975 - 405 - 390 - 1 93-34-y-0131-191

Giovanni Scogaamillo

6TANBUL GZEMLER
BYLER, YATIRLAR, NANLAR
Yayn Haklar Kapak Resmi Kapak Dzeni Dizgi - Bask GIOVANNI SCOGNAMILLO ALTIN KTAPLAR YAYINEV AHN KARAKO FATMA BOZKURT ALTIN KTAPLAR BASIMEV 1. BASIM/MART 1993

Bu kitabn her trl yayn haklar Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereince Altn Kitaplar Yaynevi'ne aittir. Cell Ferdi Gkay Sk. Nebiolu ihan Caalolu - istanbul Tel: 522 40 45 - 526 80 12 511 51 00 - 511 32 26 Faks: 526 80 11

NDEKLER
Sunu Eskilerin Gizemleri Meknlar ve Gizemler stanbul nanlar Gizemciler stanbul'da rgtler ve Bireyler ., Gizemde ada Olmak Gizemler ve Yorumlar stanbul Byleri Bir Son Deyi Gibi Kaynaka 9 28 47 64 86 107 129 151 184 187

SUNU
Yzyllardan beri stanbul h a k k n d a pek o k eyler yazld, stanbul'lu olan ve olmayanlar yazd, s t a n b u l ' u bilen ve bilme yenler, stanbul'u y a a y a n ve yaamayanlar, iinde bulunanlar ve gelip g e e n l e r yazd. stanbul'u Batllar ve D o u l u l a r yazd, t m d e i i k adlar ile, heyecanla, m e r a k , ilgi ve sevgi ile, ara rak, b a z e n bozularak. stanbul yazld, yazlyor ve hi d u r m a k s zn yazlacak, anlatlacak ve aratrlacaktr, stanbul stanbul ve d n y a d n y a o l d u u srece. D n y a n n t m b y k ve eski kentleri, Roma, Paris, Londra, Prag v . b . her z a m a n bir merkez g r e v ve ilevini g r d l e r . stan bul da byledir: bir tarih, kltr, sanat ve d n c e m e r k e z i ola rak. A n c a k s t a n b u l ' u n bir fark ve bir zellii vardr, her z a m a n o l m u t u r . stanbul bir kltr, uygarlk ve b u n l a r d a n o l u a n bir ina nlar potasdr. D o u ile Batnn d e i m e y e n bir b u l u m a , kay n a m a noktas, bir o d a k noktas ve ola ki manyetik bir alan. Ve tarihin y k n omuzlarnda tayan, tarihin izleri ile d o l u p t a a n her b y k ve eski kent g i b i stanbul da gizemleri olan, g i z e m l e r yaratan bir gizemdir. Ve yle o l m a y s r d r y o r . A n c a k gizem s z c n kullandmzda amacmz nedir, bir aratrmaya g i r d i y s e k neyi, n e d e n aratrmak istedik, ne tr s o n u l a r bekleyerek? G i z e m bir srdr, gizli tutulan, gizli anlamlar, giderek deerle ri o l a n bir eydir. Bir kavram, bir k u r a m , bir bilgi, inan, olay dr g i z e m . Bir aray ve evrensel bir sentezdir. Bazen bir hayal, bir fantezi, bir masal da olabilir hatta bir u y d u r m a . A n c a k bir kii,

t o p l u m ya da bir kent iin g i z e m bir arka yaka, bir gizli yz, bir b i l i n m e y e n v e y a aklanamayandr, yle de olabilir. Bu aratrmann a m a c alternatif, belki az bilinen, u n u t u l m a k zere olan, sararm yapraklarda, k a y n a k l a r d a kalm bir stan bul portresini izmektir, iinde yaadmz bu kentin d o a s t c , d n d r c ola ki elendirici kimliini saptamaktr, d n n ve b u g n n , karanlklarn ve tedirginliklerini baka ve d e i i k balantlarla b a l a m a k ve olanaklarn dahilinde, mek. stanbul k e n d i bana bir gizemdir, bir g i z e m tarihi ve bir gizemler m e r k e z i d i r her tr ve e i d i n d e n . Ve stanbul yzyllar d a n beri s r e g e l e n bir arayn b u l u m a noktasdr, lmszlerin, gizli ve b i l i n m e y e n stnlerin, bilgelerin, gizemcilerin ve de arla tanlarn uradr. Onlarn ve bakalarnn aray bizim de araymz o l d u bu sayfalar b o y u n c a , katlmanz dilediimiz heyecanl bir m a c e r a y a yol at. Bize b y l e bir m a c e r a y a kabilmemiz iin olanak tanyan H s n T e r e k ' e , bizi srekli yreklendiren, kaynak avna kan O r k u n U a r ' a t e e k k r bir b o r biliriz. Popler g i z e m l e r e ekranlarn a a n zel deyimiyle bizi izlemeye d e v a m edin! GIOVANNI SCOGNAMILLO kanallarn m o d a resimlendir

BIRINCI BLM

ESKLERN GZEMLER
Fethedilen s t a n b u l ' d a n n c e bir Bizans vardr ya da bir D o u R o m a m p a r a t o r l u u v e o n d a n n c e d e bir Bizans ncesi, g i d e g i d e mitolojinin inanlarna, efsanelerine ve O l i m p o s ' u n t a n rlarna kadar v a r a n . o k gerilere g i d i p M.. 667 ylna ulatmzda karmza ilk B y z a n t i o n ' u k u r a n Megara'llar kyor. Ya d a h a d a h a ncesi? Ya Bizans'tan ve s t a n b u l ' d a n o k n c e buralara kadar g e l i p yerle en Keltler? Her insann y a a m - v e k e n d i s i - nasl ki z a m a n l a z l e n veya hi z m l e n m e y e n , aksine derinleen bir g i z e m ise kentle rin y a a m ve g e m i i de bir b a k a gizemdir, zellikle stanbul gibi merkez o l a n kentler iin. stanbul'u 1550'lerde ziyaret e d e n Flaman g e z g i n c i s i Ogier Ghisen v o n B u s b e e k kendine bir s o r u sorar: Btn d n y a n n bakenti buras m? diye. Ve Fransz ozan A l p h o n s e de Lamartine bir y o r u m d a bulunur: Doa burasn d n y a n n bakenti o l m a k iin yaratma benziyor diyerek. stanbul'a g e l i p heyecanlar g e i r e n o u Batllarn g r d r b u v e b u g r n n e denli d o r u o l d u u n u s t a n b u l ' d a yaa y a n bizler h e r k e s t e n d a h a iyi biliyoruz. Eski o l m a k , o k g e m i o k g r m o l m a k h e m birikim, h e m de bir ayrcalktr. Belirli, kalc, g z l e grlebilen, elle d o k u nulabilen izler t a m a k - k i , bir eski kent iin bunlar surlar, kale-

ler, hisarlar, binalar v . b . ' d i r - baka, bu izlerin g e m i i n i , g e m i anlamlarn z m e k bakadr. stanbul herkesi ekiyor: yazar, ozan, d n r , aratrma cy, maceraseveri, merakly, b u r n u havada turisti, bir a n d a d u y gulanan ve s o u k s o u k bakan, nyargl olan ile bilgi, l ile deerlendireni. Ve bir g e r e k merkez o l d u u n d a n istanbul, bili nen ve bilinmeyen olanaklar s u n d u u n d a n , ticaret erbab g e z g i n ciyi de eker. 1260 ylnda V e n e d i k ' t e n N i c o l o ve Maffeo Polo adl iki kar d e gelir stanbul'a. Polo kardeler stanbul'a yerleirler, b a k a Venedik'liler gibi, ticaret yaparlar, Krm'a, V o l g a nehrine, B u h a ra'ya kadar uzanrlar, mal alp stanbul'da satarlar. D o k u z yl s o n ra Venedik'e dnerler. Yllar g e e r ve g n n birinde Polo k a r d e ler y e n i d e n g r n r l e r Galata'daki V e n e d i k l i l e r i n arasnda. Bu kez en k k kardeleri olan M a r c o ' y u da getirirler yanlarna ve stanbul'dan u z u n ve o k Yolunu izleye izleye. D n 1295'te oluyor; T r a b z o n ' d a n kalkan bir g e m i ile stan bul'a dnerler. S o n r a V e n e d i k ' e , yanlarnda l m s z bir haziney le, M a r c o P o l o ' n u n gezi notlarndan oluan l Milione (Milyon) adl s e y a h a t n a m e y l e dnerler. in y o l u n u t u t a n g z p e k maceraseverlerin, zeki v e g i r i k e n tccarlarn k o n u m u z o l a n kentsel gizemlerle ne ilgisi var ki? armsal olsa bile ilgi apak ortadadr: Polo'lar ve onlar izleyenler, bildiimiz kadaryla g i z e m c i deiller, inan sahibi, d i n lerine bal insanlardr. A n c a k D o u ' n u n ve U z a k d o u ' n u n o l u t u r d u u gizemi, art b u n u n parasal, ticari potansiyelini, stan b u l ' d a yllarca kalm olan N i c o l o ve Maffeo Polo iyi biliyorlar. Merkez stanbul, bu kimlii ve gelenei ile onlar iin bir ka p d r , bir kanlmaz balantdr ve bu balantya inanarak, g v e nerek araylarna balyorlar. B u n u bir parantez, dnelim. Boazii ve kylar, bir s o n r a k i b l m d e ayrntl olarak g r e 10 bir trnak aras sayp d a h a gerilere nl yolculuklarna karlar, ipek

c e i m i z gibi, mitolojik efsaneler v e k a h r a m a n l a r l a d o l u p tayor. Ve B o a z i i ' n d e n kadar dayanrlar. Bizans'n en eski tarihilerinden biri olan H e s y c h i u s ' a g r e Bizans n c e s i ilk yerleim yerlerinden biri de S a r a y b u r n u ' n d a , b l g e n i n kral olan, Barbisius tarafndan kuruluyor. D a h a s o n r a kurulan kenti surlarla k a p a t a n ve B a r b i s i u s ' u n kz Phidelia ile evlenen Byzas, efsaneye gre, denizler tanrs Poseidon'un o l u n d a n bakas deildir. B y l e c e Byzas'n adn alan ilk Bizans (Byzantion) tanrsal ya da yar tanrsal bir kimlik ve n e m kazanm oluyor, her ne kadar olayn gerisinde - m i t o l o j i d e sk sk r a s t l a n a n bir rza t e c a v z d u r u m u yatyorsa da. Tanr P o s e i d o n , Byzas'n annesi olan ve k e n d i de tanr s o y u n d a n g e l e n gzeller gzeli Kerassa'y ifal e d e r e k b u d u r u m u yaratyor. ki ktay birletiren, Bat'dan, O r t a d o u ' d a n , U z a k d o u ' d a n ve u n u t u l a n , y o k o l m u ve kayp uygarlklardan g e l e n kltrleri barndran ve kaynatran stanbul'da, kentin ilk k u r u l u u n d a n i m d i y e dek, g i z e m d a i m a vard ve vardr, her eidi ve y o r u m u , eilimi ile. T m kaynaklar tarayabilmek olanakszsa bile elde edebildi i m i z k a y n a k l a r d a n setiimiz, kimi bantsz gibi g r l e n efsa neler, inanlar ve olaylar k o c a m a n ve kendi iinde kendini t a m a m l a y a n bir mozaik, d e v b o y u t l u bir duvar resmini o l u t u r u yorlar. A n c a k boyutlarn s a p t a y a b i l m e k iin her eyi birbirine iyi ce kartrmak, birbiri ile iyice karlatrmak, arptrmak gereki yor, y o r u m y a p m a k t a n , varsaym y r t m e k t e n , armlar kul l a n m a k t a n hi e k i n m e d e n . Bilinen ve bilinmeyen, varolan ve yitirilen, karlan kaynak lar... Fetih n c e s i ve Fetih sonras i s t a n b u l ' u t e r k e d e n Bizansl bil ginler beraberlerinde kaynak ve bilgi karyorlar. ster s o n r a d a n bunlar bakalaryla paylasnlar, ister paylamasnlar. talya'ya snan Bizansl G e m i s t e Phleton, Eflatuncu akadebalayan bu inanlar gelip S a r a y b u r n u ' n a

\
misinin retilerini meslekdalarna iletiyor; Verona'l Guarini ise Bizans'tan iki sandk d o l u s u elyazmas karyor, birini y o l c u l u k esnasnda yitiriyor, ikincisindekileriyse hi k i m s e y e g s t e r m i y o r , aklamyor. Bizans'tan kap deerli metinleri, elyazmalar - b u ara Eflat u n ' u n b a y a p t l a r n - Bat'ya ulatranlar arasnda kimler y o k ki: J o h a n e s A r g y r o p u l o s , T h e o d o r u s Gaza, D e m e t r i u s C h a l c h o n d i lis, A n d r o n i c o s Challistos, M a r c o M u s u r u s , J o h a n n e s v e C o s t a n t i n o s Lascaris kardeler gibi bilim adamlar ve aydnlar. Rnesans'a yol a a c a k o l a n feodal dzenli Orta a iin Bizans bir bilim, bilgi kayna ve bir gelenektir k m e s i n e n e d e n olan t m arlklarna karn. Hatta ve hatta lanetli bir gelenektir, b o l c a eytanlk v e b y c l k k o k a n . H e m , anlatlanlara g r e , mparator Justinien, A y a Sofya'y ina ettirebilmek iin e y t a n ' d a n bile y a r d m i s t e m e m i miydi? Bizans yklyor a n c a k Bizans'n tarihinde baz ilgin ve dik kat ekici olaylar y z e kyor. Tarihin devresel d n e m l e r ve d n l e r l e kendini sk sk tek rarladn biliyoruz ve bunlara tarihin ini ve klar deriz, yle kabul ederiz. Bir Y c e C o s t a n t i n ' i ele alalm ve hi y c e o l m a y a n baz dav ran ve eylemlerine bir g z atalm: - C o s t a n t i n kaynpederi olan M a x i m u s ' u l d r t y o r , kaynbi raderi olan Licinius'u boazlatyor, o l u C r i s p u s ' u ve y e e n i L u c i nius'u katlettiriyor. Derken ei olan m p a r a t o r i e Fausta'y kay nar bir b a n y o d a b o d u r t u y o r . Costantin'in ailesi de ayn ekilde saltanatn s r d r y o r , d a h a d o r u s u s r d r m e y e alyor: C o s t a n t i n ' i n iki o l u cinayet lere k u r b a n gidiyorlar, ikisi hari (12 yandaki Gallus ve 6 yan d a k i Julianus) t m yeenleri askerler tarafndan ldrlyorlar. Cinayetleri stlenen ise i m p a r a t o r u n s o n o l u oluyor, yani Constantin, C o n s t a n t v e C o n s t a n c e . d e ksa sre s o n r a , tra jik ekilde lyorlar ve 337 ylnda ilenen y e e n katliamndan kurtulabilen Julien de fazla u z u n m r l o l m u y o r , saltanat salt yl sryor. Kanl bir ailenin y k s d r b u , siyasal oyunlarn, saray entri kalarnn, hrs ve kskanlklarn bir s o n u c u . Gizemli bir y k hi deildir a n c a k gizemlerle d o l u bir o r t a m d a g e i y o r , n k kanl bir saltanat s r e n , s o n d n e m i n d e iyiden iyiye rndan kan bu Bizans ayn z a m a n d a kentin iinde b u l u n a n kutsal ya da kut sal gibi bilinen emanetlerin k o r u y u c u s u k o n u m u n d a d r . Nedir bu kutsal gibi bilinen e m a n e t l e r ve Fetih ncesi Bizans'ta ne t r gizemlerin kaynan o l u t u r u y o r l a r ? 1554'te stanbul'u ziyaret e d e n ve gezi notlarn stanbul ve A n a d o l u ' y a Seyahat Gnlnde t o p l a y a n A l m a n bilgin ve ara trmacs H a n s Dernschvvam yazlarnn bir ksmn u ekilde sra lyor: - Havari A n d r e ' n n t a b u t iinde b e y a z ketene sarlm cese di (ceset 1210'da talya'nn Amalfi kentine o r a d a n da 1462'de R o m a ' y a naklediliyor aslnda), - sa'nn y e e n i Z e b e d e u s ' u n ei Maria S a l o m e ' n i n t a b u t u , - sa'nn balanp ikence edildii renkli, cill bir ta. Dernschvvam, Bat'nn kutsal emanetleri bir yana, bize 16. yzyl s t a n b u l ' u n d a n ilgin gzlemler de veriyor: Bizim Elihann yannda bir a d a m bir k e y e b y c e k bir sandk yerletirdi. Sandn iini dar ile d o l d u r d u . H e m e n h e m e n plak bir vaziyette bir rtye b r n e r e k yalnz ba darda kala c a k ekilde bir sandn iine girdi ve darlarn arasna g m l d . d i y e anlatyor A l m a n gezgini. Trkler bu herifi evliya sandlar ve o n a y i y e c e k i e c e k tamaya baladlar. Bu a d a m n etrafnda ba ka fakirler g e c e g n d z oturuyorlar. Z a m a n l a herif yle imanla d ki, b o y n u d o m u z b o y n u n a b e n z e d i , yanaklar d a borazanc yanaklar gibi t o m b u l l a t . Padiah c i v a r d a n g e i p g i d e r k e n o n a d u a eder durur. Bat'nn kutsal sayd emanetleri hi t a r t m a d a n ve y o r u m y r t m e d e n k a b u l e d e n Dernschvvam, d o a l olarak Evliya elebi'nin k a l e m i n d e n kma benzer bu Darl Evliya'ya, hakl ya da 13 -

haksz, bir frsat g i b i bakyor, bir inann - b i r inana d n e b i len bir o l a y n balangcn iziyor. B u r a d a ilgimizi e k e n de A l m a n yazar v e h m a n i s t i n y o r u m u n d a n o k b u Darl Evliya'nn yaratt olay ve etrafnda t o p l a n a n b a k a c a f a k i r l e r d i r . Evliyalk bir yana, yntemin ne denli uyguland ve k a b u l l e n d i i , nasl izleyici ve taraftar b u l d u u Demschvvam'n izdii canl sahne d e n ortaya kyor. Merakl ve izlenimci A l m a n g n c e yazar, kitabnn b a k a bir yerinde, ilgisini e k e n hatta tank olanlar hayrete d r e n baka v e o k d o a l g i b i g r n e n bir o l a y d a n d a sz ayor: Akbabalarn k a y b o l d u u bir srada, 31 A u s t o s t a ve 14 Eyllde bir k a r g a g e l d i . Ali Paa C a m i n i n ve bizim k o n a n kar snda yksek, eski Roma'llardan k a l m a bir stun zerine k o n d u . Ac ac t t . Halk b u n u d a o k a c a y i p v e gayritabii b u l d u v e hay retler iinde kald. G n l n yazar bu kez herhangi bir y o r u m y r t m y o r , dolaysyla bu i bize kalyor ve hi hayret e t m e m e k l e birlikte, nakledilen olay ilgin b u l d u u m u z d a n 440 yl s o n r a bir naif d e n e m e y e giriiyoruz. Olay aslnda s o n d e r e c e doaldr: lkin a k b a b a l a r stanbul' d a n ayrlyor, g ediyorlar, sonra iki ayr g n d e bir k a r g a geli yor, bir s t u n a k o n u p ac ac t y o r . A n c a k olay bu denli d o a l ve basit ise yazarmz n e d e n b u n u k a y d e t m e k ihtiyacn duyuyor? Yazn s o n g n l e r i n d e akbabalar mevsimlik g l e r i n e balar lar ve tarih ne o l u r s a olsun, kargalar bir yere k o n a r a k h e p ter ler. Civar halk n e d e n b u n u a c a y i p sayyor ve s t a n b u l ' u ziyaret e t m e k t e olan bir y a b a n c neden b u n u g n l n e g e i r i y o r ? Kald ki, d u y u l a n hayret salt evre halknda d e i l d i r , A l m a n h m a n i s t i n d e d e beliriyor. Dernschvvam bir aratrmacdr, tarihsel ve a r k e o l o j i k eserler t u t k u n u d u r , hobisi eski R o m a kitabelerinin kaydn tutmaktr. G n l b o y u n c a (en azndan bizi ilgilendiren stanbul b l m l e r i n d e ) , dinsel emanetler bir yana, salt s o m u t , pratik eylerle ilgilen

mektedir. Darl Evliya'dan s z e t m e s i halkn safln b e l i r t m e k asndandr ancak, g r n t e ac ac v e y a tatl tatl t e n bir kar gaya yer ve z a m a n ayracak birine hi b e n z e m i y o r . Benzemiyor fakat bu elyazmas k o l e k s i y o n c u s u k k l bir hmanist aydndr ve b y l e o l d u u n d a n hi k u k u s u z kargann simgesel anlamn biliyordur. Ya nedir kapkara kargann s i m g e l e d i i ? Deiik inanlara g r e karga tanrlarn habercisidir, kehanet lerde bulunur, yalnzln imgesidir ve ayn z a m a n d a l m n de ' habercisidir. Kargalar h e p ac ac ter. Gelgelelim antik g i z e m c i ler, kehanetleri zenler, kargalarn ses tonlarnda her biri ayr bir a n l a m tayan, 64 d e i i k sesi ayrmay bilirlermi. stelik kar ga, siyah rengi ile s i m y a d a k i ilemlerde r m e adn alan sre cin de simgesidir. Ya s t u n neyi simgeler? S t u n y a a m aacdr, bilgidir, g k y z ile y e r y z arasn da balantdr, Tanrnn g c n belirtir, evrensel ve tinsel bir sim gedir. S o n u t a civar halkn hayretler iinde brakan kargann t m e si bir g n c e m a d d e s i oluyor, zel olay kimliini kazanyor, t m doallna karn. Bu uzattmz bir abartma deildir, bu Demschvvam'n notlarndan da kan bilinli bir y n t e m d i r , ola a n g r l e n i , saylan d e m e k t i r , anlamn, d o u r d u u , baland simgeleri z m e k t i r , g r l e n i n ve bilinenin tesine gitmektir, belirlenmeyeni aramaktr. Bir tekniktir bu ya da bir eit bilgeliin yoludur. stanbul kentinin ierdii, kapsad ve d o u r d u u gizemler z a m a n z a m a n tarihsel y a d a folklorik a d a n aratrldysa d a bir t m olarak pek d e e r l e n d i r i l m e d i . O y s a ki, ilerdeki b l m l e r d e eitli ve d e i i k r n e k l e r d e n g r l e c e i gibi, enine b o y u n a ara trlmas g e r e k e n geni, ilgin bir k o n u d u r . stanbul gizemleri sistemli bir ekilde aratrlmadysa da Tr kiye gizemleri, en azndan bir on yl n c e s i n e kadar, Haluk Ege m e n Sarkaya tarafndan kapsaml bir yaklamla tarih b o y u n c a 15

aratrld ve y o r u m l a n d . stanbul kenti d e , d o a l olarak nasibini ald. Sarkaya'nn almasn t a r a r k e n bir dizi ilgin, g i z e m d o l u , k noktas olarak k u l l a n a b i l e c e i m i z ve tartmaya her z a m a n a k olaylarla karlarz, r n e i n : - stanbul'da 16. yzylda y a a m o l a n air Bl Efendi bir g e c e , d n d e g e n yata l e n arkadalarndan Piruza Ali'yi g r r ve o n d a n bir a r m a a n ister. Dteki Piruza Ali bir kda biraz t o p r a k k o y u p d g r m e k t e o l a n aire verir, Bl Efendi de kd sarnn kvrmna yerletirir, d biter. Ertesi g n b u d n arkadalarna anlattnda eliyle ayn hareketi yapar, sarn kurcalar ve d n d e kendisine verilen ii t o p r a k d o l u kt parasn bulur... nanlmaz y k l e r ' d e n bir r n e k denilecektir, y l e d e y o r u m lanabilir stelik, bu a l m a m z d a a m a c m z psiik olaylarn ze r i n d e d u r m a k t a n o k her t r d e n r n e k l e r v e r m e k o l d u u n d a n yzyllar n c e s i n d e n kalma b y l e bir olay eniden de sayabili riz. A n c a k aratrmac Sarkaya'nn stanbul A n s i k l o p e d i s i n d e n aktard bu olay, klasik anlam ile, bir apor olaydr ya da spiritalistlerin, ruhularn t a n m l a m a s n a g r e kapal bir m e k n n iin d e dardan (transfer) y a d a t e d n y a d a n bir v e y a b i r k a n e s n e nin getirilmesidir. Bilinen ve izlenilen bilimsel kurallar bu ve bu g i b i olaylarn s o m u t bir aklamasn y a p a m a d k l a r n a g r e e s k i d e n k a l m a b u apor olayn g i z e m l e r i m i z i n arasna, t r n n bir klasik r n e i olarak, katmay u y g u n g r d k . Sarkaya kitabnn b a k a bir y e r i n d e , bir b a k a ilgin o l a y da naklediyor b u kez yerini d e belirterek. Aratrmacya g r e Beya zt, S o a n a a Mahallesi, C a m i S o k a n d a , 1970'lerin s o n l a r n d a halen yerinde d u r a n bir a p a r t m a n n y k s e l d i i eski bir evin b a h e s i n d e b u l u n a n , tala d o l d u r u l m u , bir k u y u d a n i m d a t istercesi ne uzanan bir el b i r o k kez g r l m t r . Kullandmz k a y n a k t a bu elin kimler t a r a f n d a n ve h a n g i z a m a n l a r d a g r l d belirtilmediine g r e , b y k bir olaslkla,

gsterilen m e k n d a hibir aratrma y a p l m a m v e o l a y (ayet g e r e k bir o l a y d a n s z edebilirsek) s t a n b u l ' u n g i z e m l i inanla rn kaytlarna b y l e s i n e gemitir. te d n y a d a n g e l e n ii t o p r a k d o l u kt p a r a l a r , d o l d u r u l m u k u y u l a r d a n k a n eller v e d e i i k bir t r n k a p s a m n a giren, kediler ve farelerle ilgili bir b a k a olay... 1921 ylnda, bir g e c e , s t a n b u l ' d a k i Asaf P a a T e k k e s i n d e bir toplant yaplyordu. d i y e anlatyor Sarkaya. Aralarnda Ney zen Tevfik'in d e yer ald davetliler, a k a m y e m e i n i yemiler, yats namaz v a k t i n i bekliyorlard. O srada e y h l e r d e n biri, o d a nn orta ksmn boalttrarak, davetlilerin o d a n n iki y a n n a ekil melerini istedi. e y h , kapnn karsna rastlayan d u v a r n n n e o t u r d u v e s a elindeki tespihini e k e r e k dualar o k u m a y a bala d. Az sonra, ak k a p d a n ieriye farelerin g i r d i i g r l d . Fare ler, d o r u d a n e y h i n s a yanna g i d e r e k , bir sra oluturdular. e y h bu kez t e s p i h i sol eline ald ve duasna d e v a m etti. zleyen lerin hayret d o l u baklar arasnda, kapdan ieriye ikinci bir hay van g r u b u g i r m i t i . Bunlar, farelerin d o a l d m a n l a r o l a n kedi lerdi. Farelerin zerine atlacaklar y e r d e , onlar da e y h i n sol tara fnda sralandlar. Kediler, gzlerini farelerin z e r i n e dikmiler, az ve byklarn oynatyorlar a n c a k sanki aralarnda bir engel varm gibi, farelere d o r u bir harekette b u l u n m u y o r l a r d . B u d u r u m , o n b e d a k i k a kadar b y l e c e d e v a m etti. S o n u n d a eyh g e n e n c e farelerin v e a r k a s n d a n d a kedilerin, g e l d i k l e r i ekilde, kapdan karak g i t m e l e r i n e izin verdi. Bu olay naklettikten s o n r a Sarkaya b u n u h a y v a n l a r d a k i p a r a p s i k o l o j i a s n d a n i n c e l e y e b i l e c e i m i z i belirterek hayvanla rn kendilerine yanstlan tepkileri ( b u r a d a s z k o n u s u o l a n bir t e p k i d e n o k bir a r y a d a bir k o m u t a d r ) p a r a n o r m a l y o l d a n alg layp b e k l e n e n yant verdiklerini aklyor. B u r a d a bir an d u r a l m : ilkin bir apor olayn g r d k , sonra d a n bir b e d e n l e n m e , s o n u n d a d a bir psi y a d a bir h i p n o z d u r u m u n u . Bunlar b i r a r a y a g e t i r d i i m i z d e ne gibi bir o r t a k noktay n e srebiliriz? 17
istanbul Gizemleri / F: 2

Ortak n o k t a u ki d e , a y n e n ve aktarldklar ekilleri ile kabul edildiklerinde, bizleri n o r m a l tesinin, parapsikolojik olann ruhsal alanna g t r y o r l a r . air Bli Efendi'nin y k s , ister gerek, ister u y d u r u l m u kurallara u y a n , benzerlerinin srecini izleyen bir apor dur, u farkla ki, bir d n ak i i n d e yer alp dle gerek arasnda bir k p r kurmaktadr, d s e l p l a n d a g r l e n bir nesneyi ayn a n d a g e r e k plana aktarmaktadr. Bu adan ele alndnda, k u r g u s a l olabilmesi olasl bile, ilginliini hibir ekilde z e d e l e m i y o r . stelik, anlatlan y k d e , d t e ifade edilen bir istein s o m u t l a mas d a - y a n i d n dna tap g e r e e aktarlmas d a - olaya deiik bir b o y u t kazandryor, varsaymsal d n c e l e r e y o l a yor. Beyazt'n bir m a h a l l e s i n d e k u y u d a n kt s y l e n e n el ise, benzeri b i r o k k a y n a k l a r d a bulunabilen, bir hayalet y k s dr, ister k u y u d a kalan birinin, ister o y e r d e - b y k bir olaslkla iddet s o n u n d a - l e n , katledilen birinin. eyhin arsna u y a n fare ve kedilerinin olay ise b u g n bili m i n de kabul ettii bir u z a k t a n telkin rneidir, artl refleks d e i l se de trans veya h i p n o z durumlarna ait ve bunlara z g kurallar la aklanabilen bir olaydr. Y o r u m y r t m e k kolay gibi g r n y o r s a da, bir y e r d e n s o n ra, n e m l i olan anlatlan y k d e k i , dile getirilen inantaki d u r u m lardan o k bu d u r u m l a r n artrd bilinmeyenler ve aklana mayanlardr. Eskiden kalma kaynaklar tarandnda, bir zamanlarn stan b u l ' u n u n birok ilgin kiileri y e n i d e n dirilir gibi oluyor, b i r o k gizemli olaylar sanki y e n i d e n y o r u m l a n m a k istercesine karmza dikiliyor. Evliya elebi'ye kulak v e r d i i m i z d e 17. yzyldan k a l m a bir Kapan Deli Safer D e d e ile karlarz. Ya da U n k a p a n ' n d a k i e k m e k i Ali elebi'nin kzgn frnda u y u y a n , o r a d a n kp d e n i z e atlayp g z d e n k a y b o l a n , y e d i yl s o n r a C e z a y i r ' d e n dilsiz d n e n 18 -

v e l m n d e n sonra Unkapan'nn dndaki H o r o z D e d e mezar nn yanbanda g m l e n Safer D e d e ' n i n y k s . Kzgn frna girip ml ml u y u y a n bir a d a m n y k s n e inanmak zor geliyorsa bile, ate s t n d e y r y e n l e r i ya da k e n d i kendilerini yakanlar, birden parlayp kl olanlar d n d m z de Evliya e l e b i ' y e d a h a bir anlayla kulak v e r e b i l m e m i z olas oluyor. 1885'te s k d a r ' d a iyi tannan, yakkl, terbiyeli y o r g a n c kalfas B e s i m , t e m m u z aynn scak bir g n n d e iyerinde fenala p c a n veriyor ve kalabalk bir c e n a z e t r e n i ile K a r a c a a h m e t mezarlna g m l y o r . Ertesi g n ise Besim y e n i d e n tezghnn banda g r l y o r . A n c a k rengi iyice sararm, kararm bir l rengine d n m tr. akn mahalleliye Besim bandan g e e n l e r i anlatr: g e c e mezarnda k e n d i n e gelmi, b a r m a y a balam, mezarn yaknla rnda l e m y a p m a k t a olan bir fahie ile iki b i k i n sesini d u y m u lar ve mezar kazp o n u kurtarmlar. plak kalfaya b i k i n l e r d e n biri d o n u n u , d i e r i g m l e i n i giydirmi, fahie o n u feracesi ile sarm ve y o r g a n c dkknna kadar g t r m l e r . 108 yl n c e skdar' a y a a kaldran bu dirilme, bu l m d e n d n m e olay b u g n bir katalepsi veya s e n k o p r n e i gibi deerlendirilince eskinin garip ve gizemli y k s n o r m a l boyutlarna, olaanlna kavuur. Eskiden stanbul'da g e t i i sylenilen ve kentimizin folklo r u n d a yerleip n o r m a l bir s r e iinde d e e r l e n d i r i l m e y e n olay lar da vardr. B u n l a r d a n biri de 17. yzyldan kalma s n m e y e n mum yksdr. M e h m e t e y d a b u y k y yle anlatyor: Yalancnn m u m u yatsya kadar yanar demiler. M u m s n d lemleri demiler. Bir d e s n m e y e n m u m var. O n y e d i n c i yz ylda i s t a n b u l ' d a Mevlevi M e h m e t D e d e a d n d a bir ermi-kak yaarm. Bu d e d e , kar d e m e z , buz d e m e z yalnayak, ba kabak g e z e r m i . Tipide, frtnada g e c e yarlar bir a m d a n l a d o l a -

rm. O tipide, frtnada b t n sokaklar dolar d a , a m d a n n d a ki m u m bir t r l snmezdi. En bunaltc scaklara ve en d o n d u r u c u s o u k l a r a , n e r d e y s e rlplak, g n l e r c e ve haftalarca d a y a n a b i l e n yogi ya da Hint fakiri rnekleri o k t u r . O y s a t m m e t e o r o l o j i k d a l g a l a n m a l a r a d a y a n a b i l e n v e s n m e y e n bir m u m gariplikler y a d a gizemler tari hine g e m e y e hi k u k u s u z hak kazanm saylabilir! Evliya e l e b i ' y e d n e l i m ve 1302 ylnda elebi' nin U n k a p a n'nda d n y a y a g e l d i i anlatlan gzleri al al, ate s a a n , b u r n u n u n orta direi o l m a y a n bir o c u a g e e l i m . Krmz g z l o c u k denilirmi o c u a . B u o c u k b u l u a e r d i i n d e i e k hastalna tutuluyor, derisi t m d e n s o y u l u y o r , ylan rnei, altndan da krmz bir d e r i kyor, stelik t m d e n tysz. Yllar g e i y o r , o c u k ahlak gzel, anlayl, herkesle iyi g e i n e n fakat k o n u m a s zor anlalan bir delikanl oluyor. Evleni yor, bir attar d k k n ayor ve kendi gibi krmz tenli, b u r n u n u n orta direi o l m a y a n , ksa sre sonra len bir y a v r u n u n babas da oluyor. Krmz g z l , krmz tenli a d a m , Revan yl l p , Kasmpa a'da bizim mezarln yannda gmld, der Evliya elebi y k y b y l e c e sonulandrarak. Bat kaynaklarn kartrdmzda garip ya da esraren giz o l m a k t a n o k dehetengiz yaratklarla karlarz, stan b u l ' d a yaadklar s y l e n e n ; Kedi Kadnlar ve Kurt A d a m l a r gibi. stanbul'un Kedi Kadnlarndan s z e d e n Amerikal r o m a n c ve da. Endore kurgusal tnda, bir y k y anlatyor fakat, 1870 ylnn K o m n ayaklanmasnda g e e n bir Kurt A d a m n macerasn anlat k o n u s u n u ayrntl bir aratrma ile destekliyor, d a h a n c e yazm o l d u u b a k a c a tarihsel romanlarn yapt gibi (Casanova; J e a n n e d ' A r c v . b . ) . senaryo yazar Guy Endore oluyor, ilk basksn 1934'te y a p a n , Paris'in Kurt Adam (The W e r e w o l f of Paris) adl yaptn

Paris'in Kurt Adamnn bir b l m n d e G u y E n d o r e likantropi olaylarna, insan k u r d a d n t r e n d u r u m l a r a d e i n d i i n de bunlara d n y a n n her yerinde inanldn belirtip, rnekleri arasnda, skandinavlarn Ay Adamlarn, Kzlderililerin Bizon Adamlarn, Afrika'nn Srtlan Adamlarn ve stanbul'un ( E n d o r e Constantinople diyor) Kedi Kadnlarn da katyor, onlarla ilgili bu bilgiyi vererek: Bir sa tokasn kullanarak pirin tanelerini yerler ve bilirler ki, yaratklarn mezarlklarda kurduklar sofrada, karnlarn iyice dolduracaklardr. Az bir ey yerler g r n r d e bu Kedi Kadnlar, n k t e m e l gdalarn mezarlklardan, mezarlardaki cesetlerden t e m i n eder ler, o n l a r a benzer b a k a c a yaratklarla birlikte. Mezarlklarda sofralar k u r u p cesetleri paralayp y i y e n bu yamyam Kedi Kadnlar kimlerdir, n e r e d e n kmadrlar? Amerikal yazar E n d o r e bir k o r k u romann yazyor ve elinde ki folklor malzemesini b u n a g r e kullanyor, y o r u m l u y o r , k u r g u l u y o r ve g e r e k t i i n d e abartyor. Yazar, b y k bir olaslkla, Kedi Kadnlar diye f o l k l o r u m u z d a ve masallarmzda geni bir yer t u t a n , her kla g i r e n cadlardan, c a d karlardan sz e t m e k isti y o r ve bu cadlar kendi savna u y g u n ekilde biimliyor. Sonuta Kadnlar, Guy Endore'un Cadlar, romanndaki Cehennem stanbul'un Kadnlar Kedi stanbul'un oluyor,

o c u k tekerlemelerinde bile anlan: Ne ne N e r m i n i o k y e m e peyniri Peynir seni l d r e c e k Cehenneme gtrecek C e h e n n e m i n kadnlar s t a n b u l ' u n cadlar k pik N e r d e n g e l d i n o r d a n k.

Cadlar, h o r t l a y a n llerdir, diye aklar Prof.Pertev Naili Boratav. Onlar zerine de pek o k hikyeler anlatlr. o k l u k , kadnlarn c a d olduklarna inanlr; cad-kar s z bu inantan gelmeli. A m a , e r k e k l e r d e n d e 'adlaan'larn b u l u n d u u n a tant belgeler vardr. T r k g e l e n e i n d e k i cad, aa yukar, Bat inanlarndaki vampire'\ karlar. Cadlar mezarlardaki taze lleri ka rp cierlerini yerlermi. Bir Rumeli a n l a t m a s n d a n r e n d i i m i z e g r e eskiden cadlar zararsz hale s o k a n u z m a n 'cadclar' olur mu. Cadlar zerine inan ve hikyeler, A n a d o l u ' d a n o k stan bul ve Rumeli b l g e l e r i n d e yaygn olsa gerek... Boratav'n vurgulad cad-vampir ilikisini ve cadclar kantlayan ilgin bir belgeyi M e h m e t e y d a s u n u y o r : Aadaki yaz Efendi tarafndan 1833 ylnda Trnava hkmet merkezine kads A h m e t k r gnderilmi, Takvm-i

b u l u n d u . Gzlerini kan b r m , g a y e t k o r k u n idi. Mezarlktaki b t n kalabalk b u n u g r d . Bu adamlar, salklarnda her trl pis irkin ii y a p m , rza, n a m u s a , mala saldrm, a d a m ldr m, ocaklar kaldrld z a m a n her naslsa yalarna baklarak cellada v e r i l m e m i , ecelleri ile l m kiilerdi. Salklarnda y a p tklar y e t m e m i g i b i imdi de halka habis r u h o l a r a k tebelle olmulard. Cadc Nikola'nn tanmna g r e , bu g i b i habis ruhlar d e f e t m e k iin cesetlerinin g b e i n e birer a a kazk aklr ve yrekleri kaynar su ile halanr imi. Ali A l e m d a r ile A p t i A l e m dar'n cesetleri mezarlarndan karld. G b e k l e r i n e birer a a kazk akld ve yrekleri bir kazan kaynar su ile haland. Fakat hi tesir e t m e d i . Cadc, ' B u cesetleri y a k m a k gerek...' d e d i . Bu hususta e r ' a n da izin verilebileceinden, izin verildi. Ve iki yeni erinin mezarlarndan karlan cesetleri mezarlkta yakld ve o k kr kasabamz da cad errinden kurtuldu. s t a n b u l ' d a n bir hayli uzaklatk ancak, b a l a n t d a n balant ya ve r n e k t e n r n e e , Kedi Kadnlardan y o l a kp f o l k l o r u n , Rumeli ve stanbul f o l k l o r u n u n cadlarna ve cadclarna, g i d e r e k vampirlere k a d a r vardk. Trnava Kads'nn naklettii olay, her ayrnts ile, t r n litera t r n e u y g u n bir v a m p i r olaydr. K a n d a n veya p a r a l a n a n ceset lerden sz e d i l m i y o r s a da - b i z i m Yenieri Vampirler ortal bir birine k a t m a k l a yetiniyorlar, ne h i k m e t s e ! - olayn g e m i i ve zellikle, cadcnn y n t e m l e r i klasik izgileri izlemekteler. Arada, kukusuz baz nans farklar eksik deildir, rnein kazk g b e k t e deil de g s t e , kalbin hizasna aklr, yrekleri kay n a t m a k kadar cesetlerin kellelerini u u r t m a k d a g e l e n e e g r e etkin bir aredir v . b . Vampir ya da gnbatm ile afak vakti arasnda dirilen, mezarndan kan, insanlara saldrp kanlarn emen canavar evrensel inanlara, Babil'den kalma rneklere ve bunlar yzyl lar b o y u n c a i n c e l e y e n kapsaml folklorik-tarihsel aratrmalara t e m e l tekil ettiyse de Trk ve stanbul folklorlarnda pek bir yeri yoktur, v a m p i r - c a d balants ve kriminoloji kaytlarnda yer edin-

Vekyi gazetesinin 6 9 ' n c u saysnda yaynlanmtr: Trnava'da cadlar tredi. G n battktan s o n r a evlere d a d a n m a y a balad. Zahireye dair un, y a , bal gibi eyleri birbirine katar ve b a z e n ilerine t o p r a k kartrr. Y k l k l e r d e b u l d u u yas tk, y o r g a n , ilte ve bohalar didikler, aar, datr. nsanlarn zerine ta, t o p r a k , anak ve m l e k atar. Hi kimse bir ey g r e m e z . Birka erkek ve kadnn da zerine saldrm. Bunlar arld, s o r u l d u : 'zerimize sanki m a n d a k m s a n d k l ' d e d i ler. Bu y z d e n mahalle halk evlerini b a k a y a n a tamlardr. Kasaba halk bunlarn cad d e n i l e n habis ruhlarn eseri o l d u u n da ittifak etti. slimye kasabasnda cad/clk ile tannm Nikola adndaki a d a m getirildi ve kendisiyle sekiz y z k u r u a pazarlk edildi. Bu a d a m n elinde resimli bir t a h t a vard (bir ikona). Mezarla gider, tahtay parmann zerinde evirir, r e s i m h a n g i mezara bakarsa, cad o mezardaki habis r u h imi. B y k bir kala balk ile mezarla gidildi. Resimli tahtay p a r m a n d a e v i r m e y e balaynca r e s i m , salklarnda yenieri o c a n n kanl zorbalarn d a n olan T e k i n o l u Ali A l e m d a r ile Apti A l e m d a r d e n i l e n iki aki nin mezarlarna kar d u r d u . Mezarlar ald. Cesetleri y a r m misli b y m , kllar ve trnaklar da er, d r d e r p a r m a k uzam

mi olan, 70'li yllarn balarndan kalma, Cihangir Vampiri gibi olaylar bir yana. Nedir ki Bat'nn v a m p i r inanlar, f o l k l o r u ve literatrne ynelik baz kaynaklara g z attmzda ilgimizi e k e n baz bilgi ler ve kiilerle karlam oluruz. 1884'te, B u d a p e t e niversitesi r e t i m yelerinden ve ar kiyat a k a d e m i s i n i n k u r u c u s u , Prof. A r m i n i u s V a m b e r y ' n i n yayn lad zyaamsal kitab Arminius V a m b e r y : yaam ve m a c e r a l a r n d a T r k l e r ' d e k i baz v a m p i r inanlarna d a d e i n m e k t e d i r . M a c a r dilinin kkenlerini aratrmak amacyla Orta A s y a ' y a kadar dervi klnda y o l c u l u k e d e n V a m b e r y ' y e g r e : Osmanllar'da y a y g n bir inana g r e , v a m p i r l e r a a Ele geirilen vampirler, kelleleri kesildikten s o n r a , bir kavuklarnda gizlenirler, oralarda avlanrlarm; uvala k o n u p denize atlrm. Daha yakn bir k a y n a k ise stanbul'da y a a y a n , zel bir kan bankasn ileten gerek Kont Dracula'y ayrntl bir ekil d e anlatmaktadr. Kaynak 1965 tarihli Fate (Yazg) adl A m e r i k a n dergisidir, olay kaleme alan ve bu gerek Draculay s t a n b u l ' d a ziyaret e d e n Leo H e i m a n adl bir yazardr. Yllar yl v a m p i r k o n u s u n u aratranlar tarafndan gvenilir (?) bir kaynak olarak baklan, sekilerde yer alan yazya g r e Kazkl Voyvoda'nn soyundan olan Kont Alexander Cepesi, Romanyal o l u p 1947 ylnda, kzl sal ei Olga ile birlikte, stan bul'a yerleiyor, bir zel kan bankasn kuruyor, kiilerden k a n ve plasma satn alyor ve de Trk hastanelerine, Kzlay'a pazarl yor. Yazar H e i m a n , K o n t Cepesi ile stanbul H i l t o n ' u n barnda b u l u u y o r ve syleyiini, k o n t a ait Jkk bir yelkenlinin de barn d, stanbul Yat K u l b n d e s r d r y o r . Kont d o a l olarak bir v a m p i r uzmandr, a i l e s i n d e n kalma eski kaynaklarn, d e e r l i elyazmalarnn sahibidir, Boazii'ne bakan be odal bir d a i r e d e yayor, ei, iki kedisi ve bir p a p a a

n ile birlikte. ki de kz vardr bu gerek D r a c u l a ' n n , biri bir Fransz cerrahna evli, d i e r i de bir T r k bankacsna. Sohbet b o y u n c a kan krmzs Yassada(!) arabn y u d u m layan kont, atas Kazkl V o y v o d a ' n n , paral a s k e r V l a d o Cepe si' nin y k s n u z u n u z u n anlatyor. lk bata V l a d o acmasz, korkun bir T r k dmandr, 1450'de bir g n l l o r d u s u n u n banda Osmanllara kar sava yor. Nedir ki, Fetih'ten ksa sre s o n r a saf deitiriyor, Hristiyan kardelerinden v a z g e i p Osmanllarn tarafna g e i y o r o r d u s u ile. Eflk' ele g e i r i y o r Vlado ve karlnda V o y v o d a (Prens) unvan ile dllendiriliyor, Srinca dann eteklerinde y k s e l e n kalesine yerleiyor. Sadist ruhlu, k a n d k m e k t e n , eline g e e n i kaza aktrmak tan k o r k u n bir zevk alan V l a d o Dracul (Ejderha) z a m a n l a ipin u c u n u iyice karyor ve 1477'de, O r d e a savanda, Osmanllar tarafndan y o k ediliyor. Yllar g e i y o r ve g n n birinde mezar aldnda ii b o bulunuyor... Atasn b y l e anlatyor stanbul'daki kan bankasnn sahibi k o n t v e Vlad D r a c u l ' u n s o y u n u n t e k v a m p i r i o l d u u n u , n e olur ne olmaz, srarla v u r g u l u y o r (Kazkl V o y v o d a ' n n g e r e k y k s n m e r a k edenler ise Osmanl tarihini kartrp gvenilir bir kay naktan renebilirler). Leo H e i m a n ' n yazs 1980 ylnda y e n i d e n g n d e m e geldi i n d e Amerikal bir aratrmac (Fern S. Miller) yazarn kimliini z m e y e alyorsa da o n u n l a ilgili pek bir iz b u l m u y o r . Yazy yaynlam olan Fate dergisi H e i m a n ' n adresine s a h i p o l m a d n sylyor, srael'de (Hayfa) bir L e o Heiman'n a d r e s i b u l u n u y o r a m a a d r e s e g n d e r i l e n m e k t u p cevapsz kalyor v.b. Yaznn ierii ile ilgilenen kurululardan Vampir Bilgileri D e i Tokuu (Vampire n f o r m a t i o n Exchange, Rochester, N e w Y o r k ) n a g n d e r d i i m i z bir m e k t u p t a hususlar belirtiyorduk: 1 - Yaznn yaynland 1978 ylndan beri hibir c i d d i v a m pir ya da D r a c u l a aratrmacsnn Cepesi ile t e m a s e t m e m i

olmas, o n u n l a ilgili h e r h a n g i bir bilgiyi iletmi o l m a m a s o l d u k a gariptir, 2 - Vlad D r a c u l ' u n s o y u n d a n o l d u u n u s y l e y e n birinin stanbul'a yerlemi o l m a s , bir kan bankasn iletmesi ne d e n li a c a y i p ise bu kiinin, g e r e k Vlad D r a k u l ' u n deil de k u r g u s a l Dracula'nn unvan o l a n , k o n t unvann kullanmas stelik s o y a d olarak Vlad'a yaktrlan Kazkl (Tepesh, Cepesi) adn u y g u n bulmas bir o kadar acayiptir, 3 - R o m a n y a ve stanbul ile ilgili bilgiler o k az, y e t e r s i z v e tutarsz, 4 - stanbul'da y a b a n c uyruklu bir kiinin ya da h e r h a n g i zel bir kiinin bir kan bankasn iletmi olabilmesi olanaksz dr, 5 - Alexander C e p e s i adl birine ne stanbul telefon rehberle rinde, ne de iki ayr yat kulplerinin kaytlarnda rastlanlmamtr. S o n u t a 1980'den b u y a n a n e yazar H e i m a n , n e d e kahra man Kont Cepesi h a k k n d a hibir haber alnmad g i b i kay nak, bir d z m e c e ya da kaynak olarak, arive kaldrld. Bir de 1960 ylnda istanbul basnn megul e d e n , Yeni Akam gazetesinde m a n e t k o n u s u olan vampirler vardr. N e d i r ki, bunlar d a t m d e n u y d u r m a v e E d o u a r d Roditi'nin kara m i z a h t r n d e k i istanbul V a m p i r l e r i : a d a iletiim y n t e m l e r i k o n u s u n d a inceleme (The V a m p i r e s of stanbul: a s t u d y in m o d e r n c o m m u n i c a t i o n m e t h o d s ) adl y k s n n kahramanlardr. Cadlar, Adamlar... Kaynamz y e n i d e n Bat'dan almadr ve bir u z m a n n , bir Fransz aratrmacsnn imzasn tamaktadr. nancmz ve y n t e m i m i z u ki, bir yerlere varabilmek iin, tek ve de bilimsel (de ilse de yan-bilimsel) yol kaynaklarn nyargsz kartrlmas ve gerektiinde attrlmasdr. Bazen o k ufak bir nokta, d e e r s i z gibi g r n e n bir ayrnt, satrlarn arasna karm bir satr, ilgisiz sandmz bir a d , bir referans bize yararl balantlar, aydnlatc, ynlendirici armlar salayabiliyor. Kedi Kadnlar, Vampirler ve de s t a n b u l ' u n Kurt

Gizemcilik k o n u s u n d a k i kitaplar ile t a n n a n Fransz R o l a n d de Villeneuve Kurt Adamlar ve vampirleri aratran bir almasn da 1542'de s t a n b u l ' d a sr halinde g e z e n Kurt A d a m l a r d a n sz ediyor. Villeneuve, 17. yzyl yazar J a c q u e s d ' A u t u n ' u n Sihir bazlar ve B y c l e r K o n u s u n d a Bilimsel nanszlk ve Cahil Saf lk (L'incredulite savante et la credulite i g n o r a n t e au sujet d e s Magiciens et d e s Sorciers, J e a n Molin yayn, L y o n 1671) adl almasndan aadaki alnty veriyor: Sultan, has askerleri ile birlikte, silahlanp s a r a y d a n kt; kurt a d a m l a r d a n y z elli kadarn surlara d i z d i fakat bunlar, t o p l a n a n halkn g z l e r i n n d e , surlardan atlayp kayboldular. D ' A u t u n ' u n anlatt, de Villeneuve'un naklettii bu o l a y d a k i Kurt A d a m l a r kurtlar m y o k s a stanbul'un eski ve ezeli dertlerin d e n biri o l a n b a b o kpekler mi? Oras hi belli deildir. A n c a k sultann (ki belirtilen tarihte Kanuni Sultan Sleyman'dr) silah kuanp v a h i k p e k srleri nin peine d m e s i hi dnlebilir mi? Eski k a y n a k l a r d a k i eski olaylar y e n i d e n ele alnp y o r u m l a nnca efsanenin ya da inann yerini u y d u r m a c a alyor... Ancak, d a ekleyelim. Araplarn s z n ettii bir baka b y (sihir) ekli M a s k h ' dr ya da insanlar hayvana d n t r m e sanat. Bat'da, ekler dris ah b u n a likantropi (kurt a d a m ) derler... her ayrnt ve bilgiyi kullanmak pahasna, Dou gizemciliinin sayl aratrmaclarndan dris ah'n bir n o t u n u

27

rn arasnda. Art bir dizi m a c e r a s e v e r b i l i m a d a m : d m o n , A m p hiaros v e M o p s o s gibi. Altn P o s t ' u n y k s bilinen bir y k d r : J a s o n , M e d e a ' n n yardm ile, p o s t u k o r u y a n ejderi l d r y o r , istediini elde e d i y o r ve geri d n y o r . Altn P o s t ' u n y k s bir arayn y k s d r ancak, d i k k a t edelim, asl ilgin o l a n b u y k n n , b u m a c e r a n n izledii yoldur. D o d o n a tapnann kehanetler y a d r a n a a c n kerestesi ile ina edilen A r g o s gemisi de k e h a n e t l e r d e b u l u n u y o r , n k ko nuan bir gemidir. Denize alan bu k o n u a n , ses v e r e n g e m i bir arayn arac oluyor; d e n i z d e n bir y o l c u l u k yaplyor, y a a m ile l m arasndaki ince izgiyi, ayrm s i m g e l e y e n d e n i z d e n . Denizleri aarak, B o a z i i ' n d e n g e e r e k , Altn Post ya da bilgi y e n i d e n elde ediliyor. Bat'dan alnan ve D o u ' y a getirilen bilgi geri d n y o r s a da bu bilgiye eriebilmeleri iin Jason" un ve o n u izleyenlerin Bat'y D o u ' d a n ayran - y a d a Bat'y D o u ile b i r l e t i r e n - bir g e i t t e n , bir b o a z d a n g e m e l e r i gerekiyor. J a s o n ' u n tehlikelerle (deniz kzlar, ate s o l u y a n boalar, yar kartal yar kadn canavarlar) d o l u y o l c u l u u bilgiye sahip o l m a k isteyen, kaynana (Karadeniz'e) ulaan ve aradn elde Kahramanlar, krallar, kralieler, tanrlar, ermiler ve efsanele ri yaratanlar! G r o l S z e n ' i n d e d i i g i b i : Efsane d e y i p g e m e y i n . Efsanelerde gzellerin yansra g e r e k yatar. H e m de b o y l u boyunca. Altn Post'u ele g e i r m e k iin Karadeniz'e alan 55 krekli A r g o s gemisi g e i y o r B o a z ' d a n , nice nl, kimi b i l i m c i , kimi yar tanrsal yolcular ve gemicileri ile. Kimler y o k ki, o g e m i d e ! J a s o n var seferi d z e n l e y e n ve y n e t e n , g e m i y i ina e d i p o n a adn veren usta A r g o s , Truva savalarna n e d e n o l a c a k gzel Helena'nn kardeleri Castor ve Pollux, eriilmez o z a n Orfeus, canavar M i n o t o r ' u l d r e c e k olan Theseus. Ve dnyann en g l s diye bilinen Herkl bile var, Yuna nistan'dan Karadeniz'e karlan kanatl k o u n p o s t u n u arayanla dr: 1) B o a z i i ' n d e n gei, 2) Altn P o s t ' u n (bilginin) K a r a d e n i z ' d e n glenerek, Bat'ya dnmesi. Yoksa, Fransz Louis Charpentier'nin dnd gibi, D o u ' y a alan kap (Boaz) v e D o u gibi saylan A n a d o l u (K k Asya) Atlantis kyametinden k a a n , eitli yerlere (Kafkasya, 29 e d e n g e r e k bir giz sahibinin y o l c u l u u deildir. J a s o n bir iha net ileyerek bilgiye sahip olabiliyor, c e h e n n e m e kadar iniyor, d e i i m d e n g e i y o r , o y s a g e r e k t e n arzulad bilgi v e e r d e m deil servet ve gtr. Y u n a n m i t o l o j i s i n d e n kalan bu efsane, b y c Sirse'nin kral Ulises'e anlatt bu y k b i z c e iki a d a n ilginlikler tamakta

IKINCI BLM

MEKNLAR VE GZEMLER
Ky ky B o a z i i bir efsane, d e s t a n , m i t o s ve g i z e m eridi dir, her kesinde e s k i d e n hatta o k eskiden k a l m a arpc, e k i ci ve hayal g c m z zorlayan bir ya da birka iz tar. Bir y o l , bir gei, bir kapdr Boazii, isteyene Karadeniz'e, M a r m a r a ' y a alan. Geliigzel bir gzergh izildiinde bile y o l a ktnz her yer bir masaln, eski bir inann, d a h a da eski kahramanlarn ve kahramanlklarn, sevgilerin ve bilgeliklerin tlsml bir noktas gibi dir. isteyene

rlanda, ngiltere) snan ve e n g i n bilginlerin taycs olanlarn barnaklar, g i d e r e k merkezleri mi oldular? Argos gemisi geri dnyor, yeniden Boazii'nden geiyor, z o r u n l u olarak. A r g o n o t l a r b o a z n iki kysnda saltanat k u r a n Bebriker'in kral A m i c u s ' a kar savarlar ve galip geldiklerinde onlara y a r d m e d e n kanatl cin S o s t e n i o n ' a stinye'de (Stenya, Sostenion) bir t a p n a k ina ediyorlar. Anadolu Kava'ndan geiyor konuan gemi Argos ve bu kez y o l u n a olaysz d e v a m edebiliyor n k bir kp bir b a t a n adalar o k t a n d r devingenliklerini yitirdiler. B o a z kylarnda az olay yaratmyorlar bu A r g o n o t l a r , Altn P o s t ' u kapp geri d n d k l e r i n d e : Kral A m i c u s , Pollux'a m e y d a n o k u y o r , o n u n l a d v y o r v e vuruluyor. stinye'de b u o l a y d a n s o n r a ina edildii sylenilen tapnak bir yana, Pollux, Bey k o z ' d a bir d e f n e aacn dikiyor ve s o n r a d a n , bu a a c n dallarn kranlar ldryorlar v e y a baka bir y o r u m a g r e , g r n m e z o l u yorlar. Fakat n e d e n bir d e f n e aac ve defne aacnn delilik veya g r n m e z l i k l e ne ilgisi vardr, olabilir? Defne aacnn yapraklar ile eskilerin, antiklerin krallarna, kahramanlarna, tanrlarna talar rdklerini biliyoruz n k def ne bir sekinlik, bir ycelik anlamn tayordu. Nedir ki, baz ina nlarda s z k o n u s u o l a n d e f n e aacnn iinde bir hayli d e i k e n ve d e l i m e n bir r u h u n gizlendii syleniyor. B a z e n bir o c u k k a d a r akac bir r u h , bir c i n m i b u , srarl, t u t t u u n u k o p a r a n , birinden holandnda ondan hi ayrlmayan, hep izleyen. Z a m a n oluyor ki, b u r u h veya cin, srarl ball y z n d e n , k b u sa d n y o r , b a l a n d insanlar taciz ediyor. S o n u t a sabrlar n tketiyor (ldrtyor) ya da kamalarna, kaybolmalarna ( g r n m e z olmalarna) n e d e n oluyor. stinye'de g i z e m l i zellikleri ve gleri olan bir d e f n e a a c dikilirken M e d e a , T a r a b y a ' y (Therapia'y) kuruyor. H a n g i M e d e a bu? Hi kukusuz b y c M e d e a , d a h a n c e J a s o n ' u n y a n n d a

g r d m z ve lerinden biri olan.

ilerde,

kocasnn

ihanetine

bir

kart

olarak

ocuklarn l d r e n ve antik t r a g e d y a n n u n u t u l m a z ve lanetli kii Tarabya'nn anmsanan eski ad T h e r a p i a oluyor, y a n i ifa, a n c a k d a h a n c e k i ad ise F a r m a k e u s ' d u r , Zehirleyen'dir. Efsa nelere kulak verecek olursak ilk T a r a b y a ' n n bu tr bir ad almas nn n e d e n i d e , J a s o n ' a d e s t e k o l d u k t a n s o n r a peine d e n , M e d e a ' n n t m sahil b o y u n c a d k t zehirdir. Boazii'nin her kesinde, her irin, destansal kk k o y u n d a bir giz bizleri bekliyor ve a n t i k inanlardan dirilip bizle re y e n i d e n sorular soruyor, kydan kyya bir g i z e m zincirini kuru yor, ister bantl ister (grnte) bantsz. Bir zamanlarn B y k d e r e s i ' n d e bin yllk bir nar ykselirdi B e y k o z ' u n d e f n e aac kadar gizemli ve efsaneler yaratan. Kimi eski tarihilere g r e 1097 ylnda hallardan G o d e f r o y de Bouillon bu aacn altna yatmt, d a h a s o n r a k i kimi tarihilere g r e d e D e Bouillon hibir z a m a n B y k d e r e ' y e ayak basmamtr. Bu tarihsel nardan Fransz yazar T h e o p h i l e Gautier sz e d i y o r efsaneye inanarak, bu tarihsel nar stanbul'da yaynlad Revue de Constantinople d e r g i s i n i n 20 ubat 1876 tarihli saysnda Vikont Alfred de G a s t o n anlatyor uzun uzun. narn g i z e m i nerede diye sorulacak. narn g i z e m i kendi sinde, yanda ve yandan d o l a y n e d e n o l d u u efsanelerde. Baka bir d e y i m l e gizemleri y a r a t a b i l m e k iin her ey her z a m a n yeterlidir. Her ey her z a m a n bir k noktas olur ve en n e m l i si, e s k i d e n , o k eskiden kalm her nesne, yer, bina ve kalnt tad izlerle, anmsattrd olaylar ve kiilerle kendi iine kapan m bir gizemdir. stanbul sarp sarmalayan efsanelere g r e antik Kabata'ta y a d a A j a n t i o n ' d a yunuslar b o l c a g r n r , sesleri g n b o y u n c a d u y u l u r d u . A r g o s ' u akla getirerek, mesafeleri aarak ve m i t o s u g e r e k l e r e balayarak deniz kzlarnn sesi ile yunuslarn sesini bir tutabiliriz, o k a yrtlen a d a bir y o r u m ve yaklamla. Deniz kzlar efsanevi yaratklard, arklar ile denizcilerin,

g e m i c i l e r i n akllarn e l e n . B u n a bir d i y e c e i m i z y o k (bir z a m a n lar A m a z o n l a r , t e k g s l sava ve anaerkil kadnlar da efsa nevi saylyordu, tarihsel bulgular onlarn g e r e k olduklarn kant layp b i z i m K a r a d e n i z ' e balayncaya d e k ! ) f a k a t yunuslar, b o a zn ve M a r m a r a ' n n yunuslar bir gerektir, en azndan s t a n b u l l u lar iin bir y a r m yzyl n c e s i n e kadar bir g e r e k t i . K a b a t a ' t a m i t o l o j i k k a n u n algcs Chalkis'in taksimleri ile yunuslar m e s t e t m e s i , o b a n C h a n a n d a s tarafndan l d r l e n bir y u n u s a bir m e z a r ina etmesi de bu o k eski g e r e i n iirsel bir s i m g e s i n d e n b a k a bir ey deildir. K a b a t a ' t a y u n u s l a r ve K u r u e m e ' d e (antik ad ile A n a p lus) stunlarn t e p e s i n e trmanp yllarca k a l a n Bizans'n keileri: 433'te kei S i m e o n bir s t u n u n t e p e s i n e yerleip 27 yl o r a d a kalyor, 460'ta y e r i n e g e e n Daniel ise ayn s t u n u n t e p e s i n d e 34 yl yayor, ile ekerek. B o a z r u h u n arnd, inanlarn k a n a t g e r d i i fakat, ayn z a m a n d a , ordularn arpt bir eit zel b l g e gibidir: Rumeli H i s a n ' n d a n 700.000 kiilik o r d u s u n u n b a n d a Kral Darius g e i yor, 1097'de Rumeli Hisar'nda hallar k a m p kuruyor, kenti talan ederek. S o n u n d a 1453'te Fatih Sultan M e h m e t tarihin yeni bir d n e m i n i ayor. Bir o r d u g h merkezi o l u y o r tarihi b o y u n c a Rumeli Hisar o y s a u n u t m a y a l m ki, hisarn b u l u n d u u t e p e n i n ad, bir z a m a n lar, Evliyalar d i y e bilinirdi ve bir ziyaret y e r i y d i D u r m u D e d e ' n i n , eyh smail M a a u k ' u n , eyh H a s s a n Sarifi'nin ve bakalarnn mezarlarn i e r d i i n d e n . . . B o a z t u r u m u z u s r d r e l i m : K i r e b u r n u balk lokantalar ile nl irin bir mekndr, ayn z a m a n d a o k e s k i d e n k a l m a bir efsanenin ierdii bir ahlak dersinin de yeridir. K i r e b u r n u ile Kefeli arasnda ad Sadk Kaya olan bir k a y a b u l u n u r d u ve Bizansl D i o n i s i o s ' u n anlattna baklrsa s e f e r d e n d n e n iki d e n i z c i arkada, g n n birinde, biriktirdikleri paralar o kayann altndaki bir y e r e gizlemilerdi. S o n r a biri yalnz kaldn d a , geri d n m parann t m n a l m a y a kalkm. Kalkm a m a b a a r a m a m n k kaya vere v e r e salt k e n d i n e ait o l a n

paray almasna izin v e r m i , sadk ve s a d a k a t e bal bir k a y a olduundan. Ya Emirgn? E m i r g n ' n lanetli bir yer o l d u u n u , en a z n d a n antikler tarafndan yle sayldn k i m d n e b i l i r ki? Derler ki Emirgn'n ad K i p a r o d e s iken o r a d a bir t a p n a k ykselirmi l bir tanra o l a n H e k a t e ' y e adanm. E m i r g n v e b y c l n , c e h e n n e m i n , u u r s u z kavaklarn yzl, eli mealeli, p e i n d e n uluyan k p e k l e r i e k e n , g e c e vakti kara bulutlar eklinde g k y z n d e d o l a a n ejderhalarn t a n ras Hekate! B o a z i i m i t o l o j i d e n k a l m a izleri, efsaneleri, inanlar, evliya ve keileri ile g i z e m d o l u s u , antik gizemlerin anlarn k o r u y a n bir uzun geit olarak karmza dikiliyor, salt K a r a d e n i z ' e ya da M a r m a r a ' y a d e i l d e t e d n y a y a hatta c e h e n n e m e alan bir geit. T m gzellii, ekicilii ve g e m i i ile a d e t a her b o y u t a alan bir kap. K o n u m u z o l d u u iin a b a r t m a k niyetinde deiliz a n c a k , say falar b o y u n c a g r d m z v e g r e c e i m i z gibi, stanbul'un gizemler kenti nitelii ve dolaysyla, ayrcal tartlmaz bir ger ektir. Yorumlar d a i m a ve h e r k e s e aktr fakat, y o r u m u n u z h a n gi y n d e olursa o l s u n , g i z e m havas - i s t e r hissedin, ister hisset m e y i n - bu k e n t i n her tarafn d a i m a sarmtr ve saryor. Antla rn, kalntlarn, t a p n m a yerlerinin, saray ve hanlarn, m e y d a n ve sokaklarn hi e k s i l m e y e n a k s i n e g e e n z a m a n l a d a h a d a p e k i en bir g tadklarn ve bu g c n , ister d a l g a d a l g a ister daire sel ekilde yayldn, biriktiini ve merkezler o l u t u r d u u n u bili y o r u z . M e k n l a r a , tanamazlara hatta nesnelere tannan bel lek potansiyeli (bellei arj e t m e k ya da bellekle arj o l m a k ilemleri ile) bu g c n i z d m n d e n baka bir ey deildir. nansal bir ilevi o l a n y e r l e r d e bu g, srekli o l a r a k b e s l e n d i i n d e artyor v e b u g c n simgeleri olarak g r l e n nesneler d a h a d a etkin oluyorlar. te karmzda A y a s o f y a (Ayia Sofia) 921 yl s r e c e bir kili se, 481 yl b o y u n c a bir c a m i ve b u g n bir m z e , bir kltr ve 33
istanbul Gizemleri / R 3

sanat m e r k e z i . Hi k u k u s u z Bat ile D o u ' y u biraraya getiren, sentezini y a p a n bir merkez, gizemleri ve efsaneleri, inanlar ve izleri ile. G e z e g e n i m i z i n k u t u p l a m a (polarite) haritasnda n e m l i bir nokta. 1833'te A y a s o f y a ' y c a m i y k e n ziyaret e d e n Prusya elilik danman M. v o n Tietz, Hristiyan inanlarna g r e kutsal saylan emanetleri b u e k i l d e d e e r l e n d i r m e k t e d i r : Gney y n d e b u l u n a n st galeride, ukur, krmz renkte bir m e r m e r var. B u n u n p e y g a m b e r i m i z sa'nn beii o l d u u sy leniyor. Bir de a n n e s i tarafndan sa'nn ykand kurna var. B u n larn ikisi birlikte K u d s ' t e n getirilmi. Tapnan k u z e y y n d e k i giri kapsnn s o l u n a d o r u bir s t u n g r l y o r . Buna 'Terleyen S t u n ' ad verilmi. Srekli olarak r u t u b e t t e n sland iin, b u n a e l d e d i r m e n i n , her d e r d e d e v a o l a c a syleniyorsa d a c a m i avlularndaki insanlarn hali b u n u kesinlikle yalanlamakta. Ayasofya'y Batl bir d i p l o m a t n y o r u m u ile deil de folklor asndan ele aldmzda baka noktalara d e i n m i oluruz: Ayasofya... sade mimarlk, mozaik ve bakaca bezeme sanatlarnn sergilendii bir yer d e i l , efsane ve inanlarn da hazinesidir. d e r Pertev Naili Boratav. Bizans a n d a ve d a h a sonralar d a Trklerin o n u c a m i y e e v i r m e l e r i n d e n s o n r a stan b u l ' u n M s l m a n t o p l u l u u , insan e m e i n i n b u y c e yapy yarat masnda insanst g l e r i n pay o l d u u n a , o n u n k e b u c a n d a akln z m l e y e m e y e c e i nice srlarn gizli d u r d u u n a inan m. 532 ylnda, Nika isyan srasnda, A y a s o f y a t m d e n yandn d a m p a r a t o r J u s t i n i e n y e n i d e n bir inaata giriiyorsa d a k u b b e ye g e l i n d i i n d e parasal zorluklar e k m e y e balyor. Bir efsaneye g r e de beyazlara b r n m bir delikanl o n a katrlarla, uval d o l u s u altn getiriyor. H e y e c a n a kaplan imparator bu olay yakn larna a n l a t m a y a kalknca da b y bozuluyor, altn g e t i r e n deli kanl bir d a h a g r n m y o r . Terleyen Stun veya Terleyen Direk ya da Alayan Direk k o n u s u n d a B o r a t a v ' d a n aadaki bilgileri aktaryoruz:

Mslmanlar derler ki: Ayasofya, M u h a m m e d p e y g a m b e r i n zamannda bir zelzeleden yklm, t a m i r e kalktklarnda k u b b e yi bir t r l tutturamamlar. S o n u n d a , Hzr'n d n d i n l e y e rek, p e y g a m b e r i n t k r , Z e m z e m s u y u v e M e k k e t o p r a ile kartrlm bir h a r sayesinde k u b b e yaplabiliyor. Evliya ele b i ' y e g r e , tapnan T e r l e y e n Direk' d i y e a d l a n a n s t u n u n u n altnda karlm b u har. B y k k u b b e d e n sarkan altndan t o p kandili, bu m u c i z e y e bir sayg ans olarak Fatih astrmt. Terleyen Direk (yahut Alayan Direk)te bulunan delik, Hzr'n, kiliseyi c a m i y e e v i r m e k isteyince, yapnn y n n kble ye d n d r m e k iin parman s o k t u u delik imi. Bu delikten szan slakln t r l dertlere d e v a o l a c a sanlr. Hzr'n, Kadir gecesi A y a s o f y a ' y a geldiine, t a m altn t o p kandilin altnda n a m a z klanlar arasna katldna inanlr. A y a s o f y a ' n i n mucizeleri ve n e d e n o l d u u inanlar say makla bitmez ve her kuak, her t o p l u m ve her inan b u n l a r a bir eyler katmtr: kimi O r t o d o k s efsanelerine g r e s o n A y a s o f y a ' nin m a k e t i bir ar p e t e i n d e n kmadr, kimine g r e d e b y k s a l o n u n ortasnda b u l u n a n , d e m i r bir kapakla r t l eski bir k u y u n u n suyu kalp hastalklarna ifa v e r i y o r m u . Fetih'ten k a l m a bir b a k a efsaneye g r e Fatih, A y a s o f y a ' y a g i r d i i n d e ayin y a p m a k t a olan patrik duvarn iine g i r i p k a y b o l mutur. A y a s o f y a n e r d e y s e bir eit g i z e m l e r ve inanlar a n s i k l o p e disi ise emberlita bir esrarlar sekisidir. emberlita ya da C o n s t a n t i n s t u n u Bizans'n merkezi ve de s i m g e s i olarak bilinir ve saylrd n k , Bizans'n C o n s t a n t i n tarafndan fethinin (18 Eyll 324) ve kutsamasnn (8 Kasm 324) bir iaretiydi. Ayn z a m a n d a b a k a c a kutsal emanetlerin biraraya getirildii bir g i z e m l e r noktasyd. Bizans inanlarna g r e C o n s t a n t i n stunun t e m e l i n d e Truv a ' d a n g e l m e tanra Pallas Atina'nn tahtadan yaplm heykeli ni, N u h p e y g a m b e r i n asasn, M u s a ' n n sular fkrttrd ta, sa'nn e k m e k l e r datt g n d e n kalan yedi e k m e i n krntlarn g m d r m ve t e m e l i k e n d i eli ile kapatmt.

emberiita'n t e p e s i n d e y k s e l e n v e A p o l l o ' y a benzetilen C o n s t a n t i n ' i n heykelinde de sa'nn handan (armhndan) bir p a r a b u l u n d u u n a dair inanlar d a vard. 1105 ylnda heykel k o p a n bir frtnada, birka kiiyi de eze rek yklyor s o n r a k i yllarda, m p a r a t o r I. Manuel C o m n e n o s ' u n d n e m i n d e , s t u n tamir ediliyor ve 1779'da I. A b d l h a m i t ' i n e m r i ile e m b e r l e r yenileniyor. stanbul'daki stunlar, dizi dizi efsaneler yaratarak, etrafa gizemler datyorlar: - A v r a t p a z a n ' n d a ii b o , m e r m e r paralarndan yaplm bir stun ve t e p e s i n d e bir heykel, o da b e m b e y a z m e r m e r d e n . Ylda bir kez heykel ses verir, kular etrafna d n m e y e balarlar lgncasna ve bir ksm yere d e r bitik. Halk onlar t o p l a r k e n d i ne bir ziyafet eker. Bizde Avrat Ta olarak bilinen A r c a d i u s s t u n u d u r bu, kala kala bir kaidesi kalmtr C e r r a h p a a ' d a bir de t e p e s i n d e n k o p a n bir para. S t u n 403 ylnda m p a r a t o r Y c e T h e o d o r i u s ' u n ansna d i k i liyor mparator A r c a d i u s tarafndan; 421'de 2. T h e o d o s i u s t e p e s i ne babas A r c a d i u s ' u n kular c e z b e d e n heykelini yerletiriyor; 542'de stuna d e n bir i m e k heykelin bir elini kryor; 740'ta ise heykel kendiliinden devriliyor ve 1719'da s t u n yklyor. A v r a t p a z a n ' n d a k i Avrat Ta'na karn Fatih'te bir Kz Ta veya M a r c i a n u s stunu... Bunun t e p e s i n d e d e , Bizans d n e m i n d e bir heykel d u r u y o r d u : mparator M a r c i a n u s ' u n o t u r m u haliyle bir heykeli. Efsanele re g r e s o r u n yaratan bir i m p a r a t o r heykeliydi b u , n k yaknla rndan g e e n kzlarn bakire o l u p olmadklarn ak ak d u y u r m a k gibi k t bir h u y a sahipmi. Evliya elebi de bir baka o l a a n s t s t u n ve h e y k e l d e n sz ediyor, atladkap'da b u l u n a n . Drt keli olan bu s t u n u n tepesindeki heykel ise t u n t a n yaplmt ve bir eit h a b e r c i - k o ruyucu grevini gryormu: Akdeniz'den yaklaan dman gemilerini haber verir, gemiler yaklanca da azndan k a n bir atele yakp kl edermi. 36 -

emberlita'a d n e l i m : e m b e r l i t a v e altnda b u l u n d u u sylenilen i o d a ile ilgili ilgin bir y o r u m Haluk E g e m e n Sarkay a ' d a n gelmektedir. Sarkaya'nn savna g r e , Mabet P r o t o t i p i ne u y g u n her kutsal yap gibi, emberlita'n da yeralt A g a r t a sistemiyle ilikisi olmas s z k o n u s u d u r . Bu sav ile ilgili olarak aratrmacmz 1930'lu yllarda e m berlita civarnda yaplan bir a r k e o l o j i k kaz s o n u c u labirent ek linde baz dehlizlere rastlandn, bu n o k t a d a n hareket edildiin de emberlita'n stanbul'un altndaki dehlizlere alan bir kap, bir giri hatta bir enerji noktas ilevini g r d n de e k l e m e k t e dir, rahata tartlabilir bir y o r u m l a . Eski Bizans'n merkezi olan H i p o d r o m , Sultan A h m e t ve civarnn Aksaray'a ve belki de d a h a tesine kadar yeralt galerileriyle d e n d i i bir gerektir ve Sarkaya bu g e r e e k a y n a k ola rak, stanbul'un Yedi Harikas adl 80 ksur yllk bir kitaba d a y a n a r a k Yerebatan Saray ile Knalada arasnda uzanan bir t n e l d e n d e sz etmektedir. Kpek l d r e n Kanal d e n i l e n bu dehlizin, Yerebatan Sara y'nn gizli bir giriinden balayarak k u z e y d o u y n n d e ilerledi i v e boazn M a r m a r a ' y a ald y e r d e denizaltndan g e t i i , s k d a r ' d a n itibaren d e g n e y d o u y a d o r u bir a yaparak, d z bir hat halinde, n c e skdar-Kadky sahillerinin ve d a h a s o n r a g e n e M a r m a r a ' n n altndan uzanp Knalada'ya ulat ve b u r a d a k i manastrda s o n b u l d u u belirtilmektedir. Dehlizler, gizli dehlizler, denizalt kanallar, r... Aratrmac Sarkaya k o n u y u c e s u r bir varsaymla, ilerdeki bir b l m d e zerinde duracamz A g a r t a ' y a b a l a m a k iin gay ret sarfediyorsa da dehlizlerle birlikte stanbul'un bilmediimiz ya da p e k iyi b i l m e d i i m i z yeralts halen z l m e m i sorunlar ile karmza dikilmektedir. Labirentlerin, gizli dehlizlerin, maaralarn n e m i salt arkeo lojik v e y a jeolojik deildir. lkel inanlara d n p d n y a m z k o c a 37 kylar kylara g i d e r e k adalara b a l a y a n geitler, ilevleri, simgeleri ve anlamla

m a n bir a n a g i b i g r d m z d e , yeraltndaki kanallar v e gizli y o l lar bu d n y a s a l anann r a h m i n d e n baka bir ey deiller. Dolay syla labirente ya da dehlize g i r m e k a n a y a bir d n t r , bir y e n i d e n d o u , bir aray ve bir eitim g r m e d i r . 1972'de A k s a r a y ' d a belediyenin kanalizasyon inas iin y a p t bir kazda Bizans d e v r i n d e n kalma bir mezarlk ( k a t a k o m b ) bulunuyor, ikinci kat sularla d o l u ; 1963'te Taltarla'da, H a v u z b a s e m t i n d e , o t o tamircisi Cavid Cinci b o bir arsada alan bir delikten, d e f i n e a r a m a k niyetiyle yeraltna iniyor. C i n c i o r t a d a n k a y b o l u y o r , tarlann altnda alan dehlizi arkeologlar aratrp b u n u n da iki katl ve yaklak olarak 87 m e t r e u z u n l u u n d a o l d u u n u saptyorlar. Araylar s r d r l r k e n Cinci'nin c e s e d i b u l u n u y o r fakat bir batakla v a r a n dehlizin d e v a m n a ulalmyor, ne o l d u u , ne ie yarad ve h a n g i d n e m e ait o l d u u ise kesinlikle anlalmyor. Ayaklarmzn altnda yerini, saysn ve ilevini b i l m e d i i m i z b u n c a dehlizler, yeralt yollar ve labirentler aldna gre z a m a n z a m a n yerin altndan g a r i p seslerin kmasna, y k s e l m e sine hi a m a m a m z gerekiyor. 26 Eyll 1980 gecesi, n n sta dnn civarlarnda, yeraltndan gelen ve b a l y o z sesine b e n z e y e n grltler d u y u l u y o r . Sesleri d u y a n ve m e r a k l a n a n bir g r u p asker ilgililere h a b e r veriyor, yerinde bir aratrma yaplyor fakat ne seslerin n e d e n i , ne de kesin k noktalar anlalamyor. Anlalmayan v e y a aklanamayan her olayn altnda bir esrar a r a m a k deildir niyetimiz. A n c a k y u k a r d a k i r n e k t e e n basit, d o a l bir aklama olarak bir y a n k l a n m a d a n s z edebiliriz. Ayn ekilde, mantksal bir s r e iinde, bu ve benzer sesleri, a r gibi g r l e b i l e c e k a m a aratrmaya her z a m a n ak bir yakla mla grltleri henz bilmediimiz, g e r e i ile aratrlmam bir yeralt yollar varsaymna da balayabiliriz. Yeralt dehlizleri, yeraltndan kan sesler ve yine yeraltndan kan hayvanlar... 16. yzyla d n p Hans Dernshvvam'a kulak v e r e l i m : Birok k i m s e bize inanlabilecek u hikyeyi anlattlar. Yllar 38

n c e bir g n Avratpazan'ndaki b y k k u l e d e n binlerce ylan da r frlayp denize d o r u yola koyulmular. Aralarnda o k iri bir ylan varm. Bu olay binlerce kii gzleriyle g r m . Ylanlar arkalarnda bir t o z bulutu brakmlar. Hi k i m s e b u n l a r a bir ey yapmam. Olaya bir ylan g gibi bakabiliriz v e y a ayn yazarn nak lettii karga r n e i n e balayarak b u t o p l u g n altnda baka, ola ki simgesel anlamlar da arayabiliriz. T r k mitolojisinde ylan n e m l i bir yer tutmaktadr, efsanele re g r e k o z m i k (evrensel) lemle birlikte yaratlmtr ( L a k h m u ve L a k h a m u ) , b o y n u z l u o l u n c a k o r u y u c u grevini stlenmektedir, V o l g a Trkleri iin u u r l u bir hayvandr v . b . B u n a karn, halk inanlarnda, baz ylanlar u u r s u z saylr, g r l d k l e r i yerlerde ldrmeleri gerekir. Ancak, l ylan y a m u r d u a s n d a kullanld gibi ylan derisi de bylerde, ylan gz leri de nazar d e m e l e r i n d e kullanlr, zellikle A n a d o l u ' d a . Ar gstergebilimsel bir yaklam g i b i g r n r s e bile inanc mz u ki her ey her eyle her z a m a n bantldr, her ey bir n e d e n - s o h u ilikisinden kaynaklanmaktadr. G e r e k gibi anlat lan bir olayn altnda gizli, simgesel bir a n l a m yatabildii g i b i efsa ne, m a s a l , d e s t a n , batl inan diye nitelendirdiimiz anlatlarn t e m e l i n d e bir g e r e k de yatabilir v e y a yatmaktadr. H a y v a n l a r d a n sz ettiimize g r e k o n u y u s r d r e l i m v e b u kez bir ayazmaya bal bir efsaneyi nakledelim. Meknmz Silivri Kap ve Balkl A y a z m a . Bu m e k n a bal bir efsaneyi eski stanbul'un nl ziyaretilerinden talyan o z a n v e yazar E d m o n d o d e A m i c i s ' i n k a l e m i n d e n o k u y a l m : Mslmanlar stanbul surlarna s o n kez saldrmakta iken manastrdaki (eski Balkl Manastr) bir R u m keii balk kzart m a k t a y d . B i r d e n mutfan kapsnda bir b a k a kei g r n d ve d e h e t iinde bard: - Kent d t ! - Nasl? - S o r d u d i e r i Bu balklar tavann dna frlarsa b y l e bir eye i n a n a b i l e c e i m Ve b u n u d e r d e m e z balklar, yar y a n m yar p e m b e ve yalnzca bir taraftan kzartlm olarak t a v a d a n dar frladlar ve b y k bir ihtimamla, alndklar ve iinde halen y z d k l e r i suya daldlar.

De A m i c i s stanbul'da 1878 ylnda b u l u n u y o r ve ayazmay bir R u m papaz ile birlikte ziyaret ettiinde p a p a z o n a y u k a r k i efsaneyi anlatt g i b i bir sarncn iinde yzen krmz balklar da gsteriyor. Balkl a y a z m a s ile ilgili e s k i d e n kalma b a k a inanlar da vardr ve b u n l a r d a n birine g r e m p a r a t o r Justinien o r a l a r d a n g e m e k t e y k e n , bir kaynan etrafnda t o p l a n m bir kadn kalaba ln g r p d u r u y o r , s o r u p s o r u t u r u y o r . Kadnlardan biri o n a ifal s u y u n kaynadr bu d e y i n c e de A y a s o f y a ' d a n kalma mal z e m e ile o r a d a , a y a z m a y da ieren bir kilise ina ettiriyor. Ac ac t e n kargalar, g halinde ylanlar, b u l u n a n krmz balklar ve... Abdlhamit zamannda Galata'da, Lavirentos adl 17. yzyl d a n kalma bir t e k i meyhanesinin m a h z e n i n d e k i bir a r a p fs nn iinde, g r e n l e r i artacak b y k l k t e ve s t t e n beyaz bir r m c e k b u l u n d u . A c a y i p hayvan hl canlyd, 300 yandayd. d i y e anlatyor M e h m e t eyda. lgin bir a d var bu m e y h a n e n i n , Lavirentos yani labirentin, d o l a m b a l d e h l i z i n Yunancas. V e b u m e y h a n e n i n m a h z e n i n d e b u l u n u y o r b u 300 yllk o l d u u sylenilen k o c a m a n v e b e m b e y a z r m c e k . O l a ki, o da eskinin yeralt geitlerinden, n e r e d e bala dklar, nereye vardklar bilinmeyen gizli ve gizlenmi yollarndan k o p u p gelen bir yaratkt! H e m u n u t m a y a l m ki, antiklerin Galata's m i t o s l a r d a yeri olan bir b l g e y d i . lk Galata ya da S y k a e (Sika = ncir) incelikle riyle nlenmiti a n c a k , Strabon, Dionisios v.b. tarihilere baklr sa, mitologyann tanrlarna, tanralarna Eros, Vens ve Diana'ya, tapnaklar ile ilikili, bir b l g e ve cinsellie dayal kehanetlerde

Eski stanbul'un eitli s e m t l e r i n d e , mahallelerinde tekinsiz gibi bilinen ruhlarn, hayaletlerin dolat, g r n d evler b u l u n u r d u . yi Shhatte Olsunlar'n m e k n olarak setikleri, barndkla r ve huzura k a v u m a d a n t e r k e d e m e d i k l e r i yerler. lk o c u k l u u m u z d a B o s t a n c ' d a , k p r n n kar tarafnda y k s e l e n yar ykk ve a h a p bir k o n a k eskisinin tekinsiz o l d u u , g e c e vakti iinde klarn dolat sylenilirdi. Yeniyetmelik ylla rmzn B y k a d a s ' n d a da b e n z e r bir ev ykselirdi M a d e n d e n e n m e v k i n i n bir t e p e s i n d e . O da a h a p , k m e k zere ve stelik n e d e n i bilinmeyen bir lanetle d a m g a l a n m . Hayaletsiz bir eski kent, eski m e k n d n l m e d i i gibi hayaletsiz bir stanbul da d n l e m e z . A b d l h a k H a m i t aml c a ' n n hayaletlerinden sz ediyor, N e c i p Fazl Ksakrek 20 odal bir k o n a k t a g e z i n d i i n d e b y k b a b a s n n hayaletini g r r gibi oluyor. Topkap Saray'nn Harem dairesinde gece vakti havuz bandan gelen kadn seslerinden, g r l e n ya da g r l r gibi o l a n s a y d a m ekillerden sz e d e n g e c e bekilerini tanmtk b u n d a n 30 ksur yl n c e ve T o p k a p Perileri m i t o l o j i m i z e dahil edilen bir k o n u y u tekil ediyorlar. Sultan 2. M a h m u t ' u n berber balndan emekli o l m u yal M e m i Efendi'nin y k s anlatlr, T o p k a p Saray'ndaki perilerle ilgili olarak. Sultan I. A b d l h a m i t ' i n z a m a n n d a E n d e r u n ' a girmi o l a n b u M e m i Efendi t m m r n s a r a y d a geirmi, n c m v e s i m y a konular ile uram ve k e n d i n i bu konularda o k bilgili s a n y o r m u . Cinlere, perilere ve yldzlara inanan yal g i z e m c i M e m i sarayn b a h e s i n d e b u l u n a n bir imirliin perilerin m e k n o l d u u n u , perilerin Trkleri ve de padiah o k sevdiklerine de inanrm. Hatta ve hatta, M e m i Efendi'nin anlattna g r e , her g n seher v a k t i n d e t m st rtbeli periler o imirlikte toplanr, d i v a n kurulur ve peri padiah da bu divan ynetirmi. M e m i ' i n t m b u anlattklarna r a m e n imirlii kaldrma karar alnd ve karar uyguland. B u n a kzan yal g i z e m c i de b u n d a n b y l e T o p k a p ' d a felaketlerin hi eksik olmayacan syle mi durmu.

gizemli ayinlerin, kutlamalarn bir merkezi. Galata'nn yzyllar sonras, m e y h a n e l e r i , e l e n c e yerleri ve hayat kadnlar ile zevk ve sefahat blgesini o l u t u r m a s belki de bu antik inanlarn, halen ortalarda esen havasndan kay naklanmtr.

***
40

Peri y a d a cin o l u p olmadn b i l m i y o r u z fakat ailemizde anlatlan bir olay b u r a d a n a k l e t m e n i n ilgin ve y e r i n d e olacan dnyoruz. Olayn g e t i i yer B e y o l u , Asmalmescit S o k a k 50 numaral evdir, olayn g e t i i tarih 1912-1914 yllar aras, olayn k a h r a m a n ise bu yazarn b y k a n n e s i , ad ile Mariana Filipucci. Ailenin o l d u k a d a r bir gelirle y a a m a k t a o l d u u o yllarda (Birinci D n y a Sava n c e s i ya da balangc) bir k sabah evin g e n i e a v l u s u n u s p r m e k t e olan, kara kara d n c e l e r e dalm bykanne Mariana st kat merdivenlerinden birinin inmekte o l d u u n u , yaklatn d u y m u , d n m bakm v e hay retler iinde kalmt. M e r d i v e n l e r d e n inen ve yaklaan, e v d e hi g r m e d i i , bir zenciydi, alml, kr sal ve fesli. Bir paa gibi giyinmi, srmalar la sslenmiti. d i y e anlatrd b y k a n n e . Z e n c i n n e d u r m u , eilip s e l a m v e r m i sonra da r e d i n g o t u n u n c e b i n d e n bir kese karp, Mariana'nn eline brakm ve k a p d a n kp gitmiti. B y k a n n e hayretten d o n a kalm, bir sre s o n r a k e n d i n e gelmi, keseyi atndaysa iinin altnlarla d o l u o l d u u n u gr mt. T a m o srada s o k a k t a n kz (annemiz) Elisabetta g e l m i b y k a n n e d e s o r m u o n a s o k a k t a yle b y l e bir zenciyi g r p g r m e d i i n i . Hayr kz b y l e bir kimseyi g r m e m i t i , ne o, ne de baka birileri. Sanki b i r d e n cisimlenmi, b y k a n n e n i n parasal sorunlarn bir rpda halletmi ve de kayplara karmt. Kesin o l a n bir ey varsa o da o g n , o e v d e h e r h a n g i bir zencinin kalmad, d a h a n c e v e d a h a s o n r a hi g e l m e d i i , grnmediidir. A n c a k o evde, d r t - b e yl sonra, bir r u h a r m a seans esnasnda bacakl yuvarlak bir orta masann d r t kat m e r d i v e n b o y u n c a indii seansa katlanlar tarafndan g r l d ! Altn datm ile ilgili bir olay Haluk E g e m e n Sarkaya bu ekilde anlatyor: 1930'larda stanbul, P a a b a h e ' d e , ncirky Mahallesi, Kyba S o k a ' n d a k i 10 numaral evde, M a h m u t A a ve ailesi o t u r u 42

y o r d u . Kendilerine hizmet e d e n H s a m e t t i n Efendi ile hanm d a , evin alt katna yerlemiti. Kt kanaat g e i n e n hizmetkrlarn hayatnda, bir g n , dikkati e k e n bir deiiklik o l d u : baya refah iinde y a a m a y a balamlard. B u d u r u m u n d e v a m e t m e s i zeri ne M a h m u t Aa, H s a m e t t i n E f e n d i ' d e n kukuland ve zenginlik lerinin sebebini r e n e n e k a d a r a d a m c a z sktrd. H s a m e t t i n Efendi de, aresiz kalnca, her s a b a h n a m a z n d a n s o n r a b a h e d e k i k u y u n u n banda bir O s m a n l altn b u l d u u n u a k l a m a k z o r u n d a kald. Ne var ki, her g n t e k r a r l a n a n bu 'apor' f e n o m e n i de o a n d a n itibaren s o n a erdi. M a h m u t A a ' n i n merak t a t m i n o l m u t u a m a zavall H s a m e t t i n Efendi ile hanm g e n e fakirlik iinde kalmlard. Sarkaya'nin naklettii olay bir apor saylacaksa b i z i m nak lettiimiz aile olaynn aklanmas ve tanmlanmas da bir z d e k letirme (materyalizasyon) olabilir, spiritualist adan. Tekinsiz evlerden sz e t t i i m i z d e bunlar veya en azndan, b u n l a r d a n bazlarn poltergeist ( v u r u c u ruh) olaylarna da b a layabiliriz, aada v e r d i i m i z iki r n e k t e o l d u u gibi: 1) Yeri: stanbul, Vaniky, Kuleli Askeri Lisesinin y a n n d a k i s p o r salonuna bitiik mahalledeki evler. Tarihi: A u s t o s 1964. Olayn sresi: 10 g n . Olayn nitelii: eitli y n l e r d e n atlan talar ve m o z a i k krn tlar. Olayn tanklar: Mahalle muhtar, mahalleli genler, polis, askerler. Olayn n e d e n i ve z m : Evlerin arkasnda d o l a a n bir asker; asker o r a d a n uzaklatrlnca olaylar kesildi. Olaylar kesilmesine kesildi o y s a poltergeist belirtisi olarak literatre g e e n b u rnek, s o n u t a d a h a o k bir aka gibi g r n mektedir. 2) Yeri: istanbul, Halcolu, Salnadur mevkindeki bir ev. Tarihi: Kasm 1966. Olayn sresi: 3 ay.

Olayn nitelii: Evin a k a m saat 17.30'dan s a b a h a d e k ta lanmas. Atlan nesneler: M e r m e r paralar, t u l a , briket paralar, ta lar. Olayn tanklar: Evin sahibi Muzaffer z g r e n , polis, b e k i , k o m u l a r , mahalleli. Olayn z m : Balad g i b i bitti. Y u k a r d a k i iki olay gerei ile incelenmiyor, aratrlmyor, kalan bilgiler de yeterli o l m u y o r . B u n a karn 1967'de U n k a p a n'ndaki, basnda uursuz d i y e tantlan bir evde g e e n l e r o k d a h a tipik belirtiler tamaktalar. y l e ki: - Duvarda asl b u l u n a n bir yer masas yerinden k o p u p mer d i v e n l e r d e n aaya yuvarlanyor ve bu olay t a m 7 kez tekrarlan yor; - Ertesi g n m a s a y a n kanatlarndan b e t o n ivilerle, d u v a r a ivileniyor fakat y e n i d e n yere d y o r , ivili yerleri d u v a r a asl kalyor; yor; - O t u r m a odasndaki bir s e h p a b i r o k kez yere d y o r ve b u n d a n baka vazolar, sandalyeler, e c z a dolab v.b. a n i d e n y e r e dyor. Parapsikolojinin kabul edip inceledii bu tr poltergeist ( v u r u c u ruh) olaylar genelde ruhsal dalgalanmalar g e i r m e k t e olan o u b u l u a n d a g e n l e r e balanyorsa d a sralanan r n e k l e r d e , kaynaklara baklrsa h e r h a n g i bir i n c e l e m e yaplmad n d a n - v e bir abart d o z u n u d a i m a g z n n d e t u t a r a k - b u v e bu t r olaylar kesin bir kategoriye b a l a y p t a t m i n e d i c i bir s o n u ca v a r a b i l m e k olanaksz gibi g r n y o r . Altn datanlar, evleri talayanlar, d e v i n g e n nesneler ve gizli hazineler... Bir gizli hazine y k s C e r r a h p a a Hastanesinin kuruluu h a k k n d a anlatlr. Mirass o l m a y a n o k z e n g i n bir a d a m l m d e i n d e , k o m u s u fakir bir balkya vasiyetini sylemi. Konann b o d r u H e n z kurulmam olan t a k m r sobas 3 kez devrili

m u n d a hazinesi sakldr ve oray o l a a n s t varlklar b e k l e m e k t e dir; hazineye, Msr'da o t u r a n nl C e r r a h ' t a n b a k a k i m s e gir meyecektir. Balk b i r o k m a c e r a l a r d a n s o n r a Msr'daki Cerrah' bulur, stanbul'a getirir. Cerrah, p a d i a h a d a m a t olur ve b u g n o n u n ad ile anlan b y k hastaneyi kurar. Hazine inanlarn, d e f i n e t u t k u s u n u d e s t e k l e y e n h o bir masaldr b u , stanbul f o l k l o r u n a yerlemi. N e d i r ki, hastane, Cer rah M e h m e d Paa'nn adn tayorsa d a , k u r u l u u 1910 ylna ait tir. Yukarki y k y anlatan v e stanbul A n s i k l o p e d i s i n i k a y n a k olarak kullanan Pertev Naili Boratav'n belirttii gibi efsane hasta nenin C e r r a h p a a adn tamasndan ve t e y a n d a n , 1944 yln da ek bir p a v y o n inaat srasnda yaplan kazda bir iinin o yer de bir define b u l m a s n d a n kaynaklanmtr bir olas. s t a n b u l ' u n her k e s i n d e bir g a r i p olay, bir gizemli efsane, bir eski inan karmza kyor ve d o r u s u , tulan b a k a c a olaylar ve rnekler akla gelince. Kzkulesi'ne b a l a n a n o k bilinen efsaneyi b u r a d a bir kez d a h a n a k l e t m e k gerekli mi a c a b a ? A m a h a n g i efsane? Batllar iin Kzkulesi halen L e a n d r o s Kulesi olarak biliniyor, Vens rahi besi sevgilisi H e r o ' y a ulaabilmek iin b o a z g e m e y e kalkan ve b o u l a n g e n Leander'n ans y z n d e n . stanbul inanlar ise k a d e r i n d e ylan tarafndan srlp z e h i r i n d e n l e c e k olan, bir sultann kzndan sz ediyor. Kznn hayatn k u r t a r m a k u m u d u ile sultan g e n , gzel kzn sularla sarl o kuleye kapatyor fakat k t yazgy y e n e m i y o r , n k bir z m sepetine gizlenen bir ylan, s o n u t a , g e n kz sryor. Sonra... Bir Halic'i d n n , eskilerin Altn B o y n u z gibi bil dikleri, adlandrdklar m a l z e m e hibir z a m a n yeterli g i b i g e l m i y o r aratrlmayan, b i l i n m e y e n v e y a u n u

Halic'i ve halen t a r a n m a y a n , aratrlma

Nerede, nasl ve ne

y a n derinlikleri. Batan g e m i l e r d e n ve hi kukusuz, gizli, sularn altnda kalm definelerden sz ediliyor. zaman? Ve n e d e n Altn B o y n u z ? Gizemsel inanlara g r e b o y n u z l u atn, m i t o l o g y a d a Likorn

olarak bilinen atn b o y n u z u bir antendir, evrensel ( k o z m i k ) bir a n t e n ve bu a n t e n i sayesinde kutsal at Likorn'un evrenin tanrsal merkezi ile bal o l d u u d n l m e k t e d i r . M o o l inanlar da ata evrensel bir z tanmakta, tek b o y n u z l u atn telepatik bir b a lant k u r d u u g r n e dayanmaktadr. Yoksa Altn B o y n u z ad civarlarda yaayan atl itler (Scyth e s ) d e n ve onlarn b o y n u z a verdikleri, mitoslara bal d e e r d e n mi kaynaklanyor? Ya Galata'y k u r d u u s y l e n e n ve A n a d o l u ' y a alp A n c i ra'nn, b u g n k Ankara'nn temellerini atan, B o h e m y a - M o r a v i y a tepelerinden k o p u p gelen Keltlerden hibir ey k a l m a m m bu kentin antik inanlarnda ve o n l a r d a n kaynaklanan gizemlerin den? Meknlar ve gizemler dedik, meknlar ve efsaneler, m e k n lar ve bilinmeyenler... Kutsal yerler kendiliklerinden inansal gizemler tarlar, ister ruhsal tinsel, ister g r n r d e d a h a s o m u t hatta esrarl. Beyazt'taki Ktip Sinan Camisi b u n l a r d a n biridir, b a h e s i n deki bo bir m e z a r ve k u b b e s i n d e k i bir tabutla; c a m i y i yaptran (1496) Ktip Sinan'n mezar ve de mezara g i r m e k i s t e m e y e n tabutu. Ktip Sinan ve t a b u t u hakknda anlatlan bir stanbul inan na - v e aratrmac Namk Talat Graslan'n bir a l m a s n a g r e tabut, b u n d a n yaklak be yzyl n c e , m e z a r a k o n d u u n d a g e c e vakti o n u r t e n t o p r a k t a n k u r t u l m u , y k s e l m i v e c a m i nin kubbesinin yanna yerlemi. K u b b e d e n alnp yeniden mezarna k o n m u a m a ayn g e c e t e k r a r d a n u u p setii yere, ykseklere geri d n m t r . kez tekrarlanan b u o l a y d a n sonra c a m i n i n imam v e c e m a a t karara varp Ktip Sinan'n mezarna s m a y a n t a b u t u n u setii y e r d e brakmlar. O g n b u g n tabut halen yerinde g r l m e k t e d i r . Evliya e l e b i ' d e n kma d e i l s e d e , bir s o n r a k i b l m d e baz rneklerine d e i n e c e i m i z , alnm bir imge... saysz stanbul inanlarndan Kimine g r e bir M e g a Kent, bir B y k ehir, kimine g r e y s e bir b y k Kasaba veya k o c a m a n , kent boyutlarnda, bir k y bile imi olan b u g n k stanbul'da t m ile z g n saylabilecek neler kald? Ve bu kalanlarn arasnda yine stanbul'a t m d e n z g ne gibi inanlar kald? Eskiden, o k eskiden, Fetih n c e s i n d e n , Bizans'tan kalanlar artk bir eit k o z m o p o l i t m i t o l o g y a oluturmulardr. S o n r a d a k i ler, slam stanbul, Osmanl stanbul ile ekillenenler ve g i d e g i d e i glerle beslenenler f o l k l o r u n sayfalarna kartlar. B u g n n arpk kentlemesi ile iinde yaadmz bu stan bul z l m e s i ve tanmlamas o k zor olan, renkleri ve izgileri, anlamlar ve deerleri iyiden iyiye karm bir mozaiki sergile mektedir. H e m yle bir m o z a i k ki, s o m u t o l m a k t a n o k her kay naktan gelen, her kaynaktan beslenen, z a m a n z a m a n bir sente z e yaklaan, z a m a n z a m a n a c a y i p bir karmaklk yaratan t m d e n soyut, y a p a y g r n m e k t e d i r . i s t a n b u l ' u n g e r e k inanlar - i s t e r t m d e n z g n , ister d etkenlerle b e s l e n e n - y u k a r d a iaret ettiimiz gibi f o l k l o r u n kap samna girmi trler ve eitlemelerdir. Nedir ki, bunlarn eitle ri, ilgin saptamalar ve bu saptamalarn, ayrnt ve armlarn d o u r d u u v a r s a y m v e y o r u m l a r her z a m a n zerinde d u r u l a c a k bir malzemeyi, bir kayna m e y d a n a getirmektedirler. stanbul'da nelere inanlmad ki (ve ola ki halen inanlyor)?

NC BLM

STANBUL NANILARI

D n y a y d n e l i m , ilkin z e r i n d e yaadmz bu yuvarlak gezegeni... K e n t i m i z d e k i eski bir halk inanna g r e d n y a 70 b i n aya olan bir sar kzn boynuzlar a r a s n d a durmaktadr. kz y a k u t t a n d r t keli bir taa basar, bu ta bir atein zerinde d u r u r v e b u ate d e Tanr g c n e dayanr. D n y a n n d u r u m u v e temeli b u y s a , geceleri d n y a y aydnla t a n bir ufalp bir b y y e n , bir g r n p bir k a y b o l a n ay nedir? stanbul inanlar ayn kimliini iirsel tanmlamalarla aklar lar: - Ay, g n e e k bir kzdr. S e v d i i o n a y z v e r m e z s e de o n l a r kyamet g n n d e kavuacaklar v e a y g n e e akn anlata caktr. Bir b a k a alternatif de var, y l e ki: Ay ve g n e kar-kocadrlar. Gnein parlts, d n n d e bana taklm o l a n ssler d e n , altn ve m c e v h e r l e r d e n olmadr. Veya: Ay ve g n e iki kskan sevgilidir, h e p birbirinin pein d e n koarlar. Biri dierini yakaladnda g n e y a d a a y t u t u l m a s olur. Ay tutulmasnn b a k a bir aklamas da vardr: Bir canavar d a n k o r k a n a y saklanr v e y a o n u k o v a l a y a n d m a n l a r n a yakala nnca k a n alar, kpkrmz bir renk alr. stanbul inanlarnda her d o a l olayn, ister m u t l u , ister ac, bir z g n aklanmas vardr. r n e i n , k o n u o c u k l m l e r i y a d a bir o c u u n l m ise b u n u n n e d e n i ylesine ifade edilir: Azrail bir o c u u n cann a l m a k i s t e y i n c e o n a krmz, g z e l bir e l m a gsterir. o c u k elmay k a p m a k isterken can e l m a y a y a p r, kalr. Gzel, krmz elma, o n u k a p m a k isteyen ve cann yitiren ocuun, g e n c i n imgesi bizlere, ister istemez, Bat'nn nl masallarndan P a m u k Prenses'i anmsatr, k t kraliesi ( l m ) v e prensesin l m n e - d a h a d o r u s u lme benzer byl u y k u s u n a - n e d e n o l a n k o c a m a n , kpkrmz elmas ile. stanbul inanlarnda kimler y o k t u r ki! K r o l u ' n u n kr at bile bu tr inanlara karr, n k K r o l u ' n u n at her ay stan

bul'a gelir, fakir bir sakann kapsna varr ve bir ay s r e c e o n a hizmet e d e r m i . Sk sk s u s u z l u k t a n kvranan s t a n b u l ' u m u z d a atl sakalar o k t a n d r p i t o r e s k bir tarihe v e n c e k i y z y l d a n k a l m a g r a v r v e tablolara kartklarndan K r o l u ' n u n atnn artk k e n t i m i z e ura dna i n a n m a k bir hayli zor. nanlar, inanlar ve inanlar: Ev s p r l r k e n ayn e v d e b a k a biri de s p r r s e ilk s p r e n i n ba arr; - Yeni elbise g i y m e d e n yakasna b a s m a k g e r e k i y o r , y o k s a v c u t t a arlk y a p a r ; - Dirsei p l e n kimse H a c c a g i d e r ; Ba t o k u a n l a r kel olur, kel o l m a m a k iin ikinci defa t o k u t u r m a k gerekir; - Dudan e m e n o c u k b y y n c e katil olur; - G e c e trnak kesenin m r ksalr; - C u m a r t e s i kula nlayann m u r a d hsl olur; - o c u k e m e k l e y i n c e eve misafir gelecek d e n i r ; - Kt b y l e r d e n k u r t u l m a k i i n : D e i r m e n i n d o l a b n d a n srayan su ile ykanp a b d e s t alnr; deniz ar bir y e r e gidilir ya da b y l e bir o l a n a k y o k s a rmak, nehir, a y ve b e n z e r akar sularn z e r i n d e n geilir; eitli ttsle re bavurulur; Malta p a m u u ile 41 d m yaplr, her biri zeri ne kul e'zu sureleri o k u n u r ve d m l e r z l r ; bir b a r d a k s u y u n iine p a m u k k o y u l u r v e b y l e n e n kiiye b u s u d a n iirilir; k a h v e n i n zerine krlang pislii ekilir ve b y l e n e n k i m s e y e iiri lir. Ve eski stanbul inanlarndan k a l m a bir tlsm r n e i : P a p a t y a ile niyet t u t m a k v e y a karnca duas, ingeneler d e n alnan k u r t - b z ya da bysel glerine inanlan eyler tamak. Kentimizin e s k i d e n kalma inanlar v e bunlarn o k a u y g u lamas k o n u s u n d a stanbul'a z g gibi g r n e n , a n c a k baka y r e l e r d e n d e edinilmesi olas o l a n , halk hekimliini d e u n u t m a m a k gerekiyor. 49
istanbul Gizemleri / F: 4

/
Halk h e k i m l i i n d e gizem nerede? d i y e s o r u l a c a k s a da, kocakar ilalarnn ve bileimlerinin o u kez tp f o r m l l e r i ile b a z e n a k l a n a m a y a n o y s a o k eski bir pratik bilgiye dayandkla rn u n u t m a m a k gerekiyor. U z u n d e n e y l e r e ve geleneklere bal bu ilkel - d a h a d o r u s u d o a l - bilginin kendi bana bir gi zem yaratt bir gerektir. s t a n b u l ' u n halk h e k i m l i i n d e n k a l m a birka reeteyi aa da derliyoruz: - Sracann tedavisi iin, e r k e e dii, kadna erkek k s t e b e k yarlarak sracal yere sarlr; - K k o c u k l a r n v a k t i n d e y r m e s i n i salamak iin, maf sallarna y u m u r t a ak sarlr veya ceviz y a p r a ya da tuz atlm s u d a b a n y o ettirilir; Karaca A h m e d ' i n atna gtrlr; yeni d o a n a y a kar, koltuklarndan tutarak, a d m attrlr ve Ay g r d m d a gibi, o c u u m y r s n y a gibi denir; K k o c u k l a r n v a k t i n d e konumasn s a l a m a k iin, o c u a y e m e k kaklarnn, y e m e k kaplarnn bulak s u y u iirilir veya kanaryann s u k a b n d a n , m u h a r r e m d e aure k s e s i n d e n s u verilir. . Veya, E y p ' t e Beir A a trbesinin anahtar ile az alr; c u m a ezannda m e z z i n e kara z m verilir, mezzin b u n u sel o k u r k e n c e b i n d e tar, o c u a b u z m yedirilir. stanbul'a z g b u tr halk hekimliinin t e m e l i n d e dinsel v e bysel inanlarn yatt apaktr a n c a k geleneklere ve g e l e n e k leri d o u r a n , ekillendiren inanlar ve inanlara bal o l m a y a n benzer sre ve u y g u l a m a l a r d n y a n n hibir yerinde d n l e mez. Kald ki, inan d e n d i i n d e b u n u n tanmlamas bu e k i l d e de ifade edilebilir: nan, bir kimsenin g n l k yaamn, davranlarn etkile y e n , bakalarndan r e n m e yoluyla kazanlan d n c e varl dr. d e r smet Zeki E y u b o l u . Onun e d i n i l m e s i n d e kiinin d e n e m e yoluna sapmas, geerliliini kendi yaamasnda g e e n bir olayla tanmas gerekli deildir. nan d e n e n m e d e n , us kurallar na, mantk ilkelerine u y g u l a m a d a n b e n i m s e n e n , genel geerlilii yalnz bakalarndan aktarlan olaylara, sylentilere b o r l u o l a n 50 bir d n c e r n d r . nanlarn en g e n e l , en y a y g n olanlar bile deneyle s a p t a n a m a z . B t n inanlar k a y n a k l a n dna ktk a, d e n e y d, us d bir nitelik tar. Deneye ak, deneyle geerlilik k a z a n a n ve bir u y g u l a m a ile varlklarn s r d r e n , kendi mantklarn k u r a n inan ve inanlar ise bysel bir nitelik tayanlar veya b y s e l bir i m g e y i y a r a t a n lardr. stanbul'u bu ya da u zellikleri ile b y s e l ve b y l e y i c i , b y tayc bir kent olarak sayarsak - k i , iirsel ve sanatsal yak lamlar, d o a l saptamalar bir yana, y l e d i r - tarihi b o y u n c a her eit etkilere ak olan ve bunlarla b e s l e n e n , bunlar genel p o t a snda eriten bir kentin bysel kklerinin o k d e r i n o l d u u n u kabul e t m e k z o r u n d a kalrz. Her ey d e i l s e de pek o k ey B i z a n s ' t a ve Bizans'tan n c e balyor, i s l a m v e Osmanl, stanbul'a g e l m e d e n n c e . B u n lar bir D o u R o m a m p a r a t o r l u u ' n u n O r t a d o u ' d a n t r e m i bir inanca, bir d i n e (Hristiyanla) b o r l u o l d u u unsurlardr ve b u n lar gzard e t m e k de olanaksz, gizemlerin tarihsel srecini izledi imizde. stanbul'un aln adl k r o n i i n i n yazar, d r d n c hal seferlerine katlan Fransz s o y l u s u Robert de Clery, Bizans stan b u l ' u n d a g r d kutsal emanetleri b y k bir h e y e c a n ve saf bir inanla sayyor: g e r e k armh'n insan b y k l n d e k i iki par as, sa'nn b r n e saplanan mzran d e m i r i (yzyllar s o n r a bu d e m i r e A d o l f Hitler sahip kacak ve o n u inand rksal kuramlarn bir simgesi, bir g kayna olarak g r e c e k t i r ) , elleri ne ve ayaklarna mhlanan ivilerden ikisi, kanndan bir miktar (kristal ie i i n d e ) , M e r y e m Ana'nn giysisi, Vaftizci Yahya'nn ba v.b. Bu tr inanlar v a r o l u n c a Bizans kentinin, Fetih'in arifesin de, A l p h o n s e d e Lamartine'in naklettii t r d e n mucizevi h e y e c a n lar ve inanlarla d o l u p tamas d o a l gibi karlanmaldr: ...Osmanllar ertesi g n mparator ve Ispartallarn btn abalarna r a m e n Aya R o m a n o s Kaps'n zorlayacaklar ve ora d a n kente g i d e r e k H i p o d r o m a kadar ilerleyeceklerdir. A n c a k t a m o srada g k l e r d e n bir melek inecek, Osmanllar kentten, Avru 51 -

p a ' d a n hatta A s y a ' d a n kovarak ran'n bir u c u n a k a d a r s r e c e k ve kutsal klc s t u n l a r d a n birinin d i b i n d e o t u r a n bir ihtiyara vere cektir. B y l e c e stanbul yeniden d n y a n n kraliesi olacaktr. Nedir ki, b e k l e n i l e n kll melek g r n m e d i , Osmanllar Avru pa'nn Viyana'sna d a y a n d ve stanbul d n y a kralielerinden biri o l m a y s r d r d g i b i b u g n bile, t m arpklklarna r a m e n , saltanatn s r m e m c a d e l e s i n i veriyor. stanbul'un Fethi ile bir a kapanyor. Bizans'tan k a l m a kut sal emanetler ve o n l a r a bal, o n l a r d a n kaynaklanan inanlar ve efsaneler tarihe karyor, tarihin ayr bir sayfasn o l u t u r u y o r l a r ve Osmanl stanbul a d m a d m k e n d i n e z g kentsel inanlarn ve gizemlerini o l u t u r u y o r . eyhlerin, pirlerin, dedelerin kenti oluyor, slam gizemcilii nin bir merkezi ve sonraki b l m l e r d e g r e c e i m i z gibi, kanlmaz u r a k yeri. lkin, s o n s u z bir k a y n a k olan, Evliya elebi'ye kulak verelim ve ondan Merkez Muslihiddin Efendi, Hazreti Nalnc Memi Dede, Hatip Zkiri, Hazreti Kapan M e h m e t Efendi, Yetmi Kuru Dede, Eleki Divanesi v.b. hakknda bilgiler e d i n e l i m . Halvetiye e y h l e r i n d e n olan, l d n d e Yenikap'nn dn d a k i tekkenin y a n n d a zel bir t r b e d e g m l e n M e r k e z Muslihid din Efendi n a m a z kld srada bir ses duyar. Yedi bin yldan beri o m e k n d a y a t a n krmz renkli, sedef lezzetli bir hayat pnar nn sesidir bu ve pnar h u m m a hastalna kar bir ila olarak yaratldndan e y h i n emriyle y e r y z n e k m a y a hazrdr. eyh, n a m a z kld bir s e c c a d e n i n b u l u n d u u y e r d e bir k u y u kazmaya karar verir ve dervilerinin yardmn ister. Bismil bu gizemcilii aratran, b u n d a n etkilenen Batl usta ve statlarn

etrafndaki t m evler, d k k n l a r kl o l u r k e n nalnc d k k n n a hi bir e y olmaz, d e d e ise d k k n n d a kalp direnir. Kocaeli'li o l u p stanbul'a g e l e n v e e y h N u r e d d i n Z a d e ' n i n hizmetine giren Hatip Zkiri (yllar b o y u t e k k e l e r d e zikircilik yapt iin bu ad almtr) sar ile ilgili bir y k y z n d e n Evliya elebi tarafndan anlr. Bir g n , l e ezannda bir a y l a k H a t i p ' i n sarn kapp eza nn o k u n d u u minarenin alemi zerine koyar ve sark bir hafta b o y u n c a o r a d a kalr. Bu ara sarndan olan Hatip Zkiri gider olay Sultan Mustafa'ya anlatrsa da sultan borlarn d e m e s i , kefen ve c e n a z e masrafn karlamas iin o n a bir kese altn verir. Zkiri evine d n d n d e bir rzgr eser, m i n a r e n i n tepesin d e k i sark havalanr, yere der. Ertesi g n ise Hatip anszn lr. Evliya elebi'ye baklrsa ya G e l i b o l u ' d a n ya da Pee, Sirem taraflarndan gelip Unkapan'na y e r l e e n Hazreti Kapan M e h m e t Efendi elinde bir balta ile gezinip b u l u n d u u kehanetleri ile nlenmiti. Evliya elebi kehanetlerinin birini yle anlatr: Bir g n Kapan, Sultan M u r a t ' a varp: 'Murat elebi, Unkap a n ' n d a k i S l n M u s l u Sultan g n s o n r a iflas e d e c e k . Zaval lya elli kese y a r d m et de b o r c u n u d e s i n ' diye ricada bulunur. Murat Han: 'Peki B a b a Sultan' der. O r a d a bulunanlar bu s z l e r d e n arrlar a m a , Allah'n hik m e t i , g n s o n r a Muslu' Sultan'n sarayndan bir b y k ate kp, sultan a n c a k yalnayak k a a r a k cann kurtarr; her eyi y a n d n d a n iflas eder. Kehanetlerde b u l u n a n b a k a biri d e B u d i n ' d e k i S e m t u r n a kalesinin aas Yetmi Kuru Dede. E r i ' d e Fatih Sultan'n yann d a savam, ermilerle biraraya g e l m i a m a s o n r a d a n b u n u s a a sola anlattndan, yedi yl t u t u l m u t u r . Yedi yl g e t i k t e n s o n r a k o n u t u u n d a syleyebildii tek ey Yetmi kurumu. Sultan M u r a t ' a Revan kalesini y e d i g n d e alp s o n r a d a n ranlla 53

lah

diyerek t o p u u ile yere vurur, kaz balar v e krmz renkli bir

su fkrr, o s u d a n sabahleyin a karnna kez ienler de h u m m a d a n kurtulurlar. Aslen B e r g a m a ' l olan Hazreti Nalnc M e m i D e d e ise Unkapan'nn Araplar arsndaki bir d k k n d a nalncdr. G n n birin de U n k a p a n ' n d a bir yangn kar yaylr, uzanr. M e m i D e d e ' n i n

ra geri v e r e c e i n i syleyen ve hakl kan Yetmi Kuru D e d e ' n i n sesi, anlatr Evliya elebi, kendisi s t a n b u l ' d a y k e n Sultan Murat tarafndan sava alanlarnda d u y u l u r m u . Bir d e , e l e b i ' n i n dizisinde, elekten b a k a bir ey y e m e y e n dilsiz Eleki Divanesi var ki, rivayete g r e , l m n d e n bir g n n c e k o n u m u v e yanndan g e e n birine kapsnn dna g m l m e y i istediini sylemitir. G e m i yzyllarn stanbul'u iin eyhlerin, larn. yleydi, p e k o k eye inanlan d n e m l e r d e . T m bunlar, b u inanlar salt g e m i t e mi kald? Hi deil n k her a k e n d i inanlarn g e t i r d i i gibi eskiden kalanlara y e n i d e n sahip kp kendi ann gereksinimlerine g r e uyarlar v e deiik, t m d e n a d a (giderek teknolojik) ilemlerden g e i r e r e k uygular. B u g n k s t a n b u l ' u m u z d a , ilerdeki b l m l e r d e g r e c e i m i z gibi, yarn aklayanlar, n g r e n l e r ve y o r u m l a y a n l a r hi eksik deiller a n c a k y n t e m l e r i , aralar ve iletiim ekilleri d e i t i . Eskiden k a l m a bilgiler b u g n n teknii ile s u n u l m a k t a d r artk ve teknik aralar araya g i r d i i n d e n d a h a k o l a y c a , hatta d a h a uy garca kabul edilmekteler. G e m i e d n p bir kez d a h a Evliya e l e b i ' y e kulak v e r e l i m ve 17. yzyl s t a n b u l ' u n d a k i bir bakc-falc esnaf olan Remilciler hakknda v e r d i i bilgileri aktaralm: Remilciler Esnaf: dkknlar 15, kendileri 300 kadardr. B u n lar da u l e m a snfndan olduklarndan kazasker alay ile tahtre vanlar zerinde, talih tahtasn, kur'a ve t e m i l tahtalarn m e y d a n a k o y u p : ' U u r v e m e s u t talih... u u r s u z talih... maksat v e meramz g r e l i m . . . ' diye, Remilcilere m a h s u s kelimeler syleye rek geerler. Pirleri Hazreti Ali'dir ki, nl Remilcidir. Bu bilgi p e k eskidir. Asl k u r u c u s u Hazreti Danyal idi ki bu ilmi Cebrail aleyhiss e l a m d a n r e n m i ve Remil ile m u c i z e gstermitir. Tarot furyasna kaplm bir stanbul'da geleneksel ve D o u kkenli k u m fal Remil t m d e n u n u t u l m u m u d u r ? S o r u n gelece pirlerin kenti dedik. Ve d e v a m n d a bakclarn, ifaclarn, tlsmclarn, nazarc-

i n g r m e k , bu gelecei n g r e b i l m e k iin bir fal, bir kehanet aracna b a v u r m a k s a n e d e n kimi in ve kimi de out oluyor? Remil, Bat'da, geomancie olarak tannr ve Uzakdou kkenli bilinir. Bir szlk tanmlamas ile g e l e n e k s e l bir bilimdir ve yldz bilim (astroloji) gibi, h o r o s k o p l a r dzenler, y e r y z n n auras ile kyasla kiinin d o a s n ve yazgsn aklar. Aslnda Remil - y a d a L i m - a l - R a m - A r a p kkenlidir, s z c k karl ise yeryz cinleriyle haberlemedir ve Remilin s r e c i iinde yer y z cinleri d e n d i i n d e y e r k r e n i n tellrik g l e r i y a d a y e r y z n n auras anlatlmaktadr. Yldzbilimde o l d u u gibi Remilde kullanlan ve izgi ile nok talardan o l u a n 16 eklin her biri, sras ile, bir b u r c a , bir gezege ne, bir g n , unsur, m a d e n ve c i n s e (kadn, erkek) baldr, iletiimlidir. Remilin slam ncesi Araplardaki ilk kullanl k u m ze rinde izgiler ve noktalar i z m e k l e yaplrd. Z a m a n l a tahta veya kt ya da b u d a y t o h u m l a r kullanlmaya baland. G e l e n e e g r e Remil, Hazreti Danyal'a verilmi bir m u c i z e dir ve o k ilgintir ki, bu m u c i z e n i n r n o l a n u y g u l a m a inlile rin nl Deiimler Kitab olarak anlan, balbana evrenbilimsel (kozmik) bir y n t e m oluturan, Yi King ya da Ching ile eitli benzerlikler g s t e r m e k t e d i r . Remil noktalar ve izgileri ile, 16 ekil oluturur, Yi King ise 64 eklini ksa (- -) ve uzun ( ) izgilerle ifade eder; Remil gezegenlerle balantldr, Yi King'in 64 ekli biraraya getirildiin de bir evrenbil imsel harita m e y d a n a kar. Her ikisi birer fal arac gibi kullanlyorsa da her biri, bir kehanet y n t e m i o l m a k t a n ba ka, temsil ettii k l t r n evrenbilimsel grlerini yanstmaktadr. Ya d a , Cari G u s t a v J u n g ' u n y o r u m u ile, ikisi de ruhbilimsel ve fiziktesi uzantlar, armlar olan birer anahtardrlar. Kimi u u r l u ve uursuz yazgy n g r r , o k u r ve aklar, kimiyse bu yazgy y n l e n d i r m e k , deilse de etkilemek iin gizle re ve gizli bilgilere d a y a n a n nlemler alr, b o n c u k l a r , nazarlar ve tlsmlar g i b i . B y k kent stanbul'da bysel ilemlerin yzyllar b o y u n c a 55

yaplmas, b u n l a r d a yerel ve yerel o l m a y a n , A n a d o l u ' n u n her y r e s i n d e n v e A n a d o l u ' n u n t e s i n d e n , uzaklarndan g e l e n g i z e m sel inanlarn karmas, giderek bir t m o l u t u r m a s kadar d o a l ve kanlmaz bir ey yoktur. Bysel ve g i z e m s e l inan ve inanlar bir kentin, bir t o p l u m u n , bir kltrn, g e l e n e k l e r d e n k o p a m a y a n bir y a a m eklinin ayrlmaz ve p a r a l a n m a z eleridir. Kald ki stanbul, baz g r lere g r e , bir k e h a n e t l e r kentidir yani kendiliinden b y s e l bir kenttir kendi b y l e r i n i oluturan ya da baka, d e i i k ve eitli kaynaklardan e d i n d i k l e r i n i kendine g r e ekillendiren ve uyarla yan. stanbul, R o m a g i b i , yedi t e p e zerinde kurulu, o k eskilere d a y a n a n bir m e r k e z kenttir. Denilecek ki, bu m e r k e z kentin y e d i t e p e zerine k u r u l m u olmas bir g i z e m deil d e j e o l o j i k v e t o p o g r a f i k bir zelliktir. yledir de biz, bir balang olarak bu tepeleri bir sralayalm, anmsatalm: 1 - Sarayburnu tepesi 2 - N u r u o s m a n i y e tepesi 3 - Beyazt t e p e s i 4 - Fatih t e p e s i 5 - Sultanselim t e p e s i 6 - Edirnekap t e p e s i 7 - Davutpaa t e p e s i . Sraladktan s o n r a da bu t e p e l e r d e b u l u n a n baz yerleri de saptayalm, eski ile balantlar kurarak: 1 - S a r a y b u r n u t e p e s i - T o p k a p Saray ve A y a s o f y a , 2 - N u r u o s m a n i y e tepesi - N u r u o s m a n i y e Camisi ve e m berlita, 3 - Beyazt t e p e s i - Beyazt ve S l e y m a n i y e camileri, 4 - Fatih t e p e s i - Fatih Camisi, 5 - Sultanselim t e p e s i - Sultan Selim Camisi, 6 - Edirnekap t e p e s i - Tekfur Saray, Kariye Camisi, 7 - Davutpaa t e p e s i - u k u r b o s t a n Sarnc (Ermi M o c i u s sarnc). 56

Yedi t e p e d e deiik tarihlerde ina edilen y e d i ibadet yeri, iki saray, gizemlerle donatlm bir s t u n ve eski bir e r m i e a d a n m bir sarn. Baka bir d e y i m l e bir dizi g s e l meknlar, tap naklar, inan kaynaklar. Ya da bir dizi g kayna. Saylarn zerinde biraz d u r a l m : t e p e l e r i n ve ibadet yerleri nin says (yedi) eittir, geriye kalanlar t o p l a d m z d a elde ettii miz say d r t t r , y e d i ile d r t ise eittir on bir. Bu say (drt, y e d i , on bir) zerine d u r u p bunlarn, eitli inan ve kltrlerdeki, d e e r ve anlamlarn sralayalm: - Drt : Y u n a n felsefecisi ve m a t e m a t i k i s i Fisagoras'a g r e bu saynn anlam doruluk, adalet ve dnyadr; Trk

mitolojisine

baktmzda: G k t r k l e r d e d r t y n

temsil e d e n d r t

tanr

buluruz;

Samanlarn

hrkalarnda kutsal

d r t a d e t ngrak vardr;

A b a k a n Trklerinin

trenleri

d r t kutsal kayn aacnn yannda yaplrd; ilk

kez c e n n e t t e n k m a

olan

atn d r t g z vard.

Baka kaynaklar i n c e l e d i i m i z d e : Gizemsel inanlara g r e d r t tanry, dolaysyla en stn ycelii, simgele y e n saydr ve ilgintir ki, baz d i n l e r d e tanrnn ad da d r t harften olumaktadr, r n e i n : Latincede Msr'da Smer'de Asur'da ran'da Tatarlarda Yahudilerde deerlendirilir: Tanr, tabiattaki her eyi d r t g r u p halinde yaratt. Mesela scaklk ve s o u k l u k , kuruluk ve nemlilikten oluan d r t fiziki zel lik; ate, hava, su ve t o p r a k t a n m e y d a n a gelen d r t unsur; kan, b a l g a m , sar ve karasafradan o l u a n d r t salg; d r t mevsim... d r t esas y n . . . d r t rzgr... t a k m yldzlara g r e tayin edilen Deus Amun Jabe Adad Sire tga Yhvh.

hvan- Safa'nn R i s a l e l e r i n d e ise d r t aada o l d u u gibi

d r t y n ; metaller, bitkiler, hayvanlar ve insanlardan oluan d r t rn. B u n d a n b a k a d r t l m s z l n , dayanklln, srarn, baarnn ve u m u d u n says olarak da bilinir. - Y e d i : Yedinin kutsal bir nitelik tad inanc A n a d o l u ile onun komularyla olan ilikilerinde ortaya kyor. Msr, Smer, A k a d , ran, Hint, Hitit d a h a sonra Yunan, R o m a uluslarnn d n c e s i n d e y e d i n i n ayr bir n e m i , bir kutsall vardr say olarak. Genellikle kutlu, u u r l u saylr. d e r smet Zeki E y u b o l u . r n e i n : Yedi kat g k , y e d i kat yerin alt inanlar; y e d i y e r d e n yamal, yedi iklim, y e d i deniz, yedi bal ylan v.b. d e y i m l e r i gibi. B y s e l ilemlere baktmzda da y e d i says sk sk kar mza kar: - M u h a b b e t iin, y e d i pre k e m i k zerine kazp bir ite yedir... - M u h a b b e t iin, her k i m ayn y e d i s i n d e yz kere o k u ya, niyyet eyleye... - S e v d i i n kiinin sandan y e d i kl alasn, bu d u a y y e d i kere okuyasn... - M u h a b b e t iin, y e d i tane tuz zerine yedi Tebbet suresi okunur... - On bir:(ki kez d r t art , yani iki kez tanrnn says ile d n yann says) tartmal bir saydr ve g e n e l d e ans ve gizli refah simgeler. Hakimiyetin, gcn, cesaretin, m c a d e l e ve baarnn says olarak bilinir. Saylara kaplp stanbul'dan ve y e d i t e p e l e r i n d e n sanki bir hayli uzaklatk. Hi deildir, belirli saylarn gizemsel anlamlar zerinde d u r m a m z n nedeni, tepelerle ilgili saylar incelediimiz d e , bunlarn da tepelerdeki g potansiyelini kantlamalar, en azndan iaret etmeleridir. G potansiyeli bir g e r e k ise aratrmac Celal K o d a m a n o lu'nun n e s r d bir sav baka bir g e r e i yanstabilir.

K o d a m a n o l u ' y a g r e Rumeli Hisan'nn y e d i b u r c u ile stan b u l ' u n yedi tepesi arasnda bir balant k u r u l d u u n d a : ...yakla k 500 metre ykseklikten d e n i z tarafndan bakldnda Rumeli Hisan'nn k o n u m u , Osmanlca bir tr elyazs ekli olan Hatt bakldnda ise bu kez A r a p a M e h m e t s z c yazyordu. Ve bylece, Rumeli Hisar da kentimizin g i z e m l e r y a r a t a n , gizemler tayan meknlar arasnda yerini b u l m u oluyor, baka inana yol aarak. Yukarda g merkezi, g potansiyeli gibi s z c k l e r ve kav ramlar kullandk, d a h a n c e y s e stanbul kentini bir enerji m e r k e zi gibi g r d k , en azndan yle o l d u u n u , o l a b i l m e olasln ta dn belirtmi o l d u k . yi de t m bu szcklerle neyi ifade e t m e k istiyoruz, ak ve s o m u t olarak? K o n u m u z bir kentin t o p l u m s a l g c , t o p l u m s a l kimlii m i , kalabalklamasndan d o a n g, miyiz? Antik alara balanan g i z e m s e l inanlara g r e Tanrnn v c u d u saylan evren ve bu s o n s u z evrenin bir paras, bir par ac olan d n y a m z y e r y z n d e k i d o u u m l a r , deiimleri v e maherleri artlandran, g e z e g e n i m i z i n gidiatn d z e n l e y e n g merkezlerine sahiptir. Bu merkezlerin her biri deiik t r d e n bir g y a y m a k t a d r ve ayn z a m a n d a , mutlak g c n (Tanrnn) yayd enerjinin bir ara istasyonu grevini g r m e k t e d i r . Baka bir d e y i m l e , bu merkezler h e m kendi glerini yarat m a k t a h e m de mutlak g yanstmaktalar. Nedir ki, bunlarn t m m a d d e s e l desteklere (meknlar, yerler, binalar v.b.) sahip deiller, evrenin derinliklerinde salt r a d y a s y o n l a r d a n oluan baz yldzlarda o l d u u gibi. Yazgmz y n e t e n genel merkez ise, Msr, Yunan, A l m a n ve skandinav inanlarna g r e , baka bir galakside bulunmaktadr. insan g c n n tartlmaz varl m y o k s a baka anlamlarn, deiik sonularn p e i n d e bir

Kufi

ile yazlm M u h a m m e d s z c yazyordu, bir b a k a a d a n

58 -

59

Evrendeki merkezlerle d n y a m z d a k i merkezler arasndaki iliki, g e z e g e n i m i z i n y k s e k noktalar ve yeralt geitlerinin aracl yla telepatik bir b i i m d e s r d r l m e k t e d i r . Bu tr merkezler hangileri ve neredeler? K u r a m v e inana g r e g m e r k e z i d e n d i i n d e akla gelen ilk yerler Msr'daki Ehramlar (bata K e o p s o l m a k zere), A n d d a l a r n d a k i ya bilinmeyen kent ve uygarlk kalntlar, H i m a l a y a dalar, Tibet'in Lasa kenti ve o r a d a k i tapnaklarn o l u t u r d u u e m b e r , Y u n a n mitologyasna g r e tanrlarn k o n u t u olan O l i m p o s d a v e D o u Afrika'daki d a silsileleri. D n y a n n y k s e k dalar, yerleri - ki bunlar, ayn z a m a n d a , kayp ktalar ve uygarlklar kuramna ya da varsaymna da bal d r l a r - bir eit a n t e n grevini g r y o r l a r s a , birer yanstc ola rak kullanlyorsa stanbul'un yedi t e p e s i iin benzer bir ilev de dnebiliriz, y u k a r d a zetlediimiz k u r a m ve inana bal bir alma varsaymnn hudutlar d a h i l i n d e . Kimi aratrmaclar, g m e r k e z i ve anten d e n i l d i i n d e , eskinin izlerini ve anlarn tayan stunlara, dikilitalara belirli bir n e m ve ilev tanmaktalar; kimi aratrmaclar ise, k u r a m n er evesi iinde, birer iletiim yolu olarak yeralt geitlerine, dehlizle re balanrlar. stanbul her iki k o n u d a z e n g i n ve ilgin bir eitle m e y e sahip o l d u u n d a n yorumlar v e rnekleri o a l t m a k her z a m a n olasdr. stanbul'a kulak v e r e l i m : ehrin bir baka yerinde p e k alacak bir ey d a h a vardr. Her biri en azndan kulacn kat ve en azndan kula ykseklik te iki s t u n d u bunlar. Ve mnzevi kiiler bu stunlarn t e p e s i n d e ki k k barnaklarda yaarlard ve stunlarda, insann yukar kabilecei kaplar vard. Bu stunlarn dna, K o n s t a n t i n o p o lis'te o l m u ya da o l a c a k b t n olaylar ve b t n fetihlere ilikin kehanetlerin resmi yaplm ve yazlmt. A m a olay m e y d a n a g e l e n e kadar kimse b u n u n n e o l d u u n u a n l a y a m y o r d u v e mey60 kehanetler kenti de dendi, daha stanbul, Bizans iken. Bu k o n u d a hal R o m e r t de Clery'ye bir kez d a h a

d a n a gelince d e insanlar o r a y a g i d e r e k d u r u m z e r i n d e d n p tanyorlar ve s o n r a d a , ilk olarak, olay g r r ve anlarlard. Ve Franszlarn bu fethi, hatta ehrin alnmasyla s o n u l a n a n saldry yaptklar gemiler bile b u r a d a yazlm ve r e s m e d i l m i t i . Rumlar olay m e y d a n a g e l m e d e n n c e b u n u anlayamadlar a m a , olay m e y d a n a gelince b u s t u n l a r a b a k m a y a v e d u r u m u d n p tanmaya gittiler ve r e s m e d i l m i gemilerin zerine yazlm keli melerle, ksa sal ve d e m i r kll bir rkn Bat'dan K o n s t a n t i n o p o lis'i fethe g e l e c e i n i s y l e n d i i n i grdler. Nedir s o y l u halnn s z n ettii ve kehanetlerin resimleri ile sslenen bu stunlar? Bunlar hi kukusuz, A p o l l o n i u s ' u n yazdrtt b r o n z d a n dikili talardr! M.S. I. yzyln balarnda d o a n ve 97 ylnda l d , d a h a d o r u s u y o k o l d u u , o r t a d a n k a y b o l d u u sylenilen K a p a d o k y a doumlu Tyana'l A p o l l o n i u s , Bizans olan stanbul'u ziyaret e d e n , gizemlerine g i z e m l e r katan antik s i h i r b a z l a r d a n ilki d e i l se de kentin t a r i h i n d e izler brakan, inanlara yol a a n ilklerden ve nllerden biridir. Kehanetler d o l u s u s t u n l a r d a n b a k a sinek lerin istilasna u r a m o l a n stanbul'da t u n t a n b y k b o y d a bir sinek heykeli yaptrr ve bu b y l heykelin s a y e s i n d e kenti sinek belasndan kurtarr. Bizans'n yceliini v e k n n g r d s y l e n e n v e Fisagoras'n izleyicisi olan A p o l l o n i u s y u k a r d a s z edilen s t u n lar diktirir, i m p a r a t o r saraynn kaplarnda tlsml yazlar yazar. l m n d e n v e y a k a y b o l u u n d a n s o n r a R o m a m p a r a t o r u Caracalla, K a p a d o k y a ' d a , o n u n ansna bir tapnak ina ettirir, impara t o r u n annesi Julia D o n n a ise Yunanl Philostratos'a Apolloni u s ' u n yaamn yazdrr. Kapadokyal A p o l l o n i u s salt bir khin deildi, bir g i z e m c i , bir g e z g i n , gizli r e t i m d e n g e e n biriydi, yle biliniyor ve anl y o r Bat g i z e m c i l i i n d e . Mucizeler yaratyor Voltaire'in bile o k n e m s e d i i b u A p o l l o n i u s . R o m a ' d a y k e n bir cenazeyi d u r d u r u yor, l sanlan o y s a kataleptik transta olan bir g e n kz uyandr yor. ifa datyor, Efes'i v e b a d a n kurtaryor. Daha yirmi y a n d a y k e n keilii seiyor, bir s r e A n t a k y a '

d a k i A p o l l o n i u s tapnanda kalyor, Hindistan'a gidiyor, T i b e t ' e k a d a r uzanyor, Roma'y, spanya'y, Msr' ziyaret ediyor ve Tar sus'tan da geiyor. H i n d i s t a n ' d a g r d baz s o n d e r e c e deerli, inanlmaz bil giler ieren, b i l i n m e y e n bir g e m i t e n kalan, unutulan bir bilgeli i n r n o l a n kitaplardan sz e d i y o r Apollonius, Hint g i z e m c i l e ri ile yapt k o n u m a l a r naklediyor, tank o l d u u - b u g n p a r a p sikolojinin k a p s a m n a g i r e n - olaylar anlatyor, h a v a d a duranlar, hibir d e t k e n e b a v u r m a d a n ate yaratanlar anlatt gibi. l m n d e n iki yzyl s o n r a A p o l l o n i u s ' u n hayaleti K a p a d o k ya'y talan etmeye hazrlanan Roma mparatoru Aurelianus'a g r l y o r ve Roma'llar geri ekiliyorlar. U z a k d o u ' n u n retileriyle y k l Anadolu o c u u A p o l l o nius U z a k d o u ' n u n gizemlerini, A n a d o l u ve stanbul y o l u y l a , antik Bat'ya ulatryor, kehanetleri ve ifacl ile destekliyor, bir Gizem Yolunun balanglarn iziyor. Bat'dan stanbul'a gelen, bir aray veya bir sentez p e i n d e o l a n gizemcilere Apollonius bir iaret verir gibi oluyor, biroklar n yzyllar b o y u n c a getirecek, aracak bir iaret. Fetih'i ve Bizans'n kn Apollonius kehanetlerinde n g r y o r bir dizi kehanetin n c l n yaparcasna ve keha netlerden k a y n a k l a n a n baz inanlar J o s e p h v o n H a m m e r , Os manl T a r i h i n d e ayrntl olarak sralyor: Konstantiniyye (stanbul) halk bu sralarda baz b o inan lara da yer veriyor ve bunlar zerinde tartmalarda b u l u n u y o r d u . Szgelimi, g n n birinde Latinlerin zaferle yaldzl k a p d a n ieriye girecekleri hakkndaki eski bir b o inan y z n d e n o kap - b u tarihten o k n c e l e r i - r d r l m t . A m a inan s k l e m e mitir. Bir b a k a sylentiye g r e , S e r k o p o r t a denilen k a p d a n da mparator Frederik ile Latinlerin g e e c e i inanc m e v c u t o l d u u n d a n oras d a e s k i d e n r d r l m d . Fakat Konstantiniyye kuat masndan n c e ald ve Trkler ehre b u r a d a n girdiler. Konstantiniyye'nin iki kaps ile ilgili bu iki inantan b a k a bizzat ehre has iki b o inan d a h a vard. B u n l a r d a n birine g r e d m a n ehre girerek B o g a m e y d a n n a kadar gelecek, fakat o r a

ya kadar kovalanan halk o r a d a n geri d n e r e k d m a n l a r n sur dna kadar p s k r t p m e m l e k e t l e r i n e tekrar s a h i p olacakt. o k eski a l a r d a n beri s r p g e l e n v e azizlerden M o r e n u s adn da bir a d a m a mal edilen teki inanca g r e d e , oklarla silahlan m bir halk b t n Rumlar y o k e d e c e k d i . Bu iki b o inan arasn da bir kartlk vard. Bir baka sylentiye g r e d e , bir falc kadn d a n , Paleologlarn ilki olan m p a r a t o r Misel, t o r u n l a r z a m a n n d a i m p a r a t o r l u u n u n s o n u c u n u n n e olacan s o r m u v e falc d a o n a karlk olarak s a d e c e ' M a m a i m i ' kelimesini s y l e m i t i . Asln d a a n l a m d a n y o k s u n olan b u s z n , harf saysndan d o l a y Paleo l o g ailesinden y e d i imparator g e l e c e i v e e n s o n r a k i n i n tahttan indirilecei ifade o l u n u y o r d u . yle yazyor V o n Hammer ancak Mamaimi szcne verilen bir baka geleneksel a n l a m da Mehmet o l u y o r ! Tepeler, g merkezleri, khinler, geleneklere karan keha netler: t m bunlar ieren, d o u r a n ve tarihi b o y u n c a tayan bir kentin, d n d e n b u g n e , gizemle uraanlarn, gizemleri arat ranlarn ilgisini e k m e s i kadar o l a a n bir ey olabilir mi? Ve kehanet d e d i i m i z d e ve khinlerin en ycesi saylan N o s t r a d a m u s ' a ya da 16. yzyln Michel de N o s t r e - D a m e ' a baktmzda stanbul az m karmza kyor? nceki tekelcilerin danmanlar, Fatihler kandrlm, Melite'den, Rodos, stanbul, ztlar karlaacak, Yer g e r e k e c e k , t a k i p i l e r d e n kaanlara. Byk bir r t , Adriyatik denizi dndan, stanbul yaknnda b y k bir t e e b b s , Dmanlar kaypta, dostlar olacak, n c karklk y a p a c a k , s a p stnde. Borazan sahte, o n u saklamak lgnlk, stanbul'da yasal bir d e i i m olacak, Msrl takliti, zayf ve z l m , Yasa, kural d e i e c e k para, kazan.

g merkezi, ister bir balant, g e i yeri v e y a bir s e n t e z n o k t a s (sentez arac) o l a r a k yzyllardan beri Batl g i z e m c i l e r i n , birey c i aratrmaclarn v e r g t yelerinin y a d a r g t kurucularnn ilgisini ekmitir. K i m i stanbul'a u r a m a k l a y e t i n m i , kimi stan b u l ' d a bir sre kalm, kimiyse ilk eylemlerini s t a n b u l ' d a g e r e k letirmitir. B u v e s o n r a k i b l m d e Bat'dan gelenleri v e D o u ' d a n dnenleri i z l e m e y e alacaz, olanaklarmz ve v a r o l a n kaynak larmz elverdii kadaryla. K o n u m u z u n ve a m a c m z n kahra manlar o l a n bir dizi bilinen, az bilinen ola ki b i l i n m e y e n kiinin, gezgincinin, o l u m l u - o l u m s u z g i z e m c i n i n p e i n d e n o l d u k a uzun bir y o l c u l u a kacaz. B a z e n bir yerlere v a r a c a z b a z e n ise Kutsal Sihir Kitab 15. yzyldan k a l m a o l d u u s y l e n i l e n sayl bir elyazmasdr. G e l e n e e g r e ve m e t n i n n s z n d e ak land gibi yazar Y a h u d i A b r a h a m y a d a Avram'dr v e Y a h u d i A b r a h a m - A v r a m , o l u L a m e h ' e nl b y c A b r a m e l i n (Abra-Melin)'in retilerini bu m e t i n d e aklyor. A b r a m e l i n ' l e ilgili pek bir bilgi y o k t u r fakat A b r a h a m - A v r a m n s z n d e , Kabala'nn gizlerini b a b a s n d a n r e n d i k t e n sonra, ilkin Msr'a o r a d a n da stanbul'a g e t i i n i anlatyor ve bir ans eseri - y a d a yazgsal bir s o n u l a - A b r a m e l i n ' i n gizli e l y a z m a s n s t a n b u l ' d a b u l u y o r , d z e n l i y o r ve 1458'de yaynlyor. Kullan tehlikeli, en azndan sakncal saylan Sihirbaz A b r a m e l i n ' i n Kutsal Sihir Kitab yazl b i i m i n e bakldnda 15. d e i l d e 18. yzyldan k a l m a gibi g r n y o r s a d a d e i m e y e n v e tartmayan g e l e n e k k k e n i olarak h e p stanbul'u g s t e r i y o r . Hayal y a d a g e r e k ! B u aratrmamz b o y u n c a b i r o k kez sorulacak, akla g e l e c e k bir s o r u d u r b u . Ancak, b u a a m a d a , kanmzca n e m l i o l a n yantlar deil de biraraya getirilen malze medir, yani belgeler, olaylar, gelenekler, inanlar ve b u n l a r a kar an veya bunlar y a r a t a n kiilerdir. Yant, y o r u m , a k l a m a , tart m a s o n r a d a n g e l m e k t e d i r aratrlan v e d e aratrmaya y a r a y a n m a l z e m e ortaya serildikten sonra. Daha n c e d e belirtmitik, y e n i d e n tekrarlayalm n k repetita juvant yani t e k r a r d a n yarar gelir: stanbul kenti ister bir bir n o k t a d a d u r m a k , d u r a k l a m a k v e varsaymlar d i z m e k z o r u n d a kalacaz. Kanmzca b u d a pek n e m l i d e i l d i r n k , n e m l i sayd mz, ayrntlardan, o layl ardan ve v a r s a y m l a r d a n (belki de g e r e k lerden) o l u a c a k o l a n bir baka, deiik, alternatif s t a n b u l ' u n portresi ve a n a t o m i s i d i r . rneklerimizi sralamaya koyulalm... Goethe'nin lmszletirdii yal, ihtirasl, g e n l i i n i ve eski g c n a r a y a n , bir y n ile destansal ve bir d i e r y n ile g e r e k , D o k t o r F a u s t ' u n bile stanbul ile bir balants o l d u u syleniliyor d e i l s e bile. s t a n b u l ' d a g r n m y o r Faust a m a , Paracelsus ad ile nle nen T h e o p h r a s t u s B o m b a s t u s v e arkada H e i n r i c h Cornelius A g r i p p a ile birlikte, 1510 ylnda P r a g kentine geliyor, kentin nl niversitesine yazlyor gizemcilii, gizli bilim ve sanatlar r e n m e k a m a c ile. B u c a n d a n a r k a d a r e s m e n felsefe rencileri dir. A m a , t m g l e r i ve hrslar ile, Prag'n kitaplklarnda bol sayda b u l u n a b i l e n Keldanl, ranl, A r a p metinlerini kartryorlar, Yakn ve O r t a d o u ' n u n gizemli retilerini aratryorlar. niversi t e n i n r e t m e d i k l e r i n i ise, kentin kenar mahallelerinde, stat 65
istanbul Gizemleri / F: 5

DRDNC BLM

GZEMCLER STANBUL'DA

her

ne

kadar

(bilindii

kadaryla),

tanrbilimden

m e z u n J o h a n n e s Faust bedensel olarak stanbul ' a a y a k basm

Iardan r e n i y o r l a r : sihirli szckleri, d u r u g r y v e tlsmlar.

bycl,

bakcl,

d a , Kraln emriyle, Bay Paul L u c a s ' n Gezisi adnda bir kitap yaymlad. Bu eserde, B u r s a ' d a d r t dervile karlatndan ve b u n l a r d a n birinin, Franszca d a dahil o l m a k zere o k sayda lisan b i l d i i n d e n bahseder. S z k o n u s u dervi, ermilerin y u r d u olan uzaktaki bir y e r d e n geldiini sylemitir. G r n e g r e o t u z yalarnda olmasna r a m e n , anlatt u z u n y o l c u l u k l a r en azndan yzyllk bir sreyi k a p s y o r d u . Flamel'in ad g e t i i n d e , dervi yle der: 'Flamel'in ldne gerekten inanyor m u s u n ? Hayr, hayr, d o s t u m , kendini a l d a t m a , Flamel hl ya y o r ; ne o, ne de hanm l m l e henz karlam deillerdir. Her ikisini de Hint Adalar'nda braktmzdan beri yldan fazla bir sre g e m e d i . H e m o, b e n i m en yakn a r k a d a l a r m d a n biridir! Bu dervi, gerekti. Sarkaya'nin kulland baka ve d a h a eski bir k a y n a k olan Fransz M a u r i c e M a g r e ' n i n Sihirbazlarn Dn (Le r e t o u r d e s M a g i c i e n s , 1931) olay ayn ekilde, bir iki deiik ayrnt bir yana, anlatyor ve ek olarak, bu b l m n banda s z n ettii miz Yahudi A b r a h a m - Avram'n bysel elyazmas hakknda baz aklamalar da getiriyor, Flamel ile ilgili olarak. Tekrara k a m a m a k iin zet olarak v e r e c e i m i z bu bilgiler d e n n c e simyac ve lmsz N i c o l a s Flamel'i ksaca tantmak y e r i n d e olacaktr. N i c o l a s Flamel'in y a a m y k s gizemcilik tarihinin belki d e en iyi belgelenmi gerek ykdr, kendi elyazs yazlm, Paris'teki Ulusal Kitaplk'ta ( B i b l i o t h e q u e Nationale) k o r u n a n bel gelerle kantlanm. 14. yzyln ortalarnda Flamel, Paris'te kitaplk yapyor, cahil g e n soylulara o k u m a y a z m a dersleri veriyor. Kendisinden biraz d a h a yal olan, hafif a p t a mal m l k sahibi D a m e Pernelle ile evlidir. Kitapmz s i m y a ile y a k n d a n ilgileniyor, eski metinler le, elyazmalarla bir ainal vardr a n c a k , o n u n iin, s i m y a salt k u r u n u altna d n t r m e k y a d a y a a m iksirini b u l m a k d e i l 67 Asya'daki Olimpos'un (Yce varlklarn meknnn, yani Agarta'nn) belirli bir vazifeyle g r e v l e n d i r d i i bir elisi olsa

Ve Faust, Leipzig'li d o s t u D o k t o r J o n a s Victor'a yazd bir m e k t u p t a , sekiz g n s r e n astral ya da b e d e n d bir y o l c u l u u n u u z u n u z u n anlatyor. Asya'y, Afrika'y, Avrupa'y dolayor, b y l e c e , D o k t o r Faust v e y o l c u l u u n u n ikinci g n n d e Trki y e ' y e varyor ve s t a n b u l ' u inceliyor. Bayaptnda G o e t h e bu olaylar, kurgusal-iirsel bir yakla mn iinde, b a k a ekilde y o r u m l u y o r , eytan Mefistofeles'i de kartrarak. t e y a n d a n J o h a n n e s Faust'un g e r e k y a a m n d a da sarn M a r g h e r i t a ' y a rastlanmyor! Faust, stanbul'a bedensel olarak gelmiyor a n c a k , ald r e t i n i n ve s a h i p o l d u u bilginin bir s o n u c u olarak, b e d e n d y o l c u l u u n d a s t a n b u l ' u i n c e l e m e d e n yapamyor! 16. yzyl g i z e m c i s i , sihirbaz, magusu D o k t o r F a u s t ' u n aksine d n e m i n bir A l m a n aydn ve gezgincisi o l a n K o n t Bernhardt'n, Yolculuk Notlarnda aklad gibi, s i m y a n n gizine sahip bir kiinin p e i n d e n t m Avrupa'y dolatktan s o n r a stan b u l ' a geliyor, s o n r a d a n ran'a ve skenderiye'ye g e i y o r . 16. yzylda s i m y a n n gizine sahip birini arayan A l m a n s o y l u s u n u n maceras k o n u m u z a , z o r u n l u ve balantl olarak, simyacs Nicolas Flamel'i getiriyor. Trkiye Gizemleri adl aratrmasnda Haluk E g e m e n Sar kaya - T h o m a s A . S h a m b h a l a ' n n Ik Vahas (Oasis of Light, 14. yzylda, sahte bir l m ve g m l m e olay d z e n l e d i i ve s o n r a Orta A s y a ' d a o r t a d a n k a y b o l d u u sanlan bir d i e r tari hi ahsiyet de, N i c o l a s Hamel'di... Barahip Vilain, 18. yzylda, Flamel'in Trkiye'deki (stanbul'daki) Fransz Sefiri D e s a l l e u r s ' ziyaret ettiini yazmt, yani Flamel'in s z d e l m n d e n d r t yz yl sonra! XIV. Louis, Paul Lucas', O r t a d o u , Msr ve Y u n a n i s t a n ' d a n antik eserler t o p l a m a k l a grevlendirmiti. Lucas, 1714 yln 66 1977) k i t a b n d a n - aadaki alnty naklediyor: Orta a gizemciliinin en nl temsilcilerinden biri saylan Fransz

dr. Flamel'e g r e her simyacnn, her magusun b u l m a y d l e d i i Felsefeciler Ta'nn g e r e k a n l a m ve d e e r i , ilevi d o a y y n e t e n yasalar k e f e d i p bilgelie ulatrmakt. G n n b i r i n d e H a m e l ' i n yaam, bir kitap y z n d e n , t m d e n deiiyor: Y a h u d i A b r a h a m - Avram'n stanbul'da b u l d u u nl A b r a m e l i n ' i n kitabdr b u . Kitab elyazmasn Flamel ilk kez d n d e g r y o r ve kitab elinde t u t a n bir m e l e k o n a yle d i y o r : Bu kitaba iyi bak. lkin iindekilerden hibir ey a n l a y a m a yacaksn, ne s e n , ne de herhangi baka bir insan. A n c a k g n g e l e c e k ki, hibir insann g r e m e d i k l e r i n i o n d a greceksin. Dten s o n r a bir sre g e i y o r ve bir s a b a h Flamel'in k k d k k n n a bir a d a m giriyor, elinde satmak istedii bir elyazmasyla. 22 sayfalk bu elyazmasn Flamel h e m e n tanyor, d n d e m e l e i n elinde g r d kitaptr b u ! Flamel kitab satn alyor ve iindekileri z e b i l m e k iin 21 yl urayor, b r a n i c e olarak yazlm m e t n i n inceliklerini, simgesel izimlerini, ekillerini kavrayabilmek a m a c ile spanya'ya k a d a r gidiyor, u z m a n bir g i z e m c i olarak bilinen yal stat C a n c h e s ile tanyor, yl d a h a metinle urayor s o n r a da... Sonras s i m y a c Nicolas Flamel'in altn ann balamasdr: d a r gelirli ve sradan kitap Flamel birden z e n g i n oluyor, kilisele re balar yadryor, altn yapmay reniyor, Felsefeciler Ta'n kefediyor. kez altn yapyor Flamel a n c a k altnlarn kendi iin kullanmyor, kendi sade y a a m tarzn deitirmiyor. Z a m a n geiyor, ei D a m e Pernelle lyor, bir sre s o n r a da Fla mel bu d n y a d a n g y o r . Nedir ki, Kral 13. Louis'nin d e v r i n d e (1610-1643), mezar aldnda t a b u t u b o b u l u n u y o r ve d e s t a n y a d a g e r e i n d i e r y z balyor. Bu ara Y a h u d i A b r a h a m - Avram'n kitab ne oluyor? Flamel'den y e e n i n e getii sanlyor ve kuaktan k u a a ailenin iinde kald syleniyor. Kral 13. Louis'nin z a m a n n d a yaam ve Flamel ailesinden olan Dubois adl biri kraln n n d e 68 -

k u r u n d a n yapl birka k k t o p u altna d n t r y o r . B u mari feti o n a yarar salamyor n k , iledii sylenilen baz sular d a n dolay, tutuklanp idama m a h k m ediliyor v e destansal elyaz mas nl Kardinal Richelieu'nn eline g e i y o r , Richelieu'nn l m n d e n sonra d a kayplara karyor. Daha d o r u s u kitabn t m kayplara karyor a n c a k m e t i n e ait o l d u u d n l e n baz i z i m ve ekiller (diyagramlar) 17. yz ylda Milano'da bulunuyor. 18. yzylda Nicolas Flamel olay y e n i d e n g n d e m e geliyor, Kral 14. Louis'nin grevlisi Paul L u c a s ' n Trkiye'de Yolculuk ( V o y a g e d a n s la Turquie, 1719) adl an kitab sayesinde. Aratrmac Sarkaya'nn alntsnda (Sarkaya'nn kulland kaynakta Lucas'n kitab Kral'n emriyle, Bay Paul Lucas'n Gezi si ad ile anlp yayn tarihi 1714 o l a r a k veriliyor, bizim kulland mz ikinci kaynakta ise tarih 1719 o l u p Voyage d a n s la Turquie d i y e gsteriliyor) anlatld gibi L u c a s , Bursa'da, bir felsefeci ile tanp Flamel ile ilgili ek bilgileri o n d a n reniyor. Bizim kay namz olan Fransz Maurice M a g r e ' n i n kitabna g r e bu felse feci, yedi kiiden oluan, bilgelik p e i n d e d n y a y d o l a p her y i r m i yl ayr bir lke ve kentte b u l u a n bir r g t v e y a tarikata balym. Lucas'n k o n u t u u kii o n a F l a m e l ' d e n sz ediyor, gizemli kitabn Flamel'in eline nasl g e t i i n i ayrntl bir ekilde anlatyor ve gerek Flamel'in g e r e k s e ei Pernelle'in yaadklarn sylyor. Paul Lucas, B u r s a ' d a , Flamel'i yaknda tanm olan b i r T r k le uzun bir s o h b e t e giriyor, ayn y z y l d a - y u k a r d a g r d m z g i b i - stanbul'daki Fransz elisi Desalleurs'n, Flamel'in kendi siyle g r t syleniyor. Kayna stanbul olan bir sihir kitab sayesinde lmszleen bir Orta a Fransz simyacs, l m n d e n 400 yl s o n r a s t a n b u l ' d a y e n i d e n ortaya kyor: Flamel'in bu dirilii bir ba ka stanbul g i z e m i deilse nedir a c a b a ? 18 Mays 1711'de D u b r o v n i k ' t e d n y a y a gelen ve 13 ubat 1787'de, bir Fransz vatanda olarak, talya'nn M o n z a kentinde 69

len R u g e r u s B o s c o v i c h felsefe ve m a t e m a t i k konularn ele alan 75 ciltlik yazlar ile d n e m i n i aan bir m a t e m a t i k i saylmaktadr. Salt bir m a t e m a t i k i o l m a k l a da y e t i n m i y o r , ayn z a m a n d a a r k e o l o g , o z a n , aratrmac ve Fransz Deniz Kuvvetlerine bal o p t i k laboratuvarnn yneticisidir. 1761 ylnn Kasm aynda B o s c o v i c h - k i bu ara Rus Bilimler A k a d e m i s i n i n o n u r yesi ve ngiliz Kraliyet Cemiyetinin yesi seilip B e n j a m i n Franklin'le d e t a n y o r - stanbul'da b u l u n u y o r . A m a c V e n s g e z e g e n i n i n geiini s t a n b u l ' d a n izlemektir. Nedir ki, stanbul'a g e c i k m e l i varyor, V e n s ' karyor fakat bir n c a r k e o l o g olarak Truva kalntlar zerine d u r u y o r , T r u v a ' d a kaz yaplmasn n e r i y o r ve S c h l i e m a n n ' d a n bir yzyl n c e hakl k yor. Uzayn, zamann ve hareketin greliliini (izafiyetini) akla y a n , uzaysal boyutlar n g r e n , eri ve ie d n k bir evrene ina n a n , ilk kez uluslararas bir jeofizik yln n e r e n , simyay bilimsel a d a n inceleyen, d n e m i n i n bilimselliini ap fizik, kimya, biyo loji, a t o m biliminin kuramlarn savunan d i n a d a m (Cizvit papaz) R u g e r u s B o s c o v i c h bir stanbul gizemi deildir, hi kukusuz, a n c a k stanbul'un younlatrd bir bilgiyi de kullanarak d e s t a n saylan bir Truva'nn g e r e i n e ilk iaret e d e n bir gizem a d a m dr. O r t a a simyacs Nicolas Flamel iin, hakl ya da haksz, lmsz d e y i m i n i kullandk. Ya, Flamel gibi l m n d e n s o n r a stanbul'da g r n d sylenilen v e tarihin belki d e e n nl l m s z l e r d e n biri olan Saint-Germain K o n t u iin ne d e m e m i z gerekiyor? Ve ne kadar ilgintir ki, lmsz d i y e bilinenler ile lm sz statlarn g e l e n e k ve inancn srdrenler, ne hikmetse, stanbul' stanbul y o l c u s u oluyorlar, stanbul'da grnyorlar, g t r e n yolculuklar b o y u n c a . Yine o k ilgintir ki, b u g n e kadar, lkemizde Bat'nn ve D o u ' n u n gizemleri ile, gizemli kiileri ile y a k n d a n uzaktan ilgile

nenlerin o u b u d u r u m a hi n e m vermediler, b u ziyaretlerden ve bu ziyaretilerden kabilmesi olas olan sonular, deilse bile varsaymlar ve tahminler z e r i n d e p e k durmadlar. Hatta, b u r a d a d e n e d i i m i z gibi, biraraya getirip, sraya dizip bir y n t e m e oturt m a y a bile almadlar. O y s a ki lkemizin a d a , g i t g i d e t e k n o lojiye ve m e d y a l a r a b a l a n a n ve bunlarn s a y e s i n d e gizemleri, art kendi gizemsel bilgilerini, metalatrp piyasaya s u n a n baz uzmanlarmz bu t r bir aratrmay s r d r e b i l e c e k d o n a t m l a r a sahip gibi g r n y o r l a r , k k e k r a n d a n izleyicilere seslendikle rinde. Ola ki, eksikliini d u y d u k l a r bilgi ve uzmanlk deildir, eksik liini duyduklar pazarlanmas, bir t e l e f o n hattna b a l a n m a s ola s olan bir k o n u y u aratrp y o r u m l a m a k gereksinimidir! a d a ve a d a l a m u z m a n gizemcilerimizi, imdilik bir y a n a brakp biz y e n i d e n eskilere, eski statlara d n e l i m . Nicolas Flamel r n e i n d e o l d u u gibi, T r k i y e ' d e esraren giz Saint-Germain K o n t u z e r i n d e d u r a n o k az saydaki g i z e m aratrmaclarndan biri, sk sk andmz (oysa t m y o r u m l a r n a katlmadmz) Haluk E g e m e n Sarkaya'dr. Sarkaya'dan n c e ise Saint-Germain'e yer ayran, belki de l k e m i z d e o n d a n ilk kez sz e d e n 70'li yllardan kalma bir kitabmz o l d u . Sarkaya, ilgin a m a geerlilii tartma kaldran, bir y o r u m l a Macaristan kurtulu sava n d e r l e r i n d e n Erdel Prensi II. Franz R a c k o c z i ile Saint-Germain arasnda bir balant kurarak ikincisi nin ilkinin bir y e n i d e n c i s i m l e n m e s i (reenkarnasyonu) o l d u u n u n e srmektedir. Macaristan'n bamszl iin (1703-1711) m c a d e l e e d e n , ilkin P o l o n y a ' y a s o n r a ise T r k i y e ' y e snan, T r k i y e ' d e h i m a y e g r e n prens, 1717 ylna kadar, stanbul'da kalyor ve yaamnn s o n yllarn (1720-1735) T e k i r d a ' d a kendisine tahsis edilen bir e v d e geiriyor. Sarkaya'ya g r e Prens R a g o c z i Agarta s t a t l a r n d a n biri dir, Saint-Germain ise o n u n y e n i d e n b e d e n l e n m i kiilii. yi d e , batan b a l a m a k iin, bu lmsz Saint-Germain Kontu k i m d i

d a n geiyorlar onlar D o u ' n u n pek o k gizemli merkezlerine

ve T r k i y e ile, stanbul ile nasl bir balants vard? Uzaydan Geldiler (1974) adl kitabmzda k o n t hakknda aada tekrarladmz t e m e l bilgileri vermitik: Saint-Germain K o n t u ' n u n k i m o l d u u , nerede d o d u u hi bir z a m a n bilinmedi. G n n birinde Kral 15. Louis'nin sarayna gelip yerleti. Bir rivayete g r e Portekizli bir musevinin o l u y d u . B a k a bir rivayete g r e d e S t r a s b o u r g l u bir d o k t o r u n o l u y a d a m a n a s t r d a n k a a n bir ispanyol papaz v e y a 2. Franz R a c k o c z i ' nin o l u . Kimin nesi o l d u u bilinmedii g i b i , ya d a bilinmedi S a i n t G e r m a i n ' i n . Yllar g e e r yaslanmazd, yzyllardan beri yaad n s y l e r d i . Kraln sarayna yerleir yerlemez, Saint-Germain, Paris sos yetesinin, soylularn salonlarn d o l a m a y a balad. Her yere davet edilir, hi kimseyi davet etmez; en z e n g i n sofralara oturur, azna bir l o k m a y e m e k k o y m a z ; srekli olarak en arpc ve en pahal m c e v h e r l e r i tar, soylulara atalarndan sz eder ve pek az k i m s e n i n bildii ayrntlara girer, herkesi artrd. Krala y a r a n m a k iin Saint-Germain bir ara casusluk da yap t, H o l l a n d a ' y a g e t i ; o r a d a n A l m a n y a ' y a , o r a d a n d a Rusya'ya. Prusya Kralnn hizmetine girdi ve her y e r d e herkesi artt; kur naz bir d i p l o m a t , yakkl bir erkek, her t e l d e n alan bir kltr ve b i l i m adamyd Saint-Germain. H o l l a n d a ' d a rastlad C a s a n o v a ' y a i z m i o l d u u ilk buharl g e m i n i n planlarn g s t e r d i ve: ' B u kefe bir yzyl s o n r a sahip olacaksnz' d e d i . G e l e c e i n g r d iin Kralie Marie-Antoinette'i k u r t a r m a ya alt. Tarihi kaynaklara g r e , ' O l a a n s t Kont' 4 u b a t 1784'te A l m a n y a ' n n Cassel kentinde l d . Fakat tarihi kaynaklar ne d e r e c e d o r u , bilinmiyor: 1789'da Marie Antoinette, k o n t u n imza sn tayan bir m e k t u p alr. Benzer bir m e k t u p , kralienin yaknla rndan olan M m e d ' A d h e m a r ' a d a gnderilir. M m e d ' A d h e m a r , l bilinen, in'den ve Japonya'dan dndn syleyen Saint-Germain ile karlar.

Bir yl s o n r a ' l m s z Kont', V i y a n a ' d a 'Gl-Ha'l a r k a d a laryla buluur. O y s a o n u herkes l m bilmektedir. 'Sizden ayrlyorum' d e r kont. ' s t a n b u l ' d a b e n i bekliyorlar. O r a d a n ngiltere'ye g e e c e i m , bir yzyl s o n r a kullanacanz iki icat zerinde alacam. Bunlar, t r e n ve buharl gemidir. Himalaya dalarna ekilip istirahat e d e c e i m bir sre. 85 yl s o n ra yeniden o r t a y a kacam. lmsz Kont hakknda o k eyler yazld, t a h m i n l e r y r t l d fakat b u g n e kadar ne g e r e k kimlii o r t a y a kt, ne de g e r e k grevi. o k zengindi, m c e v h e r l e r i d e e r biilmezdi o y s a servetinin kayna m e h u l d ; o k bilgiliydi, g e m i v e uzak tarihin olay ve kiilerini gzleriyle g r m gibi anlatrd; usta bir mziki ve bir r e s s a m , usta bir k i m y a g e r ve bir d i l b i l i m c i y d i . B u n larla birlikte hi kukusuz ki, ayn d e r e c e d e usta bir casus, bir gizli ajan ve 18. yzyln atafatl gizemcilik d n y a n n etkin temsil cilerinden biriydi, G i a c o m o C a s a n o v a ' d a n d a h a kurnaz, Cagliost r o ' d a n d a h a baarl. Prens R a c k o c z i ' n i n bir y e n i d e n c i s i m l e n m e s i (reenkarnasy o n ' u ) m i y d i k o n t y o k s a , a d a aratrmaclarn y o r u m u ile, o l u mu? Sarkaya'nn g r o l d u k a fantastik, ikinci olaslk ise h e m d a h a mantksal, h e m de baka nedenlerle birlikte, Saint-Germain'in stanbul'a gelmesi iin d a h a geerli. Tarihsel bir i z g i y e g r e : 1707 - C l a u d e Louis de Saint-Germain d n y a y a geliyor 1743 - lk kez ortaya kyor 1758 - Paris'e geliyor 1760 - H o l l a n d a ' y a kayor, L o n d r a ' d a tutuklanyor 1762 - R u s y a ' d a casusluk yapyor 1763 - B e l i k a ' d a C a s a n o v a ile karlayor, adn kullanyor 1778 - B e r l i n ' d e g r n y o r 1784 - C a s s e l ' d e l d syleniyor 1789 - Paris'te, kraln saraynda g r l y o r 1790 - V i y a n a ' d a G-Ha r g t n n bir toplantsna katlv/rir

De S u r m o n t

1877 - Elena P e t r o v n a Blavatsky o n u n l a karlayor. G r l d g i b i , Saint-Germain'in stanbul ziyaretiyle ilgili bir tarih yoktur. Bir ilk ziyaret olarak 1762 yl n g r l m t r , Rus ya d n n d e ; ikinci ziyareti iin 1790 yl u y g u n d m e k t e d i r . Kesin tarihler ve bilgiler v a r o l m u y o r s a bile l m s z d i y e an lan k o n t u n bir stanbul ziyaretisi o l m a s t m olaslklarn d a h i lindedir ve de bu olaslklara uymaktadr. Saint-Germain gibi d n e m i n nl s o s y e t e g i z e m c i l e r i n d e n o l a n apkn C a s a n o v a ile sahte Cagliostro K o n t u , G i u s e p p e B a l s a m o stanbul'a u r a y a c a k lar da lmsz stat uzak m kalacak? Hi mantkl g i b i g r n m y o r n k her d e , c a s u s l u k faaliyetleri bir y a n a , g e r e k g i z e m c i ve zellikle r g t adamdr lar. Saint-Germain buharl tren ve g e m i tasarlar zerine al m olabilir veya o l m a y a b i l i r bizce b u n u n pek bir n e m i y o k t u r fakat usta bir s i m y a c - k i m y a g e r (bu bilgilerini d a h a o k renk ve b o y a bileimlerinde ya da soylu hanmlara ikram ettii gzellik losyonlarnda kullanlyorsa da) o l d u u ve gizli sanatlarn her kolu ile yakndan ilgilendii bir gerektir. K o n t u n stanbul'a ne z a m a n ve ne iin geldiini, bu a a m a d a , bilmiyoruz yine d e gelmi o l d u u n u kabul e d i y o r u z , ister babas o l d u u d n l e n Prens R a c k o c z i ile ilgili olarak, ister D o u ' n u n kaynaklarndan ve stanbul'un g i z e m l e r i n d e n bilgisine bilgi katmak iin. Ya da yesi, hatta stat o l d u u r g t l e r k o n u s u n d a faaliyetler ve temaslar y r t m e k iin. M u h a k k a k ki, bir y e r d e , aklanmayan, bilinmeyen, u n u t u l a n bir ya da birka k a y n a k t a - r n e i n stanbul'u sk sk ziyaret e d e n merakl gezgincilerin, aratrmaclarn brakt g n l k l e r i n , y o l c u l u k notlarnn b i r i n d e - bilgiler vardr ve bu bilgiler, bu kesin kantlar g n na karlmay bekliyorlar. G n na ktklarn d a d a b i r o k b i l i n m e y e n l e r i n gizemi z l e c e i gibi b i r o k bili n e n l e r i n kimlii d e bir d e i i m e urayacaktr. Saint-Germain iin sylenenler, bir n o k t a y a kadar, Caglios t r o K o n t u olarak n l e n e n Giuseppe B a l s a m o iin d e geerlidir.

u farkla ki, A l e x a n d r e D u m a s ' n n alt ciltlik bir r o m a n n d a u z u n uzun anlatt, B a l s a m o t m gayretlerine karn ne Bat gizemcili inin t a r i h i n d e g e r e k bir olay y a r a t a b i l d i , ne de lmszl e eriebildi. A n c a k o d a , Bat g i z e m c i l i i n i n b i r o k sayl temsil cisi g i b i , s t a n b u l ' u n ekiciliine (ki, b u r a d a , ekicilik s z c n turistik bir a n l a m l a kullanmyoruz, b a k a t r d e n bir ekicilikten sz e t m e k istiyoruz) d a y a n a m a y a n biridir. Saint-Germain'in uyrukluu tartlyorsa Balsamo'nun kkenleri ve y a a m y k s iyice bilinmektedir. B a l s a m o 1743'te Sicilya'nn P a l e r m o kentinde d n y a y a geliyor, kentin sefil m a h a l lelerinin birinde. Yeniyetme yllarnda hrszlkla geiniyor, hapse atlyor ve 22 yana vardnda R o m a ' y a kayor. R o m a ' d a 14 yandaki gzel Lorenza Feliciani ile tanp batan karyor ve de o n u n l a evleniyor. Sahte senetler, d z m e c e kredi mektuplar d z e n l e y e n G i u s e p p e B a l s a m o ve sktklarnda, fahielik bile y a p a n g e n ei Avrupa'nn t m b y k kentlerini ziyaret ediyor lar, Paris'ten L o n d r a ' y a ve V e n e d i k ' t e n N a p o l i ' y e dek. B u n u n l a da y e t i n m e y i p Cezayir'e kadar uzanyorlar. 1777'de L o n d r a ' d a B a l s a m o bir M a s o n locasna giriyor, ken dini Kont A l e s s a n d r o Cagliostro olarak tantyor ve ei Lorenza iin K o n t e s Serafina adn u y g u n g r y o r . Ayn d n e m d e g i z e m cilikle de y a k n d a n ilgilenmeye balyor, Gl-Ha ve Aydnlan mlar (lluminati) rgtlerine de katlyor. D e r k e n , Paris'te, eski Msr t r e n l e r i n d e n esinlenerek d z e n ledii y n t e m ve retilerle kendi locasn kuruyor. Paris'te B a l s a m o , dier adyla C a g l i o s t r o K o n t ' u , g n n ada m o l u y o r ta ki, tarihe g e e n o k nl bir kt o y u n u n a katlnc a y a d e k . Saint-Germain'in i d a m d a n , g i y o t i n d e n k u r t a r m a k iste dii Kralie Marie-Antoinette'in aleyhine oynanan gerdanlk o y u n u d u r b u : g r k e m l i bir elmas gerdanlk iin kralieden, pein olarak, bir servet alnyor fakat kralie gerdanl g r e m i y o r bile. B a l s a m o tutuklanyor, yarglanyor, s u s u z b u l u n u y o r (iin iinde baka soylular da vardr nk!) fakat Fransa'y t e r k e t m e k z o r u n da kalyor. 75

1790'da s a h t e k o n t ile sahte k o n t e s eini R o m a ' d a b u l u y o ruz; Lorenza bir tartma s o n u c u n d a kocasn b y c d i y e Engi z i s y o n M a h k e m e s i n e ihbar ediyor. C a g l i o s t r o y e n i d e n tutuklan yor, m r b o y u hapisle cezalandrlyor, k u z e y talya'daki San Lorenza ise, Leo kalesine kapatlyor ve be yl s o n r a lyor. yor. Genel hatlar ile G i u s e p p e B a l s a m o ' n u n y a a m y k s ve y a a m ekli b u d u r ve sayl bir g i z e m c i , bir magus iin hi de r n e k bir y a a m deildir, dorusunu sylemek gerekiyorsa. H e m , kentten k e n t e g e e n , her gittii y e r d e u ya da bu ekilde aresini bulan, g e r e k t i i n d e b y y a p a n , iksir satan, eini satan g e z g i n c i bir m a c e r a p e r e s t i n stanbul'dan g e m e s i , stanbul'un douluunu d e n e m e s i s o n d e r e c e d o a l karlanmal. Ancak... B a l s a m o salt bir arlatan, bir sahte g i z e m c i ya da bir g i z e m s m r c s m y d ? Bat g i z e m c i l i i n i ve balca temsilcilerini i n c e l e d i i m i z d e Batl g i z e m c i n i n , zellikle k k veya b y k tarihin sayfalarna girmi olann, d n e m d n e m bir d e i i m e uradn, ana ayak u y d u r d u u n u g r m oluyoruz. deal - v e ideal o l d u u iin e n d e r r a s t l a n l a n - bir yaklam la, gizemle u r a a n , t m alar amay alan bir kiidir, b u n u baarabildiinde. N e d i r ki, u y g u l a m a d a , her z a m a n byle o l m u yor, aray aranlan v e r m i y o r s a z o r l a m a y a gidiliyor. Nasl ki O r t a a gizemcileri d a h a o k kapall ve gizlilii yelemilerse 18. yzyln n d e gelen, krallar ve soylularla har neir olan, b u n l a r d a n destek g r e n gizemciler - c a s u s y a d a gizli ajan faaliyetleri bir y a n a - p o p l e r o l m a k t a n , dikkati e k m e k t e n , g r k e m l i bir y a a m s r m e k t e n v a z g e e m i y o r l a r . Saint-Germain etrafna masalms bir d n y a yaratarak, k e n d i ni herkesten o k farkl gstererek l s n k o y u y o r ; C a s a n o v a - k i gizemci rgtlerinin v e C a g l i o s t r o ' n u n Paris'te k u r d u u Msr Locasnn a d a m d r - apknln n plana s r y o r , o n u n saye sinde nleniyor; C a g l i o s t r o ise sefalet iinde g e e n bir o c u k l u 76

u n ve bir ilk genliin izlerini a r d n d a n srkleyerek izgiyi a y o r ve seyirlik u r u n a , para, servet ve an u r u n a k u r b a n o l u yor. 30 O c a k 1785'te Paris'e gelip bir malikne satn alan Kont A l e s s a n d r o Cagliostro veya A l e x a n d r e de C a g l i o s t r o ' n u n bir ifac o l d u u , bir uzun y a a m iksiri imal ettii haberi etrafa yayln ca kapsnda kuyruklar o l u m a y a balyor. Kral 16. Louis'nin ilgisini ve R o h a n Kardinalinin d e s t e i n i kazanyor Cagliostro, dillere d e s t a n o l a n ziyafetlerinde k o n u k hanmlara elmaslar hediye ediyor ve artk herkes o n u n altn elde e d e n bir simyac o l d u u n u kabul e t m i oluyor. S o n r a d a , ziyafet lerin birinde, Voltaire, Diderot ve d ' A l e m b e r t gibi nl g e n l e r i n ruhlarn konuklar arasnda oturtuyor. Cagliostro ya da g e r e k ad ile G i u s e p p e B a l s a m o d n e m i n o u macerasever gizemcileri g i b i , o k a y o l c u l u k e d e n biridir. A v r u p a ' y dolatn, z a m a n z a m a n haltlar kartrdn g r d k . Nedir ki, Avrupa o n a yeterli g e l m i y o r : r e t i sahibi ise, ki hi ku kusuz yledir, s i m y a ile urayorsa, ki urayor, Msr'a kadar uzanmas, O r t a d o u ' y u ziyaret e t m e s i ve stanbul'a u r a m a s art gibidir. Arabistan yarmadasn ziyaret e t t i i n d e M e d i n e ' d e Caglios t r o , s a kolu o l a c a k ve Felsefeciler Ta'n aratran, Yunanl s i m y a c Althotas ile karlayor. Birlikte skenderiye'ye gidiyorlar, o r a d a n d a Kahire'ye v e Kahire'den i s t a n b u l ' a geiyorlar, stan b u l ' d a bir sre kalp iksir ve tlsmlar, nazarlklar satp geiniyor lar. Bu yolculuklar C a g l i o s t r o ' n u n g e n l i k yllarna aittir ve bu yolculuklarndan, Malta'daki simya konusundaki almalarn d a n , R o m a ' d a k i ilk baarlarndan ve A l m a n y a ' d a Saint-Germain ile ilk tanmasndan sonradr ki, C a g l i o s t r o , Paris kartmasn yapyor, zirveye ulayor a n c a k s o n u t a Sant A n g e l o hapishane s i n d e (San L e o ' d a n transfer edilerek) einden kapt f r e n g i d e n lyor. S i m y a ile u r a a n , sanki h i t e n 77 - v e tpk Saint-Germain

E n g i z i s y o n ' u n e m r i ile, yaamn bir manastrda gzaltnda geiri

g i b i - d e e r l i talar, mcevherler, s o m altnlar yaratan b u g i z e m cileri stanbul'a e k e n nedir? stanbul yolculuklarnda, salt bir g e i noktas m y o k s a ziya ret edilmesi, b u l u n m a s z o r u n l u olan bir kent, bir merkez mi? S i m y a b y k bir olaslkla, s k e n d e r i y e ' d e ortaya kyor ve s k e n d e r i y e ' d e Msrllardan, Keldanllardan ve Yahudilerden kal ma gelenekler ve bulgularla oluuyor, 4. yzylda ise bir kutsal sanat olarak t m Msr'a ve R o m a ' y a yaylyor. A n c a k ilm-i s i m yann t a r i h i n d e Bizans'n yerini d e u n u t m a m a k gerekiyor n k s k e n d e r i y e ' d e n s i m y a Bizans'a d a g e i y o r , mparator Heraclius tarafndan h i m a y e ediliyor, hatta 2. yzylda Eflatuncu felsefeci Mihal Psellos'un d e s t e i ile nerdeyse s o m u t , usa d a y a n a n bir sanat haline getiriliyor. Simyann retileri Bizans'tan A r a p yarmadasna g e i y o r , A n a d o l u y o l u y l a ve A r a p yarmadasndan Bat'ya ulayor. Yahudi A b r a h a m - A v r a m , Nicolas Flamel, Saint-Germain ve Cagliostro, stanbul'da, baka gizlerle birlikte y o k s a simyay m aratryorlard? Flamel iaret ettiimiz gibi, s i m y a y a bir mistik, bir tasarruf u gibi yaklamt ve Bursa'daki bilgeli kii, ister Flamel'in k e n d i si o l m u o l s u n , ister o n u tanm, d u y m u olan biri o l s u n , bir mistik, bir tasavvufudur. A m a ya Saint-Germain, ki bir r g t (Gl-Ha) adamdr ve Cagliostro? Bu sorular g e r e i n c e yantlayabilmek iin ya y o r u m l a r a ve varsaymlara kaymalyz ya da baka kaynaklara bavurmalyz, kaynaklarn konuda. Y o r u m d a n o k bir varsaymn zerinde d u r m a m z g e r e k i y o r v e b u varsaym, d a h a n c e y a p m o l d u u m u z v e ilerde y a p a c a mz gibi, bir t e m e l , bir t a b a n olarak kullanmamz. stanbul'a g e l m i olan her Batl g i z e m c i , izgisi ve o l u u m u ne olursa o l s u n , turistik bir y o l c u l u u n ya da egzotik D o u l u meknlarn, rf ve detlerin peinde deildir. Herkesin arad, sahip olduklar bilgiye katkda bulunacak, ola ki t a m a m l a y a c a k - z e l l i k l e yerli k a y n a k l a r n p e k bol o l m a d bir

bir baka bilgidir ve b u n u n , en azndan, bir ksmn deilse de bir i p u c u n u stanbul'da, stanbul'un kltrel-inansal birikiminde erit tii ve yzyllar b o y u n c a eitli k a y n a k l a r d a n , inanlardan e d i n d i i bilgidir. ayet bu t r bir varsaym geerliyse, ayet bu varsaym bir sohbet varsaym deil d e , kullandmz g i b i bir aratrma varsaym ise y u k a r d a s z n ettiimiz g i z e m aratrmaclarnn arasna C a s a n o v a ad ile nlenen ve bol ciltli Anlarnda y o l c u luklarn, zellikle g n l maceralarn ve cinsel deneylerini anla tan G i a c o m o de Seingalt' nasl ve n e r e d e yerletirebiliriz? Sinema filmlerinin ve televizyon dizilerinin k a h r a m a n haline gelen Giovanni J a c o p o C a s a n o v a (ya d a G i a c o m o d e Seingalt) 1725'te V e n e d i k ' t e d n y a y a geliyor; annesi bir t i y a t r o o y u n c u s u g e r e k babas ise, byk bir olaslkla, bir s o y l u . G e n l i i n d e g e z g i n c i k u m p a n y a l a r d a k e m a n alyor, papazla heves ediyor, v a z g e i y o r ve Avrupa'y g e z m e y e balyor. Paris'te C a g l i o s t r o ' n u n k u r m u o l d u u Msr locasna katlan C a s a n o v a 1755'te b y c l k l e sulanp be yl hapis cezasna arptrlyor. n l P i o m b i h a p i s h a n e s i n d e tkanp kalacak a d a m deildir, bir yl s o n r a firar ediyor ve bu maceral firarn Firarmn yks (1786)nde ayrntl bir ekilde anlatyor. Paris'te, L o n d r a ' d a bulunuyor, R o m a ' d a p a p a tarafndan - n e h i k m e t s e ! - bir nianla onurlandrlyor v e d e Venedik hesa bna casusluk yapyor. B o h e m y a ' d a ariv s o r u m l u s u ve k t p h a neci olarak g r e v g r r k e n Anlarn k a l e m e alyor ve bir dizi iir ve o p e r a l i b r e t t o s u n u da imzaladktan s o n r a 1798'de yaam n noktalyor. apkn C a s a n o v a g e r e k t e n bir g i z e m a d a m myd? yley d i , en azndan Kabala'y inceleyen, astroloji ile yakndan ilgile nen, kendini bile artan bir d u r u g r y e sahip bir kiiydi. 1745'te C a s a n o v a , stanbul'dadr, elilikten elilie ve konak tan k o n a a g e i y o r , Hariciye Nazrlarndan smail Efendi ile, Ali Bey ile, V e n e d i k Bykelisi F r a n c e s c o Venier ve H u m b a r a c A h m e t Paa olarak bilinen M o n s i e u r de Bonneval ile dostluklar 79

k u r u y o r , Bailes ailesinin yannda kalyor, ak ve cinsellik k o n u s u n d a k o n u m a l a r a , s o h b e t l e r e dalyor. stanbul'a n e d e n geliyor C a s a n o v a , salt m e r a k n d a n dolay m? Fransz aratrmacs Jean-Louis B e r n a r d ' a baklrsa g i z e m c i kiiliini o yllarda o l u t u r m a k t a o l a n C a s a n o v a ya da k e n d i n e yaktrd a d l a Seingalt Markisi, D o u ' y u g r m v e D o u ' d a y a a m bir magus, bir sihirbaz kimliine s a h i p o l d u u n u kantlayabilmek iin stanbul'a kadar u z a n m a y u y g u n g r y o r . C a s a n o v a ' y biraz marjinal g i b i kabul etsek bile g e r e k C a g liostro, gerekse ak ak kskand, Saint-Germain ile o l a n r g t , o r t a m , e v r e v e siyasal ilikilerini g z n n d e t u t t u u m u z da stanbul'a geliinin salt turistik nedenlere bal olmadn rahatlkla dnebiliriz. Kanmzca, n e m l i bir nokta d a h a : Bat'dan g e l e n b u g i z e m tutkunlarnn s t a n b u l ' d a kartklar evreler, C a s a n o v a r n e i n de g r l d g i b i , o d n e m d e v a r o l a n eliliklerin, Bat'ya ak paa ve ve beylerin evresidir. Kendi iine k a p a n m bir b a k a sosyetedir b u , her d e n e y e ak ve Paris'ten, L o n d r a ' d a n , Vene d i k y a d a R o m a ' d a n g e l m e g e r e k v e y a sahte soylulara, m a c e r a severlere d a i m a ak. 18. yzyl s t a n b u l ' u n d a y a a y a n bu evre nin rgtsel d z e n i n e y d i , r g t s e l ilikiler hangi d z e y d e y d i ? B u sorulara d a bir yant v e r m e k gerekiyor. A m a h a n g i kaynakla ra dayanarak, h a n g i yaplmam aratrmalara? Yzyllar b o y u n c a s t a n b u l ' d a n g e e n l e r i n en a z n d a n bir ks mn sralamak bunlarn g e r e k geli nedenlerini a r a t r m a k anla mna geliyor, balantlar kurarak v e y a k u r m a y a alarak. A n c a k kan saptayabiliriz ve saptadmzda, hangi ve ka k a y n a a d a y a n a r a k bilgi v e r i p y o r u m l a r yrtebiliriz? Ak ifade e t m e k g e r e k i y o r s a (ki kesinlikle g e r e k i y o r ) bu ve s o n r a k i b l m d e ele alnan kiiler, bunlarn bal o l d u k l a r bir ksm, bilinen y a d a b i l i n m e y e n r g t l e r o k d a h a k a p s a m l v e derinlemesine ileyen, yllardr d n d m z , olanaklarmzn v e ulaabildiimiz kaynaklarn d a h i l i n d e , yle y a d a b y l e ger80

ekletirmeye altmz bir aratrmann salt bir k noktas, bir i p u c u mahiyetindedir. B u y l e bilinmeli v e y l e b i l i n m e s i n d e yarar vardr. r n e i n : R u s y a ' d a arln d e v r i l m e s i n e yol a a n nedenler d e n biri saylan d i n a d a m , eski kei, ifac, ispiritizmac, z e v k v e sefahat d k n nl G r i g o r i R a s p u t i n d e s t a n b u l ' d a n g e i y o r Y u n a n i s t a n ' d a k i A t h o s (Aynaroz) d a n d a k i manastrlar ziya rete ktnda. Rasputin'in P r o v o s k o e (Sibirya) k y n d e n y o l a kp yakn d o s t u Dimitri Pecherkin'le yapt y o l c u l u u n balca safhalar bilinmektedir: T o b o l nehri, G n e y U r a l ' d a k i Orak, U k r a y n a , O d e s sa liman ve o r a d a n g e m i ile stanbul, anakkale B o a z ve Sela nik. Rasputin'in stanbul'da d u r a k l a y p d u r a k l a m a d kesin ola rak bilinmiyor a n c a k , d n n d e , u z u n y o l u y r y e r e k katettii syleniliyor. Yzyllar n c e s i n e d n e r e k bir b a k a istanbul y o l c u s u n d a n da sz edebiliriz, 13. yzylda y a a m olan M a y o r k a d o u m l u d i n adam, g i z e m c i ve zellikle s i m y a c R a y m o n d o Lulle. zellik l e s i m y a c d e r k e n d e astrolojiye v e r d i i n e m i d e u n u t m a m a k gerekiyor, n k Lulle'nin k u r d u u v e inand y n t e m d e yldzla rn g c her eyle k a y n a y o r d u , t a m a m l a n y o r d u nesneler, diller ve ifa veren ilalarla. A r a p a y , Y u n a n c a y , A c e m c e v e braniceyi o k u y u p y a z a b i len, Fransa Kral Gzel P h i l i p p e ' n i n hazinesine alt m i l y o n altn para h e d i y e e d e n spanyol p a p a z v e vali o l u R a y m o n d o Lulle, Roma'y, Tunus'u, Kbrs ve Malta'y, R o d o s ' u ve Yunanistan' Flaziyaret e t t i i n d e 13. yzyln Bizans'n da ihmal etmiyor. lk ksiri'ne s a h i p o l d u u syleniyor. o k d a h a yakn tarihlere, Birinci D n y a Savan izleyen ylla r a d n p , y a a m y k s film k o n u s u bile olan, a d a bir g i z e m c i , g z b a c s , ispiritizmac ve r g t adamn i n c e l e m e y e ala81 istanbul Gizemleri / F: 6

m e l ' d e o l d u u g i b i Lulle'nin d e Felsefeciler Ta'na v e l m s z

Im, s t a n b u l ' d a kalp gsteriler d z e n l e d i i z a m a n kesitini de h e s a b a katarak.' Bu ara bir n o k t a y a da d e i n e l i m : Bat'dan gelen bir ksm g i z e m c i l e r iin casus, gizli ajan szcklerini kullandmz o l d u . Doaldr, d i y e c e i z ve bu s z c k l e r i ilerde de kullanmak z o r u n d a kalacaz, n k profesyonel d i y e nitelendirebilecei miz g i z e m c i yani mesleini yrterek, m e s l e i n d e n e d i n d i i bil gileri satarak, sergileyerek yaamn s r d r e n g i z e m c i zorland nda, iktidar, nfuz ve servet p e i n d e o l d u u n d a , b a k a c a ka ranlk d n y a l a r a da dalmas h e m olas, h e m de olaandr. Y a gizemciliin, gizli diye kabul edilen - v e yle s u n u l a n sanat, bilim ve bilginin balad ayrcalkl ulvilik ne o l u y o r d i y e s o r m a y a kalkarsanz bu tr bir yantla karlarsnz: g i z e m bir bilgi ise, bu bilgiyi edinebilmek iin bir inan, u z u n bir ura ve eitli fedakrlklar art ise, bu bilgiyi herhangi bir ekil de meta haline getirdiinizde, bilgiyi bir reti deil d e , bir rn ve t k e t i m nesnesi haline s o k t u u n u z d a ulvilik, ruhsal g ve bedensel-zihinsel ayrcalk o r t a d a n kalkar, kala kala eliniz de basit (etkin de olsa yine basit) bir teknik kalr. B u b l m n Bat'dan gelen s o n gizemcisine g e e l i m v e d a h a n c e yaptmz gibi, eski bir almamzdan bir alnt akta rp s o n r a d a n b u n u ek bilgi ve ayrntlarla geniletelim: 1921 ylnda stanbul, B e y o l u ' n u n T e p e b a ' n d a k i G a r d e n b a h e s i n d e Eric-Jan H a n u s s e n adndaki bir ispiritizmac ve g z bacs esrarengiz, artc oyunlaryla seyircileri a d e t a b y l yor; birka yl s o n r a Hanussen'i Hitler'in yannda b u l u y o r u z . Berlin sosyetesinin gzdesi o l m u t u r , falclk, b y c l k l e u r a m a k t a ve Hitler'e yeni yeni eyler r e t m e k t e d i r . Yogay, ayn insan zerindeki etkilerini ve stn rk kavramn da alayan bu Hanussen'dir. Fakat Hanussen'in b y k bir k u s u r u vardr, g e l e c e i n g r e b i l i y o r ve bir g e c e s e k i n bir t o p l u l u u n n n d e ( G o e b b e l s , Hess, H e y d r i c h v.b.) bir y a n g n d a n sz e t m e y e bal yor. Bu, ayn g e c e iin (Naziler tarafndan) d z e n l e n e n nl Reichstag (Alman parlamentosu) yangndr.

Hanussen l m fermann imzalamtr. 8 N i s a n 1933 g n , Berlin'e yakn bir o r m a n d a paralanm olarak H a n u s s e n ' i n cese di bulunuyor. Gzbaclk y a p a n , d u r u g r g c n e s a h i p birinin gelip stanbul'un Peras'nda gsteri y a p m a s n d a ille de gizli bir a n l a m ya da bir balant a r a m a k m lazm? Yant v e r m e y e y a n a m a d a n n c e bu kiiyi biraz d a h a yakn d a n tanmaya alalm... ilgintir ki, a d a gizemcilik tarihinin Batl kaynaklarn ince lediimizde H a n u s s e n ' i b u l a b i l m e k a d e t a olanaksz, g i z e m c i d e n o k bir arlatan, bir macerasever, bir parti a d a m sayldndan. O y s a ki, kart ve kartrd iler bir yana, H a n u s s e n parapsiik glere s a h i p (gerektiinde bunlar a b a r t a n , o v a d n t ren) bir kiiydi. ok eyle s u l a n d Hitler'in b u m e d y u m u , leri o k a kullanan biriydi. H a n u s s e n ' i n y k s aklkla bilinen bir y k deildir: Birin ci Dnya Sava'na katlp yaraland, P r a g ' d a falclk yapt, d a h a n c e bir sirkte alt syleniyor. H a n u s s e n ' i n stanbul maceras bu o l d u k a karanlk yllarnn bir parasdr ve Pera'nn G a r d e n b a h e s i n i n sahnesinde, d a h a s o n r a Berlin'in Scala tiyat r o s u n d a t e k r a r l a y a c a , i p n o t i z m a v e d u r u g r oyunlarn sergili yor. Seyirciler arasnda setiklerini veya g n l l olanlar uyutu yor, herhangi bir seyircinin verdii bir tarihten y o l a karak o tari hin o kii iin neler ifade ettiini, o tarihte g e e n bir olay akl yor. Berlin'de d z e n l e d i i gsterilerle Eric-Jan H a n u s s e n ksa s r e d e h r e t e eriiyor, g e c e d e 850 mark cret alyor ve sahne de yapmadklarn Gizemcilik Saraynda gerekletiriyor, Allee'deki zel otelinde. zel o t e l d e zel astroloji dersleri veriliyor, bir hayli y k s e k cretler karlnda ve Nasyonal-Sosyalist partisinin ileri gelenle 83 son d e r e c e lks bir o r t a m iinde, Berlin'in nezih K u r f r s t e n d a m m kara b y c olmakla da s u l a n d ve bir gerektir ki kara b y y , cinsel b y

rine gizemler retiliyor. Asl dikkati e k e n , d e d i k o d u l a r o a l t a n H a n u s s e n ' i n p e r s o n e l k a d r o s u n d a k i gzel kzlar v e h o deli kanllardr. Ve de bunlarn katld cinsel b y toplantlar. Dedikodular, sulamalar, rezaletler alp gidiyor fakat H a n u s s e n ' e kara b y c etiketi u y g u n g r l y o r s a bile Hitler ve etesi o n u destekliyorlar. H a n u s s e n ' i n yaynlad iki d e r g i d e , Die H a n u s s e n Zeitung ( H a n u s s e n Gazetesi) ve Die A n d e r e Welt (te D n y a ) , her tr gizemle ilgili yazlarn yannda Nazi partisinin p r o p a g a n d a s yaplyor, Hitler m i t o s u iyice iiriliyor. Adolf Hitler kara b y c H a n u s s e n ' i n en b y k d e s t e i d i r ve Hitler alaca her k a r a r d a n n c e favori m e d y u m u n a bavur m a d a n edemiyor. Bu fazlasyla sk, bamlla d n e n dan manlk Hitler etesini, b a t a R u d o l p h Hess, H e y d r i c h ve G o e b bels o l m a k zere, rahatsz e t m e y e balyor. Dolaysyla H a n u s sen'in g e m i i aratrlmaya, H a n u s s e n ' i n aleyhine kabark bir gizli d o s y a o l u t u r u l m a y a balanyor. D o s y a d a biriken gizli bilgilerden ka gerek, ka u y d u r ma? Dosyaya g r e H a n u s s e n b i r o k kez antajla sulanmtr, hatta H a n u s s e n H a n u s s e n bile deildir, g e r e k ad H a r s c h e l Steinschneider olan bir Yahudidir. Hanussen yaam yksn yazp, kendini s a v u n u y o r ; Hitler ise tarafsz kalmay yeliyor. Ve 24 ubat 1933'te Gizem Saraynda verdii, t m Berlin sosyetesi ile Nazi Partisinin st d z e y yneticilerinin katld gr kemli g e c e d e Hitler'in m e d y u m u , k e n d i n d e n geerek, t r a n s halin de Naziler'in hazrlam olduklar sabotaj, aklyor. Karanlk bir adamdr Hanussen, karanlk glerle (ister gizemsel, ister siyasal) o y n a y a n , bu g l e r i pazarlayan. stan bul'dan gemi olmas, gzbaclk gsterileri y a p m o l m a s dosyasna ne getirir, ne g t r r ? stanbul gizemlerinin kabark dosyasna da nasl bir katkda bulunur? Bat'dan gelenlerin her biri yzyllar k a p s a y a n u p u z u n y o l d a Reichstad yangnn

birer admdrlar,

ister balantl g r n s n l e r ,

ister balantsz.

Bazen balantlar ilk b a t a n belli olmuyorlar, hatta kiiler ve olay lar, uralar ve niyetler t m d e n balantsz, rastlantsal g i b i g r nebiliyorlar. Bazen ise o k k k , n e m s i z gibi g r n e n bir ayrnt, ufack bir n o k t a e k l e n i n c e de bir arm d o u y o r , bir olaslk beliriyor. Sayfalar b o y u n c a adlar, olaylar, bilgiler ve sorular d i z m e n i n bir yarar da m a l z e m e y i o a l t m a k t r ve k e b u c a k t a n baz var saymlar k u r m a k , baz y o r u m l a r n temelini oluturmaktr. Malze me o a l d n d a balantlar, i n c e l e d i i m i z d e y z e k m a y a kar lar nemsiz g i b i g r n e n ayrntlar, k o p u k k o p u k notlar ekillenir ler ve karmak o l a n d a n bir t m k m a y a balar. Ayrntlar her z a m a n s o n d e r e c e n e m l i olurlar, ilk b a t a bunlara u y g u n bir yer b u l u n m a z s a bile, r n e i n : - Bir s o n r a k i b l m d e s z n e d e c e i m i z Golden Dawn (Altn afak) r g t n n n d e gelen isimlerinden g i z e m kuramcs G.S.L. M a t h e r s ' i n , nl Fransz felsefecisi B e r g s o n ' u n kz k a r d e i olan ei ile birlikte Paris'te O s m a n l Demiryollarnn hisselerini satmakla bir sre geindiklerini bilmek bizim iin ne n e m taya bilir, nasl bir i p u c u tekil edebilir, ayet bu g e r e k t e n bir i p u c u ise? Sorular o a l t m a k t a d a i m a yarar vardr, her s o r u yantn b u l m a z s a bile!

y o k t u r ve bilginin aranmas, aratrlmas, incelenip d e p o l a n m a s , arivlenmesi ve de retiye almas kesinlikle b y l e bir z o r u n l u lua balanmamaldr. Kald ki - v e ister Bat'nn ister D o u ' n u n gizemcilik tarihleri b u n u b e l g e l e y i p k a n t l a m a k t a l a r bir insan t o p l u l u u n u n (bunlar seilmi ve s e k i n kiiler olsa bile) dahilin d e , bu t o p l u l u u n aktif veya pasif katks ile y r t l e n bir aray, bir alma ve iletilen reti r g t - c e m i y e t i n banda olann v e y a olanlarn kiisel hrslarna, eilimlerine, varsa saplant ve s a p m a l a rna her an alet olabilir, aray ve r e t i bir atmaya, bir iktidar kavgasna rahata kayabilir v e r g t n a m a c olan gizlerin b t n l (art tadklar ruhsal-tinsel d e e r ) izgisinden ayrlp b a k a ve belki de aksi ulara ynlenebilir. Gizem aratrmas gizli d i y e bilinen ve kabul edilen bir r e t i nin, bir gelenein, inanlara dayal bir kltrn kiiden kiiye g e m e s i salt usta-rak ilikisiyle mi olmal? Gizem aratrmacs t e m e l d e , almasn bireysel olarak sr d r e n t u t k u n bir kiidir (en azndan belirli bir n o k t a y a v a r m a k iste d i i n d e ) , alverii snrldr ve snrl o l m a s n d a yarar vardr. S o r u n bir paylamamak s o r u n u d a deil, kii, u y g u n kii, ak kii ile paylamaktr. Gruplama, r g t l e m e ise ayr sorunlar ve uygulamalar d o u r m a k t a d r , salt bilginin, r e t i n i n dal, verilii asndan deil d e g r u p l a m a n n ilevselliinden dolay. yle ki; birey her z a m a n aktiftir, g r u p ise aktif olan ya da o l m a y a n bir t o p l u l u k t u r , o l u m l u ile o l u m l u o l m a y a n biraraya getirmektedir. Bir y e r d e n s o n r a aktif olan ynetir, retir, yaratr; pasif olanlar ise s a d e c e ve s a d e c e - o r a n t s d e i k e n olan bir katlla- tketirler, d o r u veya yanl bir ekilde, d o r u y a d a yanl kiisel y o r u m l a r l a . Gizemin ve gizli olann (bilgi o l a r a k gizli olann) aratrmas na ynelik, ister eski bir g e l e n e e smsk ve tartmasz bal kalan, ister v a r o l a n bir gelenei d e i i m e uratan, r g t genel hatlar iinde bu tr bir kurulutur, kimi o l u m l u y a kimiyse o l u m s u za ynelik. 87 sorun doru

BEINCI BOLM

RGTLER VE BREYLER
T e k r a r l a m a k pahasna da olsa belirtmekte ve v u r g u l a m a k t a yarar vardr, h e r h a n g i bir yanl anlalmaya m e y d a n v e r m e m e k iin. K o n u m u z a dahil ve edilen rgtler amalayan. gizemsel ve Bundan gizemci ki, rgtleridir, gizli ve gizemli diye adlandrlan retileri, bilgileri aratrmay uygulamay dolaydr g e n e l d e her tr siyasal veya siyasal eilimli r g t l e r ilgimizin dnda kalmaktadr. Bu tr bir hatrlatma gereksiz g i b i g r n s e d e yaadmz v e y a a m a k t a o l d u u m u z d n e m d e salt rgt s z c kimi insanlar tedirgin ettiinden en bata b y l e bir giri yapmay uygun grdk. Bu balamn kapsamnda, gizli, gizli saylan veya y l e g r n m e y i y e l e y e n bir retinin, bir gelenein p e i n d e o l a n bir r g t n , bir c e m i y e t i n , bir insan t o p l u l u u n u n gizlilie n e m ver mesi, kaplarn herkese deil d e r g t n veya c e m i y e t i n k o n u s u olan retiyi alabilecek nitelikte olanlara a m a s kadar d o a l bir d u r u m olamaz. A n c a k r g t y a d a cemiyetin k o n u s u olan retinin n e denli gizli o l d u u , ne denli gizli kald ve dereceli bir r e t i u y g u landnda, bu retinin hangi derecelerinin daha gizli, hangileri nin daha ak olaca bir y n t e m s o r u n u d u r . Gizemin, gizli g i b i saylan ve yle o l d u u n a inanlan bir bilgi nin aray ille de bir rgt, bir c e m i y e t yoluyla m yrtlmeli? Batan aka belirtelim ki, kanmzca byle bir z o r u n l u l u k

Bilinmeyen stnler ve T i b e t ' t e k i Gizli statlar kuramn n p l a n 12. yzyln Bizans'nda m p a r a t o r 2. Alexis C o m n e n o s ' u n h i m a y e s i altnda D o u Kardeleri adn tayan bir gizli r g t kuruluyor. Hi k u k u s u z ki b u , Bizans k k e n l i ilk r g t deildir a n c a k , eitli d e i i m l e r d e n g e e n ve inansal temellere dayal olan o k u z u n m r l bir gizli r g t r n e i olarak gsterilebilir. n k g i d e gide, Gl-Halara ve Bilinmeyen stnler gibi r g t l e r i n t e m e l i n e dayanmaktalar. Ve ilgintir ki, bu Bilinmeyen stnlerin 18. yzyl Paris'te ki u b e s i n d e s t a n b u l ' u n Galata s e m t i n d e d o m u olan bir Fran sz ozann b u l u y o r u z : Fransz d e v r i m i n d e giyotinin kurbanlarn d a n biri o l a c a k o l a n A n d r e Chenier. B u n a da rastlant d i y e l i m ve stanbul d o u m l u bir gizli r g t y e s i n d e n istanbul ziyaretisi bir g i z e m c i cemiyetinin k u r u c u s u na, M a d a m e Helena Petrovna Blavatsky'ye g e e l i m . Theosophical Society (Tanrbilgi Cemiyeti)nin kurucusu Blavatsky 1831'de, A l m a n asll bir b a b a d a n , Rusya'nn Ekaterinoslav k e n t i n d e d n y a y a geliyor v e d a h a b e yandayken d u y u tesi glerini, o y u n arkadalarn h i p n o t i z m a ederek sergiliyor. 15 yana vardnda, d u r u g r yetenekleri sayesinde, polisin ortaya karamad baz sulular b u l u y o r ve ailesinde saysz olaylar yarattndan babasnn istei zerine, d a h a 17 yanday ken, Erivan'n yal vali muavini General Blavatsky ile evleniyor. ay s r e n bir evliliktir bu ve ay s o n r a g e n c e c i k gelin kocasnn e v i n d e n kap, yanna iki h i z m e t k r alarak d n y a y gez m e y e k o y u l u y o r , d o k u z yl sresince. O d e s s a ' d a n g e m i ile stanbul'a geliyor s o n r a da Msr'a g e i yor, K a n a d a ' d a n A B D ' y e geiyor, Orta v e G n e y Amerika'y gezi yor, o r a d a n da Hindistan'n, Java adasnn ve en s o n olarak Tibet'in y o l u n u t u t u y o r . 1856'da Rusya'ya, ailesinin yanna d n y o r s a da fazla kalm y o r y e n i d e n yollara d y o r . O r t a d o u ' y u y e n i d e n ziyaret edi yor, 1868'de Tibet'e d n y o r ve uzun s r e o r a d a kalyor. Theosophical Societynin inansal temelini M a d a m e Bla vatsky, Tibetli rahiplerinin retilerinden o l u t u r u y o r ve zellikle, d a tutuyor, hatta bunlardan biri olduunu syledii Koot H o o m i ' n i n r e n c i s i diye k e n d i n i tantyor. M a d a m e Blavatsky c e m i y e t i n i 1875'te N e w York'ta, A l b a y H.S. O l c o t t ' u n ve VVilliam O . J u d g e ' u n d e s t e i ile k u r u y o r . A m a c ise her tr cins, rk, d i n , dil ayrmndan arnm d n y a s a l bir kar delik r g t n k u r m a k ve b y l e bir k u r u l u u n sayesinde kar latrmal d i n , felsefe ve bilim almalarn y a p m a k , insann iin deki - b u g n parapsikolojinin i n c e l e d i i - d u y u m t e s i g l e r i v e d o a n n bilinmeyen yasalarn aratrmakt. 1877'de Helena Petrovna Blavatsky n e r d e y s e a n s i k l o p e d i k bir nitelik tayan ve retisini aklayan, plak sis (sis Unveiled) adl bayaptn ve g i z e m c i l i k klasiini yaynlyor. ki yl s o n r a Blavatsky ve A l b a y Olcott, Hindistan'a yerleip Madras k e n t i n d e cemiyetlerinin d a i m i merkezini kuruyorlar. Gitgide artan taraftarlarna ve 1300 sayfalk t e m e l kitabnn g r d geni ilgiye r a m e n M a d a m e Blavatsky ar s u l a m a l a ra hedef oluyor, ingiliz Psiik Aratrmalar Merkezi (British S o c i ety for Psychical Research)in grevlilerinden H o d g s o n , Hindis t a n ' a bir aratrma-soruturma iin g n d e r i l i y o r v e t m d e n o l u m suz r a p o r u n d a Blavatsky'nin sergiledii b i r o k psiik olaylarnn d z m e c e o l d u u n u belirtiyor. 1885'te Hindistan' terkeden Helena Petrovna bir sre A l m a n y a ' d a kalyor, o r a d a n L o n d r a ' y a yerleip cemiyetinin Avru pa merkezini k u r u y o r ve 1891'de lyor. Helena Petrovna t a m m a n a s ile bir Rus idi. d i y e yazyor Marianne Monestier. Bir an elale gibi akc, ev d o l u , heyecanl olur, s o n r a b i r d e n b i r e durgunlar, bitap d e r ve bir hayal l e m i nin iine dalard. Sekiz lisan k o n u u y o r d u . Mzik sahasnda bir virtz saylrd... ... D tezahrlerini y a k a l a m a y a muvaffak o l d u u oklt (gi zemli) bir d n y a ile d a i m i t e m a s halinde yayordu. Blavatsky gibi bir g e z g i n c i n i n T r k i y e ' d e n g e m e s i , hatta kalmas k a d a r o l a a n bir d u r u m d n l e m e z . Kald ki, Trki-

y e ' d e , stanbul'da b u l u n d u u d n e m g e n gizemci kadnn ara y ve o l u u m yllardr. Her gittii y e r d e yapt gibi M a d a m e Blav a t s k y T r k i y e ' d e v e b u l u n d u u s t a n b u l ' d a m u h a k k a k ki, bir eyler incelemi ve aramtr. A n c a k retisini henz ekillendir m e d i i , bir retiyi d n m e d i i bu yllarda neyin peinde o l a b i lirdi? Bir t a n m l a m a y a g e e l i m : T h e o s o p h i e ya da Tanrbilgisi, Tanrbilgelilii v e y a Tanrsal Bilgelik neyi retiyor, nedir inand ve savunduu? Blavatsky'nin k u r d u u c e m i y e t i n inanlarna g r e t m y c e statlar, hazretler ve p e y g a m b e r l e r (Fitagoras, Hermes, sa ve Hazreti M u h a m m e d ) , grevleri d n y a y aydnlatmak olan, tanr sal bir insanl oluturuyorlar. T h e o s o p h l a r ' n tanrs logostur, szdr ve inanlar yedi plana, yedi d z e y e baldr. Bu yedi plan, d z e y (dilerseniz y e d i kat g k ) yedi d i e r d z e y e ayrlrlar ve her biri d e , k e n d i devresel srelerine sahip o l a n , bakaca g n e sistemlerine ayrlr. zetle, T h e o s o p h i e , Antik Msr, in, Hint ve Orta A s y a ' d a n kaynaklanan inanlarnn izgisini izleyen, deneysel olmayan, meditasyona (derin d n c e y e ) d e i l de ilhama d a y a n a n , ussal sessizlikten, dncesizlikten yararlanan bir felsefedir. Blavatsky'nin ler? Bir n c e k i b l m d e karlatmz Osmanl Demiryollarnn hisse satcs ve Golden Dawn (Altn afak) r g t n n k u r u c u su Samuel Mathers'n 1896'dan k a l m a bir bildirisine baklrsa: Szn e t t i i m , ikinci dereceli bilgelii edinip size ilettiim bu Gizli Yneticiler hakknda hibir ey s y l e y e m e m . Dnyasal adlarn bile b i l m i y o r u m ve onlar, fiziksel bedenleri ile o k e n d e r g r d m . . . Daha n c e d e n saptanlan yer ve z a m a n l a r d a b e n l e fiziksel olarak karlatlar. Kanmca bunlar y e r y z n d e y a a y a n fakat korkun ve insanst g l e r e sahip olan insanlardr. Onlar la ilikim bir l m l iin - n e denli ilerlemi olursa o l s u n - v a r o retisinde Bilinmeyen stnler'in nemi b y k t r . Fakat k i m bu Bilinmeyen stnler ya da Gizli Ynetici

lularna katlanmasnn

ne kadar z o r o l d u u n u

b a n a retti.

Onlarla karlatm e n d e r olaylarda z e r i m d e yaptklar etkinin, manyetik g c n kaybn izleyen, fiziksel bir d e p r e s y o n o l d u u n u s y l e m e k i s t i y o r u m . ylesine k o r k u n bir g l e kar karya b u l u n u y o r d u m ki, b u n u iddetli bir frtnada, i m e e yakn olan birinin d u y d u u etkiye benzetebilirim, soluk a l m a g l dahil o l m a k zere... S z n ettiim sinirsel halsizlikten b a k a s o u k bir ter d k m e ile b u r u n , az ve b a z e n kulaklardan b o a n a n kan belirtileri de oluyordu. Mathers, M a d a m e Blavatsky'nin yaptlarndan biri o l a n Gizli reti (The Secret Doctrin)in etkisi altndadr ve k e n d i s i de s o n suz gizleri k o r u y a n , En stn rencileri'nin Y c e B e y a z Loca s oluturan g r n m e y e n l e r e inanyor, onlarla karlatn sylyor. K o n u m u z u , olaylar, kiileri ve inanlar t o p a r l a m a k a m a c ile biraz gerilere g i d e l i m . in banda, saptayabildiimiz kadaryla, Bizans'ta kurulan ve Bilinmeyen s t n l e r ' e inanan bir r g t vardr. Yzyllarn ge mesiyle b u r g t ( D o u Kardeleri) benzer i z g i d e o l a n baka r g t e r i etkiliyor, t ki Bilinmeyen stnler inann en o k d e s t e k l e y e n bir a d a (19. yzyl) r g t k u r u c u s u ( H e l e n a Petrvna Blavatsky), d a h a almalarnn bandayken, s t a n b u l ' a u r u y o r ve stanbul'da belirli o l m a y a n bir sre kalyor. stelik, baz kaynaklara g r e , Blavatsky, stanbul'a bir kez g e l m e k l e yetinmi yor. l m n d e n s o n r a Theosophical Societynin bana gele c e k olan Annie B e s a n t ile birlikte, retisinin en y a y g n o l d u u bir d n e m d e , k e n t i m i z e tekrar d n y o r (1885 veya 1886). A c a b a bu B i l i n m e y e n stnler inan, Tibet'ten kaynaklanr sa, D o u ve Bat gizemciliinin b a k a c a inanlarnda paralelini b u l u y o r mu? slamda rical-l gayp diye bilinen gizli adamlarn d n y a y ynettiklerine inanlyor, r n e i n ve M u h i d d i n A r a b i ' n i n Ftu h a t n d a anlatt g i b i bunlar her g n , s a b a h n a m a z n d a n sonra, grevlendirildikleri y e r e g i d i p herkese yardmc olurlar, her g n

yer deitirirler ( B u r s a ' d a , Flamel'i tanm olan felsefecinin her y i r m i ylda bir yapt gibi!). Bu gizli adamlarn nl nerilerinden biri de udur: - Haftann ikinci g n d o u y a g i t m e , birinci ve c u m a g n batya g i t m e , a r a m b a , c u m a r t e s i g n kuzeye gitme, p e r e m be gn gneye gitme. stanbul ziyaretisi Helena Petrovna Blavatsky'nin retisine kaynaklk e d e n B i l i n m e y e n stnler ya da Gizli Yneticiler bizleri gizemciliin bir kalesine g t r y o r , z o r u n l u olarak: A g a r t a ' y a . Haluk E g e m e n Sarkaya'nn bir y o r u m u n a g r e g e l m i g e mi baz Batl gizemcilerinin (Saint-Germain gibi, Roland Villene uve gibi) stanbul ziyaretleri A g a r t a toplantlarna baldr. Y o r u m u n ve uzantlarnn tartmasna g i r m e d e n n c e Agar ta k o n u s u n a d e i n m e m i z d e yarar vardr. Dnyann Bilinmeyen Sahiplerini, Bilinmeyen stnleri ie ren, mitoslara karan (hatta kendi bana bir mitos oluturan) yeralt kenti Agarta'nn gizleri Bat'da ilk kez, 18. yzylda Fransz st d z e y devlet grevlisi Alveydre Markisi Alexandre Saint-Yves tarafndan Hindistan'n Grevi (Mission de l'nde) adl kitabn da aklanyor. Alveydre k e n d i n e ait o l m a y a n gizleri aklad iin, p i m a n lk d u y d u u n d a n bir nshas hari kitabnn t m basksn i m h a ediyor. Bu tek nsha ise b a k a bir nl Fransz gizemcisi o l a n Dr. Gerard E n c a u s e ( P a p u s ) u n eline g e i y o r ve 1910'da kitabn bir ikinci basm kyor. Fantastik-gerekilik akmnn (Louis Pauvvels ile birlikte) kurucularndan J a c q u e s Bergier, Saint-Yves d'Alveydre'in i m h a ettii baka bir kitabnn y k s yle anlatyor: 1885 ylnda Alveydre l m l e tehdit e d i l d i i n d e n , s o n y a z m o l d u u Hindistan'n A v r u p a ' d a k i grevi ve Avrupa'nn A s y a ' d a k i grevi. Mahatmalar'n s o r u n u ve z m (Mission de l'nde en Europe et Mission de l'Europe en Asie. La q u e s t i o n d e s Mahatm a s et sa solution) adl almasn i m h a e t m e k z o r u n d a kalyor. Yine tek bir nsha kalyor ve 1909'da yaync D o r b o n b u n d a n az

sayl bir basm karyor. 1940'ta Fransa'y igal e d e n A l m a n kuv vetleri ise, araya taraya, bu basmn kalan nshalarn da y o k e d i yorlar! Alveydre'in anlatt A g a r t a nedir? Tibet ile M o o l i s t a n ' n hudutlarnda b u l u n a n gizli bir yeralt d n y a s m, y o k s a bir gizli rgt? Her iki y o r u m u destekleyenler o l d u u gibi her iki y o r u m d a da bir gerek pay b u l m a k olasdr. Agarta (veya Agarti) konusunu, Saint-Yves d ' A l v e y d r e ' d e n sonra, eski Fransz B a k o n s o l o s l a r n d a n J a c o l i o t ( H i n d i s t a n ' d a Kutsal Kitap / La Bible d a n s l'nde), Helena Petrovna Blavatsky (Gizli reti / T h e Secret D o c t r i n e ; plak sis / sis Unveiled) ve slam dinini setikten s o n r a A b d l v a h i d Yahya ad ile t a n n a n Fransz yazar ve d n r Rene G u e n o n (Dnyann Kral / Le Roi du M o n d e ) ele alyorlar. G u e n o n ' a g r e , binlerce yl n c e yer alan bir felaket G o b i l n d e k i uygarl silip s p r y o r . Buradaki Ruhsal Efendiler - y a da D Akllarn Oullar, dtan gelen bir bilginin izleyicile r i - Himalaya'nn altnda b u l u n a n maaralara v e gizli dehlizlere snrlar. Z a m a n l a bunlar ikiye ayrlrlar, bir ksm A g a r t a ' y a yerle ir dier ksm ise S h a m b a l l a h ' a . Agarta ya da Agarti, sa el yolunu izleyenlerin, d n y a ilerine karmayp derin d n c e (te fekkr) iinde yaayanlarn, S h a m b a l l a h ise sol el y o l u n u n taraftarlarnn iddet yanls merkezleri oluyorlar. Agarta ile ilgili en artc bilgiler, Kzl O r d u d a n k a a r a k Moolistan' ap in'e snan Polonyal Ferdinand Ossendovvsky'nin 1924'te yaymlanan Hayvanlar, insanlar ve Tanrlar (Betes, H o m m e s et Dieux) adl kitabnda yer alyor. Ossendovvsky'ye anlatlanlara g r e b u n d a n alt bin yl n c e ermiin biri, kabilesiyle birlikte bir m a a r a y a snr ve antik bilgi ve bilimi k o r u m a k amacyla Agarta'y kurar. O g n d e n beri Agarta'y d o a n n t m glerini bilen, t m insanlarn r u h u n u o k u y a b i len ve yazg kitabna sahip olan d n y a n n kral ynetiyor ve sekiz yz m i l y o n kiiye emrediyor. 93

A g a r t a ' d a n stanbul'a ve Sarkaya'nn y o r u m ve inanna geelim. Saint-Germain'in stanbul'da beni bekliyorlar sznden y o l a kan Sarkaya'ya g r e : St. G e r m a i n K o n t u n u n szleri, s t a n b u l ' d a , A g a r t a ' d a n gelen d a h a b a k a kiilerle buluacan i m a etmektedir. D o u ile Bat arasnda bir k p r o l u t u r a n stan bul belki de Agarta'nn temsilcilerince y o u n bir ekilde ziyaret e d i l e g e l m e k t e o l u p , onlarn mtat b u l u m a yeri haline gelmitir. Y o r u m d u r u m u (veya sorunu) o l d u k a geni v e z g r ekil de ele ald gibi balantlar k o n u s u n d a , kanmzca o l d u k a ace leci d e davranmaktadr. D o u ile Bat arasnda her tr ilikiyi ieren, srekli olarak her eit kltr alverii iin bir m e r k e z oluturan s t a n b u l ' u n ister A g a r t a temsilcilerinin, ister A g a r t a ile hibir ilgisi olmayanla rn - o y s a gizemci etiketini tayan, t a y a b i l e n l e r i n - bir ura olmasn belki de hi kimse bizim kadar savunmaz. Yine bu al m a m z n a m a l a r n d a n biri olan, mantksal y n t e m e b a l a y a m a z ve eitli rnek ve olaslklarla b a l a m a y a da almaz. A n c a k y o r u m y a p a r k e n v e varsaymlar kurarken o k belirgin ve bir o kadar titiz bir mantk silsilesi iinde hareket e t m e m i z g e r e k i y o r n k , hayal g c m z e sarlp zorlamal balantlara kaydmzda, varabileceimiz s o n u l a r n sal her z a m a n tart laca gibi kukulara da ak kalacaklardr. Sarkaya'nn savn izlediimizde; Saint-Germain, bir rivaye te g r e , Himalayalar'a ekiliyor; Helena Petrovna Blavatsky, Himalayalar'a kadar uzanyor; H a n u s s e n ' i n t e m e l retisi oralar d a n t r e m e d i r v.b. A g a r t a toplantlar ve stanbul ile ilgili bir kaynak (ki Sarkaya da b u n u kullanyor) lerdir. C h a r r o u x ' n u n Gizemli Bilinmeyenin Kitab (Le Livre du Mysterieux n c o n n u , 1969)nn n s z n yazan A n d r e B o u g u e nec, C h a r r o u x ' y a almasnda y a r d m c olanlar sralarken (Msr94 Fransz fantastik - g e r e k i aratrmacs R o b e r t C h a r r o u x ' n u n bir kitab ve kitabn n s z n d e k i baz bilgi

l rahip A n u b i s S c h e n o u d a , U f o l o g G u y T a r a d e ile A n d r e M i l l o u ' nun, o d n e m d e ynettikleri Uygarln Bilinmeyen Unsurlarn nceleme ve Aratrma M e r k e z i / Centre d ' E t u d e et de R e c h e r c hes d ' E l e m e n t s n c o n n u s de la Civilisation, Gl-Ha r g t v.b.) yle d e m e k t e d i r : Villeneuve stad, 24 Aralk 1966'da stanbul'da B i l i n m e y e n stlerle (Bilinmeyen stnlerle) bulutu. Kendisi bu g r m e y i snrl bir yaynda anlatmtr. Ya da d a h a d o r u s u , aklamas iin Bilinmeyen stlerce kendisine izin verilenleri yaynlamtr. Kitabn ad, ' D n l e m e z l e Karlama'dr. Bu kitap, yzyllarca insanlarn bahsettii bu G r n m e y e n l e r ' i n arlatanlarla h a y a l p e restlerin icad olmadn kesinlikle ispat ettii iin o k n e m l i bir almadr. Villeneuve stad'nn anlattna gre, k e n d i s i Saint Yves d'Alveydre gibi, belirli aklamalar y a p m a y a izinlidir. yi de bu Villeneuve stad kim? Sarkaya b u n u aklamyorsa da Villeneuve stad Fransz Gl-Ha r g t n n Y c e stad R a y m o n d B e m a r d ' d a n bakas deildir. Yani s z edilen A g a r t a toplants stanbul'da st d z e y Gl-Ha statlar arasnda yaplan bir toplantdr. B u n d a da a lacak bir d u r u m y o k t u r n k , anmsatalm, Saint-Germain, C a g liostro, C a s a n o v a gibileri de st d z e y Gl-Ha'llard. Bir a n d u r a l m : d a h a n c e belirtmi o l d u u m u z g i b i kimi gizemciler bireysel aratrmalar s r d r y o r , kimi de bireylerini ve z g n , kiisel izgilerini b o z m a d a n , r g t yesi oluyorlar. lgintir ki, bu ve bir n c e k i b l m d e sraladmz, ilerde sralayacamz kiilerin, stanbul ziyaretilerinin bir ksm, birey olarak deerleri ve bilgileri ne olursa olsun, belirli r g t l e r e bal kimselerdir. B u d u r u m d a ortaya d o a l olarak, bir b i r e y - r g t balants s o r u n u kyor. Ve de b u n d a n kaynaklanan bir b a k a temel s o r u : - Baz gizemcilerin, g i z e m aratrmaclarnn stanbul'a, Tr kiye'ye geli nedeni bamsz ve bireysel bir araya m y o k s a rgtsel t e m a s l a r a m baldr? Sorular o k fakat yant yetitirmekte zorlanmamz kanl 95

mazdr n k , r n e i n , g e m i yzyllarda ve zellikle 18. ve 19. yzyllarnda T r k i y e ' d e , stanbul'da faaliyette b u l u n a n , b u l u n m a s olas olan, g i z e m c i rgtler k o n u s u n d a (bildiimiz ve ulaabil d i i m i z kadaryla) h e r h a n g i bir aratrma yaplm deildir ve iti raf e d e l i m ki, bu k o n u d a k i katkmz s a d e c e bir d e n e y anlamnda dr. Kald ki, bu t r bir aratrmay y a p a b i l m e k iin yerli kaynak lar hibir z a m a n yeterli olmad gibi yabanc, Batl olanlara ula a b i l m e k her d a i m k o l a y deildir. stelik biz gizemler p e i n d e o l a n gizli r g t l e r v e bunlara ye olan - v e y a o l m a y a n - gi zemli kiilerle uramaktayz! M a d a m e H e l e n a Petrovna Blavatsky'den y o l a kp Agart a ' y a kadar vardk ve bu ara, baz balantlar k u r d u k , kurar gibi o l d u k . D e v a m edelim... Blavatsky g i b i R u s y a ' d a n gelen, zmir ve s t a n b u l ' d a b u l u n m u olan, hatta stanbul'da, d a h a sonra Paris'te b i i m l e n d i r e c e i , bir c e m i y e t i n ilk d e n e y i m i n i y a p a n Monsieur Gurdjieff'tedir sra. G e o r g e s vanovich Gurdjieff 1877'de Ermenistan'n A n d r o p o l kentinde d n y a y a geliyor, bir zamanlar varlkl o l a n bir aile den. Doduunda Yunan asll babas marangozlukla idare e t m e k t e ve o l u n u mitoslar ve destanlar, t r a g e d y a l a r ve epik y k l e r anlata anlata eitmektedir. G e o r g e s ' u n ilerde stn(?) bir y a a m a hazr olabilmesi iin b a b a Gurdjieff o l u n u s o n d e r e ce sert y n t e m l e r l e yetitirmekte, her olasla hazrlamaktadr, r n e i n , yatana san saklar, y e m e i n e kurt koyar, ylan yedirtir ve sabahlar zerine bir kova s o u k su boaltarak uyandrr. Bu tr bir r e t i o c u k G e o r g e s vanovich'i iyice etkiler ve s o n r a k i yllarda, bakalar gibi o l m a m a k t u t k u s u balca a m a l a rndan biri haline gelir. Bu balca a m a tek a m a deildir n k g e n Gurdjieff k e n d i n i deiik bir uraya da balar ki b u , k e n d i ifadesi ile, olaand t r d e n herhangi d o a olaynn nedenlerini aratrmaktr.

Ermenistan' d o l a a d o l a a rahipler, derviler, pirler, g i z e m ciler ve b y c l e r l e grr. Eline Msr'n eski bir haritas g e t i i n d e , Msr' ziyaret e t m e y e , g i z e m l e r l e d o l u a r k e o l o j i k kalntla r, ehramlar ve mezarlar g e z m e y e k a r a r verir. B u y o l c u l u u n d a urad z m i r ' d e Gurdjieff bir t a v e r n a d a kavga kard iin tutuklanr, zgrlne kavuunca da S v e y ' e g i d e n bir ngiliz g e m i s i n e biner. Msr y o l c u l u u bir hayalkrkl ile sonulanr f a k a t Gurdjieff artk, merakls o l d u u gizemli k o n u l a r l a birarada, g e z g i n c i l i i d e semitir. stanbul'u ilk kez 1900'larn b a l a r n d a ziyaret e d e r ve g e i n e b i l m e k iin turist rehberliine s o y u n u r . B u h a r a ' y a g e t i i n d e sarya boyad s e r e kular k a n a r y a d i y e satar, R o m a ' d a ayak kab boyacl yapar, iini kolaylatran o t o m a t i k bir k o l t u k icat eder. Bat'dan y e n i d e n D o u ' y a g e e r , Pamir d a l a r n d a drek (ezoterik) bir tarikata girer, e y h t a r a f n d a n kabul edilir, e i t i m d e n geer. D e r k e n Tibet y o l u n u t u t a r v e baz rivayetlere g r e A g a r t a ' y a y a d a S h a m b a l l a h ' a k a d a r varr, D n y a Kral'nn m a h i y e t i n e bile girer. Gurdjieff'in Tibet'teki faaliyetleri ile ilgili ilgin bir m e k t u p var dr, N e w Y o r k ' u n Beinci C a d d e K a r a k o l u n u n k o m i s e r i A h m e t M e k t u b u imza e d e n b u K o m i s e r A h m e t A b d u l l a h , Gurdjieff'i 30 yl n c e T i b e t ' t e tandn, g e n Dalai Lama' nn r e t m e n l i i ni yaptn ve ayn z a m a n d a Rus gizli servisinin balca ajan o l d u u n u aklar. M e k t u b a g r e Gurdjieff, B a y k a l Tatarlar'ndan Dalai L a m a ' nn hesabna vergileri tahsil e t t i i n d e n Lasa k e n t i n d e b y k itibar g r y o r m u . Ruslar o n u H a m b r o A k v a n Dorzhieff d i y e tanr, ngi liz stihbarat (ntelligence Service) ise o n u L a m a Dorzhieff ola rak tanrm. Tibet istilaya uradnda Gurdjieff, Dalai L a m a ile birlikte, ilkin M o o l i s t a n ' a snr s o n r a d a o r t a d a n y o k olur. 97
istanbul Gizemleri / F: 7

A b d u l l a h (!) t a r a f n d a n ngiliz yazar R o n L a n d a u ' y a yazlm.

1913'te Gurdjieff y e n i d e n R u s y a ' d a g r n r , a r d a n yanadr ( a n c a k Stalin ile arkadatr), d e v r i m k o p t u u n d a da kart d e v r i m cidir, Kafkasya eylemlerine katlr. Gurdjieff'in ikinci stanbul seferi ise 1922'de gerekleir. Gurdjieff'in eski r e n c i l e r i n d e n biri o l a n Fransz yazar L o u is Pauvvels, stata ayrd 703 sayfalk kitabnda, Monsieur Gurdjieff'in Tiflis'te k k bir d k k n d a k u r d u u nsann u y u m lu geliim enstitsn stanbul, Berlin ve L o n d r a ' d a da denedi ini y a z m a k l a yetiniyorsa da Gurdjieff'in kendisi, bayaptlarn d a n biri saylan, Dikkate Deer nsanlarla Karlamalar (Meet i n g s With R o m a r k a b l e Men) adl kitabnda stanbul'daki bu ikinci geliine ait baz ipular vermektedir. 20'li yllarn banda T r k i y e ' y e snan o u Beyaz Ruslar gibi Gurdjieff de B e y o l u ' n a , Pera'ya yerleir ve zellikle, dervi tekkelerini ziyaret eder, Galata K p r s ' n d e gezinir, k p r d e n d a l a n o c u k l a r izler, bir R u m ' d a n dal dersleri alr, ilkin H a l i c ' e dalar s o n r a y s a , atlan paralarn p e i n d e Galata K p r s ' n d e n . Bir hayli zor gnler geirdii anlalan G e o r g e s Gurdjieff g n n birinde, tebihini d e n i z d e n kard skdar'l bir paa (N Paa) ve o l u Ekim Bey ile tanr, paann k o n a n d a k o n u k olur. Kitabnda u z u n u z u n anlatt bu olaanst E k i m B e y ile birlikte Gurdjieff, ran'da dervi S a r o l u ' n u ziyaret eder, retile rinden yararlanr. skdar'l paann o l u Ekim Bey ise, zamanla, d u r u g r ve ispiritizma yetenekleri sayesinde b y k bir n kazanr ve y c e bir sihirbaz diye saylr. Gurdjieff'in istanbul'daki yllarna, Milliyet gazetesinde yaymlanan Vatikan-Fener ve bir gizli rgt balkl dizisinde, A y t u n Altndal da sz eder ve k o n u y a , ilerde zerinde d u r a c a mz, Kont S e b o t t e n d o r f ile giren aratrmac Altndal s z n bu ekilde srdrr: 1872'de (1877) Kars yaknlarnda (Antropol) d n y a y a g e l e n Gurdjieff, Stalin'i evinde saklam 98 ancak Bolevikler iktidara

g e i n c e ailesi (?) ve mritleriyle birlikte R u s y a ' d a n ayrlp stan bul'a g etmiti. Taksim, Sraselviler ve B e y o l u ' n a yerleen Gurdjieff ve taraftarlar, ilk r g t l e n m e l e r i n i s t a n b u l ' d a yapmlar d. Genliinde slami ezoterik (drek) t a r i k a t l a r d a n M e l a m i l i k l e tanan Gurdjieff, slam t a s a v v u f u n u ve 'gizli ilimlerini' o k iyi renmiti. Rus Daha sonra Tibet'te v e H i n d i s t a n ' d a d a yaam, Kilisesinin grleriyle, slam, Hinduizm'i ve Ortodoks

Z e n - B u d i z m ' i birletirerek syncretist (Telifiyyeci - k a y n a a m a y a n larn birleii) bir r e t i yaratmt. 1918 (1922)'de stanbul'a g e d e n G u r d j i e f f ' t e n , r e n i m l e rini Paris'te y a p m zengin O s m a n l ailelerinin o c u k l a r bata o l m a k zere b i r o k siyaseti ve ad 'alim'e km ahs etkilen milerdi... Altndal'n herhangi bir k a y n a k g s t e r m e d i i n d e n , G u r d j i eff'in stanbul'da kald yerlerle ilk taraftarlarnn kimlii hakkn daki bilgileri n e r e d e n elde ettii m e h u l d r . Ayn ekilde Altndal, Gurdjieff'in stanbul'a ailesi ve mritleriyle birlikte g ettiini sy lemektedir o y s a ki Dikkate d e e r insanlarla k a r l a m a l a r a bak tmzda byle bir d u r u m u kantlayacak bilgiler y o k t u r . Gurdji eff'in ve d e v r i m d e n kaan b a k a c a Ruslarn s t a n b u l ' d a n g e m e si, stanbul'a snmas kadar d o a l bir d u r u m d n l e m e y e c e i gibi her gittii y e r d e kendine bir faaliyet alan a r a y a n ve bulan Gurdjieff'in de stanbul'da (bir rivayete g r e Galata'da) bir r g t kurmas da n o r m a l , olaan karlanmaldr. A n c a k stanbul bir duraktr ve Rus g i z e m c i s i asl n n ve sayl taraftarlarn Paris'e yerleince b u l a c a k , d a h a s o n r a d a A m e r i k a ' y a k a d a r uzanacak tr. Fransz yazar Franois M a u r i a c ' n y o r u m u egoyu y o k e d e n , ile, Gurdjieff D o u ' d a n Bat'ya benlii, insan g e r e k

kendiliine k a v u t u r a n ve o n a d n y a y kazandran bir y n t e m getirmiti. H e m ylesine bir y n t e m ki, Paris'e yerletiinde ve Fontaineblau yaknndaki A v o n maliknesinde r e t i merkezini atnda, ksa s r e iinde Gurdjieff d n e m i n bir dizi Avrupal ve Amerikal aydnn, yazarn, sanatsn (Avon'da l e n Katherine

Mansfield, n c m i m a r Frank Lloyd VVright, A l d o u s Huxley, J e a n Paulhan, Rene Daumal, Louis Pauvvels ve Gurdjieff'in retisini yayacak olan O u s p e n s k y ) etrafna t o p l a y p kendine balayabilmiti. eitli kaynaklardan, inanlardan o l u t u r d u u r e t i s i n d e neler aklyordu Gurdjieff? zetle; insan bir makinedir, bir makineleme, makineletir me toplamdr. Yapt her ey, d n c e l e r i , alkanlklar, d u y g u lar d etkenlerin r n d r . B u n d a n dolaydr ki, t m yaantmz bir eit uyank uykuda geiyor, bir d t e y m i gibi yayoruz ve dlerde o l d u u g i b i , etrafmzdaki dnyann nasl olmas gerektiini bizler kararlatramyoruz. Srekli olarak her ey, bir v a m p i r gibi, bizi boaltmaktadr, hayran o l d u u m u z bir manzara, zevk aldmz bir kadn, sigaramzn d u m a n , mutluluklarmz ve aclarmz. T m bunlarn arkasnda g e r e k bir varlk y o k t u r . Biz, aslnda, v a r o l m u y o r u z , biz birer m a k i n e , birer k a b u u z . Bu dnyasal yaratk k i m l i i m i z d e n kurtulup stn bir ken dilik, bir varlk olabilmemiz iin uyanmalyz. Yaratk d e d i i m i z kendiliimizin geici ksmdr, d d n y a y a ve iinde yaadmz o r t a m a u y g u n olarak ekillenmitir; Yaratk bir maskedir, bir yalandr, Varlk ise b i z i m g e r e k benliimizdir, kendi derin b o y u t u m u z , maskenin arkasndaki y z d r , gizli yzdr. Blavatsky gibi Gurdjieff de T i b e t ' t e n , Himalayalar ve o r a d a k i manastrlardan gelmedir. O d a , Saint-Germain, C a g l i o s t r o ve Casanova gibi bir gizli ajandr, bir c a s u s d u r , en azndan bir sre iin ve belirli, ola ki z o r u n l u koullarda. Ve o da bir r e t i n i n a d a mdr, gizemlerin adamdr, her g i z e m a d a m , gizem aratrmacs gibi D o u ' y u ve Bat'y biraraya getiren, retileri, inan ve ina nlar inceleyen ve s t a n b u l ' d a n g e m e s i art gibi g r n e n . Aytun Altndal yukarda szn ettiimiz yaz dizisinde, stanbul'da Gurdjieff'ten o k etkilenenlerin arasnda S e b o t t e n d o r f ' u da sayyor ( b a k a biri ise Rza N u r ' d u r ) . Bir baka stanbul k o n u u olan, g i z e m ve g i z e m l i ilerle

uraan, slam tarikatlar ile ilikiler k u r u p tasavvufla ilgilenen bu B a r o n S e b o t t e n d o r f kimdir v e s t a n b u l ' d a neler y a p y o r d u ? lkin Altndal'n v e r d i i bilgileri g z d e n g e i r e l i m : Saksonyal B a r o n R u d o l p h v o n S e b o t t e n d o r f o l a r a k bilinen kii bir gizli r g t adamdr, A l m a n i Partisinin, p e r d e arkasn d a , ynettii Thule r g t n n ileri g e l e n l e r i n d e n biridir. ngiliz ntelligence Servicee g r e hi s o y l u deildir, y o k s u l bir aileden gelmedir, eski bir elektrik teknisyenidir. Dnyay d o l a a n biridir. N e w York'a, N a p o l i ' y e , Avustralya'ya, Msr'a gider ve T r k i y e ' y e d e gelir. 1910'a kadar stanbul'da kalr S e b o t t e n d o r f , tasavvufla yakn dan ilgilenir, T r k e s i vardr, sevilen ve saylan bir kiidir. 1916'da A l m a n y a ' y a d n d n d e Yeni Almanclk hareketine

katlr, Thule r g t adna yaynlanan Volkischer B e o b a c h t e r (Halkn Gzlemcisi) gazetesinde Hitler'i, ilerki yllarda destekle y e n yazlar yazyor. Hitler'i d e s t e k l i y o r S e b o t t e n d o r f o y s a Hitler g i b i d n m y o r ve 1934'te G e s t a p o tarafndan tutuklanyor, bir sre s o n r a serbest braklyor ve stanbul y o l u n u y e n i d e n t u t u y o r . Devamn Altndal'dan r e n e l i m : Sebottendorf, stanbul'da Asmalmescit'te, T n e l ' d e 'lluminati' (aydnlatlm) adnn Trkeletirilmi ekli o l a n N u r u Ziya S o k a n d a , K u r t u l u ' t a ve Pangalt'da yaad. Z e n g i n Levanten aileleriyle ve s t a n b u l ' d a k i svireli, Avusturyal ve A l m a n aileleriy le beraber o l d u . te ilk kez bu d n e m d e s t a n b u l ' d a k i A l m a n M s l m a n S e b o t t e n d o r f , kendisinin eski bir istihbarat subay o l d u u n u v e halen d e Nazi stihbaratnda grevli o l d u u n u baz yaknlarna aklad. stanbul'da M s l m a n evrelerde gizli M s l m a n d i y e bili nen Sebottendorf, 2. Dnya Savann s o n u n d a Almanya'nn kaytsz artsz t e s l i m o l u u n d a n birka g n s o n r a Suriye Pasaj na yakn bir e v d e n c e gizli belgelerini yakt s o n r a da beylik tabancasn a k a n a dayayarak tetiine d o k u n d u . G i z e m ve g i z e m c i d e r k e n siyasal eilimli eylemlere bulam 101

ise de Altndal'n akladklar s o n d e r e c e ilgintir. G n l isterdi ki, bu bilgilerini d a h a ak t u t u p , d a h a bir kesinlikle belirtip kay naklarn d a e k l e m i o l s a y d . Kaynak s o r u n u zerine sk sk durmamzn k u k u s u z bir nedeni, stelik n e m l i bir nedeni vard. Kaynak, atsa bile (ve z a m a n kaynaklar attrmakta yarar vardr) bir kanttr, ilerde yaplacak bir aratrma iin ak braklan bir kapdr. Ne var ki, kimi aratrmac kaynaklarn mahfuz tutar, kimi ise belirtmek t e n saknca g r m e z . Aratrmaclarn y n t e m ve taktiklerini bir yana brakp biz y e n i d e n gizemli konularmza d n e l i m ve itiraf edelim ki, konular mz iyiden iyiye b o y u t l a n m a y a balad. s t a n b u l ' u n g i z e m l e r i n d e n , metafiziksel olay ve inanlarn d a n yola kp b a k a gizemlere ulatk. Aslnda kanlmazd, bir g i z e m b a k a bir g i z e m i artndan hatta baka bir g i z e m l e atp o n u t a m a m l a d n d a n . Batan belirttiimiz gibi stanbul, ister farkna varlsn v e y a varlmasn, gizemlerle d o l u p taan bir mega kenttir, o k e s k i d e n de y l e y d i b u g n de yledir, bir gelenekler erevesinin iin d e . Bu ve bir n c e k i b l m d e g r d m z gibi stanbul kimlikle ri, uralar, niyetleri, d n c e ve retileriyle, yesi olduklar rgtlerin gizlilikleriyle s o n d e r e c e ilgin, d n d r c , tartmal a m a b o y u t l u ve izler brakan kiilerin her z a m a n ura o l d u . Bu b a l a m d a iinde yaadmz, g e m i t e n kalma izlerine n e r d e y se a d m bana karlatmz bu kentin deiik saylabilecek bir panoramasn, bir t o p o g r a f y a s n izeceksek i p u c u niteliini ta yan, tayabilen herkesi ve her eyi katmalyz, ayrntlardan, ilk bakta ilgisiz ve n e m s i z gibi grlebilen ayrntlardan k a m a d a n aksine bunlar g e n e l ve o k geni bir t a b l o n u n paras saya rak, ylesine kullanarak. S e b o t t e n d o r f k o n u s u n d a baz gizli r g t l e r d e n s z edildi Thule gibi, lluminati g i b i , yar gizemsel ve yar siyasal. Ve S e b o t tendorf'la ilgili, stanbul'daki yaam ile ilgili baka balantlar y a p m a k da olasdr, d e i i k kaynak ve y o r u m l a r d a n yararlana rak.

S e b o t t e n d o r f ' u n kiilii v e stanbul m a c e r a s zerinde d u r a n bir baka aratrmac ngiliz Trevor R a v e n s c r o f t ' d u r . Hitler'in gizemsel inanlarn ve g e n e l d e , N a z i s m ile g i z e m c i l i i n ilikileri ni, balantlarn inceleyen Yazg'nn Mzra (The Spear of Destiny, 1972) adl almasnda Trevor Ravenscroft, S e b o t t e n d o r f hakknda aadaki bilgileri veriyor: - Nazi hareketinin ruhsal k u r u c u s u olarak bilinen, Hitler'e rksal ve rk gizemcilii alayan (Adolf Hitler b u n u Kavgam / Mein Kampfda aklyor) b u l u n d u u hastanelerde, yazar, o z a n , u y u t u r u c u bamls, hastalarn t m a r h a n e l e r d e oyunlarn

ibirlii ile s a h n e l e y e n ve islamla, slam fetihlerinin tarihi ile yakn d a n ilgilenen Dietrich Eckart, S e b o t t e n d o r f ' u n k u r d u u Thule Gessellschaft r g t n e g i r d i i n d e k u r u c u s u hakknda bir aratr may balatyor ve baz ilgin s o n u l a r a da varyor. Kont aslnda, soylu deildir, D r e s d e d o u m l u bir m a k i n e ustasnn o l u d u r ve g e r e k ad Rudolf Glauer'dir. Glauer'in anlattklarna baklrsa kendi, T r k yasalarna g r e , T r k i y e ' d e y a a y a n g e r e k Kont Heinrich v o n S e b o t t e n d o r f tarafndan evlat e d i l d i i n d e n unvanna ve s o y a d n a hak kazanmtr. B a v y e r a ' d a taraftar k a z a n m a k t a o l a n T h u l e r g t n n presti jini s a r s m a m a k ve S e b o t t e n d o r f - Glauer'i z o r d u r u m a d r m e m e k iin Eckart rendiklerini gizli t u t u y o r a n c a k aratrmasn srdryor. Rudolf Glauer, 1901 ylnda, 26 y a n d a y k e n stanbul'a geli y o r ve T r k i y e ' d e 1914'e kadar kalyor. Bu a r a tasavvufla ilgileni yor, m e d i t a s y o n tekniklerini inceliyor. lgisini e k e n baka bir k o n u ise M a d a m e Blavatsky'nin retiidir v e b u n d a n yola ka rak batk a d a T h u l e ' n i n m i t o s u n u y e n i d e n g n d e m e getiriyor, eski A l m a n destanlarn da kartrarak ve ari A l m a n rknn 20. yzyldaki y e n i d e n uyann n g r e r e k . . Thule r g t n n ulusal-rksal kuramlar d a h a sonra Dietrich Eckart ve bir b a k a stanbul ziyaretisi o l a n General Kari H a u s h o fer tarafndan ele alnyor ve s o n ekillerini SS'lerin Reichsfhrer' H e i n r i c h H i m m l e r ' n y n e t i m i altnda buluyorlar. 103

Ve *m bu katksz Naziler stn rk ve stn insan kuramlarn o l u t u r u r k e n Adolf Hitler, Hal Robert de Clery'nin Bizans'n kutsal emanetleri arasnda saydn grdmz, sa'nn b r n e s a p l a n a n mzran peine d y o r , o n u y c e l i i ne ycelik ve g c n e g katacak yazgsal bir tlsm sayyor ve V i y a n a ' d a eline g e i r i y o r ! Ya General Haushofer? Gurdjieff'in eski bir arkadadr, bir U z a k d o u uzman. 1869'da M n i c h ' t e d n y a y a geliyor, g e n l i i n de bir taraftan a s k e r l i e te taraftan U z a k d o u ' y a m e r a k salyor, y o l a kyor, T r k i y e ' y e uruyor, Tibet'i, M o o l i s t a n ' , M a n u r ya'y geziyor, B u d i s t manastrlarnda konaklanyor ve 1910'da T o k y o ' y a askeri atae olarak atanyor. Birinci D n y a Savana general rtbesi ile katldnda etrafndakilerini artc nsezileri ve d u r u g r g l e r i ile hayrete d r y o r ve 1919'da, yeni bir bilim olarak s u n d u u , Geopolitik kuramn o l u t u r u y o r . Nedir ki, kuramn yayan Geopolitik Cemiyeti, bir r g t g i b i alan v e t m Avrupa'y saran bir c a s u s l u k tekilatna d n yor! Gizemler ve gizemciler d e r k e n kendimizi, b i r d e n siyasal ve rk rgtlerle c a s u s l u k ebekeleri arasnda b u l d u k ve g r d k ki, gizemler ve gizlilikler, d o a l saylabilecek bir ak iinde, birbi rine kararak b a a b a gidiyorlar. Naziler'in Kara G l e r e inandklar, Hitler'in kara b y y e ba v u r d u u syleniyor. N e d e n olmasn? Gerek kendisi, gerekse etesi az m e y t a n c a eyler yaptlar? Kald ki, e y t a n ve eytann s i m g e l e d i i kyc, acmasz ve lanetli g g i z e m c i l i i n tarihinde her z a m a n hazr ve nazrdr. Byclk tarihinin ngiliz uzmanlarndan Francis King, Karde Ayinsel Sihir (Ritual Magic, 1970) adl kitabnda, O.T.O. tarika tndan ya da r g t n d e n sz ettiinde 1912 ylnda, r e t i verdikten s o n r a stanbul'a g n d e r i l d i i n i yazyor. Bat kaynakl bir g i z e m c i r g t n n temsilcisi, Birinci D n y a 104 E.O.L. ad ile t a n n a n birinin Kuzey A l m a n y a ve A v u s t u r y a ' d a

Savann arifesinde, stanbul'a kimleri e i t m e k iin g n d e r i y o r v e stanbul'da b u e i t i m i alacak olanlar kimlerdir? S o r u s o r m a k kolay a m a t m b u sorular yantlamaksa g i t g i de zorlayor. A r a d a n g e e n yllarla silinen izler, yitirilen v e y a a k l a n m a k i s t e n m e y e n belgeler, artk aramzda o l m a y a n kiiler ve k o n u ile ilgili aratrmalarn eksiklii y z n d e n . O.T.O. ya da O r d o T e m p l i s Orientis ( D o u Tapna Tari kat) neydi? lkin bu s o r u y u yantlayalm: - O.T.O. yzylmzn banda A l m a n Kari Kellner tarafndan kuruluyor; 1904'te yce bir gizin k o r u y u c u s u olarak tantlyor; 1912'de ise a d a gizemciliin kara b y c s Aleister C r o w l e y r g t e ye oluyor. zet olarak O.T.O.'nun retisi doann t m gizlerini ak layan, cinsel sihire dayal bir retidir. r g t n yeleri arasnda, m p a r a t o r Crovvley bir yana, A l m a n g i z e m c i s i T h e o d o r Reuss, rlandal siyaset a d a m Sean M a c B r i d e , Bavyera Kral I. Louis'nin dillere d e s t a n metresi Lola M o n t e s ' i n kz Landsfeld Kontesi, D i o n F o r t u n e ad ile bilinen g i z e m kuramcs ve Kabalac Violet Firth, ngiliz edebiyatnn fantastik ustalarndan Arthur M a c h e n ve O s m a n l demiryollar hisselerinin satcs Glenstroe K o n t u Mattheus M a c G r e g o r yer almaktaydlar. G s t e r g e b i l i m s e l adan her ey her eyle balantl ise (ki yledir!) ayrntdan ayrntya sanki bir eyler belirlenmeye bal yor, kurulan rgtler, bu rgtlerin stanbul grevlileri ya da his se satclar arasnda. Ve... O.T.O.'nun t e m e l i n d e Hal Seferlerinden kalma Tapnaklar Tarikatnn yattn da u n u t m a y a l m ki, ngiliz M o n t a g u e S u m m e r s ' n y o r u m u n a g r e , Tapnak valyeleri d e eytana t a p maktaydlar ( b u o k tartlan y o r u m , g e m i yzyllarda zellikle kilise tarafndan d e s t e k l e n m i t i r ) . Aleister Crovvley demitik, O.T.O.'dan sz e d e r k e n yani g i z e m c i l i k tarihine y c e eytan (The Great Beast) olarak g e e n , 1887'de kurulan Altn afak ( G o l d e n Dawn)n ilkin yesi sonra d a n bakan o l a n cinsel b y uzman, eski d a c Crovvley. 105

lgin, g e n i akisler yaratan, arkasnda bir gelenek brakan bir g i z e m c i r g t d r bu Altn afak, 144 yesi arasnda bir dizi nller y e r a l m a k t a : N o b e l dll O z a n Yeats, ngiliz Kraliyet A k a d e m i s i Bakan Sir Gerald Kelly, V a m p i r Kont Draculann yaratcs B r a m Stoker, Fu Manchu r o m a n dizisi ile a n m s a n a n Sax R o h n e r ve P o m p e i ' n i n son gnleri romannn yazar Sir Edvvard G e o r g e Bulwer L y t t o n gibi. Sax R o h m e r bir romanna (Fu M a n c h u ' n u n kz / D a u g h t e r of Fu M a n c h u , 1931) gizli r g t yesi bir T r k (smail) katyorsa d a T r k i y e ' y e gelip g e l m e d i i bizce bilinmiyor. Bulwer L y t t o n ' u n babas Sir Edvvard Robert Bulwer Lytton ise bir stanbul ziyaretisidir, d a h a d o r u s u 1860'larda ngiliz elisidir ve Yassada'da iki ato ina ettiren kiidir. Crovvley'e satanist, yani eytana tapan, deniyor, bul'a geliyor. Nedir ki, O.T.O. kaynaklara baklrsa, kara b y c d e n i y o r ve yesi o l d u u O.T.O. r g t n d e n biri stan eytana t a p a n , kara ayinler y a p a n bir r g t d e i l d i , cinsel b y ve cinsel sihir ile u r a m a y y e l i y o r d u . Ancak... Fransz romancs ve g i z e m merakls J.K. Huysm a n s ' a baklrsa skoyal Longfellovv'un 1855'te k u r m u o l d u u bir satanist, eytana t a p a n r g t olan En Y c e Yeni Theurgistler (Re-Theurgistes O p t i m a t e s ) i n A m e r i k a ' d a k i m e r k e z i n d e n stanbul'a bir t e m s i l c i geliyor ve bu t e m s i l c i kentimizde kara a y i n ler dzenliyor. lgin, h e m d e o k ilgin! Satanistler, eytana tapanlar ve eytanla oynaanlar bir s o n raki b l m d e y e n i d e n karmza dikilecekler, g r n m iinde. dk. b a k a c a gizemli uygulamalarla birlikte. stelik a d a , n e r d e y s e t e k n o l o j i k bir Denetimimiz altnda o l m a y a n - v e y a yle sandmz, yle i n a n d m z - g l e r l e u r a m a k , gizlerini z e b i l m e t u t k u s u n a kaplmak ve b y l e c e kendimizi bir eit garanti altna a l m a k her ilkel ya da e v r i m l e m i insann bir gereksinimidir. K i m ne d e r s e d e s i n i n s a n o l u n u n , bildiimiz v e bilmediimiz, tarihi b o y u n c a b u byle o l m u t u r v e byle srecektir, b u g e z e g e n i m i z i n dna tap a y d a koloniler kuracamz yzylda bile. Hatta, o g e l e c e k yzylda, kendi g e z e g e n i m i z i n gizlerine baka g e z e g e n l e r i n gizle rini de katacaz (katmz bile), n k h u y u m u z byledir, n k biz insanlar merakl yaratklarz. n c e k i b l m l e r d e bu ehr-i stanbulu dolatmzda ge miini, g e m i i n d e kalan baz meknlar, binalar, ibadet yerlerini taradmzda d e i i k , ilgin, d n d r c olaylar ve inanlarla karlatk. Baz izler saptadk, baz deiik kiileri tandk. S o n r a ise B a t ' d a n g e l m e gizemciler, gizli bilim uzmanlar, aratr maclar ile y z y z e geldik her biri kendi sihirini ortaya koyan, her biri sorular s o r d u r t a n . Derken, bireylerin yansra g i z e m p e i n d e k o a n y a d a y c e gizemlere sahip o l d u u n u b e y a n e d e n rgtler, r g t yeleri gr stanbul d i y e diye stanbul'dan uzaklatmz d a o l d u , b a z e n A v r u p a lkelerine d o r u b a z e n d e Tibet'e, Himalaya d a larna ulaarak. Bir sr adlar, olaylar, inanlar ve varsaymlar dizdik;

ALTNC BLM

GZEMDE ADA OLMAK

z a m a n o l d u ki, n e r d e y s e , pire iin y o r g a n y a k m a y a kalktk, ayrn tlar, sna. D n d o l a h e p stanbul'a d n d k , bir merkez o l a r a k gr d m z , hissettiimiz, k o n u m u z u n merkezi olan b u b y k ken t e , b u M e g a p o l i s ' e y a d a b u kent-kasaba-ky karmna. A n c a k d n n s t a n b u l ' u n u belirli hudutlarla e v r e l e m e k olas ise de b u g n n s t a n b u l ' u iin ayn eyi y a p a b i l m e k bir hayli zor ve uratrcdr; stanbul, b y m e s i , gelimesi ve k a r m a a s ile g e r e k kimliini yitirip, d e i k e n bir kimlie, bir kimlik arayna b r n d n d e n v e b u n u n sancsn e k t i i n d e n . stanbul inanlar d e d i k oysa b u g n k stanbul'un, zellik tayabilen, k l t r n d e n ka inan z g n kalabilmitir ki? stanbul gizemleri d e d i k oysa ki, b u n l a r d a n ka, halen, saf bir stanbul'luluk tayor, tayabiliyor? Kaynaklar v a r o l d u u srece eskiyi aratrmak bu denli uratrc o l m u y o r , n k eski d e d i i m i z yerleiktir, d e i k e n deildir v e olamaz. a d a n aa, d n e m d e n d n e m e d e i e b i len, gncelleip a d a l a a n y o r u m l a r ve uygulamalardr. Yine de her eye r a m e n d e i m e y e n inanlar ve d e e r i n i , n e m i n i yitirmeyen yerler, meknlar kalmtr ister inanlara, ister d a h a derin olan, inanlara bal. Kentler d e i i y o r d e i e n insanlaryla birlikte, a d a l a n c a kanlmaz bir d e i i m e , bir deiiklie uruyorlar a n c a k g i z e m ler kalyor, gizemlere inananlar da. Yzylmzn bana kadar bir mutlu aznlkn sanki tekelin de kalm olan bilgiler b u g n iyiden iyiye ortaya yaylm, etra fa dalm birer t k e t i m malzemesi haline gelmilerdir. Kendi k u r d u u m u z teknolojik bir uygarln iinde yayoruz ve bu teknolojik uygarln (ayet g e r e k bir uygarlktan s z edebiliyorsak) nimetlerine ve zararlarna, zgrlklerine ve basklar n a b o y u n e m e k z o r u n d a y z . Yine d e t e k n o l o j i v e bilim - t m tar tmasz a a m a ve baarlarna k a r n - bizleri her k o n u d a ve her 108 b e n z e t m e l e r ve rastlantlar z e r i n d e d u r d u k , karklklar yarattk, bazen bilinli olarak ve bir gizemli, sihirli o y u n u o y n a r c a

defasnda t a t m i n etmiyorlar, baz y a a m s a l , ruhsal ve tinsel s o r u larmza aradmz, beklediimiz yantlar vermiyorlar, veremiyor lar ve biz, halen gizleri d e m e y e , gizli diye adlandrlan gelenek sel bilimlere kulak v e r m e y e yanayoruz. 2 1 . yzyln arifesinde a c a b a g i z e m ve gizli bilim d i y e bir ey kalm mdr, kalabilmi midir? Antik alardan ve insanolunun bilinmeyen tarihinden kalan bilgileri, teknikleri, d o a s t d i y e adlandrlan (oysa d o a nn bir paras olan) gleri aratran halen kald m, tarihiler ve merakllardan baka? Ya da bunlarla, bu yar gizli yar ak, kimi cilt cilt yaynla nan, kimi elyazmalarnda, kitaplklarn raflarnda, ok gizli ariv lerde kalan bu bilgileri uygulayanlar var mdr (ki vardr)? Ve uygulayanlar n e d e n , neye hizmet u y g u l u y o r l a r ? Teknoloji, a d a l a m a , bilimlerdeki yeni, artc bulular her eyi deitirmediler, s a d e c e baz inanlar o k d a h a pop ler, d a h a y a y g n hatta d a h a in haline getirdiler. Ve hepimizin bildii gibi, her y e r d e ve bu k o c a m a n stanbul'un n e r d e y s e her kesinde eski inanlar ve gizemli u y g u l a m a l a r halen o k a izle yici, alc bulmaktadrlar. Gizli d i y e bilinenlerin bu ekilde pazara d m e s i , g e r e k g i z e m asndan, d n d r c ise de g i z e m i n serbest piyasas alenen ortadadr. D e m e k k i sihir d e n e n , gizli v e gizemli d e n e n eyler - b i r t m o l a r a k - sanld kadar gizli ve ulalmaz deilmiler. D e n e c e k ki, u ya da bu ekli ile bir gizem pazarnn olu mas, oluturulmas iin s o n u n d a bir arz ve t a l e p s o r u n u d u r . D o rudur. Ve yine d e n e c e k ki, bir gizli bilim varsa, gizli kalm, giz lenmi veya bir aznln tekeline braklm ve bu bilimin yararl taraflar b u l u n u y o r s a yaplabilecek en d o r u , en demokratik ve t o p l u m c u ey b u n u topluluklarn kullanna z g r c e amaktr. o k d o r u v e b u d n c e y e t m d e n katlyoruz, ancak... A n c a k s o r u n yaratan, y a r a t a b i l e c e k baz s o r u n l a r kyor ortaya, r n e i n : hangi bilgi, nasl bir bilgi ve ne tr bir s u n u v e u y g u l a m a v.b. gibi. 109

Bu sorulara bir yant a r a m a d a n n c e biraz gerilere d n p y e n i d e n o gizli rgt k o n u s u n a d n e l i m ve arpc o l d u u n d a n , yle sayldndan, Satanistlere, eytana tapanlara bir g z atalm. K o n u n u n merakllar anmsayacaklardr: b u n d a n b i r k a yl n c e renkli d e n e n basn ve b y k tirajl gazetelerle g n c e l l i i izleyen m a g a z i n dergileri, k o n u sknts e k i y o r m u gibi, b i r d e n eytana tapanlara, e y t a n a taptklarn syleyenlere k u c a k ap onlar k a p a k ve sylei k o n u s u yaptlar. Talepten o k bir arz imgesi ile karlatk, kimi sanat eytanla alveriinden r n e k ler verdi, kimi g e n eytanclar da uzun u z u n ayinlerini aklad lar, inanlarnn kaynaklarn, bir hayli zentili, Bat k o k a n bir kar maklk iinde akladklar gibi. zetle, M s l m a n m a h a l l e s i n d e salyangoz satarcasna, eytan satmaya, deilse kullanmaya kalktlar baka eyler ve bilgilerle birlikte. eytan ve eytanlklar ekicidir, salt k t l e ve i d d e t e giderek cinsellie ak olduklar iin deil, anarik bir kimlik ta dklarndan, d z e n d m a n olduklarndan, kabul edilmi d e e r l e ri ters yz ettiklerinden. ilgin-konulardr. 1987'de Nokta d e r g i s i n i n kapak k o n u s u ettii Kara By aratrma yazs b e yllk bir m r o l d u u s y l e n e n T .-. rumuzlu g i z e m c i r g t n uzun, ayrntl bir sylei ile tantyor, iki yl s o n r a sayfalarn Bilinmeyenin ars: B y n n G c balkl bir baka k a p a k k o n u s u n a ayryor ve ayn d n e m d e , Hrriyet gazetesinin bir yaz dizisinde (eytanla oynaanlar) Altn afak ( G o l d e n D a w n ) r g t n n stanbul'daki izleyicileri sunuluyor. stanbul'un v a r o l a n eski gizemlerine k e n d i gizemlerini katan b u tr rgtler - y a d a b i r e y l e r - v e basna aklam olduklar inan, k u r a m ve y n t e m l e r zerinde d u r m a k t a yarar vardr. Ge mileri, b u g n k d u r u m l a r ve gelecekleri bir yana bizi ilk p l a n d a ilgilendiren kentimizdeki, rgtsel v e y a bireysel, a d a g i z e m c i 110 stelik, sansasyon yaratmaya her z a m a n hazr bir tr basn iin eytan, kara b y ve b y halen

liginin izgisi, k u r a m s a l dayanaklar ve (varsa) stanbul kaynakl bir g e m i l e balantlardr. S z n ettiimiz yazlar, syleileri i n c e l e d i i m i z d e baz g i z e m c i v e g i z e m aratrmaclarnn, d a h a n c e k i b l m l e r d e zerinde d u r d u u m u z , baz r g t l e r d e n (Gl-Ha, Altn afak) ve U z a k d o u disiplinlerinden y o l a ktklarn g r r z . Ne var ki, o r t a d a bir sentez s z k o n u s u ise, r e t i ve u y g u l a m a d a bir s e n tez d n l d y s e bu t r bir sentezi aklayan e l e r hangileridir, nasl ifade ediliyor? Gizem bir bilgi ve bir kltr, bir y a a m ekli ve bir inan, inan sanatdr. Tartlr, ktlenir, anlalr ya da anlalmaz v e y a yanl anlalr, kullanlr, pazara karlr, bilgisayara y o k s a telefon ebekelerine balanlr a m a , g e n e l d e yle kalr. Yanl anlalmasn, burada ne gizemciliin, ne de gizli d e n e n bilimlerin bir savunmasn ya da bir sulamasn y a p m a k niyetinde deiliz. Deiliz n k hi bilimsel olmaz, k o n u m u z bi limsel saylmayacaksa bile. Amacmz, bu tr bir aratrmann boyutlar dahilinde, i i n d e yaadmz bu kentin g i z e m d n y a s n d a k i yerini s a p t a m a k , en azndan baz gizemlerini biraraya getir mektir. Dolaysyla d n v e b u g n balamaktr, ayet b u tr bir balant halen varolabil iyorsa. Satanistler, e y t a n a tapanlar demitik, iyi de e y t a n nedir v e y a eytan kimdir? o k ilkel bir s o r u gibi g r n y o r s a da yerli satanistlerimizin u r u n a yant v e r m e y e alalm, e y t a n b i l i m c i d e i l s e k d e . eytan, eytanlar ve c e h e n n e m zebanileri, hi kukusuz, tek tanrl b y k d i n l e r i n bir b u l u u deildir. Her inan ve d i n d e eytan, o n a verilen ad ne olursa o l s u n , evrenin ve d n y a n n k t r u h u , Tanrnn bir eit kartdr. Ermi A u g u s t i n u s ' u n d e y i m i y l e Tanrnn m a y m u n u d u r . Ruhbilimsel a d a n eytan insann ilkel, o l u m s u z , dengesiz, d e n e t i m d e n y o k s u n yandr. Ve insan iindeki ve dndaki d e n g e yi t u t t u r a b i l m e k iin iki ayr k u t b u - T a n r n n iyiliini ve eytann k t l n - a k l a m a y a , a n l a m a y a alyor ve almtr, ki

Ruhlu A d a m D o k t o r Jekyll v e Bay H y d e ' t e o l d u u g i b i . Karanlklar Prensi adn alr b a z e n eytan, branicede ise kar l d m a n , kar k o y a n idi. A s u r l u l a r d a rzgr tanrlarndan Pazuzu da bir eytandr, Hintlilerde canavar Rerek bir eytandr, Msr'da Tanr S e t h de yledir. Keldanllarda ise eytan t e k d e i l , b i r o k eitleri oluyor, cinlere karyor. eitli adlar yaktrld bu eytana, r n e i n : H a y v a n , K a r a Atl, B o y n u z l u , K o c a Kei, K o c a Z e n c i , Kara A d a m , K k Usta, Yal C e n t i l m e n , Tanrnn G l g e s i , Y e r y z Prensi v.b. Bu ad b o l l u u yannda Bat'nn O r t a a eytanbilimcileri ( D e m o n o g l a r ) eytann etrafna c e h e n n e m i y n e t e n v e insanlar t e d i r g i n e d e n bir prense yakr bir t o p l u l u k yarattlar: 7.405.920 alt d e r e c e l i ey t a n gibi! a a t l a t m a k l a m e g u l bir T r k i y e ' n i n i s t a n b u l ' u n d a e y t a na tapanlar, eytanla oynat sylenenler ve ola ki, Kara A y i n ler. Ya da O r t a a ' n karanlklarna d n m e zlemini e k e n l e r ! Kald ki, Kara A y i n Hristiyan o l m a y a n bir t o p l u l u k t a d n l e m e z n k , zellikle 18. yzyldan k a l m a rneklerde, b u t r a y i n kilisede yaplann t a m tersi oluyor, karikatr oluyor, lanetler ve cinsel s a p m a l a r l a birarada. Bu n o k t a y a vardmzda yine gerilere d n p iin b a n d a y ken yapmadmz baz eyleri y a p m a m z y e r i n d e olacaktr, baz tanmlamalar y e n i d e n g z d e n geirerek ve gizem nedir, gi zemcilik nedir, gizemci kimdir sorularna yantlar arayarak. Batllarn occuit (oklt) dedikleri olay ve k a v r a m bizler iin gizemdir, gizli olandr. T m d e n gizli kalmyorsa bile baz gizleri halen i e r m e k t e d i r v e b u n d a n d o l a y herkese, hazr o l m a yanlara almaz. Bat'da, R o m a - Y u n a n uygarlndan b a l a m a k zere, gizli reti ve ierdii gizli bilgiler ve bilimler Msr'n kapal ( h e r m e tik) denilen retinin bir uzants olarak o r t a y a kyor ve k o n u s a l olarak, paralel a m a g r n m e y e n bir d o a n n deneysel aratrmar s ekline giriyor, maji ile sihir ile ifadesini buluyor, s k e n d e r i y e ' d e ekillenip bir r e t i n i n kalplarna giriyor.

Klasik bilimin kabul e t m e d i i , e d e m e d i i ve metafizik ya da d o a s t c b o y u t l a r a s a h i p her k o n u k e n d i l i i n d e n , g e n i bir alann iinde, gizemciliin k a p s a m n a dahil ediliyor, hakl ya da haksz, d o r u v e y a yanl olarak. V e b u sre Bat'da v e D o u ' d a geerlidir, geerli saylyor. Gizemlerin sanat olan gizemcilik bir bilgi getirdii gibi bu bil ginin edinebilmesi iin gerekli o l a n disiplinleri de b e r a b e r i n d e getiriyor. Dolaysyla radikal d i y e b i l e c e i m i z g i z e m aratrmacs nn y a a m pek kolay o l m u y o r . Antik bir inana g r e b a l a n g t a bilim t e k d i , s o n r a d a n ikiye ayrld: biri halka d n k ve drek ( e k s o t e r i k ) , dieri ise r e t i d e n g e m i olanlara, di. G i z e m i n , gizli bilim ve bilgilerin alan ylesine geni t u t u l d u ki, iine her eyi rahata y e r l e t i r m e m i z olasdr: sihiri (majiyi), b y c l , falcl, say bilimini ( n m e r o l o j i ) , yldzbiiimini (ast roloji), s i m y a y ve eytancl bile. Bir yerli rnek verelim (ilerde zerinde duracamz bir r n e k ) : slami gizemlerin aratrmacs v e d e r l e m e c i s i Mustafa l o l u ' n u n sekiz ciltlik Gizli limler Hazinesine baktmzda bu gizli ilimlerin, d u a ve k a b u l n n yan banda burlar, yldzla rn insanlar zerindeki etkilerini, hazineleri b u l m a y n t e m l e r i n i , Remil ve telepatiyi, ilmi krtasiyeyi, ruh davetini v.b. gizemli k o n u lar kapsadn g r r z . ayet elkitab -rnein, Julien niteliindeki bir Bat kaynan kartrrsak Tondriau'nun Gizemcilik (L'Occultisme, inisiyelere d n k v e irek (ezoterik). G i z e m c i de bu irek bilimi aratran ve u y g u l a y a n kii olarak bilin

1964) adl a l m a s n - y e n i d e n sihir (maji), say bilimi, yldzbilimi, s i m y a , Kabala, eytan, el fal, iskambil fal ve de p a r a p s i k o l o j i (bir a k l a m a y n t e m i olarak) ile karlam oluruz. Alan g e n i t u t u l u n c a , konular birbirine eklenince balantlar o a l y o r o a l n c a da karmak gibi g r n e n bir ayr evren o r t a y a kyor. Ayr evren salt belirletici bir ilevi o l a n bir d e y i m d i r n k , 113
stanbul Gizemleri / F: 8

aslnda, ayr d i y e bir evren yoktur, her ey bir t m d r ve bir t e k t m d e n kaynaklanmaktadr. Burada a m a c m z ciltler d o l d u r a c a k olan bir gizemcilik tarihi ne girimek deildir. Kald ki, bu b l m d e , bazi belirli yerel g i z e m rgtlerinin retisini, baz kentli u z m a n ve aratrmacnn grlerini i n c e l e d i i m i z d e Bat v e D o u gizemciliini, o l d u k a geni bir ekilde, ele a l m a k z o r u n d a kalacaz. A n c a k , b u n u y a p tmzda, esas k o n u m u z olan stanbul g i z e m l e r i n d e n uzakla m olur m u y u z ? Hayr n k g e n e l d e n hareket e t m e d e n zele v a r m a k ola nakszdr ve b i r o k kez tekrarladmz ve tekrarlayacamz gibi, balantlar sanldndan ve g r l d n d e n de skdr. Yeter ki, t e m e l d e , gizemli ve gizli d e d i i m i z her ey - g i z e m i n i artk yitirmi ise bile, popler bir hale s o k u l m u ise b i l e - d e i m e s i olanaksz olan g e l e n e k l e r e bal kalsn ve bu geleneklerin g e r e k z n d e n saptrlm olmasn. Nedir ki, belki bir zorunluk s o n u c u n d a , baz d u r u m ve rnek lerde s a p m a l a r ve saptrmalarla karlaacaz, aresizce. B u n d a n alt yl n c e basna yansyan ve o d n e m d e o t u z yesi o l d u u sylenilen, kara b y almalarn y a p a n v e l o g o s olarak T .-. iaretini kullanan r g t n d r t aamal (Chiron, Ura ns, N e p t n , Pluto) ve Altn afaktan esinlenen bir r e t i y e dayand, kurucular v e r g t s z c s g e c e vakti evlerinde kara b y ayinleri dzenledikleri akland. Bu ara, u y g u n bir grsel m a l z e m e olarak, fotoraflarn objektifine siyah cbbeler, kafataslar, m u m l a r ve kandiller s u n u l d u , k a n d a n ve cinsellikten sz edildi. Bu tr aklamalar da yapld: Gerek bir majisyen (sihir baz) olabilmek iin insann kskan, egoist, karsndaki insann lokmasn a z n d a n alacak kadar hain olmas gerekiyor... Hani r u h u n u eytana s a t m a k derler ya, b y l e bir ey y o k aslnda, a m a her eye bu l d e hazr olunmaldr... Kiiden kiiye yorumlar, a m a l a r ve niyetler deiir, hi ku kuuz, eytana r u h u n u satmak diye bir olay y o k t u r a n c a k g i z e m 114

sel ilem - r e n g i ne olursa o l s u n - kskanlk, bencillik ve hainlik temellerine dayandrldnda sonu kanlmaz bir eytanlk olur, Yupi klna b r n m bir eytan olsa bile. Bu ara T .\ r g t n n bir de gizli i t z yaynland (ve yaynlannca gizliliini yitirdi!). 1. G r u b u m e y d a n a getiren yelerin her biri o k l t i z m i (gi zemcilii) ett (incelemek) ve pratik e t m e k ( u y g u l a m a k ) g a y e s i n dedir. Anlaymza g r e o k l t i z m (gizemcilik) tabiatst ( d o a s t) olarak tanmlanan her eyi ierir. 2. yelerimiz b y , sihir, maji (sihir), spiritalizm ( r u h u l u k ) , mistisizm (tasavvuf), eitli y o g a ve b u d i z m teknikleri ve parapsikoloji olarak tanmlanan t r n (yan-bilimin) i m k n b u l u n a n ve f a y d a y a ynelik her eklini kullanr. yelerimiz yaanmas m m k n olan her trl majikal (sihirsel) ve mistik (tasavvufi) d e n e y i y a a m a k ve edinilen sonular fizik p l a n d a s o m u t neticeler a l m a k iin kullanmak isteindedirler. Yaplacak almalarn sresi ve alma yl iindeki p e r i y o d u g r u p bakan tarafndan tespit edi lir. 3. Yukarda saylan b t n alma ve incelemeler kesin ola rak m a d d i s o n u , f a y d a ve etkiye yneliktir. S a d e c e spiritel (ruhsal) t e k a m l peinde k o a c a k k a d a r cesaretsizler ve salon s o h b e t i merakllarn g r u b u m u z u n faal yeleri arasnda yeri yok tur. 4. H i b i r d i n ve siyasi g r g r u b u m u z u balamaz. alma larmz b t n inanlar ierebilir. H e p s i eit olarak d e n e n m e y e d e e r olarak grlr. n e m l i olan ayrm deil sonutur. Herhan gi bir t r a d i s y o n a (gelenee) b a l a n m a k mecburiyeti yoktur. 5. Yaplan o p e r a s y o n l a r d a i i n d e y a a n a n t o p l u m u n ahlaki kabulleri v e k a m u vicdan g r u b u m u z u hibir ekilde balamaz. 6. meclis, alma p r o g r a m n , alma hedef ve sonular dardaki kiilere aktarmaz. 7. Gerekli d o k m a n (belge), kitap vesaire belli birim fiyatlar la s a d e c e yelere verilir. Bu t r bilgi ktlar kiinin adna zel dir. Hibir ekilde oaltlmaz, darya verilmez. 115

A r a d a n iki yl g e i y o r ve Altn afak bu kez gndelik bir g a z e t e y e k o n u k oluyor. Belgrat o r m a n n d a , a k c b b e l e r giyip ate ayinleri yaplyor, bir dairede m u m nda Altn afak kay nakl o l d u u sylenilen Pentagram Riteli gerekleiyor v.b. nsan m e r a k ediyor: neden s t a n b u l ' d a k i b u g i z e m v e b y merakllar Altn afak diyorlar ve b a k a ey d e m i y o r l a r ? Ve n e d e n , Altn afak dediklerinde, r g t n Bat'da k o l a y c a b u l u nabilen, b o l c a d e r l e n i p aklanan retilerine satanist bir d a m ga b a s m a y a alyorlar Los Angeles'te eski vahi hayvan t e r b i yecisi A n t o n LaVey'in k u r d u u eytan K i l i s e s i n i n retilerin d e n ve LaVey'in k a l e m e ald eytann Kutsal Kitab (The Satanic B i b l e ) d a n esinlenerek? Altn afak ya da d a h a d o r u s u , Dtaki Altn afak Tari kat ( O r d e r of t h e G o l d e n D a w n in t h e outer) r g t n n temelle rinde A l m a n kaynakl, simyaya dayal bir Gl-Ha kuruluu yat t syleniyor, r g t n tarihini ve belgelerini aratran uzmanlara baklrsa. o u M a c G r e g o r Mathers'in imzasn tayan yaynlanm belgelere baktmzda da r g t retilerinin: Hayal G c ve ra d e ; Bedend Y o l c u l u k (Astral P r o j e c t i o n ) ; nsan, Tanr ve Glh a retisi; Drek Ruhbilim (Eksoterik Psikoloji); Kapal (Hermetik) Sevgi ve En st Sihir; Simya; Hristiyan Gizemcilii; Kapa l (Hermetik) Bilgelik ve Tasavvufi (Mistik) Dua v.b. konular ier diini anlam oluruz. Yani kskan, bencil, hain ve faydaya ynelik bir g i z e m iz g i s i n d e n o l d u k a uzak amalar! j ' Altn afak r g t n inceleyen J a c q u e s B e r g i e r ' y e g r e yeler g r n m e z l i i t e m i n eden bir ritel zerinde de almak taydlar. 16. yzyln o k nl ngiliz yldzbilimci, s i m y a c , sihir baz ve Kralie I. Elizabeth'in danman J o h n D e e ' n i n aadaki f o r m l , u y g u n bir ekilde sylendiinde, g r n m e z o l m a k olasym: Ol sonuf v a o r s a g g o h o iad balt, l o n s h caiz v o n p h o . S o b r a Z-ol ror ta nazps.

Sras g e l m i k e n : g r n m e z l i k l e ilgili bir olay Prof.Dr. Hans v o n A i b e r g ( M u h a m m e d H.Ayberg) Arz'dan Ar'a S o n s u z l u k Kulesi adl almasnn birinci c i l d i n d e bu ekilde dile getiriyor: Byk bilgin ve g i z e m c i Axel H e i b e r g slami gizli bilimler iinde 'insann kendi tneline g i z l e n e r e k ' g r n m e z olabilecei, grnmezliin srlarn rencisi olduu Mevln Halid'in K u r ' a n ' d a k i gizli bilimlerden (zellikle Cifir'den) r e n d i i , hatta kendisini bizzat Hzr A.S.'nin srekli eittii de Gurdsieff (Gurdji eff) tarafndan ileri srlmtr. y e t l e g r n m e z l i i n srlarna erdii ileri srlen H e i b e r g ' i n T r k i y e ' y e yerletii ksa d n e m d e b u g r n m e m e yeteneini sergilemi o l d u u n u d a yine stanbul seyahatinde belirtiyor. yle ki, n l fantazi yazar H.G.VVell'in (VVelIs'in) ' G r n m e y e n A d a m ' tipinin t a kendisi o l d u u n u syle mitir. Hatta ' G r n m e y e n A d a m s t a n b u l ' d a ' r o m a n n d a res m e n tarif edildii ileri s r l m t r (Wells, b u n u bizzat belirtmi tir). Axel H e i b e r g ' i n , yetle g r n m e z l i i n srlarna erip e r m e d i i k o n u s u n d a y o r u m y r t e c e k deiliz a n c a k yukarya aldmz alntda ilgimizi e k e n bir iki n o k t a y d z e l t m e k ihtiyacn d u y m a k tayz: 1 - Herbert G e o r g e s VVells G r n m e y e n A d a m (The invisible Man) romann 1897'de yazyor; 2 dur; 3 - Ltfi A k a d 1954'te filmini e v i r d i i n d e Herbert G e o r g e s VVells o k t a n (1946) l m t , dolaysyla herhangi bir eyi biz zat belirtebilecek d u r u m u n d a d e i l d i , herhangi bir ruhsal bildiri dnda! Esas konularmza d n e l i m . . . Bir b a k a ilgin n o k t a : yerli ve stanbul'lu Altn afaklar gerek majisyen, yani g e r e k sihirbaz, tanmdr ki, gizemlerle, en azndan saydklar gizemlerle, u r a a n birine deil d e , sata nist eilimli birine uyabilir. A n c a k T r k i y e gibi slam kltrl laik 117 Grnmeyen Adam stanbul'da bir roman deil, y u k a r d a k i r o m a n d a n uyarlanan Ltfi A k a d ' n bir film s e n a r y o s u -

bir lkede insan nasl eytana t a p a n olur ve bu eytana t a p m a s n da Batl m o d e l l e r e u y m a y a alr, z e n t i d e n k u r t u l m a d a n ? eytan d a h a n c e d e g r d m z gibi, her d i n d e , her inanta vardr. O y s a gizemsel adan satanist d e n i l d i i n d e kar mza kan - v e Bat'dan g e l m e reti kaynaklar ile, s i n e m a ve TV filmleriyle b e s l e n e n - Bat f o r m a s y o n l u satanist oluyor. Yani O r t a a ' d a n b u y a n a kiliseye kar c e p h e alarak, Hristiyan d i n i nin kutsal ayinlerini ve inanlarn ters yz ederek, i n e y i p aa layarak anarist bir tavrla eytana tapanlar. Her k o n u d a ve hatta y a a m tarzmzda, sanatsal r n e k l e r i mizde, b e e n i l e r i m i z d e zentili bir t o p l u m o l d u u m u z apak ortadadr. B u n u n bir s o n u c u olarak da ayn zentiyi Gizli Bilimle re kar u y g u l u y o r u z . Oysa ki, gizemin genellii iinde, her yerel, ulusal k l t r n ve bu kltrden kaynaklanan, bu kltr o l u t u ran inan ve inanlarn yeri ve ilevi u y g u l a m a d a s o n d e r e c e nemlidir. T m s o r u n ise kaynaklara ulamaktr. stanbul'un g i z e m merakllar b y ile urarlar m, u r a mazlar m? B u d a o k genel bir s o r u , n k b y n n her e i d i , ister ak, ister kara, ister krmz, gizli bilimlerin bir parasdr. B y hi k u k u s u z yaplyor, her z a m a n yapld gibi. Hatta y a a m koullarnn d a h a d a zorlat d n e m l e r d e d a h a fazla d a yaplyor, garantisi olsun veya olmasn. A n c a k , bilindii g i b i , b y n n garantisi yoktur. Niyeti ne olursa o l s u n ya tutar ya tut maz, b y y y a p a n l a b y l e n e c e k olan arasnda b i r o k h e s a p e d i l e m e y e n e l e r i n g i r d i i n d e n v e u y g u l a m a d a her z a m a n birta km przler kabildiinden. stelik b y n n tr ve niyetleri, ilev ve sonular k a d a r geni olan bir de uzmanlama (dilerseniz, ikna e t m e ve edil me) alan vardr. Ve profesyonel gibi bilinen bile, z a m a n z a m a n , bir a m a t r d e n d a h a baarsz olabiliyor. r n e k olarak bir g e n kzn bandan g e e n i nakledelim: biri n e g n l n kaptran fakat u m d u u d e r e c e d e karlk g r m e y e n bu g e n kz, s o r a sora, ak byleri k o n u s u n d a u z m a n olarak bilinen aznlktan bir falcya bavuruyor. F a l c - b y c n n n e r d i

kak bys

iin

-bundan

bir sekiz yl

kadar n c e -

200.000 liray n a k t e n ve peinen d y o r . B y , ilk yapldnda, tutmuyor, ikinci kez tekrarlandnda da tutmuyor. Yanp t u t u an ve 400.000 liradan olan g e n kz, yat o l a n ve f a l - b y ilemleri ile y a k n d a n ilgilenen bir kz arkadann yardmna s nr. Amatr, a m a t e d r i s a M a n g e m i , g i z e m c i kzn nerisi bir voodoo b y s oluyor, etkin a m a tehlikeli bir y n t e m . retilere u y g u n olarak kldan bir heykelcik yaplyor, b y n n hedefi o l a n delikanlya az o k benzer ve o n d a n alnan, o n a ait olan bir eylerle donatlm; ayin yaplyor, ne g e r e k i y o r s a o k u n u y o r v e - r a s t l a n t s a l d e y i n - a m a t r n b y s , bir sre sonra, tutuyor, s o n u s u z gibi g r n e n iliki o l u m l u ve de yasal bir s o n u c a varyor. Kara b y y e bavurarak elde edilen olumlu, mutlu bir s o n u ; b u bir tezat gibi g r n e b i l i r a n c a k , b y d n l d n d e , o nl renk ayrm zerinde p e k d u r m a m a k gerekiyor, kan mzca, n k ne operatrn kulland bilgi, ne de geleneksel olarak b a v u r d u u g l l e r i m i z e u y g u n bir ahlakslla b a l deildir. G i z e m ilerini, almalarn olumlu ya da olumsuz d i y e bir ayrma g r e snflandrmak insann b a v u r d u u ve salt insana z g bir d e e r l e n d i r m e d i r , k o n u l a n ve u y g u l a n m a k t a o l a n tabulara ve t o p l u m s a l rf ve detlere z g . Gizemi aratrmak, d n o l d u u kadar b u g n d e , insanolu n u n v a z g e e m e d i i bir uradr, ister falcya balansn, ister bakcya, b y c y e veya basndaki yldz fal stunlarna. lkel insan bysel ilemler ve ayinler y o l u ile, kurallarna henz yeterince tanmad, doann glerine ve doadan a d a ve g e l e n afetlere kar k o r u n m a k , bunlar kendi yararna d n d r m e k istiyor. lkel insann a m a c s o m u t bir savunmadr, evrimlemi insann a m a c ise - h e r tr gizemli bilgi ve bilimlere b a v u r d u u n d a - bir bilinmeyeni, k e n d i n e ya da bakasna, ak l a m a k ve g l e n m e k t i r , ileriye d n k bir eit garantiyi aramak tr.

119

O k u d u u m u z gazetelere, kartrdmz dergilere, o a l a n t e l e v i z y o n kanallarna b u g n baktmzda gizemli araynn her eit ve u y g u l a m a s karmza kyor, en uygar, en arpc, etkin ve p e i n e n garantili, tartma kabul e t m e y e n ekli ile. Kimi kanal d a astroloji, kimisinde ise s o n d n e m i n f u r y a l a r n d a n Tarot. Yaknda u z m a n bir R o m a n k k e k r a n d a kp bakla fal a a r s a hi a m a y n , gidiat b u n a d a hazrdr n k ! Bu tr sunularla g i z e m artk bir gizem deildir, bir kararl lk, bir emniyettir yle ki: falanca u z m a n n filanca k o n u d a k i y o r u m u n u (telefondan) d i n l e m e d e n ne n e m l i bir karar aln, ne de n e m l i bir ie kalkn gibilerinden. Hi k u k u s u z ki, gizli bilimlerin bu t r pazarlamasn, bu tr serbest piyasasn biz kefetmedik, bats ve d o u s u ile t m d n y a d a yaplanlar, belirli bir g e c i k m e ile biz de u y g u l u y o r u z ayn yntemler, ayn y a d a benzer s l o g a n l a r v e kesinlik g e t i r e n sunularla. G i z e m d i y e bilinenler aklannca h e m yararlar artar, h e m de g i z e m o l m a k t a n knca, alanlar geniler, ilevsellikleri o a lr. A n c a k u n u da u n u t m a y a l m : gizli olann, gizli tutulann d a i m a gizli olmas, yle bilinmesi genel bir kural ya da bir z o r u n l u l u k olarak alnmamaldr. Antik a d a n yzylmzn bana d e k gizli tutulan, d a h a d o rusu gizli kalmalar iin gayret sarfedilen, t m d e n gizli d e i l s e bile belirli r g t ya da kiilerin t e k e l i n d e kalan, yle kalmalar uy gun g r l e n bilgiler ve uygulamalar g i t g i d e g e n i l e y e n bir merakl ve izleyici t o p l u l u u n a ald. Ald d e r k e n nasl ald? ki ekilde: a) Drek bilgilerin p o p l e r k o n u l a r d a yaynlanmas, b) U z m a n olarak bilinen kiilerin, g i z e m aratrmaclarnn ak olarak k o n u m ve konularn ilan e d e r e k ortaya kmas ile. Birinci kta bir bilgi birikimi, t m d e n v e y a ksmen, herkese aklanyor, herkesin hizmetine s u n u l u y o r . kinci kta ise herke se aklanan k u r a m , f o r m l ve u y g u l a m a l a r cilt cilt o r t a y a k o n u 120

lan b u bilgi v e teknikler uzmanlar (ya d a u z m a n g e i n e n l e r ) tara fndan y o r u m l a n a r a k g e n i bir ilgili ve merakl kitlesine ulatrl yor. T u t k u n u , nerdeyse klesi o l d u u m u z m e d y a l a r a y e n i d e n bir g z atalm ve antik, eski ya da yakn stanbul g i z e m l e r i n e bir ba k a gizemler ekleyelim, t m d e n a d a v e teknolojik. V e b u n u yaptmzda u n u t m a y a l m ki: - Rastlant d i y e bir olay yoktur. T m rastlantlar anlamldr. amz yle bir adr ki, ayn a n d a u z a y aratrmalarn, d e r i n likler ruhbilimini, uydular ve yldzfaln kapsyor. Bir d e i i n i m , bir m t a s y o n d n y a s n d a yayoruz, o u kaplarn ardna kadar ald - b u n a karn rkln, tresel dmanlklarnn, ar mil liyeti duygularnn kol g e z d i i bir d n y a d r b u . B i z d e n n c e ruhbilimin, tarihin, d i n l e r i n , bilimin b i r o k b l g e leri, alanlar salt bir m u t l u aznla akt b u g n s e o u n l u a , t o p lumlara almaktadr. Gizemin tarihinde, ayinlerinde v e u y g u l a m a larnda b u l u n a n , b u l u n a b i l e n verilerle insan kiiliinin bilgisini z e n ginletirecek malzemeler, retiler bulabiliriz. Kald ki, insan iin g i z e m bir d r t d r ve bu d r t n n etkisi ile insan g i z e m i akla mak, g i z e m i a m a k e y l e m i n e kaplyor. letiimsel olanaklar ve teknikler o a l n c a , her y e r e ve her eye ulanca gizemleri y a y m a n n , t a n t m a n n , u y g u l a m a n n yolla r alyor ve gizemsel retim artnca da gizemin satclar o r t a y a kyor. A n c a k sata sunulan, hizmete s u n u l a n h a n g i gizemler, gizli bilim ve sanatlardr? G e n e l d e falclkla ilgili olanlar, falcla d n t r l e n l e r ve ak ya da kapal ekilde, bysel olanlar. Yani gelecein kapla r aanlar, deilse bile aralayanlar. Bilgisayarlarn d e v r e y e girmesi ve yaygnlamas ile eskiden, u r a m a k t a n e k i n m e y e n , merakllarn, uzmanlarn alan olan yldzbilimsel (astrolojik) inceleme ve aratrmalar, yldz haritalar, horoskoplar b u g n t e m e l verilere s a h i p a d e t a herkesin, p r o g r a m l a n m bilgisayara bavurarak, 121 toparlayabildii birer for-

ml, birer teknik haline getirildiler. G i d e gide, hazrlop yldzbilimsel t a h m i n l e r l e g n d e l i k ya da m a g a z i n basnda kan yldz fallar arasnda p e k bir fark kalmad sanki. Yldzbilim bir m e d y a r n , stelik ok satan bir m e d y a r n o l u n c a d a - k i , t e d e n beri, d n y a n n her yerinde b y l e d i r - tahminler fazlasyla genelleiyor g e r e k deerlerini, kiiye ait zelliklerini yitiriyor. Bu ara yldzbilim kurslar, merkezleri alyor ve zellikle g e n kuak arasnda, tantrmada ad ve s o y a d kadar burda artan bir n e m kazanm oluyor, burlar karlatrlyor, ilerisi iin o l u m l u veya o l u m s u z dostluk, arkadalk, iliki olaslar y o r u m k o n u s u oluyor. Yldzbilimin, yldzfalnn bir ok satan ve de ok izlenen haline gelmesi bir hayli eskilere d a y a n p kentimizin ve lkemizin hudutlarn at iin bir hal aresi g r n r d e p e k yoktur. Ya merakllar uyarrsnz, bu yan-bilimin, bu hesabn, i n c e l e m e n i n , t a h m i n i n bu denli kolay olmadn ikna edersiniz ya da ii bir gazete stununa, bir d e r g i sayfasna, bir TV p r o g r a m n a v e y a bir telefon hattna brakrsnz. S o n u t a alan m e m n u n , satan m e m n u n olduktan s o n r a ! Ayn ey b y s e l ilemler iin de geerlidir: b y kitaplar, bysel derlemeler de eksik deildir, kimi folklor aratrmas k a p samnda, kimi elkitab kimliinde. Nedir ki, bu tr almalarn, deneylerin gereksinimini d u y a n kii iin yazl k a y n a k her defasn da yeterli g r n m y o r . Art, yazl kaynakta olan u y g u l a y a b i l e n bilen, yapabilen kii de gerekiyor, uzmanlndan, inancn d a n gelen bir garantiyi, bir bilgi d o z u n u ve arjn katabilecek biri. lemi u y g u l a y a n d a ve ilemi isteyende bu bilgi ve inan kav ram s o n d e r e c e n e m l i d i r ve s z k o n u s u o l a n , salt uygulayann sahip olmas b e k l e n e n bilgi deildir, b u n u t a l e p e d e n i n , s o n u c u arzulayann bilgisizliidir. Her insan iin g e l e c e k d e n e t l e n e m e y e n bir b i l i n m e y e n d i r ve insan, bu g e z e g e n d e k i yaamnn ksa, bazen de o k ksa o l d u

u n u bilmesine r a m e n , b u sre s o r u n u i l e ' d a i m a b u r u n b u r u na o l d u u n u u n u t m a k istiyor. u ya da bu gizli bilime, gizli bilgi ve sanata bavurarak g e l e c e i n giz p e r d e s i n i kaldrtmak, kaldrtabilmek adeta her insann kanlmaz bir g e r e k s i n i m i , yaamsal bir arzusudur. A n c a k ne her gizli b i l i m bu tr bir o l a n a k tanyor, n e d e her g i z e m uygulaycs - i s t e r falc, sihirbaz v e y a a k y a d a kara b y c - b u tr bir kesin g c e sahiptir. B u t r yetenek v e balantlar eksik o l u n c a d a , istei karlayabilmek iin, her yol ve a r e geerli saylyor. S o n u t a g e r e k bir hizmet v e r i l m i y o r s a bile bir umut veriliyor, bir yol gsteriliyor, bir hal aresi belirtili yor, bir neride b u l u n u l u y o r d o r u , yanl y a d a u y d u r m a . G i z e m d e n saylan bilgi basitleince, a y a a d n c e zellii ni ve deerini yitirdii gibi, k i m l i i n d e n o l u p k e n d i n i baka bir a n l a m ve k a p s a m iinde buluyor. Hatta ve hatta geerliliinden v e g e r e k ilevinden t m d e n k o p m u oluyor. rnein, yldzbilime yldzfal d e n d i i n d e ve salt bu y n ile kullanldnda yldzbilimin - i s t e r antik bir bilim, ister bir y a n bilim, ister bir inan olarak kabul e d i l s i n - g e r e k y n ve ilevi saptrlm, basite indirgenmi o l u y o r . O y s a ki yldzbilim, bir fal arac olmann o k tesinde, evrensel boyutlar k a p s a y a n bir y a a m eklidir hatta, Muhyiddin-i A r a b i ' n i n de aklad gibi, t e d n y a y a kadar uzanan bir balantdr. Daha g n c e l (en azndan t o p l u m u m u z iin d a h a gncel) bir gizli sanat r n e i n e d e i n e l i m : s t a n b u l ' u n ve T r k i y e ' d e k i ba k a c a yerlerinin gizemlere ak m e r a k l bir kesiti Tarot kartlarn birka yl n c e ve g e dahi olsa kefettikten s o n r a bunlara, artan bir ilgi ile, iyice b a l a n d Tarotlar bir fal arac olarak kullanarak v e y a kullandrarak. S o n u t a , yldzbilimin bana geldii gibi, Ta rot kartlar -da, e n i n d e s o n u n d a t e l e f o n hatlarna ve televizyon kanallarna yerleti, nl kiilerin Tarot fallar ( C u m h u r b a k a n T u r g u t zal dahil o l m a k zere) m i l y o n l a r c a izleyicinin karsnda o k u n d u , akland. B u g n m e d y a l a r d a ilgin o l a n , ekici olan gizemin in olmasdr (iskambil ktlar out, Tarot kartlar in olduklar 123

g i b i ) ; p o p l e r , aranlan, d o s t meclislerinde, metafizie y n e l i k s o h b e t l e r d e k o n u u l m a s ve elyordamyla kullanlmasdr ilgin olan. A n c a k u y g u l a m a y a g e m e d e n n c e , u y g u l a m a y sergileme d e n n c e k a kii bu gzalc kartlarn g e m i i n i , tarihini aratr mtr? Ka kii, hazrlop formllere ve her Tarot destei ile birlik te s u n u l a n aklamalara bel b a l a m a d a n n c e , bunlarn g e r e k ilevlerini, hangi inanlara bal olduklarn i n c e l e m e k z a h m e t i n e katlanmtr? Hi kukusuz ki, uzmanlar b u n u yapt, bunu yapmak z o r u n d a kald, fakat bu bilgilerini ve uzmanlklarn merakllara s u n d u k l a r n d a n , artan istei karladklarnda b i r o k eyi g z a r d e t m e y i d a h a u y g u n v e pratik g r d . Farkndayz, Tarot bir stanbul g i z e m i deildir, fakat T a r o t b u g n artan bir hzla stanbul'un bir k e s i m i n d e yerleen bir g i z e m , bir gizli bilgi, bir gizli sanat k o n u m u n u alm b u l u n m a k t r ve dolaysyla, bu g r n m ve s u n u u ile k o n u m u z u n g n c e l bir paras oluyor. lk kez Tarot fal kartlar veriyoruz baln atyor kapan da ksa m r l Falnz ve Burcunuz d e r g i s i Mart 1989 tarihli ilk saysnda. Ve A l m a n c a olarak Arcana Majorun ya da 22 resimli karttan o l u a n Byk Gizin alt kartn v e r i y o r (4, 5, 6, 12, 13, 14, 19, 20, 21). Kartlarn adlar ve aklamalar A l m a n c a d a n verili y o r s a d e r g i n i n iindeki tantma yazsnda, T r k e s i ve ngilizcesi uygun bulunuyor. Tarot olay nedir? bu balkl tantma yazs kartlar yurdumuzda d i y o r s a da henz satlamayan esrarengiz orijinal

rogliflerinde rastlanan 78 tabletle balanty o r t a y a koyar. nl skenderiye k t p h a n e s i n d e b u l u n a n p a p i r s v e p a r m e n d e n baka kil ve t o p r a k tabletlerde yazl efsanelerle y a k n d a n ilgilidir. Yukardaki alntda zerinde d u r u l m a s fal arac olmamasdr. Ancak, gereken nokta, ki T a r a f l a r n z n z m s e m e k t e d i r , bunlarn salt bir o y u n y a d a lkemizdeki furyada grnd gibi, Tarot y a y g n kullan ve s u n u l u ekli ile b i z d e , b a k a c a fal tekniklerine eklenilen in ve poplerlik kazanan bir ara haline getirildi, ister bilinli, ister bilinsiz. 22 simgesel r e s i m d e n (Arcana M a j r = B y k Giz) ve 56 ia retli kttan ( A r c a n a Minr = K k Giz) o l u a n Tarot destesi nin i n ' d e n kt sanlyor ya da H i n d i s t a n ' d a n , d e i l s e Msr' d a n . 1392'de Fransa Kral 6. Charles'in saraynda kullanld bili niyor. Baka kaynaklara g r e , F r a n s a ' d a n n c e s p a n y a ' d a kulla nlmtr. Tarot'u Bat'ya ingeneler getirdi, deniyor. Yaplan aratrma lara g r e i n g e n e l e r i n dili, Hindistan'n en eski, kutsal dili olan, Sanskrit'ten, hatta z ve katksz Sanskrit'ten b a k a ey d e i l mi. mitir. Amerikal T a r o t uzman Paul Foster Case'a g r e 78'lik d e s t e 1200'lerde Fas'ta t o p l a n a n ve her ulustan g e l e n bilginler tarafn d a n , eski ve geleneksel bilgiyi k o r u m a k amacyla, hazrlanan if reli bir kitabn kalntsndan baka bir ey deildir. ingenelerin Kutsal Kitab denir Tarot'a. Kimine g r e yz yllardan beri o l u a n simgeleri ile t o p l u m s a l , kolektif bilindn aklyor. K i m i n e g r e d e g e m i i , g e l e c e i v e t m zamanlar n g r e n tek y o l , t e k anahtardr. Romaniler kadar Orta a sim yaclarn, 17. ve 18. yzyl gizemcilerini etkileyen mistik (tasavvufi) bir felsefenin g r n t l e m e s i d i r . Simgesel ad ile H e r m e s ' i n ya da Tanr T h o t h ' u n kitabdr evrensel bir y n t e m e alan. G r l d g i b i in bir fal haline gelen, getirilen bu T a r a f l a rn g e m i i o l d u k a geni, karmak ve ortaya koyduklar k u r a m 125 rnein, Sanskrite iskambil (kt) d e s t e s i Tarudur, M a c a r i n g e n e l e r i b u n a Tar derler, Bat'ya Tarot olarak ge

Tarot kartlar - S e z a r ' n hakkn Sezar'a v e r m e k i i n - s o n r a d a n T a r o t ' l a n yaygn hale getiren Rezzan ve Metin Kiraz'n B a d a t C a d d e s i n d e k i gizbilim d k k n n d a satlmaktayd. Falnz ve burcunuz dergisi Tarot k o n u s u n d a aadaki bil gileri de v e r m e k t e y d i : - T a r o t ' a s a d e c e bir o y u n ya da fal arac olarak b a k m a k , gerei grmemek demektir. Onun derinliklerinde metafizik anlamlar gizlidir. Bir kere, 78 kttan ibaret o l u u Eski Msr Hiye_ 124

larla f a l d a n bir hayli deiik, en azndan geleneksel Bat kaynakla rn aratrdmzda (ki, b u g n e d e k , T a r a f l a r l a ilgili t m d e n D o u l u bir k a y n a a rastlam deiliz). D e v a m edelim... Tarot kartlarnn Msr'dan kalma olduklarn ilk belirten ve o k tartlan k a y n a k Protestan Tanrbilimcisi Court d e G e b e l i n ' i n ilk cildini 1773'te yaynlad, lkel Dnya (Le M o n d e Primitif) adl a n s i k l o p e d i k almadr. De G e b e l i n ' i n savna ilk s a h i p kan ise, g e m i i o l d u k a karanlk olan, Paris'ti berber Aliette oluyor. Adn t e r s yz e d i p Etteila olarak k e n d i n i tantan Aliette 1783'te yaynlanan - v e lkel Dnyadan o k e s i n l e n e n - Thot kitabnn eanlaml szl (Dictionnaire Synonimique du Livre de T h o t ) n d e T a r o t ' u p o p l e r bir fal arac haline getiriyorsa da r e t i sinin temellerini, d n d o l a , Yahudilerin Kabala'snda a r a m a k t a n kendini alamyor. Memfis'ten, P t a h tapnann mihrabnda, altn levhalarda ilenmi bir d e s t e kt b u l u n u y o r d u . d e r Paris'li b e r b e r Aliette-Etteila ve bu d e s t e n i n Msr'dan, Hazreti Musa'nn eliyle, Yahu dilere getiini n e s r y o r . Yaklak olarak bir yzyl s o n r a ise Tarot'lar derinliine ara tran Fransz s o y l u s u ve gizemcisi Stanislas de Guaita, her biri 850 sayfay aan, iki ciltlik Kara B y n n Anahtar (La Clef de la Magie Noire) adl almasnda Byk Gizi o l u t u r a n 22 k d, ayrntlar ayrntlara katarak aklyor. Ve nceki yzylda, ada gizemcilii dirilten Eliphas Levi'nin (gerek ad ile A l p h o n s e Louis Gonstant) Yce Sihirin D o g m a l a r ve Ayinsel ekilleri ( D o g m e et Rituel de la Haute Magie, 1896) adl t e m e l kitabna bir g z attmzda Tarot ile ilgili aadaki k o n u ve balantlaryla karlam o l u y o r u z : - Tarot, evrensel bir A B C ; Kabala asndan Tarot; kyamet le ilgisi; simyadaki s i m g e l e r i ; T a r a f l a r l a branice harflerin arasn daki balant; talyan T a r a f l a r ; v.b. stanbul'u m e s k e n t u t m u , Tarot kartlar ile sanatlar, fut Kutsal Kitabn ve K a b a l a ' n i n anahtar; gizemli bilimlerin t e m e l ta; en artc k e h a n e t arac

bolcular, devlet adamlarn, y k s e k f i n a n s temsilcilerini etraflar na t o p l a y p falclk y a p a n uzmanlarmzn, konuya elatmadan n c e , gerilere d n p T a r a f l a r l a ilgili kaynaklar, y o r u m l a r - h a t ta ve hatta p a l a v r a l a r - incelemeleri gerekir mi g e r e k m e z mi? S o r u n u n yant, hi kukusuz, onlara kalmtr fakat, ilgintir ki, u y g u l a m a d a bile ayn g r t e ve teknikte olmadklar o r t a y a kyor. r n e i n , Tarot ile ilgili kapsaml bir kitap yaynlam olan Kiraz ikilisine g r e Tarot herhangi bir yer ve saatte alamyor, ilkin falna baklmas istenen kiinin h o r o s k o p u n a bakp u y g u n g n s a p t a m a k gerekiyor. Tarot o k u m a seanslar, bir sre rahat latc m e d i t a s y o n v e k o n t e m p l a s y o n u y g u l a n d k t a n sonra, g e c e vakti yaplyor. lkin 1,5 saatlik bir k o n u m a yaplyor d e r k e n m u m l a r ve ttsler yaklyor, m a s a y a siyah ipekler seriliyor ve g e r e k s e a n s balyor. B u n u n bir de s a b a h fasl vardr, ev hazrla nyor, u z m a n kendini hazrlyor, giysiler seiliyor v.b. t e y a n d a n televizyon ekranndaki u y g u l a m a y a baktmz d a her e y o k sade, aksesuarlar y o k (teknik aralar saymazsa nz), m u m l a r ve ttsler y o k , u z u n hazrlklar yok. U y g u l a m a n n bir de n c ekli vardr, 900 900'l ekli ki, en kolay ve basiti gibi g r l y o r . Gizemleri ve gizli d i y e bilinen sanatlar serbest piyasaya sr d n z m , m e d y a l a r d a bir oyun haline getirdiniz mi, bu tr kar tlk ve tersliklerden k a n m a k olanaksz oluyor. n k her pa zar ve her medya k e n d i koullarn getiriyor. Getirmekle de yetinmiyor, size e m p o z e ediyor, y a b u d e v e y i g d e r s i n y a b u diyardan gidersin trnden. Olanaklarmzn, beenilerimizin ve ilgi alanlarmzn k a p s a m n a giren her eyi - b u ara g e l e c e e y n e l i k k u k u v e arzularm z - t k e t m e y e fazlasyla altk, t k e t i m e dayal bir uygarln (a yet uygarlk bu ise!) iinde yaadmzdan. Dolaysyla her eyin t k e t i m e almasna, pazara g i r m e s i n e hi a m a m a m z gereki y o r (zaten atmz da y o k ) . stek o l d u u s r e c e bu istei kar lamaya, g e r e k t i i n d e bu istei d r t p a b a r t m a y a eilimli olanlar 127

kacaktr ve hatta, sistemin d e i m e z ve kanlmaz kurallar iin d e , kmalar z o r u n l u d u r . G i z e m d i y e bilinenlerin bir ksm, d n y a nn her y e r i n d e , artk t k e t i m e aktr, k o n f e k s i y o n eklinde u c u za (ya da pahalya!) sunulmaktadr. Bir b a k m a bylesi belki de d a h a iyidir, insanlarn meraklarn karlamak, k u k u ve endieleri ni rahatlatmak, metafiziksel bir hizmet v e r m e k asndan. A n c a k hi u n u t u l m a m a l ki, g i z e m d n y a s (ona gizli bilimler d e y i n , gizli sanatlar d e y i n , batl inanlar, ad d n c e l e r d e y i n , diledii niz gibi tanmlayn) bir b u z d a gibidir, az g r n e n o u g r n meyen.

YEDINCI BLM

GZEMLER VE YORUMLAR
B u g n n stanbul'u d n n s t a n b u l ' u deildir, yarnn stan bul'u bugnn stanbul'u olmayaca gibi. Kentler deiir, byr, evrimleir fakat eski izlerini tamay srdrr, y a l a n a n bir insann y z n d e k i krklklar gibi. A n a d o l u , z e r i n d e n g e e n , t o p r a k l a r n d a filizlenen v e y a yer leen b u n c a uygarlklarn bir potas, bir kab ve aynas o l d u u gibi stanbul kenti d e , yzyllar katlayan tarihi b o y u n c a , g e l m i g e m i l e r i n izlerini kendi b n y e s i n d e katmerletirmitir. Fetih n c e s i bir u z u n d n e m d i r , m i t o l o g y a y a kadar uzanan v e m i t o l o g yay k a p s a y a n ; Fetih sonras O s m a n l s t a n b u l ' u yeni bir an balangcn m j d e l e y e n y a l a n m a y a n bir anttr ve c u m h u r i y e t sonras stanbul d a , g n m z e g e l i n c e y e kadar, a d a l a m a y o k u u n u a d m a d m k a t e d e n , metropolis o l m a y a y z t u t a n , arpk i m g e l e r sergileyen k e n d i n e z g bir olaydr. Her kent k e n d i i gizemini o l u t u r u y o r ve her kent, e s k i d e n iinde yaayanlarn brakm olduklar dayankl, s o m u t izleriyle grntsn kuruyor. Bu grntnn, bu imge kurgusunun derinliklerine i n d i i m i z d e kat kat boyalarla ssl m a s k e n i n arka snda g i z l e n e n , g i z l e n m e y e alan y z kefettiimizde bir ba ka b o y u t u n kaplar alyor paralel bir d n y a y a girercesine. nsan b e l l e i n d e t m yaantsnn anlarn, ister y z e y e k snlar, ister kmasnlar, t o p l a y p saklad g i b i , bunlar z a m a n z a m a n kulland gibi her m e k n v e m e k n l a r t o p l a m , o n u d o l 129
istanbul Gizemleri / F: 9

d u r m u olan, o n u kullanm olan g l e r i n , d u y g u l a r n , arzu v e hrslarn, d ve hayallerin, bilgi ve bilgeliklerin izlerini d e p o l u y o r . Ve nasl ki belleimiz, g n n birinde, yitirmi, u n u t u l m u sand mz bir olay, bir any kafamzda ve y r e i m i z d e , t m arpcl ile diriltiyorsa m e k n l a r d a , benzer bir sre iinde, depoladklar izleri, anlar ve t e c r b e l e r i aa vuruyorlar. Bir ev, bir o d a iinde birikmi olan o l u m l u ya da o l u m s u z g l e r i ortaya kardnda tekinsiz saylyor, bir k o c a m a n kent ise b u n u yaptnda ilkin pek dikkat e k m i y o r , hatta belki de hi d i k k a t e k m i y o r fakat yer alan olaylar dizisi o kentin ok zel tarihine ve b o y u t u n a kaydediliyor. stanbul'un destansal tarihi, yaklak olarak, M.. 660 yln da balyor Kral Bizans'n adn tayan ilk Bizans ile ve bu ilk Bizans ksa sre i i n d e , nemli bir ticaret merkezi oluyor. Bizans'tan ranllar geiyor, Ispartallar, Makedonyallar, Galyallar tarafndan kuatlyor, tarafndan kuatld gibi. R o m a i m p a r a t o r l u u ' n u n bakenti oluyor Bizans, C o n s t a n tin ile, kiliselerin, Hera, Hecate ve A p o l l o tapnaklarnn u iken Bizans i m p a r a t o r l u u oluyor. Ayaklanmalarn, t o p l u katliamlarn, istilalarn a d e t a birbirini izledii bir bakenttir Bizans, g r k e m l i ve kanl. Ayn z a m a n d a Bat'dan gelen g m e n l e r e ak bir bakent. Galata'da V e n e d i k l i ler ve Ceneviz'liler yerleiyor ve 1162'de Pisali'lar, Sirkeci tarafla rnda bulunan bir Ceneviz'li mahallesine saldrp t o p l u bir katli a m a giriiyorlar. 1203'te kent hallar tarafndan talan ediliyor, 1304'te Vene d i k l i l e r i n saldrsna u r u y o r ve d e v a m ediyor... Tarihsel izleri, gelenekleri, kark insan, rk, inan ve inan kalabal ile istanbul kendine z g , benzeri o l m a y a n bir m o z a i k oluturuyor, kimliinin kkenlerini bu mozaikin i i n d e n kartyor. bu istanbul'un f e t h i n e kadar M.S. 193-196 yllarnda Roma'llar

Bu denli maceral g e m i i olan bir stanbul g i z e m l e r yarat masn da k i m yaratsn? Merkez s z c n kullandk bu ehr-i stanbul ri olan, gizemleri saklayan ve gizemleri yaratan. Bir insann g e m i i - g e n l e r i n d e tad g e m i l e r dahil o l m a k z e r e - nasl ki, o insann kimliini o l u t u r u p y n l e n d i r i y o r sa ayn sre, deiik bir b o y u t iinde, kentler iin de geerlidir. A n c a k her kent iin d e i l . stanbul'un bir Merkez olmas, konumundan, gemiin d e n , kimliinden v e ilevinden d e kaynaklanyor. stanbul, n k her z a m a n bir g e i noktas, bir birleme noktas, bir sentez unsuru olmutur. B u g n de yledir, Bat iin halen D o u ' n u n balangc, D o u iin de Bat'nn kapsdr. stanbul'un o k zel kimlii de bu ikililiinden kaynaklanmaktadr. nceki blmlerde stanbul'u ziyaret e d e n , stanbul'dan g e e n ve stanbul'da k o n a k l a y a n b i r o k kiiyi, b i r o k g i z e m usta larn, r g t kurucularn, g i z e m aratrmaclarn g r d k ve k e n d i mize bunlarla ilgili sorular s o r d u k , b a z e n de s o n d e r e c e basit, olaan yantlar verdik, v e r m e y e altk. Ve, bilindii g i b i , b a z e n o l d u k a kark gibi g r l e n s o r u ve sorunlarn z m basit, s o n d e r e c e mantksal, o l a a n yantlara baldr. Merkez ilevini gren her m e k n , kapsam ne olursa olsun, e k i c i bir g c e sahiptir, bir mknats gibi iler. A y n z a m a n d a b u m e r k e z bir d e p o l a m a noktasdr, deiik k a y n a k l a r d a n tarihsel bir sre iinde e d i n e n bilgilerin, kltrlerin kat kat t o p landklar bir ardiye, bir ariv. Ya da y a a y a n ve s o m u t bir bellek. Byle bir yaklam i i n d e Bizans, Bat'y d e p o l a d y s a Fetih sonras stanbul'u D o u ' y u d e p o l a d v e Tanzimat'tan b a l a m a k zere D o u ile Bat'y. stanbul, kendi kimlii iinde, k e n d i n e z g bir bilgi sentezi ni biraraya getirdiyse (ki, hi k u k u s u z getirmitir) bu tr bir sen tezi o l u t u r m a k y o l u n d a olanlar iin bir temel kaynak, y n l e n d i 131 iin ve Merkez d e r k e n de Gizemler Merkezi d e m e k istedik, g i z e m l e

iice

yk

seldii karmak bir bakent. Sonra da D o u R o m a m p a r a t o r l u

rici bir nokta, ufukta beliren aydnlatc bir fener grevini de g r mtr. Bat'dan g e l e n g i z e m t u t k u n u y a d a reti sahibi g i z e m c i stanbul'da D o u ' n u n g i z e m , bilim ve bilgeliini arad gibi D o u ' d a n gelip Bat'ya d n e n ve duraklad stanbul'da iki ayr kayna karlatrarak elde ettii bilgileri ler, b i l a n o s u n u ka rr ve u y g u l a m a y n t e m l e r i n i s a p t a m a y a koyulur. emberlita'n altnda b u l u n d u u sanlan geitlerin Agart a ' y a kadar ulap ulamadn b i l m i y o r u z a m a stanbul'un, yz yllar b o y u n c a , biriktirdii g l e r i n her y n e yayldna inanyo ruz. stanbul gizemleri d e r k e n arya katmz d n e n l e r ola caktr. Bu satrlar, bu sayfalar o k u d u k l a r n d a bir gizem z o r l a m a s n a bel baladmz syleyeceklerdir. Eletiriye her z a m a n a z (eski bir eletirmen o l d u u m u z d a n ) , yanllklarmz kabul e t m e y e de a n c a k , kanmzca, her e y belirli bir mantk erevesi iinde geliiyor, rnekleri, izleri ve olaylar ile. H e m biz, b u r a d a , bir varsaymn zerinde d u r u y o r u z ve b u n u bir sohbet varsay m deil de bir aratrma varsaym olarak g r y o r u z . B u g n bilimin kabul ettii, hatta S t r a s b o u r g ve M e u d o n gibi niversitelerde, b i r o k jeofizik merkezlerinde aratrlan ve tellurizm (topraktan, y e r d e n g a l m a k ) adn tayan bir olay vardr, eskilerin tehlikeli saydklar, bilgisini gizli tuttuklar. t e d e n beri, zellikle A B D ve Rusya gibi lkelerde, d n y a nn o l u t u r d u u g izgileri (ya da y e r y z n n sinir sistemi) nin t o p l u m l a r zerindeki etkileri aratrlyor, bu g l e r i n merkezletirdii noktalar zerinde d u r u l u y o r . Tellurizmin y e r y z k a b u u n u harekete g e t i r d i i , d e p r e m lere neden o l d u u b u g n bir g e r e k olarak kabul ediliyor. S i m y a clar iin bu g y e r y z n n g r n m e y e n g c y d , antik ina nlarda ise c e h e n n e m atei v e y a cehennemin ate nehirleri d i y e adlandrlyordu. Geleneksel bilgilere g r e ilkel insan, t a devri insan bu g c hissediyor, merkezlerini s a p t a y a b i l i y o r d u a n c a k evrimleen insan, baka duyarllklar gibi, bu duyarll da

yitirdi. Eskilerin bu merkezlerde ina ettikleri tapnaklar (Hali'te yerleen Keltlerin Fransa'nn B r e t a g n e b l g e s i n d e k i C a r n a c gibi) s o n r a d a n terkedildi, ykntlar kald. Tellurizm y e r y z n n d o u r d u u e l e k t r o - m a n y e t i k bir g tr, meknlar ve o m e k a n l a r d a k i insan topluluklarn etkileyen, d o a l enerji merkezlerini yaratan. Yoksa stanbul bu tr bir m e r k e z mi, y o k s a yle m i y d i bir zamanlar? Jeofizik u z m a n olmadmz iin, bu t r d o a l ve jeofiziksel olaylarn t o p l u m bilincini ne gibi etkilediklerini s a p t a m a k a m a c mz saylmadndan bu s o r u n u n yantn u z m a n l a r a brakyoruz ve b u n u bir olaslk sayyoruz, varsaymmzn bir paras olarak. Bat ile D o u ' n u n bir b u l u m a noktas olarak g r d m z kentimizde, her iki y n e alan bir kap grevini g r e n stan bul'da deiik kkenli, bazen atan bazense birbirlerini t a m a m layan gelenekler, inanlar ve kltr birikimleri ilevlerini ve etkin liklerini srdryorlar. Kimi insan iin tek yol ifa veren, g ve inan kazandran kutsal dualardr, kimi iin de ilkel sayabileceimiz uygulamalar dr. D o k t o r d a n v e d o k t o r u n tp bilgisinden s o n u a l a m a y a n - y a d a d o k t o r d a n v e tptan, eitli n e d e n l e r d e n dolay, e k i n e n geleneksel k o c a k a r d e d i i m i z ilalara ve ifa y n t e m l e r i n e ba vuruyor; sevgilisi ile b o z u a n , sevgilisinden kukulanan, srdr mekte o l d u u ilikinin g e l e c e i n i merak e d e n bir fal aracna veya bir falcya u m u t balyor. O da yeterli g r n m e d i i hallerde m u s kalara, tlsmlara ve bysel ilemlere kayyor. Bu tr bir g e r e k s i n i m d e ibadet yerleri d e , ayrm g z e t m e k s i zin ve d e i i k inanlardan olan kiiler tarafndan, bir b a v u r u oda oluyorlar. Yatrlara, evliyalarn, eyhlerin ve dedelerin mezarlarna a d a k t a b u l u n u l d u u gibi, Hristiyan ayazmalarn ifal sularna da bavurulur. Sonra, y a a m arkadan arayan veya bul m a k isteyen, en basitinden, bir kiliseye girer, iki m u m alr, yapt rr y o k s a y a n y a n a diker ve yakar. B u k o c a stanbul'da f r k y e v e bakcya gidenler o l d u u

133-

gibi b y u z m a n v e y a eytan karan, gidenler, a d a k t a b u l u n m a k iin

Cin karan

papaza

Bu eit r n e k ve uygulamalarn karsnda bir g i z e m s m r s n d e n sz e t m e k s o n d e r e c e doaldr. Doaldr n k n e her bavuran bilinlidir, ne de her u y g u l a y a n . yi d e , bu b a l a m iinde, g i z e m i n s u u nedir? Gizli bilimlerin, bilgilerin ve sanatla rn s u u nedir? Bilginin, aracn, t e k n i i n hibir z a m a n s u u y o k t u r , s u l u o l m a k ya da o l m a m a k g i b i bir ayrm, bir d e e r l e n d i r m e z n d e b u l u n m a d n d a n . S u d i y e bir olay varsa, s m r varsa, bilinli ya da bilinsiz yanl kullanlma ve y n l e n d i r m e varsa bunlarn s o r u m l u s u ara d e i l , y n t e m , sanat v e t e k n i k deil, bunlar kul lanandr. Gizemin tccarlar demitik y i n e d e , bu gizemli kentin insanlar olan, bizler bu denli ikyet etmemeliyiz (ayet ikyet ediyorsak!) n k ister Bat ister D o u ile bir kyaslama y a p m a ya kalktmzda stanbul'daki gizem t c c a r l a r n n medyalar yurt kullansnlar veya kullanmasnlar, o k aznlkta kaldklarn,

-inanlar ne olursa o l s u n -

B y k A d a ' n i n t e p e s i n d e k i Ermi Y o r g i ' y e kadar kanlar d a var dr. Ancak, kartrmayalm, b y b a k a d u a ise b a m b a k a bir eydir her ne k a d a r kimi insanlar, ayn s o n u c u k a r a b i l m e k iin, ikisine de ayrm yapmakszn bavuruyorlarsa d a . Her tr fala bakanlar, fal k o n u s u n d a uzmanlaanlar geni bir izleyici, mteri kalabaln topluyorlar. R e s m e n b y y a p a n hi y o k t u r - b y c l k yasak o l d u u n d a n - oysa, g e r e k s i n i m d o d u u n d a , k i m k i m e nasl v e n e r e d e n g i d e c e i n i s o r u p r e n e b i l i yor. Gelecein k u k u s u n u tayan herkes - k i h e r k e s g e l e c e i n kukusunu doal olarak t a y o r bu kukuyu giderebilecek, hafifletebilecek, bir u m u t verebilecek birini aryor. Arayp b u l d u u n d a da, yararl olacana, olabileceine inanyor. O l a ki, bu tr ilemlere i n a n m y o r s a bile - g n d e l i k gazetelerinin yldz falna bakanlar gibi - n e olur ne olmaz d e y i p deniyor, d e i l s e bir eit sosyete o y u n u n u sayyor. Gizemde, t e k r a r edelim, her ey her eye baldr, inan ve inanlarda da yledir ve aresizlie, u m u t s u z l u a , e n d i e y e kap lan insan her yere bavurur, her tarafa saldrr. Mantksal d a v r a n mak, aydnlatlm o l m a k temel koul ise bile olaylarn d o u r d u u , yze kard ayn d e r e c e d e t e m e l d u y g u l a r d a h a baskn kyor. Bir y e r d e n s o n r a ne kltrel d o n a t m , ne de parasal olanak lar yeterli g r n y o r : i olsun d i y e , g l m s e y e r e k , kesinlikle inanmyorum d i y e r e k gazetesinin o g n k fal s t u n u n a b a k a n aydn, t m d e n evrimlemi kii ile b o r s a d a k i d u r u m u n u n gelece ini r e n m e k a r z u ve u m u d u ile fal atran, yldzbilimcisine danan st d e r e c e d e k i ynetici v e y a h o l d i n g sahibi arasnda hi fark yoktur. Ayn ekilde sevgilisinin sadakat, ballk d e r e c e s i n i r e n m e k a m a c ile bakcya (yeni ad ile medyuma) vizite d e yen g e n kadnla T a r o t ' d a n bir n e r i , bir iaret b e k l e y e n g e n kz arasnda da hi fark yoktur. Yoktur n k , h e p s i n d e , kaltm sal, genetik ruhbilimsel igdler harekete geiyor. 134

dndaki keskince profesyonellemi benzerleri ile ayn d z e y d e olmadklarn g r m oluruz, ayn katl sergilemedikleri g i b i . Gizemlere gsterilen saygdan m kaynaklanyor b u t u t u m , henz t m ile o t u r m a m , ekillendirilmemi hatta g e r e k bir p r o f e s y o n e l , meslek d z e n e g i r m e m i bir e y l e m i z g i s i n d e n mi? Yoksa, her eye r a m e n , baz konularn t o p l u m u m u z d a k o r u d u k lar gizlilikten? Bakclk d e n e n olay inkr e d e c e k deiliz, p a r a p s i k o l o j i n i n kapsamna giren, durugrnn, o k a denetilmi rnekleri

olan bir olaydr. Nedir ki, bu yeteneini bir meslee d n t r e n , srekli olarak performans g s t e r m e k z o r u n d a kalan bakc, yetenekleri ne denli z g n olsa bile, bir n o k t a d a n s o n r a d o z u artrmak, a b a r t m a k ve g e r e k t i i n d e u y d u r m a k z o r u n l u u ile kar lar. Bakc bakyor ve g r y o r , belirli ekilleri y o r u m l u y o r , z y o r (Tarot kartlarn o k u y a n kimsenin simgeleri, s i m g e aras balantlar, bilinaltnda ekilleen armlar, ruhsal imgeleri y o r u m l a d gibi) ve o n a bavuran kiiye, mterisine, g r p his settiklerini aktaryor. B u n u yaparak d a d e n e y l e r i n d e n kaynakla135

Gizemciliin kesin y o l u n u ve kesin corafyasn i z m e k , ize nan bir ruhbilimsel d o n a t m d a n da yararlanyor. Deilse de o kii hakknda d a h a n c e d e n edindii bilgilerden. O r t a d a bir gizem ticareti v e y a bir gizem s m r s varo luyorsa d u r u m o kadar c i d d i deildir. En azndan henz deildir, televizyonlardaki programlara, telefon hatlarna (ki bunlarn ree t e l e r i n i A m e r i k a ' d a n almz) ve t a l k - s h o w l a r a tarafszca bakt mzda. n n d e s o n u n d a bu 8 m i l y o n l u k s t a n b u l ' d a g i z e m i n eitleri b o l s a bile, bunlara bavuranlarn says artyorsa bile gizemsel k o n u l a r d a uzmanlaanlar, kendilerini yle tantanlarn says halen - v e istek g z n n d e t u t u l u r s a - o l d u k a kstldr. stein artmas halinde bu say k e n d i l i i n d e n artacaktr a n c a k , b i r o k k o n u l a r d a o l d u u gibi, bir gizem furyasn g e i r m e k t e y sek bu furya d a , ierdii t m in olmalarla birlikte, gelip g e e n bakaca furyalar gibi tkenecektir. Bir de gizli sanatlarla u r a a n o y s a b u n u n tantmn y a p m a yanlar, o r t a y a k m a k t a n pek h o l a n m a y a n l a r var ki, yeleyenler. D u r u m g e n e l d e pek vahim olmadna g r e iin ve ilerin tadn b o z m a d a n y o l u m u z a d e v a m e d e l i m z e l d e n g e n e l e g e e rek ve iinde yaadmz, b o z u l a n , soysuzlaan stanbul'a yak k g r d m z baz nitelikleri, zellikleri u n u t m a d a n . Daha n c e d e belirtmitik: Bat'dan g e l e n v e y a D o u ' d a n d n e n g i z e m aratrmacs s t a n b u l ' d a sahip o l d u u direk v e y a irek bilgiye, e d i n d i i gizli retiye katacak, e k l e n e c e k eyler ar yor, hatta a r a n m a s gerekiyor gizli sanatlarn n e r d i i evrenselli e varabilmek ve ola ki, baz aklarn k a p a t a b i l m e k iin. G i z e m ciliin eitli trleri, ekolleri ve teknikleri v a r o l u y o r s a da temel kkeni birdir, bir y e r d e n fkrp yaylyor, g e t i i v e y a yerletii yerlerden bir eyler kapyor ve y o l u n a d e v a m e d i y o r . Gizemcilik tarihinde t m yollar ilkin O r t a A s y a ' d a n kyor, bir kol U z a k d o u ' y a uzanyor d i e r kolu ise, sanki kanlmaz bir ekilde, Msr'a varyor o r a d a n d a O r t a d o u , A r a p Yarmadas, A n a d o l u y o l u ile Bat'ya varyor. bunlar zaten b i l i n m e y e n l e r d i r , bilinmeyen o l m a y ve yle kalmay bilmek b u g n bile pek kolay deildir, fakat h a n g i gzergh izlerseniz izleyin er veya g e A n a d o l u ' y a o r a d a n da stanbul'a varm olursunuz. Bu bir z o r l a m a v e y a bir abart deildir, gzer g h n getirdii bir kanlmazlktr. Sibirya'dan, Turan'dan, amanlar'dan yola kp gizem M o o l i s t a n y o l u ile in'e ve J a p o n y a ' y a varyor; T i b e t ' t e n Hindis t a n ' a geiyor. Ayn k k e n d e n hareket ederek s k a n d i n a v y a ' y a ulayor, Eskimolarla A m e r i k a ktasna gelip yerleiyor; Babil'e vardnda da kola ayrlp Msr, Arabistan ve Roma-Yunanis t a n ' a d o r u yol alyor. T m ktalara yaylan g i z e m c i l i k ve kollarn o l u t u r a n sihir ( m a g i c ) v e b y c l k (sorcery) b y l e c e evrensel bir i n a n s a l toplumsal-ruhbilimsel olaya d n r l e r . lk ve ilkel inan ve inanlara, ilk b y k uygarlklarn dinleri ne bal kalan, temellerini o l u t u r u p k e n d i t e m e l ve geleneklerini kuran gizemcilik D o u ' d a n Bat'ya g e t i i n d e karsna Hristiyan l buluyor, O r t a d o u ' d a ise slam'la kar karya kalyor. Nedir ki, heY b y k t e k tanrl d i n sihiri ve zellikle b y y yasaklyorsa da gizemciliin z n e ve d n s e l - i n a n s a l yapsna p e k bir zarar getiremiyor, g i z e m s e her d n e m d e uzlamac o l m a y iyi biliyor. Getirmesine d e n e d e n kalmyor n k , sihirin v e b y n n , falcln ve bakcln dnda kalan, g e r e k gizemsel aray mos mistik (tasavvufi) bir araytr insanla Tanrnn, m i k r o k y a geliinin,

( k k dnyann) ile m a k r o k o z m o s ' u n ( b y k dnyann) brara-

iice

kaynaynn araydr, dnyasal k k hesap

larnn, d u y g u s a l atmalarnn ve parasal endielerin, siyasal tedirginliklerinin o k t e s i n d e . A n c a k b u n u d a g z a r d e t m e m e k gerekiyor: M a g u s y a d a sihirbaz d o a n n v e d o a s t n n glerine sahip olmak, gizleri ni z p , belirli teknikler ve ayinsel modeller, riteller y o l u y l a kul l a n m a k isteyen kiidir. A m a c bir Tanr ya da bir yar-tanr o l m a k deildir, Tanrya yaklamaktr, evrensel g c n bir paras o l m a k -

137-

tr. B y l e bir a m a c a varabilmenin yollar deiiktir, z o r d u r , kta d a n ktaya, inantan inanca eitlemeler ierir. Nedir ki, z n e baktmzda a m a ayndr: z n iinde erimektir. stanbul'un her e i d i n d e n gizemlerini aratrdmzda o l u m lu olanla o l u m s u z olan, g e r e k olan ile y a p a y olan, d o r u olan la olmayan ayrt e t m e y e altmzda karmza sandmzdan d a h a da geni, karmak bir m a l z e m e kar. Ve bu m a l z e m e salt izlerden, kalntlardan, iaretler ve inanlardan giderek u y g u l a m a lardan o l u m u y o r ; yzyllar b o y u n c a stanbul'un ilk ve sonraki meknlarnda ayn potann iinde eriyen, st ste gelen, stra t u s l a r , yzeyler m e y d a n a getiren bir m a g m a haline gelen bir z d e n m e y d a n a geliyor. stanbul'un bir g o d a olmas a d a bir s o r u n d e i l dir; g , n k potay belirleyen en ak ve grnebilir olaydr, kentin tarih n c e s i n e uzanan ve bu kentin mozaikini ekillendi ren bir sorundur. Bizans kaplarn Latinlere ayor, Fetihten s o n r a Fatih Sul t a n M e h m e t kentin n f u s u n u artrmak iin, Belgrat'tan, Krm' d a n , Kafkasya'dan g m e n l e r getirtiyor. Ve spanya'dan snan Yahudilerle (1492) stanbul Kabalac l a r a kollarn ayor, Bizansl simyaclarnn kandan sonra. Etkenler, karmlar ve deiimler! Hal b y l e y k e n s i m y a c Nicolas Flamel'in yaamn deitiren destansal bir elyazmasnn, geleneksel olarak stanbul kl olmasna, yle g s t e r i l m e s i n e hi a m a m a k gerekiyor. Kentsel Gizem, yani bir kentin, stanbul gibi bir m e g a ken tin (baka bir y o r u m l a , bir k e n t - k a s a b a - k y birikiminin) ierdii ve d o u r d u u gizemler ile kendi i g i z e m i , anlamndaki d e y i m i kullandmzda m u h a k k a k ki b u n u n , bu olayn, ayrntlarna ve ayrmlarna varmamz gerekiyor, potay oluturan deiik ve fark l unsurlar saptayp bunlar bir t m e b a l a m a k asndan. Aksaray'n ya da Ayasofya'nn ierdii gizemlerle A n a d o l u m a d d e s e l dnyann zincirlerinden, y k m l l k l e r i n d e n k u r t u l u p tek evrensel ze ulamak ve bu

kkenli g e c e k o n d u ortamlarnn tad g i z e m l e r arasnda, inan ve u y g u l a m a , k k e n ve ilev asndan farklar vardr ve r n e i n , yzyllk tarihini g z n n d e t u t t u u m u z d a b u g n kimilerinin nos taljik sayd d n s e kozmopolit bir kimlik tayan bir B e y o l u ' n d a ne tr gizemlerin gizlendiini k i m aratrmtr ki? O y s a ki Bat'dan gelenlerin ura ve m e k n paa konaklar ile birlikte, hi k u k u s u z Galata-Pera hattndadr, eski Pera'nn sonraki B e y o l u ' n u n zel m a l i k n e l e r i n d e v e g i z e m c i l e r i kabul e d e n eliliklerinde. M o d a s g e m e k bilmeyen, zentiler yaratp bunlar besleyen nostaljiye hi bulamakszn gerilere d n p baz d a h a g e n e l kav ramlara dikkatimizi verelim. T e k r a r d a n yarar kar: bir kentin g i z e m l i , esrarlar tayan ve sihirlerden oluan bir arj, bir i g tadn kabul e d e c e k sek - e n azndan b u n u bir aratrma varsaym olarak g r e c e k s e k - inandrc olan, olabilen rnekler d i z i p varsaym s o m u t l a trma y o l u n a gitmeliyiz. Bir kentin her blgesi ayr bir kimlik ve nitelik, ayr bir hava tar, ister g e m i i n d e n kalan izler, ister s o n r a d a n gelen ve n c e kilere katlan (ya da ncekileri rten, silen) katklarla. S o r u n u salt bir yedi tepe perspektifi iinde d e e r l e n d i r m e k hi yeterli deil dir, n k tepe d e y i p tepecikleri u n u t m a m a k gerekiyor. Bu, genel hatlar ile, salt g i z e m aratrmacsn deil d e , insanbilimci yi ve f o l k l o r c u y u , halkbilimcisini ilgilendirir inanlara d a y a n d iin. n c e k i iki b l m d e tantmaya ve izlemeye altmz o Bat'dan gelenlerin taradklar blgeleri bilmiyoruz.- Bilmi olsay dk bu varsaymsal araymz n e m l i ipular kazanm o l u r d u . Yine de bir genellemenin boyutlar i i n d e , stanbul'da aradklar, ola ki arayp bulduklar ey gitgide belirleniyor. Denecek ki, bu sayfalarda Bat'dan gelenlere fazlasyla n e m v e r d i k ancak, kanmzca bunlar d a stanbul'un baz gizem lerini aratryordu ve bu adan onlara baktmzda, birer anah tar kimlik ve ilevini de kazanabilirler, tayabilirler.

Baz balantlara girerek z e t l e m e y e alalm: - N i c o l a s Flamel, Bursa'daki dervi olabilir ya da o l m a y a b i lir fakat s i m y a c Flamel'in, sanatnn kkenlerini a r a m a k iin, istanbul'a, B u r s a ' y a gelmi olmas (resmi l m tarihinden s o n r a bile) s o n d e r e c e d o a l saylmal. Flamel s i m y a n n a m a l a r n d a n biri olan Felsefeciler Tann sayesinde hem altn y a p m a y , h e m d e l m s z l e (deilse d e o k u z u n bir y a a m a ) ulamay baarmtr a n c a k b u o k aratran, o k r e n e n v e s o n r a d a n o k gezen kii simyann kkenlerinin slam bilimcilerine bal o l d u u n u k u k u s u z bilmekteydi. Hatta ve hatta s i m y a d a k i tinsel ve mistik (tasavvufi) izgisinin Al Gazali'nin, t m d e n tinsel olan, mutluluk simyasna yakn o l d u u bilincindeydi belki. Flamel'in y a a m izgisini deitiren, stanbul'da b u l u n d u u sylenen Y a h u d i A b r a h a m - Avram'n e l y a z m a s n d a n b i r o k kez sz ettiysek d e ieriine hi d e i n m e d i k . D e i n m e m i z belki d e bizlere baz i p u c u verebilecektir. Yazl o l a r a k tarihi 1458 d i y e verilen m e t i n d e nerilen tek nik, ki: - Alt ay s r e n bir inzivaya ekilen magus (sihirbaz) bu z a m a n iinde bir yeniden d o u t a n g e e r ve m e t i n d e k i tanmla ma ile, Kutsal ve K o r u y u c u Meleinin bilincine ve sohbetine ular. Harfi harfine alndnda magusun K o r u y u c u Melei ile olan tanmas ve ilikisi bir d o s t l u k e r e v e s i i i n d e oluur. S i m gesel olarak d e e r l e n d i r i l d i i n d e bu tanma mistik (tasavvufi) bir sretir, Alt ve st kimliin birlemesidir veya Nesnelle znelin birlemesi ya da Evrensel biline ulamaktr. nzivadan ve K o r u y u c u Melekle b u l u m a d a n s o n r a kii ( m a gus) Abra Melin'in drtgenlerini kullanmaya balayabilir. r n e in, aada karlan, ilki byk bir defineyi bulmak, ikincisi ise dolu yadrtmak iin, d r t g e n l e r zerinde alabilir. ngiliz aratrmacs Francis King'e g r e , T a p n m a Yogas) Hintlilerin y o a yle (Bhakta-Yoga, u y g u l a m a s n a yakndr.

1) S E G L A H ERALPA G LENL L A H 2) C A N A M A L AMADAMA NADADAM ADANADA MADADAN AMADAMA LAMANAC Altn afak ( G o l d e n Dawn) r g t n d e n M a c G r e g o r Mathers'e g r e m e t i n d e k i baz d r t g e n l e r tehlikeli bir d o a y a sahip tirler ve o r t a d a braktklarnda duyarl kiileri, o c u k l a r ve hatta hayvanlar etkileyip obsesiyonlara (saplantlara) yol aabilirler. Evrensel Bilin'ten yola kp definecilie ya da d o l u y a var m a k pek yakk g r n m e z s e bile A b r a Melin'in kitab, pratik for mlleri bir y a n a , baka boyutlara da alan bir m e t i n olarak bilin mektedir, zellikle Flamei'e t a h m i n e d i l e m e y e n bir servetle birlik te l m s z l (deilse,, o k u z u n bir yaam) kazandrdna baklrsa. Kitabn ilk sayfasndaki yazya g r e yazar Y a h u d i A b r a h a m - Avram'dr ya da brahim. Bir prens, bir h a h a m , bir yldzbilimci ve bir felsefeci. Bandan beri kitabn rahip ya da yazar (yazc) o l m a y a n l a r a y a s a k o l d u u belirtildii gibi b u n a aldr etmeyenle re ynelik lanetler de sralanmaktadr. A n c a k Flamel'in ve o n d a n s o n r a m e t n i kullananlarn - k i bunlarn arasnda Altn afaklard a n Aleister Crovvley'i de k a t a b i l i r i z - zerinde durduklar, z dkleri veya zmeye altklar diyagramlarda, simgelerde y a a m ve l m n gizleri, d o a n n ve bilgeliin gizleri akland kabul edilen bir noktadr, bir gerektir. Bu tr g e r e k l e r i n sahibi H a m e l ' i n , elyazmasnn ortaya kt 141 branicede ChNML = Dolu Keldanllarda Segilah = H a z i n e

 s y l e n e n , stanbul ve Trkiye ile ilgilenmesi hatta kaynaklara bir d n y a p m a s k a d a r o l a a n bir e y d n l e m e z . B u r s a ' d a k i derviin Paul Lucas'a sylediklerini anmsayalm: k u s u r s u z l u a e r i e b i l m e k a m a c ile d n y a y d o l a a n yedi dost, her y i r m i ylda bir setikleri bir kentte biraraya gelen yedi dost ve b u n l a r d a n , kimya, s i m y a ve Kabala konularnda u z m a n , t a n bir bilge... Kabala d e r k e n de aklmza bir b a k a stanbul y o l c u s u geli yor: Truva aratrmacs spanyol d i n a d a m ve u z m a n Kabalac R a y m o n d o Lulle! Kabala en ksa bir tanmlamayla, Kutsal Kitab, Eski Ahit'i aklayan, bir paralellik kuran Yahudi inancnn en n e m l i mis tik (tasavvufi) metnidir, Tanr, insan ve evreni ele a l a n , Kutsal Kitabn gizli y o r u m u n u veren. Kabala'sz bir Yahudi t o p l u l u u d n l e m e y e c e i n e g r e , Kabala'y oluturan iki kitabn yani Sepher Jetzira (Yaradl Kitab) ile Zohar (Parlaklk, lk)n, ister 1492'deki g l e , ister o k d a h a n c e d e n , i s t a n b u l ' a g e l m e si doaldr. Kald ki Fatih'in korumaclndan yararlanan, span y a ' d a 1391, 1481 ve 1492 yllarnda E n g i z i s y o n ' u n kanl gazabna u r a y a n , Yahudi topluluklar s t a n b u l ' d a n baka R o m a , C r e m o na, Mantova, P a d o v a ve Firenze gibi talyan kentlerine sndkla rnda Kabala ile ilgili almalarna yeni bir hz v e r m e y e balyor lar. Ve u n u t m a y a l m ki, Yahudi t o p l u m l a r ve g i z e m c i l e r i bir yana, Kabala'ya b a v u r m a y a n , d a n m a y a n , g i z e m retilerine k a t m a y a n Batl u z m a n ya da r g t y o k t u r , dinsel inanc ne olur sa olsun. Kabala'dan b a k a bir konuya g e e l i m , her ey her e y e b a ldr d i y e n izgimizi izleyerek, her eyi her eyle bile bile kartra rak. stanbul y o l c u l a r n d a n lmsz Saint-Germain'in, Cagliost r o ' n u n ve C a s a n o v a ' n n , bilindii kadaryla, D o u g i z e m c i l i i y l e p e k bir balantlar y o k t u , C a g l i o s t r o ' n u n Msr'dan etkilenerek k u r d u u loca iin o l u t u r d u u ritel, geleneksel a y i n ekli bir 142 Fla m e l ' i n sahte bir c e n a z e y i nasl hazrladn ayrntl ekilde anla

yana. A n c a k n , g i z e m c i o l m a l a r n d a n baka, b a l a y a n bir nokta vardr: r g t a d a m olmalar G l - H a olmalar. Gl-Ha (Rose-Croix; Rosicrucian; Rosa-Croce) rgt lkemizin g i z e m aratrmaclar v e u z m a n l a r n c a sanki y e n i y a d a ksa denilebilecek bir sre n c e kefedilmi bir r g t t r (saptaya bildiimiz kadaryla G l - H a ' t a n s z e d e n kaynak Bilinme yen ansiklopedisi, Sarkaya'nin Trkiye Gizemleri ve hazrlad mz Uzaydan Geldilerdir). O y s a ki, y u k a r d a sralanan (en azndan) kiinin, g i z e m c i n i n i s t a n b u l ' a g s t e r d i k l e r i ilgi r g t n , yaklak olarak, iki belki de yzyl n c e k e n t i m i z d e operatif (faal) o l d u u n u g s t e r e n bir kant olarak saylmaldr. Trkiye'de, gizemcilikle ilgilenen ve uraan evrelerde Gl-Ha d e n i l d i i n d e akla g e l e n ilk (ve, bildiimiz kadaryla, tek) kii Metin Kiraz'dr. Kiraz, n k , basnda ve yaynlarda bu r g t n bir yesi o l d u u n u belirtmitir. Gl-Ha, b u g n k uygulamasyla, gizli bir r g t deildir, eitli lkelerde kurulular o l a n herkese ak ve ak bir r e t i d e bulunan, belirli bir cret karlnda ye kabul e d e n , t a n t m a y a n e m veren bir eit cemiyettir. Baka nedir bu Gl-Ha r g t v e y a c e m i y e t i , yelerine ne gibi yararlar salyor ve en nemlisi, a m a c nedir? Rose Croix (Gi-Ha)n retisi mistik olmas nedeniyle d o a l olarak U z a k d o u mistisizmi, sufizm gibi D o u l u mistik rgtlerle ayn paralelde. d i y e aklyor Metin Kiraz. rgt ola rak bunlarla bir ilgisinin o l d u u n u s a n m y o r u m . A m a retileri o k farkl d e i l , Bat'da Rose Croix (Gl-Ha) kaynakl bir baka gizemli kurulu da, G o l d e n D a w n (Altn afak). ... (Gl-Ha) mistik, oklt, parapsikolojik, bilimsel, ahlaki, fel sefi ve benzeri retilere yer veriyor. Bunlar a k l a m a m m m k n deil. Ayrca, a k l a m a y a y e t k i m de y o k . Zaten aklamalar, retinin i i n d e b u l u n m a y a n biri iin anlamsz olabilir. 1970'lerde Gl-Ha r g t n e giren Metin Kiraz'n y u k a r k i aklamalarna baz, d a h a ayrntl, biigiler ekleyelim ve ilk elden, r g t n Fransa'daki m e r k e z i tarafndan bavuranlara g n d e r d i i tantma b r o r n e bir g z atalm.

Fransa'daki merkezi Le Neubourg'daki Omonville atosun d a b u l u n a n , k e n d i n i dinsel v e tarikatsal o l m a y a n , uluslararas geleneksel ve felsefi bir eylem o l a r a k s u n a n A M O R C yani Antik ve Mistik G l - H a Tarikat (Ancien et Mystique Ordre des R o s e - C r o i x ) n i n 1986 bask tarihini tayan ve bize 1990 ylnda ulatrlan 36 sayfalk, Yaamn Hakimiyeti balkl kitapkta ilk nce rgtn baz ok nl yeleri tantlmaktadr. rnein, A l m a n felsefeci ve m a t e m a t i k i s i Gottfried Leibniz (1646-1716), ngiliz felsefecisi Francis B a c o n (1561-1626), a d a felsefenin balatcs Fransz Rene D e s c a r t e s (1596-1650), Amerikal devlet adam, yazar ve bilim a d a m Benjamin Franklin (1706-1790), Fransz bestecisi C l a u d e D e b u s s y (1862-1918) ve nl arkc minik sere Edith Piaf (1915-1963) g i b i . Brorn birinci blmnde, zetle, varolmann plan, gizemi

- Benliin geliimi, - Mistik (tasavvufi) yasalarn ilkeleri, - Antik s i m g e l e r i n g e r e k anlam, - Evrensel bilin ve evrensel bilinle iletiim, - D o u statlarnn retileri, - Y e n i d e n o l u u m , salk, y a a m n uzatlmas, Renkler, dnce radyasyonlar, ses ve k zerinde

deneyler v . b . B r o r aldmz tarihte A M O R C ' u n Fransz r g t n e ye o l m a creti t o p l a m 920 Fransz frankyd ve ilgintir ki, y e n a m zetlerinden ne lise, ne de y k s e k r e n i m sahibi olmalar gibi bir koul a r a n m y o r d u n k , t a n t m a b r o r n d e yazld g i b i , bir gazeteyi o k u y u p anlayabilen kii derslerimizin ieriini ve basit ekilde s u n u l a n temel g e r e k l e r i anlayabilir ve yararlanabilir. B u d a y e namzetlerinin kltr d z e y i k o n u s u n d a bir l olsa gerek! a d a Gl-Ha r g t A M O R C ' u n San J o s e (California) merkezi tarafndan yaynlanan, r g t n ilk i m p a r a t o r u ( ! ) H . S p e n cer Levvis tarafndan hazrlanp 1918-1972 yllar arasnda 22 bas k y a p a n ( M a k a Camisinin n n d e t e z g h k u r a n bir eski kitap satcsndan edindiimiz) Gl-Ha Elkitab ( R o s i c r u c i a n M a n u al) kurulu hakknda g e n i bilgi v e r e n bir kaynaktr. Aile ve i yaamyla ilgili Gl-Ha y n t e m l e r i ; sa'nn gizli retileri; r g t n t a m tarihi; kullanlan eski iaretler; Pasifik O k y a n u s u n u n kayp ktas L e m u r i a ; K e o p s Ehram'nn s i m g e s e l kehanetleri; baarlan evrensel g r e v ; eski Msr'dan k a l m a v e r a set v e benzer k o n u l a r d a yayn y a p m olan A B D ' d e k i A M O R C ' u n Y c e B y k Locas'nn elkitabnda aadaki bilgiler v e r i l m e k t e dir, zet olarak: - A M O R C ve tekilt, - a d a bir simyac ve l a b o r a t u v a n , - r g t n B y k Locas'nn y n e t m e n l i i n d e n b l m l e r , - yeler iin genel bilgiler, - Mistik simgeler ve anlamlar,
- 145 istanbul Gizemleri / F: 10

ele alnyor, y a a m yolu, neden b u dnyadayz?, yazg t m hareketlerimizi y n e t i y o r mu?, yaratc gler g i b i arabalklarla. kinci mektedir. Gl-Ha r g t n n g e l e n e i ise, M.. 1350 ylndan ve Fira v u n 5 . A m e n h o t e p ' t e n b a l a m a k zere, n c b l m d e z e t l e n mektedir. A r d n d a n 1610 tarihli Gl-Ha Kardelii'nin n (Fa ma Fraternitatis Rosea Crucis) ve 1615 tarihli Gl-Ha Kardeli i n i n tirafnamesi (Confessio R.C. Fraternitatis) adl klasik bil d i r i l e r d e n sz e d i p A M O R C ' u n bir d i n ya da bir tarikat o l m a d , kr g t m e d i i , siyaset y a p m a d vurgulanmaktadr. D r d n c b l m Gl-Halar'n kazandrd yararlar belirt mektedir: yaam y e n i d e n ekillendirmek, iimizdeki g l e r i hare kete geirmek v.b. gibi. Ve reti konular arasnda: - Titreimler ve etkileri, - Evrensel birleim y o l u y l a nsezi, - Z a m a n n ve uzayn gizleri, blmn bal B u l u l a r d r ve bilgelik okullar, o d u n l u u n altndaki k, deneyler, sezgi gibi konular ier bir y a a m iimizdeki

- reti y n t e m l e r i , - Ha iaretinin evrimi, - Y c e Beyaz L o c a , - Gl-Halar'n y a a m yasas v . b . Bol resimli o l a n yaynda aadaki izimler de ilgin bir m a l z e m e iermekteler: - Tapnan ve locann plan, - AMORC'un mhrleri, - Msr simgeleri, - Gizeh'teki b y k e h r a m , - Kabala r e t i s i n i n plan, - Faust'un be keli yldz, - Hz. S l e y m a n ' n m h r , - Pratik Gl-Ha simgeleri, - AMORC'un abc'si, - Simgesel saylar v.b. K o n u m u z ve k o n u m u z a dahil ettiimiz kiilerle balantl ola rak bizi, d o r u d a n d o r u y a , ilgilendiren Gl-Ha'n a d a k u r u l u u ve her b a v u r a n a ak retisi d e i l s e de y u k a r d a , zet ola rak, g z d e n g e i r d i i m i z iki kaynan g e n e l l e m e d e yararl olabile ceklerini d n d k . A n c a k , eskiye d n d m z d e , g z n n d e t u t m a m z g e r e k e n bir n o k t a vardr: Fransz aratrmacs J e a n L o u i s Bernard'n belirttii gibi g e r e k Gl-Ha'lar r g t t e n o l a n oysa lard. O l d u k a karanlk v e g e m i e d n k bir o r t a m d a hareket etti i m i z d e n bir aydnla k a v u a b i l m e m i z olanak d da kalabilir. Yine de, Gl-Halar'n T r k i y e ' d e ve s t a n b u l ' d a neler aradklar n t a h m i n e t m e y e kalkmadan n c e r g t n geleneksel tarihi ne bir g z atalm. r g t n geleneksel - o y s a bilinen, aklanan h e r h a n g i eski k a y n a k ve b e l g e d e n yeri o l m a y a n - tarihine g r e ilk k Msr gsteriliyorsa da Gl-Ha'n ilk izlerine 1597'de rastlyoruz. O yl bamszlklarn koruyan, g e r e k kimliklerini gizleyenler v e y a kendilerine (Saint-Germain gibi) d e i i k kimlikler u y g u l a y a n

ad belli o l m a y a n bir simyac, A v r u p a ' n n baz lkelerini gezip, a m a c s i m y a zerinde almalar olan bir c e m i y e t i k u r m a y a al yor. 1614'te, Almanya'nn Cassel kentinde, Dnyann genel reformu adl alma ve eki olan Kardeliin n yaynlanyor ve r g t n tarihi ilk kez aklanyor, k u r u c u s u o l d u u sylenilen 14. yzyl Alman soylusu Christian (Hristiyan) Rosenkreuz (Gl-Ha)ten sz ediliyor. 1378'de b u destansal Rosenkreuz, Y u n a n c a y v e Latinceyi r e n m e k zere, bir keile birlikte, Kbrs'a ve K u d s ' e geiyor. Kei K u d s ' t e vefat e d i n c e 16 yandaki Rosenkreuz, Arabis t a n ' a g i d i y o r ve ad Damcar olan bir kentte orann bilgeleri ile t e m a s kuruyor, aydnlanyor ve ald bilgilere d a y a n a r a k retisi nin temellerini atyor. s p a n y a ' d a da b u l u n a n A l m a n s o y l u s u 150 y a n d a y k e n , giz li r g t n k u r d u k t a n ve etrafna b i r o k r e n c i y i t o p l a d k t a n sonra, lkesinde lyor. 1604'te mezarn a a n bir Gl-Ha iin de gizemli yaztlar ve altn harflerle yazlm bir kitab buluyor. yle der r g t n geleneksel tarihi. 16. yzyldan b u g n e kadar Gl-Ha r g t eitli safhalar d a n g e i y o r , z a m a n z a m a n Protestanlarn z a m a n z a m a n Katolik lerin etkisi altnda kalyor, 1785'te ise A v u s t u r y a ' d a yasaklanyor. Baz Batl aratrmaclarna g r e , Gl-Ha r g t Seyyid A b d l k a d i r Geylani'nin Kadirilik tarikat ile baz benzerlikler g s termektedir. Yine Batl olan b a k a c a g i z e m tarihilerinin y o r u m u na baklrsa Gl-Ha'n t e m e l i n d e tasavvuf yatmaktadr. Simyaclara g r e han anlam ktr d e r A r k o n Daraul dolaysyla Gl-Ha'n anlam G l ' n I da olabilir. ayet bu byleyse A b d l k a d i r Geylani'yi izleyen aydnlatlmlarn Arap retisiyle ilgin bir paralellikleri ortaya kabilir. Geylani'nin 12. yzylda B a d a t ' t a k u r m u o l d u u pratik tasavvuf y o l u n u n ad Gl'n Yolu (Sebil-el-Ward) idi... Fakat Gl-Halar'n 'inisiyasy o n ' t r e n l e r i ve b a k a c a noktalar Orta a'n (tinsel simyann dnda) ile urar, G l ' n Y o l u ' n u izleyenlerin retisi ile pek uymuyor. Gl-Halar' A r i m e d ' i n aynalar

B a c o n ' u n robotlar ile ilgilenir, s n m e y e n ate ve s o n s u z devin genlikle, aritmetikle, d o a n n m z i i ve u y u m u ile g e o m e t r i ve kehanetlerle m e g u l olurlard. 1622 ylnda Paris'in duvarlarna aslan ve Gl-Ha kardeleri nin B y k Koleji'nin imzasn tayan m a n i f e s t o s u n a , ksaca baktmzda ne g i b i vaatlerle karlayoruz? - Kardelerin, yanllklardan ve l m d e n insanlar kurtar m a k amacyla b u l u n d u k l a r lkelerin dillerini k o n u a b i l m e k , a ve susuz k a l m a m a k , y a l a n m a m a k , d o a n n t m gizlerini aklayan kitabn bilgilerinden yararlanmak. Ancak, salt m e r a k y z n d e n Gl-Halar'la t e m a s e t m e k iste yenler onlar hibir z a m a n g r e m e y e c e k l e r d i r . B u n a karn kar d e l i e ye olanlar verilen szlerin nasl yerine getirildiini g r e ceklerdir. Gizemin aratrmaclar ve tarihileri, zellikle Bat'da, Hal Seferlerinden ve T a p n a k valyeleri ile Batini H a s a n S a b b a h ara sndaki ilikilerden b a l a m a k zere, slami retilerinin, slam gizemciliinin Bat'daki rgtleri, kuramlar ne denli etkilediklerini aratrdlar ve aratryorlar. Siyasal p l a t f o r m d a ve inansal u y g u l a m a d a sanki kar karya gelip atan M s l m a n D o u ile Hris tiyan Bat ortak noktalarn her iki tarafn mistik (tasavvufu) iz g i s i n d e buluyor. Fransz Rene Alleau'nun vurgulad gibi, iin z tarihsel olaylarda veya yazl kaynaklarda d e i l de mistik gizemciliinin, r g t s e l ve gizli gizemciliinin, tinsel yaamn kut sal bir g e l e n e e b a l a r k e n , kulland simgelerde, s t r k t r l e r d e ve a y i n ekillerindedir. Bu b a l a m d a , ilk Gl-Ha r g t n Kadirilik etkilemi o l a b i lir, Gurdjieff t a s a v v u f u n arln hissetmi olabilir ve paralellikler aradmzda, mistik ya da evrenbilimsel g i z e m c i d n c e s i n d e , hvanu's-Safa o k u l u n u n Risaleler'ine kadar varabiliriz en azn d a n konusal olarak. Fa'kat, s o r u m u z a d n e r e k , stanbul'a gelen, stanbul'dan g e e n her Batl g i z e m c i (ister stat, ister aratrmac), G l H a olsun y a d a T h e o s o p h e olsun, eksikliini d u y d u u , bilgisine 148

eklemek istedii slami bir d n c e n i n p e i n d e midir? D o k t o r F a u s t ' u n , bir astral, b e d e n s i z y o l c u l u u n d a stan b u l ' d a n getiini d a h a n c e g r d k . Benzer bir y o l c u l u u n bir baka rnei ise 18. yzyl eyhlerinden M e h m e t K a r a g z ' n y a a m y k s n d e karmza kyor, bir eit D o u l u Batl magus, g i z e m c i karlatrmas olarak. M e h m e t K a r a g z ' d e n sz e d e n bir k a y n a k A r k o n D a r a u l ' u n Cadlar ve Bycler (VVitches a n d Sorcerers, 1965) adl kitab dr v e b u k a y n a a g r e : - M e h m e t K a r a g z 17. yzylda Tataristan'da d n y a y a geli yor, babas bir samandr. T r k e k o n u a n g e n M e h m e t , Buhara'da, S e m e r k a n t ' t a , K a g a r ' d a b u l u n u y o r , bir bilginin b e n i m s e yebilecei, b a l a n a b i l e c e i bir r e t i n i n aray iindedir. Yllarca D o u ' y u gezer Karagz, saysz bilginler, bilgeler ve gizemciler ile tanr, H i n d i s t a n ' a kadar uzanr fakat aradn b u l m a z , zellik le H i n d i s t a n ' d a sergilenen oyunlara k a n m a z . 1760'lardan sonra Karagz mekn olarak Arnavutluk'u seer, o r a y a yerleir ve o r a d a bir h e k i m , bir bilge olarak nlenir, etrafna r e n c i l e r toplar. M e h m e t K a r a g z ' n stanbul'a b e d e n e n gelip g e l m e d i i n i aklamyor yazar-aratrmac Daraul fakat ilgin bir olay nakledi yor: Karagz'le g r m e k isteyen Sultan (Sultan'n ad verilmi y o r oysa, b y k bir olaslkla, 3. M u s t a f a olabilir) o n a bir eli g n deriyor. Karagz ise, k o n u y u eli ile k o n u m a k t a n s a , saat b o y u n c a odasna ekiliyor ve ktnda eliye Sorun halledildi, sultanla ahsen g r t m der. aknla kaplan stanbul'a d n d n d e ve sultana Meh met K a r a g z ' n bir sahtekr o l d u u n u s y l e m e y e hazrlandn d a padiah kendisine Karagz'le y z y z e k o n u t u u n u bildirir. Kesin bir yant v e r m e k olanaksz ise de g z d e n g e i r d i i m i z rneklerin bazlar (Gurdjieff, S e b o t t e n d o r f ) ve d davranlar, dnyasal faaliyetleri ne olursa o l s u n , Gl-Ha l s ( S a i n t G e r m a i n , C a g l i o s t r o , Casanova) yle olmas gerekiyor. 149 ile simyaclardan Flamel iin

Ya dierleri, ya Theosophienin k u r u c u s u M a d a m e Blavatsky? lgintir ki, D o u ve U z a k d o u gizemleri ile o k y a k n d a n ilgilenen, Hint ve Budist retilerinin etkisi altnda kalm o l a n Helena Petrovna bir slam Bilinci ne varm gibi g r n m y o r . Tanrbilgelik retisinin akland Tanrbilgeliin Anahtar (La Clef de la T h e o s o p h i e , Paris basks 1895) adl almasnda Blavatsky, k k e n ve kaynaklarndan sz ettiinden, N e o - E f l a t u n c u A m m o n i u s S a c c a s ' , B u d i z m ' i , Hintlilerin Vedantalarn, B a b i l ' d e ki Hahamlar, Fitagoras ve K o n f i y s ' , Plotinus ve sa'y, Kutsal Kitab ve Kabala'y sayyorsa da slama ait hibir kayna dahil etmiyor. Blavatsky'nin k u r d u u felsefi-inansal akmnn b a u c u kitaplarndan saylan Fransz E d o u a r d S c h u r e ' n i n Byk nisiyeler (Les G r a n d s nities, 1926) ise Krina, Rama, Musa, Eflatun, Phytagoras, O r p h e u s , H e r m e s ve sa'y iermekle yetiniyor (o kadar ki T r k e y e e v r i l d i i n d e Hazreti M u h a m m e d s o n r a d a n etkilenmitir). Gizemci, g i z e m k u r u c u s u v e g i z e m aratrmacs m a l z e m e s i ni diledii ve k e n d i d n c e s i n e en yakn g r d k a y n a k t a n alr. Bu z g r bir y n t e m d i r , k e n d i gizini iinde tayan bir y n t e m . Kimi belirli bir g e l e n e e bal kalr (Msr, Eski Ahit, B u d a ' nin yaztlar, Yeni Ahit v.b.) kimi d e , d a h a d o r u bir y o l u seerek, Yahudi-Hristiyan izgisi ile yetinmeyerek slam da inceler, yorumlar, etkisini hisseder. Tpk cetvelini t u t m a y a altmz o u istanbul ziyaretilerinin yaptklar gibi.

SEKIZINCI BLM

STANBUL BYLER
Bir kentin g i z e m s e l , sihirli p a n o r a m a s n i z m e y e kalktmz d a v e gizli diye bilinen - o y s a o r t a d a ak ak p a z a r l a n a n - bilim ve sanatlarna d e i n d i i m i z d e byden ve bylerden de sz e t m e m i z g e r e k i y o r n k by g i z e m i n kanlmaz ve ayrl m a z bir parasdr. Ve sihirle u r a a n sihirbazn, majiyi uygula y a n magusun alandr. Niyetleri, nedenleri ve s o n u l a r ne olur sa olsun. yi de nedir bu by? yi veya k t bir s o n u a l m a k iin tabiat elerini, yasalar n etkilemek ve olaylarn o l a a n d z e n l e r i n i d e i t i r m e k iin girii len ilemlerin t o p u n a b i r d e n by diyoruz, diye aklyor Pertev Naili Boratav. Bu anlam ile kelimenin kavram g e n i l e m i olu yor; d e y i m Franszcadaki magie kelimesinin bilim d i l i n d e k i kulla nln karlyor. Halk dilindeki by d a h a d a r bir a l a n d a kalan ilemler iin kullanlr. Bir kimseyi s e v d i i n d e n s o u t m a k , d m a nn hasta d r m e k v e y a l d r m e k iin yaplan ' k t b y ' , bir kiide karsna kar sevgi u y a n d r m a k ya da evine ballk sala m a k iin yaplan ' o l u m l u ' b y ( m u h a b b e t tlsm) gibi. a d a g i z e m aratrmaclarmzdan kimisi maji ile b y ara snda kesin bir ayrm ve d e e r l e n d i r m e d e n yanadr. K o n u n u n uzmanlarndan K e m a l M e n e m e n c i o l u , rnein, ayrm bu ekil d e aklamaktadr: By ile maji ayn ey deildir. Tek ortak noktalar, ikisinin 151

de geleneksel k a y n a k t a n g e l m e s i . M a j i d e esas, bilinli d a v r a n maktr. Bu bilin, e v r e d e k i kanunlar iyi b i l m e y e ve ruhsal t e k m l n e a l m a y a dayanr. B y c k l k t e ise alt seviyede varlkla r kullanarak, m e n f a a t e y n e l i k iler yapmaktr. Fiziktesi aracl yla yaplan g a y r i m e r u ilemlerin o u ar bir bedel karl ile yapld ve b y c n n korunmasz o l d u u bir a n d a e g e m e n o l m a y a alt varlklarn geri t e p e c e i sylenir. Bu t i p u r a t a olanlarn feci sonlarn z a m a n z a m a n d u y u y o r u z . Byle bir y o r u m a g r e maji stn bir uradr (ki, k u k u suz, yledir), by ise ilkel, halk tipi ve tehlikelidir. T e m e l d e bir y o r u m v e k a v r a m karkl o l u u y o r s a d a b u , kanmzca, T r k e de kullandmz baz karlklardan kaynaklanyor. r n e i n : Ka ra By veya Ak By d e d i i m i z d e b u n u n ngilizce ve Fransz ca karl Black M a g i c - M a g i e Noire ile VVhite M a g i c Magie Blanche o l u y o r ki, b u r a d a , majiyi - b u b a l a m i i n d e by diye eviriyoruz. Yine ngilizce ve Franszca dillerinde kul lanlan, magus ile basit ya da kt niyetli b y c y ayrt e t m e y e y a r a y a n , s z c k l e r varolmaktadr Sorcery - S o r c e l l e rie, Sorcerer - Sorcier (veya VVarlock), Witch - Sorciere gibi. Ayrm, b y l e c e , ilk batan kullanlan s z c k t e n ve o n a b a lanlan a n l a m d a n kyor. Bir kademe s z k o n u s u o l d u u n d a n da st k a d e m e d e magusu, maji sihir ile u r a a n sihirbaz, bir sonraki k a d e m e d e ise Sorcerer, b y c y b u l m u oluruz. Sihirle u r a a n sihirbaz hi k u k u s u z ki, bysel ilemlerle de uraacaktr, kuramlarn, retilerin uygulamasna g e e c e k t i r ve basit ve ilkel o l a n d a n en karmak ve tinsel olana dek. Ve b u n d a , genelde, ahlaksal ayrm ve d e e r l e n d i r m e l e r g z e t m e k s i z i n n k , bilindii gibi, s u a r a t a aranlmaz kullananda aranlr. Sihirde b y de yledir, tarafsz bir sanat ve bir tekniktir, y l e olmas gerekiyor v e kullanm alanna g r e o l u m l u veya o l u m s u z olur, saylr. oktanrc d i n l e r d e o l d u u gibi, tektanrc dinlerde d e b y n n varlna, etkisine inanlr. der ismet Zeki E y u b o l u . slam dini, b y c , b y c l s u sayar, yasaklar. slam anlayna

g r e , b y y a p m a k , tanrnn iine karmak, o n u n buyruklarnn y o l u n u d e i t i r m e y e almak demektir. B u n d a n d o l a y b y y a p mak, din bakmndan s u ilemektir. B u n d a n d r slam dinini o k iyi bilenlerin b y d e n ka, b y yapp yaptrmay. Eski Ahit'te, P e y g a m b e r l e r Tarihi'nde Musa da byy yasaklamakta, b y c l e r e kar sava a m a k t a d r a n c a k ayn

Musa, Msr'dayken, sihirbaz ve b y c Firavun'la kar karya geldiinde m c a d e l e s i n d e mucizeler yaratyor. Birinin yapt by dierinin yapt ise mucizedir, yle saylp deerlendiril mektedir, nans farklar ile. nsanolu yasak olana kar eilimlidir, en azndan bir kar k o y m a eylemi olarak. Cahil insan, kendi d i n i n i n buyruklarn bil m e y e n insan ise bysel ilemlere b a v u r m a y a ve bunlara u m u t b a l a m a y a d a h a da eilimlidir, zellikle buhranl, olayl, skk d n e m l e r i n d e ve aklna herhangi baka bir a r e g e l m e d i i n d e . B u r a d a stanbul byleri d e d i i m i z d e ve bu by k o n u s u n u d a h a kapsaml gizemler k o n u s u n a dahil ettiimizde a m a cmz nedir, ne olabilir? stanbul'a t m d e n z g bysel ilemler d e n , b y d e bir stanbul g e l e n e i n d e n sz e d e b i l m e m i z olas m? Batan belirtelim ki, geni a n l a m d a , bir stanbul g e l e n e i n d e n sz e d e b i l m e m i z pek olas deildir n k , bir g e n e l l e m e y e gittiimizde, bysel inann, bysel ilemin katkszca b l g e sel olabiliyorsa da salt kentsel olabilmesi z o r d u r . Kentsel olabil mesinin, y l e saylabilmesinin t e k olasl belirli bir kentin h u d u t lar iinde yer almas, o kentte bu tr ilem ve u y g u l a m a l a r d a bulunanlar tarafndan yine ayn kentte olan bakalarna veya ba kalarnn istei zere yaplmasdr. Kald ki, bir insan, tre, inan ve inan m o z a i k i n d e n oluan stanbul gibi bir k o c a m a n kentte kesin ayrmlar her z a m a n yanltc ve sakncal olabilir. Bu y z d e n d i r ki, amacmz stanbul gibi bir kentin iinde hal ka d n k , halkn tketimi ne s u n u l a n bysel inan ve uygula malara d e i n m e k t i r , bunlarn k a y n a k ve rneklerini, benzerlerini aratrdmzda yeniden kent d yollara dmek pahasna.

153

H e m halka d n k b y s e l ilemler d e d i i m i z d e hi u n u t m a m a l yz ki, bunlarn merakl tketicisi ve izleyicisi salt halk deildir, bilinli saylan bir mutlu aznlk d a , ister elenmek, ister ay dnlanmak iin bu t r sanat ve bilimlere bavurmaktadr. Gizemli ve k i m i n e g r e byleyici kent stanbul'da, yasal olarak su, dinsel o l a r a k g n a h olsa d a o l m a s a d a , bysel ilemlerin yaplmas - d n y a n n h e r h a n g i baka u y g a r kentlerin d e o l d u u g i b i - o l a a n , d o a l v e hatta hatta gelenekseldir. stanbul basnnda byc ilanlarna rastlanlmaz, sua kant tekil e d e c e i n d e n . A m a y a b a n c basnn g i z e m konularna ynelik yaynlarnda neler neler kmaz karmzda! r n e i n , istanbul (evet) Sihirbaz Zanetti, m a n y e t i z m a c , giz li bilimler uzman, k t telkinlere kar tlsm ustas ( M i l a n o ) ; t m alarn e n eski v e g l tlsm olan A d a m o t u n a ( m a n d r a g o r e ) sahip M a t h a t m d u y g u s a l , e k o n o m i k v e salk sorunlarnza a r e bulur (Milano); cadlar atlyesi (Folkestone, ngiltere); pra tik ve drek byler ( D u r h a m , ngiltere); b y c l k l e baarya e r i m e k (Nijerya); Kelt b y c l ( H a m p s h i r e , ngiltere); kara b y , tlsm, ak b y uzman Gabrielle v a n Zyl (Leeds, ngiltere) v.b. stanbul'un b y c l k tarihine, bysel g e m i i n e bir g z attmzda bir dizi uzmanlarla karlarz: cin ve perilere sz geirebilen K a r a g m r k l Ejder Baba, evde kalm kzlara ks met bulan Kasmpaal Slkl Ali, ifac Eypl Yamal Nuri ya da o c u k l u u n d a periler tarafndan karld sylenilen B e y k o z lu Kse H o c a gibi. Art Osmanl tarihinde k e n d i n e bir sayfa ay ran nl Cinci H o c a . Profesyonel b y c , niyeti ne olursa olsun, h a n g i y n t e m l e ri kullanrsa kullansn, ne gibi bir etiketi yaptrrsa yaptrsn k e n d i n e afie o l m a k t a n ekinir, ban her tr b e l a d a n kurtul m a k ve takibata u r a m a m a k iin. A n c a k b y n n , gizli bilim ve sanatlarn o l u m l u s u (ak) nerede balar, o l u m s u z u (kara) nerede biter? Bilinmeyen ansiklopedisine g r e 80'li yllarn banda stan bul'da:

Fatih Eyp Gaziosmanpaa Kkky Haznedar Bakrky Okmeydan

- Zeytinburnu

- ili - Mecidiyeky Feriky Kkekmece Saryer engelky Kanlca Kartal

- Yakack - Tuzla gibi semtlerde, yaklak olarak, 300-400 kadar frk barnrd, Fatma Bac'dan nzile Bac'ya, Abdurrahman Hoca'dan Fatih H o c a ' y a v.b., yazan. B y , frklk, muska, tlsm d e i i k gibi g r n e n u y g u lamalar ise de temelleri ayndr, gizli bilimlerin ve sanatlarn - n i yetleri d e i i k d e o l s a - kapsamna girerler, areler gibi sunulur ve areler gibi benimsenir. Bir inancn da v u r u u , uygulandr by, d e r smet Zeki E y u b o l u . Bu y z d e n , o k u m a k l a , eitimle balantldr. Bilgi b a k m n d a n a y d n l a n m a dzeyi ne d e n l i y k s e k olursa, o l d e b a k a l a m a , u y g u l a m a deiiklii g r l r bylerde. Ve Eyub o l u ' y a g r e : stanbul'un varlkl yrelerinde, ili, Nianta, M a k a k e s i m l e r i n d e b y pek g r l m e z . A n c a k 70'li yllarn ortalarnda ifade edilen bu s o n g'rn p e k g e e r l i o l d u u sylenemez. Kald ki, o d n e m iin de geerli kimi ifac olarak bilinen, kimi muskalar

155

d e i l d i n k , sayd kesimlerde, byc says aznlkta idiy se de by merakls, g i z e m merakls, metafizik merakls kiilerin - i s t e r varlkl, ister orta snf- saysnn az o l d u u pek d n l e m e z . Bu iler, ilkin, fal merak ile balar sonra dallanr, budaklanr ve g e r e k t i i n d e , b a k a yasak y n l e r e kayar. a d a insann i atmalar, inansal eksiklikleri kiiyi e n i n de s o n u n d a bilinmeyene, gizli ve giderek y a s a k olana iter, ister inansn, ister inanmasn. stelik kltr d z e y i n e pek b a k m a k s zn. Kiiyi stn veya ilkel metafizie, d o a tesine iten salt bilgisizlik, y a a m koullar, aresizlik, gvensizlik ya da treler, tabular ve inanlar, batl inanlar deildir: hrslar, ihtiraslar, d u y gular, d u y g u s u z l u k l a r ve tatminsizlikleri de k a t m a m z gerekiyor. B y l e c e her eit gizemin, ister s o y l u , ister s o y s u z her z a m a n bir alcs v a r o l u y o r , a m a merakl a m a d e n e y i m c i a m a ne olur ne olmazc. Tmden adalamak, teknolojik, us'sal bir uygarl b e n i m s e m e k , nimetlerinden y a r a r l a n m a k bile, bir n o k t a d a n s o n ra yeterli o l m u y o r ve bilinmeyenlerin kapsna v u r m a y a balyo ruz. Evet, mistik insanlarz, bilim y n e t m i y o r bizi ya da y n e t m e ye yetmiyor, gizemli glere snmak z o r u n d a kalyoruz. B u n u n la vnenler b y k bir o u n l u k olutururlar. d e r Melih C e v d e t Anday. B y c l n ve b y n n ne lkesi vardr, ne de ktas; uygulamalar, amalar, formlleri, reeteleri ve renkli m a l z e m e si ile t m d e n evrenseldir. Tarihi i n s a n o l u n u n tarihi kadar eski dir, belki de d a h a da eski. D n y a tarihinde, uygarlk tarihinde her z a m a n bir yerdedir, ister arka planda, ister n planda. Bir bilin m e y e n kanlmazdr adeta ve z a m a n olur ki - metafiziksel bir furya h a l i n d e - y e n i d e n dirilip g n d e m d e k e n d i n e bir yer edinir. Orta a ' d a y l e o l d u , 18. yzylda, 19. yzyln ikinci yarsnda, 60'l ve 70'li yllarn Batl lkelerinde ve 80'li, 90'l yllarn Trki ye'sinde.

By

Patlamasn,

Kadnca dergisi

iin aratran

Oya

zdilek-Candan A s l a n b a y ikilisinin ifadesi ile: Kaklar birbirine ters balanyor, m u m d a n insan suretleri karlyor, s a b u n l a r a ineler batrlyor, eitli otlar kaynatlyor, muskalar yazdrlyor, mezarlklar dolalyor... B y c l e r ruhlar la, cinlerle irtibatta olduklarn sylyorlar. Ya bu p a t l a m a n n nedeni? ... e k o n o m i k sorunlar, d e e r yarglarnn d e i m e s i , sevgi sizlik, gvensizlik ve s o n u t a insanlarn kendilerini aresiz hisse d e r e k d o a s t y a d a b i l i n m e y e n glere snmalar. Ve bu d u r u m d a her ey by oluyor, her u y g u l a m a ve ic raat bysel, gizemlerle u r a a n her kii bir byc. Bat'daki, hatta U z a k d o u ' d a k i g e l m i g e m i r n e k l e r e bak tmzda hi a m a m a k gerekiyor, aksine d u r u m u o l a a n v e d o a l ve de ilgin kabul ederek. . Gizem evrensel ise ve belirli d n e m l e r d e , t o p l u m s a l - e k o n o mik b u h r a n l a r d a patlyorsa lkemizdeki, k e n t i m i z d e k i belirtileri, yansmalar bu n altnda deerlendirilmeli. A n a d o l u insan, kltrden kltre, b y meraklsdr, b y sz bir yaam n e r d e y s e d n e m e z . slam ve slam ncesi Ana d o l u bir b a k a byler ortamdr, her k a y n a k t a n gelip yerleen, deien, k a y n a a n inanlarla. S o n r a bir g e i y o l u olan A n a d o lu'dan -ve de Trakya'danby gelir istanbul'a yerleir, Bizans'a yerletii gibi. Yerletiinde de dalr, krsal alandan geleni aar k e n t soylulara g i d e r e k sekin d i y e bilinen kesite varr. B u n d a belki d e , ilk bata, en o k aran kentin kenar mahal lesinde icraatn s r d r e n b y c ya da falcdr, yeni, alk olmad dzeyli bir mteri ile karlatnda. aknlk - v a r s a byle bir o l a y - geicidir n k profesyonel v e d e n e y i m l i bak c n e m l i olann karsna g e i p m e d e t b e k l e y e n i n g r n deil de ii o l d u u n u bilir. Ba r t l olsun ya da en s o n m o d a markal bir jeans giymi o l s u n t e m e l d e p e k bir fark y o k t u r ve bu y z d e n d i r ki, bakc b y c tekniinde, m a l z e m e s i n d e hatta 157

bilgisinde bir deiiklik y a p m a k z o r u n d a olmuyor. Bir kanlmaz n o k t a d a d z e y l e r birleiyor ve tanmlandnda ilkel o l a n otan tik oluyor, otantik o l u n c a da sanki bir baka g r n m kazan yor. D n e m b y l e c e bakcy, b y c y yceltilmi oluyor, sanki o n s u z o l a m y o r m u g i b i , e n s o n are veya tek a r e o y m u gibi, sanki bir b y d e n hayr gelecekse b u n u n hayr salt bir kiiden ( o k k o n u u l a n , o k mterisi olan, m e d y a l a r d a k e n d i n e bir yer edinmi, z a m a n l a yazarla bile soyunan) g e l e c e k m i g i b i . D n c e ekli ve u y g u l a m a bysel inanlar a d a l a m a k t a n v e y c e l t m e k t e n o k bavuranlar - a m a farkna varsn lar, a m a v a r m a s n l a r - O r t a a'lara yanar bir karanla itiyor. S o r u n , s o n u t a , bir ilim-bilim-sanat deildir; bu ilim-bilim-sanatn, b u bilinmeyen o y s a kullanlann t u t t u u yol v e g r d ilkel ilgidir. Ak B y , o l u m l u b y , amac iyi olan b y ne iin yaplr? eitleri a d e t a sayszdr; ailesinden k o p a n erkekleri ya da kadnlar d o r u y o l a g e t i r m e k iin; sevgi kazanmak iin; uzakta olan birinin d n n hzlandrmak iin; m u r a d iin; k t , kara bir b y y b o z m a k iin v.b. Bunlardaki niyet iyidir, yle g r n r , yle gsterilir ancak, s o n u t a , u y g u l a n a n ilem d a i m a bir zorlamadr, bir kiinin b a k a bir kiiye ynelik duygularn bask altnda tutmak, zor kullanarak ynlendirmektir. V e biri iin o l u m l u g r n e n d u r u m , b y n n hedefi olan, baka birinin asndan o l u m s u z hale gelebilir, getiri lebilir b y tuttuunda. Kara B y n n , o l u m s u z ve kt b y n n eitleri de bir o kadar - h a t t a d a h a o k e i t l i d i r - n k Kara B y n n a m a c d u y g u s a l deil d e m a d d i d i r , t m d e n dnyasaldr, hrslara, arzula ra, iimizdeki kara g l e r e , isteklere baldr. Kara B y , r n e in, bir kimseyi k o n u a m a z hale getirmek, dilini b a l a m a k iin yaplr; birinin erkekliini balamak, bir d m a n zararsz hale sor mak, o r t a d a n kaldrmak, birinden intikam almak, itibarn sars mak, z e d e l e m e k iin yaplr. Haksz kazanlar e d i n m e k , yasak 158

aklar y a a y a b i l m e k iin de Kara B y y e b a v u r u l u r ya da krsal blgelerde, k o m u n u n haatn b o z m a k , hayvanlarn l d r t m e k , yangn k a r m a k iin. Bysel ilemlerin bir yan yarar-zarar ikilemi z e r i n d e k u r u l d u u gibi bir baka yanysa, m u s k a , tlsm, b o n c u k g i b i aralar kullanarak, k o r u m a y a , bir eit metafizik g a r a n t i y e yneliktir. stanbul'da kullanlan, kullanlm olan, eitli k a y n a k l a r d a n edinilen, kimi A n a d o l u kkenli, kimi T r a k y a kl kimi de - A n a dolu yoluylaO r t a d o u ' d a n veya U z a k d o u ' d a n g e l m e baz b y f o r m l ve tekniklerine bir g z a t m a k , bunlar Bat kaynakl olarak gsterilen (ancak ortak bir geleneksel bilgiden kan) b e n zerleri ile karlatrmak i z m e y i amaladmz bu kentsel g i z e m panoramasna, kanmzca ilgin bir m a l z e m e katacaktr. Ve mal z e m e d e r k e n ilk n c e b y l e r d e kullanlan, kullanld s y l e n e n enva-i eit malzemelere bakalm. B y y a p m a k iin neler kullanlmyor ki? E k m e k kullanlr, biber kullanlr, z m kullanlr; sa, trnak, giysi, zel eyalar; kan, t k r k , idrar, dk, m e n i ; otlar, bitkiler, a a kabuklar ve her renkten (kara, kzl, sar) t o p r a k ; k u r u n , m u m , kil; pler, sprntler; p a m u k , bez paralar, iplik; flenmi, o k u n m u s u ; heykelcikler, bebekler, resimler; kesici aletler; kular, kediler, kpekler, horozlar, tavuklar, kurbaalar, b c e k l e r ve ylanlar; kafataslar ve kemikler, mezar ve mezarlklardan alnan t o p r a k ; deerli talar; a d a m o t u ( m a n d r a g o r e ) ; kilitler ve anahtarlar ve iviler; t a v a n derisi; y u m u r t a l a r ve m u m l a r ; ieler, b o n c u k l a r , musluklar, kaplar ve kapaklar; makaslar ve maalar, t a b a n c a l a r ve tfekler; nallar; pirin, helva ve m u m u l a ; salyangoz k a b u u ve d o m u z derisi ve d o m u z kl ve d a h a neler neler. Londra, Paris, N e w York ve Los A n g e l e s gibi kentlerde bysel o l m u olsaydk y u k a r d a saydmz (ve saymadmz)

malzemeleri e d i n e b i l m e k iin yapacamz t e k ey bu tr malla r satan u z m a n bir d k k n a b a v u r m a k ya da - k r e d i kartmz da kullanarakposta servisinden y a r a r l a n m a k o l u r d u . stelik geni, o k d a h a geni bir eitten dilediimizi seerek. 159

 r n e i n , otlar v e bitkiler ( a k a s y a d a n kaktse v e b i b e r d e n m a y d a n o z a ) , reineler, kokular (amber, y a s e m i n , m a n o l y a , gl v . b . ) , boyalar, sular (gl suyu, portakal i e i s u y u ) , yalar (ha vuz, sarmsak, lavanta, l i m o n , zeytin, kara biber, a m yalar), t t s l e r ( c c e l e r i n , peri kzlarnn, s e m e n d e r e l e r i n , d e n i z kzlar nn, ruhlarn t t s l e r i ) , mumlar, heykelcikler ve benzerleri. By rnekleri konusunda nereden balanr ve nereye k a d a r gidilir? Kald ki, bu konulara merakl olanlar ve bu konular izleyenler bilir, b y rneklerini v e r e n kitaplar, derlemeler, folklo rik aratrmalar p i y a s a d a sanld k a d a r az deiller. Sorun deildir, burada, o k u r a bir b y y a p m a olanan t a n m a k Sorun ve a m a b y c l k ve by hi k u k u s u z .

Dil

balamak

iin

Hi kullanlmam bir a s m a kilit zerine, y e d i kere ihls, bir fatihadan s o n r a , 'Ey Y c e Tanr... G r g l , ya S u b h n yalgagil, ya R a h m a n Elhamdlillah ile b a l a d m , Klhvallhi ile kilitle d i m . . . Binbir adl Allah, m e d e t ya ilhi, b i n d e r d e kilit v u r d u m , p e r k i t t i m ; M u h a m m e d l Mustafa'nn m h r i n zerine u r d u m ' d i y e o k u y a . Bir ar t a altna k o y u p bastra... (Yesar). Gveyi balamak iin

Bir irice iviye g v e y i n ad y e d i d e f a o k u n a r a k flenecek, ivi tahtaya, a a c a v e y a h u t d a bir k u r u k t e mhlanacak, mh lanrken Ya Settar ( kere), Ya C e b b a r ( kere) ismi erifleri tekrarlandktan s o n r a u d u a o k u n a c a k : Ya Hafz, bu ivi mhlan d y e r d e o l d u k a b e n falancay b a l a m o l u y o r u m , dizindeki d e r m a n , g n l n d e k i murad k a b z e d i y o r u m . Y a Kahhar, h i m m e t eyle, k e r e m eyle, y a r d m eyle. iviyi mhlarken kullanlan alet, g v e y i n bal o l d u u m d d e t e hibir ekilde kullanlmayacak (A. Yesar). Soutmak iin

k o n u s u n a r n e k l e r g e t i r m e k , s o n r a d a n baz temel karlatrmala ra g i t m e k d e r k e n bir y o r u m a varmaktr, uzmanlarn g r l e r i n e d e gerekli yeri ayrarak. En iyisi r n e k l e r e ve tekniklere g e e l i m , eitli kaynaklara bavurarak ( E y u b o l u , Boratav, Yesari ve bakalar). almamza bir m u h a b b e t b y s ile balayalm: arnavut b i b e r i alnr. Her biberin iindeki t o h u m l a r n her birine T e b b e t Suresi o k u n u p flenir s o n r a t o h u m l a r biberin iine d o l d u r u l u r . Kvlcml kle g m l r . B u n u y a p a n , o c a n duvarna s a elini vurarak, 'Elimi v u r d u m d u v a r a / Duvar o l d u p a r a / Birinden in kt / B i r i n d e n c i n kt / Birinden smail Peri kt / ni yolladm ine / Cini yolladm ine / smail Peri'yi y o l l a d m fila na ( b u r a d a e t k i l e n m e k istenen kiinin ad s y l e n e c e k ) / D u r m a d a n , d i n l e n m e d e n b a n a gele / d e d i k t e n s o n r a arkasna b a k m a d a n yatana gire (Boratav). O l d u k a naif, saf olan, bir t e k e r l e m e havas i i n d e gelien, b y n n b o z u l m a m a s iin arkaya b a k m a m a k yasan getiren ve malzeme olarak, biberle bir o c a k t a k i kvlcml klleri kulla n a n b u b y d e n s o n r a balamak v e soutmak a m a c n d a o l a n kara b y r n e i n i sralayalm.

Elli d i r h e m t e r e y a alnr, bir g e c e mezarlkta braklr. Bu y a , sabahn e r k e n saatinde mezarlktan alnr, b i r b i r i n d e n ayrl m a s istenen kimselere yedirilir. O k i m s e l e r birbirinden s o u r (A. Yesar). Ve y u k a r d a k i g v e y b a l a m a b y s n e eit olarak bir kz balama bys: Tavuk Kanad

Lekesiz b e y a z t a v u k t a n , biri s a d a n biri s o l d a n o l m a k ze re, iki k k telek koparlr. Teleklerin zerine, kara is m r e k k e biyle, b a l a n m a k istenen kzn ad yazlr. S o n r a telekler zerine getirilip balanr. Krk bir kez kzn ad s y l e n i p g v e y evine d o -

160

161

istanbul Gizemleri / F: 11

ru flenir. Y e t m i elham, krk bir kulhuvallah o k u n d u k t a n s o n ra, telekler bir krmz beze sarlarak balanr. kez zerine tkrlr. Krk kez: Hayr m i n Allah err m i n Allah Ya habibuHah Seyyide selam Temmete temmet Ya Resul h i m m e t e d d e ha e d d e ha Allah Allah Allah o k u n u p kzn evine d o r u flenir. Telekler, g e r d e k t e n bir g e c e n c e , kzn evinin kapsnn eiinin altna saklanr ( E y u b o l u ) . lk v e r d i i m i z r n e k naif g r n s e de sonraki r n e k l e r d e h e m kullanlan malzemelerin eidi oalyor, h e m de ilemler - o k u n a n dualarla b i r l i k t e - d a h a karmak, d a h a ayrntl v e ula lmak istenen a m a l a d a h a o k balantl oluyorlar. Kald ki, g e n e l d e ve t e m e l d e , somut benzerlikler bysel ilem g e r e k simgesel dili gerekse iin, zerine kurulmutur; balamak

okur, her o k u y u u n ardndan fleyerek s a b u n u n s t n e bir ine batrrsnz, s o n r a s a b u n u k u y u y a atarsnz. S a b u n e r i d i k e ismini yazdnz kii de erir ve ineler s a b u n d a n k u r t u l u n c a lr. Ayn eyin k o y u n kalbine ine batrarak y a p p o n u scak kle g m e r seniz, istediiniz kii size k olur. d e r Ksa. Sabun B y s d e u y g u n l u k l a r b y c l n n b a k a bir rneidir, s a b u n u n erimesiyle eriyen v c u t , scak kllerin scakl n d u y a n , k o l a n kz gibi. Ve de kanlmaz ineler! Yukarda bir b a l a n m a (erkek b a l a n m a ) r n e i n i v e r d i i m i z e g r e i m d i d e o n u z e c e k bir kart b y aktaralm: Aada yazl vefk, bir kda aktarlacak, b y l e n m i k i m senin iecei s u y a baklacak, s o n r a bu su k e n d i s i n e iirilecek. Yine bir kda A y e t l k r s v e bir b a k a kda da B a k a r a Suresi nin hitamndaki A m e n e r Resul Ayeti Kerimesinden balayp, hitamna kadar, harfleri birer birer kelime eklinde yazlacak. Ayetlkrs sa kola, A m e n e r Resul de sol kola b a l a n a c a k . B u n u mteakip, bal olan kimse r e t i m organn hi kullanlmam yeni bir baltann d e l i i n d e n g e i r i p , idrarn y a p a c a k . O kimse, c m l e b y d e n hals olacak. Birini b a l a m a k , cinsel g c n k e s m e k kara b y d e n saylyorsa o n u y e n i d e n cinselliine k a v u t u r a c a k bir b a k a b y d e ak t r d e n saylmas doaldr ve ak o l d u u n d a n dualara ba vurmaktadr. Kald ki, b y n n ve b y c n n , d u a yoluyla, bir st g c e b a v u r m a s , Tanrya v e y a eytana y a k a r m a s , kutsal saylan metinler kullanmas, ilkel t o p l u l u k l a r d a n b a l a m a k zere, b y c l k olaynn srecindedir n k , Bronislavv Malinovvski' nin de v u r g u l a d gibi, ...din, insan b y d z e y i n d e n kaldr yor. Din insan b y d z e y i n d e n kaldrsa da insan, yine d e , inan cn inanlarnda k u l l a n m a k t a n e k i n m i y o r , olgular biraraya geti rerek ve kartrarak. Kuramlar i n c e l e m e d e n n c e verdiimiz b y rneklerine, bir karlatrma olarak, deiik kta ve lkelerde, deiik kltr lerde kullanlan birka eitlemeyi ekleyelim. - 163

k o n u m a n n akn d u r d u r m a k iin kullanlan kilit; gveyi bala maktaki ivi, kz b a l a m a k t a k i lekesiz beyaz tavuk gibi m a l z e m e lerin d o u r d u u armlar apaktr. Bu tr ilemlere, bu kendin piir k e n d i n ye tarzndaki halk tipi bylere ve b y anlayna naif, saf ya da ilkel d e s e k bile yine d e e n o k rabet grendir, e n o k tketilendir. yle olmas s o n d e r e c e d o a l d r n k pratiktir, s o m u t amalar vardr v e ileniindeki unsurlar, y a p a n a ve yaptrana, istenilen, beklenilen s o n u c u (simgeler ve armlarla) ak seik imgelerle g r n t lemektedirler. Kendini p r o f e s y o n e l b y c olarak tantan Blent Ksa ba sit b y d e n d i i n d e , r n e i n , Sabun Bysnn tarifini ver mektedir. Bir s a b u n u n stne istediiniz kiinin ve annesinin ismini yazar, geceyars bir k u y u n u n bana o t u r u r s u n u z , 41 d e f a y a s i n 162-

Sevgilinin akn kazanmak iin

(Malezya)

k o y u n . Sizi g r n c e y e kadar huzur bulmayacaktr. Msr'dan Hindistan'a g e t i i m i z d e bir kadnn h a m i l e kalma sn s a l a m a k iin yaplan bir b y r n e i n i n de o k basit o l d u unu grrz: - i bir y u m u r t a n n k a b u u n u iki u c u n d a n d e l i n . K o c a bir u t a n fler, y u m u r t a n n ii einin az i i n d e boalr, kadn b u n u yutar. Bu ilemden g e e n kadn da hamile kalr. Basitlii bir yana uygulamann t m n n cinsel birlemeyi, ayrntl olarak simgeledii ve dolaysyla, ortadadr. ifaya ynelik bylere baktmzda ite nl g i z e m c i Y c e A l b e r t u s ' u n (Albertus M a g n u s , 13. yzyl) atei d r m e k iin n e r d i i ve bir c u m a g n , saat 8 ile 9 arasnda, bir kda yaz lp hastann b o y n u n a taklacak bysel bir f o r m l : H B R H C H T H B R H H B R H C H T H B R iin: H B R H C H T H B H B R H C H T H H B R HCHT H B R H C H H B R HC H B R H H B R H B H T e m e l k o n u m u z olan stanbul'dan, stanbul'un b y c l e r i n d e n , s t a n b u l ' d a u y g u l a n a n bysel ilemlerden bir hayli uzakla tk. A n c a k , gizli bilim ve sanatlarn evrensellii g z n n d e t u t u l u n c a kaynaklar kartrmak, karlatrmak her z a m a n yararl ola bilir en azndan bir evrensellik olayn, rnekleri ile kantlamak asndan. Daha n c e k i b l m l e r i n birinde v o o d o o tarz bir u y g u l a m a 165 uygunluklar yntemi g e r e i n c e , g c n v e etkinliini b u s i m g e s e l b e n z e t m e d e n ald

V c u d u n u z k a d a r u z u n bir d e n e k l e kendi glgenizi d v n , b u l u n d u u n u z m e k n d a t t s yakn v e aadaki d u a y y e d i kez o k u y u n , her d e f a s n d a glgenizi elinizdeki d e n e k l e d v e r e k . B u n u g n e batmnda, geceyarsnda ve afakta tekrarlayn ve yatarken, beyaz bir arafla r t n n . Ey Karanlk rupi, Kralienin b a n a g e l m e s i n e izin ver, ayet (sevgilinin ad) uyanksa O n u sars ve salla, uyanmasn t e m i n et, S o l u u n u al, r u h u n u al ve buraya getir, Sol tarafma brak, Kalkmak i s t e m i y o r s a S a ayann b a p a r m a n k a p Ve kendi y a t a k t a n kalkncaya kadar tut V e o n u b a n a g e t i r m e k iin t m g c n kullan, B u n u y a p m a z s a n Tanrya kar g e l m i olursun. Bir sevgilinin (ingene bys) rek aadakilerini tekrarlayn: Gne ykselince sevgilim y a n m d a olacak! G n e batnca ben onun yannda olacam! Basit b y d e n d i i n d e , bir olas, b u n d a n d a h a basitini bul m a k zor olsa gerek. N e d i r ki, n e m l i o l a n , bir b y n n - m a l z e mesi v e uygulamas i l e - basit o l u p o l m a m a s deildir, n e m l i olan etkinliidir. Msr'dan ve Firavunlar'n d n e m i n d e n kalma, bir kadnn sevgisini k a z a n m a y a ynelik b y y n t e m i de basit tir: Tuz, peynir ve un aln, iyice kartrn, odasnn bir kesine 164 ilgisini ekmek, onu kaybetmemek ~V

Aznza bir t u t a m ot atp ilkin d o u y a sonra da batya d n e

d a n sz etmitik, bir ak b y s , bir kara b y r n e i olarak. B u n d a n hareket e d e r e k b y y n t e m l e r i n i n , ktadan ktaya ve l k e d e n lkeye g e i p , her kltrde nasl yerletiini bu vesileyle g r m oluruz. B y n n yapld yer N i a n t a - M a k a aras, b y n n yerel r e t i yeri T a k s i m civar, ilemin t e m e l kayna ise A f r i k a ' d a n k m a , ilkin Msr'da s o n r a d a n - a d e t a ulusal bir nitelik kazana r a k - Haiti v e G n e y Amerika'da, Brezilya'da yaygnlaan bir kay nak. A v r u p a ' d a k i eski uygulamalarn aratrdmzda karm za, literatr olarak, ngiliz Reginald S c o t t ' u n 1655'ten kalma, L o n d r a basml B y c l n Kefi (The Discoverie of VVitchcraft) adl kitab kyor. Scott bir rakip veya bir d m a n o r t a d a n kaldrmak iin aadaki b y y neriyor: - Zarar v e r m e k veya l d r m e k istediiniz kiiye benzer bir heykelcii y e n i ve el d e m e m i m u m d a n yapn; s a koltuk altna bir krlang k u u n u n kalbini, sol koltuk altna da cierini yerleti rin. El d e m e m i bir iplikle heykelcii b o y n u n d a n asn ve yine el d e m e m i bir ineyi ac v e r m e k istediiniz yere batrn; heykelci i n alnna zarar v e r m e k istediiniz kiinin adn, kaburgalarna da bu szleri yazn: Allif, casyl, zaze, hit, mel, meltat s o n r a da hey kelcii bir yere g m n . Voodoo b y s v e Sabun bys, g r l d gibi, b e n zer bir izgide buluuyorlar. M u m l a yaplan byler iin Orta a'n nl gizemcilerin den Paracelsus ad ile tannan Theophrastus Bombast von H o h e n h e i m , Ruhun z (De Ente Spiritum) adl kitabnda u aklamada b u l u n u r : ayet birine kar kin d u y u y o r ve o n a k t l k y a p m a k isti y o r s a m , baar s a l a y a b i l m e m iin bir arac, bir y a r d m c kullan m a m , yani bir c i s i m d e n y a r a r l a n m a m gerekir; a n c a k bylelikle iradem, b e d e n i m i n hareketine ihtiya g s t e r m e d e n bir kl dar besiyle b y yaplan kimsenin g v d e s i n i delebilir, o n u yaralayabi lir... Bunu y a p a b i l m e k iin o k g l bir istek yeterlidir... rade 166

g c m bir n o k t a d a topladm, bir kiiye y n e l t t i i m z a m a n , o n u n ruhsal glerini, m u m d a n yaplm m o d e l i n e aktarabilir, ira d e s i n i y o k eder, e m r i m altna alrm, istersem sakatlayabilirim. stek ve telkinin, tpta da ne kadar n e m l i bir yeri o l d u u n u kabul e t m e k gerekir; insan kendi kendini etkileyerek, b e n l i i n d e rahat szlk, sknt hali yaratabilir ve varsayd b t n rahatszlklar b n y e s i n d e de hisseder... By nedeniyle m e y d a n a g e l e n hastalk larda ise, irade zayflar, y k s e k ate, bitkinlik, iddetli baars gibi haller bagsterir ve d o k t o r l a r n tehis e d e m e d i i , tbbn iin d e n karmayp aresiz kald bu hastalklar srasnda, b y l e n e n kimse, ne o l d u u n u anlamad birtakm k o r k u n hayaller, k b u s lar grr... G i z e m u z m a n kadar 16. yzyln tp uzman da saylan Para celsus bysel ilemlere inanmakla birlikte istek ve telkin fak trlerini gzard etmiyor, bysel ilemin kurban olan ya da bysel ilemlerin etkisine inanann geirdii, g e i r e b i l e c e i r u h sal ve p s i k o s o m a t i k h e s a b a katmaktadr. Bir Orta a gizemcisinin, Haitili bir voodoo b y c s n n y n t e m l e r i - d n y a n n d r t bir b u c a n d a n k o p m u baka v e benzer uygulamalarla b i r l i k t e b u g n a atlamakla m e g u l o l a n , bir alanda a d a l a m a rneklerini g s t e r e n ve bir baka a l a n d a y e r i n d e s a y m a y s r d r e n stanbul'da y e n i d e n karmza kyor, bir D o u - B a t karmaas iinde. Her a , uygarlk, kltr ve t o p l u m d a gizemli, gizli bilim ve sanatlarn karsnda iki engel dikiliyor, yasalarla dinsel inan lar, d a h a ileri g i d e r e k dinsel tabular. Ve her a , uygarlk, kltr ve t o p l u m d a g i z e m l e uraann s o r u n u bir davran s o r u n u dur, bir izgi, yol ve boyut s o r u n u d u r . Gizem, n k - b i r o k kez tekrarladmz g i b i - bir ilgi alan, bir aratrma k o n u s u , bir m e r a k k o n u s u olabildii gibi bir saplant ya da bir s m r ara c da olabiliyor. stelik o k rahat ve kolay bir ekilde. By d i y e bir ey yok, d i y o r bu k o n u y u Trkiye a p n d a 167 (ruhsal-bedensel) oklar, sarsntlar da

aratrm ve d e r l e m i olan smet Zeki E y u b o l u . Yalnz insan b u n a ar d e r e c e d e inanmsa, k e n d i n e b y yapld inancna kaplmsa, b u d u y u l m u s a , yeterince d e aydnlanmamsa, birta km tinsel sarsntlar geirir... B y n n yalnzca psikolojik etkisi var. Y o k s a aydn, b y y e i n a n m a y a n bir insan iin b y etkili deil. Mantksal olarak yledir o y s a o r t a d a kalan, d o l a a n , yaylan bir inan hatta bir inan varken, b u n u n h e m mterisi, h e m de satcs hazrken olay salt manta d a y a n a r a k v e y a bilimsel d e n e y l e r d e n geirerek, denetleyerek aklayabilmek p e k olas o l m u y o r , zellikle kltrel bir s a l a m t e m e l d e n y o k s u n t o p l u m , t o p l u l u k ve kiilerde. Bilim b y y , g i z e m i n ilim ve sanatlarn r e d d e d i y o r s a bile s o n a a m a d a - v e d e n e y s e l olarak h e n z aklayamad olaylar d a , r n e k l e r d e - belki de bir uzlama a n l a m n d a , araya kimi ev relerde halen bir yan-bilim saylan p a r a p s i k o l o j i giriyor. Parapsikoloji, n k g i z e m d e n e n eyi d a h a d o a l b o y u t l a r d a bir olabilir lik perspektifi iinde d e e r l e n d i r m e y e ve z m e y e alyor. Ve h e p g, g d e n d i i n d e , b u g c n dtan deil d e iten gel me olabilecei olasl zerinde durabiliyor, d u r u y o r . B y y ve g i z e m c i bilgisini r e d d e t m e k l e hibir eyi s o n u landrm o l m u y o r u z , pek az kimseyi de ikna etmi o l u y o r u z . Bu da bir b a k a gerektir, ac bile olsa. Sorular k o n u n u n uzmanlarna, u z m a n geinenlere s o r u l d u u n d a y o r u m l a r iyiden iyiye arpyor ve herkes kendi izgisine u y g u n ekilde yantlar veriyor. D o a s t gler d e n e n t a n m l a n a m a m baz tesirler var dr, d i y e kabul ediyor a s t r o l o g (yldzbillimci) Haluk A k a m . A m a , bu gleri kullanabilen ka kii var a c a b a u d n y a d a ! Basnn d a , halk bu alanda yanl y n l e n d i r d i i n i kabul etmeliyiz. Dergilerde b o y g s t e r e n bir sr arlatan, kimi eline plastikten bir kurukafa sktrp srtarak eytanla ibirlii yaptn, kimi de geceleri cinleri bana t o p l a y p n n e geleni arptn ilan ede rek b e d a v a d a n reklam salyor. Bunlar, cahil bir t o p l u m u n srtn

d a n para kazanarak y a a y a n parazitlerdir. Ayn z a m a n d a , kandr dklar kiilere yalan yanl bir s r zrval telkin ederek, t o p l u m u n ruh saln bozuyorlar. A k a m - ki gizemin arln yldzbilime v e r m e k t e d i r al malarnda - t a n m l a n a m a m baz tesirleri, etkileri yani d o a s t gleri kabul ettiinde bunlarn kullanm olaslklarn s o r g u l a m a k ta ve hakl olarak, gizem tccarlarna saldrmaktadr. D o a d i y o r u z v e d o a s t d i y o r u z , birini yzyllardan bilim sel olarak aratryoruz, kurallarn, ileniini saptyoruz, dierini ise bir hayli mulak ve geni bir e r e v e n i n iine kapatyo ruz. Ya da d o a l d e d i i m i z , bildiimiz, d e n e d i i m i z , kimi sreklili i olan, kimi d e n e y halinde tekrarlanabilen olaylardr. D o a s t c kategoriye soktuklarmz ise aklanamayan ve bilinme yen t r d e n olaylardr. G i z e m ve gizemin arkasnda srkledii her ey ite bu aklanamayan, bu bilinmeyeni d o l d u r m a k t a d r . Orta a ' d a yaamadmz iin b u g n b y c l e r e t o l e r a n s gsterilmektedir yeter ki, yasal olarak hizmetleri karlnda cret almasnlar. yi de b u g n n d n y a s n d a ve b u g n n stanb u l u ' n d a karlksz hizmet nerede g r l m t r , piyasada ka t a n e zveri sahibi D o n Kiot kalmtr bu hzl keyi d n m e o r t a mnda? H e r h a l d e cret d e i l s e d e , gizemli hizmetin karl ba ka ekilde de karlanabilir, hediyeler, armaanlar, hibeler ve d e s tekleyici yardmlarla. lkemizde, b y c l k ve Yesari. V.P., Polisin, Niantal gnmzde de ve her eye ramen by, Afif F.Y., b y c l e r vardr, d i y e yazyordu N.S., G.K., Kadkyl A.E., 1979'da

haklarnda sk sk k o u t u r m a at M a d a m Edirnekapl

Aksarayl M.. yerli b y c l e r d e n s a d e c e birkadr. B y y e inan duyanlarn o k sayda olular, nedenidir. Kentin t m blgelerine yaylan bycler, fal bakar, nefes eder, m u s k a , tlsm yazar, b y yapar, b y bozarlar. Kara B y p e k u y g u l a n m a z y a d a e n d e r olarak uygulanr. 169 byclerin ilerini rahata y r t p , kolaylkla ele g e m e m e l e r i n i n balca

Bu arada, eitli b y kitaplar, Kudur ve K a d e h dualar, evirgel Duas g i b i risaleler de yaynlanmakta, o u el altndan, gizlice satlan bu b y kitaplarnda, a r a p harfleriyle yazlm vfk' lar ( b y ) , m u s k a rnekleri, dualar bulunmaktadr. Bu t r d e n bir k i t a p olan Seyyit S l e y m a n Efendi'nin 'Kenz-l Esrr' ise t a m a m e n eski harflerle baslmtr. ki ciltlik bir Cinsel Byler derlemesini hazrlayan smet Z e k i E y u b o l u d a aslen A k a a b a t ' l (Trabzon) o l u p s o n r a d a n (70'li yllarda) stanbul'da Fatih'te yerleen ve m a k a s byleri ile n l e n e n Horovili M u h a m m e d H o c a ' d a n , yine Fatih'te o t u r a n Bay b u r t l u H . H o c a ' d a n s z eder. 70'li ve 80'li yllar gerilerde braktk a n c a k b y halen b y dr, her ne kadar a d a kentsel gizemcilerimiz b y c a d n d a n r k p kendine d a h a metafiziksel adlar yaktryorlarsa bile. By, g r d m z gibi, geleneksel ekillere ve malzemele re d a y a n a n , r n o l d u u kltrn ve inansal temellerin imgele rini yanstan, karmaktan basite g i d e n bir olaydr. Bu olayn boyutlar iinde, stanbul'da yzyllardan beri o k tutulan, frk l n ve ifacln yeri nedir? Ya da baka bir d e y i m l e , bunlar bizi gizeme mi y o k s a parapsikolojiye mi gtrrler? Ak ve iyi niyetli, o l u m l u saylan ekli ile kullanldnda b y ifac, k o r u y u c u bir nitelik de tayabiliyor: hastalklardan korur, iyiletirir, sakatlklar nler, tedavi eder. Mustafa l o l u ' n u n , kendi yayn olan, 8 ciltlik k a p s a m n d a ve bir ksmn L b n a n ' d a edindii slam kaynaklarndan d e r l e d i i Gizli limler H a z i n e s i n d e d u a l a r a dayal ifac uygulamalarnn arasnda, r n e i n , ruhsal hastalk ve skntlar g i d e r e n formller, b u r u n kanamalarn ve nezleyi g e i r m e k iin areler, sara, sarlk, arplma ve benzerlerine kar vefkler ve yazarn ifadesiyle, ha len tbben tedavisi olanaksz olan baz ruhi ve her nevi hastalkla rn tedavisi iin d e r l e n e n ayet ve d u a l a r yer almaktadr. lolu'nun niyeti, b y l e c e t m bu kimi gizli, kimi inansal a m a pek b i l i n m e y e n bilgileri aklayp ihtiya d u y a n n (ve b u n l a r kendi balarna uygulayanlar) p r o f e s y o n e l l e r i n s m r s n d e n kurtarmak oluyor, kendi bir s y l e i d e aklad gibi.

Salt bir aratrma kayna olarak ele alndnda ve salt bu y n ile deerlendirildiinde Gizli limler Hazinesi, g e r e k folklor asndan gerekse bir slam gizemleri ansiklopedisi a s n d a n , az rastlanabilen bir alma niteliini korumaktadr. Ve bu y n ile Bat ile D o u ' n u n geleneksel gizemlerini karlatrmal bir ekil de incelemek isteyenlere ilgin bilgiler vermektedir. almasnn ilk cildinde lolu, d u a ve inan z e r i n d e dur d u k t a n sonra, ayrntl olarak ele ald k o n u yldzbilimin (astrolo jinin) olmas aklaycdr. lolu, n k s o n r a d a n d i z e c e i bilgile rin temeli olarak burlar ve yldzbilimsel uygunluklar yerletiri y o r v e bunlar, t m g i z e m g e l e n e i n d e o l d u u gibi, aynsal (rituel) ekillerden ayrmakszn. Ruh ve cin a r m a l a r n d a y s a bu tarz uygulamalarda baarnn srrnn m e d y u m l u k duyarllna bal o l d u u n u e k l e m e d e n edemiyor. Manevi ve ruhsal hastalklarn t e d a v i s i n d e n t a h t a kurularn y o k e t m e y n t e m l e r i n e kadar ilevi o l a n dualar ve ayetler dizen, sihirbazlarn sihirlerini b o z m a k , kuraklk ve ktlktan k u r t u l m a k , yarm ve b t n baarlarn tedavi e t m e k iin byler n e r e n bu Gizli limler Hazinesi s o n u t a , araclar o r t a d a n kaldrp, merakl kiiyi gizemsel-inansal ilemle kar karya ve tek bana brak maktadr. Yeni bir y n t e m deildir b u : yzyllar b o y u n c a b a t t aynaklarnn nerdikleri metinlere baktmzda, ister O r t a a ' d a n kal m a ister s o n d e r e c e a d a v e kimi radyo, kimi d e televizyon p r o g r a m l a r n d a aklanm uygulamalar g z d e n g e i r d i i m i z d e tpatp benzer almalarla karlarz. Paul H u s o n ' u n , David Convvay'n, Dolores A s h c r o f t N o w f o ki'nin yakn tarihli elkitaplarnda ve pratik kurs ya da rehbe niteliindeki almalarnda t e m e l d e buluan bilgi ve u y g u l a m a l a r buluruz. Ve bunlarn arasnda: - Hazrlk d n e m i ; falclk; klar iin iksir ve byler; kart sihir v e k o r u n m a ; alma v e saldr; r g t k u r m a y n t e m l e r i ; g e z e g e n l e r i n saatleri; sihir ve b y d e kullanlan terimler s z l ; sihirsel ilemlerde kullanlacak tapnan hazrlanmas; 171 byde

gerekli nesneler; p e n t a g r a m ayinleri; niyetler ve uyumsallklar; bedend y o l c u l u k ; Kabala'dan, lanetler; cinler ve eytanlar v.b. Her t o p l u m v e a d a bysel ilemler, renkleri n e o l u r s a olsun, ya bir uzmana bavurarak uygulanr ya da kiinin b e c e rikliliine braklr. Ve her t o p l u m ve a d a kendin hazrla, k e n d i n yap y n t e m i , z a m a n z a m a n kiiyi zorlarsa bile, heyecanl saylr. Dualar her z a m a n kullanlr, u farkla ki bat g i z e m c i l i i n d e bu dualar kutsal kitaplara dayanlarak o k u n m a z . Kullanlan d u a lar ya bir eski gelenein r n olarak bilinir ya da belirli veriler iermek kouluyla u y g u n kaynaklardan d e r l e n i p uyarlanr. Bir ruh ya da c i n a r m a k iin Gizli limler H a z i n e s i n e g r e ihls ve bir fatiha o k u d u k t a n s o n r a u y g u l a m a y a balanr (lolu'nun u y g u l a m a s ise kahve fincan ya da bakalit k a p a k kul lanl ile oluturulan basit bir Ouija Boardtan baka ey d e i l dir). Batl bir kaynan n e r d i i geleneksel bir ruh a r m a ise m e d y u m s u z ve bysel bir y n t e m olarak - ilkin, lleri uyandra rak o k g l bir f o r m l olarak bilinen, Allay Fortission Fortissio Allynson Roa szckleri tekrarlanr, r u h u n geri g i t m e s i iin O m g r o m a Epin Savoc, Satony, D e g o n y , E p a r i g o n , G a l i g a n o n , Z o g o g e n , Ferstigon (ila adlarn andran!) gibi glere sesleni lir. Uygulamalara dua ve duay andran ar ekilleri girin c e d e o l u m s u z bir a n l a m d a tayan by s z c n n o l u m suz yan b y k bir l d e arndrlm olur. Bu b a l a m d a o k u y u p flemek anlamna gelen frn kullanld frklkte, Borotav'n d e e r l e n d i r m e s i ile, has taln saalmas isteniyorsa dualarn, dileklerin etkisini hastann v c u d u n a y a y m a k iin, tabiatst zararl varlklarn k t l k l e r i n d e n k o r u n m a k s z k o n u s u ise, evreye, etraftaki eyaya, bu var lklar r k t e c e k szleri eritirmek iin yaplan ilemdir. frk d e y i m i , g n m z d e bu t r l akl ve bilim-d kendine g v e n e n merakllar tarafndan o k d a h a ilgin ve hi k u k u s u z , Msr'dan m u s k a ve tlsmlar;

eylemlerle cahil insanlar aldatan ve s m r e n kiiler iin kullanlr, ktleyici bir a n l a m kazanmtr. Nefesi g l olan f r k - ki u y g u l a m a l a r n d a n ve hedefle rinden ifac kimliini de kazanm o l u y o r - salt bizim t o p l u m u m u z a z g bir kii deildir. Benzer uygulamalar, benzer inanla r, dualara d a y a n a n ilemleri, eski uygarlklarda ve ilkel t o p l u l u k larda o l d u u g i b i , Bat'nin b i r o k lkelerinde (Fransa, ngiltere, talya, A l m a n y a ) ve bu lkelerin krsal alanlarnda, az gelimi blgelerinde rahatlkla bulabiliriz. Nedir ki, ifac ile f r k arasnda kesin bir ayrmn o l m a s gerekiyor, n k birincisi manyetik ya da tellrik bir g kul lanarak salt elleri ile acy dindirir ya da geirir, ikincisiyse, hasta nn, ikyet e d e n kiinin, fizii, fizyolojisi z e r i n d e etkili o l a b i l m e si iin, dualarla birlikte, s o m u t , g e r e k t i i n d e nesnelere d a y a n a n arelere bavurur. Dolaysyla ifacy parapsikolojik olaylarn k a p s a m n a ald mzda f r k y b u k a p s a m n dnda t u t m a k z o r u n d a oluruz. ifaclk k o n u s u n u ilgin bir aratrmada inceleyen Fransz tp a d a m Dr. Albert Leprince ifaclar, her t o p l u m ve r n e k l e r e uyan, aadaki be kategoriye ayryor: 1 - Halkn safln s m r e n ve sk sk m a h k e m e l i k olan sah te ifaclar; 2 - ifacla ynelen, ilkin bir tehisle yetinen s o n r a da areler, ilalar n e r e n d u r u g r sahipleri; 3 - Yan bilimsel bir nitelik tayan, g e r e k bir ruhsal g c e sahip olan manyetizmaclar; 4 - Kendilerini dinsel bir inanca b a l a y a n , dualara bavuran ve mucizeler yarattklarn iddia edenler; 5 - Vardklar sonular ne fiziin, ne de metafiziin aklaya mad g e r e k ifaclar. Kime y n e l i k olursa o l s u n d u a n n her eidi gizemsel ilem lerin ayrlmaz bir parasdr ve her ne kadar tek tanrl b y k d i n 173-

ler b y n n her e i d i n i - o l u m l u d i y e bilinen dahil o l m a k zere y a s a k ediyorlarsa da ilemde Tanrya ynelik bir d u a dahil edildi i n d e mesele k e n d i l i i n d e n deiir. Yasal byc olarak by yasaktr a n c a k , anlatyor profesyonel Blent Ksa. By karlnda para a l m a k yasaktr.

me olan Veli B a l d e d e ' d e n s z etmektedir. Veli B a l d e d e ya da Veli eyh eskilerden saylabilecek bir stanbul muskacs ise de b u g n de muskalara, nazar b o n c u k l a r n a ve tlsmlara r a b e t sryor. Bat gizemcilii tlsmlar talismans olarak biliyor ve kullan yor. Talisman s z c ise Y u n a n c a d a n g e l m e d i r ve telesma (dinsel a y n ) ' d a n tretilmitir. A n c a k tlsm, m u s k a ya da nazarlk insan tarihi kadar eski inan ve uygulamalarn rnekleridir, her kltr ve ktada karmza kmaktalar. Muska, A r a p a d a 'yazl ey' anlamna gelen nsha kelime sinin halk aznda b o z u l m u biimidir diye aklar Boratav. Hastalklar saaltma ya da d m a n d a n gelebilecek ktlkler, g r n m e z kazalar v b . gibi h e r h a n g i bir zarar n l e m e ile stte tanan yazl kda denir... Nazarlk, bir y n y l e , yani k t g z lerin ve kskanlk duygularnn s e b e p olabilecei hastalklardan, sakatlklardan k o r u y u c u niteliiyle, m u s k a n n iini g r r . A m a , adndan da anlalaca zere, o n u n asl grevi k t g z l e r d e n korumadr... Tlsm, anlam bulanka bir kelimedir... tlsm d e f i n e gibi gizli eyler bulmay, kapal yerleri, r n e i n saray, m a a r a kaplarn a m a y salayan ve a n c a k ehlinin bildii szleri ya da kulland aralar gsterir. Tlsm, m u s k a , nazarlk... bysel ilemlerde k o r u y u c u bir nitelik ve ilev tayan kimi yazl, kimi izimli, kimi k u m a , kt ya da d e r i d e n yaplm, kimi kazlm. Tadklar simgesel ekil ler g l bir etkendir, d r t k e l i bir tlsm u y u m s u z l u k yaratr, yuvarlak bir tlsm ise o l u m l u ruhlarn yardmn salar. Bu k o r u m a nesnelerinde, zellikle antik uygarlk ve inanlar d a n kalma olanlarda, yldzbilimsel (astorolojik) deer, a n l a m ve simgeler n plandadr; k o r u y u c u veya aktif g bunlarla sala nr. Buna karn b y k dinlerin, tek tanrl dinlerin r n olanlar da Kur'an- K e r i m ' d e , T e v r a t ' t a n ya da bakaca dinsel metinler d e n alnan szckler, iaretler, adlar (kutsal adlar) ve zellikle dualar kullanlr. Ancak... bu tr u y g u l a m a l a r d a kutsal metinler k u l l a n m a k d i n

Dolandrcla giriyor.

Ben para alyorum diye itiraf e t s e m de

n e m l i deil. B e n i para alrken tesbit e d i p yakalamalar lazm. B e n s a n s a s y o n o l s u n diye by yaptm s y l y o r d a olabilirim. ' B e n s a d e c e yldzfal karan, astrolojiyle ilgilenen bir a d a m m ' d a diyebilirim. Bilindii gibi n e m l i olan yasa deildir, yasay a t l a t m a yollar dr. Veya, bir talyan a t a s z n n ifadesiyle, Yasa kt, aresini bulalm. Ayn d u r u m d i n s e l yasaklar iin de geerlidir ve dinsel yasak lar atlatmann a r e l e r i n d e n biri de dinsel formlar, dualar (ister g e r e k , ister u y d u r m a ) bysel ilemin iine katmak, bunlar ile m i n z olarak gstermektir. Belirlenemeyen y a d a belirtilmek i s t e n m e y e n bir g c e ynelik y a k a r m a y Tanrya, Allaha ynelt mektir. Bat'nn g e n e l d e ve dinsel yasaklamalarnn etkisi altnda kendi inancnn dna itmeye alt (oysa Kutsal Kitaplarda rneklerini o k a b u l d u u ) gizemcilii slam bilgin ve bilgeleri tarafndan belirgin bir g olarak kabul edilip bn-i H a l d u n ' d a , r n e i n , b y katksz sihir ve tlsmlar olarak ikiye ayrlarak karmza kmaktadr. Ve bn-i H a l d u n ' d a k i katksz sihir sihirba zn, hibir yardmcya bavurmakszn, kendisinden kan bir g tr; b u g n k tanmlarmzla bir d u y u m t e s i olaydr, bir psi fak tr. Yukarki ayrma g r e de tlsm, t m d i e r b y s e l ilemle rin iinde, bal bana bir sihirli alan olumaktadr. 1974'ten k a l m a bir aratrmasnda (Nazar, Nazarlk ve ilgili bysel ilemler) smail elik, stanbul'un H i s a r s t ' n d e , o d n e m i n paras ile, 600-700 liralk krmz m r e k k e p kullanarak nazar ve baka eit m u s k a l a r yazan ve G i r e s u n ' u n bir k y n d e n gel

t a r a f n d a n yasak d e i l midir? y l e d i r ve slamda bu yasaklar bir o k hadiste aka ifade edilmitir ( E b Hreyre, bn-i M e s ' u d ) ; belirli surelerde (113, 114) ise b y c l n , cinciliin kanlmas g e r e k e n ktlkler o l d u u sylenmitir. Yine de t m bunlar ne yanl u y g u l a m a y , ne s m r y , ne d e ynlendirilmi bilgiyi e n g e l l e m i y o r n k , her a l a n d a o l d u u g i b i , bir arz-talep yasas iliyor, srekli olarak. Ya yatrlardan, t r b e l e r d e n b e k l e n e n m e d e t , o n l a r a bala n a n umutlar ve etraflarnda o l u a n efsaneler? Bysel u y g u l a m a l a r a pek b e n z e m i y o r s a d a bunlar d a bir baka byselliin halk tarafndan b e n i m s e n e n belirtileridir. nan, hi k u k u s u z bir g t r ; inan derler, dalar bile yer l e r i n d e n kmldatr. Ve inan, batl inanlara karnca, onlarla kartrlnca, kendi dinsel buyruklarn bile g z a r d eder. Saryer'e Telli B a b a ' y a , E y p ' t e k i Dilek B a b a ' y a , e h z a d e b a 'ndaki Helvac B a b a ' y a v.b. g i d e n l e r h e p iyi niyet ve inanla g i d e r l e r oysa stanbul M f t l n n , e s k i d e n k a l m a uyarsna d i k k a t ettikleri o l m u y o r m u ? Trbelerde m u m y a k m a k , b e z b a l a m a k , dilek talar yap trmak, para a t m a k , k u r b a n k e s m e k v e d o r u d a n d o r u y a l d e n dilekte b u l u n m a k d i n i m i z c e yasaktr v e gnahtr d e r b u , hatrlatma eklindeki uyar, a n c a k inann inantan baskn kt d a oluyor.

tedir) bir ksm s t a n b u l ' u n slam n c e s i , Fetih n c e s i d n e m i n d e n k a l m a o l d u u gibi bir b a k a ksm d a , d i e r l e r i n e eklenerek, d e i i k g l e r d e n ve s t a n b u l ' u n d i n , dil, rk, inan m o z a i k i n i o l u t u r m u o l a n e t k e n l e r d e n gelmedir. B u b a l a m d a , yerel v e kentsel o l a n aznlktan bir b y c (Yahudi, R u m , E r m e n i v.b.) u y g u l a m a l a r n d a z a m a n z a m a n k e n d i gelenek v e k l t r n d e n k a l m a bilgi v e m a l z e m e y i d e k a t m a k t a dr. Belirli d n e m l e r d e yer alan iten v e y a dtan g e l m e g l e r i d e hesaba katarak ( b u ara fallara, gizemlere v e r u h u l u a s o n d e r e c e merakl o l a n 20'li yllarn B e y a z Ruslar da unutmakszn) o r t a y a s o n d e r e c e bileimli, n e r e d e y s e kozmopolit bir olay k maktadr.

* * *
Deniz Cinleri konaklayp Padiahnn halen Kz Kulesi'nin (ancak aklarnda son

konaklamadn

bilmiyoruz,

cinlerin,

d n e m d e , niversite kantinlerinde bile g n d e m e geldiklerini bili yoruz!) a n c a k cinlerin, denizlerin, karalarn ve g k l e r i n , adlar ne olursa o l s u n (Albast, K o n c o l o s , K a r a k o n c o l o s , Albz, a r a m b a Kars, Kara-Kura, Kancalar, brik Kalfa, Al-Kars, R k H a n m v.b.) s t a n b u l ' u b u g n m e k n tuttuklarn b i l m e y e n y o k t u r . ste lik bu cinler d e , a d a l a p , c i s m e n deilse bile i s m e n basn organlarnn balklarnda, m a g a z i n aratrmalarnda ve zel tele vizyonlarnn talk-showlarnda b o y g s t e r m e k t e d i r l e r . B i r o k nl C i n c i H o c a ' y tarihine katm o l a n stanbul'u m u z d a cinlerin pop ya da in olmalarna, sk sk g n d e m e gel melerine, g e k u a k arasnda ilgi k o n u s u olmalarna hi a m a m a k g e r e k i y o r n k , ister dinsel inantan kaynaklansn, ister f o l k l o r i k inan g i b i kabul edilsin, n e r e y e bakarsanz bakn cinsiz gizemcilik yoktur ve de dnlemez, ne Dou'da, yakn D o u ' d a , U z a k d o u ' d a y a d a Bat'da. Cin her k a y n a k t a , esrarl bir varlktr, kimilerine g r e g r nen, kimilerine g r n m e y e n . Cinler ile t e m a s t a olanlar (olduklar 177
istanbul Gizemleri / F: 12

***
istanbul byleri d e n d i i n d e , g e n e l d e stanbul k k e n l i y a d a g e r e k T r a k y a ' d a n g e r e k s e A n a d o l u ' d a n gelen v e kentsel b y y n t e m v e ekilleriyle k a y n a a n b y l e r anlalr. g e r e k e n bir n o k t a vardr: stanbul'da, Ancak by boyunca, g i b i geleneksel kaynaklara dayal u y g u l a m a l a r d a u n u t u l m a m a s kentin tarihi ilem k o n u s u o l a n b y l e r d e d e i i k kkenler ve inanlar yat maktadr. Bunlarn en b y k ksm slam g i z e m c i l i i n e ait ise de (lolu, r n e i n , d e r l e m e s i n d e A r a p kaynaklarna arlk v e r m e k

n syleyenler), cinleri d a v e t edebilenler (edebildiklerini iddia edenler), arabilenler (ardklarn ileri srenler) bu varlklarn huylarn ve o n l a r d a n nasl yararlanacaklarn o k iyi bilirler (bil diklerini ifade ederler). Cin s z c n n Latince geniustan A r a p a y a o r a d a n d a T r k e y e g e t i i sylenir. S z c n dilbilimsel kkeni bir y a n a Romallar, Yunanllar, Araplar ve Trkler de cinlere inandlar ve her a , kltr ve uygarln sihirbaz ve b y c l e r i cinlerle her z a m a n iyi anlatlar. Cinler, cinler tarafndan arplanlar, cinleri iyi bilenler, e r k e k cinler, kadn cinler, o c u k cinler, kskan cinler, alan cinler, yardmsever cinler, akac cinler, tecavz e d e n cinler, cinlere bilerek v e y a bilmeyerek zarar verenler (ve cezalarn e k e n l e r ) ve dierleri. Uzayp g i d e n , s o n u g e l m e y e n bir olay ve inan dizisi. Kur'an- K e r i m ' d e dumansz ateten yaratlan bu varlklar, dinsel inanlardan v e o n l a r d a n kaynaklanan, onlardan n c e bile varolan halk inanlarnn etkisi ile, masal ve efsanelerin dna tap n e r d e y s e stanbul'un g n l k ve a d a yaamna iyiden iyi ye yerletiler bir eit dn k a y d e d e r c e s i n e ve g i z e m i n g n d e m i n d e eski yerlerini kapamasna. Yerlemekle de yetinmediler, varolularn kantlayabilmek ya da anmsattrmak iin onlara inanan veya i n a n m a y a n l a r a , eski, orta ve yeni kuaktan olanlara, geleneklere bal o l a n ve olmayanlara, cahillere ve kltr sahibi kiilere, m e m u r l a r a , ev hanmlarna ve mevki sahibi kadnlara musallat oldular, g r n m e d e n a n c a k kendilerini hissettirerek. Krsal alanlardan, folklorun sayfalarndan, masallardan, D e d e Korkut ve 1001 g e c e l e r d e n kp stanbul'a g ettiler ba kaca g edenlerle birlikte. Ya da yzyllardan beri konakladkla r bu b y k kente y e n i d e n bir k yaptlar, b y k kentin a r t a n sorunlar ve bu kentin s o r u n l u sakinleri ile orantl olarak artarak. Cinleri herkes g r e m e z , grenler o l u y o r s a d a b u g r m e l e r t o p l u halde olmuyor, tek bir kii g r s e bile birka kii b i r a r a d a g r m e z . Cinler d a h a o k hissedilir, alglanr, duyumsanr. 178

Cinler m a d d e y e kaytl o l m a d n d a n kendilerini i n s a n d a n o k stn gryor. der aratrmac yazar v e k o n u n u n uzman A h m e t Ulusi. nsanlarla o y n a y p e l e n m e k , onlar istedikleri g i b i g t m e k en b y k zevkleri. Cinlerin istedikleri z a m a n b e d e n s e l olarak g r n d k l e r i , hat ta cinsel ilikide bile bulunduklar syleniliyor. A n c a k , Hulusi, bu g e r e k bir birleme deildir bir beyinsel t a t m i n , bir boalmadr, diye aklyor. yi de b e d e n s i z varlkla, ister kadn ister erkek, cinsel birle me nasl olur, nasl gerekleebilir? K t niyetli bir cin kadnlara nasl bir cinsel tacize bulunabilir? Sorularn, inanlara bal, geleneksel bir yant vardr, bir de - antitez olarak - mantksal-bilimsel yaklamlar. Aslnda ina nla mant b a d a t r m a deneylerini O r t a a ' d a da bulabilme miz olas ise, bat kaynaklarn kartrdmzda, biz imdilik Orta a ve baty bir y a n a brakp s t a n b u l ' u m u z u n cinlerine d n e lim. slamda ve d i e r tek tanrl d i n l e r d e (Yahudilik ve Hristiyan lk) meleklere, eytanlara ve cinlere inanlr. Melekler iyi varlklar, tanrsal ve kutsal varlklar, d e i k e n varlklardr. T m geleneksel inanlarda, ilk inanlardan balamak zere ve m i t o l o g y a l a r d a cinler ilkel varlklar olarak tanmlanrlar. B u n lar sihirbazn, b y c n n ve de magusun en yakn yardmclar olabiliyorlar, oluyorlar. Kkeni ve kltr d z e y i ne olursa olsun gizemcilik, b u adan, cinler o l m a d a n y a p a m y o r v e y a p a m a d iin onlar, yzyldan yzyla a k l a m a y a gayret ediyor. Bizim cin d e d i i m i z e antik a bilgisi, Y u n a n c a bir szck t e n hareket ederek, d a i m o n - d a e m o n (tanr, cin) ya da basit ve o l u m s u z bir a n l a m l a , demon der. Msrllar iin cin kiinin ikiziydi, Yunanllar iin paralel bir ben (stanbul'lu Hasan Poyraz H o c a ' y a g r e cinler lemi t m d e n paralel bir evrendir). S o k r a t e s ' i n c i n i n d e n sz edilir, o n u y n e t e n , ikinci kiiliini o l u t u r a n ve o n u n l a k o n u a n . n c e k i eytanlar k t varlklar, cinler ise

b l m l e r d e n b i l d i i m i z lmsz Saint-Germain K o n t u n u n cinin d e n de sz edilir, o n a unutulan, yitirilen bilimleri r e t e n , s i m y a ve k i m y a formllerini aklayan. Hatta ve hatta N a p o l y o n ' u n bile bir cine sahip o l d u u syleniyor o n u baardan baarya g t ren. Y a N a p o l y o n ' u n s o n d n e m i n d e k i baarszlklar v e k ? Onlar da cin o n u terkettikten s o n r a oluvermiler! Sokrates, Saint-Germain ve N a p o l y o n tarihsel rneklerdir ve de (biri hari) k e n t i m i z d e n bir hayli uzaklarda kalm, istan bul'un gizemsel gndeminde olan cin uzmanlarna, cinlerle t e m a s kurabilenlere (kendi ifadelerine gre) g e m e k , basnda yaynlanan baz aklamalarndan y a r a r l a n m a k ise bizi k o n u n u n t a m merkezine yerletirecektir. Sekiz t a n e c i n i o l d u u sylenen m e d y u m M e h m e t M e m i cinleri iin yle d i y o r : O kadar gzeller ki, o kadar yakkllar ki... Saat on iki o l u n ca gelirler... Gece hep onlarla birlikteyim. Sabah ezanna kadar... Onlarla d u a yaparz, bilgi alrm, yazarm, izerim, t e b i h ekeriz... Siz onlar gremezsiniz. nsanlarn g z n d e p e r d e var dr, a m a cinler insanlar grr... Cin b u g n insanlarla evlenebi lir... B e n i m dii c i n i m benimle e v l e n m e k istiyor... n o r m a l bir kadnla ne yaanyorsa, o n u n l a da o n u yaayabilirim... Cinlerle evlilik k o n u s u n d a d e n e y i m l i olan, Keto ad ile bili nen, Hac A y d o a n ise d u r u m u n u u ekilde aklyor: eit cin var. Birisi Rahmaniler, bunlar iyi cinler. eytani ler var, bunlar da k t olanlar. Bir de Cindarlar var ki, h e m iyilik h e m ktlk yapyorlar. Benimkiler R a h m a n i , iyi olduklar iin insanlara yardmc o l m a y a zorluyorlar beni. B e n i m karm da Rah mani... iki de o l u m var, cin karmdan. Biri alt yanda, d i e r i aylk... Bedensiz varlklarla evlilik, cinsel iliki ve b u n u n s o n u c u olan ocuklar... A h m e t Hulusi d u r u m a nesnel olarak yaklatnda b y l e s i n e bir tehise varyor: 180

Cinsel iliki bizim anladmz m a n a d a b i r l e m e deildir. Beyinde bir noktay etkileyerek kiide bir t a t m i n m e y d a n a getiri yorlar. Bu ekilde kii g e r e k t e n onlarla t e m a s k u r d u u hissine kaplyor, bu varlklarn etkileriyle boalmaya uruyor. Fizik a n l a m d a bir ey y o k yani. Bir tr halsinasyon. Aslnda bu d u r u m d a halsinasyon, sanr bile ar geliyor n k , s o n u t a , cinsel bir d n d r t l e r i ile g e r e k l e e n bir b o a l m a d a n baka bir e y deildir anlatlan olay ve d n m e m e k bir hayli zorlamaldr. A h m e t Hulusi'ye kulak v e r e c e k s e k bir kadn cinle yapld sylenen evlilikten o c u k l a r nasl d o a r ? Tek bir kiinin anlatt bir olay r n e k tekil e d e m i y o r s a bile bu kiinin n e srdkleri, o k gerilere gittiimizde, bizleri bu tr d u r u m l a r a ve bu d u r u m l a r n o r t a y a att s o r u n l a r n yantn - inanlara bal k a l m a k k o u l u ile - v e r m i oluyor. slamn cin inanndan Orta a Hristiyanlna, paralellik g s t e r e n , melek-eytan-cin inanna bir g e i y a p m a m z gereki yor, 1486 ylndan k a l m a bir kitaba d a y a n a r a k . E n g i z i s y o n b o y u n c a bir elkitab olarak kullanlan, 550 sayfa da soru-yant eklinde Heinrich K r a m e r ve J a m e s S p r e n g e r adl iki A l m a n d i n a d a m tarafndan hazrlanan Byclerin ekici (Malleus M a l e f i c a r u m ) , k t niyetli cinlerle b y c kadnlarn, cadlarn cinsel ilikilerine eildiinde, O r t a alar'a z g bir inan ve mantk e r e v e s i iinde, bu t r d e n yant ve sonular sralamaktadr: - K t ve eytana hizmet e d e n cinler cinsel ilikide bulun duklarnda birer arac olarak hareket etmekteler, n k yaptklar bir insann (erkein) menisini e k i p bir baka insana (kadna) aktarmaktr. Nedir ki, bu t r cinlerin bir kadn hamile brakmalar olanakszdr, n k bunlar (Hristiyan inanlarna gre) r u h ta mazlar. Dolaysyla r u h ve b e d e n d e n oluan bir canlya hayat veremezler. A n c a k u n u t u l m a m a l ki, Tanrnn yaratt bu varlklar ister cin, ister eytan olsunlar, onlarn altnda olan her eyi denet 181 bunda, b u n u n aklamasnda v e y a m o t i v a s y o n u n d a c i n d e n b a k a n e d e n

leyebilirler ve bu y z d e n , eytanlklar p e i n d e olan cinler bir e r k e i n menisini e k i p , kendilerine aitmi gibi, bir kadna aktarabilir ler. stelik, e r m i A v g u s t i n u s ' u n da belirttii gibi, bu tr k t c i n ler bir erkee kadn, bir kadna da erkek olarak grnebilirler. B u r n e i v e r m e k t e k i amacmz cinlerin, her b y k d i n d e v e her kltrde, bir s o r u n tekil ettiklerini ve bu s o r u n u n , a d a n aa, ne tr bir literatre y o l atn zetle g s t e r m e k t i r . A n c a k , D o u ' d a n Bat'ya, cin s o r u n u salt cinsellie y n e l e n bir s o r u n o l m a k t a n o k uzaktr. n k cin, h u y u n e olursa o l s u n , her eit g i z e m c i l i i n i n v a z g e e m e d i i bir unsurdur, ister ad c i n o l s u n , d a e m o n o l s u n ya da sac3ce varlk. Folklor asndan kendi cinlerimizi incelediimizde bunlarn da ekilden sekile getiklerini g r r z . Cinler kara kedi v e y a kara k p e k eklinde grnrler, olak, eek, tavan, t a v u k , horoz, kuzu, ylan v.b. ekillere de brnebilirler. Ufack olurlar y a d a k o c a m a n , i n c e y a d a iman, gzel, irkin, sevimli, k o r k u t u c u , h o k o k u l u v e y a tiksindirici. Hatta ve hatta birer cansz nes n e y e d e dnebilirler! En o k s o r u n karan k t ruhlu, k t niyetli cinler o l u y o r , olaylar yaratan, insanlara sataan, insanlar a r p a n , sevgilileri ay ran, kocalarn balarn elen, kadnlar aldatan, eyalarn y e r i n i deitiren, nesneleri gizleyen. Bir cinin marifetleri ile bir vurucu ruhun, bir poltergeistin marifetlerini birbirinden ayrabilmek, b u y z d e n , b a z e n o k zor oluyor. Cinlerden o l u a n ve cinleri barndran paralel bir evren ilgin bir kavramsa cinleri e n e r j i y e b e n z e t m e k , bir enerji insan kuramna o t u r t m a k bir o kadar ilgintir. Nedir ki, bilimsel a d a n t m bunlar (ki t m bunlar, aslnda, k e n t i m i z d e n e srlen g r ler o l d u u n d a n kentsel gizemlerimizin ayr bir alann m e y d a n a getirmekteler) olanaksz ve olaslklarn dnda kalyor. Bu k o n u larda tartmalar uzayp gider ve varlan veya nerilen s o n u her z a m a n inansal bir s o n u oluyor, ister gizli bilimlere b a l a n sn, ister dinsel inanlara.

Gizem d n y a s , eski inanlara, insan k a d a r e s k i gelenekle re, mitolojik ve folklorik m a l z e m e y e d a y a n a r a k , her z a m a n cinle re bavurur. Kimi bu balln inand ve u y g u l a d , izledii dine balar, kimi dinsel inanlar k e n d i n e g r e y o r u m l a r ve kulla nr (byde o l d u u gibi) izgiyi a m a k pahasna. Biri t m bunlar kendi sorunlarn z e b i l m e k a m a c ile, kant ve yant olarak n e srerken dierleri ise pazarlar, bir hizmet olarak. Kald ki, gize m i n her alan arz ve talep kurallarna u y m a k z o r u n l u u n a sokar kendini. B u g n n s t a n b u l ' u n d a dirilen v e y e n i d e n , o y s a d a h a dei ik evrelere ve d a h a deiik tantmlarla u z a n a n , popler hale gelen cinlerin her eidi g i z e m c i l i i n kanlmaz varlklardr. H e m cinler o l m a z s a , onlardan y a r d m g r m e z s e b y c n n v e bakcnn d u r u m u ne olur? Bu sayfalar b o y u n c a , elimizden geldii kadaryla, kentimizin barndrd hatta yaratt b i r o k g i z e m ve inanlar g z d e n g e i r m e y e altmzda er veya g e cin k o n u s u n a da d e i n m e m i z kanlmazd. Ahmet R a s i m ' i n deyimi ile Sultan b r a h i m zamannn en n m d a r a k t r C i n c i H o c a d e n e n herifi ve benzerlerini g r m , tanm, bu stanbul'da s o r u n b y c l e r i n cinleri deil de en marifetli c i n c i n i n bile bastramad b a k a c a cinlerdir, ister birer varlk gibi, ister birer insan g i b i g r n s n l e r . Yine de inanlar ve gelenekler - a m a dinsel inanlara d a y a n snlar a m a hurafelere - s o n d e r e c e dayankl olduklarndan, bilgi sizlik ve aresizlikle beslendiklerinden ve gizemli ya da gizemle karan d u r u m v e olaylar her z a m a n m e r a k uyandrdklarndan, stanbul'un cinleri de, gemileri v e a d a g r n m l e r i y l e , b u kentin folklorik manzarasnn bir paras olarak anmsanacaklar. stanbul M f t s Selahattin Kaya'nn d e d i i g i b i : Baz insan lar cinlerle d o r u d a n ilikiye girebilirler. B u n u n ne kendilerine, ne de bakalarna yarar vardr. Bunlarn en b y k baarlar kendile ri hakknda yaptklar p r o p a g a n d a l a r , abartmal szler ve telkinler le muhataplarn etki altna almalar.

kent ise g i z e m d e , bu merkezin dahilinde, k e n d i g e r e k l e r i n i aramay v e d n m e y i s r d r y o r . Bu araylarn safhalar g r k e m l i deiller, o k sfrl saylara dayanmazlar; b u araylarn y n t e m l e r i v e uygulamalar d n y a s a l saylmazlar, insann t o p l u m d a k i k o n u m u n u , mal varln ve kar cins ile ilikilerini hedeflemezler a n c a k , bir t e m e l olarak, kiinin i dnyasna seslenirler, bu i d n y a y ekillendirmeye alrlar.

BR SON DEY GB
inde yaadmz b u g n n s t a n b u l ' u n d a gizliliklerini yitir mi gibi g r n e n her tr g i z e m , sihir, b y ve fal ak bir piyasa da sunuluyor. Gizli gibi bilinen bilimler, ilimler, sanatlar, bilgiler ve gelenekler artc ve d n d r c bir d e i i m e uradklar gibi icraatlar c a m ekranlardan hizmet veriyorlar, uzmanlar gazete stunlarnda v e y a telefon hatlarnda medetler, neriler ve umutlar datyorlar. Kitch d e k o r l a r d a , r e n g r e n k d u m a n l a r ve yanp s n e n klarla donatlm platolarda ilgin konular tart lyor, tartlnca da alan d e d i k o d u s u n a ve cret r n e k l e m e s i n e kaylyor. Bu ara k o n u m a c n n ilgi ve uzmanclk k o n u s u ne ise (yldzbilim, falclk) o yceltiliyor, bilimsellik kazanyor ister bir yanbilim ise (yldzbilim), ister bir inan y n t e m i (fal). Dardan rnekler alnarak (ancak dardan gelen her eyi o l u m l u diye b a k m a k h u y u m u z d a n n e z a m a n v a z g e e c e i z ? ) her k o n u n u n bir a d a l a m a , alma, effaflama etiketi altnda eitli etken, taklit ve zentili zlemlere kaplarak soysuzlatrld bir o r t a m ve d n e m d e gizemlerin serbest piyasas da a n c a k bu kadar olabiliyor. Ve g i z e m diye bilinenler yaygnlaa yaygnla a kimliklerini ve zelliklerini yitirdikleri gibi gruplaa g r u p l a a zlerinde hi v a r o l m a y a n (zleri n k zamansz ve evrenseldir) ada ve moda saylan bir u u k l u k kazanmaktadrlar. A n c a k bu ehr-i stanbul ne denli sarslmaz ve g e r e k kimli ini, g e r e k deerlerini (her eye ve h e r k e s e ramen) k o r u m a s n bilen, gerektiinde bunlar tevazu iinde gizleyen bir merkez 184

stanbul'un g e r e k gizleri ve gizemleri falclar, b y c l e r , bakclar ve cinciler mi? Hi d e i l . Bu sayfalarda o n l a r a da bir p a y tandksak b u n l a rn d a , geni a n l a m d a , gizemsel olduklarndandr, k e n t i m i z i n a d a t o p l u m u n d a v e b u a d a l a m a y a katklar o l a n m e d y a l a r d a g n c e l i k kazandklarndan hatta, nerdeyse, batl o l m a n n rnekle ri g i b i s u n u l d u k l a r n d a n . stanbul'un g r l e n ve g r l m e y e n gizemlerini salt gizemsel inan ve geleneklerinde a r a m a m a k gerekiyor: stanbul gibi bir kentin olaylar, atmalar, alkalanmalar, aamalarla d o l u yaa m - g e m i i n d e n ve g e l e c e i n d e n k a y n a k l a n a n yanklar ve a r mlarla - ve bu t r bir y a a m izgisinin, mitoslar ve efsaneleri ile birlikte, ierdii her tr sihir ve g i z e m zaten etrafmz saryor, gzlerimizin n n d e v e ellerimizin altnda d u r u y o r . G r m e s i n i , bakmasn bilen g r r ve bakar, aramasn bilen arar ve bulur. stanbul'un, g e m i d n e m l e r d e , bir arayn, bir bilgi ve g e l e n e k sentezinin o d a k n o k t a s o l d u u n u - belirli rnekleri ile - n c e k i b l m l e r d e ve o b l m l e r d e k i k a v r a m ve kuramlarla sergileme ye, baz ipularn v e r m e y e altk. A n c a k her ey olas o l d u u n d a n ve her ey birbirine, inandmz gibi, bal ve balantl o l d u u n d a n belki d e stanbul gizemleri gemileri, b u g n v e yarn ile saydklarmzn, dr. s a y m a y a altklarmzn o k tesindedrler krklklarnda, ve o telerde kaldlar. Ola ki, bir s r e d a h a o telerde kalacaklar Her insan y z n d e , y z n n izgilerinde, g z l e r i n d e parlayan klarda k e n d i i gizemini ifade ettii g i b i , ' her kent g e m i i n d e n kalan ak v e y a kapal izlerinde, meknla rnda, yaratt dnsel-inansal-toplumsal 185 gte, arjda

o l u m u , o l u m a k t a ve oluacak olan sr ve sihirini tamakta ve aklamaktadr. Bu bir t m d r , en ince ayrntsna d e k t m kap s a y a n , t m n d o u r d u u bir sretir, bir o l u u m d u r . Mitoslar, efsaneler, inanlar, izler, meknlar, binalar, surlar, kuleler, stunlar ve insanlar. Gelenler, gidenler ve kalanlar. B u n lardr stanbul'un gizemleri, bunlardan kaynaklanr ve ekillenir stanbul'un gizli y z ve stanbul'a da baka ekilde bakamayz, ister kabul e d e l i m , ister ba sallayp g e l i p geelim...

KAYNAKA
Hans von ABERG Arz'dan Ar'a Sonsuzluk Kulesi cilt 1, Kitsan, stan bul 1987 Rene ALLIEAU Les Societes Secretes (Gizli Cemiyetler) Le Livre de Poche, Paris 1969 Georges BARBARN Les destins occultes de l'humanitee Cycles historiques (nsanln Gizemli Yazglar - Tarihsel Dnemler) Librairie Astra, Paris 1946 Jacques BERGER Les Livres Maudits J'Ai Lu, Paris 1971, Trkesi: Lanetli Kitaplar, ev. Vedat Glsen retrk, Ruh ve Madde Yaynlar, stanbul 1981 Jean-Louis BERNARD Les archives de l'insolite (Allmamln Ariv leri) Ed.du Dauphin, Paris 1971 Helena P.BLAVATSKY La def de la Theosophie (Tanrbilgeliin Anah tar), Pbl.de la Societe Theosophique, Paris 1895 Pertev Naili BORATAV 100 Soruda Trk Folkloru, Gerek Yaynevi, stanbul 1973 Pertev Naili BORATAV Zaman Zaman inde, Remzi Kitabevi, stanbul 1958 Jean-Louis BRAU Les inities d'Occident (Batl nisyeler), MA Editions, Paris 1986 Louis CHARPENTER Les mysteres Templiers (Tapnaklarn Srlar), Lafont, Paris 1967 Robert CHARROUX Le livre du Mysterieux nconnu (Esrarl Bilinmeye nin Kitab), Lafont, Paris 1969 Arkon DARAUL Secret Societies (Gizli Cemiyetler), Frederik Muller, Londra 1966 Arkon DARAUL VVtches and Sorcerers (Cadlar ve Bycler), Tandem Press, Londra 1969 Edmondo DE AMICIS Costantinopoli (stanbul) Fratelli Treves, Milano 1931 (2 cilt)
187

SON

Gl-Ha rgtnn en nl lmsz Saint Germain Kontu

Cagliostro ad ile nlenen gizemci, simyac ve skandal adam Giuseppe Balsamo HH

Unl kehanetlerinde stanbul'dan da birka kez sz eden Nostradamus (16. yzyldan kalma bir Fransz gravr) Gerei basit ekilde, abartmadan ilan ederim ve doru kehanetim beni hi yanltmaz.
198

lmsz simyac ve Bursa yolcusu Nicolas Flamel

199

1920'lerden kalma bir Kara Ayin 201

Boazii

retisi ile geni ilgi uyandran, Altn afak rgtnn temsilcisi kara byc Alesteir Crovvley
202 203