TAVUKULUK BLM(YETTRME VE HASTALIKLAR)

TAVUK AKI
Her insanolunun iinde besledii bir ak vardr.ve tavua ak olan biri akn ite byle msralara dkmtr .
Tavuktur deyip yan bakp geme, Evine bir iki adet alver gitsin, O da mnis neeli bir annedir ki, Altna on yumurta atver gitsin. Bekler ban 21 gn deyik, Karnnda ty kalmaz hem ba eik, Bazen arslan kesilir, bazen de geyik Altna on yumurta atver gitsin.

21 gnde nesli oalr bir sr, Yz gler olur bir tarla gl, Andrr bazen sereyi bazen blbl, Suyuna coxidin atver gitsin. Cvltl sesleriyle bir aile yuvas, Karnn doyurur bir avu yem nafakas, Ne ister tmar ne vardr kolayl tas, Suyuna EGG Formula katver gitsin. Kasapta et yoktur diye zlme sakn, Mutlak yumurtlar hem de pek yakn, Ona iyi bak ihmal etme sakn, Ayda bir gn Piperan veriver gitsin. Tyn yol heder etme kymetini bil, Kymetli yastk tavuk tydr iyi bil, Szlerim hakikattir bol keseden deil, Anti-Germle dezenfekte yapver gitsin.

Bil ki bu szlerim aka deil gerek, Bu inancma sende bir nazar ek, Oku u arzumu zarar ekersen eer, Darl da p kutusuna atver gitsin. Ne saym ister ne bir yoklama, Ne apartmana ihtiya var ne de salona, Bunu yazmaktaki maksat gayeme Yemlerine Bi-conlar atver gitsin

Tavukuluk ; tavuklarn, et, yumurta ve dier yan

rnlerinin elde edilmesi amac ile yetitiriciliinin yapld hayvanclk kolu. Tavukuluun tanmnn ksa olmasna ramen, aslnda olduka geni bir sektrdr ve dier sektrlerle sk balar olmas dolaysyla olduka ilgintir.Aratrma ve bilim alanlarnda eitim sektr, biogenetik ile; yem alannda tarmn bitkisel retimi, ithalat sektr, yem endstrisi ile; a ve ila alannda ila sanayi ile; rnlerin satlmasnda pazarlama sektr ile; her trl alet, ekipman, mekanizasyon ihtiyalarnda yan sanayi sektr ve tarma dayal sanayi ile yakn iliki iindedir.

Tavukuluk rnleri, gnmzn nemli bir sorunu olan yetersiz beslenme zerinde anahtar konumdadr.nk tavukuluk rnleri, doas gerei bol miktarda, olduka hzl ve en dk maliyetli rn grubudur.
Baz Hayvan Etlerinin Karlatrlmas(Kaynak:Besd-bir)

Et tr

Enerji

Protein

Ya

Kolesterol

Doymu Ya A.

Tavuk

215kkal

18,6 g

15,1 g

75 mg

4,3 mg

Sr

263kkal

17,5 g

20,4 g

99 mg

10,0 mg

Koyun

263kkal

17,5 g

21,3 g

70 mg

12,0 mg

Tavuk etinin protein ierii krmz et ile ayn seviyelerde, ya ieriinin ise daha dk olmas nedeniyle ayn zamanda daha salkldr. Krmz etlerde ya et dokusu iinde de bulunur. Tavuk etinde ya, etin iinde deil, karn boluu ve deri altnda toplanmtr. Diyet yapanlarca bu ksmlarn ayklanmas tavuk etindeki ya orann nemli lde drmektedir. Bu durumda tavuk etinin beslenmedeki deeri bir kat daha artmaktadr. Tavuk etinin ba dokusunun az ve liflerinin ksa olmasndan dolay piirilmesinin ve sindiriminin kolay ve ekonomik olmas da ayrca stn tarafdr.[1]

Tavuk yumurtas, protein ve vitaminlerce zengin, lezzetli, sindirimi kolay ve dier gdalarla birlikte rahata tketilebilen, baka hibir besin maddesine ihtiya duyulmadan iinde tam ve salkl bir canlnn olumasn salayabilen esiz bir gdadr. Bunlarn yannda tavukuluk yan rnleri; a retimi, yem ve gbre yapm, matbaaclk, fotoraflk, derilik, araplk, tekstil, pastaclk, sabun ve ampuan imalat, boyaclk, ev tekstili, baz biyolojik rnlerin retiminde kullanlmaktadr. Ayrca tavuklar laboratuvarlarda deney hayvan olarak da kullanlmaktadr.

Tavuklarn reme ve oalmadaki stn yetenekleri, hayvanclk sektrnn en nemli kozu haline gelmesini salamtr. Islah edilmi yumurtac bir tavuk 64 haftalk verim dneminde 345 yumurta yumurtlayabilmektedir[3]. Yine et rk bir pili hayatnn 40. gnnde 2472 gram canl arla ulaabilmektedir. Ayrca bu arla ulat gn, bir kilogram canl arlk iin sadece 1710 gram karma yem tketerek, yemin ete dnm orannda rakipsiz bir sonuca ulamaktadr. rnek verecek olursak, bu oran srlarda ancak 3 kat fazlasyla elde edilebilir.

RETM
lkemiz tavukuluu hayvanclmz ierisinde en hzl gelien bir sektrdr. Modern teknolojiyi uygulamada ileri lkeler seviyesinde entegre tesislere sahiptir. 1950den itibaren gelimeye balayan,1970li yllardan sonra ticari mahiyette iletmelere dnen tavukuluk sektr, 1980den sonra damzlk iletmelerin kurulmaya balamas ve 1987de Bakanlmzca Kaynak Kullanmn Destekleme Fonu uygulamas ile bugn lke ihtiyacnn dnda olduka byk bir ihracat kapasitesine ulam durumdadr.

2008 yl sonu itibar ile Bakanlmzca iletme-kmes numaras ve alma izni verilen 1.075 adet ticari yumurtac , 8.948 adet ticari etlik ve 258 adet damzlk olmak zere 10.281 adet kanatl iletmesi mevcut olup,bu iletmelerde11.543 adet ticari etlik, 3.059 adet ticari yumurtac ve 1.548 adet damzlk olmak zere toplam 16.150 adet kmesle faaliyet gstermektedir. Ayrca 90 adet kulukahane mevcuttur. Bakanlmz, ucuz ve salkl protein kayna olan beyaz et ile yumurtann halkmz tarafndan kolay ve en uygun fiyatla temin edilebilmesi iin, kanatl retiminin ynlendirilmesi ile ortaya kan ve kabilecek aksaklklarn nlenmesi faaliyetlerinde bulunmaktadr.

Bakanlmz bunun iin Dnyada belirli lkelerin gelitirdii verimi ok yksek damzlk ebeveyn ve byk ebeveyn kanatllarn lkemize ithalatnn gerekletirmesinde seici ve ynlendirici rol oynayarak Kanatl Entegre irketlerine ithalat izni vermektedir. thal edilen bu damzlk civciv ve yumurtalardan retim yaplmaktadr.

Etlik pili retimi, Marmara, Ege, Anadolu, Bat Karadeniz ve Akdeniz Blgelerinde younlam durumdadr. Bunun nedenleri; bu blgelerin, byk yerleim merkezlerine yaknl nedeniyle tketimin fazla oluu, enerji temininin daha kolay olmas, iklim, corafi yap uygunluu ve ulam imkanlarnn kolayl olduu sylenebilir.

Yumurta retimi de yine ayn blgelerde younluk arzetmektedir. zellikle, orum, Kayseri, Afyon ile Bolu llerimizde reticiler kooperatif ve irketleme yoluyla gl birlikler oluturmulardr. Yumurta retiminde genellikle kapal alandan daha ok yararlanmay salayan kafes sistemi uygulanmaktadr.

Kaynak: TK

Aadaki tablolarda 2002-2008 yllar Kanatl retim ve tketim rakamlar verilmitir. 2002-2008 YILLARI KANATLI ET RETM VE FERT BAI TKETM
Yl retilen Kanatl Eti (Ton) Nfus (Bin) Fert Ba Tketim (Kg)

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

726.607 905.251 914.458 979.413 934.732 1.099.920 1.123.132

69.000 69.400 69.800 70.100 70.300 70.586 71.517

10,53 13.04 13,10 13,97 13,29 15,58 15,70

2002-2008 YILLARI SOFRALIK YUMURTA RETM VE TKETMNE LKN RAKAMLAR

Yllar

Yumurta retimi (Milyon Adet)

Nfus (1000)

Fert Ba Tketim (Adet)

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

11.555 12.667 11.056 12.052 11.734 12.725 13.191

69.000 69.400 69.800 70.100 70.300 70.586 71.517

167 180 155 169 162 168 165

Not: Kii bana yumurta tketimi ihracat miktar dldkten sonra hesaplanmtr.

THALAT
Bilindii zere lkemiz damzlk materyal bakmndan genelde ithalat konumdadr. Yksek verimli genotiplere sahip hatlarn gelitirilmesi iin devletimizin, kanatl sektrmzn ve niversitelerimizin daha fazla gayret gstermesi gerekmektedir. Aadaki tabloda 20022008 yllarna ait damzlk civciv ve yumurta ile kulukalk yumurta ithalat rakamlar verilmitir.

Kaynak: TGEM

2002-2008 YILLARI DAMIZLIK CVCV VE YUMURTA LE KULUKALIK YUMURTA THALATLARI

Yllar

Eti Damzlk Civciv thalat

Eti Damzlk Yumurta thalat

Yumurtac Damzlk Civciv thalat

Damzlk Hindi Civciv thalat

Kulukalk Hindi Yumurtas thalat

2002

1.453.576

11.007.690

490.894

23.597

1.848.000

2003

1.167.285

9.744.434

445.014

31.416

4.785.200

2004

1.120.239

10.399.366

464.456

25.700

6.519.200

2005

845.378

11.599.355

469.364

30.600

4.985.120

2006

1.174.122

4.276.901

499.270

3.236.900

2007

1.027.207

5.784.689

379.822

5.039.815

2008

1.729.310

5.077.858

525.082

14.560

4.745.135

HRACAT

Tavukuluk sektrnde faaliyet gsteren entegre iletmeler, teknoloji ynnden ileri lkeler seviyesinde ok modern iletmelere sahiptirler. Avrupa ve orta dounun en modern kanatl kombinalarna sahip etlik pili entegrasyonlar, evremizde dnyann en byk ithalat lkeleri bulunmasna ramen yeterli ihracat yapamamaktadrlar. Rusya, Bamsz Devletler Topluluu lkeleri, Ortadou lkeleri etlik pili ithalatnda dnyann nde gelen devletleri olup hemen hepsi komumuz durumundadrlar. AB lkeleri, AB normlarna uygunluk konusunda ithaltta belirli standartlar aramaktadrlar. Bu gne kadar 7 kanatl entegre firmas Avrupa Birliine ihracat iin n izin belgesi almtr. Bu firmalar; Banvit, Beypili, Erpili, enpili, ekerpili, Keskinolu ve Pnar Hindidir.

Son 7 Yl tibariyle Kanatl hracatmz (Ton)

2002-2008 YILLARI KANATLI ET VE SAKATATI HRACATI (Ton)

Yllar

Tavuk Eti

Hindi Eti

Tavuk Aya

Toplam

2002

6.252

695

12.695

19.642

2003

8.547

805

15.818

25.170

2004

11.096

615

17.339

29.050

2005

27.278

1.929

15.767

44.974

2006

20.411

420

18.979

39.810

2007

24.775

808

26.174

51.758

2008

47.895

1.297

30.660

79.852

Kaynak: DTM,BESD-BR,YUM-BR

Arlkl olarak tavuk ayandan oluan tavuk sakatat; daha ziyade in, Hong Kong gibi Uzak Dou lkelerine ihra edilmektedir.
Yumurta ihracat 1980 ylndan itibaren balamtr. hracatta Orta Dou lkeleri ba ekmektedir.

2002-2008 YILLARI KANATLI YUMURTASI HRACAT KALEMLER (ADET)

Yllar 2002 Sofralk 13.405.174 Damzlk/ Kulukalk 18.495.519 Toplam 31.900.693

2003

75.634.913

48.430.617

124.065.530

2004

123.289.304

54.216.888

177.506.192

2005

105.274.000

67.211.863

172.485.863

2006

256.625.000

42.176.597

298.801.597

2007

760.023.000

40.000.000

800.023.000

2008

1.229.170.000

135.400.000

1.364.570.000

PROBLEMLER
Tavuk eti retiminde ve yumurta retiminde sektrn kar karya bulunduu sorunlar;

1-Tketimin Yetersizlii lkemizde, tavuk eti ve yumurta tketimi, Avrupa lkelerinden ok dktr. Gelimi lkelerde kii bana tavuk eti tketimi 15 ile 27 kg/yl iken lkemizde 2002 ylnda 10.5 kg/yl iken 2008 ylnda 15.7 kg/yl olabilmitir Yumurtada da durum ayndr. lkemizde kii bana yumurta tketimi 2008 ylnda 165 adet/yl olarak gereklemitir. Ancak Avrupa lkelerinde bu rakam 200 ile 250 adet/yl arasnda deimektedir

Tketimi etkileyen faktrler Hastalklar (Avian Influenza, Newcastle gibi), Nfus art, ehirleme hz, Milli gelirdeki art, Ambalaj ve rndeki eitlilik, Talep elastikiyeti, Girdi maliyetlerinin yksek oluu,

Maliyet ve retim miktarlarndaki deimeler,

Son yllarda lkemizde grlen Kene faktr (Krm-Kongo hastalna sebep olan), Bayram ve tatil dnemleri gibi etkenlerdir.

2-retim Maliyetlerinin Ykseklii

Etlik pili ve yumurta retiminde karlalan en byk sorun, rn maliyetlerinin yksekliidir. retim maliyetlerinin % 70ini yem bedeli oluturmaktadr. zellikle kanatl yemlerinin ana hammaddeleri olan, msr, soya kspesi, balk unu ve vitamin premiksleri byk oranda ithalat yoluyla temin edilmektedir. Bu hammaddelerin yemlerdeki oran, etlik yemlerinde % 85lere, yumurtac yemlerinde ise % 50lere ulamaktadr. lkemizde yem hammaddelerinin yksek fiyatlarla retilmesi nedeniyle kanatl beslenmesinde kullanlan fabrika yemleri fiyatlar da yksek olmakta, bunun sonucu olarak kanatl rn maliyetleri ykselmektedir.

3-Tavukuluk rnlerini ileyen sanayi tesislerinin yetersiz olmas 4-Tavuk rnlerine verilen ihracat iadelerinin artrlmas 5- Hijyen ynnden korunma salanmas 6- Damzlk retimi 7- Yeni retim Tesisleri kurulmasnn kontrol altna alnmas

Yaplan almalar ve Gelimeler

Bakanlmz tavukuluk sektrnn her kademesinde grev yapan elemanlarn eitimini salayarak hastalk, tehis, tedavi konusunda yetimi elemanlar ile hizmet etmeyi srdrmektedir. 1986 ylnda yrrle giren Kaynak Kullanmn Destekleme Fonu uygulamas ile sektrde, byk kapasiteli kmesler yaplmasna, bunun neticesi gl entegrasyonlarn ve ileri teknolojilerin kullanld modern tesislerin kurulmasnn n almtr.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl nezdindeki giriimleri ile elektrik tarifeleri ynetmeliinde deiiklik yaplarak kmes hayvanclnda indirimli elektrik abonelii imkan salanmtr.
Hayvanclk sektrnn temel girdisi olan yem hammaddesi arpa, msr gibi tahllar, TMO stoklarndan uygun koullarla temin edilmektedir. thal yem hammaddelerinde, gmrk vergileri mevsime gre dzenlenerek, iftilerimiz madur edilmeden sektrn yem ihtiyac karlanmaktadr.

lkemiz tavukuluunun gelitirilmesi ve sorunlarna zm bulunmas amacyla 15 Haziran 1996 tarihinde Bakanlmzca Tavukuluk Danma Kurulu tekil edilmitir. Ylda en az bir kez toplanan bu kurul, sektrn iinde bulunduu sorunlar ve bunlarn almas hususlarnda almalar yapmaktadr. Bakanlmz, Danma Kurulunun ald kararlarn ilgili kurumlarca uygulamaya konulmasn salamaya almaktadr. 5488 Sayl Tarm Kanununun 11. Maddesine dayanlarak Kanatl ve rnleri Ulusal Konseyi almalar devam etmektedir. Kurulacak konsey Danma Kurulunun yerini alacaktr.

2007 ylnda Bakanlmz giriimleriyle % 8e indirilen kanatl rnlerindeki KDV orannn, krmz ette olduu gibi % 1e indirilmesi iinde giriimlerimiz devam etmektedir. Son yllarda yumurta reticilerinin pazarlamada karlatklar engellerin almas iin sektr temsilcilerinin de katld toplantlar yaplarak zm yollar aranm ve yumurta reticilerinin ihracat imkanlar artmtr.

TAVUK IRKLARI
VE

SINIFLANDIRILMASI

Tavuk rklar zerindeki ilk almalar ve yeni rklarn gelitirilmesindeki ilk amalar gsteri ve grn olmakla birlikte , sonraki amalar daha ziyade verim olarak gereklemitir. Bugn tavuklar; 1 STANDART SAF IRKLAR 2 HBRTLER seklin de iki ana grup altnda incelenir

En yaygn snflandrma corafik yrelere veya elde edildikleri blgelere gre olandr. Bu ekilde rklar 4 ana grupta incelenirler;

1-Amerikan rklar 2-Asya rklar 3-ngiliz rklar 4-Akdeniz rklar

Verim ynlerine gre tavuklar 4 grupta ele alna bilir; 1-Yumurta rklar 2-Et rklar 3-Et-Yumurta veya Yumurta-Et kombine rklar 4-Ss rklar Akdeniz rklarnn YUMURTACI, ngiliz ve Asya rklarnn ET , Amerikan rklarnn da KOMBNE VERM YNL olduu sylene bilir.

Tavuklarn vcut bykl dikkate alnarak snflandrlmalar da yaygndr .Buna gre rklar;
1-Ar rklar 2-Orta ar rklar 3-Hafif rklar olmak zere 3 gruba ayrlrlar.

Akdeniz rklar HAFF, Asya ve ngiliz rklar AIR , Amerikan rklar ise ORTA AIR IRKLAR grubunda yer alr.

STANDART
SAF IRKLAR

1.PLYMOUTH ROCK; Amerikan rk olup ubuklu Dominique rk horozlarla Siyah Cochin rknn melezlenmesiyle elde edilmitir

Kombine verimli bir Amerikan rkdr. Renk bakmndan 7 varyetesi bulunmaktadr. ubuklu ve beyaz varyeteleri en ok bilinenlerdir.
Beyaz PLYMOUTH ROCK ;TCAR BROLER retiminde ana ebeveyn hatlarnn gelitirilmesinde kullanlmaktadr. Gelitirilen bu hatlarda 9-10 aylk retim dneminde 160-180 adet yumurta alnabilmektedir. Bunlarda ortalama canl arlk horozlarda 44,5 , tavuklarda 3,0-3,5 kg dr. ubuklu PLYMOUTH ROCK l ar kahverengi yumurta retim hatlarnda otoseksin eldesin de kullanlmlardr. Ayrca yumurta slah programlarnda , ar yumurta elde edilmesi amacyla geni oranda yer almlardr. Bunlarda yumurta verimi200-220 adet, canl arlklar horozlarda 3,5-4,0 , tavuklarda 2,5-3,0 kg dr. Ak kahverenginden koyu kahverengiye kadar deien yumurtalar 6070g dr.

2-WYANDOTTE Amerikada, 1877 ile 1887 yllar arasnda, melezlemelerle elde edilmi olan, deiik renklere sahip bir rktr. Amerika da melezlemelerle elde edilmi olan ,deiik renklere sahip bir rktr. Bu rka ait 9 varyete bulunmaktadr. Ortalama canl arlklar horozlarda 3,9 tavuklarda ise2,9 kg dr. Bu rklar dar srtl clz hayvanlarn bulunmas ve dk kuluka randman istenmeyen zelliklerdir.

3-Rhode island Red

Amerikann Rhode sland eyaletinde koyu-krmz renkli horozlar ile tannm bir rktr. Krmz Malay Game, Leghorn ve Asya rklar arasnda yaplan melezlemelerle elde edilmi ve bu melezlerden elde edilen dllerde ilk defa 1880de Rhode island Red ismi kullanlmtr. Orta arlkta ok iyi yumurtlama kapasitesine sahip bir rktr. Ortalama canl arlklar horozlarda 3,9, tavuklarda 2,9 kg dr. Elverisiz barnak ve zayf bakm artlarna dier rklara gre daha iyi uyum salaya bilirler. Sergi hayvan olarak da kullanla bilirler.

4-NEW HAMPSHRE
Rhode sland Red rknn kullanlrln arttrmak amacyla yaplan almalarda ABDnin New Hampshire eyaletinde gelitirilmitir. Erken gelime , iri kahverengi yumurta verme , erken tylenme salamlk ve yksek yaama gc gibi zelliklerde yaplan srekli seleksiyonlar sonucunda elde edilmi YUMURTA-ET VERM ynl bir rktr.

5-BRAHMA
Brahmalar Malay ve Cochin rklarnn melezlenmesiyle elde edilmi olan bir Asya rkdr.
Ortalama canl arlklar , ak renkli varyetelerde horozlarda 5,4 , tavuklarda 4,3 kg dr. Dier iki varyete biraz daha hafiftir. Deri renkleri sar , yumurta kabuu kahverengidir

6-COCHN
in orijinli olan Cochinler, 19.yzyln sonlarnda Amerikaya gtrlm ve deiik lkelere yaylmtr. Vcutta iri top top kabark tyleri ile bir sergi hayvan olarak nem tar ve dier rklardan ayrlr. Sk gurk olma zellii gsterirler. Ortalama arlklar horozlarda 4,5-5,5 tavuklarda 3,5-4,2 kg dr. Sar derili ,bacaklar tyl ve yumurta kabuklar kahverengidir. Yumurta verimleri 50 adetten az olup et verimleri ncelik kazanmaktadr.,

7-LANGSHAN
Langshan inde elde edilmi, yumurta-et kombine verimli bir Asya rkdr.(Paaldrlar) Brahma ve Cochinlere gre daha aktiftirler ve dier Asya rklarna gre daha kk yapldrlar.
Beyaz ve siyah olmak zere iki varyetesi vardr. Ortalama canl arlklar , horozlarda 4-4.7 ,tavuklarda 3.2-3.7 kg dr. Deri rengi beyaz , yumurta kabuklar koyu kahverengidir.

8-DORKNG
Bir ngiliz et-yumurta rkdr. Beyaz, gmi ve gri renkli olmak zere varyetesi vardr. Be parmakl olular ile dier baz tavuk rklarnda ayrlmaktadrlar. Deri ve yumurta kabuk renkleri beyazdr.

9-ORPNGTON
ngiltere de eitli rklar arasndaki melezlemeler sonucunda elde edilmi bir et rkdr. Sar, siyah, beyaz ve mavi olmak zere drt varyetesi vardr. Siyah Orpington lar siyah Langshan, siyah Minorka ve siyah Plymouth Rocklar arasndaki melezlemelerden elde edilmi; sar ve beyaz varyetelilerin elde edilmesinde Cochin rk kullanlmtr. Vcudu kapsayan geni ve dzgn grnmdeki tyler bu rkn tipik zelliidir. Beyaz derilidirler , yumurta kabuk renkleri ak kahverengiden koyu kahverengine kadar deiir. Ortalama canl arlklar horozlarda 4.25.0 , tavuklarda 3.5-.-4.0 kg dr.

10-SUSEX
Susex, 19. yzyln ilk yarsnda be parmak tamayan Dorking varyetesi olarak gelitirilmitir. Canl arlklar Dorkinglerden daha yksektir.

yi bir et ve yumurta reticisi olarak nemlerini korumuladr. Ar yumurta veren bu hayvanlarn yumurta verimleri 150-160 adettir. Canl arlklar horozlarda 3.7-4.5 , tavuklarda 3.0-3.5 kg dr.

11 AUSTRALORP
Australorplar, bir ngiliz rk olan Orpingtonun siyah varyetesinden Avustralyada gelitirilmi bir rktr.
Yumurta et kombine verimlidirler. Yumurta verimi n plandadr. Fakat et kaliteleri de iyidir. Siyah tyl, beyaz derili , balta ibiklidirler. Yumurta kabuklar ak kahverengidir. Orta byklkte , olduka etli vcutlu , yumurtac bir rktr. Avustralya resmi testlerine gre 365 gnde 364 yumurta yumurtlayan bir tavukla dnya rekoruna sahiptir. Ortalama canl arlklar horozlarda 3.7-4.2 , tavuklarda 2.7-3.2 kg dr.

12-CORNSH
ngilterenin Cornwall eyaletinde gelitirilmi ar ve et tipinde bir rktr. Dvken Hint rk Indian Game, bunlarn ebeveyni olarak bilinmektedir. 3 varyetesi bulunmaktadr. En yaygn olan beyaz varyetedir. Mercimek ibikli , sar deridirler ve yumurta kabuklar kahverengidir. Yumurta verimleri olduka dk olup ylda 100-120 adettir. Ortalama canl alklar , horozlarda 4,8 tavuklarda 3,8 kg dr. Yumurta verimleri dk olduundan etlik pili retiminde saf olarak kullanlmalar uygun deildir. Bununla birlikte etlik pili retiminde nemli zelliklerde olan gs eti miktarnn fazlal ve beyaz tyleri nedeniyle , BEYAZ CORNSH ler bugn hibrit etlik pili retiminde baba ebeveyn hatt olarak olduka fazla kullanlmaktadr

13-LEGHORN
Yumurta verimi ynnden tannm olan ve lkemize de ilk getirilen , en ok bilinen bir yumurtac rktr. Renk ve ibik ekline gre 16 varyetesi vardr. En ok tannan balta ibikli beyaz LEGHORN dur. Bugn beyaz kabuklu yumurta veren yumurtac hibritlerin tamam balta ibikli beyaz LEGHORN lardan elde edilmilerdir. Kk , narin yapl ve hareketli hayvanlardr. Nadiren gurk olurlar; kulukalk renkleri beyaz , deri ve bacak renkleri sar, yumurta kabuk renkleri ise beyazdr. Civcivleri hzl byr ve tylenmeleri olduka iyidir. evre artlarna adaptasyonlar iyidir. Ortalama canl arlklar horozlarda 2.7 , tavuklarda 2.0 kg dr. Yumurta verimleri 200-250 adettir.

14-MNORCA
Akdeniz rklarnn iri yapls olan bu rklar , yumurta verimleri , ar yumurtalar , beyaz derileri ve beyaz yumurta kabuklar ile tanmlanrlar. Rzgar , yamur ve kt artlara dayankl hayvanlardr. En popler varyetesi balta ibikli siyah olanlardr. Ortalama canl arlklar horozlarda 3.7-5.0 , tavuklarda 3.2-3.7 kg dier varyetelerinde ise horozlarda 3.2-4.0 tavuklarda 2.7-3.2 kg kadardr.

YERL IRKLAR

1-DENZL IRKI
Denizli ve Mula illeri evresinde yetitirilen yerli bir yumurtac-et rk olup horozlar uzun tmesi ile tannmaktadrlar. Cinsel olgunlua ge eriirler. Nemli yerlere gtrlen Denizli horozlarnn damzlk deerlerinin azald ve tlerinin ksald bilinmektedir. Ortalama canl arlklar horozlarda 3.5-4.0 tavuklarda 2.7-3.2 kg dr. Yllk yumurta verimleri 80-100 kadardr. Denizli rknn eitli ty rengine sahip olan demir kr , pamuk kr , pekmez kefi , arabi ve siyah olmak zere 5 varyetesi vardr. Btn varyetelerinde mterek olan zellikler balta ibik , beyaz kulakk , siyah gagal , koyu gri bacak renginde olmalardr. Ayrca denizli rknn en belirgin zellii gzlerin etrafnda siyah renkli bir halkann bulunmasdr ki buna SRMEL denilmektedir. Derisi , kulakklar ve yumurta kabuk renkleri beyazdr.

2-GERZE (HACI KADIN) IRKI

Karadeniz blgesinde Sinop ili evresinde , zellikle Gerze ilesinde yetitirilen yerli bir yumurta-et rkdr. Parlak siyah tyl , uzunca beyaz kulakk ve atal ibiklidirler. Ortalama canl alklar horozlarda 3.5-4.0 tavuklarda 2.7-3.2 kg dr.

TCAR HBRTLER
Hayvanclkta hibrit retimi ilk kez 1942 ylnda HENRY WALLACE tarafndan tavuklar zerinde uygulanmtr. Genetik yap bakmndan birbirinden farkl olan ebeveyn hatlarn iftletirilmeleri ile elde edilen yksek verimli , bir rneklii fazla ve yaama gc yksek olan dllere HBRT denir. Hibrit retimi amacyla akrabal yetitirilmi hatlarn elde edili masraflar yksek olmakta ve bu hatlarda zamanla grlen dlszlk ve yaama gcnde dme nedeniyle bazen srnn nemli bir ksm elden kabilmektedir.

YUMURTA VERM YNNDE GETRLEN EBEVEYN HATLARI

Ticari hibritler kahverengi kabuklu yumurta verdikleri gibi kulukadan kta ty rengine baklarak cinsiyet ayrm da yaplabilmektedir. Bu amala genelde RHODE ISLAND RED ve UBUKLU PLYMOUTH ROCK rklarndan yaralanlr.

BEYAZ YUMURTACI EBEVEYNLER N BAZI PERFORMANS ZELLKLER;

Ekonomik yumurta verim sresi ; 12-13 AY Bytme dnemi lm ve ayklama : %3-5 Yumurtlama dnemindeki kayplar: %5-15 20. Hafta canl arl ; 1300-1350 g 20 haftalk yaa kadar toplam yem tketimi : 7-7,5 kg Verim dnemi sonu canl arlk :1700-1750 g Yumurtlama dnemi tavuk bana gnlk yem tketimi : 110-120g 12 aylk dnem yumurta verimi ( tavuk-kmes): 230-240 adet 12 aylk dnmede tavuk bana dii civciv retimi: 80-90 adet kulukalk yumurta oran : %90-95 kuluka randman : %85

BEYAZ YUMURTACI HBRTLER N PERFORMANS ZELLKLER;

Ekonomik yumurta verim sresi: 12-14 ay 12 aylk dnemdeki yumurta verimi : 270-290 adet 14 aylk dnemdeki yumurta verimi : 290-320 adet %50 verim dzeyine ulama ya: 23-24 hafta Pik verim ya : 26-29 hafta; Pik verim dzeyi : %90-95 Ortalama yumurta arl : 60-6g 0-20 hafta arasndaki yem tketimi: 7-7,5 kg tavuk bana yem tketimi: 110-120 g verim dnemi sonu canl arl : 1700-1900 g bytme dnemindeki kayplar: %3-6 3 Yumurtlama dnemindeki kayplar: %5-10

KAHVERENG YUMURTACI EBEVEYNLER N BAZI PERFORMANS ZELLKLER;

Ekonomik yumurta veri sresi : 12 ay Byme dnemi lm ve ayklama : %2-4 Yumurtlama dnemindeki kayplar: %5-10 20. Hafta canl arl: 1800g 20. Haftaya kadar toplam yem tketimi : 7,5-8,0 kg verim dnemi sonucu canl arl : 2100-2300g yumurtlama dnemi tavuk bana gnlk yem tketim : 120130 g 12 aylk dnemde yumurta verimi : 220-230 adet 12 aylk dnemde tavuk bana dii civciv retimi: 75-85 adet kulukalk yumurta oran: %85-90 kuluka randman:%85-90

KAHVERENG YUMURTACI HBRTLER N BAZI PERFORMANS ZELLKLER;

Ekonomik yumurta verim sresi: 12-14 ay 12 aylk dnemdeki yumurta verimi: 270-290 adet 14 aylk dnemdeki yumurta verimi: 290-320 adet %50 verim dzeyine ulama ya: 23-24 hafta Pik verim ya : 26-29 hafta; Pik verim dzeyi : %90-93 Ortalama yumurta arl : 60-62,5 g 0-20 hafta arasndaki yem tketimi: 7-7,5 kg tavuk bana yem tketimi: 130-140 g verim dnemi sonu canl arl : 1800-2000 g bytme dnemindeki kayplar: %3-6 Yumurtlama dnemindeki kayplar: %5-10 20. Hafta canl arl : 1270-1370 g kahverengi yumurtac hibritler beyaz yumurtac hibritlere gre %30-40 daha ardrlar.

ET RETM HATLARI
ETLK PL EBEVEYNLERNDE BAZI PERFORMANS ZELLKLER ; Ekonomik yumurta verim sresi : 280 gn(9-10 ay) Bytme dnemi (0-24 hafta) lm ve ayklama: %3-5 Yumurta dnemindeki kayplar: %7-10 24. Hafta canl arl : 2,5-3,4 kg (dii-erkek) 24. Haftaya kadar ki yem tketimi: 11,5-12,0 kg verim dnemi sonu canl arl : 4,4-4,8(erkekler); 3,3-3,6 (diiler) Yumurtlama dnemi gnlk yem tketimi (horozlar dahil): 160-220g tavuk bana yumurta verimi (tavuk-kmes): 160-180 adet tavuk bana ticari civciv retimi: 120-150 adet kulukalk yumurta oran: %88-95 kuluka randman: %84-86

TCAR ETLK PLLERE AT BAZI PERFORMANS ZELLKLER:

Kesim a: 35-49 gn Kesimdeki canl arlk: 1700-2500 g Yemden yaralanma oran : 1,6-2,2 Kayplar : %1,5-3,0

MN (CCE) IRKLAR
Mini rklarda ccelik cinsiyete bal dw (dwarf: ccelik geni) ressesif geninden ileri gelmektedir. Mini hatlar normal yumurtac hatlarla karlatrldnda u farkllklar grlr;

1. Canl arlk 8 haftalk yata %5-10 ; 25-30 haftalk yata ise %25-30 daha dktr. 2. Bacaklar yaklak %20 daha ksadr. 3. Krmz kan hcreleri says daha fazladr. 4. Verim dnemi yem tketimi %10-20 daha azdr. 5. Yumurta verimleri biraz daha dktr. 6. Yumurta arl %10 daha azdr. 7. Bir dzine yumurta retimi iin ihtiya duyulan yem miktar yaklak %5-10 daha azdr. 8. Verim dneminde yaama gc ayndr.

 Mini LEGHORN l ar daha kk vcutlu olduklarndan , gerek kafes gerekse yer sisteminde daha az yerleim alanna ihtiyac duyarlar. Dolaysyla birim alanda barndrlabilecek hayvan says daha fazla olmaktadr. phesiz bu ekonomik bir avantajdr. Ancak vcut kkl nedeniyle veri dnemi sonunda yal tavuklarn kasaplk olarak sat deerleri de daha dk olacaktr. Ccelik geninin tavukulukta yumurtac srlerden ziyade eti damzlklarda anlam tamaktadr. Bu amala daha dk masrafla damzlk yumurta verebilecek dii BROLER damzlklarn elde edilmesi amacyla baz et hatlarnda dw ccelik geninden yaralanlmtr. Normal diilerle karlatrldklarnda , mini et tipi diiler u farkllklar gsterirler: 1. %35 orannda daha az yerleim alanna ihtiya duyarlar. 2. Yumurtlama dneminde yem tketimi % 10-15 daha azdr. 3. Damzlk tavuklar yumurta arlndaki d nedeniyle %5 orannda daha fazla kulukalk yumurta verirler. 4. Yumurtalar %5 orann da daha kktr.

dw geni tayan etlik pili ebeveynlerinin kullanlmasnn ana nedeni bu tavuklarn dk canl arlk nedeniyle yem tketiminin az olmasdr. Bylece bytme ve yumurtlama dnemi masraf azalmakta ve yemden %18-20 orannda daha fazla yaralanlmaktadr. Ayrca bu tavuklarda tiroid aktivitesi azalmasyla sakinleme olmakta ve streslere dayankl olmaktadr. Doal yolla normal horozlarla iftleebilen , normallere gre %25-30 dk canl arlna sahip tavuklarda kulukalk yumurta verimi ve embriyo geliimi de etkilenmemektedir. Ancak ccelik geni tayan bu tavuklarn normal horozlarla iftletirilmesiyle elde edilen dii dller normal olmasna karn , erkek dllerin kesim arlklar normallere gre %2.0-3.5 orannda dktr.

TAVUUN DI YAPISI

BA: Tavuun babnda ibik, gzler, gz kapaklar, kirpikler, kulaklar, kulakklar, sakal ve gaga bulunur. KANATLAR: Bir ift olup, memelilerdeki kol ve ellere karlk gelir.

AYAKLAR VE BACAKLAR: Tavuklarda ayak ve bacaklar pulcuklarla kapldr olup beyazdan siyaha kadar deien bir renktedir. DER: Kanatllarda derinin nemli bir zellii ter bezleri ile ya bezlerinin olmaydr. Kuyrukta bulunan ya bezleri , derinin tek salg bezidir.

TYLER: Kanatllar dier omurgallardan farkl olarak , ayak ile bacaklar pulcuklarla kapl olmak zere vcutlar tylerle kapldr. Tyler keratin denilen protein yapsndadr. Verim yl sonunda tavuklar tam bir ty dkmne girerler. Yal hayvanlar ve erkeklerde ty dkme yzdesi daha dktr. Tyler hayvan ; 1. evrenin etkilerine kar korur. 2. Vcut ssnn muhafazasna yardm eder. 3. Uma iin gereklidirler ve dier hayvanlardaki derinin baz fonksiyonlarn yaparlar

Kanatllarn vcutlarnda her birinin zel fonksiyonlar olan 4 tip ty vardr; 1. Kanat ve kuyrukta bulunan iri ve sert tyler. 2. Kanat ve vcudu kapsayan (kaln sert ) rt tyleri . 3. Vcudu kapsayan yumuak ve kabark grnml rt tyleri (inci tyler) 4. Biyolojik olarak gelimemi olan kla benzeyen ince tyler ( bu tyler, temizleme srasnda karkas zerinde kalabilen tylerdir Civcivler 4-5 haftalk olunca tam olarak tylenir.

CVCV VE PLLERN BAKIM-BESLENMES

Damzlk iletmelerden alacamz civcivlerin; Marek as ve cinsiyet ayrm yaplm ayn yata olan, salkl, geni ve yuvarlak bal, parlak gzl, parlak ve sk tyl, bacaklar salam yapl olmaldr. Satn alnan civcivlerin tanmasnda zel imal edilmi kartonlar kullanlmal, bunlara gerektiinden fazla civciv doldurulmamal, havalandrma ve scaklk uygun durumda olmaldr. Ar scak, souk ve rzgarl havalarda tama yaplmamaldr. 0-6 haftalar aras civciv dnemi, 6-20 hafta aras pili dnemi olarak adlandrlr. Civcivler 8-10 veya 17-18 hafta yerde bytlp; bu haftadan sonra baka kmeslere veya kafeslere aktarlr.

Civciv Konulacak Kmeslerdeki lemler Civcivlerin konulaca kmes bir hafta nceden temizlenmeli, kmes badana edilmeli, alet ve ekipmanlar scak sodal sularla dezenfekte edilmeli, kap nne ayak basmak iin kire kutular konmaldr. Kmes tabanna nce toz kire serpilir zerine altlk olarak 5- 8 cm kalnlnda tala, tlm msr koan, buday, arpa sap kullanlr.

Civcivlerin Beslenmesi
0-8 haftalar aras civciv bytme, 9-13.haftalar aras pili bytme, 13nc haftadan itibaren klavuz yumurta grlene kadar pili gelitirme yemi verilmelidir.

Civciv balatma yeminin 2900kcal/kg ME, %18 protein iermesi gerekir. Civcivlere ilk gnden itibaren her trl besin maddesini ihtiva eden iyi dengelenmi civciv balatma yemi verilir.

Civcivlere verilecek yemler ince yem formunda olmal; pelet yemler krlarak veya ezilerek verilmelidir.
Krlm peletlerin iri daneli olmas kadar, yemin fazla ince tlm olmas da yanltr. Zira, ok ince tlm yemler gagalarna yapmakta ve tozumaya neden olmaktadr. Bir yemden dier yeme geirilirken, nce yemler kartrlarak verilmeli ve yeme almalar salanmaldr. 8. haftadan itibaren pililere yemle veya ayr bir kap ierisinde mozayik kr verilmelidir.

Bylece hem kalsiyum ihtiyac hem de talk iin grit ihtiyac karlanm olur.

Kmes i Scakl :

Civcivler kmese getirilmeden 12-24 saat nce kmes stlmaldr. Civcivler ilk 4-5 hafta hazrlanan muhafaza emberine konmaldr. lk hafta civciv seviyesindeki kmes ii scakln 32-35oC olmas salanmaldr. Is her hafta 3oC drlerek 4. hafta sonunda 21oCye kadar indirilmelidir. Is asla 15oCnin altna drlmemelidir. Gaga kesimi 6-9. gnler arasnda yaplmaldr.

Havalandrma : lk birka gn civciv kmeslerinde havalandrma gerekmez. Civcivler bydke havalandrma sistemi ayarlanmal ve hava cereyan olmayacak ekilde ayarlanmaldr.

Yem ve Yemlikler : Civcivlere verilecek yemler evirmelerin iine yerletirilmelidir. Yemler civcivler kmese gelmeden nce, hi kullanlmam yumurta viyollerinin her tarafna eit olarak datlr. lk birka gn iinde civcivler yem yemesini renirler. Her 50 civcive 1 adet yumurta viyoli yeterlidir. Yem taze olmal ve birka gn azar azar verilmelidir. Bu yemliklerden normal yemliklere gei bir haftada tamamlanr.

 Uzun oluk veya otomatik yemliklerde, ilk 8 haftala kadar her civcive 5 cm yer hesaplanmal sonra bu rakam 10 cmye kartlmaldr. Eer askl yuvarlak yemlikler kullanlacaksa her 100 civcive yaklak 30 cm apnda 3 adet yemlik yeterlidir. Yem tketimi izlenmeli, yemliklerin ykseklii ayarlanmal ve yemlikler 2/3 orannda doldurularak yem kayb azaltlmaldr. Su ve Suluklar Civcivlerin yumurtadan ktktan sonra nce bol ve temiz su imesi salanmal, 2-3 saat sonra yem yedirilmelidir.

me suyu scakl ilk hafta 24oC olmaldr. Suluklarn ykseklii haftalk olarak ayarlanmaldr. Suluklar haftada iki gn dezenfekte edilmelidir.

8. haftaya kadarcivciv suluk mesafesi dz veya yuvarlak suluklarda ilk nce 2 cm, daha sonra 4 cm olmaldr

Aydnlatma : Pencereli kmeslerde kulukadan sonraki iki gn 24 saatlik yapay aydnlatma yeterlidir. Civcivlerin yemyemeyi su imeyi ksa srede renmeleri asndan bu nemlidir. Gerekirse bu biriki hafta uzatlabilir. Daha sonraki haftalarda yapay aydnlatma azaltlarak 3. haftada 16 saate sonraki haftalarda bu sre yarm saat azaltlarak 22. haftada aydnlatma sresi 13 saate drlr.Aydnlk iddetinin her m2ye 4. haftaya kadar 3 watt 4-18 haftalar aras 2 watt/ m2 olmas uygundur.

Civcivlerin Kuluka Makinesinden karlmas

Civcivleri karmak iin 21 gnn dolmas beklenmeli ve % 80- 90 nispetinde kurumu, canl ve shhatli grnme sahip olmaldr.
Civcivler makinede kuruduktan sonra fazla bekletilirse esas arlklarn kaybederler. Daha fazla kalrlarsa da birbirlerini ezerek lrler Makineden alnan civcivler bir mddet (4 6 saat) bekletilip gidecekleri yere sevk edilirler.

Kuluka Artklar
Kulukada civcivlerin k tamamlandktan sonra, arta kalan kabuklar, dlsz yumurtalar, iinde l civciv olan yumurtalar, ksaca kulukahane artklar yaklarak evrede kirlenme ve bulamaya mani olacak ekilde imha edilir.

Tasnif ve Alama Civcivlerin hepsi kp tyleri kuruyunca tasnif odasna alnr, salam olanlar nakil kutularna konur, alanr, sevke hazr edilirler.

Cinsiyet Ayrm Yumurta tavukuluu iletmeleri erkek civciv istemezler. Onun iin sevk edilecekler arasnda erkek civciv bulunmamas gerekir. Yumurtadan ktktan sonraki ilk 24 saat iinde cinsiyet tespiti yaplmaldr. cinsiyet tayini; 1- kanat tylerine gre cinsiyet ayrm 2-ty rengine gre cinsiyet ayrm 3-ayak rengine gre ayrm 4-doal otoseks 5-Japon yntemi ile cinsiyet ayrm gibi 5 farkl yntemle yaplr.

Japon yntemi ile cinsiyet tayini

Yksek k kayna altnda civcivlerin gerisine baklarak yaplan cinsiyet ayrm yntemidir. Yetimi personele ihtiya duyar ve kullanlan i gc nemli bir faktrdr.gnlk civcivler karanlk bir odada 200-250 voltluk bir k altnda gerilerine baklarak incelenir.kloakn karn blgesine bastrlarak da karlmas ile erkek civcivlerde toplu ine baa kadar bir penis knts grlebilir.iyi yetimi bir seksr %96-98 isabetle civcivleri saatte 800-1200 adet ayrabilir.

TAVUKLARDA REME

Horozlarda reme sistemi, testisler, sipermay nakleden vas-deferens denen bir ift kanal ile papillalar ve iftleme organndan ibarettir. Elipsoit eklinde ak sar renktedir. Tavuklarda reme sistemi, yumurtalk, yumurta kanal ile kloak ve bunun dtan grnen ksm olan geriden ibarettir. Tavuun yumurta kanal karn boluunun sol tarafnda bulunur .Yumurta kanal belirgin bir ekilde farkllam 5 ayr blgeyi ayrlr.

1. Serbest braklan yumurtay yakalayan yumurta kanal az (NFUNDBULUM) 2. Kabuk alt zarlarnn salgland STMUS 3. Yumurta kabuunun olutuu UTERUS 4. Tumurta aknn salgland MAGNUM 5. Kloaka bir geit olan VAGNA

YUMURTA OLUUMU

OVULASYON
Her ovum , gelimesi iin kan yoluyla besin maddeleri salayan bir folikl sap ile yumurtala tutunmu ve folikler membran denen bir zarla sarlmtr. Sarnn orta blmnde dar bir erit halinde stigma denilen damarsz bir blmdr. Yumurtala bal bir ovum olgunlatnda yumurtalkta salglanan progesteron hormonu, LH hormonu salglanmasna neden olan hypothalamusu uyarr. Yumurtalktan, tam byklne erien bir ovum veya yumurta sarsnn serbest braklmas olayna ovulasyon denilir. Yumurta sars daha sonra vitelin zar , ile sarlr.

NFUNDBULUMDAN GE

Dllenmenin meydana geldii yer infundibukumdur. Yumurta infundibulumu getikten ve sar zerine ak tabakas olumaya baladktan sonra artk yumurtann dllenmesi mmkn deildir.

MAGNUMDAN GE
Magnum yaklak 33 cm ile yumurta kanalnn en uzun ksmdr. Yumurtann magnumdan gemesi yaklak 3 saat alr. Yumurta aknn nemli bir ksm burada oluur. Bir yumurta ak 4 ayr tabakadan oluur;

1-Sary saran alaz tabakas %2.7 2- sulu ak %17.3 3-Koyu ak %57 4-D sulu ak %23

KABUK ALTI ZARININ OLUUMU Kabuk alt zarlar istmustta yumurtaya eklenir. Kabuk zarlar hava ve suyu geirme zelliine sahiptirler. Ancak bakteri gibi organizmalarn geilerine engel olurlar. Ayrca yumurta ieriinin hzl nem kaybn nlerler.
HAVA BOLUUNUN OLUMASI Yumurta yumurtlamadan nce i ve d kabuk alt zarlar birbirine yapktr. Yumurtladktan sonra yumurtann soumasyla kt tarafta bu iki zar birbirinden ayrlarak hava boluu oluur. Yumurta souduka ve su kayb arttka veya yumurta bayatladka hava boluu da byr.

UTERUTAN GE VE YUMURTA KABUUNUN OLUMASI

Uterus, kabuk bezi olarak da bilinir. Yumurta kabuunun olutuu yerdir. Yumurta, kanalnda 18-20 saat ile en uzun sre ile burada kalr. Yumurta kabuunun, tamamna yakn (%94) CaCO3 tan oluur. Kabuun d yzeyi ktikl denen ince bir tabaka ile rtlmtr. Organik bir materyal olan ktikl , gzenekleri kapatr ve buharlamann azalmas ile ieriye bakterilerin giriini nlemesi bakmndan nemlidir. Ancak buharlama tam olarak engellenemez. Gaz ve nem alveriini salayan bu gzeneklerin says bir yumurtada 8000e kadar kar.

VAGNADAN GE
VAGNAnn yumurta oluumunda herhangi bir fonksiyonu yoktur. Yumurta vaginada birka dakika kalabilir ve kabukta gzenekleri rten bloom veya ktikl olarak bilinen bir materyalle kaplanr

KLOAKTAN GE VE YUMURTLAMA

Yumurtlama ncesi yumurta kloakta birka saat kalabilir. Yumurtann kt ucunun nce gelmesi, yumurtlama ileminden nce tazyik yaplan uterus kaslarnda daha fazla yzey alan salar. Yer ekiminden daha fazla etkilenir, kontraksiyonlarla yumurtann geriye kaymas nlenir ve kolayca yumurtlamas gerekletirilir.

YUMURTA

YUMURTA VE BESN KOMPOZSYONU

Besin deerinin en belirgin gstergesi, yumurtadan 21 gnlk srede canl bir civciv elde edilmesidir. Yumurtann karakteristik ekli genetik faktrlerin sonucudur. Standart bir yumurtann zellikleri yledir; Arlk ; 57,6 g Hacim ; 63 cc zgl arlk ; 1,09 g/cc Boyuna evre uzunluu ; 15,7 cm Enine evre uzunluu ; 13,7 cm ekil indeksi ; %74 Yzey alan ; 68,0 cm2

Yumurtann besin kompozisyonunu etkileyen faktrler. 1. Tavuun ya 2.Tavuun rk 3.Tavuun hatt 4.Bireysel farkllk 5. Rasyon 6.evre scakl 7.Yumurta depolanma artlar 8.Depolanma sresi 9. Hazrlama 10.Piirme 11.ileme

Yumurtann Morfolojik Yaps

Morfolojik bakmdan bir yumurta dtan ie doru balca; Yumurta kabuu Yumurta ak Yumurta sars olarak ana blme ayrlr.

YUMURTA KABUU
Yumurta kabuunun kimyasal bileimi
Unsur Kalsiyum Karbonat Magnezyum Karbonat Miktar (%) 93,7 1,0

Kalsiyum Fosfat Organik Maddeler Su

1,0 3,3 0,1

Yumurtann byklne gre % 7. 813. 6sn yumurta kabuu oluturur. Kabuk mineral ve organik maddeler ile sudan ibaret olup % 3-4 orannda bir protein a ve % 95-96 orannda birikerek yerlemi anorganik tuzlardan olumutur.

Tabloda yumurta kabuunun kimyasal bileimi grlmektedir. Yumurtay d etkenlerden koruyan yumurta kabuu 0. 2-0. 4 mm. kalnlnda ve olduka sert, says 7. 000-17. 000 arasnda bulunan gzenek (por) li bir yap gsterir. Bu gzenekler rutubet ve gaz geirirler. Gzenekler yumurtann u ksmlarnda, zellikle hava kamarasnn bulunduu tarafta yan yzeylere gre daha fazla sayda bulunur.

En dta kabuun d yzeyini rten keratine benzer bir proteinden oluan ve ktikula ad verilen bir zar vardr. Bu yumurtlama esnasnda havann etkisiyle yumurta yzeyinde albminin kurumasyla oluur. Elle yoklandnda kayganlk hissi verir. Zamanla kaybolup donuk bir manzara alr. Ktikl ayn zamanda porlarn zerini de rtt iin yumurtann korunmasnda etkin rol oynar. Ktikl tabakasndan sonra geriye sngerimsi tabaka ortaya kar. Kabuun i yznde sngerimsi tabakaya paralel ,mamillar tabaka ad verilen bir tabaka vardr. Bu tabaka kaln yzeye paralel dizilmi kalsiyum zerreciklerinden olumutur. Yumurta kabuu i yzeyi iki tabakadan olumu bir zarla donatlmtr. Dtakine d kabuk zar, dierine i kabuk zar ad verilir. Yumurtann geni olan kutbunda bu iki zar birbirinden ayrlarak hava boluunu oluturur. Yumurtann depolama sresi uzadnda prolardan hava gireceinden bu hava boluu byr.

YUMURTA AKI
Yumurta aknn kaba kimyasal bileimi
Unsur Su Protein Ya Karbonhidrat Miktar(%) 88 11 0. 2 eseri

Kl

0. 8

Btn yumurtann % 66-70ini oluturan yumurta ak ortalama % 88 su ve % 12 (% 9-15) orannda kuru maddeden oluur. Yumurta aknn kaba kimyasal bileimi Tabloda gsterilmitir. Yumurta ak tam bir yumurtada; yumurta sarsna yapk alaziferz tabaka, i seyreltik tabaka ,koyu kvaml tabaka ve d ince tabaka olmak zere drt blmden olumutur. Yumurta aknn drtte kaln ve d ince tabakalardan olumaktadr.

Tabloda grld gibi yumurta ak olduka fazla oranda su iermekte ve kuru maddesinin tamamna yakn bir ksm proteinden olumaktadr. Yumurta aknda proteinler ok az miktarda tuz ve karbonhidratla birlikte zelti eklinde bulunur. Yumurta ak basit proteinler olarak bilinen ovalbumin, konalbumin, ovoglobulin ve glukoproteidlerden( ovomukoid ve ovomusin) ibarettir. Ovomusin oran yumurta aknn koyu ksmnda % 5. 2 olduu halde, sulu ksmnda % 1. 1 ile % 1. 9 arasndadr. Yumurta ak iki nemli mikrobiyolojik fonksiyonu salamaktadr. Yumurta ak zarlarnn yumurta sarsn sarmasyla ve viskoziteye sahip olmas yumurta sarsnn kabukla temasn nlemektedir. ler.

Ayrca yumurta ak mikroorganizmalarn remelerini gletiren antimikrobiyel zelliklere sahiptir. Bu unsurlardan lizozim gram- pozitif mikroorganizmalarn hcre zarn eriterek, konalbumin demir ve bakrla, avidin de biotinle mikroorganizmalarn demir,bakr ve biotini kullanamayacaklar bileiklere dntrerek, ovomukoid tripsini inhibe ederek mikroorganizmalarn ykmlanmalarna yol aar. Ayrca yumurta aknn olduka yksek pH (8.3) deerine sahip olmas da mikroorganizmalarn geliimini olumsuz ynde etki

Yumurta Sars
Yumurta sars hem miktar bakmndan hemde kimyasal bileimi asndan yumurta akndan ok farkldr. Yumurta sars % 48. 7 su,% 32. 6 ya,% 16. 6 protein,% 1 karbonhidrat ve % 1. 1 orannda mineral ierir. Sar veya sar-krmz renktedir. Dta yumurta sarsn yuvarlak ekilde tutan effaf ve ince bir zar vardr. Bu zar her iki kutupta younlaan helezoni birer ba ile yumurtann kutuplarna baldr. Bu balarn grevi sary orta yerde asl tutmaktr

Kusurlu Yumurtlar
Yumurtann oluumu ve yumurtlanmas srasnda meydana gelen bozukluklar nedeniyle anormal yumurta elde edilebilir. Bu tr yumurtalarda kusur sadece kabukta olabildii gibi bazen ite de olabilir. Kusurlu yumurta eitleri unlardr.

Yumurtann D Kusurlar
Anormal ekilli yumurta

Normal yumurta ekli dnda ar yuvarlak, ar uzun veya sivri, yass,ortadan boumlu,bir veya her iki ucunda zar paralar, sert kabuk paralar, iki yumurtann birarada olmas gibi anormallikleri olan yumurtalardr. Anormal ekili yumurtalara; hareketli halde yumurtlanan yumurtalarda, genetik bozukluklarda, enfeksiyz hastalklarda, yal tavuklarn yksek dzeyde yumurta retimi, yumurtlama dnemine ilk girite, rastlanabilir.

Anormal kabuklu yumurta

Kabuk yzeyi baz yerlerinde belirgin kalsiyum birikimleri sebebiyle ptrl olan veya ince kabukluluk,kabuksuzluk,kabuk rengini oluturan pigmentin muntazam dalmamas sonucu benekli bir grnme sahip yumurtalardr. Kokmu yumurta: Yumurta iine giren mikroorganizmalarn etkisiyle
yumurta proteinler paralanarak eitli kokuma maddeleri oluturur. Bu maddelerden zellikle hidrojen slfr (H2S) yumurta ierisinde bir basn oluturarak ,kendiliinden yada yumurtann kullanlmas srasnda krldnda patlama sesi duyulur. Kendine zg kokusu vardr. Byle yumurtalar yenilmez.

Kirli yumurta: Bakmsz kirli folluklardan alnan yumurtalarn kabuklar

genellikle kirlenmitir. Genel olarak kirli yumurtalar dayankl deildir. Bunlarn su ile temizlenmesi uygun deildir. nk su vastas ile kabuun d yzndeki zarlar kalkar. Mikroorganizmalarn girmesi kolaylar.

Lekeli yumurta: Kabuk yzeyinde yabanc maddelerin brakt lekeler bulunan yumurtalardr. Bu lekeler kabuk yzeyinin 1/8 kadar ise az lekeli, daha ok ise lekeli saylr. Yumurtann i kusurlar Hava kesesinin yokluu :Toplama srasnda yumurtalarn yanl ekilde tutulmas, hastalklar, yumurta kabuunun zayfl ve yumurta beyaznn sulu olmas durumlarnda ekillenir.

Yabanc maddelere sahip yumurtalar: Yumurta daha kabuklanmadan nce yumurta kanalnda yem paralar, bcekler, ta,ty gibi her cins yabanc cisimlerle karabilir. Sarsz yumurta: Bir doku parasnn yumurta kanalna derek tm ilevlerini uyarlmasyla o para etrafnda sarsz bir yumurta oluturulmasna yol aar.

Yumurta iinde kan ve et paralarnn grlmesi: Genetik kusurlar, souk,srekli klandrma, yal hayvanlarda dk dzeyde K vitamini alnmas, A vitamini noksanl ,mikotoksikozlarda bu durum gzlenir. Byle yumurtalar yenilebilir. Kuluka yumurtalar: Dllenmi yumurtalarda 33Cde embriyo geliimi devam eder. Scak mevsimlerde 33Cde saklanan yumurtalarda enzimlerin etkisi altnda embriyo gelimeye devam ederken yumurta iindeki ya ve proteinlerde de kimyasal deiiklikler ekillenir. Dllenmemi yumurtalarda ayn ekilde sya maruz kaldklar zaman embriyo olumasa da yumurtann albmini kvamn kaybeder. Yumurtada koku ve lezzet deiir. Toksik bir etkisi yoktur yumurta yenilebilir.

Donmu yumurta: -5Cnin altnda tutulan yumurtalarda donma oluarak yumurtann bir kutbundan dierine ulaan kabuk atlamas oluur. Yumurta ak ve sars birbirine karmtr. Byle yumurtalar yavan lezzetli olmalarna ramen yenebilir. Tat, koku ve rengi bozuk yumurtalar: Taze yumurtalarda bu tr bozukluklarn kayna yemlerde bulunan kt rengi ve kokusu yumurtaya geiren maddelerde aranmaldr. Bunlarn dnda depolama srasnda evrenin kendine zg kokular da yumurtalar tarafndan emilir

Yumurtanz Taze mi?

Bayat yumurtalarn hava boluu bym ve ii bozulmutur. Yumurta salland zaman ses karr. Ucuz olmas nedeniyle tercih edilen atlak veya krk yumurtalar, bakteriler iin ok uygun bir ortam oluturduundan kesinlikle kullanlmamaldr. Taze yumurta a doru tutulup bakldnda saydam grnr, bayat yumurtada ise saydam grntyle karlalamaz. Taze yumurta krld zaman yumurta ak saydamdr, sars dalmam esnek ve kubbelidir. Bir kabn iine tuzlu su doldurup yumurtay suya brakn. Yumurta kabn dibinde yatay halde duruyorsa taze demektir. Eer yumurta kabn iinde dik duruyorsa orta tazeliktedir. Ancak suyun zerinde yzen yumurtay dorudan pe atn.

Yumurtann Saklanmas
Yumurtalar buzdolabnn yumurta rafna dizin ya da kendi kartonunda saklayn. Farkl bir kaba aldnz takdirde, yumurta kabuundaki bakteriler ve dier mikroplar kaba bulaarak hastala neden olabilir. Yumurtalarn, buzdolabndaki dier besinlerle temas etmemesine dikkat edin. Yumurta kabuunun yzeyinde 17.000 adet kk delik (por) bulunur.

Buzdolabnda bir hafta bekletilmi yumurta, oda ssnda bir gn bekletilmi yumurtadan daha tazedir.
Yumurta uzun sre bekletilirse su ve karbordioksit kayb nedeniyle arl azalr.

 Sebzelerin protein miktar dktr. Bu nedenle sebzelere yumurta krlmas protein, vitamin ve mineral asndan dengeli karmlarn olumasn salar. Yumurta tahl grubundaki besinler ile tketildiinde (rnein; makarnaya krlrsa, breklerde kullanlrsa vb.) protein kalitesini arttrm oluruz. Yumurta mutfan imento harc gibidir. Yumurtay birok besini hazrlamada yardmc olarak kullanabiliriz. Yumurta %10 tuzlu suya (yarm litre suya 60 gr tuz) atlacak olursa taze yumurta dibe kerken, bayat yumurta yzeyde kalr.

 Yumurta hazrladmz yiyeceklerin besleyici deerini arttrmada kullanabiliriz. Yumurta ak proteinlerinin fom oluturucu ve bu yolla kabarmay salayc zellii vardr. Bu nedenle kek hazrlamada doal kabartac olarak tercih edilmektedir. Yumurta proteinleri s ile katlat iin stl tatllarda ve orbalarda koyulatrc ve kvam salayc olarak kullanlr. Kat piirilmi yumurta ile salatalarn (piyaz, patates salatas vb) sslemesi yaplabilmektedir. Yumurta, pasta ve keklerin renklendirilmesini salar.