You are on page 1of 88

T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

AG DAITIM VE KOMPANZASYON PANOLARI

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;


Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...............................................................................................................iv GR ..................................................................................................................................1 RENME FAALYET -1 ................................................................................................3 1. AG DAITIM PANO VE MALZEMELER....................................................................3 1.1. Alak Gerilim Panosu ...............................................................................................3 1.1.1. Tanm ve Grevi ...............................................................................................3 1.1.2. Yapm Malzemesi ..............................................................................................4 1.1.3. Boyutlar............................................................................................................4 1.1.4. zellikleri ..........................................................................................................5 1.2. Alak Gerilim Pano Malzemeleri...............................................................................5 1.2.1. Baralar ...............................................................................................................5 1.2.2. alterler .............................................................................................................7 1.2.3. Akm Transformatrleri......................................................................................9 1.2.4. Mesnet zolatrleri ...........................................................................................10 1.2.5. Pano htiya Priz, Lamba ve Sigortas ..........................................................11 1.3. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................12 1.4. Topraklamalar Ynetmelii.....................................................................................12 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................13 LME VE DEERLENDRME .................................................................................14 RENME FAALYET - 2 .............................................................................................15 2. AG DAITIM PANOSU MALZEME MONTAJI..........................................................15 2.1. Alak Gerilim Datm Pano Malzemeleri Standart Boyutlar ..................................15 2.2. Alak Gerilim Datm Pano Malzeme Yerleim Plan ............................................15 2.3. Markalama ve Delik Delme.....................................................................................16 2.4. Bara leme .............................................................................................................18 2.5. Alak Gerilim Datm Pano Malzemelerinin Yerlerine Montaj..............................18 2.5.1. Montaj lem Sras ..........................................................................................18 2.5.2. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar .................................................................19 2.6. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................19 2.7. Topraklamalar Ynetmelii.....................................................................................19 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................20 LME VE DEERLENDRME .................................................................................21 RENME FAALYET- 3 ..............................................................................................22 3. AG DAITIM PANO MALZEMELERNN BALANTILARI....................................22 3.1. Alak Gerilim Datm Pano Malzemeleri Prensip emalar ....................................22 3.2. Pano Balant emas..............................................................................................24 3.3. Malzeme Balantlar ..............................................................................................24 3.4. Balant lem Sras ...............................................................................................25 3.5. Balantda Dikkat Edilecek Hususlar.......................................................................26 3.6. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................26 3.7. Topraklamalar Ynetmelii.....................................................................................26 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................27 LME VE DEERLENDRME .................................................................................28 RENME FAALYET- 4 ..............................................................................................29 4. AG DAITIM PANOLARININ YERLERNE MONTAJI ............................................29 i

4.1. Alak Gerilim Pano Montaj Yerleri .........................................................................29 4.1.1. Dhil Tip Montaj.............................................................................................29 4.1.2. Haric Tip Montaj.............................................................................................29 4.2. Alak Gerilim Pano Montaj Platform zellii .........................................................30 4.3. Alak Gerilim Pano Yerine Montaj Yapma ............................................................30 4.3.1. Yerine Montaj lem Sras...............................................................................30 4.3.2. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar .................................................................30 4.4. Alak Gerilim Pano Giri k Balantlar ............................................................31 4.4.1. Balant Bara ve Kablo zellikleri ...................................................................31 4.4.2. Balant lem Sras ........................................................................................31 4.4.3. Balantda Dikkat Edilecek Hususlar................................................................31 4.5. Alak Gerilim Pano Malzeme alma ve Test Ayarlar ..........................................31 4.6. Alak Gerilim Pano Emniyet ve Gvenlik Tedbirleri...............................................33 4.7. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................34 4.8. Topraklamalar Ynetmelii.....................................................................................34 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................35 LME VE DEERLENDRME .................................................................................36 RENME FAALYET -5 ..............................................................................................37 5. KOMPANZASYON PANO VE MALZEMELER.........................................................37 5.1. Kompanzasyon Panosu............................................................................................37 5.1.1. Tanm ve Grevi .............................................................................................37 5.1.2. Yapm Malzemesi ............................................................................................38 5.1.3. Boyutlar..........................................................................................................38 5.1.4. zellikleri ........................................................................................................38 5.2. Kompanzasyon Pano Malzemeleri ve zellikleri.....................................................39 5.2.1. Baralar .............................................................................................................39 5.2.2. letkenler..........................................................................................................39 5.2.3. Akm Transformatrleri....................................................................................40 5.2.4. alterler ...........................................................................................................40 5.2.5. Ampermetre .....................................................................................................42 5.2.6. Kondansatrler.................................................................................................43 5.2.7. Sigortalar .........................................................................................................44 5.2.8. Kontaktr .........................................................................................................45 5.2.9. Voltmetre Komitatr ......................................................................................46 5.2.10. Voltmetre.......................................................................................................47 5.2.11. Kosinsfimetre...............................................................................................48 5.2.12. Reaktif G Rlesi .........................................................................................48 5.2.13. Kablo Pabucu ve Kablo Sipirali......................................................................49 5.3. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................50 5.4. Topraklamalar Ynetmelii.....................................................................................50 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................51 LME VE DEERLENDRME .................................................................................52 RENME FAALYET - 6 .............................................................................................53 6. KOMPANZASYON PANO MALZEMELERNN MONTAJI ......................................53 6.1. Kompanzasyon Pano Malzemeleri Standart Boyutlar..............................................53 6.2. Kompanzasyon Pano Malzeme Yerleim Plan ........................................................54 6.3. Markalama ve Delik Delme.....................................................................................54 ii

6.4. Bara leme .............................................................................................................55 6.5. Kompanzasyon Pano Malzemeleri Yerine Montaj ..................................................55 6.5.1. Montaj lem Sras ..........................................................................................55 6.5.2. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar .................................................................56 6.6. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................56 6.7. Topraklamalar Ynetmelii.....................................................................................56 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................57 LME VE DEERLENDRME .................................................................................58 RENME FAALYET- 7 ..............................................................................................59 7. KOMPANZASYON PANO MALZEMELERNN BALANTILARI...........................59 7.1. Kompanzasyon Pano Malzemeleri Prensip emalar................................................59 7.2. Pano Balant emas..............................................................................................61 7.3. Malzeme Balantlar ..............................................................................................63 7.3.1. Balant lem Sras ........................................................................................63 7.3.2. Balantda Dikkat Edilecek Hususlar................................................................63 7.4. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................64 7.5. Topraklamalar Ynetmelii.....................................................................................64 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................65 LME VE DEERLENDRME .................................................................................66 RENME FAALYET- 8 ..............................................................................................67 8. KOMPANZASYON PANOSUNUN YERNE MONTAJI .............................................67 8.1. Kompanzasyon Panosu Montaj Yerleri....................................................................67 8.1.1. Dhil Tip Montaj.............................................................................................67 8.1.2. Haric Tip Montaj.............................................................................................67 8.2. Kompanzasyon Pano Montaj Platform zellii .......................................................68 8.3. Kompanzasyon Panosunun Yerine Montajn Yapma...............................................68 8.3.1. Yerine Montaj lem Sras...............................................................................68 8.3.2. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar .................................................................68 8.4. Kompanzasyon Panosunun Giri k Balantlar .................................................69 8.4.1. Balant Bara ve Kablo zellikleri ...................................................................69 8.4.2. Balant lem Sras ........................................................................................70 8.4.3. Balantda Dikkat Edilecek Hususlar................................................................70 8.5. Kompanzasyon Panosu Malzeme alma ve Test Ayarlar .....................................70 8.6. Kompanzasyon Panosu Emniyet ve Gvenlik Tedbirleri..........................................72 8.7. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................72 8.8. Topraklamalar Ynetmelii.....................................................................................72 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................73 LME VE DEERLENDRME .................................................................................74 MODL DEERLENDRME...........................................................................................75 CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................77 NERLEN KAYNAKLAR ..............................................................................................79 KAYNAKA ....................................................................................................................80

iii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 523EO0167 Elektrik Elektronik Teknolojisi Yksek Gerilim Sistemleri AG Datm ve Kompanzasyon Panolar Datm ve kompanzasyon panolar ile ilgili temel bilgi ve becerilerin kazandrld renim materyalidir. 40/32 Kompanzasyon sistemi, endstriyel sayalar, l transformatrleri ve izolatrler modln alm olmak. Datm ve kompanzasyon panolarn tanmak ve panolar iin gerekli malzemeleri seerek montajn yapmak. Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam salandnda, standartlar, kuvvetli akm, topraklamalar ynetmeliine uygun ve hatasz olarak AG datm ve kompanzasyon pano ve malzemelerini seebilecek, montaj ve balantlarn yapabileceksiniz. Amalar 1. AG datm pano ve malzemelerini hatasz olarak seebileceksiniz. 2. AG datm pano malzeme montajn hatasz olarak yapabileceksiniz. 3. MODLN AMACI AG datm pano malzeme balantlarn hatasz olarak yapabileceksiniz. 4. AG datm panosunun yerine montaj ve balantlarn hatasz olarak yapabileceksiniz. 5. Kompanzasyon pano ve malzemelerini hatasz olarak seebileceksiniz. 6. Kompanzasyon pano malzeme montajn hatasz olarak yapabileceksiniz. 7. Kompanzasyon pano malzeme balantlarn hatasz olarak yapabileceksiniz. 8. Kompanzasyon panosunun yerine montaj ve

balantlarn hatasz olarak yapabileceksiniz.

iv

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

Atlye ortam, AG datm panosu, kompanzasyon panosu, baralar, mesnet izolatr, ana alter, k alteri, pano balant emas, montaj ara gereleri, eldiven, el takmlar, kablo, kablo soyma pensi, kontaktr, kondansatr, voltmetre, ampermetre, kosinsfimetre, akm transformatr, sigorta, i aydnlatma lambas, baret, platform. Her faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda size lme arac (uygulama, soru-cevap) uygulayarak modl uygulamalaryla kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

vi

GR GR
Sevgili renci, Bu modlde kazanacanz bilgi ve becerilerle alak gerilim pano ve kompanzasyon pano malzemelerini tanyacak, iletme artlarna gre seecek ve panoyu tesis edebileceksiniz. Panolar, elektrik tesislerine enerjinin datm ve kontrol merkezleridir. Teknolojinin geliimi ile panolarda kullanlan malzemelerin eitleri artp fonksiyonlar gelise de temelde yaptklar i hep ayn kalmtr. Gnmzde elektrik panolarnda kullanlan kontrol ve koruma malzemelerinde analog yapdan dijital sistemlere doru ynelmitir. Bu gelimeler panolarn besledii sistemleri ve insan hayatn korumada daha hassas malzemelerin retilmesine yol amtr. Yenilenen sistemler ile birlikte pano sistemlerini tesis ve kontrol edebilecek, teknolojik gelimeleri takip edebilen ve bunlar becerileri ile birletirip sunabilen teknik elemanlara ihtiya domutur. Bu amaca ynelik hazrlanan AG datm ve kompanzasyon panolar modl sizlere faydal olacaktr.

Resim: AG Datm panosu

RENME FAALYET -1 RENME FAALYET -1


AMA
Uygun atlye ortam ve ara-gere salandnda AG datm pano ve malzemelerini hatasz olarak seebileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyete balama ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr; AG panolarnda kullanlan baralarn grevlerini aratrnz. Baralar panoya tespitte kullanlan mesnet izolatrlerinin grevini aratrnz.

Aratrma ilemleri iin internet ortamn, bu konuda yaymlanm olan firma kataloglarn inceleyiniz. Ayrca bu panolarn imalat ve bakm ilerini yapan i yerlerinden n bilgi edinebilirsiniz.

1. AG DAITIM PANO VE MALZEMELER


1.1. Alak Gerilim Panosu
1.1.1. Tanm ve Grevi
AG datm tablolarna enerji panolar aracl ile datlr. Fabrika ve atlye gibi yerlere gelen elektrik enerjisi datm panolar aracl ile datm tablolarna ynlendirilir. Bylece tm tesisin enerjisi tek bir panodan kontrol edilebilir. zerilerinde bulunan l aletleriyle tesise gelen ebeke gerilimi, tesisin ebekeden ektii g ve akm gibi deerlerde bu panolardan okunabilir.

Resim 1.1: AG datm panosu n yz

1.1.2. Yapm Malzemesi


skeletleri profil veya kebent demirden, sac ksm ise en az 2 mm kalnlnda keleri yuvarlatlm DKP sacdan yaplr. Pano ii, d ve iskeleti bir kat slyen (anti pas) boya ile boyandktan sonra iki kat frnlanm mat pskrtme boya ile boyanr.

1.1.3. Boyutlar
Panolar, ykseklii 210 cm derinlii 75 cm ve ihtiyaca gre 60-80-90 cm olarak imal edilirler. skelet iin 40x40x4 mm kebent veya benzeri profil demir kullanlr. Panolarda kullanlan DKP sacn kalnl en az 2 mm olmaldr. Pano sac zerine mekaniki etki yapacak alter ve kumanda eleman yerletirilecek ise sac kalnlnn 3 mm seilmesi daha iyi olur. Pano, dz zemin zerine 10 cm yksekliinde beton kaide yaplp, bu kaide zerine balanr. Pano, arkasnda 75 cm geniliinde geit braklarak duvar kenarna yerletirilir. Pano arkasndaki bu geidin iki yanna biri alp kapanabilir kilitli olacak ekilde kap yaplmaldr. Bu kap; alt ksmdan itibaren 100 cm yksekliinde sac yukars ise 3 mm apnda elik telden 30 mm aralklarla rlm koruyucu kafes olarak yaplr.

1.1.4. zellikleri
AG Datm Panolar 1600 kVA ya kadar standart olarak TS 3367 ve IEC 439a uygun olarak imal edilirler. Datm panolar, bir atlyenin veya bir tesisin datm tablolarnn enerji ald ana birimdir. Bu bakmdan; datm panolar tesis veya atlyedeki elektrik enerjisinin tmn kontrol altnda tutar. Herhangi bir blme ait datm tablosunun enerjisisiniz kesilmesi gerektiinde datm panolarnn zerindeki alter kapatlarak bu ilem ksa srede gerekletirilebilir. Tehlikeli bir durumda tm birimin enerjisini buradan kesmek mmkndr. Ayrca zerinde bulunan l aletleriyle akm ve gerilim bilgilerini de okumak mmkndr.

1.2. Alak Gerilim Pano Malzemeleri


AG pano malzemeleri unlardr:

1.2.1. Baralar
Baralar, %99 saf elektrolitik bakrdan yaplrlar. 1.2.1.1. Grevi 100 amperden daha fazla akm eken alter ve sigortalarn balantlarnn kesinlikle baralarla yaplmas gerektii Datm Panolar Teknik artnamesinde belirtilmitir. Bu bakmdan datm panolarnda kullanlmas zorunlu ve gereklidir. 1.2.1.2. Boyutlar Bara lleri; yuvarlak kesitli olanlar iin en az 8 mm apl, dikdrtgen kesitli olanlar iin en az 30x5 mm olmaldr. Bakr baralarn yapmnda kullanlan lamalarn lleri ve tayabilecekleri akm deerleri tablo 1de verilmitir.

Resim 1.2: Bara balantlar ve renkleri


Boyut (mm) Kesit (mm2) Arlk (kg/m)

DEVAMLI YKLEME AKIMI BOYALI BARA ADED IPLAK BARA ADED

12X2 15X2 15X3 20X2 20X3 20X5 25X3 25X5 30X3 30X5 40X3 40X5 40X10 50X5 50X10 60X5 60X10 80X5 80X10 100X5 100X10 120X10 160X10

24 30 45 40 60 100 75 125 90 150 120 200 400 250 500 300 600 400 800 500 1000 1200 1600

0,21 0,27 0,40 0,36 0,54 0,89 0,67 1,12 0,80 1,34 1,07 1,78 3,56 2,23 4,45 2,67 5,34 3,56 7,12 4,45 8,90 10,68 14,24

I 125 155 185 205 245 325 300 385 350 450 460 600 835 600 1025 825 1200 1060 1540 1310 1880 2200 2880

II 250 270 330 350 425 550 510 670 500 780 780 100 1500 1200 1800 1400 2100 1800 2600 2200 3100 3500 4400

III 2060 1750 2450 1980 2800 2450 2450 2950 4000 4600 5800 6

IIII 2800 2300 3330 2650 3800 3300 4600 3800 5400 6100 7800

I 110 140 170 185 220 290 270 350 315 400 420 520 750 630 920 750 1100 950 1400 1100 1700 2000 2500

II 200 240 300 315 380 495 460 600 540 700 710 900 1350 1100 1620 1300 1860 1650 2300 2000 2700 3200 3900

III 1850 1500 200 2800 2500 2200 2100 2600 3600 4200 5200

IIII 2500 2100 3000 2400 3400 2900 4200 3400 4800 5500 7000

Tablo 1.1: Bara kesitlerinin tayacaklar akm deerleri

1.2.2. alterler
AG datm panosunda kullanlan alterler unlardr: 1.2.2.1. Yk Kesici (Ana alter) Resim 1.3de verilmitir. Tanm ve Grevi

Ana giri ve k devre kesicisi olarak kullanlan bu alterler genellikle datm panosunun ana alteri olarak ve termik manyetik olarak seilirler. Gnmzde termik manyetik alterler ve kompakt zellikteki alterler zengili alterlerin yerini almlardr. Datm panolarnn ana ksmnn enerji giriine balanrlar ve tm sistemi kontrol altnda tutarlar. Standart Akm Deerleri Termik manyetik alterlerin standart akm deerleri;50-63-80-100-160-200-250-315400-500-630-800-1250-1600-2000-2500 Amperdir. Yaps ve alma Prensibi Termik manyetik alterlerin kompakt zellikte olanlar panolarda daha ok kullanlr. Sadece manyetik ve sadece termik atrma zellii olan alterler, kompakt alterlerin retilmesiyle teknolojik mrlerini tamamlayarak piyasadan ekilmilerdir. Genel olarak kompakt alterler normal artlarda devreyi ama kapamaya ksa devre ve ar yk gibi anormal durumlarda da devreyi otomatik olarak aarak devreyi koruyan cihazlardr. Bu alterler akmn ksa devre boyutlarnda olmayan dalgalanmalarna msaade ederler. Termik zellii bimetal malzeme ile salanmtr. Bimetal malzeme sayesinde akmn s etkisini kullanarak devreyi gecikmeli olarak aarlar. 1.2.2.2. Kompakt alterler AG panolarnda giri ve k alteri olarak kullanlr. Tanm ve grevi Kompakt alterler, zerinde termik ve manyetik koruma bulunan alak gerilim devre kesicileri snfna girer. Devre kesiciler normal devre artlarnda devreyi amaya ve kapamaya, normal olmayan devre artlarnda (ksa devre ve ar akm) devreyi kesmeye yarayan mekanik bir koruma dzeneidir. Enerji datm tablolarnn ve bunlarn nakil hatlarnn ar akmlara ve ani ksa devrelere kar korunmasnda kullanlan hzl ve salam alterlerdir. 7

Resim 1.3: Kompakt alterler

Standart Akm Deerleri retilen kompakt alterlerin anma akm deerleri unlardr: 16-20-25-32-40-50-63-80100-125-160-200-250-400-500-630-800-1000-1250-1600-2000-2500 Amper. Yaps ve alma Prensibi

Devreyi termik ve manyetik olarak korurlar, termik koruma; bimetal ad verilen scaklk karsnda uzama katsaylar farkl iki metalin preslenmesi ile oluur. Uzama katsays fazla olan, uzama katsays az olana doru bklr ve perdeye temas ederek sistem atrlr. Bylece devre korunmu olur. Ksa devre akmlarndan korumak iin manyetik koruma devreye girer. Ksa devre akmna maruz kalnrsa IEC(uluslar aras elektrik komisyonu) 60947-2ye gre alterler 30ms ierisinde devreyi amas gerekir. Kompakt alterler ok ksa bir zamanda aarak devredeki oluacak tahribat minimuma indirir. Kompakt alterlerin ounda snrlama zellii mevcuttur bu zellik; Sabit kontaa yatay U formu verilerek yaplr. Bylece sabit kontan oluturduu manyetik alann yn ile hareketli kontan manyetik alannn yn zt olur. Bylece hareketli kontak sabit kontaktan daha hzl ayrlr. Sonuta kompakt alterler daha hzl zamanda ak devre konumuna gelir. Bylece ksa devre amalarnda devreden en az akm gemi olur. Snlama zellii devreden geen akm %75 orannda snrlar.

ekil 1.1: Kompakt alter i yaps

1.2.3. Akm Transformatrleri


1.2.3.1. Tanm ve Grevi Primerden geen akm, dntrme oranna bal olarak sekonder sargsndan lme amal kullanlan transformatrlerdir. Ampermetre, saya ve reaktif g rlesi gibi g devresine seri balanan sarglar bulunan l aletlerinin iinden ok yksek akmlar geirilemez. Devreden ekilen akm l aletinin lme snrn geiyorsa, alet akm transformatr ile birlikte balanmaldr. Akm transformatrnn, besledii l aletinin dntrme oranna uyumlu olmas gereklidir. Primer ular K-L sekonder ular ise k-l harfleriyle gsterilir. ok sipirli olan sekonder bobininin (k) ucu topraklanarak muhtemel tehlikelere kar korunmu olur. letme esnasnda akm transformatrlerinin sekonder ularn bota brakmak son derece tehlikelidir.

Akm transformatrlerinden 200 ampere kadar olan baral olarak retilir 200 amperden daha yksek akml olanlar ise, iinden bara geecek ekilde yaplr.

Resim 1.4: Akm transformatr ve panodaki balama ekli

1.2.3.2. Dntrme Oranlar Akm transformatrlerinin sekonderleri 5 Amper olmak zere primerleri; 30-40-6075-80-100-120-150-200-250-300-400-500-600-750-800-1000-1500-2000-3000 Amperdir. rnek: 30/5 akm transformatr 1.2.3.3. Hata Snflar 0,2 snf - 0,5 snf - 1 snf ve 3 snf olarak ayrlrlar. 0,2 snf en hassas olanlardr. Laboratuar lmlerinde 0,2 snf akm transformatrleri kullanlr. Teknik uygulamada lme iin 1 snf akm transformatrleri, koruma iin 3 snf akm transformatrleri kullanlr.

1.2.4. Mesnet zolatrleri


1.2.4.1. Tanm ve Grevi Panolarda kullanlan mesnet izolatrleri, baralar pano gvdesi zerine yaltml olarak tutturmaya yararlar. Pano iinde baralar iin bir tayc ayak grevi de stlenirler. Bunlara bara izolatrleri de denir.

10

Resim 1.5: Bara mesnet izolatrleri ve montaj

1.2.4.2. Yaps ve Boyutlar Mesnet izolatrnn alt ksm metalden yaplmtr. Panoya balant bu ksmdan yaplr. Gvdesinin zeri ise porselen, bakalit veya sertletirilmi PVC den yaplmtr. zolatrlerin zerinde bara tutturmak iin cvatal bir blm bulunur. Mesnet izolatrlerinin bara tutturma yerleri, baralarn boyutlarnda yaplr. Alak gerilimde (1 kVa kadar) kullanlan bara mesnet izolatrleri kk orta ve byk olmak zere ebatta retilir. Cinsi Kk Orta Byk Boyu (mm) 25 25 40 ap (mm) 20 30 40 zolatr Ba cvata ap (mm) 4 6 6

Tablo 1.2: Bara mesnet izolatrleri ebatlar

1.2.5. Pano htiya Priz, Lamba ve Sigortas


1.2.5.1. zellikleri Datm panolarnda istenilirse bir fazl priz balants ve aydnlatma lambas tesis edilebilir. Pano arkasnda yaplacak sigorta deiimi ve benzeri ilemler iin aydnlatma yaplmas iyi bir uygulamadr. Aydnlatma, pano kafes kapsna konulacak bir sivi anahtarla otomatik olarak yaplabilecei gibi manuel olarak da yaplabilir. Pano iine konulan priz ve lamba hattna ait sigortasnn bulunmas gerekir.

11

1.3. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii


Uyarma Levhalar Madde 21- eitli yerlere ve tesis blmlerine, grevlilerin makineler, aygtlar ve iletkenlerin ne ie yaradn aka anlayabilecei biimde bozulmaz trden yaz, iaret ve emalar konulmaldr. Ayrca elektrik tesislerinde uygun yerlere aadaki levhalar aslmaldr: Elektrik akmnn neden olduu kazalarda yaplacak ilk yardmla ilgili ynergeler, Tesisin balama emas, Tesisin iletilmesi srasnda alnmas gereken zel nlemlerle ilgili ksa ynerge.

1.4. Topraklamalar Ynetmelii


Madde 8: Alak gerilim tesislerinde dolayl temasa kar koruma. Beslemenin otomatik ayrlmas ile koruma. Koruma snf II olan donanm kullanarak veya edeeri yaltm ile koruma. letken olmayan mahallerde koruma. Topraklamasz tamamlayc yerel epotansiyel ile koruma. Elektriksel ayrrma ile koruma.

12

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET


AG Pano ve malzemelerini semek.

lem Basamaklar
AG panosunun zelliklerini seiniz. AG pano malzeme zelliklerini seiniz.

neriler
AG pano sac zelliini seiniz. AG pano boyutlarn seiniz. AG pano bakr bara zelliklerini seiniz. AG pano mesnet izolatr zelliklerini seiniz AG pano ana alter zelliklerini seiniz. ( Etiket deerini okuyunuz.) AG pano k alter zelliklerini seiniz. ( Etiket deerini okuyunuz.)

13

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak deerlendiriniz. 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) ( ( ( ( ( ( ( ) AG datm panolar 2 mm kalnlnda DKP sacdan imal edilirler. ) AG datm panolarnn iskeletinde kullanlan kebent 50x150x4 cm lsndedir. ) 100 A dan daha byk akml balantlar bara ile yaplmaldr. ) Baralar saf elikten yaplr. ) Kompakt alterler panolarda giri ve k alteri olarak kullanlr. ) Yksek akml lmlerde akm transformatrlerinden yararlanlr. ) Akm transformatr ile balanan l aletinin, transformatrn dntrme oranna uyumlu olmas gerekmez. 8) 9) 10) ( ( ( ) 1 snf akm transformatrleri lm ilerinde kullanlr. ) Mesnet izolatrleri baralar tarken gvdeden yaltma ilemi de yaparlar. ) Pano iine aydnlatma ve priz tesisat yapmak zorunlu bir ilemdir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz, cevap anahtaryla karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

14

RENME FAALYET - 2 RENME FAALYET - 2 RENME AMA


Uygun atlye ortam ve ara-gere salandnda; AG datm pano malzeme montajn hatasz olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyete balamadan nce yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr; Pano malzemelerinin boyutlar iin neden bir standarda ihtiya duyulmutur? Pano ii bara ileme yntemi hakknda bilgi edininiz.

Aratrma ilemleri iin; internet ortamn ve AG pano imalat yapan i yerlerini ziyaret ederek bilgi toplaynz. Yaptnz aratrmay arkadalarnza sununuz.

2. AG DAITIM PANOSU MALZEME MONTAJI


2.1. Alak Gerilim Datm Pano Malzemeleri Standart Boyutlar
Alak gerilim datm panolarnda l aletleri; yuvarlak ise 130 mm apnda kare ise 144x144 mm boyutlarnda olduu gibi gnmzde 96x96 mm ve 72x72 mm llerindeki dijital l aletleri daha ok kullanlmaktadr. alterler iin TSE 5955 standardnn yannda her marka ayn akml alteri farkl llerde retmektedir. Genelde pano sacnda; kompakt alterler iin 140x73 mm, otomatlar iin 53x45 mm lsnde (l gurup) pencere amak yeterlidir.

2.2. Alak Gerilim Datm Pano Malzeme Yerleim Plan


Ana pano n ksmnda; ana kesici alter kumandas, voltmetre ve voltmetre komitatr, her faza ait bir ampermetre, yine her faz (3 faz) iin bir adet sinyal lambas bulunur. Sinyal lambalar en st ksmda olacak ekilde pano ortalanarak datlr. Sinyal lambalarnn hemen alt tarafna gelecek ekilde ampermetreler yerletirilmelidir. Ortadaki ampermetrenin alt ksmna bir adet voltmetre yerletirilir. Komitatr ise voltmetrenin altna balanr. Ana kesici alter ise kolay kontrol edilebilecek bir ekilde alta ve pano ortalanarak taklmaldr. Panolarn arka ksmnda ise NH sigorta ve altl, ana kesici veya devre kesici alterlerin hemen st ksmna montaj edilmelidir. Gnmz panolarnda termik manyetik ve kompakt zellikli alterler kullanldndan NH(bakl) sigortalarn kullanmna ihtiya azalmtr. Resim 2.1 deki panoyu dikkatlice inceleyiniz. 15

Resim 2.1: AG datm panosunun yerleim dzeni

2.3. Markalama ve Delik Delme


Panolarn imalat srasnda yerleim planna gre malzemelerin kumanda blm n tarafta kalacak ekilde yerletirilmesi ve tespiti gerekir. Ayrca sigorta altlklarnn ve bara mesnet izolatrlerinin yerletirilmesi iin kullanlan tespit demirinin malzeme llerine gre delinmesi gereklidir. Malzeme yerletirme planna ve malzeme llerine gre kesilecek ve delinecek ksmlar sac zerinde nce iaretlenir. Delinecek ksmlar matkap ucunun kaymamas iin noktalanmak suretiyle markalanr. Delme ileminde kullanlan matkap ucu kalnlnn, yerletirilecek malzemenin vidalama deliklerine uygun olmas gerekir. l aletleri ile dier kare ve dikdrtgen kesimler iin kesilecek ksmn evresi sivri ulu metal bir malzemeyle kazmak suretiyle izilir. zel sac kesme makineleriyle kesme ilemi yaplr.

16

a) Markalama gereleri

b) Sac kesme

c) Sac delme Resim 2.2: Markalama gereleri ve sac delme ilemi

17

2.4. Bara leme


Baralarn, panoya montajndan nce pano llerine gre kesilerek hazrlanmas gerekir. Baralarn pano malzemelerine balant amac ile bklp ekillendirilmesi esnasnda kesitinin incelmemesine ve atlamamasna dikkat edilmelidir. Standartlara gre baralar 45 dereceden daha fazla a yapacak ekilde bklmemelidir. Baralar pano gvdesine mesnet izolatrleri yardm ile tutturulur. Bu izolatrlerin balant ksmlarnn kullanlan bara kesitine uygunluunun tespiti nemlidir. Eer bara mesnet izolatrne delinerek monte edilecek ise delik ap izolatr cvatasna uygun olarak yaplr. Devre kesici alterlere balanacak baralar, malzeme ile birlikte satn alnabilir. Bunlar iin ayrca bara ilemeye gerek yoktur. Baralar faz temsil edecek ekilde krmz, mavi ve sar renklere boyanr.

Resim 2.3: Panoya bara ileme

2.5. Alak Gerilim Datm Pano Malzemelerinin Yerlerine Montaj


2.5.1. Montaj lem Sras
Pano malzemeleri genellikle montaj aparatlar ile (vida, cvata vb.) ile birlikte satlrlar. Malzemelerin yerletirilecekleri blmn deliklerinin, bu montaj malzemelerine uygun olarak delinmi olmas gerekir. Malzeme montaj ilemlerini srayla malzemelere gre inceleyelim. Sinyal lambas, zerindeki renkli kapak sklerek pano iinden taklr. Ucu n ksmndan knca renkli kapak evrilmek suretiyle sktrlr. Ayrca vidalama ilemine gerek yoktur. Enerji balama ular pano iinde kalr. Ampermetreler ve voltmetre panonun n ksmnda kendileri iin alm kare pencerelere nden arkaya doru itilerek taklr. l aletlerinin gsterge ksmlarndaki knt, aletin cam blmnn darda kalmasn salar. Bu l aletleri iin panoya vidalama ilemi yaplmaz. Aletin pano iinde kalan ksmda pano sacna bask yapacak ekilde alan sktrma vidalar vardr. l aletleri bu vidalar sayesinde panoya montaj edilir. 18

Voltmetre komitatr ve paket alterler, panonun arka ksmndan kumanda ucu n tarafta kalacak ekilde taklr. Pano sacnda bunlar iin milleri geniliine delik almas yeterlidir. Malzemelerin gvdeleri pano nnden taklan iki adet vida ile montaj edilir. Konumlar belirten durum etiketi, plastik muhafazas ve kavrama plastii nden alter mili zerine geirilir. Kavrama plastii alter mili gbeine vidalanr. Enerji giri k ular pano iinde kalr. Kesici alterler kumanda ksm n tarafta kalacak ekilde monte edilirler. NH sigortalarn (bakl) altlklar, pano gvdesinde ray zerine tutturulur.

2.5.2. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar


Btn pano malzemeleri yerletirilirken, pano gvdesinde kendileri iin ayrlan pencere ve deliklere uygun olup olmadklarna dikkat edilmelidir. Vida ve cvatalar yavaa ve yeterince sklmaldr. Acele tavrlar malzeme gvdesinde fazla skmadan dolay atlaklar oluturabilir. l aletlerini pano gvdesine yerletirme ileminde sert darbelerden kanlmaldr. Paket alterlerin konumlarn belirten ksmdaki etiketin yanl yerlememesine dikkat edilmelidir. Sinyal lambalarnn yerine montaj srasnda renkli kapaklar skldnde i ksmdaki ampuln dmemesine dikkat edilmelidir.

2.6. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii


Madde 354) Arza etkilerine kar korunma: zerine balama aygtlar taklan ereveler ve balama dolaplar yanc gerelerden yaplmamaldr. Ara blmeler ve rtler de g tutuabilen ve nem emmeyen (almayan) gerelerden yaplmaldr. Yaltlm bara uygulamalarnda yaltkanlar burada belirtilen hususlara uygun olmaldr.

2.7. Topraklamalar Ynetmelii


Madde 9 a)Topraa olan balantlar 1) Topraklama tesisleri: Topraklama tesisleri, elektrik tesislerinin geliimine gre koruma veya iletme amalar iin, birlikte veya ayr ayr kullanlabilir. 19

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET


AG datm pano malzemelerinin montaj

lem Basamaklar
Pano balant emasn okuyunuz. Pano iinde, malzemelerin montaj yerini uygun standartlara gre tespit ediniz. Malzemelerin montaj yerlerini dikkat ediniz. Malzeme ederken,

neriler
Proje ve emalar okurken sembollere

montaj

yerlerini

tespit

yerletirilecek

malzemenin

markalaynz ve deliniz. Malzemeleri yerine montaj ediniz.

boyutlarn gz nnde bulundurunuz. Montaj yerlerini markalamadan nce llerin tam alndna emin olunuz. Markalanm yerlere delik aarken

uygun lde matkap ucu kullannz. El matkab kullandnz yerlerde; delici ucun malzemeye dik konumda

almasn salaynz. Ucun kayarak kazaya sebep olmasn engellemi

olursunuz. Malzemeleri yerine monte etmeden nce ayrlan yerdeki deliklere uygunluunu kontrol ediniz. Montaj srasnda malzemelere zarar verecek darbelerden kannz.

20

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz. 1) 2) 3) 4) ( ) Panoya yerletirilecek l aletleri dahili tiplerde pano kapana monte edilir.

( ) Panoya yerletirilecek devre kesici alter kumandalar pano arkasna yerletirilir. ( ( ) Panolarda delinip kesilecek yerlerin iaretlenmesine markalama denir. ) Standartlara gre baralar 45 dereceden daha fazla bklmemelidir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

21

RENME FAALYET-3 RENME FAALYET- 3


AMA
Uygun atlye ortam ve ara-gere salandnda; AG datm pano malzeme balantlarn hatasz olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrma unlar olmaldr; rnek bir pano balant emasn snf ortamna getirerek arkadalarnzla malzeme yerletirme dzenini ve balantlarn inceleyiniz. Bu konuda, pano malzeme montaj yapan i yerlerinden ema ve bilgi edinebilirsiniz. nternet ortamndaki arama motorlarndan faydalanabilirsiniz.

3. AG DAITIM PANO MALZEMELERNN BALANTILARI


3.1. Alak Gerilim Datm Pano Malzemeleri Prensip emalar

ekil 3.1: Kompakt alterin n ve arka grn

22

Ac 500V 50 HZ 25Amper

ekil 3.2: Dijital ampermetre n ve arka grn

Resim3.1: Dijital voltmetre ve komitatr

ekil 3.3: Akm transformatr

Resim 3.2: Sinyal lambalar ve bara mesnet izolatr

23

3.2. Pano Balant emas

Akm trafosu Reaktif rolenin I-K ularna Voltmetre komitatr

Ana kesici alter

Termik manyetik alterler

Ntr baras Mesnet izolatr

Enerji girii

klar

ekil 3.4: AG datm panosu ana ve yardmc blmleri

3.3. Malzeme Balantlar


Panoda yerlerine tespit edilen malzemelerin kablolama ilemlerinin ve kablo giri k balantlarnn tekniine uygun olarak yaplmas gerekir. alter sigorta l aletlerinin ve sinyal lambalarnn kablo balantlarnn ve bara balantlarnn iyi bir ekilde yaplmas panonun salkl almas iin nemlidir.

24

Malzemelerin balant zellikleri birbirinden farkldr. Bara ve kablo kesitlerinin seimleri belirtilmedii takdirde, kullanlacak alter akm deerlerine gre tespit edilerek, uygulama yaplr. Panoya montaj yaplan malzemelerin iletkenlerinin balanmas 100 amperden byk akml panolarda ve daha kk akml panolarda farkllklar gsterir. Yksek akml panolarda sigorta, ana kesici ve yardmc pano kesici alterlerinin(100 amperden byk ise) balantlar bara ile yaplr. Bu malzemelerin akm deerleri 100 amperden kk ise uygun kesitli kablolarla yaplr. l aletleri, sinyal lambalar gibi yardmc eleman balantlar kablolarla ekil verilerek dzgn bir formda yaplr.

3.4. Balant lem Sras


Ana datm pano balants; AG datm panosu bara balantl olarak yaplacaksa; ncelikle fazlara ve topraklama hattna ait baralarn mesnet izolatrleri yardm ile panoya tespit edilmi olmas gerekir. Ana datm panolarnda enerji giri balantlar NH sigorta altlna yaplmak zere bo braklr.(kompakt alterlerde bu ilem yoktur) alter k bara veya kablolar akm transformatrlerinin iinden geerek st ksmdaki her faza ait baralara balanr. Akm transformatrlerinin sekonder ular ampermetrelere esnek kablolarla balanr. lave datm panolarnn balants ise; Enerji girii ana panodaki baralardan alnarak NH sigorta altlklarna balanr.(kompaktlarda bu ilem yok) NH sigorta altlklarnn kndan alnan balant, ilgili datm tablolarna ait paket veya kompakt alterlere verilir. alter klar tablo k klemenslerine balanr veya NYY kablo ile ilgili datm tablosuna balanr. Klemense balanacak tm kablolara balant emasna uygun numara halkas taklr. Sinyal lambalarna ilgili alterin k fazlar balanr ve ntr barasndan alnan ntr kablosu da paralel olarak datlr. Pano malzemelerinin elektriki olmayan tm metal aksamlar topraklama barasna balanr. Topraklama baras da topraklaycya balanr. 25

3.5. Balantda Dikkat Edilecek Hususlar


Balants yaplacak tm pano malzemeleri iin uygun el takm seilmelidir.

Malzemelere soyulmaldr.

balanacak

kablolarn

yaltkanlar

uygun

boyutta

Malzemelerin kablo balantlar yaplrken vidalar yavaa ve yeterince sklmaldr. Ar sktrma kablonun kesilmesine neden olabilir.

Gevek balant elektrik akmna kar diren oluturarak veya ark oluumuna sebep olarak malzeme kontaklarnda ar snmalar meydana getir ve sistemin arzalanmasna yol aar. Gevek balant olmamasna dikkat edilmelidir.

Klemenslere balanan tm kablolara balant emasna uygun numara halkas taklmaldr.

3.6. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii


Madde 62Kuvvetli akm tesislerinde alan grevlilere, alt kurulu ya da iletme tarafndan yapaca i ve ykmllkler konusunda bilgi verilecek ve gerekli aklamalar yaplacaktr. Geici olarak ya da gzetim altnda tehlikesiz ilerde alanlara yapacaklar ilere ilikin ynerge verilmesi gerekir. Yaptrlan i, salk ve yaam iin tehlikeli ise, i yaptran, alanlar gerekli koruyucu malzemelerle donatmak zorundadr. Tesisin uygun noktalarnda, kaza durumlarnda gerekli olacak ilk yardm malzemeleri ve kurtarma aygtlar her an gvenle kullanlabilir durumda hazr bulundurulacaktr.

3.7. Topraklamalar Ynetmelii


Madde 9 a) Topraa olan balantlar: 2) Topraklama tesisin her bir ksmnn (iletme eleman) seimi ve kurulmas ile ilgili, aadaki hususlar salanmaldr. Topraklaycnn yaylma direnci deeri koruma iin gerekli koullara ve tesisin iletmesine uygun olmal, ayrca topraklaycnn fonksiyonu deimeden kalabilmelidir. Her bir ksm beklenen d etkilere kar dayankl olmak zere yeteri kadar salam olmal ve mekanik koruma ile donatlmaldr. 26

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET


AG datm malzeme balantlarn yapmak.

lem Basamaklar
Pano balant emasn okuyunuz. Balant iletkenlerini hazrlaynz. Malzemelerin balantlarn dzgn bir ekilde yapnz. Topraklama balantsn yapnz. Balantlarn kontrol ediniz. doruluunu son defa

neriler
emalar okurken sembollere dikkat ediniz. Akm yollarn takip ediniz. Balant iletkenlerini uygun boyutta kesiniz. Malzemeler arasndaki balant

iletkenlerine ekil verirken 90 dereceden fazla bkmemeye dikkat ediniz. Balantnn doruluunu pano balant emasndan kontrol ediniz. Malzemelerin elektriki olmayan metal ksmlarnn topraklama ilemini

topraklama barasna yapnz. Topraklama ileminde ve malzeme balant

balantlarnda

gevek

olmamasna dikkat ediniz.

27

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz. 1) 2) 3) 4) ( ( ( ( ) Pano balant emas, pano zerine aslmaldr. ) Ana sigorta k ana kesici altere balanr. ) Sinyal lambalarnn iki ucu birden ntr barasna balanr. ) Malzeme balantlar standarda uygun kablo ile yaplr.

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

28

RENME FAALYET- 4 RENME FAALYET- 4


AMA
Uygun atlye ortam ve ara-gere salandnda AG datm panosunun yerine montaj ve balantlarn hatasz olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrma unlar olmaldr; Panolarda alnan emniyet ve gvenlik tedbirlerini aratrmz. Aratrmanz arkadalarnza sununuz. Bu konuda, pano imalat ve montaj yapan i yerlerinden bilgi edinebilirsiniz. nternet ortamndaki arama motorlarndan faydalanarak pano imalat ve montaj ile ilgili firma sitelerini ziyaret edebilir, firmalarn iletiim adreslerine elektronik posta yollayabilirsiniz.

4. AG DAITIM PANOLARININ YERLERNE MONTAJI


4.1. Alak Gerilim Pano Montaj Yerleri
4.1.1. Dhil Tip Montaj
Bina iine veya pano evi iine yaplan montajlardr. Pano iin tesis edilmi 10 cm yksekliindeki platform zerine montaj edilir. Pano nnde en az 90 cm lik boluk bulunmaldr.

4.1.2. Haric Tip Montaj


Ak havada bina veya koruma evi dna yaplan montajlardr. Buralara montaj edilecek datm panolarnn ak hava tipinde imal edilmi olmas gerekir. Bu panolar ayrca bir sacdan koruyucu dolap iine alnrlar. Koruyucu d dolap, en az 2 mm kalnlnda sacdan yaplacaktr. Bu dolabn yzeylerinde 4x40 mm yass demirden pekitirme aprazlar ve n yzeylerinde alp kapanabilir iki kanatl kilitli kaplar olmaldr. Koruyucu dolaplarn st sac yamur ve kar birikmesine kar arkaya doru 15 derece eik olmaldr. Koruyucu dolabn kablo giri deliklerinin su girmesine kar yaltlmas gerekir. 29

4.2. Alak Gerilim Pano Montaj Platform zellii


Dahili tip panolarn oturtulaca platformlar, dz zemin zerine 10 cm ykseklikte yaplm beton kaideden oluur. Harici tip panolarn oturtulaca platformlar dz zemin zerine 40 cm ykseklikte yaplm beton kaideden olur. Harici tip panolara ait platformlar kurarken yamur suyunun birikmeyecei ve sel, su baskn gibi tehlikelerin olmad zeminlerin seilmesine gayret edilmelidir.

4.3. Alak Gerilim Pano Yerine Montaj Yapma


4.3.1. Yerine Montaj lem Sras
Platform zerine braklan balant unsurlarn pano montaj deliklerine uygun olup olmadklarna baklarak pano platform zerine yerletirilir. Pano cvata ve somunlar asitsiz vazelin ile vazelinlenerek taklr. Cvatalar uygun bir darbe ile sktrlr. Topraklama iletkeni pano topraklama barasna balanr.

4.3.2. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar


Tama srasnda panoya monte edilmi malzemelerin zarar grmemesine dikkat edilmelidir.

Tama ve montaj srasnda pano sacnn izilmemesine dikkat edilmelidir. Bu hata sacn paslanmasna ve pano balantlarnn daha abuk ypranmasna neden olur.

Platformun zerinin temiz olmasna baklp panonun yerine iyi oturup oturmadna dikkat edilmelidir.

Kullanlan tm cvatalar vazelinlenmeli ve somunlar rondela ile birlikte sklmaldr. Tm ilemler iin uygun el takmlar kullanlmaldr.

30

4.4. Alak Gerilim Pano Giri k Balantlar


4.4.1. Balant Bara ve Kablo zellikleri
Pano giri ve klarnn enerji balantlarnda genellikle NYY tipi kablolar kullanlr. Bu kablolar bir veya ok telli damarlar V4 plastiiyle yaltlm, her damar farkl renkte yaplmtr. Ortak dolgu malzemesi yumuak yapdadr. D klf KV5 plastiinden ve siyah renklidir. Panolarn tesis iindeki k balant kablolarnn kesitleri 16 mm2 den byk ise zel kanallar iinde baralar yardm ile yaplr.

4.4.2. Balant lem Sras


Kablo pabular kullanlan iletken kesitlerine ve giri yaplacak malzemenin sktrma eidine uygun olarak seiniz. Giri ve klara ait iletkenlerin ularn kablo pabularna uyacak ekilde soyunuz. Kablo pabularn iletkenlere takarak kablo pensiyle iyice sknz. Giri kablolarn balaynz. Pano k kablolarn balant emasna uygun olarak balaynz.

4.4.3. Balantda Dikkat Edilecek Hususlar


Giri ve k kablolar balant yerinden sarkmayacak ekilde ksaltlmaldr. Kablo pabular iletken kesitlerine ve giri yaplacak malzemenin sktrma eidine uygun olarak seilmelidir.. Kablo ular kablo pabularna uygun boyutta soyulmaldr. Pabu sktrma ileminde mutlak suretle kablo pensi kullanlmaldr.

4.5. Alak Gerilim Pano Malzeme alma ve Test Ayarlar


Alak gerilim panolar iletmeye alnmadan nce baz testlerden geirilmesi gerekir. Bunlar panoya, iletme akm kadar akm ykleyen ve yaltm deeri kadar gerilim ykleyen cihazlarla yaplr. Panonun datm alter klar ksa devre edilerek ana alter giriinden akm test cihaz ile iletme akm uygulanr ve pano akmn tayan malzemelerin iletme akm artlarnda grev yapp yapmadklarna baklr. 31

Yaltm test cihaz ile, pano ana alteri zerinden 1kV deerinde gerilim uygulanr ve pano malzemelerinin yaltmnn salaml kontrol edilir. Pano gvdesine gerilim atlamalar olup olmadna baklr. AG datm pano giri ve k alteri ON( ak), OFF( kapal), TRP( ortada durumlarna getirilerek denenir.

Resim 4.1: Akm test cihaznn kontrol ve akm balant ksm

32

Resim 4.2: Gerilim test cihaz

4.6. Alak Gerilim Pano Emniyet ve Gvenlik Tedbirleri


Ana panoda gerilim tayan plak ksmlar tesadfi dokunmaya kar muhafaza altna alnmaldr. Gerilim tayan ksmlar muhafaza altna alnmam ise plak ksmlar ile oda hududu arasnda en az 1 metre mesafe braklacaktr. Her iki yanda plak ksm mevcut ise ara yerin genilii 2 metre olmaldr. Panonun nnde en az 90 cm lik bo bir geit yeri braklmaldr. Pano zerine lm tehlikesi levhas aslmaldr. Panonun elektriki olmayan tm metal aksamlar topraklanmaldr. Pano arkasndaki servis geidin zemini PVC ile kaplanmaldr. Yetkisiz kiilerin mdahalesini engellemek iin pano kafes kilidi srekli kilitli tutulmaldr.

33

4.7. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii


Madde 35 e) Ksa devre etme ve topraklama: k hatlarnn topraklanmasnda kullanlan topraklama donatm hcre iindeki teki aygtlar topraklamyorsa, gerektiinde topraklama ve ksa devre etme dzenlerini balamak iin hcrede ya da aygtlar zerinde sabit balant yapmaya uygun plak blmler braklmaldr. Hcrelere girmeden topraklama salanabilmelidir. Hcre kaps balama srasnda ak olabilir.

4.8. Topraklamalar Ynetmelii


Madde 9 b) Topraklayc ( topraklama elektrodu) : 1- Topraklayc olarak aadaki elemanlar kullanlabilir. ubuk topraklayc (topraklama elektrodu) erit veya rgl illetken topraklayc Levha topraklayc (kullanlmas tavsiye edilmez) Temel topraklayc Topraa gml beton iindeki demir donat

Not: zellikle elik kafes yaplarn tm metal ksmlar iyi bir topraklama etkisi elde edecek ekilde topraklanmaldr.

34

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET


AG datm pano yerine montajn yapmak.

lem Basamaklar
tespit ediniz. Alak gerilim datm panosu kullannz.

neriler

Alak gerilim datm pano montaj yerini Montaj ilemleri sresince i eldiveni

iin Pano montaj yerini tespit

ederken

betondan platform yapnz. Panoyu platforma oturtunuz. Pano giri balantsn yapnz. Pano k balantsn yapnz. Pano topraklamasn yapnz. Pano malzemeleri alma testini yapnz. Pano kapaklarn kilitleyiniz.

gvenlik kurallarn salayacak bir yer olmasna dikkat ediniz. Pano yapnz. Pano montajnda uygun anahtar ve montaj takmlar kullannz. Pano test ve ayarn iletme artlarna uygun yapnz. Elektrik tesislerinde en nemli unsurun insan hayat olduunu unutmayarak; emniyet uyunuz. ve gvenlik tedbirlerine platformunu llere uygun

35

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME E


A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak deerlendiriniz. 1) 2) 3) 4) 5) 6) ( ( ( ( ( ( ) Harici tip montaj bina iine yaplan montajdr. ) Harici tip montajda platform 15 derece eik olmaldr. ) Montaj yapldktan sonra pano gvdesi topraklanmaldr. ) Balantda kullanlan malzemeler elektriksel yaltm iin vazelinlenir. ) Pano giri kablolar NYY tipi olmaldr. ) Montajda pano nnde en az 90 cm geit yeri braklmaldr.

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.

36

RENME FAALYET-5 RENME FAALYET -5

AMA

Uygun atlye ortam ve ara-gere salandnda; kompanzasyon pano ve malzemelerini hatasz olarak seebileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyete balamadan nce yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Kompanzayon pano ve kullanlan malzeme zelliklerini aratrnz. Aratrma ilemleri iin internet ortamn, bu konuda yaymlanm olan firma kataloglarn inceleyiniz. Ayrca bu panolarn imalat ve bakm ilerini yapan i yerlerinden bilgi edinebilirsiniz.

5. KOMPANZASYON PANO VE MALZEMELER


5.1. Kompanzasyon Panosu
5.1.1. Tanm ve Grevi
AG ebekelerinde g katsaysn dzeltmek maksadyla kullanlan ara ve gerelerin yerletirildii panolardr. Bu panolar, kondansatr bataryalarnn ve bunlar kontrol etmekle grevli elektronik, elektromanyetik cihazlarn zel metal korunaklardr.

37

Resim 5.1: Kompanzasyon panosu d ve iinden grn

5.1.2. Yapm Malzemesi


Kompanzasyon panolar 2 mm kalnlndaki DKP sacdan imal edilirler. Bir kat astar iki kat frn boya ile boyanrlar. Son iki kat boyas genellikle gri renkte olur. Panolarda kullanlan tm vida, cvata somun ve rondelalar paslanmaz cinstendir. Harici tiplerde DKP sac souk ekilmi olarak kullanlr.

5.1.3. Boyutlar
Kompanzasyon panolar datm panolarnn hemen yannda veya onlarla ayn gvdeyi paylaacak ekilde montaj edildiklerinden genellikle ayn boyda imal edilirler. Kompanzasyon panosu ksa ise montajda datm panosunun st ksmna hizalanarak platforma oturtulur.

5.1.4. zellikleri
Bu panolar ebekenin g katsaysn dzeltmekle grevli kondansatr guruplarnn kontrol edildii birimlerdir. Harici ve dahili tip oluuna gre yapm ekillerinde farkllklar vardr. Harici tipler sadece nden kapakl iken dahili tipler nden ve arkadan kapakldrlar.

38

5.2. Kompanzasyon Pano Malzemeleri ve zellikleri


5.2.1. Baralar
5.2.1.1. Tanm ve Grevi % 99 saf elektrolitik bakrdan yaplan yuvarlak ve dikdrtgen kesitli iletkenlerdir. 100amperden byk sigorta ve alterlerin balantlarnda kullanlr. Uygulamada genellikle pano balantlar 60 Amperden sonra baralarla yaplr.

Resim 5.2: Kompanzasyon panosunda baralar

5.2.1.2. Boyutlar Baralarla balanacak alter ve sigortalarn kontak balant baralar malzeme ile birlikte ilenmi olarak satlr. Dier baralar pano geniliinde ve en az 30x5 mm olmak zere ilenmelidir. Kompanzasyon panolarnda bara seiminde, ekilen akmn %20 fazlasna gre hesaplama yaplmaldr.

5.2.2. letkenler
Dahili ve harici tip kompanzasyon panolarnda, kondansatr ile kontaktr arasndaki balantlar kablolar ile yaplr. Kesiti 1,5-2,5-4-6-10-16 mm2 tek telli imal edilir.16 mm2 den yukars iin baralar kullanlr. Kompanzasyon panosu ile datm panosu arasndaki balant bara veya kablo ile yaplr. Bir veya ok damarl olarak yaplr. V4 plastiiyle yaltlmtr. 1x4mm2 den 1x400mm2 ye, 2x1,5 mm2 den 2x240mm2 ye 3x1,5 mm2 den 3x400mm2 ye 4x1,5 mm2 den 4x240mm2 ye kadar retilirler. 39

5.2.3. Akm Transformatrleri


5.2.3.1. Grevi Datm panosundan ekilen tesis akm iinden geecek ekilde montaj edilmilerdir. Siteme balanan akm transformatrnn sekonder ular kompanzasyon panosundaki reaktif g rlesi akm girilerine balanr. Sistemin akmn lmek iin balanm akm transformatrlerinin her hangi birinin sekonderinden reaktif g rlesi iin paralel alnmamaldr. Kompanzasyon panosundaki reaktif g rlesi iin datm panosunda ayr bir akm transformatr bulundurulur. (Resim 5.3 e baknz)

Resim 5.3: Reaktif rleye ait bir akm transformatr

5.2.3.2. Hata Snf 0,2 snf 0,5 snf 1 snf ve 3 snf olarak ayrlrlar. 0,2 snf en hassas olanlardr. Laboratuvar lmlerinde 0,2 snf akm transformatrleri kullanlr. Teknik uygulamada lme iin 1 snf akm transformatrleri, koruma iin 3 snf akm transformatrleri kullanlr. 5.2.3.3. Dntrme oran Akm transformatrlerinin sekonderleri 5 amper olmak zere primerleri; 30-40-6075-80-100-120-150-200-250-300-400-500-600-750-800-1000-1500-2000-3000 amperdir.

5.2.4. alterler
5.2.4.1. Tanm ve Grevi Kompanzasyon panolarnda alterler, devre kesici olarak kullanlr. Kompanzasyon sisteminde kullanlan alterler kumanda ettikleri kondansatr gurubu toplam akmnn 1,3 kat deerinde seilirler. Kompakt veya yk kesici alterler kullanlr. 40

Resim 5.4:Kompakt alterler

5.2.4.2. Yaps Kompanzasyon tesislerinde kullanlan otomatik devre kesicilerin termik zellii bimetal ad verilen scaklk karsnda uzama katsaylar farkl iki metalin preslenmesi ile oluur. Uzama katsays fazla olan, uzama katsays az olana doru bklr ve perdeye temas ederek sistem atrlr. Bylece devre korunmu olur. Ksa devrelere kar manyetik koruma dzenei mevcuttur. Bu dzenek ani akm artlarnda devreye girer. Manyetik bobin ve atrma trna bu dzenein ana paralardr. Paket alterler, bir eksen etrafnda dnebilen bir mil zerinde dizilmi ve paketlenmi, birok kontak yuvasndan oluur. Her kontak yuvasnda gm veya kadmiyum kaplanm kontaklar bulunur. 5.2.4.3. alma Prensibi Kompanzasyon panolarnda kullanlan otomatik alterler tembel karakterde ve otomatik amalara kar arka dayankl yapdadr. Kondansatrlerin devreye alnmas srasnda kondansatr, gcne oranla daha fazla akm eker. Bu durum anlktr. alter bu zaman aralna duyarsz davranl, fakat ksa devre akmlarna kar hzl karakterlidir. Bu alterler devreyi hem termik hem de manyetik olarak korurlar. Panolarda kullanlan paket alterlerin ise sadece kontaklayc zellii vardr. Manyetik veya termik zellikte bir koruyucu dzenei yoktur. 5.2.4.4. Standart Akm Deerleri NH sigortal yk ayrclarn akm deerleri; 160-250-400-630 Amperdir. Paket alterlerin akm deerleri; 20-32-40-63-80-125-160 Amperdir. Aadaki tabloda termik manyetik alterlerin akm deerleri ve akm ayar snrlar grlmektedir. 41

Anma akm (A) 80 160 250 400 630 1000 1600 2000

Akm ayar snrlar (A) 63-80 125-160 200-250 300-400 500-630 800-1000 1250-1600 1600-2000

Tablo 5.1: Termik manyetik alterlerin akm deerleri

5.2.5. Ampermetre
5.2.5.1. Tanm ve Grevi Her faz iin bir adet olmak zere pano n yzne okunabilecek seviyede, genellikle en ste yerletirilir. Panodan ekilen her faza ait akmn deeri bu ampermetreler ile llr. Ampermetreler sisteme bal akm transformatrlerinin dntrme oranlarn uygun seilmelidir. Ampermetrelerin n alt ksmnda hangi deerdeki akm transformatryle kullanlaca etiketlenmitir (Resim 5.5e baknz.).

Resim 5.5: Analog ve dijital ampermetreler

5.2.5.2. Standartlar Panoda kullanlan ampermetreler analog ve dijital olabilir. Yuvarlak iseler 130 mm apnda kare kesitli iseler 144x144 boyutlarnda olmaldrlar.(kompanzasyon teknik artnamesi) gnmzde kullanlan dijital ampermetrelerin lleri 96x96 mm ve 72x72mm dir. Ampermetreler, 0-60 Ampere kadar direkt, daha yksek akmllar ise 0-200, 0-500, 01000 ampere kadar akm transformatrleri ile lme yapacak ekilde devreye balanrlar.

42

5.2.6. Kondansatrler
5.2.6.1. Tanm ve grevi Kompanzasyon panolarnda kullanlan kondansatrler, balandklar tesisin g katsaysn dzeltmek amac ile kullanlr. Kondansatrler kompanzasyon panolarnn temel elemandr. Panoda kullanlacak kondansatrler, projeye, yrrlkteki kondansatr teknik artnamesine, TSE ve IEC standartlarna uygun zellikte olmaldr. fazl alternatif akm tesislerinde ebekeye yldz veya gen olarak balanrlar. Bu balantlarda kondansatrlerin gerilimlerine dikkat edilmesi gerekir. Genellikle kompanzasyon panolarnda alminyum kutular iinde gen olarak balanm fazl kondansatrler kullanlr. Bu kutularda patlama riskini nleyen, basnca kar gvenlik sistemi bulunmaktadr. Dearj sitemi, kondansatr devreden knca standartlara gre gerilimi belirlenen seviyeye indirirler. 5.2.6.2. G Deerleri alma gerilimleri; 230-400-415-440-480-525-600-690-760 volttur. AG kompanzasyon tesislerinde 230-400-415 volt. alma gerilimli olanlar daha sk kullanlr. G deerleri; 220 V 50 Hz iin 1-1,67-2-2,5-3,3-5-8,3-10-15-20-25-30-35-40 kVAr 400 V 50 Hz iin; 1-1,5-2-2,5-3-4-5-6-6,25-7,5-8-10-12,5-13,3-15-16,6-20-25-30-4050-60-80-100-120 kVAr olarak retilirler.

Resim 1: Kompanzasyonda kullanlan kondansatr

43

5.2.7. Sigortalar
5.2.7.1. Tanm ve Grevi Akm yoluna balanan alclar ve yardmc elemanlar ksa devre ve ar akmlara kar koruyan devre elemanlardr. Kompanzasyon panolarnda sigortalar, kondansatrleri ksa devreye kar korurlar. Kondansatrler devreye alnrken, arj olma sresince (ksa bir sre) yksek akm ekerler. Bu gz nnde tutularak kondansatr akmnn 1,7 kat byk deerinde sigortalar seilmeli ve gecikmeli karakterli sigortalar olmaldr. Eriyen telli (NH) sigortalar kondansatrler iin daha uygundur. Son zamanlarda teknolojinin gelimesi ile kondansatrlere uygun otomat tipi gecikmeli sigortalar retilmitir.

a) Otomatik

b) NH Resim 5.7: Otomatik ve NH sigortalar

44

5.2.7.2. Standart Deerleri NH sigorta deerleri tablo 5.2de verilmitir. BOY 00 0 32 36 40 50 63 80 100 125 160 1 80 100 125 160 200 224 250 2 100 125 160 200 224 250 300 315 355 400 3 315 355 400 425 500 630

6 10 16 20 25 32 36 40 50 63 80 100 125 160 ALTLIK 100 AKIMI N-H sigorta buonlar

160 250 400 630

Tablo 5.2: NH sigortalarn akm deerleri

5.2.8. Kontaktr
5.2.8.1. Tanm ve Grevi Devre ap kapama ilemini elektro manyetik olarak yapan devre elemanlardr. Kompanzasyon panolarnda kullanlan kontaktrler kondansatr guruplarn devreye alp karma ileminde kullanlrlar.

Resim 5.8: Kompanzasyon tipi kontaktrler

45

5.2.8.2. zellii Ana kontaklar yannda ilave iki ak ve iki de kapal konta bulunmal. Kontaktr bobinlerinin alma gerilimleri 220 Volt olmal ve %10 tolerans bulunmaldr. Kumanda ettii kondansatr devre d kaldnda, iki kapal konta zerinden boaltma direncine balanmal.(kondansatr boaltma direnli deilse) Kontaktrn kontak akm deerleri, kondansatrn nominal akmnn 1,25 katndan byk seilmelidir. lk kademe kondansatrlerini kumanda eden kontaktrlerin daha sk devreye girip ktklar gz nnde bulundurularak kontak akmlar, kondansatr alma akmnn 1,5 kat deerindeki kontaktrler seilmelidir. 5.2.8.3. Standartlar Kontaktr seiminde, kontaktrn kullanlma snflarna dikkat edilmelidir. Kontaktrler iin IEC 158-1 standardna uygunluk aranmaldr.(IEC- International electric comision)

5.2.9. Voltmetre Komitatr


5.2.9.1. Tanm ve Grevi Tek bir voltmetre ile fazlar aras ve faz ntr aras gerilimleri lmemizi salayan paket alter tipleridir.

Resim 5.9: Voltmetre ve komitatrleri

46

5.2.9.2. zellii Panoda hemen voltmetrenin altna pano sacna monte edilir. Aynen paket alterler gibi montaj yaplr. Voltmetreye balanan iki adet konta vardr. Sadece fazlar aras, fazlar ve ntr aras, hem fazlar aras hem de fazlar ve ntr aras kademeli tipleri mevcuttur. 5.2.9.3. Standartlar Fi tipi alterlerden; A004 fazlar aras lmler iin 0+3 kademe A005 faz ntr aras lmler iin 0+3 kademe A007 fazlar ve faz ntr aras lmler iin 0+6 kademe

5.2.10. Voltmetre
5.2.10.1. Tanm ve Grevi Fazlar aras ve faz ntr aras gerilimleri lmek iin panoda bir adet bulundurulur. Panoya gelen gerilimleri voltmetre komitatr yardm ile analog veya dijital olarak gsterir. Yeni teknolojide akmn yannda gerilim ve frekans gibi deerleri de len multimetreler gelitirilmitir.

Resim 5.10: Analog voltmetre ve dijital multimetre

5.2.10.2. zellii Panoda bulunan voltmetre komitatr ile devreye balanrlar. Dijital veya analog tipte olabilirler. 5.2.10.3. Standartlar 1 veya 1,5 hata snfnda 0-500 Volt lme alanl olarak seilirler. 47

5.2.11. Kosinsfimetre
Bal bulunduu tesisin g katsaysn lmekte kullanlr. Aletin doru lm yapabilmesi iin akm bobini ularnn uygun polaritede balanm olmas gerekir. Alet hata mesaj veriyorsa (analog ise ters sapar); akm bobini giri ularnn yer deitirilmesi sorunu zebilir. Alet srekli 1 deeri lyorsa; akm bobini giri kablolarnn salaml kontrol edilmelidir. Resim 5.11e baknz.

Resim 5.11: Analog kosinsfimetre

5.2.12. Reaktif G Rlesi


5.2.12.1. Tanm ve Grevi Bal bulunduu ebekenin g katsaysn dzeltmek iin kondansatr gurup kontaktrlerini kontrol eden elektronik cihazlardr.

Resim 5.12: Reaktif g rlesinin n ve arka grnleri

48

5.2.12.2. Yaps ve alma Prensibi Gsterge, kyaslama nitesi ve k role devre katlarndan oluur. Sistemde bulunan gerilim ile ekilen akmn faz farkn alglayarak, k role gurubu aracl ile kondansatrleri kumanda eder. G katsays dnce kondansatrleri sral olarak devreye alr. Bir yandan da deien g katsaysn lerek dngsel kontrol yapar. Ayarlanan g faktrn salayacak kadar kondansatr devrede tutar. Tek fazn akm bilgisi ile ilem yapan rleler yannda fazn da akmna gre ilem yapan rleler mevcuttur. 5.2.12.3. zellii alma gerilimleri 220-230 veya 400 volttur. alma gerilimleri -%20 ile +%19 arasnda toleransldr. Frekans 50 Hz ve akm bobini 5A deerindedir. Role 1,1,1,1 veya 1,2,2,2 ayar dizilerinde kondansatr guruplarn kumanda etmeye elverili olarak panoya taklr. Ar ve dk gerilim koruma sistemleri vardr. Nominal gerilimin %10 orannda deiimi halinde kumanda ettii sistemleri 0,5-3 saniye iinde devre d brakr. Gerilimin ksa sreli kesilmelerinde kondansatrlerin dearj sresi kadar bekleyerek nce sabit gurubu daha sonra ayar gurubu kondansatrleri devreye alr. evredeki elektromanyetik alandan etkilenerek yanl lme kar korumalar vardr. Geici darbelerden etkilenmemesi iin kademeler aras giri ve k zaman aral 7-20 saniyedir.

5.2.13. Kablo Pabucu ve Kablo Sipirali


5.2.13.1. Tanm ve Grevi Kablo pabular, kablo ularna taklan balant elemanlardr. Kaln kesitli ve ok telli iletkenleri sigorta kontaklarna, alter bacaklarna ve dier cihazlarn balant ularna kvrmak sureti ile balamak doru deildir. Bu nedenle bakrdan yaplm pabular kullanlr. Kablo pabular iletken kesitlerine uygun seilmelidir. Kablo sipiralleri, zellikle flex (esnek) tipli kablolarn bir araya getirilerek dzgn bir formda durmasn ve pano ii karkl nler. l aletlerine, reaktif g rlesine balanan kablolar bahsedilen tipteki kablolardr. Ayrca kondansatr ularna ekilen oklu paralel kablolarn bir arada tutulmasn salarlar. 49

Resim 5.13: Kablo sipirali ve kablo pabularnn malzeme zerindeki duruu

5.3. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii


Madde 40 b) l transformatrlerinin snflar, enerji lm iin akm transformatrlerinde 0,5, gerilim transformatrlerinde 1, koruma iin her ikisinde en az 3 snf olacaktr. Enerji lm dndaki l aletleri iin l transformatrleri 1 snf olmaldr. Bu konuda ilgili elektrik irketlerinin kurallarna da uyulmaldr.

5.4. Topraklamalar Ynetmelii


Madde 9 b) Topraklayc (topraklama elektrodu) 2- Topraklaycnn tr gmme derinlii, topran kurumas veya buz tutmas durumlarnda topraklaycnn topraklama direncini gereken deerin zerine karmayacak ekilde seilmi olmaldr.

50

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET


Kompanzasyon pano malzemelerini semek.

lem Basamaklar
Tesis proje ve emalarn okuyunuz. Tesis kompanzasyon panosu seiniz. Kompanzasyon panosunda kullanlan dikkat ediniz.

neriler
Proje ve emalar okurken sembollere

Malzemeleri tesis edilecek pano gcne ve cinsine gre seiniz. Pano malzemelerini seerken panonun alma kriterlerini gz nnde

malzemeleri standartlara gre seiniz.

bulundurunuz. Setiiniz malzemelerin zelliklerini iyi tanynz.

51

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz. 1) 2) ( ( ) Kompanzasyon panolar g katsaysn dzeltmek iin kullanlrlar. ) Reaktif g rlesinde kullanmak zere; datm panosu fazlarndan birine ayrca bir akm transformatr balanr. 3) 4) 5) 6) ( ( ( ( ) Metal klf iindeki fazl kondansatrler gen baldr. ) Kompanzasyon panolarnda hzl karakterli sigortalar kullanlr. ) Kondansatrlerin boaltma direnci, kontaktr bobinine paralel balanr. ) Kondansatrleri kumanda eden kontaktrlerin kontak akmlar, kondansatr normal akmnn 5 kat seilmelidir. 7) ( ) Kosinsfimetre g lmekte kullanlr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

52

RENME FAALYET-6 RENME FAALYET - 6


AMA
Uygun atlye ortam ve ara-gere salandnda kompanzasyon pano malzeme montajn hatasz olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyete balamadan nce yapmanz gereken aratrma udur; Kompanzasyon panolarnn malzeme montaj hakknda bilgi edininiz. Aratrma ilemleri iin; internet ortamn ve kompanzasyon pano imalat ve montajn yapan i yerlerini ziyaret ederek bilgi toplaynz. Reaktif g rleleri iin eitli firma kataloglarn inceleyiniz.

6. KOMPANZASYON PANO MALZEMELERNN MONTAJI


6.1. Kompanzasyon Pano Malzemeleri Standart Boyutlar
Kondansatrler iin TS EN 60931-3 standartlar gz nne alnmaldr. alterler iin TS 5955 ve NH sigortalar iin TS 86 standartlarnda zellikleri mevcuttur. Fiziksel boyutlar: Akm transformatr: (100/5) 50x90x90 mm (En, boy, ykseklik) kendinden baral, bara ls 25x3 mm. Akm transformatr: (100/5) 40x85x85 mm (En, boy, ykseklik) iinden bara geirilen tip, bara genilii 40x10 mm. Akm transformatr: (300/5) 50x90x90 mm (En, boy, ykseklik) iinden bara geirilen tip, bara genilii 40x10 mm. Reaktif g rlesi, 150x150x150 mm (En, boy, ykseklik). Kontaktr 80x45 mm (En, boy) l gurup otomatik sigorta taban ls 54x90 mm, n pencere ls 45x54 mm. Metal klfl kondansatrler: 210x70x260 mm (En, boy, ykseklik). 53

6.2. Kompanzasyon Pano Malzeme Yerleim Plan

Resim 6.1: Kompanzasyon panosu yerleim dzeni

6.3. Markalama ve Delik Delme


Panolarn imalat srasnda yerleim planna gre malzemelerin kumanda blm n tarafta kalacak ekilde yerletirilmesi ve tespiti gerekir. Ayrca sigorta altlklarnn ve bara mesnet izolatrlerinin yerletirilmesi iin kullanlan tespit demirinin malzeme llerine gre delinmesi gereklidir. Malzeme yerletirme planna ve malzeme llerine gre kesilecek ve delinecek ksmlar sac zerinde nce iaretlenir. Delinecek ksmlar matkap ucunun kaymamas iin noktalanmak suretiyle markalanr. Delme ileminde kullanlan matkap ucu kalnlnn, yerletirilecek malzemenin vidalama deliklerine uygun olmas gerekir. l aletleri ile dier kare ve dikdrtgen kesimler iin; kesilecek ksmn evresi sivri ulu metal bir malzemeyle kazmak suretiyle izilir. zel sac kesme makineleriyle kesme ilemi yaplr.

54

6.4. Bara leme


Bara kesitleri dinamik mukavemetin temini iin 30x5 mmden kk ve ekme kuvveti 500 kgdan az olmayacak ekilde seilir. Boylar pano geniliinde kesilir. Baralarn, panoya montajndan nce pano llerine gre kesilerek hazrlanmas gerekir. Baralarn pano malzemelerine balant amac ile bklp ekillendirilmesi esnasnda kesitinin incelmemesine ve atlamamasna dikkat edilmelidir. Baralar pano gvdesine mesnet izolatrleri yardm ile tutturulur. Bu izolatrlerin balant ksmlarnn kullanlan bara kesitine uygunluunun tespiti nemlidir. Eer bara mesnet izolatrne delinerek monte edilecek ise delik ap izolatr cvatasna uygun olarak yaplr. Devre kesici alter ve NH sigorta altlklarna balanacak baralar malzeme ile birlikte satlr. Bunlar iin ayrca bara ilemeye gerek yoktur. Baralar faz temsil eden krmz, sar ve mavi renklere boyanr.

6.5. Kompanzasyon Pano Malzemeleri Yerine Montaj


6.5.1. Montaj lem Sras
Pano malzemeleri genellikle montaj aparatlar ile (vida, cvata vb.) ile birlikte satlrlar. Malzemelerin yerletirilecekleri blmn deliklerinin, bu montaj malzemelerine uygun olarak delinmi olmas gerekir. Malzeme montaj ilemlerini srayla malzemelere gre inceleyelim. Kondansatrler panonun alt ve st blmne yerletirilebilir. st blme yerletirilen kondansatrler ray zerine balanr veya ayr raf yaplr. Baralar, sigortalar, kontaktrler panonun orta blmne yerletirilir. Sinyal lambas, zerindeki renkli kapak sklerek pano iinden taklr. Ucu n ksmndan knca renkli kapak evrilmek suretiyle sktrlr. Ayrca vidalama ilemine gerek yoktur. Enerji balama ular pano iinde kalr. Reaktif g rolesi panonun n ksmnda kendisi iin alm kare pencerelere nden arkaya doru itilerek taklr. Rlenin gsterge ksmndaki knt aletin cam blmnn darda kalmasn salar. Bu l aletleri iin panoya vidalama ilemi yaplmaz. Aletin pano iinde kalan ksmda pano sacna bask yapacak ekilde alan sktrma vidalar vardr. l aletleri bu vidalar sayesinde panoya montaj edilir. Kontaktrler panonun orta ksmnda dzgn bir sra ile ray zerine montaj edilirler. Kondansatrler ise aralarna yumuak bir yaltkan malzeme konularak pano tabanna yan yana veya pano st ksmna ray veya raf zerine montaj edilirler. Kesici alterler kumanda ksm n tarafta kalacak ekilde monte edilirler. NH sigortalarn (bakl) altlklar, pano gvdesinde ray zerine tutturulur.

55

6.5.2. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar


Reaktif g rlesi hassas bir cihaz olduundan; montaj srasnda sert darbelerden kanlmaldr. Kondansatrlerin yerletirilmesi srasnda metal muhafaza kutularnn delinip zarara grmemesine dikkat edilmelidir. Kondansatrlerin birbirine yapk olarak montajndan kannz. Bu ilem kondansatrlerin snarak imesine hatta patlamasna neden olabilir. Btn pano malzemeleri yerletirilirken, pano gvdesinde kendileri iin ayrlan pencere ve deliklere uygun olup olmadklarna dikkat edilmelidir. Vida ve cvatalar yavaa ve yeterince sklmaldr. Acele tavrlar malzeme gvdesinde fazla skmadan dolay atlaklar oluturabilir. Paket alterlerin konumlarn belirten ksmdaki etiketin yanl yerlememesine dikkat edilmelidir. Sinyal lambalarnn yerine montaj srasnda renkli kapaklar skldnde i ksmdaki ampuln dmemesine dikkat edilmelidir.

6.6. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii


Madde 35 g) aretler ve uyarma levhalar: Bara sistemleri, hcreler, klar ve teki nemli tesis blmleri yeter sayda ak ve kolay okunulabilecek biimde iaretlenmelidir. Hcre sistemlerindeki iaretler, hcre kaplarnn ak ve kapal oluuna gre kolayca grlecek ve kartrlamayacak bir biimde taklmaldr. plak iletkenler uygun biimde iaretlenmelidir. letkenlerin tantc renkleri TS 6429 da ngrld gibi olmaldr. Baralarn tamamen boyal olmasna gerek yoktur. Bu Ynetmelikte istenilen uyarma levhalar, uyarma yazlar, etiketler vb. tesislere kolayca okunulabilecek biimde yerletirilmelidir.

6.7. Topraklamalar Ynetmelii


Madde 9 b) Topraklayc (topraklama elektrodu) 3- Topraklayclarn malzemeleri ve yapl ekilleri, beklenen korozyon etkilerine kar dayankl olacak ekilde seilmelidir. 56

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET


Kompanzasyon pano malzeme montaj yapmak.

lem Basamaklar
Pano balant emasn okuyunuz.

neriler
Proje ve emalar okurken sembollere dikkat ediniz.

Pano iinde, malzemelerin montaj yerini uygun standartlara gre tespit Malzeme montaj yerlerini tespit ederken, ediniz. yerletirilecek malzemenin boyutlarn gznnde bulundurunuz. Malzemelerin montaj yerlerini markalaynz ve deliniz. Montaj yerlerini markalamadan nce llerin tam alndna emin olunuz. Malzemeleri yerine montaj ediniz. Markalanm yerlere delik aarken uygun lde matkap ucu kullannz. El matkab kullandnz yerlerde; delici ucun malzemeye dik konumda almasn salaynz. Ucun kayarak kazaya sebep olmasn engellemi olursunuz. Malzemeleri yerine monte etmeden nce ayrlan yerdeki deliklere uygunluunu kontrol ediniz. Montaj srasnda malzemelere verecek darbelerden kannz. zarar

Tm bu ilemlerde i eldiveni kullannz.

57

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz. 1) 2) ( ) Reaktif g rlesi pano iine gizli bir yere montaj edilir. ( ) Reaktif g rlesine ait akm transformatr, datm panosundaki fazlardan birine taklr. 3) ( ) Metal muhafazal kondansatrle yerletirilirken, soutma amac ile gvdelerine delikler alr. 4) 5) ( ( ) Kontaktrler panonun orta ksmna ray zerine montaj edilir. ) Kondansatrler panonun alt ve st blmne birbirine temas etmeyecek ekilde yerletirilir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

58

RENME FAALYET-7 RENME FAALYET- 7


AMA
Uygun atlye ortam ve ara-gere salandnda; kompanzasyon pano malzeme balantlarn hatasz olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: rnek bir kompanzasyon pano balant emasn snf ortamna getirerek arkadalarnzla malzeme balant ekillerini inceleyiniz. Bu konuda, pano malzeme montaj yapan i yerlerinden ema ve bilgi edinebilirsiniz. nternet ortamndaki arama motorlarndan faydalanabilirsiniz. Firma kataloglarn inceleyiniz.

7. KOMPANZASYON PANO MALZEMELERNN BALANTILARI


7.1. Kompanzasyon Pano Malzemeleri Prensip emalar

ekil 7.1: Kompanzasyon kontaktr

ekil 7.2: Termik manyetik alter n grn

59

ekil 7.3: NH sigorta buon

Resim 7.1: NH sigorta ellii

Resim 7.2: Reaktif g rlesi n ve arka grn

Resim 7.3: Gecikmeli tip(C) otomat sigorta

Resim 2: Kompanzasyon kondansatrleri

60

7.2. Pano Balant emas

Reaktif g rlesi

I k _

Akm trafolar

Reaktif rolenin I-K ularna

Voltmetre komitatr

C tipi otomatlar

Ana kesici alter

Kompanzasyon tipi kontaktrler

Kondansatrler

Ntr

baras Topraklama baras

Mesnet izolatr

ekil 7.4: AG datm ve kompanzasyon panosu

61

ekil 7.5: AG ve kompanzasyon pano ak ve kapal emas

62

7.3. Malzeme Balantlar


7.3.1. Balant lem Sras
Kondansatr ularna kablo balantlarn direkt olarak, soket veya cvata kullanarak yapnz. Kontaktr klarn hazr hale getiriniz. Datm panosundan gelen faz balantlarn sigorta zerinden ana kesici altere balaynz. Kesici alter kn pano faz baralarna balaynz. Reaktif g rlesinin besleme faz balantsn pano kapsna bal mikro siwitch zerinden yapnz. Reaktif g rlesinin akm bobini girilerini, (k-l) datm panosunda role iin taklm akm transformatrnn klarna (k-l) kablo ile balaynz Reaktif g rlesinin klarn projede belirtilen kont aktrlerin bobinlerine balaynz. Kont aktrlerin ve reaktif g rlesinin ntr hatt beslemesini yapnz. Kontaktrlerin g kontaklarna faz balantsn baradan kablo ile yapnz. kontaktr klarna kondansatrlere baladnz kablolar kartrmadan balaynz. Kondansatrlerin harici dearj direnleri mevcut ise, kontaktrlerin normalde kapal kontaklar zerinden balaynz.

7.3.2. Balantda Dikkat Edilecek Hususlar


Reaktif g rlesinin ve kontaktrlerin besleme gerilimine uygun balanmasna dikkat ediniz. Reaktif g rlesinin klarnn doru kontaktrleri kumanda ettiine emin olunuz. Reaktif g rlesinin gerilim besleme faznn, akm transformatrnn de baland faz olmasna dikkat ediniz. Yanl ilem rlenin hatal lmne neden olur. Kontaktr girilerinin baradan yaplmasna ve ana akm tamayan yardmc (l aletleri gibi) balantlarda kablo pabucu kullanmaya zen gsteriniz. 63

Kablo pabularn, kablo kesitlerine uygun seiniz ve kablo pensi ile iyi sktrnz.. Kondansatr ular balantlarnn gevek olmamasna nemle dikkat ediniz. Akm transformatrnn bir ucunu mutlaka topraklaynz.

7.4. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii


Madde 35b) Geitler ve kaplar: 1) Geitlerin genilii: Geit ve giri yerlerinin genilii, rahat hareket etmek ve gereleri tamak iin yeterli olmaldr. knt yapan paralar geitleri daraltmamaldr. d) Dokunmaya ve rasgele dokunmaya kar korunma: 1) Yap iindeki tesisler grevli olmayan kimselerin giremeyecei biimlerde kilitli olarak yaplmaldr.

7.5. Topraklamalar Ynetmelii


Madde 9 b) Topraklayc (topraklama elektrodu) 5- Yanc sv veya gazlar iin kullanlan borular ve scak su borusu ebekesi vb. metal boru ebekeleri kesinlikle topraklayc olarak kullanlmazlar.

64

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET


Kompanzasyon pano malzeme balantlarn yapmak.

lem Basamaklar
Pano balant emasn okuyunuz. Balant iletkenlerini hazrlaynz. Malzemelerin balantlarn dzgn bir ekilde yapnz. Topraklama balantsn yapnz. Balantlarn kontrol ediniz. doruluunu son defa

neriler
emalar okurken sembollere dikkat ediniz. Akm yollarn takip ediniz. Balant iletkenlerini uygun boyutta kesiniz. Malzemeler arasndaki balant

iletkenlerine ekil verirken 90 dereceden fazla bkmemeye dikkat ediniz. Balantnn doruluunu pano balant emasndan kontrol ediniz. Malzemelerin elektriki olmayan metal ksmlarnn topraklama ilemini

topraklama barasna yapnz. Topraklama ileminde ve malzeme balant

balantlarnda

gevek

olmamasna dikkat ediniz.

65

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Aadaki sorularn cevaplarn doru veya yanl olarak deerlendiriniz. 1. 2. 3. ( ) Kontaktrlerin kontaklarna faz girileri baradan yaplr. ( ) Reaktif g rlesinin I-k ular akm transformatrnn sekonderine balanr. ( ) Reaktif g rlesinin gerilim besleme ular, kendisine ait akm transformatrnn balanmad fazdan alnmaldr. 4. ( )Kondansatr harici boaltma direnci, ait olduu kontaktrn normalde ak

kontaklarna balanr. 5. ( )Kompanzasyon panosunun kaps aldnda, kondansatrler devre d kalr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

66

RENME FAALYET-8 RENME FAALYET- 8

AMA

Uygun atlye ortam ve ara-gere salandnda kompanzasyon panosunun yerine montaj ve balantlarn hatasz olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyete balamadan nce yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr; Reaktif g rlesinin iletme test ayarlar hakknda bilgi edininiz. Bu konuda, pano imalat ve montaj yapan i yerlerinden bilgi edinebilirsiniz. nternet ortamndaki arama motorlarndan faydalanarak pano imalat ve montaj ile ilgili firma sitelerini ziyaret edebilir, firmalarn iletiim adreslerine elektronik posta yollayabilirsiniz.

8. KOMPANZASYON PANOSUNUN YERNE MONTAJI


8.1. Kompanzasyon Panosu Montaj Yerleri
8.1.1. Dhil Tip Montaj
Bina iine veya korunakl transformatr evlerine yaplan montajlardr. Transformatr merkezlerinde; otomatik kompanzasyon panosu AG datm panosu yanna 10 cm lik beton kaide zerine cvatalarla tutturulur. Sabit kompanzasyon panosu ise yine AG datm panosu yanna, st seviyesi ayn hizaya gelecek ekilde duvara irtibatlanm profil demirler zerine montaj edilir.

8.1.2. Haric Tip Montaj


Direk tipi transformatr postalarndaki otomatik kompanzasyon panosu; AG datm panosunun yanna 40 cm lik beton kaide zerine, yer bulunmamas halinde ise st ksm AG datm panosu ile ayn hizada olacak ekilde (sabit kompanzasyon panosu ise) transformatr direine, kebent demirden bir konsol zerine montaj edilir.

67

8.2. Kompanzasyon Pano Montaj Platform zellii


Dahili tip platformlar AG datm panosu yanna ve 10 cmlik ykseklikte tesis edilir. zerine pano balants iin cvatalar braklr. Haric tip panolarn oturtulaca platformlar dz zemin zerine 40 cm ykseklikte yaplm beton kaideden olur. Harici tip panolara ait platformlar kurarken yamur suyunun birikmeyecei ve sel, su baskn gibi tehlikelerin olmad zeminlerin seilmesine gayret edilmelidir.

8.3. Kompanzasyon Panosunun Yerine Montajn Yapma


8.3.1. Yerine Montaj lem Sras
Platform zerine braklan balant unsurlarn pano montaj deliklerine uygun olup olmadklarna baklarak pano platform zerine yerletirilir. Pano cvata ve somunlar asitsiz vazelin ile vazelinlenerek taklr. Cvatalar uygun bir darbe ile sktrlr.

8.3.2. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar


Tama srasnda panoya monte edilmi malzemelerin zarar grmemesine dikkat edilmelidir.

Tama ve montaj srasnda pano sacnn izilmemesine dikkat edilmelidir. Bu hata sacn paslanmasna ve pano balantlarnn daha abuk ypranmasna neden olur.

Platformun zerinin temiz olmasna baklp panonun yerine iyi oturup oturmadna dikkat edilmelidir.

Kullanlan tm cvatalar vazelinlenmeli ve somunlar rondela ile birlikte sklmaldr. Panolarn gvdelerinin topraklama ilemleri yaplmaldr. Montaj esnasnda havalandrma panjur deliklerinin kapanmamasna ve hava akmn engelleyecek bir durumun olumamasna dikkat edilmelidir. Harici tip montajlarda kablo giri deliklerinin suya kar yaltmnn iyi olmasna dikkat edilmelidir. Tm ilemler iin uygun el takmlar kullanlmaldr. 68

Resim 8.1: Topraklama balants ve topraklama baras

8.4. Kompanzasyon Panosunun Giri k Balantlar


8.4.1. Balant Bara ve Kablo zellikleri
Kompanzasyon panolarnn AG panolar ile irtibatn salayan kablo, damar ve ntr iin en az 1x4 mm2 NYY kablo olmaldr.

Resim 8.2: Kompanzasyon panosu barasna AG datm panosundan gelen kablolu balant

Dahili ve harici otomatik kompanzasyon panolarna, AG datm panosuna irtibatlandrlm uygun kesitteki NYY kablosu vastas ile sigorta zerinden ana kesici altere giri yaplr. Sabit kompanzasyon panolarna ise sigorta zerinden kontaktrle giri yaplr. 69

Kompanzasyon panolar ile AG datm panolar arasndaki irtibat kablosu; bina iinde kablo kanalndan, direk tipi transformatrlerde ise gaz borusu iinden yaplr.

8.4.2. Balant lem Sras


Kompanzasyon panosu AG datm panosu yanna montaj edildikten sonra iki panonun birbirine irtibatlanmas gerekir. AG datm panosunun faz barasndan alnan NYY kablosu, kompanzasyon panosu giri sigorta altlklarna balanr. Sigorta klarndan alnan fazlar ana devre kesici altere (Termik manyetik) balanr. Panonun topraklamasn yapnz.

8.4.3. Balantda Dikkat Edilecek Hususlar


Giri ve k kablolar balant yerinden sarkmayacak ekilde ksaltlmaldr. Kablo pabular iletken kesitlerine ve giri yaplacak malzemenin sktrma eidine uygun olarak seilmelidir.. Kablo ular kablo pabularna uygun boyutta soyulmaldr. Pabu sktrma ileminde mutlak suretle kablo pensi kullanlmaldr.

8.5. Kompanzasyon Panosu Malzeme alma ve Test Ayarlar


Kompanzasyon panosu devreye alndnda malzemelerin ve cihazlarn gerekli ilevleri yerine getirip getirmediinin kontrol gerekir. Bunlar sras ile; Reaktif g rlesinin g katsays bilgisini lp lmediine baklr. Eer role srekli 1 (bir) deeri lyorsa; akm bobinine bal kablonun salaml veya akm transformatrnn rlenin beslendii fazda olup olmadna baknz. Role Err hatas veriyorsa; akm transformatrne bal ular (I-k) yer deitiriniz. Role g katsaysn lyorsa C/K ayarn yapnz. Tablo 8.1den faydalannz. Rlenin kontaktrleri devreye alp almadna baknz. Kontaktrler devreye alnyorsa g katsaysnn ayarlanan deere ulap ulamadna baknz. Pano kapan anca rlenin sistemi devre d brakp brakmadn kontrol ediniz. 70

Devre d kalan kondansatrlerin; boaltma direnleri zerinden boaldklarn gerilimlerini lerek tespit ediniz. Gerilimin dmemesi halinde boaltma direnlerini ve kontaktr zerinden balantlarn kontrol ediniz.

c/k ayar; gereksiz anahtarlamalar en aza indirmek iin yaplan bir ilemdir. Alak gerilim tesislerinde reaktif g kompanzasyonunda RQ serisi reaktif g rleleri kullanlr. Bu rlelerin c/k ayar 0,05ile 1,2 arasnda ayarlanr. c/k ayarnda c birinci kademedeki kondansatrn kVAr cinsinden deeri; k ise kullanlacak akm transformatrnn dntrme orandr. rnek olarak birinci kademedeki kondansatr gc 5 kVAR, akm transformatrnn dntrme oran ise 100/5 A olsun. C= 5 k=100/5 =20 c/k= 5/20 =0,25 olarak ayarlanacaktr. C/k AYARI N SEM TABLOSU Akm transformatr 50/5 75/5 100/5 150/5 200/5 250/5 300/5 400/5 500/5 600/5 800/5 1000/5 1200/5 1500/5 10 0,20 0,18 0,15 0,07 0,05 0,04 0,03 0,03 0,02 0,02 0,02 0,01 0,01 15 0,30 0,20 0,15 0,10 0,08 0,06 0,05 0,04 0,03 0,03 0,02 0,02 0,01 0,01 0,27 0,20 0,13 0,10 0,08 0,07 0,05 0,04 0,03 0,03 0,02 0,02 0,01 0,25 0,17 0,13 0,10 0,08 0,06 0,05 0,04 0,03 0,02 0,02 0,30 0,20 0,15 0,12 0,10 0,08 0,06 0,05 0,04 0,04 0,03 0,02 0,27 0,20 0,16 0,13 0,10 0,08 0,07 0,05 0,04 0,03 0,03 0,25 0,20 0,17 0,13 0,10 0,08 0,06 0,05 0,04 0,03 0,30 0,24 0,20 0,15 0,12 0,10 0,08 0,06 0,05 0,04 0,25 0,20 0,17 0,13 0,10 0,08 0,07 1. kademe kondansatr gc (kVAr) 20 25 30 40 50 60 100

Tablo 8.1: C/K ayar tablosu

71

8.6. Kompanzasyon Panosu Emniyet ve Gvenlik Tedbirleri


Kompanzasyon panosu yanndaki AG datm panosunda koruma topraklamas yapldndan, kompanzasyon panosu zerindeki cihazlarn aseleri, sac muhafazal kondansatr bataryalarnn gvdeleri topraklama cvatasna

balanacak ve AG datm panosundaki koruma topraklama cvatas ile irtibatlanacaktr. Panolarn zerine lm tehlikesi iareti veya levhas konulacaktr. Panoda kullanlan malzemelerin elektriki olmayan tm metal ksmlar topraklama barasna irtibatlanacaktr. Kondansatrlerin ar slarda patlama riski bulunduundan; pano havalandrma ileminin salkl olmas temin edilecektir. Gerekirse aspiratr taklacaktr. Harici tip kompanzasyon panolarnda, pano malzemelerinin su ile temas etmemeleri iin kablo giri kanallarnn iyi yaltlm olmas gerekir.

8.7. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii


Madde 59: Kuvvetli akm tesislerine meslekten olmayan kimselerin girmesine ve zel gereler olmadan bunlara dokunulmasna izin verilmez. Ayrca tesislerin giriinde iletme personeli iin gerekli i gvenlii malzemeleri her zaman hazr bulundurulacaktr. Bu tesislere herhangi bir nedenle geici olarak herkesin girmesine izin verilirse, meslekten olmayanlarn, tehlikeye uramasn nleyecek nlemler alnacaktr. Kuvvetli akm tesislerine girilmesi ziyaretiler iin tehlikeli olacaksa bunlarn ancak iletme tarafndan zel olarak grevlendirilmi olan ve tesisleri tanyan bir kimsenin gzetimi altnda kk topluluklar halinde girmesine izin verilir.

8.8. Topraklamalar Ynetmelii


Madde 9: d) Her tesiste ana topraklayc bara ngrlmek zorundadr. Aadaki iletkenler bunlara balanmaldr. Topraklama iletkenleri Koruma iletkenleri Ara potansiyel dengeleme iletkenleri 72

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar
Kompanzasyon datm pano yerini tespit ediniz kullannz.

neriler
montaj Montaj ilemleri sresince i eldiveni

Kompanzasyon panosu iin betondan Pano montaj yerini tespit platform yapnz. Panoyu platforma oturtunuz. Pano giri balantsn yapnz. Pano topraklamasn yapnz. Pano malzemeleri alma testini yapnz. Pano kapaklarn kilitleyiniz.

ederken

gvenlik kurallarn salayacak bir yer olmasna dikkat ediniz. Pano yapnz. Pano montajnda uygun anahtar ve montaj takmlar kullannz. Pano test ve ayarn iletme artlarna uygun yapnz. Elektrik tesislerinde en nemli unsurun insan hayat olduunu unutmayarak; emniyet uyunuz. ve gvenlik tedbirlerine platformunu llere uygun

Kompanzasyon panoyu yerine montaj etmek.

73

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak deerlendiriniz. 1) 2) 3) ( ( ( ) Harici tip montaj platformu 40 cm yksekliindedir. ) Montajda pano gvdesi ntr barasna balanr. ) Asitsiz vazelin montajda kullanlan cvatalarn paslanmasn engeller.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz modl deerlendirmeye geiniz.

74

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME


PERFORMANS TEST (YETERLK LME)
Modl ile kazandnz yeterlii aadaki ltlere gre deerlendiriniz. X iareti koyunuz.

DEERLENDRME LTLER
AG datm pano ve malzemelerini semek. 1. Tesis proje ve emalarn okuyabildiniz mi? 2. Alak gerilim panosunu seebiliyor musunuz? 3. Alak gerilim panosunda kullanlan malzemeleri seebildiniz mi? AG datm pano malzeme montajn yapmak. 1. Pano balant emasn okuyabildiniz mi? 2. Malzemelerin montaj yerlerini standartlara gre tespit ettiniz mi? 3. Malzeme montaj yerlerini markaladnz m? 4. Malzemeleri yerine montaj yaptnz m? AG datm pano malzeme balantlarn yapmak. 1. Pano balant emasn okudunuz mu? 2. Balant iletkenlerini hazrladnz m? 3. Malzemelerin balantlarn dzgn yaptnz m? 4. Topraklama balantsn yaptnz m? 5. Balantlarn doruluundan emin oldunuz mu? AG datm panosunun yerine montaj ve balantlarn yapmak. 1. Alak gerilim pano montaj yerini tespit ettiniz mi? 2. Alak gerilim datm panosu iin platform yaptnz m? 3. Panoyu platforma tutturdunuz mu? 4. Pano giri balantsn yaptnz m? 5. Pano k balantsn yaptnz m? 6. Pano topraklamasn yaptnz m? 7. Pano malzemelerinin alma testini yaptnz m? 8. Pano kaplarn kilitlediniz mi? Kompanzasyon pano ve malzemelerini semek. 1. Tesis proje ve emalarn okudunuz mu? 2. Tesis kompanzasyon panosunu setiniz mi? 3. Kompanzasyon panosunda kullanlan malzemeleri setiniz mi? Kompanzasyon pano malzeme montajn yapmak. 1. Pano balant emasn okudunuz mu? 2. Pano iinde, malzemelerin montaj yerini tespit ettiniz mi? 3. Malzemelerin montaj yerlerini markalayp deldiniz mi? 4. Malzemeleri yerine montaj ettiniz mi?

Evet

Hayr

75

Kompanzasyon pano malzeme balantlarn yapmak. 1. Pano balant emasn okudunuz mu? 2. Balant iletkenlerini hazrladnz m? 3. Malzemelerin balantlarn dzgn yaptnz m? 4. Topraklama balantsn yaptnz m? 5. Balantlarn doruluundan emin oldunuz mu? Kompanzasyon panosunun yerine montaj ve balantlarn yapmak. 1. Kompanzasyon pano montaj yerini tespit ettiniz mi? 2. Kompanzasyon panosu iin platform yaptnz m? 3. Panoyu platforma tutturdunuz mu? 4. Pano giri balantsn yaptnz m? 5. Pano topraklamasn yaptnz m? 6. Pano malzemelerinin alma testini yaptnz m? 7. Pano kaplarn kilitlediniz mi?

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa renme faaliyetlerini tekrarlaynz.

76

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI


RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 D Y D Y D D Y D D Y

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI


1 2 3 4 D Y D D

RENME FAALYET-3 CEVAP ANAHTARI


1 2 3 4 D D Y D

RENME FAALYET-4 CEVAP ANAHTARI


1 2 3 4 5 6 Y Y D Y D D

77

RENME FAALYET-5 CEVAP ANAHTARI


1 2 3 4 5 6 7 D D D Y Y Y Y

RENME FAALYET-6 CEVAP ANAHTARI


1 2 3 4 5 Y D Y D D

RENME FAALYET-7 CEVAP ANAHTARI


1 2 3 4 5 D D Y Y D

RENME FAALYET-8 CEVAP ANAHTARI


1 2 3 D Y D

78

NERLEN KAYNAKLAR NERLEN KAYNAKLAR


HRER Ali, Elektrik Meslek Resmi Kitab, MEB Yaynlar Trk Standartlar Ensttsnn resmi internet sitesi modl ile ilgili yararlanabileceiniz kaynaklardr. Ayrca internet ortamnda, modl konularyla ilgili zet bilgiler bulabilirsiniz.

79

KAYNAKA KAYNAKA
HRER S.Ali, Elektrik Meslek Resmi, MEB Yaynlar, Ankara, 2001. DORU Ali, Elektrik Meslek Resmi, 2004. ALACACI Mahmut, Elektrik Meslek Resmi, 1998. KOAK Mustafa, Ders Notlar, Ankara, 1995. Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii 24500 Sayl Resmi Gazete, Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii Resmi Gazete: 24.11.2000/24264

80

You might also like