GR

lkemizde kat atklarn toplanmas, tanmas, geri kazanlmas ve bertarafna ilikin ykmllkler 5393 sayl Belediyeler Kanunu ve 5216 sayl Bykehir Belediyeleri Kanunu ile Belediyeler ve Bykehir Belediyelerine verilmitir. 2872 sayl evre Kanunu'nun 8. maddesine gre; "her trl atk ve art, evreye zarar verecek ekilde, ilgili Ynetmeliklerde belirlenen standartlara ve yntemlere aykr olarak dorudan ve dolayl biimde alc ortama vermek, depolamak, tamak, uzaklatrmak ve benzeri faaliyetlerde bulunmak yasaktr". Bu kapsamda kat atklarn, kaynanda ayr toplanmas, tanmas, geri kazanlmas (kompost, yakma vb.), dzenli depolanmas, mevcut vahi depolama sahalarnn rehabilitasyonu ve bu tesisler iin yerseimi kriterleri ile ilgili esaslar, 14.03.1991 tarih ve 20814 Sayl Resmi Gazete'de yaymlanarak yrrle giren Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii ve Kat Atk Depo Alanlar le lgili Ynerge ile belirlenmitir. lkemizde yaanan kat atk sorununun zmnde, evrenin korunmasnda ve evsel atklardan kaynaklanan evre kirliliinin nlenmesinde, Belediyelerin "Kat Atk Bertaraf Tesisleri"ni hayata geirmeleri ana unsur olarak grlmektedir. Belediyeler evsel kat atklarn bertaraf iin en uygun teknolojiyi kullanmak zorundadr. Bertaraf yntemlerinin belirlenmesinde evsel atn miktarnn ve niteliinin bilinmesi kilit rol oynamaktadr. Kat atk karakterizasyonu, bir kat atk ynetim sistemi kurulacak blgede atk miktarnn ve niteliinin belirlenmesi esasdr. Bu esasa gre kat atk ynetim sistemi ierisinde yer alacak tesislere ve bu tesislerin kapasitelerine karar verilir. Bu kitapk; kat atk karakterizasyonu almalarn yapacak Belediye ve Bykehir Belediyelerine Kat Atk Karakterizasyonu A n a l i z M e t o d u ' n u a k l a m a k a m a c y l a h a z r l a n m t r.
KATI ATIK KARAKTERZASYONU (MADDE GRUPLARI ANALZ)

KATI ATIK KARAKTERZASYONU ANALZ METODU

Kat atk karakterizasyonu, mevsime, blgeye ve sosyo-ekonomik duruma gre deiiklik gsterdii iin belli sklkta ve farkl noktalarda yaplmaldr. Malzeme Listesi Kantar Sabit hacim kab (1m*1m*1m veya 1m*1m*0,5m) Plastik rt (5m*10m) Plastik veya metal kap (kat atk bileen saysna gre) Krek, trmk, sprge, eldiven, maske, izme, baret, gzlk Not defteri, kalem (tartm sonularn kaydetmek iin)

Uyarlar Karakterizasyona balamadan nce, ayrma ilemini yapacak ekiple birlikte tehlikeli durumlar ve prosedr yeniden gzden geirilmelidir (ASTM 2003). ivi, ustura, cam paralar, rnga gibi kesici maddeler atk yn ierisinde bulunabilir. Bunlara kar personel uyarlmaldr. Yaralanmalara kar riski en aza indirmek iin baret, eldiven, gzlk, maske ve izme kullanlmaldr (ASTM 2003). erisinde sv olan kaplar ve tehlikeli atk olabilecek dier atklar, ayr bir yerde toplanarak grevli amir tarafndan kontrol altna alnmaldr (ASTM 2003). Kat atk karakterizasyonu iin numune alnacak atklar, atk toplama aralarnda sktrlmadan getirilmelidir.

KATI ATIK KARAKTERZASYONU (MADDE GRUPLARI ANALZ)

Fotoraf 1. Erzincan li'nde yaplan karakterizasyon almas

Fotoraf 1'de Erzincan'da yaplan karakterizasyon almas grlmektedir. alma srasnda, alanlarn sal ve gvenlii asndan eldiven, maske, tulum ve izme gibi malzemelerin kullanlmasna dikkat edilmitir.

Yntem Kat atk karakterizasyonu yaplacak ilde, oluan kat atktan temsil edici bir numune alabilmek iin ilin farkl noktalarndan (ar ve gelir seviyesine gre; dk, orta, yksek) ayr atk toplama aralar ile toplanan atklar karakterizasyon yaplacak alana getirilir. Atk toplama aralar, Pazartesi ve Sal gn oluan atklar, belirtilen noktalardan toplayarak karakterizasyon iin sahaya getirmelidir. Pazartesi ve Sal gn oluan atklarnn getirtilmesinin sebebi, hem hafta sonunu hem de hafta arasn temsil edecek bir numune elde edilebilecek olmasdr. Karakterizasyon yapmak iin getirilecek bu atklarn alnd noktalar ile miktarlar ayn olmal ve uzman gzetiminde alnmaldr. Atk toplama arac alan terk etmeden nce gerekli bilgiler; atn hangi noktadan alnd, atk toplama aracnn hacmi, sktrmal olup olmad, modeli vs. hakknda bilgi alnmaldr.
KATI ATIK KARAKTERZASYONU (MADDE GRUPLARI ANALZ)

Fotoraf 2. Dzenli depolama sahas kantar nitesi.

Atk karakterizasyonu yaplacak alann dz bir zemine sahip olmas gerekmektedir. Bu zeminin zerine en az 5m*10m boyutlarnda dayankl plastik bir rt serilir. Kantar, bu zeminin zerine yerletirilir. Doru sonular elde etmek iin tartm yaplmadan nce kantar mutlaka kalibre edilmelidir. Farkl blgelerden gelen atk toplama aralar her biri ayr bir yn oluturacak ekilde atklar boaltr. Boaltlan ynlar ayr ayr dzletirilir, ekil 1'de grld gibi hepsi 4 blme ayrlr.

ekil 1. Numune almak iin hazrlanm atk yn 4

KATI ATIK KARAKTERZASYONU (MADDE GRUPLARI ANALZ)

Numune almak zere oluturulan ynlardan her hangi birinden, rnein gelir seviyesi dk blgeden gelen yndan, 1m*1m*0,5 m llerindeki alt ve st ak, kulplu sabit hacim kabna (ekil 2) iini tamamen dolduracak kadar atk, ynn her blmnden eit miktarda olacak ekilde konur. Bu sayede temsil edici bir numune elde edilmi olur. Numune alma srasnda kolaylk olmas asndan 1m*1m*1m boyutlarnda bir adet sabit hacim kab yerine 0,5m*1m*1m llerinde 2 sabit hacim kab tercih edilebilir.

1m 1m 0,5 m

ekil 2. Sabit hacim kab

Kabn atkla doldurulmas srasnda, alt ak olduundan kap yerden kaldrlmamaldr. Atkla dolu sabit hacim kab yan taraflarndaki kulplarndan tutulup kaldrldnda plastik rtnn zerinde kalan ksmda madde grup analizi yaplr (ekil 3).

ekil 3. Sabit hacim kab ile alnan numune

KATI ATIK KARAKTERZASYONU (MADDE GRUPLARI ANALZ)

Kat atk karakterizasyonu iin 16 bileen belirlenmitir. Bu bileenler Tablo 1'de verilmitir. Her bir bileen iin ayr bir kap bulunmaktadr. Kaplarn zerine madde gruplarnn ad (plastik, metal, cam vs) yazan etiketler karkla sebep olmamak iin yaptrlr. Tablo 1. Kat atk bileenleri (madde gruplar) Kat Atk Bileenleri
Mutfak Atklar Kat Karton Hacimli karton Plastik Cam Metal Hacimli metal Tehlikeli atk Park ve bahe atklar Dier yanmayanlar Dier yanabilenler Dier yanabilir hacimli atklar Dier yanmayan hacimli atklar Dier (yukardaki gruplar hari) Yemek artklar, ekmek, sebze, meyve Gazete, dergi, defter St kutusu, meyve suyu kutusu, tetrapak Karton kutular Tm plastikler Cam ie, cam bardak, kavanoz Teneke kutu, atal, bak Metal dolap, masa vs. Pil, boya kutusu, deterjan kutusu, ila kutular Dal, aa paras, im vs. Ta, kum, toz, seramik Kuma, ocuk bezi, ayakkab, terlik, yastk, hal, kilim, anta Mobilya, tahtadan yaplm malzemeler vs.

Atk elektrik ve elektronik ekipman Telefon, radyo vs.

Madde grup analizine gemeden nce kaplarn bo arlklar (dara) tartlr. Tablo 2'de kaplarn daralarnn yazlaca izelge rnei verilmitir. Daha sonra plastik rt zerine yaylm bu yn ierisinden yemek artklar sona braklmak zere tm atklar bu kaplardan uygun olanlara konur. Yemek atklarnn sona braklmasnn sebebi ayklama srasnda mutfak atklar slak olduundan zorluk karabilecek olmasdr. Suyun buharlamas nedeniyle gruplandrma srasnda ktle kayb sz konusu olabilir. Bu yzden toplanan atklar olabildiince abuk ayrlmaldr (ASTM 2003). Ayklama srasnda balanm poetler varsa bunlarn da alp, ilerinden kan atklarn uygun kaplara konmas gerekmektedir.
6
KATI ATIK KARAKTERZASYONU (MADDE GRUPLARI ANALZ)

Tablo 2. Kat atk karakterizasyonu yaplan yerleimlerin analiz sonular (2006 yaz)
Kat atk bileenleri (%) Mutfak atklar Kat Karton Hacimli karton Plastik Cam Metal Hacimli metal Park ve bahe atklar Dier yanmayanlar Dier yanabilenler Dier yanabilir hacimli atklar Dier yanmayan hacimli atklar Elektrikli ve elektronik ekipman atklar Tehlikeli atk Toplam 0,0 0,0 100,0 0,0 0,0 100,0 0,0 0,0 100,0 0,0 0,0 100,0 0,0 0,0 100,0 0,0 0,0 100,0 0,0 0,0 100,0 0,1 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Alanya 34,0 10,7 0,5 4,2 2,4 5,8 1,1 0,0 0,0 21,9 19,4 Erzincan Isparta Kean 35,0 2,8 0,4 6,0 2,3 13,3 0,9 0,0 0,0 18,9 20,4 40,0 6,3 1,2 2,5 2,3 2,0 0,9 0,0 0,0 17,9 27,0 43,0 3,0 0,5 2,0 1,3 1,3 0,9 0,0 2,3 27,6 17,9 Krkkale . Urfa 20,0 8,5 1,9 5,8 6,2 15,1 1,3 0,0 9,2 11,1 21,0 45,5 1,8 0,3 1,9 1,1 1,4 3,9 0,0 1,3 22,8 20,1 Zonguldak Dzce 34,5 8,3 1,8 4,4 4,5 5,7 3,0 0,0 0,0 15,0 22,8 33,0 6,1 7,7 0,2 7,8 4,3 2,9 0,0 0,4 17,8 19,8

Yndan sabit hacim kabyla alnan numunenin tamam uygun kaplara datldktan sonra tartm ilemine geilir. Dolu kap (brt) tartlr, not edilir (Tablo 2). Brt ile dara arasndaki fark da o grup iin net arl verecektir.

KATI ATIK KARAKTERZASYONU (MADDE GRUPLARI ANALZ)

Fotoraf 3. anlurfa'da yaplan karakterizasyon almasnda gelen atklarn sabit hacim kabna doldurulmas srasnda ekilmitir.

Numuneler hazrlandktan sonra, her bir numunenin bileenlerine ayrlmas ve tartm ilemleri srayla yaplmaldr. Yani bir noktadan gelen atk ynndan elde edilen numunenin madde grup analizi iin gerekli 16 kabn daralarn ve yndan alnan numune gruplara gre kaplara ayrldktan sonra kabn atkla dolu arln tartp not etmeden, dier bir numuneye geilmemelidir. Aksi takdirde karklklar ortaya kacaktr. lin 4 farkl noktasndan (gelir seviyesi dk, orta, yksek ve ar) atk istendiine, her noktadan gelen atktan elde edilen numune 16 bileene ayrldna ve bu kaplarn hem bo hem de dolu arlklar alndna gre 16 * 2 * 4 kere tartm yaplr, sonular not edilir.
8
KATI ATIK KARAKTERZASYONU (MADDE GRUPLARI ANALZ)

Fotoraf 4. Kat atklar bileenlerine gre ayrlrken (Krkkale)

Yaz mevsiminde kl gibi nemli bir bileen gzlenemeyeceinden, yukarda yaplan madde grup analizi yaz mevsimi iin uygun olmakla beraber, k mevsimi iin eksik sonu verecektir. Bu yzden sobalarn yakld souk aylarda kl oluumu da dikkate alnarak karakterizasyon srasnda tartm yaplrken daha farkl bir yntem takip edilmelidir. K mevsiminde oluan kat atn karakterizasyonu yaplrken, yaz mevsiminde olduu gibi bo kaplarn arlklar tartlr, not edilir. izelge rnei Tablo 3'de verilmitir. Yine 1m*1m*0,5 m boyutlarndaki 2 adet sabit hacim kabna homojen hale getirilmi atk ynndan numune konulur. Kat atk numunesi bileenlerine gre kaplara ayrlr, tartlr, tartm sonular not edilir. Bir sonraki aama kabn ierisindeki atklarn elek ap 1 cm olan elekten geirilmesidir. Elein altnda kalan ksm kldr. stte kalanlar tekrar ayn kaba konulur ve tartlr, tartmlar not edilir. Atn elenmesinden nce ve sonra yaplan tartmlar arasndaki fark kln arln verir. Yani tartm srasna gre dara, toplam arlk (brt) ve kl iermeyen atn arl ile kap tartlr, not edilir. Her bir bileen iin bu ekilde kl miktar ayr ayr bulunur. Tm gruplarn tartm bittikten sonra bu tartmlar toplanarak, toplam numune iindeki kl miktar elde edilir.
KATI ATIK KARAKTERZASYONU (MADDE GRUPLARI ANALZ)

Tablo 3. Kat atk karakterizasyonu yaplan yerleimlerin analiz sonular (2006 k)

Kat atk bileenleri (%) Mutfak atklar Kat Karton Hacimli karton Plastik Cam Metal Hacimli metal Park ve bahe atklar Dier yanmayanlar Dier yanabilenler Dier yanabilir hacimli atklar Dier yanmayan hacimli atklar Elektrikli ve elektronik ekipman atklar Tehlikeli atk Toplam

Alanya 30,0 9,1 0,4 3,8 11,5 6,5 1,2 0,0

Erzincan Isparta 45,0 3,8 1,0 1,7 7,8 2,7 0,9 0,0 35,0 4,9 0,7 1,9 13,8 2,2 1,9 0,0

Kean 40,0 4,1 0,7 4,4 8,4 2,9 1,0 0,0

Krkkale 40,0 4,1 0,3 2,1 8,0 3,9 1,0 0,0

. Urfa 43,0 1,5 0,2 1,6 7,4 1,6 1,7 0,0

Zonguldak 31,2 8,4 1,4 3,9 14,9 4,8 3,1 0,0

0,0 18,4 12,7 0,0 6,5

0,9 25,8 10,3 0,0 0,0

0,0 21,6 18,0 0,0 0,0

7,1 22,9 8,3 0,0 0,0

5,9 24,1 10,5 0,0 0,0

0,4 26,3 16,4 0,0 0,0

0,0 15,1 17,1 0,0 0,0

0,0 0,0 100,0

0,0 0,0 100,0

0,0 0,0 100,0

0,0 0,0 100,0

0,0 0,0 100,0

0,0 0,0 100,0

0,0 0,0 100,0

Kaynak: (ASTM,2003). Standarts Test Methods for Determination of The Composition of Unprocessed Municipal Solid Waste, (2003), D 5231 -92.

Sabit hacim kabyla alnan numuneden gruplarna gre ayrdktan sonra kl miktarnn hesap edilmesi, gruplama ncesinde belirlemekten ok daha doru sonular vermektedir. Tm numunenin elenmesi, kln atklar arasnda hapsolmasna, elek altna gememesine sebep olmakta ve sonucu etkilemektedir.
10
KATI ATIK KARAKTERZASYONU (MADDE GRUPLARI ANALZ)

EK-1. Tartm izelgesi (Yaz mevsimi)

Kat atk bileenleri Dk Brt Mutfak atklar Kat Karton Hacimli karton Plastik Cam Metal Hacimli metal Atk elektrik ve elektronik ekipman Tehlikeli atk Park ve bahe atklar Dier yanmayanlar Dier yanabilenler Dier yanabilir hacimli atklar Dier yanmayan hacimli atklar Dierleri Dara Brt Orta Dara Brt Gelir Seviyeleri Yksek Dara Brt ar Dara

KATI ATIK KARAKTERZASYONU (MADDE GRUPLARI ANALZ)

11

EK-2. Tartm izelgesi (K mevsimi)

Kat atk bileenleri Dk Mutfak atklar Kat Karton Hacimli karton Plastik Cam Metal Hacimli metal Atk elektrik ve elektronik ekipman Tehlikeli atk Park ve bahe atklar Dier yanabilenler Dier yanabilir hacimli atklar Dier yanmayan hacimli atklar Dierleri Kl (toz, kum, ta dahil)* Gelir Seviyeleri Orta Yksek ar

Brt Brt-kl Dara Brt Brt-kl Dara Brt Brt-kl Dara Brt Brt-kl Dara

* Kl miktar, ayr ayr ar ve her bir gelir seviyesi iin tm kat atk bileenlerinin brt deerlerinin toplamndan, brt-kl deerleri toplamnn karlmasyla elde edilir. 12
KATI ATIK KARAKTERZASYONU (MADDE GRUPLARI ANALZ)