nite 1 Finansal Sistem ve Finansal Piyasalar Finansal Mimari: Finansal piyasalar ve finansal piyasalardaki gelimeler ekonomideki tm birimleri yakndan

ilgilendirmektedir. Faiz oranlarnda bir art, alnacak kredinin faiz orann arttracandan daha fazla maliyete katlanmak durumunda kalnacak ya da kredi almaktan vazgeilecektir. Dier taraftan faiz oranlarndaki memnuniyet verecektir. Yine borsa ya da dviz kurlarndaki bir dalgalanma sadece iletmeleri, devleti ya da devleti temsilen hkmetleri deil, tm toplumu yakndan ilgilendirmektedir. Faiz, altn, tahvil, dviz, borsa endeksleri gibi finansal varlklarn fiyat hareketleri, birimlerin hem mevcut servet dzeyini hem de gelecekle ilgili finansal kararlarn etkiledii iin finansal piyasalara olan ilgi her geen gn artmaktadr. Servet: Ekonomik birimlerin sahip olduu tm varlklardr. Finansal Piyasalar Neden Vardr, Fonksiyonlar Nelerdir? Piyasa genel anlamda arz ve talebin karlat ortamlardr. Bir ekonomide piyasalar reel piyasalar olarak iki temel grupta toplamak mmkndr. Reel Piyasalar: Mal ve hizmet alm-satmnn yapld mal ve hizmet piyasalar ile mal ve hizmetlerin retiminde kullanlan retim aralarnn alnp satld piyasalar oluturmaktadr. Finansal piyasalar: Fon arz eden birimlerle, fon talep eden birimleri karlatrarak her iki tarafn da ihtiyalarnn giderilmesine, refah dzeylerinin artmasna, bu balamda da ekonominin gelimesine olanak salamaktadr. Bir ekonominin temel birimleri hane halk(bireyler), iletmeler ve devlettir. Finansal piyasalarda fon sunanlar tasarruf fazlas veren birimler, fon talep edenler tasarruf a olan birimler olarak adlandrlmaktadr. Ekonominin geliimi, refah dzeyinin arttrlmas iin tasarruf eden birimlerle (Fon arz eden birimler) yatrm yapacak birimlerin (fon talep eden birimler) karlatrlmas gerekmektedir. Bylece dank halde bulunan tasarruflarn bir araya getirilerek, yatrm yapacak birimlere, gven ortam iinde aktarlmas salanabilir. Finansal piyasalar sadece retime ynelik harcamalar iin deil, ayn zamanda tketim harcamalar iin gerekli fonlarn da temin edildii piyasalardr. Finansal Piyasalar ve Finansal Sistem: Finansal piyasalarda fonlarn, arz edenlerden talep edenlere aktarlmasnda etkin ileyen bir sisteme ihtiya vardr. Finansal sistemin etkinlii artt lde fon arz ve talebinin uygun koullarda, uygun fiyatlarla karlama olana artmaktadr. Finansal piyasalar, fon arz edenler ve fon talep edenler yannda fon akmlarna araclk eden kurumlar, fon akmn salayan finansal varlklar; Piyasalarn adil, effaf ve gven ortam iinde almasn salayacak hukuki ve idari dzenlemelerden oluan bir sistem olarak dnmek gerekir. Finansal sistemi oluturan unsurlar; *Tasarruf sahipleri(Fon arz edenler) *Yatrmclar (Fon talep edenler) *Yardmc ve finansman aralar *Yardmc kurulular *Hukuki ve idari dzenlemeler eklinde saylabilir. Bireylerin gelirleri ve harcamalar zaman iinde deimektedir. Baz dnemlerde harcamalar gelirlerinden fazla baz dnemlerde az olmaktadr. Dolaysyla bireylerin geliri ile harcamalar ou zaman eit deildir. letmeler gnlk faaliyetlerini srdrmeleri yannda bymek, rekabet stnl salamak, teni yatrmlar yapmak durumundadr. letmeler devaml byme, yeni giriimlerde bulunma istediinde olduundan fon a veren, dier bir ifade ile fon talep birimlerdir. Devletlerin de yatrmlar ve cari harcamalar iin paraya ihtiyalar vardr. letmeler gibi devletler de toplamda fon talep eden birim olarak finansal piyasalarda nemli arlkl olan birimlerdir. Yabanclar dorudan yatrmlar veya portfy yatrmlar ile lkelere fon giriine yol aarken benzer ekilde yerliler de yabanc lkelere fon transferi gerekletirmektedir. Dorudan Yatrmlar: Bir irketin retimini ana merkezinin bulunduu lke snrlar dna yayarak yabanc lkelerde yalnz ya da ortaklarla retim tesisi kurmas, mevcut tesisleri satn almas ya da bu tesislerle birlemesidir. Portfy Yatrmlar: Yabanclarn retime ynelik yatrm deil de menkul deerlere yaplan yatrmlardr. Scak para olarak da adlandrlan bu tr yatrmlarn amac stlenilen risk karlnda en yksek getiriyi elde edebilmektir.

Finansal Piyasalarn Snflandrlmas: Finansal piyasalar farkl alardan snflandrmak mmkndr. Aada daha ok benimsenen snflandrmalara yer verilmitir. Finansal Varln niteliine gre; *Bor piyasalar *z Sermaye Piyasalar Finansal Varln Sresine gre; *Para piyasalar *Sermaye Piyasalar Finansal Varln ilk kez alnp satlmasna gre; *Birincil piyasalar *kincil Piyasalar

Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar Vize snav ders notlar

Sayfa 1

demelerin hemen ya da gelecekte yaplmasna gre; *Nakit ya da spot piyasalar *Vadeli piyasalar rgtleme durumuna gre; *rgtlenmi piyasalar (Organize Piyasalar) *rgtlenmemi piyasalar (Organize olmam piyasalar, tezgah st piyasalar) Bor Piyasas ve z sermaye piyasas: Finansal piyasalarda en yaygn biimde kullanlan finansman ynetimi borlandrmalardr. Bor; bankalardan salanabilecei gibi borlanma aralar ihra edilerek tasarruf sahiplerinden de salanabilir. Borlanma aralarnn iki temel zellii, belirlenmi bir vadesinin ve faizinin olmasdr. Bor alanlar, vade iinde faizi ve anaparay demek zorundadr. Borlanma amacna bal olarak borcun vadesi ksa ya da uzun olabilir. Hazine bonolar, devletin ksa sreli fon ihtiyacn karlama da en ok kullanld para piyasas aralarndandr. letmeler de yine ksa sreli fon ihtiyacn karlamada banka kredilerini ve finansman bonolarn kullanabilmektedir. z sermaye piyasasnda hisse senedine yatrm yapan yatrmclar kuruma ortak olmakta, kurumun kar ve varlklar zerinde hakka sahip olmaktadr. Ayrca hisse senedi sahipleri kurma ortak olduklar iin oy hakkna ve yneticileri belirleme hakkna da sahiptirler. Ortaklk hakk veren finansman aralaryla borlanma aralarnn dier bir fark faiz demesi yaplmadktan sonra ortaklara kar pay demesinin yaplabilmesidir. Tasfiye durumunda da bor verenlerin ncelik hakk vardr; tasfiye sonucunda nce borlulara deme yaplr, kalan z sermaye sahiplerine denir. Para Piyasalar ve Sermaye Piyasalar: letmeler genellikle ksa sreli varlklarn finanse etmede, ksa sreli harcamalarn karlamada para piyasalarndan orta ve uzun vadeli varlklarn finanse etmede de sermaye piyasalarndan faydalanr. letmelerde sermaye piyasalarndan salanan fonlar, genellikle orta ve uzun sreli varlklarn finansmannda kullanlr. Bir lkede sermaye piyasasnn geliebilmesi iin aada belirtilen koullarn olumas gerekir; *Ekonomide tasarruf dzeyinin ykselmesi *zel ya da kamu iletmelerinin uzun sreli fonlara ihtiyalarnn olmas *Menkul deerlere yatrm yaplmasna uygun ortamn olmas, *ok sayda halka ak anonim ortaklarnn olmas *Sermaye piyasasnda araclk yapacak arac kurumlarn gelimi olmas *Halka aklanacak bilgileri izleyecek, yatrm analizleri yapabilecek kii ve kurumlarn olmas, *Sermaye piyasasnn gven, alk ve kararllk iinde almasn salayacak yasal dzenlemelerin olmas gibi saylabilir. Not: Sermaye piyasalar , piyasa ekonomisinin var olduu kapitalist ekonomilerde sistemin vazgeilmez bir esidir. Bu piyasalarn salkl bir biimde ileyerek lke ekonomisine gerekli katky salayabilmesi iin ekonominin salkl ve istikrarl olmasnn rol byktr. Para piyasas ile sermaye piyasas arasndaki temel farkllklar u ekilde sralanabilir *Para piyasasnda risk sermaye piyasasna gre daha dktr. Para piyasasnda vade ksa olduu iin sermaye piyasasna gre risk daha dk olur. Riske bal olarak para piyasasnda getiri de sermaye piyasasna gre daha dk olacaktr. *Para piyasas finansal aralarn likiditesi sermaye piyasasna gre daha yksektir. Likidite finansal varlklarn ksa srede, kolaylkla ve deerinden nemli kayp olmakszn alnp satlabilmesidir. Organize Piyasa-Organize Olmayan Piyasa (Tezgah st piyasalar) : Finansal piyasalar organize olup olmamasna gre organize piyasalar ve organize olmayan piyasalar olarak snflandrlabilir. Organize Piyasalarda yatrmclar tarafndan bilgilere eriim kolay ve dk maliyetli olur, ok sayda alc ve satc olduu iin tam rekabet koullar daha geerli olur, alc ve satclarn tek balarna piyasay etkileyebilme gc olmaz. Bu balamda rgtlenmi piyasalarda finansal varlklarn fiyat doru olarak belirlenir. Organize olmam piyasalarda finansal varlklarn fiyatlar pazarlkla oluur. Bu tr piyasalarda genellikle ilem yapan tasarruf sahiplerinin kimlii bilinmedii gibi arac kurumda bilinmez. Organize olmam piyasann aldatlma olmas devamllk gstermemesi gibi sakncalar olmasna karlk kk ve riski yksek olan iletmelerin finansal varlklarna likidite kazandrmas asndan nemli ilevleri bulunmaktadr. Para piyasasnn rgtlenmi kurumu bankalar sistemidir. rgtlenmi para piyasas banka sisteminin dnda kalan piyasadr. Bankalar dndaki kii ve kurular da bazen iletmelere ksa vadeli fon salanmaktadr. Sermaye piyasalarnn rgtlenmi temel kurumu borsalardr. Birincil piyasa-kincil piyasa: Finansal varlklarn ilk kez alclara satld piyasa birincil piyasa denir. kinci piyasalar ise daha nce alnp satlan finansal varlklarn tekrar ilem grd piyasalardr. Spot piyasa- vadeli piyasa: demenin ve teslimatn hemen ya da 2 i gnnde yapld piyasalara spot piyasa denir. Yatrm ve Finansman Aralar: Finansal piyasalara fon sunanlarn sunduklar fon karlnda fon talebinde bulunanlardan aldklar varlklara Finansal varlk (Finansal ara )denir. Finansal varlklar fon talebinde bulunanlar tarafndan yaratlp fon sahiplerine fonlarnn karlnda verilir. Finansal varlklarn arsa, bina gibi reel varlklara gre farkll deerinin tad haktan kaynaklanmasdr. Finansal varlk, ihra eden birim asndan bir ykmllk iken satn alan asndan bir varlktr. Sermaye piyasas kanununa (SPK) gre menkul kymet ortaklk veya alacakllk hakk salayan, belli bir mebla temsil eden, yatrm arac olarak kullanlan dnemsel gelir getiren misli nitelikte seri halinde karlan ibareler ayn olan ve artlar sermaye piyasas kurulu tarafndan belirlenen kymetli evrak olarak tanmlanmaktadr. Tm finansal varlklar alacak hakk veren (karan birim asndan bor ifade eden) finansal varlklar ve ortaklk hakk veren finansal varlklar olarak iki temel grupta toplanabilir. Alacak hakk veren ya da bor ifade eden finansal varlklar ihra eden kurumlar sabit ya da deiken oran zerinden faiz demek durumundadr. Dier taraftan hisse senedini satn alan yatrmclar ise bu senedi ihra eden firmann ortadr ve faiz gibi sabit bir nakit ak beklentisi olmayacaktr. Hisse senedi yatrmclarnn firmann karndan pay alma ve hisse senedinin deerinin artmas durumda sermaye kazanc elde etme hakk vardr. Borlanma aralarnn nakit girileri, faiz ve anapara demeleri iken hisse senetlerinin nakit girileri kar pay ve sermaye kazancdr. Nakit aklarn elde edilme olaslna bal olarak finansal varlklarn getirisi ve fiyat farkllk gsterecektir. Riskin tahmin edilebilirlii: Bir finansal varln riski, getirisindeki llebilir oynaklkla ilgilidir. Finansal varlktan elde edilecek nakit aklarnn gereklemesi olasl arttka risk decektir. Risk, finansal varln trne, vadesine karan kurumun durumuna gre deiecektir. Finansal varln riski, finansal varl karan kurumun niteliine bal olarak farkllk gsterir. Devletin kard tahviller ile zel firmalarn kard tahviller ayn risk dzeyinde deildir. Riske bal olarak finansal varlklarn fiyat da deiecektir. Nakit Aklar: Bir finansal varln getirisi belirli bir zaman diliminde o finansal varlktan salanacak nakit girileriyle hesaplanr. Finansal varln trne gre elde edilecek nakit aklar deiecektir. Vade: Finansal varlklarda vade nemli bir faktrdr. Finansal varlklarn vadesi uzadka finansal varlklardan elde edilecek nakit aklarnn gerekleme olasl decek, buna bal olarak risk artacaktr. Likidite: Likidite, paraya dntrlebilme zellii olarak da ifade edilebilir. Finansal varlklar ne kadar ksa srede deerinden nemli kayp olmakszn kolaylkla paraya dnebiliyorsa likiditesi o kadar yksek olacaktr.

Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar Vize snav ders notlar

Sayfa 2

Blnebilirlik: Bu zellik finansal varlklarn en az hangi miktarlarda paraya dntrlebilecei ile ilgili bir zelliktir. Finansal varlklar ne kadar blnebilir ise dier bir ifade ile ne kadar kk birimlerle alnabilme zelliine sahipse o kadar kolay alnp satlabilecektir. Vergi zellii: Finansal varlklarn dier bir zellii vergi statlerinden kaynaklanmaktadr. dari dzenlemelerle bir ksm finansal varlklara vergi muafiyeti getirilirken bazlarna dk vergilendirme yaplabilir. Para Birimi: Finansal varlklar lke paras dnda bir para birimiyle de karlabilir. Serbest dviz kuru sistemlerinin geerli olduu gnmz ekonomilerinde finansal varln para birimi nemli hale gelmektedir. ou finansal varlklar tek bir para birimiyle T, $, , gibi ihra edilmektedir. Finansal Araclk Ve Finansal Kurumlar: Finansal piyasalarda fon arz ve talebi dorudan ya da finansal araclar vastasyla karlaabilir. Finansal arac kurumlar, fonlarn arz edenlerden talep edenlere kolay ve etkin bir ekilde transfer edilmesinde yardmc olan kurululardr. Finansal sistemde fonlarn el deitirmesi genellikle finansal arac kurumlar tarafndan gerekletirilir. Finansal varlklarn araya bir kurum girmeksizin aracsz el deitirmesine dorudan finansman, araclar vastasyla el deitirmesine dolayl finansman denir. Fonlar daha ok finansal kurumlar olarak da adlandrlan arac kurulular aracl ile el deitirmektedir. Dorudan finansmanda fonlar, fon arz edenlerden fon talep edenlere dorudan transfer edilmektedir. Menkul kymetler borsasndaki ilemler dorudan finansman zellii gstermektedir. Bu piyasada tasarruf sahipleri fonlarn uygun grdkleri finansal varlklara yatrr. Bu yatrmla ilgili riskleri de kendileri stlenir. Dorudan finansmanda fon arz ve talebi dorudan karlamakta, ancak bu sreci hzlandrmak ve etkinlii arttrmak iin baz kurumlarn araclk etmesi dorudan finansman zelliini kaybettirmemektedir. Bu kurumlar; Brokerlar: Bir komisyon karlnda fon arz edenlerle talep edenleri karlatran kurumlardr. Brokerlar kendi nam ve hesabna ilem yapmazlar. Dealer: Bakalar ve kendi nam ve hesabna ilem yapan arac kurumlardr. Yatrm Bankalar: Mevduat kabul etmeyen, kredi vermeyen iletmelerin menkul kymet ihralarnda danmanlk ve araclk yapan kurumlardr. Dolayl finansmanda ise fon arz edenlerle talep edenler dorudan karlamaz araya arac kurumlar girer. Arac kurumlar tasarruf sahiplerinden saladklar fonlar fon talep edenlere vererek araclk hizmeti sunar ve riski stlenir. Finansal piyasalarda aracl gerekli klan iki tr maliyetten bahsedilebilir. *lem Maliyeti: Fon transferinin gerekletirilebilmesi iin gerekli zaman ve harcanmas gereken paradan oluur. *Esik Bilgilenme Maliyeti: Finansal ilemlerde taraflarn ayn lde, bilgiye sahip olmalar ok mmkn deildir. Taraflardan birinin eksik bilgiye sahip olmas asimetrik bilgi sorununu ortaya karmaktadr. Kredi verenin eksik bilgiye sahip olmas iki nemli soruna neden olacaktr. *Ters seim sorunu: Kredi verenin eksik bilgilendirilmesinden kaynaklanmaktadr. *Kt niyet: Kredi szlemesi yapldktan sonra kredi kullanan tarafn krediyi geri deme olasln azaltan davranlarda bulunmasndan kaynaklanmaktadr. Finansal arac kurumlar, bilgi asimetrisinden doan ters seim ve kt niyet sorunlarnn azaltlmasnda, finansal piyasalarn etkinliinin arttrlmasnda nemli grevler stlenmektedir. Kk tasarruf sahiplerinin tek balarna stlenemeyecei ilem maliyetlerini, bilgi asimetrisinden kaynaklanan ters seim ve kt niyet rizikolarn azaltmas nedeniyle arac kurumlar tercih etmeleri durumunda daha yksek geri elde etmeleri sz konusu olmaktadr. Finansal Kurumlar: Finansal kurumlar farkl alardan snflandrmak mmkndr. Para yaratma durumu dikkate alndnda finansal kurumlar para yaratan ve para yaratmayan finansal kurumlar olarak snflandrlabilir. Finansal piyasalarda finansal arac kurumlar arasnda etkinlii ve nemi en fazla olan kurumlar para yaratan finansal kurumlardr. lkemizde para yaratan kurumlar Merkez Bankas, Ticari Bankalar ve Katlm Bankalardr. Merkez Bankalar: Merkez bankalarnn ayrt edici zellii emisyon yetkisine sahip olmalardr. Banknot ihracnn bir bankaya tannmas, banknotlarda yeknesakln salanmas, para ve kredi hacminin devlete belirlenen amalara gre ayarlanmas asndan nemlidir. Merkez bankalar para, kredi ve dviz politikalarn belirleyip, uygulayan kurumlardr. Ticari Bankalar: Ticari bankaclk terimi genel olarak mevduat kabul eden kredi kurumlarn ifade eder. Tm mevduat bankalarnn temel fonksiyonu mevcut toplamak ve bor vermektir. Ticari bankalarn fon kaynaklarn genellikle ksa sreli mevduatlar, fon kullanmlarn ise iletme kredileri oluturduu iin ticari bankalar para piyasasnn temel kurumu olarak grlr. Ticari bankalarn banka sistemi iinde en nemli faaliyetlerden birisi de kaydi para yaratmasdr. Kaydi Para : Bankaya yatrlan mevduatn bir blmnn kanunu karlk ayrldktan sonra kredi olarak kullandrlmas sonucu oluur. Katlm Bankalar: Katlm bankalar dini inanlar gerei faiz gelirini kabul etmeyen birimlerin tasarruflarn sisteme kazandrmak zere oluturulan kurumlardr. Kalknma ve Yatrm Bankalar: Kalknma ve yatrm bankalar, gelimekte olan lkelerde sermaye yetersizlii an giderme, sanayileme srecini hzlandrma grevini stlenen kurumlardr. Sigorta Kurumlar: Gelecekte oluabilecek tehlikelere kar oluacak zararlar azaltmak ya da tamamen karlamak zere faaliyette bulunan kurumlardr. Arac Kurumlar: Arac kurumlar finansal piyasalarda hem birincil hem de ikincil piyasada araclk yapmak zere faaliyetlerine izin verilen kurumlardr. Menkul Kymetler Borsalar: Borsaya kote olmu menkul kymetlerin alm ve satmnn yapld fiyatlarn tespit ve ilan ileriyle yetkili olarak kurulan tzel kiilie sahip kurumlardr. Faktoring ve Forfaiting irketleri: Alacaklar vadesinden nce paraya dntren finansal kurumlardr. Finansal Kiralama irketleri: letmelere gerekli olan varlklar satn almak yerine kiralayarak hizmet sunan finansal kurumlardr. Finansman irketleri: Mal yada hizmetin almlarn kredilendirmek amacyla kurulmu irketlerdir. Varlk Ynetim irketleri: Finansal kurumlarn alacaklarn tahsil etmek varlklarn yeniden yaplandrmak ve satlmasn salamak amalarla oluturulmu kurumlardr. Yatrm Ortaklklar: Ortakla katlan birimlerin uzmanlklar sayesinde birikimlerini eitli finansal varlklara yatrarak riski datmak ve snrlandrmak bu kurumlara fon sunanlarn yatrm portfyn tek balarna baaramayacaklar etkin bir biimde ynetmek zere kurulan kurumlardr. Yatrm Fonlar: Katlma belgeleri karlnda toplanan paralarla sermaye piyasas aralarndan ve kymetli madenlerden oluan portfy iletmek zere oluturulan mal varldr.

Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar Vize snav ders notlar

Sayfa 3

Risk sermayesi irketleri: lkemizde risk sermayesi irketleri giriim sermayesi yatrm ortaklklar olarak adlandrlmaktadr. Bu ortaklar giriicilerin sermaye ihtiyalarn karlamak zere kurulmulardr. Finansal Kurumlarn Fonksiyonlar: Hem fon hem de talep edenlere hizmet vermekte olan finansal kurumlarn balca fonksiyonlar u ekilde zetlenebilir. Kaynaklara araclk Salama: Finansal kurumlar hem ulusal hem de uluslararas dzeyde fon a verenlerle fon fazlal verenleri buluturarak kaynaklara akclk salamaktadr. lem ve Bilgilenme Maliyetlerini Azaltmak: lem maliyeti, bilgilenme maliyeti portfy ynetimi, Pazar aratrmas , finansal analiz ve yatrm faaliyetleri gibi faaliyetleri ok sayda fon arz ve talep eden adna stlendikleri iin finansal kurumlar nemli maliyet tasarrufu salamaktadr. Vade ve Miktar ayarlamas yapma: Genellikle tasarruf sahipleri kk miktarlarda ve ksa sreli olarak fon talep etmektedir. Finansal kurumlar kk miktardaki ve kusa sreli fonlar tasarruf sahiplerinden toplayarak daha uzun sreli ve byk miktarlarda fon talep edenlere sunabilmektedir. Risk Ayarlanmas Yapmak: Finansal kurumlar tek bir birimin yapamayaca lde eitlendirme yaparak risk ayarlamas yapabilir, Finansal kurumda toplanan fonlarn farkl riskteki finansal aralara dntrlerek riskin datlabilmesi tek bir ekonomik birime gre daha kolaydr. Kaynak Kullanmnda Etkinlii Salama: Finansal kurumlar sahip olduklar uzmanlklar nedeniyle topladklar fonlar uygun ve ncelikli sektrlere verimli karl alanlara aktararak kaynaklarn kullanmnda etkinlii arttrr. Finansal Danmanlk Hizmeti sunmak: Finansal kurumlar, portfy analizi piyasa analizi finansal analiz gibi konularda da hem fon sunanlara hem de fon talep edenlere hizmetler sunabilmektedir. deme Mekanizmas Salar: Bilgi teknolojilerinde yaanan hzl deiime paralel olarak para, senet, ek gibi deme aralar yerine elektronik deme aralarnn kullanm artmtr. Yakn gelecekte tm demelerin elektronik olarak yaplaca, nakitsiz bir topluma doru gidilecei dnlmektedir. Finansal Piyasalarda Dzenleyici ve Denetleyici Kurumlar: Finansal sistemden belenen fonksiyonlarn en iyi ekilde yerine getirilebilesi sistemin etkin bir ekilde ileye bilmesi iin finansal sistemin ileyiinden sorumlu dzenleme ve denetleme otoriterlerine ihtiya vardr. Temelde gven unsuruna dayal olan sistemde gzetim ve denetim mekanizmas ne derece salkl ilerse kaynaklarn uygun alanlar ve uygun zamanlarda aktarlmas o derece kolaylkla gerekleir. Finansal piyasalarn dzenlenmesi ve denetlenmesine ynelik dzenlemeler; *Yatrm yapacaklarn bilgi eksikliini gidermeye ynelik dzenlemeler *Finansal sistemin salkl almasna ynelik dzenlemeler, *Devlerin para politikalarnn kontroln salamaya ynelik dzenlemeler olarak 3 grupta toplanr. Trkiyede Finansal piyasalar dzenleyen ve denetleyen kurumlar olarak; *Trkiye Cumhuriyeti Merkez Bankas *Hazine Mstearl * Sermaye Piyasas Kurulu *Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu *Tasarruf Mevduat sigorta fonu saylabilir. Faiz Oran ve Faiz Oranlarn Yaps: Faiz, Finansal sistemi ve ekonomiyi en fazla etkileyen deikenlerden biridir. Faiz paray arz edenler asndan bugnk kullanm hakkndan vazgemenin getirisi, paray talep edenler asndan da gelecekte kullanlacak paray bugnk kullanmann bir bedelidir. Piyasa oran, Cari faiz oran denildiinde nominal faiz oran ifade edilmektedir. Nominal faize kote edilen faiz oran da denilir. Faiz orannn nasl belirlendii konusunda literatrde iki teori vardr. *Fisherin bor verilebilir fonlar teorisi: dn verilebilir fonlar teorisinde denge faiz orannn dn verilebilir fon arz ile dn verilebilecek fon talebin eitlenmesiyle belirlenecei ifade edilmektedir. *Keynesin Likidite tercih teorisi: Denge faiz orannn para arz ve talebine gre belirlenebilecei ileri srlmektedir. Notlar: *dn verilebilir fonlar teorisine gre toplam dn verilebilir fon arz S le fon talebi D ile ifade edilirse; S= Hanehalk dn verilebilir fon arz + iletmelerin dn verilebilir fon arz + Devletin dn verilebilir arz + Yabanclarn dn verilebilir fon arz D= Hanehalk dn Verilebilir Fon Talebi+ iletmelerin dn Verilebilir Fon Talebi + Devletin dn Verilebilir Fon Talebi +Yabanclarn dn Verilebilir Fon Talebi olarak yazlabilir. Denge faiz oran ise S=D olmasyla salanacaktr. D>S olduunda faizler ykselecek, D<S olduunda faizler decektir. Faiz Oran ve Enflasyon: Irving Fisher, enflasyonun faiz oranlarn etkileyeceini, enflasyon arttnda fon arz edenlerin parann satn alma gcndeki kayb dengelemek iin ilave prim bekleyeceklerini ileri srmektedir.

Eer nominal faiz oranlar beklenen enflasyon oranna eitse reel faiz oran sfr olacaktr. Gelecekteki enflasyonu bugnden tahmin etmek zor olduu iin zaman zaman negatif faizlerle karlamak mmkndr. Faiz Oranlarnn Yaps: Bir menkul kymetin deeri, piyasa faiz oranlaryla bu menkul kymeti karan kurumun zelliklerine baldr. Menkul kymet getirilerinde farkllk yaratan faktrler; *denmeme riski: Salanan fonlar iin faizin ya da anaparann vadesinde demesiyle ilgilidir. *Likidite riski: Yatrmclar menkul kymetlerin ksa srede ve deer kaybetmeksizin paraya dnebilmesini tercih etmektedir. *Vergi durumu: Yatrmclar vergi ncesi gelirden daha ok vergi sonras gelirle ilgilidir. *Vade Yaps: Menkul kymetlerin getirilerinin farkl olmasnn bir nedeni de vadelerinin farkl olmasdr. *zel Koullar: Baz menkul deerler, yatrmclarn getiri orann etkileyebilecek zellikte karlabilmektedir.

Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar Vize snav ders notlar

Sayfa 4

*deme Pirimi: deme riski olmayan bir tahvil ve riskli bir tahvilin nominal faizleri arasndaki farktr. Finansal Piyasalarda Kreselleme: Gnmz dnyas byk lde globallemi ve entegre olmu bir dnyadr. Globalleme lke snrlarnn neminin azalmas biiminde karakterize edilebilir. Finansal piyasalarda artan globallemeyle birlikte kii ve kurumlar yerel finansal piyasalarla snrl deildir. Finansal Liberalleme: Dnyada 1980 yllarndan sonra uluslararas finansal piyasalarda ok hzl gelime grlmtr. Liberalleme, lkelerin ekonomik kalknmay hzlandrmak amacyla sermaye ak nndeki engellerin kaldrlmas ynnde uygulamalarn iermektedir. Finansal Yenilikler ve Teknolojik ilerlemeler: Finansal piyasalarda yaanan dier gelimeler de piyasalarda daha ok sigorta irketleri emeklilik fonlar, yatrm ortaklklar, yatrm fonlar gibi kurumsal yatrmclarnn arlnn artmasdr. Mali Krizler: Finansal liberallemeyle birlikte finansal krizlerin de artt grlmektedir. Son yllarda yaanan krizler hem sk olmakta hem de bu krizlerin lkeleri etkileme hz ve derecesi daha nce yaanan krizlerden daha byk olmaktadr. Finansal Piyasalarda Yaknlama: Finansal piyasalarda liberalleme faaliyetleri uluslararas piyasalarda ilem yapabilme kolaylklar salayan teknolojik gelimeler finansal piyasalar yaknlatrmtr. Finans Sektrnde Birlemeler ve Devralmalarn Artmas: Yaknlama ve globalleme eilimleri zellikle finansal hizmetler sektrnde rekabeti arttrma, bankalar yeni finansal rnler retmeye, var olan rnlerde daha etkin hale gelmeye zorlamaktadr. Dorudan Yatrmlarn Artmas: Finansal liberalleme, artan rekabet, kar marjlarnn daralmasna paralel olarak iletmeler daha karl olacaklar lkelere dorudan yatrmlara ynelmilerdir. zellikle gelimekte olan lkelerin sermayeyi lkelerine ekme konusunda politikalar izlemesi dorudan yatrmlar arttrmtr.

nite 2 Dzenleme Faaliyetleri ve Dzenleyici Kurumlar Dzenleme Kavram: Dzenleme kavram disiplinler arasnda bir kavram olmas nedeniyle farkl ekillerde tanmlanmaktadr. Hukuk asndan bakldnda, kural koyulmas ve bu kurallarn uygulanmas ve denetimi konular n plana kmaktadr. ktisadi bilimi asndansa, eitli ekonomik faaliyetler erevesine devletin mdahalesi ieren uygulamalar btn olarak ele alnmaktadr. Dzenleme Kavram letme bilimi asndan da faaliyetlerin bir paras olarak nemle ele alnan bir kavram olmaktadr. Ekonomik dzenlemelerin ilk ortaya k 1870lere kadar gtrebilmekteyiz. ABD nin irketlerinin bymeye balamas ile devlet rekabet koullarn salamak amacyla dzenleme yapmak yoluna gitmi ve 1890 da Sherman Anti-tekel yasas kmtr. Ekonomide en aktif dzenlemeler ulatrma, elektrik hizmetleri ,haberleme alanlarnda grlmtr. Finansal Piyasalarn Dzenlenmesi: Genel olarak ekonominin eitli alanlarnda yaplabilen dzenleme faaliyetlerinin en nemlilerinden biri finansal sektrde yaplan dzenlemelerdir. Finans piyasalarnn devletler tarafndan dzenlenmesinin ilk nedeni olarak makroekonomik istikrarn korunmas saylabilir. kinci nedeni mikro istikrarn salanmasdr. Finansal dzenlemelerin bir dier hedefi de piyasalarda kurumlarda effafl salamas ve yatrmclarn korunmasdr. lke finans sistemleri temel olarak bankaclk, sermaye piyasalar ve sigortaclk olarak 3 temel ayrma tabi tutulabilir. Finansal Piyasalarn Dzenlenmesinin Nedenleri: Finans sektr dnya apnda tm lkelerde dzenlenmektedir. Finansal dzenleme ve gzetim, finans kurumlarnn salkl ilev gstermelerini, sistemik riskin azaltlmasn, piyasalarn eitlik ve effaflk iinde faaliyet gstermelerinin ve yatrmclarn ve mterilerin korunmasn hedeflemektedir. Dsallk: Dsallk belirli bir ileme taraf olanlarn dndakilerin bu ilem nedenleriyle etkilenmeleri anlamna gelmektedir. Not: Finans kurumlar karar alrken topluma yklenebilecek maliyetleri gz nnde bulundurmuyorsa bu durumda sektr, devlet tarafndan toplumun karlar dnlerek dzenlenmelidir. Piyasa Yetersizlikleri ve Baarszlklar: Piyasalarda bulunan baz yetersizlikler finans piyasalarnn ve kurumlarnn dzenlemesini gerekli klmaktadr. *Bilgi asimetrileri *Asil-Vekil problemleri ve kar atmalar olmas Finans Kurumlarnn Gzetimi Gereklilii: Yatrmclarn finans kurumlaryla yaptklar szlemelerin uzun dnemli olmas nedeniyle finans kurumlarnn devaml olarak izlenmesi gerekmektedir. Yatrmclarn finans kurumlarn gzetim ve izleme gibi bir fonksiyonu yerine getirme imkanlar olmadndan yatrmclar lehine dzenleyici kurumlara finans irketlerinin hareketlerini izleme grevi verilmektedir. Yatrmclar lehine uzman bir dzenleyici kurumun tm finans kurumlarn izlemesi ayrca ekonomik nedenlerle, lek ekonomisi olmas nedeniyle de avantaj salamaktadr. Sistemin Kilitlenmesi: Dzenleyici kurulularn yokluunda finans kurumlar yatrmclarn karlarnn aleyhine hareket etmeye ynelebilirler. Finans kurumlar bir dzenleyici kurumun bulunmad durumda yatrmclarn karlarn korumalar gerektiini bilmelerine ramen, ksa vadeli avantaj salamak amacyla ve rakiplerinin de benzer stratejiler benimseyecei endiesiyle yatrmclarn karlarnn aleyhine davranlar sergileyebilirler. Dzenleyici kurulular sektre ynelik asgari standartlar getirerek sektrdeki kaliteyi ykseltmektedir. nk zellikle finans kurumlarnn yksek standartlarn dier kurumlar tarafndan da uygulanacana ynelik gveni tamsa kurallara uyma olasl ykselmektedir. Ahlaki knt: Devletin finans piyasalarna salad gvenceler hem finans kurumlar hem de yatrmclar asndan ahlaki knt riskini beraberinde getirmektedir. Finansal kurumlar devletin salad gvenlik nlemlerini ktye kullanabilirler. Devletin finans sistemine salad balca koruma nlemleri mevduat garantisi ve merkez bankasnn bankalara salad likidite olanadr. Finansal kontratlar ve Reel sektr Kontratlar Arasnda Fark Olmas: Finansal alanda yaplan kontratla finansal olmayan alanlarda yaplan kontratlar arasnda farkllklar bulunmaktadr. Finansal kontratlarn kendine has zellikleri; *ok sk satn alnmazlar, bu yzden yatrmclarn bilgisi ve tecrbesi azdr *Bir garantisi bulunmamaktadr. *Bozukluklar giderilemez *Tketicilerin alklar dier rnlerin aksine , hizmet salayan firma batarsa yatrmcnn birikimi kaybolabilir *Satn alnd srada alna rnn iyi olup olmadn bilmek ok zordur. Rekabetin Zayf olmas: Bir veya birka finansal kurumun piyasay domine etmesi durumunda veya finansal kurumlarn aralarnda anlaarak rekabeti azaltmalar durumunda da dzenleyici kurumlarn dier sektrlerde olduu gibi mdahalede bulunmas gerekmektedir. Yatrmclarn Bilgi Dzeylerinin Dk olmas ve bilgiye dayal karar vermede zorluk yaamalar: Yatrmclarn finansal eitim dzeylerinin genel olarak dk olmas durumunda dzenleyici kurumlarn gerek genel finansal okuryazarla artracak gerekse finans kurumlarnn yatrmclar her konuda en iyi ekilde aydnlatmalarn salayacak dzenlemeler yapmas gerekmektedir. Finans Piyasalarnn Dzenlemesinde Kurumsal Yap: lkelerde dzenlemeye ynelik altyap genellikle hukuksal yapya ve finansal piyasalarndaki gelimelere bal olarak ekillenmitir. 1)Mali Dzenleme ve Gzetim: Banka arac kurum veya sigorta irketi olsun, teker teker her bir irketin salkl olarak ilenmesini salayacak dzenlemeleri ve gzetimi gerekletirmek finansal dzenlemelerin en nemli hedefleridir. 2)Sistemik Dzenleme ve Gzetim: Sistemik dzenleme ve gzetim amac ise finans sisteminin bir btn olarak istikrarlarnn ve salnn korunmasdr. 3)Yatrmclarn Korunmas: Piyasalarda yatrmclarn karlarna zarar verecek ilemlere kar, finans kurumlarnn yatrmclarn haklarna zarar vermelerini engelleyecek dzenlemelerin ve gzetiminin yaplmasdr. 4)Piyasalarda rekabetin salanmas: Finans sektrnde rekabeti engelleyen uygulamalarn ve oluumlarn engellenmesi bu tip dzenlemelerin amacdr. Bunun dnda sektrel bir ayrma girebilir. *Bankaclk sektr *Arac kurumlar *Sigortaclk *Kurumsal Yatrmclar *Finansal danmanlk

Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar Vize snav ders notlar

Sayfa 5

1)Kurumsal yaklam: Dzenlenen kurumun nitelii hangi dzenleyici kurumun yetki alanna girdiini belirmektedir. 2)Fonksiyonel Yaklam: Fonksiyonel yaklamda ise dzenlenen kurumun yapt ilem hangi dzenleyici kurumun yetkili olduunu ortaya koyar. 3)Btnleik Yaklama: Btnleik yaklamda tek bir mega dzenleyici kurum tm finansal hizmetler sektrnn dzenlemesinden ve gzetiminden sorumlu olmaktadr. 4)kiz Tepe Yaklam: Ama bazl bir dzenleme yaklam olan ikiz tepe yaklamnda iki dzenleyici kurulu mali dzenleme ve i yaps dzenlemesini paylamaktadrlar. Btn mali dzenleme ve gzetimin tek bir kurumda tm i yaps dzenleme ve gzetimin ise dier bir kurumda olduu ikiz tepe modelinin baz avantajlar bulunmaktadr. Avantajlar u ekilde sralayabiliriz. Btn mali dzenleme ve gzetiminin tek bir kurumda, tm i yaps dzenlemesi ve gzetiminin ise dier bir kurumda olduu modelde iki ayr kurumun ok ak hedefleri olduu iin bu byk avantaj salamaktadr. Grevlendirmenin ve hedeflerin ak olmas kurumlarn hesap verebilirliini de arttrmaktadr. iki temel dzenleme ve gzetim alan ayld iin, tek bir kurumda olaca senaryoda olduu gibi birinin dierini glgede brakma olasl yoktur. Yine, her iki dzenleme ve gzetim alannn tek bir kurumda toplandnda yaanan iki farkl kltr kaynatrma problemi yaanmamaktadr. Eer iki alan arasnda bir problem yaanrsa, bu kamuoyu nnde tartlacak ve zlecektir. Tek bir kurumda olduu gibi, gcn ar younlamas durumu yaanmamaktadr Tm Finans Sektrne Ynelik Tek bir Dzenleyici Kurum Oluturmann Avantajlar: Bankaclk, sigortaclk ve sermaye piyasalarna ynelik mali dzenleme ve gzetim yapmak zere tek bir dzenleyici kurum oluturulmasn savunanlarn grleri aadaki gibi sralayabiliriz. *Dzenleyici kurumlar arasndaki rekabet nedeniyle bilgi paylam kstl olabilir Bu erevede btnleik bir dzenleyici kurum oluturulmas bilgi paylam problemlerini ortadan kaldracaktr. *Tek bir dzenleyici kurum farkl sektrlerde bulunmasna ramen ayn zelliklere sahip finansal rnlere ve hizmetler ynelik uyumlu kurallar ve gzetim gerekletirebilir. *Tek bir dzenleyici kurum krizlerin finansn fark sektrlerini ve finansal sistemin tamamn nasl etkileyeceini daha iyi anlatr. *Tek bir dzenleyici kurum deiik dzenleme alanlarna ynelik kaynaklar daha etkin databilir *Tek bir dzenleyici kurum uluslararas apta dzenleyici kurumlarla daha etkili i birlii gerekletirebilir. *Tek bir dzenleyici kurum kamuoyunun ve dzenlenen sektrlerin anlamas ve tanmas asndan kolaylk salayacaktr. *Tek bir dzenleyici kurum dzenleme ve gzetim anlamnda boluklar ortadan kaldrabilir. *Dzenleme arbitraji olasl ortadan kalkacaktr. Tm finans Sektrne Ynelik Tek Bir Dzenleyicinin Kurum Oluturmasnn Dezavantajlar ve Birden Fazla Dzenleyici Kurum Oluturmasnn Avantajlar: *Tek bir dzenleyici kurumun birden ok ve belirsiz hedefleri olabilecei iin odaklanma sorunu yaanabilir. *Tek bir dzenleyici kurum oluturulsa bile bankaclk, sermaye piyasalar ve sigortaclk farkl dzenlemelere tabi olduka kapsam ekonomisine ulamak zor olabilir. *Farkl dzenleyici kurumlar arasnda etkili bir iletiim ve egdm salanabilirse finansal sistemin dzenlenmesinde tek bir dzenleyici kuruma sahip olmann avantajlar yakalanabilir. *Tek bir dzenleyici kurum dzenleme alanndaki problemlere ynelik olarak daha kat bir tutum taknabilir. *Tek bir dzenleyici kurumun oluturulmas tek bir bak asnn oluturulmasna yol aacaktr. *Tek bir dzenleyicinin kurum oluturduktan sonra beklenen lek ekonomilerin elde edilemeyebilir. *Kurum ok byyeceinden ok brokratik hale gelebilecektir. *Tek bir dzenleyici kurum ar gl hale gelebilecektir. Sermaye Piyasalarnn Dzenlenmesinde Uygulamalar: Sermaye piyasalarnda dzenleyici otoriteler tarafndan oluturulan ve uluslararas bir kurulu olan IOSCO tarafndan menkul kymet piyasalarnda gvenilirlik, byme ve geliimin gl ve etkin bir dzenleme erevesi ile mmkn olabilecei dncesinden hareketle yatrmcnn korunmas, piyasalarn etkin , adil ve effaf almas ve sistemik riskin azaltlmas amalar erevesinde belirlenmi olan standartlar da ye lkelerin dzenlemelerinde gz nnde bulundurulmaktadr. Bu standartlar balayc olmayp tavsiye niteliindedir. Finansal piyasalarn btn iin dnya uygulamalarnn genel bir grnm vermesi asndan 2009 ylnda IMF tarafndan yaymlanan ve 103 lkeden 140 finansal gzetim otoritesini kapsayan bir anket almas olduka nemlidir. Bu almaya gre; *Finansal sektr dzenleyici-denetleyici otoritelerinin yaklak yars, idare iinde ayr zerk kurulu olarak rgtlenmitir. *Bu kurulu yaklak %30 u merkez bankas ierisinde rgtlenmi olup bunlarn byk ksm da %55 bankaclk sektryle ilgili birimlerdir. *Sigorta sektrn dzenlemekle ilgili birimlerin yaklak %57i sermaye piyasas, %5, bankaclk otoritesi iinde %20 si ise maliye bakanl iinde rgtlenmitir. *Bamsz otorite eklinde rgtlenenlerden %75inin denetleme/ gzetim faaliyetlerinde, %58i ise dzenleme faaliyetinde ilevsel bamszl vardr.

Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar Vize snav ders notlar

Sayfa 6

*Tm finansal sektrlerde dzenleyici- denetleyici kurumlarn %60 ynetim kurulu tarafndan ynetilmektedir. Ynetim kurullar sadece %25inde sektr temsilcisi vardr. zel olarak sigortaclk sektrn dzenleyen kurulularn ise %44 sektr temsilcisi vardr. ABD Uygulamalar: ABD de dzenleyici yap 3 ayakl ekilde rgtlenmitir. Bu ayaklardan ilk borsa ve arac kurumlarn bir araya gelmesiyle oluan Ulusal Atac Kurumlar birlii (NASD)dir ve z dzenleyici kurum olarak nitelendirilmektedir. kinci dzenleyici ayak Securities and exchange Comission ;(SEC) ve commodities Futures Comissoion (CTFC)dir. Bu kurumlar ilemleri izlemekte borsaya kaytl irketlerin kontroln yapmakta ve sermaye piyasas kann erevesinde piyasalarn gzetimini yapmaktadr. Dodd-Frank Wall Street Reformu ve Tketici Koruma Yasas: ABDde finansal kriz sebebiyle ortaya kan yapsal ve dier tip sorunlar gidermek amacyla 21 Temmuz 210 Tarihinde uygulamaya konulmu olup 1930dan bu yana yaplan en kapsaml reformdur. Bu yasann amac ok byk olduu iin batmasna gz yummama uygulamasnn sona erdirilmesi, Amerikan vergi deyicilerinin, irket kurtarmalarn sona erdirilerek korunmas, tketicilerin ayartc finansal hizmet uygulamalarndan korunmas ve dier amalar iin finansal sistemde hesap verme ykmlln ve effafln arttrlmas yoluyla Birleik Devletlerde finansal istikrarn tevik edilmesidir. Bu yasannn nemli noktalar: *Bamsz ve otorite yoluyla yatrmclarn korunmas *ok byk olduu iin batmasna gz yumulmayacak irketlerin kurtarlmasnn sona erdirilmesi *leri seviye uyar sistemi salanmas *Egzotik enstrmanlarla ilgili effaflk ve hesap verme sorumluluu *Ynetici cretleri ve kurumsal ynetim *Kaytlar ile ilgili dzenlemelerin glendirilmesi *Eitim: Yeni bir finans okuryazarl yaratlmas hedeflenmektedir. Avrupa Birlii Uygulamalar: Finansal hizmetler, iki temel seviyede ( toptan sat ve perakende) yrtlmektedir. Toptan sat seviyesinde , yatrmclar ve irketler sorunu menkul deer ve paylarn alm satm, yatrmclar ve irketlerin borsalar araclyla farkl finansal aralarda sermaye ve miktar artrmna gitmesi konular yer almaktadr. Perakende seviyesinde ise, Tketiciler mortgage , sigorta, emeklilik ve tasarruf plan satn alabilmektedir. Mevcut Durum: Avrupa Birlii komisyonu tarafndan 1999 ylnda balatlan finansal hizmetlerini entegrasyonu sreci dorultusunda hedefler byk lde gerekletirilmitir. Buna ramen tketici kredisi direktifi, mortgage kredisi, toptan sat ayanda ise prospektsler, piyasa suistimali ve sigorta direktifleri gibi baz nemli dzenlemelerde herhangi bir gelime kaydedilememitir. Basel II (Yeni Basel Sermaye Uzlas) ve MiFIDnin (Finansal Enstrmanlar Piyasalar Direktifi) uygulama sreleri ise halen devam etmektedir. Finansal Hizmetler Tketici Grubu: Tketicilerin finansal hizmetlerin yasal dzenleme srecinde daha etkin olabilmesi iin komisyon, temmuz 2006da finansal hizmetler tketici grubu adl bir danma kurulu oluturmutur. Finansal hizmetler konusunda yaplan almalar unlardr; *Menkul Kymetler alanyla ilgili btn kurallar dzenleyen iki direktif bulunmaktadr: Finansal Hizmetler Piyasalar Direktifi (MiFID) ve transfer edilebilir menkul kymetlere yaplan toplu yatrmlar dzenleyen (UCITS). *Avrupa demeler alan: Bu alandaki hedef, engellerin kaldrarak snr tesi her trl demenin kolayca yaplabilmesi salanmaktadr. *Mortgage ve Tketici Kredileri: Tketicilerin korunmas, politik olarak hassa bir alan olduu iin bu alanda gerekletirilen yasal gncellemelerde glklerle karlamaktadr. *Finansal Sahtecilik ve Para Aklama: Ekim 2005te kabul edilen 3.para aklama direktifi ile bu alandaki kurallar gncellenmitir. Avrupa Birliindeki Son Gelimeler: *ngiltere: Krizden nceki sistemde sermaye piyasas, bankaclk ve sigortaclk alanndaki tm dzenleyici kurumlarn birletirilerek btn yetkilerinin Finansal Servis Otoritesi (FSA)e devredildii, ayrca z dzenleyici organizasyonlarn tamamnn da tek bir kurum altnda birletirildii grlmektedir. ngiltere Merkez Bankas ise borlanmada son merci rol erevesinde, sistemin istikrarn korumak amacyla snrl ekilde faaliyet yrtmektedir. *Almanya: 2002de kurulan BaFin Maliye Bakanlna bal, ancak ayr tzel kiilie sahiptir ve dzenleyici otorite olarak Merkez Bankas ile koordineli hareket etmektedir. 2.700 banka, 800 finansal hizmet kurumu ve 700 sigorta irketinin gzetimi ve denetimi BaFin tarafndan yaplmaktadr. Uygulamadaki dzenlemeler daha ok Maliye Bakanl tarafndan yaplmakta, BaFin ise gzetim grevini yerine getirmektedir. BaFinin altnda bankaclk denetimi, sigortaclk denetimi ve menkul kymetler/varlk ynetimi direktrlkleri bulunmaktadr. *Fransa: Fransada bankaclk alanna ilikin dzenleme ve denetim Merkez Bankas ve Bankaclk Otoritesi tarafndan yaplrken sermaye piyasasna ilikin dzenleme 1 Austos 2003 tarihli Financial Security Act ile kurulan The Autorit des marchs financiers (AMF) tarafndan yaplmaktadr. ABde Finansal Reglasyonla lgili Dier Gelimeler: *Krizden Korunma: Krizden korunma iin erken mdahale aralar zerinde bir beyaz tebli yaynlanmtr. *Trevler: Trevler ve dier karmak yapya sahip rnlerle ilgili olarak komisyonun mali istikrar ve effafln artrlmas ynndeki giriimleri devam etmektedir. *Denetim kurallar: 2009 da balatlan eylemlerle birbiriyle uyumlu dzenleme kurallarnn belirlenmesi hedeflendi *Fransa ve Almanya kresel finans piyasalarn regle edecek sk kurallar ve vergiye snmay ieren ortak bir strateji benimsememektedir. *Komisyon mali kurulularda risk ynetimini gelitirmeye ve deme teviklerini dzenlemeye ilikin yasal dzenleme yapmtr. Japonya Uygulamalar: Japonyada, 1998 ylndan beri bankalar, menkul kymet irketleri ve sigorta irketleri dahil btn mali kurulularn gzetimi ve denetimi Babakanla bal Finansal Gzetim Kurumu tarafndan yaplmaktadr. nite 3 BORSALAR Borsa Kavram, Borsalarn nemi ve Tarihsel Geliimi: Borsa Nedir : Bir ekonomik sistemde yer alan mali piyasalar, tasarruf sahipleri ile fon talep edenler arasndaki fon akmn salayan kurumsal ve hukuki mekanizmalardan oluur. Borsalar: Borsada ilem grmesi uygun grlen finansal aralarn alm satmnn belirli esaslar ve kurallar erevesinde yaplmasn salayan oluan fiyatlarn ve ilem bilgilerinin kamuya duyurulmasyla yetkili olan kurumlardr. Borsalarn Ekonomik Adan nemi : *Ekonomiye kaynak yaratmak: Borsalar, yatrmclara sunduklar finansal aralarla tasarruflara hareket ve canllk kazandrmaktadr. Borsalarn bnyesindeki piyasalarda menkul kymetlerin arz ve talebi karlamaktadr. Bu adan bakldnda, borsalar, irketlerin ve kurulularn ihra ettikleri menkul kymetleri yatrmclara en iyi ekilde sunabilecekleri bir piyasa niteliindedir. * Likidite Salamak: Menkul kymetleri ellerinde bulunduranlarn bunlar nakde evirebildikleri yerler ikincil piyasa olan borsalardr. Her menkul kymeti her an almak veya satmak mmkn olacandan, menkul kymetin pazarlanabilirlii yani likiditesi salanm olur. Likiditesi olmayan, istenildii zaman nakde evrilemeyen bir menkul kymetin talebi deceinden, gerek arz gerekse talep ynnden sermaye piyasalarnda borsalar kilit rol oynamaktadr. *Ekonominin Gstergesi Olmak: Borsalar her gn ok sayda finansal ara ilem grmekte, bunlarn fiyatlar anlk olarak yaymlamaktadr.

Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar Vize snav ders notlar

Sayfa 7

*Sermayeyi Tabana Yaymak: Borsalar finansal aralarn kolaylk el deitirmesini salayarak sermayenin el deitirmesine ve halkn kk tasarruflarla byk irketlere ortak olabilmesine imkan salamaktadr. *Finansal aralarla ilgili bilgilere kolay ulamak: Finansal aralarn alm satmnda gvenli ve doru bilgi ak esastr. Menkul kymetleri borsada ilem gren irketler tm faaliyetleri hakknda kamuyu bilgilendirmekle ykmldrler. *Gven Salamak: Borsalar dier piyasalardan ayran en nemli zellik, borsalarda gerekleen ilemlerin kurallara bal olarak yaplmasdr. *Ekonomide yapsal deiiklii kolaylatrmak: Borsalarn kamuyu aydnlatma fonksiyonlar ile saladklar tantm olana, yatrmclarn yatrm karar vermelerine nemli lde yardmc olmaktadr. Bu durum stratejik ortaklklar, birlemeler veya devralmalar ile yeni yatrm imkanlarnn domasna elverili bir ortam salamaktr.

Borsalarn Tarihesi: Borsalarn balang tarihi ok eski zamanlara dayanmakta olup ilk borsalarn temeli kymetli madenlerin alm satm ile atlm ve bu meslek sarraflk eklinde gelimitir. Zamanla kymetli madenlerin alm satm araclarn da devreye girmesiyle genilemi kredi belgeleri ile ticari senetlerin alnp satld bir piyasaya dnmtr. Avrupada ilk borsa 1487 ylnda Hollandann Anvers ehrinde kurulmutur.16. Yzylda bu borsann yerini Amsterdam Borsas almtr. Londrada menkul kymet alm satm ileri 17.yzylda bir kahvehanede balamtr. Borsa ibaresi ilk defa 1773 ylnda kahvehanenin stne The stock Exchange levhasnn aslmasyla kullanlmaya balanmtr. 3 Mart 1801de crete tabi yelik sistemi gerektirilerek borsa yeniden almtr. Bylece modern anlamda ilk borsa kurulmutur. Osmanl borlanma tahvilleri kartlmaya balandktan sonra, stanbulda bunlarn bir piyasas olumu, nakit varlk sahibi olan gayrimslim bankerler Galatada bu ile uramaya balamlardr. 1866 ylnda stanbulda kurulan borsa, 1873 ylnda karlan bir nizamnameyleDersaadet Tahvilat Borsas adn alm, borsaya Maliye Nezaretince bir komiser atanmtr. 1906 ylnda kartlan Esham ve Tahvilat ve Kambiyo ve Nukut Borsas Tzyle Esham ve Tahvilat Borsasna dntrlmtr. Bu kurulu Cumhuriyet dnemine kadar varln srdrmtr. Cumhuriyet dneminde, Sava yllarnda borsa dna kayan kambiyo ilemlerinin yeniden borsa da yaplmas salanmtr. stanbul borsas hisse senedi alm satmndan ok kambiyo ilemlerinin yapld bir yerdir. 1929 ylnda borsann yaps yeniden dzenlendi ve stanbul Menkul Kymetler ve Kambiyo Borsas Adn Ald. 1938 Ylnda kartlan bir kararnameyle stanbul Borsas Kapatlarak Ankaraya tand ve orda almaya Balad, bunun nedeni dviz fiyatlarnda meydana gelen dalgalanmalarn yaratt endiedir. 1941 Ylnda Borsa yeniden stanbula nakledildi. 1958 ylnda Maliye bakanl dviz ilemlerinin merkez bankasnda yaplmasna karar verince borsadaki kambiyo ilemleri sona erdi. 1980 ncesinde hisse senedi ilemleri stanbul Sirkecide IV.Vakf Handa bulunan borsa binasnda yaplyordu 24 Ocak 1980 kararlar ile yaanan ekonomik serbestleme hareketlerinin ardndan Trkiye ekonomisinin ihtiyacn karlayacak nitelikte bir borsann kurulmas gereklilii ortaya kt. Trkiyede sermaye piyasalarnn dnm noktalar arasnda sermaye piyasas kanununun 30 temmuz 1981de yrrle girmesi nemli yer tutmaktadr. Sermaye piyasas kanununun amac tasarruflarn menkul kymetlere yatrlarak halkn iktisadi kalknmaya yaygn ve etkin katlmasn salamak olarak tanmlanmtr. 1983 ylnda karlan 91 sayl KHK ile menkul kymet borsalar, menkul kymetlerin alm ve satm, fiyatlarnn tespit ve ilan ileriyle yetkili olarak kurulan tzel kiiler olarak tanmlanmtr.1984 ylnda da Menkul kymetler borsalarnn kurulu ve alma esaslar hakknda ynelik karlmasnn ardndan stanbulda bir menkul kymetler borsasnn kurulmas SPK tarafndan hkmete teklif edildi ve bu teklif 19 Ekim 1984 tarihinde onayland. stanbul menkul kymetler borsas ilk kez bu teklife gemitir. 1 Mart 1985te Muharrem Karsl l kararnameyle MKB bakanlna atand. 26 Aralk 1985 tarihinde faaliyete geen stanbul Menkul kymetler borsasnda ilk ilemler 3 Ocak 1986da gerekletirildi. Trkiye Sermaye Piyasalarnda Faaliyet Gsteren Borsalar: Trkiye sermaye piyasalarnda faaliyet gsteren borsalar 3 balkta toplanmaktadr. *stanbul Menkul Kymetler Borsas (MKB): MKB piyasalarnda hisse senetleri, tahvil bonolar, borsa yatrm fonlar ve varantlar ilem grmektedir. MKB menkul kymetlerin, organize piyasalarda gvenli ve effaf bir ortamda ilem grmesini ve fiyatlarnn rekabet koullarnda olumasn salamaktadr. Gven, effaflk ve yatrmcnn korunmas MKB nin temel ilkeleridir. MKBde Yer alan Piyasalar Aadaki Resimde yer almaktadr. Hisse Senetleri: hisse senetleri piyasasnda ilemler elektronik alm satm sistemi araclyla fiyat ve zaman ncelii kural baz alnacak oklu Fiyat Srekli Mzayede esaslarna gre otomatik olarak gereklemektedir. lemler biri sabah (09.30-12.30) dieri leden sonra (14.00-17.30) olmak zere iki ayr seansta yaplmaktadr. Her iki seansnda banda tek fiyat sistemine gre Al Seans Dzenlenmektedir. Al Seans saatleri 1.seans iin 09:30-09:50 2.seans iin 14:00-14:20 dir. *Hisse senetlerine Yatrm: Ksa uzun vadeli yatrm imkan: Hisse senedi, sahibine hem ksa hem uzun vade de getiri elde etme frsat salamaktadr. Hisse senetleri, ksa vadeli getiri frsatnn yan sra uzun vadede istikrarl, dzenli ve dier yatrm aralarna gre daha yksek getiri potansiyeline sahiptir. Kar Pay (Temett): Hisse senedi, sahibine irketin yllk net karndan pay alma hakk verir. irket genel kurulunda kar datm karar alnmas durumunda hisse senedi sahiplerine temett demesi yaplr. Sermaye Kazanc: Ksa uzun vadedeki fiyat deiiklikleri deerlendirilerek, hisse senedi alm satmndan elde edilen gelirdir. Yerli yabanc tm yatrmclarn hisse senedi alm satmndan elde ettii gelirden vergi alnmamaktadr. Hisse senedi alm satmndan elde ettii gelirlerden vergi alnmaktadr. Hisse senedi alm satmnda hisse senetlerinin deer kaybetmesi halinde zarar etme riski de bulunmaktadr. Vergi Avantaj: Hisse senedi alm satmndan elde edilen gelire uygulanan stopaj oran %0 dr. *Borsa Yatrm Fonlarna Yatrm: Borsa yatrm fonlar (BYF) bir endeksi baz alan, baz ald endeksin performansn yatrmclara yanstmay amalayan ve paylar borsalarda ilem gren yatrm fonlardr. BYFler yatrmclara yalnzca bir tek rn satn alarak endekse yatrm fonlardr. BYFler yatrmclara yalnzca bir tek rnn satn alarak endekse yatrm yapma imkan vermektedir. BYF araclyla bir rnle birden fazla menkul kymete yatrm yaplmas, portfyde eitlendirmeyi ve riskin azaltlmasn salamaktadr. *Arac Kurulu Varantlara Yatrm: Varant elinde bulunduran kiiye, dayanak varl ya da gstergeyi nceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakk veren ve bu hakkn kaydi teslimat ya da nakit uzla ile kullanld menkul kymet niteliindeki sermaye piyasas aracn ifade etmektedir. Varant satn alan yatrmc dedii bedel karlnda bir dayanak varl deil, o dayanak varl alma ya da satma hakkn satn alr.

Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar Vize snav ders notlar

Sayfa 8

Takas ve Saklama Sistemi: Hisse senetleri piyasasnda yaplan ilemlerin takas Trkiyedeki tek yetkili takas kuruluu olan MKB takas ve saklama bankas A. tarafndan gerekletirilmektedir. Menkul kymetlerin saklamas kaydi olarak merkezi kayt kuruluu A.de yaplmaktadr. Hisse Senetleri Piyasasndaki Pazarlar: Hisse senetleri piyasasnda ilemler aadaki pazarlarda gereklemektedir. *Ulusal Pazar: MKB kotasyon artlarn tmyle karlayan irketler Ulusal Pazarda ilem grmektedir. *kinci Ulusal Pazar: Ulusal Pazar iin geerli kotasyon ve ilem grme koullarn salayamayan irketler ve ulusal Pazardan geici veya srekli olarak kartlan irketler ikinci ulusal pazarda ilem grebilmektedir. *Kurumsal rnler Pazar: Menkul kymet yatrm ortaklklar, gayrimenkul yatrm ortaklklar ve giriim sermayesi yatrm ortaklklar hisse senetleri ile borsa yatrm fonlar katlma belgeleri ve arac kurulu varantlar kot ii Pazar niteliindeki kurumsal rnler pazarnda ilem grmektedir. *Gzalt Pazar: Gzalt pazar, irketlerin izleme ve inceleme kapsamna alnmas durumlarnda srekli gzetim, denetim ve izleme ortamnda , yatrmclarn devaml ve zamannda bilgilendirilmesini salayacak nlemlerle birlikte, hisse senetlerinin MKB bnyesinde ilem grebilecei pazardr. Serbest lem Platformu: SPK kaydnda bulunan ancak paylar borsada ilem grmeyen SPK tarafndan belirlenen irketlerin paylar Serbest lem Platformunda ilem grrler. Bu pazarn amac, halka ak anonim ortaklk statsndeki irketlerin borsada ilem grmelerinin salamaktr. Hisse Senetleri Piyasasnda lemler Hisse Senetleri Piyasasnda Fiyatlarn Oluumu Yntemi: Hisse senetleri piyasasnda verilen bir emrin kar bir emir tarafndan karlanmas srasnda, sistemin uygulad bir takm ilem kurallar vardr. Emirler, belirlenen ncelik kurallarna uygun ekilde sistem tarafndan otomatik olarak eletirilir. Bu kurallar fiyat ve zaman ncelii kurallardr. Emirlerin ilem grme sralamasnda ilk nce fiyatta, fiyatn ayn olmas durumunda ise zaman nceliine baklmaktadr. A)Fiyat ncelii: Sistemde ilem grmek zere bekleyen emirlerden *Daha dk fiyatl sat emirleri daha yksek fiyatl sat emirlerinden *Daha yksek fiyatl emirleri daha dk fiyatl alm emirlerinden nce ilem grmektedir. B)Zaman ncelii Girilen emirlerde fiyat eitlii olmas halinde, sisteme zaman asndan daha nce kaydedilen emir daha nce ilem grmektedir. Hisse senetleri Piyasasnda lem Yntemleri: MKB Hisse senetleri piyasasnda *Srekli Mzayede-ok Fiyat *Piyasa Yapcl Srekli Mzayede-ok Fiyat *Tek Fiyat lem yntemleri kullanlr. Srekli Mzayede-ok Fiyat Yntemi: Sisteme gnderilen al ve sat emirlerinin seans boyunca farkl fiyat seviyelerinde eleebilmesi dolaysyla ayn seans iinde farkl ilem fiyatlarnn olumas nedeniyle bu ynteme srekli mzayede ok fiyat yntemi denir. Piyasa Yapcl Srekli Mzayede lem Yntemi: Bu yntemin srekli mzayede-ok fiyat ynteminden temel fark, borsa ynetim kurulu tarafndan aranm bir piyasa yapc (arac kurulu) ye bulunmasdr. Srekli mzayede yntemiyle ilem gren menkul kymetlerde MKB ynetim kurulu tarafndan atanm bir piyasa yapc ye tarafndan srekli ift tarafl kotasyon verilmek suretiyle o menkul kymette ilem gerekleebilecek fiyat aralnn belirlendii ve likiditenin hedefledii ilem yntemidir. Tek Fiyat lem Yntemi: Bu yntemi belirli bir zaman dilimi boyunca emirlerin eletirme yaplmakszn alm satm sistemine kabul edilip bu sre sonunda en yksek miktarda ilemin gereklemesini salayan fiyat seviyesinin hesapland tm ilemlerin bu fiyat sayesinde gerekletii ilem yntemidir. Gelien letmeler Piyasas: Borsa kotasyon artlarn salayamayan gelime ve byme potansiyeline sahip irketlerin sermaye piyasalarndan fon salamak amacyla ihra edecekleri menkul kymetlerin ilem grebilecei effaf ve dzenli bir ortam yaratmak amacyla MKB bnyesinde ayr bir piyasa olarak Gelien iletmeler piyasas (GP) kurulmutur. Tahvil ve Bono Piyasas: kinci el sabit getirili menkul kymet ilemlerinin gerekletirildii kesin alm satm, repo-ters repo, menkul kymet tercihli repo ve bankalar aras repo ters repo pazar ile borlanma aralarnn ihra ilemlerinin gerekletirildii nitelikli yatrmcya ihra pazarndan olumaktadr.

Kesin Alm Satm Pazar : Kesin Alm-Satm pazarnda (KES) sabit getirili menkul kymetlerin dorudan alm/ dorudan satm ilemleri yaplr. Pazarda aada sralanm menkul kymetler ilem grebilir. *Trk Liras ve dviz demeli ihra edilmi menkul deerler *Devlet i borlanma senetleri *Gelir ortal senetleri, zel sektr borlanma aralar *zelletirme idaresi bakanl , toplu konut idaresi bakanl ve mahalli idarelerce ihra edilen trk liras ve dviz demeli borlanma senetleri *Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas tarafndan ihra edilen likidite senetleri *Borsa ynetim kurulu tarafndan ilem grmesine karar verilen dier menkul kymetler. Repo-Ters Repo Pazar: MKB repo-ters repo pazar, dnyadaki sayl organize repo pazarlarndan biridir. Repo bir devlet tahvili veya hazine bonosunun *lem balang valrnde geri alm vaadiyle satlmas *Biti valrnde ise anapara ve faizin geri denerek menkul kymetin geri alnmas ilemidir.

Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar Vize snav ders notlar

Sayfa 9

Ters repo, bir devlet tahvili veya hazine bonosunun, *lemin balang valtrnde geri satm vaadiyle alnmas *Biti valtrnde ise anapara ve faizin geri alnarak menkul kymetin geri satlmas ilemidir. lem Gren Menkul Kymetler: Bu pazarda zelliklerine gre gruplandrlm menkul kymetler zerinde ilem yaplr. Emir girii srasnda repo karl teslim edilmek istenen yada ters repo ilemi karl teslim alnmak istenen menkul kymet grubu belirtilir. Emir giri aamasnda teslim edilecek / alnacak menkul kymet gruplar ve ierecekleri menkul kymetler aadaki gibi belirmitir. *TL demeli devlet i borlanma senetleri ve TCMB likidite senetleri *Dviz demeli devlet i borlanma senetleri Pazarn leyii: Pazarda ayn gn veya ileri balang valrl ilemler yaplabilir. Tutar, repo oran, balang ve biti valrleri ile ilem yaplmak istenen menkul kymet grubu belirtilerek iletilen repo ve ters repo emirleri oran ve zaman nceliine gre sistemde sraya konulur. Bildirilen menkul kymetler balang valtrnde Takasbanka teslim edilerek takas ykmll yerine getirilir. Bu menkul kymetler ters repo yapan ye adna biti valrne kadar bloke bir hesapta saklamada tutulur. Ter repo yoluyla alnm menkul kymetler ilk ilemin vadesinden ksa olmak kouluyla ters repo yapan ye tarafndan baka bir repo ileminde kullanlabilir. MKB ynetim kurulu tarafndan belirlenen menkul kymetlerde emir bykl baznda kk emirler veya normal emirler pazarnda ilem yaplr. Emirlerin Eleme Kurallar: Pazarda ilemler srekli mzayede ok fiyat yntemine gre gerekletirilir. Buna gre repo emirleri ayn ya da daha dk oranl ters repo emirleri ile ters repo emirleri ise ayn ya da daha yksek oranl repo emirleri ile eletirilir. Pazara iletilen emirler oran ve zaman nceliine gre ileme konur. Menkul Kymet Tercihli Repo Pazar: Menkul kymet tercihli repo pazarnn amac, organize piyasa ierisinde, tercih edilen menkul kymetler zerinde repo yaplmasna ve sonrasnda bu menkul kymetlerin alcya teslimine olanak vermektedir. Pazarda lem Gren Menkul Kymetler: *Pazarda Trk liras cinsinden ihra edilmi menkul deerler, *Devlet Borlanma Senetleri *Gelir Ortakl senetleri *Borsa Kotunda olan zel sektr borlanma aralar *zelletirme daresi Bakanl, Toplu Konut daresi Bakanl ve Mahalli darelerce Trk Liras Cinsinden ihra edilmi borlanma senetleri Pazarn leyii: Menkul kymet tercihli repo pazarnda repo ters repo pazarndan farkl olarak; *lem gereklemeden nce emir aamasnda alc ve satc taraflar ilem karl menkul kymet olarak hangi fiyattan hangi menkul kymeti alp satacan bilir. *lem kar bildirilen menkul kymetler bloke deildir, Ters repocu tarafndan kullanmna sunulur. Pazarda ayn gn ve ileri balang valr lemler yaplabilir. Emirlerin Eleme Kurallar: Pazarda ilemler ok fiyat srekli mzayede yntemine gre gerekletirilir. Emirlerin gereklemesinde ilgili vadedeki repo oran, menkul kymet fiyat ve zaman ncelii dikkate alnr. Buna gre *Repo emirleri ayn da ya daha dk oranl ve ayn ya da daha yksek menkul kymet fiyatl ters repo emirleri ile *Ters repo emirleri ise ayn ya da daha yksek oranl ve ayn ya da daha dk menkul kymet fiyatl repo emirleri ile Bankalar Aras Repo- Ters Repo Pazar : Bankalarn organize piyasa koullar ierisinde geri alm vaadiyle satm ve geri satm vaadiyle alm ilemlerini zorunlu karlk ayrmak zorunda olmadan gerekletirmelerinin salanmas amacyla oluturulmutur. Pazarn leyii: Bu pazarda repo ters repo ilemlerine devlet tahvilleri ve hazine bonolar ile TCMB likidite senetleri konu olur. Pazarda sadece ye bankalarn T.C Merkez Bankas ve Kendi aralarndaki geri alm vaadi ile satm ve geri satm vaadi ile alm ilemleri yaplr. Pazarda bankalar sadece portfy hesabna ilem yaplr. Fon, Ortaklk ve dier mteriler hesabna ilem yapamazlar. Nitelikli Yatrmcya hra Pazar (Birincil Piyasa): SPK nn ilgili tebliinde belirtilen ihralarn izahname ve sirkler dzenlemeksizin ihra edebilecekleri ve yalnzca sermaye piyasas mevzuatnda tanmlanan nitelikli yatrmclar tarafndan satn alnabilecek borlanma aralarnn ihra ilemlerinin gerekletirdii pazardr. hrac Tamamlanan Borlanma Aralarnn lem Grmesi: Pazarda nitelikli yatrmclara ihrac tamamlanan borlanma aralar, ihracn tamamlanmasn veya sat sresinin sona ermesini izleyen i gn herhangi bir art aranmakszn tahvil ve bono piyasas kesin alm satm pazarnda nitelikli yatrmclar arasnda kot d olarak ilem grmeye balar. Emir Eleme Kurallar: Pazarda emirler srekli mzayede ok fiyat yntemiyle elemektedir. hrac tarafndan iletilen sat emrinin karlanmasnda en yksek fiyatl alm emirlerin ncelik verilir. Ayn fiyatl emirlerde zaman ncelii uygulanr. Yabanc Menkul Kymetler Piyasas: Yabanc menkul kymetler piyasas bnyesinde faaliyet gsteren uluslararas Tahvil pazarnda T.C Hazinesi tarafndan ihra edilen ve borsa kotunda bulunan d borlanma aralar (Eurotahvil) ilem grmektedir. Eurotahvillerin takas ilemleri takasbank tarafndan yaplmaktadr. Ancak pazarda ilem grecek menkul kymetlerin yurt dnda bulunmas ve ilemlerin dviz cinsinden yaplmas nedeniyle Takasbank sz konusu ilemleri muhabir bankalar aracl ile sonulandrmaktadr. Vadeli lem ve Opsiyon Borsas A. (VOB) : Vadeli lem ve opsiyon borsalarnn en nemli fonksiyonu etkin risk ynetimi ve gelecee ynelik fiyat kefidir. Bu borsalarda ilem gren szlemeler gerek yatrm gerekse korunma amal olarak geni bir kitle tarafndan kullanlmaktadr. Vadeli lem Szlemelerinin Kullanm Amalar: Vadeli ilem szlemeleri genellikle amala kullanlr. *Korunma: Vadeli ilemler yatrmclar ve irketler iin fiyat belirsizliinin yarataca risklere kar korunma imkan sunmaktadr. *Yatrm: Trev aralar etkin bir yatrm alternatifi sunmaktadr. Geleneksel yatrm aralarndan farkl olarak trev aralarda; *lk yatrm daha az gerekmektedir. *Fiyatlarndaki dl beklentisine de yatrm yaplabilmektedir. *Riskin istenilen dzeyde snrlandrlmas imkan yksektir. *Arbitraj: Vadeli fiyatlarla spot fiyatlar arasnda ve ayn vadeli ilem szlemesinin deilik vadeleri arasnda belirli ilikiler vardr. Bu fiyatlardan birisinin bu ilikiyi bozmas durumunda szleme ve spot varln alm satm yaplarak risksiz bir getiri elde etmek mmkn olacaktr.VOBda lem Gren Szlemeler: VOB da drt ayr rn grubu iin vadeli ilem szlemeleri ilem grmektedir

Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar Vize snav ders notlar

Sayfa 10

. VOB da fark Pazar bulunmaktadr Bunlar; Ana Pazar: Normal seans ya da fiyat sabitleme seanslar srasnda emirlerin eletirildii esas pazardr. *Fiyat ncelii kural: daha dk fiyatl satm emirleri daha yksek fiyatl satm emirlerinden, daha yksek fiyatl alm emirleri, daha dk fiyatl alm emirlerinden nce karlanr. *Zaman ncelii kural: Fiyat eitlii halinde, zaman asndan daha nce gelen emirler nce karlanr. Emirlerin eleebilmesi iin her iki emir iin de yeterli teminatn bulunmas arttr. zel Emirler Pazar ve zel Emir lan Pazar: zel emirler, ana pazarda oluan fiyatlar etkileyebilecek byklkte olan yksek miktarl emirlerdir. zel emir ilan pazarnda ise sadece bir tarafl belirli olan zel emirler girilebilir. Girilen emrin elemesi durumunda ilem borsasnn onay alnmak kaydyla yine zel emirler pazarnda gerekleir. VOB da ilem Yntemleri: Vadeli ilem ve opsiyon borsasnda srekli mzayede ve tek fiyat olarak adlandrlan iki farkl ilem yntemi uygulanabilir Srekli mzayede Yntemi: Srekli mzayede yntemi normal seans ta kullanlr. Tek fiyat Yntemi: Fiyat sabitleme seanslarnda kullanlr. lem Teminatlar: Borsada alnmak istenen ak pozisyonlar iin Takasbankta bulundurulan teminat tutarna ilem teminat denir. 3 e ayrlr. *Balang Teminat: Borsada pozisyon almak iin gerekli olan teminat tutarna balang teminat denir. *Srdrme Teminat: Borsada oluan zararlar ya da nakit d teminatlarnn deerlerinin dmesi sonucunda balang teminatnn inebilecei en dk seviyeye srdrme teminat denir. * Olaanst Durum Teminat: Borsa Ynetmeliinde belirlenen esaslar erevesinde borsa tarafndan balang teminatna ek olarak olaanst durum teminat da talep edilir. VOB ilem sisteminde ilemlerin gereklemesinde ilem teminat kontrol anlk yaplr. Takas Esasalar : Borsada ilem gren szlemelerin takas Takasbank tarafndan yaplr. Takasbank, ilgili mevzuatta ngrlen ekilde merkezi muhatap olarak szlemelerin alcsna kar satc ve satcsna kar alc rol stlenir. Takas Sreleri: Her borsa gn seans bitiminden sonra saat 17:45 itibariyle gn sonu uzlama fiyatlar kullanlarak hesap baznda kar/ zarar rakamlar belirlenir ve tm hesaplar tasabank tarafndan gncelletirilir. Fiziki Teslimata konu szlemelerin ise son ilem gnne kadar nakdi uzlamadan doan takas ykmllklerinin yerine getirilmesi, genel takas esaslar erevesinde gerekletirilir. stanbul Altn Borsas (AB) : 26 Temmuz 1995 tarihinde faaliyete geen stanbul altn borsasnn balca ilevi tekilatl bir kurum kimliinde likidite salamak, kymetli maden ilemlerinde referans fiyat belirlemek bata altn olmak zere kymetli madenlere dayal yatrm aralar vastasyla finansal rn yelpazesini genileterek ulusal ve uluslararas piyasalara entegrasyonu salamaktr. AB nin Faaliyet Alan, Grev ve Yetkileri: Hazine Mstearl tarafndan tanmlanan ve standartlar belirlenen kymetli madenler stanbul Altn Borsas yeleri arasnda ak, dzenli ve serbest rekabet artlar ierisinde alnp satlmakta, oluan fiyatlar Borsaca kayt altna alnarak ilan edilmektedir. Mevcut dzenlemeler erevesinde standart ilenmemi durumda olan kymetli madenlerin (altn, gm, platin ve paladyum) ithalat sadece Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas ve stanbul Altn Borsas yeleri tarafndan yaplabilir. Trkiye, dnya elmas ticaretinin kontrol erevesinde oluturulmu Kimberley Sreci Sertifika Sistemine 2007 ylnda ye olmutur. Bu sre dorultusunda, AB ham elmas ithal ve ihracatnda tek otorite olarak belirlenmitir. ABde Yer Alan Piyasalar: stanbul Altn Borsasnda standart, standart d, cevherden retim altn, gm, platin ve paladyum zerine spot ilemlerin yapld Kymetli Madenler Piyasas, dn ve sertifika ilemlerinin yapld Kymetli Madenler dn Piyasas ile elmas ve kymetli talarn ilem grebildii Elmas ve Kymetli Ta Piyasas bulunmaktadr. Kymetli Madenler Piyasas: Kymetli Madenler Piyasasnda ilemler, ye ilem temsilcileri tarafndan seans salonunda bulunan ilem terminalleri veya uzaktan eriim ile iletilen emirlerin otomatik eleme kuralna gre en iyi alm ve en iyi satm emirlerinin birbirini karlamas suretiyle gereklemektedir. lemler, fiyat ve zaman ncelii kurallarna uygun olarak ok fiyat yntemine gre yrtlmektedir. Kymetli Madenler Piyasasnda, Hazine Mstearlndan faaliyet izni alm ve akabinde stanbul Altn Borsas Ynetim Kurulunun gerekli grd hususlar yerine getirmi olan; Bankalar, Yetkili Messeseler, Kymetli Madenler Arac Kurumlar, Kymetli Maden retimi veya Ticareti ile tigal Eden Anonim irketler, Yurt Dnda Yerleik irketlerin Trkiyedeki ubeleri ilem yapabilirler. Takas: Borsa Takas Merkezi alc iin satc, satc iin alc roln stlenerek altn ve nakit alacaklarn taraflar fiziki olarak karlatrmadan yerine getirir. Takas merkezi stlendii bu konumu gerei ykmllklerin yerine getirilmemesi riskini de stlenmi olur. stlenilen bu risk nedeniyle borsa tarafndan yelerden yapacaklar ilemler karlnda teminat tesis etmeleri istenir.

Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar Vize snav ders notlar

Sayfa 11

Fon lemeleri: Sermaye Piyasas Kurulunun borsa yatrm fonlar, yatrm fonlar ve yatrm ortaklklarna ilikin ilgili teblileri uyarnca fon ilemlerine ve yatrm ortaklklarna ilikin kymetli madenlerin saklamas stanbul Altn Borsas tarafndan yaplmakta ve ayrca bu fonlarn kymetli maden alm satm ilemleri de stanbul Altn Borsasnda yaplmaktadr. Kymetli Maden dn Piyasas: Kymetli madenlerin dn alnabilmesi ve dn verilebilmesini dzenlemek iin kurulmutur. Buna ilave olarak, dn ilemlerinin gerekletii seans sonunda dn veren tarafn talep etmesi hlinde dn alacaklarn temsil etmek zere sistem tarafndan kymetli maden dn sertifikalarn temsil eden kaytlar dzenlenir ve sz konusu sertifikalar da bu piyasada ilem grr. ve sz konusu sertifikalar da bu piyasada ilem grr. Kymetli madenleri dn alan taraf, vade sonunda oluan kymetli maden deerini dn veren tarafa demekle ykmldr.

Kymetli Maden dn Sertifikalar: dn alnan kymetli maden miktarn ve/veya deerini temsil etmek zere sistem tarafndan dzenlenen sertifikay ieren kaytlar dn veren tarafn alacak hakkn ifade eder. Sertifikalarn alm satmnda kullanlan deer sertifikann temsil ettii kymetli madenin vade sonu deerinin ilem gnndeki cari oranlara gre hesaplanm deerini ifade etmektedir. Sertifikalarn Alm Satm Ynetimi: Kymetli maden dn sertifikasn elinde bulunduran taraf vadeden nce sertifikay satabilir. Sertifikay alan taraf karlm sertifikann temsil ettii kymetli madenin vade sonundaki alacak hakkn devir alr. Sertifikann alm satm ilgili gnde piyasada oluan cari faiz oranlar zerinden gerekleir. Sertifikay alan taraf elindeki sertifikay tekrar satabilecei gibi vade sonunu bekleyerek sertifikann temsil ettii kymetli maden miktarn dn alan yeden Borsa araclyla tahsil edebilir Sertifikalarn lem Yntemi: Piyasada sertifika alm-satm ilemleri, her vadede verilen emirlerin, fiyat ve zaman ncelii kuralna gre karlatrlmasyla gerekletirilir. Sertifikalarn alm satm sertifikann temsil ettii kymetli madenin cari deerlere gre hesaplanan tutarlar zerinden gerekleir. Sertifika ilemlerinde Trk Liras ve ABD Dolar kullanlr. Sertifikalarn Takas: Takas ilemleri Borsa Takas Merkezi veya Borsann belirledii takas bankas araclyla yrtlr. Sertifikalarn alm satm sonucu gerekleecek olan kymetli madenin deerinin takas ertesi i gn (T+1) gerekletirilir. Elmas ve Kymetli Ta Piyasas: Elmas ve kymetli ta ilemleri, borsa personeli ve ye temsilcilerinin de bulunduu piyasa ilemlerine ynelik olarak hazrlanan seans salonunda gerekletirilir. Alc ve Satc yeler seans salonunda elmas ve dier kymetli talarn incelenmesine tartlmasna ve grlmesine uygun olarak hazrlanan ortamda bir araya gelirler. Her bir elmas ve kymetli ta zellikli olduundan elmas ve kymetli tan alm satmna ilikin deerlendirmeler alc ve satc tarafndan yaplr. Elmas ve Kymetli Talarn Borsada Saklanmas: Piyasada elmas ve kymetli talarn saklanmasnda kullanlmak zere bir kasa odas tesis edilmi olup bu kasann gvenlii borsa tarafndan salanmaktadr. Seans: Duyurusu nceden yaplacak tatil ve dier haller dnda i gnlerinde 09.30-16.30 saatleri seans sresi olarak belirlenmitir. lemler, borsa tarafndan tahsis edilen piyasa seans salonunda gerekletirilecektir.

nite 4 SERMAYE PYASASI KURUMLARI Sermaye Piyasas Kurumlar: lkemizde Sermaye piyasas kurumlar 2499 sayl Sermaye piyasalar kanununda dzenlenmi olup arac kurumlar, yatrm ortaklklar, yatrm fonlar ve sermaye piyasasnda faaliyet gstermesine izin verilen dier kurumlar olarak yer almaktadr. Sermaye Piyasas Kurulu: Sermaye Piyasas Kurulu 1981 ylnda 2499 sayl sermaye piyasas kanunu ile kurulmutur. Yetkilerini kendi sorumluluu altnda bamsz olarak kullanan idari ve mali zerklie sahip dzenleyici bir kamu kurumudur. Kurumun temel grevi, sermaye piyasasnn gven, alk ve kararllk iimde almas ve tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarnn korunmasn salamaktr. Kurul bakanlar kurulu karar ile atanan yedi yeden olumaktadr. Bakanlar kurulu yedi ye arasndan bir kiiyi kurul bakan olarak belirlemektedir. Kurul Bakan ve yelerin grev sreleri alt yl olarak belirlenmitir. Sresi bitenlerin tekrar aranmalar mmkndr. Bakan dndaki yelerin te biri iki ylda bir yenilenir. Kurulun temel amac, sermaye piyasalarnn ileyi kurallarn belirlemek, piyasadan fon kullanan irketlerin belli kurallara uygun olarak en iyi ekilde yararlanmalarn salamak, sermaye piyasasna yatrm yapan tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarn korumak, piyasalarn adil ve etkin almasn salamaktr. Kurul bu hedeflere kanun, ynetmelik ve teblilerle dzenlemeler yaparak piyasalarn gzetim ve denetimini salayarak ulamaya almaktadr. Sermaye piyasas faaliyetinde bulunacak kurumlarn Kuruldan izin almalar zorunludur. Kurul, yatrm ortaklklar ve yatrm fonlar, gayrimenkul yatrm ortaklklar portfy ynetim irketleri, yatrm danmanl irketleri, arac kurumlar, derecelendirme irketleri, genel finans ortaklklar, bamsz denetleme kurulular, risk sermayesi yatrm fonu ve ortaklklarnn kuruluuna ve faaliyete gemesine izin vermektedir. BORSALAR stanbul Menkul Kymetler Borsas: stanbul Menkul kymetleri borsas (MKB) 91 sayl kanun hkmnde kararnameye dayanlarak kurulan, yetkilerini kendi sorumluluu altnda bamsz olarak kullanan ve sermaye piyasas kurlunun gzetim ve denetimine tabi kamu tzel kiiliine haiz bir kurumdur. MKB 26 Aralk 1985 tarihinde kurulmutur. Ve 3 Ocak 1986 Tarihinde Faaliyetine balamtr. MKB piyasalarnda hisse senetleri, kamu ve zel sektr borlanma aralar, borsa yatrm fonlar ve varantlar ilem grmektedir. MKB Menkul kymetlerin, organize piyasalarda gven ve effaflk ortamnda ilem grmesini ve fiyatlarnn rekabet koullarnda olumasn salamaktadr. MKB de hakla ak anonim irketleri hisse senetleri hisse senetleri piyasas ve gelien iletmeler piyasas olmak zere iki piyasada ilem grmektedirler. MKB Genel kurul , ynetim ve denetleme kurulu ile komiteler ve borsa bakan ile borsa bakanna bal Bakanlk tekilatndan olumaktadr. MKB Ynetim kurulu bir bakan ve alt ye olmak zere yedi kiiden oluur. Borsa Bakan Ynetim Kurulunun da Bakandr. Borsa Bakan ve Ynetim Kurulunun 3 yesi , Bakanlar kurulu tarafndan mterek kararname ile atanr. Ynetim Kurulunun dier 3 yesi MKB genel kurulunca yeleri arasndan grup ayrm yaplmakszn seilir. Ynetim Kurulu ilk toplantsnda kendi yeleri arasndan bir bakan vekili seer. Borsa Bakannn grev sresi 4 Yl, Ynetim kurulu yelerinin grev sreleri ise 3 yldr. MKB kendisine ait zel bte ile ynetilmektedir. MKB gelirleri, yelerin giri ve yllk aidatlar, menkul kymetlerin kotasyon cretleri, borsa ilemlerinin tescil cretleri, disiplin cezas nedeniyle tahsil olunan paralar, ye krtaj cretlerinden borsa ynetimine denecek paylar, ynetim kurulunca belirlenecek sair aidat cret ve tarife paylar ile sair gelir ve balardan olumaktadr. Vadeli lem Ve Opsiyon Borsas: Vali ilem ve opsiyon borsas A. VOB 4 ubat 2005 tarihinde faaliyete balamtr. VOB bnyesinde hisse senedi, dviz , faiz ve emtia olmak zere 4 ayr piyasa mevcuttur. VOB ilemler yeler aracl ile gerekletirilmektedir. VOB un Ortaklar, Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii, zmir Ticaret Borsas, MKB, MKB Takasbank A., Trkiye Sermaye Piyasas Arac Kurulular Birlii, Yatrm Menkul Deerler A., Yap ve Kredi Bankas A., Vakf Yatrm Menkul Deerler A., Trkiye Garanti Bankas A., Akbank T.A., ve Trkiye Snai ve Kalknma Bankas A. dir. stanbul Altn Borsas: stanbul Altn borsas (AB) 1993 Ylnda Kymetli Maden Borsalarnn Kurulu ve alma Esaslarna Dair Genel Ynetmelik erevesinde 26 Temmuz 1995 tarihinde faaliyete balamtr.

Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar Vize snav ders notlar

Sayfa 12

AB nn Organlar, Genel Kurul, Ynetim Kurulu, Denetleme Kurulu ve Borsa Bakan ile Borsa Bakanna bal Bakanlk Tekilatndan Oluur. AB Genel Kurulu Borsa yelerinden meydana gelir ve st karar organdr. dari Tekilat ise Borsa Bakanl, Bakan Yardmclklar ve Hizmet Birimleridir. Takas ve Saklama Kurulular: MKB nin faaliyete getii ilk dnemlerde, hisse senedi alm satm ilemlerinin takas yelerin kendi arasnda gerekleiyordu. Takas ilemleri 1988 ylndan itibaren MKB bnyesinde kurulan mdrlk tarafndan yaplmaya balanm, Ocak 1992 Tarihinde ise takas ve saklama yetkisi , MKB ve yelerinin ortakl ile kurulan MKB Takas ve Saklama A. ye verilmitir. 1996 Ocak ayndan itibaren MKB Takas ve Saklama Bankas A. (Takasbank) Adyla kalknma ve yatrm bankasna dnmtr. Merkezi Kayt Kuruluu: Merkezi Kayt Kuruluu (MKK) Sermaye Piyasas Kanununun 10/A maddesi uyarnca, Sermaye piyasas aralarn ve bunlara bal haklarn, bilgisayar ortamnda yeler ve hak sahipleri itibariyle kayden izlemek zere kurulmu bir anonim irket olarak faaliyette bulunmaktadr. MKK nn grev ve yetkileri, Bakanlar kurulu tarafndan 21 Haziran 2001 tarihinde resmi gazetede yaymlanan Merkezi Kayt Kuruluunun Faaliyet alma ve Denetim Esaslar Hakknda Ynetmeli ile belirlenmitir. Kaydi saklama hizmeti sadece kaydi sermaye piyasas arlarna verilmekte olup herhangi bir fiziki saklama hizmeti verilmemektedir. MKK tarafndan kaydiletirilecek ve kayden izlenecek menkul kymetler SPK tarafndan belirlenmektedir. Finansal Piyasalarda faaliyet gsteren arac kurum ve bankalar, Sermaye piyasas arac ihra eden yerli ve yabanc ihra kurulular, yetkili takas ve saklama kurulular ile sermaye piyasas kurulu tarafndan belirlenen dier kurulular MKK ya ye olabilmektedir. Arac Kurumlar: Arac kurumlar , sermaye piyasas aralarnn ihra veya halka arz yoluyla satna araclk, daha nce ihra edilmi olan sermaye piyasas aralarnn araclk amacyla alm satm, ekonomik ve finansal gstergelere, sermaye piyasas aralarna, mala, kymetli madenlere ve dvize dayal vadeli ilem ve opsiyon szlemeleri dahil her trl trev aralarnn alm satmnn yaplmasna araclk, sermaye piyasas aralarnn geri alm veya satm taahhd ile alm satm, yatrm danmanl portfy iletmecilii ve yneticilii, dviz mal kymetli maden veya kurulca belirlenecek dier varlklarn kaldral alm satm , alm satmna araclk ve bu ilemlere ynelik hizmetleri yerine getirmektedir. Borsada alm satm ilemi yapacak arac kurumlarn, ilgili borsaya da ye olmalar gerekmektedir. Vadeli lemler Araclk irketleri: Vadeli ilemler araclk irketi mnhasran, borsada ilem gren kymetli maden dviz ve emtiaya dayal vadeli ilem ve opsiyon szlemelerinin alm satmna araclk, borsada ilem gren her trl trev aralarn alm satmna araclk, kaldral alm satm ilemlerine ilikin araclk faaliyetlerinden en az birini yrtmek zere spk dan yetki belgesi alm irkettir. Yatrm Ortaklklar: Yatrm ortaklar, sermaye piyasas aralar, gayrimenkul , altn ve dier kymetli madenler portfylerini iletmek amacyla kurulan anonim ortaklklardr. Yatrm ortaklklarna kurulu ve faaliyet izni verilebilmesi iin anonim ortaklk eklinde kurulmas gerekmektedir. Menkul Kymet Yatrm Ortaklklar: Menkul kymet Yatrm ortaklklar, sermaye piyasas aralar ile ulusal ve uluslararas borsalarda veya borsa d organize piyasalarda ilem gren altn ve dier kymetli madenler portfy iletmek zere anonim ortaklk eklinde ve kaytl sermaye esasna gre kurulan sermaye piyasas kurumlardr. Menkul kymet yatrm ortaklklarnn temel fonksiyonu, riskin datlmas ve profesyonel portfy ynetimi ilkeleri esasnda , kk tasarruf sahiplerinin birikimlerini bir havuzda toplayarak deiik menkul kymetlerden oluacak bir portfye yatrmak ve bu yolla elde ettikleri kazanc ortaklarna paylar orannda datmaktr. Gayrimenkul Yatrm Ortaklar: Gayrimenkullere, gayrimenkule dayal projelere veya sermaye piyasas aralarna yatrm yapmak suretiyle faaliyet gsteren ve gelirleri kurumlar vergisinden istisna olan zel bir portfy ynetim irketi tipidir. Gayrimenkul yatrm ortaklnn amac: Temelde getiri potansiyeli yksek gayrimenkullere yatrm yapmak, gayrimenkule dayal projelere yatrm yapmak, portfyndeki gayrimenkullerden kira geliri elde etmek, gayrimenkul alm satm kazanlar elde etmek olarak sralanabilir. Gayrimenkul yatrm ortaklklar sadece gayrimenkule dayal portfy iletmecilii faaliyeti kapsamnda faaliyet gsterir. Giriim (Risk) Sermayesi Yatrm Ortaklklar: Giriim sermayesi yatrm ortakl (GSYO) kaytl sermayeli olarak kurulan ve karlm sermayelerini esas olarak giriim sermayesi yatrmlarna ynelten ortaklklardr. FONLAR Menkul kymet Yatrm Fonlar: Yatrm fonu, yatrmclardan katlma belgeleri karlnda toplanan paralarla belge sahipleri hesabna riskin datlmas ilkesi ve inanl mlkiyet esaslarna gre sermaye piyasas aralar, gayrimenkul, altn, dier kymetli madenler portfy iletmek amacyla kurulan mal varldr. Fonun tzel kiilii yoktur. Fon mal varl rehnedilemez , teminat gsterilemez ve nc ahslar tarafndan haczedilemez. Fon katlma pay, yatrmcnn fon portfyne ka adet payla ortak olduunuzu gsterir. Fonun birim pay deeri, fonun toplam portfy deerinin , fon katlma pay saysna blnmesi ile elde edilir. Fon portfynn deeri ise yatrm yapt kymetlerin deerine gre belirlenmektedir. Katlma paylarnn itibari deeri yoktur ve kaydi deer olarak tutulur. Fon tutarn temsil eden katlma paylar kaydi olarak Merkezi Kayt kuruluu nezdinde yatrmc baznda izlenir. Yatrm fon kurucular, sermaye piyasas kurulu tarafndan belirlenmi esaslara uyan bankalar, arac kurumlar, sigorta irketleri ve kanunlarnda engel bulunmayan emekli ve yardm sandklar kuruldan izin almak kouluyla fon kurup ynetebilirler. Konut Finansman Fonlar: Konut finansman fonu, ihra edilen ipotee dayal menkul kymetler karlnda toplanan paralarla, ipotee dayal menkul kymet sahipleri hesabna inanl mlkiyet esaslarna gre oluturulan mal varldr. Fonun tzel kiilii yoktur, ancak malvarl kurucunun mal varlndan ayrdr. Fon kurulu, ihra edilen ipotee dayal menkul kymetlerin sahiplerinin haklarn koruyacak ekilde fonu temsil eder ve ynetir. Fon portfyne alnan varlklarn kaytlarnn doruluundan ve bu varlklarn korunmas ve saklanmasndan fon kurulu sorumludur. Varlk Finansman Fonlar: Varlk finansman fonu ihra edilen varla dayal menkul kymetler karlnda toplanan paralarla, varla dayal menkul kymet sahipleri hesabna inanl mlkiyet esaslarna gre oluturulan mal varldr. Bireysel Emeklilik Fonlar: Bireysel emeklilik tasarruf ve yatrm sistemi, bireylerin emeklilie ynelik tasarruflarnn yatrma ynlendirilmesine odaklanmtr. Bireysel emeklilik sistemi, gnlllk esasna gre ilemekte ve her kesinimin katlmna ak bulunmaktadr. Emeklilik irketleri tarafndan ,emeklilik yatrm fonlarnda deerlendirilmektedir. Emeklilik irketleri en az 3 farkl risk ve getiri bileimine sahip emeklilik yatrm fonu kurarak bireylerin kendi risk ve gelir beklentilerine uygun yatrm tercihleri yapabilmelerine olanak salamaktadr. Emeklilik yatrm fonunun varlklar, emeklilik irketinin mal varlndan ayr olarak Tasbankta saklanr. Portfy Ynetim ve Saklama irketleri: Portfy yneticilii faaliyeti, sermaye piyasas aralar, para piyasas ara ve ilemleri , vadeli ilemler ve opsiyonlar, nakit, dviz, mevduat ile sermaye piyasas kurulunca uygun grlen dier varlk ve ilemlerden oluan portfylerin yatrmcnn veya portfy ynetiinin belirleyecei risk getiri tercihi dorultusunda , mterilerle yaplacak portfy ynetim szlemesi erevesinde vekil sfatyla ynetilmesidir. Portfy ynetim irketi, sermaye piyasas kurulundan yetki belgesi alm bir anonim irketidir. Mnhasran giriim sermayesine ynelik portfy ynetimi ve yatrm danmanl hizmeti vermek zere kurulan portfy ynetim irketleri Giriim Sermayesi Portfy Ynetim irketi Olarak adlandrlmaktadr. Portfy saklama kurulular, mterilerine ait finansal varlklarn saklanmas kaytlarnn tutulmas, varlk ve nakit hareketlerinin idaresi ve kontrol faaliyetlerini yrten ve ilgili teblide belirtilen nitelikleri tayan bankalardr. Ynetim irketleri: Bankalar , zel finans kurumlar ve dier mali kurumlarn alacaklar ile dier varlklarn satn alnmas, yeniden yaplandrarak satlmas amacna ynelik olarak faaliyet gstermek zere kurulan irketlerdir. Varlk ynetim irketleri banka, zel finans kurumu ve dier mali kurumlarn alacaklar ile dier varlklarn satn alabilir, satabilir, satn ald alacaklar borlusundan tahsil edebilir, varlklar nakde evirebilir veya bunlar yeniden yaplandrarak satabilirler. Gayrimenkul Deerleme irketleri: Gayrimenkul deerleme irketleri, gayrimenkullerin, gayrimenkul projelerinin ve ya bir gayrimenkule bal hak ve faydalarn belli bir tarihteki muhtemel deerini bamsz ve tarafsz olarak belirleyen kurumlardr. irketler bu faaliyetlerini istihdam edecekleri yeterli bilgi ve tecrbeye sahip deerleme uzmanlar vastasyla yerine getirmektedir. Yatrm Danmanl: Karlnda herhangi bir maddi menfaat temin etmek suretiyle, mterilere sermaye piyasas aralar ile bunlar ihra eden ortaklk ve kurulular hakknda ve sermaye piyasas ile ilgili dier konularda ynlendirici nitelikte yazl veya szl yorum ve yatrm tavsiyelerinde bulunulmas faaliyetidir. Yatrm danmanl faaliyeti, sermaye piyasas kurulundan yetki belgesi alm kurumlarca yrtlr. Yatrm danmanl faaliyetinde bulunacak yetkili kurumlarn bnyelerinde, yatrm danmanl ve aratrma birimleri iin yeterli mekan teknik donanm ile organizasyonu salam ve yeterli sayda yatrm danmann istihdam etmi olmalar gerekmektedir. Bamsz Denetim Kurulular: Bamsz denetim, iletmelerin yllk finansal tablo ve dier finansal bilgilerinin, bu tablo ve bilgiler iin belirlenen kriterlere uygunluu ve doruluu hususunda makul gvence salayacak yeterli ve uygun bamsz denetim kantlarnn elde edilmesi amacyla, genel kabul grm

Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar Vize snav ders notlar

Sayfa 13

bamsz denetim standartlarnda ngrlen gerekli tm bamsz denetim tekniklerinin uygulanarak defter, kayt ve belgeler zerinden denetlenmesi ve deerlendirilerek rapora balanmasn ifade eder. Bamsz denetim raporu, bamsz denetim sonucunda bamsz denetinin iletmenin finansal tablolar hakknda aka ifade edilmi grn iermelidir. Derecelendirme Kurulular: Sermaye piyasasnda derecelendirme faaliyeti, kredi derecelendirmesi ve kurumsal ynetim ilkelerine uyum derecelendirmesi faaliyetlerini kapsamaktadr. Kredi derecelendirmesi: letmelerin risk durumlar ve deyebilirliliklerinin ve ya borluluu temsil eden sermaye piyasas aralarnn anapara, faiz ve benzeri ykmllklerinin vadelerinde karlanabilirliinin derecelendirme kurulular tarafndan bamsz , tarafsz ve adil olarak deerlendirilmesi ve snflandrlmas faaliyetidir. Kurumsal Ynetim lkelerine uyum derecelendirmesi ise, iletmelerin sermaye piyasas kurulunca yaymlanan kurumsal ynetim ilkelerine uyumlarnn derecelendirme kurulular tarafndan bamsz , tarafsz ve adil olarak deerlendirilmesi ve snflandrlmas faaliyetidir. Konut Finansman Kurumalar: Konut finansman konut edinmeleri amacyla tketicilere kredi kullandrlmas konutlarn finansal kiralama yoluyla tketicilere kiralanmas veya sahip olduklar konutlarn teminat altnda tketicilere kredi kredi kullandrlmasdr. Bu kapsamdaki kredilerin yeniden finansman amacyla kullandrlan krediler de konut finansman kapsamndadr. Konut finansman kurulular konut finansman amacyla dorudan tketiciye kredi kullandran ya da finansal kiralama yapan bankalar ile Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu tarafndan konut finansman faaliyetinde bulunmas uygun grlen finansal kiralama irketleri ve finansman irketleridir. potek Finansman Kurulular: potek finansman kurulular, mnhasran konut finansmanndan kaynaklanan alacaklarn devralnmas, devredilmesi, devralnan alacaklardan oluan varlklarn ynetimi ve alacaklarn teminat olarak alnmas suretiyle kaynak temini amacyla kurulan , sermaye piyasas kurumu nitelii haiz Anonim ortaklklardr. potek finansman kurulular faaliyetlerinin gerektirdii risk ynetimi amal ilemleri yrtebilirler. Konut finansmanlarndan kaynaklanan alacaklarn ve dier varlklarn teminat gsterilmesi suretiyle ipotek finansman kurulularndan kaynak temin edilmesi halinde teminat gsterilen varlklar, baka bir amala tasarruf edilemez , rehin edilemez, teminat gsterilemez. Sermaye Piyasas Lisanslama Sicil ve Eitim Kuruluu: Sermaye piyasas lisanslama sicil ve eitim kuruluu , sermaye piyasas alannda faaliyet gsterecek kurulular ile sermaye piyasas kurumlarnn ynetici ve dier almalarnn mesleki yeterliliklerini , bilgi ve becerilerini tespit etmek amacyla lisanslama snavlar yapmak, ilgili ihtisas alanlar itibaryla mesleki yeterliliklerini gsterir. Lisans vermek, eitim programlar dzenlemek, sermaye piyasas alanlarnn sicilini tutmak ve bunlarn denetimini yapmak amacyla 2011 ylnda kurulmutur. irketin organlar, genel kurul, ynetim kurulu ve denetilerdir. irketin ileri ve ynetimi genel kurulca seilen ynetim kurulu tarafndan yrtlr. Ynetim kurulu ilk toplantsnda sermaye piyasas kurulu temsilcilerinden birini ynetim kurulu bakan olarak semektedir. Yatrmclar Koruma Fonu: Yatrmclar koruma fonu (YKF) sermaye Piyasas kanunu uyarnca, kamu tzel kiilii haiz olarak kurulmutur. YKF hakknda tedrici tasfiye veya iflas karar verilen arac kurulularn sermaye piyasas faaliyetleri ve ilemleri nedeniyle mterilerine kar dise senedi ilemlerinden doan nakit deme ve hisse senedi teslim ykmllklerini yerine getirmek ve tasfiye giderlerini karlamak amacyla kurulmutur. YKF, sermaye piyasas aralarnn kaydn tutmakla grevli merkezi kayt kuruluu A. tarafndan idare ve temsil edilmektedir. Fonun merkezi stanbuldur. Btn arac kurulular, Yatrm koruma fonuna katlmak zorundadr. Haklarnda tedrici tasfiye ve iflas karar verilen arac kurumlarn ve faaliyetlerin durdurulan bankalarn yaptklar sermaye piyasas faaliyetleri ve ilemleri nedeniyle mterilerine kar hisse senedi ilemlerinden doran nakit deme ve hisse senedi teslim ykmllklerinin (2012 yl iin) 70.237 tl ye kadar olan blm YKF tarafndan karlanmaktadr. Bu tutar her yl yeniden deerleme oranna artrmaktadr Sermaye Piyasas Meslek Birlikleri Trkiye Sermaye Piyasas Arac Kurulular Birlii: Sermaye Piyasas kanununa dayanlarak sermaye piyasasnda araclk faaliyetinde bulunmaya yetkili kurulularn ye olduu tzel kiilii haiz kamu kurumu niteliinde , z dzenleyici bir meslek kuruluu olan Trkiye Sermaye Piyasas Arac Kurulular birlii (TSPAKB) nisan 2001de faaliyete balamtr. r. Sermaye piyasas araclk faaliyet yetki belgesine sahip tm banka ve arac kurumlar TSPAKBnin yesidir. 2011 yl itibari ile 101 arac kurum, 1 vadeli ilemler araclk irketi ve 40banka olmak zere toplam 142 yesi bulunmaktadr. TSPAKBnin amac, sermaye piyasasnn ve araclk faaliyetlerinin gelimesini, yelerinin dayanma ve sermaye piyasasnn gerektirdii zen ve disiplin ierisinde almalarn, yelerin iktisadi menfaatlerinin korunmasn, haksz rekabetin nlenmesini, mesleki konularda yelerin aydnlatlmasn salamak zere Sermaye Piyasas Kanunu ve bu stat ile verilen grevleri yerine getirmektir. TSPAKBin organlar genel kurul, ynetim kurulu ve denetleme kuruludur. Genel kurul en st karar olup yelerin temsilcilerinden oluur. Ynetim kurulu 7 yeden oluur. Ynetim kurulu, yeleri arasndan bir ynetim kurulu bakan, bir de bakan vekili seer. Grev sreleri 2 yldr, sresi dolan yeler tekrar seilebilirler ancak her ye st ste en fazla iki dnem grev yapabilir. Ynetim kurulu yelerinin temsil ettikleri ye ile ilikilerinin kesilmesi halinde ynetim kurulu yelikleri kendiliinden sona erer. Ynetim kurulu bakan ayn zamanda TSPAKBnin de bakandr. TSPAKBnin gelirleri, arac kurulularn bir defaya mahsus verecekleri giri creti, gider paylar, yllk aidat, bir nceki yldan devreden gelir fazlalar, her trl balar, yayn gelirleri, eitim, kurs ve seminer gelirleri ile sair gelirlerdir Trkiye Deerleme Uzmanlar Birlii: Trkiye Deerleme Uzmanlar Birlii (TDUB), Sermaye Piyasas Kanununun 40/D maddesine dayanlarak 2009 ylnda Bakanlar Kurulunun karar ile kabul edilen Trkiye Deerleme Uzmanlar Birlii Stats ile 2010 ylnda, tzel kiilie haiz, kamu kurumu niteliinde bir meslek kuruluu olarak faaliyete balamtr. TDUBnin yeleri sermaye piyasas mevzuatna gre gayrimenkul deerleme uzmanl lisansna sahip olan deerleme uzmanlarndan olumaktadr. TDUBnin kurulu amalar arasnda, gayrimenkul deerleme faaliyetlerinin gelimesi, Birlik yelerinin dayanma, zen ve disiplin ierisinde almalarnn salanmas, yelerin mesleki menfaatlerinin korunmas, haksz rekabetin nlenmesi, mesleki konularda yelerin aydnlatlmas ve eitilmesi, gayrimenkul bilgi merkezi kurularak blgesel ve lke genelinde gayrimenkul deerleri konusunda istatistikler oluturulmas yer almaktadr. TDUBnin organlar genel kurul, ynetim kurulu ve denetleme kuruludur. Genel kurul Birli ki en yksek karar organ olup Birlik yelerinden oluur. Ynetim kurulu ve denetleme kurulunun seimi, genel kurul tarafndan gizli oyla ve yarg gzetimi altnda gerekletirilir. Ynetim kurulu, genel kurulca seilen yedi asl ve yedi yedek yeden oluur. Ynetim Kurulu, ilk toplantsnda, yeleri arasndan bir 104 Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar ynetim kurulu bakan, bir de bakan vekili seer. Ynetim Kurulu bakan ayn zamanda Birlikin de bakandr. Bakan, Birlikin en st amiri olup Birlikin genel ynetimi ve temsili ile grevlidir;

Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar Vize snav ders notlar

Sayfa 14