Srp' oluyla getirip onlarn da iini bitirdiler. O gece asker arasnda znt ve kargaa oldu. Sabah olunca Bayezid Han' padiah yaptlar. Gelip tahta oturdu ve Edirne tarafna yneldi. Bu hadise tarih olarak hicretin yedi yz doksan birinde meydana (M. 1389) geldi. iir lem yine nazlanmaya balad. Akll insan bunu ibretle seyreder.
125
Dnyada batan baa arzu ve istek rzgr esti; Sylemeler sustu, syleyenler de dilsiz kesildi. k bu ibretler yerini seyretmek iin geldi. O, sanatlar ve gzellikleri grp hayrette kalp susar. En byk sanatkr olan Allah sanatna grnt yeri olarak Neyi yaratt? te btn bu toplulukta insan ayna d u r u m u n d a oldu.
BLM 57
Bayezid Han tahta ktktan sonra neler yapt; onu anlatr. Bayezid Han tahta oturunca Srp lkesine Kratova yresine ve btn civarlaryla Uskp'e shak Bey'in efendisi olan ve babasn aratmayan Paa Yiit Bey'i, Vidin'e ise Firiz Bey'i gnderdiler. Ksacas Srp vilayetinin byk kesimini idaresi altna alp sonunda saadet ve gnl holuuyla Edirne'ye geldiler. Gazi Murad Han'm cenazesini ise Bursa'ya gndermiler idi. Bayezid Han Rumeli'nde bulunduu srada Karamanolu vurgunculuk yapmt. Evrenoz'u tekrar Sirez'de kodular. Vard gibi hemen Vdene'yi ald. froz'u da fethetti. Beri yanda Firiz Bey Vidin'den geerek Eflak'a aknlarda bulundu. Hadsiz hesapsz ganimetle dnd. Bosna iline de Paa Yiit Bey bakyordu. Edirne'de bulunduu srada Bayezid Han'a pek ok esir ve saysz meblalar getirdiler. Sonra Padiah Bursa'ya geldi ve hayr kurumlar yapmakla megul oldu. Cami yapt, karsna medrese ve bir hastahane ile Ebu shaki'ye zaviye yapt. O vakit beylerbeyi olan Kara Temrta' Edirne'de brakmt. Ona haber gnderdi, o da Bursa'ya geldi. iir Bir padiah yerli yerinde harcamak iin Srp lkesini ve madenlerini ele geirdi. 126
Kfirlerin hkmettii bu lkeler Artk imdi padiahn emri altndadr. O btn hazineleri Allah yolunda harcar Ve o ihsan sahibi bugn Bayezid Han'dr. Osman nesline adalet, cmertlik ve ihsan yarar; Zaten hazineler sahibi olan Allah bu slaleyi onun iin sevmitir.
BLM 58
Bayezid Han'n Alaehir'e varp oray nasl fethettiini anlatr. Alaehir vilayeti o zaman Mslman topraklan arasnda kalm, padiah kfir olan bir yer idi. Bunlar Aydnolu'yla iyi ilikiler kurup hayatlarn srdrrlerdi. Bayezid Han hemen gazaya niyet edip Alaehir'e yneldi. Daha vilayete varmadan yolda, "Kimsenin haksz yere bir pn bile almasnlar ve bir kimse bu emri kabul etmezse sorumluluu zerine alm olup lm cezasma arptrlacaktr." diye emir kanp yasak koydu. Padiah varnca kfirler ehrin kaplarn kapattlar ve savaa baladlar. Bayezid Han ehrin yamalanmasn emir edince kfirler iitti, aman dileyip ehri anlamayla verdiler. Padiahln kanunu ne ise ona gre ilemler yapd. Aydmolu da itaatle padiaha geldi. lkesinin bir ksmn kendine verdiler. Kalelerine asker yerletirip Bayezid adma hutbe okunup para bastrld. Tmarlarn beratna da padiahn nian vuruldu. Aydmolu, Ayasuluk'ta (Seluk) idi. Tire'ye getirdiler. Ayasuluk'u kendi kullarna verdi, ancak Aydnolu'na ait Vakflarn iletimi yine kendisine verildi. O da ecel gelinceye kadar buradan bir yere gitmemeye sz verdi. Sonra lkesinin Osmanl topraklarna katlmas zerinde anlatlar. Ardndan padiah Saruhan iline yrd. O da ayn ekilde ele geirildi. Az zaman sonra o hanlar vefat edince, Saruhan vilayetini Karasi vilayetine katp ikisini de olu Erturul'a verdi. 127
Ardndan Mentee vilayetine yrd. Menteeolu kap Timur'a gitti. Onun lkesinin sipahi ve beylerinin bazs hanlarna kar gelip asi olmulard. Bunlarn hepsi Bayezid Han'a ballklarn bildirdiler. Yine tmarl tmarlarn sipahilerine gre kararlatrp verdi. SORU. Bayezid Han bu vilayetleri ele geirirken zorla m, yoksa iyilikle mi ald? CEVAP. Hepsini adalet ve iyilikle ald. nk nceki beyler halk zulmle incitmilerdi. Bayezid Han her vilayete gelince, halk karladlar. Onun adaleti ve kutlu iyiliklerine bakarak bir ksm idareciler de gelip ballklarn bildirdiler. Bu fetih de hicretin yedi yz doksan ikisinde (M. 1390) gerekleti. iir Alemdeki tanmalar gelip gitmeler hibir zaman eksilmedi, Yalnz halkn dedikodusu da kesilmedi. Ancak halkn dedikodusu eksilmez, zellikle Beylerin de dv kavgas oktur. Bunlar inam iine alp yutan topraa "benimdir" derler. Ancak bu yurt a kurda benzer, insann gcn kuvvetini alr. mr ise dalgnlk ve gaflet atma binip gitti, Varaca yerde eceli, lm karsnda hazr bulur. Ey k Tanr'dan dile de bu Osmanl soyunu Yce Allah gzel karlasn.
BLM 59 Bayezid Han'n stanbul'a varmasnn sebebi ne idi ve orada neler yapt, onu anlatr. Sultan Bayezid byk bir orduyla Bursa'dan kt, Gelibolu'ya geti ve Edirne'ye vard. Asl niyeti Macaristan vilayetine gazaya kmak idi. Ancak stanbul'un bir casusunu tuttular. Elinde de, "Trk senin zerine geliyor." yazl bir 128
mektubu haber vermesi iin Macaristan'a gtryordu. Casusu tutup padiaha getirdiler. Casus doru syleyerek, "Benden nce de baka casuslar gndermilerdi." dedi. Bunun zerine Kara Temrta, "Hey yce ve kutlu padiahm! Bu stanbul'un tekfuru ok fitneci bir kfirdir. Ayrca bu topraklarmz arasmda bu kfir ehrinin ne ii var? Allah frsat verip ksmet etti. Alaehir'i fethettiniz. Bunu da fethetmeniz vacip oldu" dedi. Sultan bu sz iitince kabul etti ve stanbul'un zerine gelip denizden ve karadan kuattlar. Kara tarafndan pek ok yerde mancnklar kurdular. Daha o zaman topu bilmezlerdi. Bu topun ok ok yapm Sultan Murad'la olu Sultan Mehmed Han zamannda gerekleti. Ksacas stanbul ehrini zorlayp skntya soktular ve ok bunalttlar. Ancak bir gn aniden "Macaristan kfirlerinin Tuna'y getiini ve Sofya zerine yrdklerini" bildiren bir haber geldi. Padiah mancnklar atee atp yrd. Alacahisar yresinde kfiri karlad. Kfirler slam ordusunu grnce, kuvvetlerini ikiye ayrp slam ordusunu araya aldlar. Ancak Trk kuvvetleri de nceden ikiye ayrlm ve padiah da pusuya girmiti. Gaziler kfirlerin zerine hcum edip yrdler. teki kfir bl de savaa karp gazileri ortaya aldlar. Padiah da frsat bekliyordu. Kfirler gelir gelmez pusudan kp dman ordusunun zerine atld. Dman askerleri pusudan kan Trk kuvvetlerini grnce bozulup kamaya balad. ndeki yiit askerler kral bastar. Yce Tanr'nm yardmyla kfir askerini yle krdlar ki krmaktan usanp esir aldlar. Umur Bey de dedikleri Kara Timurtaolu var idi. Bu sava bana o anlatt. O; "Bizim kendi halkmz iindeki esir says iki binden ok idi." der. Szn ksas Rumeli ve Anadolu halknn esirsiz hi kimsesi kalmam idi. Gaziler pek fazla ganimete kavutular. te o zaman Macaristan'n kral az bir kfir askeriyle kap kurtuldu. Zaten ban zor kurtarabilmiti.
129
iir Sultan Bayezid burada gaza etti Kalan kfirlerin hep d koptu. Bosna vilayeti ve Srplar haraca baland, Ayrca Arnavut'a ok asker gitti. Eflak beyine, "abuk gel ve kalem al." dedi. Ve tekrar stanbul'u kuatmaya karar verdi. Bu sava, tarih olarak, hicretin yedi yz doksan nde (M. 1391) Sultan Bayezid tarafndan yapld.
BLM 60
Sultan Bayezid'in stanbul'a yeniden gelmesiyle neler yaptn anlatr. Padiah byk bir ordu toplayarak tekrar stanbul zerine geldi. Kocaeli'nden Yoras'a kt. Ayrca Yahi Bey'i gnderdi. ile'ye gelip anlaarak ehri ald. Padiah da askeriyle Yoras'tan geti. Sonra Boazkesen'in st yannda bir hisar yapt; ona Gzelce Hisar derler. Kale tamamlannca iine asker koyarak kuvvetli ekilde kapatt. stanbul tekfuruna, "abucak ehri boalt, bana ver, yoksa hazr ol, zerine geliyorum." dedi. stanbul tekfuru bu haberi alnca hemen eli ile, ii altn ve gmle dolu yz bal* Ali Paa'yla teki paalara gnderdi. Paa da sandk ve kese ile balklara kar vard. Niin varmasn, nk gelen gayet saygnl bulunan elidir, ayrca bar yapmak ve i baarmak iin gelmitir. Zaten getirdikleri sz kesen, dil tutandr. Bunun zerine Ali Paa da acele ile padiaha gitti ve bulutu. stanbul tekfurundan ok ok yaltaklanmalarda bulundu. Szn ksas ne ettiyse etti padiah anlamaya raz etti. Buna gre padiahn stanbul iinde kads oturacak, bir mahalle mescidi olacak, ylda da sultana on iki bin filori hara vere* Rvet olarak kularn veya balklarn ilerine altn doldurup gnderme detine
130
iaret edilmektedir.
ekti. te bu artlarla sulh yapld. Gidip Tarak ve Gynk hisar etrafndaki kylerin halkn srp stanbul'a getirdi. Bir yannda o mahalleyi kurdu ve o camiyi yapt. Ayrca kad tayin etti. Her zaman Mslmanlar arasndaki ilere o hakim bakard. Fakat kfir Mslmana egemen olamazd. Bayezid Han'm Timur tehlikesi zerine tekfur, o mahalleyi ortadan kaldrd gibi halkn da ehirden srd ve o camiyi de ykt. imdiki zamanda o insanlardan daha Tekirda'nda Gynkl derler bir ky vardr. Bu fetih hicretin yedi yz doksan yle drd arasnda (M. 1391-92), Sultan Bayezid tarafndan gerekletirildi. Yine de en iyisini Allah bilir. iir Bu felek hem dner hem de yan yan baklar frlatr; Kimini Rstem kimini de Hamza mertebesine karr. Her an dnp dolaarak bin ekil ve nak balar, Hkmdarlarn tacn alp ayak altna atar. Kiminin isteklerini ykselttike ykseltip kabartr, stek ve arzu gnde uurur. Kimisi o gzellie can ve gnl verir; Gzellik sahibi de eziyetler yaparak nazlanr. Kimisi gece gndz gayret edip para pul peinde koar; Kimisi de sa sakal kaztp ban kel ve plak yapar. nsanlara baknca hepsinin bir babann olu olduunu grrsn. Byleyken niin uzun dvlere giriirler, buna amak gerek.
BLM 61
Bundan sonra Sultan Bayezid'in ne ilerle uratn anlatr. Nibolu'yla Sillisire (Silistre)'yi fethetti. Sonra Mora tarafna gitti. Karafirye'ye gelince kendi orada kald ve drt bir 131
yana aknclar gnderdi. Yakp bozdular ve harap ettiler. ok ok fetihler yapld ve ganimetler almd. Sonra Karafirye'de muhtalar iin bir imaret yapt. Oradan Edirne'ye geldi, burada da bir imaret yapt. iir Arzu ve istekleri aratran binlerce hayal gnlden geer; Bunlarn kimisi gerekleir kimisi dilde sylenir. Kimisini dil syleyince elle yaplr, bu da lke halknn Ve boylarn srlmesine yol aar. Halk ilinden ve aslndan uzaklatrr, o dn ve ziyafetler, Neeler, sevinler yasa dner.
Bayezid Han'n Dispot'la neler yaptn anlatr. Srp gidince Bayezid Han lkesine, "Benimdir." dedi. Vlkolu* da padiaha pek ok armaanlarla eli gnderdi ve; "Taht da kutlu olsun." dedi. Ayrca babasmn azndan bir mektup yazd. Babasnn bir gzel kzkardei vard, Srp'm z kzyd ve bunu padiaha vermeyi kararlatrmlard. Bayezid Han'a mektubunda, "Bundan sonra hizmetini al gtr, hizmet etsin." diye yazd. Padiah'a gnderdii eli gelip haber verdi. Bunlar da cevabnda, "Kz gnderin gelsin." dediler. Onlar da kz gnderdiler. Gelip Bayezid Han'la bulutu ve maksat hasl oldu. Ondan sonra kendi detlerine gre ne hizmet varsa yerine getirdi. Ayrca, "Devletli padiahtan kz kardeim hizmetine Semendire'yi sadaka etmeni isterim." dedi. Padiah bunun dileini kabul ederek yanmda Gvercinlik'i de verdi. Ama Nigeobr'n (Nibolu) vermediler. Sonunda bu sz ve anlama zerine kararh bir ekilde duruldu.
* Babas Vulk'un adyla anlan bu kral, Osmanl metinlerinde Vulukolu, Valkolu, Vlkolu veya Vlkolu biiminde de geer.
BLM 62
132
te Timur tehlikesine kadar Bayezid Han sohbet ilerini, Ali Paa'nn da yardmyla Srp kzndan rendi. iir arap yannda, kebap da birlikte meclis kuruldu Kfir kz geldi ve kadehler dolatrld. Bu sohbette nasl bir meclis kurulduysa, Ali Paa, "Han'm, bunlara iyi bak." dedi. Sultan Bayezid'in arap imesine sebep olarak, Ali Paa'yla kfir kz gsterildi. Kfirlerle ok muameleler yaplmasna ramen, Osman slalesi bu zamana kadar imemiti. Bir latife: Bu Osmanoullar, bir sadk soydur. Bunlardan slamiyet'e uymayan hibir hareket grlmemiti. limler bir eye, "gnah" demise Osmanoullar da ondan kaarlard. Orhan devrinde, Gazi Murad Han zamanndaki limler, andarl Halil'e gelinceye kadar haramdan uzak dururlar ve asla gnah ilemezlerdi. Ne zaman ki andarl Halil ve Trk Rstem geldi, bunlara efendimiz dediler, ondan sonra ilere hile kart. Halil'in olu Ali Paa vezir olunca bilgili insanlar oald. Bu Osmanoullar, haramlara kar kat davranan bir soy idi. Onlar gelince fetvaya, din hkmlere hile kartrdlar ve Allah korkusunu ortadan gtrdler. Hatta onlarn memleketinde eski parayla kimse alveri yapmaz, baka lkelere de gitmezdi. Bu karar Ali Paa zamannda bozuldu. Ali Paa zevkine ok dkn bir kiiydi. Yannda hukuk ve terbiye ileriyle grevli olanlar da o eit insanlard. Kadlarn harama ynelip haktan ayrldklar, gnahlar aka grlr oldu. Bunun zerine bir gn Sultan Bayezid, "Kadar getirin." diye emredince harama ve hakszla balam pek ok kad toplayp getirdiler. Padiah bunlar Yeniehir'de bir eve koydurdu ve "Gidin o evi atee verin, iinde ne kadar kad varsa hep birlikte yansn." dedi. Ali Paa bunlarn kurtulmasnda akn ve aciz kald. 133
Padiahn nedimleri arasmda Maskara Arap adnda biri vard, Ali Paa onu arda. Ona, "Eer bu kadlar padiahtan kurtaracak olursan, sana ok mal vereceim." dedi. Maskara Arap oradan kalkp Sultan'm huzuruna geldi ve "Padiahm beni stanbul'a elilie gnder." dedi. Bunun zerine Sultan, "Bire devletsiz Arap! Orada, stanbul'da ne iin var?" diye sordu. Arap da, "Gideyim tekfurdan keiler isteyeyim." cevabn verdi. Padiah bu sze kar, "Bire keileri ne yapacaksn?" deyince, "Han'm kadar ldrelim de keiler kad olsun." dedi. Padiah tekrar, "Bire it Arap! Kad keilere vereceime kendi adamlarma veririm." deyince Arap, "Senin adamlarn okumu deildir, halbuki bu keiler pek ok seneler okuyup dirsek rtmlerdir." cevabm verdi. Sonra Bayezid Han, "Ya bire Arap, i nereye varr?" diye sorunca Arap, "Sultanm! Onu padiahlar bilir. Onlarn hallerini, ilerini ve eitli hareketlerini." dedi. Sonra Bayezid Ali Paa'y davet edip, "Ali bu kadlarn hepsi okumu mudur?" diye sorar. Ali Paa da, "Evet, Sultanm okumayan insan hi kad olabilir mi?" cevabm verir. Padiah bunun zerine, "Ya! Madem ki okumulardr, niin harama ynelip gnah ilerler; yaramazlklar ederler?" der. Ali Paa cevap olarak, "Sultanm! Bunlarn gelirleri azdr." der. imdiki zamanda kadlar binde yirmi resim alrlar, o da Ali Paa gayretiyle olmutur. Bu sebepten onu, kadlarn gelirleri ok olsun diye Ah Paa balatmtr. Paalarla kadaskerleri ise artk ho grmeleri lazm. iir Cihana hkmetmek padiahlarn elinde ise de, Onun kulpu bilgili olanlarn dilindedir. O kulpa binlerce hile ipini takp Mslmanlarn yolunda tuzak kurarlar. zellikle bir softa limler safna geerse O, padiahlarn lkesinde ne hileler yapar.
134
Szn ksas Osman neslinin gnah ilemesine ve haramlara sapmasna ilk nce Ali Paa sebep olmutur. nk hile ve oyun bilen pek ok Arap ve Acem bilginleri onun yanna ok gelip giderlerdi. Bilgin yoldan ksa k olur, k da azarsa eytan olur. BLM 63 Bayezid Han, Karamanolu'yla ne yapt onu anlatr. O zaman Hamidili'ni vuran Karamanolu tekrar geri dnd. Padiah da Bursa'ya geldi. Hamidili vilayetinin insanlar ikyete geldiler ve "Padiahm! Karamanolu'nun zulm haddi amtr. Bizim halimizi perian etti." dediler. Bayezid Han da gayrete gelip, "Yce Tanr'nm yardm ve izniyle gidip onu yola getireyim." dedi. Hemen ordunun toplanmasn istedi, yryp Tekeili'nden dolanarak Karaman'a kt. Orada anszn Germiyanolu Yakup Bey'le veziri, hisar beyi ve ordu komutanyla karlat. Bunlar tutup ipsala Hisar'nda salam bir ekilde hapsetti. Sonra doruca Karaman'a yrd. Karamanolu kap daa ekildi. Bayezid Han da varp Konya'mn zerine karargh kurdu. ehrin kaplarn kapattlar. O zaman harman mevsimi idi. Arpa ve buday eleri Konya meydannda da gibi ylmt. Ordudan askerler hisara gelip ardlar ve " Ey kale halk! Atlarmza yedirmek iin, gelin bize arpa ve saman satn." dediler. Onlar da, bunlarn szlerinin gerek olup olmadn anlamak iin adamlar gnderdiler. Adamlar geldi. Bunu padiaha da sylediler. Padiah bir iki asker gnderip, "Sakn kimseye zulmetmesinler. Arpa sahibi kendi insafna gre satsn." dedi. Arpalarm satmca hkmdar yanlarna adam vererek o kiileri hisara kadar ilettiler. ehir halk bunlardaki adalet ve insaf grnce ehrin kapm a. Kale fethedildi. Etraftaki ehirlere de, "Bu gelen Sultan ok adalet ve merhamet sahibidir. Mslmanlarn malnda ve yiyeceklerinde asla gz yoktur." diye haberler gitti. Bu haberi duyan dier ehirlerin halk, adamlar gndererek, 135
padiaha, "Geliniz, bizim ehirlerimize de baknz." dediler. Aksaray', Nide'yi, Kayseri'yi verdiler. Develi'nin Karahisar' da dahil hepsini yre ve kyleriyle teslim ettiler. Bu hali gren Karamanolu aciz bir ekilde ister istemez eli gnderdi ve "imdiye kadar her ne olmusa benim yzmdendir. Bu gnahlarma piman oldum ve affetmenizi diliyorum." dedi. Sonunda bar yapld. aramba Suyu'ndan snr kesilerek tesi Karamanolu'na brakld. Berisi de padiahn oldu. Padiah da kendi adamlarn yerletirerek geri dnp kutluluklarla Bursa'ya ulat. iir Adaletle hareket eden her Sultan Allah adam bir veldir. Btn cihann byle adil bir padiaha kle olmas da ayp deildir. Sleyman peygamber de dnyay adaletle tuttu. Hangi padiah adalet sahibi olursa Sleyman Peygamber'e benzer. Gnl lkeleri dmanlktan yklr. Bir lke ne kadar en ve bayndr olsa Dmanlk oray ren yerine evirir. k sakn gnlnde kin ve dmanla yer verme. Bu kl kadar bile olsa imann bozar.
BLM 64
Sultan Bayezid Han'n Kastamonu'ya ne ekilde vardn anlatr. Padiah bir gn kutluluklarla Bursa'dan kp doru Tarakl Borlu'ya vard ve onu fethetti. Sonra yryp Kastamonu'ya ulat. sfendiyar Sinop'a kat ve oradan Bayezid Han'a eli gnderdi, ve "Benim padiahtan midim, beni hizmete kabul etmesiydi. Yine de ihsan ve bata bulunup bu oturduum yeri bana sadaka etsin." dedi. Bayezid Han bu sz kabul etti. Kvrm Yol'dan aasn snr kesip Is136
fendiyar'a verdiler. Geri kalan yerler de Bayezid Han'm idaresi altna girdi. Oradan dnp Bursa'ya geldi. Buralarn Sultan Bayezid tarafndan aln, hicretin yedi yz doksan yedisiyle sekizi (M. 1395-96) arasnda gerekleti. iir Bu dnen felek nasl bir i ilemekte, Bak Karaman Karata'ta tepesi aa durmakta. Bayezid bu lkeyi ald ve adamlarna verdi. Artk sipahi ve yiitlere i kalmad. Silifke'yi gzyandan sel bast. Cierler gam ve tasadan kan doldu. Seni dnp dolatran bu varlnn, Balonca bir nefes olduunu grrsn.
BLM 65
Bayezid Han'n Amasya ve Sivas' nasl fethettiini bildirir. Amasya'y Sultan Bayezid'e asl sahibi verdi. O zamanda Kad Burhaneddin Amasya'nn sahibini incitmiti. Bayezid Han'm idaresinde iken Kad Burhaneddin Hakk'n rahmetine kavutu. Olu kk kald. Kzn da Dulkadrolu Nasreddin Bey'e vermiti. Burhaneddin'in olunu Nasreddin Bey'e gnderdiler. Bu yzden vilayetin eri gelenleri Sultan Bayezid'e, "Gel!" diye adamlar gnderdiler. Bayezid Han yryp Sivas'a geldi. ehrin nde gelen adamlar tarafndan karland. Padiahln kanunu ne ise yerine getirildi. Bayezid Han da Sivas' olu Emir Sleyman'a verdi. Oradan yryp Erzincan'a ulat. Erzincan Beyi Taharten itaat etti. Padiah kendisini yerinde brakt, ancak aesini ve ocuklarn Bursa'ya gnderdi. Sonra Divrii'yi ald, Malatya'ya vard. Malatya'y, Derevende'yi, Bihisni'yi fethetti. Szn ksas bu vilayetlerin hepsini ald ve sonra Bursa'ya geldi. Taharten'i geri Erzincan'a gnderdi ve ailesini Bursa'da alkoydu. 137
iir Beni seven eimden ayran bu Eikten dostluk u m m a m m m k n m? Yaz k yollar gzlemekteyim. Benim bu durumda Dnyada rahat olmam m m k n deil. Oul, kz ve eim benden ayr olunca, Hangi hareket ve davranmdan lezzet alabilirim. Bu ayrlma sebep sen oldun, bu karlamadan Nasl doruluk beklersin. Ey Bayezid! Taharten'den dostluk bekleme. nk onu hayat arkadandan ayrdn. iir Dnya bir ekilde grnmemi, halden hale girmitir, Ve cihanla greenler onu yenememilerdir. Bu geni emenlik neler bitirmedi. Bu da kara topran grnleridir. Bu fetih hicretin yedi yz doksan sekizinde (M. 1395-96) gereklemitir.
BLM 66
Saruhan Begl'nn Filibe yresine nasl geldiini ve srlp oraya gitmesine neyin sebep olduunu anlatp bildirir. Menemen Ovas'nda klayan Saruhanili'nin ger halk var idi. O yerde tuz yasa bulunuyordu. Onlar yasa kabul etmezlerdi. Bunu Bayezid Han'a bildirdiler. Padiah da olu Erturul'a haber gndererek, "Ne kadar olursa olsun o ger evlerin hepsini iyice tespit ederek seme adamlarnla yola kar; Filibe yresine getirsinler. Bunda ihmal gsterme ve acele et." dedi. Erturul da babasmm szn kabul edip o ger evleri eksiksiz gnderdi. Filibe yresine getirip yerletirdiler. 138
imdiki zamanda Filibe'de Serhan Begli adyla anlanlar onlardandr. te bu Paa Yiit Bey admdaki kimse onlarn by ve nderi idi. O zaman onlarla birlikte gelmilerdi. iir Padiahlarn srgn etmesi, bu sebeple baka yerleri Bayndr hale getirip enlendirmesi kanundur. nsanlar o yolculuktan zahmet ekip incinirlerse de, Bu Tanr'nm takdiridir, ellerinden bir ey gelmez. Boyun eip o yazgy gzetir ve itiraz etmezse Ksmetini bulur ve rahata kavuur. SORU. Bayezid Han Malatya'y kimlerden ald? CEVAP. Malatya'y Trkmen'den ald. Ayrca Divrii'yi Krt'ten; Grn'den beri Behisni'yi (Besni) Trkmen'den ald. Bunlar da eskiden beri hkm srmediler. Ertana'dan sonra o vilayet bunlarn ellerine girmiti, hkmettiler. Sultan Bayezid o yerleri zaptedince o beyler zorda kaldlar ve Arap'a katlar. Ne zaman Timur tehlikesi ortaya kt, Msr sultan vastasyla yine her biri kendi yerine geldi. te o zamandan beri Msr bunlara hkmeder oldu. SORU. Peki Anadolu'dan Bayezid Han'dan kaarak gidenlerin durumlar nereye vard? CEVAP. Bir ksm Timur'a gittiler. Bunlar Taharten, Germiyanolu, Dzme Aydmolu, Menteeolu idi. Bunlar arasnda bir de sfendiyarolu'nun elisi vard. Fakat bunlarn her biri bir klkla varmlard. Germiyanolu iblisi kalesinden veziriyle hapisten kap ayc ve maymuncularla arkadalk ederek Timur'a geldi. Menteeolu san sakaln kaztp rezil bir halde vard. Aydmolu erilik ederek vard. sfendiyarolu elisiyle Taharten de kle klnda vardlar ve beraber idiler. Bunlar Timur'a gelip durumlarm bildirdiler, "Ey ulu bahtl kii! Bize merhamet et, biz pek ziyade mazlumuz." diye yalvardlar. Fakat onu en ok tahrik eden Taharten'le Germiyanolu idi. nk biri hapisten kap varm, die139
ri de oul, kz ve hanmdan ayr dp gitmiti. Bunlarn yalvarmalar tesir etti ve tahrike bunlar sebep oldular. iir Sen knayarak ikyette bulunmadn, tahrik edip sebep oldun ve Binlerce can mahvoldu. Timur'a bozgun ve ykclk temelini kurdun, Bylece pek ok gnahsz insan vatanndan ayrld. Dier iir "ls olmayan hesaba gelmez mal ald" dediler. Bunun znts, yas bizden uzak olsayd, ne olurdu. Oul, kz, kavim, karde lkeden ayrld, Halkmz artk uval eskilerini giyer oldu. Btn varlk ve benliklerini unutup Allah'tan Bir kurtarc gndermesini isterler. "Biz ona kar gnah ilemedik. Hatta ona bir klmz bile kar gelmedi. Elimizde gemez para bile brakmad, imdi bize yiyecei bile dilenciler vermektedir. Derdimiz pek fazla, halimizi anlatmak iin Yzmz kalmad" dediler. Dier; bu da iir Yine bin eit defter ortaya kt, Hakk'm dilei ne ise sonunda o yazld. lemi zulm ve sapklk kaplad, Kleler de btn insanlara ba kesildi. Mundar ve temiz ayrt edilmez ekilde birbirlerine kan, Yemek iin ise kpek aatay ortaya kt. Artk sava balad ve halk kama yolunu seti; kzler, katr yerine konulup, arkalarna yk yklendi.
140
Bir kii gtrmek iin hazr bir ey bulamaz, Bulduu ise yalnz bir eski hasr parasdr. Lanetli Timur kendini byk grdnden beri pek ok Altn ve gm bakr olarak anld. Timur'un cevab: Timur bu gelen beylere, "Ey beyler! imdi bu Yldrm Han Allah yolunda arpan bir padiahtr. Siz ise bizim gnahmz yok diyorsunuz. Padiahlar bir kimseyi sebepsiz yere, durup dururken incitmezler." der ve ayrca, "Bir ok sebepleri de vardr. Sizden para istemitir, biri budur. Biri, 'gelin bana hizmette bulunun.' demitir. Biri de, 'Ben Tanr yolunda dmanla savaacam bana asker verin.' demitir. imdi sizler bu sylediklerimi yerine getirmez iseniz, treye gre, sizi incitirler. Sizin bu sznzn yalan veya gerek olduunu ne bileyim. Eer doru sylyorsanz, padiahlar iin bu gibi haller uygun dmez. Eer yalanc iseniz, sizlere de bu hal layk deil, bu ise padiahlara thmet ve su yklemektir. Evvel eli gndereyim de o padiahn ne olduunu ve halini arlayaym, grelim ne cevap verecek." dedi. "Eli gndereyim" dediini Germiyanolu iitince hemen, "Sultanm! Bu bizim halimiz iki eyden uzak deildir. Szmzde ya gerek veya yalan oluruz. Eer gerek ve doru isek mrvvet ve ihsan sana aittir.Yok yalan sylyorsak lkeleri ele geirmek o zaman padiahlara dettir, emirdir." dedi. Sonra Germiyanolu'nun szne "Eli lazmdr" dediler. Gndermek iin eli hazrlklar yapld. Bu srada Timur, Sultan Ahmed'le Kara Yusuf'un am hapsinden kurtularak kap Yldrm Han'a vardklarn iitti. Timur bu haber zerine eli gndermeyi, o beylerin hallerini bilmek ve Yldrm'm yannda kalp kalmadklarn renmek iin sonraya brakt. Az zaman orada kalp gittiklerini renen Timur, bunun zerine, elisini Yldrm Bayezid Han'a gnderdi. SORU. O beyler orada iken Timur neden elisini gndermedi? CEVAP. Timur, o beylerin gidip Yldrm Han' kendinin 141
zerine kkrtrlar dncesinde idi. Durumun byle olmadn anlaynca derhal eli gnderdi. Eli bir gn Yldrm Han'a gelip vard ve armaanlarn sundu. Yldrm Han hi iltifat etmedi. Hatta mektup ve armaanlarna bile dnp bakmad. Sonra kendi mhrl cevap mektubunu yazd, elinin eline verip gnderdi. Eli gidince Sultan Bayezid vezirlerine, "Timur'un zerine gideceim, abuk hazrlann. Onu vilayetinden kartmayacam." dedi. Paalar, "Devletli sultanm! Buna ne hacet, ordumuza niin zahmet ektirelim, koyalm gelsin, lkemize girsin. Onlar o ekilde kralm da memleketlerine haberlerini yine biz gnderelim." dediler. Btn beyler bu gr ve tedbiri beenip uygun grdler. Bylece Sultan Bayezid kendi dncesinde yalnz kald. Hemen asker toplamaya baladlar. Timur kp yrd. Bayezid Han da Vlkolu'na, "Gel!" dedi. Rumeli askerlerini toplad. Hazr vaziyete geldiler. Dier yandan Timur, Sivas'a ulat ve savaa balad. Kalesini ykt ve cebrle halkn esir ald. Bunlarn durumu zerine Msr ordusu da Halep'e geldi. Bu haberi iiten Timur derhal am'a yneldi ve Halep'e vard. Halep civarndaki Mecnun Tabak Ovas'nda savatlar. Trkmenlerin ihanetleri yznden Msr ordusu Timur'a kar dayanamayp bozuldu. Msr sultan kap Msr'a gitti. Halep'e varan Timur, halkn ehri vermemesi zerine savaa giriti. Pek ok insan ld, sonunda ehri zulmle ald ve zulm son hadde ulat. Timur, ktler iinde ei olmayan bir kimse idi. Halep'ten Hama'ya ulat. Bu ehri de Halep'ten beter etti. Sonra Humus'a geti. Orada baz kabirler grd ve bu mezarlarn kimlere ait olduunu sordu. Halk, "Bunlar peygamberin, selam onun zerine olsun, sahabelerindendirler. Biri bu lkeyi fetheden Halit bin Velid'tir. Biri Ka'blahbr, biri de Amr bin meyye'dir." diye cevap verdi, ve "Grdn bu mezarlarn hepsi yce peygamberin sahabeleridir" dediler. Bunlar iitince Humus'un halkn esir etmedi. Fakat halkna gvenlik vergisi sald. Hadsiz hesapsz mal ald. Oradan Balbek'e geti ve bu ehri de yamalad. Sonra am'a 142
geldi. Halk ehrin kaplarn kapatt. Gnlerce sava yapld. Her iki taraftan da pek ok insan ld. Sonunda am' yama ettirdi. Yezid'in kabrini buldurup atrd. Kemiklerini yakt ve kabre pislik doldurdu. am'a olan zulm daha ok Yezid'in o ehirde yatmasndan idi. Sonra oradan kp tekrar Karaba'a geldi. K orada geirdi, baharla birlikte Anadolu tarafna yneldi. nce Erzincan'a geldi. Isfendiyar tarafndan karland. Timur'la birlikte Sarkam'a kadar geldiler. Bir gece Timur'dan izinsiz sessizce kat ve tekrar Kastamonu'ya geldi. Timur da Ankara'ya yneldi. Bu yanda Sultan Bayezid de nceki tedbirlerini ve yaptklarn gzden geirdi. Kendi vilayetinden olsun, dier illerden olsun yazl askerlerini kartt. Ayrca Serahur da kardlar. stanbul'dan bile kard. Bu Anadolu illerinde serahur karmay, vezirlerinin marifetiyle Bayezid Han balatt. Sultan Bayezid olunu yanma almt. Biri Aydn ili sanca, Karasi sanca ve Saruhan sancann idaresi elinde olan Emir Sleyman; biri Hamidili ve Tekeili sancayla Mustafa; biri de Amasya'da btn Anadolu askerleriyle birlikte gelen Sultan Mehmed idi. Btn bu toplanan askerler, Tatar olsun dierleri olsun, hep birlikte padiahla yrdler. ki tarafn ordusu da Ankara'ya vard. Timur perembe gn sabah geldi ve yerini ald. Bayezid de ikindi zamannda gelip yerleti. Her iki ordu da birbirlerine kar yer tuttular. Beri tarafta Timur nne hendek kazdrd. Cuma gn oldu, her iki tarafta da Cuma namaz klnd. Sonra Sultan Bayezid sancaklarn zd, byk davullar alnd, saf saf alaylar baland. ki ordu karlanca Tatarlar hainlik yapt ve Erzincan beyi Taharten tarafna geti. Germiyan askeri de ihanet edip Germiyanolu'nun yamna vard. Szn ksas her vilayetin askeri kendi beylerinin bulunduu safa getiler ve ihanet ettiler. Zaten bu beyler Timur tarafnda yer almlard. Vlkolu maiyetindeki kffr askerleriyle grlmedik savalar yapt. O da savata her tarafn iine geldii ekilde hareket ettiini grnce geri ekilip bir tarafa gitti. Sultan 143
Bayezid'in olu Mustafa, atn terk ederek aradan kayboldu. Emir Sleyman' paalar alp ara yerden kardlar. Bylece sava meydann terk etti ve bir tarafa gitti. Sultan Mehmed de Amasya askerini alp Amasya'ya ekildi. Meydanda yalnz Bayezid Han ve ona bal askerler kald. Solak Karaca admda Sultan Bayezid'in bir adam var idi. O srada padiaha, "Hey Bayezid Han! Hani o gvendiin oullarn nerede? Ya ok gvendiin sancak beylerinle o sarho vezirlerin hani? Ne iyi yoldalk yaptlar." dedi. "O topladn mal olanlarmn rzkdr diye harcamadn." Sultan Bayezid bu sz iitince ok zld. "Bak, bana minnet edip dil mi uzatrsnz?" dedi. Atma vurdu ve askerin arasmdan yarmdaki birka gen yaya o ve bir nice solaklarla birlikte dar kt. aatay ordusunun alaylarm birbirine katt. Germiyanolu bu durumu grnce, "Hey bu savaan Bayezid Han'n kendisidir. Frsat bu frsattr, abuk durmayn" dedi. O anda saysz asker Bayezid'in etrafn drt yanndan sardlar, tutup Timur'a getirdiler. Amma atndan indirmediler. Timur da grp ararak, "Sakn atndan drmeyin." dedi. Sonra, "Benim koltuuma girin." diye buyurdu. nk o zaman adrnda idi. Koltuuna girip, "Han'm ata bin." dediklerinde, Timur, "Hey kaltaklar! Ben ata binip nereye gideyim? Padiahlarn hareket etmesi doru deildir." dedi. Yryerek adrn kapma geldi, Bayezid Han' da saygyla attan indirdiler, Timur kar vard, grtler. Ondan sonra ikisi bir halnn stne oturdular. Timur, "Asker artk savamay braksn, muharebe etmesinler." dedi. Ancak her bir kii kendi iin alr, alp rptn ve elde ettiini kazanc sayar, haram helal demeden toplard. iir Bu kargaa ve gnaha iki ktrm sebep oldu, Ayrca eytan da bu fitneyi gzel gsterdi. Anadolu ve Msr lkesi bu fitnenin ateine yand, Bu karklkta neler neler oldu. 144
Geri bu iler yce Allah'n takdiridir, Ancak buna sebep bu iki ktrmdr. Bunlar nefislerinin istekleri dorultusunda hareket etmilerdir. k sen bu niyette olma, bu isteklerin hi birine uyma. SORU. Ey dervi! Sen o savata henz yaratlmamtn. imdi bu hikyeyi kimden duyup anlatrsn? CEVAP. Bursa'nm Koca Nayib diye anlan bir naibi vard. O zat Sultan Bayezid'in has solaklarndan imi. O zaman Bayezid Han' tuttuklar srada orada imi. Hatta Sultan Bayezid Akehir'de ld zaman da yannda bulunuyormu. Ben bunlar ondan rendim ve "Bayezid Han'a nasl davranrlard" diye sordum. O da, "Timur bir yryen taht yaptrmt. Onu kafes gibi iki at arasna yerletirmilerdi. Timur ne zaman giderse, Sultan Bayezid'i o tahterevanla kendinin nnden yrtrd. Oturacaklar zaman da adr nnde kondururdu" dedi. Bu koca Nayib dediim kii sonra Amasya'ya Sultan Mehmed'in yanna vard. Sultan Mehmed ona Amasya hisarnn dizdarlm verdi. htiyarlaynca Sultan Murad onu Bursa'ya getirdi ve Bursa naipliini verdi. Ben ne atlattmsa, onun sylediklerinden anlattm. Fakat onun hikye ettii eylerin pek ounu, sz uzar diye sylemedim. iir Timur'un ettii ii kfir bile etmez, onun elinden insanlar Erkek, hanm, kz olan neler ektiler bir bilsen. Mslmanlar krd geirdi, onun varaca yer, gayesi de Ne idi bilinmiyor. Tekke, mescit, medrese, mektep ykt, hatta Aydm ilinde bir k geirdi. Timur'un dnyada ok zulm var, nsanlar onunki gibi zulm grmediler.
145
Hangi ile ayak bast ise hepsi ykld, Gen ihtiyar btn insanlarn dileri dkld. Sonra Timur her vilayeti yine beylerine verdi. Osman lkesini de Tatar'a brakt. Bayezid Han da bunu iitti. Timur zaman zaman giderken Bayezid Han'a gelip selam verirdi. Bir gn Sultan Bayezid Timur'a, "Timur Bey! Senden bir dileim var" der. Bunun zerine Timur, "Dilein ne ise syle kabul ederim." der. Bayezid Han, "Gel kerem et, senden istediim Tatar' bu lkede brakma, alp birlikte git." deyince Timur, "yle olsun, szn kabul ettim. Semerkand'a vardktan sonra, seni tekrar lkene gndereceim. te o zaman Tatar seni memleketine getirecek." der. Bayezid Han Semerkand'a gideceini iitince ok zld. Kendi iini kendi bitirdi. Timur kendi lkesine doru yola knca btn Tatarlar srd. Krehri'ni, Sivrihisar' ve Beypazar'n Karamanolu'na verdi. Kastamonu, ankr ve Kalecik'i tekrar sfendiyar'a brakt. Bayezid Han lmt. Fakat Timur, Bayezid Han'n olanlarndan birinin kendine gelmesini ve Sultan Bayezid'in lkesini de ona vermeyi umuyordu. Olanlarndan hibirinin gelmediini grnce, Karamanolu'na verdi ve bu lkeden kp gitti. Bu hadise tarih olarak hicretin sekiz yz drdnde (M. 1402-3) gerekleti.
BLM 67
Bayezid Han'n lmnden sonra ka olu kald ve bunlar neler yaptlar, onu anlatr. Bayezid Han'n alt olu kalmt. Bei belli, biri de grnmez oldu. nk biri Timur'la yaplan savata ortadan kayboldu. Olanlarnn biri Emir Sleyman, ikincisi Mehmed, nc sa, drdnc Musa, beinci de Kasm'dr. Lakin bu Kasm, o zaman sarayda olup daha kkt. Sonra o ortalktan kaybolan Mustafa idi. Ali Paa, Eynebeg suba ve Hasan Aa, Emir Sleyman', 146
Rumeli'ne alp gitmeyi kararlatrdlar. Sultan Mehmed geri Amasya'ya dnd. sa'yla Musa da Bursa vilayetinde ve Karasi ilinde birbirleriyle mcadele ediyorlard. Sonunda Musa, sa'y ortadan kaldrd ve gelip Bursa'da oturdu. Beri yandan Emir Sleyman da Bursa'ya geldi. Musa kap Karaman'a gitti. Emir Sleyman'n Fatma adnda bir kzkardeiyle Kasm adnda bir de kk kardei vard. Onlar dmanlk olmamas iin stanbul'da rehin kodu. Sonunda Emir Sleyman tekrar Rumeli'ne geti. Bu zaman tarih hicretin sekiz yz beini (M. 1402-1403) gsteriyordu. Sultan Mehmed, Emir Sleyman'n tahta getiini Amasya'da iitince eli gnderdi ve " Babamz gitti ise Emre'm sa olsun. Emre'm bize ata yerinedir." dedi. Ayrca iki deerli at da hediye gnderdi. Emir Sleyman da ona, pek ok olan ve cariyeler gnderdi. Sonra Karamanolu'na eli gnderdi, "Kardeim Musa'y brakmazsan ben sizinle iyi dostlukta bulunurum." dedi. Musa, Karamanolu'yla olan bu durumu anlaynca Karaman'dan kaarak sfendiyar'a gitti. Emir Sleyman o zaman'Btrrsa'da oturuyordu. Musa'nn sfendiyar'a gittiini iitince-vzerine yrd. Gynk civarnda bir su kenarmda kondu. Yaz idi, k olunca orada klad ve o konaktan gmedi. imdi o yere Bey Kava derler. nk Emir Sleyman o kavak aacnn dibinde sohbet etmi ve sohbetten hi geri kalmamtr. O yer ok gzel ve erefli bir makam idi. te orada sfendiyar'la bartlar. Sonra oradan kalkp znik'e geldiler ve tekrar sohbetle vakit geirdiler. sfendiyar Ali Paa'nn minnet arabyla Musa'y Sinop'tan gemiye bindirip Eflak'a gnderdi. O zaman Eflak Beyi'nin adma Miro derlerdi. Bu tarafta Emir Sleyman, Musa'nn Rumeli'ne getiini iitince kalkt, Edirne'ye vard ve tekrar sohbete balad. Rumeli'nin beyleri Musa'nn Eflak'a geldiini iitince, "Kardeinin beylikle ilgisi yok, gece gndz sohbet etmekten eli bir eye ermez, abuk gel." diye haber gnderdiler. Musa bu haberi alnca kp SilHsrim'e (Sillisire) geldi. Oradan Rumeli'ne geti. Rumeli'nin gnll askerleriyle tmar erlerinin hepsi Musa'ya gittiler. O da doru Edirne'ye geldi. Emir Sleyman'a, "Ne duruyorsun, kardein 147
Musa geldi ve Rumeli ona dnd." dediler. Emir Sleyman, mahmur yatard, zorla kaldrdar. "Benim memleketimde onun hkm gemez" deyince, "te Musa geldi" deder. Emir Sleyman hemen binip kat, bir kye ulat ve orada vefat etti. Soma o ky btn halkyla birlikte, "Benim kardeimi neden ldrdnz?" diye Musa atee verdi. iir Makam mevki gururu yoldan kard, Sevinerek aldklarn da elinden ald. Halka ne yaptn da yz evirdiler Ve seni sevenler sevmez oldular. arab, eng, aan ve saz gibi alglar Senin sohbet arkadan olup batan kardlar. Kardei Emir Sleyman'dan soma Musa, Rumeli'nde baa geip oturdu, bu zamanda tarih sekiz yz on (1410) idi.
BLM 68
Musa Rumeli'ni ele geirdi. Tmar erleri ve sancak beyleri hepsi gelip kusursuz itaatlarn bildirdiler. Civardaki kfir beyleri ise itaat etmeyip kar gelder. Beri tarafta Amasya'da bulunan Sultan Mehmed, Emir Sleyman'n ldn ve Musa'nn Rumeli'nde tahta geip oturduunu iitince derhal Bursa'ya geldi. Bursa halk karlad ve geip tahta oturdu. Emir Sleyman'm hkim olduu yerlerin hepsine hkmetti. Yalnz Emir Sleyman Amasya'ya hkmetmi dedi. Bu ise evvelden hkmetmiti oras da elinde idi. Bu yanda Musa'nn dncesi ve tedbirinin ne olduunu grelim. Kr ahmelik'i vezir yapt. Mihalolu Mehmed Bey'i Rumeli'ne beylerbeyi etti. Simavna Kadsolu'nu kadasker ve kullarndan Azab Bey'i de emr-i alem edindi. Her bir sanca kendi adamlarna verdi. Emir Sleyman'n bir oluyla bir kz var idi. Kap stanbul'a geldiler. Vidin 148
bakaldrmt, yryp bunlarn her birini ele geirmeye balad. Gitti Perivedin'le Matara'y da ald. Sonra Srp lkesine yrd, Kprl'yle Ohabolu'yu ald. Durmadan aknlar eder oldu, zaman zaman da stanbul'a akm yapt ve kapsn kapattrd. Sonra gelip Silivri'nin zerine dt. Burada sava yaparken Kr ahmelik kap stanbul'a girdi. Musa bundan hile sezdi ve ok vehme kapld. Oradan Edirne'ye gitti. Artk olup bitenlerin sonucunu beklemek ve felein ne ekilde grneceine bakmak gerekir. iir Musa'nn dncesi btn lemi ele geirmektir, Ey insanolu, takdir Allah'n elindedir, sen tedbiri brak. O mlkn sahibidir, onu d z p bozan, yapan ykan da odur. Tanr bu dnyay yalnz bir kuluna vermemitir. Sultan Mehmed tahta getii zaman tarih hicretin sekiz yz on altsn (M. 1413) gsteriyordu.
BLM 69
Bayezid olu Sultan Mehmed'in kardei Musa'yla buluma ve vilayetleri ekierek alma isteini, devlet kimin ise Hakk'n emriyle lkeye onun hkim olmas gerektiini anlatp bildirir. Sultan Mehmed veziri Bayezid Paa'ya, "Rumeli'ne gemek iin hazrlk yapn." dedi. Bu ahmelik vezir Musa'dan kap stanbul'a girdii zaman Sultan Mehmed'in yanna gelmiti. Bayezid Paa, "Sultanm! ahmelik Bey'i aralm, gelsin grelim, o bu meselede neler syler." dedi. Davet edince geldi, ona, "Rumeli'ne gemek istiyoruz, b u n u n aresi nedir?" dediler. ahmelik vezir, "Tekfura eli gndermeli, ondan baka yerden gemeye are bulunmaz." cevabn verdi ve "nk Gelibolu Musa'nn elindedir." dedi. Derhal Geniboza kads Fazullah' stanbul'a el149
i gnderdiler. stanbul tekfuru onunla komu olduu iin onu bilip eskiden beri ona gvenirdi. Fazlullah tekfura gelip haber verdi, anlama yaptlar. Gelip padiaha durumu bildirdi, istedikleri gibi oldu. Padiah Bursa'dan kt, gelip Yoras'a kondu. O vakit padiaha dua eden biri olarak ben kyde kaldm. Orhan'n imam olu Yahi Fakh'm evinde, Geyve'de hastalandm. Menkb- l-i Osman' kaldm bu yerde, Yldrm Han'a gelinceye kadar o imamn olundan alp yazdm. te burada haberini veriyorum. Sultan Mehmed Yoras'a konduktan sonra stanbul tekfuru pek ok gemi gnderdi. Sultan Mehmed'i askeriyle tamam Rumeli'ne geirdiler. Beri yanda, Sultan Mehmed'in Rumeli'ne getiini ve kendinin zerine yrdn iiten Musa, Edirne'den kalkp Srp vilayetine yakn vard. Dier yandan Sultan Mehmed de gidip ncegiz'e kondu. Orada Evrenozolu Ali Bey kar geldi. Oradan kalkp giderken Mihalolu Yahi Bey kar geldi. Bu Mihal o zaman Musa'nn beylerbeyisiydi, olunu kendi gndermiti. Szn ksas Sultan Mehmed Edirne'ye varnca btn beyler huzuruna geldiler. Musa'nn yannda yalnz aknc kalmt. Semekon'da sava oldu. Musa kat ve at bir yerde amura sapland. Kendinin Derzi Saraca admda bir kulu var idi. Bu, Musa'nn atnn sinirini kesti ve tutup Sultan Mehmed'e getirdi. Akam olunca adrda iini bitirdiler ve yerine koydular. Sonra da o gece Bursa'ya dedesinin yanna gnderdiler. Mihal'i de tuttular ve Tokat'ta Bidev ardak'a gnderdiler. Simavna Kadsolu'nu da olu ve kzyla znik'e yolladlar. Sultan Mehmed ayda bin ake ulufe etti. Ayrca Musa'nn kulu Azab Bey kap Eflak'a gitti. Bylece Sultan Mehmed Rumeli'nin tamamn idaresi altna ald ve etrafn beylerine eliler gnderdi. iir Eskiden beri kardee kymak, anay babay znt inde brakmak trede vardr.
150
ok nceleri, Adem'in oullarndan Kabil Habil'e kyd, hanlarn da byle yapmalar det oldu. sa, Musa ve Emir Sleyman kim olursa olsun Bu trenin sahipleri hep ahmaktr. Son bulacak bu cihan iin zahmete girmeye ve Adn katil dedirmeye gerek var m?
BLM 70
Sultan Mehmed'in Rumeli'nde kardei Musa'yla mcadele ettii srada, Karamanolu'nun Bursa'ya geldiini anlatr. Karamanolu hcum edip yrd ve Sivrihisar'a geldi. Oradan drt bir taraf ykarak bozarak yol keserek Bursa'ya geldi. Hac vaz Paa Bursa'nn subasyd. Daha Karamanolu gelmeden ehrin halkn davet etti ve "Mslmanlar! Padiahmz Rumeli'nde. Karamanolu ise zerimize geliyor. Hisar korumak iin silah olan hisara girsin, silah olmayanlar da kalede hapis durumuna dmesin ve kendi bann aresine baksn." dedi. Halk da onun syledii ekilde davrand. Karamanolu Bursa'ya gelir gelmez ehri atee verdi ve savaa balad. Pek ok mcadele edildi. Sonunda hisarn d tarafnda gl olan Pnarba suyunu evirip gl kurutmak istedi. Gln suyunun ekilmesi iin Bursa kapsyla zindan kapsnn dndan lam vurup, hisarn yanndaki dereye aktmak istediler. Hac vaz Paa bunu duyunca kt ve lamclar ldrd. Bylece Karamanolu'nun midini kesti. Sava otuz bir gn srd. Fakat baz baz kale halk hisardan dar kp pek ok adam tutup getirirler ve Karamanolu'na kar hisardan aaya boazlarndan asakorlard. Sava srasnda bir gn anszn Musa'nn ls Kaplca mareti'ne getirildi. Karamanolu gidip Musa'nn lsn grd. te o gece derhal dvlm kpein kuyruunu arka bacaklarnn arama kstrp kamas gibi, Karamanolu da kat. Kirmast yolundan dolanarak ar ve 151
szlar iinde gibi ok zlerek Hamidili'ni geerek kendi viranesine ulat. Bu hadise hicretin sekiz yz on dokuzunda (M. 1416) olmutu. Sonra Karamanolu'nun kadaskeri Karamrsel, "Beyim, beri gel. Ben duacm gnder, gidip Osmanolu'yla seni bartraym." dedi. Bunun zerine o, "Hey, bu nasl sz. Ben barmam, o benim zerime gelirse ben onunla savaacak birisiyim." dedi. Bu sz kabul etmedi ve kendi bildii gibi yapt. iir Dman gelip gitse, hali perian olsa, Sen buna sevinip zlme. Onun bahtnn karal kfidir. Sonunda Allah Senin bahtn yceltip uurlu kld. Zaten Karaman'm yz gibi gnl de karadr, O deli ve alayp inler vaziyette karanlklar iinde kalmtr.
BLM 71
Emir Sleyman ldkten sonra olunu kim stanbul'a iletmiti. Onun olunun hallerini bildirir. Sultan Mehmed, Musa'yla mcadele ederken stanbul tekfuru, Emir Sleyman' kabullenmedi. Sultan Mehmed'le anlat iin olan kabul etmedim demek istedi. Olan Eflak'tan kp gitmek isterken Karn Ovas aknclar yanna varp, "Beri gel, biz seninle beraber oluruz." dediler. Olan Yanbolu'ya ilettiler ve Sultan Mehmed'e haber ettiler. Bu haberi alr almaz hcum edip yrd. Olann yanndaki aknclar, Sultan Mehmed'in geldiini iitince kap daldlar. Olann Derziba Zaanos adnda bir lalas var idi. Zaanos olan tutup Sultan Mehmed'e getirdi. Sultan Mehmed de olann gnl gzn ap dnya gzn rtt ve Bursa'ya gnderdi. Kendi de sonra Bursa'ya geldi. 152
Emir Sleyman'n bir de kz var idi. Onu Bursa'da bir sancak beyine verdi. Olana da Geyve yresinde Akhisar civarnda bulunan ve kfir ky olan ardak kyn tmar verdi. Sultan Mehmed Bursa'ya her geliinde Emir Sleyman'n olunu getirtip ihsanlarda bulunur, "Kardeimin oludur" der, gnln almaya alrd. Kz kardeine de balarda bulunurdu. iir ster rahatn isterse skntn olsun, Eline gelen ne ise o ksmet ve nasibindir. "Olum olacak ve yerimi tutacak" deme, Eer nasip olmazsa niyetinden baka bir ey deildir. Zaman gelmiken frsat geirme, bu mr bir nimettir, Sakn onu bouna harcama.
BLM 72
Sultan Bayezid'in olu Sultan Mehmed Musa'y ortadan kaldrdktan sonra nelerle megul oldu onu bildirir. Karamanolu'nun bu ekilde manasz harekette bulunduunu iiten Sultan Mehmed, doru Bursa'ya geldi. nce sfendiyar'a eli gnderdi ve "Ya sen gel veya olanlarndan birini orduma gnder. te zerine geliyorum buna da hazr ol." dedi. sfendiyar bu haberi iitince olu Kasm Bey'i gelen eliyle birlikte gnderdi. Padiah Germiyanolu'na da eli yollayp, "Karamanolu'nun benim lkeme saldrdn grdn. Ona kar sefere kyorum. Bana olan dostluunu gstermelisin. nallah ben onun zerine Seyitgazi'den kacam. Sen de gelecek orduma lkenden azk gndermelisin, yoksa senin zerine de geliyorum, hazr ol." dedi. Germiyanolu, "Azksa, b u n u sylemeye bile gerek yok, ben kendim de hizmet iin candan ve gnlden varyorum." dedi. Gerekten de dedii gibi yapt. Hadsiz hesapsz azk gnderdi; padiah o memlekete gidip gelin153
ceye kadar Germiyanolu'nun destei eksik olmad. Devaml yardmda bulundu. iir Padiahlarla, iyi geinmek ve onlara Sevgi gstermek ve dost olmak ne iyi eydir. Sonra her ynyle szn tutarsan, rahat eder, Maln mlkn gven altna alr, kt sz duymazsn.
BLM 73
Sultan Mehmed'in byk bir ordu toplayp Karaman lkesine sefere ktn ve gidip orada neler yaptn anlatr. Bursa'dan yrd ve doru Akehir'e vard. Vard gibi Akehir'i verdiler. Sonra Konya'ya yneldi. Beri yandan Karamanolu'yla karlat. Konya Ovas'nda savatlar. Karamanolu Mehmed Bey'le olu Mustafa'y tuttular. Sonra bartlar. Karamanolu Akehir, Seydiehir'le Oklug'u, Krehrini, Beyehrini, Sivrihisar, Cemaze hisarn, Nide'yi, ksaca bu saydmz yerleri verdi. Bar yaptlar. Sultan Mehmed Karamanolu'na hilat ve sancak verip, tavla tavla atlar, katrlar ve develer gnderdi. Fakat Karamanolu sznde durmad. At olanlarnn otlatt atlar ellerinden ald ve "Osmanolu'yla olan dmanlm kyamete kadar srecektir." dedi. Pek fazla ktlklerde bulundu. iir Karaman'da doru bir dost bulmak zordur; velileri ok, Ancak onlar da sahtekar ve yoldan karclarla birliktedir. Yeminler eder, sz verir, tekrar tekrar and ierler, ok yalan sylerler ve inkr ederler. Beyi olsun, kads olsun, eyhi, hocas olsun Btn ileri menfaat ve hiledir. 154
Eer kazana koyup da bizimle kaynatsan, lii yama "sakn karma" diye seslenir. "Mminsen gel dost olalm" dersin; Cevab, "Ben mmine gaddarm" olur. zellikle Osmanoullar'ndan olursan, Bu zorbalk ve zulm daha da artar. Karaman'm ii kibirlenme ve bo eylerdir. Bu yzden onu Tanr, hep kahretmitir.
BLM 74
Bayezid Han olu Sultan Mehmed'in Bursa'ya gelip ondan sonra Eflak'a gittiini bildirir. Etrafm askerini toplad ve Karamanolu dahi ordu gnderdi. sfendiyar da olu Kasm' gnderdi. Sultan Mehmed yryp Tuna kenarna gelip durdu. Yirggi kaplarn kapatt. Bunun zerine aknclar kard! Pek fazla ganimetlerle dndler. Ondan sonra Eflak Bey'i haracn eliyle gnderdi ve eksiksiz itaat etti. Hatta olanlarn kapya hizmete gnderdi. Sonra dnp Sultan Mehmed saadetle Bursa'ya geldi. sfendiyarolu Kasm Bey, padiaha, "Ben sultanmn kapsnda hizmet ederim, gitmem." dedi. Padiah sfendiyar'a eli gndererek, "Kardeim Kasm 'Bana vilayetinden tmar ver.' dedi. Ben de 'Vereyim.' dedim. Fakat 'Sen de Tosya ve ankr'y ve Kalack' ver.'" dedi. sfendiyar Bey, vaiz Mehmed adl bir yce kiiyi padiahn veziri Bayezid Paa'ya gnderdi ve "Kerem edip bata bulununuz. Benim dirliim Kastamonu'yla Bakr Kresi'nden ibarettir. imdi ankr'y ve Tosya'y btn kyleriyle birlikte verdim. Ltfedip kabul buyursunlar. Yalnz ben, bunlar Kasm'a deil padiaha veriyorum." dedi. "Onun iin o bedbahttr." dedi. Bunu padiaha sylediler. Padiah kabul edip tekrar Kasm'a verdi. Kasm lnceye kadar babasna varmad, mrnn sonuna dek Osman slalesinin yce eiinden ayrlmad. 155
iir Bu acmasz felein fitnesine bak, Baba olunu bile kendine dost edinmez. stek ve arzu rzgr cefa tepesinden eser ve bir kimse Bylece eitli sebeplerle lkesini harap eder. Bu bir iki nefes alp verenlerin hallerini bir sor ve Bunlarn nasl doyduklarn bir ren. Bu mr atna binip hi durmadan koturanlar, Sonlarnn ne olacan hi bilmezler. Vcutlar yorulup nefisleri yorulmayan bu insanm, Sonunda ecel boazn skar. Mal mlk nerede kald, makam mevki nerede? Artk tavlas bozulmu, katar da oktan gitmitir.
BLM 75
Sultan Mehmed'in Samsun'u nasl aldn bildirir. Sultan Mehmed'in olu Murad Han Amasya'da oturur iken kfir Samsun'u atee verdi. Kfirleri ehri brakp gemilere binerek katlar. Sultan Murad'a, "Kfir Samsun'u yand." diye haber verdiler. Rum beylerbeyisi Baarolu Hamza Bey'i gnderdiler. Vard Kfir Samsun'u zapt etti. Sultan Mehmed'e "Mslman Samsun'u almann kolay olmas iin Kfir Samsun'unu zaptedin" diye haber gnderdiler. Sultan Mehmed bu haberi alnca hcum etti. Fakat Baarolu Hamza Bey hisar terk etmedi. Mslman Samsun'uyla her gn savaa giriti. Beri yandan Sultan Mehmed gelip Marzuvan'a (Merzifon) kt. Oradan y r y p Samsun'a indi. Kalede sfendiyar'm olu Hzr Bey var idi. Sultan Mehmed gelince kaleyi teslim etti. Baarolu Hamza Bey; sfendiyarolu Hzr Bey'e, "Savamadan padiaha ehrinizi niin verdiniz?" diye sorunca Hzr Bey, "Bizim ehrimizin canll, revnak bu kfir ehriyle idi. Kfir ehri harap olup sizin elinize geti. Artk bizim iin rahatlk 156
yoktur." dedi. Sonra, "Sizin bizimle olan dostluunuz da rdekle kaz komuluu gibidir." dedi. Sultan Mehmed Hzr Bey'e hil'atlar ve nimetler verdi. Sonra da, "Eer yanmda durursan sana gzel tmar vereyim." dedi. Bunun zerine Hzr Bey, "Kardeim Kasm yannzdadr. Ben onunla bir yerde durmam." dedi. Orada padiah yannda durmay istemedi, ekip babasnn yanma gitti. iir Alem deiiklikler gstermek iin yaratld; nsan da bu deiiklikler neticesinde ebedi oldu. Arifler dnyada yurt tutmamlardr. Nizam intizam da "Benim" demekle kurulmutur. Dzen ve tertip gaflet iin gerek sebeptir. Bu da Senin aklnn madenine yazlmtr. Sen bu gaflet tedbirinden hl gemi deilsin, k, sen haline gre yr ve sus.
BLM 76
Sultan Mehmed'in Samsun'u aldktan sonra skilib'e uradn ve orada ne yaptn bildirir. skilib'e gelince pek ok Tatar evi grd. "Hay bu evler nasl evlerdir ve kimindir?" diye sorunca, "Minnet Bey'indir." cevabn ald. Szlerine devamla, "O, Tatar Samakaolu dn yapt, onun dnne gitti." dediler. Padiah veziri Bayezid Paa'ya, "Timur bu yerden giderken Tatar' alp gitti demilerdi. Halbuki imdi bu vilayette bunlarn beyi dn yapmakta ve bunlar birbirlerine varp gelmekteler. Benim seferime katlmazlar. Bunlar srp Rumeli'ne geirmek lazm." dedi. Minnet Bey'i ard. Soma bunlarn tamamn srp Filibe yresine getirdi. Konu hisarmn yannda yurt gsterdiler. Minnetolu Mehmed Bey Konu'ta bir imaret ve bir kervansaray yapt. Vatan tutup orada kaldlar ve oray benimseyip oturdular. 157
iir Tatar'n iecek ayran bile yoktu. Dereye ve daa konup gerdi. Yannda bzme torbas ve akma vard ama, akman akp ate yakmak iin kav bulamazd. Srlp gelince akm beyi oldu, imdi kapp kamak iin kfir kzn gzetler. Minnetolu gazi olmu diyorlar, Gaza yolunda bulsa cann verirdi.
BLM 77
Simavna Kadsolu'nun kethdas kadasker iken Brklce Mustafa'nn Karaburun'a gelip ne yaptn bildirir. Simavna Kadsolu znik'e gelince Mustafa da Aydn iline vard. Oradan Karaburun'a geti. O ilde pek ok mrailiklerde bulundu. Aydn ili vilayetinin ounu kendinden tarafa evirdi. Ayrca bir eit dzen koyup ayin yapt. Szn ksas kendisine peygamber ve veli dedirtti. Yalan ve aldatmada snr ok at. Beri yanda Simavna Kadsolu, Brklce'nin bu ekilde ilerlemekte olduunu iitince znik'ten kap sfendiyar'a gitti. Deniz kenarna inip gemiye bindi ve Eflak'a geti. O da Brklce ile ayn grte anlamt. Sultan Mehmed de Bayezid Paa'yla olu Murad Han' birlikte gnderdi. Gidip Brklce ile karlatlar. Sava oldu ve her iki taraftan pek ok adam ld. Sonunda sava srasnda Brklce'yi paraladlar. O vilayetin tamamn ele geirdiler ve zararl insanlar ortadan kaldrdlar. Vilayetini bey kullarna tmar verdiler. Sonra Bayezid Paa tekrar Manisa'ya geldi ve Torlak Kemal'i yakalayp bir mridiyle ast. Sultan Mehmed ise Serez'e vard, oradan da Selanik'e geecekti. Bu yanda aa denizine giren Simavna Kadsolu, baz zavall sofular illere gnderip, "Bana gelin artk padiahlk bana verildi, taht benim emrimdedir. imdiden son158
ra sancak isteyen gelsin, ordu komutanl isteyen gelsin, tmar isteyenler gelsin, szn ksas bir dilei olanlar gelsin." dedi. Sonra da, "Artk benim ortaya kmam gerek. Bu ilde halife benim, Mustafa, Aydn ilinde isyan etti. O da benim hizmetim idi." dedi. Bu imdiki sofular, "Biz Allah iin derviiz." derler. Bunlar dervi falan deildir. Bir gn eyhimiz ortaya kar, biz de bey oluruz diye sylerler. Bunlarn akllar am fesada uramtr. iir Dnyada Allah' isteyen pek az insan var Sofularn hepsi yal yemekler umut eder. Namaz klp "Ey ok efkatli Tanr" diye yalvarrlar. Sonra da bey kapsna gidip tmar umarlar. Bana dal fes veya knbed sark giymitir, bunlara Hikmetlerden bahsetsen, "eek nerede?" derler. Ey Allahm, bu durumdan sana sndm. Bu gaflet uykusundan canm uyandr Ona, "Sofu sen Allah' hazr bil" desen, Cevap olarak "Tanr eyhe uyar." der. "Sofu anla bak kfir oldun" dersen, Salam iman olduunu syler o kfre uyan er.
BLM 78
Simavna Kadsolu'nun durumu ne oldu, onu anlatr. Aa denizinde d u r u p bir hayli n sahibi oldu. Hizmeti ve yardmclar oald. Gsteri ve tantanas artt ve emir sahibi oldu. Sancaklar ve komutanlklar adad ve yanma saysz gnll topland. Ayrca Musa'nn yanmda kadasker iken Simavna Kadsolu'nun tmar alverdii tmar erlerinden ok adam yanma toplandlar. Amma bu kimseler baknca bunun iinde hi hayr grmediler. Derhal Simavna Kadsolu'nu tutup Serez'e Sultan Mehmed'e getirdiler. 159
Padiahn yannda Acem'den yeni gelmi Mevln Haydar adnda bir bilgin var idi. Ona, "Bunun hali nasldr ve bunun hakknda ne dersin?" diye sordular ve "Bu bilgili bir kiidir." dediler. Mevln Haydar, "Bunun kan helaldir ve mal haramdr." dedi. Gtrp Pazar yerinde bir dkkn nnde, halkn arasnda boazndan astlar. ldkten sonra birka cnp mridi indirip bir yere gmdler. iir Bilgili olduunu syleyen beylik istiyordu, bak astlar. O rk ok atmt, yay da gevedi. Nefsin arzular onu batan karmt, Emelleri ok uzundu hepsi krlp yok oldu. Padiahla savamak arzusunda idi; Fakat daha savaa balamadan krlp basld. znik'te iki olunu brakp gitti, fakat yannda Pek ok sofunun ba kesildi. SORU. manla m gitti veya ne... CEVAP. Allah bilir. Hayatta iken ve lmnde hangi itikat ve inan zerinde idi, neye inanrd; cann bile o itikat zerine mi verdi bilmiyoruz. iir Sofunun bozuu dilinden Allah' drmez, Ancak gnlnden altn, ake ve gm sayar. Pilav ok olsa gayet iyisi olsun der, o alp oynayanlar gibi Hep ziyafetlerden ziyafetlere koar. imdiki zamanda yalanc ve sahte sofular oald, Bunlar delilere uyup destan okurlar. Kimisi "eyhimiz padiah olacak" diye inamp Ona uyar ve peinden ayrmaz.
160
BLM 79
Sultan Mehmed'in Bursa'da imaret yaptn, vakfetmek iin ona birka kfir ky istediini, bulduu kyleri nasl bulduunu bildirip anlatr. Halk Sultan Mehmed'e, "Bu deniz kenarnda Mslman memleketi arasnda, stanbul'a bal pek ok kfir kyleri vardr" dedi. Sultan Mehmed bu haberi iitince zerlerine asker gnderdi. Kylerden biri Geniboza'dan (Gebze) tede bulunan Herek'dir (Hereke). Kfirleri zerlerine slam askerinin geldiini grnce, hisar brakp stanbul'a kat. Biri de Geniboza'dr. O sava seti ve bir hayli muharebe etti. Sonunda yamalanarak alnd. Evlerini Mslmanlara verdiler. Biri de Tarclar (Darca) kydr. O anlamayla itaatte bulunarak alnd. Onu da imarete vakfetti. Bir ky de Pendik'tir. Burann kfiri kap stanbul'a gitti. Biri de Kartal'dr. Onun kfiri de stanbul'a kat. Szn ksas ite bu deniz kenarnda bulunan bazen kfir, bazen de Mslman tarafna dnen ve bu durumlarn Sultan Mehmed'e gelinceye kadar bu ekilde srdren bu kyler Yldrm Bayezid'in olu Sultan Mehmed'in saltanat altna girdi. Bunun saltanatnn sona ermesi hicretin sekiz yz yirmi drdnde oldu (M. 1421). En iyi bilen Allah'tr. iir Cihan hi kimseye vefa gstermemitir; Gelip de gitmeyen bir kii gsterebilir misin? Hisarlarda kat kat kkler yapanlar, brakp gidiyor; Sanki bunlar yapmamlardr. Sultan benim, hakan benim diyenlerin bu yalan davalar gerek olsayd hi biri gitmezdi. k gelen gider, konan ger; ancak duas Allah katnda kymetli olan devaml vardr.
161
BLM 80
Bayezid Han olu Sultan Mehmed Han'n fani dnyadan sonsuzluk sarayna yrd zaman, oul ve kzlar ka tane idi. Padiah olduktan sonra nasl vefat etti bunlar bildirip aklar. Sultan Mehmed'in drt oluyla yedi kz kald. Kendisi Edirne'de vefat etti. Ban yasta kor komaz vezirlerini toplad. "abuk byk olum Murad' getirin." dedi. Derhal o saatte anigirba Elvan Bey'i gnderdiler. Padiah, "Ben artk bu dekten kalkmam ve Murad Han gelmeden lrm, memleket birbirine girmeden, bu ilerin aresine bakn. Murad Han gelinceye kadar da benim lmm duyurmayn." dedi. Vezirleri Hac vaz Paa, Bayezid Paa ve brahim Paa bir yere toplanp, "Eer d u r u m byle olursa ne yapmak gerek?" diye birbirlerine dantlar. Kapnn hafiflemesi iin Hac vaz Paa, "Geliniz, kulu maslahata gnderelim, ondan sonra bir aresine bakarz." dedi. Hemen divan topladlar ve "Padiahmz zmirolu'nun zerine sefere kyor ve kulum olanlar gitsin Anadolu beylerbeyiyle Biga'da bulusunlar dedi. Hi vakit kaybetmeden lan." dediler. Ayrca ulufelerini verdiler. Anadolu beylerbeyine de, "abuk orduyu Biga'da topla." diye haber gnderdiler. Askeri elemeden hemen gnderdiler, gitti. Amma her gn kapda divan toplayp sancak ve tmar verip almalar ve eitli ilerin grlmesi, doktorlarn girip kmalar ve bunlarn tedavi ynyle paalardan, padiaha ila etmek iin, eit eit otlar istedikleri grlyordu. Dier yandan durmadan anigirba Elvan Bey'e, "zerine aldn vazifeyi yerine getir." diye posta karmalar dikkat ekiyordu. Bir gn asker toplanp paalarn zerine gelerek, "Padiahmz nerede, ne oldu? Hi kmyor." dediler. Buna kar paalar da, "Bu hekimler kmaya brakmyorlar." cevabn verdiler. Aalara da tehditle, "Elbette girer, padiahmz grrz." dediler. Hac vaz Paa, "imdi bugn sabredin, yarn karalm, gelip grn" dedi. Acemden gelmi Grdzen admda bir hekim vard. Yldrm H a n ' m da he162
kimi idi. Gidip bir are dnd. Meyyitin arkasna bir olan oturttu. Ustaca bir ey dzd. Olan meyyitin arkasnda oturup lnn elini hareket ettirdi. l kendi eliyle sakaln okayp svar d u r u m d a grld. Hekim gelip tlbentini yere vurarak paalara, "Padiah iyi olmas iin kendi haline brakmazsnz ki. Bizim nice zamandr alp yaptklarmz boa giderirsiniz." dedi. Bu d u r u m d a paalar aalara, "Yce Allah salk versin, Biz Tanr'dan midimizi kesmi deiliz." dediler. Aalar da padiahn kendi eliyle sakaln tuttuunu ve okadm grnce gidip kendi ilerine baktlar. Sonra paalarla hekim, padiahn koluna girerek alp saraya gtrdler. iir Alem yine bin eit yzle grnd, nsanlar artk kar mur olacaklar. Bu diller yeni szler syleyecek, Bu kalem de yeni bir defter yazacaktr. Nee ve sknt koulup geldiler; Sevin ve gnl holuuna znt ve keder de yolda olur. Nakka, yaratan Allah dnyann naklarn byle iledi. Bu, gece olsun gndz olsun ayn ekilde nakland. Murad Han padiah olup tahta kavuunca, Pek ok szler ve syleyenler susup dilsiz kesildi.
BLM 81
Sultan Murad'n ne ekilde gelip padiah olduunu ve kardelerinin hallerini bildirir. O anlatlan hadiselerle Sultan Mehmed'in meyyitini krk bir gn sakladlar. Sultan Murad Han Bursa'ya gelip tahta geip kendi adna padiahlk hutbesi okundu. Sultan Mehmed'in meyyitini de Bursa'ya getirdiler. Meyyit grnnce karklklar ve fitneler yaylmaya balad. Bu taraftan zmi163
rolu, dier yandan Menteolu ataa kalkt. Etraftaki btn beyler de ayn ekilde idi. Her birine yerli yerince, usulne gre eliler gnderip teselli ettiler. Sonra beyler durulup sakinletiler. iir Bu saz yine Neva, Zengle, Rehav ve ehnaz Makamlarnda almaya balad. lemin yznden perdeyi kaldrd; Bu yal gelinin nasl naz ettiine bak. Dnya deime atma binince, btn hareketler ba gsterdi. Ne kadar karklk ve er varsa grnmek ister. Tavuklar bile ahinim diyerek kaz arzu eder. Sahra ald, saraylar ortaya kt; Kaplar ykld, duvar da bozuldu.
BLM 82
Sultan Murad Bursa'da tahta geince, beri tarafta Rumeli'nde neler ortaya kt, bunu anlatr. Selanik'te, "Ben Bayezid Han'm olu Mustafa'ym." diye ortaya kan bir Dzme var idi. Selanik'ten kalkp Vardar Yenicesi'ne gelince Evrenoz olanlarndan bir ksm yanma gittiler. Sonra Serez'e geldi, hisarn verdiler. Edirne'ye gitti, onu da verdiler. Szn ksas btn Rumeli ondan tarafa geti. O Yenice'de iken bu yanda Anadolu'da Sultan Murad'a haber geldi. Beyler Bayezid Paa'ya, "Rumeli'nin beylerbeyisi sensin, imdiye kadar baln sen yedin, arsm da sen sakinletir." dediler. Bayezid Paa derhal Gelibolu'ya geldi. Ona, "Rumeli hep Mustafa'ya dnd, sen nereye gidiyorsun?" diye haber geldi. Srd Edirne'ye vard, elini pt, tekrar nceki mertebesi makamnda yer ald. Onun ardmdan zmiro164
lu Cneyd Bey geldi. Ona da vezirlik verdiler. zmirolu tedbir iin syleyince Rumeli'nin yayasn msellem ettiler. Kimisini kimisine harlk ettiler. imdiki vakitte askere giden kiiye ellier ake harlk verirler, o zamandan kald. Sonra azab artt. Gelibolu'nun gemilerini salamlatrd ve gnll askerlerin hepsini davet edip getirtti. Szn ksas Rumeli'nde sipahi olacak kimse brakmad. Edirne'den kp Sazldere'ye kondu. Bayezid Paa'y orada ehit etti. Bunlar Bursa'ya varmay dnyorlard. iir Fikir ederek tedbir almay brakp takdirden bakarsan; Yce Tanr'nm kendi ilminden sana nasl kudret gstereceini grrsn. Sen Hakk'm ilminden okuyup anlamadn, fenadan, ledn ilminden de, Ne ders aldn, ne ilim rendin. Senin gnlnden geirip mit ettiin ey bu kapda yoktur, O "tak tak" diye kapya vurman ayptr. Kaderi zorlamak olmaz. izmirolu git ve saz u sze uyma; sonunda, "Kaan Mustafa'ya bak." demesinler.
BLM 83
Bursa'da bulunan paalar nasl dndler, ne tedbir aldlar ve hangi ilerle megul olurlar, onu anlatr. Dzme'nin zerlerine gelmekte olduunu iitince paalarm says bee kt. brahim Paa, Hac vaz Paa ve ayrca Timurta olanlarnn paa oldu. Bunlarn birinin ad Umur, birisi Oru, dieri de Ali Paa'dr. Bunlar Mihalolu Mehmed Bey'i Tokat hapsinden karmay ve Sultan Murad'a getirmeyi kararlatrdlar. Hem de dedikleri gibi yaptlar ve derhal hapisten kardar. Gelip bizim Elvan elebi Tekkesi'ne urad. O zaman beni ald ve birlikte gittik. 165
Uluabad Kprs'n Sultan Murad kesmiti. Kprnn banda otururlar idi. Dzme de gelip kprnn dier yanma kondu. Sultan Murad'm vezirleri her biri bir hizmette bulunmak iin Hac vaz Paa'y Glba'nda braktlar. Mustafa anszn bu taraftan geebilir, gemesin dediler. Dzme ile Sultan Murad'm askerleri birbirlerini gzetleyip dururken Mihalolu Mehmed Bey Tokat hapsinden kp geldi ve su kenarna eriti. nce sze balayarak, "Bre Trk Turhan, bre hain!" diye ard. Sonra Gmlolu'na seslendi ve Evrenoz olanlarna ard. Btn Rumelililer su kenarna geldiler. Bazs selam bile verdi. Konuup sz sylediler ve "Mihalolu Mehmed Bey daha hayatta imi." dediler. Her eyi en iyi bilen Allah'tr.
BLM 84
Hac vaz Paa'nn Mustafa'ya ne ekilde mektup yazp gnderdiini anlatr. O zaman Mehmed Bey'in Rumeli'nin beyleriyle syletiini Dzme Mustafa da iitmiti. Beri tarafta Hac vaz Paa bir mektup yazd. Mektubunda, "Sultanm! Rumeli'nin gnllleri ve beyleri birleip falan gece Murad Glba'ndan dolanacak, onlar da Sultanm tutup ele verecekler, bunlar bilmelisin." dedi. Bu yolda daha baka eitli yalanlar ve szler yazd. Ayrca yalandan yeminler etti. O geceyi tayin edip mektubu kapatp gndermi idi. Hac vaz tayin ettii gecede, o dedii yerden kendisi geldi. Sultan Murad baht aklyla tekbir getirdiler ve dmbelek ve davullar alarak, Mustafa'mn zerine yrdler. Mustafa o yalan mektuba gvenip bel balamt. Hemen gle atna binip kat. zmirolu da mektuptan haberdard. O da, "Kamak gerek." dedi ve kat. Ama Evrenozlu ve gnlller kaamadlar. Trk Turhan da kamad. Hac vaz Paa, Mustafa'nm ardna dmedi. Hemen adrma geti. abucak kpry kurdular. Btn asker geti ve onun ordusuna geldiler. Hac vaz Paa, tek bir kiinin bile 166
bir klna dokundurmad. Bu kamayan beylerle gnlller gelip Sultan Murad'm elini ptler. Fakat brahim Paa, "Bunlarn hepsini ldrmek caizdir." derken, Hac vaz Paa, "ldrmek caiz deildir. Bunlar fitne ve fesada kartrp aldatan zmirolu'dur. Onun gibi bir bey Dzme'yi bekledi. Bunlar ne bilecekler. Onun Dzme olduunu bilmediklerinden dndler." dedi. iir Ey karde, yalann hemen ortaya kacan bil; Doru baknca bozukluu hemen grnr. Seni cehenneme gtren yalandr; Sylenince de hemen anlalr. Dzme Mustafa'nm yalan ortaya kt, zmirolu kanca avrad da kle durumuna dt. zmirolu yalana tank oldu, bu yalan anlalnca da dayak yemi kpeklerin kuyruklarn arka bacaklarnn arasna sktrp kamas gibi kat. Bu olay hicretin sekiz yz yirmi be tarihinde (M. 1422) oldu.
BLM 85
Mustafa kanca neler oldu ve Sultan Murad bununla ilgili ne yapt, onu anlatr. Beri yanda Dzme Mustafa, kap Biga Suyu'na geldi ve gemeyi baaramad. Biga kadsna pek ok filori verince kad, geit yerini gsterdi. Bir be on adamla geti, fakat btn arlklar brakmt. nc gnde Gelibolu'yu geti ve orada kald. Gelibolu'daki btn gemileri karaya ektirdi, gemilerin beriden teye gemelerini yasaklad gibi kylar da bekletti. Sultan Murad da ardndan yryp Biga'ya geldi. Biga kadsnn Dzme Mustafa'ya geit gsterdiini haber verdi167
ler. Bunun zerine padiah kady geit banda astrd. Sonra yryp Lapseki'ye gelip kondu. iir nme iki deniz set oldu, Biri hayret biri de sudan oldu. Hayret denizi beni benden ald; Yardmcm daima Allah olmutur. Murat bahedensin, muradn ver Murad'm Ey Tanr'm, sensin dayanam ve u m u d u m Ey Allah'm ben yetimin elinden tut, Ey Murad, maksadn neyse iste olacaktr.
BLM 86
Sultan Murad'm Rumeli'ne nasl getiini anlatr. Gelibolu'da Taharetsiz Hatip denen ve ibrahim Paa'nn adam olan bir tahsildar (?) var idi. Beri tarafta Sultan Murad bulunuyordu. te yanda Ece Ovas'nda bir kfir gemisi bulundu. Taharetsiz Hatip o gemi iin kfirle pazarlk etti. Murad Han' maiyetiyle birlikte karya Ece Ovas'na geirmek iin on be bin filoriye anlatlar. Bu karar zerine gece vakti gemiyi Kumburun'dan bir kii yzdrd ve geti. ibrahim Paa'nn adrn bulup geminin haberini verdi ve d u r u m u bildirdi. Gemiden kendilerinin nerede olduklarn anlamak iin bir de kayk gndermilerdi. Szn ksas birbirlerini tamdlar ve tekrar paalarla anlap kararlatrdlar. Gece ile birlikte sabaha kadar pek ok adam geirdiler. Paalar ve Murad Han da o gece birlikte getiler. Murad Han'm Ece Ovas'ndan beri tarafa Rumeli'ne getiini Mustafa'ya haber verdiler. Bunun zerine hemen atma binip savaa gider gibi bir halde Bolayr yolunu eline alp yrd. Murad Han' Gelibolu halk karayp sayg ve ballk gstererek ehre getirdiler. Mustafa'nm d u r u m u n u anlattlar. Padiah durmad ve orduyla peine dt. Musta168
fa Edirne'ye ulat. Edirne halk Murad Han'n bunun arkasndan gelmekte olduunu iitmiti. Mustafa'ya sahip kmadlar. Adamcaz Edirne'den kap grnmez oldu. Sultan Murad yanndakilerle Edirne'ye ulat. Mustafa'y takip ettiler; Kzlaa Yenicesi'nde tutup tekrar Edirne'ye getirdiler ve hisar burcundan aa ashlar. Btn halk seyretti. iir Yalanc Dzmelerin sonu geldi ve Onu bir dilsiz kii tuttu. Sen aalk rezil bir kaltabansn diyerek Boynuna buza ipini takt. Sryerek yaya olarak padiaha getirdi ve Ona bey diyenlerin hepsi bunu seyretti. "Hana syleyecek bir szm var." deyince Cellat burnunu yere srtt. Kale burcunda brakp birka gn asl kald, En sonra onu bir Ik dervii gmd.
BLM 87
Padiah'n Edirne'de kaldn ve etrafn beylerine eliler gnderdiini anlatp bildirir. Vlkolu'na eli olarak Ni toganm gnderdiler. O da Sultan Murad'a bir eli gnderdi. Gazaname yazd ve padiahln kutlad. Sonra elisine, "Sultan Murad'dan iste Sofya'dan berisini bana versin. Ben de onun gelirinden fazlasyla gndereyim." dedi. Eli gelip bu haberleri Sultan Murad'a anlatt. Paalar, "Kabul ettik." dediler. Vlkolu pek ok armaanlar gndermiti. Ayrca, "Kzm da vereyim." dedi. Vlkolu'yla anlama yapld. Beri tarafta stanbul tekfuruna da Geniboza kads Fazlullah' eli gnderdiler. nk o, nceden tekfurla komu idi ve tekfurun ona itimad vard. Tekfur, "Mevln kad! Vlkolu'na bunca yerler verdiniz. Bana da Vize'den berisini 169
veriniz. Sizinle dostluumuz devam etsin." dedi. Bunun zerine kad, "orlu'dan snr kesildi, ncegiz'i de birlikte verdiler." dedi ve anlama yapld. iir Paalar o kadar tedbir alsalar da Sen btn bunlar takdir olarak bil. Evrenezolu bulunduu uta brakld, Padiah ona akn et dedi, o da emredileni yapt. flak ziyadesiyle inat olunca Firiz Bey flak'a yas getirdi. flak'm ii devaml dneklik ve erilik olmutur. Bu sebepten Firiz oraya pek ok aknda bulundu.
BLM 88
Sultan Murad Dzme'yi ortadan kaldrdktan sonra kardeinin ne yaptn anlatr. Sultan Murad'n Mustafa admda bir kk kardei var idi. Babas ona Hamidili'ni vermi, Germiyanolu da "olum" demi ve oul edinmiti. Sultan Murad Dzme'nin peine derek Rumeli'ne geince, Mustafa'nn nnden gittiler. Tahrik edip akln eldiler. Germiyanolu asker verdi, Karamanolu da Turgutlu'dan pek ok askerle yardmda bulundu. Mustafa hcum etti y r d Bursa'ya geldi. Bursa'nm nde gelen bykleri Mustafa'mn gelmekte olduunu iitince abucak Bursallardan hayli para topladlar ve yz top kuma aldlar. ehrin ahilerinden Ahi Yakup'la Ahi Kadem'i gnderdiler. Mustafa gelip kondu. Bu ahiler beyin lalas arabdar lyas'a gidip, "Bu da padiahmzn oludur. Fakat kardei geldi hisar tahkim edip salamlatrd. imdi insafa gelin ve babasnn memleketini bu yabanc askere yktrmayn. Bu yakk alr bir d u r u m deildir, ayrca ehre de getirmeyin. Eer ehri yakp ykarlar veya anszn vururlarsa sonunu siz dnn. Zaten Karama170
nolu bunlarla eskiden beri iddia iindedir. nsaf edin bunlarn gerei ne ise onu siz bilirsiniz, yle yapn." dediler. arabdar lyas bu sz deerli grd ve kabul etti. Zaten sz kesen de eline verilmiti. Getirilen mebla alp barna bast ve doru znik'e yneldi. O zamanda znik bayndr en bir ehir idi. Gidip orada brahim Paa'nn sarayna yerletiler. Etraftan gelip tmar isteyene tmar verdiler. Kendilerine gre hkmettiler. Pek ok i grdler. Mustafa bu ekilde megul iken Sultan Murad'm paalar gizlice sultann lalasna haber gnderip, "Sana padiah Anadolu Beylerbeyiliini verdi, beratn da gnderdi, gayret et biz varncaya kadar olan ele." dediler. arabdar lyas ne emrettilerse hepsini yerine getirdi. iir Beyin yannda hain olursa ayn ve yln hep hainlik iinde geirir. "Ben bunun frsatn bulaym" der ve kaz gibi ayaklaryla nasibini toplar. Elini ayam balayp oklarn Ufatmak ve yayn da krmak diler. Dnyanm elik oman kesip d z p oynayanlar Kendi iin alanlar bu ekilde det koydular. Fitneden uzak durmak, Hakk'm emri olduu halde Bu insanlar kendilerini dnyanm en zengini yapmak isterler. te arabdar lyas byle bir haindir, Mustafa'nn Btn ilerini o boa karmtr.
BLM 89
Sultan Murad'n, kardei Mustafa'yla nasl bulutuunu ve sonunda ne yaptn anlatr. Sultan Murad Han Edirne'den karak dokuzuncu gnde znik'e ulat. Kardei Mustafa o zaman hamamda idi. Kse 171
Mihalolu Mehmed Bey askerle ehri kuatt. Kendisi de Yal kapsna geldi. ehir halk sava iin kapy at. Mihalolu Mehmed Bey kapdan ieri girince, kapnn i tarafnda hazr bekleyen Taceddinolu, Mihalolu'na mzrakla vurdu ve atndan yere ykt. Yatt yerde tekrar yreine kadar mzran batrd. Mihalolu'nun askerleri de Taceddinolu'na kl rp paraladlar. Bunlar savarken arabdar lyas, Mustafa'y kucama alp at zerinde gtrmeye balad. Bu halde iken Mustafa, "Hay Lala! Beni niin tutarsn?" diye sorunca o, "Seni kardeine ileteceim." cevabm verdi. Mustafa da, "Beni kardeime gtrme, o bana kyar." dedi. arabdar lyas sustu ve Mustafa'y padiaha iletti. Hemen gelir gelmez cellada buyurdu, cellat da derhal buyruu yerine getirdi. Onu da Bursa'ya babas yarana gnderdiler, Bursa halk slamiyet'in emrettii ekilde defnedip dualarla geri dnd ve herkes iine gitti. iir Akl yine bir baka fikre takld ve dncesine pek ok hikye dt Aradan sevgiyi ve dostluu kard, Yeniden bir dzen dzp eklini bozdu. Ei olsun, dostu olsun kardeine kymaktan ekinmez; Hak'tan, "Bunun karlnda neler gelir?" demez. Gnah denen ey hi aklna gelmez Ve ekinmeden bilgisizlie tutunur. "Bu lemin nizam iin sebeptir..." der. Ancak yaptklar iin kendinde bir su bulmaz. Bu iin yapanna baksan, Mevl'nn Ezelden bunu yazdn anlarsn. Dnya cret ve gnah zerine kurulmutur, Her ikisini de yapanlar bulunmutur. Bu dnya bo adr gibi kurulmutur, Ancak o adrlar yine abucak toplanmtr. 172
Fakat o adrlar kuran makam sahibidir, Binlerce adr kurulup bozulmutur. Grdn bu gkyz ey karde, iyi bak Orada bulunanlarn hepsinin bir yaratcnn sanat olduunu gr. SORU. arabdar lyas'a, "Mustafa, efendinin olu deil miydi kim tutup onu ldrmeye verdin?" dediler. CEVAP. "Geri grnte ben gnah iledim ancak bunun ikisi bir lkede bulunsalar halk zarar grrd. Ayrca ben byle yapmakla efendimin oluna ktlk etmedim. nk bu geici dnyann pisliklerine bulamamasna sebep oldum. Onu ehit ettiler, bylece btn halk huzura kavutu. Bir de bizden nce gelenler bu kanunu komular" dedi.
BLM 90
Sultan Murad'm kardeini ortadan kaldrdktan sonra neyle uratn anlatr. Sultan Murad kendi kendisine, "Dmanlarm kahrettim. Vezirlerim be oldu. Bunlarn da bazlarn gidereyim." dedi. Birisini Germiyanolu'na elilie gnderdi. Bu, Kara Timurta olu Umur Bey idi. Dier birine beylerbeyilik verdi. Bu da Umur Bey'in kardei Oru Bey idi. Yine bunlarn kardei olan Ali Bey'e de Saruhan ilini verdiler. Bylece iki veziri kald. Bunlarn biri brahim Paa, dieri de Hac vaz Paa'dr. Lalas Yrg'e de Amasya'y verdiler. Padiah da kendi bana kalp, "lerimi greyim." diyecei zaman, "sfendiyar Taraklu Borlu'nun zerine geldi." diye yardm isteyenler ortaya kt. iir "Gelen, gzel gelmeyen ey iin ayr bir istektir. Artk gz y u m u p gitmek gerekir" dedi. Bu baa gelen bir itir elden ne gelir; Hakk'n ltf bizim iin salam bir direktir. 173
Ey sfendiyar! imdi hazr ol, ben varyorum. Bana kar durman iin yrek sahibi olmalsn. Babam ve dedemle ok uratn, Artk imdi beni grmen gerek.
BLM 91
Sultan Murad'n sfendiyar'la nasl bulutuunu ve onunla ne yaptn anlatr. Padiah bu szleri syledi, doru Yeniehir'e vard. sfendiyarolu Kasm Bey de Sultan Murad'a gelmi idi. iznik'e geldii zaman da Kasm Bey birlikte gitti. Borlu'ya (Bolu) ktlar. Isfendiyarllar, beylerinin olu Kasm Bey'in padiahla beraber olduunu duyunca pek ou kap Kasm'a geldi. Szn ksas Borlu'nun zerinde karlatlar. yi savalar yapld. sfendiyarlardan pek ok adam tuttular. sfendiyar ordusu bozguna urad. sfendiyar'm kendisi de dvld ve Sinop'a kat. Sultan Murad yryp Kastamonu'ya geldi ve ehri zapt etti. Bakr ocan da iletti. sfendiyar, Murad'n bahtnn hep ak ve devletinin ilerlemekte olduunu grnce kk olu Murad' padiaha eli gnderdi. Sonra da, "Oul Murad Han! Baban, deden bana hep ihsanda bulunmulardr. imdi sen hatr bilir mrvvet sahibi bir padiahsn. Benim bu edepsizliime bakma. Kerem ve ltfeyle, bana iyilik yap. Sana kzm verdiim gibi, her yl orduna gelip hizmetler edeyim, her ne gerekse yerine getireyim." dedi. Ayrca paalara da kzl filori eli gnderdi. Bu kzl filori ne artc eydir. Adamn yzn kzartr. Hayal, utanga insanlar bile yoldan karr ve kendi bana brakmaz. Paalar da, szn ksas utandlar. Padiahla sulh ve idare ilerini grtler. Sonunda padiah raz ettiler. Nihayet dnp tekrar Bursa'ya geldiler. iir lemin naknda bak gr neler var, Hayal, hile, bir de ok fitneler var. 174
Gaflet ba her bir taraf, ac tatl eit eit meyvelerle sslemitir. Birisi bostann kendine ait olduunu syler, Yalanc tellallar, tatl tatl konuanlar var. k unutma, yaz bir menakb aret olsun szm iinde ne kimyalar var.
BLM 92
Sultan Murad'n znik'e kardeiyle bulumaya geldii zaman flakolu Drakola'nn ne yaptn anlatr. Silistre'den geerek pek ok ktlklerde bulundu. Amma gaziler de bo durmayp pek ok dman ldrdler. Ancak kfirlerin nifaklar eksik olmadndan gelip padiaha haber verdiler. Sultan bunun zerine, "Hele imdi sefere gidiyorum. O melunun yapt iler yannda kalmayacak." dedi., "Allah'n yardm, peygamberin mucizeleri, evliyann korumasyla buna ben sebep olaym ve onlarn ilerini bitireyim. Hem imdi kulum Firiz frsat bulunca gazilerle gitsin ve vilayetini vursun, yakp yksn. Halkn esir etsin." dedi. nk kendisi o zaman sfendiyar zerine gitmi ve orada bulunmutu. sfendiyar'dan dnd zaman Drakola iki olunu da yanma alarak kapya geldi. Oullarn devlete hizmet iin brakt, kendisine de padiah, hilat ve burma tlbent giydirdi. Haraca raz olup tekrar lkesine gitti. Dedikodusu da kesilmi oldu. iir Drakola boyun edi bu Padiah'a. Kim ister ki boyanmay kan ile. nceki yapt uygunsuz ilere piman Kendini sulu bilip geldi divana. Murad Han balad onun suunu, Dnyay itaat altna alr isterse bu yegne. 175
BLM 93
Sultan Murad Han'n Drakola'yla bar yaptktan sonra neyle megul olduunu bildirir. Murad Han ondan sonra Arnavut'a yrd. nce oraya Evrenozolu'nu gnderdi. ki taraftan u oldu ve gaziler savaa devam ettiler. Padiah ise kutlulukla dn hazrlklar iin Bursa'ya geldi. Dn elbiseleri hazrland. Gelin getirmeye anigirba Elvan Bey'i ve kapkullarndan bir hayli insan yaranda gnderdi. Biri erefeddin Paa, dieri Reyhan Paa olmak zere iki hadim de var idi. Hanmlardan Hac Halil Paa'run hatunu ve Sultan Mehmed'in dads Dadu Hatun, Meri Ble ve Germiyanolu Yakup Bey'in hanm Paa Kirecem bulunuyordu. Padiah buna ah-Ana der idi. Bunlar Bursa'dan kp Kastamonu'ya vardlar ve konuk oldular. Fakat sfendiyar dnn Devrekani'de etmi idi. Giden dn halkn Kastamonu'da misafir ettiler. Sonra kz, Dadu Hatun'la Paa Kirecme'e teslim ettiler. Bunlar da kz ahp Bursa'ya padiaha getirdiler. Padiah Bursa'da dnle megul olurken Vlkolu, shak Bey'in Deh Paa lakapl Paa Bey adndaki olunu tutup kalede hapse att. Bu haber zerine padiah derhal o tarafa yneldi ve onun ileriyle urat. iir Srplardan pek ok gzeller gelmeli, Gazilerin gnl ve gz doymal. Alnr Nikpr'yle Semendire, Bunlar brakmayz Arnavut lkesine. Murad Han Allah iin savar, Macaristan krlr zvornik alnr. SORU. Sultan Murad o iki kk erkek kardeini ve kzlar ne yapt? CEVAP. O iki kardei Tokat'ta hapsetmiti. Getirtti gnl gzlerini ap dnya gzlerini kapatt. Bursa'da ulufe eyledi ve analaryla birlikte oturdular. Bunlarn birinin ad 176
Mahmud, dierinin ad da Yusuf idi. Kzlarn n, brahim, Aleddin ve sa olmak zere Karamanolu'na verdi. kisini de sfendiyar oullarna brahim ve Kasm'a verdi. Bir kz da Anadolu Beylerbeyisi Karaca Bey'e vermiti. Karaca Bey Varna Sava'nda ehit oldu. Birini de brahim Paa oluna verdi, ancak bu kz Mekke'de vefat etti. En iyisini Allah bilir. iir Bir anda bin trl ekil gsteren lem Kimine sevin, kimine znt yeridir lem. Gece ve gndz misali hep seninle Dolap dner durur, ne ister lem? Bu dnya fesatlarn ortaya kt dnya Tur'a da temeli byle temel atm lem.
BLM 94
Aydn ilinin nasl alndn, Aydnoullar'ndan olan zmirolu Cneyd Bey'in ne olduunu bildirir. Anadolu'nun beylerbeyisi olan Timurta olu Oru Bey'i, Aydn ilini hainlerden temizlemesi ve halknn rahat etmesi iin Aydm iline gnderdiler. nk Ayasuluk ve Tire blgeleri Osmanhlarm idaresinde idi. Fakat zmirolu yznden blge halk ou zaman karklk ve fitne iine dm olup huzursuz idi. Ayrca Aydmolu sa Bey'in olunun olu tmar sahibi idi. Daima, "zmirolu gitmeyince vilayet sizin olmaz." der idi. Sonra Aydm ilini padiahn adamlarndan Yahi Bey adl birine vermiler idi. Vakit vakit zmirolu'yla o mcadele ederdi. Bir gn Yahi Bey'in kardeini zmirolu tuttu ve aman vermeden ldrd. Beylebeyi Oru Bey'i Yah'yla birlikte zmirolu'nun zerine gnderdiler. Bunlar oraya varmca zmirolu bunlarla karap savaa girmedi, gidip psili kalesine girdi. Bunlar varmca vilayet insanlarnn bazsn 177
kendilerine dndrdler, tmar verdiler, sonra ekip gittiler. Ancak yine de zmirolu'nun fitne ve fesad eksik olmazd. iir Zamandr, eit eit devirler geti, Gnler bazen nee, bazen alamakla geti. Nee ve sevinci yalan, alamas gerektir. Anca gaflet ehli hep yalanla geirdi gnlerini. Gece gndz hi durmaz tarttlar, Sknt ve znt atma binip kayboldular. Benim diye sarldklar hep burada kald Ve onlarn hayali senin cannla birlikte gitti. k! Osmanoullar'nn menkbelerini yaz, Yedi ceddin senin, bu slaleyle birlikte geti.
BLM 95
Sonunda zmirolu'nun ne ekilde ele geirildiini ve akbetinin ne olduunu anlatr. Sultan Murad bir gn paalarna, "u zmirolu hainliklerine durmadan devam m edecek? Muhakkak peygamberin temiz ruhu iin, onun iini bitiriniz. Yoksa ben sizin hesabnz grrm." dedi. Buna kar paalar, "Sultanm, Oru Bey kulundur. imdi beylerbeyilii Hamza Bey kulunuza verin. Oru Bey sohbet ve yiyip imekle vakit geirirdi ve gittii yerlerde dmanla uramazd." dediler. Amma Hamza Bey gayretli kimsedir. Durumu ona bildirelim. Allah'n yardm ve Sultann tevikiyle dmann hakkndan gelir ve temizler." dediler. Alelacele beylerbeyi Hamza Bey'e mektup gnderip mektupta, "Sen ve Yahi Bey ve Saruhan Sanca, Bey sanca olan Bursa Sanca'yla birlikte her ne ekilde olursa olsun buluup vakit geirmeden zmirolu'nun zerine gidin ve asla geveklik gstermeyin." dediler. Asker topland, y r y p psili hisar civarna vardlar. zmirolu da ne 178
kadar askeri varsa hepsini toplayp geldi ve savaa baladlar. iddetli sava oldu. zmirolu'nun Kurt Hasan adndaki olu askerin bir tarafn bozdu ve takip etti. zmirolu Cneyd'in yannda az asker kaldn gren Hamza Bey, Cneyd'in zerine yklendi. Cneyd zavalls cnp imi, ykanmak iin kaleye kap gitti. Olu ise dnp geride kalanlar datmak isterken kolayca yakaland. Hcum edip kalenin zerine vardlar. Hisar kuatp hayli zaman zorladlar ve sknt verdiler. Szn ksas anlamayla Cneyd Bey'i kaleden kardlar. Sonra, "Seni padiaha gnderelim." dediler. Gelip Hamza Bey adrna girdi ve olunun da orada olduunu grd. Yahi Bey yerinden kalkarak Cneyd'in yakasndan tuttu ve kendi adrna gtrd. Cellat getirtip olunu Cneyd Bey'in nnde ldrtt. Sonra da Cneyd'in ban kestirdi. kisinin de balarn hisar halkna gsterdi. Bunun zerine halk Cneyd'le olunun balarn grnce ister istemez kaleyi bunlara teslim etti. iir Cneyd'in defterini yrtt Hamza Hisarn ald, mrn bitirdi Hamza. Onun Kurt olunu bile tavuk edip, Onu bir tilkiye bodurdu Hamza. Murad Han haini Dzme'yle anlat Ki onun da kanm dkt Hamza. Bu fethin tarihinin hicretin sekiz yz yirmi sekizinde (M. 1425) hatta yirmi dokuzunda (M. 1426) olduunu da sylerler. nk bundan nce Menteeolu ili de fethedildi. Her ikisi iin tarih olarak, sekiz yz yirmi dokuz (M. 1426) denilmitir.
179
BLM 96
Mentee olanlarnn babalarndan sonra ne olduklarn anlatr. Menteolu Yakup Bey lnce geride lyas Bey ve Mahmud Bey adnda iki olu kald. Mahmud Bey, bey olmad. lyas Bey, bey oldu fakat ld. Bunun da iki olu olup padiah kapsnda kulluk ederlerdi. Bunlar babalarnn ldn ve bahtlarnn sndn iittiler. Sonunda Veyis Bey ve Ahmed Bey adndaki bu iki olan Tokat'a gnderdiler ve Bidev arda bunlara tmar verdiler. Mentee ilini de Balaban Paa'ya tmar verdiler, o da tmarna gitti. iir Veyis ve Ahmed Bey'in tmarna bak, el ayak bal demire Balaban da mlke hkmeder gnl samur krk iinde. Bunlar bey ocuklaryd, "Eer bu zindandan karsak beylik istemeyiz derlerdi, mrmz de olursa" Yalanc ivelerle dnya gaflet ipini geirdi boynumuza. Bundan sonra zindan iinde geecek hayatmz. Menteolanlar Tokat hisarmda eksiksiz iki yl hapis kalp klar ve yazlar geirdiler. Tekrar bir yl k iin hazrlk yaptar. Odun aldar, altlarna atp yatacaklar dek iin yeni kuru ot getirttiler. O otu getirene, "Bu az, bir uval daha getirin." dediler. Ot getiren gidip bu defa bir uval rk ot getirdi. Beenmeyip getiren adama geri verdiler, alp gitti. Kapc, "Bu otu niin tekrar geri alp gidersin?" diye sorunca Veyis Bey, "Bir eski otluk getirdiler kokar." dedi. Getiren de, "Tekrar sahibine alp gidiyorum." dedi. Gidip bir harar getirdi, otu dkt. Ahmed Bey harhara girdi. Harharn evre yanma iinden ot bast ve uval yklenerek kna skma fke ile "Bunlarn elinden ektiim canma tak dedi. Bunlara bir ey beendiremiyorum. Bir kuru deklik otu bile beenmezler. Acaba Osmanolu bunlar niin ldrtmez." diye sylene sylene Ahmed Bey'i hisardan kard. 180
nceden kavilleerek at hazrlamlar imi. Hemen harhardan kp ata bindi ve yola d p gitti. O zaman Karaylk yayladan dnm klaya gelmiti. Gece gndz demeden ona kadar gitti. Sabah olunca gelip kapy atlar. Veyis Bey orada idi. Ancak Ahmed Bey'i bulamadlar ve d u r u m u padiaha bildirdiler. Ahmed Bey'in yeri bo kald. Zindanc da tutsak beklemekten kurtuldu. Ahmed Bey Karaylk'e vard, fazla durmadan Msr'a gitti. Msr'da da durmad kendi vilayetine yneldi. Oradan da Acem'e gitti. iir Bu zavall aciz insan dnyada nelerle karlat, Ona Allah'n neler ksmet ettiine bir bak. O dnyada eit eit skntlara dt ve Unutkanlk, ders almama onu daha da g durumlara drd. Ancak padiahlar daha ok skntya dmlerdir, Onlar sanki gurbette misafir gibidirler. Ad bey olsa da kendisi iflas etmitir. Askerleri ve topluluklar da dalmtr. Onlar tutup balamalar ufack bir eye demez, Bir de hayatlarna son verirler.
BLM 97
Karamanolu Mehmed Bey'in Adalya'da hisara dp savatn anlatr. Amma o zaman padiah Rumeli'ne gemiti ve kfirlerle Allah yolunda arpyordu. Bu d u r u m d a iken Karamanolu Mehmed Bey yryp Adalya'nm (Antalya) zerine geldi ve savaa balad. Savata bir gn Allah'n hkmyle gkten bir kaza gelip Mehmed Bey'i topla vurdular. Para para oldu. Paralarm toplayp sanda koydular ve Kara181
man'a hatra olarak gtrdler. Onun brahim, sa ve Aleddin olmak zere olu kald. birlikte Sultan Murad'a geldiler. Mehmed'in Bengi Ali Bey admda bir kardei vard. Tahta gemek istedi; ancak halk ikiye ayrlp bir ksm onu istemedi. Sonunda Sultan Murad Han, brahim'e sancak verip kl kuatt, iki kardeini de yannda alkoydu. brahim de babasnn Hamidili'nden ald yerleri geri Sultan Murad'a verdi. Bunlar iinde Okluk da var idi. Hayli zaman anlamalarna sadk kaldlar. Hatta iki lke tek bir memleket gibi oldu. Sultan Murad da Hamidili vilayetini arabdar lyas'a mansp olarak verdi. Daha iyisini Allah bilir.
BLM 98
Amasya vilayetinde ve Tokat'ta Kzlkocaolanlar Yrg'le ne yapt. Aralarnda hangi olaylar oldu ve olmaktadr. Bunlar anlatr. Amasya ve Tokat vilayetlerinde Kzlkocaolanlar denen Trkmenler vard ve insanlar bunlardan eziyet gryorlard. Hatta yolcular bir ehirden baka bir ehre kalabalk halde olmaymca gidemezlerdi. Gittiklerinde de Kzlkocaolanlar'nin hrszlklar ve yol kesmeleri eksik olmazd. Yrg bir gn bunlara bir hile yapt. Padiah tarafndan gnderiliyormu gibi bir eliyi, pek ok hediyelerle bunlara yollad. Drt kardein her birine ayr ayr padiah azmdan mektup da yazd. Mektupta, "Lalam gidip Yrg'le yoldalk edin ve Alparslan engini vurun. Sonra doruca Artukova'ya gelin, sizin tmarnz olsun." diye yazd. Ayrca Yrg'n adamlarndan biri de padiah elisiyle birlikte geldi. Kzlkocaolanlar'n orumlu vilayetinde buldular. Yrg'n elisi Yrg'n mektubunu verdi ve padiah tarafndan gnderilen elinin de geldiini syledi. O da hediyelerini ortaya koyup mektubu verdi. Bunlar ok sevindiler ve mektubu ap okudular. Sonra yol kesici, haram yiyici ne kadar Trkmen var ise hepsi top182
land. Kzlkocaolanlar'nin drt kardei de dahil, daha eli yanlarnda iken drt yz kii oldular. Bunlar Trkmen'in seme yiitleri ve yarar yoldalar idi. Bu drt karde kendi aralarnda anlap "Yrg Paa bunlara kar gelecek olursa savap hepsini kltan geirerek memleketi yamalayp geri geliriz." diye karar verdiler. Bu dnce ile yrdler. Merzifon Ovas'nda konakladlar. O gece Yrg'n adamlarndan hi kimse bunlar karlamak iin gelmedi. Bunlar, "Yrg nerede, niin gelmedi?" diye sorduklar zaman, "Pek iyi deil." cevabn verdiler. Bunlar gidip Amasya'ya girecek oldular. Yrg'n olu nlerine kp zntl vaziyette, "Kusurumuza bakmayn, babam pek iyi deil nallah iyileince gelir. Siz de ehirde birka gn dinlenmi olursunuz. Sizlerle yiyip ielim. Babam salna kavuunca belki ben de sizinle birlikte giderim. Babam iyilemezse siz yetersiniz. Askerin tamam Sunsa'dadr, hepsi orada toplanm hazr beklemektedir." dedi. Bunlara izzet ikram edip yerletirdiler. Bu drt kardei ayrca yce bir yerde misafir ettiler. Hadsiz hesapsz yiyecekler hazrlamlard. Yannda yklerle araplar da vard. Bunlara gtrdler. Sonra seme Trkmen yiitlerini de blk blk yerletirdiler. Hepsi iin eit eit yiyecekler ve araplar hazrlamlard, verdiler. Bunlar yemeye imeye baladlar. Vakit ilerleyip gece olunca, arap balarna vurdu, aklar rtld. Gaflet uykusuna daldlar ve dnemez oldular. Basiretleri baland. Evvela o drt kardein drdn birden kavrayp ele aldlar. Zaten adamlar hazrlamlard. Bunlarm drt yzn de tuttular. Hepsini soyup ellerini arkalarna balayarak topluca bir zindana getirdiler. Ate yakp zindann kapm kapatarak duman verdiler. Hepsi dumandan boulup krld. Hi biri kurtulmad, tamam ld. Sonra o drt kardein balarn kestiler. Bylece o memleket bunlarm errinden kurtulup emniyetli hale geldi.
183
iir Trkmenler arap itiler, akllarn Yitirdikleri gibi karlar da bo dt. Trkmen yiyip iip yatp dkld. Buraya gelenlerin hepsi kazaya urad. Bu Yrg'n konuklarn arlamasdr. Onun sofras yiyecekleri ylan zehiri ve ii olmutur. Kzlkocallar lkeleri rene evirirdi, ancak mrleri ykld, imdi onlar iin kaygl k balad. Artk avrad ve eri dalp maaralara ekildi, Bunlar "Bu nasl i?" diye birbirlerine sorarlar. Bu beyolu olan drt han'mz nerede? Ne vakit sava oldu da askerimiz krlp ld. Yrg, Trkmenleri kaldklar yerde balatnca, "Bunlarn iini bitirin ve hayatlarna son verin." diye buyurdu. Kendisi de atma binip Trkmen obalarna doru srd. Onlar orumlu yresinde yerlemilerdi. zerlerine baskn yapt, geride kalan pek ok Trkmen'i ldrd. Btn mallarn mlklerini yama ettirdi. yle oldu ki orumlu'da bir koyun bir akeye satld. Karlar ve ocuklar kz olan il il dolap dilenci haline dt. te o zamandan bugne kadar Trkmenler nceki gibi yol kesemez oldular. "Yrg'e bunlardan gnah var m?" diye sorduklarnda, "Bunlarm erri haddi amt, bu ekilde krldlar." cevabn verdiler. iir Dmana tedbir lazmdr, gevek davranp Kusur etme, tedbiri elden brakma. Hak tedbiri arada bahane yapt; ancak Dnerek dikkat etmek gerekir. CEVAP. O zamanda Dulkadrolu Hasan Bey var idi. Bir de Karaylk olu Habil var idi. Kzlkocaolanlar bun184
lara zaman zaman haber gnderip, "Hi olmazsa gelip bu vilayete bir defack harekette bulunun." derler idi. Sonra gnlleri neyi isterse bu ah yapar yerine getirirdi. Szn ksas bu Kzlkocallar byle edince o zamandan bugne kadar o lke emniyet ve gven iindedir. iir Hayr ve er ileyen bir varlktr insanolu Dnya insanla enlendi, insanla ykld. Benim senin der hep insanolu Benim dedii o zamanlar nerede? Pek ok i ilenmitir bu i yerinde, i devaml sylenir, ya ii nerde?
BLM 99
Kocakayas'nn sahibi olan Haydar Bey'in durumunun nereye vardn anlatr. Osmanck civarnda Zeytun'da Kocakayas denen, Haydar Bey'in sahip olduu bir hisar vardr. Bu hisar ok sarp bir yerde yaplmtr. Haydar Bey bu hisara yz yl yetecek kadar yiyecek koydurmu ve hisarndan dar kmaz olmutur. Kasm Bey adndaki tek olunu zaman zaman drt bir tarafa beylere armaanlarla gndermesine ramen kendisi hi hisardan ayrlmazd. Bu hisar ele geirmek iin ok uratlar fakat bir trl alamadlar. Bir gn Haydar Bey'in olu, "Baba gnderdiin bu beyler beni bir gn tutarlarsa ne yaparsn?" dedi. Bunun zerine babas, "Oul! Ben seni Allah'a smarladm Ben ihtiyarlm zamannda kimsenin kahrn ekemem ve lmeyince hisarmdan kmam." diye cevap verdi. Amma Yrg bu hisar almay kafaya koyduu gibi nasl alnacan dnyordu. Bu hisarda, "Ben Elvan elebi torunlarndanm." diyen Tayfur elebi adnda bir kii vard. Hanmyla birlikte kalede ikamet etmekte idi. Hisar sahibi Haydar Bey onu olun185
dan daha ok severdi. Yrg Tayfur'a pek ok ey vererek kendi tarafna ekti. Hal byle olunca Tayfur bir gece hisarn zahire deposuna ate koydu. Btn kalenin yiyecei yand. Yrg bunu duyunca hemen hisarn zerine geldi. Dardan kaleye azk koydurmaya frsat vermedi. Haydar Bey ieriden, "Yrg ben artk ne olacam oldum, senin de sonunun benden beter olmasn yce Tanr'dan dilerim." diyerek kaleyi teslim etti. Yrg durumu padiaha bildirdi. Padiah da Haydar Bey'e iyi tmarlar verdi ve lnceye kadar yedi. Yrg hisarn idaresini ele ald, iine kendi adamlarn yerletirdi. O zamandan imdiye kadar bu hisar Osmanllarn idaresindedir. iir Uzun emel sahibi olmanm ne faydas var Buna deer mi hazinenin atee verilmesi? Sen dorulukla Hakk'a balan, iini ona smarla Ki uzun emel ve dncelerden salam i yapasn. Ne zaman ki her eyi aklnla yaptn sanrsn, Ahmak derler sana eer danmazsan.
BLM 100 Yrg Paa'nn Alparslan engini hangi ynden idare ettiini anlatr. Yrg Paa dn yapt ve Alparslanolu'nu da davet etti. Bunu Alparslan olu duydu ve Yrg'n bir hilesi olduunu sezdii iin, ona abucak haber gnderip, "Maksadnz benim bu elimdeki ormanlar almaksa, imdi gelip alnz ve tmar ediniz. Ben de yz sryerek devletli padiahn eiine gideyim. Padiah sa olsun, bana da fazlasyla dirlik vereceini umarm." dedi. Yrg'n de nnde sonunda istedii buydu. Gerekten onun zerine gitmekti. Szn ksas Alparslanolu Yrg'e haber gnderip, "Sen gelme ben varyorum." dedi. Elenmeden geldi. Yrg de
186
: Gnmz dilinde: Osmanoullar'nn Tarihi
tutup onu padiaha gnderdi. Bursa'ya tutsak geldi, gelince bir evde hapse koydular. Bir hayli zaman orada kald. Beri tarafta Yrg ailesini oluk ocuunu da Amasya'ya getirtti. Alparslanolu da bir gece kendisini bekleyen adam sk skya balayp evden kamay tasarlamt. yle de yapt. ple kaleden aa indi. Atlar hazrlanmt, binip gitti. ki yl sonra tekrar padiaha geldi. Padiah kendisine Rumeli'nde iyi tmar verdi ve oluk ocuunu da yanma alp gitti. iir O dnce ve tedbirlerin nasl ie yaramadn gr, Ne takdir edilmise o olur, sen sus ve otur. Ne zaman senlik benlik iine dersen Bana bela gelir, yoksa iyisin demektir. k menakb yaz da insanlar ibret alsn, Hangi dala kondu da uup gitmedi ku. Bu hadise hicretin sekiz yz otuz birinde (M. 1427-28) Yrg Paa eliyle gerekleti. Yine de en iyisini Allah bilir.
BLM 101 Sultan Murad Han'n Ergene Kprs'n nasl yaptn bildirir. Ergene Kprs'nn yeri nceleri ormanlkt. amur ve bataklkt ve ayrca haydutlarn durayd. Haydutlarm burada adam ldrmedikleri gn de yoktu. Sultan Murad Han hazineler dolusu para harcad. O ormanlar kestirip araziyi at. Sonra da byk yksek bir binayla kpry yaptrd. Kprnn iki bam imar etti ve ehri gzelletirdi. Cami, imaret ve hamam yapt. Pazarlar kurdurdu. maretinde yemekler piirip gelen giden konuklara ziyafet verip yedirirler idi. O vakit imaret yaplp faaliyete geince Sultan Murad Han limleri ve fakirleri Edirne'de toplayp imarete geldi. Pek ok gn ziyafetler verdi. Filoriler ve akeler datt. lk evvel yemek pi-
187
tii gn kendisi mbarek eliyle fakirlere verdi. Ve n kendi yakt. Binay yapan mimara deerli elbiseler giydirip ihsanlarda bulundu ve iftlikler verdi. Edirne halkn her trl vergiden muaf tutup selamete kard.
BLM 102 Germiyanolu Yakup Bey'in kendi ilinden gelip Sultan Murad'a olan balln ve itaatini anlatr. Sultan Murad Gazi bir gn Edirne'de sohbet ederken Germiyanolu'nun yannda adamlaryla vilayetinden kp sultann hizmetine geldii haberini verdiler. Padiah bunun zerine Bursa'ya ulak gnderip, bu haber doru ise, ehir halknn en iyi ekilde byk bir tazimle karlamalarn, bunda kusur etmemelerini ve durumu kendisine bildirmelerini emretti. Germiyanolu gelince padiahn buyurduu ekilde btn emirlerini yerine getirdiler. Germiyanolu da padiahlar ziyaret etti. Paralar datt. Emir Sultan Seyyid Hazreti de o vakit hayatta idi. Onun da evine varp elini pt. Osman Gazi'yle Orhan Gazi'nin Manastr'daki mezarlarna girip ziyarette bulundu. Orada da limlere ve fakirlere balar yapt. En sonunda kalkp Edirne'ye gitti. Ergene Kprs'n geip mola verdi. Bu taraftan padiah da beylerini ve paalarn istikbale gnderdi. Byk bir saygyla getirip Edirne'de misafir ettiler. Sabah olunca paalar nne dp padiaha getirdiler. Padiah da tazimde bulundu, hilatler giydirdi. nc gn tekrar vilayetine gnderdi. Pek ok ihsan ve balarda bulundu. Memleketine gitti, bir yl kadar yaad ve Hakk'm rahmetine kavutu. lkesini Sultan Murad'a emanet etti. Germiyan bu ekilde Osmanl topraklarna Sultan Murad tarafndan katld.
188
BLM 103 Yrg bunun gibi ilerle urarken padiahn neler yaptn bildirir. Ular yiit gazilere emanet edip smarlayan padiah shak Bey'e de Srp tarafn smarlamt. shak bey alan etmek istedii zaman Vlkolu'nun eytanl yznden istendii gibi sonu alnamazd. shak Bey padiaha haber gndererek Vkolu'nun tutum ve davranlarn bildirdi. Padiah bunun zerine Vlkolu'na verdii her eyi elinden alp kendisi tasarruf etti. Ksacas dier gvendii adamlarma verdi. Vlkolu padiahn kendisine de ulaacan bildii iin eli gnderip "Devletli sultanm! Kzm da cariyelie kabul et. Zaten Bayezid deden de bizden kz almt." dedi. Ayrca byk ve hatr saylr bir mebla da gnderdi. Paalar da araya girerek padiah raz ettiler. Alacahisar'dan kendi vilayetine kadar olan yerleri sultana teslim etti. Ve kendi vilayetine de her yl gndermek zere mal belirledi. Bu anlamaya bal kaldlar. Akn Bosna vilayetine ynelttiler. Ayrca Vlkolu, Mslmanla zarar dokunmamas iin Macaristan adma gven verdi. Sultan Murad da bu kfirin anlama ve kararnn doruluunu dnerek "Srp lkesini fethettim sand, el ekti. nk btn Srp memleketi haraca baland." dedi. Hatta baz vilayetten giden hara hara bile toplard. Srp vilayetinin fethi, tarih olarak, hicretin sekiz yz otuz birinde (M. 1427-28) Murad Han Gazi tarafmdan gerekletirildi. iir Yele arkan verip salam sanma, te kfirin ahdi de byledir, dikkatli ol. Ey karde akar sudan duvar yaplmaz, Bir de glgeden yastk olmaz, bunlara gvenme. Ancak kfirin iki eyini alabilirsin; biri kz Dieri de maldr, usanma.
189
BLM 104 Selanik'in nasl fethedildiini anlatr. Bir gn Sultan Murad Han Gazi vezirlerine, "u Selanik denen ehir uzak mdr?" diye sordu. Vezirler de, "Sultanm! Serez'den teye hnkr yryyle drt konaktr." diye cevap verdiler. Padiah, "yle ise neden duruyorsunuz, abuk sefer hazrlna balayn, derhal toplar ve mancnklar hazrlayn." emrini verdi. Gelibolu'dan gemiler getirttiler, gazaya niyet diye ilan ettiler ve yola ktar. Selanik hisar zerine vardlar; civardan pek ok sava gazi toplanarak harbe tututular. Gnlerce sava yapld. Sonunda padiah, "Paalar, bu kaleyi almak iin tedbir alp tedarik grn." dedi. Evrenozolu Ali Bey bunun zerine, "Devletli sultanm hisar sava bir hayli zordur. Sultanm bunu yama etmek lazm, ancak o zaman alnr." deyince Sultan Murad Han Gazi, "Haydi, hisar yamadr. Allahu ekber" dedi. Gaziler yama haberini iitince her taraftan merdivenler getirip yrdler ve gz atrmadlar. Hemen gz ap kapayncaya kadar hisara daldlar ve kaleyi fethettiler. Ganimet mallarna battlar. Kfirlerini esir ettiler, ganimetler ele geti. ehrin evleri bo kald. Kendi isteiyle kalanlara evler mlk olarak verildi. Sonra Vardar Yenicesi'nin halkn getirip Selanik'te iskn ettiler. Ksacas kfr lkesi slam nuruyla aydnland. ehir alnp her bir ey karara balandktan sonra mcahitlerin nderi Sultan Murad Han Gazi, "Hey gaziler! Kfirleri slam'a getirmekten ve hisarlarm yama etmekten byk nimet yok imi. Ben imdi bu gazay ok sevdim. naallah bundan sonra ben sizinle beraber gazalarda bulunurum." dedi. iir Murad Han Selanik'i aldktan soma Mora'y Ve Macaristan' almay da dnd.
190
Paalara; "abuk haydi durmayn, bu Allah'n badr, verilerin de himmetidir" dedi. Kfirler dnyada hep malup ve ayak altnda olmal, Mslmanlar da btn lkeleri ele geirmeli. Yrmek vaktidir, abuk gidelim, ite bak Gazilerin, erenlerin hepsi nmden gidiyor. Bana derler "Ey Murad! Durma, gaza et, Peygamber, mucizeleriyle sana yardm ediyor". Bu fetih hicretin sekiz yz otuz nde (M. 1429-30) Sultan Murad Han Gazi eliyle gerekleti.
BLM 105 Sultan Murad'm Selanik seferinden sonra Macaristan'a sefer etme isteini anlatr. Sultan Murad Han Gazi, Selanik'in alnmasndan sonra Macaristan'a sefer etmek istiyordu. nk Macaristan'n ekyalar zaman zaman Vidin civarndan geerdi ve bir hayli zarar verirdi. Karamanolu brahim Bey'in Hamidili'nden geerek Beyehri'ne gelmesiyle ehri alp sancak beyi arabdar lyas' tutmas haberi bu defa Murad Han Gazi'yi Karamanolu tarafna yneltti. Ancak beri yandan ise Macaristan'n Karamanolu'yla anlamalar gerei Vlkolu da dahil birlikte hareket ettiler ve iki taraftan yrdler. Gazi Sultan Murad Han bu durum karsnda Macaristan'n ne yapacan ve nereye yryeceini anlamak iin durdu ve gitmedi. Sonunda Macarlar gelip Gvercinlik zerine dt ve toplar kurarak atmaya balad. Padiah Rumeli Beylerbeyisi Sinan Bey'i Macaristan'n zerine gnderdi. Yarm gnlk yol alp mola verdiler. Vidin Sinan', Vidin'in sancak beyi idi. O da birlikte gitmiti. Bir iki gn orada durdular. Bir gn Vidin Sinan', "Hey Beyler! Biz padiaha kar ihanet ediyoruz" dedi. Beylerbeyi bu sz iitince fke ile, "Bu sylediin sz nasl szdr?" diye sorun-
191
ca Vidin Sinan, "Dman urada padiahmzn hisarn dverken biz hi tmmyoruz ve suskun oturuyoruz, bu doru mudur?" cevabn verir. Beylerbeyi, "Buras senin ucundur, bize bir dil tutup getirmiyorsun. Eer getirsen biz de ona gre hazrlk yaparz." dedi. Arkasndan, "Yoksa gidip padiahn askerini yok yere dmana krdralm m?" dedi. Vidin Sinan bunun zerine, "Dmann top seslerinden atlarmzn tavlada tavlasn krmas dil deil de nedir? Artk bizim kulamz top seslerini rendi." dedikten sonra atlanp "Hey gnll gaziler; gaza erenlere mahsustur, avratlarn ii deildir." diyerek yryverdi. Beylerbeyine, "Vidin Sinan aknclarla bindi dman zerine gitti." dediler. Beylerbeyi bu haberi iitince derhal onu takip etti. Sabah vakti kfirlerin zerine kageldiler. Byk davullar alnd, tekbirler getirildi, dman zerine atldlar. Kfirler bu durumu grnce birbirini ineyerek kamaya baladlar. Kral ise btn arlklarn brakp ban glkle kurtard. Kfirlerin ou suda bouldu. Szn ksas gaziler muratlarna erdiler, ganimetler aldlar. Pek ok esir alnd. Bu sebepten Macar kfirinin en sekinini Edirne'de yz akeye sattlar. Allah'n yardmyla Mslmanlar sevin ve neeye bouldu. Beri yanda ise bata Karamanolu olmak zere, btn kfirler tasa iine dtler, hepsi arp hznlendiler. SORU. Karamanolu neden akn ve tasaldr derler ise... CEVAP. nk Karamanolu'nun Vkolu'yla anlamas vardr. Bir taraftan Macarlar, dier yandan da Karamanolu yryecek ve Mslmanlar kskaca alnacakt. iir slam gayreti olmaldr gazilerde Ki dil sylesin onu gaziler iinde. Hnerdir din iin alp savamak, unutma Dillerden dmez, her zaman anarlar onu Gaziler sorgusuz sualsiz cennete girdi Cevapladlar sorular ehit olduklar demde.
192
slam klcn sallad her dem o gaziler, Makam- Mahmud'da kabul edilir onlarn da dilekleri. Bu sava, Vidin Sinan' eliyle ve beylerbeyi Sinan Bey birliktelii ile, hicretin sekiz yz otuz yedisinde (M. 1434) oldu.
BLM 106 Karamanolu'nun kfiri yardmc bilip Mslmanlarn zerine yrmesi sebebi ile Sultan Murad Han'n Karaman'a sefere ktn anlatr. Sultan Murad, "Karamanolu szn nerede kald, anlaman bu mu, niin byle bir ie giritin?" dedi ve yryp Akehir'e ulat. ehri ald ve Konya'ya yrd, bu ehri de teslim ettiler. Szn ksas Karaman'm il'den baka btn yerleri Osmanllarn eline geti. Sultan Murad Varsak vilayetini baltaclarla elek elek edip Karamanolu'nu yakalamaya niyet etti. Bozkr'a vardlar. Karamanolu Osmanl'nn niyetinin baka olduunu grnce hemen Mevln Hamza'y Sultan Murad'a gnderdi. Yalvarmalarla, "Yce padiah benim kstahlma bakmasn, suumu bu kez de balasn. Yaptm bu ilere piman oldum. Ondan af umuyorum. Hamidili'nden vazgetim." dedi. Padiah bu haberi iitince, "Zaten bu vayeti ona ben vermitim. imdiden sonra kardei sa'ya veriyorum." dedi. sa o zaman padiahn yannda idi. Szn z paalar dilekte bulundular, suunu affetti. Sonra Mevln krllah' Karamanolu'na gnderip "Her ne surette olursa olsun, artk dmanl brakacana ve aralarnda devaml dostluk ve barklk olacama dair yemin ettirdi. Sultan Murad Han bunun zerine, Osmanl'nn detlerinin hep adalet zerine olmas sebebiyle hibir kimsenin bir pne bile dokunmadan geri dnd. SORU. Peki Konya'nn ve Karaman'm zulmn kim etti? CEVAP. Buna sebep nedir anlataym da ne zaman olduunu iit.
193
Sultan Murad'm Karaman'a ilk seferi, hicretin sekiz yz otuz dokuzunda (M. 1435-36) gerekleti. BLM 107 Sultan Murad'n Karaman seferinden dndkten sonra neyle megul olduunu anlatr. shak Bey, Vlkolu'nun hainliini bundan nce padiaha bildirmi idi. Karamanolu'nun olsun, Macarlarm olsun Osmanlya kar btn faaliyetleri Vlkolu'nun eytanl sebebiyle idi. Sultan Murad buna bal olarak Srp lkesini bsbtn ele geirmek iin byk bir ordu toplad. Vlkolu bunu duyunca hemen tekrar saysz armaanlarla eli gnderdi. Ayrca, "Kzmn eyizi yerli yerince hazrlanp yerletirildi. Adam gndererek cariyenizi de aln." dedi. Eli gelip paalarla bulutu, paalar da durumu padiaha bildirip, "Hnkrm almak lazm." dediler. Padiah da, "Gereken ne ise yaplsn." dedi. Nihayet skp'ten shak Bey'in hanmm, adamlarndan Hadm Reyhan Aa'y, zbek Aa'y gnderdiler. Bunlar yanlarnda hayli adamla Uskp'e vardar. Soma doru Semendire'ye gittiler. Birka gnlk yer kalnca Vlkolu kfir beylerinin hanmlarn karlamaya gnderdi. Grlmedik misafirlikler oldu; dnrleri izzet ikramla arlayarak Semendire'ye getirder. Geldikten sonra da izzet ikramla arladlar. Kzn eyiz hesab yazlmt, defterini zbek Aa'ya verdiler. Vlkolu, "Bu eyizi kzma deil padiaha verdim. sterse cariyesine, dilerse baka cariyelerine versin." demi. Szn ksas Edirne'ye padiaha getirdiler. Geldikten sonra Sultan Edirne'de kendisi iin dn etmedi. Hatta, "Bir sipahi kfirinin kzna dn m yaplr imi?" dedi. Sonra da Vlkolu'nun dedii ekilde eyizin durumunu padiaha bildirdiler. Padiah bu haberi duyunca, " Benim cariyelerime verecek bir eyim yok mu ki onun kznn eyizini dierlerine vereyim." dedi. Hibir eyini kabul etmedi ve tekrar kendine verdi. Az bir zaman yannda durdu. Ondan sonra Bursa'ya gnderdiler. sfendiyar kz Bursa'da idi. Padiah o zaman onu Edirne'ye getirtti.
194
iir Grnmeyen naklarm insana gstermek iin Alem yeniden eitli ekillerde grnd. Bazen gndz bazen de akam gstererek Onun fikri binlerce tedbiri boa kard. Vezirler ne yaplacaksa padiaha bildirirler O, "Aldrma bo ver, imdi sus." der. Eer elime frsat geer bulursam dmanm Ban kesip konuamaz hale getireceim . O beni zorlayp stme de gelse Bir yolunu bulup, ona neler yapacam.
BLM 108 Evrenezolu Ali Bey'in Macaristan lkesinin yollarn grmeye gnderilmesi halini anlatp bildirir. Bir gn padiah, Ali Bey'e, "Kullarmdan kim Macaristan vilayetinin yollarm iyi bilip renmitir?" der. Ali Bey bunun zerine, "Sultanm, ben kuluna buyurursan, gidip btn yollarn ve illerini Allah'n izniyle grp tekrar sultanmn aya tozuna geleyim." cevabn verir. Padiah, "Rumeli'den olanlar ve Anadolu da dahil hepsi birlikte gesinler." deyince Ali Bey, "Bana aknc kullarn yeter. Sultanmn maddi manevi yardm ise hepsinden ileridir." der. Padiah da, "imdi yle yap." deyince hemen akn iin an yaplr. Saysz aknc toplanr. Hep birlikte yryerek Dmkar'dan geerek Macaristan'a girerler. Orada bir ay kadar kalp yiyip itiler. Ancak dmandan bir iz ve belirti grlmez. Alanlar yaplp ziyade ganimetler alrlar. "O kadar esir aldlar ki esirler aknclardan daha oktu" deniyordu. Aynca cariyelerden baka, ok adam ve ganimetler ele geer. Bin filori iki bin filori ganimet alnr. Esirlerin says belli deildir. Szn ksas Ali Bey ganimetle Edirne'ye geldi ve padiaha, "Sultanm! Macaristan tarifi imknsz bir ildir. Mu-
195
hakkak buraya gitmek gerek. Sonra yle bir lkenin beyinin kfir olmas hi yakk almyor." dedi. Bu yeri o kadar vasfedip vnce padiah gemeye karar verdi. iir Yiidin alameti hep dillerde dolar Erin tercman da ayr bir niandr. Onun nianmdan durumu anlalr Kendinde ne grnrse anlatlan da odur. Kalabalk veya fert, ne gelmise hepsi ak Veya gizli sylenmitir. Sen bunlar iit. Her insan gcnn yettii kadar i yapt, Eli ulat yrd ve zamann yaad. O nevbet kime ulat da almad ve o kii Hayatmda pheye yer vermedi.
BLM 109 Sultan Mehmed'in olu Allah yolunda arpanlarn nderi Sultan Murad Han'n Macaristan vilayetine yneldiini ve oraya nasl ulatn bildirip anlatr. O Vlkolu'na adam gnderip "Semendire'den geeceim, beeneceim ekilde hazrlk yap. Bir eksiklik ve kusur olmasn." dedi. Sonra Eflakolu Drakola'ya da haber gnderdi ve "abuka askerini toplayp sekin yoldalarla gel, deilse ben senin zerine varmaya enmem." dedi. Drakola'ya haber gidince, "Devletli sultanm! Ben padiahmn atn ve itini tutup hizmet etmeye hazrm." dedi. Padiah da byk bir ordu toplayp srd ve doru Vidin'e vard. Rumeli'nin btn aknclar Vidin'den geip Macar iline yrdler. Birka para hisar alarak da Zibin'e kadar gittiler. Krk be gn Macar ilinde gezip dolatlar, sonra da dnp geldiler. Eflak vilayetinden ktlar. Drakola padiahn nnde klavuzluk yapyordu. Fakat teden beri geli srasnda dnme vaktinde bu taraftan Macaristan'a girer-
196
ken Lazolu'nun ordusu nden gidiyor ve klavuz oluyordu. Drakola pek ok hediyeler getirdi. Gaziler de ganimetle dndler ve tekrar illerine gittiler. Hibir kfir bunlara kar gelmedi. iir Bunlarn yapt gaza, Allah'tan oldu. Galibiyet, tek ve hakiki g sahibinden oldu. Bu ailenin ii gaza etmek btn cihanda Baban da, deden de hepsi Gk Alp'ten oldu. Sofralar nimet dolu olduu iin han dendi bunlara, hsan, ba ve cmertlik bunlardan oldu. Murad Han'm ben, Muhammed, Bayezidt Han, Murat ve Orhan ve Osman'dan oldum Ey Tanrm! Bu soya baladn keremin, Sonsuza dek srmesi sayende oldu. Bu sefer, Sultan Murad Han Gazi eliyle hicretin sekiz yz krknda (M. 1437) gerekletirildi.
BLM 110 Evrenezolu sa Bey'in Arnavut'ta ne olduunu anlatr. Padiah bir gn, "Kocacuk Hisar'na sefere kalm." dedi. sa Beyi de nceden gnderip "Git aknclarm ganimete bo." dedi. sa Bey Arnavut'a Knc illerine girdi. Sonra da akm balatt, hcumlar yapd. Kfirler yollarn kesip baladlar. skender admda bir er de bunlarm arasnda idi. Bu Arnavut beyinin olu olup nceden padiahm i olan idi ve padiah Arnavut ilini ona tmar vermiti. Sonradan sultan dinlemeyip bakaldrd. te sa Bey'le giden aknclarn yollarm bu skender balamt. Szn ksas Mslmanlar yollarnn tutulduunu ve kfirlerin her yanlarn aldklarm grnce, ilk nce esirleri kltan geirdiler. Sonra da kfirlerle savaa baladlar. O ka-
197
dar arptlar ki oklar tkendi ve kllar erilip ktleti. Gazilerin pek ou ehit oldu. Bu kadar ehit verilmekle birlikte pek ok il fetholundu. iir ehitler rahmet arabna kandlar Srat kprsn ku gibi getiler. Bu geici dnyada elenip kalmadar Ebedi olan cennet saraylarna gtler. Yce Allah'n tecellisine kavutular, Bu gr sebebiyle mrlerinden getiler. Bu fetih, hicretin sekiz yz krk altsnda (M. 1442) gerekleti ve bu tarihte ikindi zaman tam gne tutulmas oldu.
BLM 111 Mcahitlerin babuu Sultan Murad Han'n Belgrad'a gidip neler yaptn anlatr. Sultan Murad Han Macar lkesini gezip grp salk selamet ve kutlulukla tahtna geldikten sonra Belgrad' almay dnd. nk buras Macar ilinin kapsyd. Bu kez bu kapy amaya karar verdi. slam ordusunu toplad ve Belgrad'm zerine dt. Hisar'a cenk eder gibi oldular. Sava Nehri'ni geip Biline'ye akm balattlar. ok ganimetlere kavutular. Ganimetin okluundan bir izmeye gzel bir cariye alnabilirdi. O seferde ben de vardm. Yz akeye alt yedi yalarnda bir olan satn aldm. Ata hizmet edebilecek bir esiri yz elli akeye verirlerdi. Aknclardan bana da yedi erkek ve cariye dt. Esirler askerden oktu. Ksacas slam'm balangcndan beri pek ok gaza yapld, bunun gibisi hi grlmedi deder. Gerekten syledikleri olmutur. Ben de o seferde bir gn padiahn yce huzuruna vardm. Bana esir verdi. Ben de, "Devletli sultanm! Bu esiri gtrmek iin at
198
lazm, bir de yolda bunlara harlk gerek." dedim. Bana be bin ake ile iki at balad. O seferde dokuz esirle Edirne'ye geldim. Ayrca drt atm var idi. Esirleri er yze ve ikier yze sattm. iir Gaziler Belgrad'da ok ganimet ele geirdi, te banz bozuldu, ne bel kald ne rgat. Senin kabadaylarn da ok gazi krd, Dvn sen ey kral, apkan da abuk at. Senin gzellerin slam'a geldi Aka ayna oldu onlarn gzellii.
BLM 112 Sultan Murad Han Gazi'nin Semendire'ye ne sebebten rabet edip deer verdiini bildirir. Padiah Belgrad'dan getii zaman Uskp'e geldi. shak Bey, "Ey Devletli sultanm! Vlkolu Semendire'de olduu mddete bize Macarlar ba emez, Karaman da susmaz. Ayrca Drakola da mnafktr." dedi. Sultan Murad Han Gazi, "Hele bir sefere gidelim, yce Tanr ksmet ederse onu da grrz." dedi. Edirne'ye geldiler ve k burada geirdiler. lkbahar gelince Drakola'yla Vlkolu'na adam gnderdiler ve kapya ardlar. Vkolu kendi gelmeyip iki olunu gnderdi. Drakola Vlkolu'nun byle yaptn grnce kendisi ve iki oluyla devlet eiine geldi. Gelir gelmez Drakola'yla iki olunu tuttular. Drakola'y Gelibolu hisarnda iki olunu da Germiyan vilayetinde Egriks kalesinde hapsettiler. Vlkolu'nun iki olunu ise Tokat kalesinde hapse koydular. shak Bey o y Mekke'ye gitmek iin izin istedi. Padiah da yaz olunca Semendire'ye yneldi. Vkolu hisarlarn salamlatrd ve Macar vilayetine gitti. Padiah, "Srp ilini vurunuz, kalelerini ykp halkn esir ediniz." diye buyur-
199
du. O zaman pek ok ganimet elde edildi. Drt yanda bir olan skp'te yirmi akeye satld. shak Bey Mekke'den geldi. Daha Semendire alnmamt. Ben de shak Bey'le Mekke'de birlikte idim. Birgn padiah shak Bey'e kul gnderdi ve "Nike Obrnk zerine git ve onu kuat." dediler. Germiyan sancan da yanna verdiler. Germiyan sanca Bey'i o zaman Timurtaolu Umur Bey'in olu Osman elebi idi. Sonra Varna Sava'nda ehit oldu. Ben de o zaman skp'e shak Bey'le Mekke'den birlikte gelmitim. Zaman zaman bu savalarda da bulunurdum. Bir defasnda shak Bey'in olu Kl Togan'la ekyala bile gittim. Bir gn asker arasnda bir dv balad. O anda shak Bey atma bindi. Bunu gren gaziler de bindiler. Anszn karmzda bir alay kfir belirdi. Ardndan da baka alaylar kt. Yayasn nne alm, atls ardnda, kapkara pus gibi zerimize yrd. Beri yandan da slam ordusu "Allahuekber!" diye tekbir getirdi. Bir anda yayann zerine at srdler. Yaya da devaml ok att. Gaziler bu oklara aldr etmeden zerlerine hcum ettiler. Dman atls durmayp kat. Yaya atlarn aya altnda ezildi ve devaml krld. O derece krm oldu ki gazilerin atlar kfir lleri zerinde yrmeye balad. shak bey bunun zerine, "Hey Gaziler! Krdnz yeter, bundan sonra esir edin." dedi. Vallahi ben krdmdan baka beini esir ettim. skp'e getirdim ve hepsini dokuz yz akeye sattm. Szn z Semendire o ylda alnd. Btn Srp vilayeti ele geti. Hisarlarna askerler yerletirildii gibi ehirlerine de kadlar tayin edildi. Sonra Semendire'de Cuma namaz klnd ve btn Srp lkesinin hkimi Allah'n verdii stnlkle Mslmanlar oldu. iir Osmanllar dnyada hep kfrn karanlklarm datr. Allah bunlarn her zaman byle yapmalarm ister. Kfirlerin kahrn gidermeyi Tam bunlara nasip etti Alemi slamiyet'in emirlerine gre dzenler Osmanllar.
200
Yce Tanr rahmetine kavuturdu bunlar, Eiklerinde limler ve sultanlar kul olup bekler. Bu fetih Sultan Murad Han Gazi tarafndan hicretin sekiz yz krk birinde (M. 1437) gerekletirildi.
BLM 113 Mcahitlerin nderi Gazi Sultan Murad Han, Mora vilayetinin kaps durumundaki Germe hisarn nasl fethetti. Bunu anlatr. Bir gn Sultan Murad Han Gazi, "Turahan' getirin." dedi. Gidip getirdiklerinde, padiah ona, "Mora'nn az olan bu Germe hisarm nasl almal, bana haber ver." diye syleyince, Turahan Bey, "Bu Germe hisar sultanm bir acayip kaledir. Germe dedikleri yer de bir denizden bir denize ekilmitir. Soma bu deniz bir vilayeti bsbtn kuatmtr. Yani bu vilayet bir adaya benzer. Ksacas, Germe hisar kara tarafndan bir kap gibi olumutur. Soma bu Germe'ye be yerde kale yapmlardr. Ayrca hisar iin gerekli btn hazrlklar da yaplmtr." dedi. Tekrar Turahan Bey, "Sultanm! O hisara varmca yerden sava vermek gerektir." deyince, padiah, "Turahan benim gnlm Mora vayetine yryp gaza etmek ister." dedi. Turahan Bey, "Nasl olur devletli sultanm?" deyince padiah, "imdi abuk hazrlk yapm da gidelim." dedi. Szn ksas hazrlklar tamamlannca Turahan Bey'i sancayla nceden gnderdiler. nk Germe Turahan Bey'in ucu idi. Turahan vard zaman padiah da peinden gitti. Balonca be hisarn birbirine irtibatl olduunu grdler. Hangisine hcum edse hepsi ona yardma geliyor. Padiah be hisar deil on hisarn hazrln yapm idi. Bunlar hisarm zerine varmca toplar kurup hisarlara attlar. Bu topun be bakrn sancak sancak bltrerek getirmilerdi. Btn askerde kimde ne kadar bakr olduunu bildiren yaz vard. Buna gre toplar dklp kuruldu, atlp sava balad. Kaleleri dvmeye baladlar ve kfirleri gece
201
gndz uyutmadlar. Denizi kesip hendek yapmlar idi. Hendei de doldurdular ve suyunu kuruttular. Kalelerini yktlar. Yama buyruldu. Ha deyince gaziler hisara akn ettiler. Kfirlerini ldrp aknclara akm verdiler, saysz esir alnd ve ganimetin de snr yoktu. O zaman iyi, gzel ve sevimli cariyeleri er yz akeye veriyorlard. Hizmeti olanlarn says belli deildi. Altn gm tepsiler, arap marapalar pek ok idi. Szn ksas gaziler ganimete doyduklarndan kymette stn mallar almazlar, gtrp tamaya erinip enirlerdi. te Mora vilayetinin Sultan Murad tarafndan en evvel alm bu ekildedir. Fakir olup bitenleri anlatp akladm. Yine de en iyisini Allah bilir. iir Bu Osmanl soyuna hidayet verilince lke hazinesinin madenleri ald. Mora vilayetini karanlklar kaplamken, Birden gzellik ve kutluluk gnei douverdi. Bu Osmanoullarnm fethi hesaba gelmez Ki Hak bunlara etmitir iaret. Bu fetih Sultan Murad Han Gazi tarafmdan, tarih olarak, hicretin sekiz yz krk ikisinden az zaman sonra sekiz yz krk y (M. 1439) balarnda gerekletirildi.
BLM 114 Mezid Bey'den sonra Eflak'ta malup olan Kula ahin'in nasl yenildiini anlatp bildirir. O zaman Kula ahin Rumeli'nin beylerbeyisiydi. Bir gn padiaha, "Devletli sultanm! O Yanko dedikleri martaloz, Mezid kuluna pek ok i etti. Eer buyurursan ben hizmetin gidip Mezid Bey'in intikamm o kfirden alaym." dedi. Padiah da, "Git!" dedi.
202
Anadolu ordusunun bazsn, Rumeli ordusunu ve akncsn da alarak Eflak lkesine geti. Kendini araba, kebaba ve yeyip imeye verdi. Beyler, "Ne yapyorsun? Hey beyim dman var." dedikleri zaman, Kula ahin sarho vaziyette, "O dman benim brkm grse birka gnlk yol te kaar." cevabn verdi. Bu sz sylenir sylenmez birden bire Macar ordusu beliriverdi. Kula ahin azndaki lokmasn yutmadan derhal at srtna binip gerisin geri kat. Beyler, "Ne yapyorsun? Haydi gel dman karlayalm, ordumuz bari ayak altnda kalp perian olmasn." dediler. Kula ahin cevap olarak, "Bu gece dayann, gece yars ben onlarn hakkndan geleceim." dedi. Akam karanlk basnca dman korkusu kalmad. Brkn dmana balad. stelik, "Tuna yakn mdr?" diye sorar. Szn ksas slam ordusu orada bozuldu. Beri yandan Karamanolu daysnn slam ordusunu bozduunu iitip renince ok sevindi. Yryp Emirda'nm yaylalk yerlerini yamalayp talan etti. Mslmanlarn hanm ve ocuklarna satap olmayacak iler yapt. Sonra Beypazar'na vard. Onu ise ondan beter etti. Ksaca sylemek gerekirse, ayak bast yerlerde iledii ileri kfir etmez idi. iir Bu dem baht gnei hangi burtan dodu? Bak kfirin baht gneini galip etti. Bak Karaman kfire arka kt, Yzn kara, kendini lanetlik etti... O zaman kfirliine hkmetti slam, Ki slam lkesini ykt ve gitti.
BLM 115 Karamanolu bu ekilde ktlklerde bulununca, Sultan Murad Han buna karlk neler yapt, onu bildirir. Padiaha, Karamanolu'nun yeminini bozup Mslmanla-
203
rn hanm ve ocuklarna iliip sataarak slamiyet'e uymayan fiil ve ilerde bulunduu haberi gelince, derhal byk bir ordu toplad. Sonra Rumeli'nin ne kadar kfir askeri varsa kendine bal olanlar yanna alp Konya'ya geldi. Derhal yama buyurdu. Karaman lkesini yle kartrdlar, yle kartrdar ki elek elek ettiler. Kylerini ve ehirlerini ykp talan ettiler. Karamanolu kap Ta'ta inlere snd. O sene babas belli olmayan saysz olan ve kz dodu. Karamanolu tekrar hanmyla veziri Srur'u ikisini birlikte Murad Han'a elilie gnderdi. Karamanolu hanmna, "Kardeine git ve benim suumu balat." dedi. Onlar Murad Han'a gelerek yalvarmalar yakarmalar ve yaltaklanmalarda bulundular. Yer ptler. Sonra, "Karamanolu kendine yakan yapt, Allah yannda yzn kara eyledi. imdi ltfedip bala. Sen bunun gibi etme." dediler. Bunun zerine padiah Srr'a, "imden sonra bana ondan gelip dilek dilediin, istekte bulunduun beyine sen inanr msn?" diye sorunca Srr, "Sultanm nceki hatasnda ben birlikte deildim. Bu hatasn da gnlm kabul etmez. Buna sebep Turgutolanlar'dr. 'Bir hata yaptm, artk bundan sonra olmaz' diyor. Ben kulunu inandrd" cevabn verdi. Padiah bunun zerine suunu tekrar balad ve dnp gitti. imdi ey sevgili insanlar! Bu Osmanl'nm memleket vurup zulmetmesinin sebebi Karamanolu ibrahim'in yznden oldu. Deilse ta bugne kadar Osmanl'dan kimsenin hakkna tecavz etmek ve zulm yapmak grlmedi. iir Karamanolu fitne ve fesada sebep oldu. O din ve iman sahibi olsa bunlar olmazd. Fesattr hasetin ortaya kard ey, Karaman'm ii de hasettir bunu iyi bil.
204
BLM 116 Vlkolu'nun Srp lkesi elinden ktktan sonra Yanko'nun nnden giderek zladi Dervendi'ne Macar ordusunu nasl getirdiini anlatr. Semendire Vlkolu'nun elinden knca ve memlekete Mslmanlar dolup yerleince btn kfirler bundan rahatsz oldular, Vlkolu gidip Macar'n eteine yapt, beri yandan Karamanolu'nun elisi Macarlara gelerek, "Sen o taraftan yr, ben de beri yandan yryeyim. Rumeli senin, Anadolu da benim olsun, Vlkolu'na da kendi lkesini verelim." dedi. Szn ksas Ungrz'n krala bal askerleri dnda btn ordusunu Yanko'yla Vlkolu'nun yanma verdiler. Bunlar gelip slam lkesine girip zladi Dervendi'ne kadar geldiler. Sultan Murad Han Gazi, orada bunlarla bulutu. Kfirler zladi Dervendi'nin iinde oturdular. Vlkolu Rumeli beylerini filoriyle engelledii iin padiahn kfir ordusuyla arpmasna mani oldular. Kfirler Dervend'de birka gn kald ve bir gece ekip gitti. O zamanda beylerbeyi Kasm Paa idi. Onu dmann peinden gnderdiler. Fakat kfirler pusu kurmular, bunlar gafil avlayp ortaya aldlar. Bolu sanca beyi, Halil Paa'nn kardeini tuttular. Szn ksas Vlkolu'na vilayetini yine verdiler. Bunda rvetin rol byk oldu ve filori imdada yetiti. Vlkolu'nun iki olu Tokat'ta hapis idi. Bunlarn gzlerine mil ektiler ve babasma gnderdiler. Halil Paa'nn kardeini de Macarlardan satn aldlar. Ondan sonra Sultan Murad Edirne'ye geldi ve Halil Paa'ya, "Ben olumu sa iken tahta geireceim." dedi. Ayrca, "Ben pek ok gaza edip Allah yolunda arptm. imdi olumun nas padiah olacam hayatmda grmek isterim." dedi. Hemen Manisa'dan Sultan Mehmed Gazi'yi getirtip tahta geirdi. Kfirlerle arpmaya sebep olan Turahan Bey'i tutup Tokat'a Bidev arda'na gnderdi. Turahan Bey iin, "Vlkolu'yla ok iyi dost olmutur." deniliyordu. Onu tutup gndermeye sebep bunlar olmutu. te bundan soma Sul-
205
tan Murad kendi isteiyle tahtn oluna brakt ve Manisa'ya gitti. Halil Paa'y olunun yannda vezir brakt. Mevln Husrev'i de kadasker yapt. Bylece her ey yerli yerince oldu ve tertip dzen salam ekilde kuruldu. iir Oullar babaya yrek yadr Olun iyisi tasalar datr. Oul babasnn arkada olup yerini tutunca Babann meyve veren, gnl aan badr. Oul dua alp baht alnca, Babann kutluluu ve yz akdr. Eer oul uymazsa babasna Resul'le kavgal, Hakk'a da dmandr.
BLM 117 Sultan Murad'n olunu tahta geirip Manisa'ya varp oturduktan sonra hangi olaylarn meydana geldiini anlatp bildirir. Sultan Murad tahttan vazgeip Manisa'da oturdu, olu da Edirne'de tahta geti. Bunu iiten Karamanolu ok sevindi. Bu haber Vlkolu'na ulanca o da rahatlad. Sonra Karamanolu hemen Macaristan'a eli gnderdi ve "Daha ne duruyorsunuz? te Osmanolu delirdi, taht bir olana verdi. Kendisi alp syleyen avratlarla balar ve baheler arasnda yiyip iip gezer. lkenin idaresinden elini ekti. imdi frsat sizin ve bizimdir." dedi. Ayrca beri yanda Vlkolu'na da haber gnderip eitli herzeler syledi. Yankoyu da azdrp, "Ne duruyorsunuz? Trkleri krmak iin bundan iyi frsat bir daha elinize girmez." dedi. Bu kral diye bahsettiimiz Gvercinlik'e gelen kraln oludur. Yanko bunlarm nne dt. Belgrad'dan getiler, doru Varna'ya yrdler. Memleketin halk da Sultan Murad'a,
206
"Niin susmu, hareketsiz oturuyorsun? Kfirler hcum edip yrd. lke harap olacak, bozulacak." dediler. Bu haberi iiten Sultan Murad Han derhal Gelibolu'ya geldi ve kfir gemilerinin boaz tuttuunu grd. Kendisi iin karya gemenin gln anladndan dnp Kocaeli'nde Akahisar'a geldi. Bu yandan Halil Paa da padiah karlad ve Akahisar'm karsna kondu. Sultan Murad o yerden Rumeli'ne geti. Btn ordu topland. Padiah Allah'a snarak kfirlerin zerine hcum etti. Yollarn balad, Varna Da'nda arptlar. Yanko Anadolu ordusuna kar yrd. Anadolu beylerbeyisi ehit oldu. Ayrca baz sancak beyleri de ehitlik mertebesine ulat. Rumeli ordusu kenara ekilip geni yere ktlar. Padiah da kendi zel ordusuyla bir yere topland. Fakat btn askerin bir yere toplanmas iin yerleri dar idi, her taraf dere tepe idi. Kral padiahn yannda az bir kuvvetin kaldn zannedip, "Gideyim Trk beyini tutaym." dedi. Derhal "hl, hl" diye yrd. Yenieri ikiye yarlp yol verdi. Kral gelip ara yere sokulunca atnn sinirini kestiler. Attan ykld, at da dt. Koca Hzr ban kesip bayrak direine geirdi. Bunu gren gaziler hep bir azdan "Allahuekber!" diye tekbir getirdiler. Hcum balatp kfirleri krmaya baladlar. Krlan kfirin haddi hesab yoktu. Arabalarm da aldar. Kfirler tekrar bir yere toplandar. Onlarn da zerilerine hcum ettiler ve krdar. Mslmanlar neelenip sevindiler. O srada Azab Bey, Turahan Bey'i padiahtan istedi ve Tokat hapsinden kartt. Etrafn beylerine eliler gnderdiler. Hatta kfir esirlerden de hediyeler gnderdiler. Msr Sultan'na Azab Bey'i gnderdiler ve yannda pek ok cebeli kfir de gnderdiler. Murad Han Gazi kfirleri bozguna uratp krdktan sonra doru Edirne'ye geldi ve tahta geip oturdu, olunu da Manisa'ya gnderdi. Kendisi Edirne'de kald. iir Osmanoullar durmadan gazalar etti lkenin kfirlerini Mslman etti.
207
Kaan brakmadlar dmanlardan, Dileyene yalnzca verdiler aman. lemler iinde gazi oldu bu slale Bu soya imrendi Sleyman bile. Huriler, insanlar, cinler, vahi hayvanlar, kular Cmlesi bu soya hizmeti oldular. Bunlar Muhammed mmetinin sekinleridir, man ycelten de bu soydan gelenlerdir. Bu fetih Sultan Mehmed'in olu Sultan Murad Han Gazi tarafndan hicretin sekiz yz krk yedisinde ( M. 1443) gerekletirildi.
BLM 118 Sultan Murad'n Arnavutluk'taki Akahisar' nasl aldn anlatr. Sultan Murad Han Gazi, bir gn sohbet ederken Arnavut skenderi'nin amcasolu Hamza Bey geldi ve "Devletli sultanm! Arnavut lkesinde bir ksm halk skender'e dman oldu. Eer Sultanm ben kuluna buyursa, gidip Akahisar alvereyim." dedi. Padiah, bunun zerine paalara bu haberi bildirdi. Paalar, "Sultanm, kendinizin bizzat gitmesi daha iyidir." dediler. Padiah, "Sefer hazrlklar yapsm." emrini verdi. Paalar da eksiksiz ve mkemmel olarak sefer hazrlklarn tamamladlar. Hi eksik gedik kalmad. O seferde olu Sultan Mehmed'i de birlikte gtrd. Yryp vardlar ve Akahisar' kuattlar. ki ay kadar sava yapld. Sonunda suyunun bendini buldular ve suyunu dar saldlar. Susuzluktan ok bunaldar, bu sebepten hisar fethedildi. Arnavut lkesinin byk ksm ele geti. Pek ok ganimet elde edildi. Vilayetin esirlerini tespit ettiler. Asker'e istirahat ve izin vermeyi dnrken, Macar kfirlerinin stn silahlarla donatld ve zerlerine geldii haberi Vidin tarafndan ulat. Padiah derhal Sofya'ya
208
yrd, Rumeli askerine izin verdi. Sonra, "Anadolu'ya harlk gnderin, harlk getirtin." dedi. Kendi Sofya'da kald. Bu fetih, tarih olarak hicretin sekiz yz elli birinde (M. 1447) gerekleti.
BLM 119 Macar kfiri Kosova'ya gelerek Sultan Murad Han Gazi'yle nasl savat; sonra o Macarlarla gelenler hangi hanlar idi, onlar anlatr. Sultan Murad Arnavut'taki Akahisar' fethedince orduya izin verecek, kendisi de Edirne'ye gelecekti. Ancak Macar kfirinin byk bir orduyla gelmekte ve nclerinin Belgrad'dan gemekte olduu sylentileri geldi. Bunun zerine Padiah, "Bu Vlkolu'nun eytanldr." dedi. "Hele bu gelen kfir beyleri kimlermi, sorun renin." deyince Martaloz Doan' gnderdiler. Martaloz Doan gidip grd ve durumun hakikatini renip geri padiaha geldi. "Devletli sultanm! O gelen kfir beylerinin biri Lih Ban'dr ve biri ih Ban'dr ve biri Lk Ban olu, biri de Sekleti Ban'dr. Bunlar Macar memleketinin byk padiahlardr. Soma bunlarm her biri krala edeerde beylerdir. Onca fesadm kayna Yanko Hunyad'dr. Bunlarm nlerine dp getiren de odur. Padiah bunlarm gerek durumunu renince yce Tanr'ya snp tam bir tevekklle Sofya'dan yrd. Tabii btn lkenin askerini toplamt. O seferde Karamanolu'ndan adamlar geldi. Gazaya asker gelince cebeliler gsterildi. Yani askerin zrhl birliklerini grd ve her birini teker teker gzden geirdi. Karamanolu'ndan gelen askerleri de grmek istedi. Oradan gelen askerin bama, "Sen de adamlarn getirip gster." dediler. O da zrhl askerini gsterdi. Kaltak eerler, yrtma krkller, rme kuakllar, kabalak tlbenttiler, zengisinin kay ipten Turgutlu'nun birer blk at hrszlarm toplayp gndermi olduunu grd. Sonra padiah Akaylolu'na dnp "Benim onun yardmna ihtiyacm yoktur. Allah'n yardm ile, amma bir se-
209
beple gnderdii iyi olmu. Benim ordumda bir maskara takm eksik idi. Onun iin gndermitir." dedi. Ardndan, "Hi midim yok, ancak ondan eytanlk etmemesini ve kendi halince olmasn isterim." dedi. Sonra baht aklyla dman zerine yrd. Kurunlu Kilise'ye vard zaman kfirlerin doruca Kosova'ya gittiklerini rendi. Ardndan o da vard. Cuma gn gn doarken sava balad. Padiah kfir ordusunu grnce derhal atndan indi. Kusursuz abdest ald ve iki rekat hacet namaz kld. Yzn topraa srp yce Allah'a yalvard ve istekte bulundu. "Ey her eyin sahibi olan, glkleri gideren Tanrm! Senden dileim, Muhammed mmetini korumandr. Bir de bunlara kurtulu ve zafer ver. Sonra benim gnahlarm iin bunlar kfirlerin elinde skntlara drme." dedi. Bu yalvar ve yakartan sonra derhal gazaya niyet ederek atna bindi ve kfirlerin zerine hcum edip yrd. O gn ei grlmedik sava oldu. Kfirlerin pek ok sanca alnd. O gece sabaha kadar arpld. Cumartesi gn byk sava yapld. Pek ok bey ehit oldu. Ayrca kfirlerin de nice banlar dp ld. Sonra niceleri de tutulup esir alnd. Yanko kat, Lk Ban kat, oluyla birlikte Sklet Ban dt. Lih Ban esir olmu, fakat kendini bildirmemi. Sonra satla satla kurtulmu. Kfirlerden geri kalanlarn ise kimi lm, kimisi de esir edilmi. Ben de o savata bir kfir ldrdm. Padiah bana ve Dervi Akbyk'a birer at verdi. eh Ban' esir etmiler, padiaha getirdiler. Padiah tercman getirtti ve "Ben sizinle dmanlk etmedim, siz benim memleketime saldrp zerime niin geldiniz?" diye sordu. O kfir, "Gzmze bunun gibi esirlik gzkr imi." cevabn verdi. Sonra, "Ancak padiaha syleyecek birka szm var, eer izin verirse syleyeyim." dedi. Padiah, "Syle!" deyince, "Evvel szm budur: Her yl be bin sekin insanla padiahn hizmetine geleyim. Ayrca her birinin bal olduu yerlerden meblalar hasl olan on ehir vereyim. Haran gelip hara toplasn. Sonra lkemin her yerinde senin kanunun yrsn." dedi. Padiah dnerek, "Allah'n yardm yannda se-
210
nin bu sylediin nesnelere benim hi ihtiyacm yoktur, ne malna, ne kalene, ne de askerine." dedi. Ardndan kfir beyi, "Senin gibi gz tok ve zengin bir padiahn zerine gelene, bela yoluyla her ne yaplrsa yaplsn layktr, hak etmitir." deyince, padiah klcn karp celladn eline verdi ve "Bu kfirin boynunu vur." dedi. Tekrar bu kfir, "Devletli padiah beni sen ldr, senin elinde leyim." dileinde bulundu. Bunun zerine padiah, muradnn ne olduunu bildi. Bunun murad, 'beni ad byk, anl hretli bir padiah kendi eliyle ldrd' dedirtmek imi. Padiah, al diye, cellada iaret edince, cellat bir kerre ald ve ba top gibi yere dt. Bu Sultan Murad Han Gazi'nin Allah yolunda yapt savalar oktur. Ben fakir, zamanmda olan her savam, hal ve hareketlerini ksa ksa anlattm. Bylece ambardan birka eit eni verdim. Onun savalarnn hepsini teferruatyla anlatsam, akllar yok olur. Bu kadar anlattma sebep, onlarm ruhlarnn hayr ve duayla anlmalarn istediim iindir. Allah ona rahmet etsin. Bunun yannda bu Osmanoullar'nm menkbelerini okuyup dinleyenden ve onlarm ruhlarna dua edenden yce Tanr honut ve raz olsun. Peygamber de Arasat Meydan'nda elinden tutsun. Ayrca onun her duas ve her dileini yce Allah kabul etsin ve btn ihtiyalarn gidersin. Bunu senden istiyorum ey lemlerin sahibi olan Allah, sen duam kabul buyur, ey elden tutanlarn en hayrls. Bu gazaya en byk sava dediler. Sonra o savata btn halk savaa katld. Yce Tanr bu gazay Osmanoullar'na nasip etti. Bylece kyamete kadar bu slaleye hayr ve duaya sebep olacak. Ben fakir de, "Ey Allah'm! Senin yceliin hakk iin ve sevgili peygamberin Muhammed aleyhisselamdaki hrmetin iin, bu eseri okuyana, dinleyene ve yazana rahmet et derim. Ey lemlerin yaratcs! Sen duam kabul et. Ayrca bu savata Sultan Murad'm olu Mehmed de birlikte idi. Yine de en iyisini yce Allah bir.
211
iir slam Dini'nin askeridir Osmanoullar Btn padiahlar vp anlatr bunlar. Bu soyun din klc var elinde Gani ve kusursuz Allah, gazay bu soya verdi. Bu soyun ihsanlar btn dnyay sard; Balarna kyasla bir damladr deniz bile. lemde erdem de bu soya verildi, Kur'an ayeti bunlar iin "mcahitler" dedi. k, Yahya ve Selman'dan k'a git, oradan Muhlis'e, lyas'a; Soyunu syle, senin delilin onlar. Bu sava da tarih olarak hicretin sekiz yz elli ikisinde (M. 1448) Kosova'da Sultan Mehmed Han Gazi'nin olu Sultan Murad Han tarafmdan gerekletirildi. iir Gazalar etti gitti Gazi Hnkar, Duramad nnde hilekrlar, dzenbazlar. Sava deyince, baka padiahn ad anlmaz, Onun yceliine hainler ulaamaz. Neye el atsa ona yardm eder Allah, Her zaman yardmcsdr zengin ve affedici Allah. Gnah varsa batmtr af denizine Gnahlar rten yce Tanr ayp brakmad onda.
BLM 120 Sultan Murad Han Gazi'nin, olu Sultan Mehmed'i ne ekilde evlendirdiini ve kimin kzn alverdiini anlatr. Sultan Murad Han Gazi, Kosova Muharebesinden kutluluk-
212
la gelip Edirne'de tahtna oturunca, Halil Paa'ya, "Kzmn eyizini yapp kardm. imdi de olum Sultan Mehmed'i evlendirmek isterim. Ancak Dulkadrolu Sleyman'n kzn almalym. Sonra o Trkmen bizimle doruluk etmitir." dedi. Halil Paa da, "Sultanm, olsun, hem layktr." dedi. Derhal Amasya'dan Hzr Aa'nin hanmn gnderdiler. Srd Elbistan'da [Albostan] Sleyman Bey'e vard. Sleyman Bey'in be kz var idi. Beini de huzruna getirtti. Hzr Aa'nm hanm kzlar grd ve beendii kzn eline yapt. ki gzlerinden pt. Sonra yryp geldi ve padiaha haber verdi. Sleyman Bey'in itaatini, kznn gzelliini ve huyunu hulkunu anlatt. Sultan Murad da kabul etti. Sonra tekrar Hzr Bey'in hanmn ve Rum'un ileri gelenlerinin hanmlar ve beyleri hep birlikte kz almak iin gittiler. Sleyman Bey gelenleri kendi karlad. ok hrmet etti ve dnrlere yer gsterdi. det ve ananeleri ne ise, o dzen zere trelerine gre her bir i tamamland. Sonunda kzn elini Hzr Bey hanmnn eline verdiler, kz alp doru Edirne'ye getirdiler. Padiah kzn eyizini grnce, "Benim tremde byle deildir. Sonra bu azdr." dedi. Yeniden kza, padiahlara layk eyiz yapt ve gelinin eyizine ekledi. Etraftaki padiahlar dne davet etti. limler ve fakirler topland. Hadsiz hesapsz, snrsz olan padiahn ihsan ve balar btn insanlara yetiti. iir Padiah ihsanda bulunup cmertlik gstermeli rem ba olur o zaman onun meskeni. Mal, mlk ve hazineler gereince harcanmal, Kimselere sormamal, bu nasl eydir diye. Bu hasletler btn Osmanoullar'nda var Sana sylediim gibi bu soyun zellii bunlar. Sonra bu dnyada maksat birka eydir. Oul evlendirmek, kz karmak, bir de bu dnyadan ahirete yz akyla gitmektir. imdi bu eylerin hepsi Sultan Murad'a myesser
213
oldu. Olunu evlendirdi, kz kardelerini kard. Grlmedik dnler yapt. Onlar da padiah ocuklarma, ehzadelere verdi. Sonu da hayr oldu. Olu da kendinden sonra, iyi heybet ve byklk sahibi padiah oldu. Sonunun hayrl olmasnn alameti de budur. En dorusunu bilen Allah'tr. iir Cihan sahrasna kim baktysa Satranc nasl oynarm diye dnd orada. ahn nne srd nce piyadeyi; eli oyunda, gnl kendini bilmez etti. Fili ve veziri balamay diledi, At oynad, hareketli talar bal kalnca. Felein tasma atarak zarn Vezirle amaya bakt oyunun amazn. Satran tahtasm ho denmi sanrsn, Oysa bin satran ustas geldi gitti cihana, unutma. Bu satran tahtasn zapt etmek istediler; Dzenbaz felek onlar ah-mat etti sonunda k, Osmanoullar'nn menkbelerini yaz Ki her ky bir Badat etti bunlar. Ey akll insan, aldanma dnyanm hilesine; Nicesine tuzak kurup yendi onun hesi.
SULTAN M E H M E D DNEMI* Gel imdi ey insan suretine girmi tertemiz cevher Ki senin iin var olmutur bu lkeler, bu toprak Senindir kinatn feleklerinin meydam Eri meydanma sen abucak
* Bu balk ve altndaki iir, konu btnl gz nne alnnca bir sonraki blmn banda olmaldr.
214
Acele et, atma bin de gel Karaman samak ister bana toprak Gel artk ey sevgili dost Sultan Mehmed Karaman'm gzne bir mezar srmesi ek Karamanolu kulukaya yatt Dourdu karga, kuzgun ve erp Haramzadeler dourdu da ad verdi Deil bunlarn o nesepleri gerek Kimine Germiyan Aydn Teke der Yalandr Menteeli dii erkek Sultan Mehmed Gazi'nin olu Sultan Murad Han Gazi'nin saltanat otuz bir yl oldu ve anlattm onun hallerine, szlerine ve fiillerine ait olan bu gazalar ve maceralarn hepsini ben k Dervi Ahmed bizzat grdm, bildim ve ksaca bu menakpta yazdm. Bunun sebebi, bu sultann szlerinin ve fiillerinin dille aklanamaz olmasdr. Ondan sonra sra olu Sultan Mehmed'e geldi. Hicretin sekiz yz elli beinde (M. 1451) ve Muharrem aynn balarnda Sultan Murad Han Allah'n rahmetine kavutu ve olu Sultan Mehmed, Muharrem aynn on altsnda Perembe gn tahta geti.
BLM 121 Bu blm Sultan Murad'n olu Sultan Mehmed'in tahta nasl getiini, Edirne'ye nasl geldiini ve daha nce nerede olduunu bildirir. Sultan Murad bir gn Ada'ya dolamaya gitmiti. Sarayna "dongrkcR' Aekrkoprusunun banda bir derviin oturduunu grd. Bu dervie yaklatnda dervi, "Hey padiah Murad Han! Tvbe et ki lm vaktin yaklat. Bu geici yokluk saraym terk edip ebedi olan varlk sarayna gideceksin" dedi. Sultan Murad Han bu sz iitince yarmdaki Saruca Paa'ya "Sanca! Sen ahit ol, btn gnahlarma tvbe ettim." dedi ve
/âyn sz dier yanndaki shak Pasa'va da tekrarlad. Hnkr Ishak'a bu derviin nereden olduunu sordu, ishak "Sultanm! Bursa'daki Emir Seyyid'in mridlerindendir." dedi. Hnkr dnd, sarayndan ieri girdi ve atndan indi. Bam aryor, diyerek yatt. Hastaland. Vasiyyetnamesini yazm, Halil'i nazr, olu Sultan Mehmed'i vasi edinmiti. U gn hasta yatt, drdnc gn oluna adam gnderdiler. lsn on gn sakladlar, paalar ldn kimseye bildirmediler. Yine divanlar topladlar, tmarlar verdiler, hekimler de tedaviye devam eder gibi davrandlar, ilalar hazrlayp verir grndler. Vefatmdan on gn gemiti ki Sultan Mehmed Edirne'ye geldi, tahta geip oturdu. Halkn ou o zaman anladlar hnkrn ldn. Sultan vakit geirmeden babasnn lsn Bursa'ya gnderdi. sfendiyar kzndan bir kk kardei vard, onu da makamna gnderdi. Yasllar yaslarn tamamladlar. Ondan sonra saltanat tahtnda oturup hkme ve hkmet etmeye balad. bir gn haber geldi; Karamanolu brahim'in karn yarlm nesebi belli olmayan ocuklar dourmu. Bu olanlardan birini Germiyanolu'nun yanma Ktahya'ya, birini Aydmolu iline, birini de Menteeolu iline gndermi ve kendisi de Alayye'ye (Alaiye) yrmt. Sultan Mehmed bu haberi iitince hemen shak Paa'ya hilat giydirdi, Anadolu beylerbeyiliini verdi ve onu gnderdi. Kendisi de ayrca hareket etti, Bursa'ya vard. Karamanolu'nun olanlarnn _hepsi katlar tekrar analarmn karnna girdiler. Sultan Mehmed Han Gazi, hzl bir ekilde Akehir'i vilayetiyle birlikte fethetti. Oradan ayrld, Konya'ya yneldi. Karamanolu tekrar alayp yalvarmaya balad. "Gnahlarma tvbe! Yaptm ilere piman oldum" dedi ve paalarla dudu kularnn iine altn koyarak gnderdi. O paalar ok mahcup kiilerdi. eyhler, danimendler ve paalar, filorileri grnce utandlar. Utandklarndan dolay gelip padiaha, "Sultanm! Atan da deden de bu Karaman vilayetine geldiler ve bu vilayetin btnn fethettilerdi. Ama yine bunlara merhamet ettiler de vilayetlerini geri verdiler ve dndler. imdi sultanm! Karamanolu kzn vermeyi ve
216
her seferinize de katlmay teklif ediyor. Umulur ki sultanmz dahi kendisine merhamet ede." dediler. Sultan Mehmed bu sz iittiinde kabul edip Karamanolu'na vilayetini brakt ve kendi vilayetine saadetle dnd. { iir Yine dnyaya gne burcu dodu Grnr oldu yaplan ilerde alametler Douya batya karaya ve denize dola Gne gibi ltuf ve ihsan ortaya ka Klcndan onun fitreye dalar Bulutlar saklanr sislerin ardna kaar Arap, Acem, Bulgar ve Sind'e Hkm verir tez gelin divanma diye taat eder cmle cihan halk Bu ahn hkm karsnda herkes ayn syan eden kfirleri krar Saray ve kklerini virane klar Adaleti ve cmertlii iki dnyay mamur eder te ahlarn ah dile geldi derler
Jy
BLM 122 Bu blm Sultan Mehmed Han Gazi'nin Karaman'dan dnp geldikten sonra ne yaptn ve ne ekilde bina yaptn bildirir. Sultan Gelibolu'dan Rumeli'ne gemek istedi. Kendisine "Devletli sultanm! Gelibolu Boaz'n kfir gemileri kapattlar." dediler ve hnkr Kocaeli'ne gtrdler. stanbul'un st yannda Boaz'da Akahisar'a (Anadolu Hisar'nda) konakladlar. Kendisi de babasmm getii yerden Rumeli'ne geti. Akahisar'n karsndakonaklad. Halil Paa'ya "Lala! Burada bana bir hisaLgfireSdnv^dedi.~Emretti, hisar yaptrd. Hisar tamamlannca Akayl MehmeaBey'i
"Tez elden stanbul'a git ve kuat." diyerek gnderdi. Mehmed Bey geldi, ehrin kapsndan adam yakalad, kylerinin davarlarna el koyup gtrd. Bu durum tekfura bildirildi. "Trk bizim gnlmz yaralad, evimizi bamza ykt." dediler. Tekfur "Bunlarla komuluk yapmamz, doanla kuzgunun komuluuna benzer. Bu Trklerden bir kurtulu aresi varsa onu ancak Halil Paa bilir. Ona yalvarmak, kk balklar gndermek gereklidir." dediler. Baln karnn filoriyle doldurdular, Halil Paa'ya gnderdiler. Tekfur'un Kerluka adnda bir vezjri vard. O "Halil bal yutar ama size faydas dokunmaz. Siz kendi banzn aresine bakm."dedi. Bal Halil'e getirdiler. Halil Paa baln karnndakileri sanda koydu. Kfirlerin szlerini dinledi, kalkp hnkrn huzuruna kt. Kfirler hakknda nice szler syledi. Hnkr "Hey Lala! Bahar olsun grelim, Allah ne buyururs'ontrTgtjafm rt ~dedi. Aslnda hisarn fethine oktan beri hazrlanmaktaydlar. Hazrlklar t anlamlandnda bharcia'gelmiti. Sultan "Bu . istanbul'da gprirpcemm" dedi. ""*"*_ istanbul hisarnn zerine kondular. Karadan ve denizden de gemilerle hisar kuattlar. Drt vz para ge~Txir3enizden~eldi. Yetmi para gemi de Galata'nn st ya<nm3*nkaradanyeiKenlerm a'tlar. SavÎaraya^kalEfrlar, sancaklarn zdler, geldiler hisar dibinden denizfe grHIer. Deniz zerine kpr yaptlar. Elli gn gecegunHz savatlar. Elli birinci gn hnkr yama dedi/ yamaya îzin verdi. Hcum ettiler. Sal gn hisar jeffrgljpffi^nperli ganimetler alnd. Altn, gm, mcevherler ve trl "kumalar pazara dkld, satmaya baladlar. Kfirferini esir ettiler, gzellerini gaziler barlarna bastlar. reftnba gn Halil Paa'y, olanlar ve kethudaiarylabiflkte hapsettiler. Bunlarn hikyesi oktur fakat ben ksa tuttum. Zira_Halil Paa'ya ne yaptklarnn hikyesi bilinmektedir. Fethin ilk cuma gn Ayasolya'da Cuma namazn kldlar. Sultan Mehmed Gazi adma IslarrTKutbesi okundu. O Sultan Murad Han <Jaz oguuu, o da Sultan bayezid. Han Gazi oludur, o da Hnkr Murad Han Gazi oludur ve o
218
dahi Orhan Han Gazi oludur, o da Osman Gazi oludur, o Ha Frhrl Han nlnHnr, o da Sultan Sleyman ah Han Gazi oludur. Ksacas bunlar Gk Alp neslidir ki o da Ouz Han oludur. Ve bunlarn soyunu neslini ilkjjlmde yazp aklamtm. Ve bu fetih hicretin sekiz yz elli yedisinde (M. 1453) Sultan Mehmed Han Gazi eli^le-oldli-
BLM 123 Bu blm stanbul'un alnmas ve harap olmas sonras tekrar nasl mamur olduunu bildirir. Sultan Mehmed Han Gazi stanbul'u fethettiinde subalm Sleyman Bey'e verdi ve btn vilayetlerine "steyen gelsin. stanbul'da evler, balar ve baheleri mlkyle veriyorum. Dileyen gelip alsn." diye haber gnderdi. Etraftan gelenlere evler verdiler. Bu ehir yine de bu ekilde fazlaca mamur olmad. Ondan sonra padiah her vilayetin zenginlerinden de fakirlerinden de bu ehre evler srlmesine hkmetti. Her vilayetin kadarma ve subalarna padiahn bu hkmyle adam gnderdiler. Onlar da bu hkm gereince ok sayda aileler srp stanbul'a gnderdiler. Bu gelenlere stanbul'da evler verdiler. Bu defa ehir mamur olmaya balad. Ondan sonra bu verdikleri evler iin kira (mukataa) koydular. Bu kira halka zor geldi. "Bizi gzel evlerimizden srdnz, getirdiniz; bu kfirlerin evlerine kira vermek iin mi getirdiniz." dediler. Hatta bazlar avratlarn ve ocuklarn brakp ehirden kat. Sultan Mehmed'in Kula ahin admda, atasndan, dedesinden kalma bir adam vard. Padiaha "Hey devletli sultanm! Atan deden bunca memleketler fethettiler, hi birisinde mukataa koymadlar. Bu i sultanma layk deildir." dedi. Padiah dahi onun bu szn kabul etti, mukataay kaldrd. Yeni bir hkm verdi ve "Verdiimiz her evi mlkyle verdim." dedi. Bundan sonra her ev verdiklerine mlkleri olarak tasarruf etmeleri iin yazl bir kat da verdiler. Bu ekilde ehir mamur olmaya balad. Mescitler,
219
zaviyeler ve eitli mlkler yapmaya baladlar. ehrin hali tekrar iyilie dnd. Babas kfir birisi, padiahn veziri ve yakn oldu. Bu vezirin babasnn dostlar olan stanbul'un eski kfirleri onun yanma gelip "Hey, ne yapyorsun. Bu Trkler bu ehri tekrar mamur ettiler. Senin gayretin nerede. Senin atann dedenin yurdunu ve bizim atalarmzn ve dedelerimizin yurtlarn bu Trkler aldlar. Gzlerimizin nnde dilediklerini yapyorlar. imdi sen padiahn yaknsn. Bir are bul da bu halk, bu ehri imar etmeyi braksnlar ve tekrar ehir bizim elimizde kalsn." dedi. Vezir de "Daha evvel koyduklar u mukataay padiaha syleyelim tekrar koyduralm. Halk da mlk yapmaktan el eksinler. ehir tekrar harabe haline dnsn. Sonunda bizim elimizde kalsn." dedi. Ondan sonra bir gn padiaha vard. Bir mnasebetle mukataadan bahsetti. Padiah raz etti, yeni bir i kard. Bu aldatc melun kfire ad Mslman birisini daha kattlar; o aldatc kfir ne dediyse yazdlar, bu konuda hi kimseye sz sylettirmediler. SORU. O vezirin kim olduu sorulursa? CEVAP. stanbul'da esir edilen kimselerden Rum Mehmed'dir. Onu daha sonra padiah it gibi bodurdu. SORU. Sultan Mehmed Han Gazi stanbul'da ne yaptrd. CEVAP.jSgkiz medrese, orta yerinde bir ulu cami ve camiin karsnda yksek bir imaret ve bir taratnda daruifa yaptrd. Bu her birisinin medreseierm arKasnda sunteler iin bir tetimmesi de vardr. Bundan baka Hazret-i Eyyub Ensari zerinde bir imaret, bir medrese, bir cami ve Hazret-i Eyyub Ensari'nin zerine yksek bir trEeTyaptrclI " iir Cihan mamur eden hanlarn adaletidir Eer zulm ederlerse kanlar dklr Hak bu han' bir sebep kld cihanda Cmle insanlarn Hakk'a doru gitmesine
220
eriatin nizamn han'm elinde koydu Btn beyan ve kanunlar meru olsun diye k menakbm yaz Osmanolu'nun Ki nde gelenler bu soya dua etsin. iir Kiinin ettii kalmaz yannda Bulur onu ya oul ya kz tatl cannda Meseldir bu szm denir ezelden Yazldr cmle akllarn divanlarnda Ne tasarlarsan bu halka ktlk Brakmaz bil Hak onu kimsenin cannda Bu sebepten halk stanbul'un imaretinden kamaya baladlar. Ne talihi var u stanbul'un Ki hkm ayn ekilde srmez canda Padiahn sz birbirini tutmasa Olur memleketi srekli ziyanda zellikle bir de veziri kfir olursa Vezir zarar ister olur srekli imanda Bu imdiki mukataann olmasna Rum Mehmed sebep oldu.
BLM 124 Bu blm nez'in [Aynos] ne suretle fetholduunu ve fethin sebebini bildirir. Bir gn Fire'nin [Firecik] kads, vilayetinin halini bildirmek ve nez kfirleri yznden bu memleketin ne halde olduunu sylemek iin hnkra geldi. Kad padiahn elini pmek iin ieri girdi, el ptkten sonra padiaha yle syledi, "Devletli sultanm! Bu Fire ve psala vilayetlerinin halle-
221
ri son derece znt vericidir. Sebebi udur. Enez kfirleri Mslmanlarn esirlerini kullandrmazlar, Mslmanlarn esirleri srekli kaar Enez'e girerler. Sahibi ardnca gelince eer o kii bildik ve tandk ise basit bir ey verirler gnderirler. Bildik birisi deil ise dverler, Mslmanlar esiri alamadan giderler ve hatta kfirlerin kendisini dahi esir aldklar olur. Bu Enez daha evvel stanbul'a bal idi. Zira halk stanbul tekfurunun kavmindendir. Padiah "Hak Teala bir are verip dzeltir!" dedi. Kad gidince Hnkr, adam Has Yunus'u artt, "Bre Yunus! Tez iskeleye var. Reislere haber ver, hemen on para iyi gemiyi kullarm ve azab askeriyle donatn. yi hazrlk yapn. Varn Enez'e onun limanna girin. Ancak oraya varncaya dein bunu hi kimseye bildirme. Ben de inaallah karadan psala'ya varrm." dedi. Yunus Bey padiahn buyurduu emre uyarak buyruu yerine getirdi. Hemen Allah'a snp yrd, nez'in limanna girdi. Padiah da bu taraftan yryp askerle psala'ya ulat. Tekfur karadan ve denizden Trklerin geldiini grnce yanndaki kfirlere "Trk beni bile esir etmek istiyor." dedi. Hemen maln, karsn ve gzel kzn alp hnkra getirdi ve btn askerlerini de birlikte, yannda getirdi. Padiah da tekfura ve askerlerine iyi dirlikler verdi. ehrin boalan evlerini etraftan gelen Mslmanlara verdi ve kalanlarn yerlerinde brakt. Nice kiliselerini mescit yapt, anlarn ve anlklarn bozdurdu. ehrin karsnda Tanoz denilen bir hisar dahi vard, ada idi, onu da fethetti. Limoz derlerdi bir hisar da vard, onu da fethetti. Ksacas btn nez vilayetini fethetti. Bu fethin tarihi sekiz yz elli yedisi (M. 1453) ile sekiz yz elli sekizi (M. 1454) arasnda vaki oldu, Sultan Mehmed Han Gazi elinden. iir nez'de slam mealesi ho yand Gazi Han onu grd ileriye atld
222
Kraym Hak dmann, alaym diyarn Kasnlar gazilerden serpu gibi k yaz menakbm o han'm Ki vermitir sana hisse ve ok altn
BLM 125 Bu blm Nikpri'nin ne ekilde ve kimin eliyle fetholduunu aklar. Vlkolu adndaki despotun elindeydi. Despot lnce shak Bey olu sa Bey padiaha haber gnderdi. Padiah da sa Bey'e "Hak tel verirse Srbistan vilayetini slam memleketi etmek isterim. imdi sen o vilayetin eskilerindensin, oraya ne ekilde varmak gerekir, onu bana bildir." dedi. sa Bey de "Devletli sultanm! imdi frsatdr. Nasl gelirsen gel." dedi. Padiah hemen slam askerini toplad, gaza niyetiyle dedi ve yrd. skp'ten berideki Karatonlu Da'nin te yzne at. sa Bey de oraya geldi ve padiahla bulutu. Padiah sa Bey'i hisar aman ile vermelerini istemesi iin gnderdi. sa Bey de vard, hisar dizdarndan istedi. Dizdar "sa Bey bizim dinimizde padiahna hain olmak yoktur" dedi. sa Bey "Hey aptal! Padiahn ld. Siz imdi kime padiah dersiniz." deyince dizdar cevap olarak "Bosna kralnn kars, despotun kzdr ve o kz imdi bizim padiahmzdr." dedi. sa Bey "Hey ahmak kfirler! Hi bilir misiniz, bu gelen Sultan Mehmed Han Gazi'dir. stanbul'a neylediini grmediniz mi bari iitmediniz mi ki ylesine konuuyorsunuz/'deyince dizdar "Hele gelsin grelim." dedi. Ondan sonra padiah devletle gelip hisarn zerine kondu. Hemen cenge baladlar. Beinci gnde hisar feth olundu. Hisarda Vlkolu'nun byk miktarda gmn buldular, padiahn hazinesine kattlar. Hisara Mslmanlar koydular. Kfirlerden gvendiklerini hisarda yerlerinde braktlar, hisarda kalmalarna gvenmediklerine ise ne gerekiyorsa onu yaptlar.
223
Ondan sonra Tirebe hisarna vardlar. Varr varmaz d hisar fethettiler. O hisarda dahi ok miktarda mal buldular, alp padiahn hazinesine getirdiler. Ama o hisarn kulesi nice gn direndi, cenk etti. Sonunda bir gn onu da fethettiler, Hakk'm yardmyla. O hisarda dahi o kadar mal buldular ki haddini hesabn ancak Allah bilir. Onun ilerisinde kk bir hisar daha vard. Ona Evrenozolu sa Bey'i gnderdiler. Fakat Evranozolu sa Bey varmadan kfirler hisar etee vermiler, kamlar, hisar bo kalm. Hnkr, sa Bey'i gnderdikten sonra kendisi zbeen'den Kosova'da Gazi Hnkr'n ehit olduu yere geldi. Burada Gazi Hnkr'n ve gazilerin ruhlar iin ok ihsanlar etti ve yemekler piirtti. Yenildi ve dualar edildi. iir Bu han ki Hakk'm ltfunu yolda edindi Btn halk bil ki onu ba edindi Bu han'a dman olan lem iinde Bela ve ylan zehrini a edindi Saadet tacn Hak bu han'a verdi Hikmetin zuhuruna onu nakka edindi k yaz menakbm bu hanm Ki kara ve denizi cmle mlk edindi Ve bu fethin tarihi, Sultan Murad Han Gazi olu Sultan Mehmed Han Gazi elinde hicretin sekiz yz elli sekizinde (M. 1454) vaki oldu.
BLM 126 Bu blm Sultan Mehmed Han Gazi'nin Belgrad'a anszn saldrmasn, orada neylediini ve sonunda ne olduunu bildirir. Sultan Mehmed Han Gazi slam lekerini toplad, gaza niyetiyle diyerek Belgrad'a yrd. Tuna Suyu'na dahi gemi-
224
ler yrtt. stanbul'u fethettiinde bozdurduu bakr at, vidal ha ve anlardan toplar dktrd, Belgrad'a getirtti. O toplar kurdular ve attlar. Cenge baladlar. Rumeli Beylerbeyi Day Karaca, hnkra "Devletli sultanm! Ben kuluna izin ver Tuna'nm te yakasna geeyim, hisarn karsnda yer alaym." dedi. Bu dnceye Rumeli'nin beyleri raz olmadlar. "Eer Belgrad fetholursa bize tarla srmek der. Zira baka yerde dmanmz kalmaz. Bu hisar da alp bir avu kalan kafiri de datacak olursak halimiz sonra ne olur?" dediler ve hile dndler. Szn ksas, Belgrad' almak iin beyler gayret gstermediler. Bir gn anszn Karaca'nn gemek istedii yerde, Tuna'nm te yakasnda ok sayda dman askeri grdler. Yanku melunu nlerine gelip kondu ve nehirden de ok sayda gemiler getirdiler. Bu sefer cenk her iki taraf iin de daha iddetlendi. Anszn bir gn Karaca Bey metriste hisara top attrrken kendisinin bulunduu metris tahtasna kaleden top geldi, metris tahtas onun zerine dt, ehit oldu. Gemiler de bu tarafta su yznde harp ediyorlard. Beklenmedik bir anda gemilerin de nicesi yok oldu. Hnkr "Hey gaziler! Saldrmak gerek." dedi ve hcum ettiler. Hnkrn kendi kullar yrd ama Rumelililer hain olup yrmediler. Kul hisara doru yneldi. Kfirler hcumun bu tarafa doru olduunu grnce hepsi kullarn zerine hcum ettiler. Kullar geri dndrdler ve nicelerini de ehit ettiler. Padiah ata atlad ve "Hey gaziler! Daha ne duruyorsunuz, ne eyliyorsunuz?" deyip yrd. Garip yiitler padiahla birlikte hcum ettiler, kfiri tekrar hisara soktular ve ok sayda kfir ldrdler. Bu defa gerekten byk bir cenk oldu. Hisarn alnmamasna Rumeli'nin hiyaneti sebep oldu. Padiah oradan gt, devletle tekrar memleketine dnd. iir ki leker karlasa da arbede olsa Kimine kl erie kimine mzrak
225
Kimi kaar nereye kimi kovalar bulunmaz Er olan kar koyar oka vurua Gaziler doru olur din yolunda Salalar din klcn douya batya Bu gazann tarihi hicretin sekiz yz altm birinde (M. 1456-57) vaki oldu. Bu tarihte iki byk kuyrukluyldz dodu, birisi batdan ve birisi doudan.
BLM 127 Bu blm Sultan Mehmed Han Gazi'nin oullar Bayezid Han'la Mustafa elebi'yi nasl snnet ettirdiini ve o dnn nerede olduunu bildirir. Sultan Bayezid o srada Amasya'da, Mustafa elebi de Manisa'da bulunuyorlard. Bunlar Edirne'ye geldiler. Dne baland. Etrafa dn iin davetiler gnderildi. Btn sancak beyleri, her ehrin ulular ve nde gelenleri geldiler. Edirne'nin havalisini doldurdular. Bir nice gnlk yollar dne gelenlerden doldu. zin verildi, padiahn ota ve adrlarn Ada'ya kurdular. Padiah da devletle Ada'ya geti, otana geip oturdu. Haber verildi, her tarafn halk blk blk belirlenen vakitlerinde geldiler. lk olarak vilayetin limleri davet olundu. Padiah da devletle saltanat tahtna geip oturdu. Sa tarafna Mevln Fahreddin Fazl, sol tarafna Mevln Tusi, karsna da Mevln krullah Fazl oturdu. Emrolundu hafzlar Allah'n kelamn okudular. Bu oturan alimler, bu okunan ayetlerin tefsirini yaptlar. lmi sohbetler yapld. Ondan sonra izin verildi, sesi gzel olan kimseler ho ve parlak kasideler ve gazeller okudular. Padiaha layk sohbetler oldu. Tekrar izin verildi, sofralar ekildi, nimetler yenildi. Yemekten sonra yine gzel sesli kimseler kasideler ve gazeller okudular. Ondan sonra Kur'an okundu. Akabinde de ekerlemeler getirdiler. Her ilim ehlinin nne sini koydular. limlerin hizmetkrlar, bu futalar ekerle doldur-
226
dular. Ben fakir de bir futa doldurup hizmetkrma verdim. Ondan sonra padiah, bu azizlere ihsanlar etti, hilatler giydirdi. Bu padiahn saadet veren dneminde ve saltanatnn altnda nice insanlar fakir geldi zengin gitti. iir ah oullarn snnet ettiinde Erdemli insanlar izzetle geldi gitti Trl nimetler lezzetle yenildi Ruhani gdalar akla yetti O zaman k ok eker ald Nice kad eker hammal oldu ikinci gn fukara zmresi (derviler) davet olundu, onlara dahi hrmetler gsterdiler. Padiahn ihsanlar bunlara da gereince ulat. Bunlara iaret edildi, kendi usullerince edeplerini ve sayglarn padiaha gsterdiler. Padiaha pek ho geldi. nc gn memleketin beyleri, devlet adamlar davet olundu. Bunlarla da padiah tresince ve usulnce nice gnler sohbetler ve elenceler oldu. Bir nice gnlk yerlere deerli atlar hazrlayp koturdular, yar ettirdiler. ok sayda dller verdiler. Ksacas bu yaran atllardan hibirisini mahrum etmediler. Zira padiahlar byle toplantlar kendisine layk olduu gibi yapar ki kendi bykl ve evketi grlsn. Bu padiah da azametini olduu gibi gsterdi. Dn eden grnr harcamasndan Ki sevgi ulaa sevdii dostundan Grrler mutlulukta dost biri birin Ki ne har olacak dnya varndan unlar kim cimrilikle dn yapt Haberdar olmad demektir namus ve hayadan k bu dn ki han yapmtr Niceler geldi hem Badat ehrinden
227
Bu mbarek dnn tarihi hicretin sekiz yz altm birinde (M. 1456-57) Edirne'deki Meri S'ndaki Ada'da vaki oldu.
BLM 128 Bu blm Sultan Mehmed Han Gazi'nin Mora vilayetine ne suretle vardn ve orada ne yaptn ve nasl fethettiini aklar. Bir gn Serez'den Ballubatra'ya (Balyabatra) bir kii gitmi. Zorla nice Mslman kadnlarn kullandklarn grm. Bu kii gizlice bu kadnlara "Hey biareler! Bu din asilerinin memleketlerine nasl dtnz ki bu kfirlere byle hizmet ediyorsunuz?" demi. Bu kadnlar alayarak "Yalnz bizi esir dm sanma. Bizim gibi daha niceleri esir olmutur. Bizim halimizi Allah'tan gayr kimse bilmez."demiler ve alamlar. O kii oradan doru Edirne'ye gelip padiahla bulutu ve o grd Mslman kadnlarn halini grd gibi bildirdi. Padiah bu haberi iitince slam gayreti kendisine galip oldu. Btn slam askerini toplad, gaza niyetiyle diyerek Mora vilayeti zerine yrd. Doru krfeze vard, fethetti. zerine vard her hisar Hak tel bu Sultan Mehmed Gazi'ye myesser etti. Mora vilayeti btnyle fetholundu ve btn hisarlarnn maln ve esirini alp dilediince kulland. Gazilerinin hepsi zengin oldu. Daha sonra oradan skp'e yneldi. Padiah Mora'ya sefer ettii gnlerde Mahmud Paa'y da Laz (Srbistan) vilayetinin kalann fethetmeye gndermiti. Mahmud Paa yrd, Gvercinlik (Golumbacz) hisarn, Sava'y (Ressava), Gerce'yi (Kuruca), Branc' (Branikvac) ve daha nice hisarlar ald. O vilayeti btnyle fethetti. Sultan Murad'm Belgrad zerinde yaptrm olduu tahkimat daha salamlatrd. Oradan Yillyurd'a (Yellyurd) gitti, Mehmed Paa da skp'e varmt; orada hnkrla bulutu. Orada orduya izin vermek, terhis etmek istediler. Mah-
228
mud Paa "Devletli sultanm! Macar kfirinin yna var. Bu tarafa gelmektedir." dedi. Bu srada Belgrad'dan Macarlarn byk bir orduyla ilerlemekte olduu bildirildi. Bu haber gelince Anadolu askerine sancak sancak harlklar verildi. slam ordusunun Polava'ya gitmesi ve bir miktar askerin de kfirlerin hangi tarafa doru hareket ettiini renmesi emrolundu. Padiah da harekete gemeye hazrlanyordu ki kfir askerinin grnd haberi geldi. Allah yardm etmiti de Tahtal'da ok sayda gaziler bulunuyordu. Kfirlerin bu gazilerden haberi yoktu. Kfirler yamalamak iin Tahtal'ya hcum etti. Etrafa yama iin daldlar, birbirleriyle irtibatlar koptu. O an gaziler Allah'a snp tekbir getirdiler ve kfirlerin byk sanca zerine hcum ettiler. Kfir orada slam askerinin bulunduunu grnce artk savama arzusu kalmad. Kfir askeri Allah'n yardmyla krld. Allahuekber! Gaziler ok sayda kfir krd, nice byk beylerini ve komutanlarn esir ettiler. Hnkra nce kfirlerin krld haberi geldi, bir iki gn sonra da kfirlerin sancaklar ve esir edilen beyleri ve komutanlar getirildi. O kfir askerinden pek az kurtuldu. Daha soma slam ordusunun ouna izin verildi. O zamanlar ift akesi yirmi iki alnrd, bu sefer uzak diyara olduu iin padiah sipahiye otuz iki verilmesini emretti. imdi otuz iki olarak alnmas o zaman balamtr. Fakir dahi o zamanlarda padiahn ihsanm umarak skp'e gitmitim. hsan fazlasyla geldi. Hem o vakit Mevln Gran Arabistan'dan dnmt, kendisine Bursa kadln o sefer esnasnda verdiler. iir Mehmed Han ki Hak yardmcs oldu Gazilerin cmlesi nimetlere gark oldu Bu han ki kfire klcn sald Dnyadaki btn kfirler akna dnd Bu han'm heybeti tuttu cihan, Bu han btn hanlardan daha fazla iyiliklerde bulundu
229
Onun gcn ve salabetini iiten sultanlar Akllar gitti hepsi mecnun oldu Dou ve bat adaleti ve cmertliiyle doldu Menakb Osmanoullar'nn mevzun oldu Bu han'a cihanda kim ki ba edi Saadet buldu, baht uurlu oldu k Osmanoullar'na duac Dua ehli cihanda makbul oldu Bu fethin ve gazann tarihi, Sultan Mehmed Han Gazi ve kulu Mahmud Paa'nn eliyle hicretin sekiz yz altm birinci ylnn (M. 1457) sonunda vaki oldu.
BLM 129 Bu blm Mora vilayetinin kilitleri gibi olan Mesevri, Londura ve Yldz'un ne ekilde fetholduunu aklar. Mora'nin aznda Sultan Murad Han'n ykm olduu Germe hisar (Heksamilion) vard. Kfir askerleri deniz tarafndan karak o hisarlar tekrar yapt. O vilayetlerde olan Mslmanlar o hisarlarn ierisinde kald. Sultan Mehmed Gazi'ye bu haber gelince padiah Mahmud Paa'y hemen Rumeli askeriyle birlikte gnderdi. Mahmud Paa harekete geti ve Germe'nin zerine gitti. Padiah da nice gnden sonra Mahmud Paa'nn ardnca gitti. Mahmud Paa Germe Hisar'na yaklat. O zamanlar Mora'nm sancakbeyi Elvan Beyolu Sinan Bey idi. Krfez hisarnda duruyordu. Mahmud Paa'nn geldiini iitince Mslmanlara haber verdi ve kendisi de hisardan kmak iin hazrla balad. Germe'de olan kfirlerin casuslar vard. Bu casuslar kfirlere Trklerin ok byk sayda askerle geldiini, sabahtan nce varacan haber verdiler. Kfirler kamak iin harekete geti. Sinan Bey de bulunduu hisardan kt. Kfirler Trklerin kendilerini kracan grdler. Gemileri de-
230
nizde hazr bekliyordu. Gemilere binmeye hazrlanp binmeye baladlar. Mahmud Paa'ya kfirlerin kamak zere olduu haberi geldi. Mahmud Paa en sekinlerinden birka yz gazi seti. Hcum edip saldrdlar. Henz kfirlerin son ksm gemiye binerken baskn yaptlar. Hayli kfiri canl olarak yakaladlar. Mahmud Paa orada padiah gelinceye kadar bekledi. Padiahla buluunca birlikte yrdler, Mesevri'yi, Londura'y ve Yldz hisarlarn fethettiler. Ksacas, o seferde Mora'ya tabi alt hisar fetholundu. Bunlara Karluili ve bu fetholunan hisarlarn beylerine Karluolanlar derlerdi. O da padiaha geldi ve onun mrn de sona erdirdiler. Oradan geldiler, Eriboz blgesine uradlar, oray hallettiler. Bu gazann tarihi hicretin sekiz yz altm drddr (M. 1459-60). Btn bu yerler Sultan Mehmed Han Gazi elinden fetholundu. Bu tarihten nce Bursa yand, bir ok Mslmanlar, mallaryla helak oldu.
BLM 130 Bu blm Semendire'nin (Semendria, Sandrew) ne ekilde fetholduunu aklar. Padiah btn heybetiyle zvornik'a (Swornik) yneldiinde Bosna kral, Semendire'ye hkim olmu idi. Bosna kral padiah kendi zerine anszn gelir dncesiyle ve kendisinden de ok ekindiinden ona bir adam gnderdi ve Semendire'yi vermeyi teklif etti. O srada Mahmud Paa'nn kardei Semendire'de idi. Semendire'yi btnyle ona emanet etmilerdi, kral iinde bulunmuyordu. Kral, Mahmud Paa'nn kardeine de Semendire'yi Trk padiahna verdim, diyerek haber gnderdi. Mahmud Paa kardeiyle haberleiyordu. Semendire'yi vermesine raz olmutu. Bosna kralna o kadar sz sylemilerdi ki sonunda kral da raz olmutu. Szn ksas Semendire'yi vermeye raz oldular. Mahmud Paa'nn kardei krala "Semendire'yi Trk'e ver-
231
dim, demisin. Veririm ama btn iindekilerle veriyorum, tamam m?" diye haber gnderdi. Kral da, "Ver!", dedi. Bu tarafta Mahmud Paa'nn kardei, Mahmud Paa'ya "Adamnz gnderin, Semendire'yi teslim alsn, hisarna adam koyun, tahkim edin." dedi. Hnkr zvornik'a varmadan gelen adamlarna Semendire'yi teslim ettiler. Semendire'yi zaptettikten sonra anlarn yktlar, mescidler yaptlar, iinde slam hutbesi okundu. Hak telnm yardmyla Sultan Mehmed Han Gazi adna Srbistan vilayeti btnyle fetholundu. iir Srbistana btnyle slam hkmetti syankr kfirlerin hepsi kat sazlklara slamn evketi o ilde yrd Srbistan'n gzelleri balad naza Yovan'm kz beni seviyor der Ki sevgisini gnldeki srra balad Semendire'de yerleti yenieri Azablar ake sayar oldu kaza Han Mehmed madem ki Srbistan' fethetti imdi k sen de tarihini yazsana! Sekiz yz altm drt buna tarih Sinop'a tut kulak, gelen avaza Ve hem Amasra'ya han'n arzusu var Gide k ki gemiler gelebilsin baharda
BLM 131 Bu blm Amasra'nn ne ekilde fetholduunu aklar. Bu Amasra, Karadeniz kysnda, Mslman memleketi arasnda kalm bir hisardr. Padiah Firenktir. Btn Anadolu'nun kaan esiri o hisara girerdi. Ayrca bu Amasra k-
232
firleri zaman zaman denizde korsanlk yaparlard. Kendilerine sorulduunda da baka memleketin gemileridir, derlerdi. Bunlarm durumlarn ve Mslmanlara ne gibi hareket ettiini mcahitlerin sultan Sultan Mehmed Han Gazi'ye duyurdular. Padiah "Mahmud! O hisar nasl bir yerdedir ki benim atam ve dedem almadlar." dedi. Mahmud Paa "Devletl sultanm! Bu hisarn imdiye kadar alnmamasna sebep Hak telnn hikmetinde bu hisar da sizin fethedecek olmanzdr. Takdir-i ilahide byle mukadder imi." dedi. Padiah "Mahmud! Hemen bunun hazrln yap da varalm Allah'n takdirinde ne yazlm ise onu grelim." dedi. Mahmud Paa da gemiler donatt. Sekin askerleri toplayp gemilere koydu, Amasra'ya gnderdi. Bu taraftan da padiah karadan yrd, Bolu'dan Amasra'ya indi. te tarafta Isfendiyarolu smail Bey de Sinop'a indi. Padiahn Amasra'ya vardn duyunca hnkra iyi hediyeler gnderdi. Hnkr Amasra'nn zerine kondu. Gemiler de deniz tarafndan gelip Amasra limanna girdiler, lenger saldlar, halatlarn baladlar. Amasra hisarnn tekfuru grd ki eer satarsa cmert bir mterisi var, satmazsa zorla alr. Yanndaki kfirlere, arkadalarna "Ben bu hisar bu gelen mterilere minnetle vereyim. Yoksa karlksz alrlar, bizi de krarlar. Kanlarmz, kzlarmz esir ederler, barlarna basarlar. Oklarmz krp yaylarmz eerler. Kendi kllarmzla boyunlarmz keserler de kllarn boyunlarmza asarlar. Btn bu haller olmadan bu hisar iyilikle vermek daha yerinde olur." dedi. Kfirler tekfurun bu fikrini kabul edip beendiler. "yle et. Sana muhalefet etmeyeceiz. Sen ne dersen biz ona boyun eeceiz." dediler. Tekfurun kendisini padiaha gnderdiler. Tekfur kt, hisarn kilidini nice kfirler ile padiaha getirdi ve bylece hisar teslim ettiler. Padiah da belirli kfirleri mallaryla birlikte stanbul'a gnderdi, kfirlerden hi birisini esir almad.
233
flakan ilinin ucunda padiahn bir hisar vard. Onun halkn bu Amasra'ya getirtti. Byk bir kiliseyi cami yaptrd. Onda Sultan Mehmed Gazi adna slam hutbesi okundu. Ayrca bir kad tayin etti. iir Bu slam bucanda kfr ve zulmet Amasra olmutu batan baa zillet Bir paras kalmt ancak Han onu gtre ki gelsin ona nbet Bu han karanla girse nurlandrr k Hakk'a kr et ve cana minnet Bu fethin tarihi hicretin sekiz yz altm drdyle bei (M. 1460-61) arasnda vaki oldu. Hem bu fetihler Sultan Mehmed Gazi elinden oldu.
BLM 132 Bu blm Sultan Mehmed Han Gazi Sinop'u, Kastamonu'yu ve padiahyla birlikte btn vilayetini, Koyluhisar ve Trabzon'u bir seferde hepsini ne ekilde fethettiini bildirir. iir Padiahn kuvveti devletin mrne mr kattndan beri Uzatt devlet elini kanun ve nizam klcna Btn vilayeti yolu kaplad han Gndz gne gibi gece de mah Bu hana peygamberin mucizesi eriti erisi evliyalardr yardmcs Allah Gnlden mademki niyet kuu utu Erer maksuduna bir dayanakla ve smakla Rum padiah Sultan Mehmed, iittii Uzun Hasan'm hadiselerinin zmne megul oldu. Bu niyetle bir gn Mah-
234
mud Paa'ya, "Benim hatrmda birka niyetim vardr. Umarm Hak tel bu ben zayf kuluna onu da nasip eder. Biri Kastamonu ve Sinop'un bulunduu sfendiyar vilayeti, biri Koyluhisar birisi de Trabzon'dur. Bunlar benim huzurumu ok karr, daima bunlarn hayali gzmden ve gnlmden gitmez durur." dedi. Mahmud Paa "Devletli sultanm! Allah'n yardm, resulnn mucizeleri, evliyann himmetiyle hemen o tarafa ynel, bunlarn hepsi hasl olur." dedi. Hnkr "Mahmud! Vaktidir, grelim bakalm bu konuda ne yaparsn." dedi. Padiah gemiye girdi, Bursa'ya yneldi. Gemi Mudanya'ya vard. Oradan atla Bursa'ya vard ve orada oturdu. Mahmud Paa ise bu tarafta, stanbul'da yz para gemi donatt, Sinop'a gnderdi. Gemiler gitmeden smail Bey'e bir mektupla adam gnderdiler. Mektupta smail Bey'e "Trabzon'a gemiler gnderiyoruz. Kerem ve ltfedesiniz de padiahn hatr, dostluk ve sevginizi gstermek iin onlarn ihtiyalarn karlayasmz. Kaptana harcamak iin ake vermiizdir. Eer yetimeyecek olursa ltfedip, bakr ocandan padiah iin belirlenen akeden ne harcanmas gerekiyorsa veresiniz. Azab askerleri edepsizlik edecek olurlarsa dierlerine kt rnek olmasn diye, haklarndan gelesiniz. Ne ekilde cezalandrmak gerekirse yle yapnz. Benim gnlm sizlerden honuttur." diye yazd. Gnderilen adam smail Bey'e gitti. Mahmud Paa da Edirne'ye giderek Rumeli'nin askerini toplad; azabn, serohorunu hepsini alp Bursa'ya getirdi. Anadolu beylerbeyisi de Anadolu askerini Sultann'ne (Sultan y) toplayp getirdi. Mahmud Paa da Bursa ovasnda vilayetin btn azab ve askeriyle kondu. O srada smail Bey'e bir adam daha gnderdiler. "Olun Hasan Bey sekin askerlerle Ankara'ya gelsin ve orada benimle bulusun."dedi. smail Bey, azab askerine daha evvel ulaan mektupta emrolunduu gibi davranmt. Olunu da buyurulduu gibi gnderdi. Bu taraftan da Karamano-
235
lu brahim Bey bir olunu askerle birlikte gndermiti. Padiah Ankara'ya geldiinde bunlar da geldiler, padiahla Ankara'da bulutular. iir Gr insanolu ne tedbirler, hileler eder Yani mlk edinmek iin her lemi Sanr kalr kendisine mlk Kr ektiidir bunca gam Sonunda bir arn yer onun mlkdr Koyup gitti saltanatla srd zaman smail Bey, olu Hasan Bey Ankara'ya vardnda kendisini tutup kapclar adrna koydular. Bu olmadan nce smail Bey'in kardei Kzl Ahmed, padiahn yannda bulunuyordu. Bolu sanca onun tmaryd. Mahmud Paa onun akln elmiti, devaml kendisine "Hnkr sana babann vilayetini karlksz verdi." derdi. Bu ekilde berat dahi yazdrp Kzl Ahmed'e vermiti. Hasan Bey'i hapsedince Hasan'n sancan Kzl Ahmed'e verdiler ve kendisini Kastamonu'ya gnderdiler. Ahmed Bey hemen yryp Kastamonu'ya vard. O vilayetin halk bu gelenin kendi padiahlarnn olu Kzl Ahmed olduunu grnce hepsi itaat edip boyun ediler. smail, vayetinin Kz Ahmed'e dndn grnce dnd Sinop'a indi. Hnkr da Kz Ahmed'in ardmca Kastamonu'ya vard, oradan Sinop'a yrd. sma Bey Sinop'un zerine vardnda hisarn kapm kapatt. Hnkr hisardan hayli geri kalmt. Kz Ahmed'le Mahmud Paa erleder hisarn yannda karargh kurdular. Mahmud Paa atma binerek hisarn dibine geldi, smail Bey'i artt. smail Bey hisar burcunun zerine geldi. Aadan Mahmud Paa sma Bey'e "Hey beyim! Niin kaarsm? Bu vilayetin btn halk Kz Ahmed'in geldiini duydular. Bu vayet onu bey tamd. Gelen sipahere kendi mlk ve tmar yine verildi. imdi sen bu hisarda ne zamana kadar dayanabilirsin ki pa-
236
t
diahla ekiiyorsun? Bu ehrin limann dahi aldlar." dedi. smail Bey Mahmud Paa'ya "Ben padiahn beni ve olanlarm ldrmesinden korkuyorum." dedi. Mahmud Paa "Haa, padiahmzn byle bir fikri yoktur." diye cevap verdi. Szn ksas Mahmud Paa, smail Bey'i kendisine ait ne kadar mal varsa fazlasyla vereceklerine ve kendi ne yeri isterse oray tmar vereceklerine inandrd. smail Bey de inanp ahitleerek kabul etti. Paa gelip hnkra durumu bildirdi. Padiah da ordusuyla hareket edip hisarn karsna yerleti. smail Bey hisardan kp hnkrn elini pmek istediyse de hnkr "Sen benim byk kardeimsin. Uygun mudur ki benim elimi pesin." dedi. Szn ksas, hnkr hisara girdi ve ne murad varsa onu elde etti. Ondan sonra smail Bey Drekani'ye gitti. Padiah da Kastamonu ve Ayafni hisarlarna ve Sinop'a kendi kullarndan koydu. Btn vilayetin askeri topland, Kzl Ahmed'e kattlar. SORU. Hasan Bey, seferde kimin yanmda yrd dersen, CEVAP. Hnkr ona Bolu sancan verdiinden kendi sancayla sefere katld. iir Bir iki gn olan cihana kanma Ziyandr sevgisi ziyana kalma Senin adn filan sylenir ancak O ancak bir szdr filana kanma Yalandr iddias, gler yzne Syledikleri srf yalandr, szne kanma iir Bildin mi dnya insanlara neyledi ne etti Gld yzne bir iki gn aldatt gitti O hrs ve hevesten onu sahralara sald Gaflet tuzan kurmu idi hemen onu tuttu
237
Girdi bu cihan bana bir gl almak iin Haner gibi dikeni gr canna batt Her nesneyi kim kendinin sand cihanda Bir hayal imi ancak, kalan gitti k hayal atna binme cihanda Kim bindi ise gr onu sonunda ne etti
BLM 133 Bu blm smail Bey'in Drekani'de (Devrekani) kendine ait olan eyleri alp hazrln yaptktan sonra nereye gittiini aklar. Btn maln ve olanlaryla kzlarn kendi davarlarna ykletti, veziri ehabettin Aa'y ve btn kullarn yanna alp Bursa vilayetinde Yeniehir'e geldi. Zira Yeniehir'i ve negl' ve Yarhisar' istemi, hnkr da vermiti. smail Bey de Yeniehir'e gelip yerleti. SORU. Bu Karamanolu Ankara'ya geldi demitin, daha sonra hi anlmad. Kendisi nereye gitti? CEVAP. Hnkra geldiinde hnkr ona hilat giydirdi, babasnn yanna gnderdi. Bir daha Karaman eytanl ortaya kt. Hnkr Koyluhisar (Koylhisar) vilayetine gelince Karamanolu, smail Bey'e adam gnderdi. "Hey tekfur kulu! Geri dn, Yeniehir'e gitme. Osmanolu'nun frsatn bulduk. Bu taraftan biz hareket edelim. Osmanolu'nu araya alp sktrarak iini bitirelim. Ben sana yardmc olurum. O taraftan da Hasan Bey'e haber gnderelim; o da hareket etsin. Sen de tekrar kendi vilayetine git." dedi. CEVAP. smail Bey Karamanolu'na "Bu senin szn Mslmanla smaz. Bu sze mnafklk derler. Bir gazi padiah gazaya gidiyor. Bizim onu yolundan alkoymamz slama uygun dmez. zellikle de kendi kalelerinde o padiahlarn kullar oturuyorken ve hem memleketim, kendi kardeim Ahmed'in elinde iken." dedi. Bunun zerine Karamanolu zld ve akna dnd.
238
iir Dediler ahmak ve mecnundur o kii Ki iki eye heves eder Biri gemi ola giden gitmitir Biri gereklemeyecei durmaz umar
BLM 134 Mehmed Han Gazi, Koyluhisar' ne ekilde fethetti ve hem ne olmu idi? Sultan Mehmed Koyluhisar'a varmadan onun bir Hseyin Bey derler bir beyi var idi. Onu Uzun Hasan almadan, o Hseyin Bey bir gn av iin sahraya km idi. Anszn Uzun Hasan bunu sahrada yakalam, hisarna gtrm. aresiz Hseyin Bey de hisarn teslim etmi. Hnkr Uzun Hasan'n Koyluhisar' aldn iitince Rumeli Beylerbeyi Hamza Bey'e leker verdi, azab askerini de gnderdi ve "Koyluhisar'm zerine var, hisar fethetmek iin gayretini gster." diye buyurdu. "Eer fetholmayacak olursa vilayetteki kylerini vur, yk ve yak ki nice zamanlar mamur olmasn." dedi. Hamza Bey bu buyruu hnkrdan iitince leker toplayp hisarn zerine vard. Bir nice gn acayip cenkler oldu. Sonunda grdler ki hisar fetholmayacak, halk da oturmakta, hisar braktlar, vilayeti talan ettiler. Azablar bir Ermeni kyne vardlar; bir nice Ermeni karsyla yalsn buldular, yamaladlar. Bu karlarla yallara nameru iler yaptlar. Bu azab taifesi byk sular ilerlermi. Sonunda Ermeni keileri varrlar, Uzun Hasan'a ikyet ederler. "Evvelki beyimiz zamannda bunun gibi murdarlklar olmazd, hem padiahmz daha da zayft. imdi senin gibi azemetli padiah zamannda karlarmza ve ihtiyarlarmza bunun gibi kt iler vaki oldu." dediler. Vilayetin halkn vurduktan sora Hamza Bey kendi vilayetine dnd ve bu hadisenin zerinden bir nice yl geti. Sultan Mehmed Han Gazi, Sinop vilayetine varp fethet-
239
tikten sonra Koyluhisar'n zerine hcum etti. Her taraftan toplar kuruldu. Birka top hisara isabet ettiinde hisar halknn akl at. Hisar teslim ettiler. Padiah emretti, hisar zapt edip iine kendi askerlerinden koydular. SORU. Ey dervi! Bu azab askerleri bu gibi nameru ileri niin ettiler, bu Osmanolu'nun askerine yakmaz, derlerse sen ne dersin? CEVAP. Bu Osmanolu'nun askeri ksm ksmdr. Yani o asker on iki snftr. Her biri bir kavme mahsustur. Bu azablar bir vilayete vardklarnda padiahn parasyla oraya vardklarndan bunlara yasak yoktur. Bir yere vardklarnda padiahlarna hile ve ktlk eden kavme dilediklerince ktlk yaparlar, Osmanolu'nun geldii memleket padiaha boyun esin diye. iir Cihanda ne olmutur ki onu Gz grmemi kulak iitmemitir Bir insan ki iyi kt her eyi iler Ne olur o ki insan gelmemitir Ktlk eden hayvandan da aa denildi "Daha da sapkn"* m olmamtr Ve hem bil bu azab ne gruhtur Nice aylar yzn ykamamtr
BLM 135 Bu blm Sultan Mehmed Han Gazi'nin Trabzon'a ne ekilde vardn ve nasl fethettiini aklar. Padiah Koyluhisar' fethedince Erzincan tarafna yrd. Uzun Hasan, emikezek Beyi eyh Krt Hasan' anasyla birlikte Sultan Mehmed Han'a eli olarak gnderdi. Bulgar
* Kuran- Kerim'in kfirlerden bahseden A'raf suresi 179. ayetinden alnmadr.
240
Da yaknnda padiahla bulutular. Annesi gzel hediyeler getirmiti. Padiah hediyelerini kabul etti ve sayg gsterdi. Uzun Hasan'm anas Sara Hatun'u ana edindi ve Krt eyh Hasan'a baba dedi. Bu ikisini alp Trabzon'a birlikte gitti. Bulgar Da'na ktilar, Trabzon'a indiler. Padiah o dam ounu yaya yrd. Szn ksas Trabzon'un zerine indiler. Bu Uzun Hasan'm anas beraberinde indi. Sara Hatun Sultan Mehmed'e dnd ve "Hey oul! Bu Trabzon iin bunca zahmetler niin ekersin?" dedi. Padiah da "Ana! Benim bu ektiim zahmetler din yolundadr ki iman ve tasdik ettiimiz kyamet gnnde utananlardan olmayalm. Zira bizim elimizde slam klc vardr. Eer biz bu zahmetlere katlanmazsak bize gazi demek layk olmaz." dedi. Hisarn zerine indiklerinde Sara Hatun Trabzon'u hnkrdan istedi ve "Bu benim gelinime aittir." dedi. Hnkr da buna hi cevap vermedi Sinop'taki gemer gelinceye dein. Gemiler gelince karadan ve denizden harbe baladlar. Hisardan aman deder, ama aman verilmedi zorla fetholundu. Trabzon almdmda padiaha layk olan eyleri padiahn hazinesine kattlar, tekfurunu beylerini ve nice sekin adamlarn gemilere koydular. Gaziler de vilayetin nice yerlerini yamalam ve ganimetler almlard. Bu hisardan alnan ganimetlerden Hasan Bey'in anasna dahi hayli nesneler verdi, onu saygyla geri vilayetine gnderder. Padiah daha nce fethettii her hisarda yaptn Trabzon'da da yapt. inde mescit ve medrese yapd. Baka yerlerden Mslmanlarn evlerini srp getirdiler ve bu bo kalan kfirlerin evlerini gelen mslmanlara mlkyle verdiler. Hisar salamlatrdlar. Padiah ondan sonra gelip Sonsa'ya kd. Kz Ahmed'e Rumeli'nden tmar verdi. Kastamonu vayetini de kendi adamlarna verdi. Kz Ahmed hnkrdan izin istedi. "Varaym Bolu'dan evimi toplayp getireyim. Devletli hnkr gelince hnkrla birlikte Rumeli'ne geeyim." dedi. zin verdiler, Bolu'ya geldi. Sadece bir gn ve gece kald. Gece Karaman yoluna dt. Karaman'a vard. Karamanolu harlk
241
verdi, ama kendisiyle grmedi. Oradan Uzun Hasan'a gitti. Onun yanmda Sultan Bayezid zamanna kadar kald. SORU. Ya bu smail Bey'in Rumeli'ne gemesine sebep ne idi? CEVAP. Kzl Ahmed kanca padiah, smail Bey de kaar diye tedbir ald. Yeniehir'den Filibe'ye getirtti. lnceye kadar Filibe'de huzurla yaad. Sonunda eceliyle sreklilik yurduna (ahirete) ulat. iir Bir seferde vilayet fetheden sultan budur Kainatta ltuf ve ihsan saan sultan budur Ltfn da kahrn da mazhar Hak bu han eyledi Fetheden, iklimlere adalet eden sultan budur Bil bu Osmanoullar'nm her geleni daha stn gelir Bil bu devran ire stn olan sultan budur Bu fetihlerin ve maceralarn tarihi Sultan Mehmed Han elinde hicretin sekiz yz altm beinde (M. 1460-61) vaki oldu.
BLM 136 Bu blm, Sultan Mehmed Han Gazi Eflak'a ne suretle geti ve orada neylediini aklar. imdi ey aziz! Padiah stanbul'a seferden dndnde Rumeli'ne braktklar shak Paa da stanbul'a dnd. Etraftan eliler gelmeye balad. Eflak Bey'inden eli geldi. Elisinin yanma eli koup gnderdiler. Eflak beyini kapya ardlar. Eli vard, mesajn Eflak beyine verdi. Eflak beyi, varan eliye "Bu benim vilayetimden emin deilim. Eer memleketimden kar oraya varrsam Macarlar getirirler bu vilayeti ona verirler. Padiahtan dileim u (snr) beylerinden birini su kenarma gndermesidir. O gelen u beyi bu vilayeti beklesin, ben de devletli sultanmn eiine yz sryerek varaym." dedi.
242
r r
Hnkr bu sze gvenip u beylerinden akrcba Hamza Bey'i hayli Mslmanla birlikte gnderdi. akrcba varp Tuna kenarma yerleti. O zamanda Tuna donmutu. K idi. te taraftan Eflak beyi de Tuna kenarma geldi, yerleti. Bu taraftaki Mslmanlar kendi hallerinde ve gafil bir halde idi. Tuna da donmutu. Eflak beyi olan o melun hile edermi, maksad padiahn kapma gelmek deilmi. Tam gece yars Hamza Bey'in zerine baskn yapt. Hamza Bey'i yakalad, Mslmanlardan hayli insana da zarar verdi. Birka yerden de kfirleri karya geirerek o vayete ok fazla zarar verdiler. Hamza Bey'in bam ve daha nice Mslmanlarn bam kesti, Macar kralna gnderdi ve "Ben Trklere artk dman oldum." dedi. Btn kfir beyleri bu kfiri padiaha dman bdiler. iir Ne hile etti Voyvoda Kazkl Necis ve murdar, lanet azkl Drakulaolu o bedbaht mundar Krar demez masum mu sulu mu
BLM 137 Bu blm mcahitlerin sultan, Sultan Mehmed Han Gazi'nin Eflak'a ne ekilde getiini ve o vilayeti Kazkl'nn kardeine vermesini aklar. Padiah, melun kfirin bunun gibi hileleri olduunu ve hile yaptn grnce slam askerini toplayarak gaza niyetiyle hcum etti. Tuna Suyu'nu geip Eflak vilayetine girdi. Eflak vilayetinin halk geldi, padiaha itaat edip boyun ediler. Kazkl Voyvoda'nn nerede olduu bilinemedi. Padiah bir mddet Eflak vilayetinde yrd. Bir gece anszn bir taraftan bir kalabalk belirdi. Padiahm gazi kullar hazrd; bu gelenlerin gece baskm yapmak isteyen Kazkl'nn askerleri olduu grld. Gaziler kfiri orduya yaklamas iin braktar. Ordunun arasna girdiinde ga-
243
ziler bu askerleri yle krdlar ki yars bile kurtulamad. Sabaha kadar gazilerin krmas devam etti. Kazkl Voyvoda ban zor kurtard. Sabah olunca Ali Bey'i onu takip etmek iin ardmca gnderdiler. Kazkl'yla birlikte gelen o vilayetin askerleri toplanp gelerek padiahn ayama dtler ve kendilerini padiahm esiri olmaya teslim ettiler. Bu Kazkl'nn bir kk kardei vard, padiahn yannda hizmet ediyordu. Eflak vilayetinin beyliini ona verdi, vilayetin dier beylerini de ona yolda etti. Memleketten her ne murad varsa ald, devletle tahtma dnd. Bu gazanm tarihi Sultan Mehmed Han Gazi elinden hicretin sekiz yz altm altsnda (M. 1461-62) vaki oldu. iir yle bir sultan ki hkmne lemler girdi Onu methedenler melekler, cinler ve insanlar Bir kuru taa baksa mcevher olur o ta Btn lem mutluluk dolar gider gamlar Ayam bast yerler cennet gibi olmutur Nimetlere batar yzn gren muhtalar k Osmanoullar'nn ba leme doldu Bir daha yaanr m o han devrindeki demler
BLM 138 Bu blm Sultan Mehmed Han Gazi'nin Eflak vilayetinden sonra hangi gazaya gittiini aklar. f Edirne'ye geldiinde askere dinlenmek iin izin vermeden \ dorudan Gelibolu'ya vard ve 'Tez elden stanbul'un ve \ Gelibolu'nun gemilerini gazerle donatan, Midilli'ye gidi\ yoruz." dedi. I O ay iinde gemiler hazrland, Midilli zerine gaza niyel tiyle yrd. Bu taraftan da karadan yrnld. Ayazl mand'a vard, gemer de ulat. Midilli hisarm kuattlar, Toplar kuruldu. Byk hcuma ve savaa baland. Kfirler
244
hisardan Sultan Mehmed'i grdklerinde akllar at. Aman dilediler, kendilerine aman verildi. Hisarn tekfuru dar kt, padiahn veziri Mahmud Paa'ya vard. Tekfur "te bir bama devletli han'n aya toprana yz srmeye geldim. Olum, kzm, karm ve mallarm; hepsini hisarda braktm. Padiahn muradmdan baka muradm kalmad." dedi. Mahmud Paa da bu gelen tekfurun szn gelip hnkra arz etti. Padiah, "Hemen o tekfuru bana getir." dedi. Mahmud tekfuru getirdi. Tekfur padiahn tahtmn ayana ba koydu. Padiah da bu tekfura hilat giydirdi ve Mahmud Paa'nn adr yannda bir adr kurdurdu. Padiah Mahmud Paa'ya "Git, bu hisarn maln zaptet ve halkn kayda geir. Askerini ve ehirlisini ve kylsn ve her kiinin elindeki paray, altn ve kuma gibi deerli eylerini de kayda geir." dedi. Mahmud Paa adrna geldi, yazcar gnderdi. Padiahn emrini yerine getirdikten soma geldi padiaha arz etti. Padiah da kendisine uygun grd mal, esir ve dier eyalardan ne varsa ald. Geri kalanlarm ise gazere, fakirlere (dervilere) balad. ehrin askerlerini datt, ehir halkndan dar karlmas gerekenleri kard, gvendiklerini ehirde yerlerinde brakt. ehre kad tayin etti. Bo kalan kfirlerin evlerini isteyerek gelen Mslmanlara mlkyle verdi. Nice kiliselerim mescit yapt. Bir kuluna da sancak beyliini verdi. Tekrar ehri vilayetiyle birlikte mamur etti ve devletle dnd. iir Ynelse bil bu han bu cihana Ola her ii dnyada bir numune Bir iaret etse dier hanlara El balayp gelir hepsi divana Bakaldranlarn cmlesi yok oldu Kfirlerin hepsi erdi ziyana Saadet nuru slam doldu lem kaldan Han Mehmed ortaya
245
k bu yazdn menakbn Yakndr ki ere hepsi beyana Okuyup dinleyenler ola hayran Akl sahipleri bu ie olur divane Bu Eflak gazasnn ve Midilli fethinin tarihi hicretin sekiz yz altm alts (M. 1461-62) olup bu sefer yedi ay srmtr.
BLM 139 Bu blm Bosna vilayetinin ne ekilde fetholduunu ve padiahn o fetihte ne yaptn aklar. Semendire fetholduktan sonra padiah Bosna kralna adam gnderdi ve "Ya hara ver ya da zerine varrm." dedi. Bu adam geldi ve Bosna kralna padTsahm vZll jlktYTtmu ver<ii. Kral bu yazy okudu, ne yazldn grnce yanndaki kfirlere "Bu Trk tutun, ldrn." dedi. Eliyi tuttlar, baladlar. Kraln yanndaki bir vezir "Ne'yap'trnTôsna"vilayetini harap ediyorsun, kendine de yazk edyfsunrTtele imdi bu Trk' tuttun ya, bu yanln altmdan z'r kalkarsn. ""Hedi. ' Szn ksas, bu eliyi ldrmeye cesaret edemediler. Bir nice gn hapsettikten sonra serbest braktlar. Eli geldi, grd"drumu syledi. Pdih dtrfumu renince slam gayreti kendisine^gaêâM'ye lemilerini toplayp gaza niyetiyle yrd. Bosna vilayetine girdi. Bosna kral kat. Bir sarp yerde hisar vard, ona girip snd. Padiah da Yaycsa (Yayca) adndaki hisar kuatt vebededTKrmbir hisara snd haberi kendisine ulanca Mahmud Paa'ya 'Tez yr, kraln zerine var ve o hisari kuat." dedi. Mahmud Paa kraln bulunduu hisara vard ve krala "Bize bir adamn gnder, syleyecek szmz var." dedi. Kraln gnderdii adam Mahmud Paa'ya "Ne buyuruyor^ sunuz?" dedi. Mahmud Paa kraldan gelen bu adama "Senin kraln yanmdk iin "Ben onun babasndan yadigr bir askeriyim, ailesinin de mah-
246
remiyjm." dedi. Mahmud Paa "JVladem^ enjbu_ kraln mahremisin, onun iyilisini dnyor olman gerek. Bu gelen padiahn kim olduunu bilir misiniz?''dedi. Bu kfir "Bu gelen Trk padiahlarmdandr." dedi. Paa "Hl tam anlari^lrsmrB'u gelen padiah istanbul'u, Trabzon'u, Midilli'yi,ISbTstaj', Mora'y ve bunca padiahlarmjrilayetlerini alp kendi kullarna veren padUaht\imdi, aklnz banza aln da nasihatimi kabul edin k i b u c R i ^ 3 a r a h a t edebilesiniz." dedi. Gelen kfir "Sen imdr'ne'Hersen Ben ~ntryapayim A " dedi^Mahmud Paa "J3enim diyeceim u: Kral gelsin padiahn elini psn ve hara vermeyi kabul etsin. Hisarlarn bazlarn padiaha versin. Padiah da o hisarlara kendi kullarm koyjund a devletle kendi vilayetine donsun" Eer beplm jasihatiri kabul ederse hem kendisi hem de vilayeti hakknda iyi olur. Aksi ^ k ^ r d e ne olaca bellidir." dedi. . Szn ksas, bu kfiri Mahmud Paa ikna etti. Kfir geldi, krala paann szlerini nakletti ve paann bu konuda ahit verdiini soylecGTKra! da sylenilenleri kabul etti. Kral zaten daha nce "padiahla ilgili bilgi toplamt ve kendisi kafese girmi kuzgun gibi idi. Szn ksas kral, Mahmud Paa'nm verdii sze inand, kfirler de bu anlamaya raz oldu. Kral hisar kfirleriyle birlikte hisardan kt. Gelip Mahmud Paa'yla bulutu. Mahmud Paa kral teselli etmeye o^.alt. Mahmud Paa kraln nne dp onu hnkra gtrd. Mahmud'un kralla ahitlemesinden padiah pek honut olmad. Bu ie incindi. Zira padiahn istedii bu hisarlarn hepsini kendi eliyle fethetmek idi. Baz hisarlarn kralda kalmas karkla yol aabilirdi. Ayrca aknclar da istila ve harp iin gelmilerdi. "Hnkr "Mahmud! Bu vilayet madem bu kadar kolaylkla alnr imi, o zaman niin aknclar bu vilayete akna gnderdin." dedi. Padiahn Mahmud Paa'ya krgnlna . lk bu sebep oldu. "*""" Ayrca kralm_bu vilayetine komu yilayetlerden Kuvacili'nin kral Kuvac'm olu ve birok ili olan BaflrnlTcTenilen
247
vilayetin kralnn olu o srada padiahn yannda bulunuyordu. Mahmud'un getirdii kral da dier iki beyin olanlaryla birlikte kapclar odasna koydular. Padiah durumu limlere arz etti; bunlarm kanlan ve mallan helal midir deil midir? O seferde Mevln eyh AH Bestami admda aziz ve lim bir kii de bulunuyordu. "Ben sultan Bayezid-i Bestami neslindenim." diyen o kiiye Musannifek denirdi. O "Bunun gibi kfirleri ldrmek gazadr." diye fetva verdi. Hem de krala ilk klc o vurdu. Kral ldrdler, dier iki kfirin de ilerini kapcar odasmda bitirder. Btn bu kfirlerin hazinelerini padiaha getirdiler ve aknclar da ok fazla ganimet elde etti. yle ki esir ve mal almam hibirisi kalmad. O vilayetteki hisarlarda ve ehirlerde bulduklar hazinelerin hesabn ancak Allah bilir. Bu hisarlarn iine padiah kendi adamlarn koydu. zveay hisarnda kraln kk kardei bulundu. iir Mehmed Han ki Bosna vilayetini fethetti O srada Hersek ilini de almay diledi Arnavut'a skenderiye dedi Nice illere dahi himmet etti Neye kim niyet etse gazi sultan Daha varlmadan Hak onu ksmet etti Bu han'm talihi daim felekte Ne burce erdi de evket etti Din yolunda gaza iin Hak bu han'a Mrvvet edip de balar verdi zellikle bu han gr ki lem ire Ne devran srd ve ne devre gitti Bu fethin tarihi Sultan Mehmed Han Gazi elinden hicretin sekiz yz altm yedisinde (M. 1462-63) gerekleti.
248
BLM 140 Bu blm, ldkten sonra alt olu kalan Karamanolu'nun memleketine Uzun Hasan'n ne ekilde geldiini ve o memlekette ne yaptn ve hem Sultan Mehmed Han Gazi'nin de ne yaptn, Karamanoullar'nn ne olduunu bildirir. Yine bin trl durum gsterdi lem Karmakark cihan hem de beni dem Ocaklar snp evler ykla Ola Karaman memleketi gam yurdu Ne acayip hali var cihann Bazen konuturur insan bazen de dilsiz eder Bu takdirin kudretini gr lem iinde Hkm geerlidir, btnyle teslim olunur ona k yaz ksa bir menakp Ki akl ibret alp dili tutula Karamanolu'nun alt olu kald, ama meyli byk oluna idi. Onun kendi yerine bey olmasn istiyordu. Hazinesini onun hkmettii Silifke'de tutuyordu. Bu Karamanoullar'nn hikyesi uzundur. Pir Ahmed ismindeki olu ise Konya'da otururdu. Ad shak olan o by il'de otururdu. Silifke'yi taht edindi. ki kk olan kat, Sultan Mehmed Han Gazi'ye sndlar. shak Bey ise Uzun Hasan'a snd, hayli malla eli gnderdi. "Benim kardelerimi vilayetten kar. Sen buraya gelinceye kadar olan her g iin bin filori vereyim." dedi. Hasan bu sz kabul etti. Erzincan'dan yrd, gelip Sivas' geti. shak Uzun Hasan'm oraya geldiini duyunca onu karlad, alp Karaman vilayetine getirdi. Kardeiyle karlatrd. Harp ettiler. Pir Ahmed'i vilayetten kardlar. Uzun Hasan kendi vilayetine dndnde Pir Ahmed de kap Sultan Mehmed'in eteine yapt. Ayrca Uzun Hasan, Karamanolu vilayetinde ok ktlkler yapmt. Szn ksas, Karaman vilayetini yamalad, harap etti
249
sonra kp gitti. Kzl Ahmed'i shak'm yannda brakmt. shak Sultan Mehmed'e Sar Yakupolu'nu eli gnderdi ve "Kardeimin bu tarafa gelmesine engel ol, Akehir'i sana vereyim."dedi. Hnkr da Selver avuolu avuba Ahmed'i eli gnderdi ve "aramba snr olsun. Berisini bize ver, biz de senin kardeini brakmayalm." dedi. Ahmed varp shak'a bunu bildirdi. shak bu teklifi kabul etmedi. avu Ahmed, shak'm szn hnkra bildirdi. Padiah da Adalya sanca beyi Kse Hamza Bey'i ve Karahisar sanca beyini ve daha baka beyleri Pir Ahmed'in yanna katarak gnderdi. Pir Ahmed Saykalan hisarn [Sklanhisar] ve Kayseri'yi hnkra vermiti, hnkr buralara kendi askerlerini koydu. Kayseri vilayetinin askerini de yanlarna vermilerdi. Ermenek'te shak'la bulutular, harp ettiler ve shak' ilden kardlar. shak btn hazinesini alp Uzun Hasan'a kat. Bir oluyla karsn Silifke'de brakmt. Pir Ahmed de Karaman'a bey oldu. Silifke dnda il'i de zaptetti. Karamanolu shak, Uzun Hasan'n yannda eceliyle bir gn ld. Btn hazinesine Uzun Hasan sahip oldu. Bu tarafta ise bey olan Pir Ahmed kuyruunu sallamaya balad. Yannda kaplcas bulunan Ylgn Pazarc'n [Ilgn havalisini] padiahtan istedi ve ahdini bozdu. iir alacak ey, pek ok insan sznde durmaz Szlerinde durmayanlar hi rahat olmaz Hakk'n ahit zerinde hem uyarlar da var nanr mmin olan yine de tmmaz Mnafktr verdii sz bozan Nifak eden kii dnyada mmin olmaz Desen Karaman'a gel ahdimizi tutalm Ya ldrr seni ya memlekette brakmaz k ahde vefa umma Karaman'dan Zira bunlar ahit nedir bilmez
250
Bu Osmanl Karamanl gibi deil bunu bil Yine sen bil ki Turgutolu adam olmaz
BLM 141 Bu blm Arnavut'a ynelen Sultan Mehmed Han Gazi'nin kime gittiini ve orada neler yaptn aklar. Padiah slam askerini topladktan sonra Arnavut'a girip aknclar sald. Gaziler Arnavut vilayetine girdiinde Arnavut'un baz beyleri gelip itaat ettiler, bazlar ise ortadan kayboldular. Padiah orada, Arnavut'un ortasnda bir hisar yaptrd ve adn lbasan [Elbasan] koydu. Bu hisara kfirlerle gaza yapmalar iin gaziler koydu. Bu fethin tarihi Sultan Mehmed Han Gazi elinden hicretin sekiz yz yetmiinde (M. 1465-66) gerekleti. Sultan Mehmed Han gazadan dndnde Rum Mehmed vezir oldu. iir Bir aceb Rum, vezir oldu yine yle kabul et hrsz girdi bu dine Adn mmin koymutu han onun Frsatn gzlerdi gnlde yine Kini budur: Han stanbul'u ald Yemez oldu bu Rum pinepine Bu vezir oldu, kfirler gr ne eder Zehir verir der ki eziyet et Mslmana
BLM 142 Bu blm padiahn Karamanolu Pir Ahmed'in ne yaptndan dolay onun zerine vardn ve oraya varp ne yaptn aklar. Karamanolu Pir Ahmed stanbul'a geldiinde hibir ekilde muhalefet yapmayaca konusunda padiaha sz veril-
251
miti. Dulkadrolu ehsvar da bu anlama yaplrken bulunuyormu [ayn anlamay Dulkadrolu da yapm.] Szleme, padiah istedii vakit bunlarm hizmete hazr olmalar ve nereye emrolunur ise oraya gitmeleri hakknda imi. Padiahn niyeti Uzun Hasan'm zerine varmak idi. Zira Uzun Hasan'dan Osmanolu hanedanna kar uygunsuz iki hareket olmutu. Biri u idi: Koyluhisar eskiden beri gazilere hizmet edegelmiti. Dieri ise udur: Karaman aslnda bunlara tabi idi. zellikle Karaman vilayetinden srp kard bu gazi padiahn amcas olu idi. Uzun Hasan bunlara bu konuda hi itibar etmedi; gelip bu vilayetleri ykt, yamalad. Ne diliyorsa onu yapt ve gitti. Uzun Hasan babas Ali Beyle bu gazi padiaha bir ihtiyala gelip Sultan Murad Han'a hizmet etmilerdi. imdi bu gibi kimselerin padiahlara byle hareket etmeleri caiz deildir ve padiahlarn da bu konuda sk davranmalar gerekir. te Uzun Hasan'n zerine varmasna bu sylediklerim sebep olmu idi. Uzun Hasan kk -bir yland. Padiahn da niyeti onu ejderha olmadan avlamak idi. imdi, Karamanolu ve ehsvar bu ahitlerinde durmadlar, padiah da o tarafa ynelerek Anadolu'ya geti. Bunlarm karsna kmalarn bekliyordu. Bunlar gelmediler. Padiah da Karaman'a yneldi. Karaman olanlar katlar, Lrende'ye vardlar. Padiah doru Konya'ya yneldi. Gevele'yi fethetti. Yrd, Lrende'ye vard. Pir Ahmed orada idi. Mahmud Paa onun zerine vard. Birbirleriyle harp ettiler. Sonunda Pir Ahmed durmad, kat. Karaman sipahilerinden hayli adam tuttular, padiaha getirdiler. Padiah emretti, boyunlarn vurdular. Padiah Mahmud Paa'ya "Turgutolu'nun nerede olduunu ren ve zerine git." dedi. Turgutlu Bulgar Da'na km idi. Mahmud Paa bunlarm nerede olduunun haberini ald, hemen zerlerine yrd. Bunlar Mahmud Paa'nm geldiini duyunca katlar. Tarsus'un te yzne getiler. Mahmud Paa da onlarn peine dp takip etti, yakalayabildiim yakalad. Yakalanmayalar Tarsus vilayetine girdiler. Padiah Lrende'den ve Konya'dan evler, aileler srlmesine hkmetti. Szn ksas, zanaat erbabndan nice aileleri srdler. Rum
252
vezir padiaha "Hey devletli sultanm! Mahmud'un srd aileleri inceledim, ou fakirdir, zenginleri srmedi. Hem az sayda ev srd." deyince padiah da "Seni greyim o zaman, ne kadar srlmek zere ev yazacaksn." dedi. Bu Rum vezir stanbul'un intikamm almak arzusuyla yanyordu, Mslmanlara eziyet etmek hevesindeydi. Bu kez frsat bulmutu. Szn ksas Lrende'den ve Konya'dan ok ev srmekten maksad Mslmanlarn evlerini ykmak idi. Lrende'den o kadar ok aile yazd ki Mevln Hnkr'n olanlarm, Emir Ah elebi'yi be yazp srdler. Szn ksas, bu Rum Mehmed, padiahn emrinden daha fazla ev srd. Sonunda Karamanoullaryla ara dzelir gibi oldu. Padiah Konya'ya ve Gevele'ye ve feth olunan vilayetin dier hisarlarna asker koyup salamlatrd. Ondan sonra gelip Kara Hisar'a indiler. Padiah emretti, Mahmud Paa'nn adrm ve otam bama yktrd.* Cebhanesini padiahnkine kattlar. Bu vezir Rum Mehmed'in ilk eytanl, Mahmud Paa gibi tedbir ehli bir veziri padiahn kapsndan uzaklatrd. Zira Mslmanlara eza etmek ve onlardan intikam almak, stanbul'un acsn karmak istiyordu. Bu seferin balarnda kazasker olan Kebliolu'nu da Rum Mehmed azlettirdi, Mevln Vildan kazasker oldu. r Srld Mahmud Paa kapdan Uzaklat o sevgili eikten Varp Hasky'ne yerleti Kurtuldu sknt ve hizmetten Bu fethin ve macerann tarihi Sultan Mehmed Han Gazi elinden hicretin sekiz yz yetmi ikisinde (M. 1467-68) gerekleti. Bundan sonra olan maceralarn durumlar da oktur.
* Sadrazamlarn adrlan balarna yklarak azledilmelerinin bu olayla balad ileri srlr.
253
BLM 143 Bu blm padiahn Irboz'a [Eriboz] ne ekilde varp onu fethettiini ve Mahmud Paa'y ne yaptn aklar. lk nce Mahmud Paa'ya Gelibolu sancan verdi ve "Tez elden, gemileri hazrla. Uzakta yaknda hibir gemi limanda kalmasn. Eriboz gazasna gidiyorum. Hepsi hazrlansn. Sana haber gnderince hepsi seninle birlikte yrsnler. yice aratr, Eriboz fethi iin ne gerekiyorsa hazrlklarn tamamla." dedi. Mahmud Paa emri kabul edip ne gerekli ise onu tamamyla kaydetti, hibir eyi eksik brakmad ve padiaha bildirdi. Bu tarafta padiah da byk bir ordu toplayp karadan gaza niyetiyle yrd. Mahmud Paa da gemilerle denizden yrd. Szn ksas, Eriboz'un zerine dtler. Eriboz'un nne bir kpr dediler. Padiah gelip karadan, Mahmud da denizden hisar kuatt. Padiah kprden geti byk bir orduyla karadan kuatt. Her tarafta toplar kuruldu. Harbe balama emri verildi. Nice gnler toplarla, oklarla acaib harpler oldu. Bir gn aniden denizde kfir gemileri grld. Eriboz'a yardm etmek iin gelmilerdi. Gemideki kfirler baktklarnda Eriboz'u karadan ve denizden slam askerinin kuattn ve cenk ettiklerini grdler. Bunlar akn bir vaziyette iken padiah emretti: "Hey gaziler! Hisar yamalayn." Gaziler hisara saldrdlar Mahmud Paa taraf ilk nce saldrd. Kaleyi fethettiler. U gn gece ve gndz iyi yamalar oldu. Hisar zaptettiler ve etrafnda olan hisarlar da zabt ettiler. Eriboz vilayetinin btn bir sancaklk il oldu. ehrin kiliselerini mescit ettiler. slam memleketinden gelen hatrl Mslmanlara, kfirlerden boalan evleri mlkyle birlikte verdiler. Bir kad tayin ettiler ve bir beye de sancan verdiler. Allah'a hamdolsun, o memleket kfr yurdu iken slam yurdu oldu.
254
iir yle bir han ki aydnlatt lemi Besbelli grnr bahtnn akl Viraneler mamure olur gelmesiyle onun Yzn gren kurtulur gamdan Bu han'm devleti daima yce olacaktr Bunun ksmetidir olacak her hayr Bu neslindir kyamet gn fazilet Bu han'n mahkumudur cmle millet lahi, kyamete dein bu soy zerine Ere ltfn, inayetin de doru yolu gstere Bu fetih ve gazann tarihi Sultan'l-Mcahidin Sultan Mehmed Han Gazi'nin elinden hicretin sekiz yz yetmi drdnde (M. 1469-70) gerekleti.
BLM 144 Bu blm padiahn vilayetin btnn zapt etmeleri iin asker ve gemi gndermesini aklar. Padiah, veziri Rum Mehmed'i "Var, Karamanolu'nu o vilayetten srp kar." diyerek gnderdi ve kendi kullarndan ve Anadolu askerinden nice sancak da katt. Rum Mehmed yrd, Lrende'ye vard. Lrende'nin mescitlerini ve medreselerini yakp ykt, babasnn evi imiesine harap eyledi. ehrin kadnn ve gencini soydurdu, plak brakt. O zalim, elinden gelen her eyi yapt, Mslmanlara bunun benzeri hakaretler yapt. Lrende'den gidip Ereli'ye vard. Ereli'nin de vilayetini ve kylerini harap ettirdi. O vilayetin halk "Bu vilayet Allah ve resulnndr. Vilayetteki vakflar konusunda niin hi ekinmezsin. Bu vilayet onun resulnn vakflardr. imdi sen bunlar harap ettin, Medine ehrinin fakirlerine bu vayetten yardm gitmez olursa yarn inandmz ve tasdik ettiimiz kyamet gnnde Allah'n peygamberinin huzuruna vardn za-
255
man ne cevap verirsin?" dediler. Bunun gibi sz syleyenleri o zalim Rum ldrd. Tanrdan korkmad, peygamberinden utanmad. Ondan sonra Varsak vilayetinde Uyuz Bey denilen kiinin iline girdi. Karaman'dan ald haram mal, Uyuz Bey vilayetinde ta arasmda dkp gitti. Varsak geldi, "Bu komumuz Karamanl'nn rzkdr. Rum Mehmed bize getirdi. Bu Rum ne keremli kii imi/'dediler ve azna sve sve bu mal aldlar.* iir Fesad ok etti arh gibi Dkle kanlar ola ok ziyan Bu slam ehli iinde dklen kan Nicelerin gide din ve imanlar ok ola haraplk cihanda Bu szmde sakn dme pheye Ykld Karaman bozuldu iller Brd lemi zulmn duman
BLM 145 Bu blm padiahn shak Paa'y Karaman'a gndermesi ve onun Karaman'da ne yaptn aklar. Padiah shak Paa'ya emretti "Var, Karamanolu'nu ilden kar. Bu uursuz Rum orada hayli ktlkler etmi. Sen imdi Karaman'm sadece fesat karanlarn ilden kar."dedi. shak Paa da yrd, Lrende'ye gitti. Oradan il'e girdi. Karamanolu kat, Uzun Hasan'a gitti. shak Paa Aksaray'a geldi. Padiahtan "Aksaray'dan evler srp stanbul'a gnderesin." diye emir geldi. shak Paa da Aksa* "Rum Mehmed, Karamarllar'a daima yardm eden Varsaklar'n zerine yrm, bir blmn ldrmeyi baarmtr. Fakat Varsak beylerinden Uyuz
256 btnyle onlara brakmak zorunda kalmtr.
Bey'in pususuna derek malup olmu ve Karaman' soyarak elde ettii eyay
r
ray'dan srgn edip kendisiyle birlikte stanbul'a getirdi. Bugn stanbul'daki Aksarayl mahallesi halk, shak Paa'nn bu srp getirdii kimselerdir.
BLM 146 Bu blm Gedik Ahmed'in Aleyye'yi (Aliyye) ne ekilde fethettiini anlatr. Bundan nce Rum Mehmed'i gndermilerdi. O gidip hibir ey yapmamt. Zira Alanya beyinin kz kardei, Rum Mehmed'in hatunu idi. Gedik Ahmed'in yanna padiah kapsndan nice blk kullar ve Anadolu askerinden nice yoldalar da kattlar. Gedik Ahmed yrd, Alanya vilayetine vard. O vilayetin nde gelenlerinden hayli kiiler gelip Gedik Ahmed'e itaat ettiler, nne dtler beraberce Alanya hisarnn zerine vardlar. O vakitler Alanya beyi, Ltfi Beyolu Kl Arslan idi. Gedik Ahmed'in geldiini grd. Gedik Ahmed vard gibi hemen toplar kurdurdu. Bu hisarn halk toplar grnce Kl Arslan Bey'e geldiler ve "Bu gelen asker Karamanolu gibi deildir. Bununla cenk etmenin yarar yoktur." dediler. Kl Arslan Bey "Mslmanlar! Hayrls ne ise siz yapn." dedi. Bu ehrin halkndan Ahmed Paa'ya adam gndermesi iin iaret olundu. Bu gelen adama "Ahmed Paa'dan soracamz vardr, soralm. Grnecek yere gelsin." dediler. Ahmed Paa da grnecek yere geldi. Yukardan "Bu ehri gzellikle veya ktlkle aldn diyelim, bizim padiahmz ne yaparsn?" dediler. "Eer gzellikle verirseniz beyinize kendi vilayetinden daha iyi bir vilayeti padiahmdan alrm. Eer zorla alrsam artk ne olacan biliyorsunuz." dedi. Szn ksas, Ahmed Paa gerektii gibi bunlarm hatrlarn ho etti, ne kendilerine ne de beylerine bir zarar gelmeyeceine, hatta yararnn dokunacana inandrd. Kl Arslan Bey de bu sze raz oldu. Hisardan kt, Ahmed Paa'ya geldi ve hisar teslim etti. Gedik Ahmed de hisar ken-
257
di kullanmna ald. indekilere Osmanl kanunuyla muamele ederek hisarda brakt. SORU. Ya Alanya beyi ne oldu? CEVAP. Ahmed Paa Alanya'y "aman" ile alnca beyini btn hazinesi ve akrabalaryla alp padiaha getirdi. Kl Arslan Bey padiahn yzn grnce o an yzn yere koydu. Padiah "Korkma! Sana bir zararm dokunmaz. Hem sana kendi vilayetinden daha iyi tmar vereceim." dedi. O saat Gmlcine'yi tmar verdi ve onun malndan ve kumandan hibir ey almad. Karsna ve ocuuna bile ok eyler balad. Sonunda Gmlcine'ye vard; orada ne yapt onu da aklayalm. Bu Gmlcine, deniz kenarna yakn bir yerdir. Deniz kenarna korsan gemileri gelip yamalama yapmasnlar diye gzcler koyarlard. Bu Kl Arslan oraya vardndan beri gzcl de srekli kendisi ederdi. adr deniz kenarna kurulmutu. Bir gn anszn deniz tarafn gzlerken denizden bir gemi sahile yaklat. Bu Kl Arslan Bey de o gemiye hcum edip cenk eder gibi oldu. Atn tepti, kenardan denize girdi. O gemide bir kayk hazr imi. Gelip Kl Arslan Bey'i ald, gemiye iletti. Kl Arslan Bey olunu ve karsn brakt, gitti. imdi karsnn ve olunun durumu nasl dersen, olu Allah rahmetine vard; karsn da olunun yanma koydular. iir Bu dnya lezzeti bil zehirdendir Seni yalanlarla avutandr Eer bin yl yaasan daim sa olsan Sonunda kemiklerini ezip ufalayandr Kime sen iyilik ve ktlk kastedersen O kasdn seni mezara iletendir Onunla Hakk'a sen gideceksin Kimin hakk varsa onu istetendir
258
Bu fethin ve macerann tarihi Sultan Mehmed Han Gazi'nin kulu Ahmed Paa'nn elinde hicretin sekiz yz yetmi altsnda (M. 1471-72) gerekleti.
BLM 147 Bu blm Ahmed Paa'nn Silifke'yi ne ekilde fethettiini ve orada vilayeti ne yaptn aklar. Uzun Hasan'a kaan Karamanolu shak Bey'in kardei Pir Ahmed Mokan [Mevkan] Kalesi'ni almt. shak Bey olunu Silifke Kalesi'ne koydu. Kendisi Uzun Hasan'a gittiinde shak Bey'in olu Sultan Mehmed'e haber gnderdi, "Silifke'yi sultanma vereyim. Adamn gnder." Sultan Mehmed Han da onun szne gvenip Ahmed'i sekin yoldalarla gnderdi. Gedik Ahmed yrd, il'e girdi. Doru Silifke'nin zerine vard. shak Bey'in olu hisardan kp hisar teslim etti. O sralarda Karamanolu Kasm Bey, Uzun Hasan'n yannda bulunuyordu. Uzun Hasan yanna asker katp onu gnderdi. Bu taraftan Gedik Ahmed, Silifke'yi alnca Mokan Hisar'na yneldi. Pir Ahmed kars ve ocuunu Mokan Hisar'nda tutuyordu. shak Bey'in bir kk olu, Karamanolu Mehmed Bey ve onun gzel bir kz da orada bulunuyordu. Gedik Ahmed hisara saldrd ve hisar kuvvet kullanarak ald. Oradan Ll'ye [Lle'ye] gitti ve oray da g kullanarak ald ve halkn krd. iir Ne iler yapt gr fani cihanda Dahas da var gizli olan grlmeyen Sakn bu fani dnya iin marur olma Ki yarar sandn olur ziyanda Akl ve irfan sahibi olanlar uymad buna Uyanlarn hepsi ise kalmtr yabanda Ne ite olursan ol unutma lm Ki unutursan kaybedersin yolunu
259
Sarayda kkte deklerde yatanlar Gmld yatt rk samanda Bu macerann tarihi hicretin sekiz yz yetmi yedisidir (M. 1472-73).
BLM 148 Bu taraftan Kasm, Uzun Hasan'n verdii askerlerle birlikte geldi Erzincan'da Rum padiahna haber gnderdiler, "zninizle Kl Arslan Bey'in olunu babasnn yerine beylie geirmeye Dulkadr iline gitmek istiyoruz." dediler. O srada beylerbeyi Hamza Bey Tokat'ta idi. Gelen adam ilk nce ona geldi. Hamza Bey de onlarn szne gvenip gemelerine izin verdi. Sivas'tan bir nice konak yeri getikten sonra hzla yrdler ve sabah vakti Tokat'n zerine balan yaptlar. Anszn ve hi beklenmeyen bir anda Tokat' yamaladar, ehri yakp yktlar, kfircesine i yaptar. Mslmanlarn kadnlarna ve genlerine gayrimeru iler yaptlar. Bu yz karalyla bazdan Uzun Hasan'a gitti, bazdarm da Karamanoullar ahp kendi vilayetlerine yneldiler. O sralar Sultan Mehmed Han Gazi'nin bir olu Sultan Mustafa, Konya'da idi. Sultan Mehmed olu Mustafa'ya haber gnderdi ve Karahisar'da beklemesini syledi. Kendisi heybet ve ihtiamla hareket etti, stanbul boazmdan Anadolu'ya geti. O sralar Mahmud Paa, Gelibolu sanca varidatna hkimdi, tekrar onu devlet eiine, stanbul'a getirtti ve vezir yapt. Bunlar Karaman'dan karmak iin hcum ettiler. Karamanoullar Yusuf mirza [Yusufa Mirza] adndaki beyle birlikte asker toplayp Akehir'e geldiler, Hamidili'ne girmek iin yrdler. Sultan Mustafa, Karahisar'dan onlarn zerine yrd ve asilerle bulutu. Byk cenkler oldu. Uzun Hasan'n gnderdii beyi ki ayn zamanda onun amcasnn oludur, tutup boynuna ip geirerek it srkler gibi srklediler. Yine Karamanolu Pir Ahmed kat, gitti. Gedik Ahmed onun karsn ve olunu s-
260
tanbul'a getirdi. Kasm Bey yine il'e girdi ve orada konaklad. Silifke'yi ald. Bu taraftan, Gedik Ahmed'i Sultan Mehmed tekrar gnderdi. Silifke'yi tekrar geri aldlar. Oray gasp edenleri krdlar. Kaleyi tekrar Sultan Mehmed'e ait kld. Gedik Ahmed stanbul'a geldi. Sultan Mehmed'in hizmetine girdi ve Sultan Mehmed'in buyruklarn, bu buyruklarn gereini yerine getirmek iin gzetmeye balad. Bu fetih Sultan Mehmed Han Gazi'nin veziri olan Gedik Ahmed'in elinden hicretin sekiz yz yetmi yedisinde (M. 1472-73) gerekleti.
BLM 149 Bu blm Sultan'l-mcahidin Sultan Mehmed Han Gazi'nin douya ynelmesini aklar. Uzun Hasan, Karamanolu Kasm'a asker vermi, o asker de gelip Tokat' harap edip gitmiti. Sultan Mehmed Han Gazi'nin onun zerine varmas gerekir oldu. Sultan Mehmed Han Gazi, Mahmud Paa, Ahmed Paa ve Mustafa Paa'y toplad ve "Bu Uzun Hasan meselesindeki dnce ve tedbirleriniz nedir?" diye sordu. Paalar birbirlerinin yzlerine bakp sustular. Tekrar padiah "Niin sylemiyorsunuz?" dedi. Mahmud Paa "Devletli sultanm! Padiahmn akl hepimizin aklndan daha ileridedir. Bizim padiahn huzurunda ne gibi bir bilgimiz olabilir ki!" dedi. Tekrar padiah "Hele siz de fikrinizi bir syleyin" dedi. Mahud Paa "Devletli sultanm! Bu Uzun Hasan'm ne i yaptn ve ne ekilde fitneler kardn biliyoruz. imdi sultanm, onun yapt ie gre i yapmak gerek. Devletli sultanm! Bu Uzun Hasan denilen kii padiahmzn bir oluna denk olacak kii deildir, ancak yine de dmandr. Bunun iin iyice hazrlanmak gerekir." dedi. Bu taraftan da Ahmed Paa "Devletli sultanm! Hele imdi bir kulunu gnder. Aknclarla varsm, onun memleketinin elleri uzand yerlerini vursunlar, yksnlar, yaksnlar. Sonra padiahmz onun yapacana gre hareket eder." dedi.
261
Padiah buyurdu, "Mihalolu Ali Bey'i gnderin. Varsn o vilayeti eli uzand yere dek vursun, yksn, yaksn, esir alsn." dedi. Padiahn emrini yerine getirdiler. Ali Bey'i Rumeli'nin sekin askeriyle gnderdiler. Ali Bey de vard Kemah ilini vurdu, Ermenilerini esir etti, byk ganimetler elde edildi. Aknclarn hepsi ganimetler ald. Bunun hikyesi uzundur, ben ksa olarak anlattm. Padiahmz byk bir ordu toplad. ki olunu da seferde yanna ald. Birisi Bayezid Han dieri Sultan Mustafa'dr. Yz bin miktarnda slam askeri vard. Kfir askeri de oktu. htiam ve heybetle yrd Sivas'a kt. Orada Uzun Hasan'la kararm dncesinde idi. Uzun Hasan Sivas'ta karsna kmad. Sultan oradan yryp Akehir'e ve Karahisar'a doru hcum etti. Yine Uzun Hasan gzkmedi. Padiahn veziri Mahmud Paa, "Devletli sultanm! nce bu Karahisar' alalm. Byle yaparsak dmann geleceini ve onunla haklaacamz dnyorum/'dedi. Padiah "Mahmud! Ben hisar ne yapaym. Ben dmanm bulmak iin buraya geldim. Bana dmanm bulun!" dedi. Padiah hcum edip Erzincan'a kt. Dman yine gelmedi. Ancak padiahm nnde karakolu vard, nde o yrrd. Onlar anszn bir alay dmanla karlatar. Hayli cenk ettiler. Sonunda dman krlp kat. Oradan yrdler, Tercan yresine vardlar. Yine dmann hibir izine rastlamadlar. Padiah Rumeli beylerbeyine "Murad! Sen Mahmud'la birlikte ilerle. Grn durum nedir?" dedi. Hemen bu ikisi bir nice alayla birbirlerini gzleyerek yrdler. Frat Suyu'nun kenarna vardlar. Mahmud Paa "Murad Bey! Gel suyun tesine gemeyelim, gafil avlanmayalm. Dmana gz gre gre yakay kaptrmayalm." dedi. Murad Paa bu sz dinlemedi. "Mihalolu Ali Bey ilerledi, ya biz niin duruyoruz." dedi. Mahmud Paa "Benim szm dinle karde! Dman diyarnda akl ve tedbirli olmak gerekir. Dman henz sen grmemisindir." dedi. Murad Bey bunun szne hi kulak asmad. Gzn yumdu, Frat Suyu'nun tesine geti. Mah-
262
mud Paa sabredip durdu. Bir anda grdler ki Ali Bey hcuma gemi geliyor. Mahmud Paa dnmesini syledi ama Murad suyu gemiti artk. Mahmud onun ardmca yrmedi. Meer dmann o tarafta pusuda bekleyen askeri varm. Murad Paa'nm askeri Mahmud Paa'ya kat. Mahmud Paa da orduya kat. Mihalolu Ali Bey de orduya kat. Dman Murad Paa'y ortaya ald, grnmez oldu. Turhan Beyolu mer Bey, Hac Bey, Fenariolu Ahmed Paa ve hayli subalar esir dt. Subalar tutsak edip Bayburt'a gnderdiler. Bu beyi de yanlarnda tutup sakladlar. iir erinin ba ki akll olmaz Ne kadar ok olsa dmana durmaz Akl ve talihi yar olmayann nnde dalar olsa gz grmez Murad Paa gzden kayboldu gitti Hana bir kul dahi hi eksik olmaz
BLM 150 Bu blm Sultan Mehmed Han Gazi'ye bu hadise vaki olduktan sonra askerin bir ksmnn bozulmas sonras padiahn neyle megul olduunu aklar. Oradan sabah vakti harekete geip dmann belirdii yere doru yrdler. Hibir ekilde dmandan haber alamadlar. Uzun Hasan bu hileyi yaptktan sonra tekrar gzden kayboldu. Padiah Bayburt'a yneldi. Oradan alt gn daha ileri gittiler. Yedinci gn aramba gn idi. Tekrar ileriden dman gzkt; ama sarp, dereli tepeli bir yerde kardan bir nice alay asker belirdi. Bunlar Mihalolu Ali Bey sandlar. Zira Ali Bey askerin ilerisinde yrrd. Dikkatle baknca Ali Bey olmadn, aradklar dman olduunu grdler. Padiah her zaman hazr yrrd. Alaylar gzel dzmlerdi. Dur-
263
madlar, zerine yrdler, bu dereyi tepeyi ku gibi getiler. Dmann karsna geldiler. Padiahn ehzadeleri de kendi kollarnda yrrlerdi. Sultan Mustafa koluna Uzun Hasan'm bir olu Zeynel dt. Sultan Bayezid koluna da Uzun Hasan'n dier olu Uurlu Mehmed dt. Padiahn karsmda da Uzun Hasan'm kendisi bulunuyordu. Her kolun karsmda baka bir kol vard. Sultan Mehmed Han Gazi'ye Hak tel yardm etti ve her zamanki gibi onun saadeti ve baht daha stn oldu. Her koldaki askerler birbirlerine hcum ettiler. Sultan Mustafa'nn kolundaki azab askerleri Zeynel'i tuttular, ban kestiler ve onun yanndaki beylerin de ounu krdlar, nicelerini tuttular, esir ettiler. ok silahlarma da el koydular. Sultan Bayezid Han kolundakiler Uurlu Mehmed'i ele geiremediler. Sultan'lMcahidin Sultan Mehmed Han karsndaki Uzun Hasan ise yenieri askerini grnce "Bre hemen boz at getirin ki o can kurtarandr." dedi. Hemen boz at getirdiler. Kamaya hazrland. Hasan Bey boz ata bindi dere tepe ap kamay arzulad. Gazileri grnce balarmda akllar kalmad, dman askerinin hepsi tvbe etmeye balad. Karamanolu Ahmed, Uzun Hasan'm yannda bulunuyordu. Daha evvel kamay iyi renmiti. Pir Ahmed yenieriyi grnce herkesten daha fazla kamaya heves etti. Uzun Hasan Tebriz'e gitmek istedi. Karamanolu elik etti, beraberce giderler mi giderler. Yenieriler bunlarm durumlarn grnce "Hey uursuz hain Trkmenler! Ok atmadan ve kl sallamadan bu kamanm sebebi ne? Demek daha nce krdnz asker de sizler gibi korkak imi" dediler. Uzun Hasan bam kurtardna kretti ve akrabalarna vasiyet etti ki artk Osmanoullar'nn adlarm bile anmayalar. Olanlar ve ailesi de bu sz kabul edip nasihati kulaklarna kpe yaptlar. iir Hasan kim kendini iyi asker sanrd aatay'da Acem'de mahir diye anlrd Ve hem derdi: tak'la bulaaym rk itikadna inanrd
264
Gelip tak bir grnnce nnce kap dolanrd Artk adn andrmaz Hasan, tan tak anlsa Hasan utanrd tak Hasan'n bana bir yumruk vurdu Eer kurtulursa bilin artk akllanrd SORU. Bu Uzun Hasan'n tutulan beylerinin bykleri kimlerdi? CEVAP. Biri mer Bey'dir ki Cierli beylerinin ulularmdandr. Emir Timur neslinden ve Kara Eylk kz olanlarndan iki karde. Bunlarm dnda bin kadar da tutsak aldlar. ldrlenin hesabn ise Allah'tan baka kimse bilmez. Szn ksas bu Uzun Hasan'n bana gelen hibir padiahn bana gelmedi. Onun iin karn arsna urad ve sonunda o sebepten ld gitti. SORU. Ya bu mcahitler sultan bunu kahrettikten sonra ne yapt? CEVAP. Dnp gitti. nsanlk gsterip onun memleketini ykmad, kendi memleketine yneldi. Kemah'n hisar Karahisar'dan yolu geiyordu. Bir heybet nazaryla onu da fethetti. Oradan yrd, devletle stanbul tahtna geldi. ehre girer girmez Mahmud'u azleyledi ve vezirlikten ald. iir Ne devran ki ne iler yapld Mehmed Han'm dmanlar srld evketi erince douya ve batya syankrlar kalmad hepsi srld Bu soyun geleni ncekinden stn oldu Bu soya Hakk'n hkm byle oldu Bunlarda adalet ve ba, lutuf ve ihsan Bir araya geldi kyamete kadar srd Sreklidir bu haslet bil bu soyda Mutluluklar bu soyda srd gitti 265
SORU. Bu Uzun Hasan'n asl ne idi ki Gazi Han'a isyan edip dmanlk gsterdi? CEVAP. Uzun Hasan, Bayndr Han soyundandr. Kendisi Turhan Beyolu'nu, Baranl'dan mirza Cihanah' ve aatay'dan Ebu Said'i yendi ama Sultan'l-Mcahidin Sultan Mehmed Han Gazi'nin bir nazarma bile dayanamad. Bu macerann tarihi hicretin sekiz yz yetmi sekiz yz yetmi sekizidir (M. 1473-74). Bu hadisede Sultan Mehmed Han ve oullar Bayezid Han ve Sultan Mustafa birlikte bulundular, Uzun Hasan malub oldu, Sultan Mehmed galip oldu.
BLM 151 Bu blm Sultan Mehmed Han Gazi'nin, kulu Gedik Ahmed'i Kefe'nin fethine gndermesini, onun Kefe'yi ne ekilde fethettiini ve orada daha hangi vilayetleri fethettiini bildirir. Sultan'l-mcahidin Sultan Mehmed Han Gazi, Rum vilayetini tamamyla fethedip hanlar ve beyleri soylar soplaryla skp attktan sonra Karadeniz sahillerini de fethetmek istedi. Hem bu denizde olan yerlerde dahi kendi adna slam hutbesi okunmasn istedi. Sultan Mehmed Han Gazi, kulu Gedik Ahmed'e "Tez elden iyi hazrlk yap. Seni gazaya gnderiyorum." dedi. Ahmed vard, yz gemi hazrlad ve atl yaya sekin askerler toplad. Atlar tamak iin at gemileri dahi ald. Ahmed Paa padiahn emirlerini yerine getirince gelip padiaha durumu bildirdi. Nereye gideceini sormad bile. El balad, padiahn nnde durdu. Padiah "Ahmed! Senin hazrln tamamland m?"dedi. Ahmed "Devletli sultanm! Benim hazrlm padiahmn iareti ve himmeti nazardr." dedi. O sabah iaret verildi, davullar alnd, sancaklar zld, gemiler donand. Gaziler gazaya niyet ettiler. Gemilerin lengerleri ieri alnd, palamarlar zld, yelkenleri ald. Yelkenlere rzgr dokununca gemiler hareket etti. Derya
266
yz slam nuruyla doldu. Yetmi bin kadar gazi gece gndz gittiler ve Kefe limanna girdiler. Sahile kar kmaz metrisler ve toplar kuruldu. Ahmed Paa hazr bir vaziyette "Hey gazi yoldalar! slam gayretiyle hareket edin ki bu Kefe slam yurdu zerinde etrafa hkim durumda tehlikeli bir kaledir. Hak telnm yardmyla bunu da slam yurdu edelim." dedi. Gaziler tekbir getirip hcum ettiler. Byk cenkler oldu. Gece ve gndz kfire rahat vermediler. Kfirler bu gelen gazilerin amacnn ehri alp ykmak ve silah zoruyla almak olduunu ve bunu da yapabileceklerini grdler. Mslmanlarn bu kararlln grnce tekfurlarna giderek "Bu gelen Trk'le ne yapacaksn?" dediler. Tekfur "Ya sizin fikriniz nedir?" diye sorunca kfirler "Biz olsak bu hisar iyilikle veririz." dediler. Tekfur niin byle dediklerini sorunca kfirler "nk Trkler bu hisar zorla alrlarsa bizleri krar, ocuklarmz esir ederler, mallarmz yamalarlar, ehrimizi harap ederler. imdi byle olmaktansa kolaylkla, gzellikle verelim ki bizleri esir etmeyeler. Hem bu Trkleri gnderen padiah, her ald ehri imar etmeye almtr." dediler. Tekfur "Eer siz byle derseniz ben de sizinleyim, size kar kmam/'dedi. nc gn aman dilediler, Ahmed Paa da aman verdi. Beinci gn hisarn kapsn atlar. Padiahn sanca hisara girdi. Burlarda nevbet-i sultan alnd. Mezzinler ezan* okudular. anlarn kaldrdlar, putlarn krdlar. Byk bir kiliseyi cuma mescidi yaptlar. Cuma gn cuma namaz klnd ve Sultan Mehmed Han Gazi adna slam hutbesi okundu. Ahmed Paa gazilere hilat giydirdi. Alimler ve dervilere balarda bulundu. Ahmed Paa, yanma gelen tekfuru tuttu, hazinesine el koydu ve padiahn hazinesine katt. ehrin halkn snflandrarak kayda geirdi. Zenginlerini, fakirlerini, mallarn, olanlarn, kzlarn, askerlerini ayr ayr kaydettiler. Bu halktan ve mallardan pa-
* Ezan eair-i islamdandr. Bir memleketin veya yerin islam yurdu olduu orada ezan okunmas ile belgelenir.
267
diaha layk olanlar aldlar, yerinde braklmas gerekenlere dokunmadlar. Askerlerini srp evlerinden kardlar ve onlarn evlerini gazilere verdiler. Bundan soma birka para gemi gnderder, etrafta olan hisarlar fethettiler. Azak' Yabugermen'i deniz kenarnda olan hisarlar ve erke vayetine kadar olan vilayetleri fethettiler. Ondan soma Menkb'n zerine geldiler. Toplar kardlar, kurmaya baladlar. Menkb'n tekfuru Kefe'yi ve vilayetini feth eden kimselerin geldiini grnce kalkt, Ahmed Paa'ya hisar teslim etmeye geldi. Bu hisarda tekfurun bir hsm bulunuyordu. Hisar vermeye raz olmad. Hisarm kapm kapatt ve cenge balad. Hayli zaman harp ettiler. Bu tekfur ne kadar "Gelin bu hisar teslim edin" dediyse de dinlemeder ve hatta onun karm ve ocuunu dar karmak isteder. Sonunda Ahmed Paa bu hisarm cenkle ele gemeyeceini grnce biraz asker brakp oradan ayrd. Bir nice gnden sonra hisarn etrafna konulan asker de hisar brakp ayrld. Hisara yakn bir yerde pusuya yattlar. Kfirler durumdan habersizdi. Trkn katn ve gittiini zannettiler. Hisarm iine giren halk kalabalkt. Darlktan gayet zahmet ekiyorlard. Trk askerinin ekilip gittiini grnce hisar halk hisardan kmaya baladlar. Pusuda olan slam askeri durumu gzetlemekte idi. Hemen hisara girdiler. Menkb' de bu ekilde fethettiler. Kefe'ye ne yapld ise ayns Menkb'e de yapld. Fethettikleri her vilayetin beylerini ve askerlerini karp srdler, stanbul'a getirdiler. Hazinelerini padiahm hazinesine kattlar. Kzlarn, kadnlarn padiahm kullarna verdiler. Kfirlerin mrlerini sona erdirdiler. Padiah kendi muradn gerekletirdi. Menkb'e bir kad tayin etti. Kiliselerini mescit yaptlar. Padiah adna slam hutbesi okundu. Btn bunlar Hakk'm yardmyla oldu. Doruyu en iyi bilen Allah'tr. iir Neler fethetti bu han'm kulu Ahmed Getirdi mallar ve nimetler han'a Ahmed
268
t
Yzleri ay gibi olan nice gzellerin Nicelerini hana getirdi Ahmed Bu iler ki Ahmed Paa yapt Neyi buyurduysa yapt Ahmed Bu Ahmed gediklerin eridir Nice boluklar kapatt, salamlatrd Ahmed Bu fetih, Sultan Mehmed kulu Ahmed Paa elinden hicretin sekiz yz sekseninde (M. 1475-76) gerekleti.
BLM 152 Bu blm Sultan Mehmed Han Gazi'nin Karabodan gazasn nasl yaptn ve Karabodan tekfuruyla ne yaptn aklar. Hak telnm btn kfir beylerinin vilayetlerini ve kendilerini verdii padiah, Karabodan tekfurunu sarayna artt ve haracn kendisinin getirmesini sylediler. "Eflak beyi gibi bize tabi olasn. Hem bizimle olan ilikin nedir bilelim." dediler. Kfir bu sze hi itibar etmedi ve iitmezden geldi. Padiah da bir kulunu gnderdi. "Var o kfirin vilayetine gir. yice aratr. O kfir seninle ne yapacak greyim." dedi. Gnderdii adam da padiahn kutlu emrini kabul edip yrd, o kfirin vilayetine girdi. htiyat ve tedbiri terk etmilerdi, o diyarn yabancsydlar ve hem de yollarn armlard. Bu kfirler gelip Mslmanlardan hayli kiiyi ehit ve esir ettiler. Padiahn kulu olan paa da gelip durumu bildirdi. Padiah bu haberi iitince kendisini slam gayreti brd ve gnlnden nice tedbirler geti. Vezirlerine "Tez hazrlann, hem byk gazalar iin hazrlann! Seferim var." dedi. Padiah emreder etmez hazrlklar tamamland. Sultan'lmcahidin Sultan Mehmed Han Gazi, gaza niyetiyle stanbul'dan kp yrd. Allah'n yardmnn eksik olmad
269
orduyla Tuna sahiline vard. stanbul'dan gelmeleri emrolunan gemiler de Tuna sahiline varmt. Padiah gemilerle Tuna'y geti. Bodan vilayetinin tekfurunu arayarak ilerledi. Bodan memleketine girdi. O melun, askerini toplayp sarp bir dan arasna girmiti. Atl askerlerine de (kamamalar ve) iyi harp etmeleri iin yaya olarak harbe hazrlanmalarn emretmiti. Padiaha bunlarm niyetlerini ve tedbirlerini naklettiler. Padiah "Hey gaziler! slam iin gayret etme zamandr. Saf saf olup alaylar balayn." dedi. Gaziler padiahm bu emrine uyup kfir askerinin zerine yrdler. Kfir top atmaya balad. Gaziler de gayret-i slm yreklerinde salamlatrp yrdler kfirin zerine baskn ktlar, kfire gz atrmadlar. iir Kartlar birbirlerine cenk ederler Ama kfire da dar ederler Emrolunca kl ekti gaziler Kfirleri krd kan dkt gaziler Bir dola da gr, ne i eder gaziler Kfir askerini krd gaziler Gaziler, kfirler top atnca o top arabalarna saldrdlar, arabalarn bozdular. Kuluk vaktinde kfir askerlerinin nne ktlar. ki namaz aras vaktine [gne batncaya] dein byk harpler oldu. Sonunda Hak telnm yardm gazilere frsat verdi, kfir askerini krdlar. Kfiri o derece krdlar ki kestikleri balardan minareler yaptlar. Pek ounu esir ettiler ve o vilayetin btnnde gazilerin ellerinin uzand hibir yeri mamur brakmadlar, ykp yakp harap ettiler. ki ay kadar gaziler Karabodan vilayetinde gazalar etti. Mal ve nimetlerini, altn ve paralarn aldlar, yama ettiler. Sr sr at ve koyunlarn aldlar. Gzel kzlarn gaziler koyunlarna bastlar. Sonra tekrar salk ve selametlikle Sultan Mehmed Han'n saadetli dneminde vilayetlerine dndler.
270
Bu gazalarn tarihi Sultan Mehmed Han Gazi elinden hicretin sekiz yz seksen birinde (M. 1476-77) gerekleti.
BLM 153 Bu blm padiahn Karabodan' malup ettikten sonra dnp Tuna kenarna gelmesini aklar. Macar kfirinin geldii, Tuna kenarnda, Mslman memleketinin snrnda ve Semendire yannda hisarlar yaptklar haberi ulat. slam memleketini harap etmek iin byk hazrlklar yapmlard. Padiah bu haberi iitince hemen oradan o hisarlarn zerine yrd. Mevsim k idi ve gayet sert geiyordu. Vard o hisarlarn zerine indi. Yolun darlndan at yoldan kamazd. Karm derinliini o kadard ki atn zengisinin bile zerinde idi. Tuna suyu da sert bir ekilde buz tutmu, donmutu. slam lekeri geldi ve buz stnde konaklad. Hisarlar da Tuna kenarnda idi. Ordu durur durmaz padiah yama emri verdi. O gn hcum oldu. Akam vakti kfirler aman dilediler. Aman verildi. Anlamayla hisarlar teslim aldlar. Padiah kfirlerin hatr olanlarm yannda tuttu, hatr olmayanlar serbest brakt. Varp memleketine gitti. Yaranda kalanlar Anadolu'da hisarlara yerletirdi, onlara tmar verdi. Bunlarn bir ksmnn hyaneti grld. Bu gibi olanlar sattlar. O hisarlar da yaktlar, hibir iz brakmadlar. Bu fethin tarihi Sultan Mehmed Han Gazi elinden Karabodan fethinden iki buuk ay sonra gereklemitir.
BLM 154 Bu blm Sultan Mehmed Han Gazi'nin skenderiye'ye* nasl vardn, orada ne yaptn ve oraya gitmesinin sebebinin ne olduunu bildirir. Bir gn Padiah Edirne'de oturuyordu. Konuulurken hangi vilayetin halknn padiaha itaat etmedii konusu ald.
* iskenderiye veya Arnavutluk iskenderiyesi olarak da eski Osmanl kaynaklarnda geen bu ehir, Osmanl vilayet merkezlerinden ikodra'dr.
271
"Bu skenderiye vilayetinin halk dikbaldr. Hi kimseye itaat etmezler." dediler. Padiah "O zaman onlarn askerleri oktur ve kendileri de pek cesurdur?" dedi. Yanndakiler "Devletli sultanm! O skenderiye halknn dikballnn sebebi o hisarlar sebebiyledir. O hisara gvenirler ve o hisar ok salamdr." Padiah "O hisarm alnmasna bir are yok mudur. Asker zerine varamaz m? Nasl bir hisardr?" dedi. "Devletli sultanm! Askerin zerine saldrabilecei bir yerdir. Fakat hisar ok salam bir hisardr. Alnmasnda ok zorluk ekilir/'dediler. Padiah "O halde hazrlk yapn. nallah o hisar da fetholunur." dedi. Hemen padiahm bir kulunu kodra'ya gnderdiler. Vard, kodra'ya hcum etti. Hayli cenkler olundu, ama fethedemedi. Padiahn mbarek hatrndan o hisarn hayali gitmezdi. Padiah Karabodan gazasmdan stanbul'a gelince kodra'nn hazrhyla megul oldu. Gedik Ahmed'e "Yr, o hisara hcum et." dedi. Gedik bu emrin yerine getirilmesini biraz ihmal etti. Padiah onu Boazkesen Hisar'na (Rumeli hisar) hapsettirdi. Kendisi slam askerini toplad, gazaya niyet ederek yrd, o hisarn nne geldi. Toplar kuruldu. Byk cenkler oldu. Hisarm birok yerlerim yktlar, hcum ettiler. Fakat Hak nasip etmedi, alamadlar. Yenieriden, sipahiden hayli sekin askerlerle hisar kuattilar. Vayetin btn alnd, sadece hisar fethedemedi. Padiah devletle tekrar tahtna dnd. Sonunda braklan o asker, hisar bunaltt. Hisarn iindeki kfirler askerin ba olan gazilere haber gnderdiler, "Anlaarak hisar size verelim. u artla ki gidenimiz gitsin, kalanmz kalsn. Bize zararnz dokunmasn." dediler. Gaziler de stanbul'a padiaha haber gnderdiler ve kfirlerin durumunu bildirdiler. Padiah da raz olup kabul etti. Hisar halkyla szleilen hususlarda karara varld. Kfirler hisar verip teslim ettiler. Halknn gideni gitti, kendi isteiyle kalan kald. Nice kiliseleri mescit ettiler. Giden kfirlerin evlerini orada kalan gazilere verdiler.
272
kodra kafir lkesi iken elhamdlillah, Sultan Mehmed Han Gazi elinde slam lkesi oldu. iir Fetholdu grn kodra Yakn hisar odur karaya denize Onu Hak verdi Gazi ah Han'a Umuttur ki dne Frenk beriye Bu fethin tarihi hicretin sekiz yz seksen nde (M. 1478-79) gerekleti. Sultan Mehmed'in btn gazas kodra'da tamamland. Ondan sonra geldi, adalet ve ihsanla megul oldu. stanbul'un yaylalarnda tarihin sekiz yz seksen beine (M. 1480-81) dein gezindi.
BLM 155 Bu blm Sultan'l-mcahidin Sultan Mehmed Han Gazi'nin bu geii konak yerinden o ebedi saraya varmas ne ekilde oldu, onu bildirir. O sefer hicretin sekiz yz seksen altsnda Safer aynn 27. gnnde (M. 27 Nisan 1481) cuma gn oldu. stanbul'dan hareket edip Anadolu vilayetine gemek iin denizi geti. Birka konak yeri yrd. Anadolu'da Rebiulevvel aynn drdnc gn, perembe gn Maltepe ayrnda konaklad. Tam ikindi namaz vakti bu geici yurdu terk edip ebedilik sarayna gt. iir Ne zaman ki utu meknszla Ne velvele der gr bu mekna Battnda can gnei cihandan Iklarn parlts snd Umarz Hakk'n ba arta Nice mrted kfir gele imana
273
BLM 156 Bu blm Sultan Mehmed Han Gazi Allah rahmetine kavutuktan sonra ka olu kaldn bildirir. ki oullar kald. Birisi Er tana* hkimi Sultan Bayezid Han'dr. Birisi de Yunan tahtnda hkim olan Sultan Cem idi. SORU. Ya Sultan Mehmed Gazi'ye ne yaptlar. CEVAP. Vezirleri, kazaskerleri Sultan Mehmed'in cenazesini o gece stanbul'a getirdiler. Keklik Mustafa, babasnn lmn haber vermek iin Sultan Bayezid'e gitti. Bu Karamanl vezir de kendisinin bir kulunu Karaman'a, Sultan Cem'e gnderdi. Ksacas, bu srada olan maceralar oktur, ben zetledim. Keklik Mustafa, Sultan Bayezid'e haber gnderdi. "Sen sa ol. Baban ahirete gt." dedi. Bu haberi iitince Sultan Bayezid tahta, yani stanbul'a yneldi. iir kr tecelli etti devlet nuru Yine Hakk'tan eriti cmle nimet Yine gr Mslmanlar mutlu olacaklar Ki Hak, Han Beyezid'e yardm etti lahi! Onun devletinin mrn ziyade et Yardmndan ona byklk ulasn lahi! Asilerini hakir kl Ki kuvvetli ola zatnda heybet lahi! Devletin frsatn artr Ki Han Bayezid'dir ehl-i mrvvet k yaz menakbn bu han'n Du ede veliler hem de himmet Sultan Bayezid Han, Rebiulevvel aynn yirmi birinci g-
Sultan Bayezid'in, ehzadelii srasnda Ertana slalesinin devlet kurduu Orta Anadolu'da, Amasya'da vali olarak bulunduuna iaret edilmi olabilir. Sultan Cem ise devrin kaynaklarnda Yunan taht olarak adlandrlan Karaman-Konya havalisinde vali olarak bulunuyordu.
274
n pazar gn idi, gelip saltanat tahtn mbarek vcuduyla ereflendirdi. Taht ve vilayetini mamur etti. Bu hicretin sekiz yz seksen altsnda, Rebiulevvel aynn yirmi birinci gn (M. 20 Mays 1481) idi.
BLM 157 Sultan Bayezid Han Gazi'nin tahta getiini yazdn, ama kardei Cem'in ne olduunu yazmadn? CEVAP. Aklayaym, zaten bu blm de onu aklar. Sultan Cem'i Karaman'n alak adamlar kandrdlar. Sultan Cem'i alp Bursa'ya gelmek iin yola ktlar. Sultan Bayezid'e bu durum bildirildi. ki bin yenieri gnderdi. Deniz tarafndan vardlar. Mudanya'dan Bursa'ya ulatlar. Cem de onlarla ayn zamanda ulat. Bursa halk Sultan Bayezid'in kendisinin de geleceini umuyorlard. Yenierilerin yalnz gelmesinden ekindiler. Zira yenierilerin bazs stanbul'da kendi adlarna yakmayacak eyler yapmlard. Ayrca Sultan Cem de kendi padiahlarnn olu idi. Onun iin Cem'in tarafn tuttular. Ayrca bundan nce yalanc mneccimlerin de bir yanl kanaatleri vard. Babasndan sonra padiahlk Cem'indir, derlerdi. Baz szleri doru gibi olmakla birlikte ounlukla byle olmazd. SORU. Ya ne idi? CEVAP. yle idi. Cem Osmanoullar'nn asl, ilk tahtna padiah olmal idi. Geldi, Bursa'da dedikleri gibi de oldu. Bursa'da padiahlk da yapt. Bu tarafta Sultan Bayezid Han'n talihi ve devleti galip idi. O kadim Osmanoullar'nn tahtn Sultan Bayezid Han'n devleti fethetti. Cem'in saltanat ancak bu kadar srd. O yalanc mneccimlerin batl kanaatleri de bylece tamam oldu. Karaman'n alak karakterli adamlar da gayet zgn ve mahzun oldular. iir Neyi kim takdir-i Hak yazd Onun ksmetidir yazlan divan
275
Madem hatt salam, katibi stat Erer menziline onun kervan ba Talih talihsizlik ki yazla Ortaya kan onun aklamas Dal gibi "devlet"te Cem'den daha stndr Brak kasn Cem'i, tutmayn siz onu
BLM 158 Bu blm Sultan Cem'in, halas Seluk Hatun ve Mevln krullah olu Ahmed elebi'yi Sultan Bayezid'e yalvarmaya gndermesini, bundan sonra neler olduunu aklar. Bu tarafta Sultan Bayezid Han, Sultan Cem'in zerine varmak iin byk bir orduyla stanbul'dan Anadolu'ya geti. Yolda Seluk Hatun gelip Sultan Beyezid'le bulutu. Dileini syledi ve cevabn ald. Mevln krullah olu bu cevab Bursa'ya gtrd. Cevap Cem'i Bursa'dan kartt, Yeniehir'e gtrtt. Sultan Bayezid de Cem'in zerine yrd. Karaman kargalar ve kuzgunlar, Sultan Bayezid'in ahinlerini grnce dadlar, katlar. Cem de Sultan Bayezid'in gcne dayanamad, ban alp kat. Padiahm kullar yenieriler eriip btn gelen azab askerlerini krdlar. Cem'in ordusunda bir hayli torlak ve k dervileri de vard, onlar da krdlar ve "Siz madem dervisiniz, bu padiahzadeler arasnda ne aryorsunuz?" dediler. Sultan Cem, Yeniehir'den Konya'ya alt gnde vard. Anasn ve baz cariyelerini alp oradan doru Mekke tarafna gitti. Sultan Bayezid de ilerledi, Karaman vilayetine girdi ve o vilayeti zap tetti. Bunun hikyesi oktur, ben zetledim. Szn ksas, Sultan Bayezid Han Gazi tekrar an ve erefle stanbul'a tahtna geldi, cls etti. En dorusunu ancak Allah bilir.
276
BLM 159 Bu blm Sultan Cem'in Mekke'ye vardktan sonra ne yaptn ve Sultan Bayezid'in de burada ne yaptn bildirir. Sultan Cem, haccm eda ettikten sonra Mekke'den ayrld ve Msr'a gitti. Bu tarafta Gedik Ahmed Lrende'de bulunuyordu. Zira Karamanolu il'de idi, gelip karklk karmamas iin bekliyordu. Karaman fesatlar gelecek olursa onlar datacakt. Cem ise Msr'a varmt. Sultan Cem, Karamanolu'nun yazm olduu sahte mektubuyla tekrar Anadolu'ya hareket etti. Sultan Bayezid onun bu hareketinden haberdar oldu. Byk bir orduyla stanbul'dan Anodolu'ya geti. Sultan Cem anasm Msr'da brakt. Kendisi, Adana'ya geldi. Karamanolu Kasm Bey Sultan Cem'i Adana'da karlad. Padiahn hain kulu Ankara sanca beyi de Engr'den kap geldi. Cem'le bulutu. Cem Adana'dan Anadolu'ya yneldi. Gedik Ahmed bunlarm halinden haberdar oldu ve Sultan Bayezid tarafna yneldi. Bu konuda acayip ve garaip haller vardr. Ben zetledim, yoksa hainler aa kar. Cem, Karamaolu'yla yrd, Ankara'ya geldiler. Bu taraftan Sultan Bayezid Han da yrd, doru Ankara'ya hcum etti. Sultan Bayezid Han varmadan o Cem'e varan hain ve Amasya askerinden Ankara havalisine gnderilen keif koluyla karlatlar. Aman vermeyip kpek gibi tepelediler. Onunla birlikte gelen Karaman kuzgunlarnn bir ksmn da krdlar. Kurtulanlar g bela balarn alp kat. Bu taraftan Sultan Bayezid Han da devletle ilerledi, Ankara'ya vard. Ankara'da birka gn istirahat ettiler. Cem, Karamanolu'yla kap il'e girdi. Sultan Bayezid Han da Cem'in ardnca tekrar Konya'ya geldi. Asker seip burada braktlar. Cem kaarak deniz kysna ulat. Bir gemi buldu. Gemiye bindi ve denize ald. Nereye gittii bilinmez. Bu konuda da garaip, acayip hikyeler oktur. Ben zetledim. Sultan Bayezid oradan hareket etti, devletle tekrar stanbul'a geldi. Tarih hicretin sekiz yz seksen yedisi (M. 14821483) idi.
277
iir Dman ki uzaklaa, ii bitmitir Ad canl ama aslnda ldr Glmez onun can ve gnl Haraptr bahesi, gnl solmutur
BLM 160 Bu blm Sultan Bayezid Han'n, Cem'i vilayetinden srp kardktan sonra Sultan Bayezid'in neyle megul olduunu aklar. Bayezid devletle stanbul'a geldi, tahtna geti, oturdu. Devlet erkn sra sra oturdular. Olu Sultan Korkud'u Saruhan vilayetine, bir olu ahinah' Yunan tahtna, Konya'ya gndermeyi dndler. Bunlar yerli yerine gnderildikten sonra Padiah stanbul'dan kt. Gaza niyetiyle Edirne'ye vardlar. Emretti, Anadolu ve Rumeli askerini Edirne ynne topladlar. Padiah hazreti de gaza hazrlklaryla megul oldu. Padiah bu meguliyette iken anszn askerlerin babozuk, edep bilmeyenleri arasnda uygunsuz hareketler oldu. Bu sebepten gaza ertelendi. Bu iki vilayetin beylerbeyine emretti kim "Varn, Tuna Suyu kenarnda babam hazretlerinin ngrz kfirinin elinden alp ykt kaleleri tekrar yapn, mamur edin." dedi. Padiahm emrine itaat ettiler, o sz kabul ettiler. Bu kalelere Anadolu beylerbeyi askeri ve mimaryla geldi. Bir kaleye de Rumeli beylerbeyisi askeri ve mimaryla geldi. Bu hisarlarn etrafndaki gaziler gazayla megul oldular. Szn ksas, bu hisarlar yapld, tamamland. Padiahn emriyle hisarlarn hazrlklarn da yaptlar ve ilerine sekin askerler koydular. imdi bile o hisardakiler kfirlerle gaza ediyorlar. Ondan sonra btn iler tamamland, Allah'n yardmn esirgemedii askere izin verildi, vilayetlerine gittiler.
278
iir Yapld kaleler Tuna Suyu'nda Ne soy soylar gazi, kfir soyundan Soyunu soylar o kfir kzlarnn Mukadderdir gazilerde bu hudan Bulurlar mal, nimet, kle, cariye nar gibi yce servi boyludan
BLM 161 Bu blm Sultan'l-mcahidin Sultan Bayezid Han Gazi'nin, Karabodan vilayetine varp orada neler fethettiini bildirir. Sultan Bayezid, gaza niyetiyle stanbul'dan kt. Byk bir orduyla karadan Karabodan vilayetine yneldi. Deniz tarafndaki ok saydaki gemilerine yiyecek ve top, tfek, ok ve dier sava ara gerelerini hazrlayp doldurdu. Bu gemileri Bodan'a gnderdi. Bu taraftan kendisi de karadan ilerledi, Tuna Suyu'na vard. Nehrin kenarmda konaklad. Derya tarafmdan giden gemiler de gelip padiahn hizmetine yetiti. Tuna'y geti. Hisara saldr hazrlklarm yapmlard. Gemilerden bu malzemeyi kardlar. lerlediler, Kili'nin zerine yrdler. Genel bir saldr iin padiah emretti. Toplar atlmaya baland. Padiahm kullar ve dier askerler her taraftan hepsi hcum ettiler. Bir nice gn iyi savalar oldu. Hisar sktrdlar. Kfirler aman dilediler. Padiah onlara aman verdi. O hisarn emanetini stlenen kii geldi, padiahn veziriyle bulutu. Elini pt ve "Biz de padiaha aitiz, hisar da. Onun esirleriyiz. Padiahtan ne ferman olur ise biz ona boyun eeceiz." dedi. Hisar teslim etti. Padiahn slam sanca hisara girdi. Hisarda nevbet-i sultan alnd. Kfirler slam'a davet edildiler. Kiliselerini mescit ettiler. Gitmek isteyen kfirlere izin verildi, ayrlmak istemeyenleri incitmediler. Saltanat usulne layk ne ise onu yaptlar. Birka gn orada kald, oradan devletle Akkerman'a y-
279
neldi. Eflak askeri de kendi beyleriyle hizmete gelmilerdi. Padiah hazreti emretti. nce yrdler, bir nice gn susuzluk ektiler. lerlediler, Akkerman'a vardlar. Onu karadan ve denizden kuattlar. Fakat bu Akkerman hisarnn ok fazla hazrl ve silah varm. yle ki hesabn Allah'tan baka kimse bilmez imi. Otuz yldr, hisarm etrafndaki hendei kazarlarm. Dier hazrlklarn da buna gre yapm imiler. Szn ksas, padiah emretti, byk sava oldu. Sonsuz cenkler yaptlar. Sonunda hisarn hendei padiahn kullar tarafndan toprakla dolduruldu. Hisar bunalttlar. Nihayet kfirler aman dilediler ve hisarm kapsn atlar. Padiahm slam sanca bu hisara da girdi. Nevbet-i islm alnd. Padiah buyurdu; eminler ehre girdiler, hisardan kacak esirleri kardlar. Padiah ok saydaki askerine bu esirlerden nicelerini ihsan etti ve nicelerini de stanbul'a srgn etti. Nicelerini de Anadolu'da Eski Biga'ya gnderdi. Nice kiliselerini mescit yaptlar. O srgn olan kfirlerin bo kalan evlerini gazilere verdiler. Kpak han da hizmet iin gelmi idi, harpte bulunmutu, onlara da hayli balar ve ihsanlar etti. Bu Osmanoullar'nn neslinin sonra geleni ncekinden daha bahtl olarak gelmitir. Buna delil udur: Babalarnn, dedelerinin alamad hisarlar ve vilayetleri Hak tel sonra gelen oullarna myesser etmitir. Akkerman'a bir kad tayin etti. Orada slam hutbesi okundu, cuma namaz klnd. Sultan Bayezid Han adna bu iki ehirde hutbe okundu. Bu fethin tarihi hicretin sekiz yz seksen dokuzunda (M. 1484) Sultan Mehmed Gazi olu Sultan Bayezid Han Gazi elinden gerekleti. iir ahn fethi olsun daim mr uzun devleti kaim ah pir grsn oullarn srekli Bu duadr ayn dzen daim
280
Sen kabul et duam ya Allah Adam olsun bir ay orulu olaym Ak yaz menakbm hann Demesinler sana gafil ve nadim Kim okursa bu tarihi bir an Gnlne girmesin onun hi gam Bu menakbm tamamnn tarihi hicretin sekiz yz doksannda, Receb aynn yirmi altnc gnnde (M. 08.08.1485), Pazartesi gnnde tamam oldu.
BLM 162 Bu blm Adana, Tarsus, Sis Misis, Klek, Valnakan'n (Alnakan) kimlere ait olduunu ve buralar kimin fethettiini ve Msrlnn buralara ne sebepten hkmettiini bildirir. Osman Gazi'nin dedesi Sleyman ah Gazi Rum'a geldiinde Caber Kalesi nnde ne hadise olduunu iittiniz. Ger evler etrafa daldlar. Uok'un olu Yregir, Kusun Varsak, Kara sa, zeyir, Gndz, Ku Timur ve bu alt kii gleriyle geldiler ukurova'ya ki o zikredilen ehirler bu ovadadr ve o kaleler bu vilayetin dalarndandr. Yregir ba oldu, bunlara geldiler. Misis'i aldlar, Adana'y aldlar, Tarsus'u aldlar. Bu ehirlerin kfirleri Ermeni idi. Ermenilerden bu yerleri ahitle aldlar. Yregir ld, yerine olu Ramazan kald. Ramazan, Kusun'a Eserlef'i klak olarak, Klek'te Tekrbeli'ni yayla olarak verdi. Kara sa'ya Mille'ni, Vennak klak, Bermdek'i yaylak olarak verdi. Ku Timur'a Tarsus'u klak, Bulgar Da'n yaylak verdi. zeyir'e Pazar', skenderun'u klak, n [on, z] Da'n yaylak verdi. Gndz'e Misis'i klak, Sis Da'n yaylak verdi. Ramazan kendisi Adana'y taht edindi. Kalanlar bunlara tabi oldular. Yaylalarda yazlarn, klaklarnda klar geirdiler. Nice yllar Ata Koun Varsak yaylada Klek Kalesi'ni kendisine tabi kld, iindeki kfi-
281
ri kartt. Kara sa da Alnakan' tabi kld, kfirini kartmad. Ramazan Misis'i tabi kld, iindeki kfiri kartmad. Ramazan lnce olu brahim ve nice olu kald. Szn ksas, bu sylediimiz beyler lnce ok oullar kald. Her birisinin olu kendi yerinde ba ekti. Msr'da Sultan eyhi lnceye dein kendi balarna beylik ettiler. Sultan lnce zeyir'in bir olu kardelerinden kat. Halep'e vard. "Sultan himmet etsin, zeyir ilini sultana alvereyim." dedi. Sultan Halep naibine emretti. ok asker topladlar, Davud'la vardlar, zeyir ilini fethettiler. Onu Davud iline verdiler. zeyir ili Msrl ine dahil oldu. zeyir ilini bldler. Subal zeyir olanlarmm kalanlarna verdiler. Ondan sonra Gndzolu'na il verdiler. Gndzolanlar'ndan birka kat, Msr'a vard. Ayas Kalesi'ni Msr'a verdiler. Msrl kaleye asker koydu. Ticaret liman edindi. Ondan soma Ramazanl'ya memleket verder. Ramazanl'dan brahim Bey kat, Msr'a vard. Msrl ona asker verdi. Geldi, Adana'y ald. Oraya kardelerini brakt. Sis Kalesi'ni Msrl'ya verdi. Msrl kaleye asker yerletirdi. Ku Timur olu Tarsus'u Msrl'ya verdi. Msrl da evvelki bey olanlarm birbiri ardmca azletti. Birine rvet mukabili beylik verdi. Bu rvet sebebiyle beyleri yoksul oldu, vilayetleri harap oldu. Sonunda Klek'i de askere verder.
BLM 163 Bu blm imdiki fethe sebebin ne olduunu aklar. Msrl, bu ukurova'y zulmle harap etmiti. Sultan'lmcahidin Sultan Bayezid Han Karaman vilayetini birden fethedince o vilayetin zayflarnn feryad bu gazi padiahn mbarek kulana ulamt. Padiah da merhamet glgesinin o vilayetin zayflarna ulamasn diledi. iir Ik gnderir gne cihana Ama bir k da olur niane
282
Parldayan nurudur tutar cihan Olmutur imdi eserleri ortada Bu hann eli batya douya ulat k bala yazmaya ve anlatmaya Padiah bir kuluna o mazlumlar o zalimlerden kurtarmasn emretti. O kii de emre uyup Nide'den hcum edip Adana'nm stne vard. O zalimlerin hepsi dalp katlar. O mazlumlar han'm kulunu iyi karladlar. Adana'dan Klek Kalesi'ne kadar Valnakan Kalesi'nin halkyla Milen Kalesi'nin halk, ayrca Tarsus'un ayanlar padiahn kulunu karladlar ve kalelerini-teslim ettiler. Padiahn sancann glgesi altna girdiler ve Ku Timurlu, Kusunlu ve Kara sal padiahn kuluna itaat ettiler. iir Zalimden kurtard mazlumu han Dualar etti btn iman ehli Bu han'n sa nefesi gibi olan hkmn bil Bu memleket lmt buldu hayat Msrl rvetle ykt iller Bu han ihsanyla bir zerre koymaz viran Bayezid Han devri neye benzer Peygamberler ire san geldi Sleyman Zamann cinleri hep hapsedildi Sultanlar bu han'dan diler aman Okunsun hutbesi Kbe'de ya Rab Bu kanuna gre dzlsn tertip erkn k'nin duas han'a her an Ola mr uzun ok sre devran Bu fethin tarihi hicretin sekiz yz doksannda, Cemaziyell ayrm (M. Mays 1485) balarnda Sultan Bayezid Han'm Karagz [Mehmed Paa] isimli bir kulu elinden gerekleti.
283
BLM 164 Bu blm Rumeli beylerbeyisi Ali Bey'in Karabodan vilayetine gazaya gitmesine neyin sebep olduunu, o vilayette kimin olduunu ve ne suretle oraya varp ne yaptn aklar. Sultan'l-mcahidin Sultan Bayezid Han Gazi, Kili ve Akkerman vilayetini fethettikten sonra o vilayetin baz mnafk kfirleri gnlden itaat etmemilerdi. Karabodanolu'na hisarn alnmasna hazrlk yapmas iin haber gnderdiler. Karabodanolu merdivenler yaptrd, asker toplad ve gemilere doldurdu. Geceleyin su tarafndan hisarn dibine geldiler. Hisarm iindeki kfirler de bekliyorlard. Hisar bekleyen gzcleri mnafk kfirler ldrdler. Szn ksas, hisara geceleyin merdivenleri dayadlar. Baz gaziler durumu fark ettiler, ama kfirler hisara kncaya kadar beklediler. Kfirler hisara knca Allahu ekber, diyerek kllarna sarldlar. Sabaha dein dman krdar. Karabodanolu ban zor kurtard. Yanndaki kfirlerin nicesini esir ettiler, padiahn huzuruna gnderdiler. Padiah da saltanatna layk ne ise onu yapt. iir Hilesi kfire gr ne edecek Yklp evleri ilden gidecek Oul, kz ve maldan ayrlacak Ne getirdi bana kt olacak Sonunda han bir kuluna emretti, "Var o kfirin memleketine gir ve fethet. Zira onlar geceleyin hisar almaya gelmi. Sen ise oraya gndz aka var ve hem o kfirlerle karlamaya al. Allah'n yardmyla onunla hakla ve hakkndan gel. Eer kfirle karlamayacak olursan o zaman vilayetlerini yk, yak ve harap eyle, adamlarn esir et." O da padiahn emrine uyup gitmeye niyet etti.
284
iir Hemen Ali kuand silah Belinde Zlfikar bindii Burak Allah'n yardm onunladr Peygamberin mucizesi ona kandil Veliler hazr oldular duaya Ali gnllerde yer edindi Yrtt himmetiyle Gazi Sultan Demez gidecei yere yakn veya uzak Gazaya gitti bu himmet eri gr Tmar ya am olmal ya da Irak Ali Bey gaza niyetiyle yrd. Tuna Suyu'nu geti, Eflak vilayetine girdi. Eflak beyleri ve sipahileri toplanp itaat edip geldiler, Ali Bey'le birlikte yrdler. aban aynn yirmi beinci gn Bodan vilayetine geldiler. Bodan vilayetinin nice beyleri ve askerleri itaat edip boyun ediler. Ama Karabodanolu ortadan kayboldu, nereye gittii bilinmedi. Nice gnler dalar, dereler ve sahralarda aramadk yer brakmadlar. Karabodanolu'nun izine rastlayamadlar. Sonunda onun askerlerinden birisini ele geirdiler. Karabodanolu'nun nerede olduunu sordular. Kap Leh vilayetine girdiini rediler. Beylerbeyi de gazilere o vilayete saldrmalarn emretti. Gaziler her taraf talan ettiler. ok fazla ganimetler elde ettiler. Gaziler altn, gm ve eitli kumalar aldlar, ayrca ok fazla gzeller esir ettiler. Drt ayakl davarlar srp gtrmeyi az para getirir diyerek istemediler. Beylerbeyi Bodan'm payitahtn ykt ve kleriyle saraylarn harap eyledi. Baka ehirlerini ve kylerini de ykt ve yakt, gazileri ganimetlerle zengin etti. Sonra yz akyla padiahn hizmetine tekrar dnd. SORU. Bu Karabodanolu nasl bir kfirdir ki bu durumlar bama geldi.
285
iirle cevap: Kraln memleketini basmt Sleyman Bey onun yayn gevetmiti Hem Eflak' da korkutmutu Nice kere memleketini rktmt Sultan Mehmed'le de arpt yi vurutu ama askeri krld Kendi ban zor kurtard dmanndan Bu kfirdir nice askeri datan Bayezid Han'm heybeti onu kard Onu Leh beyinin lkesine gnderdi k yaz bu han'm evketini Kulu Ali'de olan himmetini Bu han'n himmeti her kulunadr Fakat bu kul yolda edinmi himmeti Karaman'da odur Varsa kran Vidin'de Macar'a kl vuran nc mertebede devletin talihi ald Ziyade oldu Hakk'm nimeti Nice yz bin kulu var devlet sahibi Fakat Ali'nin stndr eli Bu gazann tarihi hicretin sekiz yz doksanmda Sultan Bayezid Han kulu Ali Bey'in elinden gerekleti.
BLM 165 Sultan Bayezid Han Gazi'nin Hasleti ve Eserleri Amasya'da bir byk medrese ve bir imaret yapt. Osmanck'ta Kzca Irmak (Kzlrmak) Suyu'nun zerine bir byk kpr yapt. Tokat'ta bir imaret, Edirne'de bir byk medrese ve yine byk imaretle bir hastane ve Tunca Su-
286
yu'nun zerine bir byk kpr yapt. Hem o vilayet adaleti ve balaryla doldu. O Rum vezirinin bozduu gelenekleri Osmanl kanunu (nizam ve tresi) zerine tekrar fazlasyla iade etti. Gelen fakir zengin gider oldu. O nesli belli olmayan vezirin bozduu vakflar ve mlkleri tekrar sahiplerine verdi. Bu saltanat ve evketin glgesinin saadeti insanlarn yaad her mekn doldurdu. Etraftan devletin merkezine dier padiahlarn elileri gelmeye balad. Macar padiahndan iki eli geldi. Ayrca Leh vilayeti padiahndan, Eflak, Frenk padiahlarndan, Tatar hanndan, erke beylerinden, Msr sultanndan, Hindistan padiahndan eliler geldi. Bunlarn hepsi padiahn huzuruna ayn vakitte geldiler. Sultan Bayezid Han'm balarn alp vatanlarna dndler. iir Cihana Hak halife etti han' Cihann btn padiahlar nnde el balam Hilafet taht zre gazilerin han' Aydnlatmakta iman mlkn Mehmed Han olu Bayezid Han Giderdi dnyadan ek ve pheyi Arap, Acem, Hint ve Bulgar Boyun eenidir bu zamann halklar Sylenildi trl diller lem ire Fakat k'dir menakp tercman
BLM 166 Bu blm Osmanoullar'nn yce eiinde bulunan vezirlerin adlarn ve eserlerini aklar. lk vezir Hayreddin Paa, Orhan zamannda Bilecik kadsyd. Akyaya'y Orhan Gazi ona yazdrd. O zamanlarda yaya olmak iin, bizi yaya yazn diyerek iyi atlar hediye edilirdi. Sonunda znik kads oldu. Gazi Hnkr'n kardei
287
Sleyman Paa Allah'n rahmetine varmca Gazi Hnkr Rumeli'ne gemeye niyet etti; o zaman Hayreddin'i kazasker edindi. Rumeli'ne onunla birlikte geti. imdiki yenieriyi de Hayreddin ortaya karmtr. Kazaskerlikten vezirlie geti. Kendisine Hayrettin Paa denilmitir. Zira padiah srekli hayra ynlendirirdi. Fakire, zengine, ilim ehline Osmanoullar'nn kapsnda hrmet gsterilmesi onunla balad. Sonunda iznik'te bir cami ve imaret yapt ve Allah rahmetine kavutu. Kendisinin olu kald. Biri Ali Paa, biri ibrahim Paa ve birisi de lyas Paa'dr. Ali Paa, Bayezid Hnkr'a kazaskerlik ve vezirlik yapt. Eserleri: imdi kadlarn cret almalarn o balatmtr. Tafsilini yukarda vermitim. Bursa'da bir imaret yapt. Allah'n rahmetine vard. Ali Paa hem Emir Sleyman'a da vezir olmutu. Kardei ibrahim Paa, Sultan Mehmed Amasya'da iken kazasker olmutu. Bursa'ya gelince vezir oldu. Hem o da kardei ve babasnn izinde yrd. Ondan sonra Sultan Murad'a da dahi vezir oldu. znik'te bir imaret yapt. Allah'n rahmetine vard. Onun olu Halil Paa, Sultan Murad'a ve Sultan Murad Han olu Sultan Mehmed Han Gazi'ye de vezir oldu. Sonunda znik'te bir imaret yapt ve Bursa'da Emir Seyyid'e bir misafirhane yapt. Sonunda mazlum olarak ehit oldu. Allah'n rahmetine vard. Kendisinin iki olu kazasker olmutur ki birisi Sleyman elebi dieri ibrahim elebi'dir. Hasan elebi'nin eserleri: Bursa'da bir kervansaray yapt ve gelirinin yarsn Medine-i Resul'e vakfetti. Bayezid Paa'nn eserleri: Amasya'da bir imaret, Bursa'da bir medrese yapt. Allah rahmetine vard. Hac Halil Paa'nn eserleri: Tamac'ta bir zaviye, Gm'te bir medrese yapt. Allah'n rahmetine vard. Karaca Paa'nn eserleri: Yeniehir civarnda bir zaviye yapt. Hac vaz Paa'nn eserleri: Osmanoullan'nn kapsndaki paalar, sinilerle len ekmeyi ondan grdler. Hem baka memleketlerdeki hner ehlini o Anadolu'ya getirtmitir. Kazova'da bir medrese ve bir zaviye ile Bursa'da bir
288
mescit ve bir medrese yapt. Vakflarndan Kbe'deki fakirlere pay ayrtt. Her yl bu belirlenen miktar gnderirler. Mehmed Aa'nm eserleri: Osmanck'ta bir imaret yapt. Fazlullah Paa'nm eserleri: Edirne'de seyyidlere mahsus bir imaret yapt. Sarca Paa'nin eserleri: Gelibolu'da bir imaret yapt. shak Paa'nm eserleri: Eynegl'de (negl) bir imaret ve bir medrese yapt. stanbul'da bir mescit ve Selnik'te bir Cuma mescidi yapt. Kula ahin'in eserleri: Filibe'de bir imaret ve bir medrese yapt. Tuturmezikolu Kasm Paa: Edirne'de sofilere has bir bina ve Karahisar'da bir Cuma mescidi yapt. Zaanos Paa'nm eserleri: Balkesir'de bir imaret ve bir medrese yapt. Kemal Paa'nm eserleri: stanbul'da lnce stne bir trbe yaptlar. Veliyddinolu Ahmed Paa'nm eserleri: Gzellerin gzlerini, kalarn, zlflerini ve benlerini srekli methetti ve bu hal zere ld. Mustafa Paa'nin eserleri: Ermeni Pazar'nda bir imaret yapt. Sonunda bir iftirayla ehit oldu. Gedik Ahmed Paa'nn eserleri: Karahisar'da bir imaret ve bir medrese yapt. Sonunda padiah iin umduu ey kendi bana geldi. Mahmud Paa'nn eserleri: stanbul'da bir imaret ve yannda bir medrese ile Sofya'da bir Cuma mescidi yapt. Vakflarnn cmlesinden Medine-i Resul'n fakirlerine, limlerine, peygamber mescidinin kapclarna ve kandil yakanlarna ylda bin filori belirledi. Her yl gnderirler ve bu mebla ular. Ayrca Medine-i Resul'de, Resulullah'm ruhu iin her gn bir hatim okunur. Mesih Paa'nm eserleri: Gelibolu'da bir Cuma mescidi yapt. Fayik Paa'nm eserleri: Henz eser brakmak niyetindedir. Nianc brahim Paa'nn eserleri: Edirne'de bir medrese yapt.
289
Rum Mehmed'in eserleri: Osmanoullar'nn kapsnda o vezir oluncaya dein sregelen adetlerin bazsn o kestirdi. skdar'da bir imaret yapt. Sonunda baka vezirler iin umduu ey kendi bana geldi. Hkim Yakup'un eserleri: Osmanl memleketinin btnnde iitilmedik ve grlmedik bidatleri o ortaya kard. Onun zamanna dein padiahlarn zel ilerini fesat karc olduklarn syleyerek Yahudilere vermezlerdi. Hkim Yakup vezir olunca ne kadar a yYahudi varsa padiahn ilerine kartlar. Latife: Hkim Yakup bir gn Cuma mescidine varm, stanbul Yahudileri ok zlmler. Sinan Paa'nn eserleri: Vezirlikten azl edilince yine ilme yneldi. Manisa elebisi'nin eserleri: stanbul'da mescit yapt. Saruhan ilinde bir kasabaya su gtrd. Nianc Paa'nn eserleri: Nesli belli deildir. Allah'n kullarnn malna, kanna ve rzna el uzatmt. Nerede uygunsuz iler varsa onun icaddr. Osmanl memleketinde slam hukukuna uygun vakflar ve mlklerin hepsinin artlarn bozdu. Gelirlerini padiahn hazinesine getirdi. Sorana da "Bunlar mensuhtur (hkm kalkmtr.)" dedi. Bazsn da tmar olarak verdi. Ben kendisine "er'-i Muhammedi ile olan vakflar ve mlkler nasl mensuh olur (hkm ortadan kalkar) Hazret-i Muhammed, peygamberlerin sonuncusudur. Ondan sonra bir peygamber daha gelmemitir ki onun eriatn mensuh etsin." dedim. Bana cevaben "Sana ait olan neyini aldlar ki byle konuuyorsun." dedi. Kasm Paa'nn eserleri: Hatunu Alanya beyi kznn malyla stanbul'da bir Cuma mescidi yapt. ld vakit basz defnettiler. Cezer Kasm Paa'nn eserleri: stanbul'da bir mescit ve muallimhane yapt. Edirne'de bir Cuma mescidi, Bursa'da bir medrese ve Kefe ile erke vilayetindeki Taman'da da birer Cuma mescidi yapt. Davud Paa'nn eserleri: stanbul'da bir imaret ve bir cami yapt, iinde Cuma namaz klnd. Ayrca bir tatl, gzel su da getirdi.
290
Hzr Aaolu Mehmed Paa'nn eserleri: Amasya'da bir imaret yapt. Fenariolu Ahmed Paa'nn eserleri: O da henz eser brakmak niyetindedir. Bu zamana dein bunlar vaki oldu. iir Hani bunlar ki suret balam ortaya kmlard Bunlardan nice glenler alamlard Bunlar mlk kendilerinin oldu sanrlard Yalan hayale gnl balamlard Bunlar gitti dnyada ancak hayalleri kald Bu hayaller nice canlar dalamt k bu menakb ki yazdn Niceler buna tarih balamt
BLM 167 SORU. Ey dervi! Bu Osmanolu'nun byk medreseler ve imaretler yapmalarndan muratlar memleketi mi yoksa ahiretlerini mi mamur etmektir? CEVAP. Ahiretlerini mamur etmektir. Hem vezirlerin imaretlerinden de anlanan odur ki bunlarn da niyetleri padiahlarnn niyetlerine tabidir. Eer bu yaptklar imaretlerde bu niyetlerinin eseri bazen grnr bazen grnmez, sebebi nedir, dersen... CEVAP. Bunlarm hayr veya errine limlerle derviler sebep olur. Zira vezirler limlerle dervilere tabidirler. imdi, bu Osmanolu kerametleri zahir olan insanlardr. Bu padiahlardan zahir olan her ey bunlarn vezirlerinde de zuhur eder. Bu padiahlarn yannda olan bu vezirler bunlarm mahremleridir ve bu vezirlerin de kendilerine mahrem birer kethdas vardr. Bu kethdalar limler, derviler, sradan insanlar ve cahillerin sohbetlerinde bulunur ve her ne iitirlerse gelirler vezirlere naklederler. Bu kethdalarn bazs yanl doru samrlar, gelirler pa-
291
alara haber verirler. Yanln doru olduu zerinde srar ederler. Bu sebepten de lemde nizam bozulur. Yine bu sebepten Osmanoullar'nn imaretlerinde kavga ve ekime eksik olmaz. Aslnda bu imaretleri yapann murad, ahiret hayrn, yani iyilik ve gzelliini elde etmektir. Bu niyetle bir emin kiiye imaretin ilerine bakma vazifesini verir. O da kalkar kendi gnlnce i iler, gelen misafirin bazsna yemek verir, bazsna vermez, bazsn da bu imaretlere almazlar. Buna sebep de senin iin gcn vardr veya bu ehirde baka bir imarette kalyormusun derler. Ksacas, bu imaretlerin hizmetkrlar bunlarn kalmasna izin vermezler. Byle olunca da hayr sahiplerinin hayrna engel olmu olurlar. Ksacas, bu hale vezirler muttali olunca padiahn emriyle hayr sahibinin hayrnn devam iin bir mfetti gnderirler. O da gelip misafirin yemeklerini keser, ocan kln satar, imaretin ekmeini kltr, hizmet edenlerin nafakasn keser ve halktan almas gerekenden fazlasn alr. Bu ekilde gelirleri artrr, gelir padiahn hazinesine koyar. Halbuki padiahlar bu hayratlar ahiret iin etmilerdir. iir Garazsz syleyen Hak kelamn Kiiler var almaz onun selamn Ad cahil olur yahut gnahkr Szn hepsini hak syledii iin Mzevir olsa dinler szn Ederler ya kad ya da imam mittir ki Han Bayezid zamannda Bula bu lem eriat nizamn k akla hayr erbabn Ki vereler misafirin yemeini
BLM 168 imdi ey azizler! Bu Osmaoullar'nm klc slam klcdr.
292
Bunlar gibi padiahlarn vezirlerinde de gayretullah gereklidir ki padiahlarn hayrlar kat kat olsun. Bu vezirlerin yanlarna gelen limler veya derviler dnya kelamn ederler. Ahiret kelam ettiklerinde de yine maksatlar dnyalktr. imdi bu paalar da bizim bu halimizi grnce "Bizlerle bunlarm fark nedir?" derler. Ey derviler! Bu sylediim szlerle aslnda kendi durumumdan haber veriyorum. iir Paalarn derdi kuma veya filori Gzetirler ne zaman alacaklar brn Eer gzel bir cariye gelse veya olan Hemen onun gizli huy ve yaants ortaya kar Kap grevlileri gelenin elini gzetir Bular ellerine dnya kiri k armaan bil duadr Ular cmle dnyaya nuru
BLM 169 Osmanl padiahlarnn hasletleri Osman Gazi Han'm hasleti her ayda bir kere yemek piirtip fakirlere yedirmek ve giysiler giydirmek, ayrca dul kadnlara sadaka vermekti. Orhan Gazi'nin babas, ayda bir yemekler piirttii fakirlerin gelmesi ve her gn yemekler yemesi iin imaretler yapt. O imaretlerde kalanlarn yemeksiz braklmamasn salad. Fazlaca sevdii dervilere zaviyeler yaptrd. Nitekim Geyikli Baba zerine bir Cuma mescidi ve zaviye yaptrd. Olu Hnkr Gazi'nin hasleti; o da babas gibi imaretler yapt ve fazlaca sevdii derviler iin zaviyeler yaptrd. Cuma gnleri bulunduu ehirlerde Cuma namazndan sonra fakirlere sadaka olarak akeler datt. Olu Bayezid Han'n hasleti; o da babas ve dedesinin
293
yapt imaretlerden fazla imaret yapt. Her Cuma gn bulunduu ehirde sadaka datrd. Olu Sultan Mehmed Han Gazi de imaretler yapt ve Mekke'yle Medine'ye sadakalar gnderdi. Sultan Murad'm hasleti; o da imaretler yapt ve her yl Kuds-i erif, Halilrrahman, Medine-i Resul ve Kbe'ye (Mekkelilere) sadaka olarak datlmas iin bin be yz filori gnderirdi. Her yl kendisinin deti bulunduu ehirde bin filori seyyidlere kendi mbarek eliyle paylatrmasyd. Yine babas ve dedesinin sadaka datt her ehirde bu da fazlasyla datrd. Ankara taraflarnda Balk Hisar denilen bir nice ky Mekke iin vakfetti ki buralardan hayli miktarda meblalar toplanr. imdi, bu Osmanoullar'nn hasleti iyidir ve hep iyi olagelmitir. Hikye: Sultan Murad- Gazi'ye vezir olan Fazlullah Paa'ya padiah, her yl Mekke'ye gnderilen sadakann yine gnderilecei vakit gelince "Fazlullah! O filorileri yine Halilrrahman'a, Kuds-i erif'e, Kbe'ye ve Medine'ye gnder. Mevln Yien hacca gitmeye niyet etmi. O paray alsn her sene gelecek haclar beklemekte olan Resulullah'm ehri Medine fakirlerine datsn." dedi. Hazinede filori bulunmad, Halil Paa'dan dn aldlar. Padiah "Halil! Sakn rvet paras verme." dedi. Halil Paa "Devletli sultanm! Atamdan miras kalan filoridir." dedi. Fazlullah padiahn zaman zaman helal mala ihtiyac olduunu grdnden "Devletli sultanm! Padiahlara hazine gereklidir. Eer sultanm buyurursa hazine toplayaym/'dedi. Padiah "Nasl toplayacaksn?" diye sorunca Fazlullah "Bu vilayetin halknda ok mal vardr. Padiahlarn zaman zaman bir ekilde almas caizdir." Sultan Murad Gazi "Fazlullah! Nasl bu sz sylersin. Bizim vilayetimizde helal lokma vardr ki onlar baka vilayetlerde yoktur. Birisi madenler, birisi kfirden alman hara vergisi, birisi de gazalardan elde edilen maldr. Hem bizim askerimiz gaziler ordusudur. Bunlara helal lokma gereklidir. Askerine ha-
294
r
ram lokma yediren padiahn askeri harami olur. Haraminin harpte direnci olmaz, ne olaca da malumdur." dedi. Ksacas Fazlullah'm azline bu sz sebep oldu. iir Ne han ki uzata zulm elini memlekete lnce varmaya rahmete unlar ki dnyay put edindi Gnl balamtr bir pl kla u kim benzer oturmu viran bir evde Habersizdir stne duvar yklacak k ver d kendine Unutma btn eklemlerin paralanacak
BLM 170 Bu blm bu padiahlarn topladklar mallarn sonunda ne olduunu aklar. Merhum Yldrm Hnkr mal toplad, memleketin ileri kald. Akeler toplayp hazineye koyard. Memlekette kesatlk oldu. Sonunda o mal bedbaht Timur yedi. Memleket ise ayak altnda kald. Badat padiah Sultan Ahmed hazine toplad. Topladklar mallar sandklara koydurdu, gece vakti Dicle'ye braktrd. Irman dibine indirdi. Bu ii yapanlar da kimseye dememeleri iin ldrd. Sonunda o mal suda kald. Kendisi de soyu sopuyla ld gitti. iir ster ki dnyasn suya koya Nice susuzlar suda helak ede Mal sevgisi onu dinden kard Yz kara gnah ykn gtre Biri de Horasan padiah Mirza ah idi. ok mal toplad ve o da sonunda bunlar gibi telef oldu.
295
Rum padiahlarndan Karamanolu ibrahim Bey de mal toplad. Sonunda ne olduunu iittiniz. imdi ey derviler! Mal odur ki hayra sarf oluna. Padiahlarn dostu odur ki karn tok ola ve doru ola. Salam ordu ona derler ki tok ola ve kalabalk ola, alk derdi olmaya. iir Ne gzel mal ki hayr iine harcayasn Ondan her iine veresin Ne ekilde onu topladm sen karrdn eie bakan gz bile k mal deme senden kalana Ya ceza ya hesap gele bana Ariflerden birisine "Padiaha hazine gerekli midir?" diye sordular. Arif cevap verdi: "Bir asl hazine vardr ki o gereklidir." "O ne hazinesidir?" diye yine sorduklarnda "Halkn hayr dualar padiahlara hazinedir." cevabn verdi. Hangi han ki dnyadan adaletle gitti O ahirette bile tahta gitti Fanilik mlknde adaletli sultan oldu Bakilik mlkne sevgili ve tertemiz halde gitti SORU. Ey dervi! Bu menakplarn zetlediin Osmanoullar'nn zamannda lim-i rabbaniler (manevi halleri yksek limler) ve dervilerle salih insanlar yok mudur ki onlar hi anmadm? CEVAP. Vardr. Erturul zamannda Baba Ilyas Divane vard. Anadolu'ya Erturul'la birlikte gelmilerdi. Koum eydi vard. Kendisi Baba lyas'm halifesiydi. Bunlar kerametleri ak olan ve dualar makbul dervilerdi. Olu Osman Gazi zamannda limlerden Tursun Fakh vard. Dervilerden Baba Muhlis ve Osman Gazi'nin kaymbabas Edebal vard. Bunlar da dualar makbul dervilerdi. Olu Orhan Gazi zamanmda limlerden Davud- Kayser, Taced-
296
din-i Krd ve dervilerden k Paam Hazreti vard. Geyikli Baba, Yunus Emre, eyh Tapduk Emre, Ahi Evren, Karaca Ahmed Sultan da Gazi Hnkr zamannda bulundular. Bunlar da kerametleri aka ortada olan ve dualar kabul edilen dervilerdir. Olu Gazi Hnkr zamannda bu azizlerin bazs hayatta idi. Alimlerden Koca Efendi ortaya kt ki onun olunun olu Acem memleketinde Kadzade-i Rum denilmekle mehur olmutu. Dervilerden Abdal Murad, Musa Baba ve Pir Ahmet Cester... Bunlarn hepsi kerameti aka ortada olan kierdi. Ydrm Bayezid zamannda limlerden Mevln emseddin-i Fenar ve Mevln Kutbeddin-i znik, eyh Yar Ali Horasan ve eyh Cezer Siroz ve dervilerden eyh Hamid ve eyh Fahreddin Mudurn... Bunlar da kerametleri aka ortada olan dervilerdi. Olu Sultan Mehmed Han Gazi zamannda bu dervilerin bazs hayatta idi. Alimlerden Mevln Hayreddin-i Herev, Mevln Fahreddin, Seyyid Mehmed-i Buhar ve Rum'dan eyh Hac Bayram vaki oldu. Bunlar da dualar kabul olan dervilerdi. Olu Sultan Murad- Gazi zamannda bu dervilerin bazs hayatta idi. Alimlerden Mevln erefeddin-i Krm, Mevln Hayreddin-i Krm Anadolu'ya geldi. Ayrca Mevln Ahmed-i Gran Msr'dan ders-i m(lk) yapp geldi ve Anadolu'da pek saygn bir mft oldu. Dervilerden Akemseddin ve eyh Abdurrahim-i Rm ve Akbyk vaki oldu. Olu Sultan Mehmed-i Gazi devrinde bu dervilerin bazs hayatta idi. limlerden Mevln Hsrev vard. Mevln Yigan devrin mfts oldu. Dervilerden eyh Abdllatif-i Makdis ve Zeyn neslinden ve eyh Hfi'nin tarikat silsilesinden Gmolu geldi. Halvetlerden duas makbul olan Mevln Aleddin geldi. Mevln Mehmed Zrek, Hzr Bey elebi ve Hocazade ve bunlarm emsali derviler pek oktur. Bunlarn hepsi duas makbul olan kiilerdi.
297
iir Ne devran oldu Han Mehmed'in devran Ki ruh ve can verdi Mehmed Anadolu'ya Onun devletinin zamannda Ziyade oldu Muhammed'in dini Bu Osmanoullar'nn bata gelenidir Durumu, yedinci padiahtr Mehmed Sekizinci olarak arld Bayezid Han Yedi yer mamur etti an, Mehmed SORU. Ey dervi! Bu Anadolu memleketinin dervilerilimlerinden bahsettin ama Hac Bekta Sultan' niye anmadn? CEVAP. Bu andm derviler Osmanolu vilayetinde olanlardr. Bu Hac Bekta hibir padiahla birlikte bulunmad. Bundan dolay ondan bahsetmedim. Hac Bekta Horasan'dan gelmiti. Mente adnda bir kardei vard. Beraberce kalkp geldiler. Doru Sivas'a, oradan da Baba lyas'a geldiler. Krehir'e vardlar ve oradan da Kayseriye'ye geldiler. Kardei Mente, Kayseri'den yine Sivas'a vard. Ecelinin orada gelecei yazl imi, onu ehit ettiler. Bunlarm hikyeleri oktur, ama hepsi de bilgim dahilindedir. Hac Bekta Kayseri'den Karayol'a (Karayk) geldi. Mezar imdi oradadr. Rum'a gelen drt grup insan vardr. Biri Gaziyan- Rum (Anadolu Gazileri), biri Ahiyan- Rum (Anadolu Ahileri), biri Abdaln- Rum (Anadolu Abdallar) ve birisi de Baciyn Rum'dur (Anadolu Baclar). Hac Bekta Sultan bunlarm iinde Baciyn- Rum'u tercih etti ki o da Hatun Ana'dr. Onu kz edindi, keiflerini ve kerametlerini ona gsterdi ve ona teslim etti. Kendisi Allah'n rahmetine vard. SORU. Bu Hac Bekta'm bunca mridi ve muhibbi vardr, bunlarm biatleri ve silsileleri nereden gelir. CEVAP. Hac Bekta, srrm, keif ve kerametlerini, her nesi var ise Hatun Ana'ya emanet etti. Kendisi meczup bir dervi idi; eyhlik ve mridlikten uzakt.
298
Abdal Musa derler bir dervi vard. Hatun Ana'nn muhibbi idi. O zamanlarda eyhlik ve mridlik fazla yoktu, tarikat silsilesi de bulunmuyordu. Hatun Ana onun (Hac Bekta'm ?) zerine bir mezar yapt. Geldi Abdal Musa bir nice gn burada kald. Orhan devri geldiinde gazalara katld. SORU. Bu Bektailer yenierilerin bandaki tac Hac Bekta'n tacdr, derler. CEVAP. Yalandr. Bu brk Bilecik'te Orhan zamannda zahir oldu. Yukardaki blmde akladydm. Ancak Bektailerin giymesini sebep Abdal Musa'dr. Orhan zamannda gazaya geldi ve bu yenierilerin arasnda onlarla birlikte sefere katld. Bir yenieriden eski bir brk istedi. Yenieri de bandaki klahn kard, bunun bana giydirdi. Abdal Musa memleketine geldiinde o brk bandayd. "Bu bandaki de nedir?" diye sordular. O "Buna elef (elif brk) derler." dedi. Allah'a yemin olsun ki bunlarm bandaki talarnn asl budur. SORU. Bu Resul elebi'nin olu Hac Bektaolu Mahmud elebi'nin mritlerinden ilim sahibi kimse var mdr? CEVAP. Vardr! Afyonkelik, halkalar takmak, toplak, tplak [?] ve eytan detler oktur. Bu halk onun eytani, Rahman mi olduunu bilmezler. Her kim Hac Bekta, Osmanoullar'ndan birisi ile grt derse, bilin ki yalandr. iir mrn bin yl olsa da aldanma sakn Bu cihan fitne dolu felek de gaddar Nasl aldanr akll olan bu fani dnyaya mr tomar drld tamam oldu defter Ecel yeli eser ok efkatlidir Hayallerini krp mit brakmaz Ne zor bir dnemde bulunuyorsun k sen Geer sonbahar asker gaziyi basar Bu macerann [?] tarihi hicretin sekiz yz altm birinde (M. 1456-57) Sultan Mehmed Han Gazi devrinde gerekleti.
299
EK*
BLM 171 Bu blm bu maceralardan sonra ne olduunu anlatr. Sultan Mehmed Gazi, Trabzon gazas niyetiyle Anadolu'ya geti. Neye niyet ettiyse Hak tel onu ona myesser eyledi. Her memlekette okunan hutbe ve baslan sikke kendi adna oldu. Devletle tekrar tahtna dnd. Her tarafn padiahlarndan tahta geiini kutlamak iin eliler geldi, ama Msr sultanndan eli gelmedi. det, muhabbet terk edildi. Aralarndaki dmanla bir sebep de budur. lk sevgi gsteren sultan oldu. O Karaman'a gelen beylerbeyi sultan oldu. Bu erke taifesi bunu kabullenemediler. Bu sebepten eli gnderilmedi. Padiah da buna bir para zld. Hokadem, Msr'a sultan olunca padiah da ona tahta geiini tebrik iin eli gndermedi. Halbuki det gnderilmesiydi. ki taraftan da det terk olundu ve muhabbet kesilmeye balad. Msr Sultan Hokadem her tarafa dmanlk yapmaya balad. Dulkadrolu, Mekk'ye fedai gnderdi. Fedai geldi, Elbistan'n cuma mescidinde kalmaya balad. Gndz oru tutar, geceleyin de gece namaz klard. Sonunda bir frsatn buldu, Mekki Aslan Bey'i cuma mescidinde ldrd. Bu Msr sultam Hokadem'in yanmda Mekki Aslan'n Budak Bey admda bir kardei bulunuyordu. Onu Mekki Aslan'n yerine gnderdi. Bu Dulkadr beylerine ho gelmedi. Mekki Aslan'm ahsvar Bey admda bir kardei daha vard. O da padiahn yanmda bulunuyordu. Dulkadr beyleri ahsvar'a haber gnderdiler. "Gel, memleketi sana verelim. Msr'dan gelen Budak'm bey olmasn istemiyoruz." dediler. ahsvar da padiahtan izin ald, vard. Budak' vilayetten srp kard. Onun yerine kendisi geti. Budak da vard,
Bundan sonraki ksmlar kronolojik sra gzetmemektedir. Ayrca gerek ierii gerekse slubu da daha sonra eklenmi intiban verdiinden Ek bal altnda deerlendirilmitir.
300
am'a geti. Msr sultan "Rum padiah benimle dman oldu." dedi. Aralarndaki dmanln bir sebebi de budur. iir Karlat birbirleriyle iki sultan Gr imdi ne yapacak takdiri Allah'n Bahaneler olur ama mesele grnmez Asl bahane kiiye nefis ve eytan Bahane iki grnd cihanda Birisi cehennem yoludur birisi cennet Bu maceralarn tarihi hicretin sekiz yz altm ikisinde (M. 1457-58) Sultan Mehmed Gazi zamannda gerekleti. Bundan sonra nice yl gizlice ve st rtl bir ekilde iliki kuruldu. Birbirlerine eli gndermediler. ahsvar Msr'a dman oldu. Msr padiah ahsvar'n zerine defalarca asker gnderdi. Fakat her varan Msr askeri krld. Msrl ahsvar'la harp ettii dnemde padiahm katndan bir lim ve fazl kii Mekke'ye gitti. Yoldaki su kuyularn harap bir vaziyette grd. Bu sebepten dolay haclar ok zahmet ekiyorlard. Mekke'den dndnde padiaha o kuyularn harap olduunu bildirdi. Padiah "O kuyular imar etmek iin vakflar koyalm. Orada yaayan Araplara kuyular suyla doldurmalar iin bu vakflardan para versinler." dedi. Bu gayret zerine padiah nice nemli kiileri o kuyular mamur etmeleri iin hazrlatt ve o kuyulara harcanmas iin fazlasyla filori verdi. Msr beylerine de bir mektup yazd ve "Saltanat naipleri ve Msr hkimleri! Bu gnderdiim kimselere kuyularn imar iin yardm ediniz." dedi. Fakat ne bu beylere hediye ne de durumu bildirmek iin Msr sultanna eli gndermiti. Karamanolu padiahm bu iinden haberdar olunca kendisi Msr'a bir yalan syleyen bir eli gnderdi. "Osmanolu su kuyular bahanesiyle Mekke sultanna yklerle filori gnderdi. Osmanolu sana dman oldu." dedi. Msrl da bu yalan szlere inand. O kuyular yapmaya gelen kiileri tahkir ettiler,
301
kendilerine hitaben yazlm resmi yazlar bile kabul etmediler. Kuyularm yaplmasna izin vermediler. "Osmanoullarnm bir dnd hile vardr ki gelip bizim memleketimizde bu imar iini yapyor. Biz o ii yapmaktan aciz miyiz ki o gelip bize yardm etsin." dediler. O kiileri hakaretle Msr'dan srdler. Aralarndaki dmanla bir sebep de bu oldu. Duruma padiah zld. Bu macerann tarihi Sultan Mehmed zamannda hicretin sekiz yz altm nde (M. 1458-59) gerekleti.
BLM 172 Bu blm Msr sultannn hsvar zerine tekrar asker gndermesini anlatr Ordular kardatnda am naibi Msr sultanna isyan etti, ahsvar'm tarafna geti. Msr askeri geri ekildi ve yenildi. Msrl bu hali grnce "am naibinin ahsvar tarafna gemesi de ahsvar'm Msr'a galip olmas da Osmanolu'ndandr" deder. Hemen harekete getiler. nce o su kuyularnn yapmasm engelleyen kieri ldrdler. Soma da padiaha zr deyen bir mektup yazarak "Sizi hayrlardan alkoyanlar ldrdk. Bizim sizinle muhabbetimiz ezeli ve ebedidir." deder. Bir eliyle bu zr mektubuyla birlikte iyi hediyeler de gnderdiler. Eli Sultan Mehmed'e geldiinde padiah onlarn zrlerini kabul etti. Kendisi de nice y gemi olsa da tahta geiini kutlamak iin Msrlya nemli bir kiiyi eli gnderdi. Fakat Msr sultanna yazdklar mektubu eskisi gibi yazmadlar. SORU. Daha nce nasl yazmak detti? CEVAP. "Sultan- Haremeyn (Mekke ve Medine sultam) babam" diye yazlrd. imdi "Hdim-i Haremeyn (Mekke ve Medine hizmetkar), kardeim Msr sultam" diye yazdar. Ksacas, eli Msr'a vard. Fakat Msr beyleri daha nceki gibi eliyi karamaya kmadlar. Sadece avu geldi, eliyi konak yerine getirdi. Kapya geldiklerinde eliyi attan
302
indirdiler. Eli kapdan girdiinde avluda btn Msr beylerinin at zerinde durduunu grd. Eli bunlara itibar etmedi. Selam vermeden ve arn karmadan geti oturdu. Bu Msr beyleri bunun zerine bir sz sylemeden ekip gittiler. avu bu beylere niin selam vermediini ve arn niin karmadn eliye sorunca eli "Yayann atlya selam vermesi snnet deildir.* Hem arm karmaymm sebebi de sizin beni gelenek zere arlamadnzdan dolay muhtemeldir belki kaldrrsnz, diye karmadm." dedi. O gece yatt. Sabah eliyi sultann huzuruna gtrdler. Eli det zere diz kt, mektubunu sundu. Eliye avular yer p, dediler. Eli "Ben yer pmeye gelmedim. Sadece padiahmdan sultana selam getirdim." dedi. Eliyi kmsediler, hakaretle sz sylediler. Eli de gelince btn olup biteni padiaha haber verdi. Padiah bu harekete zld. Aralarndaki dmanla bir sebep de bu oldu. Bu macera hicretin sekiz yz altm drdnde (M. 145960) gerekleti.
BLM 173 Bu blm Msr'dan elinin ne ekilde geldiini ve gittiini aklar. Rum padiahnn elisi dndkten sonra Msr padiah da iyi hediyelerle bir eli gnderdi. Eli hediyelerini ve mektubunu sundu. Kapcba mektubu ald, okumadlar. Padiah eliye "Benim seni ayakta karlamam' dedenin hrmetinedir, Hokadem iin deil! Msr taht gibi bir ehre kanun gelenek bilmeyen kimselerin hkmetmesi yazk deil mi?" dedi. Eliye gereken saygy gsterdiler, fazlasyla mallar ve kendi padiahlna layk hediyeler verdiler. Eli Msr'a geldiinde ne grd ve iitti ise haber verdi. Msr beyleri padiaha fedai gnderip ldrtmek zerinde anlatlar. Pa-
Eli Hz. Muhammed'in "Atl yayaya selam verir." hadisine iaret etmektedir.
303
diah durumun farkna vard. Fedailer geldiinde tuttular, padiaha getirdiler. Padiah bunlara sordu ve maksatlarnn ne olduunu rendi. Onlar cezalandrmad ve Msr'a geri gnderdi. Fakat kalbindeki dmanlk artt. Bu ekilde nice vakit durum devam etti. Sonunda erkez beyleri o beylerine zehir verdiler ve ldrdler. Bu hadise hicretin sekiz yz altm beinde (M. 1460-61) gerekleti.
BLM 174 Bu blm Kaytbay'n Msr'a sultan olmasn aklar. Padiah da tahta geiini kutlamak iin eli gndermedi. Msr sultan ahsvar'm zerine asker gnderdi. ahsvar Msr lekerini yendi, binlercesini tuttu, ldrd. Sonunda ahsvar'a snm olan Msr naibi "Beni gnder. Seni Msr sultanyla bartraym." dedi. Kendisini braktlar. Aslnda bunun hikyesi uzundur. ahsvar'm galip gelmesi padiahn kuvvetiyle idi. Sonunda Msrl, ahsvar'm karsnda aciz kald. Nice kaleleri ve ehirlerini ahsvar harap etti. Msr sultan, padiaha eli gnderdi. ahsvar'm btn memleketi senin olsun. Ama ona yardm etme." dedi. Padiah da kabul etti. Msr sultan ahsvar'm yanndaki Trkmen beylerine de keselerle filoriler gnderdi ve "Rum padiah da bizimle bir oldu. ahsvar'a artk yardm etmez." dedi. Trkmen beyleri ahsvar'a ihanet ettiler. Msr sultan asker gnderdi. ahsvar'm yanndaki Trkmen beyleri kendisini terk ettiler, Msr askerine katldlar. ahsvar kat, Zamantu hisarna snd. Msr lekeri hisar kuatt. ahsvar' bir hile ile hisardan kardlar. Boynuna zincir taktlar, kardeiyle birlikte Msr'a gnderdiler. Babzzveyl'e stnde engele asarak ldrdler. Memleketini de Budak Bey'e verdiler. Padiah haber gnderdi ve "Hani verdiin sz! ahsvar'm memleketini bana vermen gerekiyordu." dedi. Cevap
304
verdiler. "Ne demisek dedik. Bu ekilde dmana hile ettik." Padiah buna da zld. Aralarndaki dmanla bir sebep de bu oldu. iir Yine bir trl ekil ald lem Lakin neler tasarlar bilmez dem Grnne aldanr kendini kuvvetli bilir Gerekte ktden de kt bir durumdadr Bu macera Sultan Mehmed Han Gazi zamannda hicretin sekiz yz altm dokuzunda (M. 1464-65) gerekleti.
BLM 175 Bu blm ahsvar ldkten sonra ne olduunu aklar. ahsvar ldkten sonra Budak Bey tekrar bey oldu. Onun Alaeddevle isimli bir kardei, padiahn yannda bulunuyordu. Bu da Tkmen beyliine heves etti. Padiahtan izin ve yardm istedi. Padiah da olunun kapcbasyla daha baka nice asker verdi. Bunlar vardlar, Budak'la karlatlar. Aleddevle'nin yanndaki Trkmen beyleri ihanet ettiler, Trkmen beyine katlar. Aleddevle malup oldu. Askerin bir ksm dald. Padiahm gndermi olduu kapcbayla askerleri(ni kendisine sndklar) Sis'in naibi tuttu, ldrd ve balarm Msr'a gnderdi. Msr sultan de erkezlere emretti, o balar meydana gtrp top ederek evgn oyunu* oynadlar. Padiah durumu iitince "Benim kullarmn Trkmenden kap onlara snmas ne artc!" dedi. Aralarndaki dmanla bir sebep de buydu ve mnafka dostlukla mnafka dmanl elden brakmadlar.
Ucu eri uzunca bir sopa ve topla at srtnda oynanan bir oyun.
305
iir Cihanda dostluk dmanlk olur Fakat sonunda hep pimanlk olur lgin bir yerdir insan hem gler hem alar Bazen salk bazen hastalk olur Bu dnyanm kuruluu byle oldu Ba sonunu beklemez srgn olur k yaz menakp et temaa Deme eri veya doru olur Bu macera Sultan Mehmed-i Gazi devrinde hicretin sekiz yz seksen nde (M. 1478-79) gerekleti.
BLM 176 Bu blm bundan sonra ne olduunu aklar. Padiah bu ie balanp kalmad; nice yldan sonra tahta geiini kutlamak iin Kaytbay'a iyi hediyelerle avuban eli gnderdi. Eli Msr'a vardnda yine det ve gelenek gerei hrmet etmediler. Eli durumdan ikyeti olarak geldi, padiaha durum bildirdi. Padiah buna zld. Daha sonra Msr sultan da bu elinin ardnca muhtesibini eli olarak gnderdi. Bu muhtesibin eli olarak gelmesi padiahn houna gitmedi. Zira muhtesip ar pazarn bydr. Kendisi gibi ulu padiahlara muhtesip gndermek kardaki kiiyi hafife almak demektir. Sultan Mehmed Gazi bu harekete de zld. Bu yine dmanla bir sebep oldu. iir Kiilik bilmeye insan olmak gerektir Ve hem onun Allah'a ynelmesi gerektir Ne bilsin mcevheri pula satanlar Ki erkestir ona alc olmak gerektir k hanlara oldu duac Gnl mamur etmek iin han olmak gerektir
306
Bu elinin gelii hicretin sekiz yz seksen drdnde (M. 1479-80) gerekleti. Sultan'l-mcahidin Mehmed Han Gazi Allah'n rahmetine vard. Olu Bayezid Han sekiz yz seksen alt (M. 148182) tarihinde padiah oldu.
BLM 177 Sultan Bayezid Han Gazi Dnemi Sultan Mehmed, Allah'n rahmetine vard. ki olu kald. Birisi Sultan Bayezid ve biri Cem Sultan. Sultan Bayezid tahta geti, padiah oldu. Cem Sultan kat, Msr'a gitti. Msr sultam ona itibar gstermedi. Mekke'ye gitti. Msrl Kabe'de kalmasma izin vermedi. Cem de bam alp kfir memleketine gitti. Sultan Bayezid "Bu Msrl ne tuhaf! Babamla dostluk etmediler. Benimle de dmanla baladlar. stelik kardeim onlarn yznden kfire esir olacak." dedi. Msrl, Aleddevle'nin zerine defalarca asker gnderdi. Her seferinde Msr lekerini Aleddevle krd. Sonunda Msr'dan byk bir ordu kard. Hkmettii yerlerin hepsinden asker toplad, nice bin r Arap'a verdi, hepsini Aleddevle'nin zerine gnderdi. Aleddevle de padiahn eteine yapt. "Devletli sultanm! Ben kuluna himmet eyle. Bana bir sancak asker ver. Ben sana Arap memleketini fethedeyim, senin olsun. Benim istediim sadece onlarn errinden emin olmaktr." dedi. Sultan Bayezid bu Aleddevle'nin szne gvendi. Bir sancak asker verdi. Horman hisarmm civarnda konakladlar. Arap askeri karlarna geldi. Sabahtan akama dein byk bir harp oldu. Halep beyinin ban kestiler. Ulu hacibini, Rumkale beyini, Bere beyini, Antep beyini ve daha nice beylerini tutsak ettiler. Sultan Bayezid'e gnderdiler. Araplarm ok atan ba parmaklarn kestiler, braktlar. Msr'dan gelen sultann asl askerleri ise arpmadlar, Malatya yoluna doru gittiler. Aleddevle bu sancak beyine "Ne duruyorsun! Bu Msr sultamm askerleri bizim avmzdr." dedi. Ardma dtler. Msr askerleri derbende
307
pusu kurmulard. Aleddevle pusuyu duydu, ama haber vermeden kat. Bu sancak beyi gafil bir anmda yakaland, harp etmeye baladlar. Sancak beyi malup oldu. Ordularn ise Aleddevle'nin Tkmenleri yamalad. iir Dmana kar kmak iin er olmak gerekir Hem adn saknan komutan gerekir Dininin erefini iyice korumal Ltuf ve yardma mazhar olmas gerekir slam kandili o gazi han'a O Trkmen ne yapt, bilmek gerekir Bu macera Sultan Bayezid devrinde hicretin sekiz yz seksen yedisinde (M. 1482-83) gerekleti.
BLM 178 Bu maceradan sonra ne oldu? Rum tarafndan Karaman Beylerbeyi yrd. Klek hisarn, Analakan hisarn, Mozalan hisarn, Barsbeyte hisarn, Adana, Tarsus ve drt hisar daha ki bunlar kfir elinde olup Mslmanlarn hisarlara girmesine izin vermezlerdi, btn bu hisarlar fethettiler. Bu hisarlara bir Mslman urasa ondan hara alrlard. Sz sylemek isteyeni dverler, dine sverlerdi. Kiliselerinde anlar alar, hibir Mslmana hara vermezlerdi. Karagz Bey o hisarlar fethettiini padiaha bildirdi. Padiah emretti, kfirleri hisarlardan kardlar, kiliseleri mescit yaptlar, kfirlerin evlerine Mslmanlar oturttular. Karagz Bey o hisarlar salamlatrd, sonra padiahm hizmetine geldi. Bunun tarihi hicretin sekiz yz seksen yedisidir (M. 1482-83).
308
BLM 179 Bu blm bunlardan sonra ne olduunu aklar. Msr sultanna "Rum padiahnn deersiz bir kulu geldi, bu kadar yeri zapt etti." dediler. Msr sultan asker gnderdi. Asker Halep'e geldi. Padiaha Msr sultannn asker topladn, Halep'e vardn ve o alm olduklar hisarlar geri almak istediini sylediler. O sralar padiahtan Msr'a eli gelmiti. Eliyle gnderilen mektupta "O kulumun fethettii hisar almak benim muradm deildi. Ancak Karaman vilayetini Hak tel bana myesser etti. Fakat Varsak vilayeti isyankrlk, Turgutolu haramilik ediyor; yollar kesip Karaman'a rahatlk vermiyorlar." deniliyordu. Msr sultan bu sze gvenmedi. Turgutolu ve Varsak beylerine ok fazla mal gnderdi ve "Karaman' rahatsz etmeye devam edin. Size yardm iin asker de vereyim" dedi. Bu taraftan padiah da "Gidin, o kulumun fethettii hisarlar bekleyin." diyerek bir sancak asker gnderdi. O beyler Adana'ya geldiler. Kimse karlarna kmad. Yrdler, oradan Mis'e vardlar. Cihan Suyu'nun kenarnda Gndzolu Mehmed Bey, zeyirolu Mekki Bey, Ramazanolu mer Bey ve daha nice Varsak beyleriyle karlatlar ve byk harpler yaptlar. Gndzolu'nun ban kestiler. Ramazanolu'nu tutsak edip padiaha gnderdiler. Dndler, Adana'ya gelerek dinlenmeye ekildiler. Bu durum Halep'te olan askere malum oldu. Bunlar da Msr sultanna haber gnderdiler. "Biz Rum padiahnn askerine kar duramayz. Bize yardm gnder." dediler. Msr sultan da byk bir ordu toplad. Bunun iin hazineler dkt. Bu ordu Halep'teki askeriyle bulutu. Padiah da Anadolu beylerbeyine haber gnderdi ve "ok sayda sancak asker toplayn. Varn, Adana'da olan kullarma yardm edin." dedi. Beylerbeyi de asker toplad. Ereli'ye vard, orada konaklad. Yeme ime ve sohbetle megul oldular. Sekiz aydr Halep'te olan Msrlnn askeri padiahn askerinin rahat bir halde elenceyle megul olduunu renince yrdler, Bakraz Da'n atlar. Cihan Suyu'nun
309
kenarna geldiler. Suya kpr yaptlar. Ayas hisarnda toplar dktler, yiyeceklerini hazrladlar, toplarn ektirdiler. Adana kprsnn bana geldiler. Adana'da olan askere dmann geldii haberi ulat. Musa Bey'le Mustafa Bey'in balarn kestiler. Ferhad'm haberi olunca atma bindi. Atta duramad, dt. Onun da ban kestiler. Ele geen askeri krdlar. Bazsn iplere dizdiler, Halep'e ve Msr'a gnderdiler. Adana hisarnn nne geldiler. Askerlerinin etrafna hendek kazdlar, kuattlar. Hisara toplar kurdular ve cenge baladlar. iir unlar ki dmandan gafil oldu Verir balarn muratsz, aldanr oldu Atma dman biner evi yklr Dmanlar mutlu dostlar memnun oldu k Allah'n ii artcdr Aslmda hepsi malum oldu Bunun tarihi hicretin sekiz yz doksan, Safer aynn balardr (M. ubat 1485).
BLM 180 Bu blm padiaha hisar bekleyen askerlerinin gaflet anlarnda krld haberinin geliini aklar Padiah "Askerin krlmas veya krmasnda aacak bir ey yoktur." dedi. Anadolu beylerbeyisi Hersekolu Ahmed Paa'ya "Tez elden varn, o hisarda bekleyen kullarma yardm edin." diyerek emretti. Bunlar da yrdler, Adana'ya geldiler. Askerin ou yaya idi, azklar ve hazrlklar yok idi. A ak bir halde dmana kar durdular. Hisar halk hisardan kt, dmamn toplarm bozdular.
310
iir k syle menakp burada kalsn Yazaym bu hanl da andmdan Mehmed Han olu Bayezid Han Diyeyim gazalarn bildiimden lahi Osmanolu nesli hak Kalalar kyamete dein hkm-i mutlak Her kim bu duaya amin derse Ede her korkudan Hak onu emin
BLM 181 SORU. Ey dervi! Bu Osmanoullar'nn tarihlerini ve menakplarn yazdn, ama mrlerini ve saltanat mddetlerini bilir misin? CEVAP. Elbette bilirim. Tarihlerin aslmda grdmd. Osman Gazi'nin mr altm dokuz y oldu. Otuz be yanda Karacahisar' fethetti. Yirmi alt yl Osman Gazi dediler. Vefatna sebep; ayandaki zahmet bahane oldu. Allah'n rahmetine vard. Bunun olu Orhan Gazi'nin mr seksen iki y oldu. Babasnn vefatnda krk be yamda idi. Babasnn vefatndan sonra otuz sekiz yl adna hutbe okundu. U yl da babasnn yannda almak vermek, yani h k m ve hkmet onundu. Onun da vefatna sebep ayandaki zahmet idi. Allah'n rahmetine vard. Bunun olu Murad Han Gazi'nin mr altm sekiz yl oldu. Babasmm vefatnda otuz yedi yanda idi. Bunun da otuz bir yl adna hutbe okundu. Srp kralyla yaplan harpte ehit olarak vefat etti. Allah'n rahmetine vard. Bunun olu kendisine Yldrm Han da denilen Bayezid Han'dr. Bunun mr de altm yd oldu. Babasmm vefatnda krk drt yamda idi. Bunun da on alt yd adna hutbe okundu. Vefatna sebep Timur'la yaplan sava oldu. Bunun olu Mehmed Gazi'nin mr krk sekiz yldr. Ba311
basnn vefatnda on sekiz yanda idi. Bunun da yirmi bir yl adna hutbe okundu; bir mddet Amasya vilayetinde sonra cmle memlekette hkmettii srece okunan hutbesi tam yirmi bir yl srd. Bunun da vefatna sebep Edirne'de ishal olmasdr. Doktorlar are bulamadlar. Allah'n rahmetine vard. Bunun olu Murad Han Gazi'nin mr krk dokuz yl oldu. Babasnn vefatnda on sekiz yanda idi. Otuz bir yl adna hutbe okundu. Bunun da vefatna sebep bir gn kt gezintiden dnerken bann armasyd. Birka gn ba zahmet etti kendisine. Sonra Allah'n rahmetine vard. Bunun olu Sultan Mehmed Han Gazi'nin mr 51 yldr. Babasnn vefatnda 17 yanda idi. Kendi adna 30 yl hutbe okundu. Vefatna sebep ayandaki zahmetti. Doktorlar tedavisinde aciz kaldlar. Sonunda doktorlar toplandlar, gr birliiyle ayandan kan aldlar. Zahmet daha da artt. Acsn hafifletmek iin erbet verdiler. Allah'n rahmetine vard. iir Tabipler erbeti verdi han'a O han iti erbeti kana kana Cierini dorad erbet o hanln iince inletti yana yana Dedi niin kyd bana hekimler Boyadlar cierimi kana Fayda vermedi tabibin erbeti Tedavileri btnyle urad ziyana Doktorlar han'a ok kusurlar etti Budur doru sz dme pheye Dua et k bu han hakknda Ki rahmet nuruna can boyana lahi nesli kalsn kyamete dein zellikle de benzeri olmayan Han Bayezid'e 312
lahi cmle olunu yal grsn Olunun olanlar da gelsin divanna Diyenler bu dua hakknda amin Cihan afetlerinden olsun emin
BLM 182 Bu blm Sultan Bayezid Han'n kardei Sultan Cem sonunda ne oldu onu anlatr. Msr'a gitti. Msr'dan Mekke'ye gitti. Mekke'den tekrar Msr'a geldi. Msr'dan kfir memleketine gitti. Frenk beylerine vard. Frenk'te bulunuyorken kardei Sultan Bayezid, Frenk beylerine para gnderdi. Kfir beylerinin reisi Papa ile kfirler toplanp Sultan Cem'i slam memleketine gndermeyi istediler. yle dndler. ki d u r u m sz konusu olabilir. Babasnn memleketine ya sahip olur veya olamaz. Eer olacak olursa tekrar bizim zerimize asker toplayp gelir. Eer olmazsa bizim itibarmz zedeler. Bunca kfir beyleri topland, yine de krld, derler. Sonunda onu ldrmek istediler. Ban zehirli usturayla tra ettiler. Ba ve btn gvdesi iti, ila fayda vermedi. Allah'n rahmetine vard. ldkten sonra kfirler tabutu kurunlayp tabut iinde kadit ettiler. ehit olduunu Sultan Bayezid'e bildirdiler. Sultan yas tuttu. Btn limler ve salih insanlar bu yasa itirak ettiler. Alimlere, dervilere ve seyyidlere ok fazla akeler datt. Ruhu iin dualar ettiler. Ondan sonra Sultan Bayezid, Sultan Cem'in tabutunu getirtmek istedi. Kfirler vermek istemeyip "Bizim diyarmzda da Osman neslinden bir kimsenin bulunmasn istiyoruz." dediler. Sonunda Sultan Bayezid gayret edip adamlar gnderip tabutu getirtti. Tabut gelirken seyyidler, limler ve fazl insanlar karladlar. Tazim ve hrmetle getirip Bursa'da kardei Sultan Bayezid trbesine koydular. Bu vaka hicretin dokuz yz drdnde (M. 1533-34) gerekleti. 313
BLM 183
Bu blm Sultan Bayezid'in hasletlerini ve onun zamanndaki limleri ve dervileri aklar. lk olarak limlerden Hocazade vardr. Mevln Aleddin Azebi ve Seyyidzade Seyyid Hamideddin, Mevln Kesteli, Hatibzade, Manisazade ve Hsamzade; bunlar hep fazl kiilerdi. Dervilerden eyh Mustafazade-i Karaman ve eyh lhi Simav vard. Bunlarm benzeri pek ok derviler de vard. Sultan Bayezid, Edirne'de bir imaret yapt. Her yl bin be yz filori Mekke'ye, Kuds-i erif'e, Halilrrahman'a, Medine-i Resul'e ve Mekke'ye gnderirdi. Kendi mbarek eliyle seyyidlere bin filori datmak deti vard. Geldii ehirde babas, anas gibi fakirlere ake datrd. Allah rahmet etsin.
314
evriyaz
[2]
Hz
MENKIB U TEVRH- L - OSMAN
Bismillahirrahmanirrahm
El-Hamd li'llhi'llez en'ame 'aleyn ve hedn li'l-slmi ve ce'alen min mmeti habbihi Muhammed 'aleyhi's-saltu ve's-selm. y 'aziz fakr ki Dervi Ahmed 'k'yam ibni eyh Yahy ve ibni eyh Selmn ve ibni sultn'l-me'l 'k Paa'yam ve ibni mrid'l-fk Muhlis Paa ve ibni kutbu'ddevrn Baba lys halfe-i seyyid-i Ebu'l-Vef nevvarallahu kubrahum. Fakr dahi ge-i fergatda teslm-i rz kncinde fen ve sabr hrkasn geyp oturm-dum Kostantiniyye'de ve du' sofras-y-lan mtena'im olm-dum. Ngh bir cem'at 'azizlerden 'l-i 'Osmn'un tevrhinden ve menkbmdan zikr itdiler. Fakirden dahi s'l itdiler. Fakr dahi cevb virdm. Orhan Gazi'nn imm shk Fakh ogl Yahi Fak'dan kim ol t Sultn Byezd Han'a gelince bu menkb ol Yahi Fak'dan yazlm buldum kim ol Yahi Fak Orhan Gzi'nn imm ogldur ve fakr dahi ba'z [hllar]mdan ve kllerinden ve menkblarmdan ihtisr idp kalem diline virdm. Kalem dahi safha-y sahrda beyaz kalbe syledi. Fakr dahi kim iitdm, cn kulan ol nameye tutdum. Gnlm dahi hayretde kald. Hemn-dem eyitdm kim Nazm Allahu 'Alm Hayy u Kadir Sni' sanyi' hzr u nzr y yoklkdan iden bu var izhr Birliine hem itdren ikrr nn iden fakr sultn Hkmine viren dell brhn 319
y 'ayb grp setr iden Hak Gaffr- znb Hkim-i mutlak Gnl gzine cemli gster Bir kulam u ben za'f kemter 'mrm ki bu dem iridi hadde Hetd u e bu yl u edde Grdm bu cihn gazsm ok Gelmez hisba anlmaz yok Devrmde olan defter itdm Ouz'dan olan Gk Alp'a gitdm Yazdum menkb- l-i 'Osmn Guzt- kmil han u sultn [3] Didm ki diyem neseb neslin Kim anlayasn bu hanlar asim Neden old an beyn ideym Bu gazileri ki 'ayn ideym Hem saltanatn v evketini Dinle ki diyem heybetini Kandan yryp ne ile vard Vardug ili ya nee ald Ne itdi ol ile ol han u hlar Kim old cihnda pdihlar Ma'lm ideyin binde birin Anla ki ne dir bu 'k prin Kim neseb neslm bu l-la togd Hem toganumuz bu l grdi Zhir btn du'claruz Hizmet iiginde nclerz Nesi nesebme l-i 'Osmn 'k diyp iderler ihsn 'klaruz kadm du'c Bil du' olur gneh ilc 320
r
evriyaz: Hz Menkib u Tevrh-i l-i Osmn
Evvel bu le du' idelm Andan menkb zikr idelm Hem du'm ola kabl-i mutlak Zhir olna ems-i irk Feth-i kelm- bb- evvel Esm-y neseb olma i'll
BB [1]
Esm-i Nesl-i l-i 'Osmn 'Osmn Gazi ibn Ertonrl Gazi ibn Sleymn h Gazi ibn Kayaalp ibn Kzl Boga ibn Baymtur ibn Aykolug ibn Togar ibn Kayntur ibn Sunkur ibn Baky ibn Sugar ibn Toktemr ibn Basuk ibn Gk Alp ibn Ouz ibn Karahan ibn Aykutluk ibn Tozak ibn Karahan ibn Baysub ibn Kaman ibn Kzl Boga ibn Baybus ibn Togar ibn Sevin ibn arboga ibn Kurtlm ibn Karaca ibn Amud ibn Karalu Olan ibn Sleymn ah ibn Karahul ibn Korlua ibn Yantemr ibn Turtm ibn n ibn Main ibn Yafes ibn N h Neb aleyhisselm.[4]
BB [2]
'Osmn Gzi'nn neseb nesli ne vilyetden geldiler, gelmelerine sebeb ne old ve pdihlga sebeb ne old ve bu Rm vilyetine ne sebeb-ilen geldiler an beyn ider. 'Osmn Gazi kim dedesi Sleymn ah Gzi'dr, en evvel bu Rm vyetine ol gelmidr. Gelmee sebeb budur kim l-i 'Abbs zammndan t Sleymn h zamnna dein nesl-i cel ['Arab] glib-idi nesl-i Yafis zerine. Rm dahi maglb-d ve 'Acem dahi maglb-d nesl-i Yafes olduklan sebebden. 'Acem pdihlan gayretlender kim bize 'Arab glib old dider. Yafes neslinden ger evi kendlere sened idinder. Ol sebebden 'Arab'a glib oldar. 'Arab kim maglb old, vilyet-i kfir temerrd itder ve hem bu ger ev321
l halkdan 'Acem ihtirz itdiler. Tedbr itdiler. Sleymn h Gzi'yi iler ekdiler kim ol ger evn ulularndan idi. Elli bin mikdr Trkmn ve Tatar evin kodlar; "Varun Rm'a gaz idn." didiler. Sleymn h dahi kabl itdi. Geldi Erzurum'dan dahi Erzincan'a indi ve Erzincan'dan Rm vilyetine girdiler. Bir nie yl yrdiler. Etraflar feth itdiler. Sleymn h Gazi hayli bahdurlklar itdi. Bu Rm'un taglarmdan ve derelerinden incindiler. Ger evlern tavar dereden ve depeden incinr old. Gine Trkistn'a 'azm itdiler. Geldkleri yola gitmediler. Vilyet-i Haleb'e kdlar, Ca'ber Kal'as'nun nine vardlar ve ol arada Furat rma nlerine geldi. Gemek istediler. Sleymn h Gzi'ye eyitdiler: "Hanum! Biz bu suy nie geelm.?" didiler. Sleymn h dahi atm suya depdi. ni yar-m; at srdi, Sleymn h suya ddi. Ecel mukadder-imi, Allah'un rahmetine kavud. Sudan kardlar Ca'ber Kal'as'nun ninde defn itdiler. imdiki hnde ana "Mezr- Trk" dirler. Ve hem ol kal'aya dahi gine o nesilden Der dirler bir tyife vardur ol kal'aya imdi dahi anlar hkm iderler. Eyle olsa bu ger halk etrfa tagldlar. Ba'zs beriyyeye gitdiler. imdiki hlda anlara am Trkmn dirler. Ba'zs gine Rm'a dndiler; kimi Tatar ve kimi Trkmn'dur. imdiki hnde bu Rm'da olan Tatar ve Trkmn o tyifedendr. Ve ba'zs Sleymn h'un oglma uydlar kim biri Sunkur Tigin'dr ve biri dahi Kntogd'dur ve biri Ertonrl Gazi'dr ve bu karda geldkleri yola dndiler. Furat'un bandan Pasin ovasna ve Srmel ukur'na vardlar. Ertonrul ol arada kald. Kardalar ile gitmedi ve drt yz mikdr ger ev-ile kald. Ol iki kardalar gine asl vatanlarna gitdiler. Ertonrul ol aralkda bir nie mddet turd, yaylasn yaylad ve klasn klad. Bir nie zamndan sonra Sultn 'Al'addn dahi vilyet-i Rm'a tevecch itdi. Ksmet oldug kadar feth olnd. Pdih old. Bunun tafsili okdur, fakr ihtisr itdm; anun-un kim Al-i 'Osmn menkbn beyn idem. Ertonrul Gazi iitdi kim l-i Seluk neslinden Sultn 'Al'addn 'Acem'den Rm'a gelp pdih old. Ertonrul 322
evriyaz: Hz Menkib u Tevrh-i t-i Osmn
eydr: "Bize dahi vcib old kim ern kadri bilinr vilyete varavuz ve hem biz dahi gaz idevz." didi. Ertonrul Gazimin ogl var-d. [5] Biri 'Osmn biri Gndz ve biri Saru Yat. Ana, Savc dahi dirlerdi. Bunlar dahi Rm'a tevecch itdiler, geldiler, hsn- [?] Musl vilyetine irdiler. Ertonrul Gazi'nn Rm'a gelmesine bir nice rivyet vardur. Esahh bu fakir zikr itdgmdr. Ve bir ogl Saru Yat'y Sultn 'Al'addn'e gndrdi kim didi kim: "Bize dahi yurt gstern, varalum gaz idelm." didi. Atasmun habarn Sultn 'Al'addn'e getrdi. Sultn dahi gyetde ferahnk old, bunlarun gelmesine. Ve ol hinde Karacahisr tekri ve Bileck tekri sultna mut' olup harc virrlerdi. Ol iki hisrun aral vilyeti kim St'dr, bunlara yurt gsterdiler klayun. Ve Domani tagn ve rmeni Bili'nn tagm bunlara yayla virdiler. Saru Yat atasna vard bu habar virdi. Ertonrul dahi kabl itdi. Yrdi Engr'ye geldiler, yurtlarnda skin oldlar. Ertonrul Gazi zamnnda ceng cidl olmad. Yaylalarun yayladlar, klalarun kladlar. Ve ol zamnda Shibn [abn] Karahisr'un vilyetinde Germiyn Babas Alar vard ve hem avudur [avdar] dirler-idi, bir Tatar dahi var-d. Bu Karahisr vilyeti ile Bileck vilyetini gh gh gelrler ururlar, uandururlar-d. Bu Ertonrul Gazi gelmesiyle ol kfirlern vilyeti emn olm-d Tatarlardan. Bir gn Ertonrul Gazi, Allah rahmetine vard. St'de 'Osmn Gzi[yi] atasnun yirine givirdiler. Hemn ki 'Osmn Gazi atas yirine kim turd yakn kon kfirler-ile gyet mdrya balad ve Germiynlu-y-lan 'advete balad. Anun-un kim bu geldkleri vilyetn kfirleri Germiynlu'dan incinrlerdi. Ve 'Osmn Gazi dahi rak yirlerden av itmee balad; gh gice-y-ile ve gndz varmag-la. Kendnn yanma hayli adamlar dirildiler. Nazm Kuand dn klcn bile 'Osmn Ki ikrr itdre her dile 'Osmn
323
de slm' izhr 'lem ire de ren cihnda nr 'Osmn kfr zulmeti Rm' alupdur Diler kim 'lemi nr ide 'Osmn Ald fursat- slm kapus O kilde kim mifth old 'Osmn Muhammed mmetimin serveridr Olupdur mu'cize mazhar 'Osmn
BB [3]
An beyn ider kim 'Osmn Gazi etrfa gicede gndzde gh gh yrmege balad. Aya Nikola dirlerdi bir kfir var-d. Ya'ni Eynegl'de 'Osmn yaylaya ve klaya gitdkleri vaktin bunlarun [6] gin uandururd. 'Osmn Gazi Bileck tekrine bundan ikyet itdi ve Bileck tekrine eyitdi: "Sizden dilegmz b u d u r kim bizm ykcgezlermzi yaylaya gitdgmzde size emnet koyalum." Ol dahi kabl itdi ve her vaktm 'Osmn Gazi kim yaylaya gitdkde kamu esbblarm kzlere ykledrlerdi, bir nie hatun kiiyle gndrrlerdi, varurlar kal'ada korlard. Kaan kim yayladan gelseler peynir, hal, kilim ve kuzular armaan iledrlerdi, emnetlerin gir alurlard giderlerdi. Ve bu kfirler bunlara gayet i'timd idp tururlard ve ill Eynegl kfirleri 'Osmn Gzi'den ihtirz iderlerdi ve bunlar dahi anlardan ihtirz iderlerdi. Meer bir gn rmeni Bili'nden 'Osmn Gazi yitmi kiiy-ilen geldi kim Eynegl'i giceleyin ura. Bu kfirlerim css var-m, kfirlere bildrdi. Kfirler dahi pus kodlar. Aratun dirler-idi 'Osmn Gzi'nn bir martaloz var-d. Geldi habar bildrdi kim "Bil dkendgi yirde pus kodlar." Gaziler dahi Hakk'a sndlar. Togr pusya yrdiler. Cem'isi piyde-y-idi. Kfirler og-d. 'Azm ceng old. 'Osmn'un karnda Saru Yatu'nun ogl ehd old kim ol Bay Hoca'dur. rmeni Bili'nn dkendgi yirde Hamza Beg k324
yinn nevhisindedr ve hem ziyretinn yannda bir harbca kervnsary dahi vardur. Oradan dndiler gir geldi, 'Osmn Gazi yaylaya gitdi. Nazm Budur gaz-y evvel 'Osmn anla Diyem ikincisin iid tanla Gelr yurdma ider ok niyz Ki gayret evkini cnuma bala Dir iy ma'bd ki slm kuvvetin vir Ozine dir ki miskin 'Osmn ala
BB [4]
An beyn ider ki 'Osmn Gazi nie d grdi ve kime habar virdi ve ta'bri ne old, an beyn ider. 'Osmn Gazi niyz itdi ve bir lahza alad. Uyku glib old, yatd, rhat old. Grr kim kendlerinn aralarnda bir 'aziz eyh var-d. Hayli kermeti zhir olmd ve cem'i halkun mu'tekad idi. Derv-idi. Ve ill dervilik btnmday-d. Dnys, ni'meti, tavan og-d. Shib-rak u 'alem idi. Dyim msfirhnesi yendeden ve revendeden hli olmazd. Ve 'Osmn Gazi dahi gh gh gelrdi, bu 'azize konuk olurd. 'Osmn Gazi kim uyud, dinde grr kim bu 'azzn koynndan bir ay togar, gelr 'Osmn Gzi'nn koynma girr. Bu ay kim 'Osmn Gzi'nn koymna girdgi demde gbeginden bir aga biter, klgesi 'lemi tutar. Klgesinn altnda taglar var ve hem tagun dibinden sular kar. Ve bu kan sulardan kim ier ve kim bagalar suvarur ve kim emeler akdur. Andan uyhudan uyand, srdi geldi, eyhe habar virdi. eyh eydr: "Oul 'Osmn Gazi, sana mutlk olsun kim Hak ta'l sana ve neslne padiahlk [7] virdi, mbrek olsun." didi. "Ve benm kzum Malhun senn hallun old." dir ve hemn-dem nikh idp kzn 'Osmn Gazi'ye virdi. 325
Nazm Dir olum nusret fursat senndr Hidyet menzili ni'met senndr Sana virildi baht dmesn taht Ezel t ebed devlet senndr Senn neslnde 'lem rhat ola Du'lar neslne erden senndr Yana raklarunuz 'lem ire Dene sofralar da'vet senndr ki cihnda hayrla anlmak Nesb u nesl-ile brhn senndr Hak'dan irdi sana baht u devlet Cihn ire olan devrn senndr Sleymn- zamnun menba'sm Ki ins cinne hem fermn senndr eyh Edebal kim 'Osmn Gzi'nn dini ta'br itdi ve pdhlg kendye ve neseb nesline mutlad; yanmda eyh'n bir mrdi var-d, adna Dervi Tururogl [Durdogl] dirler-idi. O derv eydr: "y 'Osmn Gazi! Hak ta'l sana pdhlk virdi bize dahi krne gerek." didi. 'Osmn Gazi eydr: "Her ne vakt kim pdih olam sana bir ehir vireym." didi. Derv eydr: "Bize u kycgez yiter, ehirden vazgeldk." dir. 'Osmn Gazi kabl itdi. Derv eydr: "Bize mektb vir imdi." 'Osmn Gazi eydr: "Ben mektbu yazabilr miyin ki benden mektb istersin." didi. 'Osmn Gazi eydr: "Uda bir klcum var atamdan ve dedemden kalmdur, an sana vireym. Ve bir maraba dahi var, an dahi sana vireym. Bile senn elnde olsunlar ve bu nin saklasunlar. Ve eger Hak ta'l beni bu hizmete kabl idecek olursa, benm neseb neslm dahi bu 'almeti greler kabl ideler." imdiki hnde o kl o dervn nesli elindedr. 'Osmn Gazi pdhun neslinden o klc kim grdiler dervlere ihsnlar itdiler ve o klcun eski knn tekrr yenilediler. 326
Edebal yz yigirmi bi yaad ve iki 'avrat ald. Biri yiitliinde ve biri prliginde. Ve evvelki hatununun kzn Osman'a virdi ve prliginde aldug hatun Taceddn-i Krd kz-y-d. Hareddn paanak old. Bu menkb Edebal ogl Mahmd Paa'dan iitdm. Sultn Murd'un babas Sultn Muhammed zamnnda ve hem ol Mahmd Paa yz yandan ziyde yaam-d.
BB
[5]
An beyn ider kim 'Osmn Gzi'nn kaynatas di ta'br itdkden sonra ne zhir old ve neye megl old, an bildrr. Hemn-dem bu ta'bri kim iitdi def' himmet klcn gnnn biline muhkem balad. Bir gice srdi Eynegl'e vard. Yannda "Kulaa" dirlerdi bir hisrcuk var-d; an [8] yamalad, oda urd. Hem ol gice kfirlerini krd. Sabh kim olcak vilyetn kfirleri cem' oldlar, Karacahisr tekrine habar gndrdiler kim: "Ya ne turursm kim seni ve neslni esr iderler ve hem bu vilyeti bizm elmzden alurlar, harb iderler. Kendler hd yir su dutar Trk degller kim biz dahi anun-la mu'mele ide-y-idk." didiler. "mdi bunlar bu vilyetden karmasavuz veyahud bunlar krmasavuz ahr pemnlk fyide virmez." didiler. Anun dahi bir karnda var-d, adna Kalanoz dirler-idi. Ana 'azm leker kod, Eynegl kfirleri-y-ile cem' oldlar. 'Osmn Gazi dahi gazileri cem' itdi. kizce'ye geldi. Tomal Bili'n aduklar yirde ogradlar. Gyetde 'azm ceng old. 'Osmn Gzi'nn karnda Saru Yat'y anda ehd itdiler. Ol yirde bir am aac vardur imdiki hnde, ana Kandill am dirler. Vakit vakit anda bir u'le grrler. Ve ol Kalanoz didkleri kfir dahi ddi. 'Osmn Gazi'ye habar virdiler kim: "Ol kfir ddi." didiler. 'Osmn Gazi eydr: "Evvel anun karnn yarun dahi it gibi en, gmn." dir. Her ne kim didiyse an itdiler. Bu sebebden ol yirn ad "teeni" kald. Saru Yat'y dahi gtrdiler, St'de atasmun yannda defn itdiler. 327
Nazm Gaz kim itdiler Allahu ekber Didiler her nefes Allahu ekber Salnd seyf-i slm kfir zre Urld nevbet-i Allahu ekber Kllar klgesinde cennet-i Hak Resl'den bu habar Allahu ekber Bozld an anlklar kilise Makam old dne Allahu ekber Ve bu gaznun trhi hicretn alt yz seksen biinde vki' olmd.
BB [6]
An bildrr kim Sultn 'Al'addn iitdi kim bu kfirler mslmnlar-la ne i itdi. mdi Sultn Al'addn tahkk habar bildi kim 'Osmn Gazi'nn zerine kfirler galaba leker ile varmlar ve karnda Saru Yat'y ehd itmiler. Her kang kfirn lekeri vardysa bildrdiler. Sultn dahi eyitmi kim: "Ma'lm old kim Karacahisr tekri bizm-ile ya olm." didi. "Ve hem o Germiynogl garbleri sevmezdi, ekseri o kfirlern hareketi anun ihmlindendr ben hod bilrin." didi. Emr itdi, "Tiz leker cem' olnsun." dir, kim "Ol kfirler bunun gibi hareket iderler. Vey gayret-i slm bizde yok mdur?" Leker-i azm cem' olnd. Hcm itdiler, Karacahisr'un zerine ddiler. itdi 'Osmn [9] Gazi dahi geldi. O da bir tarafdan cenge megl old. Bir iki gn ceng olnca ferydlar geldiler kim sultna eyitdiler: "Baymcar Tatar geldi, Ereli'yi ald ykd ve halkn krd ve ehrini oda urd." didiler. Sultn Al'addn dahi 'Osmn Gzi'yi okd, getrdi. Hisr-un getrdkleri yaraklar cem'isini virdi kim eydr: "Oul 'Osmn Gazi, sende sa'det ninlar okdur. Sana ve neslne 'lemde mukabil olc yokdur, benm 328
du'm Allah'm inyeti ve evliynun himmeti ve Muhammed'n mu'cizt senn-ile biledr" didi. Ve kendsi dn p vilyetine gitdi. Hemn sultn kim gitdi 'Osmn Gazi dahi birka gn sabr itdi. Ahir hisr yama itdi, feth olnd. Tekrini dahi tutd, gazileri gan itdi. ehrn evlerini gazilere ve gayrya virdi. An slm ehri itdi. Nazm ular kim ni'meti Hak'dan alupdur O ni'met ehline ni'met tolupdur Yi yidr ni'meti iy merd-i kmil Ne itsen bil sennlen ol kalupdur Cihna her gelen ksmet-ilendr Yiten hem biten kim er olupdur Bu fethn trhi hicretn alt yz seksen yidisinde vki' olmd.
BB [7]
Sultn Al'addn vilyetine varup Tatar-la ne'yledgin bildrr. Sultn Al'addn dahi gr ne'yledi. Hemn ol aradan Ereli'ye tevecch itdi. Tatar dahi bildi kim sultn kendnn zerine gelr, karulad. Biga yginde buldlar. ki gn gice gndz cenk olnd. hir'l-emir Tatar lekeri ikest old. Tatar yle krdlar kim b-hadd b-kys; amm ekserinde tutup hayalarn kesdiler, derisin birbirine dikdiler, keelere kapladlar, hayvanlara atdlar; ad-un. imdiki hnde dahi ol yazmun adna "Taak Yazs" dirler. Nazm Cihnda her kii kim ad komdur Ya ac ya rn kim dad komdur Nindur sylenr dilde v ilde Sreti bozlur bnyd komdur 329
Gider kendsi ad kalur cihnda Adna sylenr falan komdur nanun bu sze vallh ki direm Kara-durur yzi kim yalan komdur Bu Karacahisr'un fethi trihi hicretn alt yz seksen yidisinde vki olnd 'Osmn Gazi elinden. [10]
BB [8]
'Osmn Gazi hisr aldugndan sonra Sultn Al'addn'e ne gndrdi ve sultndan ana ne geldi an beyn ider. 'Osmn Gazi kim hisr alcak tekrini tutd, hayli tuhfe ve teberrkler-ilen karnda ogl Aktemr ile sultna gndrdi. Aktemr dahi bunlar alup sultn 'Al'addn'e gtrdi. Sultnun dahi ferahl ziyde old. Aktemr'e mblaga 'atlar itdi. 'Osmn Gzi'ye dahi sancak esbbyla ey atlar ve gaz yaraklar bile virdi. Aktemr dahi kim sanca getrdi, ikind vakt-y-d, hemn nevbet uruld. 'Osmn Gazi ayan turd nevbet urlnca. T imdiye dein l-i 'Osmn seferde nevbet ursalar ayan tururlar. S'L. Gayr pdihlarda bu det yokdur, ya bu l-i 'Osmn'da nedendr? CEVB. ki ma'n-yi hs vardur. Biri budur kim bunlar gzilerdr, nevbet kim urulur, i'lm- gazdur, "Gazya hzr olun" dimek olur. Bunlar dahi "Allah rzs-y-un gazya hzruz" diy ayagm tururlar. Ve biri dahi bunlar shibrak ve shib-sofra ve shib-'alemdr ve shib-simtlardur kim 'lem halkna ni'metler yidreler. Nitekim Hall'rRahmndaki bu 'detdr. kind vaktmda nevbet ururlar kim halk gelp ta'm yiyeler. mdi bu l-i 'Osmn her ne kim iderler, be-knn- edeb iderler. Nazm itdk knn- 'Osmn kim var Budur 'adli v bezli en iden yr 330
Bularun klgesinde ud hm ikrdur bunlara her murg- sunkar Cihn halkna farz old ideler Du'lar cmle halkun bil kim iy yr Gerekdr kuvvet hem 'akl u tedbr Muvfk olna bil 'ilm takdr Gerekdr yr u hemdem-i mnsib Gerek yiit ola v ger ola pr
BB
[9]
Anun beynndadur kim 'Osmn Gazi tedbr itdi kim yr u yolda kimi idine ve anun nevhisinde kimler vardur, anlarun-la nie zindegn ide. Karnda Gndz'i okd. Eydr: "Sen ne dirsin kim biz bu vilyetleri nice feth idevz ve ne sret-ilen yriyevz kim leker cem' olma." didi. Karnda eydr: "Nevhimzde olan vilyetleri uralum bozalum." dir. 'Osmn Gazi eydr: "Bu re'yde fesd vardur; anun-un kim bu nevhilermzi ykup bozarsavuz, bu ehrmz kim Karahisr'dur [Karacahisr], ma'mr olmaz. Evvel re'y tedbr budur kim konlarumuz-la mdr dstlklarm idevz." Nitekim Bileck tekri-y-ilen dyim dostlk [11] iderlerdi. Yaylaya gitseler emnetlerini dahi Bileck hisrmda korlard. Kaan gelseler tulumla peynirler, karm-la kaymak katklar, ey hallar ve kilimler gndrrlerdi. Amm er kii-y-ile gndrmezlerdi, hatun kiiler-ile gndrrlerdi. Anlar dahi 'Osmn Gazi'ye gyetde i'timd iderlerdi. Hrmenkaya begi Kse Mihl var-d, anun-la dahi gyetde dstlklar iderlerdi. Ve h vech-ile bunlarun arasnda bir gn hl u kal vki' olmad. Amm Germiyanogl-yla gh gh 'Osmn halk ceng iderlerdi. Ve bu kfirler dahi gyetde ferah olurlard kim: "Germiyanogl-y-lan 'Osmn'un 'adveti vardur." dirlerdi. Bundan sonra 'Osmn Gazi dahi Eskiehir'de Hamm yresinde bzr turgurd. 331
Etrfun kfirleri dahi gelrler maslahatlarn grrlerdi. Gh gh Germiyn halk dahi gelrlerdi. Bir gn Bileck'den bzrc kfirler gelmiler ve hem Germiyn'dan dahi gelmiler. Bu Bileck'de kfirler ey bardak dzerler. Bzra yk-ilen satmaa getrmiler. Germiynlu'nun birisi bir bardan alm, nesne virmemi. Bu kfirler gelp 'Osmn Gzi'ye ikyet itmi. 'Osmn Gazi dahi ol barda alan kiiyi getrmi, belki dgmi, dahi kfirn hakkn alvirmi. Be-gyet yasak itmi, "Hergiz Bileck kfirlerini incitmeyeler." Bunlara 'adi gsterdi. T ol hadde vard kim Bileck kfirlerinn 'avratlar dahi Eskiehir'n bzrmda gelrler, bzr idp maksdlarn grp giderlerdi emn emn-la. Bu Bileck'n kfirleri dahi 'Osmn Gzi'ye gyetde i'timd itmilerdi kim "Bu Trk bizm-ile ey togrlk ider." dirlerdi. Nazm Hle it dmene t kim vire el Ki fursat bulasn znhr ban al Yidr ni'met ir ekker arbn Ko key ola ana bulasn mecl Vel gafil yrime itmesin al Ki pemn fyde virmez olsa mell
BB [10]
Hrmenkaya kfirleri 'Osmn Gzi-y-ilen ne vech-ile in oldlar ve ne'ylediler, an bildrr. 'Osmn Gazi kim sanca begi olup at bindi, Kse Mihl dyim anun-la bile olurd. Ekser bu gzilern hidmetkrlar Hrmenkaya kfirleri-y-idi. Bir gn 'Osmn Gazi Mihl'e eydr: "Tarak Yinicesi'ne seirdim idelm dirz, sen ne dirsin?" Mihl eydr: "Hanum! mdi Sorkun zerinden Sarukaya'dan, Bita'dan geelm kim Sakary [Sakarya] suym geebilevz ve hem dahi gaziler bize ol tarafdan 332
gelrler." didi. "Ve Mudurn vilyetini dahi urmaga kolaydur." didi. " Ve hem ol vilyet ma'mrdur. Samsa avu dahi ol vilyete yakn olur ve ana dahi i'lm idelm." didi kim "Bir fursat oldug yirde bize bildre." Ve hem anun bigi [12] itdiler. Vardlar, Bita'un tekyesine kondlar. eyhine sordlar: "Su ged virr mi?" eyh eydr: "Gazilere geddr, Allah fazl-y-la." Atlar yemin kesp bindiler, su kenrma vardlar. Samsa avu' sunun kenrmda buldlar. Hzr ve mheyy old. Bu gazileri togr Sorkun zerine iletdi ve ol vilyettin kfirleri Samsa avu-la in olmlard. Hemn ki an grdiler ve bu 'askeri grdiler muti' ve mnkd oldlar. Erleri ve 'avratlar karu geldiler. Aralarnda bir mute'ayyince kfir var-d. An okdlar, geldi 'Osmn Gazi'ye 'ahd peymn itdiler kim Samsa avu ne dirse an kabl ideler. S'L. "Samsa avu ne kiidr?" CEVB. "Bir kiidr kim anun da hayli cem'at var ve hem yoldala yarar bir karnda dahi var, adna Slemi dirler. Ve ol vakt kim Ertonrul [Erdunrl] Gazi Sd'e geldi. Bunlar dahi anun-la bile gelmilerdi. Ol aralkda turmadlar. Eynegl kfirleri incindgi sebebden vardlar, Mudurn [Muturn] vilyetinde karr itdiler. Anun kfirleriyle mdr idp otururlard. Ve ol sebebden 'Osmn Gazi ol vilyeti bunlara smarlad ve ol aradan 'Osmn Gazi seirdim itdi. Gynk vilyetine vardlar, Tarak Yenicesi vilyetin dahi urdlar. Geldiler Gl-Falanoz'a [Gl-Flanoz'a] kdlar. Yine Hrmenkaya'dan Karacahisr'a kdlar. Mihl nlerince klaguz-d. Amm esir almadlar, ml ganmet ok aldlar. Anun-un esr almadlar, halk kendlere tbi' itmek-in. Nazm Sebeb-i 'Osmn'dan toyd v guzt Kimi altun gmi ald kimi at Kimi begendgi kzlardan ald Gzilern-idi ol demde fursat 333
Gaziler cem' old 'Osmn'a niyyet Ki dyim artar old fazl u ni'met Sa'det gnei togd ezelden Nazar idn gaziler old mir't n kim 'Osmn Gazi bunlayn gazlar itmee balad, etrfun kfirleri ihtirz ider oldlar. 'Osmn Gazi Bileck kfirlerine gyetde hrmet ider. Sordlar kim: "Bu Bileck kfirlerimin nice hrmeti var senn yanunda?" dirler. Eyitdi kim: "Konularumuzdur. Biz bu vilyete garb geldk, bunlar bizi ho tutdlar. mdi bize dahi vcibdr kim bunlara hrmet idevz." didi. Nazm Vcibdr dstlk itmek kon-y-lan Sakn kim konn olmaya ylan Kime kim dstlk itsen it hazer sen [13] Hazerszdr ba yollarda kalan Hssa kim kfir olsa dost idinmez Dilinde dni btl kavli yalan
BB [11]
An beyn ider kim Kse Mihl dn ider. Kzn Gl Falanozogl'nun begine virr. Mblaga ar yarak grdi kim adlu dn eyleye. Dn esbb tamm old. Etrfun kfirlerine ve tekrlerine okuyclar gndrdi. Ve hem 'Osmn' dahi okud ve hem tekrlere dahi habar gndrdi kim: "Geln, bu Trk ile in olun kim bunun errinden emn olasz." didi. Va'de olmdug gn geldiler. Dne mblaga saular getrdiler. 'Osmn Gazi cemi'isinden sonra geldi. Ey hallar ve kilimler ve sr-y-ile koyunlar getrdi. Ve ill 'Osmn Gazi'nn sausn gyetde beendiler. El-hsl gn dn old. Ve bu tekrler 'Osmn Gazi'nn keremine hayrn kaldlar. Ve 334
ill fursat bulmazlar kim karvayalar. Bileck tekrine 'Osmn Gazi mahabbetler gsterdi. Ve evvelden bunun-la gyibne inlklar var-d. Ve ill mvcehe birbirin grmemilerdi. Zr 'Osmn Gazi yaylaya gitseler cem' emnetlerini Bileck hisrnda korlard ve ol sebebden in olmlard. Bileck tekri dahi dn itmee niyyet idi. Nazm Mihl kim dn itdi gr ne itdi Gaziler evketine bnyd itdi Dne nice tekrler ki geldi Kamus 'Osmn-un tedbr itdi
Kimi didi ki tz bun dutalum Bileck tekri bir tedbr itdi
Kim ya'n dn idp karvayalar Muhlif tedbri kendyi tutd
BB [12]
Bileck tekrinn dn itdgin bildrr kim ol dahi Yarhisr tekrinn kzn alsa gerek. Ol dahi Mihl'i okd. Tank itdiler. Cem' dnn esbbm tamm itder. Ol bu etrfun tekrlerine okcar gndrdi. Amm 'Osmn Gazi'ye dahi okuyc varmadn, Bileck tekrine sri-y-e koyunlar gndrdi ve eyitdi kim: "Karndaum bum dne hidmet idenlere yidrsin." didi. "nallah ben dahi vardugum vaktin saum iledem" didi. "V'eger karndauma lyk saum yog-sa bana lykn iledem." [14] didi. El-hsl- kelm bunlar okmadn gndrdgidr. Anunun kim Mihl dnnde va'deler itmilerdi. Tekr dahi Mihl'i 'Osmn Gazi'ye okuychga gnderdi ve hayli altun gmi avadanln bile gndrdi. Ve Mihl dahi gelicek 'Osmn Gazi'ye bu tekrlern ittifaklarn ve murdlan ne-yidgn bildrdi. "Gf deprenme." didi ve dne okud. 'Osmn Gazi dahi Mihl'e okuyclk hayli nesne virdi. 335
'Osmn Gazi dahi eydr: "Mihl Beg karndam tekre benden selm idesin. Ude imdi biz dahi yaylaya gsevz gerek. Ve hem kaymanam ve hatunum dahi karmdaumun anas-y-la bilimek isterler. mdi karmdaum hod bilr kim Germiynogl bizm-ile ne hldadur? Kerem itsnler dyim zahmetmz ekegelmilerdr. Bu ylla dahi eksnler. Anamun ve benm havyiclermzi gine hisra gndrelm." didi. Mihal 'Osmn Gzi'nn bu habarn gelp tekre habar virdi. Tekr dahi gayet sevindi, cn-la szini kabl itdi. Mihal'i gine gndrdi. Bir gne va'de olnd kim 'Osmn Gazi dahi anda vara ve hem didi kim; "Bizm hatunlarumuz sahrya grenmilerdr. Bileck tar yirdr, dgni anda itmesnler." didi. Bu szi dahi tekr kabl itdi. Dgni akrbnar'nda eyledi. Ve hem va'de-i sahhde 'Osmn Gazi dahi kzlerini ykletdrdi. Heme ileden hatunlara virdi. [Ve keeler arasna bir nie adamlar bile sardlar.] Srdiler aham karanusmda hisra girdiler. Bir iki katar kz kim hisra girdi. Kee yklerinden adamlar yaln klcla dkildi. Def' kapuclar paraladlar. Hisrda hd adam az kalmd, ekseri dne gitmilerdi. Hisr feth olnd. Geldk bu tarafda 'Osmn Gazi dahi grelm ne'yler. Ve bir nie gazileri ba bezleriyle 'avrat tonna koyd. Tekre habar gndrdi. Eydr: "Bunlar ayruca bir yirde kondursunlar ki hatunlarumuz andag tekrleri grp utanmasunlar." Tekr bu sze gyetde ferah old. Eydr: "Trkn eri 'avrat snlg-la ey elme girdi." dir. Ayru yir hzr itdrdi. 'Osmn Gazi dahi kzleri getrenler-ile yle kavi itmidi: Anlar hisra girdgi s'atda 'Osmn dahi tekre geley-idi ve hem ol dahi ahamn geldi. Ya'ni hatunlarn dahi ikra getrmezler. Tekr dahi karulad, ta'zm-ilen kondurdu. Dahi tekr odasna varmadn hemn-dem 'Osmn bindi Mihal dahi bile bindi. Tekr'e "Hay Trk kad/'didiler. Tekr dahi serhoca-y-d. Bindi, ol dahi Trkn ardna ddi. 'Osmn Gazi geldi Kaldurayk [Kaldrk] dirler bir dere var, Bileck'e yakn yirde. Anda gelicek turd. Tekr dahi ol araya kim irdi, boaz ele virdi. 'Osmn Gazi tekrn ban kesdirdi, dndi 'ale's-sabh Yarhisr'a indi. 336
Tekrini tutd, gelini dahi tutdlar. Dne gelen halkun ekserini esr itdiler. Tizcek Turkut Alp'i Eynegl'e [negl] saldlar kim: "Ayanikola kim Eynegl tekridr iidp kamasun." didiler. Turkut Alp dahi irdi. Eynegl'i evrdi. 'Osmn Gazi dahi her ne kim aldlar Bileck'e ge tr d iler, meslih ne-y-ise grdiler. [15] Andan Eynegl'e geldiler. Hemn ki geldgi gibi yama itdi. [didi ?] Gaziler izin istediler, "hay" diyince hisra girdiler, tekrini pre pre itdiler. rkegini krdlar, diisini esr itdiler. Anun-un ki ok Mslmnlar krlup ehd olmaa bu kfirler sebeb olm-d. Nazm Gr imdi hle-i 'Osmn ne itdi Ba oynad v hem ok balar tdi Kfirler ona duzaklar dzerdi Bu pk ayan karvad tutd Kfirler kazd kuy Gazi deler [2b] Kfirler ddi gaziler dridi Karanu kfirn gzin bridi Gaziler nr 'Osmn'a bulud BB [13] Ol gelini kim tutdlar Yarhisr tekrinn kz-y-d an kime virdiler ve hem ol kimdr? Bu bb an bildrr. 'Osmn Gazi an ogl Orhan'a virdi kim anun adna Llfer Hatun dimiler-idi. Orhan Gazi dahi ol zamnda yiit olm-d ve bir ogl dahi var-d kim an g zerinde koyup tururd ve bu drt pre hisarlar kim aldlar amm vilyetlerinde 'adi dd itdiler ve cem'i kyleri yirl yirlerine gelp mtemekkin oldlar. Vaktlar kfir zamnmdan dahi ey old [3a] belki. Gayr vilyetlerden dahi adamlar gelmege balad bundaglarun rahatlklarn iidp. El-hsl- kelm 'Osmn Gazi dn eyleyp ol kz kend ogl Orhan Gazi'ye virmek istedi, hem eyle itdi. 337
Bu Llfer Hatun ol hatundur kim Kapluca Kapusna yakn yirde Bursa hisr dibinde tekyesi vardur ve hem lfer suymun kprsini ol hatun yapdurmdur ve ol suya vech-i tesmiye ol kpri olup-durur ve hem Murd Han- Gazi anun ogldur. Ve hem Sleymn Paa dahi anun ogldur. Bu ikisinn atas Orhan Gazi'dr. Hatun kim vefat idicek Orhan Gzi'ylen Bursa hisrnda bile defn itdiler, vallahu a'lem. Nazm [3b] Zih devlet ki Hatun buld Hak'dan Ki bromdan belrdi gn afakdan O burcdan kim tul' itdi Murd Han Sleymn Paa kd hem nikbdan Seltn 'anklar Hatun togurd Cihn ren nr old ol rakdan [16] Cihna told 'anber mk blar 'Araklar kim belrdi gl varakdan Cevhir ma'dini n zhir old Tlibler cem' olur yakn rakdan 'k yazd ma'din-i menkb Bunun stadn buldumd okdan [4a] Ald 'Osmn Bileck'i hey yr Yarhisr' iinde her ne ki var Milk mln tasarruf itdi kamu Nasb itdi 'inyet-i Gaffr ular kim haraca mut' degldr leri pr hle v mekkr Gazi 'Osmn ki itdi hle buna Bilr-idi ki bular-d gaddr Gazi 'Osmn ne itdiyse hak itdi Yine ider kfirlere tekrr
338
Velehu eydan Alnd Eynegl krld kfir Gaziler ml u ni'met ald vfir [4b] Harb itdiler ol kfrn diyrn Getrdiler yirine nr- zhir Gr imdi 'leme kim geldi 'Osmn Neyi kim tutd sn itdi Kadir Ve bu fethn trihi hicretn alt yz toksan tokuzmda vki' old.
BB [14]
An beyn ider kim 'Osmn Gazi evvel Cum'a namazn nirde bnyd itdi ve her feth itdgi ehirde ne sret-ile old. Kaan kim Karacahisr' ald, ehrn evleri bo kald ve Germiyn vilyetinden hayli adamlar geldiler. 'Osmn Gzi'den evler dilediler. 'Osmn Gazi dahi gelenlere bo evlerden virdi ve [5a] sehel zamanda ehrn evleri meml olup ehir ma'mr old. Ve kiliselerin mescid itdiler ve pazar dahi bnyd itdi. Ve bu ehir halk ittifak itdiler kim "Cum'a namazn klalum ve hem bir kad dahi dileyelm." didiler. Anda Tursun Fakh dirlerdi bir 'azz kii var-d ve ol halka immlk iderdi. Bular hllarn ana sylediler. Ol dahi geldi [17] 'Osmn Gzi'nn kaynatas Edebal'ya syledi. Bu szi syleyiyorurken 'Osmn Gazi kageldi. Sord, bularun murdlarn bildi. 'Osmn Gazi eydr: "Her ne kim size gerekldr an eyle idn." dir. Tursun Fak eydr: "Hanum! Bu ie sultndan iczet ve izin gerekdr." dir. 'Osmn Gazi eydr: "Bu ehri ben hd kend [5b] khcum-la aldum. Sultnm bunda ne dahl var kim andan izin alam." didi. "Ana sultnlk viren Tanr bana dahi gaz-y-la hanlk virdi." didi. "Ve eger minneti ol sancag-sa ben hd dahi sancak gtrp kffr-la ogramadum." dir. "Ve eger ol ben l-i Seluk neslindenven dirse, ben hd Gk Alp oglyn; dirin. Ve eger bu vi339
lyete ben anlardan ndin geldm dirse, benm dedem Sleymn h dedem hd andan evvel gelp turur." didi. 'Osmn Gzi'den bu habarlar iidicek bu halk rz oldlar. Hemn-dem kadl ve hitbeti Tursun Fak 'azze virdi. Evvel Cum'a hutbesi Karacahisr'da okund, amm bayram hutbesi Eskiehir'de okund ve bayram namz da anda klnd. Nazm [6a] Okund hutbe kim Gazi 'Osmn Ertonrul ogl Gazi han 'Osmn Temerrd ehli kfirler krandur O m'min lekerine han 'Osmn Ki 'adli bezli hep tutd cihn 'Ats syesi ni'metl 'Osmn Harb iden put puthneleri 'mret dn-i slm itdi 'Osmn Mndler nid ider saldur Sa'det bah ider dir geldi 'Osmn Kuruld devleti etri ezelden Ebed bak kalur bil nesl-i 'Osmn Evvel trh-i hutbe-i 'Osmn hicretn alt yz seksen [6b] sekizinde vki olnd.
BB [15]
Bu bb 'Osmn Gzi'nn knn ahkmn bildriir. n kim kd ve sba nasb olund ve Pazar dahi turd ve hutbe dahi kend adna okund, bu kez bu halk knn isterler. Germiyn'dan bir kii geldi. Eydr: "Bu pazarun bacn bana satun." dir. Bu kavm eyitdiler: "mdi hana var." didiler. Ol kii srdi 'Osmn Gazi'ye geldi, szni syledi, eyitdi: "Hanum! Bu bzrun bacn bana sat." didi. 'Osmn Gazi eydr: [18] "Bac nedr?" Ol kii eydr: "Bzra her ne 340
kim gelse ben andan aka alurn." dir. Osmn Gazi eydr: "Bire kii senn bu bzrda gelenlerde almun m var kim bunlardan aka istersin?" Ol kii eydr: " Hanum! Bu tredr, [7a] ve 'detdr. Cem' vilyetlerde vardur kim pdihlar aldlar." didi. 'Osmn Gazi eydr: "Tanr buyrug ve peygamber kavli mdur veya ol begler kendlerinden mi itdiler?" didi. Bu kii eydr: "Tredr hanum evvelden kalmdur." didi. 'Osmn Gazi gyetde gazaba geldi. Eydr: "Bire kii kim kazana, kendnn mlki olur. Ben ml anun mlnda ne kodum ki bana aka vir diyem? Bire kii! Yri git! Bana bu szi syleme kim sana ziynum deer." didi. Ve bu halk eyitdiler kim "Hanum! Bu bzr bekleyenlere nesne gerek; 'detdr, bir nesneck vireler." didiler. 'Osmn Gazi: "n kim imdi siz eyle dirsiz, her kii kim bir yk getre sata iki aka virsn." didi. "Ve her kim ki [7b] satmasa h nesne virmesn." didi. "Ve her kii kim bu knnum boza Allah anun dnin ve dnysn bozsun." didi. "Ve dahi her kime kim bir timr virdm anun elinden sebebsz almayalar." didi. "Ve hem ldgi vaktin oglna vireler, eger kik dahi kalursa vireler. Hdmetkrlar sefer vakfnda onun uun sefere varalar t ol olan sefere yarayna. Ve her kim bu knn dahi bozarsa Allah andan rz olmasun. Ve eger benm neslme bu knndan gayr bir knn dahi koduracak olurlarsa idenden ve itdrenden Allahu ta'la rz olmasun." didi. Nazm Bu resme kod knn 'Osmn Ki kir ola andan Gan Sbhn [8a] Didi sultn ki Hak'dur milk anundur Anundur virmek almag u dvn Arada biz bahne olduk ancak Bahneden grndi halka brhn Cihna di gelen kim bk kald Kan ol kim didi hanam ya sultn 341
Nie gemileri gark itdi dery Ad 'unsur nihyetsz bu 'ummn Belrmez iz krubnlar yitpdr Hemn bir ad kod gitdi Sleymn Sakn kim adun anup sgmesnler Dilersen rahmet ide sana Gufrn Cihnda ok nin kod gelenler [8b] Nin 'adl bedii kod 'Osmn [19]
BB [16]
An beyn ider kim bu feth itdgi vilyetlern tmrlarm kimlere virdi. Karacahisr sanca kim ana nni dirler, ogl Orhan'a virdi ve sbalgm karnda Gndz'e virdi. Yarhisr' Hasan Alp'a virdi. Bu dahi bir yarar yolda-d, kend-y-ile bile gelmi-idi. Eynegl'i Turkut Alp'a virdi. imdiki hnde dahi ad anlur ol 'azzn. Eynegl yresinde kyleri var kim ana Turkutili dirler. Ve kaynatas Edebal'ya Bileck'n hsln tmr virdi. Ve hem hatunn atas-y-la Bileck'de bile kod, kend Yiniehr'e vard. Yannda olan gazilere evler yapdurd. Anda turakland. Anun adn Yiniehir kodlar. [9a] Ve bir ogl kim Al'addn Paa'dur. An yanmda kod, amm 'Osmn Gazi ogl Orhan-la drt yana seirdim iderlerdi. Hatt znik'e dahi inerlerdi ve Kprihisr'a dahi bir nie kerre vardlard. An sonrag d e f a d a yagma-y-la feth itdiler. Andan sonra Marmara vilyetine vardlar. Kfirleri it'at-la gelp mut' oldlar. 'Osmn Gazi dahi gir yirl yirinde kod. H birin incitmedi. Gir Yiniehir'e geldiler, birka gn gaziler atlarn dinlendrdiler. Andan sonra znik vilyetine seirdim itdiler. ehrn kapusn yapdurdlar. Bir nie gn ey sultn cenkler itdiler. Hisrun zerine er kodlar. Amm vilyeti tapd, vilyetini tmr erlerine tmr virdiler. Kendler gir Yiniehr'e [9b] geldiler. Anda karr itdiler.
342
BB
[17]
An beyn ider kim Bursa tekri ve bir nie tekrler; Edrenos [Adranos] Tekri, Bedenos [Bidnos, Bednos] tekri, Kestel tekri, Kite tekri, bular cem'isi ittifak idp bir oldlar. Eyitdiler kim: "Bu Trk'n zerine varalum t an ol aradan gtrelm, h adn sann komayalum. Gtrelm kim anun errinden emn olavuz." didiler. Bu kfirler 'azm leker cem' itdiler, yridiler 'Osmn Gzi'nn zerine. Bu tarafda 'Osmn Gazi dahi iitdi kim kffr cem' olup kendnn zerine geldgin. Hemn-dem Hak ta'lya sgmup btekellf karu yridi. "Niyet-i gaz." didi. Hzr olan gazilerden Koyunhisr'nda kffr-la buludlar, hemn cenge bnyd itdiler. Ceng [10a] ide Dinboz'a geldiler. Anda gelicek kffr taga arka virdi turd. Be-gyet azm krkun old. Vasfn Allah bile. 'Osmn Gzi'nn dahi karnda ogl Gndz'n ogl Aytogd'y ehd itdiler. Dinboz'da Koyunhisr'na gider yolda, yolun zerinde yatur. Mezrma ta evrp tururlar. Ol vilyetde at yankulansa anun mezrna iledrler, kez tolandururlar. Hak ta'l if virr. Andan sonra kfir snd, Edrenos tekri kad, Kestel tekri ddi, Bursa tekri hisra girdi, Kite tekri 'Osmn Gzi'nn mukbelesinde-y-idi, ol dahi kad. 'Osmn Gazi dahi ardn srdi. Tekr varup Ulubat'a ddi. Osmn Gazi vard, Ulubat [10b] kprisinden gedi, kond kpri banda. Habar gndrdi kim tekrine: "Zebnunu virn ve ill virmeyecek olursan Glba'ndan tolanurn vilyetni harb iderin." dir. Ulubat tekri eydr: "mdi 'ahd idelm, senden ve senn neslnden h birisi bu kpriden gemeyeler, zebnun sana virelm." didi. 'Osmn Gazi kabl itdi. Ol zamndan t bugne dein l-i 'Osmn Ulubat kprisinden gemediler. Amm sudan kayg-lan geerlerdi. 'Osmn Gazi zebnm alup getrdi. Kite hisrma karu paraladlar. [20] Hisr dahi aldlar iine er kodlar, vilyetini dahi zabt itdiler.
343
Nazm un kim ald yapd ykd 'Osmn Kime kahr u kime lutf bakd 'Osmn [11a] Harb idp 'imret itmek ii Bu resme drl mi'mr kopd 'Osmn
BB [18]
An beyn ider kim Bursa hisrmun zerine 'Osmn Gazi ne vech-ile havle yapd. 'Osmn Gazi grdi kim bu hisr ceng ile alnmaz, buna sabr gerek. Vard bu hisra havale yapmaa tedbr itdi. Kapluca tarafna hisra karu bir hisr yapdurd. Karnda ogl Aktemr'i anda kod. Ol be-gyei bahdur er-idi ve bile hayli yarar yoldalardan dahi bile kod. Ve bir hisr dahi tag tarafna yapdurd. Balabancuk dirlerdi, bir bahdur kul vard, bu hisra dahi an kod. Bu iki hisr bir ylda yapd. Amm kylerini emn [11b] emn-lan ma'mr itdi. Ve ill hisrdan kfirlere barmagm kartmaz olup tururlard. Nazm Balaban karga uurmaz kaladan Baras tekri kamad beldan Temr hd gice gndz rhat itmez Belya ograd kfir 'andan Bu iki tarafdan gaziler vilyeti zabt itdiler. Bir nie yl hisra rhatlk virmediler. Bunlar bu arada mahbs tursunlar bu tarafda grelm 'Osmn Gazi dahi neye megldur.
BB [19]
'Osmn Gazi kim Yiniehr'e geldi etrfun kfirleri kim geldiler bunun-la ogradlar. Anlarun cem'isinn vilyetlerini zabt itdiler, 'adi u insf-la ma'mr itdi. Gaziler key ferahnk 344
oldlar. Her birisine kyler ve yirler virdi. Her kii mikdarlu mikdarnca ri'yet itdi. 'Osmn Gzi'nn yanmdag gaziler kuvvetlendiler, dyim gaz itmek ister oldlar. Nazm Gaz kim 'Osmn itdi iy karnda [21] Sald kanlar u kesildi ok ba Ol Aytogd kim anda ehd old Bile ldi nie hem i yolda Daranos [Dranos] tekrin tutdlar anda Anun zre dahi ok old sava Baras tekr hisra kad girdi Ve hem Kite tekri old kall Bozld hisr alnd ml Tekr dahi old cimri kall Cihnda her kii kim ad komdur Yannda ac rn dad komdur Kod 'Osmn gazy 'adi u bezli Neseb nesline du' komdur 'k bu menkib yazmana mm Orhan oglndan komdur
BB [20]
An beyn ider kim Mekece ve Akhisr ve Geyve ve Leblebci hisr ve adurlu bunlar ne vech-ile alndugn bildrr. Gaziler grdiler; her tarafa kim yridiler, mansur ve muzaffer oldlar, bir gn geldiler 'Osmn Gazi'ye eyitdiler: "Hanumuz! Elhamdlillah kim kfir maglbdur ve ehl-i slm glibdr. Hassa kim bir senn gibi hanumuz var, gayretl. Bize imdiden sonra oturmak cyiz degldr." didiler. 'Osmn Gazi eyitdi: "Mihal'i okyalum, slm'a da'vet idelm, an Mslmn idelm. Andan sonra her nereye kim dirse345
nz Allah emri-y-ile varalum." didi. Ve eger Mslmn olmaz-sa evvel anun vilyetini uralum, bozalum." didi. Hemn-dem Mihal'a adam gndrdiler: "Ulu sefermz vardur, tiz gelmek ardnca ol kim biz hzr olup tururuz." didiler. Mihal kim bu habar iitdi 'ale't-ta'cl maslahatn grp geldi. Ey atlar ve latif kllar ve gayrihi pekeler ekdi. Hemn kim el pdi. Eydr: "Hanum! Beni imden gir Mslmn idn." didi. Hemn-dem mn 'arz itdiler. Cn u dil-ile slm' kabl itdi. Ve ol btl dni terk idp hlis ve muhlis Mslmn old. Ve 'aleml tegele hil'at geyrdiler. Ogl Orhan Gzi'ye kodlar. Karacahisr'da ogl-y-la bile kodlar ve hem bir Gazi dahi var-d, adna Saltuk Alp dirler-idi. An dahi bile kodlar. Ve bir ogln anas-y-la Bileck'de kod. Kend Hakk'a snd, yridi, togru Leblebci Hisr'na vard. Tekri it'at-la karu geldi, gine yirinde kod. Ve o kfirn bir ogl var-d. Ogln bile ald. Togru Lefke'ye vardlar. adurlu tekri, Lefke tekri mut' olup karu geldiler ve memleketlerin teslm itdiler. Kendler [22] 'Osmn Gzi'nn yanmda yarar nkerler oldlar. Andan sonra Samsa avu geldi. Eydr: "Hanum! Bana vir bu vilyeti kim bunlar gir ya olmasunlar" 'Osmn Gazi eydr: "Vilyetn ba'zsm virmezin." dir. Zir bunlar vilyetinden karmazn." Ve Lefke'nn yanmda dere agzmdaYeniehir suynun kenrmda bir hisrcuk vard, an Samsa avu'a virdi. imdi dahi oranun adna avukyi dirler. Andan srp Mekece'ye vardlar. Ol dahi it'at-lan geldiler. Tekri dahi Akhisr'a bile geldi. Akhisr tekri leker cem' itmi karu geldi. Gyetde ceng-i 'azm itdiler. hir smup kad, hisrna girmedi. Gaziler hisr yama itdiler. Tekri kad Karaepi hisrma girdi. Ol hisr Sakar [Sakarya ?] kenrmda dere iinde Sarpahisr'dur. Birka gn yrdiler, dndiler, Geyve'ye vardlar. Kfiri hisr bo kom gitmi. Koru Deresi dirler, anda biene olm oturmu. 'Osmn Gzi'ye bildrdiler. Eydr ki: "Hey ne turursz." didi ve yridiler, bieneyi buldlar tarfat'l-'ayn iinde hemn koyldlar. Aralarnda tekrin tutdlar. 'Osmn Gzi'ye getrdiler. Ml u ganmetlerin aldlar. Andan Tekrpnar'na 346
geldiler, an dahi aldlar. Bir aydan artucak ol vilyetde hrdlar. Mut' olan yirleri tmr erine virdiler ve halkn emn emn-la inandurdlar. Vilyeti tamm mukarrer itdiler. T imdiye dein mukarrerdr. Nazm Gk Alp'un nesli 'Osmn gr ne kopd Du' ald velden vl kopd vz kd klcun cihnda Sadsmdan kfirde gavg kopd Kaan kim depreneydi Gazi 'Osmn Sanasn yldrm grledi kopd Kamu dmn ku oluban kaarlar Bilrler avlayc sunkur kopd Hevy seyr ider 'ardan yokaru Muhammed mi'rcmdan bile kopd Ve bu feth-i gaznun trhi hicretn yidiyz drdinde vki' old ki slm Mihal didiler.
BB
[21]
An beyn ider kim Orhan Gazi Karacahisr'da-y-iken Germiyn'dan Tatar avdar gelp Karacahisr'un bzrna segirtdgin bildrr. Ve hem imdiki hnde anlardan dahi vardur. Anlara avdarlu dirler. Ol vilyetde 'Osmn Gazi kim Lefke gazsma gitdginde bu avdar Tatar Karacahisr'un bzrma seirtmi, Orhan Gazi'ye dahi habar itmiler, "Tatar bzr urd." diy. Orhan Gzi dahi Eskiehir'de at na'llad-yorurm. Hemn ki bu habar iidicek bindi ve srdi. Oynahisr dirler bir virnca [23] hisr vardur taglar arasnda. Tatar-la ol arada buld, gzin adurmayup Tatar' karvad, aldugn dktrdi. Hayli Tatarlar dahi bile tutdlar. Karacahisr'a getrdi, atas gelince saklad. 'Osmn Gzi kim gel347
di avdar Tatar'm ogln bile tutmlard, getrdiler. 'Osmn Gazi gricek eydr: "Oul! Konudur bu zlim ve hem Mslmndur. Kendye and virelm ve hem begine dahi bile, bunu koyvirelm varsun vilyetine gitsn." didi. Ve hem anun gibi itdiler. Ol zamndan t Yldrm zamnma dein ara yirde hibir vech-ile 'advet olnmad.
BB [22]
An beyn ider kim 'Osmn Gazi ogl Orhan' Akyaz'ya ve Kocaili'ne ne sret-ilen gndrdi. An bildrr. Bir gn 'Osmn Gazi eydr: "Oul Orhan! Bu Tatar'a geri and virdk ve ill bunlarun tatarlg gitmez. Gel sen var bu gziler-ile Karaep'e ve Karatikin'e. Hak ta'l sana fetih vire diy umarm."didi. Orhan Gazi eydr: "Hanum! Her ne kim sen buyursan ben an kabl iderin." didi. Aka Koca'y, Konur Alp'i, Gazi Abdurrahman' ve Kse Mihal', bu drt 'azzi, buna yarar yoldadur diy, bile kod. Ve eyitdi: "Gaziler! Ha grem sizi ki dn yolnda nie deprenrsiz." didi. Orhan Gzi'nn ibtid yalunuz seferi bu-durur. Nazm Bu Gazi Orhan Han bindi ata Sft mazhar old 'ayn- zta Tecell burc Ahmed'den grindi Gnl gzinde gzle mir'ta Bu nr- slm'a bur old Orhan Ayine ddi v bil iki sfata nkim atasndan du' ve himmet klcn biline muhkem kuand, sefer-i niyyet-i gaz itdi. Ol togr Karaep'e yridi kim ana 'Osmn Gazi dahi varm-d. Bir konak yir kald kim hisra varalar; ol arada gazileri blk itdiler. Bir blgi varup hisr zerine ddi kim Orhan kend bile-yidi. Ve bir blgi dahi gice-y-ile hisrun tesine gedi. Ve 348
bir blgi dahi hisrun yannda bir dereye girdiler. Orhan Gzi bu hisra ceng ider gibi old. Birka gn kim ceng itdiler. Hisra zebunlk gsterdi. Grdiler ceng iderken hemn dnben kadlar. Kfir hisrdan kdlar, Trkn kadugn grben. Hisr ninde bir Trk buluban tutdlar, hisrun tekrine getrdiler. Sord kim: "Dahi Trk var mdur?" Trk eydr: "Yokdur, hemn var kaup gitdi." Tekr bu szi iidicek be-gyet ferahnk [24] old, css gndrdi. Geldiler grdiler hi Trk kalmam gitmi. Tekr bu habar bilicek hisr kapusn ad. Eyitdi: "Varayum Trkn ardn basayum Trk zebnm, dereden kartmayn." didi. Bindi v srdi. Hisr yanmdag pusu kapuy ald. Yokardag duran Trk dahi gzkdi. Tekr eyitdi: "Dahi Trk var-m." didi. Dndi hisr nindegi duran Trke dahi kendyi urd. Boaz ele virdi. Tutdlar hisra karu getrdiler. Hisr aldlar, maln gazilere virdiler, siphisin kardlar, tekri aldlar. Aaga yannda Absuy dirler bir hisr dahi var-d, ana getrdiler. An dahi 'ahd-ilen aldlar ve bu iki hisra er koyup muhkem berkitdiler. Ve Konur Alp'a Karaep'i virdiler, ve Aka Koca'ya Absuy'n virdiler. Orhan Gzi dndi, tekri ald bile gitdi. Siphilerin dahi bile Akhisr'a getrdi. Vilyeti kfirlerini emn emn-la yirinde kod. Amma Konur Alp dahi gh gh kar Akyaz'ya segirdrdi. Aka Koca'y dahi Ayan gli'nn suy akdug Bikpri'de bir burgusuk var-d; ol arada turakland. Ve ol arada orman arasnda olan ile segirdrdi. El-hs- kelm Orhan Gzi kim bu uc berkitdi ve bu tutsak kfirleri atas 'Osmn Gazi'ye gndrdi. Yrdi kend Karatikin zerine ddi. Hisrun begine habar gndrdi kim: "Bu hisrun bana vir, gine seni hisrunda koyayn, hemn ad benm olsun." didi. "Benm garazum znik'dr." didi. Kfire bu sz hayli g geldi, virmedi. Orhan Gzi dahi eydr: "Gzer slm gayretidr yrimek gerek kim bu hisr yama idevz." didi. "Hakkun emri-y-Ue"
349
Nazm Didi Orhan ki yagmadur bu kal'a Drin kim ide bu kal'a kal'a kal'a kl 'ala fursat bizmdr Revdur gaziler drie kal'a Hemn-dem ykdlar kal'a kapusn Bozld sanki Hayber adlu kal'a Cem'i mln gaziler ald Ganimet kenzi-y-imi bil bu kal'a Tekrin tutdlar kzn bile Melek menziline benzedi kal'a Esir hb u nzk nzennler Gazileri neye irrdi kal'a Tekri ki tutdlar paraladlar ve kzn hayli ml-la Orhan Gazi atasna gndrdi. [25] Ve bu alman esirleri Orhan Gazi satun ald. Gine hisrda kod, 'ahd peymnlk berkitdi. Samsa avu' hisrun iinde kod, gine Orhan Gazi Yeniehir'e atasna geldi. Ve ol Karaep'e dahi adam gndrdiler. Ve Karatikin'e dahi adam gndrdiler. Ol dahi Iznik'e havle gibi old. Gh gh varurlard, znik'n bagalarn harb iderlerdi. El-hsl- kelm znik'e rhatlk virmez oldlar. Ve bir tarafdan Konur Alp Akyaz'ya meguld ve bir tarafdan Aka Koca znikmd tarafna megl-d. Ve bu ular be-gyet ilenr old. Ve bu gaziler yle drirler kim fethleri mukarrer olma. Giceler uyku uyumazlar, gndz at arkasndan inmezlerdi; kyim tururlard. Nazm Konur Alp klc Bol'ya sald Vel Akyaz'da Dzbzr' ald Uzunca Bil'de kfire buland ki gn iki gice ho dridi 350
Oradan kfiri dndrdi kogd Konur Alp dndi Dzbzr'a geldi Akova'ya segirdr old Koca Gzi Rahmn yaturmaz halk gice kar stanbol'un kfiri dem dem Krar bunlar gaziler iy hoca Bu ularda bular dridiler kim bu iklimleri Mslmnlk ideler; zamn-la kendlern ad anla.
BB [23]
'Osmn Gzi ogl Orhan' Bursa'ya gndrr kim ve Bursa ne sret-ile feth olnur, an bildrr. Ve yle iitdiler kim Bursa hisrnun kfirleri alkdan gyetde bunalup tururlar. Bir bahne isterler kim hisr vireler. 'Aciz kalmlardur ve ill gayretlenrler, pdihdan gayr kimseneye virmezler. 'Osmn Gzi eydr Orhan'a: "Oul! Sen evn etrafna var kim ol kfirn atas Dinboz gazsmda benm Bay Hocam'un dmesine sebeb ol old." didi. Gine Kse Mihal'i ve Turkut Alp'i buna yolda kod. Ve dahi bir aziz var-d. Ana eyh Mahmd dirlerdi. An ve hem Edebal'nun karnda ogl Ahi Hasan' bile diledi. Togr Atranoz'a kdlar. Tekri iitdi kim Trk gelrmi, kad Alata [Elete ?] tagma kd. Hisr bo kod. Orhan Gzi yayan olup gzilerle ardn bile srdi, taga ardnca vard. Anun-la bile kaan il karu geldiler, tapdlar. Tekri kad. Kaup giderken [26] bir kayadan ud, para para old. Atranoz'un kal'asm bozdlar, halkna istimlet virp emn emn-la yirl yirine kodar. Orhan Gzi kim bu temenny itdi, gdi togr Bursa'ya geldi. Bmarba'nda suyun ardna kond. Nazm Gr imdi ne'yleyiser Gzi Orhan O himmet alp v o bahr- ' u m m n 351
Hareket itse kfir mahv olurd Turamaz karuya Rstem-i Destn kal'ay ki Bursa an grdi Bu Orhan'a ol old bg u bostn Ne ceng itdi ne cidl itdi anda Yarlmad ba u dklmedi kan Asn ald v Bursa'y ol Gazi Menkb ki yazdum old brhn Derhl Orhan Gazi Mihal' gndrdi. Baras tekre "Hisr vir." didi. Baras tekr eyitdi: "mdi 'ahd idelm kimsenn bize zarar irimeye." didi. "Hisr virelm." didi. Mihal gelp bu habar Orhan Gzi'ye bildrdi. "Bu 'ahdi Orhan dahi kabl itdi. Tekr gine habar gndrdi. Bana birka yarar adam gndrsin, bu hisrdan kan kfiri Trk incitmesn." didi. Mihal eydr: "Ol adamlara buyursun kim geleler." didi. Tekr eydr: " Ne kim maslahat grrsen ben vireym." didi. Mihal otuz bin floriye sulh itdi. Baras tekr cn-la kabl itdi. Nazm Nakd gndrdi tekr-i Baras Kim vire hisr hem ola hals Hazineyi kod Baras kim gider Kuand bir ip hem geydi palas Kod gitdi tekr hisr eydr Yirmde idnz iy Trkler celes El-hsl- kelm, hemn ki tekr hisrdan kd, kapular galaba old ve her tarafdan Mslmnlar girmeye baladlar. [12a] Ahi Hasan burca trmad ve bir nieler dahi bile trmand. Baras tekre adamlar komlard kim Gemleyg'e [Gemlik'e] iltelerdi. letdiler andan stanbol'a gndrdiler. Bu tarafda hisrun dahi baki kalan halkn emn emn itdi352
ler, kimsenn bir pini aldurmadlar. Baras tekrn haznesini Orhan Gzi, gzilere bah itdrp ledrdi, kimse mahrm kalmad. Hayli mblaga ml bulmd, cem'isini virdi. Gaziler gyetde gan oldlar. Tekrn bir vezri vard. Saroz dirler-idi, [27] ol gitmedi. Ve hem bu hisr virilmege sebeb ol Saroz olm-d, anun dahi mblaga ok ml var-d. Ol dahi kend ihtiyr-y-la hayli mblaga ml getrdi. Orhan Gzi an dahi gzilere sr eyledi. [12b] Ve ill hayli krlm kfirler buldlar. Orhan Gzi bu vezre sord kim: "Bu hisr virmege neden bunaldunuz." didi. Saroz eydr: "Bir nie sebeb vardur bunalmamuza ve hisr virdgmze." didi. "Biri budur kim sizn devletnz yevmenfe-yevmen ziyde old, grdk ve bizm om devletmz dutup mn'akis old. Tahkk bildk, sizn devletnz artd. Ve bir dahi bu kim baban zermze havle yapd gitdi. Anun devleti kylermzi dahi zabt itdi. Size muti' ve mnkd oldlar ve bizi h anmazlar." didi. "Nie ansunlar, rhat oldlar. Sizn arkanuzda biz dahi an tamm bildk, biz dahi ol rhatlga heves itdk. Ve bir dahi bu kim tekrmz [13a] ml yd, ml fyide virmedi. Anun-un kim ml virmege nesne bulamad. Vakfyla alacak nesneyi almad, ihtiycumuz oldug vaktm satc bulunmad. Bu hisr bize habs old. Ve bir dahi bu kim pdih zebn ola vyet tz harb olurm. Ve bir dahi bu kim yaramaza uyduk kim Kite tekri-y-idi. Ve bir dahi bu kim 'lemn tebeddlt eksk olmaz. mdi bu tebeddlt bizde vki' old." Orhan sord kim: "Ya bu krkun neden olmdur." didi. Cevb virdi kim: "Ekseri alkdan krlmdur." didi. Nazm Veger Hak'dan ola fazl u 'inyet Olur her maksdun makbl gayet Neye sunsan sana sn gelr ol [13b] Senn yardumcun olur cmle millet 'nyet buld Hak'dan l-i 'Osmn Zebndur, kim ide, buna 'advet 353
Baras tekr zebn Orhan elinde Yaraur tekre kim eke zillet Elin al l-i 'Osmn'un lh Ki devletleri kala t kymet Muzaffer mansr olsun leker-i han Ki bu ldr olan ehl-i meveddet Bu fethn trhi hicretn yidi yz yigirmi altsnda vki' olund Orhan Gazi elinden. S'L. "Bu fetihler kim olund 'Osmn Gazi haytda md?" CEVB. Esahh kavi budur kim 'Osmn haytda-y-d. Zr ki [14a] oglm bu seferlere atas gndermi-idi. S'L. "Ya 'Osmn Gazi kend nen bile varmad?" CEVB. Anun-un kim Orhan Gzi'nn dahi iki ogl vard ve bum kasd iderdi kim "Orhan Gazi benm zamnumda evket bulsun." dir-idi. Ve hem ekser 'Osmn'un ayagmda zahmet vki' olm-d, varmamaga sebeb ol-d. [28] Nazm ular kim ogl mukbil olmak ister Gel imdi ata ola yol gster Oul dahi ala senden nasihat Ger alsa nasihat olmaya kemter ular kim almad pendi atadan Olan oldur bu halk iinde ebter
BB [24] 'Osmn Gazi ogl Orhan'a [14b] vasiyyet itdgin beyn ider.
Evvel didi kim: "Oul Orhan! Ben ldm vaktm beni Bursa'da ol Gmil Kubbe altnda koyasm." didi. Ve dahi didi kim: "Sana bir kimesne Tanr ta'l buyurmadug szler sylese sen ol szi kim Tanr buyurmamdur am ka354
bl itmeyesin." didi. "Veger sen bilmezsen Tanr ta'l 'ilmin bilen kiiye sor bil." didi. Nazm 'bret bilmegn faydas n'old Hemn bil sz dzer dem old Gerek sz bil gerek bilme karnda Asl gnldeki niyyetn old Ve bir dahi "Sana mut' olup hidmet idenleri ho dut." Ve bir dahi "Nkerlerne dyim in'm ve ihsn it kim [15a] senn ihsnun anlarun hlmun duzagdur." didi.
BB [25] Bu tarafda Konur Alp ve Gazi Rahmn ve Aka Koca hllar n'old anlar beyn ider.
Konur Alp Akyaz'ya ve Konrapa ilini ve Bol'y ve Muturn'y ve ol vilyetleri tamm msahhar ve mukarrer itdi ve kendye dndrdi ve gir Karaepi'e ve Absuy'na geldi ve Gazi Rahmn' anda koyup kendsi gine gitdi. Bu tarafda Aka Koca dahi Kandr'ya ve Irmen'e erler kod berkitdi. Maksud Samandra'ya varmak old. El-hsl- kelm bunlar kim gice ve gndz kffr-la ileri gh cenk gaz-y-d ve gh mdr itmek old. Ngh bir gn amandra tekrinn ogl ldi. Bunun meyyiti zerine kffr cem' olmlar. Gaziler dahi fursat [15b] gzlerlerdi. Fursat buldlar, kffr hisr ninde-y-iken gafilin kfirleri basmak ddiler. Krdlar ve tekrini tutdlar. amandra hisr bu vech-ile feth olnd. Tekri alup Aydos hisrna iletdiler. "Geln bu tekri alun, hisrunuz bize virn." didiler. Bu hisr kfirleri eyitdiler: "Varun ban kesn dahi etini birn yin." didiler. hir bu tekr eyitmi: "Beni stanbol'a iledn anda [29] satun" dimi. Orhan Gzi'ye habar gndrdiler kim bu tekri ldrelm mi yohsa satalum m? 355
Orhan Gzi eyitmi: "Satun gzilere harlk olsun." didi. stanbol'a habar gndrdiler. Anlar dahi eyitmiler: "Ne adam satun aluruz ve ne adam sataruz." dimiler. Cem' olm hzr lekerleri var-m gndrdiler, gelp gziler-ilen buldar. [16a] 'Acyib ulu ceng itdiler, ok krkun old. Ahir Hak ta'l fursat virdi, kfiri sdlar. El-hsl- kelm amandra tekrini znikmid tekri satun ald. Aka Koca gelp Samandra'y hisr idindi. stanbol tekri-y-ile ve Aydos tekri-y-ile dyim cenkler iderdi. Ve her vakt gziler Aka Koca-y-la at arkasndan inmezler-idi. Zr kim stanbol tekrinn cengi eksk degldi. Anunun bu Aydos hisrmdan Trki srmek isterler-idi. Aka Koca etrfun kylerini mukarrer itmi-idi emn emn-lan ve 'ahd-lan.
BB [26] Aydos hisr ne vech-ilen feth olund, an beyn ider.
Meer tekrinn bir kz var-d. Ngh bir gice Hazret-i Resl'i aleyhisselm ol kz vk'asmda [16b] grmi. Ne grmi? Grr kim kendyi bir derin ukura dmi. Bu hlda-y-iken ngh bir hb sretl ve latif sretl kii gelr bu kz ukurdan karur. Bunun geydgi libslarn dahi eninden karur, yabana atar. Bunun endmn yur, dahi harr geyecekler getrp geydrr. Bundan sonra kz belinley uyanur, fikr ider. Bu grdgi de 'acyibe kahr ve ill bu grdgi dindeki kiinn hayli kzun 'akln alur. Gice ve gndz hayli gzinden ve gnnden gitmez, tahayyrde kalur. Nazm Anun kim cn gzi ol dst grdi Hemn-dem grdi varn dosta virdi Gnl ehrinde ol dost kald ancak Fikir tagld 'akim yile virdi [17a] 356
Ta'accb itmen an iy 'azizler An kim grmedi cn gzi grdi k 'ka ma'n iki vardur Biri zahir biri dost ma'n old nki kz bu di grdi, kendye eydr: "Benm hlum ne old kim beni bu ukurdan kard. Gayr geyecek geydrdi ve hem turdugum yirden irdi. Ma'lm old kim benm hlum bir nev'a dahi dnse gerekdr." didi. Dyim bu hli fikr idp yrrken bir gn ngh Trk geldi bu hisra ceng itdi. Hisr erleri kfirler dahi cenge baladlar. Bunlar bu hlda-y-iken bu kz eydr: "Ben dahi varayum ceng ideym." diy turd, geldi vard brya kd. Bedenden taraya bakd, ngh grdi kim ol dinde [I7ba] grdgi 'azz kii bu lekern serveri ve ulusdur. [30] Kz eydr: "Hay ma'lm old hl ne-y-imi. Fi'l-hl dnp evlerine geldi. Rumca bir mektb yazd, dn mcersm dahi bile yazd ve dahi eyitdi kim "Gn varan gidn hisr zerinden." Bir gice ta'yn itdi ve didi kim: "Gyet i'timd itdgnz kiilerden gndern, fuln gice gelsnler ben hisr size alvireym." didi. Bu mektb drp bir taa berkitdi ceng ider gibi old, ol ta dahi atd. ttifak ta gelp Gazi Rahmn'un nine ddi. Gzi Rahmn grdi bir ta zerine mektb berkitmiler. Hemn ta mektb-la alup Aka Koca'ya iletdi. Bir Rumca mektb okur kii buldlar. Mektbdag habar bildiler. Aka Koca eyitdi: "Gziler bu yolda kimdr kim [18a] ba oynaya ve bir ad ide, bir nin koya, ben dahi anun-la bile olam." didi. ler geldi. Gzi Rahmn eydr: "Ben hd u hzram." didi. Konur Alp eydr: "Buna bir hl dahi idelm." Sordlar kim: "Nedr ol?" Eyitdi: "Yanmda oturduumuz hisr oda uralum." didi. Kabl itdiler, hemn s'at gelp oda urdlar. Andan sonra gp gitdiler. Bu Aydos hisrmun kfirleri be-gyet dkm oldlar. Tena"umlar itmee baladlar. Bu tarafda kzun dahi va'de itdgi gice old. Hemn ol gice Gzi Rahmn bir nie yarar gziler-ile kzun didgi yire hzr oldlar. Kz 357
hd o va'de itdkleri yirde bunlara intizr-d. nkim kz Gzi Rahmn' grdi tzcek bedene ip balad, ipn ucn aaga sarktd. [18b] Ol server Gzi Rahmn b-tekellf fi'l-hl ipe yapd. ol 'ankebt misl ipi divrp tarfat'l-'ayn iinde hisra kd, kz-la bulud. kisi hisrun kapusma iridiler. Kapucy Gzi Rahmn paralad. Hemn dem kapuy adlar, bile kend-y-ile gelen gzileri ier aldlar, togr tekrn sarayna vardlar. Tekr dahi giceden ferah olup sohbet itmi-idi. Serh yatur-d. Ol peldn boazn ele aldlar. Sabh olma Aka Koca dahi iridi. Hisr zabt itdiler bu vech-ile. Nazm Samandra'y yakd i erleri gr Ne iler itdrr bu i eri gr Dkp kanlar u balar oynadlar [19a] Bu gziler olan serverleri gr Cihna togr geldi togr gitdi ol ok gibi turan togrlar gr Nireye ok varursa mecrh ider Ol ok atan u server yay gr Atan atduran gayret-i erdr Ol erde olan mazharlar gr
BB [27]
An beyn ider kim tekri kz-la ne'ylediler? n kim Allah fazl-y-la hisr kim feth olnd, tekri kzda Gzi Rahmn'a virdiler, bular alup Orhan Gazi'ye ilede. [31] n kim Gzi Rahmn anlar alup geldi Yiniehr'e, Orhan' anda buld [19b] habar ne-y-ise i'lm itdi. Tekri mal-y-la ve kz-y-la Orhan'a teslim itdi. Orhan Gzi dahi kz Gzi Rahmn'a virdi. Bile getrdgi mldan dahi hayli nesne virdi. Ve bu zamnda bir Karaca Rahmn dahi sylenr. Ol da358
h ol Gzi Rahmn'un neslindendr. Ol stanbol'a dahi ok iler idp tururd. ol kadar olup tururd kim anun zamnnda oglanuklar aglasalar stanbol'da analar korkudup eydrlerdi kim: "Alaman kim uda Karaca Rahmn geliyorur." dirler-idi. Hey 'azizler, vallahi bu menkb kim fakir yazdum cem'isine 'ilmm irip turur, andan yazdum. Siz sanmanuz kim gzfn yazdum. Nazm Bu 'mr seksen alt oldugmda Byezd Han Bogdan'a agdugnda zp sancaklar ksler alnd [20a] Gnilp devletilen gitdginde Hcm- devleti tutd cihn Turup stanbol'dan kdugmda Menkib yazmaa defter kardum Beyn itdm ninm bulduumda Yidi hutbe sekiz han Byezd'de O cum'a gn gazya gitdginde Kalem tutdum menkb ki yazdum Kulak tut sen k didginde
BB [28] An beyn ider kim gaziler bu tarafda neye megl oldlar.
Ve hem Orhan Gzi'nn atas Allah rahmetine vsl old ve dahi dedesi Edebal kzndan bir ay ndin [20b] Allah rahmetine vsl old, ikisin dahi Bileck hisrnda kodlar. Amm 'Osmn Gzi aydan sonra Allah rahmetine vsl old. St'de veft itdi. Emnete kodlar, zr ol hnde Orhan Gzi Bursa' da-y-d. Habar bildrdiler, hamn-dem gelp yitidi ve atasmun vasiyyetin yirine getrdi. Bursa'ya gtrp 'Osmn Gzi vasiyyet itdgi Gmil Kubbe'nn iin359
de kod. Amm kaymatasn ve hatun Malhun' 'Osmn kend eliyle defn eyledi. Nazm Gnldi bir sefere dahi anlar Mcerred yalunuz kim geye tonlar At var bindgi sekiz ayaklu nince avu dir gayr onlar [21a] Uzak sefer-turur yaknda gelmez Geer nie yl u gndz dnler Yolundur menziln gr kanda irer k kim nne gitdi anlar
BB
[29]
An beyn ider kim 'Osmn Gzi Allah rahmetine kavudugndan sonra Orhan Gzi neye megl old. Orhan Gzi grdi kim atasn bu fen saryn terk idp ol beka sarayna rihlet itdi. Karmda Al'addn Paa-y-la bir araya geldiler, emr-i hl ne-y-ise grdiler. Ol zamanda bir Ahi Hasan var-d kim anun tekyesi de var, Bursa hisrnda Beg saryna yalan yirde. Ve dahi ol zamnda olan 'azizler bilece cem' [21b] oldlar. 'Osmn'un ml var m yok m tefti itdiler kim mrs olna. Grdiler kim bu iki karmda arasnda hemn bu feth olnan vilyet grinr. Ancak altun ve aka ve hazne yok. Hemn 'Osmn Gzi'nn bir srtak tegelesi var ve bir yanug ve tuzla ve kauklg ve bir sokman edgi ve bir nie ey atlar ve birka sr-y-ile koyunlar var. imdiki hnde Bursa nevhisinde yriyen beglik koyun kim var yrr asl ol koyundandur ve birka grek yundlar dahi var-d. Sultanni'nde. Bir nie ift eyer depngisi dahi bulnd. Bu mezkrtdan gayr nesne bulunmad. Orhan Gzi karndana eydr: "Siz ne dirsiz?" Karnda Al'addn Paa [22a] eydr: "Bu vilyet Hakk'undur, buna bir obanlk itmee pdih gerek. [32] Bu vilyettin ve 360
re'ynun hlini gre ve gzede. Ve bu ii baara ve pdihlk itmee esbb dahi gerek. mdi esbb oldur kim bu yundlar pdihun ola ve bu koyunlar dahi bile ola. Zr ular esbbdur. mdi bizm mrs idecek nemz var kim ksmet idevz." didi. Orhan Gzi karnda Al'addn Paa'ya eydr: "Gel imdi ol oban sen ol." didi. Dndi Al'addn Paa eydr: "Karnda! Atamuzun du's ve himmeti senn-iledr. Anun-un kim kend hl-i haytnda bu 'askeri sana kom-d. mdi bu opanlk dahi senndr." didi ve hem bu cem' olan 'azzler dahi bu szi kabl idp mvecceh [22b] grdiler. Dndi Orhan Gzi dahi eydr: "Karnda! mdi sen bana paa ol." didi. Bu szi Al'addn Paa kabl itmedi. Eyitdi: "Kite ovasnda Kodura [Fodura] dirler bir ky vardur, an bana vir." didi. Orhan bu szi kabl idp ol kyi ana virdi. Ve Al'addn Paa dahi Kkrtl'de bir tekye yapd. Ve kapluca kapusn ier girdk yirde Bursa'da bir mescid yapd ve bir mescid dahi hisr iinde yapd. Yannda skin old, t bu zamna dein evldndan var-d. Nazm Bular birlie bitdi ond iler Saflar srdiler ok yaz u klar Dridiler nizm- slm-un [23a] Aktdlar kan u kesildi balar Nie zahm urdlar uruldlar hem Nieler dir ki kan kardalar Esir satuban u hem almadlar Olnmad esr-in savalar Velehu eydan Cihn hd gelmeg gitmek-indr Ne yapsan 'kbet ykmag-undur Karr itmez gelp sret olanlar Togan gn hem gice batmag-undur 361
Bu sret klgesine kalma znhr Sennle oyum utmag-undur 'Amel kim sen idersin iy karnda Ya tamu ola ya umag-undur [23b] kisinden frig ol Hakk'a dn kim Yaradlm Hak'a tapmag-undur Velehu eydan [33] Nasihat ald Orhan kardamdan Du'lar ald i yoldandan Dahi ald du' cmle velden Du'lar ister Orhan cmlesinden Mrsdur du' almak l-i 'Osmn Friglardur bu halkun dnyesinden k Paa du' Orhan'a itdi Bile Gk Alp nesli cmlesinden
BB [30] An beyn ider kim Orhan pdih oldugndan sonra neye megl [24a] old.
Karndana virdgi kyi mukarrer itdi. Bu esnada Aka Koca dnyadan sefer idp ol bk sarya nakl itdi. Kandn nevhisinde bir tagda mezr andadur. Ve andan sonra Konur Alp dahi anun gibi old. Orhan Gzi o bucagun sancan ogl Sleymn Paa'ya virdi. nni sancan ogl Murd Han- Gzi'ye virdi kim ol kii ogl-y-d. Orhan Gzi kendsi 'asker-i mansrm alup znikmid'e vard. Anunun kim Gzi Rahmn geldginde bu cem'i kaziyyeleri ana bildrmi-idi kim znikmid'i ne suret-ile alalar-d? Kaan kim leker cem' old togr Bursa'dan Yiniehr'e kup andan Geyve'ye indilerdi. [24b] Ogl Sleymn Paa'y Absuy'nda buldlar, Ayan glinn kenr. Aydos'da olan gziler dahi gelp Orhan' karuladlar. Anun shibi bir ha362
tun-d. stanbol tekrine ta'alluk var-d ve adna Yalakonya dirler-idi. Yalakovas'nun shibi-y-idi. Deredeki hisr dahi anun-d ve hem bir karnda var-d, Kalayun dirleridi. Yokaru srtdag hisr anun-d. imdiki hnde Trk ana Koyunhisr dir. Bunlarun hisrnun zerine Trk kim vard, ceng iderken Yalakoya'nun ggsine ok tokund, sesmedi, ldi. Orhan Gzi geldi znikmid'n zerine kond. Hisrun shibi hatun eydr: "Ben bu Trk-ile ceng itmezin." dir. "Anun-un kim eger bunlar bizden ldrrse, len gitdi zyi' old. Yirinde [25a] kalanda fyide ne ve ger biz bunlardan ldrrsevz bunlarun-la kan dman oluruz, kymete dein ceng itmek gerekdr." didi. Bu hatunun bir yarar adam var-d. An gndrdi kim 'ahd idelm bize ziynunuz tokunmaya, hisr size virelm." didi. Orhan Gzi dahi bu szi kabl eyledi, ol 'avrat her nesi var-sa ala, dahi hisr teslim ide. Hatun gir habar gndrdi kim: "Ben gice karn ve illa beni Trklerden bekletsn." didi ve hem anun gibi itdiler ve "Her kfirn ki ihtiyr var gitmege ya turmaga, ihtiyr kend elinde olsun." didiler. skeleye gemiler getrdiler, esbblarm murdlarnca toldurdlar. [34] Orhan Gzi eydr: "Sakmn bu kfirlerim bir pi gitmesn kim biz 'ahdmzde hyin olmazuz." didi. [25b] Ne kim 'ahd olund 'ahdi yirine getrdiler. Andan sonra Orhan Gzi dahi hisra girdi ve o gziler kim Aydos'da olurlard cem'isi znikmid'e gelder, skin oldlar. Orhan Gzi ogl Sleymn Paa'y znikmid'e getrdi. Kelseleri mescidler itdi ve bir kelseyi dahi medrese itdi. El-n imdi dahi medreresi vardur. Karamrsel dirler-idi bir bahdur er var-d ol kenr ana virdiler ve vilyetini tmr ledrdiler, Timr erlerini kenra getrdiler kim stanbol'dan gemi kup vilyeti incidp ta'add itmesnler diy ve Yalakova'y dahi tmra virdiler ve bu Aka Koca-y-la olan gazileri bu vilyete cem' itdiler. Araman [Ermen] bazarm Yahlu'ya virdiler. Kandr vilyetini Akba'a virdiler. mdi bunlarun [26a] neslinden imdi dahi vardur. Fazlullah Kd kim Geniboza'da [Gegibze] tekyesi vardur, ol Aka Koca'nun neslin363
dendr ve Kocaili'nn ve Konrapa'nun ve Bolu vilyetinim bu cem'isinn fethinn asl ve hakikati b u d u r kim fakr erh itdm. Nazm Nieler bu cihna geldi gitdi Benm didi yalan da'vler itdi Unuduld ad anlmaz old Yirini bir dahi yalan tutd Sakn benm diyben da'v itme Ki magrr 'kbet peman gitdi
BB [31]
An beyn ider kim o ne geydi ve ne ihds itdi. Orhan Gzi pdih oldukdan sonra kim o atas zamnnda olmam-d. [26b] Orhan Gzi zamnmda olund. Nazm Bu dem dzdi 'lemde dzenler Bilr misin nin dzdi dzenler Ya kend gvene ya gayra ola Bu niyyetlen dzen dzgn dzenler Ne dzsen eseri kala cihnda Vel sr budur kan dzenler Orhan Gzi'ye karnda 'Al'addin Paa eydr kim: "Hanum! Bihamdillahi ve'l-minne kim seni pdih grdm. mdi senn dahi bir gn lekern yevmen-fe-yevmen ziyde olsa gerekdr. Sen de 'askernde bir nin ko kim gayr askerde ol nesne olmasun." didi. Orhan Gzi eydr: "Karnda, her ne kim sen idersin ben an [27a] kabl iderin." didi. "mdi etrfdag beglern brkleri [35] kzldur. Senn kullarunun brkleri ag olsun." didi. Bileck'de ak brk bkdiler. Orhan Gzi geydi ve kendnn tevbi'i bile geydiler. Son364
ra Orhan Gzi balad lekeri oaltmak diledi kim ol vilyetden ola. Karda eydr: "An kdlara tan." didi. Ol zamnda andarlu Karaca Halil Bileck'de kd-y-d ve kdlg ana 'Osmn Gzi virmi-idi. Ve Orhan Gzi zamnnda dahi znik'e kd old ve dahi znik'den sonra Bursa'ya kd old. Orhan ogl Gzi Hnkr zamnmda kd'asker old ve hem vezir old ve beglerbegi dahi old ve bki tafsiltlar aaga bblarda gelse [27b] gerek ina'allahu ta'l. Ve hem Edebal'nun dahi kavmi-y-idi, ana dand. Ol eydr: "lden karun." didi. Ol vakt adamlarun og kadya rivet virdi kim: "Beni yayaya yazdurun." diy ve hem anlara dahi ak brk geyrdiler. S'L. Ya anun adna yaya nen didiler? CEVB. Sultn Muhammed ogl Sultn Murd Han zamnmda sefere giderken bir yaya bir it engin ogurlam. Enk issi engini bulm, yayaya eyitmi: "Engi sen mi togurdun kim ogurlarsm. Bire enk yaya!" diyben sgmi. Hayli bri gavg dahi olm. Zir vech-i tesmiye enk yaya dimege ol sebebden olm hemn vech-i tesmiye enk ogurladug olm-d. Ve dahi burma dlbend Orhan Gzi [28a] zamnmda tasnif olnd. Dvna gelicek beglern burma dlbendi olmasa ta'yb iderlerdi, eydrlerdi kim: "Dvna geldn kan burma dlbendn." dirlerdi. Nazm Cihn her lahza bir nev'a grinr Hayl ehli o nev'aya sevinr Sanur budur kim ol maksd olanlar Ya aar setrini yhd brinr Cihnda hill hrmet byle gedi Kimi it gibi talar kim kornur Amm dvnda burma dlbend geyrlerdi. Kaan kim sefere gitseler brk geyrler-idi ve brk altna dahi evgle geyrlerdi. 365
S'L. evgle nedr? CEVAB. evgle bir takyedr kim ni ksa ard uzun iine deri [28b] kaplarlar-d. Ve bu l-i 'Osmn'da garyibler okdur. Fakr ihtisr idp tururn. Anun-un kim ol zamnda iktid an iderdi ve bu zamnda 'det bum getrdi. Bu zamn- evvelde stdne taraklar ve hurmetl sakallar olurd. Ngh pdih hm idicek sakaln kesp merkebe bindrrler-idi. imdiki zamnda kendlern 'deti eek old, binp yrrler. Sakallarn hod kend ihtiyrlarylan keserler ve bu sakal krmagun 'deti kadm Firenkden kalm-turur ve Firenk'den cnb klar alm-durur. Huss kim imdiki hnde mbh old. 'Avratlar salarn keser oldlar ve erler dahi sakallarn keserler.
BB [32] Bu bb an beyn ider kim [29a] znik ne sret-ilen alnd ve ne vech-ilen feth olnd
Ve evvel Karatikin'i almlard. Bu znik'e ol havle gibiydi. Anun-un bu Karatikin hisr iinde olan gziler [36] dyim znik'n kapularn adurmaz olmlar-d. Ve be-gyet alkdan bunalmlar-d, zr dyiresinde olan vilyettin kylerini zabt idp tmr erlerine virmiler-idi ve h bivechin mine'l-vch bu kylern kfirleri bunlardan incinmezler-idi, rhat olmlar-d. ncinmedkleri ecilden hisr halkna zevde virmezlerdi. Vakt olurd kim Mslmnlarla gelp bile hisra cenk dahi iderler-idi. agrup znik halkna eydrlerdi kim: "Geln iy dermndeler siz dahi rhat olun kim biz rhat olduk." dirler-idi. Ve ehrn halk hatta ol kadar [29b] olm-d kim gle balk avlamaa kmaz olmlar-d ve ier hisrdag halkdan ba'z kfirler gzilere habar gndrdiler ve dirlerdi kim: "Alkdan gyetde bunalduk." dirler-idi. Ol zamnda hd etrf cem' Trk almd, tmr erleri elinde tasarruf olmurd. Elhsl- kelm Orhan Gzi'ye kfirlern hllerini bildr366
diler. Bir gn devlet-ile kendsi dahi znik'n zerine geldi. Kfirler Orhan Gzi'nn geldgin gricek gyet bunalmlar-d. Bir i'timd itdkleri kfiri Orhan Gzi'ye gndrdiler kim: "mdi bizm-ile 'ahd emn idn kim bizi krmayasz; gidenmz gide ve turanumuz tura, biz dahi hisr size teslim idelm." didiler. Orhan Gzi dahi bunlarun 'ahdlerini kabl itdi. Anun-un [30a] "Mrvvet efdal gazdur." dir-idi. Ve hem bu mrvvet niesine sebeb olup slm dinine girrler. Ve tekrini stanbol kapusmdan kardlar. Hemn tekrn kend halk gitdi bile ve siphsinn ekseri gitmedi. ehir halk hd h biri gitmedi. Orhan Gzi tekre adamlar kod, gemiye dek iletdiler. Murd kank tarafda-y-sa gitdi. Tekr kapudan kdug gibi Orhan Gzi bu tarafda Yiniehir kapusmdan ier girdi. Kapunun i yanmda bir baga var-d, Ebklos [klos] dirleridi, be-gyet hb mahbb makm-d. Orhan Gzi'yi togr ol bagaya iletdiler. Bu ehrn kfirleri dahi cumhr-la karlayup geldiler. Ke'ennehu pdihlar ldi, oglm tahta [30a] gerr gibi vki' old ve ill ok hatunlar geldiler. Orhan Gzi sord kim: "Bunlarun erleri kan?" Eyitdiler kim: "Krld, kimi cenkde ve kimisi alkdan." Ve ill ilerinde be-gyet hb dil-r mahbbeleri var-d ve hem ogd. Orhan Gzi gzilere emr itdi kim: "Bu tul avratlar halllga Tanr buyrugyla alun." didi. Ve hem buyurdug gibi itdiler. ehrn dahi 'li evleri var-d, evlenen gzilere bile virdiler. Hzr mheyy 'avrat ve hem evler ola, kim ola kim an kabl itmeye? Meer kim gyet ebleh ola. Nazm Hrmn geldiler mahbbe Rmlar Gziler gn yand sanki mumlar Kaan kim bga ire geldi bunlar [31a] Gziler didi melekdr ola bunlar Yana glgn la'ln dudaklar O smn sk ol bh zenahlar
367
Melek envrlu kzlar geldi cnlar Ki grdi kul old gnl cnlar emen zre servi seyr iderler [37] Gnller klgeye dp giderler Hayli klgesi cn gnlm ald Mu'anber zlfi by 'aklum ald Nazarlar atar u gamzel kzlar Fid olur gren yigid pirler Dimalar mest ider o mk-blar 'Akllar sayd ider o rm hblar [31 b] Urumca syler bize nzlar eyler Sanasm ney alar eng saz eyler Bu resme gziler bunlar grdi Han Orhan bunlar guzzta virdi Bile evler mkellef nakd u cinsler Virildi gzilere old nsler Ve bu fethn trhi hicretn yidi yz otuz birinde vki' olund, Orhan Gzi elinden.
BB [33]
An beyn ider kim Orhan Gzi znik'de ne'yledi ve kimn ile mushabet itdi. Andan sonra bir ulu kelseyi cum'a mescidi itdi ve bir manasdr medrese itdi. Yiniehir kapusm kdug yirde bir 'imret yapd. Yannda Hac [32a] Hasan dirler-idi bir 'azz var-d. Kendsi Edebal'nun mrdi-y-idi. eyhliini ana virdi ve nesli ve nesebi t bugne dein anlarun elindedr. 'mretn kim kapus ald, ta'm kim bidi Orhan Gzi ol ta'm kend mbrek eli-y-ilen ledrdi ve ragm dahi evvel gice kend yakd ve medreseyi dahi Mevln Dvud- Kayseri dirler-idi, ana virdi ve andan sonra Tced368
dn-i Krd'e virdi ve Konya'da Sirc'ddn-i Urmev'nn kirdi-y-idi ve hitabetini Karahoca'ya virdiler ve znik'i taht idindi. Bir nie zamn anda zevka megl old. Nazm Okund hutbe-i Orhan- Gzi O 'Osmn bin Tonrul nesli gzi [32b] er'at ggine gl bunlar old togd ems-i tb Orhan- Gzi Gaz-y-un ki ak brk ol geypdr Yzi ag ii sag Orhan- Gzi [38] Ne geyse yaraur Orhan- Gzi k Paa zamanndayd gzi
BB
[34]
An beyn ider kim znik feth olndugndan sonra Orhan Gzi neye megl old ve tmrlar kimlere virdi, an bildrr. znikmid'i ogl Sleymn Paa'ya kim virmi-idi; an Yinice'ye ve Gynk ve Mudurn'ya havle itmi-idi. Ve bir ogln dahi kim Murd Han- Gzi'dr, Bursa sancagm ana virdi. Adn Beg sanca kod. [33a] Ve Karahisr' [Karacahisr'] 'ammus ogl Gndz'e virdi. Orhan Gzi kendsi cem'i vilyetine nzr old. Ogl Sleymn Paa'y Tarak Yinicesi'ne gndrdi. Ve ol vilyetler cem'i Orhan Gzi'nn 'adln iitmiler-idi. Ve hem her vilyeti kim aldlar ana 'adi dd itdiler. Alnmayan vilyetler dahi anlarun ne'yledklerini bilp iitmiler-idi. Sleymn Paa kim Tarak Yinicesi'ne vard, hisr ihtiyrlaryla virdiler, 'ahdlan ve emn-lan. Ve Gynk'i dahi hemnn ve Mudurn'y dahi hemnn virdiler. Bu Sleymn Paa dahi ol kadar 'adi dd itdi kim cem'i ol vilyettin halk eydrlerdi kim: "N'olayd evvelden de bunlar bize hkim olalard." dirler-idi. Ve nie kyler bu Trk halkn [33b] grdiler, M369
slmn oldlar ve ol vilyetde ne kadar kim milkier vardur, cem'i Sleymn Paa virdgi karr zre turur.
BB [35]
Orhan Gzi Karasi vilyetini feth itmee ne sebeb old an beyn ider. Ol zamnda Karasiogl 'cln Beg [Aclan Beg] var-d. Ol zamanda Allah rahmetine vsl old. Bir ogl anun Orhan yanma gelmi-idi. Adna Tursun Beg dirler-idi. Ve bir ogl dahi atas yanmda-y-d. Bu atas yanmdag olan vilyet halk an istemediler. Bu Orhan Gzi yannda olan oglma habar gndrdiler. Hac lbegi dirler-idi, Karasiogl'nun bir veziri var-d. Andan vilyetn a'ynlarndan habarlar bile gelmi-idi. Ittifklar-y-la bundag Orhan [34a] yannda olan olana bu habar gelicek Orhan Gzi'ye eydr: "Hanum! Geln varalum vilyete gidelm. Balkesri ve Birgama ve Edremid cem'i nevhisiyle sizn olsun. Kzlca Tuzla ve Mahram' ol taraf bana sadaka it." dir. Orhan Gzi dahi Ulubat' feth idp gine tekrini iinde komlar-d. mdi togr Glba'ndan yrdi, Bilyz'i [Yelyz'i] ald ve dahi Ablayund' ald. Andan Kirmast'ya yrdi. Anun shibi ol zamnda bir 'avrat-d. Urumca adma Kalamestorya [Klasemtorya] dirler-idi ve bir karnda dahi vard. Mihalc dirler-idi. Orhan Gzi kim ol vyete yriyicek bu 'avrat karmda-y-an karu gelder. Mblaga pkeler getrder. Orhan Gzi gine [34b] yirl yirinde mukarrer itdi. Ve Ulubat tekrin tutdar kim ol kfir 'ahdine turmamd. Ulubat tekrin aman virmeyp hemn iin bitrder. Nazm 'Azz Hak 'ahd idpdr dem-en Szm dahi benm hem dem-len [39] Didi cennet virem size szm tut Salan yrime bls yalan-an 370
Hak'un va'desi 'ahd old i cnum Melek hayvn u hem dem-len Bu dem 'ahdi bil kim andan alm Budur ahdn yol her dem-len
BB [36]
An beyn ider kim vilyet-i Karasi'de Orhan Gzi ne'yledi.
nkim bunlar Balkesri'ye vardlar, andag olan kad Birgama hisrna girdi. [35a] zerine vardlar. Orhan Gzi yanmdag olan karnda vard kim hisrda olan karndayla sylee. Hisra yakn varcak gfilin ok-lan urdlar. Sesmedi ddi, ldi. Bu i Orhan Gzi'ye gyetde g geldi, didi kim: " Bunlar b-tekellf bunun gibi i itdiler." Hemn Orhan Gzi dahi ard kim: "Bu il vilyet bilmi olun emn aman-lan imdi gir Orhan Gzi'nndr." diy hkm olnd. Bu szi iitdkleri gibi bu vilyettin halk cem'i muti' ve mnkd oldlar. Vilyettin kadmleri geldiler, tmrlu tmrma mukarrer nmeler aldlar. Ve bu fethn trhi hicretn yidi yz otuz biinde vki' olund Orhan Gzi elinden; vallahu a'lem. Nazm [35b] Srldi tedbri Karasi gitdi Yazld defteri Orhan' tutd Bu arhun ferzini atd Karasi n Orhan h srdi mt itdi Cihnda kende ple kald tolad Ecel atn binp kemendin atd Drldi Karasi defteri yand Yini defter ki Gzi ktib itdi
371
BB [37] An beyn ider kim Orhan Gzi bu vilyeti feth itdi, tmrlarn kimlere virdi ve ol hisrdag oglanun hli ve ahvli n'old.
Ve n kim Hak ta'l vilyet-i Karasi'de hutbeyi ve sikkeyi Orhan Gzi'ye kim myesser [36a] eyledi ve pdih old, Karasiogl dahi Bergama hisrmdan 'ahd-ile kd. Bursa'ya gndrdiler. ki yl anda 'mr srdi, hir'l-emr bir gn yumurak kard, Allah emrine vard. Ulu ogl Sleymn Paa'y okud, getrdi. Karasi ilini ana mansb virdi, kendsi gir devlet-ile [40] Bursa'ya geldi; tahta gep karr itdi. Nazm Gine bir yini cilve kld 'lem Ki hsni zb ola bunda dem Tecell eyledi nr- sa'det Beret yazd safha zre aklem Veller told vilyet-i Karasi Sanasm kim Cneyd y bni Edhem [36b]
BB [38] An beyn ider kim Sleymn Paa bu vilyetde ne'yledi ve neye megl old.
Amm bu tarafda evvel grelm Orhan Gzi Bursa'da neye megl-d? Devlet-ilen kim Bursa'ya geldginden sonra evvel 'imret yapd ve vilyettin dervilerini tefti itmee balad. Eynegl yresinde, Ke Tag arasnda bir nie derviler gelp anda makm tutmlar. Aralarnda bir derv var-m. Bu dervilerden ayrlup varur gh gh tagda geyicekler-ile yrrmi. Ve ol Turkut Alp ana mahabbet itmi, gh gh anun-la mushabet idermi. Turkut Alp dahi ol zamnda pr olm-d. Orhan Gzi'nn dervilere tefti itdgin iidicek [37a] Or-
372
> evriyaz: Haz Menkib u Tevrh-i i-i Osmn
han Gzi'ye habar gndrdi kim: "Benm kylerm yanmda bir nie derv gelp mukm olmlardur. Aralarnda birisi hayli mbrek kiidr." didi. Orhan Gzi iidicek eydr: "'Acab kimn mrdlerindendr, tz varun kendden sorun" didi. Gelp sordlar. Derv eydr: "Baba lys mrdiyin ve Seyyid Ebu'l-Vef tarkndanm."didi. Gelp Orhan'a habar virdiler. Emr itdi kim: "Varun dervii getrn." didi. Geldiler dervi da'vet itdiler, gelmedi. Amm habar smarlad kim: "Sakmn kim ol han dahi gelmesn." didi. Geldiler Orhan Gzi'ye habar virdiler. Orhan Gzi tekrr gine adam gndrdi: "Nen gelmez ve beni dahi nin komaz anda varmaa." [37b] Ol derv cevb virdi kim: "Bu derviler gz ehilleri olurlar, gzedrler dahi vaktmda varurlar kim t du'lar makbl olma." Bundan sonra bir gn bir kavak aacm kopard, omuzna gtrp togr Bursa'nun hisrna geldi. Havl kapusnun i yamnda bu kavak aacn dikmee balad. Girdiler hana habar virdiler: "Ol derv geldi bir kavak aacm bile getrdi, kapuda dikeyorur." didiler. Orhan kd grdi kim aac dikmi. Dahi han sylemedin hana eydr: "Teberrkmz olduka dur, dervlern du's sana ve neslne makbldur." didi. Hemn-dem du' itdi, turmad dndi gir meknna gitdi. Ol kavak aac imdiki hnde [38a] saray kapusnun iinde gyetde bymidr. Her gelen pdihlar ol agacun kurasn giderrler. Ve andan sonra Orhan Gzi dahi ol dervn ardmca meknma vard. Dervie eydr: "Derv! Bu Eynegl nevhisi senn olsun." didi. Derv eydr: "Bu mlk ml [41] Hakk'undur, ehline virr. Biz anun ehli deglz." dir. Sordlar: "Ya ehli kimlerdr?" Derv eytidi: "Hak ta'l dny milkini sizn gibi hanlara smarlad ve mal dahi mu'mele ehline smarlad kim kullanm birbiriyle meslihin greler ve bizlere gn yini ve nasb olan rzk dahi yini." didi. Orhan Gzi eydr: "Derv n'ola benm szmi kabl itsen." Derv eydr: "ol karuda turan depeckden ber turan [38b] yircgez dervlern havlus olsun." didi. Orhan Gzi dahi bu szi kabl itdi, du' ald dervden. Gir meknna gitdi.
373
Nazm mdm du'dur ehl-i du'dan Du'dur bize emr olan Hud'dan M'essirdr nie nefes cihnda Du'dur evliydan enbiydan Didi Hak kim dilen makbl ideyin Bu kavli umd cnum ol niddan Orhan Gzi ol dervn zerine kubbe yapdurd ve yannda tekye yapvirdi ve bir cmi' dahi yapd. imdiki vaktda zerinde ihy olmup bi vaktda pdihlara du'lar [39a] iderler ve dyim anarlar. Ve zviyesinn adna Giyk Baba Zviyesi dirler. Geldk bu tarafda Sleymn Paa'nun dahi Karasi vilyetinde hli ve ahvli n'old ve ne'yledi ve kimlern-ile mushabet itdi am beyn idelm. Meer bir gn Sleymn Paa dahi Karasi vyetini seyr iderken Aydmcuk'da Temlg'a vard. Grdi bu Temlg' kim bir 'acyib garyib binlar tem idp birez tefekkre vard. Turd ve hi kimesneye kelm eylemedi. Ece Beg dirleridi bir begyet dilr bir 'azz var-d. Hayli dilrlerden anlurd ald v yrdi. Eydr: "Hanum! Ne 'acab, key fikr firsetnz vardur ola m?" didi. Sleymn Paa eydr: "Na'am, bir deryy gemege fikr firset iderin, yle gesem ki [39b] amm kfirler tuymasa." dir. Ece Beg ve Gzi Fz eydrler: "Biz ikimz geelm, buyurursan hanum!" dider. Sleymn Paa eydr: "Ne yirden geersiz?" Anlar eyitdiler: "Hanum bunda yirler vardur kim gemege yaknl vardur." Andan srdiler ol yire vardlar kim adna Virana Hisr dirler. Greck [Grecek] aaga yannda dery kenarnda, cem'inn makbelesinde. Derhl Ece Beg ile Gzi Fzl bir sal baladlar, bindiler. Gece-y-ile imbini [imbini] Hisr'nun nevhisine kdlar. Balarmn arasmda gezerlerken bir kfir ellerine girdi ve an getrp sala koydar. 'Ale'ssabh bu tarafa gediler. Kfiri Sleymn Paa'ya getrdiler. Sleymn Paa bu kfiri hil'atlayup gan eyledi. Andan
374
bu kfire eyitdi: "Hi sizn [40a] hisrunuza girmege yir var mdur kim kffr tuymadm iine girevz, bizi kimesne grmeye." didi. Bu kfir eydr: "Ben sizi yle iledeym kimse grmedin hisra koyayum." didi. Hemn-dem birka sallar dahi baladlar. Sleymn Paa bir yitmi seksen mikdr yarar gzide erler ald, sala binp giceyle te yakaya gediler. Bu kfir bunlar giceyle togru imbini Hisr'nun bir terslik dkecek yiri var-d, anda getrdi. Gziler hemn ol terslikden hisra girdiler. Bu hisrdag kfirlerim ekseri tara balarnda ve hrmenlerindeydi. Ol hnde hrmen vaktlar-y-d. El-hsl- kelm hisr aldlar, amm kfirlerini asl incitmediler. Belki kfirlerine ihsnlar itdiler, amm iinden birka [40b] bellce kfirlerin tutdlar. Bu hisrun limonmda gemiler var-d, ol gemilere koydlar. Karuda turan lekere iletdiler. El-hsl- kelm ol gn iki yzden ziyde adam ber yakaya gerdiler. Ece Beg hisrun atlarndan bindi Bolayr yanmda Akalimon dirlerdi anda hayli gemiler var-d. Ol gemileri oda urup yakd. Andan srdi gir hisrna geldi. Bu Cimbnk hisrnda olan gemileri hfz itdiler. Turmadm lekeri bu tarafa gerdiler; ekserini lekern yanlarna getrdiler ve bunda olan kfirleri h incitmediler. Istimlet virp emn emn buldlar. Hatunlarn ve kendlerini be-gyet ho tutdlar. Ve bu kfirlerim gemiilerini gemiye koydlar. Kendler zerlerine turup hayli bar adam dahi [41a] gerdiler. ki binden ziyde adam cem' olnd. El-hsl- kelm bu imbini Hisr kfirleri bu gziler-ilen mttefik oldlar, yrdiler. Bir gice Ayaolonya [Ayalonya] dirler-idi bir hisr vard, an dahi aldlar. Ehl-i slm elinde hisr dahi iki old ve bunun halkn dahi istimletlediler. Ve bu iki hisr muhkem berkitdiler ve hayli adamlar dahi Aydnck'dan gemi-y-ile geldiler. Sleymn Paa eydr: "Bu hisrlardan siph olan kfirlerim evlerin karan, Karasi iline iledn kim bunlardan hir bir mazarrat irimeye." Ve hem eyle itdiler, bir iki ay bu hisrlar muhkem berkitdiler ve her yirden turmadm hatr olan getrdiler. Bir gn Gelibol'nun kfirleri cem' oldlar, tedbr itdiler
375
bunlarun zerine gelmege. [41 b] Bu gaziler dahi anlar karuladlar, mblaga muhkem ogra old. Hakk'un 'avn u 'inyeti-y-ile kfirleri syup krdlar. Kapusn yapdurdlar hisrun. Ya'kb Ece'ye Gzi Fzl' yolda kodlar. Bunlar Gelibol'ya havle itdiler. Gice gndz bunlar Gelibol kfirlerine huzr virmez oldlar. skelesine dahi gemiler getrtmez oldlar kim Gelibolu'nun ucnda bu iki gaziye hayli yarar gzi yoldalar bile koddar kim Gelibol'y u idinp Bolayr'da skin olmlar-d. Nazm Gziler gedi kfir milkine ho Nie kfir saryn itdiler bo n Rm iline kim gedi Sleymn Gziler brk hep old mevc [42a] Gmi altun og old ellerinde Melmet gitdi old cmle b-h Bu fethn trihi hicretn yidi yz elli sekizinde vki' old. [43]
BB [39] An beyn ider kim Sleymn Paa Rmiline geicek ne tedbr itdi ve neye megl old ve ne re'y fikr itdi.
Bu tarafda atas Orhan Gazi'ye habar gndrdi kim: "Devletl hanumun himmetinde ve Hak ta'lnun inyetinde ve Muhammed mu'ciztmda Rumili feth olnmaklgna sebeb olmd. Kffrun gayet zebnlug vardur. mdi yle ma'lm ohna kim hazretnze bu tarafda feth ohnan hisrlara komag-un ve vyetlerine ma'mr olmaa ehl-i slm'dan hayli adam gerek. [42b] Bu feth ohnan hisrlara koyavuz ve dahi yarar gzi yoldalardan dahi gndresiz." didi. Orhan Gzi bu haban iidicek gyet ferah old. Bu Karasi vilyetine hayli ger 'Arab evleri gelmiler-idi. Hemn-dem buyurd;
376
anlar srp Rumili'ne getirdiler. Bir zamn Gelibol nevhisinde skin olddar. Sleymn Paa dahi yriyp Tekrtag'nun kenrma vard. Buldug hisrlarun kimin mudr-yan ve kimin yagma-y-an ald. Odgnlek [Od Gnelek] hisrun u idindi. Andan Hayrabol vyetine yridiler. Amm yevmen-fe-yevmen bu tarafda Karasi vilyetimin halk dahi gelr oldar ve gelenleri yurt tutup gazya megl olddar. El-hsd- kelm ehl-i slm [43a] hayli arkaland ve kuvvet tutd Hak ta'l inyetinde. Her kang tarafa yriyp ikdm itseler kffr nlerine turmaz old, 'asker-i slm mansr old. Nazm Sleymn geldi dnyya Sleymn Ki kfir divlerine virmez mn Brakd velvele kffr iline Ki Trk'n old bugn devr-i zamn u dv kurtla Sleymn elinden Gelp Sleymn'a getre mn V'egerni cmle 'mri habsde kald Hemn dvligidr kendye kalan
BB [40] An beyn ider kim Konurhisr'n ne sret-ile aldlar.
Bu Konurhisr'nun [43b] tekrine Kalakonya dirler-idi. Hayli bahdur mel'n-d. Trk kim Rumili'ne gedi, ol kfir h at arkasndan inmedi ve bu tarafda kim Ya'kb Ece Gelibol'y hisr idp egirdrler-idi, ol kfir bulara dyim igv virrdi. Gh gh bunlardan adam dahi alur-d. Bir gn Sleymn Paa gzileri mtenebbih itdi ve birka yarar martalozlar var-d. Bu kfiri cst--c itdiler. Gir kim hisrmdan kd. Niyyeti bu kim gir vara, Gelibol yresinden adam karvaya. Sleymn Paa'ya habar old. Kfirn hisrnun etrfn baladlar. Kfir dnp hisrna kacak avlayalar. Ve bir nie yirlerde dahi pusular kodlar. Vard
377
bu [44a] kfir Trkden bir adam tutd, gir dndi kim hisrma [44] gide. Bu tarafdan Gzi Fzl bu kfirn ardna ddi. Kfir kaarak geldi kim hisrma gire, boaz ele virdi. Hayli kfirler dahi bileince var-d. Anlar kldan gerdiler. Tekrini tutup hisra karu getrdiler, gsterdiler. Tekrn hod hisrda hi ta'allukt yog-m kim hisr virmeyeydi. Hemn hisr halk hisr Sleymn Paa'ya virdiler. Hemn mn virmeyp tekrinn ban kesdiler. Ve ol nesne kim pdiha yarar-d. An pdih tarafna aldlar ve ol kim gzilere lyk-d gzilere ledrdiler. Ve hisrda Hac lbegi kodlar. Ve bu tarafda Gelibol tekri grdi kim her tarafn Trk ald. Kend dahi 'ahd-lan [44b] virdi. Bu mezkrtun fethi tamm bir ylda old. Andan sonra Ya'kb Ece'ye ol vilyeti mansb virdiler. Ve ol vilyet Mslmnlk old. Gzi Fzl'a dahi bile virdiler. imdiki hnde Gzi Fzl Ece Ovas'nun beri ucmda yatur. Mezr ma'lm yirdedr ve hem Ya'kb Ece'nn dahi mezar andadur, Rahmetullahi aleyhi rahmeten vsi'aten. Nazm Kapu kim ad Mfettih'l-ebvb Fzl u hem Ece old ana bb Ki Rum old sary u hem hazne Gerekdr kim Sleymn koya bevvb
BB [41] An beyn ider kim Gzi Evrenez Hac lbeg ile ne'ylediler ve hem Sleymn Paa [45a] dahi ne'yledi.
Hac lbegi'ye kim Kogr'y [Konur'] virdiler. Gzi Evrenez'i ana yarar yoldadur, diy kodlar. Vilyet-i Dimetoka'y ve gayr vilyetleri alup arpmaa kodlar. Kogr nevhisine gelrler-idi. Bu tarafda Sleymn Paa dahi Hayrabol vilyetini ve orl vilyetini kapar kazar-d. Gir Gelibol'ya gelr-idi. Bir gn av iderken ok-la bir canavar l-
378
drdiler. Bu canavar kad, Sleymn Paa ardna ddi. Ngh atnun aya bir delge gedi. At ddi, Sleymn Paa Allah emrine vard. Ve bu ef'ln trihi hicretn yidi yz elli sekizinde vki' old. Ve ba'zlar dirler kim: "Orhan Gzi ['nin lm] dahi ol ylda vki' old." dirler. Amm [45b] esahh kavi budur kim ogl Sleymn Paa iki ay ndin veft itdi. Nazm Cihn bir khne yir gemege yoldur 'mr de tiz geer sanki o yildr Benem diy bu yirde da'v itme Yalan sz syleyen anla bu dildr ni alar son alar nazar kl Bu alamaa di ne kl u kldr Sleymn u Dvud gedi kamular Unduld ii ne-y-ile bildr [45]
BB [42] An beyn ider kim Murd Han- Gzi'nn karnda Allah rahmetine vardugndan sonra ol neye megl old.
Murd Han [46a] yrdi Rumili'ne 'azm itdi. Togr Bursa'ya geldi. 'Azm leker cem' itdi, vilyet-i Karasi'den ve kend vilyetinden. Ol hnde andrlu Hall Bileck kds-y-d ve znik'a dahi kd olm-d. Ve Bursa kads dahi olm-d ve kend-y-ile hem dahi gayet in olm-d. An Kd-'asker idindi. Lalas ahin'i bilesine ald. Mblaga 'asker cem' idp Gelibol'dan gedi, Banatoz [Bantoz] hisrna yridi. Kffr asl ceng itmedi. Hisr teslm itdiler. Kfirlerini gir yirinde kod. Andan togr orlu hisrna vard. Anun kfirleri mut' olmadlar. Hemn "yama" didi, kfirleri hayli ceng itdiler. Ahir'l-emr tekrlerinn gzine ok tokund, zebn oldlar. Gziler dahi def' [46b] hisra koyldlar. Mblaga toyumluklar old. Hisr dahi ykdlar.
Andan Misini hisrma vardlar. Tekri karu geldi, bir ogln bile getrdi. Hisrmun kilidin dahi bile getrdi. Sultn Murd Han- Gzi dahi hisrun zerine vard kond. Tekri dahi mblaga pkeler ekdi. Han dahi cem'isini gzilere virdi. Andan sonra Brgaz'a [Burgus] vardlar. Kfirleri kaup gitmi, hisr bo kalm. Hisr gziler dahi oda yakdlar, harb eylediler. Nazm 'Acabdur bu cihnda 'akl- inn Kimi kmil rhat kimi noksn Bularda lutf u hiddetdr karm [47a] Chile hiddeti tiz old brhn una kim fazl- Hak yolda olupdur Tecell eyledi gnnde mn Yaramaz tzlik itmek her kiiye Ki alpun sabr olur ana sn Yiri var sabr u tzlign karnda Anun ehlini bul kim gide gmn
BB [43] An beyn ider ki Hac llbegi-y-ile Gzi Evrenez ne'ylediler ve neye megl oldlar.
Hac lbegi Meri kenrmda bir kiick brguzcuk var-d, an feth itdi. Gndz ol hisrcuga girrdi, kaan kim gice olsa gziler-ile at arkasna gelrler-idi. T sabh [47b] olmca, etrfun kfirlerine rhatlk virmeyp incidrler-idi. Meer bir gice Dimetoka tekri km kim bu Hac lbegi'yi karvaya. Hac lbegi hd bum gziler-ilen casuslam-m. Tekri gafil itdi, nzklig-ilen bogazm ele ald. Hemn hisra yridi. Ve hem hisra yakn gelmiler-idi. Hisrun dibine vardlar, tekrlerini tutgun gsterdiler ve 'ahd itdiler kim bum ldrmeyeler. Ogl, [46] kz ve 'avrat-y-la koyvireler. Her kang tarafa dilerse vara gide. Bu habar iitdiler, hisr hal-
380
k hemn gir muhkem 'ahd-la virdiler hisr. Bu tark-la Hac lbegi Dimetoka hisrm feth itdi. Ve bu tarafda Gzi Evrenez [Evrenz] dahi Kian [48a] hisrm alm-d. Ve psala'y dgp-yorurd. Nazm Z ho dem devlet-i guzzt ald Bulara fazl- Hak rahmet sald Yneldkleri yn bil Hakk'a togr Veger ok tag u ta biller geildi Cihet-i dny 'ukb cmle ma'mr Ne menzile ki Hak guzzt gerdi Veger lbeg veger Evrn- Gzi Du' bunlara bil makbl geildi
BB [44] An b e y n ider k i m M u r d Han- Gzi Brgoz'dan Eski'ye geldi.
Anun dahi hisrm bo buld ve bu bir iki pre hisr kim feth itdi. Bu bo kalan hisrlarun kfirleri Edrene'ye [48b] gelp cem' olmlar. Han dahi lalas ahin'e 'asker virdi Edrene'ye gndrdi. Hemn oradan lala yrdi, Edrene'ye gitdi. Kffr dahi bu tarafdan iidp lalanun gelecegin, 'azm leker-ilen karuladlar. Ceng olund, Hak ta'l lalaya fursat virdi, kffr mnhezim eyledi. Kaup kfirler Edrene hisrna koyuld. Bu tarafda hana dahi balar gndrdiler ve kffrun mnhezim oldugm bildrdiler. Hac lbegi ve Gzi Evrenez hanun gelp nine ddiler, Edrene'ye getrdiler. Ol hnde Meri be-gyet taup tururd. Edrene tekri gice-y-ile bir kaya girdi kad, nez'e [Enz] gitdi. nkim sabh old hl [49a] ne-y-ise tuyuld. ehrn kapusm adlar, hisr teslm itdiler, ehir feth olund. 'dete ehrn tasarrufn itdiler. Ve bu fethn trhi hicretn yidi yz altm birinde vki'
381
olund. Sultn Murad Han- Gazi elinden kim ol Orhan Gazi Han ogldur. Nazm Bu fethi kim fth itdi Murd Han Kopan nesli ki kopd old hakan Bu nesli Hak mu'n itdi mna Ki slm zhir old dkile kan Muhammed mmetinde bil bu hanlar Vrn iklimlere bunlar ola cn Bu ln sevgsi hayt- cndur Bu l sevmeyendr ehl-i ziyn [49b], [47]
BB [45] An b e y n ider k i m M u r d Han- Gzi Edrene'de neye megl old.
nkim devlet-ile han Edrene tahtna oturd, lalas ahin'e Zagra tarafna ve Filibe tarafna alan virdi. Evrenez Gzi dahi vard, psala'y feth itdi. Bunlar yirl yirinde u begleri oldlar. Bir gn Kara Rstem dirler-imi bir dnimend geldi, vilyet-i Karaman'dan. andrlu Halil kim kd-'asker-idi. Ana geldi kim ol Rstem eydr: "Efendi bunca hanlk ml nin zyi' idersiz." didi. Kd'-asker eydr: "Ol nie mldur kim zyi' olunur." didi. Rstem eydr: "bu esirler kim bu gziler tutar alurlar satarlar. Tanr buyrugnda budur kim bunlarm [50a] bide biri hanundur." didi. "Nin alnmaya?" didi. Bu habar bundan iidicek vard bu szi kd-'asker hana 'arz eyledi. Han dahi eydr: "Eger Tanr buyrugnda vara idn." didi. Kara Rstem'i okudlar. Eyitdiler: "Mevln! Han buyurd kim Tanr buyrugsa eyle idn didi." didiler. Vard kendsi Gelibol'da oturd. Her esirden yigirmi bi aka ald. Ve bu ihds ol iki dnimendn tedbri-y-idi. Biri andrlu Hall ve biri Karamanlu Kara Rstem'dr. Ve bu tarafda Gzi Evrenez'e dahi smarladlar. "Akmndan kan
382
esrnn bide birin al." didiler. "Han-un anun kim esiri bi olmayacak olursa her esirden yigirmi bi akasn al" didiler. Ve bu tertb [50b] zerine Evrenez dahi bir kd nasb itdi ve hayli olanlar cem' olund, hana getrdiler. Halil Paa eydr: "Bunlar Trke virelm Trke grensnler, sonra Trke bilicek getrelm yinieri olsun." didi ve hem anun bigi eyleder. Yevmen-fe-yevmen bu vech-Ue yinieri ziyde olmaa balad. Bu vech-ile tamm Mslmn old. Bunlar Trkler bir nie yllar kullandugndan sonra andan kapuya getrdiler. Ak brk geyrdiler. Adm ezel eri iken yinieri kodar. Bunun zamnnda vki' olnd. Nazm Gerekldr yinieri kapuda Ki han gzleyeler her tapuda Bular ml ogldur hanlarna bil Irakdur gayr eri bil ha bu da [51 a]
BB [46] An beyn ider kim Murd Han- Gzi Bursa'ya tevecch itdi ve anda varup ne'yledi?
Lala'ya Rumili'nn beglerbegiligin virdi ve Evrenez'e dahi bu ularun begligin virdi. lbegi Allah emrine vard. Han andan yrdi Gelibol'ya geldi, Halil'e paalk virdi. Halil ki vezir old; adna Hayreddin didi. Gelibol'y gediler, Biga tarafna gelder. Murd Han- Gzi eyitdi: "Allahu ta'l bum dahi bize vire." didi. Turdlar, Bursa'ya gelder, bir k Bursa'da karr itdiler. Lala dahi bu tarafda Zagra ilini ve Eski'yi feth itdi. Evrenez dahi bu tarafda Gmlcine'yi feth itdi. [48]
BB [47] An beyn ider kim Biga ne sret-ilen feth olnd. [51b]
Ngh bir gn Murd Han- Gzi iitdi kim bu tarafda Srf kfirleri leker cem' itmiler, Edrene'ye gelmek isterler-
383
imi. Han dahi iidicek bu habar 'asker cem' idp yridi. Biga yanna geldi. Gzilere eydr: "Hay gziler! Bu kfirleri feth idelm, eger Allahu ta'l virrse." didi. "Bundan sonra andag kfirlere varavuz."didi. Bu gziler dahi hanun szini "Bi'r-re'si ve'l-'ayn" didiler. Ve hem Gelibol'ya habar gndrdiler: "Ne kadar hzr gemi var-sa gndrn. Bu yakaya gelsn hzr olsun." didiler. "Biz varnca" Ve hem Aydnck gemilerine dahi gelsn/' didiler. Elhsl- kelm hayli br gemiler geldi. Bu gemilere dahi adam koydular yridiler. [52a] "Kurudan ve denizden yagmadur." didiler. Hcm itdiler. Def' feth olund. inde olan kfirn horydm krdlar, diilerin ve oglancuklarm esir itdiler. Gziler ganimete gark oldlar ve ba'de kiliselerin mescidler itdiler ve evlerin dahi Mslmnlar meskenler idindiler. Ve bu fethn trihi hicretn yidi yz ve altm altsnda vki' olund. Ve bu kavm kim anda mesken tutup karr itmiler-idi. Hayli zamn turup zindegnler iinde oldlar. Ngh bir gice kfirler gir Biga'y ogurladlar. Kfirler hayli bedbahtlklar itdiler ve Biga'y ykup bozdlar. Geldiler, imdiki Biga'y anun yirine kurdlar.
BB [48] Edrene'ye Srf [52b] g e l d g i n b e y n ider.
Srf kfirleri cem' oldlar. Srdiler, Edrene'ye yalan geldiler. hin Lala dahi hzr olan gziler-ile karulad. Aham karanusnda tavlunbz kakd, Hak ta'l'ya sgmup kffrun zerine yrdi. Hemn kim kffr tavlunbaz nin iidicek, kfirler biribirine tokund. Atlar boanup rkdi. Kfir hemn gice karanusnda biribirin krd. Meri kenrnda-y-d, ekseri suya dkilp krld. Andan sehel kfir kurtuld. Ve ba'zsm ardma dp yolda gziler krdlar. Gziler imdi ol yirn adma Srf Sndug dirler. Kfirler helk olund [53a] gitdi. Han dahi iitdi kim kffr mnhezim old. Dndi han gi-
384
r devlet-ile Bursa'ya geldi oullarn snnet itdi. Yiniehir'de bir 'imret yapd ve bir dervi var-d. Adna Postnp dirler-idi, ana bir zviye yapvirdi. Ve Bileck'de bir Cum'a mescidi yapd ve kendye Bursa hisrnda sary kapusmda bir cmi' yapd ve Kapluca'da bir 'imret zerinde bir medrese yapd.
BB [49] Murd Han- Gzi Germiynogl-y-lan dnr ne sretle oldlar, an beyn ider.
Bu Germiynoglu kendyi grdi kim gyetde pir old. Ogl Ya'kb Beg'i okd, yanma getrdi. Eyitdi: "Oul, dilersen kim bu vilyet sizn elnzde kala, Osmnlu-y-la [53b] birlik idn." didi. Ve "Bu kzumun birini anun ogl Byezd'e virn." didi. Hemn shk Fak'y ili gndrdiler. Srdi Murd Han- Gzi'ye geldi. Ey atlar pke getrdi. Ol zamnda altun gmi az-d. Tonuzlu'da 'aleml ak bizler olurd. Hil'at yirine an geydrrler-idi. Srtak tegele dikerler-idi. Alaehr'n kzl ivledisin sincef iderler-idi. Hil'at an geydrrler-idi. [49] shk Fak kim geldi Tonuzlu'nun ol bizlerinden dahi bile pke getrmi-idi. Ve hem eyitdi: "Kzumuz alun olun Byezd Han'a. Ve kzumuz-la bile birka pre hisr bile virelm cihzma tuta." Murd Han- Gzi an kabl itdi. Biri Kthiyye'yi ve Simav' ve Egrigz'i ve Tavanlu'y, bu birka pre hisrlar kzma [54a] Germiynogl cihz virdi. Kavi karr olund.
BB [50] Murd Han- Gzi ogln everp dn b n y d m ve kz alvirdgin beyn ider.
Ol Germiynogl'nun kz didgmz Sultn Hatun'dur kim ogl Yldrm Han'a alvirr. nkim dnn esbb b-kusr mheyy ve mretteb old, andan sonra etrfun
385
beglerine okuyclar gndrdiler. Karamanogl'na ve Hamdogh'na ve Menteeogl'na ve Saruhanogl'na ve Kastamon'da sfendiyr'a ve Msr sultnna bunlarun cem'isine okuyc gndrp okdlar. Ve dahi kend vilyetlerinde olan sancak beglerinden okudlar ve Evrenez Gzi'yi dahi okudlar. Bundan sonra dne bnyd itdiler ve etrfun beglerinden [54b] dahi ililer-ile saulklar dahi gelmege balad. Ey atlar ve katarlar-la develer ve env' drl 'acyibler ve garyibler getrdiler ve her gelen kii getrdgini 'det zerine pkelerin ekdiler ve mertebesine gre oturdlar. Ve Msr sultnmn dahi ilisi geldi. Ol dahi getrdgi tuhfelerini ekdi. Anun ilisine cem'i ililern sti yanna ili-yi Msr' da'vet itdiler, oturd. Bunlarun tamm olup oturdukdan sonra 'iczet old. Kend sanca begleri dahi geldiler. Mertebel mertebelerince pkelerin 'arz itdiler. Andan sonra Evrenez Gzi'nn dahi pkeleri iler geldi. Evvel yz kul ve yz kz olan criye. Amm onar oglanun elinde on gmi tepsi, [55a] ii tolu filori ve onmun dahi elinde on altun tepsi, ii tolu istevret [?] ve sekseni elinde gmi marabalar ve mevc brklar. El-hsl- kelm bu kullarun h birinn elleri bo deglidi. Ve bu etrfdan gelen ililer bum gricek bu Evrenez Gzi'nn getrdgi pkelere hayrn u mtehayyir kaldlar kim bu hanun bir kul bunun gibi ni'metler-ile geldi. Ve dahi Murd Han- Gzi dahi gr kim ne klsa gerekdr. Bu Evrenez getrdgi kullar ve criyeleri bu etrafdan gelen ililere ledrdi. Ve bu altun gmi avadanlklarndan bile virdi. Ve bu etrfun ilileri getrdgi yahi atlar cem'isin kendnn kul Evrenez'e virdi. Ve getrdgi filorinn dahi ba'zsn Evrenez'e virdi. Baksini [55b] 'ulemya ve fukarya ledrdi ve kendye h nesne alkomad ve nie mflis geldiler gan olup gitdiler. Hana du'lar itdiler. Nazm Bu dn kim Murd Han itdi karda Yayld sofralar dkldi ok a
386
F
Bir ay yinildi tamm drl ni'met Fakr gan v hem yidi evb [50] 'Aleml hil'atin ok geydiler halk Tonand hep yalnak rind kall Kazan kaynad ok koyun birdi kz kebbn ister old ferr 'Atlar eyledi altun u aka Hocalar gibi old cimri kulm [56a] Rz buld kamu bu halk- 'lem Mell gitmedi halk olmad sava Dn kim eyledi o Gzi Hnkr Yk-idi k bil skkeri ba Du' itdm o demden bu gne dek line iderem du'y yolda
BB [51] An beyn ider kim gelin gtrmege kimleri gndrdiler ve andan dahi kimler geldi.
Bu tarafdan erenlerden Bursa kads Koca Efendi ve kapukullarmdan emr-'alem Aksunkur Aga kim anun evldndan dahi imdi vardur. avuba Sle avu ogl Temr Han avu ve kapukullarndan dahi bin yarar siph bile gndrdiler. [56b] Ve hatunlardan kdmun hatun ve Byezd Han'un dadus ve Aksunkur'un hatun bile. El-hsl- kelm bir iki bin mikdr adam gitdi. Srdiler Kthiyye'ye vardlar. Ve hem Germiynogl dahi dgni Kthiyye'de itmi-idi. 'zzet-ile dnrleri kondurdlar. Bunlara hrmet-ile ey arlklar itdiler ve ol konalga getrenlere bunlar dahi anlarun gnllerin ho ri'yet itdiler. tamm old. Kz Aksunkur'un hatun-y-la Byezd Han'un dadusna smarladlar. Germiynogl dahi angrba Paacuk Aga'y gelinn atm yitmee bile gndrdi ve hatunn yinge eyledi ve ol va'de idp kzna virdgi hisrlara
387
bunlar dahi erler kodlar. Gelini alup Bursa'ya getrdiler. [57a] Paacuk Aga'y Byezd Hnkr kaynatasmdan dilek itdi alkod. Kend nigrba idindi. Anun ogl Elvn Beg dahi nigr-ba old. Ve Elvn Beg'n olanlarmn i dahi nigrbalar oldlar. Neseb nesl-ile 'Osmn kapusmda mukarreb oldlar. Nazm Cihn dye gama yurd olupdur Nie hakanlara cihn glpdr [51] Gelp devrn srenler 'lem ire Hemn arzlar hayl kalupdur Cihn halk tamm murd m buld Nedr ol kim murd olmayupdur Togar alar lr alar tredr [57b] Bu devrn bylece bil dzilpdr Glerem sanur ol yanl habardur Ne glmek var melle irmeypdr Bu dnn ve Kthiyye'nn virildgi trihi, hicretn yidi yz seksen inde vki' olund.
BB [52] An beyn ider kim vilyet-i Hamd'i Murd Han- Gzi ne sret-ilen feth itdi
Ve ol dnde kim Hamdogl'nun ilisi kim gelmi-idi anun-la bir va'de olmm-d kim Hamdogl Hseyin Beg vilyetini Murd Han- Gzi'ye sata-y-d. mdi ol ahdn zerine Murd Han- Gzi yridi, Kthiyye'ye kd. Hamdol dahi bildi kim kendye gelr, adam gndrdi eyitdi kim: "Ben ol 'ahdun [58a] zerine tururm." Akehr'i ve Begehri'ni ve Seydiehri'ni ve Yalvac' ve Karaagac' ve sparta'y er' mektb-la satu bzr itdiler. Ald, Murd Han dahi adamlarn gndrdi. Satun aldug vilyeti zabt itdi ve
388
hisarlarna kend kullarn kod ve nevhisin dahi kend bert-y-lan tmr virdi. Ve bu fethn trihi hicretn yidi yz seksen i-y-len drdi arasnda vki' olund.
BB [53] An beyn ider kim Murd Han- Gzi leker cem' itdi, o leker-ile ne'yledi.
Murd Han- Gzi asker-i 'azm cem' idp Rumili'ne 'azm itdi. nkim lekeri alup Gelibol'dan gedi togr Mgalkara'ya [Mugalkara, Megalgara] vard. Bu tarafda Gzi Evrenez'le Lala hin dahi Rumili'nn lekeriyle geldiler. Evrenez'i hin'e kodlar, yridiler Fire [58b] zerine vardlar. Def' Fire'yi feth itdiler. Bu tarafda Murd Han- Gzi dahi geldi, atalca Hisr'nun zerine ddi. Kfirleri it'at itdiler ve harca mut' oldlar. Andan sonra hin'e habarlandurd. Geldi hnkra kavud. Andan sonra Incgz'n zerinde Polanya [Pulunya] dirler bir hisr vardur, Trk ana Tanr Ykdug dirler. Murd Han- Gzi anun zerine vard. Ol vilyettin halk kaup ana girmiler-idi. Bir nie gn hayli bri ceng itdiler, alnmad. Ahir gp gitdiler. Han eyitdi: " Meer bum Tanr yka." didi. Andan vardlar Devletl Kabaaga didkleri yire kondlar. Murd Han dahi bir kaba aaca arkasn [59a] virdi, oturd. Bir lahzadan sonra adamlar geldi [52] biribiri ardnca kim: "Hanum! Hak ta'l kudretiyle ol hisr ykld, zr--zeber old." Han dahi hin'i gndrdi. Vard, mblaga ml getrdi; alttn ve gmi tepsiler ve filoriler ve nakd akalar bile getrdi. Ve halkn gir istimlet-ile yirinde kodlar. Hayli altun gmi tas dahi buldlar. Gziler balarna geydiler. skf ol zamnda bnyd old ve hem ol aga kim han arkasn virmiidi. Han eyitdi: "Bu aga Devletl Kabaaga'dur." didi. Ol aaca vech-i tesmiye hanun szi olup-turur. Ve ol aga imdi dahi turur, amm ktk olmdur. Yannda bir kuyu dahi var-durur.
389
Nazm [59b] Nefesdr pdihlardan nine Nefesdr hkm iden handan dvna Nefesdr kim tul' eder azdan Habarlar syledr hem tercmna Nefesdr kim du' togar azdan Kabl olur murd virr revne Nefesden yazlur drl ma'n Nefesden anlanur gelr beyna Mbrek nefesi hanun ne old Kabl olur murd virr revne Bozar kal'alar syler zamne Nefes itse Murd Han- zamne
BB [54] Ani beyn ider k i m pdih kim Edrene'ye varcak ne'yledi.
Veziri Hayreddn Paa'ya emr itdi: "Varun Evrenez-ile ol vilyetleri feth idn" didi. Evrenez dahi Gmlcine'yi u idinp otururd. Bur'y [Bre], skete'yi, Marula'y [Marulya] bunlar [60a] feth itmi-idi. Haracn hana dyim gndrrdi ve gayrsma segirdrlerdi. Ve Del Balaban' Sirez'n [Serz] zerinde konulard, hisr idp otururd. hin ki vard Kavala'y, Drama'y, Zihne'yi, Sirez'i ve bu vilyetleri ferden ferd 'ahd-ilen aldlar ve ol kim knn- pdihlkdur, ne-y-ise itdiler ve hana gndrmelsini gndrdiler, gzilere virmelsini virdiler. Andan sonra Karafirye'ye vardlar. Ol dahi cem'i nevhisiyle feth olund ve vilyetlerini tmr erlerine ledrdiler. Ve dahi kfirlerine harc ta'yn itdiler. Andan devlet-ile gir hana geldiler. Evrenez Gzi'ye bu kez Sirez'i u virdiler. Nazm Padur Hayreddn feth itdi iklm Dlendi rhat old bil her iklm [60b], [53]
390
Bu l-i 'Osmn'a ho hizmet itdi Beendi hizmetini il iklm Paa old kabl n han yannda Ki lzmdur kabl ide her iklm Bilindi Hayreddn kim ol vezrdr Dzildi tertb bah her iklm Bu tertb tasnifin Hayreddn itdi Kabl itdi an bil cmle iklm Nie yirlerde rivet kapu aar Bu imdi tertibe balad iklm Vezrde tertb erkn gerekdr Ki hayr- dne kuana her iklm
BB [55] An beyn ider kim hin [61 a] Lala licek beglerbegiligin kime virdiler. Kara Temr Paa'ya virdiler. Ol dahi neye megl old ve ibtid ne tarafa gndrdiler ve nireye vard an bildrr.
n beglerbegilik virildkden sonra evvel Saruhan ili'ne gndrdiler. Anda ger il var-d, anlar srdi, Sirez'e iletdi. Andan sonra vilyet-i Arnavud'a ve Manasdr'a yneldi. Amm hayli 'askeri var-d. Vardug gibi Manasdr muti' old, harc vaz' itdiler. Andan geldiler, Selanik tarafn urdlar, t Karluili'ne varnca. Ve bu fethn trhi yidi yz seksen yidisinde vki' olund. An dahi beyn ideym. Nazm Bu arh bir dahi devrn itmek ister N'idiser ma'ni-y-ilen bize gster [61 b] Kllar alma kanlar dkile Snler ola leker ire niter
391
Gaziler ehd ola kfir knla Han ehd ide bir hyin ebter Dne bu 'lmn tli'i bu dem Neler ide gresiz size ahter
BB [56] An beyn ider kim Murd Han- Gzi Laz kral-y-la ne sret-ilen ograd.
Evvel Laz kend hana ili gndrdi: "Gel Ksova'da bulalum ve ill sen dahi oglanlarun bile getr." didi ve "Benm bir olum var ben dahi bile getrrin." didi. "Hele gel bulalum, [54] ya ceng idevz ya sulh idevz ve ill Hakk'un takdirinde her ne-y-ise ho grelm." didi. Ve ill [62a] hana mblaga armaanlar gndrmi-idi. Ve mektbnda: "Karndaum han" diy yazm-d. Ve dahi mektbmda dimi-idi kim: "Ey muhkem yarag-la gelesin." dimi-idi. "Ben dahi seni ey yarag-la karularn." didi. Murd Han- Gzi iki ogln bile alm-d. Biri Byezd Han-d kim, anun elinde Kthiyye-y-idi ve Hamdili sancag-y-d, anun-d. Ve biri dahi Ya'kb elebi idi. Elinde Karasi sancag-y-d. Murd Han- Gzi emr itdi kim: "Cem'i vilyetinn begleri ey lekerler cem' ideler, hzr olalar kim geleler." Nazm zldi sancak alnd ksler Bu begler birbirin gr nie gzler Yrdiler gazya niyyet idp [62b] Bulmada v old imdi szler Gziler kld at zre namz O han itdi Hak-la ok niyz Didi Hakk dn-i slm senndr t'at hazrete togr benmdr
392
Veger ben bahr- 'isyn-la garkam 'nyet lutf hem ihsn senndr Niyz itdi v kffra bulud ki 'asker biri birle turud Kffr kim slm lekerin grdiler hemn-dem kendlerin togrultdlar yrdiler. Sag tarafda Byezd Han tururd ve sol tarafda Ya'kb elebi turd. Gziler dahi tekbr idp kffra karu yrdiler. [54] Beyne's-selteyn olmca muhkem ceng olnd. Sag koldan Byezd ve sol koldan Ya'kb elebi ey cenkler itdiler. Laz dahi Ya'kb elebi tarafnda vki' old. Ve ol tarafun kfir lekeri snd ve bu tarafdan hana karu Mile Kbile [Milo Kpile, Milo Kobile] dirlerdi bir kfir varidi. Snisin ardna sriy ve apkas elinde hana karu yridi. Gziler arkur vardlar. Ol kfir eydr: "Gidn, ben el pmee geldm ve hem berete dahi geldm." Laz' ogl-y-la tutdlar: "Uda getiriyorurlar." didi. Gziler frig oldlar. Hemn kim hana yakn gelicek ol la'n gnderini evrdi, han sand. Tizcek hanun zerine adr kurdlar. Byezd'i sancag dibinde kodlar. Bu tarafda hd Ya'kb elebi kffr sm-d. Gelp Ya'kb elebi'ye eyitdiler: "Gel seni baban ister."didiler. Hemn kim adra geldgi gibi an babas gibi itdiler. Laz' ogl-y-lan getrdiler anlar dahi hll hlna yitrdiler. Ol gice leker arasnda be-gyet ztrb old. Sabh kim old bu halk [55] Byezd Han' pdhlga kabl itdiler. Gelp tahtna cls itdi. Gp taraf- Edrene'ye tevecch itdiler. Ve bu mcernun trhi hicretn yidi yz toksan birinde vki' old. Nazm Yine bir ekl-i ve tutd lem Teferrc ider an 'kil dem Hevlar yili esdi 'lem zre Nie nutk u ntklar old ebkem
393
Temgha geldi k gr [63a] der sun' tem olur ebkem Ya Sni' sun'na mazhar ne itdi Bu cem'iyyete mazhar old dem
BB [57]
An beyn ider kim Byezd Han tahta cls itdkden sonra ne'yledi. n cls itdi Byezd Han emr-ile Laz vilyetine Kratova ma'dinini nevhisiyle ve cem'i ma'dinleri bile Uskb'e Paa Yiit Beg'i gndrdiler kim ol shk Beg'n efendisidr. Ve hem atas gibidr. An gndrdiler. Ve Vidin'e Firiz Beg'i gndrdiler. El-hsl- kelm Laz vilyetinn ekserin tasarruf itdiler. hir devlet-ile Edrene'ye geldiler. Gzi Murd Han'un hd meyyitin Bursa'ya gndrmiler-idi. Byezd Han Rumili'nde-y-iken Karamanogl harmlk itmi-idi. Evrenez'i gir Sirez'de kodlar, vardug gibi Vdene'yi [Vodana] [63b] ald ve froz' [etroz] da ald. Ve bu tarafda Firiz Beg Vidin'den gedi, flak'a seirdim itdi. Hayli mblaga toyum geldi ve vilyet-i Bosna'ya dahi Paa Yiit Beg megl old. Byezd Han'a Edrene'de otururken hayli esirler ve mblaga meblalar getrdiler. Andan sonra Byezd Han dahi Bursa'ya geldi. Bin-y hayrata megl old. Cmi' yapd, mukabelesinde medrese ve bir bmrhne ve zviye-yi Ebu shkiyye yapd. Amm Kara Temrta' Edrene'de konulard. Zr ol vakt beglerbegi-yidi. Ana habar gndrdiler, ol dahi Bursa'ya geldi. Nazm Laz'un ma'dinlerin zabt itdi inn Ki hare ide an bir han- sultn Kfir kim hkm iderdi ma'din zre Anun hkimi old imdi bir han
394
O kenzi Hak yolma hare ider kim Byezd Han'dur ol erbb- ihsn Yaraur l-i 'Osmn 'adi bezle Bu li byle sevdi Gan Sbhn [56]
BB [58]
Byezd Han Alaehr'e varup ne sret-ilen feth itdgin beyn ider. Bu Alaehir hisr vilyeti ol vakt slm arasnda kalm-d ve pdih kfir idi. Aydnol'ylan mudr-y-la zindign iderler-idi. Hemn Byezd Han: "Niyyet-i gaz" didi. Alaehr'e yridi. Henz dahi vilyetine varmadn yolda agrdup yasak itdi: "Kimsenn zulm-la bir pini almayalar ve her kim bu yasa [64b] kabl itmeye mazlemesi kend boynma; siysete mustahk olur." didiler. Hemn kim han vard kfirler ehrinn kapularm yapdlar. Cenge bnyd itdiler. Han dahi ehri "yama" buyurd. Kffr iidp mn diledi. 'Ahd-ilen feth olund. Knn- pdihlk ne-y-ise itdiler. Aydnogl dahi it'at-lan geldi. Vilyetinn ba'zm kendye virdiler. Hisrlarma kullar kodlar. Hutbe ve sikke Byezd Han'un adma old. Tmrlarun dahi bertn Byezd Han adma nin uruld. Aydnogl Ayasulug'da-y-d. Tire'ye getrdiler. Ayasulug' kend kulna virdi. Amm Aydmogl'nun vakflarmn tasarrufn kend elinde kodlar. Ol dahi rz old kim ecel gelince [65a] vilyetden kmaya 'ahd peymn bunun zerine muhkem olund. Ve andan Byezd Han Saruhanili'ne yrdi. Ol dahi bu sret-ilen feth olund. Sehel zamn gedi ol pdihlar Allah rahmetine vardlar. Saruhan Vilyeti'ni Karasi vilyetine zamm itdi. kisin dahi ogl Ertonrul'a virdi. Andan sonra Mentee vilyetine yrdi. Menteeolu kad, Temr'e gitdi. Anun vilyetinn siphsinn beglerinn ba'zs hyin olm-d. Cem'isi Byezd Han'a dndiler. Gine tmrlu tmrlarn sipahilerine mukarrer itdi.
395
S'L. Byezd Han kim bu vilyetleri feth itdi, kahr-la m veya 'adl-la m itdi? CEVB. Cem'isini 'adl-la itdi, [65b] zr evvelki begleri zulm-la incitmi-idi. Byezd Han hem vilyete varcak halk karu geldiler. Anun 'adl berektnda ve ba'z begleri dahi gelp mut' ve mnkd olmlar-d. Ve bu fethn trihi dahi hicretn yidi yz toksan ikisinde vki' old. Nazm Ne vakt eksildi 'lem intikli Meer olmaya halkun kl kli Bu halkun kl u kli eksk olmaz Huss beglern okdur cidli Bular dem yeyen yurda benm dir Bu yurd a kurt gibi virmez mecli 'mr gaflet atma bindi gitdi Konanda hzr bulur eceli [66a] 'k dile Hak'dan kim virile Bu l-i 'Osmn'a ol Hak cemli [57]
BB [59] An beyn ider kim Byezd Han evvel stanbol'a varmasna sebeb ne old ve hem anda ne'yledi.
Bursa'dan 'azm leker-ilen yrdi, Gelibol'ya geldi. Gedi, andan Edrene'ye vard. Niyyet itdi kim ngrz vilayetine gaz ide. Bu tarafdan stanbol'un bir cssm tutdlar, elinde mektb dahi var-d. ngrz'e vara habar ide ki:" Trk senn zerne varyorur." diye. Css kim tutdlar, hana getrdiler. Css dahi togr habar virdi kim: "Benden ndin dahi adam gndrmiler idi." didi. Beglerbegi Kara Temrta eydr: "Hey devletl sultnum! [66b] Vcib budur kim evvel stanbol'a desin. Bu stanbol'un
396
tekri gayet mfsid kfirdr ve hem bu vilyetnzn arasnda bu kfir ehri ne'yler. Allah onarup myesser iderse Alaehr'i feth itdn, bum dahi feth itmen gerek." didi. Han dahi bu szi iidicek kabl itdi. Gelp Istanbol'un zerine ddiler. Denizden ve kundan kuatdlar ve kuru tarafndan bir nie yirden inanclklar kurdlar. Ve ol zamnda top igen bilmezler-idi. Ve bu topun kesreti Sultn Murd ogl Sultn Muhammed Han- Gzi zamannda olund. El-hsl stanbol'un hisrn bunaltmlar-d. Bir gn ngh habar geldi kim: "Ungrz Tuna'y gedi." didiler. "Togru Sofya'ya yridi." didiler. [67a] Hnkr dahi mancnklar oda urd, yridi. Alacahisr nevhisinde bulud. Kffr slm lekerini kim grdi, lekerini iki blk itdiler. Leker-i slm' anda araya alalar. Bunlardan ndin leker-i slm dahi iki blk olm-d. Han dahi pusuda durm-d. Gziler hcm itdi, kffrun zerine yridiler. Ol bir blk kfir bu yriyi iden gzileri ortaya aldlar, hemn geldkleri gibi. Busuda han dahi hzr-d. Kffr lekerinn zerine yridi. Kffr dahi grdi kim slm lekeri busuda dahi var-m, rkdi, kamaa yz tutd. Onindeki gziler kiral basdlar. Hak ta'lnun fazl u 'inyeti-y-ile ol kffr lekerini yle krdlar kim krmakdan osanup esr itdiler. [67b] Kara Temrtaogl var-d, ana Umur Beg dirler-idi. Bu gazy fakre ol habar virdi. "Bizm kend halkumuz iinde esr iki binden ziyde-y-idi." dir. El-hsl- kelm Rumili'nn ve Anatoli halkmn hi esrsz kimsesi kalmamd. Gziler gyetde toyum olmlar-d, ve ol vakt Ungrz'n kiral bir sehel kfir-ile kaup kurtuld. Ban dahi gc-ile kurtarbilmi-idi. Nazm Gazy Byezd Han bunda itdi Kalan kfirlerim hep di std Vilyet-i Bosna Laz hem virdi harc Ve Arnavud'a bil ok gzi gitdi
397
Didi flak'a tiz gel kerm ol [68a] Gine stanbol'a bir niyyet itdi Bu gaznun trihi hicretn yidi yz toksan inde vki' old, Byezd Han elinden. [58]
BB [60] An beyn ider kim Byezd Han stanbol'a tekrr gelicek ne'yledi.
nkim 'azm leker cem' itdi, gir stanbol'un zerine geldi. Kocaili'nden Yoras'a [Yoros] kd. Dahi Yahi Beg'i gndrdi. ili hisrma vard. 'Ahd emn-la an ald. Han kendsi lv leker-ilen Yoras'dan gedi. Andan Boazkesen'n sti yannda bir hisr yapd. Ana Gzelce Hisr dirler. Hisr kim tamm old, iine er koyd, muhkem berkitdi. Andan sonra stanbol tekrine habar gndrdi kim: "Tzcek hisrun [68b] boat, bana vir. Ve ill hzr b ki u zernde otururn." didi. stanbol tekri bu habar iidicek tzcek yz balk ili gndrdi. Bar bagarsug yirine altun gmi toldurmlar-d. 'Ali Paa ve gayr paalara bile gelmi-idi. Paa dahi sandug-la kise-y-ile balklara karu vard. Zr nice varmasun gyet hrmetl ilidr gelen ve hem sulh u maslahata gelmidr. Sz kesen ve dil tutandur getrdkleri. Tzcek 'Ali Paa dahi hnkra varup bulud, gyet temelluklar itdi. stanbol tekrinden el-hsl- kelm ne dirse didi, hnkr rz eyledi kim stanbol iinde hnkrun kds otura ve bir mahalle mescidi ola ve ylda on iki bin [69a] filori hnkra vire. Ve bu tark zerine sulh olund. Vardlar Tarak Hisr ve Gyink [Gynk] hisr halkn srp stanbol'a getrdi. Bir tarafnda ol mahalleyi itdi ve ol mescidi yapd ve kd nasb itdi. Dyim meslih-i Mslmnlar ol kd grrdi. Amm kfir Mslmna hkm idemezdi. Byezd Han'a kim Temr vartas vki' olcak tekr ol mahalleyi srdi stanbol'dan ve ol mescidi ykd. imdiki
398
demde ol halkdan dahi Tekrtag'nda bir ky vardur. Ana Gynkl dirler. Ve bu fethn trihi hicretn yidi yz toksan -y-ile drdi arasnda vki olund, Sultn Byezd Han elinden. Va'llhu a'lem. Nazm [69b] Bu arh kim ezginr pr gamze eyler Kimin Rstem kimini Hamza eyler Tolanur her s'at bin nah balar Bandan tcn alur gamze eyler Kiminn ihtiyrn komaz elden Hevlar sahrasnda pervz eyler Kimi cn u gnl virr cemle Shib-ceml cef-y-la nz eyler Kimi dn gn drir mankr ister Yler san sakal ban taz eyler Kamu bir ata ogldur bu dem Ya ne'yn gavglarm dirz eyler [59]
BB [61]
An beyn ider kim bundan sonra [70a] Byezd Han neye megl old. Yrdi Nigebol'y ve Sillisire'yi [Silistire, Silistre] feth itdi. Andan dndi Mora tarafna gitdi. Karafirye'ye gelicek kend oturd ve drt tarafa aknclar salvirdi. Ykdlar ve bozup harb itdiler. Mblaga fetihler ve toyumluklar olund. Sonra Karafirye'de bir 'imret yapd ve andan Edrene'ye geldi. Anda da bir 'imret yapd. Nazm Gnlde bin hayl kim arzu soylar Kimi sret bulur hem dili syler
399
Kimi elden gelr dil syleyincek Sebeb olur srilr il boylar karur halk ilinden soyndan Mell olur yasa dner o toylar [70b]
BB [62]
An beyn ider kim Byezd Han dispot-la ne'yledi. Laz kim gidicek vilyetine Byezd Han benmdr, didi ve Vlakogl dahi Byezd Han'a ili gndrdi, mblaga armagnlar-la. Ve hem: "Taht dahi mbrek olsun." didi. Ve hem atas azndan bir mektb yazd. Atasnun bir mahbbe kzkarmda var-d. Lazun kend kz-y-d, Byezd Han'a virmege 'ahd itmiler-idi. Byezd Han'a mektbda eyitdi: "imden gir karavaun al, varsun hizmet itsn." didi. Byezd Han'a ili gndrdi, gelp habar getrdi. Bunlar dahi cevblandurd kim: "Gndrn gelsn." didiler. Anlar dahi kz gndrdiler. Geldi Byezd Han'a buld. Maksd ne-y-ise hsl [71 a] old. Andan sonra kend 'detlerine hizmet ne-y-ise itdi. Eyitdi: "Devletl handan dilerem kim kzkarndaum halykuna Semendire'yi sadaka it." didi. Han dahi bunun dilein kabl itdi. Ggerinlik'i bile virdi amm Nigeobr'n [Nigebol] virmediler. Bu kavi karr zerine mukarrer olund; t Temr vartasna dein. Byezd Han sohbet esbbn Laz kzndan rendi, 'Ali Paa mu'veneti-y-ile. Nazm arb u hem kebb meclis kuruld Kfir kz gelp kadeh srldi 'Ali Paa didi han an gzle Ki ne meclis bu sohbetde olund arb imeine Han Byezd'n 'Ali Paa kfir kz bulund [71 b], [60]
400
Buna dek l-i 'Osmn imediler N'ola 'Osmn kfirler ok olund Bir latife: Bu l-i 'Osmnler bir sdk soydur. H bunlardan n-mer' hareket olmam-d. 'Ulem bir nesneyi kim gnhdur diye, bu l-i 'Osmn andan kaarlar-d. Orhan zamnnda Gzi Murd Han zamnnda 'ulem var-d ve ill mfsidler degller-idi; t andrlu Halil'e gelince. Kaan kim andrlu Halil geldi, Trk Rstem geldi, mevln dider. Andan sonra hemn anlar hileye kandurdar. Hall'n ogl 'Ali Paa kim vezr old. Dnimend dahi anun zamnnda ok old. Bu l-i 'Osmn bir sulb kavm-d, anlar kim geldiler fetvy hile itder ve takvy [72a] gtrder. bu vilyetde kim eski akaya kimse satu ve bzr itmeye ve hem gayr vilyete dahi gitmeye; bu nesne 'Ah Paa zamnnda old. Bu 'Ali Paa bir zevvk kii-y-idi, ekser mrebbleri de zevvk oldlar ve kdarun fesdlar zhir old. Bir gn Byezd Han eyitdi: "Kdar getrn." didi. Hayli fesda mbir kdar tutup getrdiler. Yiniehir'de Byezd Han bir eve koydurd. Byezd Han eyitdi: "Varun ol eve od urun, iinde kdar bile yansun." didi. 'Ali Paa hayrn u 'ciz kald bunlarun kurtulmasnda. Meer Han'un bir nedimi var-d. Adna Mashara 'Arab dirler-idi. 'Ali Paa am kgrd, ana eydr: "Eger ol kadlar handan kurtaracak [72b] olursan sana ok mal vireym." didi. Andan Mashara 'Arab srdi, han huzrma geldi. Eydr: "Hanum, beni stanbol'a ililige gndr." dir. Han eydr: "Bire devletsz, anda stanbol'da ne'ylersin?" dir. Arab eydr: "Varayum tekrden keiler dileyelm." dir. Han eydr: "Bire keileri ne'ylersin?" dir. Arab dahi eydr: "Hanum, kadlar kralum keiler kd olsun." dir. Han eydr: "Bire it 'Arab! Kdg keilere virince kend kullanma virsemne!" dir. 'Arab eydr: "Senn kullarun okum degllerdr, bu keiler hd okuyup nie ylar zahmet ekmilerdr." Byezd Han eydr: "Ya bire 'Arab i nie olur?" 'Arab eyitdi: [73a] "Hanum! An pdihlar bilr ve anlarun hallarun ve kllarun ve ef'llarun." didi. Andan Byezd Han 'Ali Paa'y kgurtd, han eydr: "
'Ali, bu kadlar hep okumlar mdur?" 'Ali Paa eydr: "Ya sultnum, okumayan kii kd m olur?" Han eydr: "Ya n okumlardur, nin yaramazlklar iderler." dir. 'Ali Paa eydr: "Sultnum! Bunlarun delgi azdur." imdiki zamnda kim kadlar resm alurlar binde yigirmi aka, ol nesne 'Ali Paa himmetidr, anun-un an bnyd itdi kim kdlara delk og ola. Paalarla kd-'askeri ho greler. Nazm Cihn hkmi v'eger hanlar elinde Vel kulp dnimendler dilinde [73b] Takar kulpuna bin hle ipini Kurar tuzak Mslmnlar yolnda Hssa kim sf dnimend ola Neler dzer bu hanlarun ilinde El-hsl- kelm, l-i 'Osmn'un gnh itmesine evvel sebeb 'Ali Paa olmdur. Zr anun yanma hle ider ve hle bilr 'Arab [Baz nshalarda: 'Acem] dnimendleri [61] ok gelr giderdi. Dnimend kim azsa k olur, k kim azsa eytn olur.
BB [63] An beyn ider kim Byezd Han Karamanogl'y-la ne'yledi.
Ol vakt kim Hamdili'ni urm-d, tekrr gir geldi. Han ki Bursa'ya geldi Hamd [74a] ili vilyetimin halk ikyete geldiler kim eyitdiler: "Hanum! Karamanogl bizm hlmzi gyetde za'f idp-durur. Bize gyet zulm var-durur." didiler. Byezd Han dahi gayrete gelp eyitdi kim: "Hak ta'l 'avn u 'inyeti olursa varaym inallah an insfa getreyim." didi. Hemn-dem emr itdi, leker-i mansr cem' itdi; yrdi, Tekeili'nden Karaman'a kd. Anda ngh Hakk'un emri-y-ile Germiynogl Ya'kb Beg'i ve veziri Hisr Beg'i ve sban bunlar tutd. Muhkem bend-ile psala hisrmda mahbs itdi. Andan kend togr Karaman'a yrdi. Kara-
402
manogl kaup taa girdi. Byezd Han dahi vard, Konya'nun zerine kond. ehrn [74b] kapularn yapdlar. Ol hnde hrmen vakt-y-d. Konya'nun meydnnda arpa ve buday alar kup yglup tururd. Leker halk hisra varup ardlar ve eyitdiler: "Hey hisr halk geln bize arpa ve saman satun, atlarumuza yidrelm." didiler. Anlar dahi bir nie adamlar gnderdiler. "Gr bunlarun szleri gerek midr?" diy. Adamlar geldiler. Bu szi hana didiler. Han bir iki kul gndrdi eyitdi: "Sakmn kimseye zulm itmesnler, arpa issi kend insfmca satsun." didi. Arpalarn kim satdar, han adam kod ol kiileri hisra iletdiler. ehrn halk bunlardan bu 'ahdi gricek hemn ehrn kapusn adlar, hisr feth olund. Etrafdag ehirlere dahi habar vard kim: "Bu gelen pdih be-gyet 'dildr ve Mslmnlarun rzkna ve mlna tama' yokdur." Bu 'dil habarn kalan hisrlarun halk iidicek ol ehirlden adamlar geldi. Hana: "Geln ehirlere [75a] tmr idn." didiler. Aksaray' ve Nide'yi ve Kayseri'yi virdiler ve Devel'nn Karahisr' virdiler ve bunlarun cem'in nevhisiyle bile teslm itdiler. Bu ahvli gricek Karamanogl r-u-nr ili gnderdi. Eyitdi kim: "Her ne kim imdiye dein old-y-sa benm bu gnhuma kalmayup 'afv idesiz." didi. Ahir'l-emr sulh olund. ihrenbih [aranba] Suy'ndan had olnd. tesi Karamanogl'nun ola ve berisi hnkrun old. Hnkr dahi kend kullarn kod, dndi devlet ile. Andan hnkr Bursa'ya geldi, oturd. Nazm Veldr her ne han kim 'dil olsa Degl 'ayb cihn ana kul olsa [75b] Sleymn 'adi idp tutd cihn Sleymn mislidr han 'dil olsa [62] Gnl ehri 'advetden yklur 'Advet hem bozar il ma'mr olsa 'k koma gnlnde 'advet Bozar mnun ger bir lal olsa
403
BB [64] An beyn ider kim Sultn Byezd Han Kastamon'ya ne sret-ile vardugn beyn ider.
Bir gn Bursa'dan devlet-ile kd, togru Taraklu Borl'ya vard. An vardukda feth itdi. Andan yrdi Kastamon'ya vard. sfendiyr Smab'a kad girdi. Andan Byezd Han'a ili gnderdi. Eyitdi kim: "Benm handan midm bu idi kim [76a] beni bir hidmete kabl ideydi. Ve ill kerem lutf idp bu oturduum yircgezi bana sadaka itsn." didi. Byezd Han dahi bu szi kabl itdi. Kvrum Yol'dan aagasm smur itdiler, sfendiyr'a virdiler. Bki vilyetini Byezd Han tasarruf itdi. Andan dnp Byezd Han Bursa'ya geldi. Bu fethn trihi hicretn yedi yz toksan yedisiyle sekizinn arasnda vki' olund Byezd Han elinden. Nazm Ne fi'l ider bu dem bu arh- gerdn Karaman kara tada sergerdn Byezd ald ilin virdi kula vre old siph v merdn [76b] Silifke siyle vard gz yandan Cierler kana gark mahv old gamdan Ne vardur bunda varlk bir nefesdr Bu varlgun ki seni itdi giryn
BB [65] An beyn ider kim Byezd Han Amasiyye'yi ve Sivas' ne sret ile feth itdi.
Bu Amasiyye'yi Byezd Han'a kend shibi virdi. Ve ol hnde kim Kd Burhneddn Amasiyye'nn shibini incitmi-idi. Byezd Han'un tasarrufmda iken Kd Burhned-
404
dn Allah rahmetine vsl old. Anun ogl kicek kald ve bir kzn Dulkdrogl Nasreddn Beg'e gndrdiler. [77a] Anun-un kim vilyetn a'ynlar Byezd Han'a adam gndrdilerdi, gel diy. Byezd Han dahi srdi Sivaz'a geldi. Vilyetn a'ynlar karu geldiler. Knn- pdihlk ne ise olunup yerine geldi. Byezd Han dahi Sivaz' ogl Emir Sleymn'a virdi. Andan yrdi Erzincan'a vard. Begi Taharten it'at-lan karu geldi, kendyi gir [63] han dahi yerinde mukarrer kld. 'Avratm, oglun ve kzn Bursa'ya gndrdi. Andan yrdi, Divrii ald. Malatiyye'ye vard, Malatiyye'yi ve Derevende'yi [Derende] ve Bihisni'yi, bunlar dahi feth itdi. El-hsl- kelm ol vilyeti cmle feth itdi. Andan dndi, turmad Bursa'ya geldi ve Taharten'i gir Erzincan'a gnderdi ve horandasm alkod. Nazm Neden dostluk umarsn bu iikden Ayrasn beni sevdk iimden [77b] Benm rhatum olmaya cihnda Ki yollar gzleyem yaz u kumdan Oul kz 'avratum benden cddur Ya lezzet mi bulam ben cnbmden Sebeb sen olasn bu furkatuma Ne togrulk umarsn bu tuumdan Byezd dostlk umma Tahartin'den Ki eydr sen ayrdun yoldaumdan Dier nazm Cihn bir nev'a sret tutmamdur Cihnlan oynayanlar utmamdur Ne zhir itmedi bu suffa-i yeng Kim an kara toprak itmemidr Bu fethn trhi hicretn yedi yz toksan sekizinde [78a] vki' olmdur.
405
BB [66] An beyn ider kim Saruhan Begl Filibe yresine ne vech-ile ddi ve anlar srilp anda varmasna sebeb ne old, an bildrr.
Bu Saruhan ilintin ger halk var-d. Menemen ovasnda klarlar-d ve ol iklimde tuz yasa var-d. Anlar ol yasa tutmazlar-d. Bum Byezd Han'a bildrdiler. Han dahi ogl Ertonurl'a habar gnderdi kim: "Ol ger evleri ne kadar var-sa onat zabt idp yarar kullarna smarlayasm. Dahi Filibe yresine getreler, gndresin. 'Ale't-ta'cl tu tasn, bir drl dahi itmeyesin." didi. Ertonurul dahi atasmun emrini kabl idp buyurdugndan ziyde zabt itmi-idi. Bir eksksz ol ger evleri gnderdi, Filibe yresine getrp kondurdlar. imdiki [78b] demde anda Filibe'de Sarhan Begl kim dirler, anlardandur. Ve bu Paa Yiit Beg didkleri anlarun ulusyd. Ol zamnda anlarunla bile gelmiler-idi. [64] Nazm Knndur pdihlar srgn ide Ki ya'n bir dahi il ma'mr ide V'eger halk incinr evvel seferde Bu Tanr takdridr dahi n'ide Gzetsn takdiri ho muti' olsa Olur rhat ki ol nasbm ide S'L. Byezd Han kim Malatiyye'yi ald kimlerden ald? CEVB. Malatiyye'yi Trkmn'dan ald ve Divrii Krt'den ald, Grn'den ber ve Behisni'yi Trkmn'dan ald. Bunlar dahi kadm pdihlar degl-idi. Ertana'dan sonra bunlarun ol vilyet ellerine [79a] girmi-idi hkm itdiler. Kaan kim Byezd Han ol vilyetleri alcak ol begler vard, 'Araba kad, ksld. Kaan Byezd Han Temr vartasna vki' olcak Msr sultm sebeb-ilen gir yirl yirine vardlar ve ol vaktdan ber Msrlu bunlara hkm ider oldlar.
406
F
S'L. Ya ol Rm vilyetinden Byezd Han'dan kaup gidenlern hllar n'old ve ahvllar neye irdi? CEVB. Ba'zlar Temr'e vardlar. Taharten ve Germiynogl ve Dzme Aydnogl ve Menteeogl ve sfendiyr'un ilisi bile Temr'e vardlar. Amm bunlarun her birisi bir nev'-ile varm-d. Germiynogl iblisi hisrndan habsden vezri-len kad. Ayuclar, maymunclara uyd, Temr'e vard. Menteeogl san sakaln yoldurup [79b] h olup vard. Aydnogl erilik ide vard. Ve Isfendiyr'un ilisiylen Taharten nker olup bile vard. Bunlar Temr'e kim vardlar, hllarn 'arz itdiler ve hem Temr'e yalvardlar ve eyitdiler: "y shib-krn! Bize merhamet it kim gyet mazlmlaruz." didiler. Amm ekser muharrik iden Taharten'ile Germiynogl-y-d. Zr biri habsden kup varm-d ve biri oul ve kz ve 'avratdan ayrlup varm-d. mdi bunlarun szleri mfd old ve tahrke bunlar sebeb old. Nazm ikyet ta'n idben itmedn sen Sebeb oldun helk old nie ten Bozulmak bnyd itdn Temr'e Nie gnehszler terk itdi evtan Dier nazm Didiler ml alupdur yok kys [80a] N'ola kim ehlmzn gide yas Oul kz kavm u karda ilden ayru Bulmaz halkumuz giye pals Untdlar kamu varlklarn Dilerler Tanr'dan bir ba hals [65] Didiler biz gnh itmedk ana Degldr bir klmuz ana 's Komad bir kara pul elmzde Gedyler virr bize yiyesi
407
Didiler derdmz k vef yok Yzmz kalmad hli diyesi Dier, bu da nazm Gine bin drl defter zhir old Anun takdiri ne yazd, hir old [80b] Dendi 'leme zulm u dallet Muti'ler cmle halka zhir old Kard murdr u mismil seilmez Yimege it aatay hzr old Tokund ta taa bu halk kaarlar kzler yklemee katur old Aluk bulmaz gtre bir kii kim Veger bulsa bir eski hsr old Temr mel'n tekebbrlk idelden Nie altun gmi ad bakr old S'L. [!] CEVB. Temr bu gelen beglere eydr: "Hay begler! mdi bu Yldurum Han hd bir gzi handur. Siz dirsiz kim bizm gnhumuz yokdur. mdi hanlar hd sebebsz kimseyi incitmezler." dir ve hem [81 a] sebebleri dahi bir nie nev'adur. Biri budur kim sizden yarmak diledi ola ve biri dahi "Geln bana tapu klun." dir ola. Ve biri dahi bu ki "Ben gazya varanda bana eri virn." dir ola. "mdi sizler didklerm birin klmasanuz tre budur kim sizleri incideler. mdi ne bile kim bu sizn sznz yalan veya gerek bolgay. Ve eger gerek olursanuz hanlara bunun gibi hllar lyk degldr ve eger siz yalan olasz sizlere dahi lyk olmaya kim hanlara thmet itgeysiz. Hele br evvel ili gndreym greym, ol han dahi nedr dir ne cevb gndrr." didi. Bu tarafdan Germiynogl ili gndreym didgin iidicek fi'l-hl eydr: "Hanum bu bizm [81b] hlumuz iki nesneden hli degldr: Ya gerek olavuz szmzde veya yalan olavuz. Eger gerek olursavuz mrvvet, ihsn senn-
408
dr. Ve eger yalan olursavuz pdihlara hod feth-i vilyetler detdr." didi. Pes "Germiynogl'nun szine ili gerekdr." didiler. li yara olnd kim gndre-y-idi. Temr iitdi kim Sultn Ahmed ve Kara Ysuf m'un habsinden hals bulup kamlar, Yldrm Han'a varmlar. Temr dahi bu habar iidicek iliyi gndrmedi, te'hr itdi. T una dein kim bu beglern hllarm bile kim ol Yldrm Han'un yannda tururlar m turmazlar m? Anlar dahi sehel vakt turdlar. Elenmediler, andan gitdiler. Andan sonra dahi Temr ilisini gndrdiler. Yldrm Byezd Han'a [82a] vard. S'L. Ya ol begler anda-y-iken Temr ilisin nin gndrmedi? CEVB. Temr eyle sanurd kim ol begler varalar Yldrm Han' [66] kendnn zerine getreler-idi. Grdi kim kendnn tasavvur degl-imi, hemn s'at ili gndrdi. Bir gn ili Yldrm Han'a gelp mektbn virdi ve armagnlarn ekdi. Han dahi mektbma ve armagnlarma asl iltift itmedi ve kend bir darblu cevbnme yazd. Temr'n ilisi eline virdi, gndrdi. li gidicek Byezd Han vezirlerine eydr: "Tzcek yarag idn kim Temr'n zerine giderin ve an vilyetinden kartmazn." didi. Paalar eydr: "Devletl sultnum ne hcet kim lekermze zahmet ekdrevz. Koyalum gelsn [82b] vilyete girsn. yle kralum anlar kim kendlern vilyetlerine habarlarm gir biz gndrelm." Begler bu re'y-i tedbr-i mvecceheyi grp beendiler. Rev grdiler ve Byezd Han' kend re'yine komadlar. Hemn-dem lekerler cem'ine megl oldlar. Temr andan kopup yrdi. Byezd Han dahi Vlkogl'na [Vlkogl, Vulukogl]: "Gel!" didi ve kendnn Rmili lekerini cem' itdi. Hzr ve mheyy oldlar. Bu tarafdan Temr dahi srdi, Sivaz'a geldi. Cenge balad. Lagm-la brlarn ykd, hisr ald. Cebr-ile halkn esr itdi. Bunlara kim bu hl vki' old, Msr lekeri dahi Haleb'e geldi. Temr bu habar iidicek hemn Temr m'a tevecch itdi. Yrdi Temr Haleb'e vard. Haleb yamnda Mecnn Tabak yazsnda [83a] ogradar. Leker-i Msr Temr'e
409
mukabil olmad, mnhezim old, Trkmn hyntlg sebebinden. Andan sonra sultn dahi kaup Msr'a gitdi. Temr Haleb'e vard. Halk hisr virmedi, ceng old. Mblaga adamlar krld. hir'l-emir zulm-la ald. Zulm kemlmda itdi. Temr a'zam'l-eirr-y-d. Andan Hama'ya vard, an dahi Haleb'den biter eyledi. Andan Hamus'a vard, anda mezrlar grdi. Sord kim: "Bu ne mezrlardur?" eyitdiler: "Resln sallallahu 'aleyhi vesellem ashblarmdandur. Biri Hlid bin Velid'dr ve bu vilyeti feth idendr ve biri Ka'bulahbr'dur ve biri dahi 'Amr bin meyye'dr. Bu mezrlar kim grrsin cem'i Hazret-i Resl'n ashblarmdandur." [83b] Bunlar iidicek Hamus'un halkn esr itmedi ve ill halkna ml- emn sald. B-hisb ml ald. Andan Ba'lbek'e vard, an dahi yama itdi. Andan srdi m'a vard. Hisrm yapdlar. Bir nie gnler mblaga cenkler olund. Tarafeynden ok adamlar krld. hir'l-emir ehrini yama itdrdi. Ve dahi Yezd'n kabrini buldurd, snklerin kardup yakdurd ve kabrine necis toldurd. Ekser m'a kahr Yezd ol ehre yakn yatdugmdan tr-y-idi. Andan srdi gir Karabag'a geldi. K anda klad. Hemn kim yaz olcak Rum tarafna mteveccih old. Evvel Erzincan'a geldi. Isfendiyr karu vard; bile [84a] geldi, Temr ile Sarkam'a dein. Bir gice sividi, Temr'den destr almadn gir Kastamon'ya geldi. Andan Temr dahi Engri'ye togruld. Bu tarafda [67] Byezd Han dahi evvelki tedbrlerinn zerine tururlard. Kend vilyetinden gayr vilyetlerden yazlu lekerini kara ve hem serahor dahi srdiler, kardlar. T stanbol'dan dahi bile kard. Bu Rm vilyetinde serahor Byezd Han ihds itdi, vezirleri mbereti-y-len. Ve hem Byezd Han ogln bile alm-d. Biri Emir Sleymn, Aydn ili sanca ve Karasi sanca ve Saruhan sanca bile. Ve biri Mustaf'dur. Hamidili sanca ve Tekeili sanca bile. Ve biri [84b] dahi Sultn Muhammed-idi. Amasiyye'de cem'iRm lekeri bile. Bu lekerleri mecm' cem' itdiler Tatar ve gayr lekeri kend-y-ile bile yrdiler. Anlar ve bunlar dahi Engri'ye vardlar. Temr-i bedbaht
410
penenbe gn sabh geldi kond. Ve Byezd Han ikindin kond, biribirine karu kondlar. Bu tarafda Temr nine handek kesdrdi. rtesi Cum'a gn old, oturdlar. Cum'a namz klnd iki tarafda. Andan sonra Sultn Byezd sancaklarn zdi, ksleri alnd, sf-ber-sf alaylar baland. Hemn ki mukbil oldlar. Tatar hyin old, begleri Taharten yanna vard. Ve Germiyn lekeri hyin old, Germiynogl yanna vard. El-hsl- kelm her [85a] vilyetn lekeri kend beglerine dndiler, hyin oldlar kim her birinn begleri anda Temr yanma varmlar-d. Vlkogl kffr erisiyle 'acyib cengler itdiler. Ol dahi ceng iderek grdi kim her taraf kolaylu kolayna gitdiler, Vlkogl dahi ekildi bir tarafa gitdi. Ve Byezd Han'un ogl Mustaf dahi atndan ayrld belrsz old ve Emir Sleymn' dahi paalar alup ara yirden kdlar, bir tarafa gitdiler. Sultn Muhammed dahi Amasiyye lekerini alup togr Amasiyye tarafna ekildi. Hemn Byezd Han kend kapus kul-ylan kald. Solak Karaca dirler-idi Byezd Han'un bir kul var-d. Ol eydr: "Hey Byezd Han! Kan ol gvendgn oullann? [85b] Ya kan ol gvendgn sancagun begleri veyahud kan ol serho vezrlern? Ne gkek yoldalklar itdiler!" didi. "Ol cem' itdgn ml hare itmedn, oglancuklarum rzkdur didn." nkim bu szi Byezd Han iidicek kat acd: "Bak, bana minnet idp nkte de mi idersiz?" didi. Atn depdi kulun arasndan tara kd. Bileince birka yaya olan ve bir nie solaklar vardlar. agatay'un alaylarn biribirine urdlar. Germiynoglu bum grdi. agrup eyitdi: "Hey bu ceng iden Byezd Han kendsidr." didi. Ne turursz fursatdur fi'l-hl mblaga adamlar irdiler. Atmn drt yanndan sarmadlar. [86a] Tutdlar Temr'e getrdiler. Amm atndan indrmediler. Temr dahi grdi ard, eydr: "Hey, atndan drmen." didi. "Benm koltuuma girn." dir. Zr ol vakt adrda-y-d. Koltugma girdiler: "Hanum ata bin." didiler. Temr eydr: "Hay kaltaklar ben at binp nireye varayum. Pdihlar hareket itmek cyiz degldr." dir. Yryi adr
411
kapusma geldi, Byezd Han' dahi ta'zm-ilen atdan indrdiler. Temr karu vard, grdiler. Andan sonra ikisi bir halmn zerinde oturdlar. [68] Temr agrtd kim: "Leker imdi gir konsun, ceng itmesnler." didi. Ve ill her kii kendnn kazancna segirdrdi. Haram hall dimezler-idi, divrrler-idi. Nazm [86b] ki ktrm sebeb old fesda Ve hem Ibls saf virr fesda Hased odma yand Rm u m gr Ne iler iledr old urada Vegeri bu o Sni' masn'dur Sebeb bu iki ktrmdr burada Bularun uydug nefs-i hevdur k sen var uyma bu garaza S'L. y derv sen hd ol cengde cismnde bile degldn ya bu kssay kimden nakl idersin? CEVB. Bursa'nun bir nyibi var-d. Adn Koca Nyib dirler-idi. Ol kii Byezd Han'un hs solaklarmdan-m. Ol vakt kim ol han [87a] tutdlar, anda bile-y-imi. Byezd Han kim Akehir'de Allah rahmetine vsl olcak anda dahi bile-y-imi. Bunlar fakr andan teft idp sordum: "Byezd Han nie saklarlard diy." Ol eydr: "Temr bir taht- revn dzdrmi-idi. Kafes gibi iki at arasnda berkitmilerdi. Her vakt kim Temr gerdi, Byezd Han' ol taht- revn-la kendnn nince yrdrdi ve konsalar kend adr ninde kondururd." didi. Ol Koca Nyib didgm ki dirin Amasiyye'ye Sultn Muhammed'e vard. Sultn Muhammed dahi ana Amasiyye hisrnun dizdarlgm virmi-idi. Kaan ki pr olcak Sultn Murd an Bursa'ya getrtdi. Bursa nyibligin virdi. Fakr ki andan nakl itdm ve anun hikyetinn ekserin dimedm. [87b] Anun-un kim sz tavl olur.
412
Nazm Kfir itmez Temr itdgi ii Ki neler ekdi irkek-ile dii er'at ehlini turmaz krard Bilinmez ne-y-idi tutdug tu Hnekh mescid medrese ykd Gerdi Aydm ilinde o k Temr'n zulm okdur 'lem ire Ne ola grmedi zulmm kii Aya basdug iller ykld Yigidn kocanun kalmad dii [69] Ve andan sonra Temr her vilyeti begl begine virdi. Vilyet-i 'Osmn' Tatar'a virdi. Byezd Han [88a] bum iitdi, amm Temr gh gh g zerinde giderken Byezd Han'a gelr selm virrdi. Bir gn Byezd Han dahi Temr'e eydr: "Temr Beg senden bir dilegm vardur." dir. Temr eydr: "Syle nedr dilegn kabl iderin." dir. Byezd Han eydr: "Gel kerem it, dilek iderin, Tatar' bu vilyetde koma, al bile git." dir. Temr eydr: "Eyle olsun kabl itdm szni." dir. "Kaan kim Semerkand'a varam gir bu vilyetne seni gndrsem gerek. mdi ol vakt Tatar seni vilyetne getre." dir. nkim Byezd Han Semerkand'a gidicegin iidicek acd, kend meslhm grdi. Kaan kim Temr gdi, kend vilyetine tevecch itdi, Tatarun cem'isini srdi ve Krehri'ni ve Sivrihisr' ve Beg [88b] Bzr'n Karamanogl'na virdi ve dahi Kastamon, Kangr'y ve Kal'acug' gir sfendiyr'a virdi. Byezd Han lmi-idi, amm Temr umard kim Byezd Han'un olanlarndan birisi kendye gele-y-idi kim Byezd Han'un elini ana mukarrer ide-y-idi. Grdi kim anun olanlarndan birisi gelmedi. Zr anun-un kim Karamanogl'na virmi-idi. Ve hem Karaman vilyetinden kd gitdi. Ve bu mcernun trhi hicretn sekiz yz drdinde vki' olund.
413
BB [67]
An beyn ider kim Byezd Han kim Allah rahmetine vard, ka ogul kald ve hem ol kalan olanlar ne'ylediler. Byezd Han'un alt ogl kalmd. Bei ma'lm [89a] ve biri n-ma'lm-d. Zr biri Temr enginde nbedd olmd. Olanlarnm biri Emir Sleymn, ikinci Muhammed, nci 's, drdnci Ms, biinci Ksm. Amma bu Ksm ol hnde kiick-idi. Sarayda olur-d. Ve ol nbedd olanun ad Mustaf-y-d. Emr Sleymn' 'Ali Paa ve Eynebeg Sba ve Hasan Aga Rmili'ne alup gitmege tedbr itdiler. Ve Sultn Muhammed gir Amasiyye'ye gitdi. 's ve Ms, Bursa vilyetinde ve Karasi ilinde biribirin kovupyorurlard. hir Ms 's'y giderdi. Kend gelp Bursa'da oturd. Bu tarafdan Emr Sleymn da Bursa'ya togruld geldi. Ms kaup Karaman'a gitdi. Emr Sleymn'un bir kzkarmda kim [89b] ad Ftma Hatun'dur ve kii karnda kim Ksm'dur, anlar stanbol'da rehin kod kim bara, h yalk itmeye. hir'l-emir Emir Sleymn gir Rmili'ne gedi. Bunun trihi hicretn sekiz yz biinde vki' olund. Ve Emir Sleymn'un tahta gedgini Amasiyye'de Sultn Muhammed iidicek ili gndrdi. Didi kim: "Emre'm sag olsun atamuz gitdi-y-ise. Emre'm bize ata yirinedr."didi. ki at pke gndrdi. Emir Sleymn ana bir nie olan ve criyeler gndrdi. Ve andan sonra dahi Karamanogl'na ili gndrdi. "Karmdaum Ms'yi koyvirme kim ben sizn-ile gyetde dostluk ideyin." didi. Ms bildi kim Karamanogl bard, Karaman'dan kaup sfendiyr'a vard. Emr Sleymn [90a] ol hnde Bursa'da otururd. itdi kim Ms sfendiyr'a vard zerine tevecch itdi. Yrdi, Gynk yannda bir su kenrmda kond. Yaz-d, k old. Anda klad ve ol menzilden gmedi. Ol makmun adna Beg Kava dirler. Anun-un kim Emr Sleymn ol kavak aac dibinde dyim sohbet iderdi. H sohbetden hl olmaz-d. Gyet hb, merref makm-d ve ol aradan sfendiyr-lan dahi bardlar. Andan gp znik'e geldiler. znik'de gir sohbete megl old, 'Ali Paa'nun minnet
414
arab-y-lan. sfendiyr dahi Ms'yi Sinab'dan gemiye koyup flag'a gndrdi. Ol vakt flag'un beginn adna Miro [Mirc] dirler-idi. Bu tarafda [90b] Emir Sleymn iitdi kim Ms Rmili'ne gedi, srdi Emir Sleymn dahi Edrene'ye vard, [70] gir sohbete megl old. Bu Rmili'nn begleri dahi iidp bildi kim Ms flag'a geldi, habar gndrdiler: "Tz gel kim karmdaunun beglikden safs yokdur. Gice ve gndz sohbet itmekden eli demez." nkim Ms bu habar iidicek srdi Sillisrim'e geldi. Andan Rmili'ne. Rmili'nn dahi tovcalar ve tmr erleri cem'i Ms'ye vardlar. Ol dahi togr Edrene'ye srdi geldi. Emir Sleymn'a habar geldi kim: "Ne turursn, karmdaun Ms iridi." didiler. Ve: "Rumili ana dndi." didiler. Emir Sleymn mahmr yatard, gc-ile kaldurdlar. Eydr kim: "Benm memleketmde anun ne hkmi vardur." dir. [91 a] Bu habar syleyince "Hay u Ms iridi." didiler. Emir Sleymn tizcek binp kad, bir kye iridi, ol kyde Allah rahmetine vsl old. Sonra ol kylyi mecm' ky-ile bile Ms oda urd kim: "Siz benm karmdaum nin ldrdnz?" didi. Nazm Gurr mansbun yoldan kard Sevinp aldugun elden kard Ne itdn halka kim yzin evrdi Sevenler cmle gnlden kard arb u eng aana v hem saz Mushibn olar badan kard nkim Ms Rmili'nde tahta gedi oturd, bunun trhi sekiz yz on inde-y-idi, karnda [91b] Emir Sleymn'dan sonra.
415
BB [88]
Rumili tamm Ms'nn elinde olup zabt idi ve tmr erleri ve sancak begleri tamm b-kusr gelp it'at itdiler. Nevhideki kfir begleri gir 's oldlar ve bu tarafda Amasiyye'de Sultn Muhammed iitdi kim Emir Sleymn Allah rahmetine vard ve Ms Rmili'nde tahta gep oturm. Sultn Muhammed dahi srdi Bursa'ya geldi. Bursa kavmi dahi istikbl idp tahta gedi, oturd. Cem'i Emir Sleymn hkm itdgi yire bu dahi hkm itdi. Emir Sleymn Amasiyye'ye hkm itmedi. Bu hd evvelden hkm itmiidi ol dahi elinde. Geldk bu tarafda Ms'nn re'y tedbri nedr grelm. Kr ahmelik'i vezr idindi. Mihalogl Muhammed Beg'i Rmili'ne beglerbegi itdi ve Simavna kds ogln kdasker idindi. Ve kendnn kul 'Azab Big'i emr-i [92a] 'alem idindi. Her bir sanca kendnn kullarna virdi. Emir Sleymn'un dahi bir ogl ve bir kz var-d, kaup stanbol'a girdiler. Vidin 's olm-d. Yrdi, bunlarun her birin zabt itmee balad. Vard Perivedin'i [Pirevidin] ald ve yanmda Matara'y [Matarjdah ald. Andan Laz vilyetine yrdi. Kprl'yi ald ve hem Ohcabolu'y [Ogcabol] ald. Turmadm aknlar ider old. Gh gh stanbol'a dahi segirdr old, kapusm yapdurd. Andan gelp Silivri'ye ddi. Bunun-lan ceng ideyorurken bu Kr [71] ahmelik nzklg-ilen kad. stanbol'a girdi. Ms bundan hle tuyup hayli vehme vard. Andan gp Edrene'ye vard. ntizar old kim bu arh ne sret gstere. Nazm [92b] Ms'nn fikri budur kim tuta cmle 'lemi Takdiri Hak'dur iden tedbri ko sen dem Mlik'l-mlkdr o mlkin dziben hem bozan Bir kulma virmedi Hak ibu cmle 'lemi Sultn Muhammed [Ms nn ?] tahta gemesinn trhi hicretn sekiz yz on altsnda vki' olund.
416
BB [69] Anun beynndadur kim Sultn Muhammed bin Byezd Han diler kim karnda Ms-y-lan bula. Bu vilyetleri ekieler. Devlet her kanksnun ise Hak ta'l emri-y-ile bu memlekete ol hkim ola.
Sultn Muhammed vezri Byezd Paa'ya eydr: "Rumili'ne gemege tedrk idn." didi. Bu ahmelik vezr Ms'den kaup stanbol'a girdgi vaktm sonra Sultn Muhammed katma gelmi-idi. Byezd [93a] Paa eydr: "Sultnum, ahmelik Beg'i okyalum, gelsn grelm. Ol dahi bu bbda ne dir." didi. Okudlar geldi, ana eyitdiler: "Rumili'ne gemek isterz, tedbr nedr?" didiler. ahmelik vezir eydr: "Tekre ili gndrmek gerek kim andan gayr yirden gemege re yokdur." didi. "Zr kim Gelibol imdi Ms'nn elindedr." didi. Hemn-dem Geniboza [Gegibze] kds Fazlullah' stanbol'a ili gndrdiler. Anun-un kim stanbol tekri evvelden ana i'timd idptururd. Zr kon-y-d, bilrdi. nkim Fazlullah tekre geldi habar ne-y-ise olund. 'Ahd peymn itdiler. Geldi hnkra maksd habarm virdi. murdca old. Hnkr devlet-ilen Bursa'dan gdi, yrdi geldi Yoras'a [Yoros] kond. Ol vakt du'c fakr kyde kaldum. Orhan'un [93b] imm ogl Yahi Fakh evinde hasta oldum Geyve'de; anda kaldum. Menkb- l-i Osmn' t Yldrm Han'a gelince ol imm oglndan nakl itdm kim habar virrin. Amm Sultn Muhammed Yoras'a kondukdan sonra stanbol tekri de ok gemiler gndrdi. Sultn Muhmmed'i 'askeri-y-ile tamm Rmili'ne gerder. Bu tarafda Ms dahi iitdi kim Sultn Muhammed Rmili'ne gedgin kendnn zerine yrdgin. Edrene'den kalkd Laz vilyetine yakn vard. Bu tarafda Sultn Muhammed dahi varup ncgez'e kond. Evrenezogl 'Ali Beg anda karu geldi. Andan kalkdlar yridiler. Giderken yolda Mihalogl Yahi karu geldi. Bu Mihal hd ol vakt Ms'nn beglerbegisi-yidi. Oglm kend [94a] gndrmi-idi. El-hsl- kelm Sultn Muhammed Edrene'ye varnca ce-
417
m'i begler yanma geldiler. Ms'nn yanmda hemn aknc kald. Ancak Semekov'da [Samakov, Samaku] ogra old. Ms smup kad. Bir yirde at amura kdi. Kendnn bir kul var-d, Derzi Saruca dirler-idi. Ms'nn atnun sinirin ald, Ms'yi tutd. Sultn Muhammed'e getrdi. Ahamn adrda maslahat ne-y-ise [72] grdiler, yirine kodlar. Ol gice Bursa'ya dedesi yanma gndrdiler. Mihal' dahi tutdlar, Tokat'da Bidev arda'a gndrdiler. Smavuna kds ogln dahi ogl-y-la kz-y-la znik'e gndrdiler. Sultn Muhammed ayda bin aka 'ulfe itdi ve Ms'nn kul 'Azab Beg kad flak'a gitdi. Rmili tamm Sultn Muhammed'e feth old [94b] ve etrfun beglerine ililer gndrdiler. Nazm Kadmden tredr kardaa kymak Ata v anay gussalu komak Kbil kim Hbil'e kyd ezelden 'Adet old ki hanlar buna uymak 's v y Ms Emr Sleymn idn bu tre ehlidr ahmak Fen olur cihn-un ne zahmet Cihnda adn kanluya dakmak
BB [70] An beyn ider kim Sultn Muhammed Rumili'nde karnda Ms-y-lan megl-iken bu tarafda Karamanogl Bursa'ya geldgin bildrr.
nkim Karamanogl hcm idp yridi Sivri [95a] hisr'a geldi. Anun-un kim kend elinde-y-idi drt yann yka boza haramlklar ide Bursa'ya geldi. Hac 'vaz Paa dahi Bursa'nun sbasyd. Karamanogl dahi gelmedin ehrn halkn okud, getrdi. Eyitdi: "Mslmnlar! Pdihumuz Rmili'nde. Karamanogl geliyorur zermze. Hisr yara olan kii hisra girsn." didi. "Ve anun kim yara, hisr
418
yara yokdur, hisrda mahbus olmasun, kend ba yaran grsin." didi. Ve hem bu halk dahi anun gibi itdiler. nkim Karamanogl Bursa'ya geldi hemn ehri oda urd, hisra ceng itmee balad. Mblaga cenkler olund. Ahir diledi kim Bnarba suymdan kim hisrun tara yannda [95b] gl olmudur. Diledi kim ol gln suyn kundalar ve Bursa kapusnun Zindan Kapusnun tarasndan lakm urd kim gln suyn ekeler dahi hisr yanndag dereye akdalar. Bum Hac 'vaz Paa tuyd, kd; lakmclar krd. Karamanolu'nun ol midini kesdi. Otuz bir gn cenk olund. Amm gh gh hisr halk dahi hisrdan kard. Hayli adamlar alurlar-d, getrrler dahi Karamanogl'na karu hisrdan aaga bogazmdan aaga asakorlar-d. Bunlar bu cenkde-y-iken ngh bir gn kapluca 'imretine Ms'nn lsi geldi. Karamanogl varup Ms'nun lsini grdi. Hemn ol gice [73] kuyruk gte ksup kad. Kirmast yolmdan [96a] toland kara ar kat rene yidi. Hamdili'nden gedi, kend harbasma vard. Ve bu mcernun trhi hicretn sekiz yz on tokuznda vki' olund. Andan sonra Karamanogl'nun kd-'askeri Karamrsel eyitdi: "Gel ber begm, ben du'cun gndr, varayum Osmnogl'yla seni bardurayum." didi. Ol eydr: "Hay ne szdr! Barmazvan! Ol benm zerme gelrse ben anun-la haklaur kiiyin." didi. Bu szi kabl itmedi, kend bilisine yridi. Nazm 'Ad kim gelse gitse olsa magbn Ola hli, olma d olma mahzn Anun baht karal yiter pes Senn tli'ni Hak itdi meymn [96b] Yzi gnli Karaman'un karadur Karanulukda kald zr u mecnn
419
BB [71]
An beyn ider kim Emr Sleymn Allah rahmetine vard ogln kim stanbol'a iledptururd. Anun ogl ahvlin bildrr. Sultn Muhammed kim koup Ms-y-ilen yrrken stanbol'un tekri Emir Sleymn' kabl itmezlendi. Ya'ni kim Sultn Muhammed ile 'ahd peymn var-d. Anun-un olan kabl itmedm dimek ister. Olan dahi flak'dan kup gitmek istedi. Karn Ovas'nun akmalar oglanun yanna varmak istediler ve yanna dahi vardlar. Eyitdiler kim: "Gel ber biz senn-ile bile oluruz." didiler. Olan Yanbol'ya iletdiler. Sultn [97a] Muhammed'e habar itdiler. Bu habar iidicek hcm idp yridi. Bu olan yanmda olan akmalar Sultn Muhammed geldgin iidicek kaup tagldlar. Oglanun bir lalas var-d Derziba Zaganoz dirleridi. Ol Zaganoz olan tutup Sultn Muhammed'e getrdi. Sultn Muhammed dahi oglanun gn gzini ad, bu dnya gzini rtdi. Bursa'ya gndrdi. Kend dahi ardnca Bursa'ya vard. Emr Sleymn'un bir kz dahi var-d. Bursa'da an bir sancak begine virdi ve olana dahi timr virdi. Geyve yresinde Akhisr dirlerdi. Anun nevhisinde ardak kyi dirlerdi bir kfir kyin virmiler-idi. Her vakt kim Sultn [97b]Muhammed Bursa'ya gelse Emir Sleymn'un oglun getrrdi, ok nesne 'atlar iderdi. Karmdaum ogldur dir-idi. Dyim hoa grp gnlcgin ele alur-d. Ve kzkarndana dahi hayli 'atlar ider-idi. [74] Nazm Elne her ne girse ksmetndr Veger rhat vegerni mihnetndr Dime kim ola olum tuta yirm Nasb olmasa ancak niyyetndr Demnde fursatun sen germe Yile virme bu 'mri ni'metndr
420
BB [72]
An beyn ider kim Sultn Muhammed bin Byezd Han karnda Ms'yi kim giderdi [98a] andan sonra neye megl old. nkim Karamanogl bunun gibi mhmel hareket itdgini iidicek Sultn Muhammed srdi Bursa'ya geldi. Evvel Isfendiyr'a ili gndrdi. Eyitdi: "Ya sen gel veya oglanlarundan birini 'asker-i mansruma gndr. Ve ill hzr ol kim uda zerne varurm." didi. sfendiyr bu habar iidicek hemn ogl Ksm Beg'i gelen iliyle bile gndrdi ve Sultn Muhammed bu tarafda Germiynogl'na da ili gndrdi. Eyitdi: "Karamanogl ki benm vilyetme bedbahtlk itdgini grdn. Ben anun zerine yrrin, sen dahi benm-ile dostlgun gstermek gereksin. Ben anun zerine inaallah Seydigz'den togr ksam gerek. [98b] Sen dahi 'asker-i mansruma vilyetnden azk gndresin. Ve ill hzr ol kim sana da varurm." didi. Germiynogl eyitdi: "Azg-un ne minnet, hizmete ben dahi yz sriy bile varayn." didi. Hem eyle itdi ve mblaga azklar gndrdi. Ta hnkr ol memlekete varup gelince Germiynogl'nun srgni eksk olmad; turmadm dyim vard. Nazm Eydr dostluk itmek hanlar-lan Mdr y mahabbet anlar-lan Ve bri her cihetden sz kabl it Kulagun din ola hem varun-lan
BB [73]
nkim Sultn Muhammed mblaga leker cem' itdi, andan togr vilyet-i Karaman'a tevecch [99a] itdi. Anda varup ne'yledi. An beyn ider. Bursa'dan kd, srdi Akehr'e vard. Vardug gibi Ahehr'i virdiler. Andan Konya'ya tevecch itdi. Bu tarafdan
421
Karamanogl gelp karulad. Konya ovasnda ogra itdiler. Karamanogl Muhammed Beg'i tutdlar ve byk [75] ogl Mustafa'y tutdlar. Andan sulh itdiler. Akehr'i ve Seydiehri'ni ve Oklug' ve Krehri'ni ve Begehri'ni ve Sivrihisr' ve Cemaze Hisr'n [amard Hisr'n] ve Nide'yi bu zikr olunan hisrlar virdi. Tamm sulh itdiler. Sultn Muhammed Karamanogl'n hil'atlad ve sancak virdi. Tavla-y-lan atlar ve katrlar ve develer virdi, gndrdi. Hemn ki ordnun te ucna kacak at [99b] olanlarmn otarturdug atlarn ellerinden ald ve eyitdi: " 'Osmnogl-y-lan 'advetm t kymete dein bkdur." didi. Ziyde bezbahtlklar dahi itdi. Nazm Karaman'da bulnmaz togru bir yr Veller ok bile kolm u ayyr der kavi karr u 'ahd peymn er andlar yalan ok ider inkr Begi v kds eyh mderris Hledr ileri hep cru mekkr Kazana koysa kaynatsan bizmle lii yaa dir karma znhr Diyesin m'min-isen dost olalum Cevbdur benem m'mne gaddr [100a] Hsa kim l-i 'Osmn'dan olasn Dahi ziyde olur sfat cebbr Tekebbr fuzldur bil Karaman Anunun kahr idpdr an Kahhr
422
BB [74] An beyn ider kim Sultn Muhammed-i Gzi bni Byezd Han Bursa'ya gelp ve andan sonra flag'a 'azm itdgini bildrr.
Etrfun lekerlerini cem' itdi. Ve Karamanogl dahi leker gndrdi, sfendiyr dahi ogl Ksm' gndrdi. nki sultn Muhammed devlet-ilen yridi, Tuna kenrma geldi, kendsi anda turd. Yirggi'yi yapd. A m m akmcar koyvirdi. Mblaga toyum geldiler. Andan sonra flak'un begi ili-y-ilen haracn gndrdi. It'at- kll [100b] itdi ve dahi olanlarn kapuya hizmete gndrdi. Andan dndi devletilen Sultn Muhammed Bursa'ya geldi. sfendiyrogl Ksm Beg hnkra eydr: "Ben gitmezin." dir. "Sultnum kapusmda hizmet iderin." dir. Andan hnkr dahi sfendiyr'a ili gndrdi. "Karndaum! Ksm eydr, bana vilyetnden tmr sadaka it, dir. Ben dahi vireym." didi. "Amm sen dahi Tosya'y ve Kankr'y ve Kal'acug vir." didi. sfendiyr Beg dahi hnkrun vezri Byezd Paa'ya, V'iz Muhammed dirler-idi bir azz vard, an paaya gndrdi kim: "Kerem lutf idesiz, hnkr hazretinden dilek idesiz kim benm dirligm bu Kastamon-y-la Bakr [76], Kresi'nden-durur. mdi Kenkr'y ve Kal'acug' ve Tosya'y nevhisi-y-ilen [101 a] bile virdm, lutf idp kabl itsnler ve ben bunlar hnkr hazretine virrin, Ksm'a virmezin." didi. "Anun-un kim ol bedbahtdur." didi. Hnkra bunlar 'arz itdiler. Hnkr kabl idp gir Ksm'a sadaka itdi. Ksm ta linceye dein atasna varmad, ta linceye dein l-i 'Osmn'un 'atebe-i liyelerinde old, ayruk getmedi. Nazm Nedr bu fitneyi gr arh- gaddr dinmez ata oglm kendye yr Hev yili cef b u r a n d a n eser Ykar milkini esbb-la deyyr
423
Bu bir iki nefes virp alanlar Sor hir hlim ol nie tuyar [101b] un bilmez ki son n'olsardur Binp 'mr atna turmaz ha apar At yorulur u kend yorulmaz Boazn alur bir iki Tatar Kan milk kan mansb kan ch Bozuld tavlas v gitdi katar
BB [75]
An beyn ider kim Sultn Muhammed bin Byezd Han Samsun' ne sret-ile ald.
Sultn Muhammed'n ogl Murd Han Amasiyye'de olurken Kfir Samsun' oda yakd. Kfirleri ehri brakdlar gemiye girp kadlar. Sultn Murd'a habar old. "Kfir Samsun' yakd" didiler. Rm beglerbegisini, Baarogl Hamza Beg'i gnderdiler. Vard, Kfir Samsun' zabt itdi. Sultn Muhammed'e habar [102a] gndrdiler. "Kfir Samsun'n alup zabt idn, Mslmn Samsun'n almaa kolay old." Bu habar Sultn Muhammed iidicek dahi hcm idp yrdi. Amm Baarogl Hamza Beg hisrdan getmedi. Mslmn Samsun-y-la her gn cenge balad. Bu tarafdan Sultn Muhammed dahi gelp Marzuvan'a [Merzifon] kd. Andan yrdi Samsun'a indi. Hisr iinde Isfendiyr'un ogl Hzr Beg-idi. Sultn Muhammed varcak Hzr Beg kal'ay teslim itdi. Baarogl Hamza Beg sord Isfendiyrogl Hzr Beg'e: "Cenk itmeden hnkra nin virdnz ehrnzi?" didi. Hzr Beg eyitdi: "Bizm ehrmzn zindegnesi bu kfir ehriyle-y-idi. nki kfir ehri harb old ve sizn elnze girdi, imdi gir bize bunda rhatlk yokdur." [102b] didi. "Sizn-ile bizm dostluumuz rdeg-ile kaz konulgma benzer." Sultn Muhammed Hzr Beg'e hil'atlar ve ni'metler virdi. "Ve eger yanumda durursan sana yahi tmr vireym." [77] didi. Ol Hzr Beg
424
eyitdi: "Karndaum Ksm yanundadur, ben anun-lan bir yirde turmazm." didi. Anda hnkr yannda turmaga ihtiyr itmedi, vard atasna getdi. Nazm Tebeddl olmag-un old 'lem Tebeddl son bk old dem Cihnda 'rifn yurt tutmamdur Benm dimeg-ile kuruld nizm Nizm ki gaflete ma'den-i hsdur Olupdur ma'den-i akluna erkm [103a] Bu gaflet tedbrinden gemedn sen 'k hln-ile yri epsem
BB [76]
Sultn Muhammed kim Samsun' ald, Bursa'ya giderken skilib'e ograd. Anda ne grdi ve ne'yledi, an beyn ider. skilib'e gelicek anda mblaga Tatar evlerin grdi. Sord kim: "Hay bu evler ne evlerdr ve kimndr?" didi. Eyitder: "Minnet Beg'ndr." dider. Ve eyitdiler: 'Tatar Samakavogl [Samakarogl] dn eyledi, anun dgnine vard." dider. Sultn Muhammed dndi, Byezd Paa'ya eydr: 'Temr bu vilyetden Tatar alup gitdi diderdi, ya bu vyetde bunlarun begleri dn eyler, biribirine varurlar gelrler-imi. Benm sefermde be bulnmazlar. Bunlar [103b] srp Rmili'ne germek gerek." didi. Minnet Beg'i okutd, andan sonra bunlarun cem'isin srp Filibe yresine gerder. Konu hisnnun yanma yurd gsterder. Minnetogh Muhammed Beg Konu'da bir 'imret yapd ve bir krbnsaray yapd, yirlenp anda kaldar. Ol aray makm idinder, oturdlar. Nazm Tatar bulmaz-d ayran ieydi Dere v taga hem konup geeydi
425
Yannda bzme yanug v akmak Bulmaz kav ki akman akayd Srldi geldi akm begi old Kfir kzn gzedr kim kapayd Didiler Minnetogl Gzi olm [104a] Gaz yolnda bulsa cn atayd
BB [77] An beyn ider kim Simavna kads oglnun kethds kd-'asker-iken Brklce [78] Mustaf Karaburun'a varup ne'yledgin bildrr.
Simavna kads ogl kim znik'e geldi, Mustaf dahi Aydn iline vard. Andan Karaburun'a vard. Ol vilyetde hayli murylklar itdi. Aydn ili vilyetinn ekserin kendye dndrdi ve hem bir nev'a tertb yin eyledi. El-hsl- kelm ol hadde vard kim kendyi bile tebh-i nebi v vel didrdi. Riyda ol mertebeye vard. Bu tarafda Simavna kads ogl bun iidicek, kim Brklce bunun gibi terakkdedr, bu dahi bir gn znik'den kad; srdi sfendiyr'a vard. Andan deniz kenrma [104b] inp gemiye bindi. flak'a gedi ve bunda gelp aga denizine girdi. Ve ill Brklce-y-ile ittifk bileydi. Sultn Muhammed dahi Byezd Paa'y ve ogl Murd Han' bile gndrdi. Karaburun'da vardlar, Brklce-y-ile buludlar. Mblaga ceng olund. Tarafeynden hayli adamlar krld. hir'l-emir ceng arasnda Brklce'yi paraladlar. Ol vilyeti bi-temmihi zabt itdiler. Giderecek adamlarn dahi giderdiler. Vilyetini beg kullarma tmrlar virdiler. Andan Byezd Paa gir Ma'nisa'ya geldi Torlak Ho Keml'i anda buldlar. An dahi bir mrdi-y-ile bile asakodlar. Bu tarafda Sultn Muhammed dahi srdi Sirez'e vard ki Selnik'e de. Ve bu tarafda Simavna kds ogl kim [105a] aga denizine girmi-idi, birka bedbaht soflar gndrdi vilyetlere kim: "Geln bana imden gir pdihlk be-
426
nmdr, bana virildi." didi. "Taht bana musahhardur. imden gir sancak isteyen gelsn, sbalk isteyen gelsn ve tmr isteyenler gelsn." didi. "Ve her maksd olanlar gelsn." dir. "imdi gir ben hurc itsem gerek. Bu vilyetde halfe benem.". Ve Mustaf, Aydm ilinde hurc itdi. "Ol dahi benm hizmetkrumdur." didi. Bu imdiki soflar dahi: "Biz dervlerz, Hak-un." dirler. Bular dervi degllerdr. "Bir gn eyhmz hurc ider, biz dahi vardur kim begler oluruz." diyp eydrler, dimglar fesda varmdur.
N a z m [105b]
Hak'a tlib cihnda az kii var Soflar kamus hd lt umar Klur namz Vedd dir yalvarur ok Varur beg kapusma tmr umar Banda dal u ya knbed geypdr Ma'n sylesen dir kan himr lh sana sgmdum bu hldan Bu gaflet uyhusndan cnum uyar Diyesin sfi Tanr'y hzr bil Cevb dir ki Tanr eyhe uyar Diyesin sf kfir oldun anla Yakn mn kor o kfre uyan er [79]
BB [78] Simavna Kds ogl ve ahvli [106a] neye yitidi, an beyn ider.
Aga denizinde tururak hadem ve haem hayli evket hsl eyledi. Anun-un kim sancaklar ve sbalklar adad ve hayli tovcalar dahi yanna cem' old ve tmr erleri dahi kim Ms yannda kd-'asker-iken Simavuna kdsogl tmr alvirdgi adamlar yanna cem' oldlar. Amm bu varan halklar bakaturdlar kim bunun iinde h hayr yok.
427
Heman-dem Simavna Kdsogl'n tutdlar. Sirez'de Sultn Muhammed'e getrdiler. Sultn Muhammed yannda olurd, Mevln Haydar dirler-idi 'Acem'den yinile gelmi bir dnimend var-d. Ana sordlar kim: "Bunun ahvli niedr ve bunun hakknda ne dirsin?" didiler. "Bu dnimend kiidr." [106b] didiler. Mevln Haydar eydr: "Bunun kan helldur ve ml harmdur." didi. letdiler, bzr iinde beyne'n-ns bir dkkn ninde boazndan berdr itdiler. ldkden sonra birka cnb mrdleri indrdiler, varup bir yirde mezr itdiler. Nazm Dnimend beglik ister gr asld rk ok atd hem yay yasld Hev-y nefs an badan kard Uzun sanular krd ksld Dilerdi ceng ideydi pdihlan Dahi ogramadm snd basld ki ogln kod znik'de gitdi Yannda ok sf ba kesildi [107a] S'L. mn-la m gitdi veya ne? CEVB. Allah bilr; ancak haytmda ve mevtinde bilmezz kim i'tikd nenn zerine-y-idi ve bilmezz kim cnn dahi ol i'tikd zerine mi virdi. Nazm rk sofi dili Allah' syler Gnlde altun u akay soylar Gyet eysi dir olsa pilav ok alclar bigi ol toy soylar Yalan sfler ok kopd imdi Uyup dellere soym soylar Kimi dir eyhmz sultn olsar nanur ana uyar zank soylar
428
BB [79] An b e y n ider k i m Sultn [107b] M u h a m m e d Bursa'da 'imret yapd, ana birka pre kfir kylerin istedi k i m vakf ide. Buldug kyleri ne sret-ilen buld, an bildrr.
Halk eyitdi Sultn Muhammed'e: "Bu deniz kenrnda hayli kfir kyleri vardur. Mslmn vilyeti iinde olurlar ve ill stanbol'un dirilrler." Bu habar Sultn Muhammed iidicek zerine 'asker gndrdi. Kyn birisi Geniboza'dan te Herek'dr [Hereke]. Kfiri grdi kim zerlerine 'asker-i slm geliyorur, hisr brakd, stanbol'a kad. Ve biri dahi Eski Geniboza'dur. Ol hayli ceng itdi. An yama itdiler, aldlar. Andan sonra evlerini Mslmnlara virdiler. Biri dahi [108a] Taruclar'dur. Ol 'ahd-ilen it'at itdi. An dahi 'imrete vakf itdi. Ve biri dahi Pendik'dr. Kfiri kaup stanbol'a gitdi. Ve biri dahi Kartal'dur. Anun dahi kfiri kaup stanbol'a gitdi. El-hsl- kelm bu deniz kenrmda olan hisrcuklar kim vardur, imdiye dek gh kfire dnerdi ve gh Mslmnlara dnerdi; t Murd Han ogl Muhammed'e gelinceye dein. Ve Sultn Muhammed kim Byezd Han ogldur bunun saltanatmn tamm olmas hicretn sekiz yz yigirmi drdinde vk'olund, vallahu a'lem. Nazm Cihn kimseye vef itmemidr Di kimdr kim gele ya gitmemidr [108b] Hisrda kki mutabbak yapanlar Kod kki gider san yapmamdur Benem sultn benem hakan diyenler Yalan da'v-y-ilen mi gitmemidr Gelen geer konan ger 'k Du's makbl olan gememidr
429
BB [80] An beyn ider k i m Sultn M u h a m m e d H a n k i m Byezd Han ogldur, 'lem-i fendan b e k a sarayna intikl itdgi vaktin oullar ve kzlar ka kald ve pdih k i m old ve k e n d n n veft dahi ne sret-ilen old, anlar bildrr.
Sultn Muhammed'n drt ogl ve yidi kz kald. Kendnn veft Edrene'de [109a] old. Hemn ki ba yasduga kod, vezirlerini cem' itdi, eyitdi: "Tizcek ulu olum Murd' getrn." didi. Hemn ol s'at ngrba Elvn Big'i gndrdiler. Eyitdi: "Ben hd bu dekden kalkmazn ve Murd Han gelmedin lrin, memleket biribirine toknmadn tedrk idn. Benm veftum tuyurmayasz, t Murd Han gelince." didi. Veziri Hac 'vaz Paa ve Byezd Paa ve brahim Paa bir yire cem' oldlar eyitdiler: "Eger hl bir drl olursa nie itmek gerekdr." didiler. Hac 'vaz Paa eydr: "Geln kul maslahata gndrelm, kapu birez yiynilsn. Andan sonra tedrk ne-y-ise idevz." [109b] didiler. Derhl dvn itdiler ve eyitdiler kim "Pdihumuz zmirogl'nun zerine gider. Pdih eydr: 'Kulum olanlar varsun Anatoli beglerbegisi birle Biga'da bulsunlar' didi, 'ale't-ta'cl kun." didiler. Ve hem 'ulfelerin virdiler ve Anatoli beglerbegisine de habar gndrdiler. "Tizcek lekeri Biga'ya cem' idesin." didiler. Hemn kul turkrmadlar, gndrdiler, [81] gitdi. Amm kapuda her gn dvn iderler, sancak ve tmr virrler alurlar ve maslhlar grrler ve ill hakimler dahi girrler karlar ve paalara hakimler dev-y-un her birisi bir drl otlar isterler kim hnkra ya'n 'il iderler. Amm bu tarafa turmadn ulak [110a] gndrrler kim ngrba Elvn Beg'e vardugun maslahat tut didilerdi. Bir gn silihdrlar galebe itdiler paalarun zerine: "Pdihumuz kan? N'old, kmaz ?" didiler. Paalar eyitdiler: "Bu hakimler komazlar kmaa." didiler. Aalar dahi eyitdiler: "Elbette girrz pdihumuz grrz." didiler. Hac 'vaz Paa eydr: "mdi bugn sabr idn irte karalum, geln grn." didi. Grdzen dirler-idi 'Acem'den gelmi
430
bir hakm var-d. Yldurum Han'un hekimi-y-idi. Vard bir tasnf itdi, meyyitn arkasna bir olan oturtd. Hakm bir san'at-la nesne dzdi ol olan meyyitn elin hareket itdrr. Meyyit kend eli-ylen kendnn sakaln [110b] sigar. Hakm paalara gelp dlbendin yire urd, eydr: "Komazsz kim pdih ho ola. Bizm buncadan ber aldugumuz zyi' idersiz." didi ve paalar dahi eydrler aalara. Eydr: "Hele mdmz vardur Allah'dan kim Hak ta'l salk vire." didi. Aalar dahi grdiler, pdih kend eliylen sakaln sgadugm grdiler, varup kend hllarma gitdiler. Gir paalar ve hakimler pdihun koltugma girdiler, sarya iletdiler. Nazm Gine bin drl sret dutd 'lem Kar mur olsardur bu dem Yeni szler diyiserdr bu diller [111 a] Yini defter yazsardur bu kalem Dzildi geldi v d melmet Ki her ferah yannda yolda gam Cihn nakn nakk byle yazd Nitekim dn gndz olmad kem rince ol Murd Han murda Nie nutk u ntklar old ebkem
BB [81]
An beyn ider kim Sultn Murd ne sret-ilen gelp pdih old ve karndalar dahi n'old? Anlar bildrr. Sultn Muhammed'n meyyitini krk bir gn sakladlar ve ol zikr olman mcerlarla. nkim Sultn Murd Han geldi Bursa'ya, [111b] tahta oturd ve hutbe-i pdih kend adma okund ve Sultn Muhammed'n meyyitini Bursa'ya getrdiler. Hemn ki meyyit zhir old, 'lemde r u er fitneler dahi yaylmaa balad. Bu tarafdan zmirogl [82]
431
deprendi ve ol tarafdan Menteeogl deprendi ve etrfun begleri deprenmee balad. Yir yirin her birine ililer gnderdiler, teselli itdiler ve begler dahi skin oldlar. Nazm Yine nagmy gz itdi bu saz Nev v zengle rehv ehnz Giderdi perdeyi 'lem yzinden Bu khne nev 'ars gr ne ider nz [112a] Cihn kim inklb atma bindi Hareket kamus old servz 'Ayn olmak diler bil r u erler Tavuklar ahinem dir ister o kaz Ald sahr var old sarylar Ykld kapular bozuld dvr
BB [82]
An beyn ider kim Sultn Murd kim Bursa'da tahta gedi, bu tarafda Rmili'nde ne zhir old. Selnik'de bir Dzme var-d kim: "Ben Byezd Han ogl Mustaf'yam." dirdi. Selnik'den kup Vardar Yinicesi'ne yrdi. Evrenez olanlarmn ba'zs anun yanna vardlar. Andan Sirez'e vard, hisrm virdiler, Edrene'ye vard, an dahi virdiler. [112b] M-hasal- kelm cem' Rmili ana dndiler. Ol Yinice'deyken bu tarafda Anatoli'da Sultn Murd'a habar geldi. Begler Byezd Paa'ya eyitdiler: "Rumili'nn beglerbegisi sensin. imdiye dein baln sen yidn, arusm dahi sen syndr." didiler. Hemn Byezd Paa dahi yridi, Gelibol'ya geldi. Anda habar geldi kim: "Nireye gidersin Rmili hep ana dndi." didiler. Bu dahi srdi, Edrene'ye vard, elin pdi, gir evvelki mertebesi makamnda turd, mukarrer old. Bunun ardnca zmirogl Cneyd Beg geldi. Ana dahi vezrlik virdiler. z-
432
mirogl tedbri-y-ile Rmili'nn yayasn msellem itdiler. Ba'zsn ba'zma harlk itdiler. imdiki zamnda eriye giden kiiye ellier aka [113a] harlk virrler, andan kald. Ve hem 'azab agrtd. Gelibol'nun gemilerini berkitdi ve ne kadar kim tuvucalar var-sa cem'isini kgrtd, getrdi. El-hsl- kelm Rmili'nde siph admlu kimse komad, gz yumd, Edrene'den kd. Sazludere'ye kond. Byezd Paa'y anda ehid itdi. Bunlarun fikri bu-y-d kim Bursa'ya varalar. [83] Nazm Fikirl tedbrn ko takdirde bak Ki kudret gstere 'ilminden ol Hak Okyup anlamadun 'ilm-i Hak'dan Fendan anladun m ders sebak Sen umduun bu kapuda bulmmaz 'Abesdr kapu kakdugun o tak tak Var zmirogl sz sazna uyma [113b] Dimeyeler kaan Mustaf'ya bak
BB [83]
An beyn ider kim Bursa'da olan paalar dahi ne meslih grrler ve ne re'y tedbr iderler. itdiler kim uda Dzme zerlerine geliyorur, paalar dahi bi old. brahim Paa, Hac 'vaz Paa ve dahi Temrta olanlarmn i dahi paa old. Birinn ad Umur ve biri Oru ve biri 'Ali. Bunlar yle ittifk itdiler kim Mihalogl Muhammed Beg'i Tokat habsinden karalar, Sultn Murd'a getreler ve hem anun gibi itdiler. Hemn habsden kim kardlar. Geldi bizm Elvan elebm Tekyesi'ne ograd. Ol vakt fakiri ald bile gitdi. Ulubat kprisini Sultn Murd kesmi-idi, kprinn banda otururlar-d. [114a] Dzme dahi geldi, kprinn te bana kond. Sultn Murd'un vezirleri her biri birer meslih boyunlarna aldlar. Hac 'vaz
433
Paa'y Glba'nda kodlar. "Mustaf ngh ol tarafdan gemesn." didiler. Dzme-y-ilen Sultn Murd lekeri biribirin gzleyp tururlarken Mihalogl Muhammed Beg Tokat habsinden kup geldi, su kenrna iridi. Evvel szi bu ald kim: "Bire Trk Turhan, bire hyin!" diy ard. Andan sonra Kmlogl'na ard ve Evrenezoglanlar'na ard. Cem'i Rmilinl su kenrma geldiler. Ba'zs selm dahi virdiler ve hem sz ve kelm itdiler kim eyitdiler: "Mihalogl Muhammed Beg dahi diriymi." didiler.
BB [84]
An beyn ider kim Hac 'vaz Paa

[114b] Mustaf'ya ne sret-ilen mektb yazup gndrdi.
Ol vakt Muhammed Beg Rmili'nn begleri-y-ilen syledgin Dzme Mustaf dahi kendsi iitmi-idi. Bu tarafda Hac 'vaz Paa bir mektb yazd. Mektb iinde Dzme Mustaf'ya yle didi kim: "Sultnum bilmi ola kim Rmili'nn tuvucalar ve begleri ittifk itdiler kim fuln gice Murd Glba'ndan tolana. Anlar dahi sultnum tutup ele vireler. Bu vech-ilen bir nice drl dahi drg-miz keleciler dahi yazd ve yalandan yeminler itdi. Mektb drp gndrmi-idi. [84] Ve hem ol giceyi ta'yn itmi-idi kim Hac 'vaz kendsi ol didgi yirden vard. Sultn Murd devletile [115a] didi, tekbr getrdiler ve nekkralar aldlar. Dahi Mustaf'nun zerine yridiler. Mustaf h mektb- tezvire i'timd itmi-idi. Hemn atna gc-ile bindi kad. zmir dahi mektba muttali' olmd. Ol dahi eydr: "Kamak gerek." didi ve kad. Amm Evrenezl ve Tuvucalar kamadlar ve Trk Turhan dahi kamad. Hac 'vaz Paa Mustaf'mn ardmca varmad. Hemn adrna kond, tizcek kpryi dzdiler. Cem' 'asker gep anun ordusma kondlar. Hac 'vaz Paa bir ahadun bir kln kesdrmedi. Bu kamayan begler ve tuvuclar Sultn Murd'un gelp elin pdiler. Amm brahim Paa eydr: "Cem'isin bunlarun krmak cyizdr." dir-idi. Hac
434
'vaz eydrdi [115b] "Krmak cyiz degldr." dir-idi. Anun-un kim bunlar zmirogl fesada virdi. Zr anun gibi bir beg kii Dzme'yi bekledi; bunlar hd ne bilrlerdi. Anun dzme-y-idgin bilmedklerinden dndiler. Nazm Karnda bil yalan dibi yakmcak Fesd grinr togr bakncak Yalandur sini ileden cahme Bilinr ol yalan dilden kmcak Bilindi Dzme Mustaf yalan Ald 'avrat zmir kancak Yalana tanuk old zmirogl Bilindi kuyrugm ksup kamcak Ve bu mcernun trhi hicretn sekiz yz yigirmi [116a] biinde vki' olund.
BB [85]
An beyn ider kim Mustaf kim kad n'old ve Sultn Murd Han- Gzi dahi ne'yledi? An beyn ider. Bu tarafda Dzme Mustaf kaarak Biga suyna geldi. Gemesini baarmad, geldi, Biga kdsma ok fori virdi. Kd dahi ged gsterdi. Bir bi on adam-a gedi, amm cem'i agrug brakm-d. Andan nci gn olnca Geliboh'y gedi, oturd, vard. Anda Gelibol'da ne kadar gerler var-sa karaya ekdrdi. Yasak itdi kim bir gemi beriden teye gemeye ve kenrlar dahi bekletdi. Bu tarafdan Sultn Murd dahi ardmca gp yrdi, Biga'ya geldi. Sultn Murd'a habar virder kim kd ged gsterivirdgin Mustaf'ya. Sultn Murd dahi kady [116b] ged bama bogazmdan asakodar. Andan sonra srdi Lapsek'ye indi, kond.
435
Nazm nmde iki derya sed olupdur Biri hayret birisi b olupdur Bu hayret yavlak ald bini benden Meded-grm hemn Allah olupdur [85] Murd-bahsn murdm vir Murd'un mdm y lh sana kalupdur Elin tut ben yetmn y lh Dile maksdum Murd olupdur
BB [86] An beyn ider kim Sultn Murd Rmili'ne ne sret-ilen gedi. Bu Gelibol'da bir 'ameldr var-d, Tahretsz Hatb dirleridi., [117a] ol brahim Paa'nun mrebbs-y-d. Bu tarafda Sultn Murd kim tururd, amm Ece Ovas'nda bir kfir gemisi bulnd. Bu 'ameldr ol gemiyi kfir-ilen mu'mele ider gibi old. On bi bin filoriye kavi itdi kim Murd Han' kapus halk-y-lan Ece Ovas'na gere. Tamm kavi karr berkitdiler. Kumburun'dan 'ameldr bir kii yzdrdi, gece-y-ile gedi. Ibrhm Paa'nun adrn buld, geminn habarm virdi ve her ne kim habar ne-y-ise bildrdi. Ve gemiden dahi bir kayk gndrmiler kim kendlern kandalklarm dahi bildreler diy. El-hsl- kelm biribirini bildiler. Tekrr gir paalar-lan kavi u karr itdiler. Giceylen sabaha dein hayli br adam gerdiler. Ol gice paalar ve Murd Han dahi bile gedi. [117b] Mustaf'ya habar iridi kim: "Murd Han Ece Ovas'ndan ber Rmili'ne gedi." didiler. Hemn iitdkleyin Mustaf at arkasna geldi ceng ider gibi old, Bolayr yoln eline ald yriyivirdi. Bu tarafda Murd Han' Gelibol halk karulad, ta'zm-ile ehre getrdiler. Mustaf'mn ahvlim dahi Sultn Murd'a bildrdiler. Murd Han dahi turmad leker-ilen ardma ddi. Mustaf Edrene'ye vard. Edrene
436
>
evriyaz: Haz Menkib u Tevrh-i i-i Osmn
halk iitdiler kim Murd Han bunun 'akabnca geliyorur, Mustaf'ya mukayyed olmadlar, herf dahi tydi, Edrene'den kup kad. Sultn Murd Han dahi ma'an iridi. Mustaf'y kovdlar; Kzlaa Yenicesi'nde ardndan irp [118a] tutdlar. Gir Edrene'ye getrdiler, hisr burandan aaga asakodlar. Halk min-klliyye tem itdiler. Nazm Yalan dzmelerim ii bitdi Dili dnmez an bir kii tutd Didi bir hor hakr u kaltabansn Buzagu ipini boynna takd Srp yayan getrdi han nine An begdr diyenler cmle bakd Didi bir szm var hana diyeyin Hemn-dem celld az yire kakd Kodlar bir nie gn kim asld Sonuc bir k delge dkd [86]
BB [87] An beyn ider kim pdih kim [118b] Edrene'de oturd. Etrfun kfir beglerine ililer gndrdiler, an bildrr.
Vlkogl'na ililige Ni Togan'm gndrdiler. Ol dahi Sultn Murd'a bir ili gndrdi, gaz-nme ve hem taht kutlulay. Ve dahi didi kim kend ilisine: "Sultn Murd'dan dile, Sofya'dan bersin bana virsn ve ben dahi anun hslndan ziyde nesneler gndreyim." didi. li gelp Sultn Murd'a bu habarlar nakl idp bildrdi. Paalar eyitdiler: "Kabl itdk." didiler. Vlkogl mblaga armaanlar gndrmi-idi ve hem: "Kzum dahi vireym." didi. Vlkogl-ylan 'ahd karr olund. Bu tarafda stanbol tekrine dahi Geniboza kads Fazlullah' ili gndrdiler. Zr ol evvelden tekr-ile konyd.
437
Tekrn ana i'timd var-d. Tekr eydr: "Mevln Kd! [119a] Vlkogl'na bunca yirler virdnz, bana dahi Vize'den bersin virn." didi. "Sizn-ile dstlk idelm." didi. Kd eydr: "orlu'dan hadd u snur olund, Incgez'i dahi bile virdiler." didi, 'ahd olund. Nazm Paalar bunlayn tedbr itdi Vel ne kim olur bil takdir itdi Konuld Evrenezogl ucmda Buyurd han ana kim akn itdi Dahi flak temerrd itse kat Firz Beg dahi flak'a yas itdi Heme flak ii egrilikdr Firz anun-un ok akn itdi
BB [88]
An beyn ider kim Sultn Murd [119b] Dzme'yi bir tarafa itdkden sonra bu tarafda karnda ne'yledi.
Bu Sultn Murd'un bir kiick karnda var-d. Anun ad dahi Mustaf-y-d. Atas ana Hamdili'ni virmi-idi. Ve hem Germiynogl ana oul dimidi ve hem oul idinmidi. Sultn Murd kim Dzme'yi kova Rmili'ne geicek bu tarafda Mustaf'y dahi kaldurdlar, tahrik itdiler. Diman fesda virdiler. Germiynogl dahi leker kod. Ve Karamanogl dahi Turkutlu'dan hayli erler kod. Mustaf dahi hcm idp yridi, Bursa'ya geldi. Bursa'nun 'azizleri iitdiler kim Mustaf geliyorur, tizcek ehirlden hayli aka cem' itdiler ve yz para kuma dahi bile aldlar, ehrn altlarndan [120a] [87] Ahi Ya'kb ve Ahi Kadem'i gndrdiler. Mustaf dahi gelp fidyeye kond. Bu ahlar begn lalasma, kim arbdr lys'dur, ana vardlar, eyitdiler kim: "Bu dahi pdihumuz ogldur ve ill karnda geldi hisr berkitdi. mdi kerem idn atasmun
438
memleketini bu yd lekere ykdurman, rev degldr." didiler. "Ve hem ehre dahi getrmen" didi. "yet ola kim ehri harb ideler veyhd ehri ngh uralar zr bilrsiz kim Karaman bunlarun-la evvelden mdde'dr." didiler. Ahlar eyitdiler: "Kerem lutf idn bunlarun ne-y-ise dahisin siz bilrsiz, eyle idn." didiler. arbdr lys bu szi gyet mvecceh grp kabl itdi. Zr sz kesen dahi anun eline yitdi. Mebla alup barna basd. Andan gp togr znik'e [120b] yridi. O zamnda znik ma'mr-d. Vardlar anda znik'de ibrahim Paa'nun sarayna kondlar. Etrfdan gelp tmr isteyene tmr virdiler. Hkm hkmt itdiler. Hayli bari meslhlar grdiler. Bu hl-la bunda Mustaf megl-iken bu tarafdan kaziyyeyi iidp Sultn Murd'un paalar sultnun lalasma mahf habar gndrdiler. Didiler kim: "Sana hnkr Anatoli beglerbegiligin virdi." Ve bertn dahi bile gndrdiler ve eyitdiler kim: "Cehd eyle oglam egleyigr, t biz anda varnca." didiler. Ve hem arbdr lys nice emr itdilerse ol dahi eyle itdi. Nazm Begn kim ola yanmdag hyin Hynetle gere yln aym Diye kim fursatm bulam bunun ben [121 a] Ki yzin dre karvaya pyn Diler kim tutban elin ayagm Uada oklarn u siya yayn Cihnun kende plin oynayanlar Bunun bigi kod erkn u yin Fergat emr-i Hak erkn u dnden Diler kendyi ide dny bayn arbdr lys ol hyinlk itdi Giderdi Mustaf'mn hy u hym
439
BB [89] An beyn ider kim Sultn Murd karnda Mustaf'ya ne sret-ile bulud ve hir an ne'yledi.
Bu tarafda Sultn Murd Han- Gzi kim Edrene'den kd, tokuznc gnde znik'e yitidi. Karnda [121b] Mustaf o hnde hammda-y-d. Kse Mihalogl Muhammed Beg leker-ile hisr kuatd. Kendsi yah kapusma srdi geldi. ehir halk [88] dahi kapuy adlar. Ya'ni kim ceng ideler. Mihalogl Muhammed Beg kapudan ier girince Taceddnogh kapunun i yannda hzr-d. Mihalogh'm gnder-e sand, atandan ykd. Bir dahi yatdug yirde tekrr sand t yreinde. Mihalogl'nun kullan dahi Taceddnogh'na kl rder, pare pare itdiler. Bunlar bunda cenkde-y-iken arbdr lys Mustaf'y hemn kucana ald, at zerinde-y-iken Mustaf eydr: "Hay lala! Beni nin tutarsn." didi. Ol eydr: "Seni karndauna Uedrin." dir. Mustaf eydr: "Beni kanndauma [122a] tme kim kanndaum bana kyar." didi. arbdr lys skit old, Mustaf'y hnkra karu iletdi. Hemn grdgi gibi karnda dahi cellda buyurd. Celld dahi aman virmeyp buyrug yirine yitrdi. Bursa'ya am dahi atas yamna gndrdiler. Bursa halk dahi knn- er'-ilen defn itder. Du'lar idp dndiler, meslihlerine gitder. Nazm Yine bir dahi nak balad 'akl Getrdi fikrine hem nie nakli Aradan gtrr mihr mahabbet Dze bir dahi dzen boza ekli Kyar ii v dosta kardana Dimez Hak'dan ne ola bana bezli [122b] Gnh didkleri gelmez gine dinr ho temessk hl-i cehli
440
Nizm- 'leme dir bu sebebdr Kabhat grmez zine o fi'li Nazar itsen bu fi'ln f'iline Ezelden yle yazm bum Mevli Cihn mzd gnh-lan yapld kisinn dahi ehli tapld Kuruld bu cihn hayme-i hli Yine tizcek o haymeler drldi Vel hayme kuran kyimmakmdur Hezrn hayme kuruld bozuld Bu eyvn kim grrsin iy karnda [123a] Kamu bir sni'n sun' grndi S'L. arbdr lys'a eyitdiler kim: "Mustaf efendin ogl deil midi kim tutup an ldrmee virdn?" CEVB. Eydr: "Geri sret ben gnhkr [89] oldum ve ill bu ikisi bir vilyetde olsalar zarar- 'm olmak lzm gelrdi. Ve bir dahi budur kim byle itdgmden ben efendm oglma yaramaz varmadum. Zr bu fen dnymn murdrma bulamadn sebeb oldum, an ehd itdiler. Ve hem cem' re'y rhat oldlar. Ve bir dahi bizden ndin gelenler dahi bu knn komlar."
BB [90]
An beyn ider kim Sultn Murd karndan bir yana itdkden sonra neye megl old. Sultn Murd kendye eydr: "Adlarum kahr itdm, vezrlerm bi olmlardur. Bunlarun dahi bir niesin [123b] gideyerin." didi. Birisin Germiynogl'na ililige gndrdi kim ol Kara Temrta ogl Umur Beg'dr. Birine dahi beglerbegilik virdi kim anun karmda Oru Beg-idi. Bir karndana dahi Saruhanili'ni virdiler, ad 'Ali Beg idi. Hemn ikisi kald. Biri brahm Paa ve biri Hac 'vaz Paa ve lalas Yrg'e
441
Amasiyyc'yi virdiler. Pdih dahi oturup: "Kend meslhum greym." diyince habar geldi kim "sfendiyr Taraklu Borlu'nun zerine geldi." diy ferydlar gelder. Nazm Didi kim gz yumup gitmek gerekdr Gelen ho gelmeyene hem dilekdr n idr baa ddi ne'yleyelm Hak'un lutf bize muhkem direkdr [124a] Tur imdi sfendiyr ben varayum Mukbil olmaa erde yrekdr Babam u dedem-ilen ok aldun Hele imdi beni grmen gerekdr
BB [91]
Sultn Murd sfendiyr-la nice buld ve anun-la ne'yledi, an beyn ider. Sultn nkim bu szleri didi ve srdi Yeniehr'e vard. sfendiyrogl Ksm Beg dahi Sultn Murd'a gelmi-idi. znik'e geldgi vaktm Ksm Beg dahi bile gitdi. Bol'ya kdlar. sfendiyrlu iitdiler kim begleri ogl Ksm Beg biledr, hayli adamlar kaup Ksm'a geldiler. El-hsl- kelm Borlu'nun zerinde buldlar. Ey cenkler mblaga olund. sfendiyrludan [124b] hayli adamlar tutdlar. Leker-i sfendiyr mnhezim old. sfendiyr dahi kendsi omak darbn yidi, kad Sinab'a ddi. Sultn Murd dahi srdi Kastamon'ya vard, vilyetini zabt itdi. Bakr Kresi'n dahi iletdi. sfendiyr grdi kim Murd'un devleti [90] dyim terakkide, kii ogl Murd' Murd Han'a ili gndrdi. Eyitdi: "Oul Murd Han, atan deden bana ihsnlar idegelmilerdr. mdi sen hod mrvvet issi Murd Han'sm. Benm bu ksthlguma kalma, kerem ve lutf eyle, bana mrvvet it sen dahi. Ve hem kzum dahi vireym ve her yl 'asker-i mansruna varayum, hizmet er-
442
yitin yirine getreyin." didi. Ve hem paalara dahi kzl filori [125a] ili gndrdi. Ve ol kzl filori 'acab nesnedr. Adamun yzin kzardur ve udlu kiilerdr, kiiyi kend hlma komaz. Paalar dahi elhsl utandlar. Hnkr-la sulh u salahiyyete megl oldlar. Hnkr rz itdiler. Andan dndiler gir Bursa'ya geldiler. Nazm Nazar it nak- 'lemde neler var Hayl mekr hem ok fitneler var gaflet bg ziynet eyleypdr rn telh drl meyveler var Biri da'v ider bostn benmdr Yalanc delll u pr iveler var Unutma 'k yaz bir menkb retdr szmde kimylar var [125b]
BB [92]
An beyn ider kim Sultn Murd znik'e karndayla bulmaga geldkde flakogl Drakola ne'yledi? Ol vakt Sillisre'den gep hayli bedbahtlklar eyledi. Amm gziler dahi eksk komadlar. Mblaga krdlar-d. Ve ill bu kfirlern mnfklgnun nifk eksk olmazd. Gelp hnkra habar virdiler. Hnkr eyitdi: "Hele imdi sefere gideyorurm. Ol mel'n her ne i iderse yanna kalmaya." didi. Allah'un 'inyetinde ve Mustaf'mn mu'ciztmda ve evliynun himmetinde ben sebeb olam, anlarun meslhm grem." didi. Ve "Hem imdi kulum Firiz gziler-ilen fursat buldugna gesn vilyetini ursun." didi. "Ykup yaksun ilini ve halkm esr eylesn." didi. Ol hnde zr kend [126a] sfendiyr zerine varm-d ve anda bulunm-d. Vakit kim sfendiyr'dan dnp geldgi gibi bu tarafda Drakola srdi kapuya geldi ve iki ogln bile getrdi. Devlet iiginde oullarn hizmet itmee kod. Kendsi hnkrdan
443
hil'at ve burma dlbend geydi, harca mut' old. Gir vilyetine gitdi, kl u kh kalmad. Nazm Drakola mut' old bu hana Dilemez kim boyana kend kana [91] Ezel itdgi bedbahtla pemn zin mcrim bilp geldi dvna Sun 'afv itdi anun bil Murd Han Mut' ider cihn bu yigne [126b]
BB [93] An b e y n ider k i m Sultn M u r d Han- Gzi Drakola'y-la m s l a h a itdginden sonra neye megl old?
Hemn andan sonra Murd Han Arnavud'a yrdi. Evvel Evrenezogl'n ana havle itdi. ki tarafdan u old. Gziler gazya megl oldlar. Kend devlet-ile dn yarana Bursa'ya geldi. Dn esbb mheyy olund. Gelin getrmege erenlerden ngrba Elvn Beg'i ve kapukullarmdan hayli bri bile kullar kod ve iki hdim bile kod. Biri erefeddn Paa ve biri Reyhn Paa. Ve hatunlardan Hac Hall Paa hatun ve Sultn Muhammed dads Dadu Hatun ve Meri Ble [Merih Bula] ve Paa Kirecem. Bu, Germiynogl Ya'kb [127a] Beg'n hatun-y-d. Ana hnkr, ah Ana dir idi. Bunlar kim Bursa'dan kup srdiler, Kastamon'ya vardlar, kondlar. Amm sfendiyr dgni Drekni'de itmi idi. Varan dnr halkn Kastamon'da arladlar. Andan sonra kz teslm itdiler, Dd Hatun-la Paa Kireceye. Bunlar dahi kz alup dndiler. Bursa'ya hnkra getrdiler. Hnkr dahi Bursa'da dne megl iken Vlkogl, shk Beg'n bir oglm -ana Paa Beg dirler idi ve hem lakab Del Paa-y-d- an Vlkogl tutd bir hisrda mahbs itdi. Bu habar hnkra geldi, hemn hnkr dahi ol tarafa tevecch itdi. Anun maslhma megl old.
444
Nazm [127b] Gerekdr Laz mahbb gele ok Ola gzilern gnli gzi tok Nikpri v Semendire iline Vilyet Arnavd'a terkmz yok Gzi Murd Han ide gazlar Knla ngrz tutla zvornuk S'L. Sultn Murd ol iki kiick er karndan ve kzlar ne'yledi? CEVB. Ol iki karnda Tokat'da habs itmi idi. Getrtdi, gnli gzlerini ad. Bursa'da 'ulfe eyledi, oturdlar, analar bile-y-idi. Birinn ad Mahmd ve birinn ad Ysuf. Kzlarun ini Karamanogullar'na virdi. Birin ibrahim'e ve birin Ala'addin'e ve birini 's'ya ve ikisin dahi sfendiyr [128a] oullarna, birin brhm'e ve birin Ksm'a ve birin dahi [92] Anatoli beglerbegisi Karaca Beg'e virmidi kim ol Varna ogramda ehd olm-d. Birin dahi brahim Paa oglma virdi kim ol kz Mekke'de veft itdi, vallahu a'lem. Nazm Kime d kime gam yurd 'lem Ki bir dem bin ve gsterdi 'lem Misl-i gice gndz kim sennlen Tolaup devr ider n'isterdi 'lem Bu dny 'lem-i kevn i fesd bil Bu tavra byle bnyd old 'lem
BB [94] An beyn ider kim Aydn ili ne sret-ile alnd ve zmirogl Cneyd Beg ol dahi [128b] nesl-i Aydn'dur. Anlarun n'oldugn bildrr.
Temrta ogl Oru Beg ol Anatoli'nun beglerbegisi-y-idi. An Aydn iline gndrdiler kim Aydn ilini hymlardan
445
artlaya ve ol vilyetn halk rhat olalar; zr kim Ayasulug ve Tire navhisi-y-ilen l-i 'Osmn'un tasarrufmda olnm-d. Ve ill ki zmirogl sebebi-y-ilen ekseri ol halkm alacal eksk degl idi ve hem Aydnogl 's Beg'n ogl var-d. Kapuda tmr yir-idi ve anun dyim szi buy-d kim: "zmirogl gitmeyince vilyet sizn olmaz." diridi. Ve hem Aydm ili ol zamnda hnkrun bir kul var-d Yahi Beg dirler-idi, ana virmiler-idi. Ahynen zmirogly-la ol gh gh ograurd. Bir gn Yahi Beg'n [129a] karndam zmirogl tutd. Aman virmeyp ldrdi. Beglerbegi Oru Beg'i Yah'ya bile koup zmirogl'nun zerine gndrdiler. Bunlar kim anda vard, zmirogl bunlarun-la karu gelp ogramad. Vard kal'as psila'ya girdi. Bunlar dahi varup vilyetn ba'zsm kendlere dndrdiler. Tmr erlerine virdiler, andan dnp gitdiler. Ve ill zmirogl'nun dyim fesd eksk olmazd. Nazm Zamndur drl devrn-la gedi Geh d geh girynla gedi dsidr yalan giryn girek Bu gaflet ehli hep yalanla gedi [93] Gice gndz ha turmaz tarturlar Mellet ata binp yile gedi. [129b] Benm didkleri hay bunda kald Hayli cnun-la bile gedi k yaz menkib l-i 'Osmn Yidi ceddn bu l-lan bile gedi
BB [95]
An beyn ider kim hir'l-emir zmirogl'n ne sret-ilen ele getrdiler ve hem n'old? Sultn Murd bir gn paalarma eydr: "ol zmirogl nie bir hynlk itse tursa gerekdr." Eydr kim: "Muham-
446
med'n pk rh-y-un anun meslhn grn yohsa ben sizn maslahatunuz grrin." dir. Paalar eydr: "Sultnum Oru Beg kulun lpturur. imdi beglerbegiligi Hamza Beg kuluna virn ve ol Oru Beg dyim sohbete ve tena"uma megl-d ve her yire ki [130a] varsa dman gidermege megl olmaz-d." didiler. Amm bu Hamza Beg kulun gayretl kimsedr, an ana i'lm idelm. Allah inyetinde ve sultn devletinde dmn gidere." didiler. Tizcek beglerbegi Hamza Beg'e mektb-la habar gndrdiler kim: "Sen ve hem Yahi Beg ve Saruhan Sanca, Bursa Sanca biledr kim ol Beg Sanca'dur; zmirogl'nun zerine varun. Beher hl bulun, zinhr khillik itmen. Tizcek varmak ardnca olun." didiler. Leker cem' olund, yrdiler. blisi [psili] hisrmun nevhisine vardlar. zmirogl dahi lekerin cem'i divrp geldi. Bunlarun-lan buld. Ey ceng olund. zmirogl'nun ogl kim [130b] o, Kurt Hasan'dur, lekern bir tarafn hemn gtrdi. Kovd ardnca gitdi. zmirogl Cneyd yanmda leker az kald. Hamza Beg hcm idp Cneyd'n zerine srdi. Cneyd dermnde cnb-imi, yunmaa hisrna kad gitdi. Ogl dahi dndi kim bakca kalmlar tagda sanlg-la. Fi'l-hl boaz ele virdi. Srdiler hisr zerine vardlar. Hayli zamn hisr egirtdiler. Elhsl- kelm 'ahd-ilen Cneyd Beg'i hisrdan kardlar ve eyitdiler kim: "Seni hnkra gndrelm." didiler. Geldi Hamza Beg adrna girdi. Grdi ogl dahi anda otururd. Hemn Yahi Beg yirinden turugeldi. Cneyd'n karvayup yakasna yapd. Kend adrna iletdi. Celld getrtdi, oglm [131a] Cneyd Beg'e karu bogazlatd ve andan sonra Cneyd'n dahi ban kesdrdi. kisinn dahi hisra karu balarn gsterdi. Hisr halk dahi Cneyd ile oglnun balarn gricek r-u-nr olup hisr bunlara teslim itdiler. [94] Nazm Cneyd'n defterini yrtd Hamza Hisrn ald 'mrin ykd Hamza
447
Anun Kurd ogln bil tavuk itdi An bir dilkye bogdurd Hamza Murd Han hym dzmeye vard Anundur kann kim dkdi Hamza Ve bu fethn trhi hicretn sekiz yz yigirmi sekizinde ya, yigirmi tokuzmda dahi dirler. Zr anun-un [131b] kim Menteeogl ili bundan ndin feth olmd. kisin bile anunun yigirmi tokuzmda dinildi.
BB [96]
An beyn ider kim Menteeoglanlar atalarndan sonra n'oldlar. Menteeogl Ya'kb Beg bir gn hirete nakl itdi. ki ogl kald. Biri lys Beg ve biri Mahmd Beg. Amm bu Mahmd Beg beg olmad. lys Beg beg old. Ol dahi Allah rahmetine vard. Anun dahi iki ogl kald. Hnkr kapusmda kulluk iderler-idi. Bunlar iitdiler kim atalar lmi, defterleri drlmi, bundag iki ogln Tokad'a gndrdiler. Bidev arda tmr virdiler. Birisi Veys Beg ve biri Ahmed Beg idi. Ve Mentee vilyetini Balaban Paa'ya tmr virdiler. Vard tmrma gitdi. Nazm [132a] Veys Ahmed Beg tmrm gr el ayak baglu demrde Balaban mlke hkm ider gnl var krk-i sammurda Bular begzdeler diler hals olmak bu zindndan Dahi anmaz-duk mansb alursa gn bu 'mrde Yalan vel 'lem bize gaflet ipin dakd 'kbet zindn iinde hlmz old bu srda Bu Menteeogullar Tokat hisrmda iki yl tamm mahbs oldlar. K kladlar ve yaz yazladlar. Gir bir k dahi geldi, tedrk itdiler. K yaran grmege odun aldlar
448
ve altlarna dkmee gir kuru otluk getrtdiler kim altlarna dek idineler. Ol otluk getrene eyitdiler kim: "Bu azdur, bir uval dahi getrn." didiler. Vard ol ot getren bu kez bir uval rk otluk getrdi. [132b] Beenmediler, getren kiiye gir virdiler. Alup gitdi. Kapuc sord kim bu ot gir nin alur gidersin. Veys Beg eydr: "Bu eski otlukdur. Kokar, gir issine alup giderin." dir. Vard bir harar dahi getrdi. Otlg dkdi. Ahmed Beg kendsi uvala girdi. evre yanma uvalun otluk dkd. uval arkasna urd. Sokran kakyu eydr: "Canuma gedi bunlarun elinden" diyrek kapuya geldi ve "Bunlara bazarlklarm begendrimezin bir kuru otlug dahi beenmezler. 'Aceb Osmnogl bunlar saklayup n'ider, ldrtsene ki." diy syley syley Ahmed Beg'i hisrdan kard. Evvelden hd ittifk-la atlar hazrlayup tururlard. Hemn-dem uvaldan kup at arkasna geldi, yola revn olup gitdi. [133a] Ol zamn Karaylk yaylasmdan dnmi idi, klaya gelmi idi. Leyl ve'n- nehr turmad, ana dein gitdiler. Bu tarafda sabh old. Gelp kapuy adar. Habse bakdar, Veys Beg'i buldlar, Ahmed Beg'i bulmadar. Habarn bp hnkra habar gndrder. Veys Beg'n yii bo kald. Zindana dahi dutsak beklemekden kurtuld. Ahmed Beg dahi Karaylk'e vard. Anda turmad, Msr'a vard. Anda Msr'da da turmad, vilyetine 'azm itdi. Andan sonra dahi 'Acem'e kd gitdi. Nazm Neler grdi cihnda miskin inn Neyi kim ksmet itmi ana Sbhn ekegeldi cihndan drl mihnet Bely mkil itdi ana nisyn [133b] Velkin pdihlar mihneti ok ekerler sanki bu gurbetde mihmn Ad beg kendsi mflis olupdur 'Abesdr grdgi 'askeri dvn una demez futalar baglayalar derler 'mrinn varn noksan
449
BB [97]
An beyn ider kim Karamanogl Mehmed Beg Adalya'da hisra dp ceng itdgin bildrr. Amm ol vakt hnkr Rmili'ne gemi idi. Gazya megl idi. Bu tarafda Karamanogl Muhammed Beg srdi, Adalya'nun zerine ddi. Ceng itmee balad. Ceng iderken bir gn kaz-y sumn be-hkm-i Rabbani Muhammed Beg'i top-lan urdlar. Pre pre [134a] old. Prelerini divrp sanduka koydlar Karaman'a teberrk iletdiler. Anun ogl kald. Ibrhim ve 's ve Al'addn. Bunlarun i dahi srdiler Sultn Murd'a geldiler. Muhammed'n bir karnda var-d Bengi 'Ali Beg dirler-idi. Diledi kim tahta gee-y-idi. Bu halk iki taraf old ba'zs an kabl itmediler. hir'l-emir Sultn Murd Han brhm'e sancak virp kl kuatd. Bu iki karndan yanmda alkod. Ibrhm dahi babas Hamdili'nden ne ald-y-sa Sultn Murd'a gir virdi ve Oklg' dahi bile virdi. 'Ahd peymn zerine [96] hayli zamn turdlar. Ke-ennehu bu iki iklm birlik olur gibi old. Hamidili'nn vilyetini Sultn Murd dahi arbdr [134b] lys'a ol vilyeti mansb virdi, vallahu a'lem.
BB [98]
An beyn ider kim vilyet-i Amasiyye'de ve Tokat'da Kzlkocaoglanlar Yrgc-ilen ne'yledi ve aralarnda ne vk'alar gedi ve ne sretle gepturur. Bu Amasiyye ve Tokat vilyetinn dyim ol Kzlkocaoglanlar Trkmeninden rahatlklar yog-d. Bir ehirden bir ehre yolclar gidemezlerdi galaba olmaynca. Ve hem gitdkleri vaktin dahi anlarun harmzdalklar eksk olmazd. Bir gn Yrg bunlara bir hle itdi. Hnkr azndan bir ili dzdi. Mblaga armagnlar-la drt karndana bile mektb in itdi ve eyitdi kim: "Lalam Yrg-ilen varun yoldalk idn. Alparslan engini urun. Andan togru [135a] Artukova'ya geln, sizn tmrunuz olsun." didi. Ve hem
450
Yrg'n bir kul dahi hnkrun ilisi-y-ile bile geldiler. Kzlkocaoglanlarm orumlu vilyetinde buldlar. Yrg'n ilisi Yrg mektubm virdi ve hnkrdan gelen ilinn habarm virdi. 'Akabnca hnkr ilisi dahi geldi. Ol dahi armagnlarn ekdi ve mektbn virdi. Bunlar dahi d oldlar, sevindiler. Anlar dahi mektb aup okdlar ve ne kadar kim Trkmn harm-zdas var-sa cem' oldlar. Kzlkocaoglanlar'nun drt karnda dahi bir yire bile vardlar. li yanlarnda-y-iken drt yz kii cem' oldlar. Amm Trkmenn gyet bahdur ve yarar yoldalar-y-d. [135b] ara bu drt karnda ittifak itder kim Yrg Paa bunlara karu gelecek olursa k koyalar, bunlar kiralar ve andan sonra memleketi dahi uralar, gir dnp yryivereler. Bu ittifk-a yridiler. Gelp Merzuvan Ovas'nda kondar. Ol gice anda yatdar. Yrg bunlara gelmedi karulayu. Bunlar sordlar kim: "Yrg kan, nin gelmedi?" Eyitdiler: "Gyetde ho degldr." didiler. Bunlar vardar, Amasiyye'ye girmel oldar. Yrg'n ogl karu geldi. Mellsret: "Ma'zr tutasz." didi. "Babam horak degldr. nallah ho olrnca siz dahi ehirde birka gn dinlenn, sizne yiyelm ielm. Babam ho ohnca belki sizn ile ben be gidem, siz yitersiz; eger babam ho olmazsa da. Ve lekern [136a] var Sunsa'dadur, cem' olup hzrdur, andadur." didi. Bunlar ta'zm-ile iledp kondurdlar. Bu drd karnda ayrca bir l makama kondurdlar. Ni'metleri b-nihye hzr itmiler-idi ve ykler-ile sciler bile hzr olmlard. Bunlara iletdiler. Andan sonra gayr yrnlarn dahi blk blk perkende kondurdlar. Cem'isine ni'metler ve arblar hazrlanm-d, virdiler. Bunlar dahi yimege imee megl oldlar. nkim gice old sci balarna kup 'akllar zyil old, hb- gaflet bunlar ald, basiretleri baland, uyhuya megl oldlar; evvel ol drt karnda bir yirden karvadlar ve hem adamlar hazrlayup tururlar-d. Bunlarun drt yzin [136b] [97] dahi tutdlar. Cem'isin soyup elleri ardlarma baglu cem'isini bir bir zindana getrdiler. Ttn itdiler. Zindanun kapusn berkitdiler, ttnden boulup cmlesi krldlar. Birisi kurtlmad, ldi ve helk
451
old. Ol drt karndam dahi ban kesdiler. Ol diyr bunlarun errinden emin oldlar. Nazm arb idi bu Trkmn serho old Evinde 'avrat olan bo old Yidi idi dkldi yatd Trkmn Kazya ograd her ki tu old Didiler Yrg'n konuklgdur Anun ni'meti kahr u mr i old Kzlkocalular iller ykard Ykld 'mri kaygulu k old [137a] Tagld illere 'avrat u eri Sorar birbirine kim ne i old Kan bu drt beg ogl hanlarumuz Krld erimz nuht sava old Yrg kim Trkmnlar konduklar yirde baglatdug vaktm "Bunlarun iini bitrn ve 'mrlerini mahv idn." diy buyurd v kendsi bindi Trkmnlarun evlerine revn old. Anlar orumlu yresine konmlar-d. zerlerine basarak ddi ve andan anda kalm hayli Trkmn dahi krd ve cem'i tavarlarm rzlarm yama itdrdi. ol hadde vard kim orumlu'da bir koyun bir akaya satld. 'Avratlar ve olanlar hzn oldlar, vilyetlere dp gedylar oldlar. [137b] Ve ol zamndan t bu gne dein evvelki gibi Trkmn harm-zdalk idemez oldlar. Yrgc'e "Bunlardan gnh var mdur?" diy sordlar kim: "Ne kadar erri var-d ola bunlarun, byle krdlar.?" didiler. Nazm Gerekdr dmene kim ola tedbr degr tedbri sen itme taksr Ki tedbr Hak sebeb kod arada Vel dikkat gerekdr ona tefkr
452
CEVB*. Ol zamnda Dulkadrogl Hasan Beg var-d ve bir dahi Karaylk [Karaylk] ogl Hbil var-d. Ve Kzlkocaolanlar anlara gh gh habar gndrrdi: "Geln bu vilyete bir kez hareket idn." dirler idi. Ve htrlar [98] ne dilerlerse ilerler-idi. [138a] El-hsl- kelm kim bu Kzlkocalu'y byle idicek ol zamndan t bugne dek ol vilyet emn emn iindedr. Nazm Bu dem hayra erre mazhar old Cihn ma'mr vrn demlen old Benm senn diyen ol demler Benm didgi bu anlar ne old Ve bu krhnede ok i olupdur i hd sylenr ii ne olur
BB [99] An beyn ider kim Haydar Beg ol Kocakayas'nun shibi-y-idi, anun ahvli n'old?
Bu Osmancuk nevhisinde Zeytn'da bir hisr vardur ki ana Kocakayas dirler. Ol hisr Haydar Beg'n elinde-y-idi. Gyetde sarp hisrdur. [138b] Ol Haydar Beg ol hisra yz yllk kadar azk kayd itmi-idi. H hisrndan tara kmaz-d. Bir ogl var-d, adma Ksm Beg dirler-idi. Gh gh an drt yana beglere armagnlar-la gndrrdi. Amm kendsi hisrdan tara kmaz-d. ok sa'y iderler-idi an ele getrmege, ele getrmediler. Bir gn ogl eydr: "Baba! Bu beglere ki beni gndrrsin ve beni tutarlarsa sen nic'idersin?" Babas eydr: "Oul ben seni Allah'a smarladum. Ben bu hisrumdan lmeyince kmazn, prligm vaktmda kimseye hizmet idemezin." dir-idi. Amm Yrg bu hisr almaa hayli megl-d ve bu hi-
* Metinde "si" bulunmamaktadr. Dier neirlerde de yoktur.
453
srda bir kii olurd Tayfur elebi dirler-idi. Ve ol dyim dir idi ki: "Ben Elvn elebi oglanlarmdanm." dirdi. Ol [139a] hisrda bir 'avrat alup anda mukm olm-d. Ve bu hisrun shibi Haydar Beg ana mahabbet itmi-idi. Belki oglndan dahi yigrek severdi. Yrg bu Tayfur'a ok nesne virmekle kendye dndrmi-idi. Ve bir gice Tayfur hisrun zahire oldug hazneye od brakd. Cem'i hisrun az yand. Yrg bum tuyd, hemn-dem srdi hisrun zerine vard. Hisra taradan azk koydurmaa mecl komad. erden Haydar Beg eydr: "Yrg, ben n'olacagum oldum, Hak ta'ldan dilerin ki senn dahi sonun benden biter olsun." didi. Kend ihtiyr-y-la hisr virdi. Bu habar Yrg hnkra bildrdi. Hnkr dahi Haydar Beg'e yahi tmrlar virdi, t lince yidi. Ve Yrg dahi hisr [139b] tasarruf itdi. ine kul kod, t imdiye dein hisr 'Osmn neslinn taht- yedlerindedr. Nazm Ne ass eyleyiser sanu sanmak una demez haznen oda yanmak [99] n sen sdk-la vir Hakk'a kim ol Kim ola muhkem meyli o sunmak Kaan kim sen idesin 'aklun-lan Danmasan diyeler sana ahmak
BB [100] An beyn ider kim Alparslan engini ol zamn Yrg Paa ne vech-ile tasarruf itdi.
Bir gn Yrg Paa dn eyledi, Alparslanogl'n dne okud. Bun Arslanogl tuyd kim Yrg'n hilesi vardur, kendye tzcek habar gndrdi. [140a] Yrg'e didi kim: "Maksdunuz bu mdur kim benm bu elmdeki ormanlar almak istersiz. mdi geln tmr idn. Ben dahi yz sriy devletl hnkrun iigine varayn. Hnkr sag ol-
454
sun, mddr kim bana ziydesi-y-ile dirlik ide." didi. Ve hem Yrg'n dahi hevesi bu-y-d kim hir'l-emr anun zerine dahi varayd. M-hasal- kelm Alparslanogl Yrg'e habar gndrdi: "Sen gelme ben varurm." didi ve hem elenmedi geldi. Yrg dahi tutd hnkra gndrdi. Bursa'ya dutsak geldi. Bursa hisrnda bir evde mahbs itdiler. Bir nie zamn anda old. Bu tarafda evi horandasm dahi Yrg Amasiyye'ye gtrtdi, bekletdi. Alparslanogl dahi bir gice kendyi [140b] bekleyen kiiyi berk balad. Evvelden kamak tedrkin itmiidi. Ip-ile kend hisrdan aaga indi. Atlar hzr itmilerdi, bindi ve gitdi. ki yldan sonra gir kendsi hnkra geldi. Hnkr dahi ana Rmili'nde ey tmr virdi ve horandasn dahi yanna getrdiler, alup tmrna gitdi. Nazm O re'yi tedbri gr ne olur tu Ne takdr i ider sen ol hm Kaan kim sen benlik ola hln Bel gelr bauna sensin ho 'k yaz menkib 'ibret olsun Kaan kond budaa umad ku Bu fethn trhi hicretn sekiz yz otuz birinde vaki' old, Yrg Paa elinden, vallahu a'lem bi's-savb. [141a]
BB [101] An b e y n ider k i m Sultn M u r d Han- Gzi Ergine kprisini yapcak ne sret-ilen yapd. An bildrr.
Bu Ergine kprsinn yiri evvel ormanlk idi. amur ve kek-idi ve harmler turag-y-d. H vakt olmayayad kim anda harmler adam ldrmeye-y-idi. Sultn Murd Han- Gzi hazne-y-ile meblalar hare itdi. Ol ormanlar krdurd, pk itdrdi. [100] Ol arada bir 'l bin-y-la kpri yapdurd.
455
Ve kprinn iki ban ma'mr itdi ve ehri yapd. Cmi' ve 'imaret eyledi. Hamam ve bzrlar yapdurd ve 'imretinde gelen giden msfirlere ziyfetler iderler ve ni'metler birp yidrrler. Ol vaktm kim 'imret yrdi, Sultn Murd kendsi Edrene'den 'ulemy ve fukary ald; ol 'imrete vard. Bir nie gn [141b] ziyfetler itdi, filoriler ve akalar ledrdi. Evvel ta'm bidgi gn kendsi mbarek eli-yilen fukarya virdi ve ran kend yakd ve yapan mi'mrma hil'at geyrdi ve 'atlar itdi ve iftlikler virdi. Ol ehrn halkn cemi' 'avrzdan mu'f ve msellem itdi.
BB [102] Germiynogl Y a ' k b Beg k e n d vilyetinden gelp Sultn M u r d ' a it'at itdgin b e y n ider.
Sultn Murd Gzi Edrene'de bir gn oturup sohbet iderken habar geldi kim "Germiynogl birez adam-lan vilyetinden kd sultnun hizmetine gelr." didiler. Hnkr Bursa'ya ulak gndrdi ve: "Eger Germiynogl'nun geldgi tahkk-sa ehir halk karu ksunlar [142a] ve ey ta'zm idesiz." didi. "Ve bana dahi gir habar bildresiz." didi. Ve hem Germiynogl dahi geldi. Pdih ne buyurd-y-sa emri yirine getrdiler. Germiynogl dahi pdihlarun ziyretlerine varup ziyret itdi. Hayli meblalar ledrdi. Emr Seyyid hazreti ol vakt hayatda-y-d. Anun dahi evine vard elin pdi. Ve Manastr'da Orhan Gzi'nn ve 'Osmn Gzi'nn mezrlarna girdi, anlar dahi ziyret itdi. Anlarda dahi 'ulemya ve fukarya 'atlar itdi. hir'l-emr srdi Edrene'ye vard. Ol Ergine kprisinden gep kond. Bu tarafdan hnkr dahi beglerin ve paalarn istikble gndrdi. hir ta'zm-ile getrdiler. Edrene'de kondurdlar. Sabh [142b] gelp paalar nine ddiler. Hnkr hazretine iletdiler. Hnkr dahi pdihlgma gre ho ta'zmler itdiler. Hil'atlar geyrdi. inci gn gir vilayetine gndrdi. Mblaga 'atlar ve ihsnlar eyledi. Ol dahi vard, vilyetinde bir yl mikdr diri old. Allah rahmetine vsl old ve mem-
456
evriyaz: Hz Menkib u Tevrt-i i-i Osmn
leketini Sultn Murd'a vasiyyet itdi. Germiyn bu vehilen feth olund Sultn Murd'a.
BB [103] An beyn ider k i m Yrg bu tarafda b u n u n gibi iler itdi ve bu tarafda h n k r neye megl old, an bildrr.
Sultn Murd Gzi kim ular birer bahdur erlere smarlad, shk Beg'e dahi Laz Uc'n smarlam-d. Her [143a] kaan kim shk Beg akn itmek istese Vlkogl eytnlk iderdi kim akn inen toyum kmaz-d. Hnkra shk Beg habar gndrdi, Vlkogl'nun itdgi kaziyyeyi bildrdi. Hnkr dahi her ne ki Vlkogl'na virmi-idi, gir [101] elinden alup hnkr tasarruf itdi. Ya'n kend kullarna virdi. Vlkogl dahi habardr old kim hnkr kendye ulasa gerekdr. Fi'l-hl ili gndrdi ve eyitdi kim: "Devletl sultnum! Kzum dahi cryalga kabl it kim Byezd deden dahi bizden kz alm-d." didi. Dahi ve hem mblaga meblag- 'azm gndrmi-idi. Paalar dahi hnkr rz eylediler. Alacahisr'dan t kend vilyetine ulancaya dek hnkra gir teslim itdi ve kend vilyetine dahi ml [143b] ta'yn itdi kim her yl gndre ve bu 'ahd zerine turdlar. Akn Bosna vilyetine togrutdlar ve dahi Vlkogl Ungrz'i dahi boynma ald kim bu Mslmnlga zarar tokunmaya. Sultn Murd Gzi dahi tasavvur itdi kim: "Bu kfirn kavi karr drstdr. Vilyet-i Laz' feth itdm." sand frig old. "Zr kim cem' Laz vilyeti harca mut' oldlar." didi. Ve ba'z vilyetden varur hara hara dahi divrrdi. Ve bu fethn trhi dahi hicretn sekiz yz otuz birinde vk'olund, Murd Han- Gzi elinden kim ol vilyet-i Laz'dur. Nazm Sakn kim kfirn 'ahdine inanma Yile arkan virp muhkem sanma
457
Akar su dvr olmaz iy karnda Ya klge yasduk olmaz sen tayanma Vel kfirn iki nesnesin al Biri kzn biri mln osanma
BB [104] An b e y n ider k i m Selnik ne sret-ilen feth olund.
Bir gn Sultn Murd Han- Gzi vezirlerine eydr: "ol Selnik diyen ehir uzak mdur, ya yakn mdur ?" didi; sord. Vezirler eyitdi: "Sultnum Sirez'den te hnkr gine drt gdr." didiler. Hnkr eydr: "Ya nen turursz, tizcek sefer yaran grn." Hemn toplar ve inanclklar yaran grdiler ve Gelibol'dan gemiler dahi getrtdiler ve "niyyeti gaz" diy agrtdlar, yridiler. Selnik'e togr varup zerine [143b] ddiler. Etrfdan da hayli bari gziler cem' oldlar. Cenge baladlar. Bir nie gn ey cenk olund. hir'lemir hnkr eydr: "Hay paalar! Bu hisr almasna tedbr ve tedrk idn." didi. Evrenezogl 'Ali Beg didi: "Devletl sultnum! Bu hisr cengi hayli mkildr. Sultnum bum yama itmek gerek kim bu alma." didi. Sultn Murd Han- Gzi eydr: "Bire hisr yagmadur gziler!" didi. Allahu ekber, nkim yama habarn gziler iidicek her tarafdan [102] nerdbnlar getrdiler, yrdiler, gz adurmadlar. Def' tarfet'l-'ayn iinde hisra koyuldlar feth old. Ml- ganimete gark oldlar. Kfirlerini esr itdiler. Acyib toyumluklar old. ehrn [144a] evleri hl kald. htiyr olup kalana evlerini milklige virdiler. Ve Vardar Yinicesi'nn halkn srp anda getrdiler. Selnik iinde sakin itdiler. El-hsl- kelm dr'l-kfri dr'l-Islm itdiler. ehir kim alnd tamm mukarrer oldukdan sonra sultn'l-mchidn Sultn Murd Han- Gzi eydr: "Hey gziler! Bundan ulu ni'met olmaz-m ki gziler hisr yama iderler. Ehl-i irki cebr ile slm'a getreler. mdi gyetde ben bu gazy sevdm. naallah sizn ile ben imdi gir bu gazy iderem." didi.
458
Nazm Murd Han kim Selnik ald n'itdi Mora'ya ngrz'e niyyet etdi. Paalara buyurd turmanuz tz Hak'un fazl veller himmet itdi [144b] Kfirler maglb u makhr cihnda Bil slm ehli cmle milki tutd Yrimek vaktdur tz yriyelm Gzi erenler u nmce gitdi Bana dirler Murd turma gaz it Muhammed mu'ciziyle yardm itdi Ve bu fethn trhi hicretn sekiz yz otuz nde vk'olund Sultn Murd Han- Gzi elinde.
BB [105] An beyn ider k i m Sultn M u r d Han- Gzi kim Selnik gazsndan sonra diledi k i m ngrz'e sefer ide.
Anun-un kim bu ngrz'n harmisi gh gh Vidin nevhisinden geerdi. Hayli bedbahtlikler iderdi. Ngh bu tarafdan Karamanogl brahim Beg'n habar [145a] geldi kim Hamdili'nde Begehri'ne ddi" didiler. Ve hem ehri dahi ald ve sanca begi arbdr lys Beg'i dahi tutd." dider. Sultn Murd Han- Gzi dahi diledi kim Karaman'a tevecch ide. Bu tarafdan ngrz dahi yrdi. Karamanla Vkogl'nun ve ngrz'n hd ittifklar var-m. Anun-un kim iki tarafdan yrdiler. Sultn Murd Han- Gzi dahi grdi kim hl byledr, turd gitmedi. T kim gre ngrz ne'yler ve neye gelr. ngrz dahi geldi Ggerinlik'n zerine ddi, toplar kurd, atmaa balad. Hnkr dahi Rmili beglerbegisi Sinn Beg'i ngrz'e karu gndrdi. Vardlar ylelik yol mikdr [103] yirde kondlar. Vidin Sinn [Vidinli Sinan] [145b] dirler idi, Vi-
459
din'n sanca begi-y-idi, ol dahi bile varm-d. Bir iki gn anda oturdlar. Bir gn bu Vidin Sinn eydr: "Hay begler! Biz hnkra hyinlerz." dir. Beglerbegi bu szi iidicek kakd. Eydr: "Bu sz ne szdr kim sylersin." didi. Vidin Sinn eydr: "Ya biz togr myuz, dmn urada pdihumuzun hisr zerine dp dgeturur. Biz tnmazuz, epsem otururuz." dir. Beglerbegi eydr: "Bura senn ucundur, bize bir dil tutup getrmezsin kim biz dahi ana gre tedrk idevz." didi. "Ya varalum b-tekellf hnkrun lekerini yok yire dmana krduralum." didi. Vidin Sinn eydr: "Dil degl midr u dmanun top vzmdan atlarumuz tavlada tavlasm krar." didi. Bizm hd kulagumuz [146a] top vzm rendi." dir. Hemn bu kelmdan sonra Vidin Sinn at arkasma geldi. ard. Eydr: "Hay gnll gzer! Gaz erenlerndr. 'Avratlarm degldr." didi, yryivirdi. 'Addan yana Beglerbegine habar virder kim "Vidin Sinn akmcar-an bindi, dmn zerine gitdi." dider. Beglerbegi bu habar iidicek hemn ardmca gedi. 'Ale's-sabh kffrun zerine kageldiler. Hemn kim bir kezden tavlunbz urup tekbr getrder. Dmn zerine yriyi itder. Kffr bu hli gricek biribirin basarak kamaa yz tutd. Kral dahi cem'i agrugn dkp bam gc-e kurtard. Ve kffrun ekseri suya boguld. El-hsl- kelm gziler gyetde toyum [146b] oldar. Ol kadar esirler tutdlar kim hatta Edrene'de ngrz kfirimin gayet eysini er yz akaya virder. Hak ta'l fazl-y-la ehl-i slm d u hurrem oldar. Bu tarafda Karamanogl ve cem' kffrlar mell ve mahzn ve magbn oldlar. S'L. Karamanogl ne-y-in mahzndur ve magbndur, diseler. CEVB. Anun-un kim Karamanogl'yla Vlkogl'nun ittifk var-d kim ngrz bu tarafdan yriye ve Karamanogl dahi ol tarafdan yriyedi. Nazm Gerekdr gayret slm gazilerde Ki syleye dil an gazilerde
460
evriyaz: Hz Menkib u Tevrt-i i-i Osmn
Hnerdr gayret-i dn sakla an Analar dyim an dillerde [147a] Gziler sorusuz cennete girdi Soru virdi ehd oldug demde Gziler seyf-i slm sald her dem Makm- Mahmd togr yazlarda Ve bu mcer-y gaznun trihi hicretn sekiz yz otuz yidisinde vki' olund Vidin Sinn elinden ve beglerbegi Sinn Beg bile-y-idi; [104] vallahu a'lem.
BB [106] Karamanogl, kfiri m u ' n idindi. Ehl-i s l m u n zerine yrdgin bu tarafda Sultn M u r a d Han- Gzi dahi K a r a m a n ' a ne sret-ilen vard, an b e y n ider.
Sultn Murd eydr: "Karamanogl 'ahdn kan kim bunun gibi i itdn." didi ve yrdi. Akehr'e [147b] kd. An ald, Konya'ya vard, an dahi virdiler. El-hsl- kelm Karaman'un il'den gayrisini cemi' hep tbi' oldlar. Geldiler ve Sultn Murd yle kasd itdi kim baltaclar sre vilyet-i Varsa elek elek idp Karamanogl'n ele getreler. Vardlar Bozkr'a kdlar. Karamanogl grdi kim bu Osmnlu'nun kasdlar zgedr. Tzcek Mevln Hamza'y gndrdiler Sultn Murd'a. Ve eyitdi kim: "Tazarru'lar hnkr hazreti gir benm bu ksthlguma kalmasun benm suum bu kez dahi 'afv itsn." didi ve hem: "tdgm ie pemnam. Hnkrdan mddr kim 'afv umaram." didi. "Ve hem Hamdili'nden dahi el ekdm." didi. nkim hnkr bu habar iidicek eydr: "Bu vilyeti hd [148a] ana ben virdm idi. imdiden sonra karnda 's'ya virrin." dir. 's ol vakt hnkr yannda olurd. El-hsl- kelm paalar dilek itdiler. Suum 'afv itdi. Hnkr dahi Mevln krllah' gndrdi. Vard Karamanogl'na yemn itdrdi kim: "imdiden gir bi-vechin
461
mine'l-vch imden gir dahi yalk itmeye, barklk ola, aralarnda 'advet olmaya. Sultn Murd Han dahi Karaman vilyetinden bir ahad pi zulm-la aldurmad ve almad. Bu l-i Osmn'un 'detleri 'adi dd zerinedr. S'L. Ya Konya'nun ve Larende'nn zulmn kim itdi? CEVB. Sebeb ne'ydgin habar vireym iid ve hem ne zamnda [148b] olmdur. Sultn Murd'un Karaman'a evvel seferinn trihi hicretn sekiz yz otuz tokuzmda vki' old.
BB [107] An b e y n ider k i m Sultn M u r d k i m K a r a m a n seferinden geldi, neye megl old.
Bundan evvel shk Beg Vlkogl'nun hiynetini hnkra bildrmi-idi kim Karamanogl'nun hareketi ve ngrz'n hareketi cem'i Vlkogl'nun eytneti olm-d. Hnkr dahi bunun bu harmzdalgm tamm bilmi-idi. Ol sebebden Sultn Murd Han 'azm leker cem' itdi; Laz vilyetini cmleten zabt ide. Vlkogl bum tuyd, def' tekrr gir ili gndrdi, mblaga armagnlar dahi bile gndrdi ve hem didi kim: "Kzumun [149a] cihz tamm mretteb old. Adam gndrn criyenzi alun." didi. li geldi paalar-la buld. Paalar hnkra bildrdiler. Paalar eyitdiler: "Sultnum almak gerek." Hnkr eyitdi: "Tedrki ne-y-ise idn." didi. Andan sonra skb'den shk [105] Beg'n hatunn gndrdiler ve kapudan Hadm Reyhn Aga'y gndrdiler ve zbek Aga'y gndrdiler. Bunlar hayli adam-la skb'e vardlar. Andan togru Semendire'ye gitdiler. Birka gnlik yir kalcak Vlkogl kfir beglerinn hatunlarn karu gndrdi. 'Acyib konukluklar itdiler dnrlere. Be-gyet ey ta'zm-ile Semendire'ye getrdiler. Ve hem geldkden sonra 'acyib arlklar itdiler. Kzun cihz hisbm yazmlar, defterini [149b] zbek Aga'ya virdiler. Vlkogl eyitmi kim: "Bu cihz kzuma virmedm, hnkr hazretine virdm. Dilerse bu criyesine virsn ve dilerse gayr criyesine virsn." dimi.
462
El-hsl- kelm kz alup Edrene'ye hnkra getrdiler. Geldkden sonra hnkr Edrene'de dn itmedi. "Bir siph kfirn kzna dahi ne dn gerek." didi. Ve dahi cihzun kaziyyesin bildrdiler hnkra kim Vlkogl dimiidi. Hnkr bu habar iidicek eydr: "Benm criyelerme virecek nesnem yok mdur kim anun kznun cihzn gayr criyelerme virem." didi. H bir nesnesin kabl itmedi. Gir cihzm kendye virdi. Bir sehel zamn yanmda turd. Andan sonra [150a] Bursa'ya gndrdiler ve sfendiyr kz Bursa'da-y-d. Hnkr ol zamn an Edrene'ye getrtdi. Nazm Yine bir drl sret tutd 'lem Ki btn nakn gstere dem Hezrn tedbri balad fikri Kimin gndz ide kimini aham Vezirler tedbri hana ider 'arz Vel han dir ki tnma imdi epsem Ki fursat el vire dmn bulam Kesem ban dilin idem ebkem dem ana elme gire fursat N'ola itsn bana ol drl ibrm
BB [108] An beyn ider kim [150b] Evrenezogl 'Ali Beg'n Ungrz vilyetimin yollarn grmege gndrldgin bildrr.
Bir gn Hnkr 'Ali Beg'e eydr: "Kullanmdan kim ola kim ngrz vilyetinn yollarn eyce bilr ola?" dir. 'Ali Beg eydr: "Sultnum! Ben kuluna buyurursan geeym cem'i yollarn ve dahi illerini greym. nallah devletl sultnumun gir aya tozma geleym." didi. Hnkr eydr: "Rumilinl ve Anatoli [lekeri] bile gesn." didi. 'Ali Beg eydr: "Hemn bana aknc kullarun [106] yiter. Sult-
463
numun himmeti cemi'isinden artugrakdur." dir. Hnkr eydr: "Eyle it imdi." dir. Hemn ol zamn akn agrtdlar. Mblaga aknc cem' olund, yrdiler. Dmkar'dan gep ngrz vilyetine girdiler. Bir ay mikdr [151a] agnadlar, yidiler, idiler. H dmndan eser belrmedi ve gyetde toyumluklar olund. ol kadar esr almlar-d kim, "Esr akncdan ok artukdur." dirler-idi. Ve karatara [karatra] dahi yle old kim adamlar old kim eline bin filori ve iki bin filori toyum olm, adamlar inen og-d. El-hsl- kelm 'Ali Beg yle toyum geldi kim Edrene'ye hnkra vard. Eyitdi: "Devletl sultnum! ngrz'e gemek gerek kim ngrz bir vilyetdr kim sultnuma lyk. Hayf degl midr kim anun gibi vilyetn begi kfir ola." ol kadar vasf itdi kim hnkr gemege rabet old. Nazm Heme sylenr ern nin Nin olur ern hem tercmn [151b] Ninndan anun hli 'ayndur Ne olsa 'ayna oldur hem beyn Cihna cz' y kl her kim gelpdr id sylendi mahf v 'ayn Biln kim her kii mikdrm itdi Yitidi srdi bu devr-i zamn Kime dedi o nevbet almad ol Germedi zamnmdan gmn
BB [109] An beyn ider kim sultn'l-mchidn Sultn Murd Han- Gzi kim ol Sultn Muhammed Han ogldur, ngrz vilyetine 'azm itdgin ve anda ne sret-ile vardugn bildrr.
Evvel Vlkogh'na adam gndrdi. Eyitdi kim: "ngrz'e Semendire'den geiserin. [152a] Onad yarak gresin, kusr ol-
464
maya." Ve andan sonra flakoglu Drakola'ya habar gndrdi: "Tizcek lekerni cem' idesin; ey yarar yoldalar-a gelesin. Yohsa ben senn zerne varmaa enmezin." didi. Drakola'ya bu habar varcak eydr: "Devletl han! Ben hzram sultnumun atn ve itin yitmee." didi. Andan hnkr hazreti dahi 'azm 'asker cem' idp srdi. Togru Vidin'e vard. Cem' Rmili'nn akncs be Vidin'den gediler, yrdiler ngrz iline. Bir nie pre hisrlar aldar. T Zibir'e dek vardlar. Krk be gn vyet-i ngrz'de gezp agnadar ve andan sonra dnp gelder, vyet-i flak'dan kdar. Drakola, hnkr rnce kulaguz olm-d, bile kd, tedin [I52b]ber gelie. Amm bu tarafdan ngrz'e girmede Lazogl'nun lekeri nce kulaguz-d. Drakola [107] mblaga pkeler ekder. Gzer dahi ganmet-en gelder. Gir vilyetlerine kdar. H bir kfir bunlara karu gelmedi. Nazm Gaz kim bunlar itdi hakdan old 'nyet Hkim-i mutlakdan old Bu lndr gazavt bil cihnda Atan u hem deden Gk Alp'dan old Bulara han didiler hn boldur 'At v hem kerem bunlardan old Murd Hanam Muhammed Byezd Han Murd u Orhan u 'Osmn'dan old [153a] lh fazl u ihsnun bu le M'ebbed it 'ats senden old Bu gaznun trihi hicretn sekiz yz krknda vki' old, Sultn Murd Han elinden.
BB [110] An beyn ider kim Evrenezogl 'Is Beg Arnavud'da n'old.
Hnkr bir gn eydr: "Kocacuk Hisr'na sefer idelm."
465
didi. 's Beg'i nce gndrdi. Didi kim: "Var akmclarum toyurd." didi. 's Beg vard Arnavud'a knc illerine girdi. Andan sonra akn koyvirdi. Segirdm old. Anda hd kffr hzr-m yollarn hemn baladlar. skender adlu bir er var-d. Ol Arnavud Begi'nn ogl-y-d. Aslda hnkrun [153b] i olanyd. Hnkr ol vilyeti ana tmr virmiidi. Sonra hnkra 's olm-d. Ve ol 's Beg-ile varan akmclarun yolm ol skender baglam-d. El-hsl- kelm bu Mslmnlar grdiler kim yollar balanm ve kffr yollarn alup tururlar. Ol gziler dahi evvel esre kl koydlar, krdlar. Andan sonra dnp kffr-la ol kadar gaz itdiler kim oklar dkenp kllar ngeldi. Gzilern ekseri ehd oldlar. Ve ill hayli vilyetler dahi feth olund, ve egeri gzilerden dahi ehd oldlar-sa da. Nazm arb- rahmet idi bil ehdler Srt ku gibi gedi ehdler [154a] Fen mlkinde karr itmediler Bek saryna gdi ehdler [108] Tecell-yi o zt bunlarun old Anunun 'mrini bidi ehdler Ve bu fethn trihi hicretn sekiz yz krk altsnda vki' olund. Ve bu trhde 'asr vaktmda gn tamm tutuld.
BB [111] An b e y n ider kim sultn'l-mchidn Sultn M u r d Han- Gzi k i m Biligrad'a varup ne'yledi.
Sultn kim ngrz vilyetini seyr idp devlet-ile tahtana geldkden sonra 'azm-i Biligrad itdi. Zr Belgrad; bildi kim ngrz vilyetimin kapusdur. Bu kez kasd itdi kim ol kapuy aa. Leker-i slm' cem' itdi. [154b] Andan yrdi gelp Biligrad'un zerine ddi. Hisra ceng ider gibi oldlar. Sava'y 466
gediler, Biline'ye akn saldlar. Gziler yle toyum geldiler kim bir izmeye bir nefis criye virrler-idi. Fakr dahi ol seferde bile-y-idm, yz akaya alt yidi yaar bir olan satun aldum. Ata hizmet idebr esiri yz elli akaya virrlerdi. Akmalardan fakire dahi yidi kul ve criye hs old ve dahi ol kadard kim leker gse esrn galebesi lekerden ziyde-y-idi. El-hs- kelm yle vasf olund kim, "slm bnyd zhir olaldan ber kim gzer gaz iderler, buncaym gaz dahi h vki' olmad." dider. Ve hem [155a] dahi didkleri beyn vk'-idi. Fakr dahi ol seferde bir gn hnkr hazretine vardum. Fakre esir buyurd. Ben eyitdm kim: "Devletl sultnum! Bu esri gtrmege at gerek." didm. "Ve yolda bunlara harlk gerekdr." didm. Bana be bin aka ve iki at 'at itdi. Tokuz ba esr en ol sefer Edrene'ye geldm ve hem drt atum var-d. Esirleri er yze ve ikier yze satdum. Nazm Gziler toyum old var Biligrat Bozuld bgunuz ne bil ne rgad Senn horydlarun hep gzi krd Dgn sen iy kral apkan tz at Senn mahbblarun slm'a geldi [155b] Olarun hsni old 'ka mir't
BB [112] A n beyn ider k i m Sultn M u r d Han- Gzi Semendire'ye ne vech-ile rabet ider.
Kaan kim Biligrad'dan gedi, togr skb'e geldi. shk Beg eydr: "Hey Devletl sultnum! Mdamki Vkogl Semendire'de ola, ne Karaman epsem olur ve ne ngrz bize mut' olur." didi. Ve hem Drakola dahi mnfkdur." didi. Murd Han- Gzi eydr: "Hele bu sefere varalum Hak ta'l nasb iderse am [109] dahi grevz." didi. Edrene'ye geldiler, ol k kladlar.
467
Hemn kim yaz old Drakola'ya ve Vlkogl'na adam gndrdiler, kapuya kgrdlar. Vlkogl [156a] kend gelmedi, iki oglm gndrdi ve Drakola grdi kim Vlkogl bunun gibi itdi, Drakola kend iki ogl-y-la bile devlet iigine geldi. Hemn geldgi gibi Drakola'y tutdlar ve iki oglm bile tutdlar. Drakola'y Gelibol hisrmda habse kodlar ve iki ogln Germiyn vilyetinde Egriks [Egrigz] Hisr'nda habs itdiler. Vlkogl'nun iki oglm Tokat kal'asmda habs itdiler. shk Beg ol yl Mekke'ye destr diledi. Hnkr dahi yaz olcak vard Semendire'ye ddi. Vlkogl hisrlarm berkitdi. Kend ngrz vilyetine gitdi. Hnkr buyurd kim: "Laz ilini urun, kal'alarm ykun, halkn esr idn." didi. Ol vakt yle toyumlklar old kim drt yanda [156b] olan skb'de yigirmi akaya satdlar. shk Beg Mekke'den geldi. Henz Semendire dahi alnmam-d. Fakr shk Beg-ile Mekke'den bile geldm. Bir gn hnkrdan shk Beg'e kul geldi kim "Nike brnk [Nige Obran] zerine var; an hisr it." didiler. Germiyn sancagm ana yolda kodlar. Ve Germiyn sanca begi ol zamnda Temrtaogl Umur Begogl Osmn elebi'ydi ki ol Varna gazasnda ehd old. Fakr dahi ol zamnda skb'e shk Beg-ile Mekke'den bile gelmidm. Gh gh bu mcerlarda bile bulmurdum. Ve bir def'a dahi shk Beg'n ogl Paa Beg-ile ve Kls Togan-la harmlga bile varm-dum. Bir gn 'asker iinde bir gavg belrdi. shk Beg ol s'at at arkasna [157a] geldi. Cem'i gziler dahi bile bindiler. Ngh grdk karudan bir alay kffr ka ve anun ardndan bir nie alay dahi kageldi. Yayasn nine tutm ve atlus ardna turd. Kapkara pus olup zermze yrdi. Bu tarafdan dahi ehl-i slm lekeri dahi tekbr getrdiler, bir kezden. Hemn yayanun zerine at saldlar. Yayaya turmadn ok serpdiler. Gziler anlarun oklarn eslemedi. Hcm itdiler. zerlerine srdiler. Atlus ardnda turmad, dahi kadlar. Yayay at aya altnda pyml itdiler, krdlar. yle krkun old kim gzilern atlar kfirlern lsi zerinde yrrler-idi. shk Beg agrtd kim "Hey gziler! Yiter krdunuz, esr idn, imden gir." didi. [157b]
468
Vallahi fakr krdugumdan gayr biin esr itdm, skb'e getrdm. Biini tokuz yz akaya virdm. El-hsl- kelm ol ylda Semendire dahi feth olund. Cem'i Laz vilyeti bile feth olnd ve hisrlarma kullar kodlar ve ehirlerinde kdlar nasb itdiler ve Semendire'de Cum'a namz klnd ve cem'i Laz vilyetinn hkimi ehl-i slm old, Hak ta'l fazl-y-la. Nazm [110] Zulmet-i kfri cihanda hep bozar 'Osmnler Hak ta'l bunlar dyim bu ihsnda diler Kahr kfirden gidermek Hak buna itdi nasb Hem nizm- er'i gr kim ne dzer 'Osmnler Hak ta'l bunlar rahmete mazhar eyledi iginde kul olupdur 'lim sultnlar [158a] Bu fethn trhi hicretn sekiz yz krk birinde vki' olund, Sultn Murd Han- Gzi elinden.
BB [113]
An beyn ider kim Mora vilyetinn kapus Germe Hisr'n sultn'l-mchidn Sultn Murd Han- Gzi an ne sret-ile feth ider. Bir gn Sultn Murd Han- Gzi eydr: "Turahan' [Durahan, Durhan] getrn." dir. Vardlar getrdiler. Sultn Murd ana eydr: "Bu Germe Hisr' kim Mora'nun agzdur an ne sret-ile almak gerek, bana habar vir." didi. Turahan Beg eydr: "Bu Germe Hisr sultnum bir garb hisrdur. Bu Germe didkleri bir denizden bir denize ekilmidr ve bu deniz dahi bir vilyeti tamm evre tolanm-, dur. Ke-ennehu bu vilyet bir ada gibidr. yle vki' olmdur. [158b] Ve bu Germe Hisr ana kurudan kapu gibi vki' olmdur. Ve bu Germe'ye bi yirde hisr yapmlardur. Ve hem her hisrun mblaga yaraklarn dahi grmi-
469
lerdr. Dndi gir Turahan Beg eydr: "Sultnum! Ol hisra varcak yirden sava virmek gerekdr her birisine." Hnkr eydr: "Turahan! Benm htrum yle diler kim ol Mora vilyetine 'azm idp gaz idem." didi. Turahan Beg eydr: "N'ola devletl sultnum." dir. Hnkr eydr: "mdi tiz yarak grn gidelm." didi. El-hs- kelm, yarak grdiler ve Turahan Beg'i sanca ile nlece gndrder. Zr kim Germe Turahan Beg'n uc-yd. Hemn ki Turahan vard, hnkr dahi ardmca bile [159a] vard. Grdiler kim bi hisr birbirine havledr. Her kanksma kim yor olma bunlar birbirine yardm ider. Hnkr hazreti hd bi hisr degl on hisrun yaran grmi-idi. mdi bunlar hisrun zerine vardar. Toplar kurdar, hisrlara atdar ve ill bu topun bakrn gtrder. Sancak sancak evvelden ledrlmi-idi. Cemi' lekerde bakr kayd olm-d. Toplar dklp hzr old ve atmaa kuruld. Cenge baladar ve hisrlar dgdiler. Gice gndz kfirleri uyutmadar. Denizi kesp hendek itmi-idi, hendei toldurdar, suyn kurutdar, hisrlarn ykdar. "Yama" buyruld. Ha diyince gzer hisra koyuldar. Kfirini krdlar ve akmalara akn virder. [159b] B-nihyet esr getrdiler. ol kadar toyumluklar [111] old. Anda dahi kim ey mahbbe criyeleri er yz akaya virrler-idi. Karataraa hd hisba gelmezdi. Altun gmi tepsiler ve mevc marabalar inen og-d. El-hs- kelm gziler yle toyum oldar kim oram bir uhay almazlar-d, gtrmeden enrler-idi. Bu Mora vyetinn evvel fethi Sultn Murd Han elinden budur kim fakr erh itdm, vallahu a'lem. Nazm Ald ma'din-i genc-i vilyet Ki l-i 'Osmn'a old hidyet Vilyet-i Mora zulmetde-y-iken Sa'det gni dogd ho beret [160a] Bu l-i 'Osmn'un fethi hisbsuz Ki Hak bulara itmidr iret
470
Ve bu fethn trihi hicretn sekiz yz krk ikisinden sehel gemi-idi kim vki' old, Sultn Murd Han- Gzi elinden.
BB [114] An beyn ider k i m Kula hin k i m M e z d B e g ' d e n sonra m n h e z i m old. tflak'da ol ne sret-ile old. An bildrr.
Bu Kula hin ol vakt Rmili'nn beglerbegisi-y-idi. Bir gn hnkra eydr: "Devletl sultnum!" dir. "Ol Yanko diyen martaloz, Mezd kuluna hayli i itdi. Eger buyurursan ben kulun varaym Mezd Beg'n intikamn ol kfirden alayn." didi. Hnkr dahi "Var!" didi. Anadolu lekerinn ba'zsn Rmili [160b] lekerini ve akncsn bile ald yrdi, flak Vilyeti'ne gedi. arba ve kebba tena"uma megl old. Begler eyitdiler: "Ne'ylersin hey begm! Dman vardur." didiler. Kula hin serhola eydr: Ol dman benm brkmi grrse birka gnlk yol anaru kaar." didi. Bu kelm olnurken ngh ngrz lekeri belrdi. Kula hin agzmdag lokmasn henz yimedin derhl at arkasna geldi kna dnp hemn kad. Begler eyitdiler: "Ne'ylersin hay gel dmna karu varalum, ordumuz bri ayag altnda kalmasun." didiler. Kula hin eydr: "Bu gice katlanun, dn yarsnda ben anlarun hakmdan gelem." didi. Aham karanus olcak dman kays kalmad. [161 a] Brkn dmana balad. Sorar ki: "Tuna yakn mdur?" El-hsl- kelm leker-i slm anda mnhezim old ve bu tarafdan Karamanogl iitdi kim tays ehl-i slm lekerin sm, be-gyet ferahnk old. Yrdi, Emirtag'nun yaylaya gelen ilini urd. Mslmnlarun 'avratm ve olanlarna fesdlar itdrdi. Andan srdi Begbazar'na vard. An dahi andan biter eyledi. [112] El-hsl- kelm aya basdug yirlerde iledgi ileri kfir dahi ol vech-ile itmez-idi.
471
Nazm Bu dem tli' ne burcdan tul' itdi Ki kfir tli'ini glib itdi Mu'n old Karaman kfire gr Yzi kara zini magbn itdi [161b] O demde kfrine hkm itdi slm Ki slm ilini ykd v gitdi
BB [115] Karamanogl kim bunun gibi hadesler itdi, Sultn Murd Han- Gzi dahi ana ne'yledi. An beyn ider.
Hnkra habar geldi kim Karamanogl 'ahdm gir sd, Mslmnlarun 'avratn ve olann zlmlara n-mer' iler itdrdi. Bu habarun hakikatini bilicek hnkr dahi hemn 'asker-i 'azm cem' itdi ve hem Rmili'nn ne kadar kfir lekeri var-sa kendye tbi' anlar bile alup srdi, Konya'ya kd. Hemn yama buyurd. yle urdlar vilyet-i Karaman' kim elek elek itdiler. Kylerini ve ehirlerini harb itdiler. Karamanogl kaup [162a] Ta'a girdi ve ol yl nie er olan ve kzlar togd mechl'n-neseb. Gir Karamanogl'nun hatun ve vezri Srr' ikisini Murd Han'a gndrdi. Karamanogl ililige geldi. Karamanogl hatunma eyitdi: "Var karmdaundan benm suum dile, gir." didi. Anlar dahi Murd Han'a gelp og tazarru'lar ve meskenetler itdiler ve didiler kim: "Karamanogl kendye lyn iledi. Hak ta'la hazretinde yzini kara eyledi. mdi kerem ve lutf eyle mrvvet ehlisen bunun gibi itme." didi. Andan hnkr Srr'a eyitdi: "imden gir sen ol begne inanur msm kim bana andan geldn, dilek idersin." didi. Srr eydr: "Sultnum evvelki hatsnda ben bile degldm ve hem bu hatsnda [162b] rzm yog-d. Bu i Turkutoglanlar'ndan old." didi. Hele szi budur kim eydr: "Bir hatdur itdm, artuk byle itmezem." dir. "Ben kulun inandurd." dir. Hnkr dahi gir sum 'afv itdi, dndi gitdi.
472
mdi 'azizler bu Osmnlu'nun zulm itmesinn sebebi Karamanogl Ibrahim'n sebebinden olm-d, yohsa t bugne dein Osmnlu'dan kimsenn hakkna zulm itmek gelmemi-idi. Nazm Fesda kim sebeb olsa Karaman O bilmez ne olur dn ya mn [113] Fesd olur hasedden mahlk ire Haseddr bil Karaman ii hemn
BB [116] Vlkogl'nun Laz vilyeti elinden gitdkden sonra Yanko'nun nine dp [163a] zladi Dervendi'ne ne sret-ile ngrz lekerini getrdgin beyn ider.
Kaan kim Semendire Vlkogl'nun elinden kcak, anun iine ehl-i slm tolcak cem'-i kffr karn arsna ogradlar. Vlkogl vard, ngrz eteine yapd ve hem bu tarafdan Karamanogl'nun ilisi vard ngrz'e eyitdi: "Sen anarudan yri ben berden yriyeym. Rmili senn olsun ve Anatoli benm olsun ve dahi Vlkogl'na dahi vilyetin alvirelm." didi. El-hsl- kelm ngrz'n kraldan gayrisi cem'i lekeri Yanko-y-lan Vlkogl'na kodlar. Bunlar gelp slm vilyetine girdiler. T zladi Dervendi'ne dein geldiler. Sultn Murd Han- Gzi dahi ol arada [163b] karulayup bulud. Amm kfir zladi Dervendi'nn iinde oturd. Vlkogl Rmili beglerini filori-y-ile konuklad. Hnkr kfir-ile ogramaga komadlar. Kffr birka gn oturd. Kffr hemn bir gice gp gitdi. Ol vakt beglerbegi Ksm Paa-y-d. An kffrun ardnca gndrdiler. Kfirn hd busus var-m. Bunlar gflla ortaya aldlar. Hall Paa'nun karndan anda tutdlar. Ol Bol sanca begi-y-idi. El-hsl- kelm Vlkogl'na gine vilyetin virmege filori himmet eyledi, virdiler. Vlkogl'nun iki ogl kim Tokat habsinde-y-idi. Anlarun gzlerine demr srme
473
ekdiler, atasna gndrdiler. Hall Paa'nun karndan dahi [164a] ngrz'den satun aldlar. Andan sonra Sultn Murd Han- Gzi dahi Edrene'ye geldi. Hall Paa'ya eydr: "Ben oglum gzm ninde tahta gerrin." dir. Ben hayli gaz seferlerin itdm. mdi benm olum dahi benm hayatumda greyin ne sret-ilen pdih olur." didi. Hemn oglm Ma'nisa'dan getrtdi kim ol Sultn Muhammed-i Gzi'dr, tahta gerdi. Turahan Beg'i tutd, Tokad'a Bidev arda'na gndrdi. Anun-un kim ekser kffr ogramaga Turahan sebeb olm-d. Ve hem didiler kim: "Turahan Vlkogl-y-la gyetde dostlardur." dimiler-idi. An tutmaa sebeb bunlar olm-d. Ve andan Sultn Murd kendsi ihtiyr-y-a tahtn oglna virdi. [l64b]Kend Ma'nisa'ya vard. Hall Paa'y oglnun yannda vezr-i a'zam kod. Mevln Hsrev'i kad-'asker itdi oglma ve gir kalan tertb yirl yirinde. Nazm Oullar ataya yrek yagdur Ogulun eysi gussa tagdur [114] Oul kim atanun hemsz ola Saflu bg bostn u bgdur Oul kim mukbil olup du' alsa Atanun devleti yzi agdur Her oul kim ol uymaz atasna Resl'e mdde' Hakk'a yagdur
BB [117] An beyn ider kim Sultn Murd Han ogln tahta gerp kend Ma'nisa'ya varup [165a] oturdugndan sonra neler zhir old, an bildrr.
Sultn Murd kim fergat-la vard Ma'nisa'da oturd. Ogl Edrene'de tahta gedi. Karamanogl iitdi, gyetde ferah old. Vlkogl'na bu habar varcak iidp ol mel'n dahi ferah
474
old. Andan sonra Karamanogl tz ngrz'e ili gndrdi kim: "Ne turursz, uda 'Osmnogl del old, tahtn bir olana virdi. Kend alc 'avratlar-la balar ve bahalar bucanda yiyp ip yrr. Vilyetden elin ekdi. mdi fursat senndr ve bizmdr." Ve bu tarafda Vlkogl'na daha habar gndrdi. Ne benzer ana kim herzeler syledi. Kendye Yanko'y kiral azdurd. Eyitdi kim: "Ne turursz, Trke bundan yig fursat elnze girmez." didi. Bu kral [165b] ol kralun ogldur kim Ggerinlik'e gelmi-idi. Yanko bunlarun nine ddi Biligrad'dan gediler, togr Varna'ya yrdiler. Sultn Murd Han- Gzi'ye dahi memleket halk eyitdiler: "Ne-y-in epsem turursn, kffr hcm idp yrdi, vilyeti harb idp bozayorur." didiler. Andan bu habar iidicek Sultn Murd Han- Gzi srdi Gelibol'ya geldi. Kffr gemileri grdi kim Gelibol boazn balam. Grdi Rmili'ne gemesi mte'azzir. Andan dndi Kocaili'nde Akahisr'a geldi. Bu tarafdan Halil Paa dahi hnkr karulay geldi. Akahisr'un mukabelesine kond, oturd. Hnkr ol aradan Rmili'ne gedi. Lekern var cem' olund. Andan Hak ta'lya sgmd[l66a] Kffrun zerine hcm idp yrdi. Kfire karu vard. Yollarn balad. Varna tagnda ogradlar. Yanko Anatoli lekerine karu yrdi. Anatoli beglerbegisi ehd old ve dahi nie sancak begleri dahi ehd oldlar. Rmili lekeri kenra urd. Gin yire kdlar. Hnkr dahi kend kapus-y-la bir yire cem' old. Amm mecm' leker cem' olmaa yirleri tar-d. Dere depe-y-idi. Kral grdi hnkr yanmda adam cem'iyyeti az gzkdi. Kral eyitdi: "Varayum Trk begini tutayum." didi. Hemn "hl hl! diy yrdi. Yenieri iki [115] yarldlar yol virdiler. Kral geldi arala girdi. Atn sinirlediler, atdan ykld, at bile ddi. Koca Hzr ban kesdi [166b] gndere dikdiler. Gziler bum gricek bir kezden tekbr getrdiler, hcm idp kffr krmaa baladlar. Mblaga kfirler krdlar. Arabalarn aldlar bir yire kffr gir cem' old. Anun dahi zerine vardlar. Anlar dahi krdlar. Ehl-i slm d u hurrem oldlar. Azab Beg Turahan Beg'i
475
ol hnde hnkrdan dilek itdi. Tokat hisrmun habsinden kartd, hnkr zd itdi. Etrfun beglerine ililer gndrdiler. Tutsak kfirlerden bile armagn gndrdiler ve Msr sultnna Azab Beg'i gndrdiler ve hayli cebel kfirler bile gndrdiler. Murd Han- Gzi hemn kffr sd, togru Edrene'ye geldi. Gine tahtna gedi oturvard. [167a] Ogln gir Ma'nisa'ya gndrdi, kend Edrene'de mtemekkin old. Nazm Gazalar kim idpdr l-i 'Osmn Vilyet kfirin itdi Mslmn Kaan komadlar yalarda Dileyene dahi virdiler mn Bu l kim 'lem ire gzi old Bu ln mtak old Sleymn Hr v ins cinn vah u tayr Bu le oldlar cmlesi fermn Muhammed mmetimin hslardur Bu ldr kim ider i'ln- mn Ve bu fethn trhi hicretn sekiz yz krk yidisinde vki' olund Sultn Muhammed ogl [167b] Sultn Murd Han- Gzi elinden.
BB [118]
Arnavud'dag Akahisar' Sultn Murd Han- Gzi ne sret-ilen ald, an beyn ider. Sultn Murd Han- Gzi bir gn oturup sohbet iderken Arnavud Iskenderi'nn 'ammusogl Hamza Beg geldi. Eydr: "Devletl sultnum! Arnavud vilyetinn ba'zs skender'e ya old. Eger sultnum ben kulma buyurursa varayum Akahisr' sultnuma alivireym." didi. Hnkr dahi paalara bunun habarm didi. Paalar eyitdiler: "Sult-
476
num! Kendnz varmak dahi yigdr." didiler. Hemn hnkr: "Sefer yaran grn." didi. Paalar dahi sefer yaran kmil ve mkemmel grdiler, b-kusr, h eksk kalmad. Ol seferde ogl Sultn [168a] Muhammed'i bile alup gitdi. Vardlar Akahisr'un zerine ddiler. ki ay mikdr ey ceng [116] olund. hir'l-emir suynun haznesin buldlar. Suym yabana saldlar. Susuzlkdan be-gyet bunaldlar, ol sebebden hisr feth olund. Vilyet-i Arnavud'un ekseri bile feth old. Ve ey toyumluklar old. Vilyetn esirlerin kardlar. Andan sonra niyyet itdiler kim eriye destr vireler. Bu tarafda Vidin'den habar geldi ki: "ngrz kfiri galaba yarag-la geleyorur." didiler. Hnkr dahi hemn togru Sofya'ya yrdi. Rmili erisine destr virdi ve "Anatol'ya harlk gndrn, harlk getrdn." didi. Sofya'da kend oturd. Ve bu fethn trihi hicretn sekiz yz elli birinde [168b] vki' old.
BB [119] ngrz kfiri Ksova'ya gelp Sultn Murd Han- Gzi-y-ile nie ograd ve hem ol ngrz ile bile gelenler nie banlar-d, anlar beyn ider.
Sultn Murd kim Arnavud'da Akahisr kim feth itdi, lekere destr vire, andan sonra kim Edrene'ye geleyidi. Habar geldi kim: "ngrz kfiri 'azm leker cem' idp u geleyorur. Ve Biligrad'dan ni geeyorur." didiler. yle kim; "Nefr-i 'm" dider. Hnkr eydr: "Bu da Vlkogl'nun eytnetidr." dir. "Hele bu gelen kfir beglerini sorun grn kimlerdr? dir. Martaloz Togan' gndrder, vard grdi ve hakkatlarn bp gir hnkra geldi. Eydr: "Devletl sultnum! Ol gelen banlarun biri Lih bandur ve bir ih bandur [169a] ve biri dahi Lkbanogh ve biri Sekleti [Sglet] bandur. Bunlar ngrz vilyetlerimin ulu pdihlardur ve her biri kirala mnend banlardur. Ve ill menba'- fesd Yanko Hunyad'dur. Bunlarun nlerine dp getren
477
oldur. nkim hnkr anlarun hakikatini bildi, hemn tevekkl-i klli Hak ta'lya sgmup togr Sofya'dan yrdi. Amm cem'-i vilyetn 'askerin cem' itmi-idi. Ol seferde Karamanogl'ndan adamlar geldi. Gazya tamm leker gelicek cebe 'arz olund. Ya'n lekerinn cebelsin grdi ve bir bir gzden gerdi. Diledi kim Karamanogl'ndan geleni dahi gre. Andan gelen lekern begine eyitdiler: "Sen dahi getr adamlarun gster." didiler. Ol dahi cebelsini 'arz itdi. Kaltak eyerller, [169b] yrtma krkller, rme kuatlular, kabalak dlbendller, zengsi kay ipden Turkutlu'nun birer blk at ogrlarm divrp gndrmi. Akaylu oglma dnp hnkr eydr: "Benm anun yardmna ihtiycum yokdur, Hak ta'l 'inyetinde. Amm min-vechin gndrdgi ey varm. Benm erime bir mashara eksk-idi, anun-un gndrmidr." didi. "Ve andan h umum yokdur, vel andan un isterin kim eytnlk itmesn, hemn kend hlinde olsun." didi. Andan sonra devlet-ile dmn zerine yridi. Kurunlu Kilise'ye vard. Anda kffrdan habar bildi kim kffr togr Ksova'ya kd. Ardnca gdi, Cum'a gni gn togdug gibi kfir ile bulud. [170a] Hnkr kim kfir lekerini gricek derhl atndan indi. Ar abdest alup iki rek'at namaz kld ve yzin topraa srdi. Hak ta'lya niyz itdi ve eyitdi: "y Br Hud! Y lh! Senden dilerem kim bu mmet-i Muhammed'i sen sakla ve bunlara sen nusret vir. Ve benm gnhumun bunlar kffr elinde sen zebn itdrme." didi. Kaan kim niyzdan frig olcak hemn-dem "Niyyet-i gaz" diyben bindi, kffrun zerine hcm idp yrdi. Ol gn 'acyib ey ceng olund. Kffrun nie sanca alnd. Ol gice gir irteye dein ceng olund. Cum'aertesi gir ceng-i 'azm olund. Nie begler ehd oldlar ve kffrun dahi nie banlar ddi ldi ve nieleri dahi [170b] tutuld, esr old. Yanko kad ve Lk ban kad. Ogl-y-lan Sklet ban ddi. Lih ban esr olm, amm kendni bildrmemi. Sonra sath satl kurtlm. Baki kffr, kimi krldlar ve kimi esir oldlar.
478
Fakr dahi anda bir kfir depeledm. Hnkr fakre bir ey at virdi ve derv Akbyk'a dahi virdi. Amm ih ban esr itmiler. Hnkra getrdiler. Hnkr diregmen getrtdi. Sord kim: "Ben hd sizn-ile dmanlk itmedm, siz benm vilyetme ve zerme neden geldnz?" didi. Ol kfir eydr: "Gzmze bunun gibi esirlik gzkrimi." didi. "Ve ill pdiha birka szm var syleyeym." didi. "Eger destr virrse." dir. Hnkr eydr: "Syle" dir. [171a] "Evvel szm budur kim her yl bi bin yarar nker-ilen hnkrun kullugma geleym." didi. "Ve dahi on pre hisr vireym. Her birinn vilyetinden ok meblalar hsl olsun." didi. "Ve gayr vilyetme dahi haraccun gelsn harc divrsin." didi. "Ve cem' memleketmde senn knnun yrisn." didi. Dndi hnkr eydr: "Allah 'inyetinde senn bu syledgn nesnelere benm h ihtiycum yok-durur." dir. "Ne maluna ve ne hd kal'ana ve ne lekerne." didi. Ve bu kfir eydr: "Senn gibi gan padihun zerine gelene her ne kim itseler bel yohndan lykdur." didi. Hnkr kend klcn kard celldm eline virdi: "Bu kfirn boynn ur." didi. Gir bu kfir eydr: " Devletl pdih! N'ola ben senn [171b] elnde lsem." dir. Hnkr sord, bunun murd ne'y-idgin bildi. Bunun murd ol-m, "Beni bir ulu adlu pdih kend eliyle ldrdi." didrmek-imi. Hnkr cellda iret itdi, "al" diy. Bir kerre celld ald, galtn yire ddi. Bu Sultn Murd Han- Gzi'nn gazlar ok olmdur ve her gazsm vefi'lini zamannda kim olmdur, fakr ihtisar itdm. Ke-ennehu anbrdan bir ka ani virdm. Anun cmle-i gazs beynnda 'akllar zyil olur. Maksd bu kadar dahi itdgme sebeb anlarun rhma hayr-la du' olsun diy zikr itdm. Allah ana rahmet itsn kim bu l-i 'Osmn'un menkbm okyana ve dinleyene ve anlarun rhlarna du' eyleyene Hak ta'l [172a] hazreti ol kiiden rz ve hnd olsun ve Hazret-i Resl 'arsa-i 'arastda ef'i olsun. Ve dahi anun her du's ve hceti Hak ta'l hazretinde kabl u makbl olsun. min y Rabbe'l-'lemn ve y hayre'n-nsrn.
479
Ve bu gazaya gaz-y ekber didiler ve hem dahi ol gazda nefir-i 'mm oldd. Hak ta'l bu gazy l-i 'Osmn'a myesser itdi kim t kymete dein bu le hayr du'lar sebeb olna. Bu fakr eydrem kim: Y lh 'izzetn hakk ve habbn [118] Muhammed'deki hrmetn hakk, bu menkb okyana ve dinleyene ve yazana rahmet it." dirin. Y lhe'l-'lemn! Du'm sen kabl it. mn Y rabbe'l-'lemin. Ve bu gazda Sultn Murd ogl Muhammed de biley-idi, vallahu a'lem. Nazm [172b] Siyc- dn-i slm l-i 'Osmn Bularun meddhdur cmle sultn Bu ln dn klc var elinde Gaz bu le virdi Gan Sbhn Bu ln ihsn tutd cihn 'Ats bahrmda katredr 'ummn Bu lndr fazlet 'lem ire Mchidn didi yt- Kur'n k Yahy Selmn 'k'a var Ki Muhlis lys u hem vire brhn Ve bu gaznun fetih trihi hicretn sekiz yz elli ikisinde vki' olund, Ksova'da Sultn Murd Han elinde kim o Sultn Muhammed Han- Gzi ogldur. Nazm Gazlar itdi gitdi Gzi Hnkr Mukbil olmad zincr t?] u mekkr Gazvatda bil ol shib-krndur Zafer bulmaz anun kadrine gaddr Ne tutd Hak ana nusret viripdr Mu'ndr anun bil Gan Gaffr
480
Gnh magfiretde gark olupdur Komad 'aybn anun Gan Settr
BB [120]
An beyn ider kim Sultn Murd Han- Gzi ogl Sultn Muhammed Han' ne sret-ilen everdi ve kimn kzn alvirdi. Sultn Murd Han- Gzi kim Ksova gazsmdan devlet-ile geldi, Edrene'ye gedi, tahtna oturd; Hall Paa'ya eydr: [173b] "Kzum cihzladum, kardum. mdi dilerem kim olum Sultn Muhammed'i dahi everem ve ill dilerin kim Dulkdrogl Sleymn'un kzn alam." didi. "Ve hem ol Trkmn bizm-ile hayli togruluk ider." didi. Hall Paa da eydr: "Sultnum n'ola hem lykdur." didi. Hemn-dem Amasiyye'den Hzr Aga'nun hatunm gndrdiler. Srdi Elbstn'da [Albustn] Sleymn Beg'e vard. Ol Sleymn Beg'n dahi bi kz var-d. [119] Biini dahi zine getrdi. Hzr Aga hatun kzlar gricek begendgi kzun eline yapd, iki gzlerinden pdi. Andan srdi geldi hnkra habar virdi. Sleymn Beg'n it'atm ve kzmn hsnini ve hulkn didi. Sultn Murd dahi kabl itdi. Ve ba'de tekrr Hzr Beg'n hatunm ve Rmun [174a] 'aynlarinun hatunn gndrdiler. Ve Rmun 'ayan beglerinden bile vardlar kz almaa. Sleymn Beg kend karu geldi. 'Azm hrmet-ile dnrleri kondurd. Erkn u kav'idleri ne-y-ise tertblerince trelerini itdi. hir'l-emir kzun elini Hzr Beg hatununun eline virdiler. Alup kz togr Edrene'ye getrdiler. Hnkr gelininn cihzn grdi eydr: "Benm tremde bu degldr, hem azdur." didi. Hnkr kendsi kza bir cihz itdi kim pdihlara lyk. Gelinn cihzna zamm itdi ve dn itdi. Etrfun pdihlarn dne okd. 'Ulem ve fukar cem' olund. Pdihdan 'atlar b-hadd b-kys, cem'-i halka 'mmeten yitidi.
481
Nazm Pdihdan gerek 'at v kerem Meskeni dahi ola bg- rem [174b] Hare ola milk ml hazneler Sormaya kimseneye n'old direm Bu hisl cmle l-i 'Osmn'da Mahssdur bu le sana direm Ve bu 'lemde de maksd ohnan birka nesnedr: Oul evermek ve kz karmak ve dnydan hirete yz suyla gitmekdr. mdi bu nesne Sultn Murd'a myesser old. Oul everdi ve kz karndalarn dahi kard. 'l dnler itdi. Anlar dahi pdihzdelere virdi. hir'l-emir 'kbeti dahi hayr old ve ogl dahi kendden sonra ey 'azametl pdih old. 'kbet hayrlgmun 'almeti dahi budur; vallahu a'lem bi's-savb. Nazm [175a] Cihn nat'ma her kim nazar itdi Hayl oynamana fikir itdi ehn nine evvel srdi baydak Eli oymda gnlin hayrn itdi Diledi baglaya flbend ferzin Zi-ruhlar baglu kald tarh at itdi Gzetdi mansbalar ferzn-ile Felek tasma kim mhresin atd Bu nat' kim grrsin ho denmi [120] Hezrn atranc-bz geldi gitdi Dilediler bu nat' zabt ideler Chd-hnede an h mt itdi 'k yaz menkb- l-i 'Osmn Ki bunlar her kyi bir Bagdad itdi Gel iy 'kil cihn alma kalma Ki al nielere aln itdi
482
DEVR- SULTN M U H A M M E D
Gel imdi ey musavver gevher-i pk Ki senn-n olupdur htta-i hk Senndr meydn- eflk-i lem ri meydnuna sen cst lk Sebk-br olban atuna bin gel Karaman samak ister bana hk Gel ahr sen i yr Sultn Muhammed [15b] Karaman gzine bir kuhl-i gr ek Karamanogl yumurda basupd Togurd karga kuzgun hr u hk Harm-zlar togurd ad virdi Degl bunlar o neseblerde gerek Kimine Germiyn Aydn Teke dir Yalandur Menteel dii irkek Sultn Murd Han- Gzi kim ol Sultn Muhammed Han- Gzi ogldur, anun devr-i saltanat otuz bir yl old. Ve bu gazlar ve bu mcerlar cem'i anun hlinn, klinn, ef'linn; bu ben k Dervi Ahmed her birini grdm ve bildm ve ihtisar itdm bu menkbda yazdum. Ve ol sebebden ihtisr itdm kim bunun ef'linn, [176a] akvlinn dililen erh-i hllar beyn olnmaz. Andan sonra nevbet ogl Sultn Muhammed'e dedi. Buna trh hicretn sekiz yz elli biinde ve Muharrem aynun gurresinde Sultn Murd Han Allah rahmetine vard; ve ogl Sultn Muhammed tahta gedi ve hem ol dahi Muharremn on altnc gninde ve gnlerde penenbeh gn. [121]
483
BB [121] Beyn ider kim Sultn M u h a m m e d k i m ol Sultn M u r d Han- Gzi ogldur; Edrene'de tahta ne sret-ile gedi ve nice geldi ve ndin k a n d a olurd, anlar bildrr.
Sultn Murd Han bir gn Ada'ya seyrna varm-d, seyrndan dndi. Saryma gelrken grdi Ada kprisinn banda bir derv turur. [176b] Bu dervie yakn gelicek Sultn Murd Han, derv eydr: "Hey Murd Han pdih! Tevbe it kim va'den yakn kalmdur. Fen sarym terk idp ol bek saryma gidisersin." Sultn Murd Han hemn kim dervden bu habar iidicek hnkrun Saruca Paa yannda-y-d, eydr: "Saruca sen tanug ol, ben cemi' gnhuma tevbe itdm." dir. Bir yanmda dahi shk Paa-y-d, dndi ana dahi eydr: "Sen tanug ol. Ben cem' gnhlaruma tevbe itdm." dir. Hnkr shk'a eydr: "ol dervii bilr misin kandandur." shk eydr: "Sultnum! Bursa'da Emr Seyyid'n mrdlerindendr." didi. Hnkr kim geldi saryndan ier girdi, atndan indi, hemn "Baum arr." didi ve yatd. Hasta old. [177b] Amm vasiyyet-nmesin yazm-d. Halil'i nzr itmidi. Ogl Sultn Muhammed'i vsi idinmi-idi. U gn yatd, drdinci gn oglna adam gndrdiler. On gn meyyitini sakladlar. Paalar meyyitini kimseneye bildrmediler. Dvnlar itdiler, tmrlar virdiler ve dahi hekimler mu'lece sretin itdiler ve erbetler dzp girp virdiler. Veftma on gn olcak ogl Sultn Muhammed Edrene'ye geldi devlet-ile tahta gep oturd. Ekser halk andan bildiler hnkrun Allah emrine vsl oldugm. Hemn-dem atasmun meyyitini Bursa'ya gndrdi. Ve bir kiick karnda var-d, sfendiyr kzndan; an dahi makmma gndrdi. Andan sonra yaslularun yasn kard. Andan sonra [178a] kend dahi serr-i saltanatda oturup nizm- hkme ve hkmete balad. Ngh bir gn habar geldi kim Karamanogl brhm'n karn yarld, harm-zde olanlar togurd. Germiynogl 484
didgine bir ogln kod; Kthiyye'ye gndrdi. Ve birin dahi Aydnogl iline gndrdi. Ve biri dahi Menteeogl'dur didi, an dahi ol vilyete gndrdi. Kend 'Aleyye'ye yrdi. Sultn Muhammed kim bu habar iidicek def' shk Paa'y hil'atlad, Anatoli beglerbegligin virdi. shk Paa'y gndrdi. Ve Sultn Muhammed dahi devlet atna binp srdi, Bursa'ya vard. Karamanogl togurdug harm-zde olanlar cem'isi kadlar, analar karnna [178b] girdiler. Sultn Muhammed Han- Gzi girdi, yridi, Akehr'e kd. Akehr'i feth itdi, vilyeti bile feth old. Hnkr andan gdi, Konya'ya tevecch itdi. Karamanogl ibrahim gir aglayup yalvarmaa balad. "Gnhlaruma tevbe." didi. "Ve itdgm ilerme pemn oldum." didi ve paalara dahi tutu filorisin gndrdi. Ve ol paalar gyet udlu kiilerdr. eyhler, dnimendler ve paalar anun yzin gricek utanurlar. Utanduklar sebebden paalar hnkra gelp eyitdiler: "Sultnum! Atan ve deden bu Karaman vilyetine geldiler, bu vilyeti cem' feth itdiler ve kendleri tutdlar gir bulara merhamet itdiler, vilyetlerini bunlara gir virdiler. Kendler [179a] vilyetlerine kendler gitdiler. mdi sultnum Karamanogl eydr ki [122] "Kzum vireym ve her yl seferine bile varayum." diyp eydr. mdi mddr kim sultnum dahi merhamet ide." didiler. Bu kelm Sultn Muhammed paalarmdan iidicek kabl idp gir Karamanogl'na vilyetini mukarrer itdi. Dndi kend vilyetine tevecch idp devlet-ile gitdi. Nazm Gine bir kurs- gn togd cihana Musavver old ef'lde nina Tola garba v arka berre bahra Ola gne gibi ltf 'ayna Klcndan anun ditreye taglar Bulutlar kaa gir eler tumana [179b] 'Arab 'Acem Bulgar Sind'e Vire hkmi ki tz geln dvna
485
Mut' ola cihan mahlk dpdz Bu hun hkmine kamu yigne Temerrd ehli kfiri kra ol de sarylarm kkin vrne D kevni 'adi bedii ma'mr ide Diyeler hinh geldi beyna
BB [122] An b e y n ider ki Sultn M u h a m m e d Han- Gzi k i m K a r a m a n ' d a n d n p geldginden sonra ne'yledi, ne sret-ilen bin itdi, an bildrr.
Diledi kim Gelibol'dan Rmili'ne gee, eyitdiler: "Devletl sultnum! Gelibol boazn kffr gemileri [180a] balad." didiler. Hnkr ol aralk Kocaili'ne getrdiler. stanbol'un sti yannda boazda Akahisr'a kondar. Atas gedgi yirden Rmili'ne gedi. Akahisr'un karusna kond. Hall Paa'ya eydr: "Ll! Bunda bana bir hisr gerekdr." Ol arada hemn buyurup hisr yapdurd. Temm old. Akaylu Muhammed Beg'i gndrdi kim: "Tz stanbol'un var, kapusn yapdur." diy buyurd. Muhammed Beg geldi, ehrn kapusndan adam karvad, kylerimin tavarlarn srdi. Tekre habar old kim: "Trk bizm gnlmzi yrtd, evmzi baumuza ykd." didiler. Tekr eydr: "Bunlarun konulug bizmle togan-la karga konlgma benzer [180b] old." dir. Tekr eydr: "Eger bu Trkden bize kurtlmaga re olursa dostumuz Hall Paa'dan [123] olur. Gir ana yalvarmak gerekdr." didiler. "mdi gir Hall Paa'ya balcaklar gndrmek gerekdr." didiler. Baln karnn filorile toldurdlar. Hall Paa'ya gndrdiler. Tekrn bir veziri vard; Kirluka dirlerdi. Ol eydr: "Hey! Hall bal yudar size dermn toknmaz" dir. "Ana sizn renz kays kalmaz." didi. "Siz kend baunuz yaran grn." didi. Bal Halil'e getrdiler. Hall Paa balgun karnn sanduga koyd. Kfirlerim szini kabl idp turd, hnkra geldi. Ol kfir-
486
ler hakknda nie szler syledi. Hnkr eydr: " Hey ll! Yaz olsun grelm [181 a] kim Allah ne buyurursa an ileyevz." didi. Hisrun fethi yarana okdan megl olup tururlard. Yarak kim temm olund; yaz dahi old. Sultn Muhammed eydr: "Bu yl stanbol' yaylarn." dir. Geldiler stanbol hisrnun zerine kondlar. Kurudan ve gemiler-ilen denizden tolay kuatdlar. Drt yz pre gemi denizden vard ve yetmi pre gemi Kalata'nun sti yanndan kurudan yilkenin adlar. Savalar ayagm turdlar. Sancaklarn zdiler, geldiler hisr dibinden denize girdiler. Deniz zerine kpri yapdlar. Elli gn gice ve gndz ceng itdiler. Hemn elli birinci gn hnkr "Yama!" didi. Hemn yryi itdiler. Sienbeh gn hisr feth [181 b] olnd. Ey toyumluklar old. Altun gmi ve cevherler ve env' kumalar bzra gelp dkldi; satmaa baladlar. Kfirlerini esr itdiler ve mahbbelerin barlarna basdlar. Cehrenbeh gn Hall Paa-yla olanlarn ve kethdalarn bile hisr beklemee kodlar. Bunlarun hikyeti okdur ve ill fakr ihtisar itdm, anunn kim bunun kssas malmdur kim Hall Paa'y ne'ylediler. Fethn evvel cum'a gni Ayasofya'da cum'a namzm kldlar. Hutbe-i slm okund Sultn Muhammed-i Gzi adna kim ol Sultn Murd Han- Gzi ogldur ve ol dahi Sultn Byezd Han- Gzi ogldur ve ol dahi Murd [182a] Hnkr- Gzi Han ogldur ve ol dahi Orhan Gzi Han ogldur ve ol dahi Osmn Gzi ogldur ve ol dahi Ertonrul Gzi Han ogldur ve ol dahi Sultn Sleymn h- Gzi Han ogldur. El-hsl- kelm bunlar Gk Alp neslidr kim ol Ouz Han ogldur. Ve bunlarun neseb neslini hd evvel bbda yazup beyn itmdm. Ve bu fethn trihi hicretn sekiz yz elli yidisinde vki' olund kim ol Sultn Muhammed Han- Gzi'dr.
487
BB [123]
An beyn ider kim bu stanbol ki alnd ehr harb olund; gir ne sret-ilen ma'mr olund, an bildrr. Sultn Muhammed Han- Gzi kim stanbol' feth itdi sbalgn kul Sleymn Beg'e virdi [182b] ve cem' vilyetlerine kullar gndrdi [124] kim: "Htr olan gelsn, stanbol'da evler, bglar ve bgeler milklige virdm, gelp tutsun." didi. Ve etrfdan her kim ki geldi-y-ise evlerden virder. Bu ehr bu vech-ile hayli ma'mr olmad. Andan sonra pdih hkm itdi kim her vilyetden agniylardan ve fukaralardan evler sreler. Her vilyetn kdlarma ve sbalarma hkm-ile kullar gndrdiler, anlar dahi hkm mcebince mblaga evler srp stanbol'a getrdiler. Ve bu gelen halka dahi evlerden virdiler. Bu kez bu ehir ma'mr olmaa sret tutd. Ve andan sonra bu halyka virdkleri evlere mukta'a vaz' itdiler. Bu nesne bu halka gc geldi. Eyitdiler kim: "Bizi latf emlklermzden srdnz getrdnz; bu kffrlarun [183a] evlerine kiri virmek-in mi getrdnz." didiler. Ve ba'z dahi 'avratm ve olann bragup kad gitdi. Kula hin dirlerdi, Sultn Muhammed'n atasndan dedesinden kalm bir kul var-d. Pdiha eydr: "Hey devletl sultnum! Atn deden bunca memleketler feth itdiler, hi birinden mukta'a vaz' itmediler. Sultnuma lyk degldr." didi. Pdih dahi anun bu szin kabl itdi, mukta' balad. Yine yini hkm buyurd: "Her ev ki virrsiz milklige virdm." didi. Andan sonra her virilen evlere mektb virdiler, milkiyyete tasarruf itdiler. Bu vech-ile olcak ehir dahi ma'mr olmaa balad ve 'imret yz tutd. Mescid yapmaa baladlar ve kimi zaviyeler ve kimi milkier [183b] yapdlar ve bu ehrn hli gir eylge muttasf old. Pdiha bir vezr geldi kim ol bir kfirn oglyd, pdiha gyetde mukarreb old. Ve bu stanbol'un eski kfirleri bu vezrn atas dostlard, yanma girdiler kim: "Hey ne'ylersin." didiler. "Bu Trkler gir bu ehri ma'mr itdiler." didiler. "Bu senn gayretn kan! Atan deden yurdum ve bizm atalarumuz dedelermz yurdlarm ve yurdlaru-
488
muz bu Trkler aldlar, gzlermze karu tasarruf iderler. mdi sen hd pdihun mukarrebisin." didiler. "Cehd eyle kim bu halka bir re'y tedbr-ile kim bu halk bu ehrn 'imretinden el ekeler ve gir evvelki gibi bu ehir bizm elmzde kala." didiler. Vezir dahi eydr: [184a] "Buna ol mukta'a evvelde konulard, an pdiha diyp gir koduralum." didi kim "Bu halk dahi milkier yapmaktan el ekeler. Bu ehir o sebeble gir harba vara. Ahir gir bizm t'ifemz elinde kala." didi. Andan sonra bir gn srdi pdiha vard. Bir mnsebet-ile mukta'ay gir and. Pdih rz eyledi, ihds itdi. Bu mugv mel'n kfirlern birisiyle bir ad Mslmn dahi kodlar ve ol mugv kfir ne didi-y-ise yazdlar, h bir vech-ile kimseyi syletmediler. S'L. Eger sorarlarsa bu vezr kim? CEVB. stanbol esiri Rm Muhammed'dr kim sonra an pdih it gibi bogdurd. S'L. Sultn Muhammed Han- Gzi stanbol'da ne yapdurd? CEVB. [184b] Sekiz medrese, orta yirinde bir ulu cmi' ve cmi' mukbelisinde bir 'l 'imret ve bir tarafnda dr'-if ve bu medreseler ardmda her birinn bir tetimmesi dahi vardur; shteyn-in. Ve bundan gayr Hazret-i Eyyb Ensr zerinde bir 'imret ve bir medrese ve bir cmi', zerine Hazret-i Eyb Ensr'nn bir 'l trbe yapdurd. [125] Nazm Cihan ma'mr iden 'adl-i hanlar Ve'ger zulm itse hem dkile kanlar Sebeb kod bu han Hak cihana Ki Hakk'a togr gide cmle cnlar er'atn nizm han elinde Kod Hak kim ola er' beynlar [185a] Dn dnyn ma'mr olmaa bil Sebebdr er'i tuta cmle hanlar k yaz menkb l-i Osmn Ki bu le du' ide 'aynlar
489
Ve-lehu Ne kim ider kii kalmaz yannda Bulur ya oul ya kz tatlu cnmda Meseldr bu szm dinr ezelden Yazlur cmle 'kil dvnnda Ne sanursm bu halka sen yavuzluk Komaz bil Hak an kimse cnnda Bu sebebden bu halk stanbol'un 'imretinden kamaa baladlar. Ne tli' tutd stanbol cihanda [185b] Ki hkmi ber-karr olmaz bu canda Televvn olsa pdih szinde Olur memleketi dyim ziynda Huss kim kfir ola vezri Zarar ister olur dyim mnda Bu imdiki mukta'a olmasna Rm Muhammed sebeb old.
An beyn ider kim nez ne sret-ilen fetholnd ve sebeb ne old. Bir gn Fire'nn [Firecik] kds hnkra gelmidi kim vilyetinn hlini bildre; nez kfirlerinden bu vilyet ne hldedr. Ol kd pdiha el pmee girdi. El pdkden sonra pdiha eydr: "Devletl sultnum! Bu Fire vilyetinn ve psala vilyetinn hllar be-gyet mkedderdr; bu sebebden kim nez kfirleri Mslmnlgun esirini kullandurmaz. Mslmnlarun esri dyim kaarlar, nez'e girr. ssi ardnca varcak eger dyim grp bildkleri adam olursa bir sehel nesne virrler ve ill dgerler, giderler ve kendyi dahi vakt olur esr iderler. [186a] Ve bu nez hz evvelden stanbol'a ta'allukdur. Zr stanbol tekrinn kavmidr."
BB [124]
490
Pdih dahi eydr: "Mevln! Hak te'l onara." dir. Hemn ki kd gitdi, hnkr kul Hs Ynus' okutd, getrdi. Eydr: "Bre Ynus! [126] Tiz iskeleye var. Re'slere habar eyle, 'ale't-ta'cl on pre yarar kadrga tonadun. Kulumdan ve hem hzr olan 'azab-la ve ey yarak grn dahi varun nez'e, anun limonma girn, ve ill ol araya varmaynca bu habar kimseye bildrme." didi. "U ben dahi kurudan inAllah varurn psala'ya inerin." didi. Ynus Beg pdih buyurdug emre imtisl idp buyrug yirine getrdi. Hemn Allah'a sgmup yrdi, nez'n limonma girdi. Pdih dahi bu [186b] tarafdan yryp 'asker-ile psala'ya vard. Tekr dahi grdi kim kurudan ve derydan Trk geldi, yamndag kfirlere eydr: "Beni dahi Trk esr itmek diler." didi. Fi'l-hl mlm ve 'avratn ve bir mahbbe kzm dahi ald togr hnkra getrdi ve cem'i siphlerini bile alup geldi. Pdih dahi tekre ve siphlerine ey dirlikler itdi. ehrn hl kalan evlerini etrfdan gelen Mslmnlara virdi ve gir kfirlerinn oturanlarn mukarrer itdi. Ve nice kiliseleri mescidler itdi ve anlarn ve anlklarn bozdurd. Ve ehrn karusmda bir hisr dahi var-d; Tanoz dirlerdi, ada-y-d. Am dahi feth itdi. Limoz dirlerdi, bir dahi var-d. Am dahi feth [187a] itdi. Ve cem'i nez vilyetini zabt itdi. Ve bu fethn trihi sekiz yz elli yidisiyle sekizi arasnda vki' old Sultn Muhammed Han- Gzi elinde. Nazm nez'de yand rak- slm ho Gzi Han grdi an kld hur Kiram Hak dmenin alam diyrn Kaalar gzilerden hem ser-p k yaz menkbm hanun Ki virmidr sana ok zer ve mev
491
BB [125] An beyn ider kim Nikpri ne sret-ilen feth olund ve hem kimn elinde-y-idi.
Vlkogl [187b] dispot elinde-y-idi. Despot licek shk Beg ogl Is Beg habar gndrdi. Pdih dahi Is Beg'e eydr: "Laz vilyetini gir ehl-i slm itmek dilerin kim eger Hak te'l virrse. mdi sen ol vilyetn kadmisin. Ana ne sret-ilen varmak gerekdr; an bana bildr."didi. Is Beg dahi cevp gndrdi kim: "Devletl sultnum! Fursatundur, her ne vech-ile gelrsenz geln." didi. Hemn-dem pdih slm lekerin cem' itdi; niyyet-i gaz, didi ve yrdi. skp'den ber Kara Tonlu tagmdan vard, te yze ad. Is Beg dahi anda gelp hnkr-la bulud. Andan pdih Is Beg'e gndrdi kim: "Var bu hisr emn emn-la dile grelm ne dirler." Is Beg dahi vard [188a] hisr dizdrndan diledi. Dizdr eydr: "Is Beg bizm dnimzde pdihna hyin olmak yokdur." dir. s Beg eydr: "Hey ebleh! Pdihun hd ldi." didi. "Ya siz imdi kime pdih dirsiz?" didi. Cevb- dizdr eydr: "Bosna kralmn 'avrat despotun kzdur ve ol kz bizm pdihumuzdur." didi. Is Beg eydr: "Hey bre ahmak kfirler! H bilr misiz, bu gelen Sultn Muhammed Han- Gzi'dr. stanbol' grmednzse bari iitmednz mi kim ne'yledi? Neyi gerekse sylersiz." didi. Dizdar eydr: "Hele gelsn grelm." didi. Andan sonra devlet-ilen pdih dahi gelp hisrun zerine kond. Hemn cenge baladlar. [188b] Biinci gnde hisr feth olund. Vlkogl'nun mblaga gmiin buldlar hisrda. Pdihun haznesine getrdiler. Hisra Mslmnlar kodlar ve bu hisrun kfirlerinn i'timd itdklerin de yirinde kodlar ve i'timd itmediklerin hisrda meslih ne vech-ile olursa grdiler, kayd itdiler. Andan Tirebe hisrma vardlar. Hemn-dem varduklar gibi ta hisr feth olund. Anda dahi mblaga ml buldlar. Alup pdihun haznesine getrdiler. Amm ol hisrun kulesi bir nice gn ceng itdi. hir bir gn an dahi feth
492
itdiler, Hakk'un 'avnilen. Ol kadar ml buldlar ol hisrda dahi haddin ve hisbn Allah bilr ancak. Ve andan te bir hisrcuk dahi [189a] vard. Ana Evrenezogl s Beg'i gndrdiler. Ol aradan Evrenezogl s Beg varmadn kfirler hisr oda yakmlar, kendleri kaup gitmiler, hisr bo kalm. Hnkr kim s Beg'i gndrdi, kend zbeen'den Ksova'da Gzi Hnkr ehd oldug yurda geldi. Ol bunda ok 'atlar itdi ve ni'metler birtdi, anun rhi-n ve gziler rhiyn yinildi ve du'lar olund. Nazm Bu han kim fazl- Hak yolda idindi Kamu halk bil an kim ba idindi Bu hana dmn olan 'lem ire Bel v zehr- mn a idindi [189b] Bu hanun nesline kim du' itmez Bana bil klhn ta idindi Se'det tcn urd Hak bu hana Zuhr- hikmete nakk idindi k yaz menkbm bu hanun Ki berr bahri cmle bah idindi Ve bu fethn trihi hicretn sekiz yz elli sekizinde vki' olund; Sultn Muhammed Han- Gzi elinde kim ol Sultn Murd Han- Gzi ogldur.
BB [128] [126]
Beyn ider kim Sultn Muhammed Han- Gzi Biligrad'a ddi ve anda n'eyledi ve hir n'old, an bildrr. Sultn Muhammed Han- Gzi leker-i slm cem' [190a] itdi; "Niyyet-i gaz" diy Biligrad'a yrdi ve Tuna suyma dahi gemiler yrtdi. stanbol'dan bozdurdug bakr at ve-
493
dalu [vidal ?] ha ve dahi anlarn kim bozmd, toplar dkdrdi, Biligrad'a iletdi. Ol toplar kurdlar ve atdlar, cenge baladlar. Tay Karaca Rmili beglerbegisi-di, hnkra eydr: "Devletl sultnum! Ben kuluna destr vir, Tuna'y te geeym." dir. "Hisrun karusmda oturayum." dir. Bu tedbre Rmili'nn cem' begleri rz olmadlar; anunn kim eger Biligrad feth olmacak olursa bize ift srmek lzm gelr." didiler. "Zra gayr yirde dmnumuz kalmaz." didiler. "Ve bu hisr alup bir avu kfiri tagdacak [190b] olursavuz hlmz n'olur" didiler, hleler itdiler. El-hsl- kelm Biligrad' almaa beglern himmeti, saflar olunmad. Ngh bir gn grdiler kim Karaca gemek istedgi yire mblaga kffr lekeri ekdi, Yanko mel'n nlerince gelp kond ve su yzinden mblaga gemiler dahi getrdiler. Bu kez ceng dahi ziyde olnmaga balad tarafeyinden. Ngh bir gn Karaca Beg meterisde hisra top atduryorurken kendlern meterisi tahtasna hisrdan bir prank gelp toknd. Meteris tahtas ddi, Karaca Beg'e toknd, ehd old. Gemiler de bu tarafda su yzinden ceng iderlerdi. Ngh gemilerim dahi bir niesi helk old. Hnkr eydr: "Hey gziler! Yrimek gerek!" diy yriyi itdiler. Hnkrun kend [191a] kullar yridi. Rmilil hyin olup yrimediler. Kul hisra kuyuld. Kfirler grdi kim yriyi bu tarafdandur, cem' kffr kulun zerine yridiler. Kullar gir kna dndrdiler ve nielerini ehd itdiler. Pdih dahi at arkasna geldi. Eydr: "Hey gziler! Dahi ne turalum ve ne'ylersiz." diyben hemn kffr zerine yridi. Garb yiitler pdih-la bile depdiler, kffrun ardn gir hisra koydlar ve mblaga kfirler krdlar. Ve ol defada gyet 'azm ceng olund. Ve hisrun alnmamasna Rmili'nn hiyneti zhir old. Pdih ol aradan gdi, devlet-ilen gir vilyetine tevecch itdi.
494
Nazm [191b] ki leker drip olsa 'arbe Kimine kl irer kimine harbe Kimi kaar an kovar bulmmaz Er olan karu varur oka darba Gziler togr olur dn yolmda Salalar dn klcn arka garba Ve bu gaznn trihi hicretn sekiz yz alm birinde vki' olund. Ve bu trhde iki 'azm kuyruklu ylduzlar togd; birisi garbda ve birisi arkda vki' old.
BB [129] [127]
An beyn ider kim Sultn Muhammed Han- Gzi kim oullarn ne sret-ilen snnet itdi; biri Byezd Han'dur ve biri Mustaf [192a] elebi'dr, ve hem ol dn kanda olund. Sultn Byezd Amasiyye'de olurd; an dahi getrdi. Ve Mustaf elebi Ma'nisa'da olurd; an dahi getrdi. Bunlarun cem'isi Edrene'ye geldiler. Dne bnyd uruld. Etrfa okuyclar gnderildi ve cem'i sancak begleri geldiler ve her ehrn ulular ve a'ynlar geldiler, Edrene'nn nevhisine toldlar ve bir nice gnlk yollar leker old dne gelenlerden. Destr old, pdihun otaklarn ve haymelerin Ada'ya kurdlar. Pdih dahi devlet-ilen Ada'ya gedi, otanda oturd. Habar old, her tarafun halk tyife tyife vaktulu [vaktlu] vakt-y-la geldiler. Evvel 'ulem-i vilyet da'vet olund. Pdih dahi devlet-ile serr-i [192b] -Sultn Muhammed [?]saltanata gep oturd. Sag tarafna Mevln Fahreddn Fzl oturd ve sol tarafna Mevln Ts Fzl oturd ve pdihun mukbelesinde Mevln krullah- Fzl oturd. Emr olnd; huffz Kelm- Mecd-i Rabbn okudlar. Bu oturan 'ulem bu okunan yetlern tefsirlerin itdiler. lm
495
k Paazade i Osmanoullar'nn Tarihi
sohbetler olund. Andan sonra destr olund h-hanlara; latf ve garr medihler ve gazeller okund. Pdiha lyk sohbetler olund. Ve andan sonra destr old; somtlar ekildi, ni'metler iftr olund. Ta'mdan sonra gine h-hanlar okudlar. Andan sonra Kurn okund. [193a] Ve 'akabince eker letlerin getrdiler, her ehl-i 'ilmn nine sini kodlar. Bu 'ulemnun hdmetkrlar fotalar toldurdlar. Fakr dahi bir fota toldurup hidmetkruma virdm. Andan sonra pdih bu 'azizlere ihsnlar ve hil'atler buyurd. Nieler fakr geldi gan gitdi bu pdihun eyym- devletinde ve nizm- saltanatnda. Nazm Bu dem kim h oullar snnet itdi Fzllar 'izzet-ile geldi gitdi Yinildi drl ni'met lezzet-ile Gd-y rhanler 'akla gitdi O demde k ok ekker ald [193b] Nie kd eker hamml old Ve ikincisi gn fukar t'ifesi da'vet olund, anlara dahi ta'zmler old. [130] Pdihun 'atlar hll hlince bunlara dahi yitidi ve bunlara dahi iret olund; knn- fukr zerine edeblerin gsterdiler pdiha. Bunlar dahi be-gyet ho geldi. Ve nci gn mer-y vilyet da'vet olund. Ve hem bunlara dahi knn- pdihne nie gnler sohbetler ve 'iret olund. Bir nie gnlk yirler yarar atlar yarag idp segirtdiler, mblaga gdller virdiler. El-hsl- kelm bu segirden atlardan h biri mahrm komadlar. Anunn kim her pdih bir cem'iyyet kim ider kendye lyna gstermek-in ider kim kend 'azameti evketini [194a] greler. Ve bu pdih dahi 'azametini temm gsterdi. Dn iden grinr mikdrmdan Ki mahabbet ire sevdk yrinden
496
Grrler dide dost biri birin Ki ne har olsar dny varndan ular kim hisset-ile dn itdi Habardr olmad nms 'rmdan 'k bu dn kim han idpdr Nieler geldi hem Bagdad armdan Ve bu mbrek dnn trihi hicretn sekiz yz altm birinde vki' olund; Edrene'de, Meri suynun arasnda, Ada'da.
BB [128] Beyn ider kim Sultn Muhammed Han- Gzi Mora vilyetine [194b] ne sret-ile vard ve hem anda n'eyledi ve nice feth olund. Meer bir gn Sirez'den bir kii Ballubatra'ya [BalyabadraPatros] varm; grse kim bir nie Mslmnlar 'avratn ol kfirler kullanurlar ve ill be-gyet zecr iderler. Mahfce bu kii sorar bu 'avratlara kim: "Hey breler! Bu dn 'slerinn vilyetine ne sret-ile ddnz kim bu kfirlere byle hidmet idersiz." dimi. Bu 'avratlar aglauban eyitmiler: "Hey kii hemn bizi sanma. Nice bizm gibi breler dahi esr olmdur." dimiler. "Ve bizm hlmzi Allah bilr. Andan gayr kimsene bilmez." dimiler ve dahi alamlar. Ol aradan ol kii togr Edrene'ye gelp pdiha bulud. Ve ol grdgi Mslmn 'avratlarmn hllarm bildrdi. Ve o gh grdgi gibi asl-y-la [195a] habar virdi. Pdih bu habar iidicek gayret-i slm galebe itdi. Cem'i 'asker-i slm cem' itdi. "Niyyet-i gaz", diyp Mora vilyetine yrdi. Togr krfeze vard, feth itdi. Ve her hisrun kim zerine vard Hak te'l an bu Sultn Muhammed-i Gzi'ye myesser itdi. Ve ol vilyet-i Mora temm feth olund ve cem'i hisrlarnun [131] mlm ve esirini ald, tasarruf itdi ve gzilerinn cem'isini gan itdi. hir andan skb'e tevecch itdi.
497
Amma pdih kim Mora'ya tevecch itdgi eyymlarda Mahmd Paa'y dahi Laz vilyetinn bkisin feth itmee gndrmi-idi. Mahmd Paa dahi yrdi, Ggercinlik hisrm ve Sava'yi [Ressava] [195b] ve Grce'yi [Kuruca] ve Biran' [Branikvac] ve bir nice hisrlar dahi bile ald. Ol vilyeti temm feth itdi. Ve Bigraf un zerindeki havle'yi kim Sultn Murd yapdurm-d, an Mahmd Paa meremmet idp muhkem itdi. Ve andan yrdi, Yillyurd'a vard. Andan yrdi. Mahmd Paa dahi skb'e vard. Anda hnkr-la bulud. Anda dilediler kim 'asker-i mansra destr vireler. Mahmd Paa eyitdi kim: "Devletl sultnum! ngrz kfirinn cem'iy ye ti vardur, dirler. Bu tarafa togruld gelr." dirler. Bunlar bu tedrkde-y-iken habar geldi kim: " Bilgrat'dan ngrz mblaga leker-ile geeyorur." didiler. Bu habar iidicek Anatoli 'askerine sancak sancak ziyde harlklar [196a] virdi. Emr olund kim leker-i slm dahi Polava'ya kalar ve hem ba'z leker varup greler kim kffr kank tarafa deprenr. Pdih dahi hzr ve mheyy old kim ge-y-idi. Habar geldi pdiha kim: "Uda kffr lekeri geldi." didiler; ve ill Hakkun 'inyetinde Tahtal'da hayli gziler hzr bulundar. Kffr bu gazilerden gafildi. Tahtal'ya kfir seirdim itdi kim ehrini yama ideler. Kffr lekeri etrfa yamaya tagld ve perkende old. Hemndem gziler dahi Allah'a sgnup tekbr getrdiler. Bu kfirlern ulu sanca zerine hcm itdiler. Kfir lekeri grdiler kim bunda ehl-i slm lekeri var-m, savamak [196b] kays kalmad. Kffr lekeri snd Hak Tel 'inyetinde, Allahu ekber! Dahi gziler mblaga kfirler krdlar, bir nie ulu banlar dahi tutdlar. hnkra ulak geldi kim kffr smd ve 'akabince bir iki gnden sonra kffrun sancaklarn ve anda tutan banlar getrdiler. Ve ol kffr lekerinden sehel kfir kurtuld. Ekseri leker-i slma destr virder. Ve hem ol zamnda re'yadan ift akasn yigirmi iki alunrd, ol seferde uzak olman emr itdi pdih siphye, otuz ikier alun, didi. Bu imdiki otuz ikier alman aka ol zamnda bnyz olund. Fakr dahi ol zamnda kim skb'e [197a] varm-dum
498
pdihun ihsnn uma; ihsn dahi yitidi ma'a ziydetin. Ve hem ol vakit Mevln Grn 'Arabistn'dan tekrr gelmi-idi, Bursa kdlg ana ol seferde virdiler. Nazm Muhammed Han ki Hak mu'n old Gziler cmlesi mn'im old Bu han kim kfire sald klcn [132] Kamu kfir cihanda magbn old Bu hanun heybeti tutd cihan Bu han kamu handan key muhsin old Salbetin iiden hep seltn Tagld 'akl bunlar mecnn old told arka garba 'adli bedii [197b] Menkb l-i 'Osmn mevzn old Bu hana kim mut' old cihanda Se'det buld tli' meymn old k l-i 'Osmna du'c Du' ehli cihanda makbl old Ve bu fethn ve gaznun trihi hicretn sekiz yz altm birinn hirinde vki' olund; Sultn Muhammed Han- Gzi elinde ve kul Mahmd Paa elinde.
BB [129] An beyn ider kim Mesevri ve Londura ve Ylduz; bular ne sret-ile feth olund kim bunlar Mora vilyetimin kildleridr. Ve Mora aznda kim Germe hisr var-d, an Sultn Murd Han ykm-d. Ol hisrlar zerine deniz tarafndan [198a] kfir lekeri geldi, ol hisrn gir yapd. Ol alnan vilyetde olan Mslmnlar ol hisrlarun ier vilyetinde kaldlar. Sultn Muhammed-i Gzi'ye habar geldi kim:
499
"Kffr Germe hisrlarm dery tarafndan gemilerlen gelp yapd. Mslmnlar i yzde kaldlar, didi. Hemn pdih dahi Mahmd Paa'y tzcek gndrdi Rmili lekeri-y-ilen. Mahmd Paa dahi togruld Germe'nn zerine gitdi. Pdih dahi bir nice eyymdan sonra Mahmd'un ardnca gp gitdi. Mahmd yridi, Germe hisrma yakn vard. Ol zamnda Mora'nun sanca begi Elvn Begogl Sinn Beg-idi. Krfez hisrma girp otururd. itdi kim Mahmd Paa geliyorur-m Mslmnlara [198b] dahi habar itdi, kend dahi hisrdan harekete balad. Ve bu Germe'de olan kfirlern casuslar var-d. Gelp casus kfirlere habar virdiler kim u Trk mblaga lekerile geliyorur. Bu sabh ni bunda yitir, didi. Kffr kamak hareketine balad. Sinn Beg dahi hisrdan kd. Kfirler bildiler kim Trk kendlerin krsa gerekdr. Grdiler hl byledr. Gemileri deniz kenrmda hzrd, gemilere koyuldlar ve kimi koyulmak yaranda. Bu tarafda Mahmd Paa'ya dahi habar yitidi kim: "Kffr kad gemilerin kolaylayuyorurlar." didiler. Mahmd Paa birka yz yarar gziler sedi, gyet rndisin. Yortum idp seirdim itdiler. [199a], [132] Henz kffrun ard gemiye giri yrrken baak ddiler. Hayli kfirler al kodlar ve diri tutdlar. Mahmd Paa ol arada turd ta pdih gelince. nkim pdih birle bulcak ol aradan yrdiler, Mesevriye'yi ve Londura'y ve Ylduz hisrm feth itdiler. El-hsl- kelm, ol seferde alt pre hisr feth olund ve bu hisrlar Mora'ya tbi'-idi ve ill anlara Karluili dirler-idi. Ve hem bu feth olunan hisrlarun beglerine Karluoglanlar dirler-idi. Ve ol dahi pdiha gelmi-idi. Anun dahi 'mrini temm itdiler. Andan geldiler Agrboz [Eriboz] nevhisine uradlar. Ana dahi bir rakam ekdiler. Ve bu gaznun trihi hicretn sekiz yz altm drdinde vki' [199b] olund. Sultn Muhammed Han- Gzi elinden feth olund. Ve bu trhden ndince Bursa oda yand; ok Mslmnlar helk oldlar mllarlan.
500
BB [130] An beyn ider kim Semendire [Semendria, Sandrew] ne sret-ile feth olund. nkim pdih devlet-ilen zvorng'a [Swornik] tevecch itdi, Bosna kral ol demde Semendire'ye hkim olm-d. Kral- Bosna yle tasavvur itdi kim pdih kend zerine gelr diy; gyetde ihtirzmdan ngh zerme gelmesn, diy adam gndrdi kim: "Semendire'yi pdiha virdm." didi. Ve hem ol zamnda Mahmd Paa'nun karnda Semendire'nn iinde olurd. Semendire'yi cem'i ana smarlamlar-d ve kral iinde olmaz-d. Mahmd Paa karndana adam gndrdi [200a] kim Semendire'yi Trk pdihna virdm, didi. Bu tarafda Mahmd Paa hd karndala dyim birbirile adam gnderp habarlaurlard. Semendire'yi virmesine rz olm-d. hir Bosna kiralna ol kadar szler dimilerdi kim kral dahi iidp rz olm-d. El-hsl- kelm, Semendire'yi virmege rz oldlar. Mahmd Paa'nun karnda kirala habar gndrdi kim "Semendire'yi Trk'e virdm, dimisin. Virrin amm mecm' esbbm bile virrin." didi. Kral dahi "Vir!" didi. Bu tarafda hemn Mahmd Paa [nun] karnda, habar gndrdi karnda Mahmd Paa'ya kim: "Adamunuz gndern gelsn. Semendire'yi zabt idn ve hisrna adam kon, berkidn." didi. Hnkr zvornug'a [Izvornik, Swornik] varmadn [200b] Semendire hisrma varan adamlarna Semendire'yi teslm itdiler. nkim Semendire'yi zabt itdkden sonra anlarn ykdlar ve keliselerini mescidler itdiler, iinde hutbe-i slm okund Sultn Muhammed-i Gzi Han adna. Vilyet-i Lz temm feth olund, Hak te'lnun 'avn 'inyetile. Nazm Temmet slm hkm itdi Lza Temerrd kfiri hep kad saza Yridi evket-i slm o ilde Lzun mahbblar balad nza
501
Devoyko yovanoc moya lbim dir [134] Ki lbim balad gnlde rza Semendir e'de kond yinieri 'Azablar aka sayar old kaza Laz zabt itdi Han Muhammed Sen imdi 'k trihi yaz a Sekiz yz altm drt buna trh Snba tut kulak gelen vza Ve hem Amasrya han himmeti var Gide k kim gemiler ire yaza
BB [131] An beyn ider kim Amasr ne sret-ilen feth olund. Bu Amasr Karadeniz kenrmda ehl-i slm arasnda bir hisrdur ve pdih Firenkdr ve bu cem'i Anatoli'nun kim esri kasa ol hisrda girrlerdi. Ve hem bu Amasr kfirleri dahi gh gh deniz yzinden [201 b] kup harmlik iderler-idi. Ve kfirlere kim sorsalar eydrler-idi kim: "Gayr vilyetn gemisidr." dirlerdi. Ve bunlarun hli ve kli sultn'l-mchidn Sultn Muhammed Han- Gzi'nn kulana yitidrdiler kim bu kfirler Mslmnlara bunun gibi hareket iderler-imi. Pdih eydr: "Mahmd! Ol hisr ne yirdedr kim an benm atam, dedelerm almadlar." dir. Mahmd Paa eydr: "Devletl sultnm! Bunun almmadugma sebeb bu ola kim Hak te'lnun hikmetinde, bu hisr dahi sultnum feth ide. Takdr-i ilhde byle mukadder olm ola." dir. Pdih eydr: "Mahmd tzcek tedrkin it kim varalum, Allah takdirinde her ne kim myesser old-y-ise an dahi kim [202a] grelm." dir. Mahmd Paa dahi gemiler tonatd, yarar yoldalar cem' idp gemilere koyd, Amasr'ya gndrdi. Bu tarafdan pdih dahi kurudan yrdi, Bolu'dan vard, Amasr'ya indi.
502
evriyaz: Hz Menkib u Tevrit-i l-i Osmn
te tarafda sfendiyarogl sm'l Beg dahi Snab'a indi, gitdi. Ahir iitdi kim pdih Amasr'ya varm sm'l Beg dahi hnkra ey pikeler gndrdi ve hnkr dahi Amasr'nun zerinde otururd. Gemiler dahi dery tarafndan gelp Amasr'nun limonma girdiler, lenger saldlar ve balamar kardlar, baladlar. Amasr hisrmun tekri grdi kim mter be-gyet kerimdr eger satsa; [202b] satmasa da cebr alur. Tekr yanndag kfirlere eydr, yoldalara eydr: "Ben bu hisr bu gelen mterilere virrin minnet-ile, yoh-sa mft ahrlar ve bizi dahi krarlar." didi. "'Avratlarumz, kzlarumz dahi esr iderler." didi. "Ve barlarna basarlar." didi. "Ve oklarumz uvadurlar ve yaylarumz yasarlar."didi. "Ve kend kllarumuzla kend boyunlarumuz keserler." didi. "Ve kllarn bizm boyunlarumuza asarlar." didi. "Bu hller bizlere olmadn bu hisr eylk-ilen virmek yegrekdr." didi. Kabl idp kfirler ry beendiler, "Eyle it." didiler. "Bizm sana muhlefetmz yokdur. Sen ne dirsen biz ana mut' ve mnkduz." didiler. Tekrini kendsi pdiha gndrdiler. [203a], [135] Hisrun kildini bile getrdi ve bir nie mu'ayyen kfirler dahi bile kdlar, hisr teslm itdiler. Pdih dahi bu mu'ayyen kfirleri stanbol'a gndrdi ve mllarn bile virdi ve bu kfirlerden h birisin esr itmedi. fligan [flakan-Eflakan] ilinn ucmda pdihun bir hisr var-d. Anun halkn bunda Amasr'ya getrdi. Bir 'l kelise'yi cmi' itdi. Hutbe-i slm anda dahi okund Sultn Muhammed Gzi adma ve hem bir kd nasb itdi. Nazm Bu slm bucanda kfr i zulmet Amasr olm-d dr- zillet Vel bir burka' kalmd ancak [203b] Getre han an kim dege nevbet Bu han zulmete varsa nr ider bil 'k Hakka kr it cna minnet
Ve bu fethn trihi hicretn sekiz yz altm drt ile bii arasnda vki' olund ve hem bu fetihler Sultn Muhammed Gzi elinde olund.
BB [132] An beyn ider kim Sultn Muhammed Han- Gzi Snab' ve Kastamonu'y ve cem'i vilyetini pdih-y-la ve Koyl Hisr' ve Tarabuzon' bir seferde mecm'n ne sret-ile feth itdi bunlar, an bildrr. Nazm Olaldan 'mr-i devlet kuvvet-i h Uzatd devlet eli kabza-i rh [204a] Cem'i ili yol kaplad han Gne gibi o gndz gice mh Bu han mu'ciz-i Ahmed'e iridi erisi evliylar mu'n Allah Gnlden nki niyyet itdi pervz rer maksdna b-pt penh Uzun Hasan'dan ol iitdgn hadesleri pdih- Rm ki Sultn Muhammed'dr, olarun define megl old. Bu niyyet-in bir gn Mahmd'a eydr: "Bu benm htrumda birka niyyetlerm vardur. An umaram kim Hak te'l bu ben za'fe an dahi nasb ide." didi. "Biri bu kim ol sfendiyr vilyetini kim Kastamon [204b] ve Sinab'dur ve biri dahi Koyl Hisr'dur ve biri dahi Tarabuzon; bunlar benm be-gyet huzrum giderr ve dyim bunlarun hayli gzmde ve gnlmde mntek olup turur." didi. Mahmd Paa eydr: "Devletl sultnum! Allah'un 'inyetinde ve Resl'n mu'ciztmda ve evliynun himmetinde hemn sultnum ol tarafa tevecch itsn. Bunlarun cem'isi hsl olur."didi. [136] Hnkr eydr: "Mahmd! Demidr, greym kim ne'ylersin bu bbda." didi.
504
Hemn-dem pdih gemiye girdi, Bursa'ya mteveccih old. Gemi Mudanya'ya vard. Anda ata binp devlet-ile srdi Bursa'ya vard. Anda oturd. Mahmd Paa bunda stanbol'da yz pre gemi tonatd [205a] Sinab'a gndrdi. Dahi gemiler gitmedin sm'l Beg'e kul gndrdiler kim bir mektb-la yle dirler kim mektb iinde sm'l Beg'e kim: "Tarabuzon'a gemiler gnderrz. Kerem lutf idesiz an, pdih htr-n ve dostluk ve mahabbet izhr itmekin anlarun maslahatlarn griviresiz. Ve hem kapudana hare akasn virp tururuz. Eger kifyet itmeyicek olursa, kerem lutf idesiz, pdih Bakr Kresi'nden ta'yn ohnan akaya andan har ne-y-ise idesiz. Ve dahi 'azablar edebszlk idecek olursa anlarun hakkndan gelesiz kim kalan an grp edebszlik itmeyeler. Her ne vech-ile olursa [205b] siyset idesiz. Benm htrum sizlere hdur." diy kulun eline bir mektb virp gndrdiler. Kul sm'l Beg'e gitdi. Mahmd Paa Edrene'ye vard. Rmili'nn 'askerini cem' itdi ve 'azabn, serehorn mecm' alup Bursa'ya getrdi. Ve Anatoli Beglerbegisi de Anatoli 'askerini Sultnni'ne [Sultn y] cem' itdi, hzr ve mheyy old. Mahmd Paa dahi Bursa ovasna kond. Ve cem' vilyetlerim 'azab ve 'askerile. Ol aradan tekrr sm'l Beg'e bir kul dahi gndrdiler kim: "Olun Hasan Beg'i yarar yoldalar-la Engri'ye gnderesin gele, anda benmle bulua." didi. Ve hem sm'l Beg'e dahi her ne kim ol evvelden [206a] varan mektb-la emr olunm-d; 'azab lekerine an dahi itmidi. Ve ogln dahi ol buyurduklar gibi gndrdi. Ve bu tarafdan Karamanogl Ibrhm Beg bir oglma dahi leker kod, gndrdi. Pdih Engri'ye varnca bunlar dahi gelp Engri'de buldlar. Nazm Gr ne tedbr hle ider dem Ya'n kim milk idine her 'lemi Sanur kalur kendye mlki hemn Ass oldur kim eker bunca gam
505
'kbet bir arun yir mlkidr Kod gitdi saltanat-lan demi sm'l Beg ogl Hasan Beg kim Engri'ye geldi, [206b] hemn tutup kapuclar adrna kodlar. Ve bu fi'li itmedin sm'l Beg'n karnda Kzl Ahmed, pdih katnda olurd, Bol sanca anun timr-y-d, Mahmd Paa anun 'akln ogurlam-d, ana dyim eydrdi: "Hnkr sana atan vilyetini sadaka itdi." dirdi. Bu vech-ile bert dahi yazdurup Kzl Ahmed'e virp tururd. Hemn ol vakit kim Hasan Beg'i tutdlar, Hasan'un sancan Kzl Ahmed'e virdiler. Togr ol aradan Kastomonu'ya gndrdiler. Ahmed Beg yortup Kastamonu'ya vard. Ol vilyetn halk dahi bildiler kim bu gelen Kzl Ahmed'dr, kend pdihlarmn ogldur; Kastamon'nun halk cemi' muti' [137] ve mnkd oldlar. sm'l dahi grdi kim vilyet Kzl Ahmed'e [207a] dndi, srdi Sinab'a indi. Hnkr dahi Kzl Ahmed'n ardmca Kastamom'ya vard. Andan Sinab'a yrdi, Sinab'un zerine inp kond. Hisrun kapusm yapdurd. Amm hnkr hisrdan hayli gir konm-d. Kzl Ahmed ve Mahmd Paa srdiler hisrun zerine kondlar. Mahmd Paa bindi, hisr dibine yakn vard. sm'l Beg'i kgrtd, baru zerine geldi. Mahmd Paa aagadan eydr sm'l Beg'e: "Hey begm! Nin kaarsm kim bu vilyetn halk cem'i iitdiler kim gelen Kzl Ahmed'dr, bu vilyet an beglediler ve her siph kim geldi gir milkinde ve tmrnda mukarrer old. mdi sen bu bir hisr-la ne kadar turasn kim pdih-la mnza'a [207b] idesin." dir. "Ve bu ehrn limonm dahi elnden aldlar." sm'l Beg dahi Mahmd Paa'ya eydr: "Ben pdihdan korkarn kim beni ve benm oglancuklarum helk ide, dirin."didi. Mahmd Paa eydr: "H kim pdihumuzun bunun gibi fikri ola." didi. El-hsl- kelm, Mahmd Paa sm'l Beg'i inandurd ve hem kendnn hslarndan ne kadar ml hsl olursa dahi ziyde tmrlar vireler ve kend ne yiri dilerse ol arada tmr vireler. sm'l Beg dahi inanup 'ahd u peymn-la ka-
506
bl itdi. Paa gelp hnkra habar ne-y-ise bildrdi. Pdih dahi gp geldi, hisra kar kond. sm'l Beg hisrdan kd, hnkra geldi, elin pmek istedi. [208a] Hnkr eydr: "Sen benm ulu karmdaumsm. Rev mdur kim elm pesin." didi, pmee komad. El-hsl- kelm, hnkr hisra girdi ve her ne kim murddur an tahsl itdi. Andan sonra sm'l Beg dahi Drekni'ye vard. Ve cem' ta'alluktn getrdi ve ogl Hasan Beg'i hnkr-la gndrdi. Pdih dahi Kastomon hisrna ve Ayafni hisrma ve Sinab'a dahi hnkr kend kullarndan kod. Ve cem' vilyetn 'askeri cem' olund, Kzl Ahmed'e kodlar. S'L. Hasan Beg seferde kimn-ile yridi dirsen, CEVB. Hnkr ana Bol sancan virdi, kend sancagla yrdi. Nazm Bir iki gn olan cihana kalma Ziyndur sevgsi ziyna kalma [208b] Senn adun fln sylenr ancak Hemn bir szdr ol flna kalma Yalandur da'vs gler yzne vesi pr yalandur szine kalma Velehu eydan Bildn mi cihn kimselere ne'yledi nitdi Gldi yzine bir iki gn aldad yitdi [138] Uurd an sahrya o hrs u hevesden Gaflet tuzan kurm-d tz an tutd Girdi bu cihn bgna kim bir glin ala Haner gibi dikeni gr cnma batd Her nesneyi kim kendnn o sand cihnda Kim sanu-m ancak anun gayrisi gitdi 'k hayl atma sen binme cihanda Kim bindi-y-ise gr an kim hr n'itdi [209a]
507
BB [133] An beyn ider kim sm'l Beg Drekani'de esbbn cem' itdkden sonra ne yire vard. Ve cem'i mln ve olanlarn ve kzlarn kend ta varlarna ykletdi, veziri ehbeddin Aga'y bile ald ve cem'i kullarn bile alup Bursa vilyetinde Yiniehr'e geldi. Zr hnkrdan Yiniehr'i ve Eynegli ve Yarhisr' dilemi-idi, hnkr dahi virmi-idi. sm'l Beg dahi Yiniehr'e gelp mtemekkin olm-d. S'L. Bu Karamanogl Engri'ye geldi dimidn. H anlmad, dirsen ya kancaru gitdi? CEVB. Ol vakt kim hnkra geldi, hnkr an hil'atledi, gir atasna gndrdi. Bir dahi eytnet-i Karaman [209b] beyn ider. Hnkr Koylhisr vilyetine varcak Karamanogl, sm'l Beg'e adam gndrdi kim: "Dn hey tekr kul! Yiniehr'e varma." didi kim '"Osmnogl'nun fursatm bulduk." didi. "Bu tarafdan biz hareket idelm. 'Osmnogln ara yirden gtrelm. Ben sana mu'n." didi. Ol tarafdan dahi Hasan Beg'e habar gnderelm. O da hareket itsn." didi. "Gir sen de vilyetne var." didi. CEVB. sm'l Beg eydr Karamanogl'na: "Bu senn szn Mslmnlga sigar sz degldr. Bu sze mnfklk dirler. Bir gzi pdih gazya gideyorur. Biz an yolmdan komak slma der i degldr. Hssa kim hd kal'alarnda ol [209b] pdihun kullar dahi oturyorurken ve hem memleket dahi karmdaum Ahmed elindedr." Bu tarafda Karamanogl mell, magbn old. Nazm Didiler ahmak u mecnndur ol er ki nesneyi kim ol heves ider Biri gemi ola giden ho gitdi Biri muhl olan turmaz umar
508
BB [134] Muhammed Han- Gzi Koylhisr' ne sret-ile feth itdi ve hem n'olm-d. Sultn Muhammed Koylhisr'a varmadn anun bir begi var-d; Hseyin Beg dirler-idi. An Uzun Hasan almadn ol Hseyin Beg bir gn avlayu sahrya km-d. [21 Ob] Ngh Uzun Hasan bum sahrda karvam, hisrna gtrmi. Nr Hseyin Beg dahi [139] hisrm teslm eylemi. Hnkr iitmi kim Uzun Hasan Koylhisr' alm, hnkr dahi Rmili Beglerbegisi Hamza Beg'e buyurm, leker virmi ve ilden 'azab dahi srp "Koylhisr'un zerine var, cehd eyle kim hisr feth idesin." didi. "Ve eger feth olmayacak olursa vilyatmdag kylerini urasn, ykasn, yakasn; ta kim nie zamnlar ma'mr olmaa yaramaya." Bu buyrug hnkrdan Hamza Beg iidicek Hamza Beg dahi leker cem' idp hisrun zerine vard. Bir nice gn 'acyib cenkler olund. Ahir'l-emr grder kim hisr feth [2Hab] olunmaz, amm oturur, hisr kodar hemn vyetini talan itder. Ngh bir nie 'azablar bir irmeni kyine varurlar, bir nie rmeni karm ve kocasn bulurlar, yamalarlar. Bu kanlar-dan kocalara n-mer' i ilerler. Bu 'azab t'ifesi gayet mhmellikler eyler. Ahir bu rmeni keileri varurlar, Uzun Hasan'a ikyet iderler kim: "Evvelki begmz zamnnda bunun gibi murdarlklar bize vki' olmayd; ve hem pdihumuz dahi za'f-idi. imdi senn gibi 'azametl pdih zamnnda kanlarumuza ve kocalarumuza bunun gibi mhmel hller vki' old." li urdukdan sonra Hamza Beg kend vilyetlerine geldi ve bu kssamn [211b] zerine bir nie y gedi. Sultn Muhammed Han- Gzi Sinab'a vilyetine varup feth itdkden sonra vard, Koylhisr'un zerine ddi. Her tarafdan toplar kurd. Birka top kim hisra toknd, hemndem hisr halkmn 'akl ad. Hisr teslm itdiler. Pdih emr itdi, hisr zabt idp iine kendnn kullarn kod. S'L. Diseler kim iy dervi! Bu 'azablar bunun gibi n-mer' hareketi n'in itdiler. Bu l-i 'Osmn lekerine lyk degl-idi.
509
CEVB. Bu l-i 'Osmnun lekeri grh grhdur. Ya'ni on iki snf lekerdr. Her grh bir kavme mahssdur. Bu 'azab t'ifesi her vilyete kim varsalar bunlara yasak yokdur; anunn kim bunlar pdihun 'ulfesi-y-ile varurlar. Her yire kim varsalar kend pdihlarna hle ve bedbahtlk iden kavirtleri kend murdlarnca incidrler, ta kim l-i 'Osmn vardug iklm pdiha mut' ve mnkd olalar. Nazm Cihnda ne ola kim olmamdur Yu kulak iidp gz grmemidr Bu inn kim ider hayr u erden Ne ola ol kim inn gelmemidr Yavuz iden hayvndan edn Dinildi "bel adali" m olmamdur Ve hem bil bu 'azab kim ne grhdur Nie aylar yzini yumamdur [212b], [140]
BB [135] An beyn ider kim Sultn Muhammed Han- Gzi Tarabuzon'a ne sret-ilen vard ve hem ne vech-ile feth itdi. Kaan kim Koylhisr' feth idicek Erzincan tarafna yrdi, bu tarafdan Uzun Hasan dahi kend anasn ve imikezek Beg'i eyh Krt Hasan' anasna koup Sultn Muhammed Han'a gndrdi ililige. Bulgar tag yanma kim vardlar, anda buldlar. Be-gyet yahi armaan getrdi. Pdih dahi armaanlarn ald. Be-gyet ey ta'zmler itdi. Ve Uzun Hasan anas Sara Hatun' ana idindi ve Krt eyh Hasan'a baba didi. Bu ikisin alup Tarabuzon'a bile gitdi, Bulgar tagma kim kdlar, Tarabuzon'a iner oldlar. [213a] Pdih ol tagun ekserin piyde yrdi. El-hsl- kelm, vardlar Tarabuzon zerine indiler. Bu Uzun Hasan'un anasn bile alup indi. Dndi Sultn Muhammed'e Sara Hatun, eydr: "Hey oul! Bir Tarabuzon-
510
n bunca zahmetler nin ekersin." didi. Pdih cevb virdi kim "Ana! Bu ben ekdgm zahmetler dn yolnadur kim yarn kymet gninde -menn bihi ve tasaddaknhacil olanlardan olmayavuz. Zr bizm elmzde slm klc vardur ve ger biz bu zahmetleri ihtiyr itmesevz bize gzi dimek lyk olmaz." didi. Hisrun zerine kim inder Hatun Tarabuzon' hnkrdan dek itdi kim: "Bu benm gelinme ta'allukdur." didi. Hnkr dahi bunlara h bir vech-en [213b] cevb virmedi ta denizden Sinab'dag gemer gelince. Hemn kim gemer gelp yitidi, cenge baladlar. Kurudan ve denizden ceng olund. Hisrdan emn dediler ve ill darb- dest-ile feth olund. nkim Tarabuzon alnd, ol kim pdiha lyk nesnedr, an pdih haznesine getrdiler. Tekrini, beglerini ve nie yarar adamlarn gemilere koydlar. Ve gziler dahi vilyetinn nie yirlerini urmlar-d, o gziler dahi toyum olmlard. Bu hisrdan kan teberrklerden Hasan Beg'n anasna dahi hayli nesneler virdiler, an ta'zm-ilen gir vilyetine gndrdiler. Pdih evvelden knn kim idegelmi-idi her hisra, bu Tarabuzon'a [214a] dahi anun gibi itdiler. inde mescid ve medrese olund. Ehl-i slm evlerin srp getrdiler; bu kfirlerim hli kalan evlerini gelen Mslmnlara milklige virdiler. Hisr muhkem berkitdiler. Andan pdih dahi gelp Sonsa'ya [Sunsa] kd. Kzl Ahmed'e Rmi'nde tmr virdi. Kastomon vilyetini pdih kend kullarna virdi. Kzl Ahmed destr diledi hnkrdan: "Varayum Bol'dan evmi divrp hzr ideyin. Devletl hnkr gelince hnkr-a Rmili'ne be geeym." didi. Destr virdiler. Bol'ya geldi. Hemn gn gicesile kald. Dnle Karaman yolm eline ald; srdi, vard, Karaman'a kd. Karaman [214b] ogh harlk virdi. Amm kendyi kabl itmedi. Andan vard, Uzun Hasan'a [141] gitdi. Anun yannda nie zamnlar old, t devr-i Sultn Byezd gelince. S'L. Ya bu sm'l Beg Rmili'ne gemesine sebeb ne old? CEVB. Kz Ahmed kim kad, pdih bum dahi kaa
511
diy ihtiyt itdi, Yiniehir'den grp Filibe'ye getrtdi, ta lince huzr-la Filibe'de mtemekkin old. Ahir ecel-i msemmsla dru'l-bekya vsl old. Nazm Bir seferde vilyet feth iden sultn budur Kyintda lutf u ihsn bedl iden sultn budur Mazhar- ltf v kahr Hak bu han eyledi Feth iden iklimlere 'adli iden sultn budur [215a] Bil bu l-i 'Osmn ire her gelen artuk gelr Bil bu devrn ire kim artuk olan sultn budur Bu fetihlerim ve bu mcerlarun trihi hicretn sekiz yz altm biinde vki' old, Sultn Muhammed Han elinde.
BB [136] An beyn ider kim Sultn Muhammed Han- Gzi flk'a ne sret-ile gedi ve hem anda n'eyledi. mdi iy 'aziz! Ol dem kim seferden geldi stanbol'a, bu tarafda shk Paa'y dahi Rmili'ne komlar-d, shk Paa dahi sonra stanbol'a geldi. Etrfun ilileri gelmege balad. flk beginden ili geldi. lisine ili kodlar. flak begini kapya kgrdlar. li vard, risletini flak begine yitidrdi. Varan iliye cevb [215b] virdi kim: "Bu benm vilyetm bana togr degllerdr. Eger ben memleketmden kup anda varursam ngrz'i getrrler, bu vilyeti ana virrler. Ve ill pdihdan mzm budur kim u beglerinden birini ber su kenrma gndre. Ol gelen u begi bu vilyeti bekleye, ben devletl sultnumun iigine yz sriyvaram." didi. Hnkr da bunun szine i'timd idp ubeglerinden akrcba Hamza Beg'i gndrdi; hayli Mslmnlar-la bile akrcba varup Tuna kenrna kond. Ol hnde Tuna donm-d. Zr kim k-d. te tarafdan
512
flak Beg'i dahi Tuna kenrna geldi, kond. Bu tarafda Mslmnlar gfil-idi, kend hllarmda-y-d. Tuna hd tonm-d. flak Beg'i ol mel'n hle ider-imi, maksd kapuya [216a] gelmek degl-imi. Temm nsf- leylde Hamza Beg'n zerine ebihn itdi. Hamza Beg'i tutd. Mslmnlardan hayli adamlar hasret itdi. Ve birka yirden dahi kffr gerdi ol vilyete, mblaga helklikler itdiler. Hamza Beg'n ban kesdi, nie Mslmnlarun bile; ngrz'n kiralna gndrdi kim "Ben Trklere 'ad oldum." didi. Cem'i kffr begleri bu kfiri pdiha 'ad bildiler. Nazm [142] Ne hle itdi Voyvoda kazuklu Necis murdar u la'net azklu Drakolaogl ol bedbaht mundar Krar dimez sevbludur kazuklu [yazuklu]
BB [137] An beyn ider kim sultn'l-mchidn Sultn Muhammed Han- Gzi flak'a ne sret-ilen gedi ve hem ol vilyeti Kazuklu'nun karndana virdi. nki pdih bildi kim ol mel'n kfirn bunun gibi hileleri var ve hle itdi; pdih dahi slm lekerin cem' idp niyyet-i gaz idp hcm-lan yrdi, Tuna suym gep vilyet-i flak'a girdi. Cem' vilyet-i flak'un halk geldiler, pdiha mut' ve mnkd oldlar. Ve bu Kazuklu Voyvoda belrsz old. Pdih bir nie zamn vilyet-i flak'da yrdi. Ngh bir gice bir tarafdan bir gul belrdi. Hemn pdihun gzi kullar hzrlar-d; grdiler, bu gelen gul bu mel'n Kazuklu'nun lekeri-mi. Dilemi kim ebihn [217a] ide. Gziler de kodlar kfiri, ordya yakn geldi, ta kim arala girdi. Gziler de yle krdlar kim yars kurtlamad. Ta sabha dein kffr krdlar ve Kazuklu Voyvoda hatta
513
ban g-ile kurtard. Sabh kim old, 'Ali Beg'i ardnca gndrdiler. Ve ol leker kim Kazuklu bilen gelmiler-idi, hemn-dem vilyetn siph kfirleri cem' oldlar, geldiler pdihun ayaguna ddiler. Cem'isi kendleri pdiha esirlie teslim itdiler. Ve bu Kazuklu'nun bir kii karnda var-d, pdih yannda hidmet iderdi. flak vilyetinn begligini ana virdi ve vilyetn beglerini ana teslim eyledi, yolda kod ve memleketden her ne-kim murd itdi ald. Dndi, devlet-ilen gir tahtna geldi. [217b] Ve bu gaznun trihi hicretn sekiz yz altm altsnda vki' olund; Sultn Muhammed Han- Gzi elinde. Nazm Zihi sultn ki hkmine msahhar old 'lemler Cem'i meddh anun melek cinn demler Nazar itse kuru taa o gevher kymetin bulur Ferah olur kamu 'lem eser bulmaz dahi gamlar Aya basdug yirler misl-i cennet olmdur Yzin gren gedyler olurlar gark- in'mlar 'k nesl-i 'Osmn'un 'ats 'leme told 'Acebdr kim ele gire o han devrindeki demler
BB [138] An beyn ider kim Sultn Muhammed Han- Gzi flak gazsndan kim gelicek sonra nice gazya ikdm itdi. Hemn-dem ki Edrene'ye geldi, [218a] 'asker-i mansra destr [143] virmedi. Togr Gelibol'ya vard. Hkm itdiler: "Tiz tutun stanbol'un ve Gelibol'nun gemilerini gziler-ile tonatun kim Midilli gazsma giderz." didi. Hemn-dem ol ayda gemiler mheyy olund; Midilli zerine "Niyyet-i gaz", diy yrdi. Bu tarafdan karadan yrdi. Ayazmand'a vard, kond. Gemiler dahi vard, Midilli hisrm tolay kuatd. Toplar kuatd. Toplar kuruld.
514
Ceng-i sultnlere bnyd uruld. Ve bu kfirlerim hisrdan Sultn Muhammed' i grdgi gibi 'akllar ad. mn dilediler, mn virdiler. Hisrun tekri tara kd. Pdihun veziri Mahmd Paa'ya vard. Tekr eyitdi: "de bir baum alup devletl hanun aya toprana [218b] geldm. Ve bk mlum olum ve kzum ve 'avratum cem'isi her ne kim vardur, bu hisrda kodum kim pdihun murdmdan gayr murdum kalmad." didi. Mahmd Paa dahi bu gelen tekrn szni gelp hnkra 'arz itdi. Pdih eyitdi: "Var ol tekri bana getr." didi. Mahmd tekri hzr itdi. Tekr geldi, pdihun tahtmn kademinde ba kod. Pdih dahi bu tekre hil'at buyurd, geydrdiler. Mahmd Paa'nun adr katnda bir adr kurdurd. Pdih Mahmd Paa'ya eydr: "Var, bu hisrun mln zabt it ve halkn defter eyle. Siphsini ve ehirlsini ve kylsini ve her kiinn nakdini ve gayr cins kim [219a] kuma vardur, anlar dahi zabt it." Mahmd Paa adrna geldi, yazclar gndrdi. Pdihun emrini yirine getrdi; geldi, pdiha 'arz itdi. Pdih dahi kendye lyk ne-y-ise mldan ve esirden ve gayr nesnelerden kabl idp ald. Bkisin dahi gzilere, 'lemya ve fukarya 'atlar itdi. Ve bu ehrn siphlerini tagtd, ehir halkmn karmalusn kard. 'timd itdklerini gir yirl yirinde kod. Ve kd nasb itdi. ehrn hli kalan evlerini ihtiyr-la gelen Mslmnlara milk virdi. Ve nice keliseleri mescid itdi. Ve bir kulma sanca begligini virdi. Gir ehri ma'mr itdi vilyetile. [219b] Nazm Tevecch itse bil han bu cihana Ola her fi'li 'lemde nine Ger itse bir iret cmle hana Miyn-beste gele kamu dvna Temerrd ehli cmle btl old Kfirler kamus irdi ziyna
515
Sa'det nr, slm told 'lem Gelelden Han Muhammed bu 'ayna 'k bu menkb kim yazarsn Yakndur kim ire cmle beyna [144] Okuyup dinleyenler ola hayrn 'kllar bu ie ola dvne Ve bu flak gazsnun ve Midilli fethinn trihi hicretn [220a] sekiz yz altm altsnda vki' olund ve bu iki sefer yidi ayda vki' old.
BB [139]
An beyn ider kim vilyet-i Bosna ne sret-ilen feth olund ve hem pdih dahi ol vilyetde ne fi'l itdi. Semendire kim feth olund, pdih Bosna kiralna adam gndrdi kim: "Ya harc vir veyhd zerne varurm." didi. Ve bu adam kirala vard, pdihun hkm-i hmynm Bosna kiralna gsterdi. Kral bu hkm-nmeyi okutd, mazmnn bildi. Yanmdag kfirlere buyurd: "Bu Trki tutun, ldrn." didi. liyi tutdlar, baladlar. Kralun yannda bir veziri var-d: "Hey kral! Neylersin, Bosna vilyetin [220b] harb itdrdn." didi ve "Kendni de helk itdrdn." didi. "Hele bu Trk'i tutdun, bu hatnun altndan kabilrsen be-gyet erlikdr." didi. El-hsl- kelm, bu iliyi ldrmee ikdm idemediler. Bir nie gn habs itdkden sonra koyvirdiler. li geldi, pdiha bildgi ve grdgi hllar diyivirdi. Pdih bu habar iidicek gayret-i slm pdiha galebe eyledi. 'Asker-i slm cem' itdi. Niyyet-i gaz, diyp yrdi. Bosna vilyetine girdi. Bosna kiral kad. Bir sarp hisr var-d, ana girdi. Pdih dahi vard; Yaycsa [Yayca] dirlerdi bir hisr vard, anun zerine ddi, hisr itdi, oturd. Kralun habarm bildi kim hisra [221 a] girmidr, Mahmd Paa'ya buyurd kim: "Tiz yri, kralun zerine var. Ol hisr ortaya al."
516
Mahmd Paa dahi vard, kralun bulundug hisrun zerine ddi. Kirala habar gndrdi: "Bize bir adam gndr. Senn-ile szm var." didi. Ve bu kral dahi bir adam gndrdi. Gelp Mahmd Paa'ya eyitdi: "Ne buyurursz?" Mahmd Paa bu kraldan gelen kfire eyitdi: "Sen kralun yannda ne ide olursn?" didi. Bu kfir eydr: "Ben anun atasndan kalm nkeriyin." dir ve "Evinde mahremiyin." dir. Mahmd Paa eydr: "mdi sen bu kralun mahremisin, senn ana sanun hayr olsa gerekdr." didi. Bu kfire Mahmd Paa eydr: "H bildnz mi kim bu gelen [221 b] pdih kimdr?" Bu kfir eydr: " Bu gelen Trk beglerindendr." dir. Paa eydr: "Hey onat anlamadun. Bu gelen pdih stanbol' ve Tarabuzon' ve Midilli'yi ve Lz' ve Mora'y ve bunca pdihlarun vilyetlerini alup kend kullarna viren pdihdur." didi. "mdi, 'aklunuz baunuza divrn. Siz benm nashatm kabl idn kim dnyda rhat olasz." didi. Bu kfir eydr: "Ya sen ne dirsin kim ben dahi an ideym." didi. [145] Mahmd Paa eydr: "Ben bum dirin kim kral gelsn, pdihun elin psn ve harca mut' olsun/'didi. "Ve hisrlarun ba'zsm pdiha virsn. Pdih dahi ol hisrlara kend kullarn koun, kend devlet-ilen varsun vilyetine [222a] gitsn. Eger benm nashatm kabl iderse hem kend ve hem vilyet hakknda gayet eydr. ll hir olcak i m a l m d u r kim n'olsa gerek." El-hsl- kelm bu kfiri Mahmd Paa inandurd. Kfir geldi, kirala paanun szlerini nakl itdi ve Mahmd Paa'nun 'ahd peymn itdgin 'arz eyledi. Kral dahi bu szleri iidicek kabl itdi. Kral hd evvelden pdihun evsfn sorup bilrdi. Kral hd hisrda kafasa girmi kuzguna dnmi-idi. El-hsl- kelm bu kral Mahmd Paa'nun 'ahd peymnma inandlar. Kral [kfirler] dahi rz oldlar. Hisr kfirlerde bile kral hisrdan kd. Gelp Mahmd Paa-y-a bulud. Mahmd Paa dahi bu kiral [222b] ziyde ifrt-la teselli itdi. Mahmd Paa kralun nine dp ald, hnkra iletdi. Mahmd bu kral-a 'ahd itdgini gnli igen ho olmad.
517
Bu ie incindi. Zr pdihun murd bu-y-d kim hisrlarun cem'isini kend eliyle feth ide-y-idi. imdi hlde ba'z hisrlar kirala virmekden sonra fesda mbeddel olur, didi. Ve hem aknclar dahi seirdime gitmidiler. Hnkr eyitdi kim "Mahmd! Bu vilyet hd snlg-la almur-m." didi. "Y nin aknclar gndrdn kim bu vilyeti bozalar." didi. Pdihun melleti Mahmd'a, evvel bu sebebden olm-d. Ve hem bu kralun vilyetine muttasl vilyetler var-d. Birine Kuvacili dirler-idi. Kuvac'un ogl pdih yanmda [223a] olur-d. Ve birine Bafluili dirler-idi. Anun dahi hayli ili var-d. Ol dahi pdih yannda olurd. Kral kim Mahmd getrdi, hemn tutdlar ve ol iki beg olanlarn bile tutdlar. in dahi kapuclar odasna kodlar. Pdih dahi 'ulemya 'arz itdi kim bunlarun kanlar ve mllar hall mdur veyhd degl mi? Ol seferde bile bir 'azz 'lim kii var-d; Mevln eyh 'Ali-yi Bestm dirlerdi. Ol kii eydrdi kim: "Ben Sultn Byezd-i Bestm neslindenin." dir-idi ve lakabna Musannifek dirler-idi, ol eyitdi: "Bunun gibi kfirleri ldrmek gazdur." diy fetv virdi. Ve hem kirala evvel klc ol sald ve ald; kiral depelediler ve ol [223b] iki kfirn dahi kapuclar odasmda tedrkin itdiler. Ve bu cem'i kfirlerim haznelerini pdiha getrdiler ve aknclar da be-gyet toyumluklar-la geldiler. ol kadar olm-d h bir kii mahrm kalmam-d esirden ve mldan. Ve ol vilyetde olan hisrlarda ve ehirlerde ol kadar hazneler buldlar kim hisbm Hak'dan gayr kimesne bilmez-idi. Bu cem'i hisrlarun iinde pdih kullarn kod. zveay* [Yaycsa] hisrmda kralun bir kk karnda bulund. Nazm Muhammed Han ki Bosna fethi itdi O demde Hersek ilin niyyet itdi [146]
* A nshasnda "Yaycsa" izilerek izveay yazlmtr. S nshasnda ise "Yaycsa"dr. Yaycsa, Travnik'te kaza merkezi bir kaledir.
518
evriyaz: Hz Menkib u Tevrtl-i l-i Osmn
Didi Arnavud'a skenderiyye [224a] Nie illerde dahi himmet itdi Neye kim niyyet itse gzi sultn Dahi varlmadn Hak ksmet itdi Bu hanun tli'i dyim felekde Ne burca irdi dahi evket itdi Gaz-y dn yolmda Hak bu hana 'Atlar Hak bu le mrvet itdi Huss kim bu han gr 'lem ire Ne devrnlar srp ne devre gitdi Ve bu fethn trhi hicretn sekiz yz altm yidisinde vki' olund; Sultn Muhammed Han- Gzi elinde.
BB [140]
An beyn ider kim Karamanogl kim ldi, alt ogl kald; anun [224b] memleketine Uzun Hasan ne vech-ile geldi ve ol memleketde ne'yledi ve hem Sultn Muhammed Han- Gzi dahi ne'yledi ve Karamanogl'nun olanlar n'old, an bildrr. Yine bin veler gsterdi 'lem Kar mur cihan hem Ben dem Ocaklar syinp evler ykla Ola mlk-i Karaman mesken-i gam Ne turfe turfe nak var cihanun Geh gy ider halk geh ebkem Bu takdr kudreti gr 'lem ire Ne hkmi crdr muhkem msellem 'k yaz bir ihtisr menkib Ki 'akl 'ibret alup ola epsem [225a] Karamanogh brhm Beg'n al ogl kald. Amm himmeti byk oglunda-y-d kim yirine ol beg olayd. Ve hem ha-
519
znesine dahi ol hkm itdgi ilde kom-d kim ol Silifke'dr. Ve bu Karaman olanlar, bunun kssas okdur. Ve ill ol bir ogl kim anun ad Pir Ahmed'dr, ol Konya'da otururd. Ve ol bygi kim shk'dur, ol il'de otururd. Silifke'yi taht idindi. ki kiick olanlar kadlar, Sultn Muhammed Han Gzi'ye geldiler. Ve bu shk Beg, Uzun Hasan etein [147] tutd, ili gndrdi, hayli ml bile gndrdi. Eyitdi kim: "Gel, benm kanndalarum vilyetden kaur, ta bunda gelince her gne bin filori [225b] vireym." didi. Hasan dahi bu szi kabl itdi. Erzincan'dan yrdi, gelp Sivaz' gedi. shk dahi ol araya geldgin iidicek karulad; alup geldi Karaman vilyetine. Karmdala buludurd. Ogra itdiler, Pir Ahmed'i ilden kardlar. Hemn ki Uzun Hasan gir vilyetine girdi, Pir Ahmed dahi Sultn Muhammed etein tutm-d, ol zamn kaup Sultn Muhammed'e gelmi-idi. Uzun Hasan dahi Karamanogl'nun vilyetinde ok bed-bahtlklar itmidi. Nielern mllarn ve tavarlarm alm-d. El-hsl- kelm, vilyet-i Karaman' bozd, harb eyledi, kd gitdi. Kzl Ahmed'i shk'a kod. shk dahi Sultn [226a] Muhammed'e Saru Ya'kbogl'n ili gndrdi kim: "Karmdaum koma bunda gelmege, Akehr'i size vireym." didi. Hnkr dahi Selver avuogl avubam -ad Ahmed'dr- ili gndrdiler, eyitdiler kim: "ehrenbe snur olsun. Berisini bize vir, biz dahi senn karmdaun koyvirmeyelm." didiler. Ahmed varup shk'a habar ne-y-ise ve nice buyurdlar-sa bildrdi. shk bu szi iidicek kabl itmedi. avu Ahmed, shk'un habarm hnkra bildrdi. Pdih dahi Adalya sanca begi Kse Hamza Beg'i ve Kara Hisr sanca begini bir nie sancak dahi bile Pir Ahmed'e koup gndrdi. Pir Ahmed dahi [226b] Saykalan hisrm [Sklanhisr] ve Kayseri'yi hnkra virmi-idi. Hnkr dahi hisra kend kullarm koyup zabt itdi. Ve hem ol Kayseri vilyetimin 'askerin bile komu-d, vardlar rmenek'de shk-la buludlar, ogradlar, shk' ilden kardlar. shk cem'i haznesini alup Uzun Hasan'a kad ve bir oglla bir 'avratn Silifke'de kod, gitdi. Pir Ahmed dahi Karaman'a beg old, il'i dahi zabt itdi, hemn Silifke'den gayrs-
520
n. Karamanogl shk'a kudret ile bir gn ecel irdi, Uzun Hasan yaranda ldi. Cem'i haznesine Uzun Hasan mlik old. Ve bu tarafda Pr Ahmed dahi kim beg old, kuyrugm [227a] bulamaa balad. Ylgun Bazarcugm [Ilgn havalisini] kim yannda Tanrdan hammm vardur, an hnkrdan diledi ve evvelki 'ahdin bozmaa balad. Nazm 'Acebdr demeler kim 'ahde turmaz ular kim 'ahdi yokdur rhat olmaz Hakun hod 'ahdi vardur va'deler hem nanur m'min olan dahi tmmaz Mnfkdur bozan ol 'ahd peymn Nifk iden cihanda m'min olmaz Disen Karaman'a gel 'ahd tutalum Ya ldrr seni ya ilde komaz [148] 'k 'ahd umma Karaman'dan Ki bunlar 'ahd nedr dahi bilmez [227b] Bu 'Osmnlu Karamanlu degl bil Dahi sen bil ki Turkut adam olmaz Ve bu mcernun trhi hicretn sekiz yz altm tokuzmda vki' olund ve hem o Sultn Muhammed Han- Gzi elinde ve devrinde.
BB [141] An beyn ider kim Sultn Muhammed Han- Gzi kim vilyet-i Arnavud'a tevecch itdi, anda kime vard ve anda ne'yledi. nkim pdih devlet-ilen kim leker-i Islm cem' itdi, varup vilyet-i Arnavud'a girdi ve her tarafna aknclar sald. Gziler kim varup Arnavud vilyetine giricek ba'z begleri Arnavud'un, gelp mut' old ve ba'zs kaup n-bedd
521
old. Pdih dahi anda [228a] saltanat-lan bir hisr yapdurd, vilyet-i Arnavud'un ortasnda. Ol hisrun adn lbasan [Elbasan] kodlar ve ol hisrda gzilerden kodlar, kfirlerine gaz ideler. Ve bu fethn trihi hicretn sekiz yz yitmiinde vki' olund, Sultn Muhammed Han- Gzi elinde. Ve Sultn Muhammed Han kim bu gazdan dndi, Rm Muhammedi vezir old. Nazm Bir 'aceb Rm vezir old gine yle bil kim ogr girdi bu dne Adn m'min komd han anun Fursatn gzlerdi gnlde gine Kni budur ald han stanbol' [228b] Yimez old bu Urum pinepine Bu vezr old kfirler gr n'ider Agu virr dir Mslmn kna
BB [142]
An beyn ider kim Karamanogl Pr Ahmed ne'yledi kim pdih anun zerine tevecch eyledi ve zerine varup anda ne'yledi. Karamanogl Pr Ahmed kim stanbol'a geldkde pdihla va'de olunm-d kim bi-vechin mine'l-vch pdiha muhlefet olunmaya. Ve hem Dulkadrogl ehsvr dahi bu mu'hede oldukda bile-y-imi, 'ahd dahi bunun zerine-y-imi kim pdihdan her ne vakt kim iret oluna bunlar dahi hidmete hzr olalar ve her nireye kim emr olursa [229a] varalar. Pdihun niyyeti budur kim Uzun Hasan'un zerine varalar-d. Zr kim nyiste hareket [149] itmi-idi, bu l-i 'Osmn zerine. Biri budur kim Koylhisr kadmden bu gziler kapusma hidmet idegelmiler-idi. Biri dahi budur
522
kim Karaman hd aslda bunlara ta'alluk-d. Hssa kim Karaman vilyetinden srp kardug bu gzi pdihun 'ammus ogldur. Ve Uzun Hasan bunlara bu bbda h i'tibr itmedi, gelp bu vilyetleri ykd, bozd. Kend murd ne-y-ise itdi, gitdi. Ve hem bu Uzun Hasan babas 'Ali Begilen bu gzi pdiha ihtiyc-la gelp Sultn Murd Han'a hizmet dahi itmiler-idi. mdi bunun gibi olan kimseneler [229b] pdihlara bunclaym hadesler itmek cyiz degldr, ve bu pdihlara gayret vcib olur. mdi Uzun Hasan zerine varmaa bu zikr itdklerm sebeb olm-d. Ve hem Hasan evvel kik ylan-d, pdihun niyyeti bu-yd kim an ejderh olmadn avlaya-y-d. mdi Karamanogl ve ehsvr bu 'ahde turmadlar, pdih dahi ol tarafa tevecch idp Anatol'ya gedi. Bunlar umard kim gelelerdi. Bular gelmediler. Pdih dahi Karaman'a yrdi. Karaman olanlar kadlar, Lrende'ye vardlar. Pdih dahi togr Konya'ya 'azm itdi, Gevele'yi dahi feth itdi. Yrdi, Lrende'ye vard. Pr Ahmed anda-yd. Mahmd Paa anun zerine [230a] vard. Birbirile ogradlar, ceng olund. Ahir Pr Ahmed turmad, kad. Karaman siphlerinden hayli adamlar tutdlar, pdiha getrdiler. Pdih buyurd, boyunlarn urdlar. Pdih, Mahmd Paa'ya eyitdi: "Turkutogl'nun kandalgm bil, dahi zerine var." didi. Turkutlu dahi Bulgar tagna km-d. Mahmd Paa dahi bunlarun kandalg habarlarm ald. Hemn zerlerine yrdi. Bunlar dahi tuydlar, kadlar. te Tarsus yzine adlar. Mahmd Paa dahi ardna dp kovd, albildgin ald. Alnmayanlar varup Tarsus vilyetine girdiler. Andan sonra pdih hkm itdi; Lrende'den stanbol'a evler sreler ve Konya'dan [230b] dahi sreler. El-hsl- kelm ehl-i sanyi'den bir nie evler srdiler. Rm vezr pdiha eydr: "Hey devletl sultnum! Mahmd srdgi evleri tefti idp grdm, ekseri fakrlerdr ve hem az srdi." didi. "Ve ganlerin srmedi." didi. Pdih eydr "Rm Muhammedi! Var imdi sen dahi greym, ne kadar evler yazasn." didi. Bu Rm vezr stanbol'un intikmn almaa gyetde kim
523
mtka intizr-d kim ehl-i slm incite-y-idi. Bu kez fursat buld. El-hsl- kelm Lrende'den ve Konya'dan ziyde evler almakdan murd bu-y-d: Ehl-i slmun evlerin ykdurmagd. Lrende'yi yle yazd kim Mevln Hnkr'uh rahimehullah kim [231 a] olanlarn bile srdi; ol Emir 'Ali elebi-y-idi. El-hsl- kelm bu Rm Muhammed pdih emrinden ziyde evler srdi. hir'l-emir hl byle old kim Karamanoglanlarla barur gibi oldlar. Pdih dahi Konya'ya ve Gevele'ye [Kevele] ve feth olunan vilyetn hisrlarna hisr erleri koyup berkitdiler. Andan gelp Kara Hisr'a indiler. [150] Pdih buyurd; Mahmd Paa'nun adrn ve otan bana ykdurd hnkr. Ve cebehanelerini kend develerine ykletdiler, pdih cebehanesine katdlar. Ve bu vezr Rm Muhammed'n evvel eytneti bu-y-d kim Mahmd Paa gibi tedbr ehli vezri pdihun kapusmdan red itdrdi kim Mslmnlga ya'n z [231 b] intikm ide, stanbol'un acsn ala. Ve hem bu sefern evvelinde Keblogl kim kd-'asker-idi, Rm Muhammedi [onu] 'azl itdrdi ve Mevln Vildn kd-'asker old. Nazm Srldi Mahmd Paa kapudan Irag old o sevgl tapudan Varup Hskyi'ne old mcvir Hals old taruk turuk tapudan Ve bu feth i mcernun trhi hicretn sekiz yz yitmi ikisinde vki' olund; Sultn Muhammed Han- Gzi elinde. Ve dahi bundan sonra mcerlarun ahvlleri ok olsa gerek.
BB [143] An beyn ider kim pdih Igrboz'a [Agrboz, Egriboz] varup an ne sret-ile feth itdi ve Mahmd Paa'y ne'yledi. Evvel Mahmd Paa'ya [232a] Gelibol sancan virdi ve bu-
524
evriyaz: Hz Menkb u Tevrt-i l-i Osmn
yurd kim Mahmd'a "Tiz tut, gemileri tonat. Irakda yaknda h bir gemi kalmasun bir limonda. Igrboz gazsna giderin. Cem'isi hzr olsun. Hemn ki seni gndrem, cmlesi senn-ile bile yrisn." didi. Ve hem buyurd kim: "Ey tefahhus it kim Igrboz fethine ne gerekdr, an hzr ve mheyya it kim Igrboz fethine ne gerekdr." didi. Mahmd Paa dahi emri kabl idp ne kim gerekl-y-ise an temm kayd itdi. H bir eksk nesne komad. Pdiha bildrdi. Bu tarafda pdih dahi 'azm leker cem' idp kundan "Niyyet-i gaz!" diyp yridi. Mahmd Paa dahi gemiler-ilen dery yzinden yridi. El-hsl- kelm, Igrboz'un zerine ddiler. Igrboz'un [232b] nine bir kpri dediler. Pdih gelp karada kond, Mahmd deniz yzinde hisr kuatd. Pdih dahi kpriden gedi; lavu lekeri-ile karadan kuatd. Yir yirinden toplar kuruld. Emr olmd ceng olna. Bir nice gnler 'acyib cengler olnd; toplar-lan ve oklar-lan. Ngh bir gn grdiler kim dery yzinden kffr gemileri zhir old, ya'n gelp Igrboz'a yardm ide. Ve ol gemi kfirleri nazar itdiler, grdiler kim Igrboz hisrm slm lekeri derydan ve kundan ortaya almlar, ceng iderler. Bular bu hayretde-y-iken hemn pdih emr itdi: "Hey gziler! Koman, hisr yagmadur." didi. Ha, diyince gziler hisra koyuldlar [233a] Mahmd Paa tarafndan evvel koyuldlar. Kal'ay feth itdiler. U gn gice ve gndz ey yama olund. Hisr zabt itdiler ve nevhisinde bir nice [151] hisr dahi var-d, anlar dahi bile zabt itdiler. Igrboz vilyeti temm bir sancaklk il old. ehrn kelselerini mescidler itdiler. Vilyet-i slmdan htr olan gelen Mslmnlara kfirn hl kalan evlerini milklige virdiler. Bir kd nasb itdiler ve bir bege sancan virdiler. Ol dahi dr'l-kfr-iken dr'l-slm old, bi-hamdillhi ve'l-minne. Nazm Zi han kim 'lemi itdi mnevver Ki anun tli'-i sa'di musavver [233b]
525
Virnlar ma'mr olur makdeminden Yzin gren hals olur o gamdan Bu hanun devleti dyim a'l Bunun ksmetidr her hayr ola Bu lndr kymetde fazilet Bu hanun mahkmdur cmle millet lh bu l zre t kymet re ltf u 'inyetn hidyet Bu feth i gaznun trihi hicretn sekiz yz yitmi drdinde vki' olund; sultn'l-mchidn Sultn Muhammed Han- Gzi elinde; vallahu a'lem.
BB [144] An beyn ider kim vilyet-i Karaman'a pdih tekrr leker gndrdi kim ol [234a] vilyetn cmlesin zabt ideler ve hem gemiler gndrdiler, an beyn ider. Pdih veziri Rm Muhammed'i gndrdi kim:" Var Karamanogl'n ol vilyetden srp kar." didi, ve hem kapldan kendi kullarndan pdih ana yolda kod ve Anatoli lekerinden bir nie sancak bile kod. Rm Muhammedi yrdi, Lrende'ye vard, mescidlerin ve medreselerin yakup ykd, atas evi gibi harb eyledi ve ehrn 'avratn ve olann soydurd, 'ryn itdrdi. Ol zlim Rm h esirgemedi, ol Mslmnlara bunun gibi hakretler itdrdi. Lrende'den gidp vard, Ereli'ye kd. Eregli'nn vilyetini ve kylerini harb itdrdi. Ol vilyet halk eyitdi: "Bu vilyet [234b] Allah ve reslnn; vilyetde evkfndan nin hazer itmezsin. Bu vilyet hd reslnn evkfdur." didiler. "Sen bum byle harb itdn, Medne-i Resl'n fakirlerine bu vilyet den artuk nafaka varmaz olursa yarn kymet gninde -menn ve bihi saddakn- sen anda Allah reslnn katma vardugun vaktin ne cevb virrsin." didiler. Bunun gibi sz diyenle-
526
ri ol zlim Rm ldrtdi; Tanrdan korkmad ve peygmberden utanmad. Andan sonra vard, Varsak vilyetinde Uyuz Beg dirleridi, anun iline girdi. Karaman'dan ald [152] harm kesbi Uyuz Beg vilyetinde ta arasnda dkp gitdi. Varsak dahi geldi, eydr: " Bu konumuz Karamanlu rzkdur, Rm Muhammedi [235a] bize getrdi, virdi." didiler. "Ve bu Rm ne keremlrek kiimi." didiler, azna sge sge divrdiler. Nazm Fesd itdi ziyde arh nin Dkile kanlar ola ok ziyn Bu ehl-i slm ire dkilen kan Nielern gide dn mn Ziyde ola harblk cihanda Bu szme sakn tutma gmn Ykld Karaman bozld iller Bridi 'lemi zulmn tuman
BB [145] An beyn ider kim shk Paa'y tekrr Karaman'a gndrdi, varup Karaman'da ol dahi ne'yledi. Pdih emr itdi, shk [235b] Paa'ya "Var." didi, "Karamanogl'n sen ilden kar." didi. "Bu Rm devletsz ol vilyetde hayli bedbahtlklar itmi." didi. "mdi sen var Karaman'un mfsidlerin kargl." didi. shk Paa dahi yrdi, Lrende'ye kd, andan vard il'e girdi. Karamanogl kad, Uzun Hasan'a gitdi. shk Paa Aksary'a geldi. Pdihdan emr olund kim; "Aksaray'dan evler srp stanbol'a gnderesin." diy. shk Paa dahi Aksaray'dan srgn idp bile alup getrdi. imdiki hnde stanbol'da Aksaraylu mahallesi didkleri shk Paa srp getrdigi halkdur.
527
BB [146] An beyn ider kim Gedk Ahmed 'Aleyye'i [Aliyye] ne sret-ile feth itdi? Bundan ndin Rm Muhammed'i gndrmiler-idi. Ol varup nesne izhr itmemi-idi; anun-un kim 'Alayye beginn kz karmda Rm Muhammedi'min hatund. Ve hem Gedk Ahmed'e pdih kapusmdan bir nie blk kullar ta'yn olund ve Anatoh'nun 'askerinden bir nie yolda kodlar. Gedk yrdi, vilyet-i 'Aleyye'ye vard. Ol vyetn a'ynlarmdan hayh kiiler gelder, Gedk Ahmed'e it'at itder. nine dder, 'Aleyye'nn hisr zerine vardlar. Ol vakt 'Aleyye'nn begi Ltfi Begogl Kl Arslan Begidi. Gedk Ahmed'n geldgini grdi. Gedk Ahmed dahi vardug gibi fi'l-hl toplar kurdurd. [236b] Bu hisrun halk kim toplar gricek Kl Arslan Beg'e geldiler, eyitdiler kim: "Bu gelen leker Karamanogl gibi degldr." didiler ve "Bunun-la ceng fyidesi yokdur." didiler. Kl Arslan Beg eydr: "Mslmnlar! Hayrlus ne-y-ise tedrk idn siz dahi." didi. Bu ehrn halkndan [153] Ahmed Paa'ya iret olund kim adam gndre-y-idi. Paa adam gndrdi. Bu gelen adama eyitdiler: "Ahmed Paa'dan soracagumuz vardur, soralum. Grinecek yire gelsn." didiler. Ahmed Paa dahi bir grinecek yire geldi. Yukardan sordar kim "Bu ehri kim alsan eger lutf-la ve ger cebr-ile, bu bizm pdihumuz ne'ylersin." didiler. "Eger lutf-la virrsenz pdihunuza vilyetinden yig vilyet, benm pdihumdan begnze alvirrin. Ve eger cebr-ile alursam hd ma'lm nice olaca." didi. El-hsl- kelm, Ahmed Paa bunlar geregi gibi htrlarn teselli itdi kim ne beglerine ve ne kendlerine zarar irmeye; belki ziydesile nef'i ire. Kl Arslan Beg dahi bu sze rz old. kd hisrdan, Ahmed Paa'ya geldi, hisrm ana teslm itdi. Gedk Ahmed dahi hisr tasarruf itdi. Re'yy dahi knn- 'Osmn-lan mukarrer eyledi. S'L. Ya 'Aleyye'nn begi n'old? CEVB. Ahmed Paa kim 'Aleyye'yi emn-la alcak be-
528
gini cem' haznesin ve ta'alluktla alup pdiha getrdi. Kl Arslan Beg kim pdihun yzini gricek hemn-dem yz yire kod. Pdih eyitdi: "Hey! Korkma kim sana [237b] ziynum tokunmaz. Ve hem sana ey tmr virrem kim vilyetnden ziyde ola." didi. Ol s'at Gmlcine'yi tmr virdi ve h mlndan ve kumandan bir nesne almad. 'Avratna olanna bile ziyde nesneler 'atlar itdi. hir Gmlcine'ye vard, anda ne'yledi, an beyn ideym. Bu Gmlcine dery kenrna yakn yirdedr. Deniz kenrmda gzciler korlar kim denizden harm gemileri gelp urmasun, diy dyim gzedrler-idi. Bu Kl Arslan Beg ol araya varaldan gzciligi kendsi iderdi dyim. Dery kenrmda bir adr kurulm tururd. Ngh bir gn gzleyp tururken deniz tarafn, denizden bir gemi geldi kenra yakn. Bu Kl Arslan Beg dahi ol gemiye hcm idp ceng [238a] eyler gibi old. Atn depdi, kenrdan denize girdi. Ol gemide bir kayk hzr-m. Gelp Kl Arslan Beg'i ald, gemiye iletdi. Kl Arslan Beg oglm ve 'avratn brakd, gitdi. imdiki hlde 'avratnun oglmun hllar nice old, disen ogl Allah rahmetine vard, 'avratn dahi ogl yannda kodlar. Nazm Bu dny lezzeti bil agudandur Seni her yalan ile avudandur Ve ger bin yaasan dyim sag olsan Son snklerni uvadandur Kime kim hayr u er sen kasd idersin O kasdun seni sine iledendr Anun-la Hakka sen hzr olasn [238b] Kimn hakk ki olsa diledendr [154] Ve bu fethn bu mcernun trihi hicretn sekiz yz yetmi altsnda vki' olund; Sultn Muhammed Han- Gzi'nn kul elinde kim ad Ahmed Paa'dur.
529
BB [147] An beyn ider kim Paa Silifke'yi ne sret-ilen feth itdi ve hem anda ilini ne'yledi. Karamanolu shk Beg kim Uzun Hasan'a kamd, karnda Pr Ahmed, Mokan [Mevkan] kal'asm alm-d. shk Beg, oglm Silifke kal'asmda komd. Kend Uzun Hasan'a gitdginde shk Beg'in ogl Sultn Muhammed'e habar gndrdi kim: "Silifke'yi sultnuma vireym, demn gndr." dimi-idi. Sultn Muhammed Han dahi anun szine i'timd idp Gedk [239a] Ahmed'i yarar yoldalar-la gndrdi. Gedk Ahmed dahi yrdi, il'e girdi. Togr Silifke'nn zerine vard. shk Beg'n ogl hisrdan kup bunlara hisr teslm eyledi. Ol hnde Karamanogl Ksm Beg, Uzun Hasan'a varm-d ve Uzun Hasan ana leker koup gndrdi. Bu tarafdan Gedk Ahmed, Silifke'yi alcak Mokan hisrma yridi. Pr Ahmed'n 'avrat ve olan ol Mokan hisrmda kom-d. Ve shk Beg'n bir kiick ogl anda bile-y-idi. Ve hem Karamanogl Muhammed Beg var-d. Anun bir mahbbe kz anda bile-y-idi. Gedk Ahmed bu hisrun zerine ddi. Ol hisr dahi darb- dest-ilen ald. Andan geldi Ll'ye [Lle'ye] ddi. [239b] An dahi darb- dest-ilen ald. Anun halkn krd. Ne iler old gr fan cihnda Dahi ok ileri vardur nihnda Sakn kim magrr olma bu fenya Ki ass sandugm ola ziynda Buna 'kil 'rifler uymadlar Uyanlar cmle kalmdur yabnda Neye kim eln irse an sen lm Kim anmazsan kalursn sen gmnda Sary u kk serrde yatanlar Gmldi yatd ok rk samanda
530
Bu mcernun trihi hicretn sekiz yz yetmi yidisinde vki' olund.
BB [148] [240b] Ve bu tarafdan Uzun Hasan kim Ksm'a leker kom-d, geldiler, Erzincan'da Rm pdih Sultn Byezd'e habar gndrdiler kim: "Destrunuzla kim biz Dulkadr iline giderz kim, Kl Arslan Beg'n ogln atas yirine beglemege iledrz." didiler. Ol vakt beglerbegi Hamza Beg [155] Tokat'da-y-d. Gelen dem evvel ana geldi. Hamza Beg dahi anlarun szine i'timd itdi. N'ola gesnler, didi. Hemn kim Sivz'dan bir nie g kim gdiler, yrdiler yortm-lan; 'ale's-sabh Tokad'un zerine kageldiler. Gfilin Tokad' yama itdiler, ehri yakup ykdlar; yle kim, kffrne iler itdiler, Mslmnlarun 'avratma ve olanlarna n-mer' hareketler itdiler. Bu yz karalgla [240b] ba'zs Uzun Hasan'a gitdi ve ba'zsm Karaman olanlar alup kend vilyetlerine togrldlar. Ol zamn Sultn Muhammed Han- Gzi'nn bir ogl Sultn Mustaf, Konya'da-y-d. Sultn Muhammed habar gndrdi ogl Mustaf'ya kim: "Var Karahisr'da otur." didi. Kendsi devlet-ilen hcm itdi, stanbol boazndan Anatol'ya gedi. Ol vakt Mahmd Paa Gelibol sancan mansb yirdi. Gir an devlet iigine vizrete getrdi, vezr old. Bunlar hcm itdiler kim, Karaman vilyetine kalar. Karaman olanlar dahi Uzun Hasan'un bir begi, Yusuf mrza dirler-idi, anun-la leker koup Akehr'e geldiler. Yrdiler, Hamidili'ne girmege. Sultn Mustaf [241a] dahi Karahisr'dan anlarun zerine yrdi ve ol 'sler-ile bulud. Ey sultn cenkler olund. Uzun Hasan'dan gelen beg kim, Ysuf mrza'dur ve hem ol Uzun Hasan'un 'ammisi ogldur; cengde an tutdlar, boynna ip dakdlar, it yider gibi yitdiler. Gine Karamanogl Pr Ahmed kad, gitdi. Gedk Ahmed anun 'avratn, oglm ol hnde stanbol'a getrdi. Ksm Beg gir il'e girdi, otur-
531
d. Silifke'yi ogurlad. Bu tarafdan Gedk Ahmed'i Sultn Muhammed gir gndrdi. Tekrr Silifke'nn zerine gir indi. Darb- dest-ile Silifke'yi tekrr gir ald. Ol ogurlayanlar krd. Kal'ay gir Sultn Muhammed'n mukarrer itdi. Ve kend gir Gedk Ahmed, stanbol'a geldi. [241b] Sultn Muhammed'n hizmetinde olup tururd. Gzedrdi kim, Sultn Muhammed dahi ne buyura ve buyurdug hizmetde ola. Ve bu fethn trihi hicretn sekiz yz yitmi yidisinde vki' olund, Gedk Ahmed elinden kim, ol Sultn Muhammed Han- Gzi'nn vezri-y-idi.
BB [149] An beyn ider kim Sultn'l-mchidn Sultn Muhammed Han- Gzi kim, arka tevecch itdi. Uzun Hasan kim Karamanogh Ksm'a kim leker komd kim geldi, Tokat' harb idp gitmi-idi; Sultn Muhammed Han- Gzi anun zerine varmak lzm old. Mahmd Paa'y ve Ahmed Paa'y ve Mustaf Paa'y bu in dahi Sultn Muhammed Han- Gzi bir araya cem' [242a] itdi bunlar. Sultn Muhammed bunlara eydr: "Bu Uzun Hasan'un ry tedbrinde ne dirsiz?" diy bunlara s'l itdi. Bu paalar biri birinn yzine nazar idp skit oldlar. Gir pdih eydr: "Neyn sylemezsiz?" Mahmd Paa eydr: "Devletl sultnum! Pdihumuzun 'akl cem'mzden a'lemdr. Bizm ne bilmz ola pdih huzrunda?" Gir pdih eydr: "Hele br siz dahi fikrnz bir feth-i kelm idn." didi. Mahmd Paa eydr: "Devletl sultnum! Bu Uzun Hasan'un hd bir nie ef'lini bildk kim, ne drl sret-ile [156] fitneler ider. mdi sultnum, anun itdgi ef'le gre ef'l itmek gerekdr." Ve hem Mahmd Paa eydr: "Devletl sultnum! [242b] Bu Uzun Hasan, pdihumuzun bir oglma mukbil olacak
532
kii degldr ve ill dmendr. Buna ey yarak grmek lzimindendr." Ve bu tarafdan Ahmed Paa eydr: "Devletl sultnum! Hele imdiki hnde bir kulun gndr kim akmclarun-la varsun. Anun memleketinn elleri irdgi yirleri ursunlar, yksunlar, yaksunlar; t kim pdihumuz dahi anun ef'line gre meslihini gre." Pdih eydr: "Mihalogl 'Ali Beg'i gndrn kim varsun, ol vilyetn eli erdgi yire dein ursun, yksun ve yaksun, esr itsn." didi. Ve hem pdihun emrini yirine getrdiler. 'Ali Beg[i], Rmili'nn yarar akmclar-y-lan gndrdiler. 'Ali Beg dahi vard. [243a] Kemah'un vilyetini urd, rmenilerini esr itdi; mblaga toyumluklar itdi. Akmcy tamm toyurd. Ve bunun kssas mblagadur. Fakr, ihtisr itdm. Pdihumuz dahi leker-i 'azm cem' itdi. Ve hem iki ogln pdihumuz ol sefer bile ald. Birisi Byezd Han'dur ve biri Sultn Mustaf'dur. Ve yz bin mikdr ehl-i slm lekeri var-d, ve kfir lekeri dahi mblaga bile var-d. Devlet-ilen hcm idp yridi. Sivaz'a kd, "Anda buluam." didi. Uzun Hasan, Sivaz'a karu gelimedi. Andan yriyp hcm idp Akehr'e ve Karahisr'a kdlar. Gir Hasan- Drz belrmedi. Pdihun kul Mahmd Paa eydr: "Devletl sultnum! [243b] Evvel bu Karahisr' alalum. mzdr kim dmn dahi gele, dmn-la haklaavuz." didi. Pdih eydr: "Hey Mahmd! Ben hisr ne'ylerem!" didi. "Ben dmn istey geldm. Bana dmnum bulvirn!" didi. Andan pdih hcm idp Erzincan'a kd. Gir gelmedi ve ill pdihun nince hd karavul var-d, nce yrrleridi. Anlar ngh bir nie alay dmna buludlar. Hayli ceng itmiler. hr dmn smup kad. Andan yrdiler, Tercan yresine vardlar. H dmnun gir eseri belrmedi. Pdih eydr Rmili beglerbegisine: "Murd! Sen var, iler varun Mahmd-la bile. Grn kim hl nedr." Hemn-dem anlar dahi bir nie alay-la iler yridiler. Biri birin gzleyrek [244a] Furat suymun kenrna vardlar.
533
Mahmd Paa eydr: "Hey Murad Beg! Gel suy te gemeyelm, gafil dmeyelm! Dmna gz gre yaka virmeyelm!" Murd bu szi eslemedi. Eydr kim: "Mihalogh 'Ali Beg iler gitdi, y biz ne-y-n turalum?" Mahmd Paa eydr: "it benm szmi karnda! Yada 'akl u ry gerekdr. Dmn hod henz sen grmemisindr." didi. Bunun szin h asl kulana koymad. Gz yumd, Furat suym te gedi. Mahmd Paa sabr idp turd. Bir lahzadan grdi kim 'Ali Beg yortum-la gelr. Mahmd Paa eydr: "Hey dn!" dir. Murd hod suy gemiidi. Ve ardnca Mahmd niyyet idp yrmedi. Dmnun hd ol tarafda [244b] busuda eri varm. Lekeri Mahmd Paa'ya kad. Mahmd dahi suy gememi-idi, ordya kad. Mihalogh 'Ali Beg dahi orduya kad. Dmn Murd Paa'y ortaya aldlar. Hemn belrsz old. Amm Turahan Beg ogl 'mer Beg tutuld ve Hac Beg tutuld, Fenrogl Ahmed Paa tutuld ve dahi hayli sbalar bile tutuld. Sbalar tutsak idp Payburd'a gndrdiler. Ve bu begleri yannda alkod; kendnn yannda saklatd. Nazm [157 erinn serveri kim 'kil olmaz Ne kadar ok ola dmna turmaz Ana kim 'akl u devlet yr degldr [245a] nnde taglar olsa gzi grmez Murd Paa belrsz old gitdi Hana bir kul dahi h eksk olmaz
BB [150] An beyn ider kim Sultn Muhammed Han- Gazi'ye bu hades kim vki' old lekern ba'zs mnhezim old, pdih bundan sonra neye megl old. Ol aradan 'ale's-sabh gdiler. Dmnun belrdgi yire togr yrdiler. Bi-vechin mine'l-vch h bir habar bili-
534
mediler. Ve Hasan- Drz kim hileyi idp gir belrsz old, gine kendyi penh itdi. Hemn pdih dahi togr Payburd'a yneldi. Andan iler alt gn dahi gitdi. Yidinci gn eharenbe gn-idi. [245b] Gir ilerden dmn belrdi ve ill bir sarp, derel depel yirde karudan bir nie alay belrdi. Bunlar eyle sandlar kim, Mihalogh 'Ali Beg'dr. Ve hem bu 'Ali Beg, lekerden rak yrr-idi. Nazar- dikkatle bakdlar, grdiler kim, 'Ali Beg deglmi. Bildiler, istedkleri dmndur. Pdih hd dyim hzr yrrdi. Alaylar ho dzmiler-idi. Turmadlar, zerine srdiler, yrdiler ve bu dereyi depeyi ku gibi te gediler. Dmna mukabil turdlar. Pdihun dahi ehzdeleri kollu kolmda iler yrdiler. Sultn Mustaf kolna, ittifk, Hasan- Draz'un bir ogl Zeynel vki' old. Ve Sultn Byezd kolna Hasan- Drz'un bir ogl Ogurlu Muhammed vki' [246a] old. Ve pdih mukbilesine Hasan- Drz vki' old. Ve her kollar birbirine mukabil olup Sultn Muhammed Han- Gzi'ye Hak te'l 'inyet itdi ve devleti glib old; heme oldug gibi. Hemn her koldaglar biri birine yryi eylediler. Sultn Mustaf kolundag 'azebler, Zeynel'i tutdlar ve bam kesdiler. Ve bile olan beglerinn ekserini krdlar ve nielerin tutdlar, esr eylediler. Ve mblaga yaraklarn dahi aldlar. Ve Sultn Byezd Han kolundag Ogurlu Muhammed'i kaurdlar, tutamadlar. Sultn'l-mchidn Sultn Muhammed Han mukbilesinde kim Hasan- Drzd, ol dahi hemn kim yinieri lekerin gricek Hasan- Drz eydr: "Bire boz at getrn [246b] kim ol cn kurtarandur!" didi. Hemn-dem boz at hzr itdiler; kamaa bnyd itdiler. Hasan Beg boz ata bindi; dere depe yazlar gzler old. Gziler[i] grdiler kim balarmda 'akllar kalmad, cemi' leker tevbe itmee balad. Karamanogl Ahmed, Uzun Hasan'un yannda olurd, evvelden kama ol onat bilrdi. Pr Ahmed kim yinieriyi grdi, hevesi kamaa ol [158] kamudan yig grdi. Uzun Hasan Tebriz'e heves itdi. Karamanogl yanna ddi, giderler mi giderler! Yinieri lekeri bunlarun bu hllarn gricek eyitdiler kim: "Hey devletsz hyin Trkmnlar! Ok atlmadn ve kl salnmadn bu
535
kamak size neden [247a] old? Y bu leker kim siz sdunuzd, ol ma'lm old kim anlar dahi, siz dahi muhannesler-imi!" didiler. Hasan- Drz, ban kurtardugna rz old ve ta'alluktna vasiyyet itdi kim l-i Osmn'un adlarn ayruk anmayalar! Ve hem olanlar ve ehl-i beyti bu szi kabl itdiler ve mvecceh nashatdur, diy glarmda tutdlar. Nazm Hasan kim kendyi key er sanurd aatay'da 'Acemde uz anlrd Ve hem dirdi takla bulayum rk i'tikdna inanurd Bulud hem tak bir bin grndi nince kauban ha tolmurd Dahi andurmaz ol Hasan tag' [247b] tak anlsa Hasan utanurd tak urd Hasan bana yumruk Ve ger kurtlsa biln uslanurd S'L. Bu Uzun Hasan'un kim begleri tutuld, bularun ulular kimlerdr? CEVB. Biri, 'mer Beg'dr kim, ol Cigerl [?] beglerinn ulu beglerindendr ve iki karndalar kim ol Mir Timr neslindendr ve hem Kara Eylk'n [Kara ylk] kz olanlarndan. Ve bunlardan gayr bin mikdr dahi tutsaklar getrdiler. Ve krlanun hd hisbn Allah'dan gayr kimsene bilmez-idi. El-hsl- kelm, bu Hasan- Drz'un bana gelen h bir pdihun bana gelmedi. Anun-in kim, karn arsna ograd ve hem hir ol [248a] gayretden ldi, gitdi. S'L. Ya bu sultn'l-mchidn kim bum kahr idicek sonra ne'yledi? CEVB. Dnp gitdi. Mrvvet itdi, anun vilyetin ykmad. Gir kend vilyetine tevecch itdi. Yolnun zerinde Kemah'un hisr Karahisr'a yol ograd. Bir heybet nazar-y-la an feth itdi. Andan yrdi, devlet-ile stanbol'a
536
tahtna geldi. Hemn-dem kim ehre girdi, gir Mahmd' 'azl eyledi; vizretden redd itdi. Nazm Zi devrn ki ne devrnlar srldi Muhammed Han 'adlar srldi [159] evketi iridi arka garba Temerrd ehli kalmad srldi [248b] Bu ln geleni olur ziyde Bu le hkm-i Hak byle srldi Bularda 'adi bezi lutf u insf Bulund t kymet kim srldi M'ebbeddr bu haslet bil bu lde Nevlar old bu lde srldi S'L. Bu Uzun Hasan ne asldandur kim, bu Gzi Han-la neden temerrdlik itdi? CEVB. Uzun Hasan, Bayndur Han neslindendr ve hem ol Uzun Hasan'dur kim Tarhan Beg oglm sd ve Baranlu'dan mirza Cihanh' sd ve dahi aatay'dan Ebu Sa'd'i sd. Ve ill sultn'l-Mchidn Sultn Muhammed Han- Gzi'nn bir nazarna [249a] dyemedi. Ve bu mcernun trihi hicretn sekiz yz yitmi sekizinde vki' olund. Sultn Muhammed Han ve ogl Byezd Han ve Sultn Mustaf cem'iyyetinde vki' olund. Hasan- Drz maglb old, Sultn Muhammed glib old.
BB [151] An beyn ider kim Sultn Muhammed Han- Gzi kul Gedk Ahmed'i Kefe'nn fethine gndrdi; varup ne sret-ile feth itdi Kefe'yi, an bildrr ve hem anda dahi ne vilyetler feth itdi? Sultn'l-mchidn Sultn Muhammed Han- Gzi vilyet-i Rm' tamm feth itdi, hanlar ve beglerini cem'i ne-
537
seb nesli-y-ilen vilyetlerinden kal' itdi; imdi maksd ol old kim dery-y Kara [249b] Deniz kenrlarm dahi feth ide; ve hem bu denizde olan cezyirlerde dahi bunun adma hutbe-i slm okma. Sultn Muhammed Han- Gzi kul Gedk Ahmed'e buyurd kim: "Tz eyce yarak gr kim seni gazya gndrrin." didi. Ahmed vard, yz mikdr gemileri tonatd ve hem ey yarar yoldalar dahi bile ald, atludan ve yayadan. At gemileri dahi ald, atlar koyd. Ahmed Paa, pdihun her emrini yirl yirince tamm itdi. Gelp pdiha 'arz itdi. Sormad, ne yire varayum, dimedi. El balad, pdiha karu turd. Pdih eydr: "Ahmed, senn dahi yaragun old m?" Ahmed eydr: "Devletl sultnum! Benm yaragum hemn sultnumun iretidr [250a] ve himmeti nazardur." Hemn ol sabh iret olund. Nakareler alnd, sancaklar zldi. Gemiler tonand. Gziler niyyet-i gaz itdiler. Gemilerim lengerleri ier alnd ve balamarlar zldi, yelkenleri ald. Kaan yilkene yil tokund, yrdiler. Dery yzi envr- slm-ilen mnevver olund. Yetmi bin mikdr sn[n] gziler srdiler leyl ve'n-nehr, nehru ve'l-leyl; Kefe'nn limonma girdiler. Hemn-dem kim kenra kdlar; meterisler ve toplar kuruld. Ahmed Paa, [160] miyn-beste olup eydr: "Hey gzi yoldalar! Gayret-i slm idn kim, bu Kefi dar'l-slm zerinde havledr." didi. "Hak te'l 'inyet ide, bum dahi dar'l-slm idelm." didi. [250b] Gziler dahi tekbr getrdiler, hcm idp yrdiler; ceng-i sultnye megul oldlar. Giceler ve gndzler kfirlere rhatlk virmediler. Kfirler dahi grdiler kim, bu gelen gzilern himmeti bu ehri alup ykmasdur ve hem murdlar cebr-ile almakdur ve hem almaa da kdirlerdr; kfirler dahi ehl-i slmdan bu himmeti gricek cem' olup tekrleri yanna geldiler, eyitdiler kim: "Bu gelen Trk-ilen nie idersin?" Tekr bunlara eydr: "Y sizn fikrnz ne? Ne dirsiz?" Bu kfirler eyitdiler: "Biz bu hisr eylk-ilen virrz." didiler. "Zr kim saklaymazuz bu hisr." didiler. "Virp mut' olmas
538
yigrekdr." didiler. Dndi bunlara tekr eydr: "Ne-y-n byle dirsiz?" didi. Bu kfirler [251 a] eyitdiler: "Anun-in kim bu Trk hisr bizden cebr-ile alur." didiler. "Ve bizi krar ve oglanlarumuz esr ider." didiler. "Ve mlumuz yamalarlar." didiler. "Ve ehrmzi harb eylerler. mdi bunun gibi olmakdan-sa snlg-la virelm kim, cem'mzi esr itmeyeler. Ve hem ol pdih kim bu Trkleri gndrdi, ol pdih her aldug ehrn 'imretine megul old." didiler. Tekr eydr: "Eger siz eyle dirsenz ben dahi siznileyin, muhlefet itmezin size." didi. nci gn hemn emn dilediler. Ahmed Paa dahi emn virdi. Biinci gn hisrun kapusn adlar. Pdihun sanca hisra girdi, bedenlerde nevbet-i sultn uruld. Ve m'ezzinler ezn [251 b] okudlar. anlarn giderdiler, kffrun putlar srm bozdlar. Bir ulu kiliseyi cum'a mescidi itdiler. Cum'a gni cum'a namz klnd ve hutbe-yi slm anda dahi okund; Sultn Muhammed Han- Gzi adna. Ahmed Paa, gzilere hil'at geyrdi. 'Ulemya ve fukarya 'atlar itdi. Andan sonra Tekr, Ahmed Paa yanma gelmidi; an tutd ve haznesini zabt itdi, pdihun haznesine teslim itdi. Ve bu ehrn halkn snf , snf yazd. Gansini gayr ve fakirlerini gayr ve cem' mllarn gayr yazd. Olanlarn gayr yazd ve kzlarn bile yazd ve sipahilerini yazd. Ve bu halkdan ve mldan her nesne kim pdiha lykdur, aldlar ve her ne kim yirinde [252a] komaludur, an dahi eyle itdi. Ve siphleri evlerinden srp kardlar, anlarun evlerini gzilere virdiler. Ve bundan sonra bir nie pre gemiler gndrdiler; etrfda olan kffr hisrlarn dahi feth itdiler. Aza' ve Yabugermen'i t ol deniz kenrmda olan hisrlar, t varup erke'e muttasl olmca vilyetleri feth itdiler. Andan sonra srdiler Menkb'n zerine geldiler. Toplar kardlar, kurmaa baladlar. Menkb'n tekri grdi kim, Kefe'yi ve vilyetini feth iden kiiler geldi, tekr dahi srdi Ahmed Paa'ya geldi kim, hisrn teslim ide. Ve bu tekrn bir hsm vard, hisrda bile olurd. Hisr virmege ol rz olmad. Hisrun kapusn yapd; hemn cenge megul old.
539
[252b] Hayli zamn ceng itdi ve bu tekr ne kadar kim vard, eyitdi, "Geln hisr virn, ben virdm." didi; h bunun szin kabl itmeder; belki 'avratn, olann hisrdan tara srmek isteder. Ahr grder kim, hisr ceng-e [161] ele girmez, Ahmed Paa gdi, biraz leker bu hisrun zerinde kod. Bir nie gnden sonra bu leker kim komd hisr zerinde, bunlar dahi vardlar hisr brakdlar gitdiler. Hisra yakn yirde busuya girdiler. Kffr bundan habardr olmad. Sand kim Trk kad, gitdi. Bu hisrun iine mblaga halk girmi-idi. Tarlkdan gyet 'ciz olmlar-d. Hemn kim leker ekilp gitdgin gricek hisr halk hisrdan tara kmaa baladlar. [253a] Ve bu busuda olan slm lekeri dahi bunlar cstc itmiler-idi, hemn hisrdan yanan aldlar. Menkb'i dahi bu vech-ilen feth itdiler. Ve andan sonra Menkb'i dahi 'detleri zerine yazdlar. Ve her ne ki Kefe'ye itmiler-idi, Menkb'e dahi eyle itdiler. Ve her vilyeti kim feth itdiler, beglerini, siphlerini srdiler, stanbol'a getrdiler; haznelerini pdihun haznesine kodlar. Kzlarn, hatunlarn pdih kullarna virdi. Kfirlern 'mrini tamm itdi. Pdih kend murdm itdi ve Menkb'e bir kd nasb itdiler. Keliselerin mescidler itdiler. Pdih adma hutbe-yi slm anda dahi okund, Hakk'un 'avn-y-la, vallhu a'lem. Nazm [253b] Neler feth itdi gr han kul Ahmed Getrdi ml u ni'met hana Ahmed Ve mahbbeleri yzleri n mh Nieler hana kim yitrdi Ahmed Bu iler kim bu Ahmed Paa itdi Neyi kim han buyurd itdi Ahmed Bu Ahmed kim gedklern eridr Nie gedkleri berkitdi Ahmed Ve bu fethn trihi hicretn sekiz yz sekseninde vki' olund; Sultn Muhammed kul Ahmed Paa elinde.
540
BB [152] An beyn ider kim Sultn Muhammed Han- Gzi Kara Bogdan gazsna ne sret-ile itdi ve hem Kara Bogdan tekri-y-ile [254a] ne'yledi, an beyn ider. Pdih kim cem-i kfir beglerinn vilyetlerini ve kendlerini kim Hak te'l buna msahhar itdi, Kara Bogdan'un tekrini kapuya okudlar ve "Haracun sen getr." didiler kim: "Vilyet-i flak bigi bizm olasn ve hem bizm-ile zindignn ne vech-iledr kim bilelm." didiler. Kfir bu sze h i'tibr itmedi ve iitmeze urd, gelmedi. Pdih dahi bir kulm gndrdi. "Var, ol kfirn vilyetine gir; gr, tefahhus it kim ol kfir greym senn-ile ne'yler, greym!" didi. Kul dahi pdihun emr-i erifini kabl idp yrdi, ol kfirn vilyetine girdi. Bunlar gfiller-idi. Garb leker-idi ve hem yol azmlar-d. Gelp bu kfirler Mslmnlardan [254b] hayli Mslmnlar ehd itdiler ve haylisin dahi tutsak itdiler. Paa dahi pdihun kuldur, gelp pdiha bunlara olan ahvlleri bildrdi. Pdih bu habar iidicek gayret-i slm geldi bridi ve gnnden tedbrler drdi. Vezirlerine eyitdi: "Tiz yarak grn kim [162] ey gazlar yaran idn, seferm vardur." didi. Hemn kim pdihun emri olund, esbb- gaz mheyya bulund. Sultn'1-mchidn Sultn Muhammed Han- Gzi niyyet-i gaz itdi, stanbol'dan kup yrdi. 'Asker-i mansr-la Tuna kenrma vard. stanbol'un da gemilerine emr olunm-d kim Tuna suymun kenrmda hzr olalar-d. Anlar da anda Tuna kenrma gelmiler-idi. Pdih dahi gemiler-ilen Tuna'y [255a] gedi. Vilyet-i Bogdan'da ol vilyetn tekrin istey yrdi. Memleket-i Bogdan'a girdi. Ol mel'n dahi lekerin cem' idp bir sarb tagun arasna girdi. Atlusn dahi buyurd, cem'i piyde itmi kim ey hasmne ceng ideler. Gziler dahi grdiler kim bu kfirler gyet ey himmet itmiler kim leker-i slm-ilen kim alalar. Pdiha bunlarun bu ry- tedbrlerin bildrdiler. Pdih buyurd kim: "Hey gziler! Gayret-i slmdur, saf saf olup alaylar balan." didi. Ve hem pdihun emrini g-
541
ziler kabl itdiler. Kfir lekerinn zerine yrdiler. Kfir dahi prank toplarn kurm; atmaa balad. Gziler dahi gayret-i Islm yreklerinde muhkem idp yrdiler, kfirn [255b] zerine galebe itder, kfire gz adurmadlar. Nazm Kard bir birine ceng iderler Vel kfire tag teng iderler emr old kl ekdi gziler Kfirler krd, kan dkdi gziler Teferrc it, ne i ider gziler Kfir lekerini sd gziler O toplar kim atdar, gzer o top 'arabalarmn stine ddiler, 'arabalarm bozdar. Kuluk vaktinde kfirlerim lekerinn nine yitidiler, t beyne-salteyne dein ceng-i sultn olund. hr Hak te'l keml-i ltfndan gzere fursat virdi. Kfir lekerini basdar, sdar. Kfiri ol [256a] mikdr krdlar kim, kfirn balarmdan menreler yapdar; ve hem nicelerin dahi esr itdiler ve cem' ol vilyetde gzilern elleri irdgi yirde inlik ve bdnlk komaddar; ykup harb itdder. Ykdlar ve yakdlar, harb itdiler. ki ay mikdr gziler Kara Bogdan vilyetinde gazlar itder. Mln ve ni'metin, nakdin aldlar; toyumluklar old. Ogrek-e atlarn alddar ve sri-y-ile koyunlarn. Ve cemde mahbbelerin gziler barlarna basdlar. Ve salk, selmethg-dan Sultn Muhammed Han'un eyym- devletinde gir vyetlerine gelder. Ve bu gazvatun trihi hicretn sekiz yz seksen birinde vki' old; Sultn Muhammed Han- Gzi elinden.
BB [256b], [163] [153] An beyn ider kim pdih Kara Bogdan' kim sd, dndi, Tuna kenrna geldi. Habar geldi kim, ngrz kfiri geldi, Tuna kenrmda hisrlar yapd; Mslmn memleketimin ucmda, Semendire
542
yannda. Ve galaba yaraklar kodlar kim uca, vilyet-i slm harb ideler; fikirleri budur. Pdih bu habar iidicek hemn oradan ol hisrlarun zerine yrdi kudret-ile. Ol vakt k, kat olm-d; gyetde k-d. Vard, ol hisrlarun zerine indi. rdan tara atlu kamazd. Ve karun derinlii ol mikdr-d kim atun zegsinde-y-idi; dahi yokaru-y-d. Ve bu Tuna suyn dahi mblaga buz tutmd, tonm-d. Leker-i slm vard, buz stinde kond. Ve hisrlar dahi [257a] Tuna kenrnda-y-d. Hemn-dem konduklar gibi yama buyurd, hisrlar. Ol gn yryi old. Ahamn kfirler emn dilediler. Emn virdiler. 'Ahd-ilen hisrlar teslm itdiler. Pdih kfirlern htr olanlar pdih yannda turd ve htr olmayanlar destr virdi, varup iklmine gitdi. Amm bunda kalanlarn pdih Anatol'da hisrlara kod, timr itdi. Ve ba'zsmun hiyneti bulund. Anun gibi olan satdlar, nakd itdiler. Ol hisrlar yakdlar, h eser komadlar. Ve bu fethn trhi Kara Bogdan trihinden iki buuk ay sonradan vki' olund; Sultn Muhammed Han- Gzi elinden.
BB [154] An beyn ider kim Sultn Muhammed Han- Gzi skenderiyye-i [257b] Arnavud' ne sret-ilen vard ve anda ne'yledi ve anda varmasna sebeb ne old, an bildrr. Bir gn pdih devlet-ilen oturm-d Edrene'de. Etrfdan habarlar ald kim kank vilyetn halk pdiha mut' olmaz, didiler. Eyitdiler kim, "Bu skenderiyye kfirleri gayet serkeler; h kimseye olar mut' olmazlar." didiler. Pdih eydr: "Meer anlarun lekerleri okdur ola ve hem erleri be-gyet dilrdr ola?" didi. Yanmdaglar eyitdiler: "Devletl sultnum! Ol skenderiyye vyetinn halk temerrd itdgi ol hisr sebebindendr. Ol hisra i'timd iderler; gyet muhkemdr, dirler ola."
543
Pdih eydr: "Ol hisr alnmasna h dermn yok mdur ola? Ve leker zerine varmaz m, ne halldr?" [258a] Eyitdiler: "Devletl sultnum! Leker varur yirdr ve ill anun hisr gyet muhkem hisrdur. Alnmasnda hayli zahmet ekilr." didiler. Pdih eydr: "mdi anun tedrkin idn kim ol dahi inallh feth olna!" didi. Hemn s'at pdihun bir kuln ta'yn itdiler, skenderiye'ye gndrdiler. Vard, skenderiye zerine ddi. Hayli bri cengler olund; feth idemedi. Pdihun mbrek htrmda ol hisrun hayli gitmezdi. Pdih Kara Bogdan gazsndan kim devlet-ilen stanbol'a geldi, skenderiye'nn tedrkine megul old. Gedk Ahmed'e eyitdi: "Yri sen var, ol hisrun zerine in." didi. Gedk Ahmed biraz ihml itdi. Pdih Ahmed'i [258b] tutup Boazkesen hisrmda habs itdrdi. Pdih leker-i slm cem' itdi; "Niyyet-i gaz" diyp yrdi, vard, hisrun zerine ddi. Toplar kuruld, cengi sultnler olund. Hisrun nie yirlerin, ba'z burlarn dahi ykdlar. Andan yorlar itdiler. Hak nasb itmedi, almadlar. zerine bir havle yapdlar. Havle iinde yarar erler kodlar. Cemi' vilyetleri feth olund, [164] hisr yalunuz kald. Pdih devlet-ilen gir tahtna geldi, cls itdi. hr ol eri ve havle ol hisr bunaltd. Hisrun kfirleri eride ba olan gzilere habar gndrdiler kim '"Ahdile hisr size virelm; amm ol art-la kim gidenmz gide, kalanumuz kala. Bize zararunuz tokunmaya!" didiler. Gziler dahi stanbol'da [259a] pdih'a habar gndrdiler, kffrun ahvllarn bildrdiler. Pdih dahi raz olup kabl itdi. Ol 'ahd zerine ol hisr halk mu'hade itmiler-idi, hemn ol mukarrer olund. Kfirler hisr virp teslm itdiler. Halkmn gideni gitdi ve ihtiyr-y-la kalan ol hisrda kald. Ve bir nie keliseleri mescidler itdiler. Ve giden kfirlern evlerini anda temekkn olan gzilere virdiler. skenderiye, dr'l-kfr iken, elhamdlillh, dr'l-slm old kim Sultn Muhammed Han- Gzi elinde.
544
Nazm Feth old grn skenderiyye Yakn hisr odur berre bahre An Hak virdi Gzi h Han'a [259b] Umzdr kim dne Firenk beriye Bu fethn trhi hicretn sekiz yz seksen nde vki' olund. Bu Sultn Muhammed'n cem'i gazs skenderiyye'de tamm old. Andan sonra geldi 'adle ve bedle tamm megul old. Andan Kostantiniyye'nn yaylaklarnda seyr eyledi; trhn sekiz yz seksen beine dein..
BB [159] [155] An beyn ider kim Sultn'l-mchidn Sultn Muhammed Han- Gzi bu fen saryndan ol dr'l-bek saryna varmas ne sret-ile olund, an bildrr kim ol sefer de hicretn sekiz yz seksen altsnda vki' olund ve hem ol Safer aynun yigirmi yidinci gni Cum'a gn-idi. [260a] stanbol'dan gp deryy gedi; Anatoli vilyetine seyr itmeg-in. Bir ka g yridi. Anatoli'da Reb''levvel aynun drdnci gni penenbeh gn, Maldepe'nn ayrna kond. Tamm 'asr namz vaktinde fen sarym terk idp bk saryna nakl itdi. Nazm Hemn kim pervz itdi l-mekna Ne velvele der gr bu mekna Tolund cn gnei n cihndan Ziylar u'lesi irdi ziyna Umaruz fazl- Yezdn ola zyid Nie mrted kfir gele mna
545
BB [159] [156] An beyn ider kim Sultn Muhammed Han- Gzi kim Allh rahmetine kavud, ka ogl [260b] kald, an bildrr. ki oullan kald. Birisi Sultn Byezd Han'dur kim o, taht- Ertana hkimi-y-idi. ve biri Sultn Cem-idi kim taht- Ynan'da hkim-idi. S'L. Y Sultn Muhammed Han- Gzi'yi ne'ylediler? CEVB. Vezrleri, kd-'askerleri, Sultn Muhammed'n mevtini ol gice stanbol'a getrdiler. Keklik Mustaf, Sultn Byezd'e gitdi kim atasmun veftm habar vire. Bu Karamanlu vezr dahi kendnn bir kuln ol dahi Karaman'a, Sultn Cem'e gndrdi. El-hsl, bu aralkda mcerlar okdur; fakr ihtisr itdm. Keklik Mustaf, Sultn Byezd'e habar iletdi: "Sen sag ol, baban hirete nakl itdi." didi. Bu habar iidicek Sultn Byezd tahta tevecch eyledi. Nazm [261a] kr itdi tecell nr- devlet Yine Hak'dan iridi cmle ni'met Yine gr ehl-i slm d olsar Ki Hak, Han Byezd'e virdi nusret lh 'mr-i devletin ziyd it 'nyetnden ire ola evket lh 'silerini zebn it Ki kuvvetl ola ztnda heybet lh devletin fursatn artur Ki Han Byezd'dr ehl-i mrvvet 'k yaz menkbn bu hanun Du' ide veller bile himmet Sultn Byezd Han, Reb'levvel aynun yigirmi birinci [261b] gn yikenbeh gn-idi, gelp stanbol'a serr-i saltanat tahtn mbrek vcd-y-la merref itdi, taht ve vil-
546
yeti ma'mr itdi. Ve hem o trhde kim hicretn sekiz yz seksen altsnda vki' olan Reb'levvel aymun yigirmi birinci gni-y-idi.
BB [157] Sultn Byezd Han- Gzi'nn tahta gedgini yazdun; y karnda Cem n'oldugm dimedn? CEVB. Beyn ideym ve hem bu bb dahi an beyn ider. Sultn Cem'e Karaman sefihleri igvlar virdiler; Sultn Cem'i alup Bursa'ya gelr oldlar. Sultn Byezd Han'a da habar old. ki bin mikdr yinieri gndrdi. Deniz tarafndan vardlar. Mudanya'dan Bursa'ya iridiler. Cem dahi ma'an bile iridi. [262a] Bursa halk umarlard kim Sultn Byezd kend bile gele-y-idi. Hemn yinieriler yalunuz geldginden ihtirz itdiler. Zr kim yinierinn ba'zs stanbol'da kendlern adna smaz iler ilemiler-idi. Ve hem Sultn Cem dahi kend pdihlar ogl-y-d. Anunn ana mut' oldlar ve hem bundan ndin yalanc mneccimlerim bir zu'm- fsidleri var-d. Eydrler-idi kim: "Atasndan sonra pdihlk Sultn Cem'ndr." dirler-idi. Ve ba'z akvlleri sahha myil-idi ve ill kim glib degl-idi. S'L. Y ne-y-idi? CEVB. yle-y-idi kim, ol asl- l-i Osmn tahtna pdih olsa gereg-idi. Geldi Bursa'da old; didkleri gibi. Ve knn- pdihlg srdi ve eyledi. Bu tarafda devlet-i Sultn [262b] Byezd Han glib-idi. Ol kadm l-i Osmn tahtn kim Sultn Byezd Han'un devleti feth itdi ve Cem'n saltanat hemn ol kadar-d Ve ol yalanc mneccimlerim de zu'm- fsidleri bunda tamm olund. Ve Karaman sefihleri dahi mell ve magbn oldlar ve mahzn oldlar. Nazm Neyi kim takdr-i Hak yazd an Anun ksmetidr yazlan divn
547
hatt muhkem ktibi std rer menziline anun servn Sa'du nahs-i tli' kim yazla ol Zhir olan hir anun beyn dl devletde glibdr Cem zre [263a] Ko kasun Cem'i kim tutman siz an
BB [158] An beyn ider kim Sultn Cem hlas Selk Hatun ve Mevln krullh ogl Ahmed elebi'yi, Sultn Byezd Han'a yalvarmaa gndrdi; andan ne zhir old, an beyn idelm. Bu tarafdan Sultn Byezd Han devlet-ilen lvu lekerilen stanbol'dan Anatol'ya gedi kim Sultn Cem'n zerine vara-y-d. Yolda Selk Hatun gelp Sultn Byezd ile bulud. S'lin itdi ve cevbn iitdi. Ve Mevln krullh ogl cevb alup Bursa'ya gitdi. Cevb, Cem'i Bursa'dan kaldurd; Yiniehr'e kard. Sultn Byezd dahi devlet-ile Cem'n zerine vard. Hemn ki Karaman kargalar ve kuzgunlar Sultn [263b] Byezd'n hinlerin grdiler, tagldlar, kadlar. Cem dahi Sultn Byezd Han'un salbetine dyemedi, ban alup kad. Pdihun kullar yinieriler irip cmle gelen 'azablar krdlar ve hayli torlak toplak klar dahi gelmiler-idi, anlar dahi hd hep krdlar. "Siz derviler olasz, bu pdih-zdeler arasnda siz ne'ylersiz." didiler. Sultn Cem, Yiniehir'den Konya'ya alt gnde vard. Anasn ve dahi criyelerinn ba'zsn alup andan togr Mekke tarafna gitdi. Sultn Byezd dahi srdi, Karaman vilyetine kd ve ol vilyeti de zabt itdi. Ve bu aralkda bunun kssas okdur; fakr muhtasar itdm. El-hsl- kelm, Sultn Byezd Han- Gzi, gir devleti-ilen [264a] stanbol'a, tahtna geldi, cls itti; vallhu a'lem.
548
BB [159] An beyn ider kim Sultn Cem Mekke'ye vardugndan sonra ne'yledi ve bunda Sultn Byezd Han dahi ne'yledi, an bildrr. Sultn Cem, haccm tamm ed itdkden sonra Mekketullh'dan srdi, Msr'a indi [167] ve bu tarafda Gedk Ahmed Larende'de oturm-d kim Karamanogl il'de-y-idi; gelp fesd itmesn diy, anda bekler-idi ve hem gelrse Karaman mfsidlerini tagda-y-d. Cem hd Msr'a gelmiidi. Karamanogl'nun tezvir mektb-y-la Sultn Cem gir Rm'a hareket itdi. Sultn Byezd Han dahi anun hareketinden gh old. Lvu lekeri-y-ilen stanbol'dan Anatol'ya [264b] gedi. Sultn Cem, anasn Msr'da kod. Kendsi, Cem, srdi Atana'ya geldi. Karamanogl Ksm Beg dahi Sultn Cem'i Adana'da karulad. Pdihun bir hyin kul, Engri sanca begi-y-idi, ol dahi Engri'den kaup vard, Cem-ile bulud. Adana'dan Cem, Rm'a tevecch itdi. Gedk Ahmed dahi bunlarun hlinden mtenebbih oldlard kim, hl byledr; Sultn Byezd tarafna tutdlar yzi. Bunda 'acyib ve garyib hller ve ahvller okdur. Fakr, ihtisr itdm; anun-in kim hyinlar zhir olur. Cem, Karamanogl-y-lan yridi; Engri'ye geldiler. Bu tarafdan Sultn Byezd Han dahi yrdi; togr Engri'ye hcm itdi. Sultn Byezd Han varmadm [265a] ol hyin kim Cem'e varm-d, Amasiyye lekerinden Engri nevhisinde karavul gndrmiler-idi, ol hyine buludlar, mn virmeyp kelb gibi depelediler. Ve anun-ila bile gelen Karaman kuzgunlarmn ba'zsm krdlar ve kurtulan gcile ban alup kad. Bu tarafdan Sultn Byezd Han dahi devlet-ilen srdi, Engri'ye vard. Engri'de birka gn rhat oldlar. Cem, Karamanogl-y-lan kaup il'e girdi. Sultn Byezd Han dahi tekrr gir Konya'ya kd, Cem'n ardnca. Erler sediler, kovdlar. Cem kaa vard, leb-i deryya indi. Bir gemi eline girdi; bindi gemiye, taraf- deryya gitdi. Bilinmez kandalg. Bunda dahi garyib ve 'acyib hikyetler okdur; fakr ihtisr itdm.
549
Sultn [265b] Byezd andan srdi; devlet-ilen gir stanbol'a geldi. Trh, hicretn sekiz yz seksen yidisinde vki' olund, Sultn Byezd Han elinde. Nazm 'Ad kim def' ola ol kat' olupdur Ad diri, o ma'nde lpdr Dahi glmez anun cn y gnli Harbdur bgas gnli solupdur
BB [160] An beyn ider kim Sultn Byezd Han, Cem'i kim vilyetden srp kardukdan sonra, kim nbedd old, sonra Sultn Byezd neye megul old. Ve devlet-e stanbol'a geldi, tahtma gedi, oturd; erkn- devlet erenleri taraf taraf oturdlar. Ogl Sultn Korkud' [266a] Saruhan vyetine gndrmeklige tedbr itdiler. Ve bir ogl hinh' Ynan tahtna Konya'ya gndrmege tedbr itdiler. Bunlar kim yirl yirine gndrldi, pdih stanbol'dan kd. Niyyet-i gaz idp Edrene'ye vard. Emr itdi kim Anatoh lekerin ve Rmili lekerin cem'i Edrene cevnibine cem' itder. Pdih hazreti dahi gaz esbbma megul old. Pdih bu eglde-y-iken ngh celeb kullarmdan biri birine nyiste hareketler vki' olund. Ve ol sebeb, ol seferi gaz te'hr olund. Bu iki vilyetn beglerbegisine emr itdi kim: "Varun Tuna suy kenrmda [168] babam hazreti, nevverallhu kabreh, Ung[r]z'n elinden alup [266b] ykdug kal'alar gir yapun, ma'mr idn." didi. Pdihun emrine mut' oldlar, ol szi kabl itdiler. Bu kal'alarun zerine Anatoh beglerbegisi kond lekeri-y-ilen ve mi'mr-y-lan. Ve bir kal'anun zerine Rmili beglerbegisi kond, lekeri-y-ilen ve mi'mr-y-lan. Ve etrfna gziler gazya megul oldlar. El-hsl- kelm, yapld, tamm old. Pdihun emri-y-ilen hisrlarun yaraklarn grdiler ve ilerine yarar ciger-dr gzilerden kodlar. im-
550
di dahi kffra gaz iderler. Andan sonra cmle maslahat tamm old. 'Asker-i mansrma destr virdi; vilyetlerine gnldiler. Nazm Yapld kal'alar Tuna suymdan Ne soy soylar gzi kfir soyndan [267a] Soyn soylar o kfirler kzmun Mukadderdr gzilerde bu hdan Bulurlar ml u ni'met kul karava marlu ve yce servi boymdan Bunun trhi hicretn sekiz yz seksen sekizinde vki' olund.
BB [161] An beyn ider kim Sultn'l-mchidn Sultn Byezd Han- Gzi, Kara Bogdan vilyetine varup anda neler feth itdi, an bildrr. stanbol'dan kd Sultn Byezd, niyyet-i gaz idp lvu leker-ilen kurudan Kara Bogdan tarafna yneldi. Ve dery tarafndan mblaga gemilere azk ve ey yaraklar, topdan ve tfekden ve egreden ve gaz esbbmdan mheyy idp toldurd. [267b] Gemileri dahi Bogdan'a gndrdi. Bu tarafdan kend dahi karadan srdi, Tuna kenrma vard, suyun kenrma kond. Dery tarafndan giden gemiler dahi gelp yitidi pdihun hizmetine. Hemn-dem devletilen Tuna'y gedi. Ve hisrun cengi yarag-n esbb itmiler-idi; gemilerden anlar kardlar. Yrdi, Kili'nn [Kilya] zerine ddi. Kundan ve derydan hisr tolay kuatd. Toplar kuruld. Gziler kal'a zerine yrdiler. Ceng-i sultn olunmaa pdihdan emir olund. Hemndem toplar atlmaa balad. Pdihun kullar ve gayr 'asker her tarafdan mecm's hcm itdiler ve bir nie gn ey sultn [268a] cengler olund. Hisr bunaltdlar. Kfirler mn dilediler. Pdih anlara mn virdi. Ol hisrun
551
emni geldi, pdihun vezirile bulud. Elin pdi, eyitdi: "de turur, biz de pdihun ve hisr da!" didi, "Esrleriyz; her ne kim pdihun fermndur, biz ana mut'lerz" didi. Hisr teslim itdi. Pdihun slm sanca hisra girdi. Hisrda nevbet-i sultni uruld; ilm- kelimetullh kfirlere 'arz olund. Keliselerini mescidler itdiler. Gitmee ihtiyr olan kfirlere destr virdi ve karr idp turanm incitmediler. Knn- saltanata lyk ne-y-ise itdi. Birka gn turd, andan devlet-ile Akkerman'a tevecch [268b] itdi. flak lekeri dahi kend ban-y-la hizmete gelmi-idi. Pdih hazreti buyurd, [169] nce yrtdiler; bir nie gn susuzluk ekdiler. Yridiler, Akkerman'un zerine ddiler ve an dahi kurudan ve derydan kuatdlar. Ve ill bu Akkerman hisrnun mblaga yaraklar var-m, hisbm Allh'dan gayr kimse bilmezmi ve otuz yl mikdr var-m kim handagn kazarlar-d ve bk esbbn dahi buna gre itmiler-idi. El-hsl- kelm pdih emir itdi, ceng-i sultni olund. B-nihye cengler itdiler. Ahir, hisrun handagn pdihun kullar toldurdlar toprag-lan. ol kadar old kim, hisr bunaltdlar. mn diledi kfirler, hisrun [269a] kapusm adlar. Pdihun slm sanca bu hisra dahi girdi. Nevbet-i slm- hani dahi uruld. Pdih buyurd, eminler ehre girdiler, hisrdan kacak esirleri kardlar. Pdih lavu lekerine nielerini 'at itdi ve nielerin dahi stanbol'a srgn eyledi. Ve nielerin de Eski Biga'ya, Anatoli'da, anda gndrdi. Ve nie keliselerin dahi mescidler itdiler ve ol srgn olan kfirlern hli kalan evlerini gzilere virdi. Ve Det'n han da hizmet-in gelmi-idi, anda bile-y-idi; anlara dahi hayli 'atlar itdi. Bu l-i 'Osmn'un nesli kim gelr, biri birinden devletleri ziyde olgelmidr. Ve delil bu kim atalar, dedeleri varup almadug hisarlar [269b] ve vilyetleri Hak te'l gir oullarna myesser ider. Ve Akkerman'a bir kd nasb itdi. Ve hutbe-yi slm anda dahi okund. Ve anda da cum'a namz klnd. Sultn B-
552
yezd Han adma, bu iki ehirlerde bile hutbe okund. Bu fethim trihi hicretn sekiz yz seksen* tokuzmda vki' olund. Sultn Byezd Han Gzi elinden kim ol Sultn Muhammed-i Gzi ogldur. Nazm Fethi hun olmsun dyim 'mri uzun devleti kyim h pr grsn oullarn mdm Bu du'dur o tertb dyim Sen kabl it du'm y Allh Nezrm olsun olam bir ay syim [169] k yaz menkbm hanun Dimesnler sana gfil ndim Kim okursa bu trihi bir dem Gnline girmesn anun h gam Bu menkbun temmmun trihi hicretn sekiz yz toksannda Receb aynun yigirmi altnc gninde yikenbih gni temm olund.
BB [170] [162] An beyn ider kim bu Adana, Tarsus, Sis, Misis, Klek, Valnakan [Alnakan ?] kimlerndi ve kim feth itdi ve Msrlu bunlara ne sebebden hkm itdi, an bildrr. 'Osmn Gzi'nn dedesi Sleymn h Gzi Rm'a gelp Ca'ber kal'as ninde ne kazyye oldugn iitdnz kim ger evler etrfa tagldlard. Uok'un ogl Yregir ve Kusun Varsak ve Kara 'Is ve zer ve Gndz ve Ku Temr ve bu alt kii glerilen geldiler; bu ukurova[ya] kim ol mezkr olan ehirler bu ovadadur, ve hem o kal'alar bu vilyetn
* Yazmada sehven "sekiz yz toksan tokuz" yazlm, fakat kenarda "(toksan) seksen olmaldr" notuyla dorusu verilmitir.
553
taglarmdadur. Yregir ba old, bunlara geldiler, Misis aldlar, Adana'y almadlar. Tarsus' aldlar. Ve bu ehrn kfirleri Irmenidi. Ermeni'den bunlar 'ahd-ilen aldlar. Yregir ldi, ogl Ramazn kald. Ramazn Kusun'a Eserlefi [Eserkef'i ?] kla virdi. Ve Klek'de Tekrbeli'ni yayla virdi. Ve Kara 's'ya Millen'i kla verdi. Vennak' dahi ve Bermdek'i yayla virdi. Ve Ku Temr'a Tarsus' kla virdi. Ve Bulgar Tag'n yayla virdi. Ve zer'e Payaz' ve skendern'i kla virdi. n [on, z ?] tagm yayla virdi. Ve Gndz'e Misis'i kla virdi. Sis tagn yayla virdi. Ramazn kend Adana'y taht idindi. Ve bu bk olar buna tbi' oldlar. Yaylalarn yayladlar, klalarn kladlar. Nice yllar Ata Kusun Varsak yaylada Klek kal'asn kendye tapdurd, kfirin iinden kartd. Ve Kara 's dahi Alnakan' tapdurd, kfirin karmad. Ve Ramazn Misis'i tapdurd, kfirin kal'adan karmad. Ramazn ldi; ogl brhm kald ve bir nice ogl bile. El-hsl- kelm, bu mezkr begler ldiler; ok oullar kald. El-hsl her birinn ogl yirli yirinde ba ekdi, oturd. Balu bana beglik itdiler; t Msr'da Sultn eyhi sultn lince. O kim sultn ldi, Uzer[n] bir ogl kardalarndan kad. Haleb'e vard. Msr sultnna habar gndrdiler kim zerogl Dvud karndalar arasndan kad, Haleb'e geldi. Ol eydr kim: "Sultn himmet itsn, zer ilini sultna alvireyin." dir. Sultn Haleb nyibine emr itdi, 'azm leker cem' itdiler. Dvud'la vardlar, zer vilyetini feth itdiler. An Dvud'a virdiler. zerili Msrlu ilinde old. Vilyet-i zer'i bir nie blk bldiler; sbalk, sbalk zer olanlarmn bkisine bah itdiler. Andan sonra Gndzogl'na il virdiler. Gndz olanlarndan bir ka kad, Msr'a vard. Ayas kal'asn Msr'a virdiler. Msr kul kod, bender idindi. Andan sonra Ramaznluya il virdiler. Ramaznludan brhm Beg kad, Msr'a vard. Msrlu ana leker kod. Geldi, Adana'y ald. Kardalarn kod. Sis'i, kal'asm Msrluya virdi. Msrlu kal'aya kul kod. Ku Temrogl Tarsus' Msrluya virdi. Msrlu dahi ol evvelki beg olanlarmn tiz tiz birin 'azl eyledi, birine beglik virdi rvet-
554
evriyaz: Hz Menkib u Tevrtl-i l-i Osmn
ilen. Bu rvet [171] sebebiyle begleri yohsul old ve vilyetleri harb old. hir Klek'i de kula virdiler.
BB [163] An beyn ider kim bu imdiki fethe sebeb ne old, an bildrr. Bu ukurova'y Msrlu zulm-lan harb eylemidi. Ngh sultn'l-mchidn Sultn Byezd Han kim vilyet-i Karaman feth itdi, ol vilyetn za'flerinn feryd bu gzi pdihun mbrek sem'ine yitidi. Pdih dahi merhamet syesini diledi kim ol vilyetn za'flerine gndre. Nazm lem'a gndrr gne cihana Vel bir lem'adur olur nine Tele'le' nndr tutar cihan Olupdur imdi sr 'ayne Bu hanun eli garba arka irdi 'ik bala defter beyna Pdih bir kulma emr itdi kim var ol mazlmlar o zlimlerden hals it. Kul dahi ol emre imtisl idp Nide'den hcm idp Adana stine indi. Ve o zlimler cem'i taglup kadlar. Ve o mazlmlar hanun kulma istikbl itdiler. Adana'dan ve Klek kal'asma gelince ve Alnakan kal'asm halk bile ve Millen kal'as halk ve Tarsus'un a'ynlar pdihun kulma istikbl itdiler ve kal'alarn teslm itdiler. Pdihun 'alemi syesine ba kodlar ve Ku Temrlu ve Kusunlu ve Kara 'slu pdihun kulna mnkd oldlar. Nazm Zlimden hals itdi mazlm han Du'lar itdi cmle ehl-i mn Bu hanun hkm-i 's-nefesin bil Bu iklm lmi-idi buldlar cn
555
Msrlu rvet-ilen ykd iller Bu han bedl-ile komaz zerre vrn Msr erkesi hkmi mensh old Bu gzi hanun old hkmi devrn Byezd Han devri neye benzer Nebler ire san geldi Sleymn Zamnun dvleri hep mahbs old Seltnler bu handan ister mn [172] Okunsun hutbesi K a b e ' d e y Rab Bu knna dzlsn tertb erkn 'Aknn du's hana her dem Ola 'mri uzun ok sre devrn Bu fethn trhi hicretn sekiz yz toksannda cemziye'l-l aynun gurresinde vki' olund; Sultn Byezd Han'un bir kul Karagz elinden.
BB [164] An beyn ider kim Rmili beglerbegisi 'Ali Beg Karabodan vilyetine gaz itmee sebeb ne old ve hem o vilyete kim vard ve ne sret-ile vard ve ol vilyetde ne'yledi. Sultn'l-mchidn Sultn Byezd Han- Gzi kim vilyet-i Kili'yi ve Akkerman' feth itdkden sonra ve ol vilyetn ba'z mnafk kfirleri gnlden it'at itmemilerdi. Karabogdanogl'na habar gndrdiler kim: "Tedrk it kim hisr ogurlayalum." didiler. Karabogdanogl dahi nerdbnlar dzdrdi, leker cem' itdi, gemilerini toldurd. Gicey-ilen su tarafndan hisrun dibine geldi ve ol kfirler dahi hzr muntazrlard. Hisr bekleyen gazileri ol mnfk kfirler n-bedd itdiler. El-hsl- kelm, hisra gice-y-ilen nerdbnlar urdlar. Ba'z gziler mtenebbih olup skit oldlar, t kim kfirler
556
hisra kd. Gziler dahi Allahu ekber didi. Kfirlere kl urdlar; t sabha dein krdlar. Karabogdanogl ban zor kurtard. Ve hem bile gelen kfirlerim niesin diri tutdlar, pdih hazretine gndrdiler. Pdih dahi saltanatna ne lyksa an eyledi. Nazm Hilesi kfire gr ne idiser Yklup evleri ilden gidiser Oul ve kz u mldan ayrlsar Ne getrdi bana ekseri ser hir han bir kulma emr itdi kim: "Var ol kfirn memleketine gir ve feth it kim hisrlaruma ol gice-y-ile gelmi ogurlamaga. Sen ana gndz ikre var ve hem ol kfirlen bulmaga cehd it. Allah 'inyet iderse anunla hakla ve hakkndan gel. Ve eger ol kfire bulmayacak olursan vilyetlerini yk ve yak, harb eyle ve adamlarn esr it." Kul pdihun emrine imtisl idp gitmege niyyet eyledi. Nazm Hemn-dem kim 'Ali kuand yarak Bilinde zlfekr bindgi burak [173] 'nyet-i Hak anunlan mu'ndr Resl mu'cizi hem anun-n rak Veller hzr oldlar du'ya dindi 'Ali gnllere turak Yrtdi himmetilen gzi sultn Dimez menziline yakn ya rak Gazaya gitdi bu himmet eri gr Tmr m gerekdr yhd 'Irak Hemn-dem 'Ali Beg "Niyyet-i gaz" diyp yrdi; Tuna suynu gedi, Eflk vilyetine girdi. Eflkun begleri ve siphleri cem' olup it'at-an geldiler, ['Ali Beg] bile yrdiler.
557
a'bn aynun yigirmi beinci gni Bogdan'un vilyetine girdiler. Bogdan'un nie begleri muti' ve mnkd oldlar ve ill Karabogdanogl belrsiz old bilinmez. Nie gnler taglarm ve derelerini ve sahrlarm aramadk yirler komadlar. H Karabogdanogl'nun sr belrmedi. hir'l-emr anun lekerinden bir kfir ele girdi. Ana sordlar: "Bogdanogl kan ve nireye gitdi ve kandadur." didiler. Ol eyitdi kim: "Kad, Lih vilyetine gitdi." didi. Beglerbegi dahi gzi yoldalara emr itdi kim: "Vilyetini urun. Gziler dahi etrfa seirdimler itdiler. Ve her tarafdan mblaga toyumluklar olund; altundan, gmiden ve gayr ecnsdan kumalardan ve mahbb ve mahbbelerden, nihyetsiz gzilere hsl old. Ve drt ayaklu tavarlar srmee hd begenmezler-idi; anunn kim beh az getrr dirlerdi. Ve beglerbegi dahi Bogdan'un tahtn yakd ve ykd ve kklerini ve serylarm harb etdi. Ve dahi nie pre ehirlerini ve kylerini bile ykd ve yakd; gazileri toyum itdi. Ve hir yz aklgyla pdihun hizmetine mteveccih old. S'L. Bu Karabogdanogl ne hll kfirdr kim bu hller anun vilyetine ve bana geldi? CEVB. Nazm-la: Kiraln ngrz'n [Engrz] basm-d Sleymn Beg yayn yasm-d Ve hem flak da korkutm-d Nie kerre ilin rktmi-idi Dahi Sultn Muhammed-ilen turd Krld lekeri ey urd Ozi ban hals eyledi yadan Bu kfirdr nie leker tagdan [174] Byezd han heybeti an kaurd An Lih banun iline grdi 'k yaz bu hanun evketini Kul 'Ali'de olan himmetini Bu hanun himmeti her kulma var Vel bu kul idinmi himmeti yr
558
Karaman'da odur Varsa kran Vidin'den ngrz'e kl uran inci mansbda feth-i devlet Ziyde old Hakdan fazl- ni'met Nie yz bin kul var devlet issi Vel imdi 'Ali'nn a'l desti Bu gaznun trhi hicretn sekiz yz toksanmda vki' olund; Sultn Byezd Han kul 'Ali Beg'n elinden.
BB [165] sr- haslet-i Sultn Byezd Han- Gzi Amasiyye'de bir 'l medrese ve bir 'imret yapd. 'Osmnck'da Kzca Irmak suynun zerine bir 'l kpri yapd ve bir 'imret dahi Tokat'da yapd. Ve Edrene'de bir 'l medrese ve bir 'l 'imret ve bir tmarhne ve Tunca suynun zerine bir 'l kpri dahi yapd. Ve hem vilyetde 'adi dd ve bedl ihsn ve kerem meml olund. Ve hem ol Rm vezr bozdug terifleri gir knn- 'Osmn zerine mukarrer itdi ma'az'-ziyde, gelen fakr gan olup gider old. Ve ol nesli bhtn vezr kim vakflar ve mlkleri kim bozmd, gine shiblerine mukarrer itdi. Ve bu saltanatun ve evkettin syesi devleti rub'- meskn meml itdi. Etrfdan devlet syesine pdihlardan ililer gelmege balad. Ve ngrz pdihndan iki ili geldi ve Lih vilyeti pdihndan ili geldi. Ve flak pdihndan ve Firenk pdihndan ve Tatar'un harandan ili geldi. Ve erke beglerinden geldi ve Msr sultnndan ve Hindstn pdihndan ili geldi. Ve bunlarun cem'isi pdihun huzrma bir vakitde geldiler. Sultn Byezd Han'un in'mlarn ve ihsnlarm alup taht ayan ziyret idp vatanlu vatanlarna gitdiler. Nazm Cihana Hak halfe itdi han Kemer-beste kul hn- cihn
559
Hilfet taht zre han- guzt Mnevver idici milk-i mn [175] Muhammed Han ogl Byezd Han Giderdi dnyeden ekk gmn 'Arab hem 'Acem ve Hind Bulgar Mut'idr bu mahlk bu zamn Dinildi drl diller 'lem ire 'k'dr menkib tercmn
BB [166] An beyn ider kim bu l-i 'Osmn'un 'atebe-i 'liyede olan vezrlerinn adlarn ve srlarn beyn ider. Evvel Hayreddn Paa kim ol Orhan zamnnda Bilecik kds-y-d.Ve Akyaya'y Orhan Gzi ana yazdurd. Ve ol zamnda yaya olmag-n ey atlar peke iderlerdi, bizi yaya yazun, diy. hir znik kds old. Gzi Hnkr karnda Sleymn Paa kim Allah rahmetine vard, Gzi Hnkr Rmili'ne gemege niyyet itdi; Hayreddn kd-'asker idindi. Ald Rmili'ne bile gitdi. Bu yinieriyi dahi Hayreddn bnyd itdi. Kz-'askerlikden vezr olund, Hayreddn Paa didiler. Ve hem pdih dyim hayra dellet iderdi. Fakre, ganye ve ehl-i 'ilme l-i 'Osmn kapusmda terfi ol bnyd itdi. hir znik'de bir cmi' ve bir 'imret yapd. Allah rahmetine vard. ogl kald; biri 'Ali Paa [biri brhm Paa] ve biri dahi ilys Paa. 'AH Paa Byezd Hnkr'a kd-'asker old ve vezr dahi old. sn; imdi kdar kim resm alurlar, anun bnyddur. Tafsilin yukaru bbda dimidm. Ve hem Bursa'da bir 'imret yapd. Allah rahmetine vard. Ve hem 'Ali Paa Emr Sleymna dahi vezr olmd. Ve karnda brhm Paa Sultn- Muhammed Amasiyye'de iken kd-'asker olmd. Bursa'ya gelicek vezr old. Ve hem ol dahi karnda ve atas knm zre yrdi. Andan sonra Sultn Murd'a dahi
560
vezr old. znik'de bir 'imret yapd; Allah rahmetine vard. Ve anun ogl Hall Paa Sultn Murd'a vezr dahi old. Ve Sultn Murd Han ogl Sultn Muhammed Han- Gzi'ye dahi vezr old. Ahir znik'de bir 'imret yapd ve Bursa'da Emr Seyyid'de bir msfir-hane yapd. Ve hir mazlm ehd old, Allah rahmetine vard. Ve hem bunun iki ogl kd-'asker oldlar kim biri Sleymn elebi ve biri brhm elebi. Asr- Hasan elebi: Bursa'da bir krvn-sary yapd. Hslmn yarsn Medne-i Resl'e vakf itdi. sr- Byezd Paa: Amasiyye'de bir 'imret yapd. Bursa'da bir medrese yapd. Allah rahmetine vard. sr- Hac Hall Paa: Tamac'da bir zviye, Gmi'de bir medrese yapd. Allah rahmetine vard. sr- Karaca Paa: Yeniehir nevhisinde bir zviye yapd. sr- Hac 'vaz Paa: l-i 'Osmn kapusnda paalar siniler-ile len ekmek andan grdiler. [176] Ve hem gayr- iklimden ehl-i hnerler ve stdlar Rm'a o getrmidr. Ve hem Kazova'da bir medrese ve bir zviye ve Bursa'da bir mescid ve bir medrese yapd. Ve cmle-i vakfndan Ka'betullah fakirlerine mebla aka ta'yn itdi. Ve her ylda gndrrler. sr- Muhammed Aga: 'Osmnck'da bir 'imret yapd. sr- Fazlullah Paa: Edrene'de dr's-siyde yapd, seyyidlere mahss. sr- Saruca Paa: Gelibol'da bir 'imret yapd. sr- shk Paa: Eynegl'de bir 'imret ve bir medrese yapd. stanbol'da bir mescid ve Selnik'de bi cum'a mescidi yapd. sr- Kula hn: Filibe'de bir 'imret ve bir medrese yapd. Tuturmezikogl Kasm Paa: Edrene'de bir sf-hne ve Karahisr'da bir cum'a mescidi yapd. sr- Zaanos Paa: Balkesir'de bir 'imret ve bir medrese yapd. sr- Keml Paa: stanbol'da licek stine bir kubbe yapdlar.
561
sr- Velyedin [Veliyyddin]ogl Ahmed Paa: Mahbblarr gzlerini ve kalarn ve zlflerini ve benlerini medh idegeldi ve anun-la gitdi. sr- Mustaf Paa: rmenipazar'nda bir 'imret yapd. hir bhtn-la ehd old. sr- Gedk Ahmed Paa: Karahisr'da bir 'imret ve bir medrese yapd. hir pdiha sandug kend bana geldi. sr- Mahmd Paa: stanbol'da bir 'imret ve yanmda bir medrese ve Sofya'da bir cum'a mescidi yapd. Ve cmle-i evkfndan Medne-i Resl'n fakirlerine ve 'limlerine ve bevvblarma ve sirclarma ylda bin filori ta'yn itdi. Ve her ylda gnderrler, yitr. Ve hem Medne-i Resl'de Reslullah rh-n her gn bir hatm okunur. sr- Mesih Paa: Gelibol'da bir cum'a mescidi yapd. sr- Fyik Paa: Niyyetdedr. sr- Ninc ibrhm: Edrene'de bir medrese yapd. sr- Rm Muhammed: l-i 'Osmn kapusmda t ol vezr olmcaya dein terifin ba'zsn o kesdrdi. skdar'da bir 'imret ve bir medrese yapd. Ve hir gayr vezirlere sandug kend bana geldi. sr- Hakm Ya'kb: Cem'i vilyet-i 'Osmn'da iidilmedk ve grilmedk bid'atleri ol ihds itdi. Ve anun zamnmdaki pdihlarun ilerin Yehdlar tyifesine virmezlerdi kim bunlar mfsidlerdr, dirlerdi. Hakm Ya'kb kim vezr old, ne kadar kim a Yahd var-d, pdihun ilerine kardlar. Latife: Hakm Ya'kb bir gn cum'a mescidine varm, stanbol'da. stanbol Yahdleri gyet mell olmlar. sr- Sinn Paa: Vezrlikden 'azl olundug vaktin gine 'ilme tevecch itdi. sr- Ma'nisa elebisi: stanbol'da bir mescid yapd. Saruhan ilinde bir kasabaya su gtrdi. sr- Ninc Paa kim o nesl-i bhtndur. Allah'un kullarnun mlna ve kanna ve 'rzna tama' itmidi. Ve her kanda kim mhmel iler var-sa anun ihdsdur. Vilyet-i 'Osmnda ne kadar kim er'-i Muhammed-ilen olm vakflar ve mlkler var-sa cem'isini bozd. [177] Hsllarn pdihun haznesine getrdi. Sorana eyitdiler: "Bunlar mensh
562
old." didi. Ba'zsm tmr virdi. Fakr s'l itdm: "er'-i Muhammed-ile olan vakflar ve mlkler neden mensh old. Hazret-i Muhammed Reslullah kim htem'l-enbiydur." didm. "Bir peygmber dahi gelmedi kim anun er'ini mensh ide." didm. Fakre cevb virdi kim "Senn nen aldlar kim bunun gibi s'l idersin." didi. sr- Ksm Paa: stanbol'da bir cum'a mescidi yapd; hatun 'Aleyye begi kz ml-y-la. Oldgi vaktin basuz defn itdiler. sr- Cezer Ksm Paa: stanbol'da bir mescid ve bir mu'allim-hane yapd. Edrene'de bir cum'a mescidi ve Bursa'da bir medrese yapd ve Kefe'de bir cum'a mescidi yapd ve erke vilyetinde Taman'da bir cum'a mescidi yapd. sr- Dvud Paa: stanbol'da bir 'imret ve bir cmi' yapd; cum'a namz iinde knd. Ve bir latf su dahi getrdi. sr- Hzr Agaogl Muhammed Paa: Amasiyye'de bir 'imret yapd. sr- Fenrogl Ahmed Paa. O dahi niyyetdedr. Bu zamna dein bunlar vki' old. Nazm Kan bunlar ki sret baglamd Bulardan nie glen aglamd Bular milk kendnn old sanurd Yalan hayle gnl baglamd Bular gitdi hayli bunda kald Bu hayl nie cnlar taglamd k bu menkb ki yazdun Nieler buna trh baglamd
BB [167] [351] S'L. y derv ki bu l-i 'Osmn 'l medreseler ve 'l 'imretler kim yapd, murdlar vilyet ma'mr olmak mdur vey hiret ma'mr itmek midr? CEVB. hiret 'imretin ma'mr itmekdr ve hem ve-
563
zrlern 'imretlerinden anlanan oldur ki bunlarun dahi niyyetleri pdih niyyetine tbi' olur. Ve bu 'imretlerde bu niyyetlern eseri gh grnr gh grnmez, sebebi nedr, dirsen: CEVB. Bu s'li kim itdn bunun hayrna ve errine 'ulem ile fukar sebebdr, anunn kim vezirler 'ulem ve fukarya tbi'lerdr. mdi, bu l-i 'Osmn hd bir tyifedr kim bunlarun kerametleri zhirdr. Ve bu pdihlardan her ne kim olsa bu vezirlerde zuhr bulur. Ve bu vezirler kim bunlarun yarmda olur, bunlarun mahremleridr ve bu vezrlern dahi kendlere mahrem birer kethuds vardur. Bu kethuds [352] 'ulemdan ve fukaradan ve 'avmdan ve chhlden mushabet iderler. Ve her ne kim iidrler gelrler bunlara takrir iderler. Ve bu kethudlar ba'z btl hak sanurlar; gelrler paalara habar virrler. Anun zerine mukr olurlar, giderler. mdi, bu sebebden 'lemde nizm mukarrer olmaz ve bu sebebden bu l-i 'Osmn'un 'imretlerinn gavgs eksk olmaz. mdi, bu 'imretler yapanun murd hiretde hayrdur. Ve bu niyyet zre bir emin kiiye tevliyet virr, ol dahi varur kend murdm ider; gelen msfirn ba'zsma ta'm virr ve ba'zsma virmez ve ba'zsm dahi kondurmazlar. Bhtnlar bu kim ehl-i mansbsm [mansbsm] dirler, veyhud bu ehirde bir gayr 'imrete konmsm, dirler. El-hsl bu hddmlar bum kondurmaz. mdi byle olcak erbb- hayran hayrna mni' olm olurlar. El-hsl gh bu hle vezirler muttali' olur, pdih emrile bir mfetti gndrrler kim [353] bu vara erbb- hayran hayrm yirine koya. O dahi varup msfirn ta'mlarm keser, oca klin satar, 'imretn ekmein kildr ve hddmlarun nafakasn keser ve dahi ri'yadan ziyde nesne alur, akalar arturur, gelr pdihun haznesine koyar. Pdihlar kim bu hayratlar itmilerdr, hiret-in itmilerdr. Nazm Garazsuz syleyenler Hak kelmn Kiiler var anun almaz selmn
564
Ad chil olur yhd gnhkr Szi hak syledgi-n temmn Mzevvir olsa dinlerler szini derler ya kd ya halk immn mzdr Han Byezd eyyamnda Bula hem bu lem er'un nizmn 'k it beyn erbb- hayr Ki vireler msfirn ta'min
BB [168] mdi iy 'azizler! Bu l-i 'Osmn kim vardur, bunlarun kllar seyf-i slmdur. mdi iy 'azizler! Bunlarun gibi pdihun vezirlerinde gayretullh gerekdr kim bunlarun hayr az'f- mud'af ola ve hem [354] bu vezrlern yanlarna gelen 'limler vey fakirlerdr, dny garazn sylerler, hiret szin dahi syleseler murd dny izhr itmekdr. mdi bu paalar dahi bizm bunun gibi hlmz grrler dahi eydrler kim: "Y bizmle bunlarun fark nedr." Ve iy 'azizler! Bu beyn kim ben size iderim kend hlmden habar virrin. Nazm Paalar gam kuma ya filori Gzedrler kaan ire bri Ve ger mahbb-turur criye olan Hemn-dem biter anun mahf sri Kapuclar gelen elin gzedr Bulaa ellerine dny kiri 'k armagn bil du'dur re cmle cihana dny nr
565
BB [169] Haslet-i pdih- l-i 'Osmn 'Osmn- Gzi Han'un [hasleti] her ayda bir kerre ta'm biirp fakirlere yidrmek ve giyesiler giydrmek idi. Ve tul hatun kiilere sadaka itmekdi. Haslet-i Orhan- Gzi, atas ayda birdgi-n ol 'imretler [355] yapd kim fakirler geleler, her gn ta'm yiyeler. Ve ol 'imretlerde mcvir olup kalana ta'm eksk itmeyeler. Ve ziyde mahabbet itdgi dervilere zviyeler yapvirdi. Nitekim Geykl Baba zerinde cum'a mescidi yapdurd ve zviye dahi yapdurd. Ve ogl Gzi Hnkr hasleti, atas gibi ol dahi 'imretler yapd ve ziyde mahabbet itdgi dervilere zviyeler yapvirdi. Ve her ehirde kim olurd, cum'a gn cum'adan sonra fukarya akalar sadaka iderdi. Ve ogl hasleti kim Byezd Han'dur, ve ol atas dedesi yapdug 'imretlerden bu dahi ziyde yapd ve bu da her cum'a oldug ehirde sadaka iderdi. Ve ogl Sultn Muhammed-i Gzi Han, ol dahi 'imretler yapd ve Mekke'ye ve Medine'ye meblalar gnderrdi. Ve ol dahi Sultn Murd hasleti, ol dahi 'imretler yapd ve her yl bin bi yz flori Kuds-i erife ve Hallrrahman'a ve Medne-i Resl'e [356] ve Ka'betullah'a gnderrdi. Ve her yl kendnn 'deti buyd kim oldug [ehirde] bin flori seyyidlere kend mbrek eliyle ledrrdi. Ve her ehirde kim olurd atas dedesi aka ledrrdi, bu dahi ziydeler ledrrdi. Ve Engri nevhisinde Balk Hisr dirler bir nie ky vakf itdi Mekke'ye, hayli meblalar hsl olur. mdi, bu l-i 'Osmn'un hasleti eydr ve hem olgelmidr. Hikyet: Sultn Murd- Gzi'ye kim Fazlullah Paa vezr old, gine her yl Beytullh'a gnderilen flori gnderlmel old, pdih eydr: "Fazlullah! Ol florcgi gine Halilrrahman'a ve Kuds-i erf'e ve Ka'betullah'a ve Medne'-i Resl'e gnder kim Mevln Yigan hacca niyyet itmi ve
566
hem alsun ol floriyi anda Medne-i Resl'n fakirlerine virsnler kim anlara huccc varncaya dein intizrdadur." Haznede flori bulunmad, [357] Hall Paa'dan dn aldlar. Pdih eydr: "Hall! Sakn rivet florsin virme." Hall Paa eydr: "Devletl sultnum! Atamdan mrs kalan flordr." Fazlullah grdi kim pdihun gh gh hell mla ihtiyc olur, eydr: "Devletl sultnum! Pdihlara hazne gerekdr." dir. "Eger sultnum buyurursa hazne cem' ideyin." dir. Pdih eydr: "Nice cem' idersin?" Fazlullah eydr: "Bu vilyetn halkmda mblaga ml vardur. Pdihlara gh gh bir sret kurup almak cyizdr." dir. Sultn Murd- Gzi eydr: "Hey Fazlullah! Bu sz ne szdr ki sylersin! Bizm vilyetmzde lokma hell vardur, gayr vilyetde ol yokdur. Biri ma'denler, biri dahi kfirden alnan harc, biri dahi gazdan hsl olan mldur. Ve hem bizm lekermz gziler lekeridr. mdi bunlara hell lokma gerekdr." Dahi eydr: "ol pdih kim lekerine harm [358] lokma yidrr, o leker harm olur. Harmnn hd sebt olmaz, hli ne-y-idgi ma'lmdur." Elhsl Fazlullah'un 'azline bu sz [sebeb] old. Nazm Ne han kim uzada zulm elin ile Olincek rahmeti varmaya bile ular kim dnyy ma'bd idindi Gnl balad ol bir pl kla u kim benzer oturm vrn evde Gfildr stne dvr ykla 'k vir gdi kendzne Unutma bag u bendlern skile
567
BB [170] An beyn ider kim bu pdihlar kim ml cem' itdiler, hir anlar n'old? Merhm Yldurum Hndkr ml cem' itdi, tedbr-i memleket kald. Akalar cem' idp haznelere koyar, memleket kesedlik old. Ahir ol ml Temr bedbaht yidi. Vilyet ayak altnda kald. Ve Bagdad pdih Sultn Ahmed hazne cem' itdi. Ml ta sanduklara koydurd. Gice-y-ile Dicle'ye brakdurd. [359] Irmagun dibine indrdi. leten kiileri helk itdrdi kim bu ml kimseneye dimeyeler, diy. Ahir ol ml suda kald, kend dahi neseb nesliyle telef old gitdi. Nazm Diler kim dnysn suya yitre Nie susuzlar suda yitre Mahabbet-i ml dnden kard Yzi kara gnh ykin gtre Ve bir dahi, Horasan pdih mirza h ok ml itdi ve ol dahi bunlarun gibi telef old. Ve Rm pdihlarndan Karamanogl ibrhm Beg ml cem' itdi. Ahir ol dahi iitdiniz kim ne'yledi. mdi, 'azizler! [Ml] oldur ki hayra sarf ola. Pdihlarun dost oldur kim kam tok ola ve togr ola. Muhkem leker ana dirler kim tok ola ve galaba ola, kend al kays olmaya. Nazm Zi ml kim hayr ie har idesin desin andan bah her iine Ne vech-ile an cem' eyledn sen karurdun gz ki baksa iige [359] 'k ml dime senden kalana Ya 'ikb ya hisb gele bauna
568
'Ariflerden birine sordlar. "Pdihlara hazne gerek midr?" didiler. 'Arif cevb virdi kim "Bir asl hazne vardur, ol gerekdr." Ve sordlar kim "Ne asl haznedr?" Ol 'rif eydr: "Ri'yalarun hayr du'lar pdihlara haznedr." didi. Nazm Ne han kim dnydan 'adl-la gitdi Ol 'ukbde dahi bil tahta gitdi Fen mlkinde sultn- 'dil old Bek mlkine mahbb pk gitdi SU'L. y derv! Bu l-i 'Osmn'un menkblarm kim ihtisr itdn bunlarun zamnnda 'lim-i rabbnler ve fukar ve sulehdan kimse yok mdur kim anlar anmadun? CEVB. Vardur. Ertonrul zamnnda Baba lys Dvane vard; Rm'a Ertonrul bile gelmilerdi. Ve Koum Seyd vard; Baba lys'un halfesi-y-idi. Bunlarun kermetleri zhir olm ve du'lar makbl 'azzler-idi. Ve ogl 'Osmn Gzi [361] zamnnda 'ulemdan Tursun Fak var-d. Ve fukardan Baba Muhlis ve 'Osmn Gzi'nn kayn atas Edebal var-d. Bunlar du'lar makbl 'azzler-idi. Ve ogl Orhan Gzi zamnnda 'ulemdan Dvud- Kayser vard ve Tceddn-i Krd var-d. Ve fukardan 'k Paam hazreti var-d ve Giykl Baba ve Ynus Emre ve eyh Tapduk Emre ve Ahi Evren ve Karaca Ahmed Sultn bunlar Gzi Hundgr zamnnda oldlar. Ve bunlar kermetleri zhir olm ve du'lar mstecb 'azzler-idi. Ve ogl Gzi Hndgr zamnnda bu 'azzlern ba'zs haytda-idi. Ve 'ulemdan Koca Efendi zhir old kim anun oglmun ogl vilyet-i Acem'de Kdzde-i Rm dimekle mehr olm-d. Ve fukardan Abdal Murd ve Ms Baba ve Pirahmed Cester ve bunlarun cem'isinn kermeti zhir kiiler-idi Ve Yldrm Byezd zamnnda 'ulemdan Mevln emseddn-i Fenr ve Mevln Kutbeddn-i [362] znk ve eyh Yar 'Ali Horasn ve eyh Cezer Srz ve fukardan
569
eyh Hamd ve eyh Fahreddn Mudurn; ve bunlar kerametleri zhir olm 'azizlerdi. Ve ogl Sultn Muhammed Han- Gzi zamnmda bu 'azizlerim ba'zs haytda-idi. 'Ulemdan Mevln Hayreddn-i Hirev geldi ve Mevln Fahreddn ve Seyyid Muhammed-i Buhr geldi ve Rmdan eyh Hac Bayram vki' old. Ve bunlar du'lar makbl 'azzler-idi. Ve ogl Sultn Murd- Gzi zamnmda bu 'azzlern ba'zs haytda'idi. Ulemdan Mevln erefeddn-i Krm geldi ve Mevln Hayreddn-i Krm geldi ve Mevln Ahmed-i Grn geldi Msr vilyetinden ve andan ders-i 'm idp geldi ve vilyet-i Rm'da mu'azzez mft old. Ve fukaradan Akemseddn ve eyh 'Abdurrahm-i Rm ve Akbyk vki' old. Ve ogl Sultn Muhammed Gzi Han zamnmda bu 'azzlern ba'zs haytda [363] 'idi. Ulemdan Mevln Hsref [Hsrev] var-d ve Mevln Yigan mfti-yi zamn old ve fukaradan eyh 'Abdllatf-i Makdis ve Gmiliogl geldi ki nesl-i Zeyn'di, ol eyh Hf'dendr ve Halvetlerden Mevln 'Aleddn geldi; du's makbl 'azizlerden idi. Ve Mevln Muhammed-i Zrek ve Hzr Beg elebi ve Hocazde ve dahi bunlarun emsli 'azizler okdur, cem'isi du'lar makbl 'azizlerdi. Nazm Ne devrn old devrn Han Muhammed Kim old Rm'a hem cn Muhammed Anun eyym- devlet zamnmda Ziyde old hem edyn Muhammed Bu l-i 'Osmn'un ol serveridr Beyn hem yidi 'unvn Muhammed Sekizinci okund Byezd Han Yidi yir ma'mr itdi n Muhammed SU'L. y derv! Bu Rm vilyetimin dervilerini ve 'ulemsn zikr itdn, ya Hac Bekda Sultn' nin anmadun? CEVB. Bu andugum 'azizler l-i 'Osmn vilyetinde olanlardur kim andum. Bu Hac Bekda l-i 'Osmn neslin-
570
den h kimse-y-ile mushabet itmedi ve andan tri anmadum. Ve Hac Bekda kim Horasan'dan kalkd. Bir karda dahi var-d; Mente dirlerdi, bile kalkdlar geldiler. Togr Sivaz'a geldiler ve andan Baba lys'a geldiler ve andan Krehr'ine vardlar ve andan Kayseriyye'ye geldiler. Kayseri'den karda Mente gine Sivaz'a vard. Anda eceli mukadder-imi, an ehd itdiler. Bunlarun kssas okdur, cem'isine 'ilmm yitmidr, bilmiemdr. Hac Bekda Kayseri'den Karayol'a [Karayk] geldi; imdi mezr- erfi andadur. Ve hem bu Rm'da drt tyife vardur kim msfirler iinde anlur. Biri Gziyn- Rm ve biri Ahiyn- Rm ve biri Abdln- Rm ve biri Bciyn- Rm. mdi, Hac Bekda Sultn bunlarun iinde Bciyn- Rm [365] ihtiyr itdi kim o Hatun Ana'dur. An kz idindi, kef i kermetini ana gsterdi, teslm itdi, kend Allah rahmetine vard. S'L. Bu Hac Bekda Hazreti'nn bunca mrdi ve muhibbi vardur, bunlarun bey'atlar ve silsileleri nereden olur. CEVB. Hac Bekda, Hatun Ana'ya smarlad, her nesi var-sa. Kend bir meczb 'azz-idi, eyhlkdan ve mrdlikden frg-d. Abdal Ms dirlerdi bir derv var-d, Hatun Ana'nun muhibbi-y-idi. Ol zamnda eyhlik ve mrdlik igen zhir degldi, silsileden dahi frglard. Hatun Ana ol 'azzn zerine mezr itdi. Geldi Abdal Ms bunun zerinde bir nie gn skin old. Orhan devri geldi, gazlar itdi. S'L. Bu Bekdaler eydrler kim yinierilern bandag tc Hac Bekda'undur dirler. CEVB. Yalandur. Ve bu [366] brk hd Bileck'de Orhan zamnnda zhir old, yukaru bbda beyn idp tururn. Ve ill Bekdaler geymege sebeb Abdal Ms[dur], Orhan zamnnda gazya geldi ve bu yinierinn arasnda bile yrdi ve bir yinieriden bir eski brk diledi. Yinieri dahi virdi; yinieri skfni kard, bunun bana giydrdi. Abdal Ms vilyetine geldi; ol brk bile banda. Sordlar kim "Bu bamdag nedr?" Ol eyitdi "Buna elef dirler." didi. Vallahi bunlarun tclarmun hakkati budur.
571
S'L. Bu Hac Bekdaogl Mahmd elebi kim ol Resl elebi'nn ogldur, ya anun mridlerinden ehl-i 'ilimden kimse var mdur? CEVB. Vardur. Bengi ve zenk, toplak ve tplak ve eytan 'detler bunlarda okdur. Ve bu halk bilmezler an, eytn midr vey Rahmn midr? Ve her kimse kim Hac Bekda, l-i 'Osmn'dan [367] kimse-y-ile mushabet itdi, dirse yalandur, yle bilesiz. Nazm 'mr bin yldur aldanma zinhr Bu cihan pr-fitne ve arh gaddr Kaan magrr olur 'kil fenya Tomar drldi temm old defter Ecel yili eser key mihribndur Bozup sanular[un] hem ider asgr Ne mkil devre kaldun 'k sen Gier gz lekeri gaziyi basar Ve bu mcernun [?] trhi hicretn sekiz yz altm birinde vki' old; Sultn Muhammed Han- Gzi devrinde.
E K *
BB [171] An beyn ider kim bu mcerlardan sonra ne zhir old? Sultn Muhammed-i Gzi Trabuzan gazs niyyetine Anatol'ya gedi; her ne kim niyyet [itmidi] Hak te'l myesser itdi. Ve her vilyetn hutbesi ve sikkesi kendnn old. Dev* Bundan sonraki ksmlardaki olaylar kronolojik sra gzetmemektedir. Ayrca gerek ierii gerekse slubu da daha sonra eklenmi olduunu gsterdiinden "Ek" bal altnda verilmitir. Varaklarn yanl ciltlenmesi dolays ile baz sayfalarn birbirini takip etmedii de grlmektedir.
let-ile gine tahtna tevecch itdi. Her tarafun pdihlarndan ili geldi hana; taht mbrek olsun, diy, ve ill Msr sultnndan i gelmedi. 'det muhabbet terk olund. [368] 'Advete bir behane bu old; anunn kim evvel muhabbet iden sultn old. Ol Karaman'a gelen beglerbegi sultn old. Bu erkez t'ifesi ana igen mut' olmadlar; ol sebebden ili gnderilmedi. Pdih dahi buna bir pre mell old. Ve mezkr Hkadem dahi Msr'a sultn old; pdih Rm dahi taht mbrek olsun, diy ili gndermedi. 'det bu-y-d kim gnderile-y-idi. ki tarafdan 'det terk olund ve muhabbet kesilmee balad ve hem bu Hkadem ki sultn- Msr'dur, her tarafa ya olmaya balad. Bu tarafa Dulkadrogl, Mekk'ye fidyi gndrdi. Fidyi geldi, Elbistan'un cum'as mescidinde mcvir old. Gndz oru tutar ve gice dn namzn klurd. hir fursad buld; Mekk Aslan Beg'i helk itdi cum'a mescidinde. Bu Msr sultn Hkadem'n yannda Mekk Aslan'un bir karda var-d, Budak Beg dirlerdi. An Mekk [369] Aslan yirine gndrdi. Bu hareket Dulkadr beglerine ho gelmedi. Mekk Aslan'un hsvr Beg adlu bir karda dahi var-d; Rm pdih yannda olurd. Dulkadr begleri ol hsvr'a habar gndrder kim "Gel, vilyeti sana virelm. Msr'dan gelen Buda beg itmezz." didiler. hsvr'a dahi Rm pdihndan destr old; vard, Buda vilyetden srdi kard. Yirine kend pdih old. Budak dahi vard, m'a ddi. Msr pdih eyitdi: "Rm pdih benmle ya old." didi. 'Advete bir sebeb dahi bu old. Nazm Bulud bir birine iki sultn Gr imdi n'idiser takdr-i Sbhan Bahaneler olur beh grinmez Bahane mteriye nefs eytn Bahane iki grndi cihanda Biri cahm yoldur biri gufrn
573
Ve bu mcerlarun trihi hicretn sekiz yz altm ikisinde vki' old, Sultn Muhammed-i Gzi zamnmda. Ve bundan sonra nie yl [370] mahfce kinyet-ile zindegn olund; biri birine ili gndermediler. hsvr Msr'a ya old. Msr pdih hsvr'un zerine defe't-la leker gndrdiler. Ve her br ki vard, Msr lekeri snd. Msrlu hsvr-la ceng cidlda-y-iken Rm pdih katndan bir 'lim fzl Mekke'ye gitdi. Yolmda su brkeleri var-d; anlar harb grdi. [Bu] sebebden hclar ziyde zahmet ekdiler. Ol 'aziz kim Mekke'den geldi Rm pdihna ol brkelern harblgn habar virdi. Rm pdih eydr: "Ol brkeleri ma'mr ideyin, vakflar koyaym, ol beriyye 'Arablarma virsinler, ol brkeleri ma'mr iderler kim ol vakflarun hsllarn ol 'Arablara vireler kim anlar o brkeleri tolduralar." Bu himmet zerine Rm pdih nie 'azizler hzr itdi kim ol brkeleri ma'mr itdre ve hem ziyde [371] virdi kim ol brkelere hara iderler ve hem Msr beglerine mektb yazd kim: "Saltanat nyibleri ve Msr hkimleri! Bu gndrdgm 'azizlere brkelern 'imretine mu'venet idesiz." Ve ill bu beglere hediyye dahi gndermemi-idi ve Msr sultnna ili dahi gndermemi-idi. Karamanogl dahi pdihun bu fi'line muttali' old, kend bir tezvir ili gndrdi Msr'a kim "'Osmnogl brke bahanesine Mekke sultnna ykler-ile flori gndrdi kim sana ya old 'Osmnogl." diy. Msrlu dahi bu yalan szlere inand. Ol brke yapmaa varan 'azizleri hor itdiler, mektblarm kabl itmediler. Ol brkeleri yapdurmaga rz virmediler; eyitdiler kim: "Osmnogl'nun hilesi vardur kim gele bizm vilyetmzde bin ide. Biz 'ciz miyz kim brkemzi o meremmet ide." Ol 'azizleri hakret-ile Msr'dan srdiler. Bir 'advete dahi sebeb [372] bu old, sultn- Rm dahi mell old. Bu mcernun trihi hicretn sekiz yz altm inde vki' old; Sultn Muhammed zamnmda.
574
BB [172] An beyn ider kim Msr sultn leker gndrdi tekrr hsvr zerine. Hemn ki mukbil oldlar, m nyibi Msr sultnna 's old, hsvr'a dndi. Leker-i Msr dndi. Leker-i Msr mnhezim old. Msrlu bu hli grdiler, eyitdiler kim: "m nyibi hsvr'a dnmesi ve hsvr Msr'a glib olmas Rm pdih 'Osmnogl'ndandur." didiler. Tz tedbr itdiler; ol brkeleri yapmaa men' iden kiileri ldrdiler.'Ozr-ile Rm pdihna bir mektb yazdlar. Didiler kim: "Sizi hayrdan men' ideni helk itdk. mdi bizm sizn-ile muhabbetmz ezeldr ve ebeddr." diye. Bir ili-y-ile ey hediyeler bile gndrdiler bir 'zrnme-y-ile. Sultn Muhammed'e geldiler; pdih dahi anlarun 'zrlerin kabl itdi. Bir 'l [373] ili gndrdi, taht mbrek olsun diy, bir nie yldan sonra. Ve amm sultna kim mektb yazdlar, evvelki mektblar gibi yazmadlar. S'L. Evvelki kanun gibi yazmak neydi? CEVB. "Sultn- Harameyn babam" diy yazard. imdi "Hdim-i Haremeyn" diy yazdlar. Ve dahi "Karndaum Msr sultn" diy yazdlar. El-hs, i kim Msr'a vard, Msr begleri evvelki gibi varan iliye karu varmadar; hemn avu vard, konak yirine getrdi. Hemn kim kapuya geldi, iyi atdan indrder; ili dahi kapudan girdi grdi havlda cemi' Msr begleri at-a tururlar. li bunlara i'tibr itmedi, selm dahi virmedi, edgin dahi karmad, gedi oturd. Bunlar dahi sz sylemedin kodar, gitder. avu eyitdi: "Nin bunlara selm virmedn?" didi. "Ve edgn dahi karmadun?" didi. li cevb virdi kim eydr: "Yaya atluya selm virmek snnet degldr [374] ve hem edgm karmadugum budur kim siz kanun zre kondurmadunuz, ihtiml var ki gine kaldurasz diy edgm karmadum."didi. Ve ol gice yatd. Sabh iyi sultn huznna etder. li dahi 'det zre diz kdi, mektbm sund. liye avular yir p, dider. li eyitdi: "Ben yir pmee gelmedm. Pdihumdan sultna selm getrdm."
575
didi. hir iliye tahfif itdiler, hakret-ile sz sylediler. li dahi geldi; hep mcery pdiha habar virdi. Pdih- Rm bu harekete mell old. Bir dahi 'advete sebeb bu old. Bu mcernun trihi hicretn sekiz yz altm drdinde vki' old.
BB [173] An beyn ider kim Msr'dan ili geldi, ne sret-ilen geldi gitdi. Rm pdihmn ilisi Rm'a geldkden sonra Msr pdih bir ili gndrdi; ey hediyeler-ile Rm'a geldi, pekelerin 'arz itdi [375] kdn dahi sund. Kapucba ald. Okmadlar. Pdih- Rm iliye eyitdi: "Ben sana turu geldgm ceddn 'izzetine, Hkadem 'izzetine geldn [diye degl] Hayf degl mi Msr taht gibi ehre knn k'ide bilmez kiiler hkm eyleye." didi. liye ta'zmler itdi, mblaga mllar virdi, kend pdihlgma lyk 'atlar itdi, gndrdi. li kim Msr'a vard, her ne kim grdi iitdi-y-ise habar virdi. Msr begleri dahi ittifk itdiler, Rm pdihna fidyiler gndereler kim helk ideler. Rm pdih dahi mtenebbih old. Fidyiler dahi Rm'a geldi, tutdlar, pdiha getrdiler. Sord, maksdlarm ne'ydgin bildi. Anlar gine Msr'a gndrdi, siyset itmedi ve ill kalbinde 'advet glib old. Bu hl zerine bir nie vakt dahi turdlar. hir erkez begleri o beglerine agu virdiler, helk itdiler. Ve bunun trihi hicretn sekiz [yz] altm biinde vki' [376] old.
BB [174] An beyn ider kim Kaytbay [adl] bir kii Msr'a sultn old. Rm pdih dahi "Taht kutlu olsun!" diy ili gndrme-
576
di. Msr sultn dahi hsvr'un zerine leker gndrdi. hsvr'a buldlar. hsvr Msr lekerin basd ve nie bin erlerin tutd, ldrdi. Ahir ol m nyibi kim kam hsvr'a gelmi-idi, ol eyitdi: "Beni gnder, seni Msr sultnla barduraym." didi. Koyuvirdiler. El-hsl bunun kssas okdur hsvr'un glib oldug Rm sultn kuweti-le idi. Ahir Msrlu hsvr'un elinden 'ciz kaldar, nie kal'alarn ve nie ehirlerin harb itdi. Msr pdih dahi Rm pdihna ili gndrdi. "hsvr'un cem' vyeti senn olsun. Ana sen yardm itme." didi. Rm pdih dahi kabl itdi. Sultn- Msr dahi hsvr'un yannda olan Trkmn beglerine keseler-ile [377] floriler gndrdi; eyitdi: "Rm pdih bizmle bir old. hsvr'a yardm itmez." didi. Trkmn begleri hsvr'a hyin old. zerine leker gndrdi, hsvr'a mukb old. Trkmn begleri hsvr'un yarandan gitder, Msr lekerine vardar. hsvr kad, Zamantu hisrna girdi. Msr lekeri hisr kuatd. hsvr' hle e hisrdan kardar. Boynna zencr dakdar, Msr'a iletdiler, kardaa. engel-e ldrdiler. Bbuzveyle stnde helk itder. Vilyetin Budak Beg'e virder. Rm pdih dahi habar gndrdi kim; "Kan 'ahdn! hsvr'un memleketin bana virsen gerekdi." Cevb virdiler kim: "Ne didkse didk, dmn ala getrdk." Pdih- Rm dahi buna mell old. Bir dahi 'advete bu sebeb old. Nazm Yine bir drl sret tutd 'lem Neler dzer lkin grmez dem Sretde kendyi kuvvetl bilr Vel ma'nde ol kemden olur kem Bu mcernun trihi hicretn sekiz yz altm tokuzunda vki' old; Sultn Muhammed Han- Gzi zammnda.
577
BB [175] An beyn ider kim hsvr ldkden sonra ne vki' old? hsvr ldkden sonra Budak kim beg old tekrr, Rm pdih yannda bir karda dahi var-d 'Aleddevle dirlerdi. Ol dahi Trkmn begligine heves itdi. Rm pdihndan destr diledi ve yardm istedi. Pdih dahi oglnun kapucsbayla ve bir nie kullar kodlar; vardlar, Budaa mukbil oldlar. 'Aleddevle yanmda olan Trkmn begleri hyin oldlar, Trkmna kadlar. 'Aleddevle mnhezim old. Lekern ba'zs etrfa tagld. Rm pdih kodug kapucbayla vard. Sis'n nyibi bunlar tutd, krd, balarn Msr'a gndrdi. Msr sultn dahi emr itdi erkez'e. Ol balar meydna iletdiler, top idp [379] evgn-ile oynadlar. Pdih iitdi: "Benm kullarum Trkmndan kaup anlara sgnvardug 'acebdr." Bir dahi 'advete sebeb bu old ve ill alaca dostlug-la alaca dmnlg elden komadlar. Nazm Cihnda dostlug dmnlg olur Vel sonnda hem pemnlg olur 'Aceb krhnedr hem gler alar Geh salk geh sayrulg olur Bu arhun bnyd byle old Oni sonma kymez srgn olur 'k yaz menkb it tem Dime eri vey togrlg olur Bu mcernun trihi hicretn sekiz yz seksen inde vki' old, Sultn Muhammed-i Gzi devrinde.
BB [176] An beyn ider kim bundan sonra ne vki' old? Pdih bu fi'le mukayyed olmad, bir nice yldan sonra
578
taht mbrek olsun, diy Kaytbay'a ili gndrdi. Ey hediyeler-ile avubam ili gndrdi. li kim Msr'a [380] vard, gine knn zre hrmet itmediler. li mteekk geldi. Rm pdihna habar virdi. Rm pdih buna dahi mell old. hir Msr sultn dahi bu ilinn ardnca dahi [ili] gndrdi; muhtesibin gndrdi. Bu muhtesib gelmesi pdiha ho gelmedi; anunn kim bu muhtesib ehl-i skun ulusdur. mdi bunun gibi ulu pdihlara bu muhtesib gndermek hiffetdr. Sultn Muhammed-i Gzi bu harekete mell old. Bu dahi gine 'advete mene' old. Nazm Kiilik bilmee inn gerekdr Ve hem ol tlib-i Sbhan gerekdr Ne bilsn cevheri pula satanlar Ki erkez'dr ana hardr gerekdr 'k hanlara old du'c Gnl ma'mr lna han gerekdr Bu ilinn trhi hicretn sekiz yz seksen drdinde vki' old. Sultn'l-mchidn Muhammed Han- Gzi Allah rahmetine vard. Ogl Byezd Han trhin sekiz yz seksan altsnda pdih old.
BB [177] Devr-i Sultn Byezd Han- Gzi Sultn Muhammed Allah rahmetine vard; iki ogl kald; biri Sultn Byezd ve biri Cem Sultn. Sultn Byezd tahta gedi, pdih old. Cem Sultn kad, Msr'a vard. Msr sultn i'tibr itmedi. Mekke'ye giderken Msrlu Kabe'de oturmaa komadlar. Cem dahi ban ald, kfir vilyetine gitdi. Sultn Byezd eydr: "Ne 'aceb bu Msrlu! Babama dostlk itmediler, benmle dahi 'advete baladar. Hu-
579
ss ki karmdaum anlarun sebebile kfire esr ola." didi. Ve hem 'Aleddevle'nn zerine defe't-la leker gndrdi ve her varduka Msr lekerin sd. Ahir Msr sultn Msr'dan 'azm leker kard. [260] Hkm itdgi yirn lekerini hep kard ve dahi nie bin 'ri 'Arabma virdi, 'Aleddevle'nn zerine gndrdi. 'Aleddevle dahi Rm pdih eteine yapd, eyitdi: "Devletl sultnum! Ben kuluna himmet eyle." didi. "Bana bir sancag yolda vir, 'Arab vilyetin feth ideyin, sultnumun olsun." didi. "Hemn ben kulun anlarun errinden emn olayn." didi. Sultn Byezd dahi bu 'Aleddevle'nn szine i'timd itdi, bir sancag er virdi. Horman hisrmun nevhisine kondlar. Grdiler kim leker-i 'Arab karu vardlar. Ceng-i 'azm old; sabhdan kulua dein. Haleb beginn ban kesdiler. Ulu hcibini, Rm kal'a begini ve Bere [Beriyye ?] begini ve 'Anteb begini ve nie 'Arab beglerini bile tutdlar Sultn Byezd'e gndrdiler ve nie beg dahi. 'Arablarun [261] ok atar ba barnaklarn kesdiler, koya virdiler ve ol Msr'dan gelen sultn kullar ceng itmediler. Malatyye yolna gitdiler. 'Aleddevle bu sancag begine "Hey ne turursn! Bu sultn kullar bizm avumuzdur." didi; ardna ddi. Malatyye derbendinde iridi. O sultn kullar derbende busu komd. 'Aleddevle tuym habar virmedin kad. Bu sancag begi gfil-iken ceng itdi. Sancag begi mnhezim old. Ordlarm 'Aleddevle Trkmn yamalad. Nazm 'Adya varmaa er gerekdr Hem adm sakmur server gerekdr Sakna dninn gayretini ho Keml-i lutfa ol mazhar gerekdr Sirc- slm ol han gaziye O Trkmn ne'yledi bilmek gerekdr Bu mcernun trhi hicretn sekiz yz seksan yidisinde vki' old, Sultn Byezd devrinde.
580
BB [178] Bu mcerdan sonra [262] ne vki' old? Rm tarafndan Karaman beglerbegisi yrdi. Klek hisrn ve Analakan hisrn ve Mozalan [Molan] hisrm ve Barsbeyte hisrm ve Adana ve Tarsis ve drt hisr dahi kfir elinde-y-idi, Mslmnlar komazlard hisrma girmege. Cem'ini feth itdiler. Bir Mslmn ki hisrna urasa andan bac ahrlard. Ziyde sz syleyeni dgerlerdi ve hem Mslmnlarun dnlerine sgerlerdi ve keliselerinde n alarlard ve h bir Mslmna har virmezlerdi. Karagz Beg kim ol hisrlar feth itdi, pdih- Rm'a bildrdi. Pdih emr itdi; kfirleri hisrdan kardar, keliselerini mescid itdiler, kfirlerim evlerine Mslmnlar skin old. Karagz Beg ol hisrlar berkitdi; pdih hizmetine geldi. Bunun trihi hicretn sekiz yz seksen yidisinde vki' old.
BB [179] An beyn ider ki bulardan sonra ne zhir old? Msr sultnna habar virdiler kim "Rm pdihmn bir edn kul geldi, bu kadar yiri zabt itdi." didiler. Msr sultn dahi leker gndrdi, Haleb'e vard. Rm pdihma dahi habar old kim "Msr sultm leker cem' itdi, Haleb'e geldi. Ol aldugumuz hisrlar gine almak ister." diy. Ve hem ol hnde Rm pdihmdan Msr'a i varm-d. li mektbnda yle yazlmd kim: "Ol benm kulum feth itdgi hisr benm murdum degl-idi. Ve ill Karaman vyetini Hak te'l ben kulma myesser itdi. Amm Varsak vilyeti temerrd iderler ve Turgudogh harmilik iderler. Yollar kesdiler, vilyet-i Karaman'a rhatlk virmezler." didi. Msr sultn bu sze i'timd itmedi; Turgudogl'na ve Varsak beglerine mblaga mllar gndrdi. Eyitdi kim: "Karaman'a megl olun, [264] size yardma leker dahi vireyin." didi. Bu tarafdan Rm pdih dahi bir sancag
581
gndrdi kim "Varun, ol kulum feth itdgi hisarlar beklen." didi. Ol begler vardlar, Adana'ya indiler. Kimse gelmedi. Yrdler, andan Mis'e vardlar. Cihan suyunun kenrmda Gndzogl Muhammed Beg ve zeyirogl Mekki Beg ve Ramaznogl 'mer Beg ve bir nie Varsak begleri dahi buludlar. 'Azim cengler olund. Gndzogl'nun ban kesdiler. Ramaznogl'n tutdlar, pdih- Rm'a gndrdiler. Dndiler, Adana'ya geldiler, sohbete megl oldlar. Bu hl Haleb'de olan lekere ma'lm old. Bunlar dahi Msr sultnna habar bildrdiler kim "Biz Rm pdihnun lekerine karu turamavuz." didiler. Msr sultn dahi leker-i 'azm cem' itdi, hazneler dkdi, ey leker gndrdi. Geldi, Haleb'deki lekere kavud. [265] Pdih- Rm dahi Anatoli beglerbegisine habar gndrdi: "Bir nie sancag er cem' idn, varun evvel Adana'da olan kullanma siz dahi yardm idn" didi. Beglerbegi dahi leker cem' itdi, Eregl'ye [Eregliye] vard, oturd, tena'uma ve sohbete megl old. Sekiz ay Haleb'de olan leker bildi kim Rm lekeri sohbete megl old, yridiler, Bakraz tagn adlar. Cihan suyunun kenrna geldiler. Suya kpri yapdlar. Ayas hisrmda toplar dkdiler, azklar koydlar, toplarn ekdrdiler, Adana kprisinn bana geldiler. Adana'da olan lekere habar old kim: "U ya iridi. Ms Beg'n ve Mustaf Beg'n balarn kesdiler. Ferhd'a habar old; ata bindi. Atta dahi oturamad, gine ddi. Ol dahi ba virdi. Bk leker kim ele girdi, krdlar, ba'zsm dahi iplere dizdiler, Haleb'e gndrdiler ve Msr'a gndrdiler. Adana hisrmun zerine kondlar. 'Askerlerinn [384] zerine handak kesdiler. Hisra toplar kurdlar, cenge megl oldlar. Nazm ular kim dmnndan gfil old Virr ban murdsuz magbn old Atn dmn biner evi yklur 'Adlar d dostlar mahzn old
582
'k kudretn ii 'acebdr Hakkatde kamus ma'lm old Bunun trhi hicretn sekiz yz toksanmda Safer aymun gurresinde vki' old.
BB [180] An beyn ider kim Rm pdihna habar old kim ol hisr bekleyen kullarn krdlar gaflet-ile. Rm pdih dahi: "Leker krmak ve krmamak 'aceb olmaz." [dedi.] Anatol beglerbegisi Hersekogl Ahmed Paa'ya emr itdi kim: "Tiz varun ol hisrda bekleyen kullanma yardm idn." Bunlar dahi yrdiler, Adana'ya indiler. Ekser siph yayak idi, azklar yok ve yaraklar yok, a yalncak dmna karu turdlar. Hisr halk hisrdan kdlar, toplarn [385] bozdlar. 'k di menkib bunda kalsun Yazam bu han dahi andugumdan Muhammed Han ogl Byezd Han Diyem gazlarm bildgmden lh l-i 'Osmn nesli hak Kalalar t kymet hkm-i mutlak Ve her kim diye bu du'ya mn de her korkudan Hak an emn
BB [181] S'L. y derv! Bu l-i 'Osmn'un tevrihlerin ve menkblarm ki yazdun ve y bunlarun 'mrlerin ve saltanatlarn bilr misin? CEVB. Bel, bilrem. Asl- tevrihde grdmdi. 'Osmn- Gzi'nn 'mri altm tokuz yl old ve otuz be
583
yamda Karacahisr' feth itdi. Yigirmi alt yl 'Osmn- Gzi didiler. Veftna sebeb; ayanda zahmet var-d, ol bahane old. Allah rahmetine vard. Bunun ogl Orhan- Gzi'nn 'mri seksen iki y old. Atas veftmda krk bi-idi. Ve atas veftmdan sonra otuz sekiz yl hutbe okund. [386] yl dahi atas hayatnda virmek almak hkm bunund. Dahi veftma sebeb aya zahmeti idi. Allah'un rahmetine kavud. Bunufi ogl Murd Han- Gzi'nn 'mri altm sekiz yl old. Atas veftmda otuz yidi yamda-y-d. Bunun dahi otuz bir yl hutbesi okund. Veftma sebeb Laz kiral ogramda ehd old. Allah rahmetine vard. Ve bunun ogl Byezd Han kim ana Yldrm Han dirler, bunun 'mri altm yl old. Atas veftmda krk drt yamda-y-d. Bunun dahi on alt yl hutbesi okund. Veftma sebeb Temr ogra old. Ve bunun ogl Muhammed Gzi'nn 'mri krk sekiz yl. Atas veftmda on sekiz yanda-y-d. Bunun dahi yigirmi bir yl hutbesi gh Amasiyye vilyetinde, hir cmle vilyetde hkm itdgi vaktin hutbesi yigirmi bir yl temm okund. Ve bunun dahi veftna sebeb, Edrene'de ishl old. Tabbler [387] 'il idemediler. Allah rahmetine vard. Ve bunun ogl Murd Han- Gzi'nn 'mri krk tokuz yl old. Atas veftnda on sekiz yamda-y-d. Bunun otuz bir yl hutbesi okund. Ve bunun dahi veftma sebeb bir gn seyrna km-d, seyrndan gelrken baum arr, didi. Ve birka gn ba zahmet itdi. Allah rahmetine vard. Ve bunun ogl Sultn Muhammed Han- Gzi'nn 'mri elli bir yl old. Ata veftmda on yidi yamda-y-d. Bunun dahi otuz yl hutbesi okund. Veftma sebeb ayanda zahmet var-d. Tabbler 'ilcnda 'ciz oldlar. Ahir tabbler cem' oldlar, ittifak itder, ayandan kan aldlar; zahmet ziyde old. erb- frig virdiler. Allah'un rahmetine vard. Nazm Tabbler erbeti virdi hana O han idi erb kana kana
584
>
evriyaz: Haz Menkib u Tevrh-i i-i Osmn
Cierin tograd erbet o hanun Hemn-dem zr itdi yana yana [388] Didi nin bana kyd tabibler Boyadlar cigerm cn kana cbet itmedi tabb erb Tmrlar kamu vard ziyna Tabibler hana ok taksrlk itdi Budur togr kavil dme gmna Du' it 'k bu han hakknda Ki nr- rahmete cn boyana lh cmle ogim pr grsn Oul olanlar gelsn dvna Diyenler bu du' hakknda mn Cihan fetlerinden olsun emn
BB [391] [182] An beyn ider kim Sultn Byezd Han'un karnda Sultn Cem hir nie old? Vard, Msr'a gitdi. Msr'dan Mekketullah'a vard. Mekketullah'dan gine Msr'a geldi. Msr'dan kfire gitdi. Firenk beglerine vard. Firenkde olurken karnda Sultn Byezd firentolar gndrdi, harlanurd. Kfir beglerinn re'isi Rnpapa kefere cem' olup kasd itdiler kim Sultn Cem'i vilyet-i slm'a karalar. Fikir itdiler, "kiden hl degl: Babasnun memleketine mlik ola vey olmaya. Eger olacak olursa gine bizm zerimze eri eker, gelr. Ve eger olmazsa bize gayretdr. Zra dirler ki bunca kfir begleri cem' old, snd." dirler. Bilhare [392] helk itmek murd idindiler. Ban agulu ustura-y-la ylidiler. Ba ve cem'i gvdesi idi; 'ilca kabil olmad. Allah rahmetine vsl old. Ve ldkden sonra kfirler tabutu kurunlayup tabut iinde kadd itdiler. ehd oldugm Sultn Byezd iitdrdiler. Yas itdi. Mecm' 'ulem ve suleh 'azlar
585
itdiler. Ve 'ulemya ve fukarya ve sdta mblaga akalar ledrdi. Rh-n du'lar itdiler. Andan sonra Sultn Byezd murd idindi ki Sultn Cem'n tabutn bunda getrmek diledi. Kfirler virmeyp didiler kim "Bizm murdumuz 'Osmn neslinden bizm diyrumuzda bir kimse olmakdur." didiler. Ahir Sultn Byezd hazretleri ikdm idp adamlar gnderp getrdi. Geliyorurken sdt ve 'ulemdan ve fuzaldan karu kdlar. Ta'zmler ve tekrmlerle getrp Bursa'da karda Sultn Byezd trbesinde kodlar. Bu vki'anun [393] trihi hicretn tokuz yz drdnde vki' old. BB [395] [183] An beyn ider kim Sultn Byezd'n hasletin ve anun zamnmda olan 'limleri ve fukar'y beyn ider. Evvel 'ulemdan Hocazde vki' old ve Mevln 'Aleddn 'Azeb ve Seyyidzde Seyyid Hamdiddn ve Mevln Kestel ve Hatbzde ve Ma'nisazde ve Hsamzde hep bunlar fzl kiilerdi, bunlar vki' old. Ve fukardan eyh Mustafzde-yi Karamn ve eyh lh Simv vki' old. Ve bunlarun emsli 'azizler dahi ok vki' old. Amm haslet-i Sultn Byezd [396] Edrene'de bir 'imret yapd. Ve her yl bin be yz flori Mekke'ye Kuds-i erf'e ve Hallrrahman'a ve Medne-i Resl'e ve Ka'betullah'a gnderr idi. Ve kendnn 'deti buyd-kim seyyidlere bin flori kendi mbrek eliyle ledrr idi. Ve her ehirde kim olurd, atas dedesi [gibi] fukarya aka ledrr idi. Rahmetullhi 'aleyh. [!] Temmet
586
METINDE GEEN KAVRAM VE TERIMLER
abdaln (-1 Rm): Abdal kelimesi balangtaki kendisini Allah yoluna adam insan manasna gelirken, zamanla tasavvufta dnya dzeninin korunmasnda grevli, stn glere sahip evliyalara ad olmutur. Daha sonra evliya geinen, belli bir tarikatin kurallarna tabi olmayan cezbeli, divane, babo dolaan dervilere de bu ad verilmitir. Metinde bu kavramn ilk dnemine iaret vardr. Osmanl devletinin ilk dnemlerinde Abdal lakabl bir ok derviin bulunduu da bilinmektedir. hiyn (-1 Rm): Anadolu ahileri demek olan bu tabir ile biri tekke ve zaviyelerde eyh mrid ilikilerine dayal tasavvuf yn, dieri i yerlerinde usta, kalfa ve rak ilikelerine dayal iktisad yn olan hem din-tasavvuf hem de iktisad sosyal bir zmre kastedilmektedir. Yaygn olarak ehirlerde rgtl olmalaryla birlikte kylere kadar yaylmlar, Mool istils gibi buhranl dnemlerde siyas ve asker bakmdan olumlu rol stlenmilerdir. aman (dilemek, vermek): zellikle harp halinde bulunan iki taraftan malup veya zayf durumda olan tarafn teslim olunduu takdirde can emniyetinin temin edilmesi talebi. Bu talep olumlu karlandnda galip taraftan szl veya yazl olarak "aman verilir." Yazl olarak verilen aman taahhd "amannme" olarak adlandrlr. azap askeri: Osmanllardan ncesine kadar uzanan muayyen bir askeri snfn addr. Yenierilerin ihdas edilmesinden nce mevcut olduu gibi yenieri tekilat ile birlikte de devam etmitir. Tekilat yaps yenieriler gibi muntazam olmayp bir ksm kaynaklara gre onlara nazaran daha hafif kara ve deniz piyadeleri idi. Dmanla karlaldnda ilk atmaya giren bunlar olurdu. Dolaysyla ordunun nnde yer alrlard. Dzenli yenieri askerinin aksine (metnimizden anlald gibi) seferde apul yapar mkilat karrlard. Bu durum zellikle yeni fetihler esnasnda kar tarafn maneviyatn krmada rol oynard. Her vilayette orann halkndan tekil edilir ve ou zaman o memleketin ahalisi gibi giyinirlerdi. 2. Mahmud zamannda yenieriler ile birlikte ilga edilmitir. badyan (-1 Rm): Metnimiz dnda bir kaynakta rastlanmayan bu sosyal zmrenin ne olduu btnyle alda kavumu deildir. Bciyan kelimesinde bir yazm hatas olduunu ileri sren aratrmaclar olmakla birlikte, kadnlardan oluan bir sosyal toplulua, tekilata iaret eden bu tabirin belli nisbette tarikatlerle de ba olan derviler topluluu veya u beyliklerindeki Trkmen kabelerinin silahl cengaver kadnlar topluluu olma ihtimalleri de ileri srlmektedir.
589
berat: Osmanl devlet tekilatnda baz vazife, tayin, maa, rtbe gibi konularda devlet tarafndan yazlp verilen resm yazlarn addr. A d i emir veya tezkire gibi olmayp divan yaz ile yazlr ve tura baslrd. Tanzimattan evvel hibir vazife ve memuriyet berat verilmedike geerli olmazd. beylerbeyi: Osmanl memleketinin idar yapsnda nemli yeri olan beylerbeyi, eyaletin hem asker hem de mlk sorumluluk ve yetkilerine sahip valisidir. Balangta Rumeli beylerbeyi olarak bir tane iken daha sonra buna Anadolu beylerbeylii ve daha sonra fethedilen dier memleketlerin-vilayetlerin beylerbeyleri ilve oldu. biat: Mridin eyhine ona sadk ve bal kalacana, iradesini ona teslim edeceine dair verdii sz. brk: Genel anlam ile balk demek olan brkn tek bir ekli bulunmamaktadr. Meslek gruplarna, memuriyet durumlarna, tarikatlere gre farkl farkldr. Hatta tahta geen Seluklu ve Osmanl hkmdarlarnn kendilerine mahsus yeni balk ekilleri icad ettii de grlmtr. Lal renginde ak krmz brk giyen Beylikler dnemindeki beylerden ayr olmak isteyen Orhan Gazi, kendisi ve maiyeti iin ak brk semitir. Yenierilerin beyaz uhadan veya keeden yaplan ve kendisine has bir ekli bulunan ak brk de ayn dnemde ihdas edilmi ve adna elif brk ad verilmitir. Burak: Hz. Peygamber'in Mira, yani ge ykselirken bindii, mahiyeti tam bilinmeyen binitinin ad. celeb: Koyun tccar anlamna gelen bu kelime ayn zamanda kmseme ve tahkir manas da tar. Metinde bu anlamdadr. tak:Rumeli'nin bozuk bir Trke konuan kark Mslman unsurlarna verilen addr. Akkoyunlularm Osmanllar tak diye tahkir edip yalnz kendilerini gerek Trk saydklar ve bu sava Trkln taklkla mcadelesi olarak kabul ettikleri rivayet edilir. ift akas: Araziden alman vergi eitlerinden birisidir. Resm-i ift de denilir. Kanunen iki kzle ilenebilecek yerler ift itibar edilirdi. En fazla 57, en az 22 aka miktar idi. dnimend: Medrese tahsili grenler iin kullanlan bir tabirdir. Bunlardan imtihanda muvaffak olanlar mlazim ismi ile terfi ettirilir, baarl olamayanlar tedris yoluna giremezler, ounlukla kazayargya geerlerdi. Geni anlamyla ilim yolunda olanlara bu adn verildii de grlmtr. darifa: Tp tahsilinin de grld hastahane. ders-i am: Medrese rencileri yan sra camilerde halka ak ders verme (ders-i m etme) yetkisine de sahip mderris iin kullanlan bir unvandr. Dersim olabilmek iin medreseden mezun olup icazet aldktan sonra bir imtihana daha girmek gerekiyordu.
590
Metinde Geen Kavram ve Terimler
dizdar: Kale muhafz. Osmanl tarih kaynaklarnda daha ziyade kalenin sorumlu amiri, "kale aas" anlamnda kullanlan nemli bir vazifedir. emaneti (emin): (Metinde) yeni fethedilen kale ve memleketlerin insan ve emlakini kayda geirme hususunda grevli, bu hususta kendisine gven duyulan sorumlu kii. emir-i alem: Eyalet sancaklarn muhafaza eden grevli. Mevkii nemliydi ve terifatta yenieri aasndan sonra gelirdi. Sancak beyliklerinden biri boaldnda, yeni sancak beyine sanca eliyle o verirdi, gaziyan (-1 Rum): Anadolu gazileri anlamn ifade eden bu tabirdeki din merkezli gazi kelimesi ile cihada katlan ve yararllk gsteren mcahid anlamndan ziyade daha dar anlam ile gnll veya cretli ordudaki veya byk ehirlerdeki belirli bir muharip g kastedilmektedir. Eski Trk ananelerine bal alplerin ehirlemi ve Islm ananelere balanm hali olarak da deerlendirilmektedirler. gedik: Askeri alanda sava snfndan saylmad halde terfi ederek zabit olabilen topu ve kale muhafzlar gibi asker snflarn kadrolar iin, ayrca idar alanda Osmanl saraynda belli bir grev ve imtiyaz manas iin kullanlmtr. Osmanl hukukunda imtiyaz ve inhisar esasna dayal tasarruf hakk anlamnda da kullanld vardr, hil'at giydirmek: Padiahlar ve sadrazamlar tarafndan taltif ve terfi almeti olarak verilen kaftan. Hilat st elbisesi, kaftan anlamndadr. Hilatin dokumas, kuma verilecek ahsn durumuna, hizmetine ve mevkiine gre deiirdi. Hilati sadrazamlara padiahlar giydirirlerdi. Bu adet 2. Mahmud zamanna kadar devam etmitir. k: bkz. torlak kad: Yarg ilerine bakan devlet memurlarma verilen ad. Kadlk kurumu Osman Beyin zamanna kadar kmakta ise de bir intizama kavumas Fatih dneminde olmutur. Vazife dairesi geni olup dini ve dnyevi ileri kapsar. Toplumdaki bireyler arasndaki anlamazlklarda, ayrca belediye ve mlkiye ilerinde, kamu yarar grdklerinde ahlak bakmdan toplum yaantsna mdahaleye de yetki sahibi idiler. Kadlar kazaskerlere, kazaskerler de sadrazamlara bal idiler, kapc: Hkmdar saraynn kaplarn bekleyen grevli. Saray muhafzl ve terifatlk gibi eitli grevleri vard. Padiah saray dnda konakladnda da Ota- Hmayun'un kapsnda nbet beklerlerdi. kazasker: Divann yarg ve ilmiye tekilatndan sorumlu yesi. Kurulu yllarnda grevleri ordudaki asker, hukuk ihtilflar halletmek, seferlere katlarak davalara bakmak olan kazasker, zamanla lke iinde kadlarn, mderrislerin tayin, terfi ve azil gibi ilerinden de sorumlu oldu. Balangta Rumeli kazaskerlii mevcut iken zamanla buna Anadolu kazaskerlii de ilave olmu, bir ara Arap ve
591
Acem kazaskerlii tekil edilerek saylar e karlmsa da bu sonuncusu daha sonra lavedilmitir. Bu messesenin bama ilk getirilen kii andarl Kara Halil'dir, keramet: Allah tel'nm katnda deerli ve sevgili olduu kabul edilen kiilerden (velilerden) zuhur eden olaanst haller, keif: Kelime anlam rtl, gizli olan aa karma demek olan keif tasavvufta, veli kullarn gizli olan gayb hadiselere, temaa ederek vakf olmas, his perdesinin bu kiilerden kalkmas, ilham ile gayb aleminin seyredilmesi gibi anlamlara gelir. kethda: Devlet adamlarnn ilerini gren kii. lk dnemlerde sadrazamlarn ve vezirlerin zel kendilerine bal muavinleri iken daha sonra devlet hizmetine geirilmilerdir, kul (asker): Yenieri askeri yerinde kullanlr. Yenierilere k u l denildii iin balar olan aaya (yenieri aasna) da k u l aas ad verilirdi. Laz: Srp, Srbistan. 774/1372 tarihinde Srbistan hkmdar olan Lazar Grebliyanovi'in ad, eski Osmanl kaynaklarnda 'Lasolu' ve 'Lazolu' gibi biimlere girmitir. Bu adn tahrif olmu hali, Lazar'm milletini adlandrmada da kullanlm; 'Srplar' yerine 'Lazlar', 'Srbistan' yerine de 'Laz' veya 'Las' denmitir, meczub: Tasavvufta Allah'n veli kullarn kendisine ekerek manevi hazlar tattrmas demek olan cezbeye tutulmu kii. Byle kiiler bu halde iken kendi benliklerinden getikleri, akl ve uurlarn yitirdikleri iin doru yanl ayrmn yapamazlar. muhib: Tasavvufa ve tarikate ilgi duyduu halde tarikate girmemi, bir eyhe balanmam veya tarikata yeni girmi, tarikat hiyerarisinde daha ilk derecede olan mrid. muhtesib: ar pazarda fiyatlar kontrol altnda tutma, satlarda, l ve tartda hile yaplmamasn, yiyecek ve iecein salkl olmasn salamakla sorumlu memur. mukataa: Mlkiyeti devlete ait olan varidatn bir bedel mukabili kiralanmas. Bunlarn bir ksm seneden seneye bir ksm ise mr boyu kayd ile verilirdi. zellikle yeni fethedilen arazilerin imar ve buradan gelir temini hususunda nemli rol oynamtr, mderris: Medrese ve camide talebeye ders okutan hoca. Mderrisin ders verebilmesi iin okutaca dersleri okuyup bu dersleri okutabileceine dair hocasndan icazet (yazl izin, diploma) almas gerekliydi. mrid: Tarikate giren ve bir eyhe balanan kii. nevbet-i sultan: Belirli vakitlerde sarayda veya sefer esnasnda davul, ks, nekkare, zurna gibi aletlerin alnmas. Nevbet alma, nevbet vurma tabirleri de ayn anlamda kullanhr. Gerek seferde ve muharebe esnasmda gerekse sefer haricinde saltanat sancaklarnn altn-
592
Metinde Geen Kavram ve Terimler
da alnrd. Sarayda sabah ve yats vakitleri ile zellikle ikindi vakitlerinde, muharebe esnasnda, bir kale fethedildiinde, bir zafer haberi geldiinde, padiah cluslarnda da alnrd. resm (almak): Devlet namna vergi alnmas. serehor: At, deve, katr vesaire hayvanlarn yemlerine bakan, bu hayvanlarn bakmlar ile megul olanlara nezaret eden kii. seyyid: Hz. Peygamberin torunu Hz. Hseyin'in soyundan gelen kii. silsile: Tarikat eyhlerinin gemie doru eyhlerini, stadlarm gsteren zincir suhte: Medrese talebesi. Kendilerine ilim akyla yanmalarndan kinaye olmak zere bu adn verildii sylenir. Gnmzdeki softa tabirinin asl eklidir. sba: Birden fazla memuriyetin ad olan subalk, Osmanl dneminde iki ksmd. M i r i subalar ehirlerde, kazalarda zabta ve belediye ilerinden sorumlu idiler. Tmar subalar ise sipahilik ile tmar beylii arasmda bir vazifenin ad idi. Bunlar eyalet ve sancak merkezlerine bal kk ehir ve kasabalarn idare amirliini yaparlar, kendilerine tmar verilir, harbe itirak ederlerdi. snnet: Hz. Muhammed'in szleri, fiilleri ve yaant ekli. eyh: Tasavvufta mridlere rehberlik etmek, onlar irad etmek ehliyeti ve liyakatine sahip tarikat rehberi, mrid. tetimme: Genelde medrese mtemilat binalar iin kullanlan bu tabir ile metnimizde, stanbul'un fethini mteakib yaptrlan sahn-i seman adndaki sekiz medrese binasnn arka taraflarnda bu medreselere devam eden talebelerin (suhtelerin) kald ek binalar kastedilmektedir. tevliyet: Vakf ilerine bakma vazifesi. tmar: Geimlerini veya hizmetlerine ait masraflar karlamak zere bir ksm askerlere veya devletin uygun grd dier kiilere belirlenmi blgelerden kendi adlarna tahsili yetkisi ile birlikte tahsis edilmi olan vergi kaynaklar. Dar anlamyla fetih srasmda fethedilen arazilerden "kl hakk" olarak devlet tarafndan bir takm kaytlarla muhariplere verilen dirliktir. Osmanl devletinin bymesinde birinci derecedeki amillerden kabul edilmektedir. Tmar verilen sipahi seferlere katlr ve gelirin belli oranma gre yannda da asker getirirdi. torlak: Kalenderlik, Huruflik Hayderlik gibi snn ereve dnda kalan tarikatlerin inanlarnn ve Anadolu'daki Trkmen anane ve yerel hurafelerin tesiri altndaki serseri, babo dervi. Metnimizde geen "Ik" ile de ayn mahiyetteki dervi tipi kastedilmektedir. Zlfikar: slam tarihinde cesareti ve cengverliiyle tanman Hz. Ali'nin ucu atall nl klcnn ad.
593
DZN GNMZ DLNDE
Abbasi: 53 Abdal Murad: 297 Abdal Musa: 299 Abdaln- Rum (Anadolu Abdallar): 298 Abdurrahim-i Rm, eyh: 297 Abdurrahman, Gazi: 81 Abdllatif-i Makdis, eyh:297 Abklos: 100 Ablayund: 103 Absuyu: 82, 88, 95 Acem: 54,135,160,162, 181, 217, 264, 287, 297 Acemce: 43 Ada: 215, 226, 228 Ada kprs: 215 Adalya (Antalya): 181, 250 Adana: 277, 281, 282, 283, 308, 309, 310 Adana hisar: 310 Adana kprs: 310 Adem Peygamber: 151 Arboz: 231 Ahi Evren: 297 Ahi Hasan: 84, 85, 93 Ahi Kadem: 170 Ahi Yakup: 170 Ahiyan- Rum (Anadolu Ahileri): 298 Ahmed k: 32, 36, 39 Ahmed Bey: 180, 181, 236 Ahmed, avuba: 250 Ahmed elebi: 276 Ahmed Paa: 257, 258, 259, 261, 267, 268, 269 Ahmed Paa, Fenariolu: 263, 291 Ahmed Paa, Gedik: 257, 259, 260, 261, 266, 272, 277, 289 Ahmed Paa, Hersekolu (Anadolu beylerbeyisi): 310 Ahmed Paa, Veliyddinolu: 289 Ahmed, Sultan: 141, 295 Ahmed Vefik Paa: 44
Ahmed-i Gran, Mevln: 297 ak brk: 98,102 Akba: 96 Akbyk, Dervi: 36, 210, 297 Aka Liman: 108 Akahisar (Anadolu Hisar): 207, 208, 209, 217 Akakoca: 81, 82, 83, 88, 89, 90, 91, 95, 96 Akayl: 41, 209, 217, 218 Akhisar: 78, 79, 82, 153 akmc: 132,195,198, 202, 203, 248, 262 Akkerman: 45, 279, 280, 284 Akova: 83 Aksaray: 136, 256 Aksarayl mahallesi: 257 Aksunkur Aa: 119 Akehir: 121,145,154,193, 216, 250, 260, 262 Akemseddin: 36, 297 Aktemr: 62, 77 Akyaya: 287 Akyaz: 81, 82, 83, 88 Aleddin: 177,182 Aleddin Paa: 75, 93, 94, 97 Aleddin,- Sultan: 55, 60, 61,62 Alacahisar: 129,189 Aleddevle: 305, 307, 308 Aleddin Azebi, Mevln: 297, 314 Aliye (Alayye): 216, 257 Alanya: 257, 258 Alanya beyi: 257,290 Alanya hisar: 257 Alaehir: 117,127,129 Alata da: 84 Alayye (Aliye): 216, 257 Albostan (Elbistan): 213, 300 Alra, Germiyn babas: 55 Ali Bestami, Mevln eyh: 248
li Bey: 42, 46, Ali Bey: 173, 195, 244, 252, 262, 263, 285, 286 Ali Bey, Bengi: 182 Ali Bey, Evrenozolu: 150, 190,195 Ah Bey, Mihalolu: 262,263 Ah Bey, Rumili beylerbeyisi: 284 Ah elebi, Emir: 253 Ali Horasan, eyh Yar: 297 l-i Osmn: 39, 42 Ah Paa: 33,39,40,130,133, 134,135,146,165, 288 Al Paa, Hall'n ogl: 39 Ali Paa, sfendiyr: 147 Almanlar: 43 Alnakan: 281 Alnakan (Valnakan): 282 Alparslan: 182 Alparslan cengi: 186 Alparslanolu: 186,187 Alperen: 107 Amasra: 232, 233, 234 Amasya: 31,137,143,144, 145,147,148,156,173, 182, 183,187, 213, 226, 286, 288, 291, 312 Amr bin meyye: 142 Anadolu: 54, 55,129, 139, 143,144,164,177,195, 203, 205, 209, 229,232, 252, 255, 260, 271, 273, 276, 277, 278, 280, 288, 296, 297, 298, 300 Anadolu Ahileri: 298 Anadolu Baclar: 298 Anadolu beylerbeyi: 40, 162, 171,177, 207, 216, 235, 278, 309, 310 Anadolu Hisar (Akahisar): 207, 208, 209, 217 Analakan hisar: 308 Ankara: 55, 143, 235, 236, 238, 277 Ankara Sava: 33 Antalya (Adalya): 181, 250 Antep beyi: 307 Arabistan: 37, 229
595
Araman pazar: 96 Arap: 40, 54,109, 135,139, 217, 287, 301, 307 Arapa: 43 Arasat Meydan: 211 Arkeoloji Mzesi Kitapl: 46 Arnavut: 123, 130,176, 197, 208, 209, 248, 251 Arnavut beyi: 197 Arnavut skenderi: 208 Arnavutluk: 208 Artukova: 182 Artun: 57 k: 212 k Paa: 32, 51, 95, 102, 297 k Paa Camii: 38 k Paa, Ibn Sultan'lMel: 31 k Paa, Sultan: 51 k Paazade: 31, 32,33, 34, 35, 37, 38, 39, 42,47 k Paazade Trihi: 42, 45,46 k, Dervi Ahmed: 31, 32, 33, 34, 35, 37, 38,41, 51, 52, 71, 89, 92, 93,119, 126,128, 136,145,157, 161,175,178,187, 212, 214, 215, 221, 223, 224, 227, 230, 232, 234, 238, 244, 246, 249, 250, 281, 283, 286, 287, 291, 292, 293, 295, 296, 299, 306, 310, 311,312 kpaaolu: 42, 44 Atranoz: 84 Atsz: 31, 37, 42, 46 Avrupa: 99 Ayafni hisarlar: 237 Ayan gl: 82, 95 Ayanikola: 56, 69 Ayas hisar: 310 Ayas kalesi: 282 Ayasofya: 218 Ayasuluk: 127,177 Ayaolonya: 108 Ayazmand: 244 Aydn: 143,145,158,159, 177, 215 Aydnck: 107, 108,116 Aydmolu: 40,127,139, 177,216 Aydmolu, Dzme: 40, 139 Aydodu: 76
Aydos: 95, 96 Aydos hisar: 88, 89 Aydos tekfurlar: 89 Aydost hisar: 90 Aykolug: 53 Aykutluk: 53 Aynos (Enez): 221, 222 Aytod: 78 Ayuclar: 40 Azab Bey: 148,150, 207 azab taifesi: 165, 239, 240 Azak: 268 Baba lyas: 51,105, 296, 298 Baba Muhlis: 296 Babinger, Franz: 31, 38 Babzzveyl: 304 Baciyn- Rum: 298 Bafluili: 247 Badad: 214, 227, 295 Baky: 53 Bakraz da: 309 Balaban Paa: 180 Balabancuk: 77 Balbek: 142 Balk Hisar: 294 Balkesir: 103, 289 Ballubatra (Balyabatra): 37, 228 Balyabatra (Ballubatra):
228
Banatoz hisar: 112 Bansup: 53 Baranl: 266 Baras tekfuru: 78 Barsbeyte hisar: 308 Basuk: 53 Bakpr: 82 Bay Hocam: 84 Bayburt: 263 Baybus: 53 Bayezid Han, Sultan: 37, 39, 40, 41, 45, 51, 92,117, 119,120, 124,125,126, 127,128, 130,131,132, 133,134,135,136,137, 138,139,142,143,144, 145,146,153, 155,162, 164,189, 218, 226, 242, 262,264, 266, 274, 275, 276, 277, 278, 279, 280, 282, 283, 284, 286, 287, 288, 292, 293, 298, 307, 308, 311, 312, 313, 314
Bayezid Han, Yldrm: 31, 32, 33, 80,118,141,142, 150,161,162,295,297,311 Bayezid, II.: 37, 45 Bayezid Paa: 149,155,157, 158, 162,164, 165, 288 Bayezid, ehzade: 36 Bayezid-i Bestami: 248 Baymcar Tatar: 61 Bayndr Han: 266 Bayntur: 53 Bedenos tekfuru: 75 Bidev arda: 150,180, 205 Behisni: 139 Bektailer: 299 Belgrad: 35,198, 199, 206, 209, 224, 225, 228, 229 Bere beyi: 307 Bergama hisar: 103,104 Berlin nshas: 43 Bermdek: 281 Besni: 139 Beta: 65 Bey Kava: 147 Bey Sanca: 102,178 Bey saray: 93 Beyazt Han: 197 Beypazar: 146, 203 Beyehri: 121,154,191 Branc (Branikvac): 228 . Biga: 116,162, 167, 280 Biga Hy: 61 Bihisni: 137 Bilecik: 55, 64, 66, 67, 69, 71, 75, 79, 92, 97,117, 299 Bilecik hisar: 64, 67 Bilecik kads: 112, 287 Bilecik tekfuru: 55, 56, 64, 67,68 Biligrad: 35 Biline: 35,198 Birgos, Gazi: 112,113 Birgoscuk: 82 Blake, Robert P.: 47 Bodan: 37, 92 Boaz: 217 Boazkesen: 130, 272 Bodan: 37,45,270,279,285 Bolayr: 108 Bolu: 83, 88, 96, 205, 233, 236, 237, 241 Bon: 122 Borlu (Bolu): 174
596
Dizin: Gnmz Dilinde
Bosna: 126,130,189, 231, 246, 248 Bozkr: 193 brk: 98, 203, 299 Brklce: 158 Branikvac (Branc): 228 Budak Bey: 300, 304, 305 Bulgar: 217, 287 Bulgar da: 240, 241, 252, Burak: 285 Bur: 267 Bursa: 84, 87, 92, 93, 94, 95, 102,104,105,106,112, 116,117,120,126,128, 135,136,137,145,147, 148,150,151,152,153, 155,161,163,164,165, 170,172,176,178,187, 188,194, 216, 231, 235, 238, 275, 276, 288, 290 Bursa hisar: 70, 77, 84, 93 Bursa kadl: 37, 229 Bursa kads: 97,119 Bursa nayiblii: 145 Bursa ovas: 235 Bursa tekfuru: 75, 76, 77, 85,86 Caber Kalesi: 54, 281 Celi (Arap) sllesi: 53 Cem, Sultan: 45, 274, 275, 276, 277, 278,307, 313 Cemaze Hisar: 154 Cezer Kasm Paa: 290 Cezer Siroz, eyh: 297 Cihan suyu: 309 Codex Vatikanus: 47 Cneyd Bey, zmirolu: 165,177, 179 Cneyd-i Badad: 105 aatay: 140,144, 264, 266 akrpmar: 68 andarl Halil: 39, 97,112, 114,115,133 ankr: 146,155 arboga: 53 ardak ky: 153 aramba suyu: 136 anigirba: 120,162,176 atalca hisar: 121 avdar Tatar: 80 avudur: 55 avuky: 79
281
eh Ban: 210 elebi Mehmed: 31, 33 emikezek Beyi: 240 erke (erkez): 268, 287, 290, 300, 304, 305, 306 froz: 126 tak: 264, 265 ih ban: 36, 209 imbini Hisar: 107,108 in: 53 orlu: 111,112,170,182 orumlu yresi: 184 ukurova: 281, 282 n (on, z) da: 281 Danimendler: 216 Daranos tekfuru: 78 Darca (Tarclar ): 161 Dadu Hatun: 176 Davud: 282 Davud Paa: 290 Davud- Kayseri, Mevln: 101, 296 Day Karaca Hnkr (Rumeli beylerbeyi): 225 Dede Korkut hikayeleri: 41 Deli Paa: 176 Del Balaban: 122 Denizli: 117 Dervendi: 205 Despot: 223 Develi: 136 Devrekani: 176 Dmkar: 195 Drakola: 175,176,196, 197,199, 243 Drama: 122 Dicle: 295 Dimetoka: 111,113 Dinboz sava: 84 Dineboz: 76 Dispot: 132 Ditrichstein, Prens: 43 Divrii: 137,139 Dizdar: 145, 223 Domani Da: 55 Dresden Kral Ktpanesi: 43 Dresden nshas: 43 Dulkadr beyleri: 300 Dulkadr ili: 260 Dulkadrolu: 137,184, 213, 252, 300 Derler: 54
Drekani: 237, 238 Dzbazar: 83 Ebu shaki: 126 Ebu Said: 266 Ebulvef, Seyid: 51,105 Ece Bey: 107,108 Ece Ovas: 110,111,168 Edebal, eyh: 58, 59, 72, 75, 84, 92, 98,101, 296 Edirne: 35, 36,113,114, 116,122,126,128,132, 147,149,150,162,164, 165,169,171,187, 188, 192,194,195,199, 205, 206, 207, 209, 213, 215, 216, 226, 228, 235, 244, 271, 278, 286, 289, 290, 312, 314 Edirne hisar: 114 Edirne tekfuru: 114 Edremid: 103 Edrene: 35 Edrenos tekfuru: 75, 76 Eflak: 126,130,147, 150, 152,155,158,196, 202, 203, 242, 243, 244, 246, 280, 285, 286, 287 Eflak Beyi: 147,155, 242, 243, 269, 285 Egriks kalesi: 199 Eriboz (Eriboz): 254 Erigz: 117 Elbasan (lbasan): 251 Elbistan (Albostan): 213, 300 Elvan Bey, anigirba: 120,162, 176 Elvan elebi: 31,185 Elvan elebi Tekkesi: 33, 165 Emir Seyyid: 216, 288 Emir Sultan: 188 Emir Sleyman: 137,143, 144,146,147,148,151, 152, 153, 288 Emir Timur: 265 Emirda: 203 Emre: 147 Enez (nez, Aynos): 221,222 Engr: 277, 294 Ereli: 61, 255, 309 Ergene kprs: 187,188 Ermenek: 250 Ermeni: 262, 281
597
Ermeni keileri: 239 Ermeni ky: 239 Ermeni Pazar: 289 Ertana: 139, 274 Erturul Gazi: 53, 54, 55, 65, 72,127,138, 219, 296 Erzincan: 54,137,143, 240, 249, 260, 262 Erzurum: 54 Eserlef: 281 Eski Anadolu Trkesi: 42 Eskiehir: 64, 72, 80 Ethes katalou: 44 Evran, Gazi: 113 Evrenoz: 111,113,114, 115,116,118,121,122, 123,126, 164,166 Evrenozolu: 150,170, 176,190,195, 197, 224 Eynebeg suba: 146 Eynegl (negl): 289 Eyyub Ensari, Hazret-i: 220 Ezher Camisi: 44 Fahreddin Fazl, Mevln: 226, 297 Fahreddin Mudurn, eyh: 297 Fatih: 33, 36, 37, 45 Fatma: 147 Fayik Paa: 289 Fazl, Gazi: 107,108,110, 111 Fazlullah, Geniboza kads: 96, 149,169 Fazlullah Paa: 150, 289, 294, 295 Ferhad: 310 Frat: 54, 262 Filibe: 114,138, 157, 242, 289 Fire (Firecik): 121, 221 Firiz Bey: 126, 170,175 Frenk: 287, 313 Galata: 218 Gazi Rahman: 83, 88, 90, 91,95 Gaziyan- Rum (Anadolu Gazileri): 298 Gebze (Geniboza): 96,149, 161,169 Gelibolu: 108,109,110, 111,112,115,116,121, 128,149,164, 165,167,
168, 190,199, 207, 217, 244, 254, 260, 289 Gemlik: 85 Geniboza (Gebze): 96, 149, 161,169 Germe Hisar (Heksamilion): 201, 230 Germiyan: 34, 55, 64, 68, 71, 73, 80, 143, 188, 199, 200, 215 Germiyanolu: 40, 55, 60, 64,117, 118,119, 120, 135,139, 141,143, 144, 153,154, 170,173,176, Gerce (Kuruca): 228 Gevele: 252,253 Geyik Baba Zaviyesi: 106 Geyikli Baba: 293,297 Geyve: 31, 32, 78, 79, 95, 150,153 Giese: 42, 43, 44 Golumbacz hisar: 228 Ger ev: 54, 109,138, 281 Gk Alp: 52, 53, 72, 79, 95, 197,219 Glba: 76, 103,166 Glek kalesi: 281 Greck: 107 Gynk: 66,102,131, 147 Grdzen: 162 Gmlolu: 166 Gmlcine: 116, 122, 258 Gml Kubbe: 92 Gmolu: 297 Gndodu: 54 Gndz: 55, 63, 75, 76, 102, 281 Gndzolu: 282, 309 Gran, Mevln: 37, 229 Grn: 139 Gvercinlik: 132, 191, 206 Gvercinlik (Golumbacz) hisar: 228 Gzelce Hisar: 130 Habil: 151 Hac Bayram, eyh: 297 Hac Bekta: 298, 299 Hac Bey: 263 Hac Hasan: 101 Hac lbeyi: 103,110,111, 113,114 Hadkat'l-Cevmi: 37
188, 216
Hdim-i Haremeyn (Mekke ve Medine hizmetkar): 302 Hfi, eyh: 297 Halep: 54, 142, 282, 307, 309, 310 Halil: 39 Halil, Karaylk olu: 184 Halil Paa: 115, 116, 205, 206, 207, 213, 216, 217, 218, 288, 294 Halil Paa, Hac: 176, 288 Halilrrahman: 294, 314 Halit bin Velid: 142 Halvetler: 297 Hama: 142 Hamid, eyh: 297 Hamid vilayeti: 120 Hamideddin, Seyyidzade Seyyid: 314 Hamidili: 124, 135,143, 152, 170, 182,191,193, 260 Hamidolu: 118,120,121 Hamza Bey: 57, 131,178, 179, 208, 239, 260 Hamza Bey, Baarolu (Rum beylerbeyisi): 156, 239 Hamza Bey, akrcba: 243 Hamza Bey, Kse (Adalya sanca beyi): 250 Hamza, Mevln: 193 Harmankaya: 64, 65, 66 Has Yunus: 222 Hasan: 265 Hasan Aa: 146 Hasan Alp: 75 Hasan Bey: 235, 236, 237, 238, 241 Hasan Bey, Dulkadrolu: 184 Hasan Bey, smail Beyolu: 236 Hasan elebi: 288 Hasky: 253 Hatibzade: 314 Hatun Ana: 298, 299 Hayber kalesi: 82 Haydar Bey: 185,186 Haydar, Mevln: 160 Hayrabolu: 109,111 Hayreddin Paa: 59,116, 122, 123, 287, 288 Hayreddin, Vezir: 123
598
Dizin: Gnmz Dilinde
Hayreddin-i Herev, Mevln: 297 Hayreddin-i Krm, Mevln: 297 Hz Menkb u Tevrih i l-i Osmn: 45 Heksamilion (Germe Hisar): 201, 230 Henri Cayol: 43 Herek (Hereke): 161 Hersek ili: 248 Hzr Aa: 213, 291 Hzr Bey: 156,157, 213, 297 Hind: 287 Hindistan: 287 Hocazade: 297, 314 Horasan: 295, 298 Horman hisar: 307 Hokadem, Msr Sultan: 300 Humus: 142 Hnkr Gazi: 293 Hsamzade: 314 Hseyin Bey: 239 Hseyin Bey, Hamidolu: 120 Hsrev, Mevln: 206, 297 Irboz (Eriboz): 254 lgn havalisi (Ylgn Pazarc): 250 Irak: 285 sparta: 121 istanbul Ktpaneleri: 44 Ik dervii: 169 blisi kalesi: 139 bn Selman: 31 bn Yahya: 31 brahim Bey: 282 brahim Bey, Karamanolu: 191, 204, 216, 236, 296 brahim elebi: 288 brahim Paa: 33,162, 165, 167,168,171,173,177, 288, 289 brahim-i Ethem: 105 Icln Bey, Karasiolu: 102 il: 193, 249, 250, 256, 259, 261, 277 flak: 170 flakan ili: 234 kizce: 59 lbasan (Elbasan): 251
lbeyi: 113,115 lyas: 212 lyas Bey: 180 lyas Paa: 288 mirza Cihanah: 266 mparator-Kral Ktpanesi: 44 nalck, Halil: 38 ncegiz: 121,150, 170 negl (Eynegl): 56,59,65, 69, 75,105,106, 238, 289 nez (Enez): 114, 221, 222 nn Sanca: 75, 95 psala: 113,114,221, 222 psala Hisan: 135 psili Hisan: 40,178 ran: 54, 55 rem ba: 213 rmen: 88 rmeni Beli: 55, 56, 57 sa Bey: 146,147, 151,177, 182,193, 197, 223 sa Bey, Aydmolu: 177 sa Bey, Evrenozolu: 197, 224 sfendiyr: 40, 118,136, 137,143,146,147,153, 155,156,158,173, 174, 175,176,194, 216, 235 sfendiyr Bey: 155 sfendiyr oullar: 177 sfendiyr ordusu: 174 sfendiyarolu: 139,155, 156,174, 233 shak Beg: 34 shak Bey: 34, 126,176, 189,194,199, 200, 223, 249, 250, 259 shak Bey, Karamanolu: 250, 259 shak Fakh: 51,117 shak Paa: 216, 242, 256, 257, 289 skender: 197, 281 skenderiye: 248, 271, 272 skilib: 157 smail Bey: 233, 235, 236, 237, 238, 242 stanbul: 36, 37, 38, 40, 41, 43, 44, 83, 85, 88, 89, 91, 92, 96,100,128,129,130, 131,134, 143,147,148, 149,152, 161, 217, 218, 219, 220, 221, 222, 223, 225, 235, 242, 244, 247, 251, 253, 256, 257, 260, 261, 265, 268, 269, 270,
272, 273, 274, 275, 276, 277, 278, 279, 280, 289, 290 stanbul boaz: 260 stanbul hisan: 218 stanbul Yahudileri: 290 kodra: 272, 273 teeni: 60 vaz Paa, Hac: 33, 151, 162,165,166,167, 173, 288 zbeen: 224 zinkmid: 102 zladi Dervendi: 205 zmir: 166 zmirolu: 162, 163, 165, 167,177,178,179 znik: 75, 82, 83, 97,99,101, 102,112,147,150,158, 160,171,174,175, 288 znik kads: 287 znikmid: 89, 95, 96 izveay hisar: 248 zvornk (Swornik): 176, 231, 232 Ka'blahbr: 142 Kabaaa: 121 Kbe: 283, 289, 294, 307 Kabil (Adem'in oullarndan): 151 Kad Burhaneddin: 137 Kadasker: 40,115,148,206 Kadzade-i Rum: 297 Kahire: 44 Kalack: 155 Kalakonya: 110 Kalanoz: 59, 60 Kalayun: 95 Kaldravk: 69 Kalecik: 146 Kalemestorya: 103 Kaman: 53 Kandra: 88, 95, 96 Kandilli am: 60 Kapcba: 303, 305 kapclar odas: 248 kapukullar: 119,176 Kara Eylk: 265 Kara Hisar: 253 Kara sa: 282, 283 Kara Rstem, Karamanl: 114,115 Kara Temr Paa: 123
599
Kara Temrta: 126, 129, 173 Kara Yusuf: 141 Karaaa: 121 Karaba: 143 Karabodan: 45, 269, 270, 271, 272, 279, 284, 285 Karaburun: 158 Karaca: 53, 225 Karaca Ahmed Sultan: 297 Karaca Bey (Anadolu Beylerbeyisi): 177, 225 Karaca Paa: 288 Karaca Rahman: 91 Karacahisar: 55, 59, 60, 61, 62, 66, 71, 72, 75, 79, 80, 102,311 Karaepi: 79, 81, 82, 83, 88 Karadeniz: 232, 266 Karafirye: 122,131 Karagz (Mehmed Paa): 283, 308 Karahan: 53 Karahisar: 55, 63,136, 250, 260, 262, 265, 289 Karahoca: 101 Karahul: 53 Karalu Olan: 53 Karaman: 41,114,115,135, 137,147,152, 154,155, 182,193,194, 199, 203, 204, 214, 215, 216, 217, 238, 241, 249,250, 251, 252, 256, 260,274, 275, 276, 277, 282, 286, 300, 308, 309 Karamanolu: 40,41,118, 126,135, 136,146,147, 151,152,153,154, 155, 170,177,181,191,192, 193,194, 203, 204, 205, 206, 209, 215, 216, 217, 236, 238, 241, 249, 250, 251, 252, 253, 255, 256, 257, 259, 260, 261, 264, 277, 296, 301 Karamrsel: 96,152 Karasi: 102,103,104,105, 107, 108,109,112, 124, 127,143,147 Karasiolu: 102,103,104 Karata: 137 Karatikin: 81, 82, 83 Kara ti kin hisar: 99 Karatonlu Da: 223 Karayol: 298
Karn Ovas: 152 Karluili: 123, 231 Karluolanlar: 231 Kasm: 146,147,155, 157, 177, 260 Kasm Bey: 153, 185, 261 Kasm Bey, Isfendiyarolu: 155,174 Kasm Bey, Karamanolu: 259, 261, 277 Kasm Paa: 205, 290 Kasm Paa, Tuturmezikolu: 289 Kastamonu: 118,136,143, 146,155, 174,176, 234, 235, 236, 237, 241 Kavala: 122 Kaya Alp: 53 Kaytbay: 304, 306 Kayntur: 53 Kayseri: 101,136, 250, 296, 298 kazasker: 112, 253, 288 Kazkl Voyvoda: 243, 244 Kazova: 288 Kebliolu: 253 Kefe: 266, 267, 268, 290 Kefe liman: 267 Keklik Mustafa: 274 Kelle eker: 119 Kemah: 262, 265 Kemal Paa: 289 Kerluka vezir: 218 Kervansaray: 57, 157, 288 Kestel tekfuru: 75, 76 Kesteli, Mevln: 314 Kean hisar: 113 Keida: 105 Kl Arslan: 257, 258, 260 Kpak ham: 280 Kratova: 126 Krehir: 298 Krehri: 146,154 Kvrm Yol: 136 Kz Ahmed: 236, 237, 241, 242, 250 Kzl Boa: 53 Kzlaa Yenicesi: 169 Kzlca Irmak (Kzlrmak): 286 Kzlca Tuzla: 103 Kzlrmak (Kzlca Irmak): 286 Kzlkocallar: 184,185
Kzlkocaolanlar: 182,183, 184 Kili: 279, 284 Kilisli Rfat: 44, 46, 47 Kirmast: 103,151 Kitab- Menkb- Tevrh-i l-i Osman: 43 Kite hisar: 76 Kite Ovas: 94 Kite tekfuru: 75, 76, 78 Koca Efendi (Bursa kads): 119, 297 Koca Hzr: 207 Koca Nayib: 33,145 Kocacuk Hisar: 197 Kocaili: 81,96,130,207, 217 Kocakayas: 185 Koum eydi: 296 Konr: 111 Konrapa: 88, 96 Konuralp: 81, 82, 83, 88, 90,95 Konurhisar: 110 Konu Hisar: 157 Konya: 101,135,154,193, 204, 216, 249, 252, 253, 260, 276, 277, 278 Korkud, Sultan: 278 Korlua: 53 Koruderesi: 79 Kosava muharebesi: 36 Kosova: 124, 209, 210, 212, 224 Kostantiniyye: 51 Koyluhisar (Koylhisar): 234,235,238,239,240,252 Koyunhisar: 76, 95 Kpruhisar: 75 Kprl: 149 Kr ahmelik: 148,149 Krfez hisar: 230 Kse Mihal: 64, 65, 67, 81, 84,172 Kuds-i erif: 294, 314 Kula ahin: 202, 203, 219, 289 Kulaca: 59 Kumburun: 168 Kurunlu Kilise: 210 Kurtlm: 53 Kuruca (Gerce): 228 Kusun: 281, 283 Kusun Varsak: 281 Ku Temur: 281, 282, 283
600
Dizin: Gnmz Dilinde
Kutbeddin-i znik, Mevln: 297 Kuvac (Kuvacili'nin kral): 247 Kuvacili: 247 Kkrtl: 94 Klek: 281, 282, 283, 308 Knc illeri: 197 Krt: 139 Krt Hasan, eyh (emikezek Beyi): 179, 240,241 Ktahya: 117,119,120, 121,124, 216 Lala ahin: 121 Langer, William L.: 47 Lapseki: 168 Lrende: 252, 253, 255, 256, 277 Laz (Srbistan) vilayeti: 34, 228 Lazolu: 197 Leblebicihisar: 78, 79 Lefke: 79, 80 Leh beyi: 286 Leh vilayeti: 285,287 Lih ban: 36, 209,210 Limoz: 222 Londura: 230, 231 Lk ban: 36, 209, 210 L'lfer Hanm: 70 Ll (Lle): 259 Ltfi Beyolu: 257 Macar: 33,192, 194,196, 198,199, 203, 205, 208, 209, 229, 242, 243, 271, 286, 287 Macaristan: 128,129,176, 189,190,191,195,196,206 Manisazade: 314 Mahmud: 177, 248,265 Mahmud Bey: 180 Mahmud elebi, Hac Bektaolu: 299 Mahmud Paa: 59,228, 229, 230, 231, 232,233, 234, 235, 236, 237,245, 246, 247, 252, 253,254, 260, 261, 262, 263,289 Mahmud, eyh: 84 Makm- Mahmud: 193 Malatya: 137,139, 307 Malhun Hatun: 58, 92 Malkara: 121 Maltepe ayn: 273
Manastr: 123,188 Manisa: 158,205, 206, 207, 226, 290 Marmara vilayeti: 75 Martaloz Doan: 209 Marula: 122 Marzuvan (Merzifon): 156 Maskara Arap: 39,134 Matara: 149 Mecitz: 31 Mecnun Tabak ovas: 142 Medine: 255, 294, 302 Medine-i Resul: 288, 289, 294, 314 Mehmed: 146,182, 211 Mehmed Aa: 289 Mehmed Bey, Akayl: 217, 218 Mehmed Bey, Gndzolu: 309 Mehmed Bey, Karamanolu: 154,181, 259 Mehmed Bey, Mihalolu: 148,165,166,172 Mehmed Bey, Minnetolu: 157 Mehmed Fatih: 36 Mehmed Han, Sultan: 59, 98,129,143,144,145,147, 148,149,150,151,152, 153,154,155,156,157, 158,159,161,162,163, 176,196, 205, 208,212, 213,214, 215, 216,217, 218, 219, 220, 222, 223, 224, 226, 228, 229,230, 231, 232, 233, 234,239, 240, 241, 242, 243,244, 245, 248, 249, 250,251, 253, 255, 259, 260,261, 263, 264, 265, 266, 267, 269, 270, 271, 273, 274, 280, 286, 287, 288, 294, 297, 298, 299, 300, 301, 302, 305, 306, 307, 311, 312 Mehmed Paa: 228 Mehmed Paa, Hzr Aaolu: 291 Mehmed, vaiz: 155 Mehmed Zrek, Mevln: 297 Mehmed-i Buhar, Seyyid: 297 Mekece: 78, 79 Mekke: 34,177,199,200, 276, 277, 294, 301, 302, 307, 313, 314
Mekki Aslan Bey: 300 Mekki Bey, zeyirolu: 309 Menage, Victor L.: 38 Menkib u Tevrih-i l-i Osmn: 33, 37, 42,43 Menakb- l-i Osmn: 31, 32,150 Menkb Osmanoullar: 230 Menemen Ovas: 138 Menkb: 268 Mente: 298 Mentee: 128,180, 215 Menteeolu: 40,118,128, 139,164,179,180,216 Meri: 113,114,117, 228 Meri Ble: 176 Merzifon: 156,183 Mesevri: 230, 231 Mesih Paa: 289 Mevkan (Mokan) Kalesi: 259 Mevln Hnkr: 253 Mezid Bey: 202 Msr: 44,139,142,144,181, 277, 281, 282, 283, 287, 297, 300, 301, 302, 303, 304, 305, 306, 307, 309, 310, 313 Msr beyleri: 301, 302, 303 Msr padiah: 301,303 Msr Sultan: 118,207,300, 301,302,304,306,307,309 Midilli: 244, 246, 247 Mihal: 66,67, 68, 78, 85,150 Mihahc: 103 Mihalolu: 33, 34,148,150, 165,166, 262, 263 Milen kalesi: 283 Mille: 281 Milo Kbile: 125 Minnet Bey: 157 Minnetolu: 157,158 Miro: 147 Mirza ah: 295 Mis: 309 Misini hisar: 112 Misis: 281, 282 Mokan Hisan: 259 Mokan (Mevkan) Kalesi: 259 Moldova: 45 Mora: 131,190, 201, 202, 228, 230, 231, 247 Mordtmann, A. D.: 44
601
Mordtmann nshas: 43 Mozalan hisar: 308 Mudanya: 235, 275 Mudurnu: 65, 88, 102 Muhammed: 51, 56, 208, 210, 211,298 Muhammed Beg, Mihalol: 33, 34 Muhammed, Hazret-i: 290 Muhlis Paa: 51, 212 mukataa: 219, 220 Murad Bey: 262 Murad Han, Sultan: 33, 34, 39, 59, 70, 95, 97, 98,102, 112,113,114,116,117, 118,119,120,121,122, 124,126,129,133,145, 156,158,162,163,164, 165,166,167,168,169, 170,171,173,174,175, 176,178,179, 182,187, 188,189,190, 191,193, 194,196,197,198,199, 201, 202, 203, 204, 205, 206, 207, 208, 209, 211, 212, 213, 215, 218, 224, 228, 230, 252, 287, 288, 294,297,311,312 Murad, II.: 33, 35, 36, 40 Murad Paa: 263 Murad suyu: 263 Musa: 146,147,148,149, 150, 151,152, 153, 159 Musa Baba: 297 Musa Bey: 310 Musa elebi: 31 Musannifek: 248 Mustafa: 143,146,154,158, 159,164, 165,166,167, 169, 170,171, 172, 173 Mustafa Bey: 310 Mustafa, Brklce: 158 Mustafa elebi: 226 Mustafa, Dzme: 33,166, 167 Mustafa, Ktib: 43 Mustafa Paa: 261, 289 Mustafa, Sultan: 260, 262, 264, 266 Mustafa ehzade (Bayezid Han'n olu): 36,144, 164,168,169, 171,172 Mustafazade-i Karamam, eyh:314 Musul: 55 Mze-i Hmayun: 44
Nasreddin Bey, Dulkadrolu: 137 Nigeobr (Nibolu): 131, 132 Nide: 136,154, 283 Nike brnk (Nige Obran): 34, 200 Nikolsburg (Mhren) atosu: 43 Nikolsburg nshas: 43 Nikpr: 176, 223 Ni Togan: 169 Nianc Paa: 290 Nuh Peygamber: 53 Odgnlek hisar: 109 Ouz: 52, 53 Ouz Han: 219 Ohabolu: 149 Oksford nshas: 44 Orhan Gazi: 31, 32,39, 51, 70, 75, 78, 79, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 91, 92, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 101,102,103, 104, 105, 106,109, 111, 114, 133,150,188,197, 219, 287, 293, 296, 299, 311 Oru Bey: 33,165, 173, 177,178 Oru Bey, Temurta olu: 177 Osman elebi: 34 Osman Gazi: 32, 53, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 84, 86, 87, 92, 93, 97, 101,123, 127,135, 188,197, 200, 219, 281, 293, 296, 311 Osman soyu: 32, 51, 55 Osman slalesi: 155 Osman lkesi: 146 Osmanck: 185, 286, 289 Osmanl: 32,42,53,62,95, 114,120,127,128,177, 186,188,193,194,200, 202,204,251,258,290,293 Osmanolu: 51, 52, 53, 63, 98,117,133,152,154,155, 178,180,202,206, 207, 211,212,213,214,221, 238,240,242, 244,252, 264,275,280,287, 288, 290,291,292,294, 296, 298,299,301,302,311 Oynahisar: 80
mer Bey, Ramazanolu: 309 mer Bey, Turhan Beyolu: 263, 265 zbek Aa: 194 Paris nshas: 44,45 Pasin Ovas: 54 Paa Beg: 34 Paa Kirece: 176 Paacuk Aa: 120 Pazar: 281 Pendik: 161 Perivedin: 149 Pnarba: 84,151 Pir Ahmed, Karamanolu: 41, 249, 250, 251, 252, 259, 260, 264 Pirahmet Cester: 297 Polanya hisar: 121 Polava: 229 Postn-p: 117 Prusya Devlet Ktpanesi: 43 Prusya lim Akademisi: 44 Rabia: 37 Raif Yelkenci: 37, 43, 46 Ramazan: 281, 282 Ramazanolu: 309 Rehav: 164 Ressava (Sava): 228 Resul elebi: 299 Reyhan Aa, Hadm: 194 Reyhan Paa: 176 Rivq l-Etrk: 44 Rum: 53, 54, 55, 56,100, 101,110, 156,213,234, 251, 252, 253, 256, 266, 281, 287, 297, 298, 308 Rum Mehmed: 41, 220, 221, 251, 253, 255, 256, 257, 290 Rum padiah: 260, 296, 301, 303, 304, 309 Rumca: 90,101 Rumeli: 108,109,110,112, 121,126,129,142,147, 148,149,150,151,157, 164,165,166,168,170, 181,187,195,196,202, 204,205,207,217,225, 230,235,241,242,262,288 Rumeli askeri: 209, 278 Rumeli beylerbeyi: 115,156, 191,225,239,262,278,284
602
Dizin: Gnmz Dilinde
Rumeli hisar: 272 Rumkale: 307 Rstem: 84,115,131 Sakarya rma: 65 Sakarya suyu: 79 Saltuk Alp: 79 Samakaolu: 157 amandra: 88, 89, 91 Samsa avu: 65, 79, 83 Samsun: 156,157 Sandrew (Semendire): 34, 132,176,194,196, 199, 200, 205, 231, 232, 246, 271 Sara Hatun: 241 San Yakubolu: 250 Sanca Paa: 289 Sancahisar: 79 Sarkam: 143 Sarkaya: 65 Saroz: 85 Saru Yat: 55, 57, 60 Saruca, Derzi: 150 Saruca Paa: 215 Saruhan: 123, 127,138, 143,173, 178, 278, 290 Saruhan Begl: 138 Saruhanolu: 118 Sava nehri: 198 Sava (Ressava): 228 Saykalan hisan (Sklanhisar): 250 Sazldere: 165 Schacht, Joseph: 44 Sekleti Ban: 209 Selnik: 123,158,164,190, 191, 289 Seluk: 55, 72,127 Seluk Hatun: 276 Selman: 212 Selmn, eyh: 51 Selver avuolu: 250 Semekom: 150 Semendire (Semendire, Semendria, Sandrew): 34, 132,176,194,196, 199, 200, 205, 231, 232, 246, 271 Semerkand: 146 Serahur: 143 Serez: 158,159,164, 190, 228 Serhan Begli: 139 Sevin: 53 Seydiehir: 121,154
Seyitgazi: 153 Simavna Kadsolu: 158, 159 Srbistan: 223, 232, 247 Srp: 116,126,130,132, 133,149,150,176,189, 194,199, 200, 205 Srp kral: 124,125, 311 Silifke: 137, 249, 250, 259, 261 Silifke Kalesi: 259 Silistre (Sillisire): 131,175 Silivri: 149 Sillisire (Silistre): 131,175 Sillisrim (Sillisire): 147 Simav: 117 Simav, eyh lhi: 314 Simavna Kadsolu: 148, 150,158, 159 Sinan Bey: 193, 230 Sinan Bey, Elvan Beyolu: 230 Sinan Bey, Rumeli Beylerbeyisi: 191 Sinan Paa: 290 Sind: 217 Sinop: 136,147,174, 232, 233, 234, 235, 236, 237, 239, 241 Sipahi: 82,100,128,137, 165,194, 236, 252 Siracddn-i Urmev: 101 Sirez: 122,123,126 Sis: 305 Sis da: 281 Sis kalesi: 282 Sivas: 137,142, 249, 260, 262, 298 Sivrihisar: 146,151,154 Sofya: 129, 169, 208, 209, 289 Solak Karaca: 144 Sonsa: 241 Sorgun: 65 St: 55, 60, 65, 92 Sklet ban: 36, 210 suba: 151, 219, 282 Sugar: 53 Sultan eyhi: 282 Sultan- Haremeyn (Mekke ve Medine sultan): 302 Sultann (Sultan y): 93, 235 Sunkur: 53, 54 Sunsa: 183
Sle, avuba: 119 Slemi: 65 Sleyman: 58, 74,108, 109, 111,208,283 Sleyman Bey: 213,219, 286 Sleyman elebi: 288 Sleyman, Dulkadrolu: 213 Sleyman Paa: 70, 95, 96, 102,104,105,107, 108, 109,110,111,288 Sleyman peygamber: 136 Sleyman ah: 53, 54, 72, 219, 281 Sleymaniye Ktphanesi: 45 Sleymaniye nshas: 45, 46 Srmel ukuru: 54 Swornik (zvornk): 176, 231,232 ah-Ana: 176 ahin Lala: 112,113,114, 117,121,123 ahinah: 278 ahmelik vezir: 149 ahsvar Bey: 300,301, 302, 304, 305 am: 141,142, 143, 285, 301, 302 am Trkmenleri: 54 arabdar lyas: 170,171, 172,173,182,191 ehabettin Aa: 238 ehnaz: 164 ehsvar, Dulkadrolu: 252 emseddin-i Fenar, Mevln: 297 erefeddin Paa: 176 erefeddin-i Krm, Mevln: 297 ili: 130 krullah Fazl, Mevln: 193, 226, 276 Taceddn-i Krd: 59,101, 296 Taceddinolu: 172 Taharetsiz Hatip: 168 Taharten, Erzincan Beyi: 40, 137,138,139,143 Tahtal: 229 Tamac: 288 Taman: 290
603
Tanoz: 222 Tapduk Emre, eyh: 297 Tarak: 131 Tarak Yenicesi: 65,66,102 Tarakl Borlu: 136,173 Tanclar (Darca): 161 Tarsus: 252, 281, 282, 283, 308 Taak Yazs: 62 Tatar: 54, 55, 61, 62, 80, 81, 143,146,157,158, 287 Tavanl: 117 Tayfur elebi: 185,186 Tebriz: 264 Teke: 215 Tekeili: 135,143 Tekfurpnar: 79 Tekirda: 109,131 Terbkrbeli: 281 Tercan: 262 Tevrh ve Menkb- l-i Osman: 43 Tevrh-i l-i Osmn: 38, 42,44 tmar: 74, 75, 96, 99,102, 104,122,127,128,147, 148,153,155,157,159, 162,177,178,180,197, 236, 258, 285,290 Timur: 40,119,128,131, 133,139,140,141,142, 143,144,145,146,157, 295, 311 Timurta: 165 Temrtaogh: 33, 34,177 Tire: 127,177 Tirebe hisan: 224 Togan, Kl: 34, 200 Togar: 53 Tokat: 33,150,165,166, 176,180,182,199,205, 207, 260,261, 286 Toktemur: 53 Tomal Beli: 60 Torlak Kemal: 158 Tomberg katalogu: 43 Tosya: 155 Tozak: 53 Trabzon: 234, 235, 240, 241,247 Trabzon gazas: 300 Tugut Alp: 75 Turul: 101 Tuna: 129,155,203,224,225, 243,270,271,278,279,285 Tunca suyu: 286
Turahan Bey: 201,205, 207 Turgut Alp: 69,84,105 Turgutili: 75 Turgutlu: 252 Turgutolu: 251, 252,309 Turhan: 166 Turhan Beyolu: 263,266 Turkutlu: 41,170, 209 Turkutolanlan: 204 Turmu: 53 Tursun Bey: 102 Tursun Fakh: 72,296 Tururolu, Dervi: 58 Tusi, Mevln: 226 Tkmen belii: 305 Tkmenler: 308 Trk: 54, 64, 67, 69, 75, 81, 82, 84, 85, 89, 90,95, 96, 99,102,109, 110,115, 121,128,129,166, 206, 207, 218, 220, 222, 230, 231, 243, 246,267, 268 Trk Mezan: 54 Trk Rstem: 39,133 Trk Turhan: 166 Trk Yurdu: 44 Trke: 38, 43,115 Trkistan: 54 Trkmen: 54,139,142,182, 183,184, 213,264, 304, 305,308 Trkmen obalan: 184 Uurlu Mehmed: 264 Ulu hacibi: 307 Uluabad kprs: 166 Ulubat: 103 Ulubat Kprs: 34, 76 Ulubat tekfuru: 76,103 Ulufer suyu: 70 Umur Begogh, Temrtaogh: 34 Umur Bey: 33,129,165 Umur Bey, Karatimurtaolu: 33,173 Umur Bey, Timurtaolu: 200 Upsala nshas: 43, 45 Uyal Hoca: 57 Uyuz Bey: 256 Uzun Hasan: 234, 239,240, 241,242, 249, 250,252, 256, 259, 260, 261,262, 263, 264,265, 266 Uzunca Bel: 83
ok: 281 ngrz: 35,195,205,278 skb: 34,37,199, 200, 228, 229 skdar: 290 skp: 35,126,194, 200, 223 zeyir: 281,282 Valkolu: 205 Valnakan (Alnakan): 282 Valnakan kalesi: 283 Vardar Yenicesi: 164,190 Varna: 206 Varna da: 207 Varna gazas: 34 Varna Sava: 177, 200 Varsak: 193,256, 281, 309 Vatikan nshas: 43 Vefa, eyh: 36 Vennak: 281 Veyis Bey: 180,181 Vlkolu: 132,142,143,169, 176,189,191,192,194, 196,199, 205, 206, 209, 223 Vidin: 126,148, 191,196, 208, 286 Vidin Sinan: 191,192,193 Vildan, Mevln: 253 Viranca Hisar: 107 Viyana nshas: 44 Vize: 169 Vdene: 126 Wittek: 44 Yabugermen: 268 Yafes: 53 Yafesoullan: 54 Yama: 202,218,249 Yahi Bey: 130,150,177, 178,179 Yahi Fakh: 31, 32, 51,150 Yahulu: 96 Yahudiler: 290 Yahya: 212 Yahya, eyh: 51 Yakub Bey: 117 Yakub Bey, Germiyanolu: 135,176,188 Yakub elebi: 124,125 Yakub Ece: 108,110 Yakub, Hakim: 290
604
Yakup Bey, Menteolu: 180 Yalakonya: 95 Yalakova: 96 Yal kaps: 172 Yalva: 121 Yanbolu: 152 Yanko: 36, 202, 205, 206, 207, 209, 210,225 Yantemr: 53 Yarhisar: 68,69,70, 71,75, 238 Yaya: 98,165, 200,287 Yaycsa (Yayca): 246 Yellyurd (Yillyurd): 228 Yenice: 102,164 Yenieri: 115, 207, 232, 264, 272,275,276, 299 Yeniehir: 75, 77, 79, 83, 91, 95,100,101,117,133, 174,238, 242, 276, 288 Yezid: 143 Ylduz: 230 Ylgn Pazarc (Ilgn havalisi): 250 Yigan, Mevln: 294, 297 Yiit Bey: 126,139 Yillyurd (Yellyurd): 228 Yiniehir: 39 Yirggi: 155 Yoras: 130,150 Yovan: 232 Yrg Paa: 173,182,183, 184,186,187,189 Yunan: 274 Yunan taht: 278 Yunus Bey: 222 Yunus Emre: 297 Yusuf: 177 Yusuf mirza (Yusufa Mirza): 260 Yregir: 281 Yregir (ok'un olu): 281 Zaanos, Derziba: 152 Zagra: 114,116 Zaanos Paa: 289 Zamantu hisar: 304 Zeynel (Uzun Hasan'n olu): 264 Zeyn: 297 Zlfikar: 285
DIZIN EVRIYAZ
Abdal Murd: 569 Abdal Ms: 571 Abdln- Rm: 571 Abdurrahm-i Rm, eyh: 570 Abdurrahman, Gzi: 348 Abdllatf-i Makdis, eyh: 570 Ablayund: 370 Absuy: 349, 355, 362 Acem: 321, 322,402, 428, 430, 449, 485, 536, 560, 569 Aclan Beg, Karasiogh: 370 Ada: 484, 495, 497 Ada kprisi: 484 Adalya: 450, 520 Adana: 549, 553, 554, 555, 581, 582, 583 Adranos (Edrenos) Tekri: 343 Agrboz (Eriboz, Igrboz): 500, 524 Ahi Evren: 569 Ahi Hasan: 351, 352, 360 hir Klek: 555 Ahiyn- Rm: 571 Ahmed: 348 Ahmed Beg: 448, 449, 506 Ahmed, avu: 520 Ahmed elebi: 548 Ahmed Paa: 528, 529, 532, 533, 538, 539, 540, 562 Ahmed Paa, Fenrogl: 534,563 Ahmed Paa, Gedk: 528, 530, 531, 532, 537, 538, 544, 549, 562 Ahmed Paa, Hersekogl (Anatol beglerbegisi): 583 Ahmed-i Grn, Mevln: 570 ak brk: 364, 383 Akba: 363 Akbyk: 479, 570 Aka Koca: 348,349, 350, 355, 356,357, 358, 362,
363 Akahisr: 475, 476, 477, 486 Akalimon: 375 Akaylu: 478, 486 Akhisr: 345, 346, 349, 420 Aknc: 467, 533 Akkerman: 552, 556 Akova: 351 Aksaray: 403, 527 Aksaraylu mahallesi: 527 Aksunkur Aga: 387 Akehr: 388, 412, 421, 422, 461, 485, 520, 531, 533 Akemseddn: 570 Aktemr: 330, 344 Akyaya: 560 Akyaz: 348, 349, 350, 355 Aleddn Paa: 342, 360, 361, 364, 445, 450 Alacahisr: 397, 457 Aleddevle: 578, 580 Aleddn, Mevln: 570 Alaehir hisr: 395 Alaehr: 385, 395, 397 Alata (Elete) tag: 351 Albustn (Elbstn): 481, 573 Aleddn Azeb, Mevln: 586 Aleyye: 485, 528, 563 Alar: 323 l-i Abbs: 321 Ali Beg: 433, 441, 464, 514, 523, 533, 534, 557, 558, 559 Ali Beg, Beng: 450 Ali Beg, Evrenezogl: 417, 458, 463 Ali Beg, Hnkr: 463 Ali Beg, Mihalogh: 533, 534, 535 Ali Beg, Rmili beglerbegisi: 556, 557 Ali Horasn, eyh Yar: 569 l-i Osmn: 319, 320, 321, 322, 330, 353, 354, 362, 366,391, 395, 396, 401, 402, 422, 423, 446, 462,
470, 476, 479, 480, 482, 509, 510, 512, 522, 536, 547, 552, 560, 561, 562, 564, 565, 566, 569, 570, 572, 583, 584 Ali Paa: 398,400, 401, 402, 414, 560, 561 l-i Seluk: 322, 339 Ali-yi Bestm, Mevln eyh:518 Alnakan kal'as: 555 Alnakan (Valnakan): 553 Alparslan: 450, 454 Alparslanogl: 454, 455 Amasiyye: 404, 410, 411, 412, 414, 416, 424, 442, 450, 451, 455, 481, 495, 549, 559, 560, 563, 584 Amasr: 502, 503 Amr bin meyye: 410 Amud: 321 Ana, Savc: 323 Analakan hisr: 581 Anatol: 397, 432, 445, 463, 471, 473, 475, 477, 498, 502, 505, 523, 526, 528, 531, 543, 545, 548, 549, 550, 552, 572 Anatoh beglerbegisi: 430, 439, 445, 475, 485, 505, 550, 582, 583 Anteb begi: 580 Arab: 321, 376, 402, 485, 560, 574, 580 Arabistan: 499 Araman (Ermen): 363 Arnavud: 391, 397, 444, 445, 465, 466, 476, 477, 519, 521, 522, 543 Arnavud skenderi: 476 Artukova: 450 k Paa: 319, 362, 369, 569 k: 319, 320, 338, 345, 357, 359, 360, 387, 394, 396,403, 412,425, 429, 443,446, 455,480, 482, 483, 489, 491, 493,496, 497, 499, 502, 503, 507,
606
Dizin: evriyaz
514, 516, 519, 521, 546, 553, 555, 556, 558, 560, 563, 565, 567, 568, 572, 578, 579, 583, 585 Ata Koun: 554 Atana: 549 Atranoz: 351 Ayafni hisr: 507 Ayan gli: 349, 362 Ayanikola: 324, 337 Ayas hisr: 582 Ayas kal'as: 554 Ayasofya: 487 Ayasulug: 395, 446 Ayalonya (Ayaolonya): 375 Ayazmand: 514 Aydn: 410, 413, 426, 427, 445, 446, 483 Aydnck: 374, 375, 384 Aydnogh: 395, 407, 446, 485 Aydos: 362, 363 Aydos hisr: 355, 356, 357 Aydos tekri: 356 Aykolug: 321 Aykutluk: 321 Aytogd: 343, 345 Azab Beg: 416, 418, 475, 476 Azag: 539 Ba'lbek: 410 Baba lys: 319, 373, 569, 571 Baba Muhlis: 569 Bciyn- Rm: 571 Bafluili: 518 Bagdad: 482, 497, 568 Bakraz tag: 582 Balaban Paa: 448 Balabancuk: 344 Balk Hisr: 566 Balkesri: 370, 371, 561 Balkan: 510 Ballubatra (BalyabadraPatros): 497 Banatoz (Bantoz) hisr: 379 Bantoz hisr: 379 Baranlu: 537 Baras tekr: 345, 352, 353 Barsbeyte hisr: 581 Basuk: 321
Bay Hoca: 324, 351 Byezd Han: 359, 385, 387, 388, 392, 393, 394, 395, 396, 397, 398, 399, 400, 401, 402, 403, 404, 405, 406, 407, 409, 410, 411,412, 413, 414, 417, 421, 423, 424, 429, 430, 432, 457, 465, 487, 495, 533, 535, 537, 546, 547, 548, 549, 550, 551, 552, 553, 555, 556, 558, 559, 560, 565, 566, 570, 579, 583, 584, 585 Byezd Han, Yldrm: 385, 408, 409, 417, 431, 568, 569, 584 Byezd Paa: 417, 423, 426, 430, 432, 433, 561 Byezd Sultn: 319,411, 495, 511, 531, 535, 546, 547, 548, 549, 550, 551, 579, 580, 581, 585, 586 Byezd-i Bestm: 518 Baymcar Tatar: 328 Bayndur Han: 537 Bayntur: 321 Baysub: 321 Bedenos (Bidnos, Bednos) tekri: 343 Bednos tekri: 343 Beg Bzr: 413 Beg' Kava: 414 Begehri: 388, 422, 459 Behisni: 406 Bekdaler: 571 Bere (Beriyye ?) begi: 580 Bergama hisr: 372 Bermdek: 554 Beytullh: 567 Bnarba: 351, 419 Brgaz (Burgus): 380 Brgoz: 381 Bidev arda: 448, 474 Bidnos tekri: 343 Biga: 383, 384, 430, 435, 552 Biga kads: 435 Biga ygi: 329 Biga suy: 435 Bihisni: 405 Bileck: 323, 332, 334, 336, 337, 338, 342, 346, 364, 365, 379,385, 560, 571 Bileck hisr: 331, 335, 359
Bileck tekri: 323, 324, 331, 335 Biligrad: 466, 467, 475, 477, 493, 494, 498 Biline: 467 Bilyz (Yelyz): 370 bmrhne: 394 Biran (Branikvac): 498 Birgama: 370, 371 Bikpri: 349 Bita: 332, 333 Boazkesen: 398, 544 Bogdan: 359, 541, 551, 558 Bolayr: 375, 376,436 Boh: 350, 355, 364, 442, 473, 502, 506, 507, 511 Borlu: 442 Bosna: 394, 397, 457, 492, 501, 516, 518 Bozkr: 461 brk: 365, 571 Brklce: 426 Branikvac (Biran): 498 Budak Beg: 573, 577, 578 Bulgar: 485, 560 Bulgar tag: 510, 523, 554 Burgus (Brgaz): 380 Bur (Bre): 390 burma dlbend: 365, 444 Bursa: 338, 343, 351, 352, 354, 359, 360, 361, 362, 365, 369, 372, 373, 379, 383, 385, 387, 388, 394, 396, 402, 403, 404,405, 412, 414, 416, 417, 418, 419, 420, 421, 423, 425, 429, 431, 432, 433, 438, 440, 443, 444, 445, 447, 455, 456, 463, 484, 485, 499, 500, 505, 508, 547, 548, 560, 563, 586 Bursa hisr: 338, 344, 351, 385, 455 Bursa nyibligi: 412 Bursa tekri: 343 Bre (Bun): 390 Ca'ber Kal'as: 322, 553 Cem, Sultn: 546, 547, 548, 549, 579, 585, 586 Cemaze Hisr (amard Hisr): 422 Cezer Ksm Paa: 563 Cezer Srz, eyh: 569 Cihan suyu: 582 imbini Hisr: 374, 375 Cimbnk hisr: 375
607
Cneyd Beg, zmirogl: 432, 445, 447 adurlu: 345 adurlu tekri: 346 aatay: 408, 411, 536, 537 akrbnar: 336 amard Hisr (Cemaze Hisr): 422 andrlu Hall: 365, 379, 382, 401 arboga: 321 ardak kyi: 420 aranba (ihrenbih) Suy: 403 ngrba: 387, 430,444 atalca Hisar: 389 avdar (avudur): 323 avdar Tatar: 347, 348 avdarlu: 347 avudur (avdar): 323 avukyi: 346 erke (erkez): 539, 559, 563, 573, 576, 578, 579 etroz (froz): 394 narlu: 551 tak: 536 ih ban: 477, 479 ihrenbih (aranba) Suy: 403 imbini Hisr: 374, 375 imikezek Begi: 510 n: 321 orlu: 378,379,438 orumlu: 451,452 n (on, z) tag: 554 ukurova: 553, 555 Dnimend: 401,428 Daranos (Dranos) tekri: 345 Dadu Hatun: 444 Dvud: 379, 554 Dvud Paa: 563 Dvud- Kayseri: 368,569 Del Balaban: 390 Del Paa: 444 Derende (Derevende): 405 Devel: 403 Dmkar: 464 Drakola, Drkola: 443, 444,465, 467,468, 513 Drama: 390 Dranos tekri: 345
Dicle: 568 Dimetoka: 378 Dimetoka hisr: 381 Dimetoka tekri: 380 Dinboz: 343, 351 Divrii: 405, 406 Domani tagn: 323 Dndi Sultn: 510 Dulkadr: 531,573 Dulkadrogl: 405,453, 481,522, 573 Durahan (Turahan): 469 Durdogl (Tururogl): 326 Durhan (Turahan): 469 Drekni: 444, 507, 508 Dzbzr: 350, 351 Ebklos (klos): 367 Ebu shakiyye: 394 Ebu Sa'd: 537 Ebu'l-Vef, Seyyid: 319,373 Ece Beg: 374, 375, 376 Ece Ovas: 378, 436 Edebal, eyh: 326,327, 339, 342, 351, 359, 365, 368, 569 Edremid: 370 Edrene: 381, 382, 383, 384, 390, 393, 394, 396, 399, 415, 416, 417, 430, 432, 433, 436, 437, 440, 456, 460, 463, 464, 467,474, 476, 477,481, 484, 495, 497, 505, 514, 543, 550, 559, 561, 562, 563,584, 586 Edrene hisar: 381 Edrenos tekri: 343 Egrigz: 385 Egriks (Egrigz) Hisr: 468 Elbasan (lbasan): 522 Elbstn (Albustn): 481, 573 Elete (Alata) tag: 351 Elvan Beg, ngrba: 388, 430,444, 500 Elvan elebi: 454 Elvan elebm Tekyesi: 433 Emr Al elebi: 524 Emr Seyyid: 456,484,561 Emr Sleymn: 405, 410, 411, 414,415, 416, 418, 420, 560 Emirtag: 471
Engri: 323, 410, 505, 506, 508, 549, 566 Engrz: 558 Ereli: 328, 329, 526 Eregliye (Eregl ): 582 Eregl (Eregliye): 582 Ergine kprisi: 455,456 Ermen (Araman): 363 Ermeni: 554 Ertana: 406, 546 Ertonrul Gzi: 321, 322, 323, 333, 340, 395,406, 487, 569 Erzincan: 322, 405, 410, 510, 520, 531, 533 Erzurum: 322 Eskiehir: 331,332,340, 347 Evrenez: 378, 380, 381, 382, 383, 386, 389, 390, 394, 432, 434 Evrenezogl: 417, 438, 444, 458, 463,465, 493 Eynegl: 324,327,333,337, 339, 342, 372, 373,508, 561 Eyyb Ensr: 489 Fahreddn Fzl, Mevln: 495, 570 Fahreddn Mudurn, eyh: 570 Ftma Hatun: 414 Fyik Paa: 562 Fz, Gzi: 374, 376, 378 Fazlullah, Geniboza kads: 417, 437 Fazlullah Kd: 363 Fazlullah Paa: 561, 566 Ferhd: 582 Fidyi: 573, 576 Filibe: 382,406,425,512,561 Fire (Firecik): 490 Firenk: 366, 502, 545, 559, 585 Firz Beg: 394,438 Fodura (Kodura): 361 Furat rma: 322 Furat suy: 533, 534 Gzi Hnkr: 365,493, 560,566 Gzi Rahmn: 355,357, 358,359, 362 Gziyn- Rm: 571 Gegibze (Geniboza): 363, 417, 429,437
608
Dizin: evriyaz
Gelibol: 375, 376, 377, 378, 379, 382, 383, 384,389, 396,417, 432, 433,435, 436,458, 468, 475, 486, 514, 524, 531, 561, 562 Gemleyg (Gemlik): 352 Gemlik (Gemleyg): 352 Geniboza: 363,417,429,437 Germe: 470,500 Germe Hisr: 469, 499, 500 Germiyn: 323, 332, 339, 340, 347, 411, 457, 468, 483 Germiynogl: 323,328, 331,336, 385, 387, 402, 407, 408, 409,411, 421, 438, 441,444,456, 484 Gevele (Kevele): 523, 524 Geyik Baba Zaviyesi: 374 Geyve: 345, 346, 362, 417, 420 Giykl Baba: 566,569 Ggerinlik: 400, 459, 475 Gk Alp: 320, 321, 339, 347, 362, 465, 487 Glba: 343, 370,434 Gl-Flanoz (Gl-Falanoz): 333 Grecek (Greck): 374 Grce (Kuruca): 498 Gyink (Gynk): 333, 369, 398, 399, 414 Gzelce Hisr: 398 Ggercinlik hisar: 498 Gl Falanozogh: 334 Gmiliogl: 570 Gmil Kubbe: 354, 359 Gmlcine: 383, 390, 529 Gndz: 323, 331, 342, 343, 369, 553, 554 Gndzogl: 554, 582 Grn, Mevln: 499 Grn: 406 Hbil: 418, 453 Hac Bayram, eyh: 570 Hac Beg: 534 Hac Bekda: 570, 571, 572 Hac Hasan: 368 Hafi, eyh: 570 Haleb: 322, 409, 410,554, 580, 581, 582 Hlid bin Velid: 410 Hall Paa: 383, 444, 473, 474,475, 481, 484,486, 487, 561, 567
Hallrrahman: 566, 586 Halvetler: 570 Hama: 410 Hamd: 402 Hamd, eyh: 570 Hamd vilyeti: 388 Hamdiddn, Seyyidzde Seyyid: 586 Hamdili: 392,402,410,419, 438, 450, 459, 461, 531 Hamdogh: 386, 388 Hamza: 399 Hamza Beg: 324, 447,476, 509, 513, 531 Hamza Beg, Baarogl: 424 Hamza Beg, Beglerbegi: 447 Hamza Beg, akrcba: 512 Hamza Beg, Kse (Adalya sanca begi): 520 Hamza Beg, Rmili Beglerbegisi: 509 Hamza, Mevln: 461 Hareddn: 327 Hasan Aga: 414 Hasan Alp: 342 Hasan Beg: 505, 506,507, 508, 511, 535,536 Hasan Beg, Dulkadrogl: 453 Hasan elebi: 561 Hasan- Drz: 535,536,537 Hskyi: 524 Hatbzde: 586 Hatun Ana: 571 Hayber: 350 Haydar Beg: 453, 454 Haydar, Mevln: 428 Hayrabol: 377, 378 Hayreddn Paa: 383,390, 560 Hayreddin-i Hirev, Mevln: 570 Hayreddn-i Krm, Mevln: 570 Herek (Hereke): 429 Hersek: 518 Hrmenkaya: 332, 333 Hrmenkaya begi: 331 Hzr Aga: 481, 563 Hzr Beg, sfendiyrogl: 424,481, 570 Hind: 560 Hindstn: 559 Hisr Beg: 402
Hisr, Virana: 374 Hocazde: 570, 586 Horasn: 571 Horman hisr: 580 Hkadem: 573, 576 Hkadem, Msr sultn: 573 Hnkr az: 450 Hsamzde: 586 Hseyin Beg, Hamdogh: 388, 509 Hsrev, Mevln: 474, 570 Igrboz (Agrboz, Eriboz): 524, 525 Ilgn havalisi (Ylgun Bazarcug): 521 Ispart: 388 blisi (psili) hisr: 447 bni Edhem: 372 brhm Beg: 554 brhm Beg, Karamanogl: 459, 473, 484, 485, 505, 519, 568 ibrhm elebi: 561 brhm, Nianc: 562 brhm Paa: 430, 433, 434, 436, 439,441,445, 450, 560 cln Beg, Karasiogh (Aclan Beg): 370 il: 461, 520, 530,531, 549 flak: 394,398,415, 418, 423, 426, 438,471, 512, 513, 541, 552,558,559 fligan (flakan-Eflakan): 503 kizce: 327 klos (Ebklos): 367 lbasan (Elbasan): 522 lbegi, Hac: 370, 378, 380, 381, 383 lys Beg: 448 lys Mustaf, arbdr: 438,439,440,441,450,459 lys Paa: 560 mirza Cihanh: 537 mirza h, Horasan pdih: 568 ncgez: 438 ncgz: 389 negl (Eynegl): 324, 327, 333, 337, 339, 342, 372, 373, 508, 561 nez: 490, 491
609
Inni: 342 psala: 381, 382, 491 psila: 446 rmen: 355 rmenek: 520 rmeni: 509, 533 rmenibili: 323, 324 rmenipazar: 562 s: 414, 445,450 s Beg: 418, 492, 493 s Beg, Aydnogl: 446 s Beg, Evrenezogl: 465, 493 sfendiyr: 386, 404, 407, 410, 413, 414,415, 421, 423, 424, 426, 442, 443, 445, 463, 484, 504 sfendiyrogl: 423, 424, 442, 503 shk Beg: 394, 457, 462, 467, 468, 492, 520, 530 shak Beg, Karamanolu: 521,530 shak Fak: 385 shak Fakh: 319 shak Paa: 484, 485, 512, 527, 561 skender: 466, 554 skenderiyye: 519, 543, 544, 545 skete: 390 skilib: 425 sm'l Beg: 503, 505, 506, 507,508, 511 stanbol: 351, 352, 355, 356, 359,363, 367,396, 397, 398,401, 410,414, 416,417,420,429,437, 486,487, 488,489,490, 492,493,503,505,512, 514, 517,522, 523,524, 527, 531,532,536,540, 541,544,545,546,547, 548,549, 550,551,552, 561, 562,563 stanbol tekri: 356, 363, 398 teeni: 327 vaz Paa, Hac: 418, 419, 430, 433,434, 441, 561 zbeen: 493 zladi Dervendi: 473 zmir: 435 zmirogl: 430,431, 432, 433, 435, 445, 446, 447 znik: 342, 349, 350,356, 362, 363, 365, 366, 367,
368, 369, 379, 414, 418, 426, 428, 439, 440, 442, 443, 560, 561 zveay (Yaycsa): 518 zvornug (zvornik, Swornik): 501 zvornuk: 445 Ka'be: 556, 579 Ka'betullah: 561, 566, 586 Ka'bulahbr: 410 Kabaaga: 389 Kadem: 438 Kd Burhneddn: 404 kd-'asker: 426, 427, 524, 546, 560 Kdzde-i Rm: 569 Kal'acug: 413, 423 Kalakonya: 377 Kalamestorya (Klasemtorya): 370 Kalanoz: 327 Kalata: 487 Kaldrk (Kaldurayk): 336 Kaman: 321 Kandn: 355, 362, 363 Kandill am: 327 Kangr: 413, 423 Kapluca: 344, 385 Kapluca Kapus: 338 Kapucba: 576, 578 Kara Bogdan: 541, 542, 543, 544, 551 Kara Eylk (Kara ylk): 536 Kara Hisr. 520, 524 Kara s: 553 Kara slu: 555 Kara Rstem: 382 Kara Rstem, Karamanlu: 382 Kara Temr Paa: 391 Kara Temrta: 394, 396, 397,411 Kara Ysuf: 409 Karaaa: 388 Karabag: 410 Karabogdanogl: 556, 557, 558 Karaburun: 426 Karaca: 321, 494 Karaca Ahmed Sultn: 569 Karaca Beg: 494 Karaca Beg (Anatol beglerbegisi): 445
Karaca Paa: 561 Karaca Rahmn: 358, 359 Karacahisar (Karahisr): 323, 327, 328, 330, 331, 333, 339, 340, 342, 346, 347, 369, 403, 531, 533, 536,561,562, 584 Karaepi: 346, 348, 349, 350, 355 Karadeniz: 502, 538 Karafirye: 390, 399 Karagz Beg: 581 Karahan: 321 Karahisr: 323, 331, 369, 403, 531, 533, 536, 561, 562 Karahoca: 369 Karahul: 321 Karalu Olan: 321 Karaman: 382, 402, 404, 413, 414, 419, 421, 422, 439, 450, 459, 461, 462, 467, 472, 473, 483, 485, 486,508, 511,519,520, 521, 523, 526, 527, 531, 546, 547, 548, 549, 555, 559, 573, 581 Karaman beglerbegi: 581 Karaman oglanlan: 520,531 Karaman siphileri: 523 Karamanogl: 386, 394, 402, 403, 413, 414,418, 419, 421, 422, 423, 438, 445, 450, 459, 460, 461, 462, 471, 472, 473, 474, 475, 478, 483, 484, 485, 505, 508, 519, 520, 521, 522,523, 524,526,527, 528, 530, 531, 532, 535, 549, 574 Karamrsel: 363, 419 Karaylk (Karaylk): 453 Karaylk yaylas: 449 Karayk (Karayol): 571 Karasi: 370, 371, 372, 374, 375, 376, 377, 379, 392, 395, 410, 414 Karasiogl: 370, 372 Karatikin: 348,349, 350, 366 Karayol (Karayk): 571 Karn Ovas: 420 Karluili: 391, 500 Karluoglanlar: 500 Kartal: 429 Ksm: 414, 423, 425, 445, 531 Ksm Beg: 421, 453, 531
610
Dizin: evriyaz
Kasm Beg, sfendiyrogl: 423,442 Ksm Beg, Karamanogl: 530, 532, 549 Ksm Paa: 473, 563 Kasm Paa, Tuturmezikogl: 561 Kastamon: 386, 404, 410, 413, 423,442, 444, 504, 506,507,511 Kavala: 390 Kayaalp: 321 Kaytbay: 576, 579 Kayntur: 321 Kayseri: 403, 520, 569, 571 Kazova: 561 Kazuklu Voyvoda: 513, 514 Keblogl: 524 Kefe: 537,538, 539, 540, 563 Keklik Mustaf: 546 Kemah: 533, 536 Keml Paa: 561 Kenkr: 423 Kestel tekri: 343 Kestel, Mevln: 586 Ke Tag: 372 Kevele (Gevele): 523, 524 Kl: 328,346,378,391,440, 450,503,535,557,559,565 Kl Arslan Beg: 528, 529, 531 Kratova: 394 Krehri: 413, 422, 571 Kvrum Yol: 404 Kzl Ahmed: 506, 507, 511,520 Kzl Boga: 321 Kzlaa Yenicesi: 437 Kzlca Irmak suy: 559 Kzlca Tuzla: 370 Kzlkocalu: 452, 453 Kzlkocaoglanlar: 450, 451, 453 Kili (Kilya): 551 Kili vilyeti: 556 Kilya (Kili): 551 Kirluka: 486 Kirmast: 370, 419 Kian hisr: 381 Kite hisr: 343 Kite ovas: 361 Kite tekri: 343, 345 Klasemtorya (Kalamestorya): 370
Koca Efendi, Bursa kdis: 387, 569 Koca Hzr: 475 Koca Nyib: 412 Kocacuk Hisr: 465 Kocaili: 348, 364, 398, 475, 486 Kocakayas: 453 Koum Seyd: 569 Kodura (Fodura): 361 Kogr (Konur): 378 Konrapa: 355, 364 Konur Alp: 348, 349, 350, 351, 355, 357, 362 Konur (Kogr): 378 Konurhisr: 377 Konu hisr: 425 Konya: 369,403,421,422, 461,462,472,485,520, 523,524,531,548,549,550 Korkud, Sultn: 550 Korlua: 321 Koru Deresi: 346 Kostantiniyye: 319, 545 Koylhisr: 504, 508, 509, 510, 522 Koyunhisr: 343, 363 Kmlogl: 434 Kprihisr: 342 Kprl: 416 Kr ahmelik: 416 Krfez hisr: 500 Kse Mihl: 331, 332, 334, 348, 351,440 Ksova: 392, 477, 478, 480, 493 Ksova gazas: 481 Kuds-i erif: 566, 586 Kul hisr: 494 Kul sm'l Beg: 505 Kula hn: 471, 488, 561 Kulaa: 327 Kumburun: 436 Kurd ogl: 448 Kurunlu Kilise: 478 Kurt Hasan: 447 Kurtlm: 321 Kuruca (Grce): 498 Kusun: 554,555 Kusun Varsak: 553 Ku Temur: 553, 554, 555 Ku Temurogl: 554 Kutbeddn-i znk, Mevln: 569 Kuvac: 518
Kuvacili: 518 Kkrtl: 361 Klek: 553, 554 Klek hisr: 581 Klek kal'as: 554, 555 Kntogd: 322 Krt: 406 Krt Hasan, eyh (imikezek Begi): 510 Kthiyye: 385, 387, 388, 392, 485 Lala ahin: 379, 382, 389 Lapsek: 435 Lrende: 462, 523, 524, 526, 527, 549 Laz: 393, 394, 397, 400, 416, 457, 468, 502, 517 Laz kiral: 392, 584 Laz vilyeti: 417, 457, 462, 469, 473, 492, 498, 501 Lazogl: 465 Leblebci hisr: 345, 346 Lefke: 346, 347 Lih ban: 477, 478 Lih vilyeti: 558, 559 Limoz: 491 Londura: 499, 500 Lkban: 477, 478 Ll (Lle): 530 Llfer Hatun: 337, 338 Ltfi Begogl: 528 Main: 321 Ma'nisa: 426, 474, 476, 495 Ma'nisa elebisi: 562 Ma'nisazde: 586 Mahmd Beg: 445, 448 Mahmd elebi, Hac Bekdaogl: 572 Mahmd Paa: 327, 498, 499, 500, 501, 502, 504, 505, 506, 515,516, 517, 523, 524, 525,531, 532, 533, 534, 562 Mahmd, eyh: 351 Mahram: 370 Makm- Mahmd: 461 Malatiyye: 405, 406, 580 Maldepe: 545 Malhun: 325, 360 Manastr: 391, 456 Marmara: 342 Martaloz Togan: 477 Marula (Marulya): 390
611
Marzuvan (Merzifon)-. 424 Mashara Arab: 401 Matara (Matar): 416 Mecnn Tabak: 409 Medine: 566 Medne-i Resl: 526, 561, 562,566,567, 586 Megalgara (Mgalkara): 389 Mekece: 345,346 Mekke: 445,468, 548, 549, 566, 574, 579, 586 Mekketullah: 585 Mekk Aslan Beg: 573 Mekk Beg, zeyirogl: 582 Menkib l-i Osmn: 489, 499 Menkib u Tevrh-i l-i Osmn: 319 Menkb- l-i Osmn: 417 Menemen ovas: 406 Menkb: 539, 540 Mentee: 448, 571 Mentee vilyeti: 395 Menteel: 483 Menteeoglanlar: 448 Menteeogl: 386, 395, 407, 432,448, 485 Meri Bole (Merih Bula): 444 Meri: 380, 381, 384 Meri suy: 497 Merih Bula (Meri Ble): 444 Merzifon (Marzuvan): 424 Merzuvan Ovas: 451 Mesevri: 499, 500 Mesih Paa: 562 Mevkan (Mokan) kal'as: 530 Mevln Hnkr: 524 Mevln Kd: 438 Mezd Beg: 471 Mgalkara (Mugalkara, Megalgara): 389 Msr. 386,409,410,449, 476, 549, 554, 559, 570, 573, 574, 576, 577, 578, 579,580,581,582,585 Msr begleri: 574, 575, 576 Msr erkesi: 556 Msr hkimleri: 574 Msr pdih: 573 Msr sultn: 386,406, 554, 573, 574, 575, 577,578, 579, 580, 581, 582 Msrlu: 406, 553, 554, 555, 556, 574,577, 579
Midilli: 514,516, 517 Mihl: 332, 333, 335, 336, 345,346,347,352,370,418 Mihalogh: 416, 417, 433, 434, 440, 533, 534, 535 Mile Kbile (Milo Kpile, Milo Kobile): 393 Millen kal'as: 554, 555 Milo Kobile (Mile Kbile): 393 Minnet Beg: 425 Minnetogh: 425,426 Mir Timr: 536 Mirc (Miro): 415 Miro (Mirc): 415 Mis: 582 Misini hisr: 380 Misis: 553,554 Mokan hisr: 530 Mokan (Mevkan) kal'as: 530 Molan (Mozalan) hisr: 581 Mora: 399, 459, 469, 470, 497, 498,499, 500,517 Mozalan (Molan) hisr: 581 Mudanya: 505, 547 Mudurn (Muturn): 333, 369 Muhammed: 319,329,382, 414, 480, 570 Muhammed Aga: 561 Muhammed Beg: 486 Muhammed Beg, Gndzogl: 582 Muhammed Beg, Karamanogl: 422, 450, 530 Muhammed Beg, Mihalogh: 416, 433, 434, 440 Muhammed Beg, Minnetogh: 425 Muhammed Han: 397, 423, 430, 474, 480,481, 483, 485, 486, 487, 488, 489, 491, 492, 493, 495, 497, 499, 500, 501, 502, 503, 504, 509, 510, 512, 513, 514,516, 518,519, 520, 521, 522, 524, 526, 529,530, 531,532, 534, 535, 537,538, 539, 541, 542, 543, 544,545, 546, 553,560, 561, 566, 570, 572, 574, 577, 578,579, 583, 584
Muhammed Paa, Hzr Agaogl: 563 Muhammed Reslullah: 563 Muhammed, Sultn: 327, 365,410,411, 412,414, 416, 417, 418,420, 421, 423,424, 425, 426, 428, 429, 431, 444, 476,477, 481, 483, 484,485, 487, 488,495, 504, 509, 515, 520, 530, 531, 532, 540, 545, 558,560,574 Muhammed, V'iz: 423 Muhammed-i Buhri, Seyyid: 570 Muhammed-i Zrek, Mevln: 570 Muhlis lys: 480 Muhlis Paa: 319 Murd Han: 327,338,362, 365,369, 379, 380, 381, 382, 383, 385, 386, 388, 389,390,392,394,397, 401,412, 424, 426, 429, 430, 431, 432, 433,434, 435,436,437,438,439, 440,441, 442,444, 445, 446, 448, 450, 455,456, 457,458,459,461,462, 464, 465, 466,467, 469, 470, 471, 472, 473, 474, 475, 476,477, 479,480, 481,482, 483,484, 487, 493,498, 499, 523, 561, 566, 570, 584 Murd Paa: 534 Ms: 414,418 Ms Beg: 582 Musannifek: 518 Ms: 415, 416,417, 418, 419, 420, 421,427, 569 Mustaf: 410, 411, 414,422, 426, 427,433, 434,435, 436, 437, 438,439, 440, 441 Mustaf Beg: 582 Mustaf elebi: 495 Mustaf, Dzme: 434,435 Mustaf Paa: 532,562 Mustaf, Sultn: 531, 533, 535, 537 Mustafzde-yi Karamam, eyh: 586 Musl: 323 Muturn: 355 Mutunu (Mudurn): 333, 369
612
Dizin: evriyaz
Nasreddn Beg, Dulkdrogl: 405 Nide: 403,422, 555 Nige Obran (Nike brnk): 468 Nigebol (Nigeobn): 399, 400 Nike brnk (Nige Obran): 468 Nikpri: 445, 492 Ni Togan: 437 Ninc Paa: 562 Nh Nebi: 321 Odgnlek (Od Gnelek) hisr: 377 Ogcabol (Ohcabolu): 416 Ouz: 320, 321 Ouz Han: 487 Ohcabolu (Ogcaboh): 416 Orhan Gzi: 319,337,338, 342, 345, 346,347, 348, 349, 350, 351,352, 353, 354, 355, 356,358, 359, 360, 361,362,363, 364, 365, 366, 367,368, 369, 370, 371,372, 373, 374, 376, 379,382,401, 417, 456, 465,487, 560, 566, 569,571,581, 584 Oru Beg: 433,441, 446, 447 Oru Beg, Temrta ogl: 445,468 Osmn Gzi: 321,323,324, 325, 326,327, 328,329, 330, 331,332, 333,334, 335, 336, 337, 338, 339, 340, 341, 342, 343, 344, 345, 346, 347,348, 349, 351, 354, 359,360, 365, 456, 465, 487,553, 566, 569, 583, 584,586 Osmn, hutbe-i: 340 Osmn, Vilyet-i: 413,562, 563 Osmanck: 453, 559, 561 Osmnler: 469 Osmnkapus: 388 Osmnlu: 385,461,473,521 Osmnogl: 419, 422,449, 475,508,574, 575 Oynahisr: 347 mer Beg: 534,536 mer Beg, Ramaznogh: 582 zbek Aga: 462
Pasin ovas: 322 Paa Beg: 444, 468 Paa Kirece: 444 Paacuk Aga, anigirba: 387, 388 Payaz: 554 Payburd: 534, 535 Pazar: 340 Pendik: 429 Perivedin (Pirevidin): 416 Pir Ahmed: 520, 521, 522, 523, 530,531, 535, 569 Pirevidin (Perivedin): 416 Polanya (Pulunya): 389 Polava: 498 Postn-p: 385 Pulunya (Polanya): 389 Ramaznlu: 554 Ramaznogh: 582 Ressava (Sava): 498 Resl elebi: 572 Resl, Hazret-i: 356,410, 479 Reyhn Aga, Hadm: 462 Reyhn Paa: 444 Rnpapa: 585 Rm: 321, 322, 323,324, 367, 376, 378,407, 410, 412, 481,523, 526, 527, 531, 549,553, 559, 561, 569, 570,571, 574, 580, 581 Rm Muhammed, Rm Muhammedi: 489,490, 522, 523,524, 526,527, 528, 562 Rm pdih: 568, 573, 574, 575, 576, 577,578, 579,580, 581, 582,583 Rm sultn: 577 Rm vezr: 523 Rm vilyeti: 321, 537 Rmca: 357 Rmili: 376, 377, 379,383, 389, 394,397, 409, 414, 415, 416,417,418, 425, 432, 433,434, 436, 438, 450, 455,459, 463,465, 471, 472,473, 475, 477, 486, 494,500, 505,511, 512, 533,550, 560 Rmili beglerbegisi: 424, 494,509, 533, 550,556, 557 Rstem: 382, 399
Shibn (abn) Karahisr: 323 Sakan (Sakarya): 346 Sakary (Sakarya) suy: 332 Sal tuk Alp: 346 Samakarogl (Samakavogl): 425 Samaku (Semekov): 418 amandra: 355,356, 358 amandra hisn: 355 amandra tekri: 355,356 Samsa avu: 333, 346,350 Samsun: 424, 425 Sandrew (Semendire): 501 Sara Hatun: 510 Sarhan Begl: 406 Sarkam: 410 Saroz: 353 Sarpahisr: 346 Saru Ya'kbogl: 520 Saru Yat: 323,324,327,328 Saruca, Derzi: 418 Saruca Paa: 484,561 Saruhan: 391, 395, 406, 410,447,550, 562 Saruhanili: 441 Saruhanogh: 386 Sarakaya: 332 Sava (Ressava): 466,498 Saykalan hisn (Sklanhisar): 520 Sazludere: 433 Sekleti (Sglet) ban: 477 Selnik: 391, 426,432,458, 459, 561 Selk Hatun: 548 Selmn, eyh: 319 Selver avuogl avuba: 520 Semekov (Samakov, Samaku): 418 Semendire (Semendria, Sandrew): 400,445,462, 464,467,468, 469,473, 501, 502, 516, 542 Semerkand: 413 Serz (Sirez): 390,391,394, 426, 428, 458, 497 Seydigz: 421 Seydiehri: 388,422 Sklanhisar: 520 Smavuna kads: 418 Smab: 404, 503,504 Srf Sndug: 384 Silifke: 404, 520, 530, 532
613
silihdrlar: 430 Silistre (Sillisire): 399, 443 Silivri: 416 Sillisire (Silistire, Silistre): 399, 443 Sillisrim: 415 Simav: 385 Simv, eyh lh: 586 Simavna kads: 416,426, 427, 428 Sinab: 415, 442, 504, 505, 506, 507, 509, 511 Sinn Beg, Beglerbegi: 459, 461, 500 Sinn Beg, Elvn Begogl: 500 Sinn Paa: 562 Sind: 485 Sirc'ddn-i Urmev: 369 Sirez: 390, 391, 394, 426, 428, 458, 497 Sis: 553, 554, 578 Sis tag: 554 Sivaz: 404, 405, 409, 520, 531, 533, 571 Sivrihisr: 413, 418, 422 Sofya: 397,437, 477, 478, 562 Solak Karaca: 411 Sonsa (Sumsa): 511 Sorkun: 332, 333 Sklet ban: 477, 478 St: 323, 327, 333, 359 Sugar: 321 Sultn Ahmed: 409, 568 Sultn Al'addn: 322,323, 328, 329, 330 Sultn Hatun: 385 Sultn y (Sultnni): 360, 505 Sultn eyhi: 554 Sultnni (Sultn y): 360, 505 Sumsa (Sonsa): 511 Sunkur: 321, 322 Sunsa: 451 Sba: 340, 342, 402, 418, 427, 488, 534, 554, 598, 624 Sle avu, avuba: 387 Slemi: 333 Sleymn: 342, 377, 378, 379, 403, 481 Sleymn Beg: 481,488, 558 Sleymn elebi: 561
Sleymn Paa: 338, 362, 363, 369, 370, 372, 374, 375, 376, 377, 378, 379, 560 Sleymn h: 321, 322, 340, 487, 553 Snisin: 393 Srmel ukur: 322 Swornik (zvornik): 501 abn Karahisr: 323 ah Ana: 444 ahin Lala: 384, 390, 391 hinh: 550 ahmelik: 417 hsvr: 573, 574, 575, 577, 578 m: 409,410, 412, 558, 573 m nyibi: 575, 577 m Trkmn: 322 ehbeddin Aga: 508 ehsvr, Dulkadrogh: 522, 523 emseddn-i Fenri, Mevln: 569 er'-i Muhammed: 563 erefeddn Paa: 444 erefeddn-i Krm, Mevln: 570 ili hisr: 398 krllah, Mevln: 461, 495, 548 Taceddn-i Krd: 327, 368, 569 Taceddnogl: 440 Tahretsz Hatb: 436 Taharten: 405, 407, 411 Tahtal: 498 Tamac: 561 Taman: 563 Tanoz: 491 Tanr Ykdug: 389 Tapduk Emre, eyh: 569 Tarabuzon: 504, 505, 510, 511,517 Tarak Hisr: 398 Tarak Yenicesi: 332, 333, 369 Taraklu Borlu: 404,442 Tarhan Beg: 537 Tarsis: 581 Tarsus: 523, 553, 554, 555 Tanclar: 429 Taak Yazs: 329
Tatar: 322,323,329,347,348, 410,411,413,424,425,559 Tatar avdar: 347 Tavanlu: 385 Tayfur elebi: 454 Tay Karaca: 494 Tebriz: 535 Teke: 483 Tekeili: 402, 410 Tekrbeli: 554 Tekrpnar: 346 Tekrtag: 377, 399 Tele: 555 Temr: 387, 395, 398, 400, 406, 407, 408, 409, 410, 411,412,413,414,568,584 Temrta olanlar: 433 Temrtaogl Umur Begogl: 468 Tercan: 533 Trabuzan: 572 tmr: 341, 342, 347, 363, 369, 372, 395, 415, 423, 427, 430, 439, 446, 448, 450, 455, 506, 511, 529, 558, 585 tmarhne: 559 Tire: 395, 446 Tirebe hisr: 492 Togan: 468 Togar: 321 Tokat: 418, 433, 434, 445, 448, 450, 473, 474, 531, 532, 559 Tokat hisr: 448, 476 Tokat kal'as: 468 Toktemr: 321 Tomal Bili: 327 Tonrul: 369 Tonuzlu: 385 Torlak Ho Keml: 426 Tosya: 423 Tozak: 321 Tuna: 397, 423, 471, 493, 494, 512, 513, 541, 542, 543, 550, 551, 557 Tunca suy: 559 Turahan Beg: 469, 470, 474, 475, 534 Turgudogl: 581 Turkut: 521 Turkut Alp: 337, 342, 351, 372 Turkutili: 342 Turkutlu: 438, 478, 523 Turkutoglanlar: 472
614
Dizin: evriyaz
Turkutogl: 523 Tursun Beg: 370 Tursun Fak, Tursun Fakh: 339, 340, 569 Turtm: 321 Tururogl, Derv (Durdogl): 326 Ts Fzl, Mevln: 495 Tuvucalar: 434 Trk: 327, 332, 334, 336, 343, 349, 351, 352, 356, 357, 363, 366, 377, 378, 383, 389, 396, 475, 486, 488, 489, 491, 500, 501, 513, 516, 517, 538, 539, 540 Trk hisr: 539 Trk Rstem: 401 Trk Turhan: 434 Trke: 383 Trkistn: 322 Trkmn: 322, 406, 410, 450, 451, 452, 481, 535, 577, 578, 580 Ulubat: 343, 370, 433 Umur Beg: 397, 433, 441 Urum: 522 Urumca: 368, 370 Uyuz Beg: 527 Uzun Hasan: 504, 509, 510, 511,519,520,521,522, 523, 527, 530, 531, 532, 533, 535, 536, 537 Uzunca Bil: 350 lfer suy: 338 ngrz: 396, 397,445,457, 459, 460, 462, 463, 464, 465, 466,467, 468, 471, 473, 474, 475, 477, 498, 512,513,542, 550,558,559 skb: 394, 462, 467, 468, 469, 497, 498 skdar: 562 skf: 389 skp: 492 zer vilyeti: 553, 554 zerogl Dvud: 554 Valnakan (Alnakan): 553 Vardar Yinicesi: 432, 458 Varna: 445, 475 Varna gazas: 468 Varna tag: 475 Varsak: 527, 554, 559, 581
Veliyyddin (Velyedin): 562 Velyedin (Veliyyddin): 562 Vennak: 554 Veys Beg: 448, 449 Vlkogl (Vlkogl, Vulukogl): 400, 409, 411, 437, 438, 444, 457, 459, 460, 462, 463, 464, 467, 468, 473, 474, 475, 477, 492 Vidin: 394, 416, 459, 460, 465, 477, 559 Vidin Sinn (Vidinli Sinan): 459, 460, 461 Vildn, Mevln: 524 Vize: 438 Vodana (Vdene): 394 Vulukogl (Vlkogl): 400, 409, 411, 437, 438, 444, 457, 459, 460, 462, 463, 464, 467, 468, 473, 474, 475, 477, 492 Vdene (Vodana): 394 Ya'kb: 438 Ya'kb Beg: 385, 402 Ya'kb Beg, Germiynogl: 444, 456 Ya'kb Beg, Menteeogl: 448 Ya'kb elebi: 392,393 Ya'kb Ece: 377, 378 Ya'kb, Hakm: 562 Yabugermen: 539 Yafes: 321 Yafis: 321 Yahi Beg: 398, 446, 447 Yahi Fakh: 417 Yahi, Mihalogh: 417 Yahlu: 363 Yahya Selmn k: 480 Yahy, eyh: 319 Yalakonya: 363 Yalakova: 363 Yalakoya: 363 Yalva: 388 Yanbol: 420 Yanko: 471, 473, 475, 478, 494 Yanko Hunyad: 477 Yantemr: 321 Yarhisr: 336, 338, 342, 508 Yarhisr tekri: 335, 337 Yayca (Yaycsa): 516 Yaycsa (zveay): 518
Yaycsa (Yayca): 516 Yehdlar: 562 Yelyz (Bilyz): 370 Yeniehir: 342, 344, 346, 350, 358, 362, 367, 368, 385, 401, 442, 508, 512, 548, 561 Yezd: 410 Ylduz: 499 Ylduz hisr: 500 Ylgun Bazarcug (Ilgn havalisi): 521 Yigan, Mevln: 566, 570 Yiit Beg: 394, 406 Yinice: 369, 432 yinieri: 383, 475, 535, 560, 571 Yirggi: 423 Yokaru srtdag hisr: 363 Yoras (Yoros): 398, 417 Yrg Paa: 441, 450, 451, 452, 453, 454, 455, 457 Ynan: 546, 550 Ynus Beg: 491 Ynus Emre: 569 Ynus, Hs: 491 Ysuf: 445 Yusuf mirza: 531 Yregir: 553, 554 Zaanos Paa: 561 Zaganoz, Derziba: 420 Zagra: 382, 383 Zeynel, Hasan- Draz'un ogl: 535 Zeyn: 570 Zeytn: 453 Zibin: 465 Zihne: 390 Zindan Kapus: 419
Osmanl tarih yazclnn en eski ve en nemli metinlerinden birinin, Trke'de, yazmalara dayal ilk bilimsel yayn. elebi Mehmet, II. Murat ve Fatih Sultan Mehmet dnemlerini yaam, stanbul'un fethinde bulunmu bir grg tannn azndan Osmanl mparatorluu'nun kurulu yllarnn heyecan verici yks... " M e n a k b u Tevarih-i l-i O s m a n " n e v r i y a z v e g n m z diline a k t a r l m biimlerini i e r e n " O s m a n o u l l a r ' n n Tarihi", b u t o p r a k l a r n g e m i i n e ilgi d u y a n h e r k e s iin v a z g e i l m e z bir k a y n a k .

Aşık Paşazade - Osmanoğullarının Tarihi PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Aşık Paşazade - Osmanoğullarının Tarihi PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

osmanoULLari'nn

Yavuz - M. A." Yekta Sara

IK PAAZADE OSMANOULLARI'NIN TARH

EVIRI VE GNMZ DILINE AKTARIM: KEMAL YAVUZ - M. A. YEKTA SARA

IK PAAZADE OSMANOULLARTNIN TARH

EVR VE GNMZ DILINE AKTARIM: K E M A L YAVUZ - M. A. YEKTA SARA

k Paazade Osmanoullar'nn Tarihi

IK PAAZADE OSMANOULLARI'NIN TARH

NSZ HAYATI VE "TARH"YLE IK PAAZADE

O S M A N G A Z I BURSA HSARI IN HANGI TEDBRLERI ALDI, NELER YAPT BUNU ANLATR.

102 102 103 104

BLM 75 BLM 7 6 BLM 77

156 157 158

BLM 81 BLM 82 BLM 83

163 164 165

BLM 8 4 BLM 85 BLM 86 BLM 87 BLM 88 BLM 89 BLM 90 BLM 91 BLM 92

166 167 168 169 170 171 173 174 175

k Paazade I Osmanoullar'nn Tarihi

S U L T A N M U R A D ' I N OLUNU T A H T A GEIRIP M A N I S A ' Y A V A R P O T U R D U K T A N SONRA H A N G I O L A Y L A R N M E Y D A N A GELDIINI A N L A T P B I L D I R I R .

SULTAN MURAD'IN ARNAVUTLUK'TAK AKAHISAR'I NASL ALDN ANLATR.

M A C A R KFR K O S O V A ' Y A GELEREK S U L T A N M U R A D H A N G A Z L E N A S I L SAVATI; SONRA O M A C A R L A R L A G E L E N L E R H A N G I H A N L A R IDI, ONLAR ANLATR.

S U L T A N M U R A D H A N G A Z ' N N , OLU S U L T A N M E H M E D ' I N E EKILDE E V L E N D I R D I I N I VE KIMIN KZN ALVERDIINI ANLATR.

k Paazade I Osmanoullar'nn Tarihi

B u BLM S U L T A N M E H M E D H A N G A Z A L L A H R A H M E T N E KAVUTUKTAN SONRA KA OLU K A L D N BILDIRIR.

HZ MENKIB U TEVRH-I L- OSMN

NE VECH-LE HAVLE YAPDI

k Paazade I Osmanoullar'nn Tarihi

A N I B E Y N DER KIM O R H A N G Z I KARACAHSR'DA-Y-KEN GERMYN'DAN TATAR AVDAR GELP K A R A C A H I S R ' U N B Z R N A SEGIRTDGIN B I L D R R .

A N I B E Y N DER KM ' O S M N G Z I OGLI O R H A N ' I A K Y A Z I ' Y A V E K O C A L ' N E N E S R E T - L E N GNDRDI. A N I BLDRR.

' O S M N G Z I OGLI O R H A N ' A VASYYET TDGN B E Y N DER. B U TARAFDA K O N U R A L P V E G Z I R A H M N V E A K A K O C A H L L A R I N ' O L D I A N L A R I B E Y N DER.

B B [26] B B [27] B B [28]

A Y D O S H S R I N E V E C H - L E N F E T H O L U N D I , A N I B E Y N DER. A N I B E Y N DER KIM TEKR KIZ-ILA N E ' Y L E D L E R ? A N I B E Y N DER KM GZLER B U T A R A F D A N E Y E MEGUL O L D L A R .

356 358 359

A N I B E Y N DER KM ' O S M N G Z I A L L A H R A H M E T N E KAVUDUGINDAN SONRA O R H A N G Z I N E Y E MEGUL OLDI.

B B [30] B B [31] B B [32]

362 364 366

O R H A N G Z I K A R A S V L Y E T N F E T H TMEE N E SEBEB OLD A N B E Y N IDER.

A N I B E Y N DER KM V L Y E T - K A R A S ' D E O R H A N G Z I NE'YLED.

A N I B E Y N DER KM O R H A N G Z I B U V L Y E T F E T H TD, T M R L A R N K I M L E R E VIRDI V E O L H I S R D A G O G L A N U N HLI VE AHVLI N'OLDI.

A N I B E Y N D E R KM S L E Y M N P A A B U V L Y E T D E N E ' Y L E D V E N E Y E MEGL OLDI.

B B [39] B B [40] B B [41]

376 377 378

A N I B E Y N DER K M M U R D H A N - I G Z ' N N KARINDAI A L L A H R A H M E T N E V A R D U G I N D A N S O N R A O L N E Y E MEGL OLDI.

A N I BEYN DER K I H A C I ILBEG-Y-LE G Z I EVRENEZ N E ' Y L E D L E R V E N E Y E MEGL O L D I L A R .

k Paazade I Osmanoullar'nn Tarihi

A N U N BEYNINDADUR KIM S U L T N M U H A M M E D B I N B Y E Z D H A N D L E R KIM K A R I N D A I M S - Y - I L A N BULIA. B U V I L Y E T L E R I EKIELER. D E V L E T H E R K A N K S N U N ISE H A K T A ' L E M R - Y - L E B U M E M L E K E T E O L H K M OLA.

A N I BEYN DER KM S U L T N M U H A M M E D R U M I L I ' N D E KARNDA M S - Y - L A N MEGL-IKEN B U T A R A F D A K A R A M A N O G L B U R S A ' Y A GELDGIN B I L D R R .

A N I B E Y N DER KM E M R S L E Y M N A L L A H R A H M E T N E VARD O G L N KIM S T A N B O L ' A I L E D P T U R U R D . A N U N OGLI A H V L I N B L D R R .

A N I B E Y N DER KM S U L T N M U H A M M E D B N B Y E Z D H A N S A M S U N ' I N E SRET-LE ALDI.

S U L T N M U H A M M E D KM S A M S U N ' I A L D I , B U R S A ' Y A GIDERKEN ISKILIB'E OGRAD. A N D A N E GRDI V E N E ' Y L E D I , A N I B E Y N DER.

A N I B E Y N DER KM S M A V N A KDISI OGLINUN K E T H D S I KDI-'ASKER-KEN BRKLCE M U S T A F A K A R A B U R U N ' A VARUP N E ' Y L E D G I N BILDRR.

S I M A V N A K D I S I OGLI V E A H V L I N E Y E YITIDI, A N B E Y N IDER.

A N I B E Y N DER KM S U L T N M U R D N E S R E T - L E N GELP P D I H OLD V E K A R N D A L A R D A H I N ' O L D ? A N L A R B I L D R R .

A N I B E Y N DER KM S U L T N M U R D KM B U R S A ' D A T A H T A GEDI, B U T A R A F D A R U M I L I ' N D E N E Z H I R OLD.

A N I B E Y N DER KM B U R S A ' D A O L A N P A A L A R D A H I NE M E S L I H G R R L E R VE NE R E ' Y T E D B R I D E R L E R .

A N I B E Y N DER K M H A C I V A Z P A A M U S T A F A ' Y A N E S R E T - L E N M E K T B Y A Z U P GNDRD.

A N I B E Y N D E R KM M U S T A F KM KADI N ' O L D I V E S U L T N M U R D H A N - I G Z D A H I N E ' Y L E D ? A N I B E Y N DER.

A N I B E Y N DER KM S U L T N M U R D R M L ' N E N E S R E T - L E N GED.

A N I B E Y N D E R KM P D H KM E D R E N E ' D E OTURDI. E T R F U N KFIR B E G L E R I N E I L I L E R GNDRDILER, A N B I L D R R .

OGLIDUR, N G R Z VLYETNE ' A Z M TDGN VE ANDA NE SRET-LE VARDUGIN BLDRR.

k Paazade I Osmanoullar'nn Tarihi

A N I B E Y N D E R KM E V R E N E Z O G L I ' S B E G ARNAVUD'DA N'OLDI.

A N I B E Y N DER KM S U L T N ' L - M C H D N S U L T N M U R D H A N - I G Z I KM B L G R A D ' A V A R U P N E ' Y L E D . A N I B E Y N DER KIM S U L T N M U R D H A N - I G Z I S E M E N D R E ' Y E N E V E C H - L E RABET DER.