Jack Nicholson denizde sigara keyfinde

yzylda hayranlk Sigara olmasayd, 20. eserlerinin hibiri duyduumuz sanat imeyenlerin, sigara olmazd. Bence, sigara tilmi eserleri satn ienler tarafndan re JOE STRUMMER almas yasaklanmal.
191254

SAYI: 2009/08

(KDV DAHL) 15 Austos 15 Eyll 2009 6 TL

97
L A S Y O N A E N T E R N A L A L A

SMAL BEK

ki slogan ve Krt gerei

HATP DCLE

Demokratik zerkliin z
MELHA ALTUNIIK

PKKsiz denklem
CALANIN SEYR DEFTER
(MART 1999 - AUSTOS 2009)

Kopalm bu lanetli tarihten

NC KPR AYMAZLII

Oksijensiz hava sahasna koar adm

BR TORBA YASANIN SYLEDKLER

AKP tarz demokratik devrim

TAM GN YASASI

Piyasa hcumda, tp defansta

NADRE MATERLE SOKAK GZELDR ZERNE

Reddediteki zgrlk

MERAM 97: KOPALIM BU LANETL TARHTEN

Toplumsal Lozan
rkiye ziyaretinin ncesinde Obamayla danmanlar arasnda yle bir diyalog gemi midir acaba? - Adam Krtlerin partisinin lideri deil mi? Ad niye Trk? - Meselenin zeti de o ad zaten. Ve ironiye bakn ki, silahl rgtn liderinin ad da calan. Temmuz saymzda, Ankara kurtlar ve Kandil kaplanlar balkl yaznn girizghnda yle demitik: yi eyler olacakt, mart banda devletin en tepesinden yle deniyordu. Nisanda, maysta yine yle dendi. Bu arada DTPye balyoz zerine balyoz indi. Ve geldik temmuza. yi eyler olduu yok. Austos nelere gebe acaba? Sz konusu yazda da calann austosta ok nemli aklamalar yapacan yineledii 26 Haziran tarihli grme notlarndan u szleri aktarmtk: Carl Schmidtin bir sz var, nemsiyorum: Bir sorunu ya siyasal mzakereyle zersin ya da o sorun sava sebebidir. O yzden tekrar Sayn Erdoana sesleniyorum. Krtleri muhatap almanz gerekiyor. zm planm herkesin beklediini dnyorum. nmzdeki ay iinde herkesin Krt sorununu nasl zerizi tartmas gerektii ortadadr. Ben de buna gre bir deerlendirme yapacam. Siyasal temellerini savunmalarmda koymutum. zm iin pratik nerilerimi gelitireceim. leride mzakereler balayabilir. Devlet ille yok edeceimde srar ediyorsa, Krdistan dalar buna elvermez. Krtler yaamlarn ve zgrlklerini savunmak zorunda kalacaklardr. calann szn ettii siyasal temeller, 1999dan beri sylediklerinden yaptmz derlemede, ayrntlaryla yer alyor. zeti iki kelime: Toplumsal Lozan. Lozanda izilen snrlar ve niter devleti benimseyen, ancak Krt kimliinin tannmasn ve demokratiklemeyi talep eden, bu talebi 1921 anayasasna ve kurucu meclisin 1922 tarihli gizli oturumuna dayandran ve spanya anayasasn rnek gsteren bir temel bu. calann deyiiyle, ulusal Lozan, toplumsal Lozan haline getirmek. c almann bylesi dostlar bana.

Kapak: Sarkis PAACI

smail Beiki . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Hatip Dicle . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 Meliha Altunk . . . . . . . . . . . . . . . .9 calann seyir defteri . . . . . . . . . . 13 AKPnin torba yasalar . . . . . . . . . . 24 Tam Gn Yasas . . . . . . . . . . . . . .26 II. Gen i Bulumas . . . . . . . . . .29 nc kpr cinayeti . . . . . . . . . .32 Radyo Express . . . . . . . . . . . . . . 36 Kraat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Duman stnde . . . . . . . . . . . . . 45 Giovanni Arrighi . . . . . . . . . . . . . . 48 Nadire Mater . . . . . . . . . . . . . . . .52 Mavi Daktilo . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 Radyo Brecht . . . . . . . . . . . . . . . . 58 Mzik Dolab . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Cohen istanbulda . . . . . . . . . . . . . 61 Sarkis erkezyan . . . . . . . . . . . . . 62
Arslan Erolu, Aykut Kl, Aye avdar, Bar akan, etin Grer, idem ztrk, Didem Dan, Eda zdek, Ender Ergn, Erdir Zat, Ertan Keskinsoy, Fevzican Abacolu, Frat Gen, Gksun Yazc, Gleda Erensoy, Hakan Lokanolu, Haziran Dzkan, rfan Aktan, smail Beiki, Kemal Elita, Kerem Eksen, Koray Lker, Merve Erol, Murat Meri, zay Selmo, zcan Yaman, Pelin zer, Pnar Uygun, Ragp Duran, Rober Kopta, Saner en, Seda Zobarolu, Siren demen, ahan Nuholu, Uur Biryol, Ulus Atayurt, Ycel Gktrk, Bask: Ezgi Matbaaclk, Sanayi Caddesi Altay Sok. No:10 Yenibosna / stanbul Tel: 0.212.452 23 02 basm yeri ve tarihi stanbul, Austos 2009 datm Doan Datm A.. ynetim yeri: Ssl Saks Sok. no: 5/3 Beyolu - stanbul tel-faks: 0.212.251 87 67 e-mail expressroll@gmail.com abonelik expressroll@gmail.com yl 6 say 97 15 Austos - 15 Eyll 2009 imtiyaz hakk Bilge Ceren ekerciler sorumlu yazileri mdr Merve Erol ilan irtibat zay Selmo (0.533.514 90 49) YEREL SREL YAYINDIR. AYDA BR YAYINLANIR. ISSN 1307 - 461X

zne, drt adm imdi on yl ncesine dnelim, Erturul Krknn calann yarglanma srecinde Evrensel gazetesinin bir soruturmasna cevaben sylediklerine bakalm: Krt sorununun niha olarak zmnden sz edecek olan herkesin, esasta bir blgesel zm gz nne almas gerekirdi. Ancak, ksa vadede uluslararas bir kargaaya

yol amayan, devletleraras bir sava kkrtmayan bir blgesel zm hayal bile edemiyoruz. O yzden, sorunun kapsamna birebir tekabl etmese de, zme benzer bir eyden sz etmeye balamak iin sorunun alann Lozan Antlamasyla belirlenen snrlar iinde tanmlamamz gerekiyor. Trkesi, byk lekli snr deiikliklerine yol aabilecek, bugnk topraa dayal statkoya meydan okuyacak bir zm neredeyse btn dnyay iin iine sokacandan, bir zmden ok, bir kaos vaat eder grnyor. Bir zm, bu eer bir devrim olmayacaksa, kanlmaz olarak, devletin iktidarn icra edi biiminde bir deiimi, bir reformu varsayyor. Bu balamda, zneden sz etmemiz gerek: Devlet/hakim snf, PKK/Krtler, Sol. Uluslararas glerin bu denklemdeki rolleri, bu znenin neyi gerekten isteyip neyi istemediine bal olarak deiir, talidir. Ksa vadede bir reform zemini oluturulacaksa ilk ve en nemli admlar unlar: 1. calann idam edilmemesi ve sava sularn kapsam d brakan bir genel siyasal af karlmas. 2. Devletin asker zm dayatmasndan ve bununla ilgili dzenlemelerden (koruculuk, OHAL, zel Tim, Terrle Mcadele Yasas vb.) vazgemesi ve Krt kimliinin yasallamasn iine sindirmesi. 3. PKKnin silahl mcadeleye son vermesi, yasal alana kmaya hazrlanmas, bir bamsz Krdistan perspektifiyle byk devletlerle ve Trkiyenin rakipleriyle ibirliine ynelik olarak kurulmu yaplar tasfiye etmesi ve Trkiyedeki Krt toplumunun oulcu doasna uygun olarak yeni siyasal yaplarn oluturulmasna nayak olmas. 4. Trkiye solunun 15 yldr srdrd ikili yanllktan kurtulmas kaytsz koulsuz PKK destekilii ya da Krt sorunundan ve isyandan kama ve Krt Sorununun zmnde inisiyatif almas; byk kentlere gm/gertilmi Krt emekilerin taleplerinin szcln stlenmesi... Bunlar zm deil, ama bir zmn oluturulabilmesinin asgari koullar. Bunlar gerekleebilirse, ksa vadede savan sona ermesi ve bir zm aralnn olumas mmkn. Deilse, bizi byk bir kaosun beklediini syleyebiliriz. Yaplacaklar, yaplmayacaklar Erturul Krk, Mays 2006da, Krt Sorunu, Trk Sorunu balkl zel saymzdaki syleide, Evrensele 1999da syledii bu szleri okuduktan sonra yle devam etmiti: Bu listeden gerekleen sadece calann idam edilmemesi

ve OHALin kaldrlmas oldu. Yani yaplmayacaklar listesindekilerden sadece ikisi yerine getirildi. Yaplacaklar listesindekileri gerekletirmek iinse her tarafta da derin bir isteksizlik ya da beceriksizlik olduu ortada. Ama doludizgin iine girmekte olduumuz kaostan bizi bugn kartacak olan, PKK nderliinde bir basiret atlmdr. Aradan yl geti. Bugn yaplmayacaklar listesine bakldnda, devletin asker zm dayatmasndan vazgeme noktasna geldii sylenebilir. Paa gnlleri yle istedii iin deil elbette. Nisan aynda, yeni Genelkurmay Bakan Babu ve selefi Bykantn, art arda verdikleri btn orduyu Kandile ysak PKKy bitiremeyiz demeleri, ordunun asker zmn zmszlk olduunu teslim ettiini gsteriyor. Bu tek bana bir ey ifade etmeyebilir, malm, zmszlk zmdr diye de bir devlet zihniyeti var. Ama o zihniyetin nde gelen temsilcileri, TSK-AKP ittifakyla tasfiye edilmi durumda. Meselenin uluslararas boyutu ise, ODT Uluslararas ikiler Blm bakan Meliha Altunkn zetledii gibi: 2007de, 5 Kasmdaki Erdoan-Bush grmesiyle balayan bir sre bu. ABD, PKKy denklemden kararak Trkiyenin Kuzey Irakla ilikilerini gelitirmesini salamak istiyor. Krt ynetimi de de buna tene, nk onlar da ABD sonras Irakta yalnzlaacaklarn dnyorlar. O yzden sylemler yumuatld, Trkiyeyle ibirlii balad. PKKnn DTPlemesi Peki, PKK denklemden nasl karlacak? ABDnin ve Krt ynetiminin forml, Cengiz andarn hemen her yazsnda vurgulad gibi, PKKnn DTPlemesi. 1993-1996 dnemindeki kirli savan balca mimarlarndan olan ve blgede bin tane operasyon yaptm diye bbrlenen Mehmet Aarn 2007 seimlerine dada silahla gezeceklerine, gelsinler, ovada siyaset yapsnlar arsyla girmesi bouna deildi. Hakim snfa gelince, TSADyla, MSADyla Kuzey Irakla ilikilerinin gelitirilmesinden yana. O pazara girmeyi hangi sermaye grubu istemez ki? Dolaysyla, PKKnn DTPlemesi onlarn da murad. Ancak, ne devlet/hakim snf, ne de ABD ve Krt ynetimi, PKKnn DTPlemesiyle yetinebilir. DTPyi hizaya getirmeleri

ve/veya marjinalize edip etkisizletirmeleri gerekiyor. Zira, DTP de, Kuzey Iraktaki PKK yanls PDK (Krdistan Demokratik zm Partisi) da yoksullarn partisi. Dahas, ikisi de neoliberalizm kart ve sosyalist eilimli. Badat plan Kuzey Irak ynetimi, PDKy PKKyla ilikisini gereke gstererek 25 Temmuzdaki parlamento seimlerine sokmad. Trkiye ayn eyi seim baraj uygulamasyla yapagelmiti. 2007 seimlerinde, DTPnin bamsz adaylar yoluyla baraj amakla kalmayp mecliste grup kurabilecek sayy elde etmesi oyunu bozdu. 22 Kasm seimlerinin ertesinde, AKPTSK ittifak DTPyi geriletmek iin elinden geleni ardna koymad, havu-sopa klasiini sahneledi. Hedef 29 Mart 2009 yerel seimleriydi. Btenin az ald, yardmlar beyaz eyaya kadar vard, belediyeler iktidar partisinden olmazsa parann musluu kesilir antaj yapld, nemli olan kimlik deil, ekonomi dendi, bu arada TRT e yayna girdi. AKP, yerel seimlerde bata Diyarbakr olmak zere blgeyi fethedecek, patenti calana ait olmasna ramen Fethullah cemaatiyle neo-Osmanlc sermayenin sahiplenip nayak olduu, Barzani ve Talabaninin destekledii bir Krt Konferans toplanacak ve PKKsyla, DTPsiyle Krt hareketini marjinalize etmeyi hedefleyen Badat Plan yrrle girecekti. Gelgelelim, masadaki hesap sandktan dnd. Krt oylar taban PKKyle ayn olan DTPye akt, hkmet szcs Cemil iekin ifadesiyle, Ermeni snrna dayand. Ve seimlerin hemen sonrasnda DTPye ynelik polis operasyonlar balad, aralarnda parti yneticilerinin de bulunduu 493 kii gzaltna alnd, 282 kii tutukland. Polise ta atan ocuklara akl almaz cezalar kesildi. Haklarnda alm blclk davalar sren DTPlilerin polis zoruyla meclisten alnp adliyeye gtrlmeleri Meclis bakannn abasyla son anda nlendi. Koruculuk ve Terrle Mcadele Kanunu yerli yerinde durmakla kalmayp toplumsal bedeli giderek arlarken yaplmayacaklar listesine iller dneminin PKK mecliste tavr eklenmiti. Bu gidi, PKKnn denklemden karlmas formln tersine eviriyor, PKKnn DTPlemesi yerine, DTPnin PKKlamasna zemin yaratyordu. Bata ABD olmak zere, sz sahibi glerin bu gidiata seyirci kalmas dnlemezdi. Obamann Ankara ziyaretinde, Babakandan randevu talebine cevap bile alamayan Ahmet Trkle grmesi kimsenin grmezden gelemeyecei bir mesajd. Ayn gnlerde, Babuun Kara Harp Okulunda yapt konuma da, yaplacaklar listesinin iki maddesine, genel siyas af karlmasna ve devletin Krt kimliinin yasallamasn iine sindirmesine ilikin sinyaller ieriyordu. Dadan indirme projesi Babuun Trkiye halk vurgusu yapmas, Krtlerin kltrel kimliklerinden ve haklarndan bahsetmesi, terrist de insandr demesi, insanlk iin kk, TSK iin byk bir adm. 12 Eylln devlet bakan Kenan Evrenin Krt diye bir

ey yoktur ve insan haklar insanlar iindir deyilerini hatrlayalm. 12 Eyll rejiminin yalnzca yasad rgtlerin yelerini deil, yasal parti ve dernek yelerini, sendikaclar, yazarlar, gazetecileri, akademisyenleri de insandan saymadn, zellikle gzaltnda ve cezaevlerinde Diyarbakr en simgeseli insandan saymamann szde deil, zde olduunu da hatrlayalm. Ve terrist de insandr sznn, TSK standartlarnda bir alm olduunu teslim edelim. Bu sz, af almnn da sinyali olarak yorumlanabilir. Aslnda, af epeydir devletin gndeminde. yi haber alan kaynak Fatih ekirgeden okuyalm: zm iin ilk ciddi proje MT mstear Emre Tanerden geliyor. O almann ad Dadan ndirme Projesi. zeti udur: Trkiyedeki terristler silah brakacaklar. Evlerine dnmelerine izin verilecek. Kuzey Iraktaki lider kadrosu ve st ynetim istedikleri bir lkeye gidebilecekler. Dierleri dnebilirler. Siyaset yapabilirler. Tabii bu arada Trkiyede baz almlar yaplacak. Krte TV, niversite gibi. Bu projeye askerler ve dnemin cumhurbakan Sezer kar kmt. imdi durum deiik. Askerler Krte TV konusunda siyasetin elini rahatlatt. O gn projeyi destekleyen Gl imdi cumhurbakan. Projenin oluumunda byk emei olan Emre Taner yine i banda. Sanyorum grev sresi bu yzden uzuyor. Taner Kuzey Irakta defalarca grmeler yapt. Barzaniyle uzun uzun konutu. PKK unsurlaryla temaslar oldu. Araclar geldi gitti. Sanyorum henz frsat kam deil. (20 Temmuz, Hrriyet) Yol haritas Temmuz saymzda calann son szn austosta syleyeceini aklamas dikkatlerden kam grnyor demitik. Daha mrekkebi kurumadan gndem calann 15 Austosta yapaca aklamaya kitlendi, zira calann avukatlar temmuz ortasndan itibaren medyann nde gelen kanaat nderlerini ziyaret ederek PKK liderinin hazrlad yol haritas iin nabz yoklamaya baladlar, Erturul zkkten Hncal Ulua, vicdan mhrl birok kalemden artc bir hsn kabul grdler. Ve calann zm planm herkesin beklediini dnyorum deyiini dorularcasna, PKKnn ilk silahl eyleminin 25. yldnm olan 15 Austos, Trkiyenin iple ektii bir tarih haline geldi. Haliyle, hkmet de, inisiyatif calana geiyor, zme ynelik her adm calan muhatap alnyor diye yorumlanr telayla hummal bir faaliyete giriti, ileri Bakan Atalay, 29 Temmuzda kameralarn karsna geti, slp ve yntem snrlar iinde kalan bir yol haritas izdi. zmn yolunun demokratik haklarn geniletilmesinden, herkesin kendisini eit ve hr hissetmesinden, demokratikleme admlarnn toplumun tm kesimleriyle birlikte atlmasndan getiini vurgulad. Somut bir ey sylememi olsa da, yeni bir anayasay ve DTPnin srecin dnda braklmayacan ima etmesi ve Atalayn bu konumasndan sonra Erdoann Ahmet Trke nihayet randevu vermesi, AKPnin 2007den beri srdrd izgi gz nne alndnda, alm saylr. Yaplacak-

lar listesindeki siyas affn ve Krt kimliinin yasallamasnn n alabilir. Snf esasna dayal entegrasyon Erturul Krknn Atalayn konumasndan sonra bianette yapt saptamann altn izelim: TSK liderliinin Krt sorununda Gney Krdistan da kapsayacak ekilde snf esasna yani Krdistann egemen gleriyle Trkiyenin egemen glerinin ortaklna dayanan bir zm iin zihin egzersizlerine baladn dndrten pek ok iaret var: Babuun Diyarbakra yapt ziyaretlerde iveren rgtleriyle yz yze temaslar, Kuzey Irakta artan sermaye yatrmlar, yerel Krt liderlerinin Ankara ile artan temaslar ve siyasal yaknlama araylar, bu zmn toplumsal balam konusunda fikir verebilir. Bu saptamaya, Dileri Bakan Davutolunun 11 Austosta Badatta sylediklerini dipnot yapabiliriz: Biz Irak sadece dost ve komu bir lke olarak deil, ayn zamanda geleceimizi birlikte ekillendireceimiz ve karlkl entegre olmamz gereken byk bir ortak olarak gryoruz. Bu ortaklk modeli, hem lkeler, hem de toplumlar aras tam entegrasyon hedefi gtmektedir. Krknn sayd zneden devlet/hakim snfta vaziyet byle. Gelelim PKK/Krtler znesine. calan, 2009da yapt aklamalarda, tam da Krknn 1999da syledii gibi, sorunun alann Lozan Antlamasyla belirlenen snrlar iinde tanmlyor, zm olarak da devletin iktidarn icra edi biiminde bir deiimi, bir reformu neriyor. 1999dan beri de yaplacaklar listesindeki admlar atyor: PKKnin silahl mcadeleye son vermesi, yasal alana kmaya hazrlanmas, bamsz Krdistan perspektifiyle kurulmu yaplar tasfiye etmesi ve Trkiyedeki Krt toplumunun oulcu doasna uygun olarak yeni siyasal yaplarn oluturulmas... nc zneye, Trkiye soluna burada girmeyelim. Ama, calann 2009daki aklamalarnda sola dair sylediklerine bir bakalm: Blgede birikmi muazzam politik gcn solla birlemesi lzm. Bu, tarih bir eydir. Esasen sol, sosyalist kesimin Trkiyenin demokratiklemesinde nc olmas gerekiyor. Mays 2006daki Krt sorunu, Trk sorunu zel saymzda, Nzm Hikmetin Benerci Kendini Niin ldrd?sne atfta bulunmutuk. Benerciden kastmz caland. Krt hareketinin ve de solun nnn almas iin aradan ekilmesi gerektiini sylemitik. Yanlmz. 2006 ok erkenmi. Krt halk iin yapabilecei hayrl eyler varm. Benerci, 15 Austostan sonra gnl rahatlyla aradan ekilebilir. calann seyir defteri balyla hazrladmz derlemede katlmadmz birok gr var. Ama birok cmlesinin altna imzamz atabiliriz. Mesela ulus-devlet zerine syledikleri, mesela demokratik cumhuriyet, mesela demokratik zerklik, mesela Toplumsal Lozan, mesela blgede birikmi muazzam gcn solla birlemesi gerektii... En beendiimiz sz ise tornistan yapp kapamza koyduumuz cmle: Kopalm bu lanetli tarihten!

SMAL BEKNN GZYLE 20. YZYILIN LK EYRENDEN 21. YZYILA KRTLER

ki slogan ve Krt gerei

zmden, zm tartmaktan, zm konusunda neriler sunmaktan nce, sorunun nitelii zerinde durmak gerekir. zlecek olan sorun nasl bir sorundur? Ne zamandan beri bir sorundur? Balca taraflar kimlerdir? Gnmze kadar neden zlemeden gelmitir? smail Beikiyi dinliyoruz.
nkarada, 27-28 Haziran 2009 gnlerinde Ulusal Sorun: Krt Sorunu Sempozyumu dzenlendi. Sempozyumu dzenleyen Demokratik Haklar Federasyonuydu. Sempozyum, brahim Kaypakkayann ansna dzenlenmiti. brahim Kaypakkayann, 1970lerin balarnda, Krt sorununa ilikin dnceleri irdeleniyordu. Sempozyumda iki slogan zerinde ok duruldu. Daha dorusu, bu iki slogan, konumaclarn sunumlarnda sk sk dile getirildi. Emperyalizme kar sava ve burjuvaziye kar sava. Krt hareketinin desteklenebilmesi iin, bu sloganlarn gereklerinin yerine getirilmesi ima ediliyordu. Gnmzde Krt sorunu denildii zaman, bu sloganlarn, yaanan ok nemli olaylar dikkate almad, bu olaylara ilikin deerlendirmeler yapmad grlyor. Bu ok nemli olaylar, aada belirtilmeye allacak. Sempozyumda zerinde durulan dier bir konu da zm konusuydu. Konumaclar, Krt sorunu nasl zmlenmelidir? dedikten sonra, zme ilikin neriler sunuyordu. Krt sorunu dendii zaman, zmden, zm tartmaktan, zm konusunda neriler sunmaktan nce, sorunun nitelii zerinde durmak gerekir. zlecek olan sorun nasl bir sorundur? Tarihsel ve toplumsal gemii nedir? Ne zamandan beri bir sorundur? Balca taraflar kimlerdir? Gnmze kadar neden zlemeden gelmitir? Bu sorularn irdelenmesi gerekir. Krt sorununun kayna, Birinci Dnya Savandan sonra, Milletler Cemiyeti dneminde, Krtlere ve Krdistana ilikin olarak gelitirilen politikalardr. Bu dnemde, Krtler ve Krdistan, blnm, paralanm ve paylalmtr. Bu, phesiz, Krtlerin ve Krdistann ilk bln deildir. Ama bugn belirleyen, 1920lerde, Milletler Cemiyeti dneminde yaananlardr. Bu dnemde, sorunun balca taraflarndan biri Krtlerdir. Krtlerin karsnda, dnemin emperyal devletleri ngiltere ve Fransa vardr. ngiltere ve Fransa, Krtlerin ve Krdistann blnmesinde, paralanmasnda ve paylalmasnda Ortadoudaki Arap, Trk ve Fars ynetimleriyle ibirlii iindedir. Bu dnemde, uluslarn kendi geleceklerini belirleme hakkn, bu konuyla ilgili ilkeyi en ok savunan Sovyetler Birlii yneticilerinin de anti-Krt bir politika izledii grlmektedir. Sovyetler Birliinin de, ngilterenin ve Fransann politikalarndan farkl bir politikas yoktur. Birinci Dnya Savandan sonra, 14 Nokta ilkesini ileri srerek uluslarn kendi geleceklerini belirleme hakkn savunan ABDnin de, Bakan Wilsonun da Krtlerin lehine bir tutumlar yoktur. Btn bunlardan dolay, bugn Krtler, Ortadouda 40 milyondan fazla bir nfusa sahip olmalarna ramen, kck bir siyasal statye sahip deildir. Birlemi Milletler, Avrupa Konseyi, Avrupa Parlamentosu, slm Konferans, slm Kalknma rgt gibi kurumlarda, haklar ve zgrlkler dendii zaman Krtlerin ad gememektedir. Krtlerin ad sadece terr

nfusu olan devletledir. Btn bunlar 1920lerde, Milletler Cemiyeti dneminde, Krtlere kar ok byk bir hakszlk yapldn gstermektedir. Krtlerin kendi iradelerine ramen blnmesi, paralanmas ve paylalmas 20. yzyln banda, Ortadouda gelien en nemli olaydr. Bu srecin, bilimin, siyasetin ve diplomasinin kavramlaryla incelenmesi, ilikilerin aydnla kavuturulmas gerekir.

Emperyalizme kar sava

Birinci Dnya Sava sonrasnda emperyalizm en ar, en kapsaml, en kalc darbesini Krtlere ve Krdistana vurmutur. Krtler halk olarak, Krdistan corafya olarak blnm, paralanm ve paylalmtr. Bu, Krtlerin ve Krdistann iskeletinin paralanmas, beyninin dalmas gibi bir sonu ortaya koymutur. te, emperyalizme karyz, emperyalizme kar sava sloganlarn ileri srenler, Birinci Dnya Sava sonrasnda, Krtlere uygulanan bu emperyalist politikalara, uygulamalara hi dikkat ekmemektedir. Bu dnemde Araplar da blnmtr ama, Araplar ayr ayr manda (smrge) devletler ve bamsz devletler olarak ortaya kmlardr. Bu iki blnmenin nitelik olarak birbirinden ok farkl olduu kukusuzdur. Emperyalizme karyz, emperyalizme kar sava slogann en ok Saddam Hseyin kullanrd. Emperyalizme kar savayoruz, savalarn anasn yapyoruz derdi. Bu slogan erevesinde, unu yapyordu: Krdistandan kard petrolden elde edilen gelirin bir ksmyla sava uaklar, helikopterler, tanklar, toplar, zehirli gazlar alyordu. Bu silahlarla Krdistan yakyor, ykyor, Krtlere soykrm yapyordu. Tepeden trnaa silahl glerle insanlar evlerinden, ailelerinden zorla koparyordu. Bu insanlardan haber alnamyordu. Bugn Irakn urasnda burasnda bulunan ve alan toplu mezarlarda daha ok Krtlerin cesetlerinin bulunduu biliniyor. Emperyalizme kar sava,emperyalizme karyz sloganlaryla, Saddam Hseyin rejiminin Krtlere muamelesi buydu. Saddam Hseyinin yeeni Hasan el Mecidin, Kimyasal Alinin Krtleri zehirli gazlarla tamamen imha etmek iin planlar hazrlad ve frsat ktka bunlar yaama geirdii biliniyor. Sz konusu sempozyumda emperyalizmin halklar smrd de vurgulanyordu. Smrnn gerekleebilmesi iin, insanlarn, ailelerin belirli bir satn alma gcnn olmas gerekir. Zehirli gazlardan korunabilmek iin maaradan maaraya dolaan, dalarn kovuklarn mesken seen, tarmla, hayvanclkla uraamayan Krtlerin nesi smrlecek? Emperyalizme kar sava slogann sk sk kullananlar, Saddam Hseyin rejiminin Krtlere kar gelitirdii bu vaheti bilmezlikten, duymazlktan, grmezlikten geliyorlard. Emperyalizme kar Krtleri

Krt sorununun temelinde, devletin inkrc ve imhac tutumu vardr. zm konusunda elverili ruhsal ve politik bir ortamn yaratlmas, devletin bu tutumunu terk etmesine baldr. Bunun temel koulu da, devletin zeletiri yapmasdr.
dendii zaman gemektedir: Terr yok edilecek, terr ezilecek... Halbuki dnyada nfusu 50 binin altnda olan devletler bile vardr. Bugn, nfusu bir milyonun altnda olan onlarca devlet vardr. rnein Avrupa Birliinde, Lksemburg, Kbrs, Malta gibi devletler byledir. Avrupa Konseyinin Andora, San Marino, Monaco Liechtenstein gibi yeleri 30 bin, 50 bin civarnda

izimler: Sarkis Paac

durmadan uyaranlar, Saddam Hseyinin zulm sz konusu olduu zaman hibir ey sylemiyorlard. 2003te ABDnin Iraka silahl mdahalesinden sonra ne oldu? Saddam Hseyin rejimi ykld. Baas Partisi, ordu ve el Muhaberat datld. Kitle imha silahlar ve bu silahlarn teknolojik dayanaklar imha edildi. Krtleri tehdit eden balca unsurlar bunlard. Bu tehditler ortadan kaldrlnca Krtlerin n ald. Irak Anayasas erevesinde Krdistan Blgesel Ynetimi kuruldu. Krtler, merkez bteden aldklar yzde 17lik payla, Krdistan imar etmeye alyorlar. Evler, okullar, yollar, hastaneler, kamu binalar yaplyor. Ev sahibi olan, araba sahibi olan ailelerin says artyor. Ailelerin satn alma gc ykseliyor. Evlerde buzdolab, amar makinesi, bulak makinesi, frn gibi dayankl tketim mallarnn kullanm geliiyor. Bilgisayar kullanm, internet kullanm hzla artyor. letiim, ulam olanaklar geliiyor. Herkeste cep telefonu var. Bu srete smr ilikisinden sz edilebilir. Ama, yaanan sreci anlatan bu ilikiler deildir. Soykrmla kar karya olan Krtlerin, zgrle kavumalardr. Emperyalizm sloganlarn dile getirenler, bu yeni oluumu dikkate alp deerlendirmemektedir. ABDnin Iraka silahl mdahalesinin tartld gnlerde, 2003 Ocak, ubat, Mart aylarnda, Krtlerin Saddam Hseyinin yannda, ABDye kar savamalar istenmitir. Bu, kendi celladn savun, kendi kasabnn yannda ol anlamna gelmektedir. Btn bunlar, sol rgtlerin yaanan bu ilikileri hi anlamadklarn, srecin epey uzanda olduklarn gstermektedir. Bu srete, sorulmas, irdelenmesi gereken nemli bir soru vardr. O da udur: 20. yzyln ilk eyreinde, 1920lerde Milletler Cemiyeti dneminde, emperyal devletler, Krtlerin ve Krdistann blnmesini, paralanmasn ve paylalmasn saladlar.

Bu, Krt toplumu zerinde ok ar, rtc etkiler yaratt. Uluslararas ilikilerde, uluslararas kurumlarda Krtler hibir statnn sahibi olamad. Krtler, ada gelimelerin dna drld; yoksulluk, sefalet artt. 2003te, 21. yzyln bandaysa, baka bir emperyal g, 1920lerde kurulan bu statkoda, ok nemli bir gedik at. Krdistan Blgesel Ynetiminin kurulmas srecinde refah seviyesi de artmaya balad. Tarih felsefesi asndan zerinde durulmas gereken nemli sorun budur.

Burjuvaziye kar mcadele

Devletin Krtlere kar, Krt sorununa kar gelitirdii en nemli politika asimilasyondur. Buna bal olarak devlet, Krt blgelerinde, Krt burjuvazisinin oluumunu engellemek iin ok ciddi bir aba iindedir. Sermaye sahibi Krt-

rmlar, karakollar kurulmas, hapishaneler yaplmas, mahkeme binalar gibi kamu binalar yaplmas, askerler ve polisler iin lojman yaplmas, Blge Yatl lkretim Okullar (YBO) gibi okullar kurulmas, sulama amal olmayan, elektrik retimine ynelik barajlar yaplmas gibi yatrmlardr. Blgede, u veya bu ekilde rgtl bir Krt burjuvazisinin olumas devletin hi istemedii bir gelimedir, engellenmektedir. Fiil durum buyken, burjuvaziye karyz, burjuvaziye kar sava gibi sloganlar, fiil olarak yaanan bu sreci, somut olgular dikkate almayan bir tutumdur. Devlet blgede bir Krt burjuvazinin olumasna bu kadar karyken, sol evrelerin durmadan byle sloganlar tekrarlamas hi anlaml deildir. Devletin, Krt mill hareketini engelleyebilmek iin, eyhlik gibi kurumlarla, airet reisleriyle, toprak aalaryla ibirlii yapt da bilinmektedir.

Irakta Krdistan Blgesel Ynetimiyle yaanan, soykrmla kar karya olan Krtlerin, zgrle kavumalardr. Emperyalizm sloganlarn dile getirenler, bu yeni oluumu dikkate alp deerlendirmemektedir.
lerin kendi blgelerinde yatrm yapmalar engellenmektedir. rgtl sermaye engellenmektedir. Krt sermayesinin batya kaydrlmas nemli bir abadr. Krtlere, yatrmlarn Bat illerinden birine yap, sana her trl yardm yapalm, elverili koullarda kredi bulman salayalm denmektedir. Kendi blgesinde yatrm yapmaya alan Krtlere ok zorluk karlmakta, kredi bulmalar engellenmektedir. Bu ilikilerin nedeni ok aktr. Krt blgelerinde yatrm, fabrika, atlye vs. sz konusu olduu zaman, sanayileme hzland zaman, sulama amal barajlar gelitii zaman, nfusun orada kalmas, oalmas sz konusu olmaktadr. Buysa asimilasyon politikalarnn uygulanmasn engellemektedir. Devletin Krt blgelerindeki yat-

PKKnin rol
Bu srelerin yaanmasnda, Krt sorununun konuulur, tartlr hale gelmesinde, PKKnin ok byk rol vardr. Ama, PKKnin ilerleme salayabilmesi iin Kemalizmi amas gerekmektedir. Krt sorununun temelinde, devletin inkrc ve imhac tutumu vardr. zm konusunda elverili ruhsal ve politik bir ortamn yaratlmas, devletin bu tutumunu terk etmesine baldr. Byle bir srecin balamasnn temel koulu da, devletin zeletiri yapmas, gemi politikalaryla, uygulamalaryla yzlemesidir. Bugnlerde Krt almndan sz edilmektedir. Hkmetin byle bir plannn olduu, devletin de bu plana olumlu bakt dile getirilmektedir. Bu erevede, Demokratik Toplum Partisiyle, giderek PKKyle grmek de sorunun zmnde yol alnmasn salayabilir.
smail Beiki (Devam gelecek sayda)

HATP DCLE ANLATIYOR: DEMOKRATK ZERKLK

Az devlet, ok zgrlk
mraldan Kandile, Ankaradan Diyarbakra, Krt hareketinin nerdii siyas zmn anahtar kavram demokratik zerklik. 1993te Meclisten derdest edilip hapse atlan, 2004te tahliye olduktan sonra Orhan Doan, Selim Sadak ve Leyla Zanayla birlikte sonradan DTPye dnen Demokratik Toplum Hareketini kuran eski DEP milletvekili Hatip Dicle, bu modelin erevesini oluturan isim olarak biliniyor. Dicleyi dinliyoruz...
DTPnin Krt sorununun zmnn asl unsurlarndan biri olarak nerdii demokratik zerklik modeli nasl bir almann sonucunda gelitirildi? Hatip Dicle: 26 - 28 Ekim 2007 tarihlerinde Diyarbakrda toplanan Demokratik Toplum Kongresinin Trkiye'nin 50 ilinden seilen halk delegeleri, akademisyenler, inan grubu temsilcileri, DTP yneticileri ve milletvekilleri, belediye bakanlar, genlik ve kadn temsilcileri, sivil toplum rgt yneticileri ve muhtarlardan oluan 600 delege ile ilan ettii sonu bildirgesinde yer alan demokratik zerklik projesi, daha sonra 8 Kasm 2007de Ankarada toplanan DTP Olaanst Genel Kurulunda kongre karar olarak benimsendi. Demokratik zerklik, kaynan, gnmzn ada demokratik zynetim anlayndan, Trk ve Krt halklarnn bin yllk ortak tarihinden ve cumhuriyetin kurulu srecindeki demokratik yaklamlarndan almaktadr. Amac, 1920lerde Anadolu halklarnn birlikte yrtt mcadele sonucunda kazanlan bamszln ardndan ilan edilen 1924 Anayasasndan gnmze, giderek kangren hale dnen Krt sorununun demokratik zmne katk salamaktr. Bin yllk ortak tarih dediniz, o tarihin 600 ksur yl Osmanl dnemiydi. Osmanlda Krtlerin konumu nasld? Osmanl dneminde Krdistan ad verilen corafyada baz sancaklarda yurtluk-ocaklk ve hkmet ad altnda zerk ynetim biimleri vardr. Bu birimlerin merkeze ball daha gevekti. Yllk vergi ve sava zamannda asker gndermenin dnda iilerinde tamamen zerktiler. Osmanllar, Yavuz Selim dneminde, Snni-Krt feodalitesi ile salanan ittifak temelinde, Kafkasyadan tm Arabistan ve Kuzey Afrikaya kadar yollar aan aldran (1514) ve Mercidabk (1517) savalaryla, Ortadou'nun en gl imparatorluuna dntler. Bu uzla dneminde Krt beylikleri, hkmetler, yurtluklar biiminde babadan oula geen bir zerk yerel iktidar biimine sahip oldular. Krt dilini ve kltrel varln zgrce srdrdler. Krt beyleri, Osmanlya kar ylda bir kez vergi ve sava dnemlerinde de asker gndermekle ykmlyd. Krtlerin Osmanl mparatorluu bnyesinde zerk beylikler halinde, bamszla yakn bir siyas statde yaamalar 19. yzyl balarna kadar, 300 yl devam etti. Peki, ne deiti de, bu siyasal stat sona erdi, yerini Osmanlya kar Krt isyanlarna brakt?

Hatip Dicle

Bu, can alc bir sorudur. Bunun doru ve bilimsel yantn vermeden, gnmzdeki Krt sorununun kaynaklarn kavramak mmkn deildir. 17. yzylda Osmanlnn nnn Avrupada kesilmesi gerei vardr. mparatorluk esas olarak bu dnemden itibaren ar vergi ve haralar yoluyla Anadolu zerindeki ekonomik smry derinletirme ve 15 yla kadar varan uzun askerlik srelerini dayatma ihtiyacn duymutur. 18. yzyln balar, Osmanlda i talan politikasnn zirvesidir ve 19. yzyla bu bozulma ve rmeyle girilmi-

Demokratik zynetim anlamna gelen demokratik zerklik, demokratik cumhuriyetin iinin doldurulmasdr. Federalizmi ya da etnisiteye dayal zerklii ifade etmez. Merkez ynetimle iller arasna demokratik bir idar takviyedir.
tir. Ayrca bu dnemde, 1789 Fransz Devriminin ulus-devlet ve milliyetilik bayrann dalga dalga Osmanl egemenliindeki halklar etkisi altna almas gerei de vardr. Osmanl ynetiminin tm bu gelimelere yant ise, 19. yzyl balarnda yerel zerklikleri yok ederek kat bir merkez otoriteyi glendirmeye ynelmesidir. Tabii ki ilk hedefleri de, 300 yldr zerk bir statde bulunan Krt beylikleridir. Bu politikann Krdistanda 19. yzyl boyunca devam eden kanl bir atmay tetikleyecei besbelliydi. Nitekim yle de oldu. lk Krt isyan, 1806da Sleymaniye yresinde Babanzade aireti tarafndan

balatld ve bunu dier blgelerdeki isyanlar izledi. Bu nemli tarihsel nedene, bir de Ortadouyu igale ynelen, bata ngilizler olmak zere Bat emperyalizminin tavana ka, tazya tut oyunlarn da eklerseniz, Ortadou'da 1806dan gnmze kadar 200 yldr sren Krt sorunu ve Krt isyanlarnn tarihsel nedenleri de kavranlm olur. Bin yllk ortak tarihin yansra cumhuriyetin kurulu srecindeki demokratik yaklamlarn demokratik zerkliin kayna olduunu sylediniz. Bunu neye dayandryorsunuz? Mustafa Kemal, Trkiye Cumhuriyetinin kurulu aamasnda uluslararas konjonktr ve iteki dengeleri iyi hesaplayarak, Lozan Antlamasyla yeni devleti gvenceye almadan nce, Krtlere kar ok dikkatli bir politika izledi. Amasya Tamimi, Erzurum ve Sivas Kongresi kararlar Krtlerin beklentilerini dikkate alan ierikteydi. 1919 - 1924 yllar arasnda, Mustafa Kemal, Trklerle Krtlerin eit haklarndan, bu iki asl unsurun devletin ortaklar olduundan ve Krdistann siyasal statsnden oka sz etti. Hatta 27 Haziran 1920 tarihli Byk Millet Meclisi Vekiller Heyetinin Krdistan Hakknda Elcezire Cephesi Kumandanlna Talimatnda, (TBMM Gizli Celse Zabtlar Cilt 3, sf. 550-551, Bankas Yaynlar) bugnk Trkeyle yle denmektedir: Milletlerin kendi kaderlerini bizzat idare etmeleri hakk, btn dnyada kabul olunmu bir prensiptir. Biz de bu prensibi kabul etmiizdir. Tahmin olunduuna gre, Krtlerin bu zamana kadar yerel idareye ait tekilatlarn tamamlam, reis ve nfuzlu kimseleri bu ama dorultusunda bizim tarafmzdan kazanlm olduu dikkate alndnda, reylerini ortaya koyduklarnda zaten kendi kaderlerini de belirleyeceklerinden, Byk Millet Meclisi idaresinde yaamaya talip olduklarn ilan etmelidirler. Krdistandaki btn mesainin bu amaca dayal siyasete ynlendirilmesi Elcezire Cephesi Kumandanl'na aittir. Mustafa Kemal ve arkadalarnn devletin kurulu srecinde Krtlere yaklamn gsteren bir belgeye daha dikkatinizi ekmek istiyorum. Ortadou uzman Robert Olsonun ngiliz gizli belgelerinden derlediine gre, Byk Millet Meclisi, 10 ubat 1922 tarihli gizli oturumunda, Krdistann zerklii Yasasn 64e kar 373 oyla kabul etmiti. ngiliz Yksek Komiseri Horace Rumbold, Dileri Bakan Lord Curzona bu 18 maddelik yasay rapor eder. Bu yasa maddelerinden dikkat ekici olanlar yle sralanabilir: Madde 1: BMM (Byk Millet Meclisi), Trk milletinin medeniyetin gerekleri dorultusunda ilerlemesini salamak amacyla, Krt milleti iin kendi mill gelenekleriyle uyum iinde bir zerk ynetim kurmay taahht eder. Madde 3: BMM, tm Krt milleti tarafndan benimsenen ve onurlu bir gemie sahip deneyimli bir yneticiyi Genel Vali olarak seecektir. Madde 4: Genel Vali yl iin atanacaktr. Bu dnemin bitiminde Krt milletinin ounluu, valinin grevine devam etmesini

istemiyorsa, yeni bir Genel Vali Krt Mill Meclisi tarafndan seilecektir. Madde 6: Krt Mill Meclisi, Dou vilayetlerinde genel oya dayal seimle oluturulacak ve her Meclis yl iin seilmi olacaktr. Madde 9: zerk blge snrlar karma bir komisyon tarafndan belirleninceye kadar, Krdistan dar Blgesi Van, Bitlis, Diyarbakr vilayetleri, Dersim sanca ve kimi kaza ve nahiyeleri ierecektir. Madde 10: Krdistan'n ynetimine ilikin olarak, baz yerlerde yerel duruma uygun olarak bir yarg rgt oluturulacaktr. Bu rgt u an iin yars Trk, dier yars Krt olmak zere yetkin elemanlardan oluacaktr. Emeklilikleri durumunda Trk grevliler Krt grevlilerce deitirilecektir. Madde 12: Dou Vilayetlerinde dzeni korumak amacyla bir Jandarma Kolordusu oluturulacaktr. Krt Meclisi bu kolordunun oluturulmasna ilikin yasay inceleyecek, ancak jandarmann st komutas hizmetleri gerekli grld srece yksek rtbeli Trk grevlilerin elinde olacaktr. Madde 15: Trk dili sadece Krt Mill Meclisi'nde idar ilerde ve hkmet idaresinde kullanlacaktr. Bununla birlikte Krt dili okullarda retilebilir ve ynetim, Krt dilinin gelecekte hkmetin resm dili olma talebine temel tekil etmeyecek ekilde, bu dilin kullanlmasn tevik edebilir. Madde 17: Genel Valinin onay alnmadan ve BMM bilgilendirilmeden Krt Mill Meclisi hibir vergi uygulamasna giriemez. Madde 18: lke olarak BMM ile grlmedike ve onay alnmadka, Krt Mill Meclisine hibir imtiyaz tannamaz. Demokratik zerkliin nc kayna olarak gnmzn demokratik zynetim anlayn gsterdiniz. Bu anlayn felsef ve siyas temelleri neler? Hibir toplum homojen deildir, deiik kimliklerin birleiminden olumutur. Bir topluma tek bir ulusal kimlik, deer ve normlar temelinde bir yaam dayatlamaz, dayatlmamaldr. Sosyal, siyasal yaam tek renge mahkm edilemez, edilmemelidir. zerk yerel veya blgesel ynetimler, kitlelerin zynetim gcn aa karabildikleri, demokrasinin beii ve okulu olabildikleri lde gerek tanmlarna ularlar. Bu ynetimlerin dnyadaki uygulamalarndan kan olumlu sonular yle sralayabiliriz: Ynetime yabanclamay ortadan kaldrr, halkn siyas iradesini gelitirir; brokratik, hantal, masrafl, anti-demokratik ileyiin almasn salar; dengeli gelir ve kaynak kullanmna yol aarak daha verimli bir hizmete olanak sunar; etnik, kltrel, din okrenkliliin korunup gelitirilmesine imkn verir, militarist, rk, baskc merkez yaplarn ortaya kmasn engeller. Toplumun kendi z rgtlenmeleri ile birlikte ele alnmas gereken demokratik zerklik uygulamas, znde az devlet, ok toplum, baka bir ifadeyle az yasak, ok zgrlk anlaynn sistematize edilmi modelidir. Bunun iindir ki, toplumun tm sorunlarnn zmnn devletten beklenmedii, toplumun sivil ve bamsz kurulular araclyla sorunlarna zmler gelitirdii, daha pratik, daha demokratik ve daha kat-

lmc bir sistemdir. Ekonomiden evre sorunlarna, salktan eitime, kltr ve sanattan kadn zgrlne kadar toplumsal yaamn her alannda z yeterlilii esas alan zerk birimler olumaldr. Bunun anlam, toplumun kendi demokratik zerklik sistemini de, kendi iradesiyle ina etmesidir. Demokratik zerklik iin federatif bir yap art m? niter devletle demokratik zerklik bir arada olabilir mi? niter devletlerde geerli zerklik ilkesi ile federasyonlarda geerli zerklik ilkesi arasnda temel bir fark vardr: niter devletlerde, egemen merkez kendi altndaki birimleri zerkletirir; federasyonlarda ise egemen siyas otoriteler zerkliklerini koruyarak btnleirler. Esas olarak gnmzde zerklik kavram, niter devletin ulusalt bir blgeye, kendi organlaryla kendi ilerini ynetme yetkisini tanmasdr. DTPnin Trkiye iin ngrd demokratik zerklik modelinin ana hatlar neler? Trkiyedeki siyas-idar yaplanmann kkl bir reformla deitirilmesi kanlmaz. Dnya genelinde yaanan deneyimler ve Ortadoudaki fiil durumlar gz nnde bulundurulduunda, her

Trkiyeyi 20-25 blgeye ayracak olan idar modelde, youn sosyo-kltrel ve ekonomik iliki iindeki illeri kapsayan ve l Genel Meclislerine benzer bir ekilde seimle ibana gelen bir Blgesel Meclis olacak.
ulus iin ayr bir devlet talep etme gibi felsef ve konjonktrel gereklikten uzak ve halklarn birbirini boazlamasna kadar gidebilecek bir sreci tetikleyecek siyaset anlay yerine, halklarn demokratik birliini esas alan, demokrasiyi genel bir meclise hapsetmeyen, halkn tartma ve karar mekanizmalarna katlmn kolaylatran, toplumun btn temel sorunlarn en iyi bir ekilde ve yerinde zme kavuturaca bir siyas ve idar yaplanma modelinin Trkiyede byk bir ihtiya olduu ok ak. Bu dnceden hareketle ve yeni bir anayasa hazrln da dikkate alarak, lke btnl iinde halkn yerelde sz ve karar sahibi olmasn salayacak ve tm farkllklarn kendini zgrce ifade edebilecei dzeyde zerklik kazanmas temeline dayanan modelimizin, ada kavramlatrln demokratik zerklik olarak tanmlyoruz. Demokratik zynetim anlamna gelen demokratik zerklik, esas olarak demokratik cumhuriyetin iinin doldurulmasdr. Bu yaplanma, federalizmi ya da etnisiteye dayal zerklii ifade etmez. Merkez ynetimle iller arasna kademelendirilmi, demokratik bir yeni idar takviyedir. Trkiye siyas ve idar yapsnda demokratiklemeyi salamak amacyla, kkl bir reformu ngrr... Sorunlarn zmnde gelitirilecek yntemler iin, yereli glendirme, halk sz ve karar sahibi klma felsefesinden hareket eder... Halkn karar alma srelerine dahil olmas iin demokratik katlmcl savunur ve tm yerel birim-

lerde meclis sistemini esas alr... Salt etnik ve toprak temelli zerklik anlay yerine, kltrel farkllklarn zgrce ifade edildii blgesel ve yerel bir yaplanmay savunur... Bayrak ve resm dil tm Trkiye ulusu iin geerli olmakla birlikte, her blge ve zerk birimin kendi renkleri ve sembolleriyle demokratik zynetimini oluturmasn ngrr. Sorunlarn zmn sadece devlet sistemini deitirmekte aramaz, toplumun zyeterliliini esas alr. Biraz daha somutlatralm: Nasl bir blgesel yaplanma neriyorsunuz? Trkiyeyi 20-25 blgeye ayracak olan idar modelde, adem-i merkeziyetilik iletilerek birbiriyle youn sosyo-kltrel ve ekonomik iliki iindeki komu illeri kapsayan ve l Genel Meclislerine benzer bir ekilde seimle ibana gelen bir Blgesel Meclis olacak. Bu meclis eitim, salk, kltr, sosyal hizmetler, tarm, sanayi, denizcilik, imar, evre, turizm, telekomnikasyon, sosyal gvenlik, kadn, genlik ve spor gibi hizmet alanlarndan sorumlu. Merkez hkmet ise dileri, savunma ve maliye hizmetlerinin yrtlmesiyle grevli. Emniyet ve adalet hizmetlerindeki yetki paylam ise blge ve merkez ynetimlerce birlikte kararlatrlacak. l Genel Meclisleri, belediye ve muhtarlklar varlklarn koruyacaklar. Blge Meclisi, hem meclis bakann, hem de grevli olduu eitim, salk, kltr gibi grevli olduu alanlardaki ileri yrtecek Yrtme Kurulu yelerini ayr ayr seecek. Bakan ve Yrtme Kurulu yeleri, Meclisin ald kararlarn icrasndan sorumlu olacak. Blge Meclisleri, nfus ve gelimilik dzeyine gre, her yl merkez hkmetin aktard btenin yannda, yerel gelirlerden de pay alarak hizmetlerin yrtlmesini salayacaktr. Az gelimi ve yoksul blgelere pozitif ayrmclk uygulanacak. Blge Meclisleri her yl btelerinin belli bir ksmn yatrm ve hizmet orannda Belediye Meclisleri ve l Genel Meclislerine aktaracak. Bu modelde il valileri, Blge Yrtme Kurulunun grev alan dndaki kendi daraltlm yetkileri kapsamnda kalan ilerle grevli. Bakanlklarn tara tekilatlar da ayn prosedre tbi olacaklar. Blgelerin her biri, o blgenin tarihten gelen zel ad veya Blge Meclisinin yetki snrlar iinde bulunan en byk ilin adyla anlacak. Kurulacak 20-25 Blge Meclisi, TBMM ile iller arasnda ileri kolaylatran, halkn ynetime daha fazla katlmn salayan ada, demokratik siyas ve idar bir yaplanma olacak. Bu yaplanma, demokratik zerk Krdistann gerekleme zeminini oluturaca gibi, cumhuriyetin ilk kurulu aamasnda gerekleemeyen demokratiklemeye de yaamsallk kazandracaktr. Bu, ayn zamanda, Mustafa Kemalin 1923 balarnda Krt sorununun zm iin gazeteci Ahmet Emin Yalmana ifade ettii yerel muhtariyetin ada llerde gncelletirilmesi ve bugnk koullarda hayata geirilmesi olacaktr.

Sylei: Mesut iek

ABD - KRDSTAN - TRKYE GENNDE YEN G LKLER

PKKsiz denklem
2007de, 5 Kasmdaki Erdoan-Bush grmesiyle balayan bir sre bu. ABD, PKKy denklemden kararak Trkiyenin Kuzey Irakla ilikilerini gelitirmesini salamak istiyor. Krt ynetimi de buna tene, nk ABD sonras Irakta yalnzlaacaklarn dnyorlar. ODT Uluslararas likiler Blm Bakan Meliha Altunk dinliyoruz.
ABD igaline kadar, Snnilerin Irakta tarihsel bir hakimiyeti vard. ABD ynetiminin, igalden sonra uzun sre Snnileri pek dikkate almad, ancak son bir-iki yldr bu politikadan vazgetii syleniyor. gal sonrasnda, Snnilerin konumlar ve etkinliinde nasl bir dnm yaanyor? Meliha Altunk: Dediiniz gibi, tarihsel olarak Snniler, bugn Irak dediimiz topraklarda etkinliklerini srdrmt. Osmanl dneminde, biraz da iiliin yaylmasna kar, Irak Ortadouda tampon blge olmutur. Snniler o anlamda da nemlidir. Baas dneminde yine Snnilerin etkinliini gryoruz. zellikle Saddam dneminde bu etkinlik, tek partili totaliter rejime dnmt. Irakn igaliyle birlikte Snniler siyas sreten tamamen dland. 2003te ABD, blge devletlerinin de abalar sonucunda, Snnileri tekrar dikkate almaya balad. Suudi Arabistan ve Trkiye bu konuda rol oynad. AKP hkmeti Snnilerin siyas srece katlmas konusunu srekli dile getiriyordu. Trkiyenin Iraktaki ynetim kademelerine Snnilerin getirilmesini istemesinin arkasnda ne yatyor? Aslnda, Trkiye ii-Snni ayrmasna ok girmemeye alyor. Arap lkeleri Trkiyeyi bu konuda taraf klmaya ok abaladlar. Suudi Arabistan kral Abdullahn Trkiyeye bir ara ok sk gelip gitmesinin arkasnda biraz da bu yatyordu. Trkiye, mezhepsel ayrmadan ziyade, onun stratejik almlarndan rahatsz oluyor. rann iilii kullanarak Irakta, Lbnanda, Krfez lkelerinde etkinlik kazanmas ihtimalinden rahatsz, nk byle bir durumda Trkiyeran arasndaki g dengesi ran lehine deiecek. iilerin 2003ten sonra Irakta etkin olmasndan Suudi Arabistan gibi lkeler rahatsz oldu. Trkiye de Snnilerin katlm olmakszn Irakn normal bir siyas srece geemeyecei iddiasyla ortaya kt. ABD ilk bata buna ok itibar etmedi, nk Krt-ii koalisyonuyla ii yrtebildi. Fakat bu sre tkand. zellikle Snniler iinde direniilerin etkin olmas ve ABDnin Iraktaki etkinliini sarsacak noktaya gelmeleri, bir takm radikal slmc rgtlerin etkinliini artrmas ve Snni-ii i sava ihtimalinin hz kazanmasyla, Bush dneminde ABD strateji deiikliine gitmek zorunda kald. O dnemde hakikaten iler sarpa sard, her gn yzlerce kii lyordu. 2007nin banda Bush, Snnilerin daha etkin biimde siyas srece dahil

Iraktaki esas sorun, ii-Snni uyumazlndan ziyade, Arap-Krt uyumazl. 2003ten beri Iraktaki temel mesele, merkez hkmetle blgesel Krt ynetimi arasndaki ilikinin eklinin nasl oluturulacanda dmleniyor.
edileceini ilan etti. Bunun bir aya Badattaki Amerikan askeri saysn artrmak, ikinci aya da baz Snni airetlerle ibirliine gitmekti. Nitekim bu strateji uyguland. Trkiye de ayn eyi yapt. ABDnin igalini hakl bulanlarn bile eletirdii bir konu ise, ABDnin orduyu ve Baas Partisini sreten tamamen dlamasyd. Bundan geri adm atld ve eski Baas mensuplarnn da iinde olduu Irakn Oullar ad verilen gruplar oluturuldu ve bunlar silahlandrld. 2007 sonras gvenlik meselesi bu ekilde biraz daha kontrol altna
Meliha Altunk

alnd. Bu ekilde Snniler siyas srece tekrar katlp ABDyle ibirliine girdiler, tabii bu balamda etkinliklerini artrdlar. Bunun zerine, Irak ve Arap milliyetiliinin tekrar ykseldiini gryoruz. Dolaysyla, atmalar ii-Snni ekseninden Arap-Krt eksenine doru evrilmeye balad. Snnilerin etkinliinin art nasl oldu da ii-Snni yaknlamasn yaratt? iilerin bundan rahatsz olmas beklenmez miydi? iilerin de nemli bir ksmnda Arap milliyetilii damar var. Gvenlii, istikrar salama, Irak uurumdan kurtarma temelli ortak bir milliyeti ruh yaratld. Bu, Malikinin de iine ok yarad. Son zamanlarda dikkat eken hususlardan biri de Malikinin etkinliini ok artrmas. Maliki iktidara ilk geldiinde ksa srede decei sanlyordu, ama yle olmad. iilerin milliyetilik zerinden Snnilerle bulumas bunu mmkn kld. Malikinin gcn artrmas, merkez iktidarn glenmesi anlamna geliyor, ki Arap-Krt kutuplamasn artran da budur. Krtlerin tartmal yerler dedii Kerkk, Diyala gibi, Krdistan blgesine bal olmayan, ama Krtlerin Krdistan Blgesel Ynetimine katmaya alt yerlerde atmalar yaanmaya baland. Daha nce pemergelerin hakim olduu Ninevaya ilk defa merkez ordu girdi mesela. Ninevada Arap milliyetiliini vurgulayan radikal partiler ortaya kmaya balad. Dolaysyla bugn Iraktaki esas sorun, ii-Snni uyumazlndan ziyade, Arap-Krt uyumazl. Arap-Krt uyumazl esas olarak Kerkk mevzuunda ortaya kyor; doal kaynaklar yasasndaki ihtilaflar da cabas. Aslnda 2003ten beri Iraktaki temel mesele, merkez hkmetle blgesel Krt ynetimi arasndaki ilikinin eklinin nasl oluturulacanda dmleniyor. Ortadouda, zellikle petrol reten lkelerde devlet ina srelerine benzeyen bir sre yaandn dnyorum. Hele petrol gelirleri merkez hkmetin denetimine girdiinde, eskisine benzer bir merkezleme salanacak. Bu da petrol reten dier Ortadou lkelerindekine benzer bir devletleme srecine iaret ediyor ki, Krtler bunu istemiyor tabii. ABD bu kutuplamaya nasl bakyor? Obama ynetiminin btn derdi, 2011e kadar ekilmeyi tamamlamak. 22 Temmuzda Malikiyle yapt grmede de Obama bunu tekrarlyor. ABD Irakta istikrar salamak istiyor ve bunu yaparken blgesel aktrlere de rol biiyor. Burada, Trkiye ok nemli bir rol oynuyor. Aslnda 2007de, 5 Kasmdaki Erdoan-Bush grmesiyle balayan bir sre bu. ABD, PKKy denklemden kararak Trkiyenin Kuzey Irakla ilikilerini gelitirmesini salamak istiyor. Iraktaki Krt ynetimi de buna tene, nk onlar da ABD sonras Irakta yalnzlaacaklarn dnyorlar. O yzden sylemler yumuatld, Trkiyeyle ibirlii balad. Mesela 24 Temmuzdaki seimlere PKK yanls

KDPyi (Krdistan Demokratik zm Partisi) sokmad Barzani ynetimi. Barzani ynetiminin Kerkkn statsne yaklamn ABD nasl deerlendiriyor? Tpk Birlemi Milletler gibi, ABD de Krt ynetiminin Kerkk meselesini fazla vurgulamamasn istiyor, nk bu i sava riskini ortaya karr. ABD sorun karacak meseleleri gndeme getirmek istemiyor. 2010un ilk aynda, Irakta genel seimler yaplacak. Bu seimler nceki seimler gibi sorunsuz geerse, ABD asndan Irakta iler biraz daha yoluna girmi olacak. ABD iin mesele sadece Afganistana ynelmek deil; temel hedef, Souk Savatan sonra Ortadouda yaratmak istedii istikrar oluturmak. Clinton bu istikrar salamaya alt; Arap-srail uyumazln zme giriimi, siyas ve ekonomik reformlar dayatmas bunun bir ynyd. Fakat bu 1990larn ortalarnda atrdad, 2000lerin banda ise kt. Bush geldikten sonra, 11 Eylln de etkisiyle, yeni bir Ortadou dzeni tasarlanmaya baland. ran ve Suriyeyi de iine alan er ekseni ilan, Arap-srail uyumazlna hi nem verilmemesi, Irak igali ve Byk Ortadou Projesi denen, gerekirse zorla demokratikletirme projeleri. Fakat, Bushun projesi kt. Obama ise yeni bir projeyle yola kt ve Irakn buna ayak ba olmasn istemiyor. Irak meselesi, ABDnin blgedeki grntsn ok olumsuz etkiledi. Dolaysyla, yeni bir ABD imaj ina etmek istiyor Obama. Irakl iilerin ranla ilikileri ok sk. Ama, rnein Sadr, El Cezireye verdii bir mlkatta, Hamaneyi Irakn iilerine karmamas iin uyardn sylyor. Bunu nasl yorumlamal? Irakl iilerin ranla ilikileri hakikaten ok karmak. Sadr her zaman daha Irak milliyetisi bir izgiyi benimsemitir. Fakat Sistani ve el Hakimde de, Irakn iilerine karlmasna ciddi bir tepki olduunu gryoruz. ran nemsiyor-

lar, ilkilerini iyi tutuyorlar, ama rann Irakta oyununu oynamasn istemiyorlar, nk sonuta kendilerini Irakl olarak gryorlar. Unutmayalm, ran-Irak savanda Irak ordusunun byk ounluu iilerden oluuyordu ve rann beklentilerinin aksine, ran tarafna gemediler. Ayn ekilde, randaki Snni Araplar da Irak tarafna gemedi. Ulus-devlet sistemi sadece Ortadouda deil, tm nc dnyada tam yerlememitir, ama bu, ulusal kimlikleri tamamen yok saymamz anlamn tamaz. Irak iileri son kertede Araptr. Onun iin rann, Iraktaki iilerin patronu gibi grlmesi ok yanl. Byle bir ey hibir zaman olmad gibi, imdi

Trkiye Krtlerinin Irak Krtleri veya Irak Krtlerinin Trkiye Krtleri zerinde mutlak bir etkisi olduunu dnemeyiz. Ulus-devlet tarihini yok saymamak lzm. Bu tarih, halklarn tarihini de ayrtrm, farkl g dinamikleri oluturmu.
de yok. rann Iraka etkisi o adan zayf. Ayrca, ran imdilerde kendi derdiyle megulken bu etkinin biraz daha azalabileceini dnyorum. Ayn eyi Trkiye ve Irak Krtleri asndan sylemek mmkn m? Kesinlikle mmkn. PKK meselesinde de benzer bir durum var. Trkiye Krtlerinin Irak Krtleri veya Irak Krtlerinin Trkiye Krtleri zerinde mutlak

bir etkisi olduunu dnemeyiz. Sonuta ulus-devlet tarihini de tamamen yok saymamak lzm. Bu tarih, aslnda halklarn tarihini de ayrtrm, farkl g dinamikleri oluturmu. Krdistan Yurtseverler Birlii (YNK) ve Krdistan Demokrat Partisi (KDP) bugn birlikte hareket ediyor, ama Irak igalinden nce bu iki parti yllarca birbiriyle att. Noirvan Mustafann YNKdan ayrlp kendi grubunu kurmasndan sonra Glen cemaati tarafndan desteklendii iddialar ne kadar doru? Glen cemaati orada ok etkin. Biliyorsunuz, Abant toplantlarndan biri Erbilde yapld. Mustafaya destek verip vermediini bilmiyorum, ama orada slmc partiler ok etkin. Radikal slmc parti Ensar el slmn etkinlii ne dzeyde? u sralar tekrar yeraltndan nksettii syleniyor ama, 2003te ABDnin bu rgte ynelik kapsaml operasyonundan sonra bir hayli zayflad. Fakat baka slmc partiler de var ve Kuzey Irakta nc g konumundalar. Kuzey Iraktaki gler, PKKnn kendi dzenlerini deitirecek veya dntrebilecek gce sahip olmasn istemiyorlar. Dier yandan, iiler de ranla ilikilerini scak tutmak istiyorlar, ama rann Irak zerinden ABDyle atmasn srdrmek istemesine karlar. Krt ynetimi PKKnn Trkiyeye kar bir g olmasnn ilerine yaradn dnyor olabilir, ama artk konjonktrn deitiini de biliyorlar. PKK onlar iin zararl olmaya baladnda, onu bertaraf etmeye almaktan geri durmazlar. PKKye yaknlyla bilinen KDPnin (Krdistan Demokratik zm Partisi) seimlere girmesinin engellenmesinin nedeni de bu zaten... Tabii, yle. nk Krdistan ynetimi artk Trkiyeyle scak iliki gelitirmek istiyor. Kimlikler nemli, ama politika her zaman kimlikler zerinden ekillenmiyor. Hep denir ya, slm lkeleri niye ortak hareket etmiyor diye. slm veya

KUZEY IRAK PARLAMENTO SEMLERNDE PDK KORKUSU

Krdistann DTPsi

25 Ynetimi parlamento seimlerine

38 parti ve siyas kurulu katld. 111 sandalyeli parlamento iin yaplan seimlerde KDP-YNK (Krdistan Demokrat Partisi ve Krdistan Yurtseverler Birlii) ittifaknn Krdistan Listesi oylarn yzde 57sini alrken, Talabaninin YNKsinden ayrlarak seimlere giren Noirvan Mustafann Deiim Listesi yzde 23, slmc ve sosyalistlerin ittifakyla oluturulan Hizmet Listesi ise yzde 12 oy ald. Ayn zamanda, Federe Krdistan Blge Bakanl iin yaran Mesud Barzani yzde 70 oyla yeniden bakanla seildi. Barzaniye kar aday olan Kemal Miravdeli yzde 25, Halo brahim Ahmed yzde 3, Mehmet Resul ise yzde 1 oy ald. So-

Temmuzdaki Krdistan Blgesel

nular ancak 29 Temmuzda aklanabilen seimler, Barzani ve Talabani ynetimine kar blgede ciddi bir muhalefetin doduunu gsteriyor. Neirvan Mustafaya gsterilen ilginin temelinde, 2004ten bu yana Barzani ve Talabani ailesinin kart yolsuzluklara duyulan tepki yatyor. KDP-YNK ittifak parlamento seimlerinde yzde 57 oy alrken, Barzaninin bakanlk iin yzde 70 oy almas ise blgesel liderlik konusunda hl rakipsiz olduunu ortaya koydu. Toplumun ounluu yolsuzluk, haksz muamele, ikence ve pek ok ayrmc uygulamadan Mesut Barzaninin haberdar olmadna inanyor. Hile iddialarnn glgelemedii seimlerde Trkmen listelerinden Trkmen

Demokratik Hareketinin yzde 0.9, Reform Listesinin yzde 0.3 ve Erbil Trkmen Listesinin yzde 0.2 oy almas ise Trkiyenin Trkmen nfus zerinden blgede ne derece nfuz salayabileceini ortaya koymas bakmndan nemli bir gsterge. te yandan, 111 sandalyeli parlamentonun 100 sandalyesi genele, 11 sandalyesi ise aznlklara ayrld: Bir sandalye Ermenilere, be Keldani ve Asurlere, be sandalye de Trkmenlere. Krdistan parlamentosu seimlerinin en nemli ynlerinden biriyse, PKKye yaknlyla bilinen Krdistan Demokratik zm Partisinin (PDK) Hwa Listesinin seimlere girmesinin ikna edici bir gereke gsterilmeden engellenmesiydi. ran, Suriye ve Trkiyedeki Krt sorunuyla da ilgili Trkiyedeki DTPnin zm nerilerine benzer projeler sunan PDK Krtleri seimleri boykot etmeye ard: Hwa Listesi ve PDK

ulusal programa ve birleik bir siyasete sahip olduu iin yasaklanmtr. 25 Temmuzda yaplacak seimlerin antidemokratik olduunu gryoruz. Btn Krdistanl partilere ve ahslara eit bir ekilde seimlere girme imkn salandn dnyorduk. Fakat seimlerde tarafszlk ve eitlik olmad ortaya kt. Irak Yksek Seim Kurulu, Krdistan Blgesel Hkmeti ve Irak Hkmeti siyasal bir kararla bizi seimden men ettiler. Bu nedenle, herkesten seimleri boykot etmesini istiyoruz. Seimlere katlmn yzde 78 civarnda olduu Krdistanda PDKnin, dolaysyla PKKnin gc bu yasakla hasralt edilmi oldu. Hwa Listesinin yasaklanmasnda Irak hkmetinin de tesirinin olduunun vurgulanmas nemli. Seimlerden bir hafta sonra (2 Austos), Irak Babakan Nuri el Maliki, Sleymaniyede Barzaniyle grt. Zirvenin mimar Irak cumhur-

10

ABD Bakan Barack Obama ve Irak Babakan Nuri el Maliki

Arap kimlii zerinden belli bir yere kadar ortaklk kurulur; ondan sonrasn reel politika belirler. Irakn e blnebileceine dair senaryolar gereki deil mi? Bylesi kaygan bir zeminde neyin olup olamayacana dair kehanette bulunmak ok yanl. 2003ten sonra Irak izleyenlerin artk bu i bitti, Irak e blnecek iddialarna hep kar ktm; imdiye kadar da yanlmadm. Irakn kolay kolay blnmeyeceini savunanlardan biriyim, ama bu, bunun hi olmayaca anlamna gelmez. ve d dinamikler tamamen o noktaya gelmeden blnme gereklemez; Irak u anda o noktadan ok uzakta. Sadr, sz konusu mlkatta, igal sreci devam ettike Irakta federasyona da kar olduklarn ve Snnilere daha yakn pozisyonda olduklarn sylyor... Sadr batan beri milliyeti bir izgideydi. Dier ii liderler de bundan ok uzakta deil. Dolaysyla, Irakta e b-

lnme ihtimalinden ziyade, ikiye blnme ihtimali zerinden bir gerilim yaanyor. Ama bu ihtimali de mutlak bir durum olarak grmemek lzm. G dengeleri sreci belirleyecek. Krtler ABDyle yakn ilikilerine ve kilit rolde olmalarna dayanarak ok maksimalist

Kuzey Iraktaki gler, PKKnn kendi dzenlerini deitirecek veya dntrebilecek gce sahip olmasn istemiyorlar. Krt ynetimi PKKnn ilerine yaradn dnyor olabilir, ama artk konjonktrn deitiini de biliyorlar.
taleplerde bulundu. Merkez iktidar da gc snrl olduu iin bu talepleri reddedemiyordu. Bunun en bariz rnei, Kerkk referandumunun anayasaya konmasdr. Merkez iktidar, o zaman, Krtlerin u anda kabul edilemez bulunan pek ok talebini kabul etmek zorundayd, nk Krtler ok etkindi. Araplar igalin ilk yllarnda Krtlerin lehine kabul ettikleri anlamalardan imdi

vazgemeye alyor. Krtler de anayasaya konan hkmlerden vazgeilemeyeceini vurguluyor. Kerkkn statsnn referandumla belirleneceini belirten anayasa hkm, iilerin Krtlerin ittifakna ihtiya duyduklar, ABDnin basksnn belirleyici olduu srete konmutu. Barzani i politikada Kerkk iin bizim Kudsmzdr diyerek o kadar maksimalist bir dil tutturdu ki, imdi o iddiasndan vazgemesi de ok zor. ABDnin de Kerkk konusunda politika deiiklii var; Kerkk referandumunun srekli ertelenmesinin arkasnda bu yatyor. Fakat Kerkk meselesine de ayrma veya i sava sebebi olarak bakmamak gerek. Sonuta, bu bir mzakere sreci ve ill atmayla sonulanacak diye bir kaide yok. Umman gazetesinde Muhammed el Daimi imzal bir makalede, Barzaninin Kerkk yznden Irak hzla i savaa srkledii syleniyordu... Arap dnyasndan katlmclarn olduu toplantlarda Krtlere ynelik tepkileri gryorum. Krtlere kar daha ne istiyorsunuz tepkisi daha nce dillendirilmezken, imdi yksek sesle ifade ediliyor. Ama Krdistan da Kerkk meselesinde ok geri adm att aslnda. Referandumun srekli ertelenmesi bunun kant. Ayn ekilde, Krtler blgesel iktidar ok glendirmeyi ngren Krdistan Blgesel Ynetimi anayasasn hazrladlar; ABDnin basksyla o da rafa kaldrld. Dolaysyla, birileri bir ekilde geri adm atyor aslnda, taraflar yeterince pragmatik davranyor. Gcn paylam mcadelesi ise her zaman vard. Taraflar uzun yllardr bu g orann dengelemeye alyor. Merkez hkmet glenmeseydi, byle bir denge sorunu yaanmayacakt. Kuzey Irakn Trkiye topraklarna dahil olmas gibi tasarmlardan sz ediliyor. Byle bir ihtimal var m? Uluslararas Kriz Grubundan gya yle istekler olduuna dair bir aklama yapld. Ama bu fikrin ne Trkiyede ne

PDK Kuzey Irak seimlerine sokulmad; sada, Talabani ve Barzani

bakan Celal Talabani de bu toplantda hazr bulundu. Krdistan seimlerinden ksa sre nce ABDye giden Malikiyi, daha sonra ABD Savunma Bakan Robert Gates de Badatta ziyaret etti. Bu temaslardan sonra Badatla Krdistan hkmeti arasndaki gerilim azald. Maliki, Sleymaniye ziyaretinden sonra, Krtlerin merkez hkmetle yaadklar ihtilaflarn giderilmesi iin ortak komisyon kurulacan aklad. PDKnin se-

imlere sokulmamas, Erbil-Badat geriliminin ABD hakemliinde dindirilmesi ve en nemlisi de, Trkiyenin Krt sorununun zm konusunda blge lkeleriyle diplomatik temas trafiini artrmas nmzdeki gnlerde yeni gelimelerin yaanacana iaret olarak yorumlanabilir. PDKnin Badatn desteiyle seimlere sokulmamas, Neirvan Mustafa ve slm-sol ittifaknn baarsyla nfuzunun hudutsuz olmad ortaya kan

Barzaniye olduu kadar, Trkiyeye ynelik de bir jest oldu. Trkiyedeki yerel seimlerden dikkat ekici bir gle kan DTPden sonra, Krdistanda da PKKye yakn bir partinin gcn snamasna batan mni olundu. Bu diplomatik atak, orta vadede Barzaninin, ksa vadede ise Trkiyenin iine yarayacak. Ksa vadede, nk Krt alm konusunda kollar svam gibi yapan Trkiye, Tayyip Erdoann 3 Austosta Ahmet Trkle bulumasyla balayan PKKyle dolayl mzakere srecinden en az dnle kmay planlanyor. PDK seimlere katlp baar salasayd, gerek Trkiye, gerekse dier blge lkeleri Krt sorununun zm iin demokratik almlarn tasn ykseltmek zorunda kalabilirlerdi. Her ne kadar Noirvan Mustafann gc Barzani ve Talabaninin blgedeki hkimiyetini sarsm olsa da, PDKnin seimlerdeki olas

srprizi, blgesel ynetimin elini PKKye kar da zayflatabilirdi. O durumda, Barzani ve Talabani, Trkiyenin diplomatik antajlarna boyun eip Krdistanda da halk destei olduunu gstermesi muhtemel olan PKKye ya topraklarmz terk edin ya da sonularna katlanmay gze aln diyemeyecekti. PDKnin seimlere sokulmamasnn arkasnda Irak hkmetinin de olmas, Trkiye ve Irakn tarihsel pragmatik Krt politikasnda hl ortaklaabileceinin iareti. Krdistanla Badat ynetimi arasnda Kerkkn stats ve merkez iktidarn egemenlik alanyla ilgili ihtilaflar srse de, Maliki hkmeti asndan Krt sorununun blgesel zmn talep eden ve arkasnda PKKnin bulunduu PDK gibi bir partinin Krdistan parlamentosunda temsil edilmesi Barzani ynetiminden ok daha byk bir risk tekil ediyor. .A.

11

de Kuzey Irakta yaygn olduunu dnyorum. Byle bir ihtimal Ortadou savan dourabilir. Ayrca bu ihtimal Trkiyenin statkocu yapsna o kadar aykr ki! zal da bu fikirlerle urayordu, ama bu konuda yol alamad. Neo-Osmanlc Dileri Bakan Ahmet Davutolunun byle bir tasarya scak bakmas ihtimali yok mu? Davutolu Krtler konusunda ciddi admlar att, ayn scak ilikileri Snniler ve iilerle de salad. Basrada konsolosluk almas ihtimali var. Btn bunlar, Irak btnsel olarak grme ve muhatap alma politikasnn parasdr. O nedenle, karar vericilerin Kuzey Irakn Trkiyeye katlmas gibi radikal bir fikri paylatklarn hi dnmyorum. ABDnin igali srecinde PKKnin ran kolu olarak bilinen PEJAK kuruldu. rann PKKye rtk destei de o dnemde son buldu. imdi ise ABDnin PEJAKa mesafeli davrand syleniyor. ran PEJAKa daha fazla bask kurmaya, pek ok mensubunu idam etmeye balad. 22 Temmuzda Urumiyede polis bir evi basp iki kiiyi ldrnce Krtler gsteri yapt. PKK ise PEJAKa atekes ilan etmesi ars yapt. ABD destei ortadan kalkt halde ran niye bu sertlik politikasn arttrarak srdryor? nk ran bu srete yumuak karn olduunu fark etti. Sadece PEJAKa ynelik deil, uzun vadede tedbirler almaya alyor. Ahmedinejad ynetimi byle bir meseleyle kar karya olduunun farknda. nceki seimlerde Krt blgesinde oy kullanma oran ok dkt rnein. ABDnin bu yumuak karn kayabileceini, o olmasa bile Kuzey Iraktaki gelimelerin aleyhine olabileceini anlamaya balad. PEJAK bu zayfl ortaya koydu. ABD de, zellikle Azeriler, Krtler ve Beluciler zerinden ran iten zayflatmay dnyordu. u anda ABD PEJAKa srtn dnebilir, ama ran ABDnin nmzdeki dnemde bu rgt kullanabilecei ihtimali zerinden basksn artryor. nk son seimlerle birlikte Ahmedinejad iktidarnn zayfladn dnyor ve o yzden her eyi kontrol altna almak istiyor. Grtmz ranl Krtler, PEJAKa ilk bata Krtlerin mesafeli durduunu, esas zlemlerinin Abdurrahman Qasimlonun ran Krdistan Demokrat Partisi olduunu sylediler. Qasimlo, Ahmedinejadn da aralarnda olduu ran istihbaratlar tarafndan 1989da Viyanada ldrldkten sonra, partisi etkinliini yitirmiti. ranl Krtler o tarihten sonra ilk defa silahl bir Krt rgtyle, PEJAKla karlatklarnda nasl bir tutum alacaklarn bilemediler. Son zamanlarda rgte olan destein artt, rejimin de Krtlere ynelik ayrmc politikalarndan geri adm att syleniyor. randa sadece Krtlere deil, genel olarak Snni nfusa kar da bir ayrmclk yaplyor. Dolaysyla, Krtler ve dier Snni gruplar ok kompartmantalize olmu durumdalar. Kendi blgelerinde

belli etkinlikleri olsa bile, sistemin iine giremiyorlar. Trkiye o bakmdan daha ansl gibi grnyor. Trkiyede hibir zaman yle bir kompartmantalizasyon olmad. Irakta ve Suriyede de durum, byk lde randaki gibiydi. Krtlerle Araplar arasnda belli bir blgesel mesafe de vard. Selahaddin Eyyubiyle gelip ama yerleen kkl Krt aileleri dnda ki onlar sistemin iinde ok etkinler ve nemseniyorlar dier Krtlerin kimlikleri bile yok. Dillerini konumalarna izin veriliyor ama, sistemin iine sokulmuyorlar. Trkiye ise bunun tam tersi bir politika uygulayageldi. Bu da Trkiyeye olanaklar salyor aslnda. ii bir siyas sistemde Krtleri veya Snnileri sisteme sokmanz ok zordur. Irak igaliyle birlikte blge lkeleri kendi snrlar iindeki Krtlere ilk etapta bask uygulad. Mesela 2004te, Suriyenin Qamilo kentinde bir ma srasnda onlarca Krt ldrlmt. randa da benzer olaylar yaanmt. imdi ise her iki lke, Krtleri sisteme entegre etmeye balyor galiba... Doru. zellikle Suriye ve randa ilk etapta Krtlere ynelik basklarn sebebi, Krtlerin ABD tarafndan kkrtldna dair inant. Hakikaten de ABD Iraktan sonra srann Suriye ve rana
Obama ve Ahmet Trk

ABD ve ABnin bu ynde yaklam olduu iin almdan sz edilen bir dneme girmi bulunuyoruz. Bu, sorunun zlecei anlamna gelmez. Tarih zm iin devreye giren en nemli aktrlerin bile baarsz olduu rneklerle doludur.
geleceini aka sylyordu. Ama imdi, alm politikas oralarda da var. Saddam dneminde Trkiye, ran, Irak ve Suriye, Krt politikalarn bir araya gelerek belirliyordu. Bugnlerde Tahran, Badat, am ve Ankara arasnda diplomatik hareketliliin artt grlyor. Bunu neye yormak gerekiyor? Krfez Savandan sonra l bir mekanizma kurulmutu: ran, Trkiye ve Suriye Gvenlik Mekanizmas. Bu daha ok Krt meselesiyle ilgiliydi, ama sonra Trkiye bundan uzaklat. nk ABDyle ibirliini gelitirdi. ABD, Trkiyenin PKKy kovalamak amacyla Kuzey Iraka giriine izin verdi; hatta ran bundan rahatsz olmutu. 2003ten sonra bu l ilikide tekrar canlanma oldu. 2003 Mart tezkeresi gemeyip ABD Trkiyeyi Irak konusunda dlaynca, Trkiyeyle ran ve Suriye ilikileri snmt. Dzenli toplantlarn balamas da bu vesileyle olmutu. Fakat nceki dnemlerde olduu gibi, bu srete de ABD kritik nem arzetti. 2007den iti-

baren Trkiyenin ABDyle ilikilerinde yeniden iyileme olunca, l ilikinin de zayfladn gryoruz, zellikle de Trkiye-ran ilikilerinde souma yaand. PKK meselesi ran asndan ok enteresandr. Bir taraftan, 1990larda Trkiyeye kar kullanlan bir koz olmutur. 2003ten sonra ise ABDyle Trkiyenin ilikisini bozan bir unsur olarak ran tarafndan kullanlmtr PKK meselesi. Sonuta, Trkiye-ABD ilikisi ne kadar bozuk olursa, ran asndan bu o kadar olumludur. Velhasl 2007den itibaren Trkiyenin ranla PKK konusundaki tavr 2003 ncesine benzemeye balad. Trkiyenin hem ABD hem de Kuzey Irakla ilikileri dzelince ran kenarda kalm oldu. Ne zaman ki Trkiye ABDden PKK konusunda destek alamadn dnyor, o zaman blgesel ittifaklar daha fazla nplana kyor. Trkiye PKKnin tasfiye olmasn gerekten istiyor mu? yle sylyor. PKKnn Trkiyenin d politikada elini zayflattn dnyorum. Ayrca hep u denir: Eer etnik probleminiz varsa, komunuzun etnik problemini kamazsnz. Fakat Krt meselesi bu iddiay yalanlyor. Suriye rneine bakalm mesela. Suriyeye gittiimde grdm ki, Suriye yllarca PKKy Trkiyeye kar su meselesi iin kullanrken kendi Krtlerini avutmak iin de kullanm. Onlara bakn, sizi nemsiyorum ve PKKy destekliyorum demi, ama onlar ezmeye de devam etmi. Dolaysyla, Trkiye bu meseleyi hallettii anda Ortadouda ok gl bir konuma gelecektir; etrafndaki lkelerin aleyhine kullandklar bir meseleyi de ellerinden alm olacaktr. Trkiye asndan Krt sorunu daha fazla srdrlebilir bir sorun mu? Srdrlebilir olmayan sorun yoktur. Filistin meselesi bunun bir rneidir. nemli olan ne yapmak istediiniz ve srdrdnz sorunun maliyetleri. Trkiye bu sorunu srdrebilir, ama bunun bir maliyeti var. ABDyle yakn ilikileri olan, AByle mzakere yapan Trkiye bu sorunu zdnde blgesel dzeyde ciddi sz sahibi olacaktr. Bundan ABD ve AB de kar salayacaktr. Bence ABD ve ABnin bu ynde bir yaklam olduu iin almdan sz edilen bir dneme girmi bulunuyoruz. Fakat bu, sorunun zlecei anlamna gelmez. Tarih, zm iin devreye giren en nemli aktrlerin bile baarsz olduu rneklerle doludur. PKKnin yapsal olarak da blgesel bir mesele olduunu, yani militanlarnn bir ksmnn ranl, bir ksmnn Suriyeli olduunu dnrsek, tek bana Trkiye bu meseleyi zebilir mi? Trkiye rgtn byk lde marjinalize olmasn salayabilir. rgtn varln srdrmesini isteyen taraflar hep olacaktr. Aslolan sizin anzdan bu sorunu ne kadar marjinalize ettiinizdir. Trkiye hakikaten blgesel bir g konumuna gelmek istiyorsa ki istiyor bu meseleyi bir an nce zmek zorunda.

12

Sylei: rfan Aktan

ABDULLAH CALANIN SEYR DEFTER (MART 1999 - AUSTOS 2009)

Bu lanetli tarihten kopalm

Bebek katili, blcba, eli kanl terrist; Trkiyenin dzeni askeriyle, siviliyle, medyasyla Abdullah calandan bu sfatlarla sz ediyor. Trkiyenin Krt yurttalarnn bir kesimi ise enliklerde, mitinglerde onun resmini tayor, calan irademizdir diye slogan atyor. Peki, Trkiyenin son 25 ylna damgasn vuran bu isim nasl bir Trkiye, nasl bir Krdistan dnyor? Fikr tarihinin seyri ne? Yakaland 1999dan Austos 2009a, avukatlar araclyla kamuoyuna ilettii aklamalardan yaptmz derlemeyi dikkatlerinize sunuyoruz... 17 MART 1999
Devletin de dolayl olarak ak olduu bir izgiyi pratikletirme, zcesi diplomatik faaliyetler, esas tekil etmelidir. Bunu gzard eden, keyf yorumlayan, bozan anlaylar kabul etmem mmkn deil. Bu teorinin doruluuna ve geerliliine inanyorum ve bal kalnmasn arm olarak belirtiyorum. B) Metropol eylemlerini kabul etmiyorum. Bizim byle eylemlerimiz olamaz. C) Krsaldaki gerilla, aktif savunma pozisyonunda olmal. 1 Eyll atekesine bal kalnmaldr. D) Bar ve af kampanyas balatlmal, ite ve dta gndemletirilmelidir. Ar Trkiye dmanl braklmaldr. E) Yasal gvence verilirse, atma braklmal, yasalsiyasal zm pratiklemelidir. Trkiye olumlu yaklarsa, bu tarih olacaktr. Trkiyenin lke btnl ve bamszl temelinde zme gidilecektir.

18 MART 1999

lke btnl temelinde zm

Barl-politik zm hayatdir. rgt zme gtren bu izgidir. Yaptm aklamalarn geersizliine ilikin parti adna yaplan aklamay sorumsuzluk olarak deerlendiriyorum. Gerek konum ve tavrm zce yle belirtiyorum: A) 1993ten beri atekesle gelitirilen izgi, en son 1 Eyllde (1998) daha da nete ortaya konulan izgidir. Bu srete bize dolayl sunulan aklamalara ve devlete verdiim cevaplara balym. Mahkeme salonunda bu hususlar esas alacam. Bunun benim ierde ya da darda olmamla alkas yoktur. Partinin uzun sre devam eden demokratik uzlama anlay izgisidir.

Silah brakacak aama

Yeni bir tarih dnemle kar karyayz: Bar iinde zgr birlik yolunda yrmek. Bunun tutuklu olmamla ilgisi yoktur. Srekli bunu aradk. Gn intikam gn deil, bar, kardelik ve birbirini affetme gndr. Bu izgiyi 1993ten beri devletle dolayl ilikilerle hep gelitirmek istedik. Newrozu kutlarken mill renklerimizi tamaktan, derya kadar Krt halknn ehit kanyla sulanm ve zerinde hakk olan ay-yldzl bayrakla birlikte olmaktan gurur duyarz. Bundaki emeimize saygyla sahip kalm. Aksi davranmak, kaybetmek ve ibirlikilerin ve arkasndakilerin oyununa gelmektir. Sanrm devlet bir adm atar, ama ilk adm biz atmalyz. Belli zgrlkler bizim iin bu aamada yeterlidir: Dil, kltr vb. Devlet adm atmazsa aleyhine olur. Demokratik devleti yeniden yaama geirelim. Krtlerin hak mcadelesi silah brakacak bir aamaya geldi. Bunun yasallatrlmas gerekiyor.

19 MART 1999

Krtler asl kurucu unsurdur

Bakanlk Konseyine; Deerli Yoldalar! A) inde bulunduum koullar irademi ve bilincimi kracak veya arptacak durumda deildir. Zorla ifade vermedim. Baz asker yetkililerle ara sra grmeler oluyor. B) 1 Eyll 1998de atekese gidilen protokol niteliindeki deerlendirmeler, yeni sreci ifade eder. zm, lke btnl ve bamszl temelinde politik zm araydr. C) Krtler devletin asl bir kurucu unsurudur. Anayasa ve vatandalk hakk olanlar, her demokratik-siyas hakkn kullanabilir. Geni bir devlet gvenceli kltrel zerklikle bu hususlarn birletirilmesini ne srdm. D) Demokratik bir yerel ynetim, seim ve siyas partiler yasasyla politik zme nemli katkda bulunulacan tarttm. E) Yasal gvence ve benzeri hususlar gndeme gelirse silahl sava srdrmenin anlamnn kalmayacan ve srecin politik, barl gelieceini belirttim. Devlet tavrn netletirinceye kadar atekes tavrmzn doru olduunu belirtiyorum. Gerek metropol, gerekse krsalda bizi yozlatran eylemlerin kesin karsnda olduumuz bilinmelidir. Devlet tavrn nasl gelitirir, bilemiyorum. phesiz politikay MGK

13

belirler, ama parlamento da zamanlamay etkiler. Tavrszlk da olabilir, ama politikaszlk herhalde en ktsdr. Bar, kardelik, lke btnl ve demokratik devlet temelinde anlamay zm olarak sunacam. Uygun yntem bulunursa, grme yollarn da dolayl da olsa deneyeceim. Gney PKK ise bamsz ve iktidarda veya zerinde arl olmak durumunda. Yoksullar da, Trkmenleri de iine alacak bir demokratik cephenin Trkiyeyi ve rejimi karsna almadan gelitirilmesi nemlidir. Dier glerle zorunlu olmadka atmaya girilmemelidir. lkeli uzlamalara girmekten ekinmemelisiniz.

6 NSAN 1999

Ne otonomi, ne federasyon
TC ve Dnya Kamuoyuna! 1) 1 Eyll 98 Atekes srecinin her alanda tam sorumluluk altnda srdrlmesi; 2) Bata af olmak zere bar iin alnacak tedbirler temelinde silahl atmalara kalc olarak son verilmesi; 3) Demokratik Cumhuriyet sisteminin tm sorunlarn barl zm iin zemin olarak grlmesi; 4) Bu koullar altnda PKKnin, kendini demokratik sistem iinde yasallamaya hazrlamas; 5) En azndan devletin tavrn yeni parlamento ve hkmet kuruluunda grnceye kadar, aktif toplumsal bar, af, kardelik slogan altnda bir siyasal eylem izgisinin benimsenmesi ve uygulanmas; 6) Tm uluslararas bar, insan haklar kurulular, hkmet ve parlamentolarnn bu temelde destek sunmas; 7) Bu dorultuda bir uygulama geliirse BM, AB, Avrupa Konseyi, AGKin srece gzlemci olarak katlmas; 8) Gelimeleri bu temelde deerlendirdiimi; tarih bir bar srecine girmiken metropol eylemlerini ve son olarak da Bingldeki intihar eylemini iddetle knadm, tm g ve evrelerimizin, erevesi izilen dnem izgisini derinliine kavrayarak aktif ve kapsaml bir siyas alma yrtmeleri gerektiini saygyla arz ederim. (Savunmam) ana ereve olarak hazrdr. Tek tek olaylara fazla girmeyeceim. Trkiyenin tarihini, cumhuriyet tarihini deerlendireceim. Sonu blmnde de sorunun demokratik zm olduunu ortaya koyacam. Benim davam, cumhuriyetin demokratikleip demokratiklemeyecei davasdr. Savunmam eski Krt savunmalarnn benzeri olmayacak, klasik sol anlamnda da savunma olmayacaktr. Demokratik zm, otonomi ve federasyondan daha anlaml buluyorum. Cumhuriyetin 90lardan sonraki sreci, demokratikleme srecidir. Krtler zgr iradeyle cumhuriyete eklenmelidir. Demokratik Cumhuriyette zgr birlik esastr. Demokratik Cumhuriyet gvencedir de. Krt sorununun zm iin ans doar. Trkiye bunu dnecektir. Btn almalarnz af iin younlatrmalsnz. Toplumsal barn yolunun aftan getiini bilmelisiniz. Krtler Seluklu ve Osmanl dneminde kendi devlet programlarn Trk-

lerle birlikte dnmektedirler. Devlet kurma gereini duymuyorlar. Yavuz dneminde Osmanllarn imparatorluk olmasnda Krtlerin rol olmutur. Mustafa Kemal dnemi iin de geerlidir. Krtlerin kurucu g olmas hayatdir. Krtler zgr yurtta haline gelmemilerdir. Krtlerin kurucu g olarak zgr ifade haklarn ortaya koymak gerekir; siyas sistemden haklarn almalar gerekir. Devletin bastrmalar, ihali, Krt bilinsizlii, ifade tarz bulmamas, rgtszlnden dolay bu gereklememitir. Savclara ulusal btnlk, ortak vatan ve demokratik cumhuriyet kavramlarn atm. Trkiyede demokratik bar olacaksa bu dava ile olabilir. Benim davam tarihdir. Asrn davas durumundadr. Bana yklenen zm imkn, devletle ztlama deil. kmaz derinletirmeyelim. Ilml yaklaacaz. Onlar da adm atmallar. Atekes yryecek. Metropol eylemlerini onaylamyorum, pro-

rlmesi vb. konular zerinde durulsun. Demokratik zm ideal bir bar projesidir. Kardelik, bayrak meselelerine saygl yaklan. Dnem sloganmz 21. yzyl onurlu bir bar, kardelik ve zgrln yzyl yapalm. Devlet, almalarn bara ynelik yapmak istiyor. yle tahmin ediyorum. Dnemin esprisine uygun, herkese, her eye nac olun. Avrupadakiler de sekiz maddeyi ilesinler. Demokratik faaliyetlerin merkezi olacak ve desteklenecek.

19 NSAN 1999

Ilmllamak teslimiyet deildir

Tavrnz uzlama, af ve pimanlk yasasna ilikin olmaldr. Devletle bu aamada fazla tartmayalm. Gneyde gc grdler. Operasyonlarla bitiremeyeceklerini grdler. Sorgu srecinde sylediler; imha etmek isteselerdi, Kenyada imha edebilirlerdi. Atekes devam etmeli. Sevgi, adalet kavramlar zerinde durun. Ruhunuzu ve beyninizi ak tutun. Kendini biraz lmllatrmak teslimiyet deildir.

Demokratik zm, otonomi ve federasyondan daha anlaml buluyorum. Cumhuriyetin sreci, demokratikleme srecidir. Krtler zgr iradeyle cumhuriyete eklenmelidir. Demokratik Cumhuriyette zgr birlik esastr.
vokasyondur. zmleyici davrann, asrlk dava byle zlebilir ancak. Krt toplumuna nefes aldrmak ancak byle olabilir.

22 NSAN 1999

Ayrlmaclkla bir yere varlamaz

Terrle mcadelenin sonulandrlmasn Genelkurmay da istiyor. Devletle ilikileri normalletirin. Tarih adan bir isyan sona eriyor. kinci bir isyan balyor. Benim dncelerim yeni olumu deil. Uzun zamandr byle dnyor, buna hazrlanyordum. Savunma tarzm yetkililer tarafndan artc bulunuyor. Klasik Krt isyanlar artk olmamal; ne isyanc olunmal, ne de imhac. Devlet de demokratik zme artk mecburdur. Krt hareketi ayrlmaclkla bir yere varamaz. Devletin Krt imha ve inkr etmesi bir ie yaramaz. Sanyorum iki taraf da bunu anlad. Silahl mcadelenin son bulmas temelinde yeni pimanlk yasas karlabilir mi? Bundan sonra mcadele siyas kanala akacaktr. ABD bunu istiyor.

12 NSAN 1999

Ecevit tarz
Ne siyas ne de asker zm; Trkiye koullarna demokratik zm uygundur. Otonomi gereki olmaz. Nfusun yars Douda, yars Batdadr, uygulanamaz. ABD modeli demokratik zm gerekidir. HADEP baraj aamayacak. Olaanst bir kararla Ecevit desteklenebilir ya da Ylmaz nerimdir. Oylar heba olmasn. Ecevit veya Ylmazla grerek olabilir. Tarihdir, deerlendirmek gerekiyor. Ecevit ile grlmelidir. Sekiz maddelik talebi de grmeye gtrmek gerekiyor. Demokratik zme katkdr. Ecevite bunu onaylarsanz zme gelebilirsiniz, demokrasiyi glendirirsiniz denilir. Ecevit de bunu istiyor. Ecevitin tarzdr. Anti-feodal zmdr. Ecevitin ahsnn tesinde, demokratik zm ansdr. Legal sahamzda baz kiiler sorun karabilir. Onlarla da tartn, oylar bouna gitmesin, yoksullarn oylardr. Eceviti eskiden seviyorlard, imdi de sevebilirler. MHP ile grn. Srece kar duramaz. DYP en hrndr, tasfiye edecekler. Bu ifadeleri bouna vermiyorum. zm ifadeleridir, arkas gelir. Pimanlk yasas zerinde duracaksnz. Her parti ile bu konuda greceksiniz. Anayasal adan af olmuyor. Pimanlk yasas bunu ekl olarak kapatr. Af iin Anayasal deiiklik gereklidir. Bu kelime (pimanlk) teknik adan olabilir. Bize ilikin deildir. Ecevit bu formlasyonu uygunlatrrsa HADEP destekler. Af, idama kar duru, pimanlk yasas, infazn d-

26 NSAN 1999

Ortak vatan, tek devlet

(glerek) dam olsayd da kurtulsaydk. dam Trkiyeyi zorlar, ortalk ayaa kalkar. Devlet biraz yaatmak istiyor. Krt sorununun lml zm mmkndr. Toplum hazr. Kii olarak haklarm bu erevede arayn. Yetkililerle konuun. slbunuzu lmllatrn. zmde rol oynamak istiyor deyin. Gemi durumum ne olursa olsun, devletin iini kolaylatrmak gerekiyor. Sanrm devlet karar srecindedir. Yaklamm etkili olacaktr. Devlet artk 1993-1996 devleti, kontrgerilla devleti deil. Emin deilim, iyimserlik olabilir. Bu sorun demokratik sistem iinde, ortak vatan, tek devlet iinde zmlenirken birlikte hareket etmek, intikamclktan uzak balayc olmak, birliktelii demokratik birliktelikle gelitirmek

14

Trkiyemizi byk bir devlet haline getirecektir.

2 MAYIS 1999

Krolu havasyla siyaset yrmez

dam m ederler, brakrlar m, belli deil. Savunmam zmleyici olursa ok eyi deitirebilir. Ters bir savunma imhaya gtrr, sava on yl uzatmaya gtrr. mha niyeti olsayd, niye getirdi, bana bela etti? Bu isyan ne kadar erken sona erse herkesin karna olur. Trkiyenin sistemi kendisiyle atma halinde. Devletin iinde bulunan bir ekirdek eskisi kadar tahrikkr deil. Devlet bence akl selimlerin elinde. Dalarda Krolu havasyla siyaset yrtlmez. Biz zerimize deni yaparz, 93te, 96da bunu yapamadk. Devletin iinde hl eteler var. Onlarla dierlerini biribirinden ayrt edeceiz. Devlet, kendinizi kantlayn diyor. Bundan sonra dikkatli olun, gerekirse devletten zr de dileyin. Mustafa Kemal, 1923e kadar Krt sorununa farkl yaklayor. Uygulansa zm olur. Mustafa Kemalde bizim szlerimize uygun ok ey var. Neden bu ortak vatana sahip kmayalm? Savunmam zmleyici. Arkadalara bu uyary yapn. Kullanldm iddias kstahlktr. Devletin beni harcatma niyeti yok. Devlet zm araynda. Bu amansz atma niye? Bunu 93ten beri sylyorum. Ufukta ok ekstrem bir umutsuzluk grmyorum.

riniz olduka yerindedir. Benim de 6 Mays tarihli bir deerlendirmem var. Sonraki baz gelimelere dayanarak baz eklemeler yapacam. 1) Hazrlanmakta olduumuz sre z-irade iledir. 90 balarnda gelitirilmesi gereken srecin geciktirilmesi olarak da grlmelidir. Her iki tarafn yzeysel, hazrlksz ve gven duygusundan yoksun olmalar asl nedenidir. Karlan frsat oldu. imdi ok acl bir sreten sonra canlandrmaya alyoruz. Benim rolm dardayken de bu ynlyd. Avrupaya kn amac da buydu. 96da iletilen mesajlara tereddtsz olumlu yaklam izgisindeyim. PKK sorunu NATO kapsamldr. Silahsz bir zm istendii ak. ABD bunu ak sylyor. Gneydeki uzlamalarn da dikkate alnmas gerektii aktr. Savan byk verenler barn da byk vermeyi bilirler. Barta kusur edenler, kendi savalarna anlam ver-

10 MAYIS 1999

NATO karar
Diyelim ki devletin artniyeti var, sonuta ceza verecek, bu oyuna niye bavursun? Gazeteler araclyla ortam oluturur, yapacan yapar, dnyaya kar da durur. Bir devlet imha etmek isterse ilk gn yapar. Bu devlet bildiiniz ete devleti deil. 96 iller olgusu dnda bir devlet konsepti var. Teslim alnma NATO karardr. ABD nderlik etti. Dikkat edin, o gn tm Avrupa lkelerine iniimiz yasakland. Pirimakov da yasaklad o gn. Hakkmda NATO seviyesinde karar var. Bildiim kadaryla, silah brakma karlnda, demokratik zm. NATO karar 96 ylnda alnmt; direnirsem vurulmam, esir alnrsam da zm idi. MHPyi de zme zorlayacaklar. Kavgac ahin kanatlar dtalam diyorlar. Ztlamadan kann. Bu politikay alakgnll uygulayn. Bar, demokratik zm zorlayn. Kk olanaklar deerlendirin. Bu barn ve lkemizin davasdr, anlay bekleyin.

memi duruma derler. Bar, ahlk ve siyas bir eylemdir. zgrle dayal bartan daha deerli bir ey olamaz. 2) Tahminim, geen srelerdeki sorumsuz yaklamlara frsat vermezsek, ordunun da anlamakta zorluk ekmeyecei, makul atekes snrnda hareket ederseniz, dolayl yant verecei biimindedir. Frsat yaklamamak gerekir; gemite adeta etevar hareketleri ile bizi ok zorlayan sorumsuz gruplarn hareketine ne ordu ne biz izin verebiliriz. Baz gruplar sreci zorluyor. Her iki taraftan ac kayplara yol

Hakkmda NATO seviyesinde karar var. Bildiim kadaryla, silah brakma karlnda, demokratik zm. NATO karar 1996 ylnda alnmt; direnirsem vurulmam, esir alnrsam da zm idi.
ayorlar. Kontrol altna almalsnz. Gemite olduu gibi, yeni srete de tehlike bunlardan gelebilir. 3) Gneyde zellikle KDPye dikkat edilmeli. Trkiyenin buraya (gneye) zg hareketine dikkat edin. ok zel yklenmedike, ona kar hareket etmeyin. Hatta atekesi bile aan dolayl yolda olumlu yaklam iinde olmay gzard etmeyin. Muazzam bir gelime sreci yaanabilir. Tm ynlerden bir zm, iktidar gc olmay asla elden brakmayn. ok esnek, g byten siyas yaklamla kayb ok snrlandran bir eylem anlay esas olmaldr. 4) ABD ve Avrupa ile ve Trkiye ile

bar abalarna dayal diplomasi nemlidir, yrtmelisiniz. Bu izgide diplomasi sonu alabilir, ama eskisi gibi, Trkiyeyi bask altna almaya dayal bir izgide deil. Bar, demokratik zm ve ikna, yardmc, hatta arabulucu olma tarznda olmaldr. Gneyde de bunun zemini var. Trkmenler nemli rol oynayabilir. Onlarla ilkeli ilikiler demokratik gelime asndan da l olarak grlmeli. Trkiyeye ynelik dili, eski propaganda dili olmaktan karmak gerekir, daha saygl, siyas seviyesi ve pratik deeri olan bir dil gerekir. Bu bizi yceltir. Dilimizin ok ar ve gerei zorlayan propaganda tarzn geride brakmak ve daha gereki, kazandrc tarzda olmasna almak byklktr. Trkiye bize kar hemen deimezse bile, biz deimeliyiz. 5) PKKnin 70lerdeki ideolojik ve programatik izgisini amas gerektii ak. Yetmi yllk reel sosyalizmin zl ve eyrek asrn byk deiikliini grmemek ancak krlk olabilir. Ama savunma farkl bir ara olduu iin, kapsaml bir sol, PKK eletirisi ve zeletiri yaplamaz. Sol tkanm, seimlerde bu kantland. PKK tkanmad, HADEPin taban zerinde hi almas olmad halde yksek baars bunu kantlyor. Eer kendini 90lardan beri ok tekrarlayc ve zellikle ok anlamsz ve byk kayplara yol aan eylem izgisini dzeltseydi ve siyas, demokratik yasal almalara kendini doru yanstsayd, Trkiye demokrasisine byk deer kazandraca aktr. Yapmaya altmz, ge de olsa bu grevi yerine getirmektir. Barn gereklemesi, demokratiklemek zorunda olan solun da zaferi olacaktr. Bu kanat Trkiyede eksiktir ve sorumluluk bize aittir. Bar, muhafazakr san, slm grntl san, milliyeti san gerilemesi kadar, demokratik sol gelimesinin de anahtardr. Ecevitin ykselii byle deerlendirilirse daha gerekidir. Kavgal olduklarna bile ac vermeyen bir iliki ahlk olarak ok gerekli. Ac verme konusunda herkes kendini gzden geirmeli ve tam bir devrim yapmal kiiliinde. NATO ve ABDnin destei ile buraya getirildik. Karl ne olabilir? zmle nasl balantsn kuruyorlar? Diplomatlardan, ABDden bir ey alamadnz m? ABD bu konuda devreye girmek ister. Benim buraya alnmda, alanlarn ortak anlamas var gibime geliyor. Bugnn devleti 93-96 devleti deil. Bu devleti saygyla karlamak gerekir. Taktiktir diye dnyordum, ciddi ilkeli yn ortaya kt.

2 AUSTOS 1999

13 MAYIS 1999

PKKnin 1970ler izgisini amas

Bakanlk Konseyine, Deerli yoldalar, 6 Maystaki aklamanzn zn avukatlarn yoluyla rendim. Deerlendirme ve tedbirle-

Snrlarn dna ekilmek kilittir

ekilirken kayp vermeme, birimlerin yeteneine bal. Birimler bu ii bilir. Ayrca siyas kilitlenmenin n alyor. Yaklamm birok eyi sarst, nemi de kavranmaya baland. Sava lo-

15

bisinin karlar, hesaplar bozulacak. armza cevap verecek ok evreler var. yle bir kilitlenme yarattm ki, keke getirmeseydik diyorlar. Byle bir durumda benim tasfiyem en aptalca zm olur. u an ben imham istesem, Trkiye drt elle engel olur. Avrupa PKK silah braksn, destekleriz diyor. ABD de destekler. Trkiye buna ramen ne yapabilir? 15 Austosta 60 kiiyle baladk. imdi 10-15 bin arasnda bir g. Katlm da ok. Trkiye bunu hesaba katmak zorunda. Geri ekilme admn baaryla atabilirsek, Trkiye de baz admlar atacak diye dnyorum. Koruculuk niye kalsn, insanlar kylerine niye dnmesin? Snrlarn dna ekilme kilittir. Filistinliler Tunusa ekildi. On yl srd, 93e kadar. Bizim iin en az birka yl srer. Irakn tmnde kuvvet olacaklar, nc kuvvet olacaklar. KDP ile barlrsa, orada yrr. Onlarn zaten TCyle aralar iyi. Trkiye, Gneydeki yeni oluumdan korkmamaldr. Srece mdahale etmeden, armut pi azma d denemez. Biz balattk, biz sonulandrdk olmal. Benden beklenecek olan bundan fazla olamaz. Parti de bekleneni yapt. Bar kltr, sava kltrnden daha deerlidir. Kaba silahlk Krtlerin zararnadr. Hazrdan bar olmaz. Emek, aba art. Devlete kserek olmaz. Hem devlete kafa tut, hem ks, hem de devletten iste. Olmaz. Bar, byk bir vicdan, yaratclk ve emek iidir. Devlet bar getirmez. Bar getirecek olan halktr. Bar almasn rgt, DKler yapsn. Trkiyenin eitli ahsiyetlerine gidin. DP, EMEPi zorlayn. Perineke gidin. Milletvekillerine gidin. Adalet Bakanlna bu yazm iletebilirsiniz. Af tartmalarnn seyrini etkileyebilir.

15 Austosta 60 kiiyle baladk. imdi 10-15 bin arasnda bir g. Katlm da ok. Trkiye bunu hesaba katmak zorunda. Trkiye de baz admlar atacak diye dnyorum. Koruculuk niye kalsn, insanlar kylerine niye dnmesin?
5 AUSTOS 1999

Devlet de yol ayrmnda

Aslnda bir anlama var, ama nedir? Amerikallar infazm iin susuyor. Gr belirtmiyor. Trkiye ile birlikte bir eyler yapmaya alyorlar. Gizli bir tarzda anlamlar gibi. Acaba, zme noktasnda veya lm noktasnda tuta tuta bir ey mi dayatacaklar? ABDnin Guzman taktii olabilir; lm koridorunda tutma durumu. Guzmanlatrma istei, Trkiyeyi Ortadouda biraz daha sktrmaya yneliktir. Bu noktada Avrupa nemli rol oynayabilir. Bence Ecevit yol ayrmnda. ABDnin bu tuzan renmi olabilir. Devlet de yol ayrmna gelmitir. Her ey atmalarn bitirilmesine bal. Ordu da atmann durdurulmasn istiyor. Kilitlenen sol da alr. Genel demokratik muhalefetin n alr. Btn demokratik kltrel almalar geliebilir. Ortam alabildiine geniler. Avrupa tmyle destekler. imdi rgtn

resm tavr bekleniyor. Meru mdafaa harici atmalar durdurulmal. PKK glerinin snr dna kmas halinde provokatrler ortada kalr. Netlik doar. Ayrca, gerek devletin yapaca reformlar gerekse PKKnin kendi iinde yapaca demokratik dnm iin snr dnda bir hazrla hayat ihtiya vardr. Sreci provoke etmeye alanlar olur. Tpk 33 asker olay gibi, sreci zorlamak isteyen gler olabilir. Srecin baarsnda, Ecevitin syledii gibi, herkesin sorumluluu vardr. Devlet de almlara zorlanacak. ABD ve AB devleti zorlar. Af ya da yasal dzenleme olursa bizimkiler gelebilir. Yeter ki yol alsn, PKK bar iin hazrdr.

23 UBAT 2005

Mustafa Kemalin gncellemesi

Devlet, Krt sorununda bir amazla kar karya. Bugn bir Mustafa Kemal de yok. Mustafa Kemal bata bir eyler yapmak istedi. Fakat Musul-Kerkk meselesinden sonra bozuldu. Krtleri kullanp braktlar. imdi devletik yapp brakacaklar. Milliyeti Krtler bir sre ABD ile yryebilir, ama Ortadouda ABD ile yrmek neye yol aar? Krtler bir devletik olacaklar, ama buna ne kadar gvenmek mmkn? kinci bir srail gibi mi olacak? ABD bunlar sarho etmi. Lbnanda, Suriyede ulus-devleti kim gelitirdi? Ortadouda gerici despotizmi beslediler, imdi kurtulmak istiyorlar. Rejimler buna hazr deil. Biz de burada odun ynnn stne dklen bir kova benzin gibiyiz. Iraktaki korkun durum, yarn Suriyede, randa, Trkiyede balayacak. Devlet adna bunu karlayacak bir yap da yok. Sol yok. Mthi gericilemi. Bu milliyetiler, kzl elmaclar sahtekr, Trk solcusu ovenist. TSAD en

ABDULLAH CALANIN MRALI KTPHANES

On yla yaylan sayfalar

Theodor W. Adorno: Minima Moralia Giorgio Agamben: Olaanst Hal, Kutsal nsan Egemen ktidar ve plak Hayat, Aklk Tark Ali (Trkedeki kitaplar) Christine Allison: Krt Kimlii ve Kltr Hannah Arendt: Totalitarizmin Kaynaklar, iddet zerine, Gemile Gelecek Arasnda, nsanlk Durumu Jacques Attali: Gelecein Ksa Tarihi, 1492 Jean Baudrillard: Simlarklar ve Simlasyon Bakunin (Trkedeki pek ok kitab) Zygmund Bauman (Trkedeki tm kitaplar) Murat Belge (Baz kitaplar) Fatmagl Berktay: Tarihin Cinsiyeti, Tek Tanrl Dinler Karsnda Kadn Murray Bookchin (Trkedeki tm kitaplar) Brzezinski (Trkedeki baz kitaplar) Giovanna Borradori: Terr Gnlerinde Felsefe: Jrgen Habermas ve Jacques Derrida ile Diyaloglar Fernand Braudel: Maddi Uygarlk, Akdeniz ve Akdeniz Dnyas, Uygarlklarn Grameri Martin van Bruinessen: Aa eyh Devlet, Evliya

elebi Diyarbekirde, Krtlk, Trklk, Alevilik, Krdistan zerine Yazlar Joseph Campbell: lkel Mitoloji Edward Hallet Carr: Tarih Nedir? Gordon Childe: Kendini Yaratan nsan Halil Cibran (Trkedeki tm kitaplar) R.G. Colingwood: Tarihin lkeleri ve Tarih Felsefesi zerine Baka Yazlar Henry Corbin: slm Felsefesi Tarihi Noam Chomsky (Trkedeki tm kitaplar) Boris Cyrulnik: Hayvanlarn En Gzel Tarihi Muazzez lmiye (Tm kitaplar) Richard Dawkins: Tanr Yanlgs Gilles Deleuze (Trkedeki tm kitaplar) Derrida: Nietzschelerin leni, Marxn Hayaletleri Dostoyevski: Karamazov Kardeler Einstein (Trkedeki tm kitaplar) Feyerabend: Ynteme Hayr, zgr Bir Toplumda Bilim M.I. Finley: Antik a Ekonomisi Firdevsi: ahname Foucault: Deliliin Tarihi, Cinselliin Tarihi, Entelektelin Siyasi levi, Hapishanenin Douu Andre Gunder Frank - Barry K.Gils: Dnya Sistemi (derleme) Erich Fromm (Trkedeki tm kitaplar)

Fukuyama: Gven, Devlet nas Pierre-Gilles de Gennes: Krlgan Nesneler Edward Gibbon: Bizans ve Roma mparatorluunun Gerileyii ve k Anthony Giddens (Trkedeki baz kitaplar) Jack Goody: Yaban Akln Evcilletirilmesi John Gribin: Schrdingerin Kedisinin Peinde Kuantum Fizii ve Gereklik William Greider: Tek Dnya: Kresel Kapitalizmin Manik Mant Hegel (Trkedeki tm kitaplar) Heidegger: Varlk ve Zaman Werner Heisenberg: Fizik ve Felsefe Hobsbawm (Trkedeki tm kitaplar) John Hobson: Bat Medeniyetinin Doulu Kkenleri John Holloway: ktidar Olmadan Dnyay Deitirmek Horkheimer: Akl Tutulmas, Geleneksel ve Eletirel Kuram Horkheimer ve Adorno: Aydnlanmann Diyalektii Huntington (Trkedeki baz kitaplar) Halil nalck: Osmanl mparatorluunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi (1-2) Kant (Trkedeki tm kitaplar) Kojin Karatani (Trkedeki tm kitaplar) Mahir Kaynak (Baz kitaplar)

16

ilerici u anda. brleri korkun gerici, nasl oynatldklarn bilmiyorlar. Srekli yazlyor, kapka eteleri Diyarbakrdan ocuk karp stanbula getiriyor diye. O ocuklar yarn faist eteler olacak. Sinagoglar bombalayan Bingll genler deil miydi? Hizbullah da byle oldu, kullanlp bomba atacaklar. Bunlar nlemenin yolu birbirine ak olmaktr. Anlaml bir diyalog birok eyi kurtarr. Maalesef imdiye kadar hibir cevap alamadm. Ciddi, anlaml diyalog gerekiyor, gn getike bunun ortam ortadan kalkyor. Tutarl demokratizm gerekiyor. Baka trl bu ilerin altndan kalklamaz. Trk halkna hibir antipatim yok. Sadece gerekleri grelim diyorum. Gelin, tarihimizi birlikte kuralm diyorum. Trk halkna tamamen kardee zm yolu diyorum. Biz bir hata yaptysak senin bin hatan oldu, biz bir vurduysak sen yz yaptn. Dilimize kltrmze saygl olsunlar yeter. Fazla taviz istemiyoruz. Dilimizi kltrmz biz kendimiz gelitiririz, halklar birletiririz. Bu lanetli tarihten kopalm, yapmazsak kaos derinleiyor Ortadouda. Niye lsn bu kadar gen? Krtleri kabul etmezsen, btn Krtleri Trkiye karsnda birletirecekler. Yenilenmi bir Mustafa Kemal gerekli Trkiyeye. Trkiyenin kmaz derinleecek. Mustafa Kemal 1920lerde bu oyunlar iyi grd. Mustafa Kemalin gncellemesi lzm. Ben Krt ilkel milliyetiliine kar ktm. Ortadou halklarnn Demokratik Konfederalizmi tek k yoludur. Irakta, Trkiyede k yolu budur. Krtler iin de Krdistan Demokratik Konfederalizmidir. Halklarn zgrlkeitlik topyasna inanyorum. Devlet olmayan bir Konfederalizmin ilanna hazrlanyorum. yasal duru var, ABnin yasalar, niter devlet yasala-

r, demokratik konfederalizmin yasalar. Talabaninin Irak Cumhurbakanl iin ad geiyor. Kuveyt tarz bir devletik yapacaklar. Milliyetiliin devleti ykseltilirken ben de halkmzn Demokratik Konfederalizmini gelitiriyorum. Yeil zemin, sar gne iinde krmz yldz; konfederalizmin ilkesi, bayra budur. Devlet olmayan konfederal birlie aryorum.

9 MART 2005

Demokratik konfederalizm
Kapitalizm konusunda ok konumak isterdim, ama zamanm yok. Modern a pislikleri rtbas etmede, kimlii ve kiilii drmede btn eski alardan daha hilekr ve arptmacdr. Mevcut sosyalizm uygulamalar da bunun bir varyasyonu olarak ortaya kt. Negri okluk kitabnda bunlar biraz am. Bir de mparatorluk kitab vard. Wallerstein da bunlar iliyor. Benim sistemimde snflara farkl bir yaklam var. Asl eliki ii snf ile deil, isizletirilen btn insanlar, drlen kadn, ksacas tm toplum ile mutlu aznlk arasndadr. Toplumun yzde bei gelirin yzde seksenini alyor. Tarihte de byle olmutu. Kle ayaklanmalar diyorlar, bir tek Spartaks ayaklanmas biraz farkldr. Avrupada 18. yzyl isyanlar var; onlar tam ii deil, yar kyllerdir, kyl ayaklanmasdr. Marxn snf tahlillerini bu noktada yeterli bulmuyorum. Snflar reddetmiyorum, ama snfa dayal devrim teorisini reddediyorum. Devrim ve zgrln kayna

Krt milliyetiliine kar ktm. Demokratik Konfederalizm tek k yoludur. Devlet olmayan bir Konfederalizmin ilanna hazrlanyorum. yasal duru var: ABnin yasalar, niter devlet yasalar, demokratik konfederalizmin yasalar.
Siyasi ntihar J.M. Pelt: Bitkilerin En Gzel Tarihi Roger Penrose: Bilgisayar ve Zeka Val Plumwood: Feminizm ve Doaya Hkmetmek Carl Popper: Ak Toplum ve Dmanlar Proudhon (Trkedeki pek ok kitab) Paul Riceur: Zaman ve Anlat Said-i Nursi: tima Reeteler Paule Salomon: Gne Kadn Carl Schmitt: Tarih ve Siyaset zerine ki Deneme, Parlamenter Demokrasinin Krizi, Siyasal Kavram, Siyasi lahiyat Schopenhauer: Aforizmalar Neval El Seddavi: Sfr Noktasndaki Kadn Spinoza (Trkedeki tm kitaplar) Merlin Stone: Tanrlar Kadnken Ali eriati: slmbilim Hanif krolu (Baz kitaplar) Tolstoy: Sava ve Bar Abbas Vali: Krt Milliyetiliinin Kkenleri, Kapitalizm ncesi ran: Kuramsal Bir Tarih Immanuel Wallerstein: Modern Dnya Sistemi, Dnya Sistemleri Analizi, ki Kltr Amak, Avrupa Evrenselcilii ktidarn Retorii, Yeni Bir Sosyal Bilim in, Amerikan Gcnn Gerileyii kitaplar

toplumun kendisidir. Btn gelimeler yerel olmak zorunda. Yerelden balamal, stte bir koordinasyona kavumal. Bu da demokratik koordinasyondur, yoksa stten ina edilecek deil. Demokrasi orta snfa dayanr, aydn gerekiyormu, alkas yok. Toplumun kendisi demokrasiyi oluturur. Toplum bastrlm, yozlatrlm, ahlk knt iinde bodurulmu. Bunu da aydn mdahalesi, orta snf mdahalesi gerekesi yapyorlar. Negrilerin iledii okluk kavram nemli. okluun iine toplumun btn kesimleri, etnisite, kadn, genlik, btn mezhepler giriyor. okluk budur, bunlarn zgrlemesi ve demokratiklemesi gerekiyor. Ulus-devlet ve demokratik ulus iki kilit kavram. Demokratik konfederalizm ok nemli; bunu yalnz Krtler iin deil, Ortadou ve hatta dnya iin neriyorum. Ulus-devlete dayal BM iflas etmitir. Irak sorunu bunu ortaya serdi. ABD bunu biraz kavram, ama emperyalizmin model sunma olana snrl. Uluslarn kendi kaderini tayin hakk ilkesi devlet kurma hakk deildir. Lenin ve Stalinin bunu devlet kurma ilkesi olarak ele almalar tarihi felaketler getirdi. Uluslarn kendi kaderini tayin hakkn ben yle alglyorum: Bu hak, kendi demokrasisini ve devlet olmayan kendi ynetimlerini kurma hakkdr. Devlet olmayan topluluklarn kylerde, mahallelerde, ehirlerde kendi sorunlarn kendileri tartarak zecekleri bir model kurma hakkdr. Demokratik ulus, ulus-devletin yaratt bireye dayanmaz. Ulus-devletin yaratt birey kledir, tek tanrl dinlerin yaratt fertlerden daha tehlikelidir. Demokratik ulus, topluluk ve bireylerin yerel gereklikleri dorultusunda sorunlarn tartt, zm rettii modeldir. Birilerinin kp halk adna konumas doru deildir. Bu benim iin de geerli.

Hikmet Kvlcml: Tarih, Devrim, Sosyalizm Kollautz: Abhazya Tarihinin Bizans Dnemine Ait Belgeleri Aleksandre Kojave: Hegel Felsefesine Giri Samuel Noah Kramer: Tarih Smerde Balar, Smerlerin Kurnaz Tanrs Enki, Smer Mitolojisi Thomas S. Kuhn: Asal Gerilim, Bilimsel Devrimlerin Yaps Ira Lapidus: slm Toplumlar Tarihi Levi-Strauss: Yaban Dnce, Hznl Dnenceler Roger Lewin: Modern nsann Kkeni Bernard Lewis (Trkedeki baz kitaplar) Gyorgy Lukcs: Tarih ve Snf Bilinci Amin Maalouf (Trkedeki tm kitaplar) Herbert Marcuse: Tek Boyutlu nsan erif Mardin (Baz kitaplar) Marcel Mauss: Sosyoloji ve Antropoloji Maria Mies: Son Smrge: Kadnlar Shahrzad Mojab: Devletsiz Ulusun Kadnlar Abraham Moles: Belirsizin Bilimleri Robert Musil: Niteliksiz Adam Negri ve Hardt: mparatorluk, okluk Nietzsche (Trkedeki tm kitaplar) lber Ortayl (Baz kitaplar) Cengiz zaknc: Yeni Osmanl Tuza Trkiyenin

Wittgenstein: Tractatus Logico, Felsef Soruturmalar Mesut Yeen (Baz kitaplar) Tahsin Ycel (Baz kitaplar) Slavoj Zizek (Trkedeki tm kitaplar) Modern Trkiyede Siyasi Dnce Ansiklopedisinin 8 cildi Tun ann Gizemli Kadnlar (kolektif yayn) Budha ve Konfyse dair kitaplar VERLMEYENLER 1. Waide Jwaideh: Krt Milliyetiliinin Tarihi ve Kkenleri 2. Mehmet Altan: Krt Sorununu nsaniletirmek 3. Dou-Bat dergisinin birka says 4. Newsweek Trkiyenin birka says 5. Mahir Kaynak: Derin PKK 6. Aliza Marcus: PKK Kan ve nan DERGLER Aktel Arkeoloji, Anlay, Arkeo Atlas, Amargi, Atlas, Bayku, Bilim ve Teknik, Bilim ve topya, Birikim, Cogito, Dou-Bat, Express, nsancl, Jeopolitik, Mahsus Mahal, Monokl, Nokta, Notos, Toplum ve Bilim, Newsweek Trkiye, Popler Bilim, Popler Tarih, Stratejik Analiz, Toplumsal Tarih

17

nemli olan halkn kendisinin zm gc olabilmesidir. Bizim hedefimiz devlet deil, demokrasiyi kurmaktr. Devlet olmayan demokrasi kurma, coraf snrlar esas almaz. Devlet olmayan demokrasi olunca, coraf snrlara ve baka devletleri ykmaya gerek yok. Biz kendi sistemimizi kuracaz, kendi zm modelimizi esas alacaz. Devlet tarz partileme benim amdan almtr, bu partileme 19. yzyla aittir, Bolevik Parti buna dahildir. imdi demokratik konfederalizmin ilkelerine geliyorum. Taslak halindedir, tartmaya sunuyorum. 1. 19. yzyl balarnda sanayi devrimi ulus-devletin olumasnda rol oynad. Ulus-devlet 20. yzyl sonlarna doru demokrasi ve zgrln nnde en ciddi engel durumuna geldi. 2. Uluslarn kendi kaderini tayin hakk devlet kurma hakk olarak anlald. 3. BM modeli yrmyor, ulus-devletler ciddi bir engeldir. Krfez sava ve Iraktaki durum bunun kantdr. 4. Bundan kn temel yolu demokratik konfederatif sistemdir. Zaten kreselleme ulus-devleti ayor. Emperyalizm yeni model koyamyor, sistem krizi derinleiyor. 5. Demokratik konfederalizm piramit tarz bir rgtlenme modelidir; sz, tartma ve karar topluluklarndr. Tabandan gelen delegeler, en ste kadar, tepede bir koordinasyonu oluturur. 6. Ortadounun zm iin de demokratik konfederalizm geerlidir. Kapitalist sistem, emperyal glerin dayatmalar demokrasiyi gelitiremez, ancak istismar edebilir. Tabandan gelien demokratik seenei egemen klmak esastr. Toplumsal temelde etnik, din, snfsal farkllklar gzeten bir sistemdir. 7. Krdistan iinse kendi kaderini tayin etme hakk, milliyeti temelde devlet kurmak deil, siyas snrlar esas almadan, kendi demokrasilerini kurma hareketidir. randa, Trkiyede, Suriyede, hatta Irakta oluacak bir Krt yaplanmasndaki tm Krtler bir araya gelerek federasyonlar, birleerek st konfederalizmi oluturur. Karar yetkisi ky, mahalle, ehir meclis ve delegelerinindir, dolaysyla halkn ve tabanndr. Daha nce bayran, tanmn sylemitim. Krdistan iin hukuk geerli olabilir demitim. AB hukuku, niter devlet hukuku, demokratik konfederal hukuk. niter devletlerin demokratik konfederal hukukumuzu tanmalar halinde, biz de onlarn hukukunu tanrz. ran, Irak, Trkiye, Suriye konfederal hukukumuzu tandka, biz de onlarnkini tanr, uzlaya gideriz. Bunlar ilkeselletirmek gerekiyor.

tal temelinde, yerelde kendi zgr yurttalk meclislerinde yapt bir sistemdir. Dolaysyla z g ve z yeterlilik ilkesine dayanr. Gcn halktan alr ve ekonomi de dahil her alanda z yeterlilie ulamay benimser. Demokratikleme nnde tm engellerin kaldrlmasn ister ve bu dorultuda mcadele eder. Krdistanda hukuk geerli olacaktr: AB Hukuku, niter Devlet Hukuku, Demokratik Konfederal Hukuk. niter devletler olan ran, Irak, Trkiye ve Suriye Krt halknn konfederal hukukunu tandka Krt halk da onlarnkini tanyacak ve bu temelde uzlaya gidebilecektir. Demokratik Konfederalizm tm kltrel varlklarn tannmas, korunmas ve ifade zgrln esas alr. Bu temelde Krt sorununun demokratik zmn, Krt kimliinin her dzeyde kabuln, Krt dilinin ve kltrnn gelitirilmesini salamay temel grev bilir. Ekolojiye ve cinsiyet zgrlne dayal bir demokrasinin her alanda rgtlenmesini ve her tr gericilie kar bu temelde mcadele edilmesini ngrr. Bireysel hak ve zgrlkleri toplumsal demokrasinin geliimiyle birletirir.

1970lerde, koullarn etkisiyle, uluslarn kendi kaderini tayin hakkndan sadece devletlemeyi anlyorduk. Zamanla bunun tek doru olmadn grdk. Uluslarn kendi kaderini tayin hakk mutlaka devletleme tarznda olmayabilir.
Demokratik Konfederalizm, Krt halknn kendi demokrasisini kurma ve kendi toplumsal sistemini organize etme hareketidir. te demokratik ulusu, dta ise ulus-st yaplanmay ifade eder. Toplumun kendi kendini ynetme organizasyonudur. Demokratik Konfederalizm, drt paraya blnm Krt halknn demokratik birliinin ifadesidir. Krt ulusunun kendi iindeki sorunlarn zmnde demokratik birlik ilkesini esas alr. Milliyetilik temelindeki devletleme eilimlerini an doldurmu ulus-devlet anlaynn bir devam olarak grr. Bu tr eilimler Krt sorununu zmede ve Krt toplumunu ilerletmede yeterli olamayaca iin, bylesi gleri demokratiklemeye ak olmaya ve demokratik ulus birlii temelinde konfederasyona katlmaya davet ediyorum. Demokratik Konfederalizm, halklar arasnda hibir ayrm yapmadan tm halklarn eit-zgr birliini esas alr. Kat snrlara dayal milliyeti-devleti ulus yerine demokratik ulusu gelitirir. Bu temelde tm Ortadou halklarnn ve demokrasi glerinin birliinden yanadr. Demokratik Konfederalizm, kresel emperyalizme kar halklarn kresel demokrasisinden yanadr. Kresel apta demokratik konfederasyona doru gidi ve yeni bir aa yry demektir.

22 MART 2005

Ekoloji ve cinsiyet zgrl

Krdistan Demokratik Konfederalizmi bir devlet sistemi deil, halkn devlet olmayan demokratik sistemidir. Halkn tm kesimlerinin kendi demokratik rgtlenmesini yaratt, politikay dorudan ve zgr-eit konfederasyon yurt-

10 MAYIS 2006

Demokratik Trkiye Ulusu

Aponun sunduu zm projesi taktik bir deiikliktir ya da kendisini kurtarmak iin bu zm ileri sryor diyorlar ve Kemalizme kaydm belirtiyorlar. Bunlarn hibiri doru de-

il. Sunduum proje, taktiksel bir deiiklik deil, stratejik bir deiikliktir. 1970lerde, o dnemdeki koullarn etkisiyle, uluslarn kendi kaderini tayin hakkndan sadece devletlemeyi anlyorduk. Zamanla bunun tek doru olmadn grdk. Uluslarn kendi kaderini tayin hakk mutlaka devletleme tarznda olmayabilir, deiik yntemlerle mmkn olabilir. Kropotkin Lenine, devlet kurmakla sosyalizme en byk yozlamay getirdin diyordu ve bunda da haklyd. Benim dnce sistemim Leninin, Kropotkinin sosyalizminden, slmiyetten, liberalizmden uygulanabilir olumlu ynlerini alan, ama zamana uygun olarak gncellenen, srekli dnen ve deien bir dnce sistemidir. Anarizme kaydm syleyenler var. Bakunin, Proudhon ve Kropotkini iyi inceledim. Bakunin sosyalizmin devletlemeye dnmesine kar karken haklyd. Ben sadece anaristlerin bu ynn hakl buluyorum, ama eletirdiimiz ve yanl bulduumuz birok ynleri de var. Bizim uluslarn kendi kaderini tayin hakkndan anladmz u: Bunu salt devlet kurma hakk olarak grmyoruz. Ulus-devlet ama olarak tek tip vatanda yaratmay ve buna dayal bir kltr ina etmeyi amalyordu. Bu ina sreci sonucunda ulus-devletler kuruldu. Fakat ulus-devletler kendi oluturduklar kltr dndaki btn kltrleri yok etti. Bu, muazzam bir kltr ve miras katliamyd. Bu sre iinde iki dnya sava, binlerce blgesel sava, on binlerce mahall sava yaand. Ulus-devlet ina sreci, faist ynetimlerle sonuland. Bunu gren devletler hzla bu durumdan uzaklamaya balad. Almanya hemen kendini federalizme uyarlad. AB bu tehlike alglamas sonucunda oluturuldu. ABD de bunu hemen alglad ve nlemler ald; federal sistemi glendirdi. Fransa bunu yeteri kadar alglamad ve kendisini dntremedi. Bugnk Fransadaki sorunlar bunun sonucudur. Mustafa Kemal, cumhuriyeti kurarken ana noktay esas almtr: 1. Napolyon militarizmi. 2. Fransa nc Cumhuriyet dneminin modeli. 187879 yllarnda bu dnem balamtr. Fakat bugn artk Fransa nc Cumhuriyet dnemini yaamyor ki, Beinci Cumhuriyeti yayor. 3. Alman devleti burjuva kapitalizmi. Mustafa Kemal cumhuriyeti bu modeli esas alarak kurmutur. Daha sonra halklarn haklar inkr edildi. Krtler asimile edilmeye alld, Krtlere kar iddet kullanld. Buna kar isyanlar geliti. Mustafa Kemalin kurduu sistem o dnemde geerli olan bir sistemdi. Fakat 2000li yllarda Trkiyenin 1920li yllardaki modelle devam etmesi mmkn deildir. Dnyann gelien sosyal, siyasal, fikirsel gelimeleri karsnda Trkiyenin kendini dntrmemesi durumunda kriz derinleerek devam edecektir. Trkiyenin nnde yol var: Birincisi, Deniz Baykaln ban ektii, 1920li yllardaki cumhuriyet modelini

18

esas alan statkocu Kzl Elma ittifak. kincisi, AKPnin ban ektii modeldir. ki modelin de yetersiz olduu ve Trkiyeyi kalc bir zme gtrmeyecei aktr. Bir de bizim zm projemiz vardr ve 2000li yllara en uygun en aklc ve kapsaml zm bizim zmmzdr. Bizim projemizin z, Demokratik Trkiye Ulusu bilincinin oluturulmasdr. Bunun iin Krt ulusu demokratiklemesini tamamlamaldr. Trk ulusu da kendini demokratikletirmeli, demokratik tarzda yeniden rgtlemelidir. Trkiye toplumuna nerdiim zm ok boyutludur. Demokratik Cumhuriyet tezi bunun sadece bir parasdr. Krtler, Trkler ve dier kltrler hep birlikte Demokratik Trkiye Ulusunu olutururlar. Bu yeni bir kavramdr. niter devlete, cumhuriyete bir diyeceimiz yoktur. Trke yine resm dil kalr, bayrak tabii ki olacaktr. Fakat Krtlerin demokratik rgtlenmesini, kltr, dil, ekonomi, evre, mesleki ve dier alanlarda salayacak demokratik almlarn gerekletirebilmelidir. Krtlerin yerel anlamda kendi ynetimleri, kendi parlamentosu, bayra olmaldr. Her halkn kendisini simgeleyen bir bayra olur. Ama niter devleti temsil eden bayrakla birlikte olacaktr. Bunlar birbirine kart deil, birbirini besleyen zenginlik temelinde ele alnmaldr. Bunlar Trkiyeyi korkulduu gibi blnmeye gtrmez. Bizim zm projemiz kalc, ileriye dnk bir projedir. Ar milliyetilie dayanmyor, demokratik Krt yaplanmasna dayanyor. Gneydeki oluum gibi deildir. Orada ar milliyetilik taraflar her an atmaya gtren bir zemin sunmaktadr. Gneyde devletilie ynelim ileride kan ve sava getirecektir. Ordu, MT ve emniyet iinde Krt sorununun zmne ynelik nemli tartmalar var ve ana iki eilim olduu grlyor. Birincisi, sorunu iddetle zmek isteyen kesim; dieri de iddetle zlemeyeceine inanan grece daha lml kesimi. Sorunu iddetle bastrmak isteyen eilim ar bastndan bunlar yaanyor. Fakat iddetle zlemeyecei ortadadr. Yirmi yldr iddetle zlmedi. PKK iddetle bitirilemez, daha da glenir, gerilla says 100 bine varr. Korkun bir sava olur. Bunu istemiyoruz, uyaryoruz. AKP demokratik bir zm istiyorsa, bunu aka samimi bir ekilde deklare ederse, silahlarn susmas iin elimizden geleni yaparz. Daha sonra hkmet demokratik bir proje ortaya koyarsa, silahl gler snr dna ekilmeleri konusunda da ikna edilebilir. Nihayetinde demokratik proje uygulanrsa, sorun zm yoluna girerse, silahlar tamamen braklarak demokratik bir yaam imkn ortaya konulabilir.

bine kmaz m? kar. Silah alacak kadar paralar var. ABD silah veriyor mu? Veriyor. Yarn daha fazlasn verecek. PKKyi de yanlarna alrlarsa ne yapacaksn? Nasl kurtaracaksn lgn Trk? Orduda da ve devlette de bir kesim artk bunu gryor. PKK demokratik bir Trkiye iin mcadele ediyor. Ayn kesim bu anlamda PKKnin u anda kontrol edilebilir bir durumda olduunu ve benim lmm halinde byk bir belirsizliin ve kontrol edilemez bir PKKnin ortaya kacan da gryor. AB ve ABD, Kongra Geli terr rgtleri listesine alm durumda. Ama neden kimse bunu dnmyor, PKK savan youn olduu dnemde bu devletlerden en st dzeyde destek alyordu, daha sonra stratejisini deitirip demokra-

niter devlete, cumhuriyete bir diyeceimiz yoktur. Trke yine resm dil kalr, bayrak tabii ki olacaktr. Fakat Krtlerin yerel anlamda kendi parlamentosu, bayra olmaldr. Ama niter devleti temsil eden bayrakla birlikte olacaktr.
tik zm iin legal siyaset yapmak istediini aklayp, Trkiye ats altnda bir zm iin mcadeleye baladnda terr rgtleri listesine alnd. Bu nokta zerinde iyi dnmek gerekiyor. Cumhurbakan ve Meclis Bakanna yazdm mektupta da zm nerilerimi belirtmitim. ehir ve Blge Meclisleri artk hayata geirilmelidir. Bunu sadece Krtlerin younlukta yaad blgeler iin sylemiyorum. Trkler de bu meclislere katlmaldrlar. ehir ve blge meclisleri oluturulur. Sonra bu meclisler halkn sorunlarn tespit eder. rnein Krtlerin dil, kltr, kimlik talepleri bu meclislerde tartlr, incelenir. Daha sonra bunlar bir rapor haline getirilip sorunlar ve zm nerileri halkn talepleri olarak TBMMye iletirler. Bylelikle meclisten bu sorunlarn zmelerini isterler. Krtler zgrl biliyorlar artk. ok nemli bir dzeye ve geri dnle-

23 HAZRAN 2006

Ne yapacaksn lgn Trk?

Gneyde Krt oluumu var, 300 bin kiilik ordusu olduu biliniyor. Yarn 500

meyecek bir noktaya geldik. Krtler artk zgrl brakmazlar. Ulus-devleti amaktan korkulmamaldr. Ulus-devlet artk bir din haline getirilmitir. Ulus-devletin alt yapsn oluturan milliyetilik de bir dindir. Hatta laikilik de bir din haline getirilmitir. Ulus-devlet 300 yl nce ina edilmeye baland. Hitler faizmiyle de talandrld. 2. Dnya Sava milyonlarca insann lmne sebep oldu. Avru-

pa, ulus-devleti AB projesiyle amaya alyor. spanya Franco faizminden sonra cesur davranarak ulus-devleti at. Demokratikleme konusunda halen ilerliyor ve toplumdaki refah seviyesi ykseliyor. AB iinde bir tek Fransa ulus-devleti tam anlamyla aamamtr. Bugn ABnin yaad ciddi krizlerin temelinde Fransann ulus-devleti ve milliyetilii aamam olmas vardr. Grlerimi dile getirirken Mustafa Kemali sk sk gndeme getirmemi bazlar eletiriyor ve yanl anlyor. Beiki ve Melik Frat bana kzmasnlar. Mustafa Kemalin gncelletirilmesi gerekiyor. Mustafa Kemal, Kurtulu Savanda Krtlerle stratejik ittifakn nemini ok iyi kavramtr ve bu ittifak gerekletirmitir. Bunun gerei olarak Erzurum ve Sivas Kongrelerini gerekletirmitir. Bir sredir nerdiim ehir Meclisleri ve Blgesel Meclisler gerek anlamda demokrasinin yerlemesini salamak asndan Erzurum ve Sivas Kongrelerinin oynad rol oynayabilir. O dnemki Misak- Mill havasnn, demokrasinin yerlemesi iin yakalanmas gerekiyor. Kurtulu Savan ve o srete Krtlerle yaplan ittifak salayan Mustafa Kemali nemsemek gerekir. Mustafa Kemal Krt kart deildir. Hatta Trkiyenin ilk anayasas bu anlamda daha demokratikti. Ancak en ksa mrl anayasa da bu olmutur. Tarihte kez Trklerle Krtler stratejik ittifak yapmlardr. Kurtulu Savandaki ittifakn yansra 1071de stratejik ittifak yaplmtr. Alpaslan Krtlerle ittifak yaparak Anadoluya girmitir. Yavuz dneminde de Krt ittifakn saladktan sonra Ortadouya girebilmitir. Israrla vurguladm gibi Trk-Krt ittifak salanp Ortadouya demokrasi kltr yerletirilmelidir. Egemenler geen yzyl banda Ortadouya despotik devlet anlaylar dikte etti, 20. yzyl kaybettik, Ortadou demokratiklemezse bir yzyl daha kaybederiz. Demokrasi ne ABD tarz sava ile, ne de Ortadoudaki mevcut direni anlayyla mmkndr. Kurtulu Sava dnemi iyi incelenirse, o srece byk emperyalist devletlerin tam hakim olduu grlr. Bu syleyeceklerim Ermeniler tarafndan yanl anlalmasn. Hibir halka ve haklarna kar deilim. Mustafa Kemalin nclnde Krtler ve Trkler arasndaki ittifak salanmam olsayd, Krdistan corafyas daha ok paraya blnm olurdu. Erzurum, Van, Diyarbakr gibi iller, Ermenistan snrlarnda kalacakt. Irak tamamen Araplaacakt, Suriyenin kuzeyinde Asuristan gibi kk bir devlet kurulacakt. Krtlere de rnak, Hakkari, belki Siirt illeri verilecekti. Trklere de Anadoluya skm kk bir alan kalacakt. Bu ekilde oluacak kk devletler emperyalizmin egemenlii altnda olacaklard. Bu kk devletlerin bugnk Krt Federe Devletinden pek fark olmayacakt. Ermeniler ve Pontuslar o zamanki emperyalistlere gvenerek onlarn oyununa gelmilerdir ve kaybetmilerdir. Asl belirleyici g ngiliz emperyalizmidir. Mustafa Kemal, em-

19

peryalizm tehlikesini grmtr. Bu nedenle o ve ekibi 1925ten sonra cumhuriyeti koruma igdsyle hareket etmitir. Fransz ihtilaliyle ortaya kan jakoben anlaytan etkilenen tm ihtilalci kiilikler gibi Mustafa Kemal de kartlarn yok etmitir. Cumhuriyete kar gelitirilebilecek btn hareketlere kar sert nlemler alm ve kartlarn ezmitir. 1925teki eyh Sait isyannda sylenildii gibi ngiliz parma da yoktur, ancak ngilizler bu durumdan yararlanmak istemilerdir. Netice itibariyle Kerkk ve Musul ngilizlere braklmak zorunda kalnmtr. Baz kesimler Kerkk ve Musulun verilmesinin byk bir taviz olduunu sylyorlar. Bu kk bir tavizdir. Asl byk taviz zmir ktisat Kongresidir. Trkiye Batnn kapitalist sistemine bu ekilde girmi, 1950li yllarda bu ekonomik ilikiler gelierek perinlemitir. Bu da bir eit igaldir. Asker igalden daha tehlikelidir. Finans sermayenin igalidir. Trkiye bu sistemden kopamayacak bir duruma getirilmitir.

Bu kan durdurmak mmkndr. Samimi bir yaklamla ie balanabilir. Biz de stmze deni yaparz. atmalar durur. Sonrasnda pratik admlar atlr, gvenceler verilir. Bunun zerine silahl gler Irak veya baka bir lke parasna kabilirler. Bizler de zm yoluna bylelikle gireriz. Son aamada yasal gvence ile birlikte silahlar tamamen braklr. Yllardr nerdiim zmler Trkiyenin ve Ortadounun yararnadr. ddia edildii gibi, Trkiye ve Trk kltrnn dman deilim. Netice itibariyle ben de Trk kltr ile bydm. Kesinlikle kendimi kurtarma gibi bir kaygm yok. Halklarn yararna olan zmleri sunuyorum. ABDye yalvararak, ran ve Suriye ile ibirlii yaparak PKKyi yok edeceklerini sanyorlar. Krtleri iradesiz, zayf ve zavall m gryorlar? Krtler btn

muz halde federasyon dncesini savunan erafettin Eli gibi kiilikler devreye sokulmaya allyor. Eli, btn dnya bizi destekliyor diyor. Halk sormaz m, krk yldr neredeydin diye. D glere dayanlarak bir yere varlamaz.

9 EYLL 2006

ki tarafa da yaranamadm
Gneydeki federe yap, ulus-devlet yolunda ilerliyor. Yarn br gn tam bir ulus-devlet olacaklar. O zaman ne olacak? Ulus-devlet, doas gerei, atmay ne alr. Sorunlar esas olarak zecek olan Demokratik zerkliktir. Ben milliyeti deilim. PKK de milliyeti bir hareket deildir. Krt milliyetiliine de, Trk milliyetiliine de prim vermem. Krtlerin de dier halklar gibi demokratik haklar vardr. Sorun buradadr. niter yap iinde sorunlarmz halledebiliriz. Federasyon ya da ayr bir devletin zm olmadn sylemitik. Yaplmas gereken, Krtlerle Trklerin demokratik birliini salamaktr. Btn bar abalarma ramen benim samimi olmadm dndler, adeta lanetli bir insan haline getirdiler. Buna ramen abalarm srarla srdrdm. Fakat iki tarafa da yaranamadm. Ne devleti samimi olduum konusunda ikna edebildim, ne de bizimkilerin, Krtlerin bir ksmn ikna edebildim. smail hoca (Beiki) gibileri, devletle ibirlii yaptm, bu koullarda artk konumamam gerektiini syleyenler oldu. Kendimi kurtarmak iin taktik yaptm ileri srenler oldu. Ama benim temel gayem zm iin bir eyler yapmak oldu. Sorumlu davrandm, kiisel davranmadm. Trkiyeyi ynetenler bunu kavrayamadklar iin beni gnah keisi ilan ettiler. On yl ncesine kadar bizim amacmz bir ulus-devlet kurmakt. Leninist bir rgtlenmeydik. Uluslarn kendi kaderini tayin hakk temel iarmzd. O zamanki koullarda bundan bakas dnlemezdi. Dnya grmz yle ekillenmiti. Dnyada koullar byleydi. Mustafa Kemal devrimcidir, ihtilalcidir, sonradan Krt isyanclarn ezmitir ama, aklldr da. Gerektiinde Krtlerle ibirlii yapm ve cumhuriyeti de zaten bu temelde kurmutur. Ancak daha sonra devletin Krtleri inkr ile Krt isyanclarnn hatalar Krt sorununu zmsz hale getirdi.

11 AUSTOS 2006

Kapitalizmin neyini savunuyorlar? Kapitalist sistemle halkn hangi sorununu halledebilirsin? Alk, isizlik sorununu nasl halledeceksin? Bu sistem zm getirmez. Kapitalizmi snrlandrabiliriz. Kim bundan kaybeder? Herkes kazanr.
halklar gibi onuruna sahip kar. PKKyi yok edince Trkiye homojen bir ulus haline mi gelecek? Bu mmkn deil. Cumhuriyetin ilk yllarndan sonra dtkleri hata da buydu. Krtler zayftr, eritiriz, bitiririz, tek bir millet yaratrz dncesine kaplm-

Halklarn birbirine stnl yoktur

ABDye yalvarmakla, ran ve Suriye ile ibirlii yapmakla da PKKyi imha edemezsiniz, sorunu da zemezsiniz. PKK d glere dayanlarak dadan indirilemez. zm kendi iimizde gelitirmeliyiz. Demokratik diyaloun nemini bir kez daha vurguluyorum. Kald ki, bu halkn seilmi temsilcileri de var. stediimiz eyler bellidir, son derece merudur. ocuklarmzn ana dilleriyle eitim grmeleri, radyolarn televizyonlarn dinlemeleri, izlemeleri, gazetelerini okumalar gerek. Bunlar en doal insan haklardr. Bunlarn tannmas ve yasal gvenceye alnmas gerekir. Krtler bu haklarndan vazgemez. Bir halk tanmamak, inkr etmek, yok etmeye almak nerede vardr, bu durum kardelie de smaz, slm dininde de yoktur. slmda halklarn birbirine stnl yoktur. Hz. Muhammed de, Arabn Acemden stnl yoktur demitir. Osmanly paralamaya gtren ve son darbeyi vuran ttihat Terrakinin yaratt milliyetilik anlaydr. Trkiyedeki bugnk milliyetilik de ayn milliyetiliktir. CHP bunu laiklik ile takviye etmitir, AKP ise bu milliyetilii lml slm ad altnda yrtyor. Her ikisi de milliyetiliktir ve de tehlikelidir. Milliyetilik eittir savatr. Milliyetilik engellenemezse, Kudste yaanan durum yarn Kerkkte de yaanabilir. nk milliyetilikte saduyu yoktur, demokratik diyaloa kapaldr. Bu kadar insan kaybna yazk deil mi? Trkiye srailin rehin alnan iki askeri iin o kadar giriimde bulunuyor. Eliler gnderek araclk yapmaya alyor. Hkmet, Halit Meal ile gryor, sraile diyalogla sorunu zme ars yapyor. Sormak gerekmez mi, kendi topraklarnda len bu kadar asker can deil mi? Neden diyaloa geilmiyor?

lard. yle olmad ortaya kt. Krtler onurlarna sahip kt. Tek devlet, tek millet, tek dil, tek, tek, tek... Bu mmkn m? Bu, dnyann en geri kalm felsefesidir. Hrriyet gazetesi hl Trkiye Trklerindir yazs ile kyor. Peki Trkiyede yaayan Krtler, Araplar ve dier halklar ne olacak? Bugn Trkiyede milliyetilik yapanlarn sosyolojik ve kltrel adan Anadolu Trkl ile hibir alkalar yoktur. Mustafa Kemal milliyetilii bunlardan farkldr. Ancak Mustafa Kemalin asl miras cumhuriyettir. Mustafa Kemalin dncesinin yzde 95i cumhuriyetilik ise, yzde 5i ancak milliyetiliktir. Laiklik gibi ilkeler zaten sonradan anayasaya girebilmitir. Ben Krt deilim, Krt ulusdevletinin zm olacana inanmyorum. zmn Trkiye snrlar ierisinde demokratik birlikle olacan defalarca syledim. Biz demokratik cumhuriyeti, birlik beraberlii savunduu-

16 OCAK 2009

Misak- Mill gncelletirilebilir

Radyoyu aldlar. Gazeteleri ge veriyorlar, onlar da keserek, gazete zellii kalmam halde veriyorlar. D dnyayla iletiimim kesilmeye allyor. Yaptm konumalardan dolay bugne kadar 10un zerinde hcre cezas verildi. Burada, bu koullarda, PKKyi ynet deseler de ynetmem. Adalet Bakan ahin benim iin "bombalar braktrma" artn kouyor. rgt ynetebilmem iin koullarmn, iletiimimin olmas l-

20

zm. Bunlar salansa bile, PKKye unlar isteniyor diye ancak neride bulunabilirim. PKK de bunlar deerlendirir. Blgede son yaananlardan sonra DTPnin oylarnn artmas lzm. at partisinin de ortaya kmas nemlidir. Misak- Mill de, Lozan da gncelletirilebilir. Lozann altnda Krt milletvekillerinin de imzas bulunmaktadr. Lozan ve Misak- Mill, Krtler bakmndan eksik kalmtr. Bugn demokratik yntemlerle tamamlanmas, Krtlerin haklarnn tannmas gerekmektedir. Mustafa Kemal iin de daha nce Napolyon benzetmesi yapmtm. Artk Robespierrele karlatryorum. Jakobendir. Jakobenler kendi ilkeleriyle ters dtler. Mustafa Kemalin etkili olduu yllar 1919-22 yllardr. Daha sonra onu teslim aldlar. Mustafa Kemalin dndaki bazlar Bonapartisttir, bazlar Jirondendir. Bu yllardan sonra Trkiye kat ulus-devlete dntrld. Krtlerin birliine ve Krt sorununun demokratik zmne katk amacyla Krt Konferanslar dzenlenebilir. Bu Konferanslarda Krtlerin Be lke art ileri srlebilir. 1) Sava ve bar ilkesi: Sava neyi getirir, neyi gtrr? Bar neyi getirir, neyi gtrr? Bar nasl salanr? 2) Birlik ilkesi: Trkiye, ran, Suriye ve Iraktaki Krtlerin aralarndaki birliktir. Bulunduklar devletin snrlarna kar deildir. Kendi aralarndaki ilikilerini ve birliklerini kurabilirler. Bu durum, o devletlere kar deildir, Krtlerin demokratik konfederal sistemlerinin kurulmasdr. zm ulus-devlette deildir, ulus-devlet zmszlktr. Byk Krdistan zm deil, kan glne dntrr. Kk Krdistan da zm deil. zm, demokratik konfederalizm ilkeleri erevesinde rgtlenmektir. 3) Demokratik ilke: Krtlerin haklarnn ve rgtlenmelerinin nndeki anayasal, yasal btn engellerin kaldrlp demokratik dnmn hayata geirilmesidir. 4) Kltrel haklar ilkesi: Krtlerin kltrlerinin bir btn olarak tannmas ve hayata geirilmesidir. 5) Demokratik siyaset ilkesi. Sosyal art da ileri srlebilir. Sosyal, eitim ve ekonomi de ilke art olarak bunlara eklenebilir.

Mustafa Kemali kuattlar. Krtler, slm kesim, komnistler tasfiye edildi. Sahte bir Trklk yaratld. Bu Trkln sosyolojik olarak Trklkle, tarihteki Trk ulusuyla bir alkas yoktur. ttihat anlaytr. Trklk bir din haline gelmitir. Toplumda bir din gibi alglanmasn salamlar. Topluma deli gmleini giydirmiler. Btn bu sorunlar aslnda bir Trk sorunudur. Trkiyede de bu sorunu zmek isteyenler var. Cumhurbakan samimidir ve bu sorunu zmek istiyor. Babakan duruma gre tavr alacak herhalde. Anladm kadaryla ordu, bu sava snrlandrmak istiyor. Genelkurmay bakannn konumas bunu gsteriyor. genelkurmay bakan, Karaday, Kvrkolu ve zkk, demokratik alann almasn istiyordu. Karaday Mesut Ylmaza iktidar sunduk, ama deerlendiremediler diyordu. zkk, siyas alann geniletilmesi gerektiini sylyordu. imdiki Genelkurmay Bakan da siyas alann roln oynamasndan bahsediyor. Hkmet, ordudan destek mi istiyor, al sana destek. Babakan DTPye PKKye terr rgt demeden grmem diyor. Byle ey olmaz. Herkesle mzakere etmelidir. Hegemonyac davranmamaldr, demokratik glerin gelimesi ve kendini ifade etmelerine imkn tanmaldr. Abdullah Gle 16 sayfalk bir mektup gndermitim. Sorunun z-

Tek devlet, tek millet, tek dil, tek, tek, tek... Bu mmkn m? Bu, dnyann en geri kalm felsefesidir. Hrriyet gazetesi hl Trkiye Trklerindir yazs ile kyor. Peki Trkiyede yaayan Krtler, Araplar ve dier halklar ne olacak?
mne ilikin gr ve nerilerimi sunmutum. Yedi yldr sabrediyorum. ki ay daha sreci izleyeceim. zm iin nm almazsa yapabileceim baka bir ey yok diyeceim, ekileceim. Baykal ve Baheliye unu sylemek istiyorum; faizmden uzak dursunlar, srecin nn kapatmasnlar. Muhafazakr demokratla destek verdim. Ama hegemonik bir yap kurmalarna da karym. Trkiyede liberal demokratlar da var, tarihin her dneminde olmular. Bir de radikal demokratlar var. Asl deiimi, dnm gerekletirebilecek g radikal demokratlardr. Radikal demokratlar bu gcn iyi kavramaldr. Demokratiklemeye nclk yapmaldr. Bu grup demokrasi prensipleri erevesinde bir araya gelebilirler. spanyadaki gibi demokratik bir anayasay gerekletirebilirler. Her ilde, ilede ve beldelerde Kent Konseyleri kurulabilir. Belediyeler de bu Kent Konseyleriyle birlikte demokratik bir ileyie kavuturulabilir. at Partisi demokratikleme iin gereklidir. Her kesim katlabilmeli, yzlerce deiik dnce kendini ifade edebilmeli, inan gruplar, aznlklar, etnik gruplar, evreciler yer alabilmeli. Tm demokratik evreler katklarn sunmaldrlar, iinde yer almaldrlar. Bireysel haklar toplumsal haklardr, toplumsal haklar bireysel haklar-

dr. Bunlar birbirlerinden ayrlamaz. Bireysel haklar toplumsal haklarla anlam kazanr. Bunun aksi u demektir: Krt var, Krt toplumu yok. Bunlar birbirinden ayramazsnz. Birey toplumla anlam kazanr, toplum da bireylerden oluur. Bu sorunu iki halk olarak zersek Trkiyenin n alr, refah iinde, sorunlarn zm bir lke olur. Yurtseverliin gerei olarak bunun iin abalyorum. Sunduum bu katky milyarlarca dolar harcasalar, Amerikann nnde krk takla atsalar elde edemezler. Halklar atrsa herkes ac eker, bundan hi kimse bir ey elde edemez. Krt sorunu bu toplumun ciddi bir varolu sorunudur. Ayn zamanda bir vicdan sorunudur. nereceim zm, sadece Krtlerin deil, Trklerin de haklarnn tanmland, demokratik iradenin aa kaca, hatta ngiltere spanya rneklerini aacak demokratiklikte bir zm olacak. zmszl dayatrlarsa, kltrel bir soykrmla kar karyayz demektir. Devlet, ille yok edeceim, ezeceimde srar ediyorsa, Talibanlar gibi, Tamiller gibi yapmak istiyorum derse bir ey diyemem. Ama Krdistan dalar buna elvermez. Krtler bu durumda yaamlarn ve zgrlklerini savunmak zorunda kalacaklardr. Bu ilere balaymz Trkiye Halk Kurtulu Cephesi ile olmutur. 30 Mart 1972de Mahir ayanlarn, Kzlderede ehit olmalarndan sonra elimden geleni yapmaya altm. Denizleri 6 Maysta Mamaktan gtrdler. Buna kar vicdanen elimden geleni yaptm, onlarn temsilcisiyim. 37 yldr onlarn mcadelesini yrtyorum. Biz bu ie Mahirlerin, Denizlerin mirasndan baladk. Trkiyede slm demokratlar var, liberal demokratlar var, ancak gerekten zm iin mcadele edip sonu alacak olan radikal demokratlardr. Onlarn bu iradeyi ve rgtll aa karmas gerekiyor. Onlara Demokratik Anayasa Blou, Demokratik Anayasa Kurucular Blou diyorum.

26 HAZRAN 2009

19 HAZRAN 2009

1921 anayasasnda Krtler var

Ulus-devlet, uluslarn zgrl deildir. Kapitalizm, bunu kendisini yaatmak iin kullanyor. Ulus-devleti zm olarak grmyorum. Savunmalarm da bu temelde oluturdum. Mustafa Kemal Krtlere kar olumsuz eyler yapt, ama Krt kart deildir. 1921 anayasasnda Krtlerin yeri ve rol vardr. 1921 anayasasnn iyi tartlmas gerekiyor. 1925ten sonra isyanlar bahane edilerek Krtler, kltrel soykrma tbi tutuldu. Mustafa Kemal, 1921 anayasasyla Krtlere geni muhtariyet verilmesinden yanayd. Ancak bu dnemde isyanlar ve provokasyonlar yapld. Cumhuriyetin kuruluunda yer alan Krtler, slmclar ve komnistler tasfiye edildi. Mustafa Kemali kuatan Trkiyenin asker-sivil elitidir.

Trk sorunu
Mustafa Kemal cumhuriyeti kurarken Krtlerin rol ve katks, en az Trklerin rol ve katks kadar nemlidir. Krtler cumhuriyetin asl kurucu unsurudur. Mustafa Kemal de bunun farkndayd ve bu yzden Krtlerin desteini ald, Krtlere en geni muhtariyet verilmesinden bahsediyordu. Krtler olmadan kurtulu savann kazanlamayacan ok iyi biliyordu. slm kesimin desteini de ald. Komnistlerin desteini ald. siyasal grupla cumhuriyeti kurdu: Krtler, slmclar ve Komnistler. Krtler olmadan, slm kesim olmadan, Leninin yardm olmadan Kurtulu Sava kazanlamazd. Ama ngiltere ve byk devletler cumhuriyeti kapitalistletirmek iin tm nlemleri almlard. Cumhuriyeti kapitalistletirdiler.

21

Ergenekonun tarihi ttihat Terakkiye kadar gider. ABD, Ergenekondan desteini ekti, JTEMi frenliyorlar, kstlamaya alyorlar. u anda yarglanan Ergenekon, Ergenekonun laik kesimidir, asker Ergenekondur. Bundan sonra geliecek olan Ergenekon sivil olacaktr. inde pek ok evreden kesimler olabilir, en tehlikelisi de budur. Hizbullah, Hizbi Kontrann yaptklar vahet ortadadr. DTPye yaplan operasyonun zamanlamasna dikkat edilirse, Babuun konumasyla ayn gne denk geliyor. Babuun konumasnn iinde nemli birka insan vurgu vard. Savan snrlandrlmasndan sz ediyordu. Ayn anda onun konumasna kar DTPye operasyon yaptlar, 500 kiiyi tutukladlar. Askeriyenin muhtemelen haberi bile yoktu, bunu emniyet ierisinden yaptlar. Sayn Erdoana sesleniyorum: Karadeniz kurnazlyla bu iler yrmez. Bireysel haklarla, kendi Krdn yaratmakla, bu sorunu zemezsiniz. Sahte Krtler yaratmaya alyorlar. Daha nce de korucular oluturuldu. Bireysel haklar diyecekler, Krtlerin haklarn gene tanmayacaklar. Krtler eski Krtler deil, bir-iki gstermelik hakla kandrlabileceklerini sanmyorum. Sayn Babakan, eer bu sorunu zmek istiyorsanz, d glerle falan olmaz. Krdn iradesini yok sayarak artk bir zm geliemez. Sahte Krtlkle, koruculukla kendi Krtlklerini yaratmay denediler. Aalara, airetlere dayanyorlar. Bu zihniyetle Bilge Ky olay gibi yzlercesi olur. Carl Schmidtin bir sz var, nemsiyorum: Bir sorun mzakerelerle zlr; siyasal mzakere yoksa, sava vardr. Yani ya sorunu siyasal mzakereyle zersin ya da o sorun sava sebebidir. O yzden Sayn Erdoana sesleniyorum. Krtlerle mzakereden korkmayn. Krtleri muhatap almanz gerekiyor. Bunu sadece devlete, hkmete de sylemiyorum, toplumun btn kesimlerine sylyorum.

beni dinleyeceini dnyorum. zm gelimezse o zaman ben ekilirim, kendi kararlarn kendileri verirler. Geliecek zm iin toplumsal Lozan diyorum. 1920lerdeki Lozan, ulusal Lozandr. Bu Lozanla, cumhuriyet kuruldu. Bu cumhuriyet bugne kadar demokratikletirilmedi, imdi demokratikletirilmeye ihtiyac var. Bu nedenle toplumsal Lozan diyorum. Krtler toplumsal Lozana iyi hazrlanmaldr. Bu toplumsal Lozanla, Krtler demokratiklemenin ncln yapacak. te bunun iin Demokratik Toplum Kongresi her gn srekli almaldr. Krt Konferans da bir an nce yaplmaldr. Amerika, 2007de baz kesimlerden desteini ekti. Bu kesimin iinde Talabani ve Barzani de vard. Amerika baz konularda desteini ekince bunlar da aknlk iindeler. Ne yapacaklarn bilmiyorlar. Glerinin azalacandan korkuyorlar. Krtler kendi ulusal bir-

zm iin toplumsal Lozan diyorum. 1920lerdeki ulusal Lozandr. Bu Lozanla, cumhuriyet kuruldu. Bu cumhuriyet bugne kadar demokratikletirilmedi, demokratikletirilmeye ihtiyac var. Bu nedenle toplumsal Lozan diyorum.
liklerini mutlaka kurmaldr. Gneydekilerle beraber tm Krtler Ulusal Halk Kongresini oluturmaldr. Bir de Gneydekilerle beraber ulusal bir savunma birlii oluturulabilir, oluturulmaldr. Krtler ortak rgtlenmelerini gerekletirmelidir. Ortadouda geleceini ancak byle kurabilir.

10 TEMMUZ 2009

Kapitalizm insanlar eekletirmitir

nsanlar kahve kelerine sktrlm, isiz gsz ve alar. Ama bunlar habire otomobil retiyor. Biz bu zihniyete kar savayoruz. Kapitalizm insanlar eekletirmitir. Bazlar yk tayan eek, bazlar da bo eek gibi. Bu sistemin daha neyini savunuyorlar? Kapitalist sisteme neden hizmet ediyorsunuz? Size ne kazandryor? Aln otomotiv sektrn. Toplumun ihtiyac bu mu? Bu kimlere hizmettir? Btn bu otomobil yn topra mahvediyor, doay tahrip ediyor, bunu yapacana araziyi ek, organik tarm yap, hem toplum a kalmaz, hem temiz gda yersin, hem de toprak kurtulur, kirlenmez. Kapitalist sistemle halkn hangi sorununu halledebilirsin? Alk, isizlik sorununu nasl halledeceksin? Sadece savalarda 350 milyon insan hayatn kaybetti. Kapitalist sistemden ne fayda umuyorsun? Batya bu kadar neden ballk ihtiyac duyuyorsun? Kapitalist sistem 400 yldr dnyay smrd, smrmeye de devam ediyor. Bu sisteme bal olmak zm getirmez. Aksine sorunu arlatrr. Kapitalizmi snrlandrabiliriz. Kim bundan kaybeder? Herkes kazanr. Kresel glerle mill gler arasnda kesin bir ayrma yok, birbirlerini besleyen glerdir. Bu sistem bir b-

3 TEMMUZ 2009

Toplumsal Lozan
Mustafa Kemalin demokratik ynleri bilinenden fazladr. Demokratik bir yn de Krtlere geni zerklik verilmesi gerektiinden bahsediyor olmasdr. Krtlere bir kartl yoktur. ttihatlarla mcadele ierisindedir. ttihatlar iin hepsini asarm diyordu. ttihatlar Mustafa Kemale suikast dzenlediler. ttihatlar cumhuriyeti faist diktatrlkle ynetmek istiyorlard. Ama ttihat zihniyet kazanmtr. Mustafa Kemal bountuya gelmitir. 1924te Krtlere muhtariyet verilmesini syleyen Mustafa Kemal, nasl oldu da 1925ten sonra Krtleri tasfiye ediyor! Bunlar iyi anlamak lzm. Mustafa Suphileri Mustafa Kemal mi ldrtt, ttihatlar m? Aklayacam yol haritasndan sonra demokratik almlar, admlar gelimek zorundadr. Bazlar buna demokratik mzakere diyorlar, dorudur. Mzakereler balarsa rgtn de

tndr. Kreselleme de, ulusalclk da ayn merkez tarafndan retiliyor. Bir kreselcilik geliiyor, bir korumaclk geliiyor. Byle devam edip gidiyor. AKPden bir kanat, Gneylileri kazanp onlarla birlikte bizi bitireceklerini dnyorlard. Hcre cezalarn da bu nedenle sk sk verdiler. Bizi burada susturacak, Gneydekilerle beraber olup PKKyi tasfiye etmeyi planlyorlard, ama tutmad. Bu plann arkasnda ngiltere ve dier gler vard. Krtleri Ermeniler, Krdistan da Ermenistan gibi yapmay planlyorlard. ttihatlar Ermenileri nce tehcir ettiler, srdler, bu bir Alman planyd. Sonra da byk gler kk bir Ermenistan kurdurup btn Ermenileri oraya hapsettiler. Trkiyeyle de dman hale getirdiler Ermenistan. Krtlere de aynsn Kuzey modeliyle planlamlard. 1945ten, KDPnin kuruluundan beri, Krtleri Barzani etrafnda birletirmeyi planladlar, daha sonra da gneyde kk bir ulus-devletik kurdurup btn Krtleri oraya baml hale getireceklerdi. Bu ulus-devletii de btn komu devletlerle dman hale getirtip istediinde savatracaklard. Krtler bugnk Afganistan-Pakistann durumuna decekti. Bundan kazanan da kendileri olacakt. Bunu anladm iin kar durdum, kabul etmedim. 15 Austosun anlamn da gzeterek aklama yapacam. Bu sava 30 yldr devam ediyor, zm gelimezse daha da devam edecek. Trkiye, rann, Suriyenin ve Gneylilerin desteini alarak bitireceiz diyor. Hayr, kendinizi kandryorsunuz. Trkiyede, Ortadouda demokrasi geliecek. Fransz devrimi burjuvazi iin ne ifade ediyorsa, Ekim Devrimi ii snf iin ne ifade ediyorsa, Ortadounun demokratiklemesi iin de Krtler byle tarih bir role ve motor gce sahiptir. Trk halkna arda bulunuyorum: zmszlk politikalarn desteklemeyin. Bu sorun 2002de zlmeliydi, hatta aslnda zal dneminde zlmeliydi. Ecevit dneminde zm geliecekti, ama MHPyi kkrttlar, idam tartmalar oldu. 2002den beridir de zm gelimedi. Laik ulusalclk yerine slm ulusalclk ikame edilirse hibir ey deimez. slm ulusalclk ile laik ulusalclk ayn eydir. Ahmedinecadn ulusalclyla Netanyahunun ulusalcl arasnda hibir fark yok, BAAS ulusuluuyla CHP ulusuluu arasnda hibir fark yok. Demokrasi, btn bunlardan kurtulmak iin bir tartma frsatdr. AKPden ayrlan Abdullatif ener diyor ki: Yedi yl boyunca hibir ey yapmadk. Bir kez bile hkmet olarak Krt sorununu konumadk, gndeme getirmedik. Neden peki? Yedi ylda bin asker-polis ldrld, bu lmler olmayabilirdi. AKP de dier hkmetler gibi sorunu askere havale etti. Zannettiler ki, asker PKKnin zerine giderse, kendileri de biraz ekonomik tedbirler alrsa bu i biter. Ama bitmedi. Asker ne istediyse AKP verdi; ocuk yarglama kanunu istedi, kard. Anti-terr kanunu yapmasn istedi, kard. Asker ne talep et-

22

tiyse AKP yerine getirdi, ama sorun zlmedi.

17 TEMMUZ 2009

Meclisin gizli oturumu

at partisi salt Krt sorununu zme partisi deildir. Genel anlamyla Trkiyenin demokratikleme hareketidir. Trkiyenin birok sorununu zme hedefi olan bir projedir. Esasen sol, sosyalist kesimin Trkiyenin demokratiklemesinde nc olmas gerekiyor. Aklayacam yol haritasnda akil adamlara deineceim, aydnlara da rol dyor. Trkiyedeki radikal demokratlara sesleniyorum. Grev ve sorumluluk alsnlar. zmn ncln radikal demokratlar yapacaktr. Misak Mill u anki Trkiye snrlar deil, Musul-Kerkk ve Suriyedeki Krtler de dahildir. Misak- Mill, o dnem Meclisin ald bir karardr. Misak- Mill derken snrlarn kalkmasndan, deimesinden sz etmiyorum. Gnmz artlarnda snrlarn kalkmasna gerek yok. Misak- Mill, KrtTrk birlikteliini ifade ediyor. Kurtulu sava Trkler ve Krtlerin ortak savadr. 10 ubat 1922 tarihinde Meclisin gizli oturumlu 18 maddelik bir karar var. Bu karar 64 red oyuna karlk 373 kabul oyuyla kabul edilmi bir yasadr. Dikkat edilirse 64e 373! Bu, Meclis arivlerinde mevcuttur, devlet yetkilileri bunu biliyorlar. Bu kararla Krdistana bata zerklik olmak zere birok hak tannm. Yine 1921 Anayasas var. Cumhuriyetin kurulu aamasnda hazrlanan bir anayasadr. Bunun uygulanmasn istiyoruz. Diyoruz ki, bu karar sizin meclisiniz ald, uygulayn. Gl ve Erdoana defalarca mektup yazdm. Yedi yldr sabrediyorum. zeceiz diyorsunuz, niye zmyorsunuz? Mesele demokratik bir anayasa ile zlebilir. Anayasa yapacaz, hazrlayacaz diyorsunuz, yapmyorsunuz. Yapsanza demokratik anayasay. Ba-

rtsn aalm m, kapatalm m, askeri sivil mahkemede yarglayalm, yarglamayalmla olmaz. Hepsi demokratik anayasa ile zlr. Bask deniliyor, spanyollar Franco rejimini demokratik bir anayasa ile atlar. Babakan bu rnei alsn, okusun, rensin. zm gelimezse aradan ekileceim. Sre farkl bir yne de evrilebilir. Sava olursa Krdistan kopua gider. Biz srarla bar savunuyoruz, bar getirmeyenler sorumlu olur. Trkiyedeki mevcut staty Krtler kabul etmez, bu stat kabul edilemez.

2 AUSTOS 2009

Krt Trksz, Trk Krtsz olmaz

Toplumsal bir uzla veya mzakere balayacak gibi grnyor. Tarih bir sorumluluum var. Bugne kadar bu sorumluluu yerine getirmeye altm. Elimi ekersem korkun eyler de olabilir. Blgede muazzam politik kltr olumu, be-on bin silahl kii var dalarda. lmleri, atmalar durdurmam isteniyorsa, rol almam isteniyorsa, artlarmn da dzeltilmesi gerekir. Benim dmda nasl zerseniz -

Blgede birikmi muazzam politik gcn solla birlemesi lzm. Radikal demokratlktan kastm DTP, yani Krtler ve sol kesimin hepsidir. Toplumsal ilerleme ancak radikal demokratlarn nclyle olur. Bakas bunu yapamaz.
zn, beni balamaz. DTP ile mi zmek istiyorsunuz? Engelleyen mi var? Bu ekilde zebilecekseniz zn. 15 Austosta yol haritam sunduktan sonra ekileceim. Artk zmn nasl olacana PKK kendi kararn verir, DTP kendi kararn verir, Krt halk kendi kararn verir. Dadaki adam hakknda karar verecek durumda deilim. Kandil merkezi dahi karar veremez. Her grup, her kii kendi kararn kendisi verir. nk eziyeti kendisi e-

kiyor, kendisi lyor, kendisi mcadele veriyor. Krtlerin de 40 bin ehidi var. ok byk maduriyetleri var. Krtler kendi kararlarn kendileri verirler. Herkes sorunun zmn bana havale etmeye alyor. Iin iinde birok faktr var. Ben bu faktrlere hakim deilim. Kald ki sosyal olaylar tek kii zerinden yrmez. Sosyal olaylarn gidiat ok ynldr. Ancak katk sunabilirim. O da artlarm deiirse. Krt sorununun sadece emniyet boyutunu masaya yatrmak iin, zme kavuturmak iin aylarca mzakere etmek lazm. Sorunun sosyal, kltrel, ekonomik boyutlar iin de hakeza. Sorumluluumu yerine getirmemi istiyorlarsa, buyursunlar tartalm. Kim blc, kim deil, kim lmlerden yana, kim lmleri engelliyor, ortaya kacaktr. unu anlamak gerekiyor: Krt Trksz, Trk de Krtsz olmaz. Krt olmadan Trk de biter. Bunu en byk milliyetiniz Ziya Gkalp sylyor. Ben 15 Austosta yol haritasn akladktan sonra devlet de eyll civarnda tavrn ortaya koyacaktr. Ya operasyonlara devam edecek ya da buna ilikin bir karar verecek. atmaszlk hali tamamen devletin karar verecei bir itir. Herkesin bu srete sorumluluklarnn bilincinde olmas gerekir. Blgede birikmi muazzam politik gcn solla birlemesi lzm. Radikal demokratlktan kastm DTP, yani Krtler ve sol kesimin hepsidir. Toplumsal ilerleme ancak radikal demokratlarn nclyle olur. Bakas bunu yapamaz. Bunu uzun sredir dile getirmemin nedeni budur. Yaplacak almann ismi at partisi de olabilir, bir baka isim de. Her grup yine kalr, kendisini ifade eder fakat geni bir rgtlenmeye gidilmelidir. Bu tarih bir eydir. Tarih sorumlulukla buna yaklamak gerekiyor. 1972de Mahir ayan ldrld zaman ansn devam ettireceimi syledim, 1972-2009, tam 37 yldr iyi-kt devam ettiriyorum.

dakikamda bin yl gizli

bajar
krte seni seviyorum

gayda istanbul
insann buuu olur mu?

garaj
klavuzumuz yavuz

YLL TOS-E AUS EKM 09

143

ROLL

jarvis cocker
k kalkm oyuncak ay

florence & the machine

cierden kalbe

carlos santana
hippiliin ilkeleri

joe lit he yum nry d col avi d w d l ar ync kid h& s da sel ng im er de mo m us irde e le co n rne mo rsh by op
abonelik: expressroll@gmail.com

duman

BR UVAL YASANIN SYLEDKLER

AKP tipi demokratik devrim

Tayyip Erdoan, CHPnin son dnemde eitli kanunlara ve kanun deiikliklerine itiraz etmek iin tam 32 kez Anayasa Mahkemesine gitmesine Mecliste halledemedikleri ileri hemen mahkemeye gtryorlar diye veryansn ediyor. Ama, hkmetin son aylarda yrrle sokmaya alt kanunlara bakldnda, AKPnin kamu kaynaklarn, arazilerini ve finansal birikimlerini devirmek iin hafsalay zorlayan ierie sahip kanun ve kanun deiiklik nerilerini artan bir hzla gndeme getirdii grlyor. nerilerin ierii, AKPnin demokratik eilimlerini de gzler nne seriyor...

iyaset kuramcs Chantal Mouffe, bat sistemlerinde tezahr eden liberal-demokrasinin sanld zere bu iki akmn, yani liberalizm ve demokrasinin uyumundan deil, bilkis srekli atma halinden kaynaklanan bir paradoks zerine oturduunu sylyor. Liberal-demokrasi, mzakereci deil, mnakaacdr. Bir tarafta her dnem terimlerin farkl ieriklerine srtn dayayan hukukun stnl, insan haklar ve bireysel zgrlkler gibi ncelikleri savunan liberalizm gelenei, dier tarafta ise temel iddias eitlik ve halkn iktidar olan demokrasi gelenekleri, birbirleriyle didierek, stelik tam bir uzlann mantken mmkn olmad bir zeminde liberal-demokrasi pratiini oluturdular. Kimilerince post-Marksist olarak adlandrlan Mouffe, 2000 ylnda kaleme ald Demokratik Paradoks kitabnda (Epos, 2002) Bat liberal-demokrasisinin mnakaac zeminini kaybetmesine neden olarak ideolojik taraflardan birinin dierini oyun dna itmesini gsteriyor ve ekliyor: u ana kadar ekien bu iki gcn varl kabul edilirken, hangi haklarn mzakere edilemez ve nemli olduuna dair zgl yorumuyla, neo-liberalizmin hegemonyas pratikte tartmasz bir hal ald. Mouffea gre, toplumsal eitlik taleplerini modas gemi, eski solun artklar ve gerici olarak adlandran liberal-sol nc yolun ve benzerlerinin oluturduu ideolojik iklim nedeniyle, geni halk kitleleri popler saa ve ulusalcla kayabilirdi. Neoliberalizmin liberal-demokrasinin sonunu hazrlama ihtimalinden bahsederken Mouffeun yapt neoliberalizm tarifi, David Harveyinkine ok benziyor: Neoliberalizm, her eyden nce insan esenliin, bireysel giriimci zgrlklerinin ve vasflarnn kat mlkiyet yasalar, serbest pazarlar ve serbest ticaret tarafndan belirlenen kurumsal bir erevede terraki edeceini iddia eden ekonomi-politik kuramdr. Devletin bu sistemdeki yeri de, bu ereveyi mmkn klan altyapy icap ettiinde cebren salamaktr. (A Short History of Neoliberalism / Neoliberalizmin Ksa Tarihi, Oxford, 2005) Ancak Harvey, her kuramsal iddiann fiiliyattaki tezahrne bakmamz gerektiini vurgulayarak neoliberalizmin sonularna mim koyuyor: Neolibera-

lizmi, ya uluslararas kapitalizmin yeniden rgtlenmesi iin kuramsal bir tasarm gerekletirmeye ynelik bir topya, ya da iktisad elitin iktidarn yeniden salamas ve sermaye birikimi iin gereken artlar terkar ina etmesi iin ortaya konan siyas bir proje olarak yorumlayabiliriz. Son otuz senede muazzam oranda artan gelir adaletsizliine ve zengin zmrenin semirmesine bakarak ikinci seenein doru tanm olduunu belirtiyor. Mouffe, neoliberalizmin liberal demokrasinin kuyusunu kazdn sylerken yllardan 2000di. 2007den itibaren tm gezegeni sarmalayan ve giderek ivme kazanan kresel kriz neoliberal hege-

CHP ve MHPnin mayn yasasna gda gvenlii ve kk iftilerin haklar asndan deil de ulusal gvenlikten bakmas bir yana, AKPnin giriimi neoliberalizmin demokrasi zerindeki tahakkmne nadide bir rnek.
monyann kuramsal stnln sarst gibi, Harveyin belirttii zere, finansallamann ve pervasz serbest pazarcln n kesilmedii takdirde, dnyay nmzdeki be sene iinde daha sert krizler bekliyor. Bu balamda ABD ve ngiltere bankalarnda ksm kamusallatrmalara gidiliyor, kamu hizmetlerinin zelletirilmesinde Avrupa frene basyor, otoyol yatrmlarnn yerini demir-

yolu projeleri alyor, dnyann drt bir yannda pervasz serbest giriim ve piyasann nimetleri sorgulanyor. imdi bu minvalde dnp AKPnin hararetli kanun nerilerine bakalm. Tayyip Erdoann yakn zamanda sarfettii bir cmle balang noktamz olabilir: Biz onlara balk yemesini deil, balk tutmasn reteceiz. Onlardan kast, muhalefetin zellikle DTPnin Suriye snrnda mayndan temizlenecek 210 bin hektarlk tarmsal arazinin datlmasn nerdii topraksz aileler ve kk iftiler. Balk tutmay retmekten kastedilen ise, arazinin tarmsal retimle alkas pheli bir irkete 49 yllna devrinden sonra, yre insannn o irketin iisi olmas. Tm muhalefet partilerinin, yani Trkiye vatandalarnn yzde 60n temsil eden milletvekillerinin kar kt, hatta AKP iindeki muhalefeti susturmak iin Erdoann yorulan arkadalar ayrlsn tehdidini savurmak zorunda kald yasa Meclisten getikten sonra, topran 49 seneliine kiralanmasyla ilgili maddesi Anayasa Mahkemesi tarafndan iptal edildi. CHP ve MHPnin meseleye liberal gda piyasalarnn kresel krizi, gda gvenlii ve kk iftilerin srdrlebilir haklar asndan deil de, ulusal gvenlikten bakmas bir yana, AKPnin giriimi, Chantal Mouffeun neoliberalizmin demokrasi zerindeki ve artk devri gemekte olan tahakkmne nadide bir rnek. Ancak mayn yasasyla aa be yukar ezamanl ortaya salan baka yasa tasarlar da Mouffea parman srtacak cinsten.

Seim sonularn geersiz klmann kurnaz yollar

Yerel seimler ncesinde AKP, zellikle stanbulda Eminn gibi baz ileleri lavedip ekmeky ve Ataehir gibi yenilerini aarak seimlerde kendine avantaj salamaya alt. Kadkyden apartlan yeni Ataehir ilesinde bu hesap klAKPnin torba kanunlarndan biri olan yap-ilet-devret modeliyle otoyol inas, devlet kaynaklarnn talanna yol aacak, doldurulan Karadeniz sahillerindeki gibi bir evre katliamna sebep olacak

24

pay tutmad ve CHP yzde 1.5 farkla, toplam oylarn yzde 41.2sini alarak seimden galip kt. Seimin kaybedilmesinde kentsel dnmn pervasz uygulamalarndan ekinen ve AKPnin Ataehiri metropoln yeni finans merkezi olarak tasarlamasndan ikillenen rnek, Esatpaa ve Mustafa Kemal Mahallesi sakinlerinin CHPye verdii oylar belirleyiciydi. AKP halkn seimini cezalandrmakta gecikmedi. Hkmetin getiimiz mays aynda 2985 sayl Toplu Konut Kanunu ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun adyla Meclis gndemine getirdii bir torba kanundan TOKyle ilgili olan faturay kesiyordu. Kreselleme, finansallama ve kentler zerine mahirne bir kuramsal girizghtan sonra, TOKnin yapt kentsel uygulamalar taltif ediliyor ve ad geen mahalleleri de kapsayacak ekilde blgedeki planlama, inaat ve sair faaliyetlerde (...) yetkinin Toplu Konut daresine geirilmesi uygun grlmtr deniyor. Yani bir rpda hem seimin galibi CHPnin ve hem de ona oy veren halkn demokratik haklar yok saylyor. Ancak esas ilgin ve daha rkn hamle , torba yasann bir dier maddesiyle Anadolu sathna yaylmaya allan Ataehir sreci... Bu torba yasann 5. maddesinin mahiyetini idrak edebilmek iin nce son yerel seimlerin sonularn harita zerinde, zellikle Ege ve Akdeniz ky eridine odaklanarak gzmzn nne getirelim. Bilindii zere, 2007 genel seimlerine kyasla olduka geriye den AKP, ky eridinde Erdoann Antalya halkn nankrlkle sulamasna da sebep olacak ekilde tek bir yerel ynetim bile kazanamt. Ancak partinin seim sonularna cevab gecikmedi. Torba kanunun 5. maddesi turizm blgesi kapsamndaki sahil yrelerinde kk belediyelerin bu zellikli konulardaki ilemler iin gerekli insan kayna ve bilgi birikimine yeterince sahip olmadklar anlalmaktadr, dolaysyla projelerin hzl ve etkin bir ekilde yrtlmesini teminen 3194 nolu mar Kanunu uyarnca yaplmas gereken dier ilemlerde de Turizm ve Kltr Bakanlnn inisiyatif almas uygun grlmtr deniyor. Tercme edelim: Seimi kazanan belediyelerin kendi yrelerini planlama yetkisi gasp ediliyor, yetki Belek ormanlarnn golf sahasna ve otellere peke ekilmesine ne var yani, ayn sayda aa diktik mealinde karlk veren Erturul Gnayn bakanlna devrediliyor; spanyada batt tescilli ikinci konut modelinin hayata geirilmesi iin TOK vastasyla ve kamu kaynaklarn heba ederek yanda inaat irketlerine beton siteler ihale ediliyor. Torba kanun ise Meclis komisyonunda CHPlilerin itirazlarna neden olunca, imdilik bir kede duruyor. Ancak yaknda kmas kuvvetle muhtemel olduu iin, anlalan Anayasa Mahkemesini fazladan mesai bekliyor.

O yasayla olmazsa buradan yakn

AKPnin hukuk devleti kartn ve yasama yetkisini lke kaynaklarn hzla kendine devirmek iin yapt hamlelerin bir baka rneine de, halk arasnda zeytin yasas olarak bilinen ve uzun ismi Zeytinciliin Islah ve Yabanilerinin Alattrlmas Yasasnda Deiiklik Yapan Yasa Teklifi olan ve 3 Temmuzda Meclis gndemine getirilen kanun teklifinde rastlyoruz. Bu teklifle, zeytin yasasndaki altyap ve sosyal tesisler dahil toplam ya-

Seimi kazanan belediyelerin planlama yetkisi gasp ediliyor, yetki Belek ormanlarnn golf sahasna ve otellere peke ekilmesine ne var yani, ayn sayda aa diktik mealinde karlk veren Erturul Gnayn bakanlna devrediliyor.

ini hatrda tutarak, iptal edilen bir maddeye gz atalm. Kanunun iptal edilen 10. maddesinin nc fkras, Petrol, jeotermal kaynaklar ve maden arama faaliyetleri, evresel Etki Deerlendirmesi (ED) kapsam dndadr diye buyuruyordu. Yani zaten gerektiinde bilirkii deiikliklerine de giderek alacak madenlerin doaya yapaca tahribatn hasralt edildii Bergama rneinde olduu gibi, ED olumsuz ksa da uygulanmasndan imtina edilen durum bile hazmedilemiyor, isteyenin istedii yerde altn madeni amas murad ediliyordu. Fakat CHPnin Anayasa Mahkemesine bavurusu zerine bu talann n bir kez daha tkand.

lke sathnda otoyol seferbirlii

Bir baka kanun hakknda kanun deiiklii de, tam ismiyle Baz Yatrm Ve Hizmetlerin Yap-let-Devret Modeli erevesinde Yaptrlmas Hakknda Kanunda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun Tasars olarak 8 Mays 2008 tarihinde kabul edildi. Yap-let-Devret kanununda yaplan deiikliin sebeb-i hikmetini, gelitirdikleri yeni modeli getiimiz haziran aynda mjdeleyen Ulatrma Bakan Binali Yldrmdan renme imkn bulduk. Bu modeli icap ettiren neden ise, lke sathnda uygulanmas dnlen otoyol projeleri iin toplam 34 milyar lira gerekmesiydi. Ancak bu yollar, btenin mevcut olmamas nedeniyle, devletin ilk alt ay-bir yl demesiz, sonrasnda da taksitle zel irketlere aktaraca kaynakla yaplacak ve bylece Yap-let-Devret modeline yeni bir alm getirilecekti. Almn devamn bir tr ebced hesab edasyla anlatan bakan, Yap-letDevret yollaryla zelletirilecek otoyollardan yeterli gei salanmazsa devletin stn tamamlayacan sylyor, trafik az olursa gei creti farkn biz deyeceiz, trafik fazla olursa paray kracaz diyordu. Bylece ilk alt aylk a 23.2 milyar liray bulan Trkiye btesinin kriz glgesinde demiryolu yatrmlarn artrma karar alan AB uygulamalarna aldrmadan 35 milyar dolarlk bir ek klfetle talandrlmasnn yol haritas iziliyordu. Maksat serbest giriimciyi ayakta tumak olunca, her yol mbah gzkyor. nsann aklna, ister istemez, AKP ynetiminin torba yasa srecine niye birden hz kazandrd, hatta mayn kanununu geirmekte inat ettii iin Meclisin tatile girmesini erteledii ve araya srsne bereket mlkiyetle ilgili kanun tasars sktrd sorusu geliyor. Dnyada deien rzgrlarn memleket semalarnda esmeye balamas nedenlerden biri mi, bilinmez. Ancak grnen o ki, AKPnin temsil ettii pervasz giriimcilik atlm gerekletirilirse, Trkiyeli herkesin ortak varlklar byk zarar grecei gibi, AKP tipi demokrasinin somut sonularyla da babaa kalacaz.
Ulus Atayurt

plama, zeytinlik alannn yzde 10unu geemez ibaresi geersiz klnd gibi, zeytinlik alanlarda elektrik retim tesislerinin yaplp iletilmesinin de n alyor. Yine bir lde tercme etmek gerekirse, rnein Karaburunda parti yandalarna zeytin fidanl oluturmak amacyla verilen deerli arazilerin altndaki mermer yataklarn, yine Uak, Manisa, Egenin binlerce yllk zeytinliklerinin altnda yatt iddia edilen altn madenlerini, Kaz Dalarnn eteklerinde Egeye nazr manzaral zeytinlik alanlara kondurulacak butik otelleri gzmzn nne getirelim ve yasann kapsamn idrak edelim. AKPnin Meclis gndemine hzla boca ettii yasa tasarlar tekil vakalar deil, stratejik bir rnt olarak karmza kyor ve bu yasalar, partiye oktan semeli bir mlkiyet devri imkn sunmak iin ortaya atlyor. Buna belki de en nemli rnei, Zeytin Kanunuyla ilgili deiikliin, AKPnin 2006da kard 5491 sayl evre Kanununda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanunun baz maddelerinin bu temmuz banda Anayasa Mahkemesi tarafnda iptaline denk gelmesindeki hikmette aramak lzm. Ege evre Platformundan Avukat Arif Ali angnn srdrlebilir evre ile srdrlebilir kalknma arasnda mulak bir ba yaratan maddelerin Anayasa Mahkemesi tarafndan iptal edilmemesinin de byk sorunlar yaratacana iaret etti-

25

TAM GN YASASI TAM OLARAK NE ANLAMA GELYOR?

Piyasa hcumda, tp defansta

Tam Gn Yasas vesilesiyle, doktorlarn hastanedeki grevlerinin yansra muayenehane iletip iletemeyeceini tartyoruz. Ama sanki kamusal bir tp anlay eski hkmn srdrecekmi gibi dnyoruz. Salk alannn zel sektre devredildii, az sayda kamu ve niversite hastanesinin de iletme mantna teslim olduu bir dzende doktorlarn tam gn almas ne demek, tp etii, Hipokrat yemini nerede kalyor, Trk Tabipleri Birlii Merkez Konseyi yesi Ali erkezolundan dinliyoruz...
Tam Gn Yasas, yzeyde, solun yllarca savunduu prensipleri akla getiriyor, ama yasann altn biraz kazynca ne doktorlarn ne vatandan hayrna bir grnt kyor. Tam Gn Yasas tam olarak ne getiriyor? Ali erkezolu: Yasa tasars toplam 15 sayfadan oluuyor, ama tam gn laf bir satrda geiyor. Yasa tam olarak tam gn almayla ilgili deil. Hekimler artk ikinci bir i yapamaz, bu daha nce onlara verilmi bir muafiyet, bir ayrcalkt deniyor. Biz hekim igc piyasasn dzenleme yasas diyoruz buna. Salkta piyasalatrmaya dnk hzl admlarn atld, zel hastane saysnn be ylda katna kt, kamu hastanelerinde yarmac, prim esasl performans sisteminin yerletirildii bir ortamda hekim igcnn denetimi gerekiyor tabii. Salk hizmetindeki igc, nitelikli, ikamesi mmkn olmayan emektir. Piyasalam salk sistemi kendi hekim tipolojisini de yaratyor, hekimin yorumuna, inisiyatifine gerek duymayan bir anlay bu. Hekim, salk piyasasna hizmet sunan bir eleman olarak dnlyor; patronla, devlet iletmesi ya da sermayedarla alan ilikisi olan bir eleman. zel bir hastane bir i tamim yaynlam; imzal, mhrl belgesi elimizde var. Gryoruz ki az tetkik istiyorsunuz; bu, size dnecek olan paray azaltacak deniyor. Sizden istenen, hekimlik yapmanz deil. Daha ok almanz, daha fazla zaman ayrmanz istese anlalabilir, ama daha ok tetkik isteyeceksin, daha ok tbb giriim yapacaksn, ameliyat konusunda kararsz kaldnda ameliyata meyledeceksin deniyor. Tp etiine de, genel etie de uymayan, hastay smrmeye dnk bir giriim bu... Piyasa etii bu ama. Kamuoyunda muayenehaneleri kapatma / kapatmama ikilemi yaratlarak tartlan, AKPnin ve salk bakannn da byle tartmaya alt Tam Gn tasarsn biz gerek anlamyla tartmaya alyoruz. Bu tasarya gre, inisiyatif piyasada olacak. Piyasa iki ynl iliyor halihazrda: Bir, klasik piyasa; sermayedar para yatrm, zel hastane kurmu. Bir de kamu iktisad teekklleri gibi, dner sermayeler zerinden iliyor. Btn kamu salk kurumlar, niversiteler dahil, iletme haline gelmi durumda. Drt-be yl nce, hkmetin Kamu Hastane letmeleri adnda bir tasars vard, iletme lafnn yarataca toplumsal tepkiden eki-

Ali erkezolu

nerek Kamu Hastane Birlikleri Yasas diye ieriini deitirmeden adn deitirdiler. Sonbaharda yasalatrlacak bu. 15 yldr, dner sermaye uygulamalaryla hastaneler zaten iletme haline dntrlyordu. Hastane hizmetini sunuyor, SSKdan, Bakurdan ald parayla giderlerini karlyor, hekimlere ve dier salk alanlarna da performans ad altnda prim vererek onlar motive ediyor.

Tam gn eskiden sistem para ilikisinin dna karlmal diyerek savunuyorduk. Fakat imdiki durum para ilikisini ayor, bu bir piyasa ilikisi. Tartmay muayenehane erevesinden hzla karmak gerekiyor.
Dk temel cretlerle alan hekimlere performans ad altnda verilen dllendirmelerle hekimlerin gelirlerinin iki- katna kmas, AKP ve onun temsil ettii neoliberal anlaya avantaj salyor. Ama z itibariyle, tam gn tartmas 110 bin hekimden muayenehanesi olan 1500 hekimin muayenehanesini kapatp kapatmamas meselesi deil. Muayenehanesi olan hekim says bu kadar az m? Evet, yzde bir kadar. Trk Tabipler Birlii, sal kamusal bir hizmet olarak dnp hekimlere tannan bu ayrcal krk yldr reddediyordu. Fakat TTBnin

bu tavr, salk hizmetinin kamusal bir biimde sunulduu, cretsiz, ulalabilir, kr-zarar hesabnn yaplmad, devletin salk harcamalarn genel bteden finanse ettii, hekimin muayenehane amak ya da ikinci bir i yapmak zorunda braklmad bir cret ald koullar iin geerliydi. Son yirmi ylda sala ayrlan bte azaltld, salk sistemi ok kt organize edilerek kertildi. Dier KTlerde de bavurulan tipik bir zelletirme forml deil mi bu? Evet, ayns. Salkta da KTlerdeki gibi zarar ettirmeye gidiliyor; daha nemlisi, uzun kuyruklar, ameliyat gn alamama, altyap sorunlar gibi nedenlerle toplumda hakl olarak tepki oluturuluyor. Hastaneler bu haliyle dzeltilemez diye yanstld topluma. Halbuki baka bir bakla, birazck para ayrlarak dzeltilebilirdi sorunlar. Trkiyede alan son SSK hastanesi 1982 tarihli Kartal Hastanesi. Otuz yl olmu. Otuz ylda nfus be kat artm, bir hastane alm. Devletin ya da SSKnn paras m yoktu da bir hastane almad? Sonu itibariyle, AKPyle hz kazanan Salkta Dnm Program, Dnya Bankas-IMF patentli, bizden 10-15 yl nce Dou Avrupada denenmi neoliberal salk sistemi, kertilmi kamu sisteminin stne geldiinden, biraz da d kredi desteiyle, sistemin ruhunu deitirme ve hukuksal altyap oluturma dneminde mthi pozitif bir alg yaratyor. lk ihtiya, piyasann geniletilmesidir. Tketimin artmas iin alkanlklarn deimesi lzm. Devletin birden ekilmesiyle olmuyor zelletirme. Salkta da zarar bile gze alarak piyasay bytmek iin talebi kkrtmak lzm. Salk harcamalar 20 milyar dolardan 60 milyar dolara kt. Ne anlama geliyor bu rakamlar? kat daha ok muayene, kat daha ok tetkik, kat daha ok ameliyat... Bunu kamusal bir bak asyla, kademeli ve yaygn olarak, kyden ehre salk eriimini attrarak yapyor olsanz, tamam. Ama yaplan, tketim kanallarn sonuna kadar amak. Hastaneye gitme, ila alma kltrn deitiriyorsunuz, harcamalar belli bir noktaya gelince de kstlamalara geiyorsunuz. 50-60 milyar dolarlk salk harcamasnn 30-40 milyar sosyal gvenlik kurumundan, geri kalan 20 milyar dolar hastann cebinden karlanacak, sistem bunu getiriyor. Sosyal gvenlik kurumu karnesiyle istediiniz zel hastaneye gidebilirsiniz. Devlet ve sigorta hastanelerine gittiinizde, kuyruklarda beklerdiniz, hastanenin altyap sorunlaryla karlardnz, ki bunlarn dzeltilmesi elzemdi. Bu durumdan da krk yllk sac iktidarlar sorumluydu. MHP kadrolarndan oluan salk brokrasisi vard 70lerden beri. Hkmet deiikliklerine ramen, bu ana kadro deimedi AKP dnemine kadar. Rveti MHP kadrolar, yerlerini piyasac, tccar zihniyetli AKP kadrolarna devrettiler. SSK karnesiyle kuyrukta beklerdiniz, skntlar yaanrd, ama hastane sizindi. Bugn, zel hastanelere gidebilirsiniz, ama

26

sadece karneyle o hastaneden kma ansnz sfrdr. kincisi, muhatap olduunuz hastaneye bana bakmak zorundasn deme ansnz yoktur. nk burada, yatrd paradan kr etmek zere iletme kurmu bir sermayedar var. Yasa ne derse desin, karnem var benim, bana bakmak zorundasn lafn hibir zel hastanede syleme ansnz yok. Salk hak olmaktan karlyor. Saln alnp satlan bir mal olduu ve mteri olma duygusu topluma yerleiyor. Doktorlar nasl karlyor bu sreci? Genileyen piyasa, doktorlarda pozitif bir alg yaratyor. Devlet hastanelerindeki performans demeleri, devletten istifa ettiinde zel hastanelerde i bulma olanaklar olumlu karlanyor. Ama kanlmaz bir sonu var bu gidiin. Balay dnemi bittiinde gereklerle yz yze kalacaz. Geniletilmi piyasann kr marjnn ykseltilmesinin iki yolu var. Birincisi, giderlerin azaltlmas. Bata hekimler olmak zere, salk alanlarnn cretleri kanlmaz olarak azaltlacak, alma saatleri artrlacak. Sermayeye kr aktlmasnn dier yolu, hizmeti alacak olanlarn katk pay gibi isimlerle cret demesi ve bunlarn orannn da giderek artmasdr. Hkmetin henz uygulamaya geirmedii, ama uygulama yetkisini kartt bir karar var: Herhangi bir salk kuruluuna bavurduunuz anda, daha hibir ilem yaptrmadan 20 TL katk pay demeniz zorunlu klnyor. Devlet salk alanndan btnyle ekilmeyi planlyor; bu arada byk sermayenin bu alana yatrm yapabilmesi iin de bir takm przleri temizliyor. Tam Gn tartmasn, ok snrl saydaki ok kazanan bir hekim grubunun muayenehanelerinin kapatlp kapatlmamas erevesinden hzla karmak gerekiyor. Hekim emeinin btnyle piyasaya teslim edilmesine kar, kamu perspektifli, toplumcu

bak asyla direnme noktas oluturup oluturamayacamz tartyoruz biz. TTB olarak iyi eitim alm, eitimi iin uzun emek harcam bir meslek grubuna asgari bir gelirin verilmesi talebiyle hkmeti toplu szleme masasna aracaz. gcmz snrlamaya alan, piyasa dzenindeki bu yasaya kar, hekimlerin btn glerini birletirecei toplu szleme masasna aracaz hkmeti. AKP hkmetine kar sylenmesi gereken, muayenehanemizi amak istiyoruz deil, piyasalam, performans arkna alet edilmi hekimlik yapmak istemiyoruz olmal. Sonuta, bu yasa doktorlar da yoksullatracak, mesleklerinden yabanclatracak nitelikte deil mi? ok net olarak doktorlar proleterleecek. u an grece daha iyi cret ve alma koullarna sahip ve rgtsz olmasna ramen, hl pazarlk gc var, fakat bu

Daha ok hasta, daha ok hastalk, daha ok tbb uygulama. Bu, ortala mikrop yaymalarn gerektirmez, talebi kkrtmann birok yolu var. Alt ayda bir check-up yaptrmak art gibi bir alg yaratabilirsiniz mesela.
ok geici. Bu nedenle, kontenjanlar hzla iki katna karlyor. Hekimlerin hzla yoksullamalar bu srete kanlmaz. Bu noktada, muayenehaneler ak kalsn m, kalmasn m gibi sama bir soruyu topluma sormann mns yok. Soracamz soru u: letme ve performans mantyla altrlacak bir tccar doktor mu istiyorsunuz, yoksa emeinin karl asgari dzeyde garanti edilmi, kamu eksenli bir toplumcu anlayla motive edilmi bir doktor mu? Salkta Dnm Programyla oluturulmak istenen doktor tipolojisini nasl tarif edersiniz? Bu, iletmeci doktor tipolojisi. 80li yllardan beri hekimlerdeki toplumsal hiz-

met duygusu erozyona urad. Buna bir anda geri dnlemez, ama yeni dzene de teslim olmamak gerekir. Salk hizmetinde bu lkede hep bir para ilikisi vard, ama bir piyasa ilikisi yoktu. Tam gn eskiden bu nedenle savunuyorduk, sistem para ilikisinin dna karlmal, muayenehaneler olmamal diyorduk. Fakat imdiki durum para ilikisini ayor, bu bir piyasa ilikisi. letmeci doktor tipinin oluturulmas ta rencilikten balyor, uzmanlk snav iin daha nc snftan itibaren dershanelere giden binlerce tp rencisi var. Tercihlerini hangi hastane daha ok performans demesi veriyor diye yapan bir renci kua yetiiyor. Byle yetien renci ie balad andan itibaren yanndaki arkadayla kim daha ok hasta bakacak, ameliyat yapacak diye bir yara giriyor. zel hastanede de patronum benden ne ister, cretimi alabilmem iin bu hastaneyi nasl kra geiriririm diye dnyor. Bu, iyi niyetten, iyilikten, ktlkten bamsz bir davran biimi haline geliyor. Bu sistem, tek tek hastalara zarar verecei gibi, toplumun btnnde de tahribat yaratacak; neoliberalizmin esas olan gvensizlii yaratacak. alanlar kendini gvensiz, gvencesiz hissedecek. Hizmeti alanlar hekimin kararlarna, tetkiklere gvenmeyecek. Bu, piyasa iin olumlu bir hal yaratabilir: Bir doktorla sorununu zecek olan hasta be doktora gider, piyasay geniletir. Fakat bunun yarataca toplumsal tahribat, insan beni Trk hekimlerine emanet etmeyiniz diye daa taa yazdracak hale getirir. Ya da, yle diyelim: Beni piyasalam bir sistemde almak zorunda braklan Trkiyeli hekimlere emanet etmeyiniz! Bu sistem, etii ve meslek dayanmay ortadan kaldryor, ki salk hizmetinin en nemli bileenleri bunlar. Tp bir ekip hizmetidir, dayanma elzemdir, hekim, hemire, ebe, salk memuru birbirine gven duymaldr. Oysa bu sistemde danmak, fikir alverii yapmak yok, yar var. Ayrca, koruyucu salk anlayn ortadan kaldran bir sistem bu: Daha ok hasta, daha ok hastalk, daha ok tbb uygulama. Bu, ortala mikrop yaymalarn gerektirmez, talebi kkrtmann birok yolu var. Alt ayda bir check-up yaptrmak art gibi bir alg yaratabilirsiniz mesela; kanser olabilirsin, kalp krizi geirebilirsin korkusuyla ayda bir herkese ekografi ektirecek bir his yaratabilirsiniz. Piyasa da kr iin bunlarn hepsini yapar. Reklam da yapar, haber de yaptrr. Bu iin hi akaya gelir taraf yok. Dolaysyla, Tam Gn diye sunulan yasann, Genel Salk Sigortas yasasyla, Sosyal Gvenlik Kurumuyla, aile hekimlii uygulamasyla ve u an Mecliste olan Kamu Hastaneleri Birlikleri yasa tasarsyla birlikte ele alnmas gerekiyor. Toplumun salkta yaananlar konusunda yeterince bilgilendirildiini sylememiz ok zor... zel hastanelere gidebiliyor, daha ok ila yazdrabiliyor olmak yanltc bir al-

27

Sylei: Gleda Erensoy - Merve Erol

g yaratyor. Bununla mcadele etmekte yetersiz kalyoruz. Biraz da hayatn kendisi gsterecek neyin ne olduunu. Basit salk hizmetleriyle ilgili imdilik byle bir alg var, ama bana ciddi bir i gelen herkes bu salk sistemine mthi bir fke duyuyor. Bir trafik kazas, bir youn bakm ihtiyac gibi durumlarda bu sistem sizi kertecek, evinizi sattracak dzeyde yk getiriyor. Poliklinik hizmetlerinde bunu hissetmek zor, ama kk bir eik atladnzda kapitalizmle burun buruna geliyorsunuz. nmzdeki dnemde yoksullamann en nemli kalemlerinden biri salk olacak, pek ok kiinin btn birikiminin bir anda uup gittiini greceiz. Genel salk sigortasnn herkesi kapsayaca syleniyordu... Yasa, bunu kurumun belirleyeceini sylyor. u an kapsam geni tutuyorlar, ama iki ayda bir karacaklar ynetmeliklerle sigorta unu unu kapsamaz, u ilacn artk u kadarn derim diyebilirler. Bunun toplumsal bir tepkiye yol amas ok zor oluyor. Neoliberalizmin z de burada: Bencillemi, bireysellemi bir toplumda bir yandan sana bir piyango kar, zengin olabilirsin hissi var, bir yandan da her konuda herkese negatif piyangolar kyor. Bana byk bir i gelen yalnz kalyor, tek bana isyan ediyor. Tam Gn Yasasnda bir de sigorta meselesi var, hekimlerin kendilerini sigortalamasn yasaya koymular. Mevcut sistemde, herhangi bir tbb hatadan dolay maduriyet oluursa, mahkeme yoluyla bunlarn tazminat deniyor. Bu meakkatli bir i tabii, halbuki ada bir dzende hastalarn maduriyetinin ok hzl tazmin edilmesi gerekir. Biz yllardr bunun iin bir kamusal fon oluturulmasn savunuyoruz. imdiyse, anlalan, hkmet bugne kadarkinden ok daha fazla bir

hata yzdesi bekliyor ki performansa dayal sistemde bu kanlmaz ve hekimlere, kamu hastanesinde bile alyor olsalar, zel sigorta yaptrma zorunluluu getiriyor. Sigorta cretinin yarsn doktorun kendisi, yarsn da gene kendisi, ama bu sefer dner sermaye pa-

Salk hak olmaktan karlyor. Poliklinik hizmetlerinde bunu hissetmek zor, ama kk bir eik atladnzda kapitalizmle burun buruna geliyorsunuz. nmzdeki dnemde yoksullamann en nemli kalemlerinden biri salk olacak.
yndan verecek. Altyapsna, malzemesine, kiminle ne kadar alacana karar vermedii bir dzende, bir hata olursa bunu hekimin kendi sigortas deyecek. Bu sistem ABDde hekimlerin gelirlerini ciddi dzeyde drmtr, nk banza bir ey geldiinde sigorta priminiz ikiye, e katlanyor. Bu, defansif bir tbba yol ayor. zellikle kritik branlardaki hekimler sorumluluk almyor, herkes birbirine sevkediyor; bu sefer de muhatab belirsiz zayiatlar oluyor. Bu sistemin ncelikle koruyucu salk hizmetini ortadan kaldrdn sylediniz. Trkiyede ilk basamak salk hizmeti salk ocaklaryla yrtlyordu, ama onlar da son derece yetersizdi. Bunun yerini aile hekimlii mi alacak? Yaplmas gereken ve en kolay yaplabilecek ey, be bin kiilik yerlere salk oca amak ve halkla salk ocan kaynatrmak; hekimi, hemireyi cretle, alma koullaryla, eitimle motive etmek. 1960larda, Nusret Fiek zamannda bu dorultuda pilot uygulamalar var. Daha sonra, Demirel hkmetleri bata olmak zere, hibir hkmet bunu gelitirmiyor. Salkta dnm programnn kurgusu yle: Finansman bir yere topluyor, sonra sistemi kamu zerinden piyasaya ayor. Devlet he-

men ekiliyor deseler, hibir zel hastane almaz. Hastanelerin btnyle zelleecei ok ak. Bata arazileri satacaklar ya da bir ksmn kamu iletmesi gibi tutacaklar. Eskiden genel salk sigortasna ye olmak gnllyd, artk yle deil, olmamann hapis cezas var. Bir kere o primi alacam diyor, bu ciddi bir finans demek, sonra da temel bir hizmet vereceim. O primlerle verilecek hizmet de sadece aile hekimlii hizmeti. Ve bir sevk zinciri balayacak. Aile hekimleri mmkn olduunca ok hastay kendine balayarak para kazanacak ve yurttalara aile hekiminden gemeden bir yere gidemezsin denecek. Bu sistemin Kanada versiyonu bile perian. Orta halli bir insan drt bin kiinin bal olduu aile hekimine gitmiyor zaten, direkt hastaneye gidiyor ve cretin yzde 50sini cebinden dyor. u an aile hekimlii bu anlamda tam ilemiyor, hl kamusal bir anlay hkm sryor, ama herkes biliyor ki bu byle olmayacak. Aile hekimlii, byk para aknn sosyal gvenlik kurumu zerinden deil de, vatandan cebinden gitmesinin kanaln oluturuyor. Salk oca kamusal bir kurumdur, aile hekimiyse bir iletmeci. Aile hekimliklerinin Acbadem, Medical Park gibi zel hastanelerin ubeleri olarak alma ihtimali de var. z itibariyle, aile hekimlii birinci basamak salk hizmeti olarak gerekli bir ey. Kbada bunun ad aile hekimlii, ngilterede genel pratisyenlik. Kbada bu tamamen kamusal bir hizmet; hekim sevk etse de, etmese de para demiyorsun. Kamusal olmas iin ill sosyalist olmas da gerekmez, ngilterede de bu yaklam var. Ama bu sevk zincirini piyasa ortamnda oluturduunda, aile hekimlii piyasaya mteri kazandran bir ara oluyor.

2. ULUSLARARASI GEN BULUMASI

inin gen olarak portresi

Aralarnda Birleik Metal-, Gen-Sen, Petrol-, TGS Genel-, Hava-, TAREM, Rosa Luxemburg Vakfnn da olduu 16 kurulu tarafndan organize edilen Dnya Gen i Bulumasnn ikincisi 27 Haziran - 5 Temmuz tarihlerinde zmir Seferihisarda gerekletirildi. Bulumada en ok tartlan konu, Toplumsal Aratrmalar ve Eitim Merkezi (TAREM) tarafndan gerekletirilen Trkiyede Gen i Profili aratrmasnn sonular oldu. Yeni kuak iilerin toplumsal, siyasal ve kiisel eilimlerini, sendika ve siyas partilere yaklamn ortaya koyan aratrmann koordinatr Yunus Erduran ve TAREM genel koordinatr Gkhan Biici, gen ii bulumas ve gen ii aratrmasnn sebep ve sonularn anlatt
Aratrmann ortaya koyduu sonulardan sizce en dikkat ekici olanlar neler? Erduran: En nemli sonu, gen iilerin ii olmayan genlerden ok farkl bir dnya algsna sahip olmad. Gen iilerin toplumun dier kesimlerinin alg kalplar dna kmadn da grdk. Elbette gen iiyi dier genlerden ayran faktrler var, ama genel olarak bir gencin ii olup olmamas dnyaya bakn deitirmiyor. Aratrmanz gen iilerin en gvendikleri kurumun TSK olduunu gsteriyor. Daha sonra srayla cumhurbakanl, yarg, polis, TBMM, niversite, STKlar, siyas partiler ve en son sendikalar geliyor. Bu durumu nasl yorumluyorsunuz? Erduran: Bu, gen iilerin toplumun dier kesimlerinden farkl bir rota izmediini gsteriyor. Ama bu, genlikten umut kesme gerekesi olmamal. Tam tersine, sendikalarn bu portreyi iyi anlamas ve buna gre hareket etmesi lzm. Genlerin en az gvendii kurumlar sendika ve medya olduuna gre, alternatif medyann ve sendikalarn oturup bu konuda dnmesi gerekir. Sendikalar bu konuda sizce ne yapmal? i snfnn homojen bir yap olduu anlayndan vazgeilmesi gerekiyor. Sendikalar unu anlamal: Trkiye toplumunun alg kalplar neyse, ii snfnn alg kalplar da o. Ayrca, sendikalarda genler ve kadnlar, ynetim kademelerinde yeteri kadar temsil edilmiyor. Sendikalar demokratik temsiliyetin nn aarsa, rgtl gen iiler yatlar iilerle daha rahat diyalog kurup onlar ynlendirebilirler. Aratrmann sonularnn da gsterdii gibi, sendikal genlerde snf bilinci sendikaszlara nazaran ok daha gl. Sendikalarn eitim anlay ve yntemiyle yol alnamaz. Eitim srecinin daim olmas gerekiyor. Bunun iin de eiticilerin ve yneticilerin genlerden olumas lzm. Avrupadaki sendikalarda genlik kollar sendikann genel faaliyetlerinden ayr bir faaliyet yrtyor. Panellerden birinde, aratrmac-yazar Volkan Yarar krizin iki ihtimal yarattn syledi: Birincisi, toplumsal hareketlerin tetiklenmesi; ikincisi ise faizan hareketler... Gen i aratrmas, hangi ihtimalin geree daha yakn olduunu gsteriyor?

Trkiyede Gen i Profili aratrmasn kresel krizin etkilerinin youn olarak hissedildii bir dnemde yaptnz. Sizi byle bir aratrma yapmaya sevkeden ne oldu? Yunus Erduran: Gen i Profili aratrmasyla, kriz srecinde genlerin tutum ve beklentilerinin nasl ekillendiini ortaya koymaya altk. Aratrma, 13 ilde, yzde 75i sendikasz, yzde 25i sendikal 1108 iiyle yaplan ankete dayanyor. ki soruyla balayalm: i ne, gen kim? zellikle akademik alanda, ii snfnn tanm deitirdiine dair tartmalar yrtlyor. Genlikle ilgili de benzer bir tartma var. Toplumsal Aratrmalar ve Eitim Merkezinin

(TAREM) akademisyenlerden oluan danma kuruluyla bu konuyu ayrntlaryla tartyoruz, ama ampirik almalar yaparken ister istemez belli kategoriler oluturmak durumundayz. Geen sene Gnendeki ilk Gen i Bulumasnda, gen ve ii kavramlarn ok tarttmz iin bu ylki faaliyetleri gen i-

Aratrmada grdmz ey, ii olmann ayrtrc karakteristiklerinin net olarak tanmlanamad. Yani bir snf bilinci sz konusu deil. i snfnn kendi tanmn kaybetmesiyle kar karyayz.
i aratrmasnn sonularn aklayarak balattk. Aratrmay nasl bir yntemle gerekletirdiniz? Erduran: Bugne kadar bu alanda yaplan aratrmalarn hemen hepsi ok kk lekliydi. Snf anlamaya alan akademisyenler genel bir snf fotoraf ekmeye yanamyorlar, nk bu ok byk ve kapsaml bir aratrma gerektiriyor. O yzden belli illerde, belli fabrikalarda aratrmalar yaplyor. Sendikalarn ise kendi tabanlarn anlamaya dayal, snrl aratrmalar var. Biz sektre ve ikoluna bal kalmadan biraz daha yukardan fotoraf ekmeye alyoruz. Akademisyenlerin ve sendikalarn bu verilerden yararlanmasn istiyoruz. TAREMin kurulu amac da bu zaten.

Yunus Erduran

Gkhan Biici

29

Erduran: Gen iilere hem i, hem de i d hayatlarna dair sorular sorduk. Kitap okuma, tiyatroya veya sinemaya gitme gibi alkanlklar ok az. Hlihazrda milliyeti, faizan ortamlar gen iilerin daha fazla cmle kurabildikleri, kendilerini daha rahat anlamlandrabildikleri bir alan oluturuyor. Bir ii arkada, mahallesinde lk Ocaklarndan adamlarn kendisine dayanma nerdiklerini, paraya ihtiyac olduunda yardm edeceklerini sylediklerini anlatt. Eer sol genlerin i d sosyalleme, dayanma ihtiyalarna karlk verecek admlar atarsa, gen ii profilinde de pozitif deiimler yaanabilir. Ne yazk ki u anki profil hi de umut vaat etmiyor. inden olan genler tepkilerini sol kavramlarla dile getiremeyecek durumda. Solun bu a kapatmas byk zaruret. unu vurgulamak istiyorum: Bizim aratrmada grdmz ey, ii olmann ayrtrc karakteristiklerinin, zellikle gen iiler arasnda, net olarak tanmlanamad. Yani bir snf bilinci sz konusu deil. i olmak, sadece i sahibi olmak demek. i snfnn kendi tanmn kaybetmesiyle kar karyayz. Sendikalar sizce bu konuda neden ciddi almalar yrtmyor? Erduran: Bir kere sendikalar, gen iilerin problemlerini dile getirebilecekleri kurumlar olarak ekillenmi deiller. Genler sendikalarn ilevini, neler yapp ettiklerini bilmiyorlar, nk sendikal mcadele srecine dhil edilmiyorlar. rgtlenme almalar srasnda

sendikallarn kurduklar dil de onlarda bir karlk bulmuyor. 30 ya alt yesi giderek azalan bir sendikal yapyla kar karya oluumuzun bir nedeni de bu. Sendikalar ii haklarn koruyup gelitirebiliyor mu diye sorduumuzda, sendikal ve sendikasz gen iilerin yzde 60 hayr dedi. Sendikal olanlarn da yzde 50si ayn yant verdi. Bulumadaki panellerde yeni iletiim teknolojilerinin, zellikle internetin toplumsal muhalefeti ve ii genleri birbirinden haberdar klmakta, toplumsal tepkileri rmekte byk nem tad vurguland. Aratrmalarnz da gen iilerin byk blmnn internet kullancs olduunu ortaya ko-

Sendikalar ii haklarn koruyup gelitirebiliyor mu diye sorduumuzda, sendikal ve sendikasz gen iilerin yzde 60 hayr dedi. Sendikal olanlarn da yzde 50si ayn yant verdi.
yuyor. nternet daha ok ne amala kullanlyor? Erduran: Gen iilerin yzde 50si chat, yzde 39u genel bilgi edinmek, yzde 29u mzik dinlemek iin interneti kullanyor. iler aras haberleme alarnda da art var, ama henz ciddi bir orandan sz edilemez. Facebook zerinden deneyimlerini paylaan iilerse daha ok sendikal veya rgtl iiler. Biz orta yal ve gen iilerin iletiiminin nemli olduunu dnyoruz. Bu iletiimi salarsak, tecrbe aktarm da ger-

ekleir. Bylece, ileride genler snf bilincini el yordamyla edinmek zorunda kalmayabilir; snf hareketinin ykselerek srmesinin kapsn aralayabiliriz. Bu aratrmay orta ya iiler arasnda yrtseydiniz benzer sonular kmayacak myd? Gkhan Biici: Yunusun dedii gibi, toplumun dier katmanlarndan ok farkl bir yap oluturmuyor gen ii kategorisi. Ama unutmamalyz ki, gen iiler hareket haline getii anda zaten bir farkllk oluturacak. Biz farkllklar deil, benzerlikleri ortaya koymak istiyoruz. Gen iilerin kendi potansiyellerinin farkna varmalar ok nemli. Aratrmanz 1108 iiyle yaplan ankete dayanyor. Bu say gen ii profilini karmaya yeterli mi? Biici: statistik veri olarak yeterli. Erduran: Bir takm i kollaryla grmedik; finansal kaynak yetersizliinden dolay tm illere gidemedik. Ama genel tabloyu grmek iin yeterli bir saydr bu. Ayrca, ii snf zerinde alma yrten bizler iin bu aratrma nemli bir tecrbe oldu. Bizi, zaman zaman yanltc olan resm istatistiklere baml olmaktan kurtaracak aratrmalara ihtiyacmz var. Dnya Gen i Bulumasndan muradnz ne? Bulumalar devam edecek mi? Biici: nceki ii hareketleri deneyiminin yeni kuaa aktarlmam olmas, ii snfnn ok temel bir sknts. Fakat ii snf, kaybettii mcadeleyi de bir

ENTES ELEKTRONKTE TEK KLK DREN: GLSTAN KOBATAN

Patronlara niye acyalm ki

Entes Elektronikte balayan ii kymna kar Emine Aslan rnek alarak tek bana direnie geen Glistan Kobatan, solcu geinen patronunun basklarna, ailesinin madd skntlarna ramen iki aydr kararlln srdryor. Uluslararas Gen i Bulumasna katlan Kobatan dinliyoruz... Glistan Kobatan: Aslen Bingl - Simsordanm. stanbul doumluyum, 28 yandaym. Balkesirde liseyi bitirdim. Sonra Boluda iki yllk faklte okudum. Okul srecinde de alyordum. Okulu bitirince stanbula dndm. Babam badana-boyacyd. Balkesirdeki amcamn durumu iyi olduu iin onun yanna gitmitik. ler bozulunca ilkin ben stanbula gelip birka ay altm, sonra onlar da geldi. niversiteye gitmeden nce Balkesirde bir sene almtm. O srete sigortam da yatmt. Son olarak stanbula tannca, bir sene tekstilde, sigortasz olarak altm. Srekli oyaladlar beni. Ben de rgtl olmadm iin o zaman, sigortam yatmad halde aresizce bekliyordum. Daha mcadele etmenin ne olduunu bilmiyordum. ki senedir Bamsz Devrimci Snf Platformu araclyla rgtl direnii tanm oldum. Platformu da Organize Sanayi Blgesi ileri Derneindeki arkadalar araclyla rendim. Entes Elektronik A..de balayan direniim iki aydr sryor. Entes, elektronik cihazlar retiyor. Bilgisayarlarn iinde yeil kartlar filan var ya, onlarn imalatn yapyor. Benim iim de o kartlarn zerindeki malzemeleri dizmekti. Birka ay orada, daha sonra malzeme deposunda, asgari cretle almaya devam ettim. Fazla almyordum; gnde sekiz saat. Entes Elektronikte 160 civarnda iiydik. Mhendisler, teknikerler filan dhil. e ilk girdiimde srekli mesai oluyordu. ler ok youndu. Son zamanlara doru siparilerde azalma oldu, ama bizim i tempomuz aynyd. nk firma retip stok yapyordu. ki- ay ncesine kadar her cuma gnnn son i saatinde birer-ikier ii karyorlard. Entes Elektronik rgtsz bir yer, sendika yok. Birka arkadala orada sendika almas yrtme niyetindeydik. Ben oraya girdikten alt ay sonra o arkadalar sendika almas yaptklarn syledi: rgtleniyoruz, sen de katlr msn dediklerinde, tabii ki katlrm dedim. Ama daha sonra hi sendika almas olmad. Ne bir toplant, ne bir tepki ylece kaldlar. iler atldnda kimsenin gk kmyordu. Gidip sendika almasndan sz eden arkadalardan hesap sordum. nsanlar iten atlyor, bir eyler yapmalyz dedim. Toplantlar oluyorsa beni de katn, ben de geleyim toplantlara dedim. Bizim hesap vermek zorunda olduumuz insanlar var deyip kvrdlar. Kime hesap vermek zorunda olduklarn da anlatmadlar. Nihayetinde ben de bir buuk yl altktan sonra iten atldm ve orada hibir ey yapamadk. tane karde firma var; ortaklar ayn. Firmalardan Denge kapand, oradan 28 kii iten atld. Birinden de 20ye yakn ii atld. Entes Elektronikten de 15 kii kartld. Ben de iten karlmalara dur demek istedim. rgtl bir insan olduum iin iilere de bu tepkiyi gstermeleri gerektiini sylyordum. ten atlan herkese fabrikay terk etme, igal et, diren diyor-

dum. Byle bir durum bama gelince de, daha nceki tutumum neyse, onu srdrdm ve direnile yant verdim. Benden iki hafta nce bir bayan ii daha kartlmt. Zaten iten karlanlarn ou bayand. Hamile bayanlar vard, doumdan sonra karttlar. Benden nce kartlan bayan, ie iade davas at. stelik o iten kartldktan sonra yerine yeni bir ii de alnd. O yzden yargda daha avantajl olacak. Ona, gel beraber mcadele edelim, davan srerken fiil meru mcadeleni de srdr dedim. Fakat o, bakmas gereken ocuu olduunu, dava at iin direnie gerek duymadn syledi. Ondan nce iten karlanlar da balarn nlerine eip gitmiti. Kapatlan Denge firmas

30

Fotoraflar: zcan Yaman - Kemal Elita

deneyim olarak kullanmay artk reniyor. Sendikalar son yllarda bu eksikliin farkna varyorlar. O nedenle geen sene bize verdikleri destekle bu yl verdikleri destek arasnda byk fark var. Geen sene sekiz sendikayla yapmtk bu bulumay, bu sene 13 sendika katld. Dnya Gen i Bulumas bundan sonra da her yl gerekletirilecek. Her geen sene daha fazla mesafe alacaz. Bu yl, tartma ve paneller ok verimli geti. nsanlarn birbirlerine deneyimlerini aktarmalar bile ok nemli. Bu sene, mal sorunlardan dolay uluslararas katlm istediimiz oranda salayamadk. Bu eksii telafi etmek iin yurtdndan gelen gen iilerin atlye ve oturumlarn artrdk.

Gen iilerin yzde 50si chat, yzde 39u genel bilgi edinmek, yzde 29u mzik dinlemek iin interneti kullanyor. Facebook zerinden deneyimlerini paylaan iiler ise daha ok sendikal veya rgtl iiler.
Ekonomik krizi ii snf lehine frsata evirmek nasl mmkn olabilir? Biici: i snfnn krize hazrlksz yakalanmamas, krize ve dolaysyla patronlara ynelik tepkiyi de etkiler. Ama ne yazk ki Trkiyedeki ii snf byle bir tepkiyi rgtleyebilecek yeterlilikte deil. Baz sendikalarn siyasal alanda etkin olma gibi bir abalar da yok. Ama mesela Tek Gda- son iki yldr bunun tersini yapmaya alyor; bu sefer de hkmetin hedefi haline geliyor. Krizin termediler. u ana kadar bir tek Genel-ten birka sendikal arkada ziyaretime geldi. Bir de Makine Mhendisleri Odasnn kadn komisyonundan geldiler. Onun haricinde dier sendikalardan bir destek olmad. Hepsi de direniimden haberdar. Fabrika nnde pankartm, direni takvimim, bir de sandalyem var. Sabah gidip mesai bitimine kadar orada oturuyorum. Direniin ikinci haftasndayken Uzunkaya geldi yanma. Seni bir daha ie alacam sanyorsan yanlyorsun. Ayrca ben Organize Sanayi Blgesi ynetim kurulundaym. Sen yanl dman setin dedi. Hakaretler etti. Daha sonra benim direnite olduum yeri grecek ekilde danmaya kamera kurdurttu. Oradan beni ve beni ziyaret edenleri gzetliyor. Buna ramen Entes iileri yanma gelip muhabbet ediyorlar. ten karlma korkusu olduu iin ak destek veremiyorlar tabii. in garip ksm, ben iten karlan son kiiyim ve direnie baladmdan beri iten karlan kimse olmad. Geri iine gelmedii zaman gzn kapatp ii kartabilir, ama benim direniim de ona geri adm attrm olabilir... ten karldktan sonra hibir madd gelirim kalmad. Birka kurumdan madd destek geldi, bir defalna. i derneine yeyim, ama oradaki iilerin ou krizden dolay iten atld, dernein de bir katks olamyor. Direniimde Emine Aslan rnek aldm. Emine Aslan 351. gnnde fabrika nndeki direniini bitirdi., ie iade davasn kazand. Ben de ie iade davas atm, ama daha mahkeme tarihi belli deil. Ben ie geri dnmeyebilir, davay da kazanmayabilirim. Ama oradaki iilere, ben tek bama direnebiliyorsam, ounluk olduumuzda yapabileceklerimizin snr yok demeye alyorum. kincisi, tek banaym ve stelik bir kadnm diyorum. Ailemin durumu da ok kt. Kardeim otomotiv

frsata evrilmesiyse, valla kim glyse, kriz onun iin frsattr! Erduran: Kriz srecine nceden pozisyon alabilmek hayat nem tayor. Biz Trkiyede krize gafil avlandk. Bir anda arkadalarmzn iten karldn grnce yapabilecek ok az eyimiz olduunu hissettik. Geleceimiz iin, insanlk iin, byle dnemlerde kafamzdaki bir sr detay kenara brakp ortaklamay renmemiz gerekiyor. Krizi yaratanlara ynelik tepkilerimizi ortaklatrmak iin ge kalm saylmayz. Gen iiler kriz srecine sendikalar tarafndan hazrlanm olsalard, krizin msebbipleri eminim bu kadar rahat ahkm kesemeyeceklerdi. sanayiinde, srekli cretsiz izne ayryorlar. Madd adan skntl bir durumdayz. Direnie balamak yerine i de arayabilirdim, ama birinin bu hakszla dur demesi gerekiyordu. Ailem bu direniime ikna olmu deil. aramam istiyorlar. arasam bile bulmam imknsz. evremdeki bir sr arkada aylardr i aryor, ama bulamyor. Organize Sanayi Blgesi (OSB) bir kurs dzenlemi. Kursa gidiyorsun, sertifika alyorsun ve bu srada da asgari cret kadar para alyormusun. Bir de hkmet bir sr geici ii filan alacakm. Btn bunlarn sebebi, benimki gibi direnilere engel olmaktr bence. Bizi denetim altnda tutmak, toplumsal patlamalara, isyanlara engel olmak istiyorlar. Bizim dernee gelen iilere, sendikada rgtlenin, ama ayn zamanda sendikal brokrasiye kar da mcadele edin diyoruz. Ben daha nce anlamyordum bu brokrasiyi, ama direnie baladm zamandan beri bunu ok iyi anladm. Mesela baz yerlerde sendika, direnie kan iilere destek vermiyor, nlk dahi vermiyor. Baz yerlerde de sendika, patronla ibirlii yapyor adeta. Baz sendika bakanlarnn altndaki arabalar, yz iinin yllk gelirinden bile fazladr. Sendika bakan da patron gibi olduunda, sendika sendika olmaz ki! Ama bence iten atmalar artacak, kriz derinleecek ve iilerin tepkilerine kar ne patronlar durabilecek ne de sendikalar. Tersanede alan bir arkadam ok ilgin bir ey anlatmt: Vinle tutulan tonluk malzemenin altna giriyorum. O srada arkadam bir tua bassa, o malzeme stme decek ve leceim. Buna ramen arkadama gvenip o malzemenin altna giriyorum. Fakat i patrona kar direnie gelince, o arkadama gvenemiyorum! Oysa bizim, birbirimize gvenmekten baka hibir ansmz yoktur.

ise iilere tazminat dahi vermedi. nk iflas ettiini ileri srd. Tazminatn almayan iilere, niye dava ap hakknz aramyorsunuz dediimde, yirmi senedir bu adamn ekmeini yiyoruz, adam batt, arkasndan vuramayz dediler. Resmen patrona acyorlard. Ama bu krizi iiler yaratmad. Kriz, patronlarn kr hrsndan dodu. O zaman niye patronlara acyalm ki! Onlar iyi kazandklarnda, krlarndan pay m aldk, hayr! O zaman niye zararlarnn ykn biz ekelim? Personel mdr beni yanna arp ii daraltmna gidiyoruz ve ilk akla gelenlerden biri sensin. ok alkan bir kzmzsn, ama yaramazlklar yapyormusun dedi. Belli ki benim oraya sendikay sokmaya almamdan haberdar olmu. Ayrca ben rgtl bir insanm. Fabrikalara gidip bildiri datyorum. 1 Mays afileri asyorum. Bizim firmann ofr 1 Mays afii astmda grm beni. Bunu iyerinde birka iiye anlatm. Bu da patronlarn kulana gitmi olmal. Neyse uzatmayaym, iten karlnca direnie baladm. Hemen unu da ekleyeyim, bizim patronlardan biri, Ahmet Tark Uzunkaya, daha nce Elektrik Mhendisleri Odasnn (EMO) bakanln da yapm ve hl EMOnun ynetim kurulunda. O cenahta sevilen, saylan bir adam. Demokrat diye geiniyor nk. EMO da kendisini emekten, iiden yana diye nitelendiren bir kurum. ten atldktan sonra EMOya gittim, direnite olduumu ve bana destek vermeleri gerektiini syledim. Bana biz sendika gibi hareket edemeyiz, ama Ahmet Tark Uzunkayayla konutuk, direnie destek verdiimizi kendisine ilettik dediler. Uzunkaya, her dnem mhendislere ders veren bir insan. EMO o dersi bu dnem engellemi. Onur kuruluna girmesi sz konusu olmayacakm bu dnem. Ama benim istediim oranda bir tepki gs-

Sylei: . A.

31

Sylei: rfan Aktan

NC KPR CNAYETNN EL KULAINDA

Oksijensiz hava sahasna koar adm

Medya ve kamuoyu nc kpr nereye yaplacak adl gizemli tartmayla oyalanadursun, orman mhendisleri, yeni kpryle yok olacak ormanlk alann sanld gibi 500-800 hektar deil, evre ve balant yollaryla birlikte 5 bin hektar bile geebileceini ngryor. Yani, kpr nereye yaplrsa yaplsn, sadece Belgrad Ormanlarndan bile 5-6 bin hektarlk bir alann yok edilmesi kanlmaz. Bir hektarn 10 bin metrekare, baka bir ifadeyle iki futbol sahasna eit olduunu dnp, zerine kpr evresinde oluacak kaak ve yasal yaplamay da eklersek, varn soykrmn boyutlarn hesap edin. Susuzluk, sosyal felaket, rantlk ve trafik ilesi de cabas. TMMOB Orman Mhendisleri Odas stanbul ubesi Bakan Besim Sertoka, sonra da T retim yesi Prof. Halk Gereke kulak kesiliyoruz.
nc kpr ihalesinin bu yl yaplaca akland. Kpr nereye yaplrsa, nasl sonular dourur? Besim Sertok: Kprnn hangi noktaya yaplacan nemsemiyoruz. Herkes bunu merak ediyor, hkmet de bunu ne karyor. Kprnn kendisi tek bana byk bir zarar vermiyor. Olumsuz etkiyi evre ve balant yollarnn tetikleyecei yeni yaplama ve kuzeye doru oluacak nfus hareketi yaratacak. Resm azlarn da sylediine gre, nc kpr mevcut kprlerin kuzeyinde olacak, dolaysyla da gzergh ill ki ormanlardan geecek. Sz edilen muhtemel yerlerden biri Tarabya-Beykoz, dieri de Saryer-Beykoz. Basnda yanl yazld iin herkes yanl biliyor, esasnda Garipe Ky ile Poyrazky arasnda. En dar yeri seiyorlar, maliyeti dk olsun diye. Ad geen bir baka yer Havantepe-Yua Tepesi aras. Orada bir enerji nakil hatt var. Kprnn ok yaknndan gemesi tehlike yaratr. O hattan biraz daha uzak bir yere yapsalar mesafe uzayp

60a yakn STK ve meslek rgtnn desteiyle kurulan nc Kprye Kar Yaam Platformu, 18 Temmuzda Saryerde 2500 kiinin katld bir protesto gsterisi dzenledi. Son gnlerde, Amazon ormanlarndaki aa kymnn dnyadaki etkileri konusunda alarm vererek toplumu bilinlendiren Greenpeace ve TEMA Vakfnn burnumuzun dibinde yaplacak nc kpryle ilgili niye en ufak bir gr bile belirtmediini ise zemedik...

T ULATIRMA FAKLTES RETM YES PROF. HALUK GEREK

stanbulun akcierleri gidecek

Haluk Gerek, Tayyip Erdoann belediye bakanyken yapt nc kpr stanbula ihanettir knn hakl olduunu savunuyor. Gereke gre, stanbulun tabutunun son ivilerini bugnk yneticiler akacak... nc kprye niye karsnz? Haluk Gerek: Bugn birinci ve ikinci kprlerde gnde toplam 420 bin ara geii var. Ama geen insan says ok az; yzde 87 orannda otomobile hizmet eden yaplar bunlar. Onlarn iinde de, stanbul ortalamas olarak alrsak, 1.57 kii var. Dolaysyla, stanbulun iki yakas arasnda kitlesel olarak yolcu tanmasna hizmet eden bir sistem deil. kincisi, yaplaca sylenen gzergh stanbulda yolculuk hareketlerinin ok fazla olduu, Boazn iki yakas arasndaki ana eksen zerinde deil. Youn talep olan bu eksenlere mhendislikte istek hatlar diyoruz. Normalde bu, iki kprnn arasna dyor. nc kprnn transit trafie hizmet edecei iddia ediliyor... Hkmetin sylemi byle. 2006da TUKle Karayollar 17. Blge Mdrlnn bir almasna gre, Boazdan geen toplam trafik iinde transit tamacln pay yzde 2.85; 3 bile deil. Birinci ve ikinci kprdeki transit geileri alarak zaten birinci kprde transit yok trafii rahatlataca iddias da geersiz. Mevcut kprlerdeki trafik sorununa bir are getirmeyecek. Bir sre sonra etrafnda yaplamalar ortaya kacak. TEM ve birinci kpr evre yolu balantsnda bu grld; rnein, Sultanbeyli TEMin yaratt bir iledir, daha nce yoktu. Bu balant yolla-

Haluk Gerek

rnn almas kendi trafiini yaratacak. Birka yl iinde mevcut kprlerin trafiiyle ayn olacaktr. Yeni yollarn almas, insanlar daha ok otomobil kullanmaya yneltiyor. Yaplamayla trafik artyor ve bu ksrdng devam ediyor. Bu geerli nedenlere ramen, neden bu projede bu kadar srar ediliyor sizce? Benim grm, baz bask gruplarnn ciddi etkisi olduu ynnde. stanbulun kuzeyi hem depremsellik asndan en gvenli zemin, hem de ormanlk alan. Buralarda ok kymetli araziler var. Buralarn yaplamaya almas, bir takm gruplara ok ciddi kazanlar salayacaktr. Her ne kadar rant peinde koanlara koz vermemek iin gzergh gizli tutuyoruz diye iddia ediliyorsa da, bizim duyduumuz baka eyler var: Gzerghn yllar ncesinden belirlendii, oralardaki arsalarn el deitirdii syleniyor. Bunun gereklik pay olduunu dnyorum. nc kpr hangi byk projenin paras? Bu kpr, anladm kadaryla, Karadeniz sahil yoluyla ve daha sonra stanbul-zmir otoyoluyla Gebze zerinden birlemesi ve Kuzey Marmara otoyolunun bir paras olmas planna oturuyor. Bu anlaytan vazgemek lzm, yeni yaplamayla stanbulun akcierleri gidecek. evre ve toplumsal maliyetler asndan mutlaka kanlmas gerekirken, bunu hzlandracak bir sre

32

maliyet artaca iin sanrm oray dnmyorlar. Sonuta kpry nereden geirirseniz geirin, orman tahribat kanlmaz. Garipe-Poyrazky aras ise tam bir fecaat. Fecaat derken, ne kadarlk bir ormanlk alann tehlikede olduundan sz ediyoruz? 500-800 hektar gibi rakamlar telaffuz ediliyor... zmit'ten Tekirda'a uzanan bir otoyolun paras nc kpr. Yetkililer byle sylyor. 300-500 veya 800 hektar gibi hesaplar ise mevcut Fatih Sultan Mehmet kprsnde 4. Levent'le Kozyata arasndaki 12-17 kilometrelik mesafeyle karlatrlarak yaplyor. Bu mesafeyi yeni gzergha tadnzda, 300-800 hektar gibi bir ormanlk alann yok olaca tahmini yaplyor. Ama bu, sadece kpr ayaklar dnlerek yaplan bir hesap. Oysa, yeni kprnn evre ve balant yollarnn 17 kilometre olmayacan biliyoruz. Drt-be yl iinde 5 bin hektar geecek. nk kpr, balant ve evre yollaryla birlikte 15 bin hektar gibi bir alan kaplayacak. te birinin ormanlardan veya yaban alanlarndan getiini varsaydmzda, hangi gzergh seilirse seilsin, 5-6 bin hektarlk alann tahrip olmas kanlmaz. Bu da sadece yolun yarataca kayp. Blgede stanbul'un kuzey ormanlar, ile-Beykoz, Kemerburgaz, Belgrad ormanlar var, sonra da Istrancalar balyor. Terkos Gl ve oraya su toplayan dereler var... Yolun tevik edecei yaplamayla tahribatn boyutlarn kim kestirebilir, bilemiyorum. Bu kpr daha geni apl bir projenin paras m? Babakan Karadeniz Sahilyolunu aar-

Besim Sertok

5-6 bin hektarlk alann tahrip olmas kanlmaz. Bu blgede, stanbulun kuzey ormanlar var, sonra da Istrancalar balyor. Terkos gl ve oraya su toplayan dereler var. Tahribatn boyutunu kim kestirebilir?
ken, bu yolu Allahn izniyle nc kpryle Avrupaya balayacaz diyordu. Karadenizdeki sahil yolunun yapt tahribat biliyoruz; bunu Trakyaya balamay planlyorlarsa, byk bir ksm ormandan geecek. Ulam kolaylanca yerleimin artmasyla durum daha vahim olacak. evre ve Orman Bakan viyadk ve tneller yaparak ormana zarar vermeyeceiz, aalar kesmeden yerlerinden skp tayacaz diyor. Bu mmkn m? Viyadkn altndaki yollar da istimlk edilecek. Viyadk olmas, ormann tah-

rip edilmeyecei anlamna gelmiyor. Ayrca, tnelleri yaparken kurulacak antiyeler var. Bize destek veren insanlara bile anlatamadmz bir ey var: Mesela 100 aa kesip 500 aa dikseniz bile orman katledersiniz, nk orman aalardan ibaret deildir. Orman bir ekolojik btnlk, bir yaama birliidir. Bu birlii krdnz zaman, yol kenarlarna isterseniz milyonlarca aa dikin, orada bir ekolojik sistem olumaz. Teknik olarak, yasalara gre, hektardan, yani 30 bin metrekareden kk aalk alanlar orman saylmaz, nk buralar bir yaama birlii, kendine ait bir ekosistem saylmaz. Orman byle bir eydir, yazn gider serinlersiniz, kn lktr, kendine ait iklimini oluturur. Orada yaayan bir fareyi bile ldrdnzde o zinciri krarsnz. Su havzalarnn da tehlikede olduu syleniyor... Genelde, mevcut su havzalar alglanyor, oysa buralarn tamam potansiyel su havzas. Siz buray tahrip ettiinizde, mesela Darlk Baraj ve Alibeyky Baraj gibi barajlarn yapmnn da nn kesiyorsunuz. yle olunca da kalkp Boludan su getirmek zorunda kalyorsunuz. Terkos ve merli ciddi tehlike altnda; bunlarn doal drenajn keserseniz, potansiyel barajlar da varolmadan yok olacak, tpk yzlerce dere gibi. Arazide derin kazlar ve dolgular yaparak tahribata yol aarsanz, yeralt sularnn bu derelere akn engellersiniz. Ayrca, belki daha da nemlisi, yolla birlikte yaplamann tetiklenmesi sonucu oluacak kirlilikle su kaynaklarnn kullanlamaz hale gelecek olmas. Gzergha bal olarak, Terkos Gl daha ciddi zarar grebilir, nk orada zaten ok kritik bir denge var. Terkosla Karadeniz

balatlyor. Bu kpr stanbul iin hazrlanan planlarn hibirinde yok, yle deil mi? stanbulun 1/100 bin lekli planlar hazrland, Belediye Meclisinde de onayland. Hibir planda bu gzerghlarda bu kpr yok. stelik, koruma amal hazrlanan stratejik plan stanbulun TEMin kuzeyinde daha fazla gelimemesini ngryor ve 2023 ylnda nfus 16 milyon olarak snrlandrlmak isteniyor. Bu kpr, plann hedef ve ilkelerine tamamen aykr. Maliyet konusunda ne diyorsunuz? Ulatrma Bakan ihaleye katlacak irketlere Biz kprden belli bir geii garanti ediyoruz. Az para gelirse biz deriz, ok gelirse krrz yolunda bir aklama yapt. Kpr krl bir yatrm m olacak yani? Bu kprlere altn yumurtlayan tavuk gibi baklyor. Ama ulam projelerine bu adan bakmak ok yanl. Toplumsal olarak kente ne getirip ne gtrdne bakmak lzm. Sonuta, ortaya kacak tahribat karlamak mmkn deil. Orman alanlarnn mahvolmasn, kentin tamamen betonlamasn, yaam kalitesinin bozulmasn, su havzalarnn yok olmasn, trafiin daha da karmak hale gelmesini buralardan kazanlacak milyon dolarlarla lmek mmkn deil. Biz bunu cebimizden bir ey kmadan, yap-ilet-devret modeliyle yapyoruz deniyor. Ama bu da

yanl. ok ciddi toplumsal maliyetlerle kar karya kalacaz. Bu karayolu projeleri AB kriterlerine de uymuyor. Orada demiryollarna arlk veren projeler benimseniyor... stanbulun en bata rayl sistem olmak zere toplu tama sistemini hzla gelitirmesi lzm. Bir yandan rayl sistem projeleri var. Hazrlanan plan, 2023e kadar 500-600 kilometrelik rayl sistemin yaplmas gerektiini ortaya koyuyor. Ama ok yava ilerliyor. Demiryolu projeleri de var, ama yaplamyor, nk devlet buna kaynak ayrmyor, Yedi Tepeye Yedi Tnel gibi karayolu projelerine gidiyor kaynaklar. Tutarl bir ulam politikas yok. Zaten stanbula 400 kilometre metro da yaplsa, otomobil kullanmn kstlayacak, caydracak tedbirler almazsanz, stanbullular yine otomobil kullanmaya devam ederler. Bu bir paket programdr. ABnin srdrlebilirlik kriterlerine uyan da budur. AB Kentsel art, otomobil kenti ldrr diyor. Biz bunu imzalyoruz, ama bir yandan da kprler, tneller, kavaklar yapmaya devam ediyoruz: Son derece tutarsz bir politika. Bu projelerin vatanda olarak bizim rahatmz iin yaplmadn sylemek yanl olur mu? Olmaz. Bizim derken, toplumun geni kesimlerini kastediyoruz. Elbette bu projelerden yararla-

nacak kesimler de var: Yksek gelir grubu, o arazilerde yatrm yapacak kiiler, kurumlar, firmalar... Ama toplumun geni kesimi, gelecek kuaklar bundan ciddi zararlar grecek. Kprden trenyolu da geecek deniyor... Bu projeleri karayolu mhendisleri iziyor. Kpr kartlarnn tepkisini hafifletmek iin projenin zerine iki izgi izip bakn, tren yollar da buradan geecek diyorlar diye dnyorum akas, nk demiryolu projeleri karayolu mhendislerinin dnda, ayr bir ihtisas iidir. stnden tren de geiyor, daha ne istiyorsunuz demek iin yaplan bir kandrmaca bu bence. Bu projeyi engellemek iin yaplabilecek bir ey var m? Toplumun, stanbullularn, sivil toplum rgtlerinin, meslek insanlarnn koyacaklar tepkinin ses getireceini dnyorum. Arnavutkyde nc kpr sz konusu olduunda Arnavutkyller bir dernek kurdu. Sivil toplum rgtlerinin, meslek insanlarnn desteini de aldlar, kprnn en azndan kendi blgelerinde yaplmasna engel oldular. Benzeri bir oluum burada da gerekletirilebilir. Bu karar alanlar oraya getirenler kentliler. Kentlerine sahip kma bilinciyle, kendi balarna ve kentin bana gelebilecekleri doru deerlendirebilirlerse, ciddi bir tepki gsterirlerse bu proje o kadar rahat gerekletirilemez. Tepkiyi iddetlendirmek lzm.

33

arasnda 2 bin hektar aalandrlm alan var. Bu aalandrmadan ama, Karadenizden esen iddetli rzgarla kumun hareket ederek Terkos gln doldurmasn nlemek. O alandaki bir tahribatla Terkos gln kaybedebilir stanbul. Bu lkede kresel snmay havalar biraz daha snacak diye alglayan medya yneticileri bile var. yice anlalmas iin tehlikenin boyutlarn biraz daha aar msnz? Bulgaristan snrna kadar Trkiye'nin btn derelerindeki suyu toplayp za-

Anlatamadmz bir ey var: 100 aa kesip 500 aa dikseniz bile orman katledersiniz, nk orman aalardan ibaret deildir, bir ekolojik btnlktr. Yol kenarlarna milyonlarca aa dikin, orada bir ekolojik sistem olumaz.
ten stanbul'a tadlar. En son Rezve Deresi diye siyas snr oluturan bir dere kald, onu da alacaz diyorlar. Ama Bulgaristan'la sknt var onu zemediler. stanbul Bykehir Belediyesi bundan byle suyu Bulgaristan'dan m getirir, Yugoslavya'dan m, bilemiyorum. Bu tarafta Bolu'ya dayanm durumda,

SARIYER MADEN DERE MAHALLES SAKNLER ANLATIYOR

Resmen cinayet
nc kpr nereye yaplrsa yaplsn balant yollarnn geecei kesin olan bir blge de Saryer Maden Dereii Mahallesi. Burada, gzelim yeil alann ortasna imdiden ina edilmi bir devasa tnel ve rr deresi yolundan geecek gzergh insan imdiden kahrediyor. Mahalle sakinlerine kulak veriyoruz. Ali Teymur: (ofr) 25 yldr burada yayorum. Suyumuz yok, doru dzgn kanalizasyon sistemi yok. Bir de imdi nc kpr kt. Zaten yol boyunca satlm her yer. Bir arkadam var, Silivri tarafnda oturuyor. AKPliler tutturmu bize buray sat diye. nce anlamadm, sonradan rendim ki kpr yaplyormu, o yzdenmi diyor. Fakirin fukarann evini ykacaklar. Villalarn olduu yerden geiremiyorlar, en iyisi garibalarn olduu yerden geirelim diyorlar herhalde. nsaf Teymur: (ev kadn) adr kuracak yerimiz bile yok. Bize gecekondu diyorlar, ama onlarnki gndzkondu. Ormanlara hep villa yaptlar, onlar da kaak. Onlarn hakk var da bizim yok mu? Bizim olumuz da askere gidiyorsa, biz de ayn haklar istiyoruz.

Fatma zer: (ev kadn) Otuz senedir burada yayoruz. Kpr buradan geerse evimiz yklr, perian oluruz! Direneceiz sonuna kadar. Zaten durumumuz iyi olsa burada durmayz. Zenginler Acarlara, Grgensuya, Demircikye villalar yaptlar zaten. Biz skmedik ormanlar, onlar skt. Biz trnaklarmzla yaptk buralar. Hasan Pulat: (Halkevleri Saryer ubesi bakan) Bir sr insann yer deitirmek zorunda kalaca, evinden olaca, aile dzeninin bozulaca bir proje bu. Doa asndan durum zaten ortada... Mahallelerde insanlarla grtmzde, kpr geldiinde deerlenir buralar, i imknlar ve alveri artar diye dndklerini grdk. Ayrca, insanlar mcadeleden uzaklam. Birileri naslsa yapyor, ben yapmasam ne olur diye dnlyor galiba. Arnavutkyllerin giriimi baarl oldu, nk iverenden, sanatlardan, belediyeden de destek aldlar. Sermaye gruplarnn bile destei vard. Saryerdeyse zaten evlerin ou kaak; insanlar igalci olarak grdkleri iin evlerini daha kolay alacaklar. Bu ekilde kentsel dnm ii de halledilecek, hem de daha az maliyetli olacak. AKP iktidara gelince parann scakln hissetti, sermayenin yannda yer ald. Ama biz bu iin peini brakmayacaz.

oradan getiriyorlar suyu. Ama orada yaayan ve suya ihtiyac olan canllar var. Doal hayat kaybediyoruz. Bu sylediklerim romantik bir doa sevgisinden kaynaklanmyor. Ekolojik denge dediimiz besin zincirini, doal dngy, temiz ve kullanlabilir temiz su kaynaklarn kaybediyoruz ve bu ok hzla oluyor. Be-on ylda stanbul bundan hayat zarar grebilir. stediiniz kadar atklar kmre nazaran daha az zararl olan doalgaz sein, sonuta o da zararl bir gaz karyor. Bu ve benzeri kirlilikleri tolere edecek bir oksijen kayna kalmayacak. Evimizi havalandrmak iin pencereyi aamaz hale gelip klimal ortamlarda yaayacaz. engelky hyar, Yedikule marulu diye bir ey oktandr kalmad zaten, Gney Amerika'dan zm, ran'dan karpuz geliyor. Bunu engelleyebilecek bir doal, siyas veya ekonomik kriz durumunda stanbul alkla bile karlaabilir. Belgrad ormanlarnn ne kadar risk altnda? Su toplama alan olduu iin muhafaza ormandr Belgrad. Be-alt hektar kadar bir yer gider yolun yarataca tahribat, yaplama ve antiyeler hari. Bu projelere kar yasal bir koruma, bir kar k yolu yok mu? Orman Mhendisleri Odas olarak ne yapabiliyorsunuz? Trkiye'de orman ve yaban alanlar iin en byk tehlike ne yangn ne de baka bir eydir; en byk tehlike yasal baltalar. nc kprnn stanbul'da yarataca tahribattan nce mesela, Melen isale hatt gibi doaya en byk zarar veren enerji ve nakil hatlarnn yapt tahribat bile stanbul'daki toplam 2B alanlarnn iki katna yakn. Buna maden ocaklarnn verdii zarar dahil deil stelik. Karayollar Genel Mdrl veya Devlet Su leri kamu yarar diyor, devletin orman tekilt da hayr, vermem diyemiyor. stelik bunlarn hibiri istatistiklere orman kayb olarak gemiyor, nk yaplan otoyollar, enerji nakil ve isale hatlar geici tahsis olarak grndnden istatistiklerde buralar orman alan olarak grnyor.

34

Syleiler: Seda Zobarolu

Cheneyin amar sepeti

ABD CIAin gizli bir terrle mcadele programn eski bakan yardmcs Dick Cheneyin talimatyla Kongreden saklad ortaya kt. New York Timesn haberine gre, 11 Eyll saldrlarnn ardndan kurulan program sekiz yl boyunca gizli tutuldu. Program iptal eden CIA, zaten hibir zaman aktif hle getirilmediini sylese de, dnyann farkl yerlerinde zellikle El Kaide kadrolarna kar yaplan suikast eylemlerini bu oluumun gerekletirdii sanlyor. Aratrmac-gazeteci Seymour Hersh, yllar nce Cheneyin kontrolnde hareket eden bir suikast timinin varln ortaya karmt.

29 HAZRAN-31 TEMMUZ 2009 Hazrlayan: Erdir Zat

Aratrmac Tom Burghardt, bir adm daha ileri gidiyor, 2003te balayan Irak igalinin gerekesi olarak gsterilen kantlarn ABD ve Britanya hkmetleri tarafndan uydurulduunu basna szdran ngiliz biyolojik silah uzman Dr. David Kellynin intiharnn gerekte Cheneyin timinin iledii bir cinayet olduunu ileri sryor. Kelly, FBIn isteiyle 11 Eyll saldrlarndan sonra bagsteren arbon terrn de aratrm ve epey yol almt. Kellynin lmnden sonra eitli adreslere arbonlu mektuplar gndererek insanlarn lmne yol aan terristin Pentagonda alan bir mikrobiyolojist olduu ortaya kmt.

TRKYE Transtrkistan
Turancln baaramadn yeni-Osmanlclk baaryor. Reel politika sarhou Trkiye, blgesel, ktasal ve kresel formatlar peinde...

5 TEMMUZ gn patlayan ve en az 185 kiinin lmyle sonulanan Urumi isyan, kresel gerilim hatlarnn belki de en gergin olann dnya gndemine tad. Bugne kadar ine Tibet politikas stnden yklenen Bat, Tibetle ayn kaderi paylaan teki iki zerk blgenin, Dou Trkistan (incan) ve Moolistann siyas kangren olmasn beklemiti. Artk bu dnem geride kald. Urumi isyannn, harekete geirdii siyas dinamikler asndan, geen yl Pekin Olimpiyatlarnn alnda yaanan oktan aa kalr bir yan yoktu. Tarihe 08.08.08 olarak geen o gn, Souk Savan bitiminden beri ilk kez yabanc bir lkeye saldrarak Grcistan igal eden Rusya, tekkutuplu dnya dnemini noktalamt. ABDnin Bamszlk Gnn havai fieklerle kutlad srada kan Urumi isyan ise Batl glere rvan ans verdi. Geen yl Grclere arka kan zgr dnya, bu defa mslman Uygurlarn yanndayd... Dou Trkistan sorununun Trkiyedeki izdmleri her zaman ikircikli oldu. 70li yllarda komnizmin kskacndaki esir Trkler retoriiyle propaganda yapan MHP, tekeline ald Dou Trkistan sorununu uluslararas zeminde kararllkla savunacak basireti hibir zaman gsteremedi. Trkiyenin menfaatleri her defasnda buna engel oluyordu. Uygur bamszlk hareketinin ruhan lideri sa Yusuf Alptekinin destek almak iin gittii Trkein yanndan hngr hngr alayarak ayrld tarihe ilitirilmi notlar arasndadr. Ecevitin koalisyon hkmetindeki yeni MHP de Uygurlar hayal krklna uratmt. Ne var ki, tarihin garip cilvesi, Trk milliyetilerinin getiimiz haftalarda sergiledii eylemler ilk defa gereki bir zemin buldu. nk, Babakan Erdoann adeta soykrm olarak adlandrd in zulm, ilk defa ABD, AB, Trkiye ve Uygurlarn karlarn ortak zeminde buluturdu. Alptekinin yapamadn, srgndeki Uygur lideri Rabia Kadir yapt.

11 Eylln Amerikan istihbaratnn bilgisi dahilinde yapldn iddia ederek Bush ynetiminin badman hline gelen Trk asll eski FBI tercman Sibel Edmonds, yaknlarda yeni bombalar patlatt. Edmondsa gre, ABD, yaklak on yldr, Trkiyenin Ortadou ve Orta Asyadaki etkisi kullanlarak ayaklanmalar ve Amerikan karlarn kollayan operasyonlar dzenliyor. Trkiyenin panTrkist ve pan-slmist nfuzunun ABDye geni imknlar sunduunu savunan Edmonds, Urumide yaanan son olaylar rnek gsteriyor. Edmondsun szlerini komplo teorisi olarak deerlendirmek zor. Zira bu nfuz perspektifi bizzat dileri bakan Ahmet Davudolu tarafndan savunulmakta: Orta Asya, Trkiyenin derinlemesine bir Asya stratejisi oluturmasnn anahtar konumundadr. Trkiye bir yandan ABD ve AB gibi Asya d lkelerle girdii ilikileri Asya iinde kullanabilme becerisini gstermek, dier yandan Asya-ii dengelerdeki deimeleri srekli takip ederek bu blgede bir blok karsnda yalnz kalmayacak aktif bir diplomasi takip etmek zorundadr. (Stratejik Derinlik, sf. 499) Rabia Kadirin Amerikan think-tanklerinin yardmyla Washingtonda kurduu Dnya Uygur Kongresine benzer bir hassasiyetle dikkat eken aratrmac-yazar F. William Engdahl, incan Uygur zerk Blgesinin ierdii geni petrol ve mineral kaynaklar kadar, in, Rusya ve Orta Asya cumhuriyetleri tarafndan kurulan angay birlii rgtnn enerji yollar stndeki jeopolitik konumu nedeniyle de stratejik nem tadn vurguluyor. Engdahla gre, Urumi isyan, geen ay Trkiyede imzalanan Nabucco boru hatt anlamasnn siyas etki alannda. Rusyann enerji tekelini krmak iin gelitirilen Nabucco projesinde aktif rol oynayan Azerbaycann yanna ncelikle Kazakistan ve Trkmenistan da katmaya alan Trkiye, dier yandan gelecein getirecei alternatiflere kar elini geni tutmak, reel politika icab Rusyay bsbtn dlamamak istiyor. Putin ile Erdoan arasnda ve Berlusconinin himayesinde imzalanan Gney Akm anlamas, her ne kadar Trkiyenin Nabuccoya ncelik verdii sylense de, Davudolunun ne kard ok boyutlu diplomasiye gzel bir rnek tekil ediyor. Trkiyenin AB yeliine kar kan Fransa ve Almanya, Avrupann tarih boyunca dlad Trkiye ve Rusyann yaknlamasna katlanmak durumunda kalacak. Yeni-Osmanlclk ibanda...

NJERYA Petrol ve kan karrken...

Shellin 15 yl nce haksz yere idam edilen aktivist Ken Saro Wiwa ve yoldalarnn ailelerine demeyi kabul ettii kan parasn zafer mi saymak lzm, onurlu bir yenilgi mi, yoksa yeni bir hak arama zemini mi? Umarz, gelecek bu sonuncu seenei ne karr. nk Shellin Nijeryadaki kirli savaa bulatn zmnen de olsa kabullenmesi, ailelere denen 15 buuk milyon dolarn katbekat stnde bir cezay gerektiriyor.

9 HAZRAN 2009 gn, elli yl akn bir smr yks, vuku bulduu yerden binlerce kilometre uzakta, New Yorkta, yeni bir yrngeye girdi. Shellin avukatlar, 10 Kasm 1995te Nijerya devleti tarafndan idam edilen evre ve insan haklar eylemcisi Ken Saro Wiwann ve dier kurbanlarn ailesine 15 buuk milyon dolar dostane zm paras demeyi kabul etti. Shell, Nijerya topraklarnda petrol avna 1958de, Afrikada rafineri kuran ilk irket olan Totalden hemen drt yl sonra balam. kinci Dnya Sava sonras kendilerine bakir alanlar arayan petrol irketlerinin yeni yar alan, Afrika olmu: Total, 1954te o zamanlar Fransz olan Cezayiri kapatrken, onu ayn yl Gney Afrikadaki Durban rafinerisiyle Mobil, 1958-1963 yllar arasnda Nijerya ve Kenya rafinerileriyle Shell ve BP takip etmi. kinci retim dalgas ise, petrol krizinin ardndan, 1980lerde gelmi. Ktann son on ylda grd yeni rafineri says yalnzca iki: Sudanda ve Msrda.

Gene u ngilizler...
Petrol irketleri, 1980lere kadar ilgi oda olmaktan, taze bamsz cumhuriyetlerde sregiden iktidar kavgalar ve etnik sorunlar nedeniyle kurtulmular. Tahmin edebileceiniz zere, aslnda Nijerya diye bir lke yok. ngilizler, 20. yzyln banda tam olarak 1 Ocak 1901 bu blgeyi kendilerinin iln ediyor, 1914te snrlarn izdikleri topraklara Nijerya adn veriyorlar. Bu snrlarn iindeki etnik gruplarn birbiriyle kavgas, 1967-1970 arasn-

36

Estemirova katledildi
RUSYA nsan haklar savunucusu, gazeteci Natalia Estemirova, eenistanda karldktan sonra komu nguetyadaki bir ormanlk alanda l bulundu. Kafasna iki kurun sklmt. Estemirova, 2006da suikaste urayan gazeteci Anna Politkovskaya ve ocak aynda ldrlen aktivist avukat Stanislav Markelov ile birlikte alm, onlar gibi eenistandaki insan haklar ihlllerine younlamt. nsan Haklar zleme rgt, Estemirovann eenistanda rejim muhaliflerini sindirmek iin yaplan kundaklama eylemlerine dair bir dosya zerinde almaktayken ldrldn bildirdi.

Etann 50. yl eylemleri

SPANYA Ayrlk Bask rgt Eta, kuruluunun ellinci yldnmnde bir dizi bombalama ve polislere ynelik suikast eylemleriyle gvde gsterisi yapt. Bask gazetesi Gara, yakn dnemde tatil cenneti Majorca adas ve kuzeydeki Burgos kasabasnda patlayan bombalarn arkasnda Etann bulunduunu teyit ettiklerini yazd. ktidardaki Sosyalist Parti, Eta ile yrtt bar srecinin 2006da Madrit havaalannda yaplan bombalama eyleminden sonra sona erdiini aklamt. Bask blgesinin bamszl iin mcadele veren Etann eylemlerinde bugne kadar 820den fazla kii can verdi.

Yeni Tamil lideri kayp

SR LANKA Mays aynda ordunun dzenledii kanl harekatta ar bir darbe alp dalmann eiine gelen Tamil Kaplanlarnn yeni lideri Selvarasa Pathmanathan bir Asya lkesinde tutuklandktan sonra ortadan kayboldu. Baz raporlar Pathmanathann Taylandda tutuklandn duyururken, Tamil kaynaklar, bunun Malezyann bakenti Kuala Lumpurda gerekletiini ve liderlerinin Sri Lanka hkmetine teslim edildiini bildiriyor. Diasporadaki Tamil temsilcileri, rgt silahsz mcadele iin yeniden yaplandran liderin akbeti konusunda endie duyduklarn aklad.

Milliyetiler palazland
MEKSKA Milletvekili ve eyalet valisi seimlerinde iktidar partisi merkez sa PAN ar yenilgi alarak parlamento stnln yitirdi. PAN tarafndan srklase edilip yetmi yldan fazla sren tekparti egemenliini yitiren milliyeti PRI, birinci geldii seimde milletvekili saysn ikiye katlad. Radikal soldan ald destei yitiren merkez sol PRD byk oy kaybyla nc oldu. lk partinin oy yzdeleri 37, 28 ve 12 olarak belirdi. Semenlerin bo oy kullanmas iin kampanya yapan marksist sol ise yzde 5in stne kamad. Sol partilerin toplam oy potansiyeli yzde 31 dolaynda grnyor.

atlm. Doup byd yer olan Ogoninin halknn taleplerinin dillendiren MOSOPun (Ogoni Halknn Kurtulu Hareketi) kurucu yelerinden biri olan Wiwa, karsna Shelli alnca, asker diktatrlkten grd bask artm. 1992de aylarca hapis yatan Wiwa, serbest brakldktan sonra, iddetsiz eylemler iin Ogoni halkn rgtlemeye devam etmi. 1993te 300 bin Ogonilinin katld mitingden sonra o tarihte Nijeryada tahmin edilen Ogoni nfusu 500 bin, ban General Sani Abachann ektii asker diktatrlk, Wiwann ve Ogoni hareketinin icabna baklmasna kanaat getirmi ve 21 Mays 1994te MOSOPun iindeki bir fraksiyonun drt yesinin ldrlmesinden Wiway ve yoldalarn sorumlu tutarak hapse atm. Sonras, hkmet tarafndan tutulan ve kendilerine Shellde i nerildiini sonradan itiraf eden yalanc tanklar, aceleyle kotarlan bir uyduruk mahkeme ve sekiz MOSOP yesinin idam... da, bir milyon kiinin ldrld bir i savala sonulanyor. Nijeryann 1999a kadar grd baarl/baarsz asker darbe saysnn ise haddi hesab yok. Aslnda bir yazar ve televizyon yapmcs olan Ken Saro Wiwa, bu asker darbeler arasnda baarsz olan bir gei dneminde siyasete

Mandela, Nijeryaya yaptrm uygulanmas nerilerini reddedip yumuak diplomasi gdlmesini savunuyordu. Halbuki, durum Nobel dll Nijeryal yazar Wole Soyinkann tam da ayn gn basna yapt aklamadaki gibiydi: Nelson Mandela, bugn, Abacha ve temsilcileriyle ayn odada bulunmayacan sylese, bu i biter. Afrikal siyahlar iin o gnlerde efsanev bir figr olan Mandela, hem Soyinkann, hem Desmond Tutunun, hem Yeni Zelandada protestolara katlan yzlerce insan haklar savunucusunun yaptrm istemlerine srt evirmiti. 24 saat gemeden de, Wiwa ve arkadalar apar topar aslmt.

Shell, diktatrlk, kir

Ogoni hareketi, Afrika zelinde yerel siyas sorunlarla evre sorunlar arasndaki ilikiyi kampanyalarnda birlikte ileyen ilk hareket. Bilinmez, belki de asker diktatrln ters tepeceini bile bile bylesine sert bir nleme bavurmasnn ardnda da hem yerel, hem kresel destei bulunan byle bir hareketle nasl ba edeceini bilememesi yatyordu. Wiwa da bunu syleilerinden birinde dile getirmi: Yalnzca kimlik haklarmz zerinden yrteceimiz bir mcadele, ne yerel dzeyde baaryla ulaabilir, ne de kresel dzeyde gereken ilgiyi toplayabilir. Ogoni hareketinin istemleri de bu yzden iki katmanl: 1990 ylndan itibaren, hem blgelerinden karlan yaklak 30 milyar dolarlk petrol gelirinin bir blmnn blgesel kalknmaya ayrlmas Wiwa, Ogoni kylerinin bir tekinde bile elektrik ya da ime suyu olmadn sylemi, hem de Shellin yaratt ar kirliliin firma tarafndan azaltlp sonularnn tazmin edilmesi talep edilmi. Ancak Shell, krndan dn vereceine, bildik yntemlerle i yapmaya karar vermi. The Guardiann 14 Ocak 1995te, yani Ken Saro Wiwa ve yoldalar idam edilmeden aylar nce ele geirip yaynlad bir Nijerya Silahl Kuvvetleri belgesine gre, Ogoni blgesinden sorumlu bir binba, Shellin blgedeki baz tesislerinin baslmas, malzemelerin tahrip edilmesi ve bunlarn Ogoniler tarafndan yapld ss verilmesi operasyonunu ayrntlandryor ve bunun iin Shellden alnacak dzenli madd destekten sz ediyor. Bu ve benzeri kantlar nda, ban avukat Judith Chomskynin soyad tandk geliyordur ektii bir grup insan haklar hukuku rgt, Royal Dutch Shelle ve Nijerya merkezinin bandaki Brian Andersona kar, insanla kar sular, ikence, insanlk d muame-

Mandelann lm sessizlii
Burada tarihe bir not dmekte yarar var: 9 Kasm 1995te, yani Nijeryadaki asker diktatrln Wiwa ve sekiz yoldann idam kararn onad gn, Yeni Zelandada Milletler Topluluu toplantsna katlan, Gney Afrika Cumhuriyetinin ilk siyah bakan Nelson temizlik maliyeti demek. Nijeryada ilk Gaz Gmme Yasas 1979da karlm ve lkedeki petrol firmalarndan 1984 ylna kadar gereken nlemleri almalar istenmi. Hemen btn firmalar gaz yakmaya devam etmi, bu maliyeti stleneceklerine ceza demeyi gze almlar. Nijerya Yksek Mahkemesi, 2005te gaz yakmann insan ve evre hakk ihlli olduu kararn alm. Shell ve dier petrol firmalar, bu karar da gzard etmiler. Nijeryada u an itibaryla yze yakn gaz yakma tesisi iliyor. Afrikann dnya petrol rezervlerindeki pay: % 9,5 Nijeryann Afrika rafinerileri arasndaki pay: % 14,6 Nijeryann petrol gelirlerinin lkenin toplam dviz gelirleri iindeki pay: % 95 Nijeryann nfusu: 148 milyon Afrikada en kalabalk Afrikann toplam nfusu: Yaklak 960 milyon

NJERYANIN EKOLOJK AMAZI Gaz yakma ve szntlar

DOAL gaz, petrol karma srasnda ortaya kan yan rnlerden biri. Birok modern rafineride, bu gaz ya enerji kayna olarak kullanlyor, ya da topran altna geri depolanyor. Szn ettiimiz doal gaz, bizim evlerimizde kullandmz trden deil, birok toksik bileen ieriyor. Bu gazn yaklmas ise, kromozom bozukluu, deforme doumlar gibi salk sorunlarna yol ayor. Petrol karmann bir dier sonucu da, petrol sznts. Nijeryada son elli ylda yaklak 1.5 milyon ton petrol, szntlar sonucu doaya karm. Ortaya kan gaz ve petrol szntlar ile ba etmek, retici firmann sorumluluunda. Ancak bu, ek yatrm ve

37

AYAKKABICILAR GER ADIM ATTI Amazonda yol alnd

BREZLYA Greenpeacein Brezilya ve ngilterede yrtt bir kampanya, sonucunu ksmen de olsa vermie benziyor. Aralarnda Adidas, Nike ve Timberland gibi markalarn da bulunduu firmalar, Brezilyadan ithal ettikleri derinin retim srecinde Amazon ormanlarnn yok edilmemesi iin bir moratoryum ilan ettiler. Bu ilan, Greenpeacein Brezilyada yl boyunca srdrd bir almann meyvesi. Ayakkab ile Amazonlarn ne ilgisi var de-

meyin. Otlak ama, Amazonlarn yok edilmesinin en byk nedeni. Son otuz yl iinde, Amazonlarn bete biri kesildi ya da yakld. Brezilya evre Bakan Carlos Mince gre, yasad ormanszlatrmann yzde 65-75i, otlak amak iin yaplyor. Bu otlaklarda yetitirilen hayvanlarn etleri, Tesco gibi byk spermarketlere, derileri ise yukarda szn ettiimiz firmalara satlyor. Grnen o ki, Brezilya hkmeti ve yargs da otlak amay durdurmak iin sert nlemlere bavurmaktan ekinmiyor: Brezilya Federal Basavcl, 150 bin hektara varan orman katliam nedeniyle, tedariki firmalara Brezilya top-

Dars okuluslu irketlere direnen Kolombiyal Amazon yerlilerinin bana

lumuna kar iledikleri evre sularndan tr toplam 800 milyon avroluk ceza davalar am durumda. te yandan, Lulann yamur ormanlarndaki toprak

speklasyonuna son vermeyi amalayan ve yzbinlerce orman iftisine toprak tahsis eden Amazon yasas da bu sreci destekleyecek gibi grnyor.

le vb. sulamalar ile 1996dan itibaren davalar at. lgin olan, davalarn ald yerin ABD olmas. kence Kurbanlarn Koruma Yasas ve 1789 tarihli Yabanclara Haksz Muamele Yasas, madurlara, ihlllerin olduu yerden bamsz olarak, ABDde hak arama olana tanyor. 13 yllk dava srecinin sonunda, 9 Haziran 2009da, Shell yneticileri, ii mahkeme dnda zmeyi, idam edilenlerin ailelerine toplam 15 buuk milyon dolar demeyi kabul etti. Shellin 2008 yl net kr, 27 milyar dolar. Toplam varlk deeri ise, yaklak 282 milyar dolar. Bir dier deyile, 15 buuk milyon dolar, bir yllk krn binde 6sndan daha az. Shellin blgedeki milyarlarca dolarlk operasyonunun yannda erez gibi kalan bir miktar sz konusu. Bu, Shell gibi firmalara parasyla deil mi? esneklii tanyabilir. Ancak bir yandan da, bu dava, yerel glerin kresel irketlere kar haklarn rgtl biimde uluslararas platformlarda aramaya balamasnn nn aabilir. rnein, Shellin getii yoldan imdi Chevron da geiyor. 1998 ve 1999da Nijerya Ordusuna silah yardm yaparak sivillerin ldrlmesine su orta olduu gerekesiyle sank koltuuna oturan petrol irketi, yine ABDde devam eden davalarda sank sandalyesinde. Nitekim, Ken Saro Wiwann babasyla ayn ad tayan olu, anlamann yapld gn The Guardiana yazd yazda, bu anlamann insan haklar ihlllerinin ulusar mahkemelerde grlmesi asndan nemli bir itihat oluturduunu iddia ediyordu. Daha da nemlisi, Nijeryada petrol ile ilgili toplumsal ve evresel sorunlar zlm deil. rnein 2004te kan ayaklanmalarda bu iki petrol irketine ait kuyularn almas yerel halk tarafndan engellendi. Nijerya byle de, dier Afrika lkeleri farkl m? World Corporate Watchun raporundan aktaralm: ad, Kamerun, Sudan, Angola, Ekvator Ginesi, Kongo, Moritanya, kaynak lanetini yaayan, petrol irketlerinin le kargalar gibi talan edip toplumsal sorunlar yaratt ya da krkledii dier lkeler. Belki de bu yzden iyimser olmak gerek: Bu lkelerde yaayan, ibirliki ynetimlerine ve onlarn hukuk sistemine gvenmeyen insanlarn bavuraca bir direni mevzii daha olumu oldu.
Ertan Keskinsoy

TALYA Faizm hortluyor!

G8 zirvesi srasnda di gsteren polis devleti ve art arda patlayan seks skandallar Berlusconi imparatorluu hakknda baz ipular veriyor. Ama ok yetersiz. talyann Mussolininin faist topyas Saloya doru dolu dizgin kotuunu grmek iin daha fazlas gerekiyor. stanbulda yaayan bir talyan srgn anlatyor...
BUGNLERDE talyada neler oluyor, anlamak g. 14 Nisan 2008de Berlusconi nc kez babakan oldu. Sol, merkeziyle radikaliyle, km vaziyette. Komnistler, 2. Dnya Savann bitiminden beri ilk defa meclis dnda. Parlamentoda Berlusconinin mebzul miktarda eski faisti saflarnda barndran partisine muhalefet edecek tynette bir parti yok. Berlusconiye yegne hakiki muhalefet, at boanma davasn anlatt mlkatlarda imparatorun elencelerinden ve kendilerini ejderhaya sunan bakirelerden dem vuran kars Veronica Lariodan geldi. Kocama yardm etmeye altm diyordu Lario: Ama hibir ie yaramad. Yanldm anladm. Yeter artk. Bu esnada talya ikiye blnm, televizyonda Berlusconinin maceralarn izlerken, babakann yandalar parlamentonun altn stne getiriyordu. Haziran 2008de yeni hkmetin ilk icraatlarndan biri olarak Lodo Alfano yasas kt. Yasa, devletin en tepesindeki drt makam (cumhurbakan, babakan, senato bakan ve milletvekili meclisi bakan) ceza srelerden muaf tutuyordu. Anayasa Mahkemesinin gr bildirmesini beklemeden uygulamaya konan yasa sayesinde Berlusconi, Mills davasndan yrtm grnyor. Berlusconinin, henz bir giriimciyken hukukd yollarla bir yaynevini satn ald iddiasyla yargland mahkemenin yargcna rvet verdii iddiasyla alan ikinci bir davada kendisi lehine ifade vermesi iin ngiliz gazeteci David Millse para verdii iddia ediliyor. Nasl ama? Tam bir matruka deil mi? Berlusconi aklansa da, bu son davadan ceza almas durumunda geriye dnk olarak tekrar yarglanmas gerekecekti. Mills, geen ubat aynda 4.5 yl ceza ald. Ne var ki, Millse rvet veren Berlusconi yeni yasa sayesinde yakay syrd. beklenen adalet reformu, gemite mafyaya kar mcadele veren zel yetkili savclk makamnn da kaldrlmasn ngryor. Bu zel yetkili savclardan Giovanni Falcone ve Paolo Borsellino, 1992nin mays ve temmuz aylarnda ldrlmt. Falcone, 80lerin sonunda Palermoda mafyayla ilikili sulardan tr 360 kiiyi mahkm ettirmeyi baarmt. ldrld srada, henz politikaya atlmam olan Berlusconi ile mafya arasndaki ba soruturuyordu. Falconenin yakn arkada ve meslekta Borsellino ise, iki ay sonra, mafyann Falcone suikastindeki roln aydnlatmak zereyken ldrld. Berlin Duvarnn yklmasnn ve Amerikan yanls eski talyan partilerinin yok olup gitmesinin ardndan, Falconenin gazabndan ekinen mafyann mecliste kendine yeni destekiler arad iddia edilir. Falcone ve Borsellino cinayetlerinden bir yl sonra da Berlusconi, bir boluu doldurmak ve talyay komnistlere brakmamak iin siyasete atld. Daha geen ay, 70lerde Palermo belediye bakanl yapan ve Falcone tarafndan mafya yesi olduu ortaya karlan Vito Cianciminonun olu Massimo Ciancimino, elinde savclar ldren mafyann devletle ilikisini kantlayan bir belge bulunduunu syledi. Bunun stne Sicilyadaki savclar soruturmay tekrar balatt. lk bulgular, mafyayla talyan gizli servisi arasnda sk bir ibirlii bulunduunu gstermekte. Cinayetlerin failleri ve alt dzeydeki destekileri ceza almlard, ama st dzeydeki hakiki sorumlular hibir zaman gn yzne kmad. Geen onca kanl yln iindense szde ikinci cumhuriyet ve Berlusconili yllar dodu. Berlusconinin adalet reformunun ilk adm, gizli dinlemelere dair yasann haziran aynda onaylanmas oldu. Gizli dinlemelerin mafyaya ve yolsuzlua kar mcadelede en etkin yntem olduu iddia ediliyordu. Berlusconinin devlet televizyonunun bandaki zattan bir kadna antaj yapmasn isterken sergiledii unutulmaz performans ise Youtube izleyicilerinin hizmetinde. On yl nce kaybettiimiz unutulmaz talyan arkc Fabrizio De Andrnin ki Numaral R-

Berlusconinin karanlk mazisi

Berlusconi anlalan kendini yeterince gvende hissetmiyor ki, geenlerde Anayasa Mahkemesi yelerinden biriyle akam yemei yedi. Yemei fa eden de gene ayn yeydi. Gryorsunuz, talyada her ey mmkn. Yaknda kmas

38

lmne fabrika igali

GNEY KORE Kresel krizi gereke gstererek 2600 personelinin (yzde 36) iine son veren Ssangyong otomobil fabrikas byk bir eyleme sahne oldu. ini kaybedenlerin 1600 kadar gnll yedek olmay kabul etti. Ancak geri kalanlar fabrikay igl etmeye karar verdi. 77 gn boyunca direndiler. ileri fabrikadan karmak iin mdahale eden polis, amacna drt gnlk atmadan sonra ulaabildi. iler son are olarak kendilerini silme yanc maddeyle dolu boya atlyelerine zincirlemiti. Fakat bu bile sendika ile iveren arasndaki grmelerin olumlu sonulanmasn salayamad.

Art oklar sryor

PERU Haziran aynda Amazon ormanlarnn okuluslu irketlere almasn ngren Orman Kanununu protesto eden yerlilerin isyann kanl bir ekilde bastran Garcia hkmetindeki dalma devam ediyor. Son olarak eylemler srasnda muhalefetin tepkisini eken babakan Yehude Simon istifa etti. Garciaya verilen destek yzde 30larn altna dm durumda. Hkmet raporlar isyanda elliden fazla kiinin ldn gsterirken, insan haklar rgtleri l saysnn bu rakamn ok stnde olduuna ve yzden fazla kayp insann listeye dahil edilmediine dikkat ekiyor.

Sativa Yenge yasakland

HNDSTAN Kama Sutrann vatan terrle mcadele uruna acayip bir karar verdi. nternette gnlk olarak yaymlanan Savita Yenge erotik izgi roman serisinin sitesine eriim, Hindistann btnln tehdit ettii gerekesiyle yasakland. Byk gsleri, dar kyafetleri ve uzun siyah salaryla n kazanan izgi karakteri ayda ortalama 60 milyon kii ziyaret ediyordu. Mumbaideki terr saldrlarnn ardndan karlan terrle mcadele yasas ilk kez bir erotik siteye uygulanrken, Bat kaynakl pornografik sitelere herhangi bir yasak getirilmemesi gzden kamad.

Zen budizm saldr altnda

VETNAM 1966dan beri srgnde yaayan Zen ustas, bar aktivisti, yazar Ti Nat Hanhn retisini benimseyen Bat Nha manastr, geleneksel Budizme bal yobazlarn saldrsna urad. Manastrda yaayan 379 monk ve rahibeyi dar karp mekna ar hasar veren saldrganlar, blgeyi terketmeden nce bir dahaki gelilerinde kan dkeceklerini bildirdi. Elektrik ve su skntsnn bagstermesi nedeniyle zorluk eken Zen budistler, din ve vicdan zgrlne sahip kmas iin Vietnam Komnist Partisinden yardm istedi. Zen retisi zellikle genler arasnda hzla yaygnlayor.

y adl arksnda dedii gibi: Bir zamanlar, bir yarg benim gibi / Yarglam yazanlar yasay / nce yargc deitirmiler / Ardndan da yasay / Bugn, bir yarg benim gibi / Soruyor, yarglayabilir miyim diye iktidardakileri / Sen iktidarsn / ster misin yarglanmak? / Aklanmak m istersin / Yoksa ceza m almak? Bu ark 1973te yazlmt, ama bugn talyada olanlar o gnden biliyor sanki.

Faizmin ayak sesleri

Uurumdan aa yuvarlanan talya btn irkinliiyle karmzda. Bunun en bariz olduu alanlar, i gvenlik ve gmenlik. Birka hafta nce onaylanan bir yasayla, sradan vatandalarn kent sokaklarnda yasad gmenleri avlayacak devriyeler kurmasna ve bu birliklerin devletten madd destek almasna imkn tannd. Ekonomik krizin ve isizliin yerkreyi kavurduu u gnlerde tam da ihtiyacmz olan ey! Bu yasann kmas, en ok gerek talyanlar savunmak iin yeil gmlekli devriyeler kuran Kuzey Ligi partisini sevindirdi. Bu devriyeler artk devlet tarafndan sbvanse edilecek. Gemi zlemiyle yanp tutuan faistler de bo durmuyor elbette. imdiden etraf gri ya da siyah gmlekli, imparatorluk simgeleriyle donanm Mussolini hayran gruplar sard. Bu gruplarn silah tama yetkisi yok, ama kurucu yeleri zel gvenlik elemanlarndan oluuyor. Polisin btesinin kriz bahanesiyle kesintiye urad bugnlerde byle bir yasann kmas bir paradoks mu, yoksa tam da iin kural m, artk siz karar verin. Kuzey talyann drt bir yannda, duvarlarda Peki bizi devriyelerden kim koruyacak? ya da Gmenler, ltfen bizi talyanlarla yalnz brakmayn! yazmakta. te yandan ayn yasa, yasad g diye bir su tarif ediyor. Belgesiz gmenlerin cezaya arptrlmasn gndeme getiriyor. Vatikan ise bu srete Berlusconi ile ak atmaya girmedi, nk karlkl olarak birbirlerinin desteine muhtalar. Gene de tabandaki rahiplerden ciddi itirazlar ykseldi. 2003n baharnda, ABDnin Irak igalinden hemen nce, btn evlerden gkkua renkli bayraklarn salnmasn neren, talyan bar hareketinin tarih figrlerinden rahip Alex Zanotelli gene muhalif rahiplerin ban ekiyor. Zanotelli yle diyor: Bir talyan ve hristiyan olmaktan utan duyuyorum. talya gibi bir lkenin, bu derece rk ve yabanc kart bir yasay karabileceini hibir zaman dnmemitim. Bir somun ekmek iin asrlar bo-

yu oradan oraya g eden bizler yurtdnda yaayan 60 milyon talyan var grdmz zulm imdi bakalarna yapyoruz. Zanotelli, szlerine yle devam ediyor: Bu yasann gerekesi gmenleri yasad kabul etmesi. Ancak, asl sulu olanlar gmenler deil, insanlar ge zorlayan ekonomik ve finansal yaplardr. Yasa, oturma iznini vergilendiriyor, devriyeler ngryor, ailelerin bir araya gelmesini ve karma evlilikleri snrlandryor, snrd emirlerine uymayanlara drt yla kadar hapis cezas getiriyor ve belgesi olmayan kadnlarn hastanede doum yapp ocuunu nfusa geirmesini yasaklyor. Bu bir apartheid yasasdr. 60 yl nce faizmin geri dnmesini engellemek iin oluturulan anayasal garantilerin tek tek ortadan kaldrlmasdr. Biz hristiyanlarn sivil itaatsizlik eylemlerine balama cesaretini gstermeliyiz. Peki ama, nc rahiplerin dnda Berlusconiye kar kacak ne kald talyada? Dorusu, ok da bir ey kalmad.

Radikal solda kprdanmalar

Merkez soldaki Demokratik Partide yaanan komediyi imdilik bir kenara brakalm ve tabanda yaanan deneyimlerden bahsedelim. Bunlarn ilki, yl nce, kuzeydou talyada kk bir ehir olan Vicenzada balayan Dal Moline Hayr hareketi. Burada bir Amerikan ss ve ok sayda asker alan var. stelik Amerikallarn burada nkleer silah sakladndan pheleniliyor. (talyann nkleer gc yok.) Birka yl nce Pentagon blgedeki kullanm d Dal Molin havaalanna ikinci bir ssn yaplmas iin harekete geti. Ardndan bir protesto hareketi olutu ve insanlar sokaklara dkld. yl iinde tabandan rgtlenen, ok farkl politik kesimlerden, ya, kken ve kltrden insanlarn dahil olduu srad bir deneyim yaratld. Geen ekim aynda hkmetin ne pahasna olursa olsun engellemeye alt bir referandum yapld. ehir nfusunun te biri sse kar oy verdi. Bu, henz yeterli deil. Ama hareketin pes etmeye niyeti yok. Bir dier hareket, eitim bakan Mariastella Gelmininin okullarda bte kesintisi yaplmas kararnn ardndan geen sonbaharda patlayan renci hareketi Onda Anomala (Aykr Dalga). Berlusconinin kukla gibi oynatt bu hanmefendinin ad, bir avukatn meslek snavyla ilgili yolsuzlulua karmt. Mthi bir devlet tutarll sonucu eitim bakan oldu ve imdi de

talyan kamusal eitim sisteminin ahit olduu en byk saldry ynetiyor. renciler Sizin krizinizi biz demeyeceiz! diyorlard. Ne tesadftr ki, LAquiladaki G8 zirvesi ncesi, harekete katlan 21 renci tutukland. Aykr Dalga niversitelerde radikalleerek toplumsal mcadeleler alanna taze bir nefes getirdi. nk hareketin katlmclar, 2001de doup bir ekilde Komnist Yeniden na Partisine (PRC, ksaca Rifondazione) eklemlenen hareketin intiharndan sorumlu kiilerden farkl bir gen kuak. Bir baka ilgin hareket ise Napolide ortaya kt. Bu defa sz konusu olan, Camorra (Napoli mafyas) ile merkez solun elinde tuttuu yerel kurumlar arasndaki karanlk ilikilerdi. Yerel ynetim kentteki p toplama iini Camorrann irketlerine vermi, ok sayda atl tesis ina edilmi, ama gene de sokaklar p ynlar iinde kalmt. Sokaklarda imdi daha az p var, nk Berlusconi pleri ehirdeki doal parka gmd. Napolideki yeni hareket eitli gruplar ieriyor ve her defasnda farkl bir konuyu ne kararak aktif olmaya devam ediyor: p, su zelletirmeleri, eitim, isizlik... Haziranda AB parlamentosu seimleriyle birlikte yerel seimler de yapld. Rifondazioneden kopan Sinistra Criticann (Eletirel Sol) adaylar pek de umut vermeyen sonular ald. Milano aday Piero Maestri yle diyordu: Dile getirdiimiz politik nerilerin takipisi olabilecek kesimlerin orannn bu kadar dk olduunu dnmyorum. Bence potansiyelimiz bize oy vermekte pek fayda grmedi. Fayda kelimesini bilhassa kullanyorum, nk sonuta oy kullanmann ardnda yatan esas saik seilme olaslnn getirdii fayda. Bizde de eksik olan bu, nk yzde 4 barajn aabilecek gibi grnmyoruz. Bu nedenle pek ok insan ya Rifondazioneye oy vermeye devam etti ya da ekimser kald. Rifondazione ise hasbelkader hayatta kalmaya devam ediyor, ama sahici bir halk inisiyatifiyle ba kalmam durumda. talyada hareketler ortadan kalkmadysa da, bunlar nasl rgtleyeceimize dair bir fikir noksanl sz konusu. Gelecek sonbahar aylarnda yzbinlerce atl ii, i durdurmalar yznden isiz kalacak. Gl bir protesto dalgas buradan ykselebilir. Yaknlarda yaplan aratrmaya gre, son on ylda 700 bin talyan lkenin tarihsel olarak daha yoksul olan gneyinden kuzeye gm. Sadece geen yl g edenlerin says 122 bin. lkeyi terk edenlerin saysn ise henz bilmiyoruz. Diaspora daha yeni balyor.
Michelangelo Severgnini (Web sitesi: www.kapdkjumb.it) eviren: Frat Gen

39

HONDURAS Komplo pratii

Teori mi nce gelir yoksa pratik mi, ou zaman karr. Ama bu rnekte pratik teoriyi hayli geride brakyor. Honduras darbesine komplo teorisi dayanmyor. te size son derece verimli bir kuku: ABD ve uluslararas camia tarafndan dlanacan bile bile darbe yapan egemen elit, sadece bir siyas intihar gerekletirmeyi hedefliyor olabilir mi? stelik darbeci generalleri bizzat Pentagon yetitirmiken...
28 HAZRANDA, Latin Amerika artk gerilerde kald sanlan bir kbusla uyand. Bir zamanlar goril lkabyla anlan ve Washingtondan gelen talimat gerektirdiinde birbirlerini dahi deviren nemrut suratl generaller geri dnmt. Souk Savan bitiminden beri Orta Amerikada ilk kez bir asker darbe yaand. Hondurasn sol tandansl bakan Manuel Zelaya, sabahn erken saatlerinde konutunu basan bir asker tim tarafndan pijamalaryla tutuklanp srgne gnderildi. Bata Latin Amerika lkeleri olmak zere birok lke, pakt ve uluslararas kurum tarafndan knanan darbeye kar direnen Zelayann Hondurasa girmesine izin verilmiyor. lkedeki siyas destekilerini mobilize eden Zelaya, areyi Honduras-Nikaragua hududuna kamp kurmakta buldu. Bu arada yurdunun toprana sembolik bir adm atmay da ihml etmedi. Hondurasn gorillerinin ynetimi brakrken sivillere dikte ettirdii 1982 Anayasas, arzu edilen kontroll demokrasi modelini baaryla kurmu olmal ki, anayasay deitirmeye ynelik ilk ciddi hamle rejim tarafndan bertaraf edildi. Yurttalarna olan gvensizliini, halk tarafndan seilen devlet bakanna sadece drt yllk tek bir dnem iktidar olma hakk vererek belgeleyen bu anayasa bile, bakana referandum yapma yetkisi veriyordu. Ama Zelayann referandum sorusu Anayasann deimesini gerekli gryor musunuz? olunca durum deiti. Sandktan evet kma olasl karsnda panie kaplan egemen elit, referandumu engellemek iin her eyi gze ald...

Hondurastaki toplumsal hareketler darbeye kar geni bir direni cephesi oluturdu

an Anayasa Mahkemesi de bunu destekleyip referandumu yasad iln etti. Kriz genelkurmay bakan General Velasquezin Anayasa Mahkemesinin kararna dayanarak referanduma lojistik destek vermeyeceini aklamasndan sonra zirve noktasna ulat. Bu noktada Zelaya, genelkurmay bakann grevden ald ve orduya arka kan savunma bakan Orellanann istifasn kabul etti. Mevcut anayasann kendisine verdii halka danma yetkisini kullanacan bildirdi. 27 Haziran gecesi Honduras halk uykuya ekilirken ertesi sabah kalkp sandk bana gideceini sanyordu. Ama yle olmad. Gn domadan bakanlk sarayn kuatan koman-

n bildirdi. le saatleri geldiinde Honduras ynetimi tamamen el deitirmiti.

Muallak muamma
Zelaya srgne gnderildii Kosta Rikada verdii ilk demete, Obamadan, ABDnin darbeyle ilikisi olup olmadna aklk getirmesini istedi. nk ABDnin okeyi olmadan byle bir eye kalkamayacaklarn en iyi bilenlerden biriydi. Btn dnya bu sorunun cevabn beklemeye balad. Obama ilk yapt ksa aklamada endie duyduunu syleyip darbeden haberli olmadn im etti. Bu kta demokrasi geleneini yerletirmek iin ok ac ekti, artk karanlk gemie dnmek istemiyoruz dedi, ama Zelayann sorusuna net bir cevap veremedi. Zaman kazanmaya alyordu. Bu da Beyaz Sarayn zaaf olarak yorumland. Bush dneminden kalma kadrolarn darbede parma olabilecei ne srld. Nitekim, Obama ikinci kez sahneye ktnda elinde sert bir knama metni vard ve darbe vurgusu yaparken Hondurastaki darbeciler kadar neo-conlarn yerletirmeye alt zihniyeti de hedef ald. ou sol hkmetler tarafndan ynetilen Latin Amerika lkeleri Honduras darbesini bir onur meselesi hline getirdi. O srada zirve iin Washingtonda toplanm bulunan Amerika Devletleri Organizasyonu (OAS) yesi 33 lke oybirliiyle Hondurasla ilikilerin dondurulmas karar ald. Hemen peinden BM ve AB darbeyi knayarak Zelayann bir an nce grevine dnmesini istedi. Darbe hkmetinin Zelayann lkeye dnmesi durumunda tutuklanacan aklamas zerine, Hondurasa kar diplomatlar ekme, ticar ilikileri kesme, banka hesaplarn dondurma, finansal boykot gibi uluslararas yaptrmlar gelmeye balad. ABD dileri bakan Hillary Clintonn demokrasinin kesintiye uramas gibi acayip ifadeler kullanmak pahasna da olsa bir kez olsun darbe dememesi dikkatlerden kamad. Zira byle bir ifade kullanmak, siyaseten, Zelayay deviren gorillere 2010un sonuna kadar gidecek 66 milyon dolarlk sbvansiyonun kesilmesini gerektirecekti. Dnya Bankas ve nter-

Zelaya hudut kampnda

Darbenin anatomisi
Referandum krizi, aslnda, Zelaya bu yl 29 Kasmda yaplacak seimde semenin nne bakanlk, parlamento ve belediye sandklarnn yansra yeni bir anayasa hazrlamak zere bir Kurucu Meclis oluturma sorusunun oylanaca drdnc bir sandk daha koymay nerdiinden beri sryor. Bu neri muhalefetin tepkisiyle karlanca, Zelaya, bir danma referandumu dzenleyip drdnc sandk fikrini direkt olarak halka sormaya karar verdi. Referandum tarihi yaklatka da ortam kzt. Ana muhalefet Ulusal Parti, Hristiyan Demokrat Partiyi ve Zelayann Liberal Partisindeki baz hizipleri yanna ekerek parlamentodan referandumu durduracak bir yasa karmay baard. Buna gre, genel seimin ncesi ve sonrasndaki 180 gn iinde halk oylamas yaplamayacakt. ounluu sac yelerden olu-

dolar, korumalarla bir sre attktan sonra ieri girip Zelayay tutuklad ve stn deitirmesine bile frsat vermeden bir asker uakla Kosta Rikaya srgne gnderdi. Referandum saati geldiinde sokaklar asker birlikler tarafndan kuatlmt. Medya ordunun ynetime el koyduunu ve oylamann yaplmayacan duyurdu. Zelayann srgne gnderilmesinden sonraki birka saat iinde gerekleen olaylar arasndaki egdm prova edilmi kadar mkemmeldi. Pazar gn olmasna ramen parlamento sratle toplanp olaanst oturum yapt ve meclis bakan Roberto Michellettiyi seimlere kadar lkeyi ynetmek zere devlet bakanlna atad. Ardndan sahneye kan Anayasa Mahkemesi, orduya bakan tutuklama emrini verdiini aklayarak asker mdahalenin yasalara uygun biimde yapld-

40

Amerikan Kalknma Bankas bile darbeci olarak adlandrd hkmetin demelerini dondurmuken, Clintonun bu ketumluu, doal olarak Pentagonun telkinlerine kulak verdiini dndrd. Darbeci generallerin en az , Pentagonun artk ad darbe okuluna km olan School of Americas asker akademisinde eitilmiti. Bu karanlk gerek, 6 Temmuzda bakent Tegucigalpa semalarnda ironik biimde grselleti. Zelayay lkesine geri getiren uan inmesini engelleyen sava uaklar Amerikan yapm F5lerdi. Dnya televizyonlar, Beyaz Sarayn gnderdii sivil uan Pentagonun gnderdii asker uak tarafndan havada taciz ediliini defaten gsterdi. Latin Amerika uzman Nikolas Kozloff, Honduras darbesinin sac vakflar, lobi gruplar, anti-Chavez figrler ve Orta Amerikada kar olan byk telekomnikasyon irketlerinin (zellikle AT&T) oluturduu uluslararas ebeke tarafndan desteklendiini ne srd. 2002de Chaveze kar yaplan baarsz darbenin barol oyuncularndan Venezellal avukat Robert Carmona Borjas ve Bush dneminde Amerikan hariciyesinde kilit pozisyon alan eski Venezella bykelisi Otto Reichin ynlendirdii bu karanlk ilikiler zinciri tek bir noktaya balanyordu: Arizona senatr John McCain.

EKVADOR Smrge deiliz

Sosyalist dnm yolunda hzla ilerleyen, hatt neredeyse Venezellaya yetien Ekvador, ABDnin Latin Amerikadaki en byk ssn kapatmaya hazrlanyor. Honduras darbesine kar uluslararas zeminde mcadele veren Bakan Correa, Latin Amerikann ekonomik entegrasyonuna dayanan blgesel kalknma projesinin nderliini yapyor.
di. Uluslararas gerekliimizle uyumayan politikalar uygulayarak bamszlmzdan ok ey kaybettik. Son olarak, bizim sebep olmadmz bir krizle kar karya kaldk; kresel kapitalizmin 1930lu yllardan beri yaad en byk krizin asl kurbanlar gene bizleriz. Kriz, sistemin dnda yer alan etmenler yoluyla ortaya kmad; tersine, krizin kmasna tam da sistemin dayand temelleri oluturan etmenler sebep oldu: Azdrlm bireycilik, dereglasyon, fiyat serbestisi, rekabet gibi olgular... Bu da bize net bir ekilde bir eylerin deimesi gerektiini gsteriyor. Ekvador, NAFTAnn Latin Amerikaya doru genilemesi iin ABDnin harcad abalara kar alternatif olarak grlen Bolivarc ittifak ALBAya katlyor. Neden? Neden olmasn? Biz dost, kzkarde lkeleriz. Birok konuda ortak bak alarna sahibiz. yleyse neden bir birlik oluturmaya doru adm atmayalm? Ya da, neden herkesi dahil etme yanlln yapm olan ve bizi aslnda birlik olmak istemeyenlerin hznda ilerlemeye mahkm eden teki entegrasyon planlarna katlalm? ALBAya katlanlar, Latin Amerika halklarnn kendi zgr iradeleriyle btnlemesini grmek isteyenler. te bu yzden dier entegrasyon mekanizmalarndan ok daha hzl ileyip ilerliyor. Bu durumu somutlatrmak iin yalnzca kk bir bilgi aktaracam. u anda ALBAda Amerikan Devletleri rgtndeki geerli oylarn yzde 30una sahibiz. Dolaysyla baka bak alarn ortaya koymak iin kullanabileceimiz nemli bir arlmz var. Ayn eyi BM iin de syleyebiliriz. Yalnzca bu bile ALBAya katlmamzn gerekliliini dorulayacaktr. Ayrca bunun gibi baka birok etken var. ABD ile serbest ticaret antlamas yapmann sz konusu olmadn sylerken AB ile yaplabileceini belirtiyorsunuz. Bunun nedenini aklayabilir misiniz? Hayr, AB ile serbest ticaret antlamas yapmaktan sz etmiyoruz, bizim bahsettiimiz ey tam olarak kalknma amal adil ticaret. AB ile And Topluluu arasnda temel konuyu esas alan bir antlama yaptk: Siyas diyalog, ibirlii ve ticaret. Ve bu sonuncusu, ticaret, kalknma amacna ynelik olarak srdrlecek bir aktivite olarak anlalmal. Ne yazk ki, bu imdiye kadar hep durumu daha da ktye gtrecek bir ekilde srdrld. Bunun sebeplerinin banda And Topluluunda yer alan iki lkenin zaten oktan ABD ile serbest ticaret antlamas imzalam olmas geliyor. Kolombiya ve Perudan sz ediyorum. Bu lkelerin AB ile srdrlen mzakarelerde kaybedecei fazla bir ey yok. Bu yzden ilk dalan ey bloklararas antlamalar oldu. Ayn zamanda unu da hatrlatmak gerekir ki, bu iki l-

Siyas kutuplama ve gelecek

Gelen hkmetlerin Amerikan d politikasn deitiremeyeceine ilikin yaygn bir kan vardr. Obamann darbe sonrasndaki aknl, deiim syleminin statkoya toslamas olarak yorumlanabilir. ABDdeki karanlk gler, byle bir konjonktrde bile ekinmeden g oyunu oynuyorsa, Latin Amerikayla yeni ilikiler kurmak isteyen ve Honduras vakasnda bunu gsterme frsat bulan Obamann ii zor. te yandan bu kalkma hsran iindeki Amerikan sann da panik yaadn gsteriyor. nk Latin Amerikadaki deiimin bu yntemlerle durdurulamayacan artk herkes biliyor. Latin Amerikann sarsc sol dalgalar (Venezella, Bolivya, Ekvador, Paraguay) geleneksel partileri darmadan eden yeni partilerle geldi. Bu yzden Hondurasta darbe yapanlarn 29 Kasmdaki seime ilikin siyas nadas planlar boa kabilir. Eer Zelayann sac Ulusal Partinin toprak aas aday Lobo Sosay az farkla malup ettii 2005 seiminin aritmetiini temel alan bir hesap iindeyseler, Latin yorumculara gre, iki byk hata yapyorlar. ncelikle, Zelaya o seime Liberal Partinin aday olarak katld ve bu parti darbe srecinde art arda gelen ihanetlerle (mesela Michelletti) onarlmaz biimde dald. Artk Hondurasta iki parti var: Darbeyle uzlaan liberallerin de iinde bulunduu geleneksel partiler ve Zelayann temsil ettii isimsiz parti. kinci olarak, kafa kafaya giden 2005 seimlerine katlm orannn sadece yzde 46 olduunu, yani 4 milyon semenin 2.2 milyonunun oy kullanmadn unutmamak lzm. Haitiden sonra ktann en yoksul lkesi olan Hondurasn ekonomik olarak dlanm, umutsuz ynlar sandk bana gitmedi. Ancak darbe srecinde yaananlardan sonra yoksullarn bu konuda fikir deitirmi olmas kuvvetle muhtemel. Yakn gelecein ne getirecei mehul, ama Honduras solunun 1982 Anayasasna ve ona drt elle sarlan neoliberal oligariye kar byk bir seim zaferi iin kollar svadn mjdeleyebiliriz.

Ekvador devlet bakan Rafael Correa, geen ay Latin Amerikann parlayan yldzyd. Harvard niversitesi mezunu bir sosyalist ekonomist olarak Birlemi Milletlerde yaplan Dnya Mal ve ktisad Krizi ve Kalknma zerine Etkileri konferansnda tarih bir konuma yapt. Latin Amerikann IMF ve Dnya Bankasnn boyunduruundan kurtulabilmesi iin atlmas gereken admlar anlatt. Bunlarn banda ortak para birimi geliyordu. Konferans iin New Yorkta bulunduu srada yaplan Honduras darbesine kar ald aktif tavr ise Correay bir anda Latin Amerika solunun temsilcisi hline getirdi. Darbeden bir gn nce, Amy Goodman, Democracy Now! programnda Rafael Correay konuk etti. Batl diplomatlar, BMdeki konferansn kapitalizme saldrmak iin hazrlanm bir tertip olduunu sylyor. Ne dersiniz? Correa: Eer bu kapitalizme saldrysa, bunun olduka yerinde bir tavr olduunu dnyorum. Kapitalizmin bizi kar karya brakt sorunlara bir bakn. Ancak bunun kapitalizme saldr niteliinde bir toplant olduunu syleyenler, gerekten ok byk ideolojik nyarglara sahip olmallar. Eer bu toplantda sosyalizme saldrda bulunulmas olaslnn yksek olduunu bilselerdi, kukusuz katlmaktan honut olacaklard. Neden iinde bulunduumuz u noktada kapitalizmin eletirilmesi gerektiini dnyorsunuz? Sizce imdi ne yaplmas gerekiyor? Son on yl iinde dnya apnda katlanmak zorunda kaldmz eyler tamamen lgnlkt ve bunlarn hepsi kapitalizm etkisiyle gelien olaylard. Latin Amerikadaki igc ile neler yapldna yle bir bakarsanz, onun sermaye birikimi iin kullanlan baya bir ara yerine konulduunu grrsnz. D kaynak kullanm, emek aracl gibi smr mekanizmalar yrrle kondu. Ulus-devletleri yok etmek ya da en azndan kltmek iin zellikle ekonomi gibi kilit alanlarda bilimden ok dine yakn olan zeminler yaratld, her eyin piyasada zmleneceine dair mesajlar yayld. Bu konuda uzun uzun konuabilirim, fakat sonular ok net bir ekilde ortada: Giderek byyen bir eitsizlik. sizlik nceki zamanlara gre daha da artt. Yoksulluk sorunu zmleneme-

41

ke, Ekvadorun her zaman iin kar olduu bir eyi yapmaya, AB ile serbest ticaret anlamas imzalamaya yanatlar. Demin de belirttiim gibi, biz ticaret dediimizde, her eyi serbest klmak olarak anladmz serbest ticaret fikrinden ok adil ticareti kastediyoruz. AB ile bu konuda zorlu mzakereler srdrdk. Bu noktada, sonulanan antlamalardan memnun kalmazsak onlar imzalamay reddedeceiz. ABDnin Latin Amerikadaki en byk asker ss Manta ile ilgili olarak Ekvador ile yapt szleme bu yl iinde geerliliini kaybediyor. Bu szlemeyi yenilemeyeceinizi belirttiniz. Neden? Neden yenileyelim ki? Bu szlemeyi ancak bir artla, bizim de New Yorkta Ekvador asker ss kurmamza izin verdikleri takdirde yenileyebiliriz. Herkesin bunun imknsz olduunu dneceini biliyorum. Ama ayn ey biz Ekvadorlular iin de geerli. En azndan u anki ynetim var olduu srece, bamszlk temeline dayanarak oluturduumuz bak as gerei, topraklarmzda yabanc bir asker ssn bulunmas imknsz grnyor. Yaknlarda Amerikan diplomat Armando Astorgayu Ekvadoru bir smrge gibi grd gerekesiyle snrd ettiniz. Farknda msnz bilmiyorum, ama Ekvador srp giden smr dzeni nedeniyle son yllarda ok fazla sknt ekti. Polisler ve askerler de dahil olmak zere belli bal istihbarat rgtlerinin operasyon dzenleyen birimlerinin ihtiyalarn ve cretlerini ABD Bykelilii karlyordu. Tek bana bu bile hakknda ciddi bir ekilde dnlmesi gereken bir durumdur. Polis birimlerinin yneticilerini semek iin adaylar ABD Bykeliliinde yalan makinas testine tbi tutuyorlard. Bylece bu birimler Ekvador devletinden ok ABD Bykelilii iin alyor gibiydiler. Bizler bamszlk duygusunu tam olarak tadabilmek iin bu birimlerin yneticilerini deitirmek istiyoruz. Bay Astorga tamamen kstah bir tavrla, ABDnin bize verdii her eyi bilgisayarlar, arabalar vs. geri vermemiz gerektiini anlatan bir mektup gnderdi. Arzu ediyorlarsa hepsini geri alabilirler elbette. Fakat Bay Astorgann lkemizi terk etmesi gerekmektedir, nk biz hi kimsenin smrgesi deiliz. Sizce Obama, Latin Amerika ve Ekvador iin farkl bir eyler temsil ediyor mu? Evet, bu konuda ikna edilmi saylrm. Aslnda bizim aramzda, olduka verimli olduunu dndm, yksek dzeyde karlkl diyalog oktan gelimeye balad bile. Bu durum Bush ynetimi srasnda asla yaanmad. Yalnzca bu deil, ayn zamanda bir gven duygusu yaratma sorunu da var elbette. Obama bizde gven duygusu yaratmay baard. ahsen onun drst amalar olan samimi bir kii olduunu dnyorum. Yani d politikadaki gidiatn, zellikle Latin Amerika asndan deieceine inanyorum. lkenizde onbinlerce yerli Chevrona kar dava at. Ekvadorlu yarg tarafndan atanan bilirkii, Chevronun 27 milyar dolar demesi gerektiini syledi. Bu konuda ne dnyorsunuz? Bu, Amazon blgesindeki toplumsal rgtler tarafndan Chevron adl ulusar irkete

kar alan zel bir dava. Bu olanlarla Ekvador hkmetinin hibir ilgisi yok. Elbette Amazonlara verilen zarara birebir tanklk ettik ve akas bu toplumsal rgtlerle dayanma ierisindeyiz. Fakat yrtme organ olarak adl meselelere karamayz. Gene de blgeye gittiniz ve destek verdiniz. Yaanan tahribat anlatabilir misiniz? Korkun bir ey. Petrol irketleri istedikleri her eyi yapmaya devam ediyor. O zamanlar gerekten tam anlamyla orman kanunu geerliydi. Atklar ya da kirli suyu belirli ilemlerden geirmeye gerek bile duymuyorlard. Her ey nehirlere dklyordu. Teknik olarak sorunlu bir ekilde yaratlm kuyular vard. Eer Ekvadorda Amazonlara giderseniz elinizi topraa koyduunuzda ya tortusu ile karlaacaksnz. Benzini istedikleri yere dktler ve karlnda hibir ceza grmediler, nk devlet tarafndan gzetim altnda tutulmuyorlard. Bu irketler lkemizi ciddi anlamda istismar ettiler. ABDde asla yapmaya cesaret edemeyecekleri eyleri burada yaptlar. Ve artk yargya hesap verme zaman geldi. Shellin, 14 yl nce Nijeryada idam edilen yerli aktivistlerin aileleriyle bir anlamaya vardn duydunuz mu? Shellin Nijer Deltasndaki smrs protesto ediliyordu. Ailelere 15 milyon dolar uzlama bedeli denmesi konusunda anlamaya varlm. Bunu olumlu bir rnek olarak deerlendiriyor musunuz? Evet, elbette. Olay tam olarak bilmiyorum. Fakat bu irketler yaptklar her eyin hesabn vermeliler. Bir Latin Amerikal olarak belirli ulusar irketlerin ikiyzl gerekliine kar fke doluyum. stelik bunu baka trl yapmalar da mmknd. evrenin zarar grmesini nlemek iin teknolojiden yararlanlabilir; ne gibi tedbirler alnmas gerektii ortada. Fakat muhtemelen fakir lkeler olduumuz iin bizi deersiz grdklerinden bunu yapmaya gerek duymadlar. ABD, Kolombiyaya, terre kar sava, uyuturucuya kar sava adna muazzam para aktt. Sizce Kolombiya bar ortamna nasl kavuur? Einstein, mealen, hep ayn eyleri yapp farkl sonular elde etmeye alan ahmaktr demiti. ABD tarafndan Kolombiyada uygulanan strateji tam bir fiyasko oldu. Uyuturucu sorunu zlemedi. FARCn zayflam olduu sylenebilir belki, fakat samimi konumak gerekirse FARC ile mcadelede asker zmn ie yarayacana inanmyorum. Bunun yerine siyas zm ortaya konmal. Asker zme bel balayarak elde ettikleri sonu, atmann komu lkelere de sramas ve blgenin istikrarszlamasyd. Ekvador ile Kolombiya arasnda yaklak 700 kilometre uzunluunda bir snr var ve bu blgenin byk bir blm ilerine girilemeyen yamur ormanlarndan oluuyor. Kolombiyann FARCa kuzeyden gneye doru saldrma stratejisi bizi de atmann iine sokmay amalyor gibi. Umarm ABD ve Obama ynetimi bunu anlar. Harcanan milyarlara ramen uyuturucu kart strateji sonu verdi mi, FARCa kar mcadelede asker zm ie yarad m; bunlar dikkatli bir ekilde analiz etmeliler.
eviren: Pnar Uygun

L Patagonya Krtleri
Latin Amerikann yerli halklar kuzeyden gneye her yerde sesini ykseltmeye balad. Dnyann gznden rak Patagonya blgesinde yaadklar iin Mapuchelerin sesi en son geldi, ama ili ve Arjantine yaylan anavatanlarn geri kazanmak iin verdikleri mcadele Latin Amerikadaki enternasyonalizmi pekitiriyor.

Uluslararas Gen i Bulumasna deneyimlerini ve mcadele yntemlerini aktarmak zere katlan ilili yerel gazeteci Sergio Milliamomla, okuluslu irketlerle el ele vererek Mapuche yerlilerinin topraklarn igal eden ili hkmetinin uygulad bask politikalarn ve buna kar direnii konutuk. Mapucheler ilide nasl bir bask ve ayrmcla maruz kalyor? Millamom: ncelikle Mapuche halknn tarihinden ksaca bahsetmeliyim. 1880e kadar biz bamsz bir halktk; sadece dilerimizde ili devletine balydk. 1900lerin bandan itibaren ili, endstriyel gelime adna alann geniletme ihtiyac hissetti ve topraklarmza igal giriiminde bulundu. Devletin amac, Mapuche halkn boyunduruu altna almak ve topraklarn diledii gibi sanayi alanna evirmekti. Mesele sadece iliyle de snrl deil, Arjantinde de Mapuche halk yayor ve topraklar ok verimli. Dolaysyla, ayn saldrya Arjantinde de maruz kaldk. Soykrm yapld, saysz Mapuche katledildi ve topraklarnn byk blm irketlere tahsis edildi. Bu giriimlerin sebebi Mapuche topraklarnn verimli olmas m, yoksa ulus-devlet inas iin farkl etnisitelerin eritilmesi miydi? ilide de, Arjantinde de topraklarmz yerst ve yeralt kaynaklar bakmndan ok zengin. okuluslu irketler topraklarmza batan beri talip oldular. Aslnda her iki devletin de amac, etnik kimliimizi yok etmekten ok, topraklarmz diledikleri gibi kullanmakt. Ama bu srada Mapuche kimlii de byk darbe ald, nk kimliimiz yok edildiinde, topraklarmzda tutunmamz da imknsz hale gelecekti. Temel talepleriniz neler? Kendi kaderimizi tayin etme hakkmz kullanmak ve topraklarmz kolektif biimde ilemek istiyoruz. Kltrmz ve inancmz kapitalizmle badamyor, kapitalizme uyum salamamz mmkn deil. Latin Amerikadaki dier halklar gibi Mapuchelerin de ncelii okuluslu irketlerin stmzdeki hakimiyetini krmak. spanya, ABD ve Norve kkenli bu irketler doal kaynaklarmz smryor, ekosistemi mah-

42

Gneyin Zapatistalar: Mapucheler polis tarafndan katledilen bir aktivistin cenaze treninde

vediyor, yerlileri ge zorluyor ve kltrel kimliimizin yok olmasna sebep oluyor. irketlere ve devlete kar mcadelede Mapuchelerin ortak siyasal rgtll var m? Mapuchelerde hibir zaman politik g merkezlemedi; hibir zaman bir kralmz, bakanmz olmad. Latin Amerikadaki dier yerli halklar gibi, topra mlkmz olarak deil, kendimizi topran rn olarak grrz. Bir Mapuchenin topraklarn hakimi olmas gibi bir durum mmkn deildir. Mapucheun kelime anlam ne? Mapuche topran insan demek. Yaammz idame ettirebilmemiz iin toprakla kuracamz ilikinin de inancmza uygun olmas lzm. Biz Negenechene, yani Toprak Anaya taparz, topraa ait olduumuza inanrz. Bu nedenle onu zel mlk hline getirmeyiz. Byk irketlere kar ortak tepki gsterebilmemizin sebebi de bu. Ama mcadele yntemi konusunda aramzda elbette farkllklar var. Mapuchelerde zel mlkiyet hi yok mu? nancmz bireysel mlkiyeti reddediyor ama, ili devleti topran ortak mlkiyetini engelleyen bir takm kanunlar dikte ederek herkesi zerinde yaad topra satn almaya zorluyor. Hkmet kapitalist zihniyeti zorla bizim blgeye yerletirmek istiyor. rnein, bizim blgede uranyum madeni bulundu, devlet maden ocaklar kurmak istiyor. Bunun yaplabilmesi iin de yerlilerin topraklar satp g etmesi gerekiyor. Ayrca maden tesislerinin kurulmas yrede ciddi bir doa tahribat anlamna geliyor. Pinochet darbesi Mapucheleri nasl etkiledi? Allende dneminde toprak reformlaryla Mapuche halknn arazileri geri verilmeye balanmt. O dnemde kurulan tarm kooperatifleri araclyla sadece Mapucheler deil, btn topraksz kyller yaam alanlarn geniletebilmiti. Darbeden sonra solcular kyma urad, ama en youn bask halk hareketlerine ve Mapuchelere uyguland. Faili mehuller, tutuklamalar had safhaya kt. O dnem yaanan faili mehul cinayetlere, karmalara ve ikencelere dair hibir kayt yok. ili halkna darbe srecinde yaad hakszlklara karlk bir takm tazminatlar dendi. Ama Mapucheler iin byle bir uygulamaya gidilmedi.

Arjantin ve ilinin spanyol kkenli halklar Mapuchelerin direniine nasl yaklayor? Mapucheler ile teki ili halklar arasnda bir dayanma var aslnda. Fakat ili hkmeti, topraklarmz ele geirerek ekonomik refah ykseltmeyi amalad ve bylece isizlik ve yoksulluu azaltabilecei ynnde propaganda yapyor. ki lkenin de burjuvazisi devlet politikalarn destekliyor. Ayrca, Mapuchelerin tembel, hrsz ve ie yaramaz insanlar olduuna dair rk nyarglar gelitirildi. Mapuche kimliinden utanmamz bekliyorlar. Bizi inkr ederken, atalar Mapuche olan ilililer diyorlar, yani atalarmz Mapuche imi ama, biz deilmiiz. Mapucheler arasnda dilini unutan, kimliini gizlemek zorunda kalan var m? Ders kitaplarnda Mapuche tarihi nasl aktarlyor? Ders kitaplarnda Mapuchelerin spanyol igaline direndii, cesur, sava bir halk olduu belirtiliyor; ancak hemen sonra Mapuche halknn artk varolmad yazlyor. Yani diyorlar ki, Mapuche halk var, ama tarihin sayfalarnda... Mapuchelerin aslnda Mapuche deil, ilili olduklar syleniyor. ehirlere g eden Mapucheler i bulabilmek iin kimliklerini gizlemek veya reddetmek zorunda kaldlar. Soyadlarn deitirip spanyol soyadlar aldlar, dillerini konumamaya baladlar. rnein benim dedelerim Mapuche topraklarn terk edip Santiagoya yerletikten sonra ililiymi gibi davranmak zorunda kald. Hl Mapuche topraklarnda yaayanlara da asimilasyon politikas uyguladlar. Devlet okullar kuruldu, btn Mapuche ocuklar o okullara gitmeye zorland. spanyolcay zorunlu kldlar, Mapuche dilini de yasakladlar. Ne yazk ki pek ok Mapuche kardeim kimliini inkr ediyor. Blgede nasl bir mcadele yrtyorsunuz? Ben hukuk rencisiyim; kurduumuz internet sitesinde Mapuche halknn hukuk haklarna dair yazlar yazyorum, haberler yapyorum. ilide medyann byk blm byk irketlerin elinde. O yzden Mapuchelerin eylemleri asla medyada yer almyor. Yer aldnda da hrszlar, ie yaramazlar eylem yapt ve gzaltna alnd deniyor. Hibir yerden fon almadan kendi radyomuzu, televizyonumuzu olutur-

duk, Mapuchelerin sesini duyurmaya alyoruz. nk sadece ekonomik hak ihlallerine uramyoruz; temel insan haklarndan da yararlanamyoruz. Mapuche haklarn savunanlar devletin zulmne uruyor. Bu zulm ifa etmek ve dier rgtlerle koordinasyon salamak iin giriimlerimiz var. Sadece Mapucheler arasnda deil, Latin Amerikadaki dier hareketlerle de balant kurmaya alyoruz. Mapuchelerin silahl bir rgt var m? Birok farkl rgt var. Mapucheler kabilelere ayrlyor. Her kabile de kendi i kararlarn kendisi veriyor, blgesindeki zaruretlere gre direni ekli oluturuyor. Bu rgtsel eitlilik iinde iddet eylemlerine bavuranlar da var. Fakat bizim Krtlerinki gibi veya Kolombiyadaki FARC gibi bir silahl rgtmz yok. Baz kabileler yol kesiyor. Atalarmzdan kaldn bildiimiz topraklar geri almak iin igal eylemleri yapyoruz. Kadn, ocuu, erkei, yalsyla, tarm aralarmz alp o topraa yerleiyor ve topra ilemeye balyoruz. Hkmet de kolluk glerini zerimize salyor. Mapuche blgesi tamamen karakollarla evrilmi durumda. Gya terrist eylemler gerekletiren Mapuchelere kar yerlileri korumak iin, bizim alanlarmz igal etmeyi merulatryorlar. Byk toprak sahipleri ya ilililer ya da yabanc irketler. Hkmet onlarn yannda yer alp Mapuche halkn terrist olarak gsteriyor. Bu atmalarda birok arkadam hayatn kaybetti. ok sayda Mapuche direniisi de hapishanede. Yaplan operasyonlarda yerlilere iddet uygulanyor. Yakn bir arkadamn yandaki kz, bir operasyonda ald darbe yznden aylarca hastanede yatmak zorunda kald. Devlet rk bir ayrmclk yrtyor. Elli yl ncesine kadar Mapuche dili konuulamyordu. Bugn ise ekonomik ynden kertiliyoruz. Topraklarmza pek ok ehir kuruldu ve bu ehirlerin atklar Mapuche kylerine gtrlyor; gelip kyn dibine plk kuruyorlar. Kuzey Amerikada kzlderililere yaplanlarn benzeri Mapuche halkna uygulanyor. Filistindeki gibi kamplara kapatmyorlar, ama kendi topraklarmzda cezalandryorlar bizi. Hkmetle ibirlii yapan kabileler var m? Ne yazk ki var. Bir yandan kolluk glerinin iddeti srerken, dier yandan szde kalknma projeleri gerekletirerek baz kesimleri satn almaya alyorlar. Bunun iin mesela IMFden fonlar alp buradaki projelere aktaryorlar. Bylece Mapucheleri de bu arka ortak etmeye alyorlar. Silahsz bir direnile bu kuatmaya kar baar salayabileceinize inanyor musunuz? Byk silahl rgtleri olmamasna ramen Mapuche halk 300 yl boyunca kolonyalist saldrya kar ayakta durdu. Latin Amerikada bunu gerekletirebilen tek halktr Mapucheler. nk her ne kadar farkl kabilelerden olusak da bizi birarada tutan ortak ilke ve inanlarmz var. Otonominin dorudan eylemle elde edilebileceine inanyoruz. Olup bitenlere boyun ememek gerektiinin farkndayz. Chenin siyas partiler kurup seimler yoluyla baarl olunabilecei fikrine inanmamasn anlayabiliyorum. Ama Bolivyada Morales seimle baa gemedi mi? Moralesin iinden geen devrimi gerekletirip gerekletiremeyeceini hep beraber greceiz. Bu konuyu aramzda ok tartyoruz. Ortak kanaatimiz direnmek ynnde, ama silahl bir rgtmz yok. Sylei: rfan Aktan

43

Gzel Sanatlar ara niversitesi Bugnk Marm ran ve 1957 ykirdeini olutu Fakltesinin e ausular tarafn rkiyeli Bauh da Alman ve T ulunun ln tlar Ok tbik Gzel Sana dan kurulan Ta dzenlenen m dolaysyla n i 50. kurulu yld t, Tasarm Eitim arlk, Sana ileri kapTrkiyede Mim tebl mpozyumundaki ve Bauhaus se olu editrn - Esra Aliavu yan ve Ali Artu sa Bauhaus: Moden yaynlanan lnde letiim esi, bir stilin, sarm derlem dernlemenin Ta de, 1850lerden ketinin tesin ekonobir eitim hare e olan kltrel, pada yrrlkt beri Avru me programn l bir modernle n mik ve toplumsa projesine ilkeOsmanlnn so r modernleme uhausuluun sinkadrolarna kada ifade eden Ba rucu nya Sava nce Cumhuriyetin ku ncesini, I. D dnemlerinden as. Bauhaus d nn dinamikleri, dnyas z ettiinin vesik siserikadaki tasarm leriyle nasl nfu , Avrupa ve Am an kitap, eitim larndan ele al l ekonomi-politik de krese me sreci a yi ve meslek e t, sana amda modernl Enstitleri, sana insan-mekn-ya Enstits, Ky ne denli referans lere (Gazi Terbiye nat anlaynn temleri ve ekol kollarna bu sa nat inde... T vs.), dier sa u kayna niteli okullar, T, OD temel bir bavur e 587 sayfalk in tekil ettii zer

kraat

X - KTPHANE Ahmet idem Dnin Halleri: Din Darbe Demokrasi (letiim) Ahmet Tulgar Birbirimize (Everest) Aliza Marcus Kan ve nan PKK ve Krt Hareketi (letiim) Aylin nal (haz.) Giovanni Scognamillo Ak ve Korku (Hayalet Kitap) Barbara Ehrenreich Sokaklarda Dans Kolektif Elencenin Bir Tarihi (Versus) Edward Said Kltr ve Direni David Barsamianla Konumalar (Agora) Giovanni Arrighi Adam Smith Pekinde 21. Yzyln Soykt (Yordam) Giuseppe Fiori Antonio Gramsci Bir Devrimcinin Yaam (letiim) Grsel Korat Sokaklarn lm Kayseride ve ehirlerimizde... (letiim) J.M. Coetzee Kt Bir Yln Gncesi (Can) Kemal Safa Gntekin Kadn Dkn Memleket Roman (letiim) Kojin Karatani Transkritik Kant ve Marx zerine (Metis) Kk skender Underground Otopark (Sel) Marquis de Sade Tanrya Kar Sylev (Versus) Nadire Mater Sokak Gzeldir 68de Ne Oldu (Metis) Nicholas Thoburn Deleuze, Marx ve Politika (Otonom) Sarkis erkezyan Dnya Hepimize Yeter (Belge) Sasa Stanisic Asker Gramofonu Nasl Tamir Eder (Ayrnt) Timur Soykan Tanr Misafirleri Oteli (Krmz Kedi) Zygmunt Bauman Akkan Ak nsan likilerinin Krlganlna Dair (Versus)

* Eros diye srar eder Levinas sahip

olmaktan ve iktidardan farkldr; ne bir mcadeledir ne de bir kaynama; bir bilgi de deildir. Eros, bakalkla, gizemle, yani gelecekle, her eyin burda olduu bir dnyada asla burda olmayan eyle ilikilidir... Akn patetii varlklarn almaz ikiliinden ibarettir. Bu ikilii amaya almak, denetlenemeyeni alt etmek ve zincirinden boanm evcilletirmek, bilinmezi ngrlebilir klmak ve gebeyi zincire balamak btn bunlar akn lm ann alar. Eros ikilii aarak varln srdrmeyecektir. Ak sz konusu olduunda, sahiplenme, iktidar, kaynama ve d krkl, Maherin Drt Atlsdr. Akn olaanst krlganl, hafife yaralanabilirlie katlanmay lanet olas reddiyle yan yana burada yatmaktadr. Her ak ipotek altndaki iyilii kavramaya alr, ama tam zafer kazanacakken niha bozgunu yaar. Her ak geiciliin ve belirsizliin kaynaklarn gmmek iin mcadele eder; ama eer baarrsa abucak solar, rengi atar. (...) Meydan okuma, ekim, tekinin batan karlmas; bunlar btn mesafeyi, ne kadar azaltlm ve ksaltlm olsa da, hogrszce uzatr. Aklk bir uuruma benzer. Kaynama ya da fetih, sonuta meydana gelen karmaaya tek are gibidir. Yumuak bir okay ile sert bir avulama arasndaki, ihmal edilmesi biraz fazla kolay hudut olduka incedir. Eros ilkini yapmazsa kendine sadk olamaz, ama ikinci ihtimale dmeden de ilkini uygulayamaz.

Ramazana birka kitap verdim. zellikle kolay okunabilir Hseyin Rahmi romanlarna bayld, k okurken gzlerinden gelen ya elinin tersiyle silii ok houma gitti. Geri khyann marifetiyle ilahi kitaplar da okuyor, ama dncem odur ki, Ramazan bu adamn kzyla, yani Cavidanla oynat iin, irtibat kitaplar zerinden kurmak ve onun gvenini kazanmak istemektedir. (...) Ramazan Cavidan iin biilmi kaftan, tam bir sex animal; zannederim bu beden anlamasn bir evlilie dntrmekte ok da ge kalmayacaklar. Ruhlarnn ok iyi kaynatn gryorum. nk hayvanlarda gzlediim cinsel uyum halini, Cavidanla Ramazan al takke ver klah seviirlerken de grdm. Onlar bir defa, o da ilk yattklar gn tesadfen samanlkta izledim. Bu eolu Ramazan kadn aka getirebilmek iin o kadar ak sak laflarla srnamaya balad ki, ben kzn rak diye amar indireceini sanrken, az kulaklarna vararak kzardn grnce aklm aayazd. Kzn memelerine hi de tesadfen dokunmu gibi deil, tozunu almaya alt abajurlar tutarm gibi elleyen, koca bir sepeti kavrayp kaldrmak ister gibi Cavidann poposunun altna elini sokup onu allak bullak eden bu ocuk, onun btn gevezeliklerini, direncini ve akln dmura uratmaktayd. Kz da lgn gibi, bu herifin altna yatp brmek iin can attn gsteren hareketler yapyordu. (u setiim kelimelerin seviyesine bakyorum da...)

Ben bireysel bilince ziyadesiyle inanan biriyim. nsann her trl faaliyetinin kk burada yatar. nsann anlay, ilkin bireysel bir lekte meydana geldii iin kolektif bir lekte ortaya kamaz. Bizim amzda bireysel bilin, muazzam miktarlarda ambalajlanm ve organize bilgi paketleriyle boulmuyorsa bile, srekli bombardman altnda tutuluyor. Burada asl amalanan, bir tr kabullenme, sorgulamama, topluca edilgen kalma duygusunu yaratmak. ou zaman, baz kesimlerin bizi kendilerine boyun edirmeye ve gerek haberler, gerek metalar, gerekse seyahat benzeri aralarla kendi kalplarna uydurmaya alan grnt bombardmanna maruz braklyoruz. (...) Byle bir balamda entelektele den rol muhalefet etmektir; ben de bu ilevi mutlak anlamyla, hatta belki de umutsuzca ihtiya duyulan bir rol olarak dnyorum. Burada kastettiim negatif ve aptalca bir ilev deil tabii ki, byle bir eye nce kendim karym. Bilkis, muhalefet etmek derken kastm, seim yapan ve bir zne olarak eyleyen bir ilevin tekrar bireye atfedilebilecei ekilde yargda bulunma, eletirme ve tercihte bulunma kapasitesi. Baka bir btnn, aklnda metalatrlm karlar ve kra dntrlebilir ticar hedefleri bulunmayan bir topluluun paras olmak nemlidir. Elbette bunlar ulalmas ok g, ama yine de baarlabilir hedeflerdir.

Polis minibsnn yavalnda doruldular. Minibsn kaps ayn yavalkta ald. nce bir gbek indi, ardndan Muzaffer. imanlndan mustaripti. Kafasna gre kk apkas, ha dt ha decek. niformasnn cebinden kard krdan aznn kenarna yerletirdi. Mavi niformas terden laciverte dnm, yalarnn zerine yapmt. (...) Kaak ii kalabal ksa deparlar attktan sonra soluk solua kalmt ama, Muzafferle dalga gemekten de geri durmuyorlard. Bir zenci hayalarn avulam, sevimli Trkesiyle bard: Yakala Muzaffer! Kaln dudaklarnda bembeyaz bir glmseme vard. Yuvarlak kirli yzl gen bir Pakistanl, kendi dilindeki kfrleri glckleri eliinde saydrd. Muzafferin yz gerildi, kzard. Herkes kamas gerektiini anlad. Zenci ve Pakistanl, bundan sonraki hayatlarnda asla Muzaffere yakalanmamalyd. Kaak ii kalabal caddeye alan dar sokaklarda kaybolurken, iman polis, ordusunun banda muzaffer bir komutan edasyla beton plaklnda kavrulan alanda bir tur att. Ama btn gn bekleyemezdi. O gidecekti ve dnyann yoksullar, patronlaryla bulumak iin geri gelecekti. stelik sadece yarm saat sonra...

44

Duman
stnde

Dnmek, hissetmek, savrulmak

Thomas Bernhard - Yrmek / Evet - eviren: Sezer Duru ((YKY)

lasik dzyaz anlay tekrara pek scak bakmaz: Her cmle u veya bu ekilde bir yenilik iermeli, nmzde almakta olan eseri bir adm teye tamaldr. Thomas Bernhardn anlatlar, bu temel dzyaz ilkesiyle koullanm okurda kanlmaz bir souk du etkisine yol aacaktr. Yrmek metninden rastgele seilmi bir cmle bunu rneklemeye yeter: Bir ey duyarsak, diyor Oehler aramba gn, duyduumuzu snarz, duyduumuzu snarsak duyduumuzun gerek olmadn sylemek zorunda kalncaya kadar snarz, duyulan yalandr. Duymak fiilinin be kez tekrarland bu cmle, Bernhard metinlerinin tipik havasn tar: Ayn szck tekrar tekrar belirerek cmleye hkim olur ve adeta cmleyi ele geirir. Ancak

bu tekrarn, rnein kimi absrd metinlerde olduu gibi, bir anlam boluuna yol atn sylemek yanltc olacaktr. Szck ya da szck grubu tekrarlandka anlamsz hale gelmez, aksine korkutucu derecede anlaml hale gelir. Bernhard ocukluunu geirdii yer olan ve neredeyse tm metinlerinde nefretle and Salzburgdan sz etmeye baladnda, Salzburg szc korkun anlamlar ieren bir karabasana dnr, cmleleri hzla ele geirip kendi lanetli ruhunu metne yayar ve etkisini giderek glendirir. Tam Bernhardn baka bir konuya getiini ve Salzburg temasn geride braktn dnrz ki, Salzburg yeniden kagelir ve kbusu srdrr. Bu anlamda Bernhard iin tekrar bir slp esi deil, temel bir yaznsal deneyim biimidir. Yaznsal dedik, ama belki dnsel de dememiz gerekir: Bernhardn srekli ayn szckler etrafnda dnen ve konuan sesleri (onlara karakter demek yanltcdr), bize dnme etkinliinin belli bir biimini rnekler gibidir. Sanki Bernharda gre dnce, Kartezyen gelenein ne srd gibi ileriye dnk ve inaya ynelik yapc bir etkinlik deildir. Her an bir sayklama biimini alabilecek olan, yabanc dncelerin szntlarna ak, krlgan, zaman zaman kontrolsz ve ou zaman korkutucu bir sretir dnmek. Kendi kendinin altn oyabilir, kendi rettii elikilerle mcadele ederken yolundan kabilir ya da durmas gereken yerde duramayp mehule doru yol alabilir. Bernhardn Trkede yeni yaynlanan Yrmek ve Evet metinleri, bu adan bakldnda, yazarn btn metinlerine ekil veren o tehlikeli dnme etkinliinin varabilecei muhtemel bir sonucu ele alyor: Delilik. Yrmekdeki u cmleler, bu sonuca nasl varlabileceini somut biimde gzler nne seriyor: Bir ey yaparsak, o eyi neden yaptmz derinlemesine dnmemeliyiz diyor Oehler, nk o zaman birdenbire bizim iin bir ey yapmak olanakszlar. (...) Derin dnme sanat, dnmeyi tam olarak lmcl andan hemen nce sekteye uratma sanatdr. (...) Ama hi kimse lmcl nn ne zaman olduunu bilmez. Metinde konu edilen Karrer, bu lmcl

ann geliini kestirememi, sahip olduu dnceyi sonuna kadar gtrm ve hayatnn sonuna kadar kalaca Steinhof akl hastanesine kapatlmtr. Dnmek onu bir anlamda insanlk deneyiminin tesine, kendisinin btnyle kaytszlk olan durum dedii yere gtrmtr. Tekrar konusundaki deerlendirmemiz, buradaki dnce deneyimi iin de geerli olabilir: Mesele Karrerin dnme etkinliinin absrdl ve anlamszl deil, muhtemel korkunluudur. Tpk her Bernhard tekrarnn feci derecede anlaml ve etkili olmas gibi, derine doru inen bir dnce de feci derecede anlaml ve tehlikeli olabilir. Bu adan bakldnda, belki de Thomas Bernhard romanlarnn asl derdi burada yatar: Mesele facia riskini gze alarak dnce etkinliini srdrmek, o lmcl nn gelip atma ihtimalini gz nnde bulundurarak ayn szckleri tekrar tekrar armak, onlara yakndan, giderek daha yakndan bakmaktr. Bernhardn Yrmekin bana koyduu cmleler, bir anlamda onun edebiyat projesinin temel amacn dile getirir: nsan beyninin btn imknlar dahilinde dur durak bilmeyen bir dnme, insan aklnn btn imknlar dahilinde bir hissetme ve insan karakterinin btn imknlar dahilinde bir savrulma. Kerem Eksen

45

Olan kalbi
Emrah Serbes - Erken Kaybedenler (letiim)

mrah Serbesin son yk kitab Erken Kaybedenler, bir bebekten katil yaratan sistemin yeni nesil kurbanlarn anlatyor. Bu lanet dnya bu sefer de arzulu bir ocuktan bir tacizci yaratyor. Tm mutluluklar tketim alkanlklarna bal sanlan ocuklar, yetikinlerden gerei anlatmalarn, adil olmalarn istiyorlar, fakat ne yazk ki bu mmkn deil. ocuklar arzuludur, fakat bu arzuyu tamamen grmezden gelmesi tlenen kzlar gibi, arzularyla vnmesi icap eden, ama bu duygularla ne yapacan bilemeyen olanlar da skntl bir durumdadr. Emrah Serbesin kafas

kark olan ocuklaryla ilgili kitab, bazen inandrcln yitirmesine neden olacak kadar mizah. Buna ramen, gereklik duygusunun yakaland durumlarda da, okuyucuyu kim bu bacak kadar aylar gibi dncelere itip, hznlendiriyor. in daha da acs, ocuklarn davranlar, yetikin davranlarnn baarsz, karikatrize bir kopyas olabiliyor, o yzden aslnda o aylarn kim olduunu karmak ok da zor deil. Emrah Serbesin yklerinde olanlar kzlar taciz ediyor, yetikinlerin burnundan getiriyor, kendilerinden baka kimse pek akll deil ve ou dayanlmaz karakterler. Ayn zamanda kafalar karyor, maniple ediliyor, aresiz durumlara dyor, yatlarndan kazk, yetikinlerden dayak yiyorlar. Hayatlarnn bir dneminde, kadnlarla bir annenin olu olmak-

tan teye gemeyen bir iliki kurmu bu olanlar ak oluyor, ift kale mata gol yemekten baka ac tatmam ocuklar yaknlarn kaybediyor, tatile giderken yannda gtrecei oyunca semekten aciz ocuklar byk kararlar vermek zorunda kalyorlar. Nihayetinde de byyorlar, erkek olmaya mahkm oluyorlar. Emrah Serbesin kitab, ncelikle kadnlarn anlamad, erkeklerin de herhalde unutmaya alt olan ocuu olma durumunu hatrlatyor okuyucuya. Bunun da tesinde, ok yaygn bir inann doruluu zerine dndryor: ocuklar, varolabilmek, hayatta kalabilmek iin yetikinlere muhta mdr, yoksa aslnda yetikinlik, btnyle ocuk kalbini kirleten bir engel midir nlerinde?
Haziran Dzkan

Emein metafizii
Jacques Rancire - Filozof ve Yoksullar - eviren: Aziz Ufuk Kl (Metis)

az dnrlerin temel argmanlar vardr, baz dnrlerin ise temel sorular; argmanlara sorular sormadan ulalmaz elbette, ama baz argmanlar kendisini douran sorularn zerini kapatr ve sanki soru sorulmadan ulalm gibi dolama girerler. Temel sorular olan dnrler ise ok nemli argmanlara varsalar da, yine de dnce biimlerinde sorularn zeri rtlmez ve okura baka sorular sorma cesareti verirler. Tm kitaplar, deme, ayrtrma, ters-yz etme abasyla doludur. Okur, argmanlarn ne kadar titiz bir sorgulama sonrasnda ortaya ktn grr; dnr, tm kategorilerle ve bazen de tm dnce geleneiyle bouuyordur aslnda. Jacques Rancire, ikinci tr dnrlerden biri; argmanlarnn sorularn ikinci plana itmesine izin vermeyen, her yeni argmandan yeni bir soru reten bir dnr. Rancire, emek ve dnce arasndaki ilikinin nasl kurulduunu sorguluyor. Temsilleri dnce ve filozoflar tarafndan yaplan emein ve emekilerin kendi sesini bulmaya alyor. 1960l yllarda hocas Althusserden etkilenen Rancire, onunla birlikte Kapitali Okumakn nemli bir blmn de yazd. Hocas gibi toplumsal aktrlerin deneyimi ile teori arasndaki akl sorgulad. Fakat Althusserin 68 olaylarna uzakln kabul edilemez buldu ve ondan uzaklat. Foucaultnun soyktk metodolojisini benimsedi, henz Trkeye evrilmeyen The Nights of Laborda (inin Geceleri) 1830 ve 1840l yllarda iilerin entelektel hayatlarnn izini srd; ii gazeteleri, ii airler, tartma toplantlar... Snf bilinci, ii olmak gibi kavramlarn sorguland kitapta, entelektel faaliyet iindeki iilerin, madd zorluklardan ok, onlar toplumsal hiyerari iinde dnceden dlayan toplumsal dzene kar olduklarn tespit etti. Bu almay Filozof ve Yoksullar izledi. Soyktkle devam eden Rancire, iileri entelektellerden, efendileri tebadan ayran normlar ters-yz ederek emek temsillerini sorgulad. Bu kitabnda ortaya kan en nemli nokta, Bat felsefe geleneinin Platonun mirasn devralmas ve Platonun kategorilerini farkl biimlerde olsa da yeniden retiyor olmasyd. Rancire, Platonik dnce izgisinde gelien Bat felsefesi geleneinin, emek dkmek zo-

runda olduu iin bo zaman olmayan kiilerin varlna dayanan bir toplum dzenini temellendirmesini ve bu dzenin emekinin dnceye cret etmemesini onun iin bir erdem olarak nitelendirmesini ele alyor. Platonla balad bu okumann farkl duraklar var. Platonda byle bir izlek bulmak artc olmazken, bu okuma balamnda Marxn farkl bir perspektiften benzer bir anlay retmesini grmek artc oluyor. Rancire, dier okuma duraklarnda, Sartre ve orta snf yaamnn ve yaam deerlerinin hegemonyasnn eletirmeni Bourdieunun da eletirel olsa bile ayn felsefe geleneinden kamamasn sorunsallatryor. Rancire, filozofa ve zanaatya kendi paylarna datlan, zaman ve ura blmn kendi kkensel kuramsal ekirdei iinde kavramaya ve modern bilimsel sylemlerin ounun ilerici ve devrimci olsalar bile tohumdaki zn koruduklarn gstermeye alyor. (sf. 258)

Emekten kopu ve zgrlk zaman

Rancire, emek, zgrlk ve dnce ekseninin yeniden ele alnmas ve Ortodoks dncenin eletirilmesi anlamnda, Foucault, Arendt ve Agamben izgisine yerleiyor. Foucault, Arendt ve Agamben, kapitalist modernliin tarihini, insan emee, retime ve verimlilie zincirleyen bir bak asnn tedricen ve ou zaman da felaketlerle yerlemesi olarak nitelendirdi. nsann sahip olduu en yce deer olarak emekanlay, aslnda, retimin, izolasyonun, insan kaynaklarnn anlayyd. Emein doal kayna olarak insan kayna. Oysa hi kimse sadece emeki olmasn! Bu dnrlerin yaklamlarn emek kartl ya da emek dmanl olarak nitelendirmek doru olmaz. Yaamda emek dkmek ve yaamn zorunluluklar iinde debelenmek zorunda kalan insanlar ki hangimiz deiliz ycelten

deil de, kaybolan zgrlk ufkunun yeniden dnlmesine ve ele alnmasna cret eden yaklamlardr bunlar. Rancire, ii snfnn zgrlemesinin, iilere zg deerlerin olumlanmas deil, bu deerleri temellendiren dzenden kopu, dnce ayrcaln kimilerine, retim grevini bakalarna veren geleneksel pay dalmn kesintiye uramas olduunu sylyor. iyi ii yapan dzenin topyekn yklmas! Srekli ve kesintisiz devrim! Yaratc olan, iirler yazan emekilerin rnlerini ii kltr olarak nitelendiren yaklama kar, yaratcla ve dnmeye cret eden iilerin yalnzca filozoflara ve sanatlara tahsis edilmi dnce lksne yekten bir saldrs olarak okumak. Bu dnce lks ancak iinin ii kalmasyla mmknse, herkesi ii yaparak dnceyi yok etmek deil, kimsenin ii olmad, emek dkmek zahmetinin ortak paylald ve herkesin kendini gerekletirebilecei kiileraras alanda varolabilmesi; yani zgrle eit olan eylem. Ya da, zgrlk zamandr. Fakat Rancire, yukarda sz edilen eletirel izgideki Arendte nemli bir eletiri getiriyor. Siyasal olanla toplumsal olan ayran Arendtin Platoncu eylem adamlar ve ihtiya adamlar kategorisini yeniden rettiini vurgulayarak, The Nights of Labor kitabnda, Arendtin On Revolution (Devrim zerine) balkl almasnda Fransz Devrimi ve Amerikan Devrimi kartlnda formle ettii, ihtiyacn devrimi istila etmesi anlayna kar, ihtiya insan iilerin siyaset sahnesine sadece ihtiyalarn giderilmesi iin deil, tam da grnrlk kazanmak ve ihtiya insan olmaktan kurtularak siyaset adam olmak iin girdiklerini sylyor.

Platon ve ascholia
Klelerin klelii hak ettiini, nk kle olmaktansa lmeyi tercih edecek kadar onurlu olmadklarn syleyen filozoflarn tiran Platon, bir klenin dnmeye cret edebileceini tahayyl bile etmek istemezdi. Fakat Platonun felsefesi sadece kleleri deil, zgr zanaatlar da dnceden dlyordu. Platon, i blm kesinlemi ehirde, herkes kendi iini yapsn ve kendi durumuna zg erdemi gelitirsin (sf. 258) diyordu. Zanaatnn erdemi, ancak bo zaman yokluuyla biimleniyordu: ascholia, bo zamann yokluu. Ama bu zaman yokluu da zaman ve meknn simgesel bir blmlenmesiydi yalnzca. Platon, zanaaty salt retme ve yeniden retme yazgsndan ayran

46

bo zaman ve bo mekn dlamt. (sf. 264) Balarn yaptklar iten kaldrmama ve itaati de erdeme dntren zanaat ahlknn ehir devleti tarafndan biimlendirilmesi... Platon, tiranlara lyk eseri Devlette, ehir-devletini organik iblm anlayyla kurar; ehrin ihtiyalar bedenin ihtiyac kadardr ve ona benzer: Balangta drt kii varm ya da be. Bedenin ihtiyalar kadar. Yiyecek iin bir ifti, barnak iin bir duvarc, giyecek iin bir dokumac, buna ek olarak bir kundurac, bir de gerekli malzemeleri salayacak bir ii. Rancire, bir kiinin daha gerekeceini syler, beinci ya da altnc kii olarak bir vatanda. Ynetici sfat tamayan, ama ehir-devleti herhangi bir kabileden ayracak olan zgr vatanda. Bu zgrlk, nce negatif zgrlktr: zgr vatanda, bedenin ve ehrin ihtiyalarn karlamak iin almak zorunda deildir, yani almaktan zgrlemitir. Vatandan erdemi, bo zamana scholia sahip olarak biimlenir. Vatandalk ancak bo zaman sahibi olarak mmkndr ve ancak bo zaman bir insan vatanda yapabilir. Fakat Platon, vatandan bo zaman zaten hak ettiini syleyecek. ehrin kurucu mitini yazan Platon, maden efsanesini anlatr: Siz ehirdekiler, hepiniz kardesiniz diyeceiz onlara hikyemizde. Ama sizi yaratan tanr hkmetmeye yatkn ve daha deerli olanlarnzn harcna altn katt. Siteyi savunan askerlerinkine gm, iilerin ve dier zanaatlarnkine de demir ve tun. Efsane, doal eilimleri ilevlere dntrdn iddia ederek, toplumsal dzeni doallatrr. Dolaysyla zanaatnn tanm, bir negatifliktir: Kundurac kendine kunduraclk dnda tm etkinlikleri yasaklayandr, bu kadar. Dier bir deyile, filo-

zofa gre, Delphoi khini filozofa kendini bil der, zanaatyaysa fazladan hibir ey bilme...

Marx ve sophrosune
Platona gre zanaatnn temel erdemi, lmllktr (sophrosune). Emeki, semedii koullarla biimlenen, semedii bir erdemin efendisi olabilir ancak. Marx, yalnzca Hegeli deil, Platonu da ters evirmitir. inin erdemi lmllk olamaz. O, lmlln tersini kendine iar edinmeli, ayaklanmal, rettikleri zerinde hakkn iddia etmelidir; retim aralarna da sahip olmaldr. Oysa, kunduraclarn isyanna tanklk eden 19. yzyl, kunduraclarn retim aralar iin deil, kunduraclk vasfna kar, yani kunduraclktan baka etkinliklere katlmak, fazladan bir ey bilmek iin mcadele ettiklerine de tanklk etmitir. air kunduraclar, Marx iin, en kt tarihin insandr: elikinin insanna kar ikizliin insan; tam da konumunda vazgemesi gerektii srada onu iyiletirmeye alan, pastoral ryasn yavanlatran ii... inin hayatndaki eliki, tarihin demir yasalarnn motorudur. i iin dnce ve yaratclk, devrim ve hatta sosyalizm sonrasna ertelenmitir. Marx, iilikle dncenin bir arada gitmeyeceini dnr; o kadar yorgun olan bedenler ancak yorgunluklarna sarlarak elikiyi keskinletirebilirler. elikinin yazar Marxta da gerilimler eksik deildir, ii snf bilincinin iilii atnn farkndadr ve gerilim iiliin nasl alacadr. 1844 El Yazmalarnda komnist iilerin bir araya gelmesinde, ii sosyallemesinde iilii aan bir eyler grr Marx: Komnist iilerin bir araya gelmekteki amalar ncelikle reti ve propaganda. Ama bu yolla yeni bir ih-

tiyac da sosyalleme ihtiyacn kendilerine mal etmi oluyorlar ve bylelikle ara gibi grnen ey ama oluyor. Amac sosyallemek olan meclis, dernek, sohbet onlara kfi geliyor; insanln kardelii onlar iin bo deil, hakikattir ve alnterinin izgilerini sertletirdii bu ehrelerde insanln soyluluu parldar. Ama, yani Antik Yunann vatandann zgrlnn krntlar, 19. yzyl sosyallemesindedir. Ama, iinin dier iilerle birlikte ii vasfn amasdr. Fakat Marx, emein ve iilik durumunun yceltilmesindeki sorunun farkndadr. Gotha Programnn Eletirisinde, emein tek zenginlik ve btn kltrn kayna olmasn kyasya eletirir. Burjuvalarn yanl olarak emee doa-st yaratc g yklemeleri pek iyi temellere sahiptir, nk salt emein doaya bal olmas olgusundan, emek gcnden baka bir eye sahip olmayan insann, toplumun ve kltrn btn koullarnda emein madd koullarnn sahibi haline gelen baka insanlarn klesi olmak zorunda olduu ortaya kar. Bu insan, ancak onlarn izniyle alabilir ve yaayabilir. Yararl emein toplum iinde retildiini sylemek, birey olarak iiye emein koulu olan toplumun varln srdrmesini tler. Yararl emei yzceltmek mevcut toplumu yceltmek olur ama Marx, iiye mevcut toplumsal dzen yklana kadar iiri yasaklar, nk bunun burjuva iiri olacan ve iiye sahte bir yaratclk hissi vereceini dnr. Rancire, eletirel dncede bile korunan bu Platonik nvelere dikkat ekerken bir slogan ters-yz ediyor bunun tm tehlikeleriyle birlikte: Dnyann Btn ileri, Felsefe Yapn!
Gksun Yazc

KARA TREN: GIOVANNI ARRIGHI

(7 Temmuz 1937 - 18 Haziran 2009)

Sol iktisat tarihi ve kuramnn balca fikr nderlerinden Giovanni Arrighi, aramzdan ayrld. Neo-klasik iktisat kuramndan uzaklaarak karlatrmal tarihsel sosyolojiye yneldii 60lardan itibaren emek gc arz, kapitalist hegemonyann tarih-uzamsal dnm, sistem kart hareketler ve merkez-evre ilikileri zerine birbirinden deerli aratrmalar ortaya koymutu. Son olarak, 70lerden beri uzatmal Lale Devrini yaayan Amerikan hegemonyasnn kn ve Dou Asyann ykseliini ele ald Adam Smith Pekinde adl kapsaml almasn yaynlamt. lmnden drt ay nce uzun yllar beraber alt David Harveye, sol dnce ve pratie adanm bir mrn muhasebesi mahiyetinde verdii ve New Left Reviewda yaynlanan syleisinden de faydalanarak, stadn dnsel mirasnda bir gezintiye kyoruz...

Organik aydn, asr Gramsci

iovanni Arrighi, talyan faizminin gemi azya ald II. Dnya Savann arifesinde, 1937de Milanoda dnyaya geldi. Gneyli bir gmen ailenin olu olan babasnn alt fabrikann sahibinin kzyla evlenerek snf atlamas, Arrighinin emek arz sreleriyle erken yata tanmasn salad. Kaynpederiyle srekli gerilim yaayan babas, tekstil makineleri reten kk bir imalathane at. Bu sayede gen Giovanni, tekstil atlyelerine giderek rettii makinelerin sorunlaryla ilgilenen ve altrd mhendisler marifetiyle mterilerinin ihtiyalarna gre zmler bulan babasnn kk iletmesiyle ilkel bir fordizm erevesinde standart makinalar reten bykbabasnn bycek fabrikas arasndaki farkllklara ve kapitalist retim srelerindeki deiikliklere ahit oldu. Hatta, ateli bir gen komnist olarak babasna komnistler gelince ban byk belaya girecek dediinde, babasnn hayr, ben u anda yaptm yapmaya devam edeceim, komnistlerin benim gibi insanlara her zaman ihtiyac vardr cevabyla Arrighinin zihninde kaba sermaye/emek elikisini bir kenara brakmann gerekliliine dair ilk soru iaretleri belirdi. Babasnn gen yata beklenmedik lmnn ardndan kk iletmenin ykmllklerini yerine getirmekten aciz olduunu anlayan, ancak bykbabasyla da almak istemeyen Arrighi, zamann ikinci byk ulusar irketi Unileverde stajyer ynetici olarak ie balad. Bylece irketin idamesinde retim ve pazarlamadan ziyade finansman ve reklamcln baat faaliyet olduunu farketti ve tipik bir kapitalist rgtlen-

me modelinden bahsetmenin imknszln idrak etti.

Afrikada renilen kapitalizm

Bir yandan da Bocconi niversitesindeki neo-klasik gelenee dayal iktisat eitimine devam eden Arrighi, grd soyut modellemeye dayal eitimle gerekte varolan emek sreleri arasndaki uurumu fark ettiinde, neoklasik iktisadn k genel denge modellerinin retimi ve gelirin datmn anlamak adna hibir ie yaramadna kani oldum diyecekti. Ancak neo-klasik iktisadn zellikle emek arz ve proleterleme srelerini kavramaktaki yararszln, tam anlamyla, retim grevlisi olarak gidecei Rodezyada (bugnk Zimbabwe) kavrad. tal-

Arrighinin kuramn nemli klan iki husus, 1994te imdilerde snmlenmeye balayan ABD hegemonyasnn sonunu mutulamas ve kapitalist ilerlemenin sandmzdan daha yaratc evrelerle gelitiinin altn izmesiydi.
yada sistem gerei niversitede maasz be yl gnll asistanlk yapmaktansa, ngiliz niversitelerinin eski Afrika kolonilerinde at yksek okullardan biri olan, Londra nivesitesine bal UCRNde ie balayan Arrighi, sene sonra beyaz aznlk hkmeti tarafndan sakncal siyas faaliyetleri gerekesiyle tutuklanarak snr d edildi. Ancak siyas faaliyetlerinin bir dkmn, Rodezyann Ekonomi Politii (New Left Review Eyll-Ekim, 1966) adl makalesinde, topyekn proleterlemenin ille de sermaye birikimi adna en uygun artlar

salamak anlamna gelmeyebileceini savunan aratrmasyla kayt altna ald. Arrighiye gre, beyaz-yerleimci tarmsal burjuva snfyla, kentsel retim ve madencilik bazl kapitalist snf arasndaki kar atmalar, yerli siyah nfusun tam proleterlemedii durumda sermaye birikimini mmkn klyordu. Siyah nfusun yar-proleter kalmas, onlarn hem krsal balar yoluyla kendilerini idame ettirmelerini salyor, hem de kapitalist tarm ve madencilikte ihtiya duyulan rn girdisini tedarik ederek sermaye birikimini devam ettiriyordu. Ancak krsal siyah nfusun hzla proleterletirilmesi ve krsaldan koparlmas, II. Dnya Sava sonras dardan kaynak ve hammadde ihtiyac iine giren sanayi kapitalizmini, proleter snf asgari cretle beslemek zorunda brakt ve bylece sermaye birikimini sekteye uratt. Dier yandan, klasik ulusal tarmsal kapitalistleri oluturan beyaz snfn mdahaleleriyle krsal alanda orta lekli siyah reticiler teekkl etmedi. Ancak kendine yeten siyah kyl snf da ortadan kaldrld iin tarmsal kapitalistler tarm iilerini besleyecek retim ve pazar kapasitesinden mahrum kaldlar. Bylece pervasz bir dorudan proleterletirme hamlesi sermaye birikimini azaltt gibi, hkmetlerin bu yzden apartheid yntemlerine bavurmas siyah nfus arasnda ulusal bilincin olumasna vesile oldu. Arrighi, Rodezyada yapt aratrmalar sayesinde, kapitalist geliimin tam proleterleme vastasyla gerekletiini iddia eden tezleri rtm oluyordu.

talya devrimci hareketine giri

Rodezyadan snr d edilmesinin akabinde zamann Afrika Ulusal zgrlk

48

hareketlerinin srgn yelerinin topland Tanzanyann Darsselam kentine gitti. Afrika sosyalizmi tartmalarnn hararetle yrtld kentte, Afrika halklarnn smrgeletirilme srelerini aratran tarihilerin banda gelen ve daha sonra Guyanada suikaste kurban giden Walter Rodney, ilerleyen yllarda ABDnin mehur sol yeralt rgtlerinden Weathermanin kurucularndan biri olan Jim Mellon, Immanuel Wallerstein ve John Saul gibi uzun yllar beraber alaca sol dnrler ve Kara Panter rgtnn nde gelen aktivistleriyle birlikte Afrika Ulusal zgrlk hareketinde etkin bir rol oynad. Daha sonra, 1969da, kendi deyiiyle talyan radikal renci hareketini ehlletirmesi beklentisiyle Kuzey talyadaki Trento niversitesi tarafndan ie alnd. rencileri ehlletirmek bir yana, Kuzey talyann sanayi iileri arasnda hzla yaylan otonom iirenci hareketinin nderlerinden biri haline geldi. Bu dnem iin Arrighi, Lotta Continua (Mcadele Devam Ediyor) gibi otonom hareketler iinde benim yznden bir takm atlaklar olutu eklinde konuuyordu. Zira fabrika igalleriyle ve sosyal merkezlerin ina edilmesiyle uraan, klasik sol partilere ve kemiklemi sendikalara kar en ciddi alternatifi tekil eden Lotta Continua ve Potere Operaio (Emekinin Gc) iindeki fraksiyonlarn bir ksm rencileri dorudan eyleme tevik ediyor, dier bir ksm ise kapitalist kalknmac kuramlarn cidddi bir eletirisini yapan Arrighi gibi dnrlerin de harekette olmasnn fayda salayacan dnyordu. Arrighinin anlatmyla, bir grup konferanslara katlrken, dier bir grup da toplanty sabote etmek iin avludan ta yadryordu.

Krizde ne yapmal?
Otonom ii hareketlerinin krizle yzlemesi ve CPO deneyimi, Arrighinin giderek daha sklkla iilerin krizle ilgili sorularyla muhatap olmasna yol at. O dnem, Arrighinin kendi deyiiyle, iilere srekli olarak imdi kriz var, susmann vakti geldi, eer mcadeleye devam ederseniz, fabrikalarnz tanacak trnden telkinlerde bulunuyorlard. Arrighi, tm bu kriz srecine ve ii hareketine gem vurmaya alan ehlletirici sylemlere kar Bir Kapitalist Kriz Kuramna Doru (Rassegna Cominista, Say 2-3-4-7, Milano1972-3) adl uzun makalesini tefrika etti. zetle, herhangi bir kapitalist krizin ardnda, ii kalkmalar ya da hatal ekonomi ynetimlerinden ziyade, kapitalizme ikin sermaye birikimi sorunu yatyordu. Bu amaz, kapitalizm bnyesinde kstl kalan tketimden kaynaklanyordu. retim aralarnn kapitalist yatrm sonucu rettii mallarn satlmama tehlikesi iin gerekleme krizleri diyen Arrighi, bu krizlerin kabaca iki ekilde ortaya ktn sylyor. Emek gcnn oluturduu art-deeri ele geirmek iin smrnn derecesi arttka toplumun sosyal adan retken gc olan emeki kesimlerin alm imkn decei iin, retilen mallar ya satlmyor ya da bekelenen kr salamayacak fiyatlara satlyordu, bylece sermayenin art-deerden nemalanmas sekteye uruyordu. Eer aksi olursa, yani smr artacana sabitlenir, hatta azalrsa, iilerin cretleri artt iin kstl tketim ortadan kalksa da, sermaye birikimini salayan kr oranlar dzenli olarak decei iin

pazardan yatrm salayabilecek kadar art-deer retebilme refleksini gstermesiyle neticelendi. Ancak, 1930lardaki yeni krizle beraber zaten tekel olan reticiler, smry, isizlii ve fiyatlar artrarak sermaye birikimine devam ettiler. Kssadan hisse, kapitalist krizler, ii mcadelesine dorudan bal olmakszn, sistemin doasndan kaynaklanyordu, emek rgtleri mcadeleye devam etmeliydi.

geliim modeli
Arrighi, otonom hareketlerin durulmasyla beraber, 1973 ylnda emek arz zerine almalarna devam etmek zere, tarmsal retimin hakim olduu talyann Calabria blgesindeki Cosenza niversitesine gitti. Orada, Afrika aratrmalarna benzer sonulara vararak kapitalist geliimin ille de tam proleterlemeye dayanmadn tespit etti. ncelikle yreden kuzeyin sanayi blgelerine gerekleen g, mlkszlemenin vuku bulmad ksmlardan gerekleiyordu. Yrede, mirasn en byk erkek ocua gemesi sebebiyle kuzeye almaya giden kardeler birikimlerini geri dnp toprak almak iin kullanyorlard. Buna mukabil, yerel proleterlemenin tam gerekletii yoksul blgelerde kuzeye g mmkn klacak madd imknlar olumuyordu. Yani evreden merkeze g edenler en yoksul snflar deildi. Calabriada tespit ettii tr gelime modeli, ilerleyen yllarda beraber alaca Wallersteinn retim ilikilerinin yer aldklar merkez-evre yapsndaki konumlarna baml olarak gelitiine dair kuramna tersti. Calabriada, normalde farkl merkez gelimeyle ilikilendirilen tr hareket vard. Bunlar, Leninin tam proleterleme ve latifundiaya dayal Junker modeli, yine Lenin tarafndan piyasaya ikinletirilmi kk-orta iftliklerden oluan Amerikan modeli ve Arrighinin svire rotas olarak adlandrd, uzaklara g edenlerin memleketteki topraklarn elden karmamalar ve birikimlerini oraya aktarmalaryla meydana gelen kk iftilik modeliydi.

Organik entelektel yaratmak

Yllar sonra, Beverly J. Silver ile beraber kaleme alacaklar Emek Gleri 1870den Gnmze i Hareketleri ve Kreselleme (Cambridge, 2003) adl kitapta da ifade edecei zere, 1968 hareketi ve sonras, emein ilk defa kapitalist bir krizin sonrasnda deil, ncesinde tepki verdii tarihsel bir dnm noktasyd. Arrighi de, 1970 balarnda, otonom kadrolarda situasyonizmin ncln yapan Luisa Passerini ve Gramscici otonom Romano Madera ile ii snfnn entelektel bamszl amacyla Gruppo Gramsciyi kurdu. Ama, Gramsciyen bir yaklamla, mcadele esnasnda organik entelektellerin ortaya kn salamak iin ok sayda Colletivi Politici Operai (CPO - Emek Siyaseti Kolektifleri) meydana getirmekti. Bylece iilerin zaten farknda olduklar konumlarn kapitalist geliim stratejileri iinde daha geni bir balamda deerlendirmelerine vesile olunacak ve Gruppo Gramsci emeline ulaarak lavedilecekti. CPOlarn yaylmasyla birlikte oluuma 1973te son verdiler. Arrighi ayn yl Antonio Negrinin ortaya kyla CPOlarn Gramscici yanlarn kaybettiklerini ve macerac bir yola sevk edildiklerini sylyor.

Arrighiye gre, kapitalizmin etnisite, milliyet ve cinsiyet sylemlerinden nemalanmasn, iilerin bu sylemleri kullanma eilimini ngremese de, Manifestodakine benzer bir dnya ii snfnn eitlenmesi sz konusuydu.
kapitalistlerin bir birim rn iin yapmalar gereken yatrm imknszlayor, dolaysyla sermaye birikimi retim aralarna yatrm yapmaktansa azalan krllk oranlarn daha fazla mal ile ikame etmeye ynlendiriliyordu. Nihayetinde krlar yine giderek dyordu. Ksacas, hem ar smr hem de dk smrde kapitlalist kriz kanlmazd. Gelgelelim, ar smrden kaynaklanan krizin yk daha ok emeki kesimlerin srtna yklenirken, dk smrden kaynaklanan krizde sorun yaayanlar kapitalistler ve retken olmayan sosyal zmrelerdi. te yandan, Arrighinin mteakip yllarda derinlemesine odaklanaca konulardan biri olan kapitalizm dnemlerinin rgn yaps, bu iki tr krizin i ie geebileceinin iaretlerini de veriyordu. rnein, Arrighiye gre, 1873-1896 yllar arasndaki byk kriz srasnda retim, istihdam ya da yatrm asndan keskin bir d olmamasna ramen, fiyatlarn maalara nazaran hzla dmesinden kaynaklanan bir kriz yaand. Bu da kapitalistlerin tekelleme yoluyla bir tr geri ekilme ve

Hegemonya ve sosyal mcadele

1979da Wallersteinn davetiyle ABDde dnya sistemleri analizine odaklanan Binghampton Sosyoloji Blmne giden ve uzun sre orada alan Arrighi, emek arz zerine almalarn kapitalizm tarihiyle harmanlayarak yazaca en bilinen eseri Uzun Yirminci Yzyl Para, G ve amzn Kkenleri (mge, 2000) zerine almaya balad. Eseri nemli klan birka nirengi noktasna deinmekte fayda var. ncelikle Arrighi, devletler aras sistemi irdelemek iin klasik emperyalizm kavram yerine, Gramscinin ulusal yap iindeki snf ilikilerini analiz etmek iin kulland hegemonya kavramn ele ald. Buna gre bir devlet yaps dierlerine nderlik ediyor, kapitalist ilerleme bu tr bir hegemon tarafndan rgtleniyor, ama hegemon lkede madd geliim

49

ar rekabet sonucu yerini finansallamaya braknca, o lke hegemon konumunu kaybediyordu. Arrighi, bu tr bir kapitalist hegemonun ilk nvesi olarak 14. yzyln Kuzey talya kent devletlerine ve zellikle Venedike iaret ediyor. Venedik, kapitalist bir ticaret oligarisinin devletin gcn elinde bulundurmasyla, toprak kazanmlarnn dikkkatli bir maliyet/yarar ilikisine tbi tutulmasyla ve savalarn kapitalist oligarinin artan krllk ilikileri iin bir ara kabul edilmesiyle hem tipik bir kapitalist sistemin devlet-kurma ve sava-yapma zn barndryor, hem de sonraki kapitalist yaplara model tekil ediyordu. Venedikte sistemi, srasyla, 17. yzyln ortasnda Birleik Hollanda Eyaletine, 18. yzylda Birleik Krallka ve 20. yzylda Birleik Devletlere hegemonyay devretti. David Harveyle yapt syleide beraberce sorguladklar nemli bir husus ise, devletler aras sistemde bir sonraki hegemonun ortaya knn ne lde zorunlu, ne lde olumsal olduu. Arrighi buna zor bir soru diyor. Madd genilemenin finansallamayla son bulmas tarihsel bir zorunluluk olsa da, bir sonraki hegemonun ortaya knda bir lde olumsallklardan bahsetmek mmkn gzkyor. Venedikin aksine, ieride Oranj hanedanyla sk siyas pazarlklar ve spanyadan bamszl kazanabilmek adna seksen yl sren ulusal savalar, Hollanda kapitalist oligarisine ticar stratejiler dnda siyas melekeler de kazandrd. Bylece kstl manevra kabiliyetleri avantaja dnt. Ya da Avrupa ii atmalara olan coraf mesafesi ve kaynak zenginlii, ABDnin bir hegemon olmasnda nemli bir etken tekil etti. Ancak Arrighinin kuramn nemli klan iki husus, 1994te imdilerde snmlenmeye balayan ABD hegemonyasnn sonunu mutulamas ve kapitalist ilerlemenin sandmzdan daha yaratc evrelerle gelitiinin altn izmesiydi. Doal olarak geldiimiz noktada yneltilecek peki bir sonraki hegemon kim olacak? sorusuna Adam Smith Pekinde 21. Yzyln Soykt (Yordam, 2008) adl son kitabnda verdii oktan semeli cevaplara bir gz atmadan nce, Harveyin hakllkla dile getirdii Uzun Yirminci Yzylda neden emek mcadelelerine yer vermedii sorusuna eilmekte fayda var. ncelikle hacim meselesinden bahsediyor Arrighi, bata emek mcadelesini de eklemeyi dndn, sonra hegemonya analizinin epey mullu olduunu farkedince, bunu bir baka kitapta ele almaya karar verdiini sylyor. Ancak daha da nemlisi, hegemonya devirlerinin gerekletii sre zarfnda sosyal tarihin hz kazandn tespit ediyor. Daha ak bir ifadeyle, ngiliz hegemonyasnn ABDye gei srecinde sosyal mcadeleler ar finansallama ve dnya savalaryla ezamanl meydana gelirken, 1960 ve 70lerdeki sosyal kalkmalarn finansallamadan nce gerekletiini ve gnmzde hzlana-

rak devam eden sosyal bakaldrlarn kapitalist devletler-sisteminin klasik sava rotasndan bir lde imtina etmesine neden olduunu dnyor. Marksist Yzyl, Amerikan Yzyl (New Left Review, Ocak-ubat, 1990) adl makalesinde ise, Marxn Komnist Manifestoda gerek kapitalist rgtlenmenin etnisite, milliyet ve cinsiyet sylemlerinden nemalanmasn, gerekse iilerin bu sylemleri stat-gruplar oluturarak karlar adna kullanma eilimini tam olarak ngremese de, tarihsel sreler sonucunda Manifestodakine benzer bir dnya ii snfnn eitlenmesi srecinin meydana geldiini sylyor.

Adam Smith Pekinde

Arrighi, son eseri Adam Smith Pekindede gelitirdii hegemonya kuramn Dou Asya ve in zelinde masaya yatryor. ncelikle, ada pek ok dnr gibi, Adam Smithin inin 18. yzylnn byk blmnde yaad olaanst refah ve bar ortamn takdir ettiinin altn iziyor. Smithin, Avrupann kuvvet stnlnn ve uzak lkelerde uygulad adaletsizliklerin, bu lkelerin Avrupa iddetine cevap verme yetileri gelitii lde dnya-sisteminin

Devletin regle ettii, ancak retim aralarna sahip olmad, emein iktidarnda bir dnyaya sosyalizm demekte saknca grmediini syleyen Arrighinin tek ekincesi, sosyalizmin devletle eanlaml kullanlmasnn yaratt byk sorundu.

di kurulu snf pozisyonlarn yeniden retme kapasitelerini yitirmi olmallar. kincis,i dorudan reticiler retim aralar zerindeki denetimlerini yitirmi olmallar. Oysa genel olarak lkelerin, zel olarak da inin dnya pazarna dahli, onlarn zgn toplumsal tarihleri tarafndan gerekleiyor. Bu adan bakldnda, son krizle beraber in, kapitalist genilemenin temel artlarndan biri olan toprak msaderesini gerekletirmeyi durdurduu gibi, topraa eit eriim ilkesini tanmaya ve uygulamaya devam ediyor. Bu da Arrighiye sosyalizm inde oktan kaybetmi olsa da, kapitalizm bu tanm gerei henz kazanmamtr dedirtiyor. te yandan, ABDnin ar finansallamas ve Irak mdahalesinin gsterdii zere, Bat devleter sisteminin sava gcnn snrlarna ulamasyla geerlilii azalrken, in merkezli sistemin geerlilii artyor. Arrighiye gre, Dou Asya ve ine ikin iki nemli gerek, inin ABD tarz bir hegemonyaya dorudan gei yapacan dnmemizi engelliyor: lkin, blge devletlerinin binlerce yllk ulusal bilinleri Bat tarz devlet-sava mekanizmalaryla el ele yryen kapitalist pazar yerine, birbirleriyle ticaret ve diplomasi yapmann kadim geleneine sahip bir blgesel ilikiler an muhtemel klyor. kincisi, Bat sisteminin aksine, binlerce yldr hemen tm hanedan ve iktidar deiikliklerinin toplumsal kalkmalar sonucu gerekletii inde devlet, i ve d siyasette Bat hegemonyasnda grmediimiz bir muvazene siyaseti gtmeye mecbur kalyor. Tabii Arrighi, zellikle ABDnin kaybetmekte olduu hegemon pozisyonuna nasl tepki vereceinin de gelecei ekillendirecek baat etkenlerden biri olduunu es gemiyor.

X sosyalizmi
David Harvey, yakn zamanda Agora tarafndan da yaynlanacak uzun syleinin sonunda Arrighiye, Adam Smith Pekinde kitabnn biti blmnde umut ettii dnya ve bu dnyann doal kaynaklara saygl, eit artlarda yaayan farkl medeniyetlerin oluturduu milletler topluluuna sosyalizm sfatn yaktrp yaktrmayacan soruyor. Arrighi ise, eer bundan devletin regle ettii, ancak retim aralarna sahip olmad, emein iktidarnda bir dnya anlyorsak, buna sosyalizm demekte bir saknca grmediini sylyor. Tek ekincesi ise, sosyalizmin zellikle kendi yetitii corafyada devletle eanlaml kullanlmasnn yaratt byk sorun. Arrighi, yakn zamanda kiisel tarihinin sonlanacan bilmenin rahatlyla, Harveye taklmaktan da geri kalmyor. Senin yeni terimler bulma konusundaki maharetini biliyorum diyor. Gzden dm ve devletle anlan sosyalizm terimi yerine daha etkin neriler getirmelisin diye de ekliyor. Harvey, bu x-sosyalizmi zerine kafa yaracan syleyerek Arrighiyle yaplan son syleiye noktay koyuyor.
Ulus Atayurt

Arrighi, 68 talyasnda, yukarda bir eylemi grlen ii-renci hareketinin lider isimlerinden biriydi

uluslarn adaletsiz davranmaktan ekinip birbirlerinin haklarna sayg gsterecei bir dnya pazarna evrilmesini umduunu iddia ediyor. Smithin Uluslarn Zenginliinde bahsettii gizli elin piyasaya deil, devlete ait olduunu, Smithin devlet tarafndan regle edilen pazarn, devletin retimde yer almadan emei glendirmesiyle sermayenin zayflayaca geni bir pazar ekonomisine evrileceini tasarladn ne sryor. Arrighi, Adam Smith Pekindede, Marxn Manifestoda ngrd kapitalist genilemenin neden tam anlamyla gereklemedii sorusuna da aslnda ini rnek gstererek cevap veriyor: Kapitalist genilemenin genellemesini, Robert Brennern sayd iki koula balyor: lkin, retimi rgtleyenler, kendilerini ve piyasa ekonomisi dndaki ken-

50

NADRE MATERLE SOKAK GZELDR ZERNE

Reddediteki zgrleme
68 hakknda sylenmedik ne kald? diyenler yanlr. Hele bugnlerde, o en gzel yz metreyi koanlara yaplan maksatl ve mesnetsiz saldrlar, sulamalar, hakaretler doludizgin giderken sylenecek ok ey var. Nadire Materin Sokak Gzeldir 68de Ne Oldu adl kitab 68i, 68 kuann isimli, isimsiz kahramanlarnn azndan anlatyor. Byle bir belgeye ok ihtiya vard. kere saol ekip Nadire Matere balanyoruz.
68 kuann solcu, devrimci kadnlarnn cinsiyetsizlii, fazla mazbut ve muhafazakr olduklar, cinselliklerini yaamadklar/yaayamadklar eletirisinden nedense ok zevk alnr. Sokak Gzeldir yaynlandktan sonra da bunun zerine gidildi. Jlide Araln kitapta anlattklarndan yola karak Nur intayn 68de Kadnlk Halleri balkl yazs, Mjgan Halisin Jlide Aralla yapt Benim 68im mazbut ve cinsiyetsizdi balyla yaynlanan sylei... Ne diyorsun bu cinsiyetsizlik meselesine? Nadire Mater: Sokak Gzeldirde 68li kadnlarn anlatlar ok ilgi ekti. Sadece alt kadnla konumak bile zihinleri baya kkrtt. Oysa geen yl 40. yl toplantlar dzenlenirken, haberleri yaplrken kadnlar pek akla gelmemiti. Bu ilgiden umutlanmak istiyorum. Jlidenin de syledii gibi, cinsiyetsizlik gibi sorunlu durumlarn yaandn o sralar anlamaya ne donanmmz, ne bilincimiz yeterliydi. O dnem baka trl yaanamazd diye dnyorum. Bugnn koullarndan ve kavramlarndan bakmak deerlendirmeyi etkiliyor galiba. Mesela krtajn Fransada 1975te yasallatn unutuyoruz. Doum kontrol hap yine Fransada 1967de serbest braklyor; o da 21 ya stndekilere ve eczaneye kimliini ibraz etmen artyla. Solcu/devrimci kadnlar dier kadnlara, yani politikadan uzak duran ya da sac kadnlara kyasla daha m muhafazakr ve cinsiyetsizdi? Tabii toplumun ve kadnn Trkiye ve dnya leindeki durumunu aklda tutarak dneme bakmak gerekiyor. Ankarada kaldm yurtta, Anadolunun eitli yerlerinden gelen kzlardk. Eylemlere katlanlarn says yzde 20 gibiydi, dierleri de bize sempati duyard. Devrimci kzlarn daha muhafazakr deil, greli olarak daha zgr ve kurtulmu olduunu da sylemeliyim. Bizler daha rahat flrt ederdik, aslnda ok da flrtz bir dnemdi 68. Kitapta konuan kimi erkeklerin de kabul ettii zere 68in erkek karakteri basknd ama, sa tmyle erkekti. Solun kendi iindeki muhafazakrlama 1970 balarnda kendini hissettirmeye balad. Bizim tarttmz solun/devrimcilerin kendi iindeki muhafazakrlk, yoksa, 68in kadnlar o gnn kadnlarna gre ilerdeydi. Bu eletiriye temel olan, ounlukla byk ehirlerde niversite ortamnda o dnemi yaayan, kk burjuva aile-

Nadire Mater

68liler toptan milliyetiydi diyenlerin herhalde kendileri bile dediklerine inanmyorlar. Btn dnyada olduu gibi, yaadmz dnyaya itiraz ettik. Kendimizi dnyal olarak gryorduk, nk devrimciydik, sosyalisttik.
lerden gelen 18-25 ya aras gen kadnlarn anlar. Genelde giyim kuam ile flrt meselesine dayandrlyor eletiriler. Fakat o dnemde o snftan kzlara biilen cinsiyet rolne uygun olan zaten makyaj yapmalar, kadns giyinmeleri, ktklar bir ocuun olmas deil mi? Tersine, makyaj yapmay reddetmek, erkeklerle beraber siyasal faaliyetin iinde olmak bu kadnlar asndan daha meydan okuyan, daha zgrletirici bir tavr olarak dnlemez mi? Sorunu elbette flrt ve giyim-kuama indirgeyemeyiz. Kadnlar karar mekanizmalarnda yer almyordu, szn syle(ye)miyordu. Erkekler, kadn korunmas gereken olarak gryordu. Kadn, devrimci harekette daha ok lojistik gt. Geldiimiz yer, okuduumuz okul, iinde yer aldmz

gruplara gre de kadnn durumu farkllaabiliyordu. Ben 1968in ilk yarsn ODTde, ikinci yarsn Sosyal Hizmetler Akademisinde okudum. ki okul ok farklyd. Akademiye her yl yirmi kz, yirmi olan alnrd, kzlar daha ehirliydi. ODTde ise kzlarn says ok azd. Makyaja kar bir bask hatrlamyorum. Yapan yapyordu. Hayat daha ok sokaklarda, eylemlerle gemeye balaynca makyaj dnecek zaman da kalmad. Pratik giyiniyorsun... Kyafetin ok pratik olmak durumunda, mitinge gidiyorsun, saldryorlar, kaman gerek... En uygun kyafet pantolon, dz ayakkab, hush puppy... Daha militan kzlar model oluturmaya balyor, bakyorsun, o makyaj yapmyor, sen de yapmyorsun. Dolaysyla, giyimi kuam, hali tavryla devrimci kadn, devrimci erkek tipi ortaya kmaya balad. Dnyada da byle. O zaman jean olmad iin, hem ekonomik, hem de pratik diye kadifeye snmz; kadife ceket, kadife pantolon, erkeklerde parka, bizde daha ok kaban. Btn bunlar bizim devrimci hayatmza uyan kyafetler. Bir eyleme gazeteci olarak izlemeye gittiinde bile etekle uvallyorsun. Annem makyaj yapmam, biraz daha ssl olmam isterdi. Mini etek, maksi palto modas vard. O maksi paltolarla koamazsn, haldr haldr otobs yakalayamazsn. Sadece devrimciler iin deil, renci iin de uygun deil. Annem ok imrenirdi, bir maksi palton olamad derdi. Mini etek stne kaban daha pratikti. Anneler kzlarn daha eker grmek istiyor tabii. Kzlarn da eker grnmeyi reddetmesi normal deil mi? Filmlere, dergilere bakyorsun, kadndan beklenen k giyinsin, makyaj yapsn... Kapitalizmin sunduu bu modeli devrimci olarak reddediyorsun. Bu reddedite bir zgrleme de vard elbette. Ayrca, bursla yayorsan, istesen de pek k olamyorsun. Durumu daha iyi olan, arkada alamad iin ona uymaya alyor. rgtlerin, yani erkeklerin birka yl iinde giyim kuam, hal tavr konusunda norm belirleme abalarn da ekleyelim. Kadnlar da kadnlar uyarma konusunda hi fena deildi. Bugn, btn kadnlar tektipti gibi grlyor. Kitapta Ik Alumur farkl tarzdan sz ediyor: Mini etek giyenler, kadns klndan hi vazgemeyen, ama sonuna kadar da iin iinde kzlar vard. Ben hep pantolon giyiyordum. Eteim yoktu bile. Rhan da ara sra etek giyiyor, makyaj yapyor, salarn saryordu. Suna vard, o da Rhan gibiydi. Makyajn yapard, ama parka giyerdi. Aslnda, Ik btn eitlilii ok gzel anlatyor. Rhan (Malas) snf arkadamd; iimizde en zenli giyinenimizdi, makyajn asla ihmal etmezdi. Rhan THKP-C iinde yer ald, THKP-Cden yargland, sekiz-on yl cezaevinde kald. Sonunda srgne gitti ve srgnde lene kadar da makyaj yapmaya devam etti. Fotoraflarna bakyorum, yle ho

52

Fotoraf: Muhsin Akgn

ki... Aslnda, dnem fotoraflarnda kimse paspal grnmyor. THKP-C durumalarnda Julide, Tlay Tat ne kadar k, tatl ve dik duruyorlar. Tabii rgtten rgte, rgtteki faaliyet alanna, bulunduun ehre gre de bunlar ok deiiyordu. O zamanlar kadnlk zerine konuur muydunuz; bekret, evlilik kurumu, aile gibi konular tartlr myd? Bekretin ok kymetli ve kutsal grldn, tartldn hatrlamyorum. Evlilik ncesi ilikinin yaygn olup olmadn bilebilecek bir veri yok elimizde, ama bunun genel olarak bir problem olmadn syleyebiliriz. Evlilik, aile, Engelsin Ailenin, Devletin ve zel Mlkiyetin Kkeni zerinden tartlyordu, kendi hayatlarmz zerinden deildi galiba. Sinan Cemgil, Mahir ayan evliydiler. Yani, evlilik bir burjuva kurumuydu, ama biz evlenirsek bildik evliliklerden farkl, dntrc olacakt. Byle dnyorduk herhalde. Sevgililer arasnda 12 Mart darbesi sonras hapishane gnlerinde ve sonrasnda ayrlanlar da oldu. Btn bunlar o kadar tartlarak yaanmad. Buna pek vakit de yoktu. 80lerde Trkiyede feminizmin gelimesi, nceki dnemde u ya da bu dzeyde sol hareketin iinde yer alan kadnlar tarafndan olmad m? Sol gelenekten gelmemi feminist pek tanmyorum. 1968, ABDde Miss Amerika Gzellik Yarmasnda Kadn Kurtuluu, Kadnlara zgrlk pankartlarnn ald, sutyenlerin, cmbzlarn yakld yld. kinci Dalga feminizm kta Avrupasna gelmekte gecikmedi. Bize ulamasysa 15 yl ald. nc feminist kadnlar, adlarn ilk YAZKOnun kard Somut dergisinden 1983te duyurdular. O gn ve halen bugn kendini feminist olarak adlandran, kadn hareketi iinde yer alan kadnlar, u ya da bu dzeyde sol hareket iinde yer alan kadnlardr. 1970lerin ikinci yarsnda kadn dernekleri kuruldu. Ben de Ankara Kadnlar Derneinde (AKD) alyordum. Yeni yeni Simone de Beauvoir okumaya balamz, Clara Zetkin falan. Leninin Kadnlar katlmakszn Devrim olamaz sz nemliydi. Yani, kadn rgtlenmesi bir devrim meselesiydi. Dolaysyla, AKD, Devrimci Yol iinde bir yapyd. Yine de el yordamyla kadn iin de bir eyler yapma abas vard. Mesela, kre talebini ykseltmeye alyoruz, gidip Mill Eitim Bakanln bastk. Kadnn alt ailenin kre sorunu diye kendimize gre ileri bir ifade kullanyoruz. Problemli; ama bir aray da sz konusu. 1980den sonra, ok kadn cezaevine girdi, ama kadnlarn daha ou da cezaevi kaplarndayd. Eler ierdeyken, kadnlar feminizmle tanmaya balamt. Bu da erkeklerin ilk aknlklarndan oldu. 68e dnersek, kadnlarn esas olarak, siyasete yn vermede, karar almada, siyas fikirlerin gelitirilmesinde geri planda kaldn gryoruz... Evet, kadnlar bir-iki istisna dnda ka-

rar mekanizmalarnda, rgt ynetimlerinde yer almadlar, siyasete yn verme durumunda olamadlar. Bunu talep etmeyi akl edemedik. Erkeklerin kadnlar davet etmesi de beklenemezdi. Temsiliyet diye bir bilincimiz de yoktu. Bugn bu bilin hayli geliti; sadece bilin de deil, onca mcadele veriliyor bu noktada, gelinen yerse hl ackl. Sadece, Meclisteki durum deil sorun. Solun kurduu ya da ynetimlerinde yer ald sendikalarda, meslek birliklerinde kadnlarn ynetime gelmesi bile hl haber deeri tayor. Panellerde yine genelde erkekler fikir beyan ediyor. Mesela, 68de iki bin kiilik amfide forum yaplyor, kadnlar kp konuamyorlard. Tabii ki, engelleme yoktu, ama kadnlar ekiniktiler. Erkekler doal hatiplerdir; biri konuur, arkadan dieri kar, ayn eyleri syler. inden madem ayn eyleri syleyecektin, niye ktn oraya diye geirirsin. Akademide

Devrimci kzlarn daha muhafazakr deil, greli olarak daha zgr ve kurtulmu olduunu da sylemeliyim. Bizler daha rahat flrt ederdik. 68in erkek karakteri basknd ama, sa tmyle erkekti.
saymz az olduu iin, forumlarda biz kzlar konuurduk. Kadnlar, derneklerde, kk grup toplantlarnda konuurlard tabii. Tartmak da kolay deildi. Erkeklerin daha ok bildiini dnyorsun. Mesela, Siyasaln amfisinde Mahir ayan uzun bir konuma yapyor, hepimiz gzlerimizi ayrmadan, huu iinde onu dinliyoruz. Gzel konuur muydu? ok gzel konuurdu. Fikir Kulpleri Federasyonunun (FKF) Dev-Gene dnt 1969 kurultayndayd. Onu dinledikten sonra, ben de kalkaym, bir eyler syleyeyim diyemiyorsun; erkekler iin de geerliydi bu. (glyor)

Mahir ayan konuuyor, sonra onun kartlar ya da eletiren gruplar baznda itirazlar oluyordu. Bu arada Nadire Dnmcye laf dmezdi tabii. Ama kadnlardan da konuan yok deildi, ODTden Seyhan Erdodu vard, teorisyen olarak ndeydi, ok da gzel konuurdu. Trkiye i Partisinin ynetim kademelerinde kadnlar vard ve sonuta Behice Boran genel bakan oldu. Bugn sola, 68 kuana getirilen eletirilerin banda milliyetilik geliyor; solcularn ittihat olduuna varan bir eletiri bu. Ne diyorsun milliyetilik eletirisine? Son bir ylda bu eletiri iyice younlat, konunun fazla basitletirilerek tartldn dnyorum. Bir kere, 68liler toptan milliyetiydi ya da 68 milliyeti bir hareketti diyenlerin herhalde kendileri bile dediklerine inanmyorlar. 27 Mays sonrasndaki yeni anayasayla gelen greli demokratik ortamda, esasnda okumaya, renmeye, anlamaya alyorduk; nceki yllara gre ok kitap yaynlanyor, bir tartma ortam var. Ailelerimiz genellikle CHPli, dolaysyla 27 Maysa sempatik bir bak var, o sralar 27 Mays devrimi deniyor. Btn dnyada olduu gibi, yaadmz dnyaya itiraz ettik, bu dnya baka trl olabilir dedik. Buna itiraz ederken de, kendimizi dnyal olarak gryorduk, nk devrimciydik, sosyalisttik. Yanmzdaki arkadamzn kkenini bilmiyorduk, kendi kkenini de dnmyorsun. Alevi mi, Snni mi, Krt m, Ermeni mi, Trk m? imdi, kken bilmeme halinin esas olarak Snni-Trk kkenliler iin geerli olduunu dnyorum. Kkenleri farkl olanlar iin pekl da farkl seyrettiini gryorum. 28 Krt isyann bilmiyorsun, 1915 felaketini bilmiyorsun, zetle lke tarihini daha yeni yeni renmeye alyorsun. Nihayetinde

53

de 1968 ylnda 19-20 yalarndasn. Kimi arkadalarmza Doulu deniyor, Krt denemedii iin byle dendiini dnemiyorsun. smail Beikinin 1970te yaynlanan Dou Anadolunun Dzeni benim iin ok nemliydi. Sokak Gzeldirde Hatice (Yaar) bu konuyu ok gzel anlatyor. Dersim isyann rendiimde, niversiteyi bitirmitim... 68de milliyeti olanlar faistlerdi. Mill Trk Talebe Birliinde (MTTB), Komnizmle Mcadele derneklerinde devrimcilere saldranlar sonra iktidara geldiler, devrimciler ise yaayabilmeyi baardlarsa, hapishanelere... Cumhurbakan Abdullah Gl, Babakan Tayyip Erdoan MTTBden geliyor. Tabii ki, 68lilerden milliyeti bugn nedense ulusalc denmesini tercih ediyorlar kendilerine, slmc gibi kimliklerle uzlaanlar var, ama kiilerin milliyeti olmasyla, toptan bir hareketin milliyeti olmas ayn ey deil. O dnem, bamszlk savalarnn, dekolonizasyon srecinin yaanmas milliyetiliin bugnknden farkl alglanmasna neden oluyordu. Milliyetilii besleyen unsurlar nelerdi, nasl bir anlam yk vard milliyetiliin? Anti-emperyalizm ile milliyetilik arasndaki izgi ok ince, o izgiyi ok kolay aabilirsin; bugn de bunlar yayoruz zaten. Vietnam sava, btn dnyay olduu gibi, bizi de ok etkiledi. Afrikadaki ulusal kurtulu mcadelelerinden de ok etkilendik. O gn emperyalizme kar karken kendimizi milliyeti bir yerde grmyorduk. Ama geriye dnp metinlere baknca, milliyeti kavramlar gorrsn. Ama o kavramlara o zaman yklenen anlamlar bugnkyle ayn deil. O zamanki metinlerde geen Trk milleti, bugn Trk milleti demekten farklyd. O metinlerde Trk milleti denirken kastedilen Trk etnisitesinden olanlar myd, Trkiyede yaayan herkes Trktr anlamnda m? Bence pek deil. Kredi ve Yurtlar Kurumunda oluturulacak bir renci Temsilcilii iin kz yurdunda seim yaplacakt. Solcular, saclar kampanya yapyor. Biz kampanyamza balamz. Temsilci seimleriyle ilgili konumak isteyen birileri geldi dendi. lk Ocaklarndan gelmiler. Konuurken, biz Trkler dedi. Ben de byle dememek gerek dedim, ngilizcede bile dedim, nasl tartacam bilemiyorum, yetmiyorum, ancak oradan anlatmaya alyorum, where are you from? denir, sen de Trkiyeden diye cevap verirsin. Trkiye zerinden kurmak gerekiyor. Benim bu bilimsel aklamam karsnda tartmay uzatamadlar. (glyor) Ama demek ki yle bir rahatszlk vard. Kbrs mitingleri pek ok kiinin politiklemesinde rol oynam grnyor. Kbrs konusunda solun toptan milliyeti bir yaklam olduu dnlyor genelde. Ama Ruhi Ko bu konuda yle diyor: 1970de yaynladmz Kbrs bildirisinde slerden arnm, tam bamsz, iki toplumun eit hak-

larla kardee yaad demokratik federatif Kbrs zmdr diyorduk. Mehmet Ali Talatla Dimitris Hristofyas bunlar konuuyorlar. Ayn konuda, yle bir an da anlatyor: Bir gn ODTller Dev-Geni bastlar, bu ne rezalet diye bir bildiri getirmiler, Atilla (Sarp) yazm, Kbrsltrkler iin soyda diyor. ODTller soru-

niversitede igal yapyorsun, bir dolu hak kazanyorsun, dayantn grevlerde iiler kazanyor, 6. Filoya kar kyorsun, sonunda Filo limanlara uramaz oluyor, lkedeki ABD varl 30 binlerden 7 binlere iniyor. Ve genler ldrlyor.
yor, Ne zamandan beri soyda diyoruz diye. Byle bir hassasiyet vard. Bildiriyi hemen toplattm. Ruhinin verdii rnek ok isabetli. O bildirinin datlmadan geri ekilmesi, soyda kelimesinin problem edilmesi o gn iin ok nemli. Mitinglerde Trk bayra tanmas ne anlam ifade ediyordu? Trk bayraklarn ben aslnda dnem fotoraflarna bakarken daha ok fark ettim. Mitinglerden bayrak pek hatrlamyorum akas. lk balarda, kimi mitinglerde Trk bayraklar vard herhalde; sonradan devam da etmedi. Antiemperyalizmle balants tabii var. Souk sava dnemi; ABD, Sovyetler Birliiyle ilgili istihbaratnn yzde 25ini Trkiyedeki s ve tesisleri yoluyla topluyor. ABD, 1968de Trkiyeyle ilgili imzalad 55 gizli anlamayla Diyarbakr Pirinlik ss ve Karadenizden Sovyetler Birliini izliyor. ncirlik ssnden havalanan U2 casus uaklar Orta Asya semalarna kadar gidebiliyor-

Nadire Materin dedii gibi, THKP-C durumalarnda Julide, Tlay Tat ne kadar k, tatl ve dik duruyorlar. Jlide Araln ve Tlay Tatn etek boylar stelik mahkeme kyafeti 68 kuann devrimci kadnlarnn cinsiyetsiz ve muhafazakr olduu yolundaki ehir efsanesini tekzip ediyor.

du. Trkiye NATO yesi. 6. Filo sk sk Trkiye limanlarna uruyor... Trkiye 68i derken, 20li yalarnn balarndaki genlerin esas olarak damgasn vurduu yaklak be yldan sz ediyoruz. O dnem ldrlenlerin en yals Sinan Cemgil, ldrldnde 27 yanda; Mahir ayan 26, Deniz Gezmi, Yusuf Aslan, Ula Bardak 25 yanda, brahim Kaypakkaya 24, Hseyin nan 23 yanda ldrlyor. Genlerin o zgveni bulmasn, byle bir arlklarnn olmasn neye balyorsun? O dnem niversitede okuyan renci says ciddi olarak artyor. Dnyada da byle. Kapitalizm iin bu gerekli; eitime herkes iin bir hak olarak deil, kalknma iin bir ara olarak baklyor. Dolaysyla, teknik okullar, mhendislikler ne kyor. niversite okumann tevik edildii bir dnem. niversite eitimi kitlesellemeye balaynca, sadece byk ehirlerden deil, kasabalardan da niversiteye giden rencilerin says artyor. Daha niversiteyi kazandn anda mhim biri oluyorsun. Skeden kacam, Ankarada bamda annem babam olmadan yurtta kalacam. niversiteyi kazandna gre, her eyi baarabilirsin, o denli gveniliyor sana. Ben liseye giderken, Skede lise dahi almamt. niversitede durmadan okuyorsun, sorguluyorsun, itiraz ediyorsun. lkede ve dnyada olan bitenleri izliyorsun. Tatillerde memlekete dndnde, gvenilen, sz kymetli biri haline geliyorsun. TP ve Dev-Gen kanalyla rgtlenmeler kasabalara yayldnda, tatillerde memleketlerine giden genler politikann taycs oldu. niversitede igal yapyorsun, bir dolu hak kazanyorsun, dayantn grevlerde iiler kazanyor, 6. Filoya kar kyorsun, sonunda Filo limanlara uramaz oluyor, emperyalizme kar mcadele veriyorsun, lkedeki ABD varl 30 binlerden 7 binlere iniyor. Ve genler ldrlyor. Seluk ahin Polat yle bir olay anlatyor: Bir kyde kahvede konuurken, birinin ko olum camiye, Dev-Genliler gelmi, imam anons yapsn da akama ahali kahveye gelsin demesi bizim iin tam bir oktu. niversite ortam dnda siyaset yaparken, toplumun dier kesimleriyle ilikide yadrgandnz, zorlandnz, tepkiyle karlandnz hatrlyor musun? Toplumda genel bir kabul vard. Sokak Gzeldirdeki anlatlarda zellikle DevGen dneminde lkenin pek ok yerinden ba edilemeyen durumlarla karlatklarnda Dev-Gen gelsin dendii aktarlyor. Yani yadrgama, tepki bir yana, davet sz konusu. Sosyal Hizmetlerde okurken, gecekondu mahallelerine ok gidiyorduk, okulda toplum almas diye bir pratik program vard, ki bu bizim iin ayn zamanda politik bir faaliyet anlamna da geliyordu. Kahvede erkekler toplanm, Aile Planlamas erevesinde prezervatiften, doum kontrol haplarndan sz ediyoruz. Bizler yirmi olmuuz olmamz. Anlattklar-

54

mz otuzlarnda, krklarnda. Ne kadn olduumuz iin ne de ok gen olduumuz iin herhangi bir tepki grdk. Erturul Krk 1968de devrimci olmamak aypt, iyilikle devrimcilik ayn ey gibiydi. Bir ahlk meziyet saylrd devrimci olmak, kamuoyu byle ekillenmiti diye anlatyor. Devrimci olmak senin iin ne ifade ediyordu? Erturulun dedii doru... Sorgulamak, itiraz etmek, isyan etmek, deitirmek... Bu durumda ancak devrimci oluyorsun. Uzaktan sempati duymann tesinde, devrimci siyasete seni eken ne oldu? Siyasete, muhalif biri olarak daha ilkokuldan girdim desem yeridir. Babam CHPliydi, ben de doal bir Demokrat Parti muhalifiydim. Lisede muhaliflik, dolaysyla mcadele, okul ynetimi ve aileye yneldi; niversitede de nce okul ynetimine, sonrasnda da daha byk iktidarlara. Kitabn ad Sokak Gzeldir; sokaa kmak nasl bir duyguydu?

grl, rgtlenme zgrl iin mcadele vermek zorundayz. Krt sorunundan deil, almdan sz ediyoruz, ki bu bizi umutlandryor da. Kresel saldr diyerek, ABDnin Afganistan, Irak igallerinden, saldrsndan devam edebilirim. Bylesi bir ortamda solun sesini duyurmasnn kolay olmadn syleyebilirim solu kollayaraktan. Yine de, dediin gibi durumu aklam olmam. Bu soruya cevap veremiyorum aslnda. En iyisi, hemen gazeteci konumuma dneyim. Sokak Gzeldirin arka kapak yazsndan yardm alaym: Bugnden bakldnda 68de olup bitenler bize esin ve g verdii kadar, neyin olmadn, neyin hayal bile edilemediini, neyin yaanmadn da gsteriyor. Henz ne kadar ok eyin denenmemi olduunu, ufkumuzda bizi ne kadar ok balangcn beklediini gsteriyor. Bugn kendini siyaseten nerede gryorsun? Siyasete atldm muhalif yerde; bu

ahane bir duygu. Sokak hem zgrlk, hem zgrlk araynn adresi. Sokan zgrlk anlamna geldiini kadn olarak daha da iyi kavradm ve yaadm. Kadnlarn sokaklar istemesi bouna deil. Sokak kederlidir de. 1968den balayarak katledilen arkadalarmz uurlamak iin de sokaklarda olduk, hl da oluyoruz. ok kitlesel bir sol varken, bugn sesini duyurabilen bir solun olmamasn nasl aklyorsun? ilide, Arjantinde yaananlar da Trkiyedekinden hi aa kalr deildi. Dolaysyla, darbelerle, bask rejimiyle aklamaya almak yetmiyor... ok zor bir soru. Doru, ilide, Arjantinde yaananlar Trkiyeden hi aa kalr deildi, ama savaa doan ocuklar 25 yana geldi, asker ya da gerilla olup lmeye yetitiler ne acdr ki Halen asker darbe anayasasyla ynetiliyoruz. Asker vesayet rejimi sryor. Genelkurmay Bakan 35 generalle basn toplantlar yapyor. Ergenekon davas, JTEM vs Medya bir trl militerlikten kurtulamyor. 1915 Byk Felaketi iin kiisel olarak bile zr dileyenler hain ilan ediliyor. Halen ifade z-

Sokak hem zgrlk, hem zgrlk araynn adresi. Kadnlarn sokaklar istemesi bouna deil. Sokak kederlidir de. 1968den balayarak katledilen arkadalarmz uurlamak iin de sokaklarda olduk, hl da oluyoruz.
da sola dyor. tirazlarm hi tkenmiyor, oalyor. Geen sene, bir dolu 68 kitab kt, paneller, belgeseller, konferanslar, televizyon programlar dzenlendi... Seni bu kitab yazmaya ynelten ne oldu, muradn neydi? Varolanla yetinmeyen, dayatlan koullara kar kan, sonrasnda da 1968 olarak sonraki birka kalkma ylna da adn veren yl isyanclarnn azndan, o gnlerin dnya ve Trkiye ortamyla birlikte bugnlere tama abas. Kitaba ben 21 yl nce balamtm (glyor), 68in 20. ylnda. O zaman, Ercan Arklnn kard Sz gazetesindeyiz. Ercan bey bir Fransa yolculuundan bir sr 68 balkl gazete, dergiyle geri dnd. Gldalla (Kzldemir) birlikte bir 68 dizisi yapmamz istedi; Holding patronu olmu 68liler bulun dedi. Bizden bir isim listesi istedi. Yaptk, gtrdk. Yerinden frlad, yapa yapa bu sfl listeyi

mi yaptnz! diye. Tarttk. O tartmada yle bir durum olutu ki, biz istifa m ettik, iten mi kovulduk anlayamadan isiz kaldk. Yine de ie giritim, ama bitemedi. 2008, yine 68 yl olunca, Metisten Mgenin (Grsoy Skmen) de verdii enerjiyle yeniden baladm. Bugn 68 bir romans olarak sunuluyor, isyann ii boaltlyor. Ya da bir gzelleme; herkes Che seviyor, herkes 68li... 68e devrim diyen de var, isyan, ayaklanma, itiraz diyen de. Tek bir yant olmayan 68 neydi sorusu halen sorulmaya devam ediyor. 68de dnyann eitli paralarnda yaananlara bakldnda sosyal, siyasal, toplumsal koullara kar kma ortaklndan sz etmek mmkn, te yandan homojen bir hareket vard demek de kolay deil. 68liler dnyann farkl yerlerinde, kapitalizme, emperyalizme, faizme, diktatrlklere, otorite ve hiyerariye kar ktlar, ABDnin Vietnam saldrsnda Vietnamllarn yannda yer aldlar. ekoslovakyaya Sovyet tanklar girdiinde de Sovyet Bloku 68lileri sokaklara dkldler, reel sosyalizm de tartlmaya baland. stelik kitapta da grld, grlecei zere, ayn lkede bile tek bir 68den sz etmek mmkn deil, herkesin 68i farkl. Bu almada, stanbul, Ankara, zmir ve Trabzonda okuyanlar 1968de ne oldu sorusunu igaller, boykotlar, yryler, 6. Filo direnileri, saldrlar ve btn bir hayat kendi yaamlar zerinden hatrlyor, anlatyor, ne kadar enternasyonalist, ne kadar milliyeti, ne kadar cuntac olduklarn tartarak, bugn yaananlar 68e balayarak yorumlama giriimlerine de bulunduklar yerden bir fotoraf sunuyor. Bu fotoraf hangi siyas ortamda, hangi arklar sylerken, hangi filmleri izlerken, hangi tiyatrolarn peinde koarken olutu? Genlerin yanbanda yer ald iiler, kyller, retmenler, mhendisler ne yapyordu bu kalkma yllarnda? Sokak Gzeldirde 1968 ylnn igallerinde, boykotlarnda, protestolarnda ne kanlar konuuyor. En baa dnersek, kadnlar konuuyor, bugne balayarak o gn deerlendiriyorlar. 68 elbette 1968in 365 gnyle balayp bitmemiti, dolaysyla anlatlar ncesi ve sonrasna gidip geliyor. Nasl bir rgtlenme iindeydik? 12 Mart 1971 asker darbesine kadar uzanan dnemde hangi rgtler vard? Dnyada, genelde bat merkezli anlatlan 1968 ABD, Fransa, Almanya gibi lkeler dnda nasl yaanmt konusundaki eklerle kitap olutu. Yannotlara da deinmeden gemeyeyim; anlatlarda sadece bugnn genleri iin deil, hepimiz iin bu neydi dedirten durumlar mmkn olduunca amaya altm. Semihin (Skmen) fotoraf eliinde, harika tasarmyla sunduu yannotlar da isteyenin bavurabilecei ekler haline geldi. Artk 60larnda olan biz 68liler iin kitap bir hatrlama, ama esas olarak 68 efsanesiyle byyen bugnn genleri iin bir fotoraf, bir kolaylk olsun istedim.

55

Sylei: Siren demen

MAV
KSEL DNM PROJELERNDEN KESTLER

arap ya da sirke
Eskiden yoktu bunlardan. nk o zamanlar ya sacydn ya da solcu. Ya hkmet yanlsydn ya da muhalif. Bunlar liberalmi. Hem hkmet yanls hem de muhalif. Ama sola muhalif, ama muhalefete muhalif. deolojik bir kimlik bozulmas aslnda. Rzgr yle esti de...
epsi okumu yazm insanlar. Hatta bazlarnn kartvizitinde Prof. Dr. filan yazyor. ounun bir gazetede kesi var. Televizyonlarda dzenli program yapyorlar. lgintir, TRT ve daha ok slmc-hkmeti medya organlarnda boy gsteriyorlar. Yaz-izi ile uraanlarn neredeyse hepsini ahsen tanyorum. Kiisel olarak genelde iyi insanlar. Yani drst, yani sevimli, hatta grgr... Aznl sol kkenden geliyor. 60l-70li yllarda renci hareketleri iinde yer aldlar, devrimciydiler. Halkydlar, vicdanlar gzeldi. Galiba her ey 80 darbesinden sonra balad. Tabii ayn dnemde dnyada da sol darbe yemiti. Sadece SSCBnin k deil, Reagan-Thatcher-zal lsnn ideolojik saldrs karsnda pek direni gsterebilen de olmamt. zeletiri, kendimizi gzden geirelim, bu memleket halknn yzde 95i Mslman, bizse halktan kopuktuk gibi bahanelerle cuntann vurduu slmc kesimin maduriyet sylemine bir koltuk denei uzattlar. Kendi maduriyetlerini, ama zellikle de halkn, sradan insanlarn maduriyetini neredeyse unutarak. nk slmc kesimin arkasnda geni bir halk kitlesi vard. Artk solun ilkesel hakllndan umudu kesenler, aznlk psikolojisini alt etmek isteyenler, kendilerine yeni giysiler aramak zorunda kaldlar. Sivil toplum mesela, cazip bir kavramd. Liberal szcn zgrlk diye okudular. Liberal, gvurca bir szck olduu iin de, ayrca cazip ve moderndi. Sosyalizmin lm, Marksizmin byk yenilgisi balkl kitaplar o zamanlar kefettiler. Halbuki yzyldr yaynlanyordu bu tr almalar. Bu slmclar zellikle seim dnemlerinde kap kap dolap acayip oy topladlar. Bunlar tpk bizim gibi, Leninist yntemlerle rgtlyor kitleleri. Gecekondular bile onlarn egemenliine geti cmlelerini duyduk bir aralar. Hem de sk sk.

DAKTLO

ii... TOKden filan iyi ihaleler alyoruz. Krizden filan e biz de etkilendik tabii ama, idare ediyoruz ite... Ama bak eski ideallerimize balyz hl. Bizim bir arkada CHP le ynetim kurulu yesi mesela. Ben de burada DP kurucusuydum. Kampanya filan olunca veriyoruz tabii eski arkadalara bir eyler... Kendi gemilerinden piman deil ou. Ama: Eskisi kadar radikal deiliz tabii. Ee, ya da ilerledi. Hanm, oluk ocuk da olunca, duruluyor insan biraz. Bir de hayatn gerekleri... Mesela bu PKK terr benim asla kabul edemeyeceim bir ey... Hrantn ldrlmesine zldm tabii ama, Ermeni meselesi de kark bir mesele ha! Biraz yakndan tanynca, zel hayatlarn bilince, bu nemli deiimin izlerine de rastlamak mmkn. Mesela eskiden mraniyede otururlard, imdilerde Ulusa tandlar. Eskiden Mavi Kartlar vard. imdi Renault Me-

gidiyoruz ite. Bizim belediyenin iftar adrn da iki kez bizim irket kurdu. AKPli, efendi, drst ocuklar. Bir sorunumuz yok vallahi. Hatta bir-iki ihalede de yardmc oldular bize. Ee, biz de grdk tabii onlar. Gemiimizi pek bilmez onlar. Biz de oturup mall gazi anlarmz anlatmyoruz tabii onlara...

Grev olmasa bak sendikaclma!

Bak ben sana iin asln syleyeyim mi? Abi, zaman sana uymuyorsa, sen zamana uyacaksn... Bizim eski arkadalarla konuurken tabii ki hl solcuyum diyorum, nk liberal solcuyum ben aslnda. Bu slm kesim liberallikten filan pek anlamad iin, ite orduya vuruyorsun, CHPye vuruyorsun, holarna gidiyor tabii. Onlarla da yle anlayoruz. Fena m yani... Arada bir sorun kmyor mu? kyor tabii. Mesela geen yl bizim Konyadaki fabrikada, 2-3 bin kii alyor, grev filan gibi bir durum olmu, bizim eski sendikac arkadalarla bir-iki gnde hallettik meseleyi. -be kurua bakyor her ey. be kuru dediim de bir Mercedes ite... Bizim olan dershaneye yazld. Biz istemedik ama, hem iyerine hem de eve onlarn gazetesi gelmeye balad. lk bata yadrgadm. Sonra altk. ay para filan istemediler. Sonra indirimli tarifeden abone yapacaklarn sylediler. Ama kimse de gelip para filan almad. Bizim eski arkadalardan birka da orada ke yazar. yi oluyor bu tr bulumalar...

Eskiden mraniyede otururlard, imdilerde Ulusa tandlar. Eskiden Mavi Kartlar vard. imdi Renault Megane iyidir diyorlar. Hanm srar ediyor, Land Rover istiyor. Pahal ama, alacaz herhalde sonunda...
gane iyidir diyorlar. Hanm srar ediyor, Land Rover istiyor. Pahal ama, alacaz herhalde sonunda... Bu kadar deiim olunca, lise ve mahalle arkada, ayn zamanda mcadele yolda Fatmadan da 80lerin sonunda ayrlmak zorunda kald. Yeni hanm yle siyasetle filan pek ilgilenmez. Ama gen ve gzel. yi bir kz canm. Yok, o zamandan beri Fatmay grmyorum.

Sonumuz mehul m?
Onlar, yeni liberaller ya da eski solcular, belki de hafif Mslmanlar, bir ihtimal yeni zenginler bugnlerde artk elit olma yolunda hzla ilerliyorlar. Bunu istiyorlar. Ama pek de olamyorlar. Yahu bu bizim AKPli ocuklar hl kyl. Belki tam kyl deil ama, kasabal ite. Oturmasn kalkmasn hl renemediler. Adam bakan olmu, kadn eli skmyor. zel jetiyle Hacca gidiyor. Kars tesettrl, metresi yar plak. Paraya para demiyor ama, yemesini de bilmiyor. Bir de Avrupa Birlii, Avrupa Birlii diye tutturmu. ANAP da byleydi, hatrlyor musun? zal ld. bitti...
Ragp Duran

Libola Feto
Feto filan diyorlar ama, ben adamn bir-iki kitabn okudum. Arada bir televizyonda da izliyorum. yi bir hatip. yle sofu filan deil. Hatta modern bile... Ayrca, bu eitim konusunda yaptklar yle yabana atlacak eyler deil. Bizim Mehmet var ya, imdi gazeteci hani, o Amerikaya gitmi, daha dorusu davet etmiler, gidip bizzat Hoca Efendiyle grm. Peygamber gibi adam dedi. Sonra Afrikadaki okullarna da gitmi. Bizim devlet okullarndan kat be kat iyiymi... Abi bilirsin, benim din yanm pek yle gl deildir. Arada srada Cumaya giderim. Ramazanda da, oru tutmasak da, iftarlara davet ediyorlar,

Napolyon da para demedi mi?

Bir de Allahn Belas geim derdi olmasa. Bizim cezaevinden arkadala, knca isiz gszz tabii, eski edost filan da kalmam, yle kk bir irket kurmutuk, iyi olmu vallahi, baya bydk imdilerde, inaat

56

Levine George zi
eviri: ilim, Metis B

iyor Si Sev Darwin VE ES

SELM N BYLENM DOAL DE 6 sayfa NIN YEN nal, 33 DNYA Erkal

iisel ndisini k yin'in ke ayat arw n ok D or bu kitapta. H orisinde y ilimci evrim te bir yorum sunu nlarnda bile b Levine, alan sal a ndan en ya ygu le ele , en du ren, te ynleriy ie olan yapmay srd ssa doann ay ilimi i a la b gzlem ni, bilh nln k etiyle hisleri daki a hassasiy lemlerinde bile karsn l gz ucizeler yor. nesne olan m n anlat da gizli oa rntlarn fik bir d n m Ricoeur ele vere x, Paul

u Change nrz? n-Pierre Jea l D s

Na ERNE NedenN DOASI VE BEYN Z A

S ETK, N A ARTIM BR T

6 sayfa kan, 29 ux'nn met Bir Change eviri: s in -Pierre ilim, Jean r'n eng Metis B ir filozof. l Ricoeu

nave b Pau inden sa biyolou aklamalar ve mada d Bir sinir ilimsel nuya de ii tart k ko air b tird r pek o psaml bir beyne d imiyle zenginle ra kada efi birik e dair ka sorunla fels sal yimin n toplum an dene ta, etikte l ama ise ins As iniliyor. ak. luturm vray o ka

ancire r cques R Ja oksulla

oplum Tarih T

ayfa , 272 s zof vlsefeYeviri: Aziz Ufuk Klnemli alma Filo Fe e ,

birok al dzerine ve siyas yar kltr at'nn felsefi Sol fikri l prolete ncire, B etiriyor: 19. yzy bile, letiri g lan Ra bir e m o li isminin biyaymla neine ok sert nem bir ieu gibi ele artc nce g ve Bourd ecek Platon'la geleil , Sartre siyaset b tn Marx urucusu dene sorguluyor. Sol re btn ze in k olmak abulleri felsefen t nk ilenenler bata itap. k g de payla im ryla il en bir sorunla okumas gerek neinin arnn okurl felsefe

iolu l Devec Ayeg u

d Metis E

us K Ubyk ykler, 88 sayfa e iyat,

aan Arm mal Rom nlarnn rhan Ke a m 8O Nehir ro lkenin n ve 200 s ykne Susan Diline an Alayan Da b. Darbe sonra basanKu kazan r, kara k kita y le an'n ez bir bu yk enci de an bu k anlatan u ve dir yazarnd en ar iklimi n umud sza k sndan zerine larn ara olu uyku larla d bizlere. tayor

Mater Nadire zeldir

k SokaE OGU? LD
68'DE N

eri bir 04 sayfa air bilgil 1 cm. 4 lanna d a yakn bir , 16 x 2 ap arih ah min ark Yakn T kikate d mek ile dne

'in ha anabil nlatlar ap 1968 geri kaz apta da Kiisel a n bu kit kikati tarihten etire ktu, kit u araya g zebilmek, ha bir 68 yo olduun suz tek e kte ne kuku resmini e gere nemli. zld. Hi e 68'd la ya ek iin d anlatt. umuduy i 68'ini nebilm olduunu, ufku es kend n da d herk gsmemi lmad i de enen neyin o eyin d eklediin bilmek, dar ok k balangcn b z ne ka Hen dar o izi ne ka muzda b k. n teriyor

metis

Hazrlayan: Koray Lker

Kanadada online devlet deneyi

KANADA hkmeti, ABD'deki Dijital a Telif Yasas'na (DMCA) benzetilen yeni telif yasas ile ilgili kamuoyu grleri iin online bir forum dzenlemeye karar verdi. Tm Kanada vatandalar, yasa ile ilgili gr bildirmek iin ye olup tartmalara katlabiliyor. Bylece daha geni bir kitleyi kanunun gerekeleriyle tantran devlet, dier yandan da effaf ve katlmcla ak bir icraat modeli tartmasn gndeme getiriyor. Tartmalarn kanuna ne lde yansyaca belirsiz.
http://tinyurl.com/xprs002

EFF, Apple dize getirdi

iPOD ve benzeri mzikalarlara iTunes kullanmadan mzik yklemenin yollarn anlatan BluWiki adl organizasyon, Apple tarafndan fikr mlkiyet ihlali gereke gsterilerek dev tazminat tehditleri alyordu. Electronic Frontier Foundation, bir cihazn alma ilkelerini renmek ve paylamak dnce zgrl kapsamndadr iddiasyla, Apple aleyhine yedi ay nce dava at. Temmuz sonunda anlama salandn duyuran EFF, Apple firmasnn iTunes, iPod ya da iPhone gibi rnlerine ilikin bilgileri paylaanlara kar yasal bir engelleme olana kalmadn aklad. Haber, dijital haklar ve sansr kart hareketler tarafndan nemli bir kazanm olarak karland. http://tinyurl.com/xprs003

SANATI HAKLARI ALDATMACASIYLA KLTR GASPI OPERASYONU

84 model mlkiyet savalar

Dijital dnyada paylam imknlar arttka, elence ve kltr endstrisi de hukuk savanda gemi azya alyor. Yeni numara, Dijital Haklarn Ynetimi denen bir telif koruma mekanizmas. Ama, eseri retenin mi, tketenin mi, yoksa dpedz eserin haklarna sahip olann m haklar korunuyor, oras tartmal...
Temmuz 2005te piyasaya srlmesi planlanan Harry Potter ve Melez Prensin 14 kopyasnn bir kitabevi tarafndan yanllkla bu tarihten birka gn nce satlmas Kanaday kartrmt. Kitaplarn Kanada yayncs Raincoast Books, mahkemeye bavurarak satn alanlarn resm yayn gnnden nce kitab okumalar ve tartmalarn engelleyen bir karar kartmay baard. Hemen sonrasnda da bu kiilere kitaplar derhal iade etmeleri karlnda imzal birer kopya ve tirt hediye edileceini duyurdu. Kitabn resm yayn gnndeyse, iki yakas arasnda yarm gne yakn saat fark bulunan lkede, ilk kan gazetede

16

yer almas planlanan bir eletiri de mahkeme kararyla engellenmeye alld. Bat yakasndakilerin kitab almalarna 12 saat kala yaynlanacak olan eletirinin firmann halkla ilikiler ve reklam adna

Bir elektronik kitabn ka kii tarafndan okunaca, kt alnp alnmayaca gibi konular satn alma srecini belirleyen yeni etkenler. Meta ortadan kalkt, ama brokrasi ve masraflar yerinde.
yapt btn tantanann pe gitmesine yol aaca, yaynn ticar karlar zedeleyecei iddia edildi. Bu hamle tm kuzey Amerikada sert tepkiler ve boykot arlar dourunca firma geri adm

att ve bir zr yaynlad. Bu arada, kitab yayn tarihinden nce almay baaran 14 kiinin kendilerine ayn anda gsterilen sopa ve havuca verdikleri yant bizim iin mehul. Orijinal imzal bir kopya uruna kitab geri verip vermediklerini, meraklarna yenilip su olmasna aldrmadan okuyup okumadklarn bilemiyoruz. Hafsalay zorlayan talepler ve bu talepleri normal kabul eden hukuk dzenlemeler popler kitaplarn dnyasna zg deil elbette. Mp3 teknolojisinin yaygnlamasyla birlikte mziin kopyalanmasn engelleyemeyeceini anlayan mzik endstrisi, bo CD satlarndan pay alarak kayplarnn tazmin edilmesini salamt. Okul ocuklarna, ev kadnlarna internet zerinde mzik dinlediler diye alan milyon dolarlk davalar Trkiyede de magazin haberleri arasnda yer buldu.

Korunan, kimin haklar?

Madd mecralarla ilikileri her geen gn zayflayan ve asl kr alanlarn gayrmadd meta zerine kurmaya ynelen elence endstrisinin son numaras, Digital Rights Management (DRM - Dijital Haklarn Ynetimi) adl yeni bir telif koruma mekanizmas. Yani endstrinin dijital teknolojiler yaygnlatndan beri yaad korkulara bir zm: Kopyalanamayan ierik. Elbette byle bir mekanizma bulunmuken, ileyi burada kalmyor. Maliyete bal cretlendirme yerine kullanma bal cretlendirme de DRM sayesinde endstrinin yeni kr alanlarn oluturuyor. Ciltli kitap daha pahal, karton kitap daha ucuz ayrm artk kabilelere reva grlyor. Sadece yetkili aralar tarafndan okunabilen ierik ve hatta srf okumak iin paras denen ieriin yazcdan kartlamamas gibi uygulamalar rutin hale geldi. cretlendirme artk retim masraflar ve zorluklarna gre deil, kullanm amac ve biimine gre yaplyor. Bir elektronik kitabn ka kii tarafndan okunaca, kt alnp alnmayaca gibi konular satn alma srecini belirleyen yeni etkenler. Meta ortadan kalkt, ama brokrasi ve masraflar yerinde. Yeni durum sadece bilgiye eriim asndan deil, tketici haklar asndan da elikiler ierdii iin birok itiraz ve kar kampanyay da beraberinde getirdi. zgr yazlm felsefesinin temelleri-

58

Amazon olaynn yanklar

16

Temmuz sabah, Kindle ad verilen elektronik kitaplar kullanan ve George Orwell'in 1984 ve Hayvan iftlii romanlarn alm olan birok Amazon mterisi, 99 dolar tutarndaki iade demeniz yaplmtr mesajyla karlat. Herhangi bir iade talebi olmayan Caffeine Queen maslahl kullanc Amazon.com sitesindeki forumda neden iki kitabn kendisi talep etmedii halde geri alndn soran bir mesaj yaynlad. Gelen yantlarla byyen tartmaya gre, bir firma, sat haklarna sahip olmad halde, bu iki roman birok kullancya satmt. Yayn haklarnn sahipleri Amazon firmasn uyardnda, sadece devam eden sata son verilmesi ve duruma gre firmann belirli bir tazminat demesine dair ilemler akla gelmekle birlikte, Amazon bu yasad kopyay satn alm olan kullanclar da zme dahil etmeye karar verdi. Madem sat en batan yasadyd, Kindle'larda o kitaplarn bulunmamas gerekiyordu. Bunun zerine satn gerek-

letii tm Kindle'lara uzaktan mdahale eden firma, bu kopyalar sildi ve cretlerini kullanclarn hesaplarna iade ederek bilgilendirme mesaj gnderdi. 17 Temmuz gn New York Times gazetesi teknoloji yazar David Pogue konuyu kesine tarken, forumda yky okuyan birok kullanc internet zerinde byk bir hzla haberi yaymaya balamlard. zgr Yazlm Vakf (FSF) tm ye ve destekilerini eyleme arrken, firmaya ynelik geni boykot arlar da yeni deyimle viral olarak yayld. NY Times'daki haber, bu olayn bir ilk olmadn, ubat aynda bir baka kullancnn da drt Ayn Rand kitabnn Amazon tarafndan silindiini anlatarak ikyeti olduunu yazyor. Ayn Rand' sessizce atlatan Amazon, Orwell olaynda gelen tepkiler zerine bir aklama yaparak, bu ekilde uzaktan kitabn silinmesi ileminin bir daha kullanlmayaca konusunda gvence verdi. Yine de DRM kartlar ikna olmu grnmyor ve DRM teknolojisi barndran tm cihazlarn boykot edilmesi arsn tekrarlyor.
http://tinyurl.com/xprs005

ni atan Richard Stallman, itirazlarna kavramn adndan balyor. Dijital Haklarn Ynetiminin, bir engellemeden ibaret olmas nedeniyle Dijital Engelleme Ynetimi olarak adlandrlmas gerektiini savunan Stallman, mevcut haliyle ismin insanlar yanlttn ve sadece endstrinin hak sahibi olarak sunulduunu sylyor ve soruyor: Ya o ierii kullananlarn haklar? Gerekten de 1990l yllar boyunca elence endstrisinin tm vahi yntemleri, dev tazminat davalar ya da magazin yn ar basan korsan operasyonlar, eser sahiplerinin haklar korunuyor dncesiyle kamuoyundan destek toplad, vatandalar haklar iin seferber oldu. Geliip karmaklaan telif dzenlemelerinin sadece kartellere hizmet ettii, kk plak irketleri, yaynevleri ya da bamsz kurulularn bu dzenlemelerle daha gvende olmad pek duyulan bir bak as olamad. Hal byle olunca, DRM teknolojilerinin de, ayn dnceyle destek grp kamuoyunda sahiplenilmesi ok mmkn. Oysa madalyonun dier yannda, kltrel ihtiyalarn dijital yollardan dolama giren ierikle karlayan insanlarn haklarna ne olduu sorusu var. DVD-BluRay filmler, CD zerinde satlan mzikler ve hatta dorudan gayrmadd formda sata sunulan elektronik kitaplar, mzikler, diziler, filmler ve bilgisayar programlar bu dzenlemenin doal nesneleri. Mill Eitim Bakanlnn balatt pilot uygulamaya bakacak olursak, yaknda bu alana ders kitaplar da girecek. Ya da baka bir deyile, ders kitaplarna veda edeceiz, yerle-

Tm dayanak noktas zel mlkiyetin varlna bal olan bir ekonomik sistem, mlkiyeti sadece sermayeye zg klmann dijital yntemini gzmzn nnde kefederken, bizden de sanat haklar adna alk bekliyor.
rini, M.E.B.nin onaylad ierikle dolu ve dijital olarak korumal bilgisayarlar, elektronik kitaplar alacak gibi grnyor. Tabloya byle baknca, kayg yaratan gelimelerin ne kadar byk bir alan ilgilendirdii de ortaya kyor.

1984 ktphaneden silmek

Creative Commons lisansyla alternatif bir telif modeli tasarlayan Lawrence Lessig, Copyleft olarak adlandrlan bu yaklam tanmlad Free Cultureda, DRM hakknda da geni bir tartma sunuyor. Kendi kitaplarndan birini elektronik bir kitapdan satn alan Lessig, kitab okumasn salayan programn izinler adl blmnden bahsediyor. Program, kitaptan her on gnde, on

kere kopyalama yaplmasna izin veriyor. Bahsedilen, kitabn bir kopyasn karmak deil, metnin bir blmn kopyalayp baka bir yere yaptrmak eklindeki basit eylem. Lessig de, Stallman gibi kavramn kendisine taklarak, izin ve denetim arasndaki fark vurguluyor: ocuunuza eve belirli bir saatte dnmesi kouluyla izin verirseniz, Klkedisi olmad srece daha ge bir saatte de dnebileceini, sadece bir ceza ile karlama olasl olduunu bilir. Oysa bilgisayar on gn iinde onbir kez kopyala-yaptr yapmanza olanak tanmaz. Bu bir denetimdir, izin ve denetim birbirinden farkl kavramlardr. Fikr mlkiyet dnyasnn gelecei denetim dnyas olmaya gidiyor. Bu alnty yaptmz kitab 2004 ylnda yaynlanan Lessig, tahminlerinin tesinde hakl kt. Temmuz aynn son haftasnda, dnyann en byk internet kitaps Amazon, ierik salad Kindle adl elektronik kitaplardan, satn alnm olanlar dahil, George Orwellin 1984 ve Hayvan iftlii romanlarn sildi. Bylece Raincoast Books firmasnn yanllkla erken satlan Harry Potterlarna kar mahkemeye bavurmas, en azndan mahkemeye hi deilse itiraz hakk olmas nedeniyle rahmetle anlacak bir yntem gibi grnmeye balad. Amazon, uzaktan silme eylemiyle, yaynclarn ierikle ilikimize satn aldktan sonra bile mdahale edebileceklerini ispatlad. Evlerimizden habersizce silinen ieriin 1984 roman olmas da kaba bir ironi duygusu uyandryor. Dijital alanda dnce zgrlyle ilgili almalar yrten Electronic Frontier Foundation, DRM teknolojilerini, ayrntlara taklmadan satn alnan bir rne insanlarn evinde mdahale etme olarak tanmlyor. Tam bu noktada, bir film ya da kitab satn almann yeni biimler ve aralar zerinden artk mmkn olmadndan bahsedilebilir. Slate dergisi teknoloji yazar Farhad Manjooya gre, Amazon'un bak as, hizmet szlemesiyle dzenlenen alveriten ibaret: Satn aldnz kitaplar, Amazona gre sizin deil; siz onlar okumanz salayan bir hizmet alyorsunuz ve bu hizmetin koullarn deitirme hakk Amazonda sakl kalyor. EFFnin izinden giderek, teknik detaylar ve ileyii bir kenara brakrsak, sorunun temeli, ieriin sahibinin kim olduu sorusunda yatyor gibi grnyor. Tm dayanak noktas zel mlkiyetin varlna bal olan bir ekonomik sistem, mlkiyeti sadece sermayeye zg klmann dijital yntemini gzmzn nnde kefederken, bizden de sanat haklar adna alk bekliyor. Giriimcilik, bireysel baar ykleri ve alkanlk masallaryla refahn herkes iin eit uzaklkta olduu yanlsamas, dijital dnyada byk, kaln harflerle yazlan uyar ve yasak pencereleriyle krlyor. Bunu fark etmek kolay olmuyor, nk bize grnebilen sadece bilinmeyen bir hata meydana geldi yazs.
Koray Lker

59

Muhacir trkler

Mzik dolab

Brenna MacCrimmon / Kulak Misafiri (Kalan)

Mazeretli asabi
Jarvis Cocker / Further Complications (Rough Trade) ulpn eski takm kaptan

B olabilirsiniz? Fatih Aknn Duvara Karsnda (Saniyem), bir Baba Zula albmnde (Bir Sana Bir de Bana, Ksaltmalar), Muammer Ketencolunun Ayde Morisinde, hatta Nekropsinin son albmnde (Yok Var)? Belki Shantelin birka yl nce ortal kasp kavuran Disko Partizanili albmnde Osman Aay onun sesinden dinlediniz. Onunla karlamam olmanz, o sihirli sesi unutmanz mmkn deil. Uzak diyarlardan buralara gelen, etno-mzikoloji tahsili esnasnda trklere gnl dren, bu vesileyle Trke renen Kanadal trkc, yurtta Cohenin memleketi ziyaret ettii gnlerde yeni albmn bizlere sundu. Bir nceki albm Karlamay Selim Seslerle birlikte yapmt, bu kez kendi kanatlaryla umay tercih etmi. Kulak Misafirinde pek ok tandk ezgi var. Albm Tobias Roberson tarafndan alnan ahane bir darbukayla alyor; kh tasavvuf sularnda dolanyor, kh neeli havalar evimizi dolduruyor. Yldz Danda Mehterin bir zaman milleti titreten zurnasn bile duyuyoruz! Trklerin kimi Kaliforniya havasndan etkileniyor, kimi Hindistana kadar gidip geliyor. Brenna dnyay gezmi, yedii itii kendisine kalm, ama grdn, duyduunu trklere pek gzel sirayet ettirmi. Sadece Trke deil, Makedonca, Azerice ve ngilizce trkler de var albmde. Sonuncuya rnek Mussels in the Bay bizzat Brenna imalat, lkin onu dierlerinden ayrmak mmkn deil. Bir dier beste Sava amann Kamran Olsam. Brenna Elifi, yani balangc burada bulmu, ama bize anlataca ok hikye var daha... Murat Meri

renna MacCrimmon adn nerede duymu

P Jarvis Cocker'n duman

stnde ikinci solo albm Further Complicationsdaki arklar CD olarak tasarlanmadan ok evvel hayat bulmu, dinleyici snavndan gemi. Ortaya betliinden mustarip Cocker'n gnlnden kopan zenli metinlerle ilenmi bir rock albm bu. in mutfanda Nirvana ve PJ Harvey kaytlarndan tandk naml isim Steve Albini var. Jarvis, ileri tek tabanca yrtmekten vazgeip takm oyunculuuna soyunuyor yine. Grup elemanlaryla birlikte kafa yorduu, evvelkinden daha kesif ve hamurunda doalamaya daha ok yer ayran postgrunge yapt, garaj rockun iliini, hrnln, marazn, ateini dinleyene nfuz ettiren cinsten. Toy zamanlarndan Roxy Music, The Stooges, Rolling Stones gibi kilometretalarndan aldn imdi paralarn iine usulca yedirmi Cocker. Angela, Pilchard, flemeli sazlarn atee krkle gittii Homewrecker!, I Never Said I Was Deep, Fuckingsong ve Hold Still arklar ee dosta tavsiye edilesi, ama gelecek program ve olgunluk dneminin muhtemel baka komplikasyonlarn da bekliyoruz... ahan Nuholu

10 albm
Arctic Monkeys Humbug Aylin Aslm Cann Seven Kasn Bajar Nz Be (Yakla) Dead Weather Horehound Ebony Bones Bone Of My Bones Florence & Machine Lungs Gayda stanbul Gayda stanbul Joe Henry Blood From Stars Ramblin Jack Elliott A Stranger Here Tinariwen Imidiwan: Companions

5 ark
Eminem We Made You Firewater Electric City Kurtulu Sigara stne Sigara Mick Jagger Memo From Turner Yldz Tilbe Ben Bir Karar Verdim

Kara tren katar katar

F Kara Tren

ikret Kzlok

Uzun tarihin ilk albm

Garaj / Tepeden Trnaa (Fono)

Katar Katar sylediinde, biri Trkiye rockunun temel harcn basyla karmt, dieri giOuz Durukan 1946 - 2009 taryla yeni yeni arz- endam ediyordu. 60larda Haramilerle, 70lerde Cem Karaca Dervianla unutulmaz arklarn (mesela Tamirci rann) nabzn basyla ayarlayan, sonrasnda Trkiyenin nde gelen cazclar arasna katlan Ouz Durukan aramzdan kanser ald. ok gen yanda, 54nde kalp kriziyle aramzdan ayrlan Bahadr Akkuzu ise, 1970lerin sonlarnda Yeni Bir Gn albmyle katld Kurtalan Ekspresin 80ler ve 90lar boyunca sembol ismi, sureti olmu, Bar Manonun popa meyleden soundunda etkisiz kalsa da, rock namna bir meale tam, gen kuaklar bu kltrle tantrmt. Kurtalan Ekspresin son dnemlerinde vokali de stlenmi, arkyazarlna arlk vermiti. Trkiye rockunun ba Bahadr Akkuzu 1955 - 2009 saolsun...

T mi, 90larn yaratc karmaas oturmam-

rkiyede 80lerin donukluu henz geme-

Roman dayanmas

G ziyaret eden ve ykmlar sokaklarda o-

etiimiz sene haziran aynda Sulukuleyi

cuklarla gitarn alarak protesto eden Romanpunk grubu Gogol Bordellonun vokalisti Eugene Htz, mjdeli haber gnderdi. Arka kapamzdaki szler, Gogol Bordellonun yeni arksna ait. Arkadamz Viki zraile gnderdii mailde yle yazm Htz: nallah ok ge kalmamzdr, ama en azndan ileride benzer durumlar iin hatrlatc olacaktr. Yotubeda Gogol Bordello Sulukule yahut Educate Thy Neighbor yazarsanz, bu ahane arknn ilk konser grntlerini izlemeniz mmkn. Eugenea stanbuldan bin selm!

ken, 1993te, Dn stanbul Kentinde isimli bir kaset az sayda baslmt. Yavuz etinin de yer ald ilk yapmlardan biri olan ve tuhaf, komik, esrarengiz arklar haiz bu hem Trkiyeli hem zamansz blues-rock albm, Fethi Taner ve Toplama Adamlara aitti. O gn bugnden sesi sedas duyulmayan, ama ad kula kk bir evrede ok nlatlan Tanerin ad, yllar sonra, prodksiyonunu stlendii ve sekiz yeni arksn verdiini Garajla yeniden grnd. Garajn vokalisti Ersoy Ada, Tanerle Marmara Mzik retmenliinden okul arkada. Yllarn solisti (son zamanlarda ok az rastlanan, alaklamayan, baskn da kmayan bir ahane erkek vokali). Cumartesi gecelerini parselledii Mojo kulbnden (eski Garage Bandden) veya Okan Baylgen programlarndan takipileri gani. Garage Bandin son kuana takebl eden, ama cover grubu olmak yerine kendi arklarn yazmaya niyetlenen genci de eklerseniz, gayet modern ve deneysel bir popler rocka, Tepeden Trnaa albmne geliyorsunuz. Yeni Fethi Taner arklar, sevilen bir bar grubunun kalc miras, kirlenmekten ekinmeyen macerac bir rock var bu albmde... Merve Erol

60

STANBULDAN LEONARD COHEN GET

Ne konserdi be!
5-6 Austos gecelerinde, Akhava Tiyatrosunda bir tarih gece daha yaand, bu sahneye kan efsaneler arasna Leonard Cohen de katld. 74lk ihtiyardan hzn bekleyip hakiki bir performans ve yaam enerjisi bulanlarn konsere gidemeyenlere ok ey karmadn yollu szler sylemesi, maalesef pek mmkn deil. Kendisini hl ayakta alklyoruz...

ahudi olmakla sulanan bir zen rahibinin ayinine katlmak iyi bir fikirmi. Yahudi olmakla sulamak iin iindeki acaiplie vurgu yapmak iin arptma elbet. Cohen daha ok siyonist olmakla, ya da siyonizme ak bir destek vermekle sulanyor. lk 24 saatte biletleri tkenen Tel Aviv konserinde toplanacak tm parann srailFilistin savanda zarar gren ocuklara salk hizmetleri veren, her iki tarafn savaa dorudan katlm ailelerini bir araya getirerek bar ina etmeyi deneyen bir Uluslararas Af rgt kampanyasna harcanacak olmas belli ki ya bilinmiyor, ya da ikna etmeye yetmiyor. Benim amdan sorun yok, ben ikna oldum. Coheni hayatmdaki ok nemli mzisyenlerden biri olarak grmediim otuz yln ardndan dn gece sahnede olan o muhteem eye tank olmay hi unutmak istemediim iin bunlar yazmak istiyorum galiba. Konseri anlatmaya almak, yapamayacam bir eye girimek gibi geliyor. Yine de, spanya krlarndan New York sokaklarna, bir dnya turu yapm gibi hissettiim o saatler imdiye dek yazdm bir sr konudan daha ok yazlmay hakediyor diye dnmekten kurtulamadm iin deniyorum. Galiba konserde beni en ok etkileyen ey, tevazu ve yklere sinmi hzne ramen, yaamn devam ettiini hissettiren nee oldu. 75 yanda bir insann, saat boyunca ark syledii sahneyi 14 yanda bir kz gibi sekerek terk etmesindeki naiflik, arklarn bir yerinde enstrman sololar ya da solo paralar olmasa da, arknn o enstrmanca sylendii blmlerinde, mzisyenin apkasn kalbinin zerine koyup saygyla dinleyen hali, seyirciyi selmlarken dizinin zerine kerek bu geceyi yaamaktan duyduu minneti dile getirii, sahne dzenlemekle grevli ekibin, ses teknisyenlerinin tek tek isimleriyle sahneye arlp hepsine teekkr edilmesi kolay tank olabileceim eyler deildi. Akhava sahnesinin tepesinden ykselen ay, bir spot nn zerinde kayan yldz taklidi yapan o ku, gecenin romantikliine mistik havalar katmak iin ellerinden geleni yaparken o insanlarla kar karya olmak heyecan vericiydi elbette. Bir noktada, acaba Cohenin ya, bir arksnn szlerinde II. Dnya Sava yeni bitmiti derken entelektel bir gnderme yapmyor olmas, o gnlerde yaadklarn anlatyor olmasndan m, yoksa terzi olan babasnn

ona sunduu dnya nedeniyle takm elbise dnda bir kyafet giymeyi beceremediini sylemesi ve apka karmann bir nezaket kural olduunu hatrlamasndan m daha ok belli oluyor diye dndm. Btn klyla karmzdayd. Devrimin sahiplerine, halkn sevdii arknn bir hrsz tarafndan bestelendiini sylerken, bundan kendine pay kartmayan, kendini ne o hrsz, ne de o devrimin sahiplerinden biri olarak gren bir zarafet ve alakgnlllkle. Tm kusurlar bir eylere yarar / Onlar yapan adam, deil ama diyen Brechtin, devrimin ancak mevcut ahlkn snavndan akm olan serserilerce yaplabileceini hisseden bilgeliini paylarcasna, kendi ahlk notunun aklanmasn tedirgin bir ocuk gibi bekleyen bir alakgnlllk. Summertime, Waiting For The Miracle ve Everybody Knows gibi

Konseri anlatmaya almak, yapamayacam bir eye girimek gibi geliyor. Galiba konserde beni en ok etkileyen ey, tevazu ve yklere sinmi hzne ramen, yaamn devam ettiini hissettiren nee oldu.

Fotoraf: Muhsin Akgn

arklar, hatta Ten New Songs gibi koca bir albm birlikte yaptklar Sharon Robinsonun, vokalist Charley ve Hattie Webb kardelerle birlikte duruu, arkada salnan teyze modelinden hi hazzetmememize ramen ayakta alklatt. Yerinde duramayan haliyle Dino Soldo, alan mziin hl yeni bir mzik olduunu hatrlatyordu. Rafael Gayol bu konsere davul solosu yerletirirken, durumu bir anda metal konserine balamamay becermesiyle bile kalbimizi fethetti. Bob Metzgerin kh gitarla dolarken, kh elik gitar kucana alp son 12 yldr TSM korosu nnde kanun alar gibi taklrken yapt ey, bunun bete birini yapmamken kendini nemseyen insanlar utandrmtr herhalde. Tuu olan her eyi pepee enfes alan Neil Larsen ve Who By Firedaki kontrbas performans bile tek paralk bir dinleti olarak yetebilecek Roscoe Beck ok gzel bir altyap yarattlar. Yine de btn bu ekipten, hatta Cohenden bile ok, Javier Masa hasta oldum. Lut, gitar ve yaps bunlara benzeyen iki- farkl enstrman usul usul deitirip alan bu amcann btn yaam yksn dinlemek, ona ahbaplk etmek istedim. Konser, Cohen arklarn alan gzel insanlar konseriydi. Bunun iin nart da, tahminen o kadar etkilendiim tevazuydu ite. Cohen bir paray Sharon Robinson sylerken, tm para boyunca elinde apkasyla, bir demet iei tutar gibi tuttuu mikrofonla yannda, glgede durup ilgi ve hayranlkla izleyince, bu adam mzii seviyor, hem dinlemeyi, hem de ark sylemeyi seviyor diye dnmemek elde deildi. Konserin insan sinir eden yanlar da vard elbette. 75 yanda bir adam, saat boyunca arklar syleyip, sonra da apkasn karp diz kerek selm verince 4 bin kii neredeyse koup elini pecek bir cokuyla ayaa frladnda, en ndeki VIP sandalyelerindeki zevat, oturarak alklamaya devam etti. Sayg nedir bilmeyen, aristokrat bozuntular, kmn lordluk merakllar; John Lennonn dedii gibi, siz mcevherlerinizi akrdatn. Ama gece boyunca beni en ok sinirlendiren sigara yasa anonsunu alklayan denyolar oldu. Tamam, sigara iilmesine karsnz da, bant kayd alklayacak kadar m ya? Bu kadar m sevinecek bir eyiniz yok? Sigara yasann karakterini, ileyiini, faizanln falan getim yahu. Yayalara yeil yannca seviniyor musunuz mesela? Bu nasl bir budalalk halidir, banttan yaplan bir kural duyurusu alklanr m? Alklayn, bravo. PVC doramalar sizi kanser yapmaya devam etsin, bizim evin mutfandan byk motoru olan jipler kresel snmann yannda egzos dumanna bosun bizi, genleriyle oynanan sebzelerle vcudumuza bcek ilac falan sokalm ama, yaasn dumansz hava sahas. Kasabn alklayan koyunlar, siz ok yaayn.
Koray Lker

61

KARA TREN: SARKS ERKEZYAN (1916 - 2009)

Bir kl artnn bereketli hayat

Sarkis Varbed, Sarkis Usta, Sarkis Amca, Sarkis Yolda... Trkiye sosyalist hareketinin ant isimlerinden birini, Sarkis erkezyan 3 Austosta, 93 yanda kaybettik. Byk Felketin hemen ardndan, tehcirde domutu. Bir gayrimslimin ve bir komnistin maruz kald btn tehditlere gs gererek yaad Trkiyede. Ama son nna kadar glmeyi, mit etmeyi, genlere sevgiyle, kardee yaklamay bildi. Ans nnde saygyla eiliyoruz, dostlarnn tanklklarn dinliyoruz...
zn daha fazla toprak, zenginlik ve kan brm vatanperver ttihatlarn stanbulda ald lm! kararna inat, ailesinin Karamanda balayp eksile eksile tamamlad lm yrynn son duranda, Meskene yaknlarndaki Cabul kynde, bir deve ahrnda dodu Sarkis erkezyan. Doarken lanetli mi lanetli bir sfat yklendi, bir kl art olarak geldi dnyaya, ama dnyann bereketli trklerinin peinden kotu mr boyunca. Hep inadna! Annesi Arusyak Fermanyan Tokatta, babas azaros erkezyan Talasta domutu. Okuyup retmen olan Arusyakla tccarlk yapan azaros, Karamanda evlendiler. Sarkis, adn, 1909da Adanada yaanan kitlesel katliamda ldrlen amcasndan ald. Ondan birka yl sonra da, akrabalarnn pek ounu ve btn mal varlklarn kaybetmelerine neden olan tehcir karar geldi. Dnya Hepimize Yeter balyla yaynlanan anlarnda, annesinin kederlendike syledii tehcir trksn aktarr: Sabahtan kalktm da gne parlyor / eenler oturmu mavzer yalyor / Anama baktm ki yaman alyor / Dini bir uruna giden yiitler / Dini bir uruna giden Ermeni. Hayatta kalabilen erkezyanlar, Suriyeden memleketlerine dndklerinde yokluu yaadlar. Konyadaki Ermeni

Yasemin Gedikin hazrlad Sarkis erkezyann an kitab Dnya Hepimize Yeter, Belge Yaynlar tarafndan yeniden basld. Metindeki alntlar o kitaptan...

20 Kura Askerlik uygulamasndan da nasibini ald, marangozhanesinin altnda yllarca Atlm da bast. Kumkapda rgtlk de yapt, 6-7 Eyll dehetini de yaad. Hi ylmad. Trkiye solunun farkl kuaklar arasnda bir tr kpr oldu.
okullar kapatld iin, babas ocuklarna geceleri Ermenice okuma-yazma retmeye alyordu. Baz Mslman komular ve yetkililer onlar rahat brakmadndan, sonraki yllarda ailecek stanbulun yolunu tutacaklard. stanbulda Arusyak erkezyan, o-

cuklar okusun diye kapclk yapp evlere temizlie gidecek, ama ellerine geen para, Sarkisin okuduu Getronagan okulunun cretine yetmeyecekti: Annem srf bizi okutmak iin hizmetilik yapt, basamak sildi, geceleri sabahlara kadar el makinesiyle pantolon dikti, kmr tsyle onlar tledi... retmen olduu halde retmenlik yapamad, kapclk yapt. Yapmadk ey brakmad o kadncaz bizim iin diye anlatacakt o gnleri. Baarl bir renci olmasna ramen okulu brakt; komple sanattr de-

PAKRAT ESTUKYAN

TAKUH TOVMASYAN

Yerevanda okul ocuklar

Bizimkiler sana emanet

E sunda ne kadar istekli olduunu biliyorduk. Arkadam Artoyla kararlatrdk, ustay da gtreceiz. Plan duyunca ocuklar gibi sevindi nce, sonra da tarihi teyit etmek istedi. Yeenim orada olursa, onun evinde kalmak isterim dedi. renmiti, o tarihlerde yeeni de Yerevanda olacakt. Kzkardeinin olu, Prof. Armen Harutyunyan, Yerevandaki Amerikan niversitesinde dekand. O da heyecanla bekliyordu daysnn gelmesini. Her ey yolunda gidiyordu. Birka arkadan imecesi ile uak bileti, vize gibi klfetleri hallettik. Ermenistana varnca, biz irag oteline yerletik, Sarkis amca da yeeninin evine. Her yeri birlikte gezdik. Dekann ofr

rmenistan grmek konu-

sabah getiriyor Sarkis ustay, akam da urayp lobiden alyor. Varmzn ertesi gn, otelin nnde buluup tarih yerleri ziyaret etmeye hazrlanyoruz, ama Sarkis amca kayp. Demin buralardayd diyorlar, ama kimse nereye gittiini bilmiyor. Son anda otelin kapcs uyard, u yne gitti diyerek. Gsterdii istikamete doru yrynce, bir ilkokul kapsnn nnde bekler bulduk ustay. Ne bekliyorsun burada? dememize kalmadan, alan zil sesiyle, ilkokul ocuklar, barlarla, koturarak sokaa ktlar. Usta, yznde keyifli bir tebessmle son renci okuldan kana kadar bekledi, ancak ondan sonra geldi otele. Yerevanda kaldmz gnler boyunca, ustann en byk keyfi, okul ocuklarnn okuldan kn izlemek oldu.

S yolda, enternasyonalist, koca komnist,

tehcir ocuu... Dnya hepimize yeter diyebilen, insan Sarkis erkezyan... Bizim Varbedin hayattan kazand zenginlikler bunlar. Ya onun bana kazandrdklar? Bir anlar silsilesi ki, paha biilmez. Yedikule, mrahor Caddesi, Gen Aa sokak, no:18. azaros dedemin, Takuhi yayamn evi. 1955, eyll. Dedem lm, yayam, babam, anam, abim ve ben, o yaz Galatarya-enlikkyne hava tebdiline gitmitik. Keyfimiz yerinde, temiz hava, temiz gda, konu komu iyi insanlarla, eylln sonuna kadar orada kalmaya niyetliydik... Yedikuledeki evimizin orta katn o yl iyi bir aileye kiraya vermitik, iimiz rahatt... Babam her sabah uhac Handaki mhlayc dkknna gidiyor, akamlar da eli kolu yiyeceklerle dolu eve geliyordu. Bir sabah yine ie gitmek iin evden ayrld ama, az sonra eve geri geldi. Haberler korkuntu! stanbulda amansz olaylar vard. nsanlar korku iinde radyodan ajanslar dinliyor, ne olup bittiini anlamaya a-

arkis Varbed, Sarkis Usta, Sarkis Amca,

lyordu. Gayrimslimlerin evlerine ve iyerlerine giriyor, talan ediyor, yakp ykyorlard. Neden? Niin? Bilen yok. Belki de vard... stanbulda salam gayrimslim evi ve dkkn kalmad diyorlard. Peki ya bizim dededen kalma viranemiz ne durumdayd? mrahor Caddesi cam krklarndan geilmiyordu... Rum ve Ermeni komularmzn evlerinde salam bir ereve kalmamt. Bizim kk, yal ahap evimizse olduu gibi duruyordu. Nasl m? Varbedin sayesinde. Varbed, olaylar duyar duymaz, evimizin kapsna bir bayrak asm, kapnn nne de bir sandalye koyup oturmu. mrahor Caddesinden aaya doru ellerinde sopalarla inen apulculara, buras Mslman evidir, ekin gidin! deyip evimizi ykmdan kurtarm. O olmasayd, evimizi ne halde bulacaktk, kim bilir. Varbed, Balklda dedemin, yayamn, babamn mezar seninkinin baucunda. Orada da bir karklk olursa, bizimkiler sana emanet. Korursun, deil mi?

62

Fotoraf: Deniz Koak

dii marangozluu rendi ustas Ohannes Boynuinceden. Ortaokul rencisiyken, paraszlk yznden bir akam, sokakta bir elektrik lambasnn direine ban dayayp dakikalarca aladn anlatmt bir keresinde, sesinde derin bir hznle. Sarkis erkezyann hayattaki tercihleri, sosyalistlii, paylamay hayatn temel deerlerinden biri olarak grmesi, baka bir dnyay mmkn klmak iin dkt onca ter, ite o elektrik direinin altndaki ocuk gzyalarnda gizlidir en ok. Sarkis Varbed, Sarkis Usta, Sarkis Amca, nce emekiydi. Snfnn insanyd. Ustayd, hnerliydi, marangozdu. Dnyay bu ilikiler ve elikiler yuma iinden anlamaya alrd. Sosyalistti. Zorluklarn bilerek girmiti mcadele yoluna. nce vicdan, sol memesinin altnda parlayan cevher, sonra da akl gtrmt onu oraya. (ki yl okuyabildii Getronagan okulunun havasnda ya da suyunda bir eyler olmal ki, akranlar Aram Pehlivanyan, Barkev amikyan, Sarkis Keyan da, tpk onun gibi TKP saflarnda yer alacakt.) Sosyalizmin insana en yarar sistem olduuna inandk, sevdik, benimsedik. Ben zaten ruhen komnisttim. Kendimi bildim bileli hep yle hissettim. Trkiyede olduum iin TKPli oldum, Ermenistanda olsam, oradaki komnist partiye girerdim. Paylaamayacak ne var bu dnyada? Dnya, zerinde yaayan tm insanlara yeter de artar bile. nsanlar arasnda perdeler, din, dil, milliyet, tarikat vs. kaldr bunlar ortadan, bak kalr m, ne sen ne de ben; sadece insan kalr. Sarkis erkezyan, bu memlekette bir

Ermeni olarak yaamann getirdii glkleri srtnda sann armh misali tarken, daha gzel bir dnya hayalini hep canl tuttu. Mazlumdan, ezilenden, muhtatan yanayd gnl. II. Dnya Sava srasnda gayrimslim erkeklerin kamplarda enterne edildii 20 Kura Askerlik uygulamasndan da nasibini ald, marangozhanesinin altndaki sarnta yllarca Atlm dergisini de bast. Kumkap civarnda rgtlk de yapt, 6-7 Eyll dehetini de yaad. Hi ylmad. Trkiye solunun farkl kuaklar arasnda bir tr kpr oldu, deneyimlerini yeni nesillere aktard. Kapsna yaklamann bile su sayld zamanlarda Sovyetler konsolosluundan ngilizce Marx ve Lenin kitaplar alp genlere datt. Btn bunlar, an olsun diye deil, belki de her eyden ok, barbarlk deil, insanlk kazansn, gelecek nesiller kendisi gibi kl art olmasn diye yapt: Ben hayattaki safm iyi setiime

inanyorum. Komnist oldum. Bu yaa kadar hep insanlarn iyilii iin, dmanlklar gidermek iin altk. Halklarmzn bir daha benzer aclar yaamamas iin, aralarndaki gereksiz perdelerin kaldrlmasna uratk. Emeklerimin boa gitmediini dnyorum. Halklarmzn ektii aclarn tekrarlanmamas, gelecek hibir neslin benzer ykmlar, kymlar yaamamas en byk dileim. iiri severdi. 1915te gen yanda vahice katledilen Sivasl air Taniyel Varujann gzelim iirlerini ezbere bilir, o iirlere tapard Sarkis erkezyan. Onunla ayn cmlede anlmak, eminiz houna gidecektir. Byk adam deildi, hi olmad, olmak da istemezdi. Kk eyler onu mutlu etmeye yeterdi. Bir hayata smayacak kadar bereketli bir yaam oldu. nsand. Yoldalar, dostlar, onu hi unutmayacak.
Rober Kopta

EREF YILDIZ

oalarak gitti

i Partisi (TP) Eminn ilesinde.

stanbulda tantk, 1964te. Trkiye

45 yl gemi. Paylalanlar kitap olur. Ayn sofrada oturduk, cepteki kuruu paylatk, ayn kavgada omuz omuza dvtk. Babam 1919, Sarkis usta 1916 doumlu. Yani babamdan ya bykt. Aavni annenin bizde emei var. azaros ve Ohanes kardelerim. Ustayla ilikimize baba-oul ilikisi

demek yanl olmaz. Ancak yalnz bu deil. Biz yoldatk. Bizim son nefese kadar sren ve srecek olan beraberliimizi anlamlandran budur. Sarkis erkezyan Ermeni, ben Krt kkenliyiz. Ustann ayn ideali paylaan Trk, Arap, Arnavut, her milletten, yzn grd, grmedii dostlar vard. Ve o, Ermeninin skntsn nasl hissettiyse, Trk, Krt, Afrikal, Asyal yoksulun skntsn yle hissetti. Onun iin nce insan olmak vard. Dnya onun evi, her milletten insanlar kardeiydi. Komnist inanlarna sonuna kadar bal yaad.

Sarkis ustann ac haberini veren arkadalardan biri ustay yle tanmlad: nsanolu yalandka bencilleir, bencilletike de yalnzlar. Sarkis usta son gnne kadar zgrlk, hak ve adalet iin aba gsteren herkesin yannda oldu. Yaad srece oalarak yola devam eden bir istisna kii olarak tandm onu. Dn bilmeyenlere, kendinden vermenin anlamn unutanlara Sarkis erkezyan anlatmay grev edinmek gerek. 94nde bile oalmay bilmek, yani baarmak herkesin harc m?

ZAKARYA MLDANOLU

Bir isim listesi, bir ant

D tum var. Bu dostlar edinmemde ustamn, nam-

nyann en zengin insanlarndan biriyim. ok dos-

dier Sarkis erkezyann felsefesi bana fener oldu. Ustam son yllarda bana hep kardeim dedi. Aramzda 35 ya fark var. Yeniyetme olduuma bakmadan ben de ona Sarkis diyeceim. Sarkisin bana kk ama deerli emanetleri var. Zaman geldiinde herkesle paylaacama sz vermitim. Aman, bunlar da ne ki paylaacaksn! Yeter ki borlu kma demiti. Sarkisin para pulla hi ii olmad; emanetleri, bir kalemin sayfalardaki izleri ve sesi. Emanete ihanet olmaz derler, mezara gtrecek halim yok. lkini Agosta yerine getirebildim. iirlerinden drtlkler yaynladk. Sarkisin avu ii kadar bir telefon defteri vard. Deil her sayfas, her noktas doluydu. Yeni bir isim kaydedilecekse, hemen bir satr aral kefeder ve oraya sdrrd. Birinin telefonunu aradnda abucak bulmasna aardm. Deien telefon numaralarn karalamazd. zerine basit bir izgi eker, geerlilii kalmam olsa da, o numaralara sayg duyard. Tarihini hatrlamyorum. Bir akam telefon defterinin arasndan kard, drde katlanm iki kk yaprak verdi. Elle, Ermenice yazlm bir isim listesi, yanlarnda da memleketleri yazyor. Hepsini tamamlayamadm, devam edeceim, bunlar sende kalsn, oku dedi. Gzlerim bir radar mi-

sali hzla tarad. Ustann deyimiyle bombok oldum. simler ruhumun allak bullak olmasna yetmiti. Daraacna gtrlen ya da kuruna dizilen Ermeni aydnlarnn, devrimcilerinin adlar ve memleketleri yazyordu ktta... Ermeniler olarak, Ermenilerin tarihini okumamz, renmemiz yasakt. Ya satraralarnda rastlam ya da Sarkislerden dinlemitik bildiklerimizi. dam edilen Ermeni devrimcileri, kimseye haber verilmeden Topkap surlar dibine gmlrm. Dostlar, yoldalar onlar unutmam, renmiler toprakla bulutuklar yeri. Gn gelir, bir yolunu bulup kemiklerini tek tek Balkl Ermeni Mezarlna tarlar. Oraya bir ant yaparlar. Sarkisi aramba gn Balklya gtrdk. Aile mezarlarn biliyorum. Gizliden sigara verdiim annesi Arusyak, yani Vens, ei Aavni mayrig, yani gvercin

annemiz. imdi de Sarkis, benim kardeim, orada yatyorlar. Sarkisi nerede topraa verdik, biliyor musunuz? Hiadagaran Hay Nahadagnerun 1895-1908 (Ermeni ehitleri Ant 1895-1908) yazan yerin, benim elime tututurduu listedeki Ermeni aydnlarnn iki adm ilerisine.

63

SULUKULE (UYANDIR KOMUNU!)

Sulukule sokaklar Yerle bir, yerle bir, yerle bir Kentsel dnm kabadaylar alyor Sulukulenin tacn karken daha ilk nota Balyor sokan ritmi te o zaman kyor ortaya flas eden kimin ruhu, kimin kalbi Ne bu tebessm, ne de bu gzler Gerek yorgunu, yalan yorgunu nanyor musun, emir kesebilir mi demiri Mahalleli tatan karrken ekmeini Uyandr komunu Uyandr dostum komunu Uyandr komunu Uyandr dostum komunu Uyandr komunu Kentsel dnm tuzana Yeni bir otopark adna Kltrn stne dklen asfalta Uyandr komunu Uyandr katliama stmzden geiriyorlar buldozerleri Satn alabilirlermi gibi binlerce yllk tarihi Ne bu tebessm, ne de bu gzler Gerek yorgunu, yalan yorgunu nanyor musun, emir kesebilir mi demiri Favelalar tatan karrken ekmeini ster bir kadeh Porto arab eliinde ster fokurdatrken bir nargile Uyandr dostum komunu zah et ona, nedir hadise ster poker evirirken ster sevime ertesinde sigara ierken Azdan kan szn uyandrcl Sollar TVyi ve dahi internet olayn Benim nabzm Barrios atar Benim nabzm Soweto atar Benim nabzm Sulukule atar Benim nabzm getto atar Akln kesiyor mu, emir keser mi demiri Favelalar tatan karrken ekmeini Uyandr komunu Uyandr dostum komunu Uyandr komunu Uyandr dostum komunu

Sz-Mzik: Eugene Htz (Gogol Bordello)

Fotoraflar: ahan Nuholu