Genel Yayn: 621

TRK EDEBYATI

ATTL LHAN HANG ATATRK?

TRKYE BANKASI KLTR YAYINLARI, 20 0 3

GRSEL YNETMEN

BROL BAYRAM
GRAFK TASARIM U YGULAM A

T r k iy e i b a n k a s I k l t r yayIn l a r I
I. BASKI, 1 9 8 1 TRKYE BANKASI KLTR YAYIN LA R IN D A V. BASKI, NSAN 2008

ISBN 978-975-458-386-1

BASKI

EFK MATBAASI (0212) 4 7 2 15 00

M ARM ARA SANAY STES M BL O K 2 91 KTELL 3 4 3 0 6 STANBUL

T R K Y E BANKASI K LT R YAYINLARI
STKLAL CA D D E S, NO: 14 4 /4 BEYOLU 3 4 4 3 0 STANBUL

Tel. (0212) 252 39 91 Fax. (0212) 252 39 95 www.iskultur.com.tr

Deneme

hangi atatrk?
Attil lhan

Kltr Yaynlar

NDEKLER

nsz yerine .......................................................................................

15

Mustafa Kemale eilmek

1. Cumhuriyetin hakkn, Cumhuriyete! ................... .
Z3. ki l t .......................................................................................... T arih tan k tr ...........................................................................

29
33 36

4. Balay, o balay ........................................................... 5. Yanlgnn kkeni ................................................................

39 42

nn Atatrkl
1. 2. 3. 4. A tatrk deil, nnc! ............ .................................... 51 Atatrklk diye y u ttu rd u k lar.................. ................. . . 53 A tatrklk, putperestlik olam az ................ .............. 56 zetlersek ............................... .............................................. 60

Siyaset esnaf ve Atatrk

1. 2. 3. 4. 5. Krk yl uyum uuz ............................................................... Biraz ciddi konualm ........................................................ M illi istikll bence hayat meselesidir .......................... Cumhuriyet, fikir serbestlii taraftardr .................. T rk inklb, ihtillden de vsi bir tahavvldr 67 70 73 76 79

Atatrk milliyetilii
1. M illiyetiliin m si .............................................................. 2. Atatrk milliyetilii diyorlar y a .................................... 3. Ulusal Egemenlik ve tam bam szlk ........................ 4. Milliyetilik bir rk sorunu deil, bir yurt sorunudur ............................................................................... 85 88 91 94

Devrim, iktidarn yapsal dnm ise...

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Ulusal kltr tartm as .................................................... ki tutum da yanl! ............................................................ ................ Yozlamay b a la ta n halifeler deil mi? Devrim, iktidarn yapsal dnm ise......................... Adna devrim y a p la n snf , olum am ise................ zgn bileimi yapabilm ek ......................................... Durum u yeni koullara gre deerlendirmek .............. 101 104 107 110 113 116 119

Gei dnemi' kavram

1. 2. 3. 4. 5. M ustafa K em ale tuzak ..................................................... lk e ,az gelim i... ............................................................ Devrimin dsi ........................................................................ Anadolu ihtilli ................................................................. Kimler geldi kimler geti..................................................... 129 131 134 137 140

ada uygarlk dzeyi diyalektik bir kavramdr

1. 2. 3. 4. 5. 6. En byk bel ....................................................................... Kim ki soruna baka trl yaklar.................................. B ir teslimiyet p r o g ra m .................................................... ada uygarlk dzeyi kavram ................................... M ali bamszlk gereklemedike.................................. M ustafa K em ali kim tahrif etmitir? ............................ 147 150 153 156 159 162

Yanl ekonomik tercih

1. Sahibinin sesi ..................................................................... 169 2. H angisi hakl kt? ............................................................. 172 3. Yanl ekonom ik tercihi kim yapyor? ........................ 175

Bu devlet ekonomik egemenliini salarsa...

1. 2. 3. 4. Bu devlet ekonom ik egemenliini sa la rsa ... ............ Bat bizi ykm ak iin ne lzmsa yapm tr ................ Sistem in KTlere dmanlnn kant ........................ Hey Kem al Paa, hey... ..................................................... 185 188 191 195

flasa giden yol

1. Trkn akl ge mi gelir? ................................................. 201 2. Tekerlei yeniden kefetmek ............................................ 204

3. flastan baka k olm ayan y o l... ............................... 2 0 7 4. Elini verirsin, kolun g i d e r ................................................... 2 1 0

Mdafaa-i hukuk
1. 2. 3. 4. O rdu Kemal P aann ordusu ise......... ............................ Komitac deil, kongreci .................................................... M ustafa K em al in ulusal savun m a anlay ................ Ulusal savunm a kavram: M dafaa-i hukuk .............. 217 220 223 226

Durum muhakemesi
1. 2. 3. 4. s vermek Atatrklkle b adar m? ...................... Sovyetlerin ortak savunm a isteini reddetmitik ...... M ustafa K em alin durum m uhakem esi ........................ Trkiyeyi iinden kertm ek plan .............................. 233 236 239 242

Ykseklerde gezen marur b a ...

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. O gne yz asla solm asn ! .......................................... Ajan devlet kavram ....... ................................................... Belgeler ne diyor? ................................................................. Ykseklerde gezen m arur b a eilince ....................... Emperyalizmin rdekleri .................................................. Emperyalizme kar mtereken m cahedat .............. Ruslarn istedii, Kemal Paa anlamalarna dnmek Trk-Sovyet ilikilerinin temelleri .................................... 249 252 255 258 261 264 267 27 0

Kulamza kpe
1. 2. 3. 4. nce duygusal......................................................................... ... Sonra belgesel ................................................................... Tan altndaki apanolu .................................................. Kulam za kpe olsun ... ................................................... 279 282 285 288

arktan doan gne

1. 2. 3. 4. 5. 6. arktan doan gne ......................................................... Sultan G aliyevi takdim ....................................................... Galiyev in baz tezleri .......................................................... Sultan Galiyev ve M ustafa Kemal .................................... Mazlum, milletlerin nderleri ne diyor? ....................... M ustafa Kemal ne diyor!.. ................................................. 295 299 302 305 308 311

Emperyalizme kar Trk / Arap dayanmas

1. M isak- M illimizde muayyen ve msbet hat yoktur ..................................................................................... 2 . H atay a ete reisi olacam ! ...... ................................. 3. Emperyalizme kar Trk / Arap dayanm as ............ 4. Trkiye - Suriye - Irak federasyonu dncesi ....... 5. M u stafa K em alin A rap politikas emperyalizme k a r d r ..................................................................................... 6. H anidir srar ediyorum ..................................................... 7. M ustafa Kem alin d politikasn onlar izliyor ......... 321 324 327 330 333 336 339

Bat ya Enver Arar, ya Damat Ferit

1. 2. 3. 4. 5. T rk le A rap ngiliz dm an etti ................................... 349 Osm anl A rap sm rd m? .................... ......... ........... 352 Anti-emperyalist ideoloji olarak slm dayanm as .... 355 Kemal Paa batclar ya srd ya da ast..................... 358 Bat ya Enver Arar, ya D am at Ferit............................... 361

Merakls iin ekler

Az I II III ey mi? ............................................................... .................... ntibah Balad ...................................................................... Kemalizm M dafaa-i H ukuk Doktrini ......................... G zinin Solculuu ..................................................... ........ 367 368 392 415

"... Hangi istikll vardr ki yabanclarn nasihatlaryla, yabanclarn planlaryla ykselebilsin?

Mu s t a f a K em a l 6 Mart 1922

" ... Hepiniz bilirsiniz ki, Avrupann en nemli devlet leri, Trkiyenin zararyla, Trkiyenin gerilemesiyle or taya kmlardr. Bugn btn dnyay etkileyen, mil letimizin hayatn ve lkemizi tehdit altnda bulunduran en gl gelimeler, Trkiyenin zararyla gereklemi tir. Eer gl bir Trkiye varln srdrseydi, dene bilir ki ngilterenin bugnk siyaseti var olmayacakt. Trkiye, Viyanadan sonra, Pete ve Belgradta yenilmeseydi, Avusturya/Macaristan siyasetinin sz edilmeye cekti. Fransa, talya, Almanyada, ayn kaynaktan esin lenerek hayat ve siyasetlerini gelitirmiler ve glendir milerdir. ...B ir eyin zararyla, bir eyin yok olmasyla yk selen eyler, elbette, o eylerden zarar grm olan alal tr. Gerekten de Avrupann btn ilerlemesine, yksel mesine ve uygarlamasna karlk, Trkiye gerilemi, dtke dmtr. Trkiyeyi yok etmeye girienler, Trkiyenin ortadan kaldrlmasnda kar ve hayat g renler, zararl olmaktan kmlar, aralarnda karlar paylaarak birlemi, ittifak etmilerdir. Ve bunun so nucu olarak, birok zeklar, duygular, fikirler, Trki yenin yok edilmesi noktasnda younlatrlmtr. Ve bu younlama, yzyllar getike oluan kuaklarda, de ta tahrip edici bir gelenek biimine dnmtr. Ve bu gelenein, Trkiyenin hayatna ve varlna aralksz uy 1 1

gulanmas sonucunda, nihayet Trkiyeyi slah etmek, Trkiyeyi uygarlatrmak gibi birtakm bahanelerle, Trkiyenin i hayatna, i ynetimine ilemi ve szm lardr. Byle elverili bir zemin hazrlamak g ve kuv vetini elde etmilerdir. ... Oysa bu g ve kuvvet, Trkiyede ve Trkiye halknda olan gelime cevherine, zehirli ve yakc bir s v katmtr. Bunun etkisi altnda kalarak, milletin, en ok da yneticilerin zihinleri tamamen bozulmutur. Ar tk durumu dzeltmek, hayat bulmak, insan olmak iin, mutlaka Avrupadan nasihat almak, btn ileri Avru p ann emellerine uygun yrtmek, btn dersleri Av rupadan almak gibi birtakm zihniyetler ortaya kt. Oysa hangi istikll vardr ki yabanclarn nasihatlaryla, yabanclarn planlaryla ykselebilsin? Tarih byle bir olay kaydetmemitir; tarihte byle bir olay yaratma ya kalkanlar, zehirli sonularla karlamlardr. te Trkiye de, bu yanl zihniyetle sakat olan baz yneti ciler yznden, her saat, her gn, her yzyl, biraz daha ok gerilemi, daha ok dmtr. " ... Bu d, bu alal, yalnz maddi eylerde olsay d, hibir nemi yoktu. Ne yazk ki Trkiye ve Trk hal k, ahlk bakmndan da dyor. Durum incelenirse grlr ki, Trkiye Dou maneviyatyla sona eren bir yol zerinde bulunuyordu. Douyla Batnn birletii yerde bulunduumuz, Batya yaklatmz zannettii miz takdirde, asl mayamz olan Dou maneviyatndan tamamiyle soyutlanyoruz. Hi phesizdir ki, bu byk memleketi, bu milleti, knt ve yok olma kmazna itmekten baka bir sonu beklenemez (bundan). " ... Bu dn k noktas korkuyla, aczle bala mtr. Trkiyenin, Trk halknn naslsa bana gemi olan birtakm insanlar, galip dmanlar karsnda, sus
12

maya mahkmmu gibi, Trkiyeyi tl ve ekingen bir halde tutuyorlard. Memleketin ve milletin karlarnn gerektirdiini yapmakta korkak ve mtereddit idiler. Trkiyede fikir adamlar, deta kendi kendilerine ha karet ediyorlard. Diyorlard ki Biz adam deiliz ve ola mayz. Kendi kendimize adam olmamza ihtimal yok tur. Bizim canmz, tarihimizi, varlmz, bize dman olan, dman olduundan hi phe edilmeyen Avrupallara, kaytsz artsz brakmak istiyorlard. Onlar bizi idare etsin diyorlard. M ustafa Kemal 6 M art 1922

13

NSZ YERNE..

Mustafa Kemalin, i ie byk eylemi var: Emperya lizme kar kurtulu sava, padiaha kar demokratik devrim, toplumun mmet aamasndan millet aama sna dnm... Kuva-y Milliye, aslnda X X . yzyln grd ilk Halk Kurtulu Ordusudur; nasl ki Mdafaa-i Hu kuk, mazlum milletlerin hepsi iin ilk kurtulu re tisi; Bandung Konferansnn (ya da Sultan Galiyevin tasarlad Mazlum Milletler Beynelmilelinin) ilk bil dirgesidir. Savan emperyalizme kar verilii, ulusal lk bilincini pekitirmi; Padiah ve Halifenin emper yalizmle ibirlii, hareketin demokratlamasn sala mtr. M ustafa Kemal, stanbuldaki hkmete ba kaldrd zaman ihtillci; devrald toplumu dntrmeye koyulunca, inklpdr. Devrim, anti-emperyalist kurtulu savayla ezamanl yrdnden, kur tarcl ar basm, devrimciliinin gerek boyutla r gzden karlmtr. Oysa, Milli Mcadele kadrosunun ounluu, ms tevliyi defettikten sonra ilerinin biteceine inanyordu. Dzen deimeyecekti. Pek pek, Mustafa Kemal Paa, Talat ya da Enver Paann yerini alacakt. O kadar. Da ha 1919 ylnn Aralk aynda, Kuva-y Milliyenin amil, irade-i milliyenin hkim olacan sylemenin, tarihsel dzeyde, bireysel ve teokratik bir iktidara kar, ulusal
15

ve demokratik bir devrimi ierdiini, acaba ka kii kestirebilmiti? Kestiremeyenler, yolda dklmlerdir. Mustafa Kemal merutiyeti yetersiz bulur. Bunu gizlememitir de: 10 Temmuz devrimi, mstebit bir h kmdarla millet arasnda, en nihayet kayt ve koullar la denge arayan bir zihniyeti elde etmeyi amalyordu. Oysa bizim devrimimiz, hrriyet ve istikll iin, meru tiyet yntemini dahi yeterli saymaz, egemenlii kaytsz artsz milletin elinde tutan, salam bir ilkeye dayanr. Bu ilkenin bal olduu ekil, hibir vakit eski ekiller le karlatrlamaz. Bu iki devrin arasndaki fark, tarif olunamayacak kadar byktr zannederim. Birincisi, milletin doal olarak arad hrriyet havasn teneffs ettirdiini zanneden bir harekettir. Fakat kincisi mille tin hrriyet ve egemenliini fiilen ve maddeten tespit ve iln eden mutlu bir devrimdir. Gerekte 10 Temmuzla 23 Nisan arasndaki fark, il kinde Padiahn halka baz haklar ltfetmesi, kincisin de halkn dorudan doruya Padiahn yerini almasdr. Bunun ne mthi bir dnm olduunu, genlere nasl anlatacaz? Acaba yle mi: Hangimiz, baarszla urasayd, Mustafa Kemalin srtnda beyaz gmlek, hain diye aslacan doru drst dnmtr? nk lp tarihimiz, stanbul Hkmetini daha bandan An karaya mahkm gibi anlatr. Tarihen byleydi ama, fi ilen deil. Hele hukuken, asla! Devlet ve hkmet, s tanbuldur; Mustafa Kemalse, merkez, stelik teokra tik otoriteye bakaldran bir asi. damna fetva k mas, yarm yzyl sonra, bize tatsz bir aka gibi mi g rnyor? Drrizadeye yle grnmyordu. Hele Vahdettine, hi! nk o, meruluunu var olan iktidarn yasa ve fermanlarndan almyordu, tarihten ve halktan alyordu. Btn byk devrimciler de yle yapmlard.
16

Mustafa Kemal'in gznde, eylemin meruluu de mek, halka onaylanm olmas demektir. Yoksa Kong releri, Byk Millet Meclisini anlamak ve aklamak mmkn olamazd. u szlerini de: " ... Bir devreye ye titik ki, onda her i meru olmaldr. Millet ileri de an cak milli kararlara dayanmakla, milletin genel duygu larna tercman olmakla gerekleir. Siz Osmanl lke sinde, milli kararlara dayanmak, meruluu bunda aramak ne demektir bilir misiniz? Padiah ve Halifeyi silmek, hie saymak demektir! Mustafa Kemal, Amas ya Tamiminden itibaren, Osmanl meruluunu reddet mi, tarihsel meruluu nemsemitir. Buysa, ihtillin ta kendisidir. O da farknda bunun, devrimin gelime srecini ba kn ne gzel anlatyor: " ... Beliren ulusal savan tam amac, yurdu d saldrdan korumak olduu halde, bu savan, baarya ulatka, ulus iradesine dayanan y netiminin btn ilkelerini ve ekillerini, evre evre, bugn k dneme degin gerekletirmesi, olaan ve kanl maz bir tarih ak idi. Bu kanlmaz tarih akn, ge lenekten gelen alkanl ile hemen sezinleyen padiah soyu, ilk andan balayarak ulusal savan amansz d man oldu. Bu kanlmaz tarih akn, ilk anda ben de grdm ve sezinledim. Ama batan sona btn evrele ri kapsayan sezgilerimizi, ilk anda, btnyle aa vur madk ve sylemedik. lerde olabilecekler zerinde ok konumak, giritiimiz gerek ve maddesel savaa bo kuruntular nitelii verebilirdi. (...) Baar iin pratik ve gvenilir yol, her evreyi vakti geldike uygulamakt. Ulusun gelimesi ve ykselmesi iin esenlik yolu bu idi. Ben de yle yaptm. Bunlar Sylevde sylemi; her ey olup bittikten sonra. Oysa, daha iin banda, Dnyada hkmet iin
17

meru yalnz ve tek bir esas vardr, o da meveretten iba rettir. Hkmet iin art- esasi, art- evvel, yalnz ve yalnz meverettir diyen odur, daha 1921 M artnda, Roma tarihinden evresindekilere demokrasi dersi veren de o. Trkiye Byk Millet Meclisiyle, klsik an do laysz demokrasisini bakn nasl bir tutuyor: " ... Ege menlik gerekte yalnz bir ekilde belirir. O da bu ege menliin sahibi olan insanlarn dorudan doruya bir araya gelerek yasama, yrtme ve yarglama grevlerini bizzat yerine getirmesiyle olasdr. Ve sylediimiz ey, efendiler, tarihte fiilen mevcut olmu eylerdendir. Ta bii tarihi incelemi arkadalarmz bileceklerdir ki, Romada, Ispartada, Atinada, Kartacada var olmu genel meclisler, gerekte bizim yaptmz eyleri yapyorlar d. Efendiler, yasa yaparlard, memur atarlard, mahke me ederlerdi, ceza verirlerdi. Ve her ey yaparlard... Byle bir dncenin, irade-i milliyeyi, 'irade-i hnenin karsna koyduu besbellidir de, acaba neden Mustafa Kemalin kulland irade-i milliye, hkimiyet-i milliye kavramlarnn, Fransz Devriminin babalar na, Marat, Robespierre, Saint-Juste zerinden t J.J. Rousseauya uzand, bir trl akla kavuturula mamtr? Kitab okuduka, Mustafa Kemalin Anado lu htillinin Fransz ihtill-i kebirinden esinlendii ni sylediini greceksiniz; ama M aratnn 15 Eyll 1789da, gazetesi I Ami de Peuple'de (Halkn Dostu) verdii u demokrasi reetesini, Mustafa Kemalin ver diiyle karlatrmamz fena m olur? ... Tutarl bir hkmette iktidarn mutlak hkimi, gerek egemen, halkn kendisidir; en yce otorite onun dur, g, ayrcalk, ncelik diye ne varsa, ondadr. Yay gn bir devlette, herkesin her eye katlmas olas sayla mayacandan, halkn temsilcileriyle etkili olmas, biz
18

zat zmleyemedii ileri nderleri, bakanlar, subay laryla dzenlemesi gerekir. Bu yzden vatanda ksm nn, karlarn gzetmek, kamu ilerini dzene koymak, temsilcilerini semek amacyla, gerektike toplanabil mesi devletin ilk ve temel yasas olmaldr. Eer gerek egemen halkn kendisi ise her ey ondan sorulmal, ege menlik hakkn bizzat kullanamazsa, vekilleriyle kullan maldr. (...) Ne var ki mutlak ve snrsz egemenlik er ki yalnz ve yalnz halkn kendisindedir, zira genel ira denin (irade-i milliye) bir sonucudur bu, ayrca halkn toplu halde kendini satmas, kendine ihaneti, ya da k tlk etmesi dnlemez... Peki imdi hanginiz, M aratnn mutlak ve snrsz egemenlik, yalnz ve yalnz halkn kendisindedir form lyle, Mustafa Kemalin egemenlik kaytsz artsz ulu sundur forml arasnda bir fark olduunu savunabi lecek? Mustafa Kemal, bal gibi Jacobindi. (Yaraya Tuz Basm ak'ta belirtmitim), onun kuann ilericileri Fransz Devriminden esinlenirlerdi, onun devrimci ki iliinde, kulland yntemlerde Robespierrele Saint Justen rzgrn bulmuumdur hep, ayn radikallik, ayn kararllk, ayn sertlik. Sz burada, sanrm, devrimci iddet sorununa do layor. Mustafa Kemal sk sk diktatrlkle sulanm tr. H l sulanr. Halk egemenlii adna halka acma sz davrand, byk yasaklar koyduu ileri srlm tr. H l srlr. Ne hikmetse hi kimse, ister demok ratik olsun, ister sosyalist, her devrimin tarihten edindi i meruluu srdrmek iin, yine tarihten iddet kul lanma yetkisini aldn sylemez. Devrimci iddet, ta rihsel meruluk kavramnn iindedir. Ondan ayrlamaz ki! Devrim, devirdii iktidarn glerine yasallk tanyamayaca gibi, onu devirmek isteyenlere de hogryle
19

bakamaz. Hibir devrim de bakamamtr. Fransz Devriminin ilkeleri neydi? zgrlk, eitlik ve kardelik yle mi? yi ama, u yukarda andmz M aratnn dev rimin selmeti iin yz bin kafa kesilmesi gerektiini, gazetesinde atr atr savunduunu bilir miydiniz? Fran sz Devrimini kurcalam olanlar, dnemleri arasnda nemli yer tutan Terr/Tedhi Dnemini hatrlayacak lardr. Devrim, akl almaz bir tutkuyla engel grd her eyi ezip geer. Giyotin sepetlerine den kafalardan piramitler kurabilirsiniz. zgrlk, eitlik, kardelik dev rimi bu. Demokrasiyi, temel hak ve zgrlkleri dou ran ana. Rus Devrimi, daha farkl olamad: Kzl ve be yaz terrler hem birbirlerini, hem kendi kendilerini yi yip bitirmilerdir. Yalnz Stalinin kestii komnist sa ys on binlerin stndedir deniyor. Mustafa Kemal, devrimini ciddiye alyordu. lgintir, bask altnda tuttuu gruplar, Fransz Devriminin bas k grm gruplarnn ayndr: Dinci gericilik, saraya bal ibirliki ihanet! Rasih Nurinin u yazdklarn okumu muydunuz? Hele bir gz atn, ben son derece il gin buldum: " ... Atatrk dneminde eski ittihat li derlerden aslanlar oldu. Albay (Ayc) Arif Bey ve R t Paa (Zorlu) bunlardand. Sarkl yobazlar asld. apka devrimine ve reformlara kar gelenlerden as lanlar oldu. Nakibendiler asld. Bu sert tutum Atatrk devriminin gereklerindendi. Ancak aslan ya da ar ce zaya uratlan sol eilimli tek bir kii yoktur. stikll Mahkemelerinin hukukilii hl tartlr. Ne samalk! Bu mahkemelerin Fransz ve Sovyet devrimlerinin halk mahkemelerinden ok mu fark var? Anadolu htillinin tarihsel meruluu elbette tarihsel iddetle pekitirilmitir. Mustafa Kemal, gizler mi bunu? Yooo! Hadi bir gz atalm, isterseniz; " ... Egemenlik ve
20

saltanat, hi kimse tarafndan hi kimseye, bilim gere idir diye, grlerek, tartlarak verilmez. Egemen lik, saltanat, gle, kudretle ve zorla alnr. Osmanoullar zorla Trk ulusunun egemenliine ve saltanatna el koymulard. Bu tasallutlarn alt yzyldr srdrm lerdir. imdi de Trk ulusu bu saldrganlarn hadlerini bildirerek, egemenlik ve saltanatn isyan ederek, kendi eline bilfiil alm bulunuyor. Bu bir olupbittidir. Sz ko nusu olan, ulusa saltanatn, egemenliini brakacak m yz, brakmayacak myz sorunu deildir. Sorun zaten olupbitti olmu bir gerei aklamaktan ibarettir. Bu behemahal' olacaktr. Burada toplananlar, meclis ve herkes sorunu tabii grrse fikrimce uygun olur. Aksi takdirde, yine gerek, usul dairesinde aklanacaktr. Fakat ihtimal baz kafalar kesilecektir. Baka bir vesileyle, bakn ne kadar ar konuuyor: ... Derim ki ben ahsen onlarn dmanym. Onlarn olumsuz ynde atacaklar bir adm, yalnz benim kii sel inancma deil, yalnz benim amacma deil, o adm benim ulusumun hayatyla ilgili, o adm ulusumun ha yatna kar bir kast, o adm ulusumun kalbine ynel tilmi zehirli bir hanerdir. Benim ve benimle ayn bi imde dnen arkadalarmn yapaca ey, mutlaka ve mutlaka o adm atan tepelemektir. Sizlere, bunun da stnde bir sz syleyeyim. Eer bunu salayacak ya salar olmasa, bunu salayacak meclis olmasa, yle olum suz admlar atanlar karsnda herkes ekilse, ben ken di bama yalnz kalsam, yine tepeler ve yine ldr rm. ok mu acmasz? yi ya, Robespierrein i ayak lanmalar ve yabanc igallerle karlanca, 1793te ge ici bir sre iin diktatrlk gereini savunduunu, bu lkede kimse okumam mdr? Dahas, kk dardaki sa ve sol tehlikeye kar, devrimin ocuklarndan
21

Hebertileri de, Dantonu ve Dantoncular da, gzn krpmadan idam ettirdii unutuldu mu? Ya Sovyet dev rimi srasnda, dizi dizi kuruna dizilenler? Mustafa Ke mal de, Halifeyi ve eriat kullanan emperyalizme (Krt syanlar eriat ve halife istiyordu) son derece azimli davranm; ucunun yine emperyalizme uzand gittik e daha iyi anlalan ittihat muhalefetiniyse acmasz ca ezmitir. Bunu yapmasayd, o kadar zerine titredi i bamszlk da, halk egemenlii de, daha o zamandan gmbrdeyecekti. damna karar kan, eski ttihat Cavit Beyi kurtarmak iin, ngiltere Kral V. Georgeun ankayadan af istediini bir hatrlayn, btn ilerin noktalar kendiliinden yerini bulur. O Cavit Bey ki, Selanik komprador burjuvazisinin evlad, sivil ittihatlarn nderi, Osmanl masonlu unun byk stad idi. Hem, Mustafa Kemalin itti hatlara tepkisini, sadece Enver Paayla rekabetine ba lamak, yzeysel olmuyor mu biraz? Osmanlnn bat anda, tutucular kadar devrimciler de da bamldr. nce Edward Mead Earlein, Dr. Rohrbacktan aktar d u saptamay okur musunuz? " ... Her tonda liberal olan Jntrkler, Almanyann, Sultan Hamit rejiminin cokulu bir destekleyicisi oldu una inanyorlard. Bu yzden Alman nfuzunu yeni li beralizm dnemi iin bir tehlike olarak gryorlard. Jntrklerin liberalizmi, iin bandan beri Angloma nia belirtileri gsteriyordu. Hrriyet, parlamento, halk hkmeti ve lkesi olarak, ngiltere, gndelik gazeteler de vlyordu. Oysa Kaiser Wilhelm, 14 Austos 1908de, Kont Von Metternichin, olaya ilikin raporunun altna, aynen u notu dmtr: ... htill, Paris ya da Londral Jntrkler tarafn
22

dan deil, ordu tarafndan, ve de Alman subaylar ola rak bilinen, Almanyada eitim grm Trk askerleri tarafndan yaplmtr. Tmyle askeri bir ihtilldir. Her eyi denetimleri altna alm olan subaylar, kesinlikle Al man dostudurlar. Bu iki saptamann ikisi de, tarihsel gerein bir par asn ieriyordu. 31 M arttan sonra duruma ve ttihat ve Terakkiye askerler egemen olmu, olaylarn gelime si Kaiser Wilhelmi hakl karmtr. Zaten ttihat tilaf uyumazl, son tahlilde, ngilizcilik ya da Al mancla indirgenemez mi? Mustafa Kemalin devrim cilii -ki emperyalizme kar net bir milliyetilii ierir-, ittihatlardan ve itilaflardan tam bamsz oluuyla ayrlyor. Yalnz bununla m? Kozmopolit Osmanlcl a kar uluslamak bilinciyle de. mparatorluk oku luslu deil mi ya, Selanik komprador burjuvazisi, me rutiyeti Osmanllk bilekesine oturtmutur. Gerekte bu sav, Selanik Yahudi ve dnmelerinin savyd; M a kedonyada Bulgar, Srp ve Rum chauvinlii gdenle re kar gelitirilmiti. Sivil ittihatlar bu sav benimse milerdir. Ne var ki, ard arkas kesilmeyen silhl Bal kan komitacl, ister istemez, onu izleyen subaylarda Trk milliyetiliinin filizlenmesine yol ayor. Baz ay dnlarda da. Trklk hareketinin Selanikte belirme si, Gen Kalemlerin orada kmas tesadf olabilir mi? Milliyetilik, artk herkes biliyor, bir burjuva ideolo jisidir, lke tek bir pazar olacak da, derebeylerin yre sel kstlama ve snrlamalarndan kurtulacak! Gel gele lim, Osmanl burjuvazisi hem gayr-i mslim, hem komp rador: Bu da, Trk milliyetiliinin snfsal dzeyde bo lukta kalmasna neden oluyor. M ustafa Kemal bolu u asker/sivil brokrasi, aydnlar, ksmen eraf, ksmen halkla doldurmay bilmi, gerekletirdii tarihsel blo23

ku ustalkla bir ulusal kurtulu cephesine dntr mtr. Mdafaa-i Hukuk, bunun o zamanki ad; ulus lama srecine girildikten sonra, resmi ideolojinin Ata trk Devrimleri adn verdii styapsal iyiletirme a balar, tarihsel anlamda kltr devriminden baka bir ey de deil. Kltr devrimi mi? O da ne? Altyapdaki dnmler, toplumlann styapsna ipak yansmaz; devrimci iktidarlar, bir yandan altyapdaki retimsel dnm gerekletirirken; bir yandan da, styapda kltrel devrim atlmlar yapmak zorundadrlar: Bylece, yeni toplumun tutarll elde edilecektir. Az gelimi toplumda devrim, snfsal tabann bu lamadndan, merkeziyeti brokrasi diktasna d nyor; bu diktalar, tarihsel misyonlarna ihanet et mek istemiyorlarsa, snfsal tabanlarn yaratmak, bu snfsal tabana denk den kltrel/styapsal dn m salamak zorundadrlar. Szgelii in, buna g zel bir rnek: Harl harl endstrilemek isterken, ger ekte rejimin tabann oluturacak proletaryay yarat maya, kltr devrimiyle de, lkenin kltrel ortam n derebeylik (mandarin) styapsndan arndrmaya uramaktadr. Mustafa Kemal ulusal demokratik bir devrim yapt, bu devrimin snfsal taban ulusal burju vazidir, onun iindir ki, Anadolu htilli bir yandan ulu sal burjuvazi yaratmak peine dm, bir yandan Ata trk Devrimleriyle kltrel ortam feodal mmet st yapsndan arndrmaya abalamtr. Sonralar kltr devrimine (baka deyile Atatrk Devrimlerine) ar lk verilmesi, iktidardan holanan merkeziyeti brok rasinin, yaratt burjuvaziyi de denetim altnda tutmak istemesinden kaynaklanyor ki, bu devrimin ikinci aa masdr, nn dnemi. Daha da ilginci Mustafa Kemalin, devrimin balan
24

gcnda, (yine jacobinler gibi) imtiyazsz snfsz bir toplum idealini benimsemesi ve savunmas. Mustafa Ke mal retisinde, sonralar baz hzl toplumcularn dal ga getii imtiyazszlk snfszlk Marksist deil, ansik lopedist anlamda kullanlmtr: Teokratik feodal top lum, hukuk dzeyinde eit olmayan, yasalar karsnda bir sr ayrcalklnn yaad bir toplumdur ya, de mokratik burjuva toplumu bunu siler, zira o zgrlk, eitlik ve kardelik ideallerine baldr, kkeni doal hu kuktadr, ne var ki eitlik anlay ekonomi dzeyine ulaamaz, hukuksal dzeyde kalr; bunun iindir ki, li beral burjuva toplumlar iinde, sosyalizm serpilip b yye bilmitir. Mustafa Kemalin anlad imtiyazsz s nfsz Trk toplumu, Padiah veletlerinin daha on ya nda I. Ferik olamayaca, vzerayla ortak Galata ban kerlerinin Beyolunda cirit atamayaca, hakiki ms tahsil olan kylnn nihayet insan onuruna kavuaca bir toplumdur. Hukuk dzeyinde, dediklerini yapma d diyebilir miyiz? Demediklerini niye yapmadn sor mak, bilmem doru olur mu? Kald ki, okuduka greceksiniz, anti-emperyalizmin 1920ler aamasnda Mustafa Kemal, mazlum milletlerde snfsal elikinin ikinci plana itilebilecei kansn da, Sultan Galiyevle beraberdir; nasl ki, Trkiyedeki snfsal durumun irdelenmesinde efik Hsn ile bera berse. 1920ler Trkiyesinde, gayr-i mslim ve komp rador burjuvazi tasfiye edilir, hele Rum, Ermeni tccar ve aalarnn Anadoluda brakt mal ve mlk, ahali ye paylatrlrsa, klsik anlamda bir snfsal kartlk tan sz edilebilir mi, pheli. M ustafa Kemal Balke sirdeki bir sylevinde siyasal partilerin, gerekte, snf sal karlar temsilen kurulduklarn belirtmi, Anado luda bu balamda karlar atan toplumsal snflarn
25

tam anlamyla olumadklarn, bu yzden de hepsinin halk kavramnn kapsam iinde dnlebileceini varsaymtr. Baka deyile, emperyalizme kar ulusal kurtulu cephesiyle kazanlan siyasal bamszlk sava ndan sonra, ulusal emek cephesiyle (Sy Misak- Mil lisi) ekonomik bamszlk savana ynelmek istemitir. Yanl hatrlamyorsam, zmir iktisat Kongresinde unlar syler: " ... Gemite, zellikle Tanzimat dne minden sonra, ecnebi sermayesi memlekette ayrcalk l bir yere sahip oldu. Ve bilimsel anlamda denilebilir ki, devlet ve hkmet ecnebi sermayesinin jandarmaln dan baka bir ey yapmamtr. Artk, her uygar lke gi bi, yeni Trkiyede buna muvafakat edemez. Buras tut saklar lkesi yaplamaz. Peki buna nasl kar konula bilecektir, nasl bir programla? Cevap hazr: " ... Prog ramdan sz edildii zaman, deta denilebilir ki, btn halk iin bir sy misak- millisidir. Ve byle bir Sy Misak- Millisi etrafnda toplanmaktan hasl olacak siya sal ekil ise, alelade bir parti niteliinde dnlmemek lzm gelir. Son cmleye dikkat isterim. Ulusal Emek Cephesi undan belli ki, her trl halkn toplanaca r gt, alelade bir parti niteliinde dnmyor; kart lklar ar keskinlememi toplumsal snflarn, emper yalizmle sava halinde bir lkede, birleecekleri ortak laa bir cephe olarak dnyor. Bu tavr ve bu tutum, yeryzndeki bir sr ilerici liderin, krk yl kadar son ra, zar zor ulaabilecekleri bir bilin aamasdr. Bize vnmek der. Attil lhan Kavakldere (Ankara) Kasm, 1980

26

Mustafa Kemale eilmek

Yolunda yryen bir yolcunun, yalnz ufku grm esi kfi deildir. Muhakkak ufkun tesini de grm esi ve bilmesi lzmdr.
M u s ta f a Kem al

1930

1 CUMHURYET' N HAKKINI, CUMHURYET' E O tarihte Akdeniz Postasn Denizyollarnn en khne gemileri yapard. O tarih dediim, 40 yllarnn sonu mu oluyor? Sirkeciden kalkp, yukar Marmara liman larn dolaarak, Edremite bilmem ka gnde varyo ruz ki, yalnz anakkale Boazndan geiimiz bile ba l bana bir serencam . Ben bu yolculuun hikyesi ni, Abbas Yolcu adndaki yolculuk notlar kitabmda anlatmmdr, aklmda yanl kalmadysa, bir yerinde derim ki: ... Btn yol boyunca kylarmz, bir zindan karanl iindeydi. Geceleyin kpeteden baktn m, de niz nerede bitiyor, kara nerede balyor ayramazdn; yurt kylarnda, uzak uzak deniz fenerlerinden baka, hibir ey canl kalmamt. O zamanki bu saptama ne kadar doruysa, bugn ayn yolu yapanlarn hi de o eski karanlk ve sszlk g rntsyle karlamayaca, o kadar dorudur; bra kn, yirmi be ylda Trkiyenin elektrikle daha bark bir yaantya girdiini, ou sahil kasabalarnn uzak tan kk samanyollarna dndn, yalnz bana tu rizm lgnl bile kylar boyunca ylesine sk, ylesine
29

bol "tesis oturtturmutur ki, Anadolu kylar ktan kolyelerle sslenmitir. Cumhuriyetin katklarndan biri daha! Romanlarmdan birindeyse, (Kurtlar Sofras'nda m?) Kuva-y Milliye kuandan bir yal kahraman der ki: ... Cumhuriyeti olmann ne byk bir ink lplk demek olduunu anlatamadk! Herkese padi ahn kovulmas, halk hkimiyeti rejiminin getirilme si oyuncak geliyor. Cumhuriyetin, ne byk bir yeni lik hamlesi olduunu, gen nesle anlatabilseydik, Cum huriyeti kuaklar balangtaki atlm srdrebilecek lerdi. Doru, anlatamamlardr: Bizim kuak ki, dpedz Cumhuriyet kuadr, o bile Cumhuriyetilii inklp lk saymam, Cumhuriyet'i iln eden, ondan sonraki gelime admlarn atan adamlar, bir brokrat oligar inin kalantorlar olarak grmtr. yledir ama, bu Cumhuriyetin varln da, tek dereceli serbest seimle somutlamasn da glgelemez. Nasl ki, Cumhuriyet y netiminin Anadolu topran, karnca kararnca enlen dirdiini glgelememelidir. Bugnk Trkiye, Cumhuriyet rejiminin devrald Trkiye midir? Buna evet diyebilecek Trk vatandann kabilece ini sanmyorum. En gz kanl padiah da, en insaf sz Kemal Paa ya da smet Paa dman da olsa, hi kimse, gemi yllarn bu lkeye kattklarn gz kapa l yadsyamaz. Brakn temel baz salk sorunlaryla ei tim sorunlarnn kknden zmlenmi olmasn, ger eklemi kadaryla sanayileme, ulam, iletiim, g venlik vs. altyap olanaklar hep onun eseridir. Bugn her ilde en az bir fabrika bacas... (Fakat, hayrola? Bana ne oluyor, gne mi arpt da
30

byle durup dururken, ak bir Cumhuriyet savunma sna giritim?) ki eyi ok yanl buluyorum, onlar belirteceim de ondan: Birincisi, baz delikanllarmzda fark ettiim, Cum huriyeti kmseme eilimi. Bunlara bakarsanz, Mus tafa Kemal hibir ey yapmam, Cumhuriyet Anadolu halknn kaderine hibir deiiklik getirmemi, hep ye rimizde saymz, o kadar ki bugn herhangi bir n c dnya lkesi bile bizden ilerde bulunuyormu! Bu id dialar ipe sapa gelmez iddialardr: Hangi istatistie bavursanz, rtlrler... Brakn istatistikleri, ya Cum huriyetle bir olanlar lkenin nasl gelitiini, toparlan dn gzleriyle grm, elleriyle tutmulardr. Salakl n lemi yok, Trk halkna sana hibir ey yapmadlar demek, hem yalan sylemektir, hem onun gznde ya lanc durumuna dmektir, o neler yapldn bilmez mi sanrsnz? (Hele bu iddialar Osmanlc tezlere balayanlar hi ciddiye almayn, zira Osmanlnn 1919da Cumhuriyeti yapacak olanlara nasl bir lke brakt byk Sylevin banda saptanmtr. Btn Anadoluda atlye says dzineyi bulmuyordu, motorlu ara on, on be kadar d, her tarafn fiili dman igali altnda olmasndan baka! Bir de bugn gidin bakn, kalbinize elinizi ko yun, karar yle verin. nsan diye bir ey vardr!) Bir de kendilerini daha akll sayanlar var, diyorlar ki evet, Cumhuriyet rejiminde baz gelimeler olmutur, l ke daha derlenmi toparlanm, eitim retim ilerlemi, sanayileme ucundan ucundan balamtr, fakat... te bu fakat mthi, zira arkasndan u geliyor: Ca nm byle bir ilerleme, her lkenin doal ilerlemesidir,
31

bu kadar uzun bir zaman paras iinde nasl olsa buna benzer eyler gerekletirilecekti. Bu bakmdan, yaplan lar Cumhuriyetin baar hanesine kaydedemeyiz! Bylelerine cevap yerine baka bir sorum var: yi ama, Osmanl rejimi, son iki yz yl iersinde acaba neden zaman iinde doal ilerlemeyi gsterememi de, batmtr? Bizi de batrmtr? Buna karlk Cumhuri yet rejimi elli yl iersinde o batm lkeden pekl eli aya dzgnce yepyeni bir devlet karabilmitir? Ha, ite bu soruya karlk veremezler, zira eletirileri sa duyunun gereklerini tamamaktadr. Olumsuzluu devrimcilik, disiplinsiz isyancl ilericilik sanmakta drlar. Sz uzad ama, bir iki ey daha ekleyeceim. Cumhuriyetilik nemli bir inklplktr, Cumhu riyetiler basbaya inklplardr. Bir kere bu kabulle nilecek. Peki ya sosyalist eletiri? Ha, ona gelince, onun da temeli var: Cumhuriyetilik, ksmen liberal, ksmen dikta altnda gerekletirilmi bir kalknmay; halk y nlarnn srtndan bir endstri burjuvazisi yaratmak ta, yaratt bu burjuvaziyi semirtip mutlu klmakta kul lanmtr. Eer dzen toplumcu tutulsayd, hem bu ya plandan ok daha fazlas yaplabilirdi, hem de bu hal ka ok daha ucuza mal olabilirdi. stelik, son yirmi be yllk ynetimlerin, Cumhuriyet ilkelerine de ters den uygulamalar sonucu, iine yuvarlandmz bamllk ukuruna yuvarlanlmazd. Eletirmek yadsmak deildir, yeni bir lyle deer lendirmektir. Toplumcunun elinde prl prl diyalektik lt varken, toplumcu geinenlerin dangalaka inkr lar devrimcilik sanmas insan zyor basbaya. (29 Temmuz 1975)
32

2 K LT Hepimiz toplumcu geiniyoruz, toplumsal olaylar sos yalizmin bilimsel yntemiyle deerlendirdiimizi san yoruz ya, gerekten yle mi? Gerekten btn olaylara uyguladmz deerlendirme yntemi ve lt bir ve ayn m? Hemen karlk vereyim: Hayr! Aramzdan ou, Trk halk ve Trkiye ile ilgili sorunlara baka, Trkiye dndaki lkeler ve onlarn halklaryla ilgili so runlara baka gzle bakmakta, baka ltlerle deer lendirmeler yapmaktadr. Gerekte bu, elbette, sosyalizmin bilimselliinin de, gerek ynteminin de farknda olmadmzn bir iare ti saylabilir. Fakat biliyorsunuz, yle havaya konuma y sevmem; iddiay hemen somut bir kanta oturtmak tan holanrm. Bu lt ikilii, deerlendirme arpk l zerinde iki rnek setim; onlarn zerinde konua rak, durumu daha ak greceiz. Nzmn Kuva-y Milliye Destan nasl balar hatr lyor musunuz? Pek nl bir giritir. Trk halkn ver; iisinden kylsne, retim dallarn birer birer saya rak, herkesi sralar; Destanmzda yalnz onlarn mace ralar vardr diye balar. imdi diyeceksiniz ki, Nzmn destannn konua caklarmzla ilgisi ne? ok! Kuva-y Milliye Destan, te mel olarak, Trkiyenin anti-emperyalist bir sava ver dii fikri zerine kurulmutur. Nzm Hikmet o esiz iirinde bu anti-emperyalist sava Trk halknn btn kademeleriyle verdiini, hemen her toplumsal kattan belirli tipler alp ileyerek gsterir. Nzm, gerek sosya list olarak, gerekse Kuva-y Milliyeye bizzat katlm, ka33

tlanlar grm, aralarnda yaam biri olarak, yapt n bilinle yapmtr. Kald ki, Kurtulu Savanda sngsyle dmann zerine gidenlerin, eraf ya da brokratlar olmad, bil diimiz Mehmetler yni kyller, iiler, yoksul halk ol duu besbellidir. Yalnz on bin dolaynda ehidimiz var dr ki, hepsini eraftan sayamazsnz herhalde. Knye lerini kurcaladmz zaman, her birinin Anadolunun bir bucandan kopup gelmi halktan erler olduunu he men grrsnz... Bilinen eyleri mi yineliyorum? Hayr! Belirli bir s reden beri, Trk toplumcular arasnda, Trk Kurtulu Savann halka ramen yapld iddias yaylmak ta, htt stikll Mahkemeleri nde aslp kesilenlerin cephedeki ehitlerden fazla olduu gibi, baz hayali ka ntlar da ileri srlerek, mcadelenin ap da, nemi de kltlmek istenmektedir. Bunlar diyenler akll, bilimsel solcular oluyorlar da, tam tersini syleyen Nzm Hikmet yanlgya d m solcu oluyor, yle mi? Glerim. imdi gelelim teki lte! u bizim Kurtulu Savamz halkmza ramen yap tmz sanan aknlar, beride Rus devriminin btn Rus halknn gnll katlmasyla olduunu rahata sa vunurlar. Lenin km, zaman tamam bugn demi, btn Ruslar sosyalizm iin ayaa kalkmlar, sanki! Oysa biraz tarihle ilgilenen herkes de bilir ki, Trkiyede Mustafa Kemal Paaya ve kurtulu mcadelesine kar, padiah yni halifeyi de arkasna alarak, halk arasnda kkrtma yapan emperyalistler ufak tefek isyan ocakla r kurabilmi, ama bir i sava tahrik edememilerdir; Rusyada ise, i savan daniskasn rgtleyecek kadar
34

taraftar da bulabilmilerdir, sava da yapabilmilerdir. Ama bizim bilimsel lere sordunuz mu, Kurtulu Savamz halka ramendir, onlarn devrimi halkla beraber! Dahas var, hem de gzeli: Mustafa Kemal Paa de mokratik bir devrimin lideridir, zaferden s o n r a on yl gi bi ksa bir sre yaar ve lr, bu arada demokrasiyi b tn sonularyla gerekletiremez, bu yzden bizdeki szde bilimsel toplumcu takm tarafndan yerilip dik tatrlkle, bilmem neyle sulanir. imdi sk durun, sos yalizmi kuracam, komnizme doru gideceim diyen Lenin, iktidar olduktan k s a bir sre sonra n e p uygula masna geer (yni ufak apta kapitalizme dner), kim se gk demez, o da ksa sren iktidarnda vaat ettikleri nin ounu gerekletiremez, nedense mazur grlr. Burada da iki lt yok mu? Eer devrim liderlerini, ni hai amalarn gerekletirme oranlaryla deerlendiriyorsak, Leninle Mustafa Kemal Paa aa be yu kar (ayr amalar, ayr devrim dzeylerinde) ayn ger ekletirme oran iindedirler. Leninin yaptklar yeter li, geri dnleri, ileri atllar yerindeyse, Mustafa Kemalinkiler de yledir. Fakat, hayr! Lenin n e p uygulamasna geer, solundan iddetle eletirildii halde, bizim bilimsellerin gznde doru ve hakl hareket etmi olur; Mustafa Kemal, dev rimi tehlikede grnce takrir-i skn kanununu kartn, diktatrn nde gideni, eri ve haksz saylr. Hem de, bizzat Lenin tarafndan kiilii, yapt i gerek bilimsel gzle ele alnp, bal gibi takdir edildii halde. Gerekte bu iki ltl kafa, emperyalist batnn s mrd lkelere zorla benimsettii bir aalk komp leksinin en tehlikeli rndr. Az gelimi sosyalistler arasndaki beliri biimi de bu! (18 Ekim 1975)
35

3 TARH TANIKTIR 40 yllarnda, nn diktas, Mustafa Kemal hareketi nin anti-emperyalist niteliini unutturmaya alrken, bunun altn izen kimlerdi bilir misiniz? Cezaevinde s rndrlen, srgnden srgne gnderilen solcular. An o yllarda yaymlanm dergileri, gazeteleri, ak a grrsnz. Buna ne hacet, Nzm Hikmet Kurtulu Sava Destan'm tam da o yllarda yazmam mdr? Talihin u garip cilvesine bakn ki, 70 yllarnn solcu lar Kurtulu Savanm anti-emperyalistliine dudak bkyorlar. Dudak bkyorlar deyiim kibarlmdan, ilerinde Kemal Paay faistlikten ngiliz ajanlna ka dar trl boyaya boyayan kyor. Dndm ki, by le bir gnde sosyalist hareketin en byklerince M us tafa Kemal nasl deerlendirilmi, onu gstermek en iyi sidir. Aadaki satrlarn her biri sosyalist hareketin en b yk adlar tarafndan imzalanmtr. Genlerimizin dik katine arz ederim. u szler Mustafa Suphinin: " ... Elimizde kalan bir para toprakla bir dilim ekmei, bu zalim ve yamac Av rupa ve Amerikan emperyalistlerine kaptrmamak, bu gz doymaz emperyalist ve arlanmaz Yunan istilacla rna kar direnmek, kutsal grevimizdir. stilaclara kuy ruk olup memleket ve halkmz kullua drmeye a lan stanbul hkmetine kar bakaldran ve Rusya i ve Kyl ralar Cumhuriyeti ile kol kola giden Ana dolu devrimcilerine her trl yardm yapmak birinci iimizdir. u szler efik Hsnnn: ... Anadolu, fetihler pe36

inde koturulan Yunan ordularndan temizlendi. Trk kyls ve yoksul halk, dnya kapitalist soyguncular na bilmeyerek alet olan Yunan emekilerinin oluturdu u saldrgan ordular kovmak iin, tarihte ei az gr len bir kahramanlk ve yiitlikle savat. u szler, Bak ark Milletleri Kurultay Nihai Bildirisinden: "... Kurultay, Dou halklarm ezen ve sm ren ve dnya emekilerini klelik altnda tutan dnya emperyalizmine, en bata da ngiliz ve Fransz emper yalizmine kar mcadele eden btn Trk savalar na duyduu yaknl ifade eder. Komnist Enternasyonalin 2. Kongresi gibi, ark Milletleri 1. Kurultay da Dounun ezilen halklarn yabanc emperyalizmlerin boyunduruundan kurtarmaya alan ulusal devrimci hareketleri desteklediini bildirir. imdi geelim tekilerine: u szler Leninin: " ... Trkiyenin iileri ve kyl leri, ada uluslarn yamaya kar direnilerinin hesa ba katdmas gereken bir ey olduunu kantlamlardr. Trkiye emperyalist devletlerce yama edilmeye yle bir iddetle kar koydu ki, ilerinden en kabaday olan bi le ondan elini ekmek zorunda kald. u szler Stalinin: " ... inde Kanton, Trkiyede Ankara, emperyalizme kar sava yrtrken, onlara yardm etmemiz doru deil miydi? Elbette doruydu. Byle hareket etmekle doru yaptk ve Leninin adm larn izledik. nk Kanton ve Ankarann mcadele si emperyalizmin glerini paralad, onu zayflatt ve soyutlad. u szler Ho-i-Minhin: " ... Trk halk, hayran lk verici bir cesaret ve fedakrlk ruhu ile meum Sevr Anlamasn yrtt ve bamszln geri ald. Emper yalizmin dzenlerini yendi ve sultanlarn tahtn devir
37

di. Bitkin, paralanm ve inenmi bir ulusu, birle mi ve gl bir Cumhuriyet haline getirdi. Devrimini yapt. u szler Dimitrovun: ... Elde silh, nice kan paha sna yurtlarndan emperyalist istilaclar kovmay baa ran ve ulusal bamszln elde eden Trk ulusu byk gurur duymakta hakldr. Merakls eski sylevleri, gazete yazlarn, arivleri kartrsn, bunlara benzer daha nice szler, yazlar bu lacaktr. Dnya sosyalist hareketi, Anadolu ihtillini anti-emperyalist bir devrim olarak nitelendirmi, yalnz nitelendirmekle de kalmam, emperyalizme kar sava mnda, onu her bakmdan desteklemitir. Mdafaa-i Hukuk retisinin bu temel zelliini ne unutmal, ne unutturmalyz. Nedeni belli: Deil mi ki Trkiyenin kurulu felse fesi byle anti-emperyalist bir felsefedir, emperyalizm elbette zamanla bu felsefenin yaratcs ve eyleme e viricisi olan Mustafa Kemal Paay andrmak, ken di ulusunun gznde kk drmek isteyecektir. s temitir de. Daha Kurtulu Sava srasnda balayan, uzun sre yakamz brakmayan eriat isyanlar, dinsellie ve blcle dayanlarak, anti-emperyalist ve demokratik yeni iktidarn ypratlmas iin kullanlma m mdr? Dn olduu gibi bugn de kullanlmamak ta mdr? Kemal Paanm anti-emperyalist dnce platformu na ve eylemine sahip kmalyz. (10 Kasm 1978)

38

4 BALAYI, O BALAYI O itirafm yapm mydm? Ben, lise renciliim srasnda, M ustafa Kemali nemsemezdim pek! Sosyalist geindiimden mi nedir, varsa yoksa sosyalizmin babalar, hibirinin ad dilimden dmyor! O tarihte dil bilmediim, lkede youn bir yasak olduu iin, tek kitaplarn okumu olmam olanak d, (ok iyi hatrlyorum, ara tara, bir tek Ludwig Fe uerbach ve Klsik Alman Felsefesinin Sonu?nu bulmu tum Trke olarak, o da, o kadar kt evrilmiti ki, tek kelime anlayamamtm) olsun varsn, yine de sosyalist liimden yanma varlmyor. Yooo, gnahlarn almaya lm, 40 yllarnda sosyalistler Kemal Paay kmsemezlerdi, iktidarda olan Milli efe oranla basbaya sayg duyarlard ona; ne var ki duygusal bir eydi bu, Ke mal Paann ne dedikleri, ne yaptklar zerine eilinni, ne de doru drst bir deerlendirme yaplmt. Beni bu ie sardran, bilir misiniz ki, f k p yesi bir Fransz arkadamdr. Bir akam, (akam myd?) St-Michel Bulvarnda otobslerin fren larribalar krmz kr mz parldarken, sizin diyor, devrimci bir lideriniz ola cak, ad neydi onun, Mustafa Kemal mi, nedir tutumu, Sunyatsene gre nereye koyabilirsin, saa m sola m? Ana ilkeleri nelerdir? vs. Donakaldm hatrlyorum. Syleyebileceim son derece genel, handiyse anlamsz eyler. 19 Mays 1919da Samsuna ayak bast, memle keti dmanlardan kurtard falan filn. Bir anda, bu de likanlyla Gotha Programnn Eletirisi, ya da Tarih te iddetin Rol zerinde takr takr tartabildiimi, oysa onun bana lkem, lkemin devrimci lideri konu39

sunda sorduklarn cevaplamakta aciz ve aresiz kald m grp utanyorum. Siz olsanz ne yapardnz? Bu iler burada ayakst olmaz deyip, savuturdum, ote le gider gitmez de Trkiyede arkadalarma yazp, Mus tafa Kemalin Sylev'i ile Sylev ve Demelerinin ki tabn (ya da o zaman henz iki miydi?) istedim. Balay, ite o balay. imdi sk sk, iine dtmz etrefil bir durum ya da bir kmaz karsnda Mustafa Kemal dncesine bavuruyor, onun devrimciliini smet Paann krlettiini ileri sryorum ya, bu trden klar yapan her kese olduu gibi, baz gen bilim adamlar, ya da dev rimciler, hemen damgay basyor: nn dman. Biz, nl deyimiyle 40 kuann toplumcular, o tarihlerde nn diktasnn belsn ektiimiz, iimizden olduu muz, tabutluklarda yattmz iin nn dman sa ylyoruz, bu da Demokrasi Kahraman smet Paay doru deerlendirmemizi engelliyor, daha da kts, Kemal Paann diktatrln, zalimliini, asp kesiciliini grmezden gelmemize neden oluyor. Oysa Kemal Paa, kurtarc murtarc ama, gerekte demokrasi d man bir adam, onun dneminde Trkiye nefes alama m buna karlk nn ahs tahakkmne kar unu tulmaz bir demokrasi mcadelesi vermi, vs. vs. nce unu mu demeliyim, bilmem. Gen bilim adam lar ve devrimciler, byk ounluuyla, nnnn Menderes/Bayar kilisine kar giritii biimsel zgrlkler savam dneminde yetimi kiiler, o zamanki havaya uygun olarak koullanmlar, sanyorlar ki, Menderes/ Bayar kilisinin tahakkm sahiden bir faizan diktadr, da smet Paa ve onun artk ne mal olduu gittike da ha iyi anlalan CHPsi, Batl anlamda liberal ve demok rat bir zgrlk partisidir. nce bu yanlg dzeltilme
40

li d p iktidar, tahakkm babnda Milli ef dneminde ki c h p diktasnn eline su dkemezdi, hepsini brakn, sa dece muhalefet olarak siyasal partilerin ve basnn var l, btn karlatrmalar geersiz klar. yi kt de mokratik bir ortam iinde eski diktatr smet Paamn zgrlk mcadelesi vermesi, o dnemde ocuk ya da li seli gen olanlar belki Paamn zgrlklne inan drmtr ama, Mustafa Kemal dnemindeki baz zgr lkleri ayn smet Paann nasl silip yok ettiini gr m olanlar kandramazd. Kandramyor. Diyeceim, genler eski kuan toplumcularn Mus tafa Kemali abartmak, nnye dmanlk etmekle su larken, farknda olmadan yanl bir nn hayranlna dyor, bu yzden lleri kartryorlar. Nasl m, ba sit: Menderes/Bayar kilisi de, evrelerindeki bask yan ls, souk sava ynetici ekip de Atatrk geinmi yorlar myd, ite tamam, Atatrk de bunlar gibi ceberrut ve mtehakkim bir adam, oysa nn onun tam kar t, gc tartlmaz bir diktatrken kendi arzusuyla de mokrasiye inanan, bunu uygulamaya kalkp kaybetti i ilk seimlerde iktidar brakan byk lider. Trkiye demokrasiye gemeseydi, San Fransisco Kon feransna katlamayacak, sava sonrasnda mttefikle rin hazrlad baz olanaklardan yararlanamayacakt, bu bir; Krmda Nazilerin kurdurduu Tatar Cumhu riyeti dolabnda Saraolunun ve Von Papenn frl daklar vard, bu yzden Ruslar kzdracan biliyordu, Bathlara ho grnmek zorundayd, bu iki. Bunlar da olmasa, Enver Sedat sisteme dahil olur olmaz, neden demokratlamaya baladysa, nn de ondan balam t, bu . Yoksa Trkiyeyi Franco spanyas ile bir tu tacaklar, Birlemi Milletlerin dnda brakacaklard. Kald ki, Milli Mcadeleye muhalefetli Meclisle bala
41

yp, sonralar her frsatta partilerin kurulmasn zen diren smet Paa deildi, Kemal Paa idi. Ya! (19 ubat 1979)

YANILGININ KKEN Kzl erkekli delikanllar geliyor, tartyoruz: Birisini kmsemek istediler mi, dudaklarndan ayn kelime dklyor: Atatrk. Aslnda kmsediklerinin Mus tafa Kemalle de, onun savunduklaryla da ilgisi yok, 1950den bu yana lkemizde grmeye altmz o bi imsel Atatrkler yok mu hani, Amerikan Souk Savan Mustafa Kemalin Mdafaa-i Hukuk doktrini ye rine koyan, ar ular edebiyatn icat eden, jeeplerde Kemal Paamn bstn gezdirip halk selm vermek zo runda brakan, ite onlar. Gel gr ki, Mustafa Kemali de, anti-emperyalist Kurtulu Savan da, teokratik bir iktidar halk egemenlii rejimine dntrerek, toplum sal iktidarn yapsn deitiriini de es geip, doruyla yanl birbirine kartryorlar. Szgelii Mustafa, bak gibi keskin toplumcu oldu unu syler. M ustafa Kemali tanmaz, bunu yapmak la lkenin geirdii bir demokratik devrimi hie sayd n, byle toplumsal bir olay hie sayarak sosyalist bir dnm hibir toplumsal kkene oturtamayacan unutur. Szgelii Ahmet aka sylemez ama, biliyo rum gizliden gizliye eriatdr, en azndan tutucu, Tr kiyenin keferenin tasallutundan kurtarlmasn diler de, bu ii savaarak yapan Mustafa Kemali hesaba katmaz,
42

buna kar Alman emperyalizmini memleketin harim-i ismetine sokan Abdlhamidi ve nemini abartr. Neden hep ayn neden, sacs da solcusu da, gerekte u son otuz yllk iktidarlarn muhalifidirler, oysa u son otuz yllk iktidarlar, Mustafa Kemalin devrimini yozlatra yozlatra sistemin denetiminde bir Filipin demokrasi si klna sokmu, ama bunu Atatrklk etiketi altn da yapmlardr, bu da giderek Atatrke kar olunma sn olaanlatrr. Onlarn dncesine katlmadm tekrarlamam ge rekir mi? Trkiye ulusal bileimini yapacaktr. Bu bileimin toplumsal kkeni ulusal burjuvazi, (kartlarn birlii ilkesine gre, ayn zamanda) ulusal proletaryadr. Her iki toplumsal snf, ancak Kemal Paann demokratik devrimi ve onun uygulan sayesinde tarihsel birer ger ek olarak lkemizde ortaya kabilmiler, brokrat ik tidarlarn karsnda arlklarn duyurmulardr. Tr kiyenin uluslamas, sanayilemesi ve kentlemesi, ger ekte Mustafa Kemal devriminin kendine saptad ilk aamaya ulamaya ynelmesidir. Bu yneli, bir taraf tan anti-emperyalist ulusallk bilincinin domasn, bir taraftan uluslararas snfsal dayanma bilincinin be lirlenmesini salyor. Trk burjuvazisi daha doarken, kendilerine bol keseden Atatrk sfat veren sac ik tidarlar lkeyi sisteme tutsak etmi, bu da gelimek te olan burjuvazinin komprador zelliklerle yozla masna neden olmutur. Bunda kltr emperyalizminin getirdii yabanclamalarn da etkili olduu kesin. O halde, uluslamasn sanayileme ve kentleme ile btnleyecek olan Trkiye, hem gemi kltr ve uygar lndan yararlanacak (bu elbette Ahmetin istedii de mektir), hem de ulusal zgrl, daha ileri toplumsal
43

aamalara doru atlmiar yapmak iin dayand, bi rikimlerden karacaktr (bu da herhalde M ustafann diledii). Gnmzde Atatrk olmak, Mustafa Kemalin ger ekletirdii ulusal demokratik devrimi, toplumsal s rekli deime ierisinde, bir sonrakine ulamak iin ge erli bir birikim, bir aama saymakla balar. Hem m met olarak kalmak, hem de adalamak hibir yerde gereklememitir ki, Trkiyede gereklesin. Elbette uluslaacaktk, uluslatk, uluslayoruz. Bu Mustafa Ke mal demektir. Ama hepsi deil. Trk ulusu, ulusluunu saldrgan emperyalist sisteme kar savaarak elde etmi tir, bu da Mdafaa-i Hukuk doktrinini, lkenin sonra ki yaants iin geerli ve srekli klar. Ulusalln bir baka belirgin karakteristii kltrse, zgrlk ve ba mszlk alannda, sisteme kar gsterilecek direniin, kltr alannda da gsterilmesi gerekiyor. Ulusal klt r, ulusal gemiten yararlanmadan yaratamayz. Bu da, nn dneminde olduu gibi Yunan/Latin klsik lerini baucu kitab yapmakla olmaz, tam tersine, Mus tafa Kemal dneminde olduu gibi, Trk Tarih Kurumunun, Trk Dil Kurumunun, ii ciddiye alp, ulusal tarihi ve dili, zerinde alacak zemin olarak belirleme si ile olur. Buysa, iinden geldiimiz Dou/slm/Trk/ Bizans kltrlerinin, ada yntemlerle kaynatrlma s, bilekesinin alnmas anlamna gelir. Bilmem farknda msnz, sraladm bu eyleri yap mak, yaratcl zorunlu klyor. Zaten nnclkle Atatrklk arasndaki gerek fark da buradadr. Mus tafa Kemal yeni bir lke yapmay istiyordu, nn ise bu lkeyi Batl emperyalist sistemin lkelerine benzetmeyi. O zaman, zellikle genlerin u sorun zerinde d nmelerini istemek, acaba ok mu olur? mmet anla44

mmda aynen aktarlmak istenen ve uygulanmas d nlen bir slmclkla, bundan hemen hi farksz bir ak tarmacl deyimleyen dogmac Stalincilik, smet Paamn liberal kapitalist aktarma batclndan farkl m dr? Fikir, prensip, kken olarak elbette farkl, ama ba ka ortamlardan alnp Trkiyeye aynen aktarlmalar y nnden, ayn: smet Paa Yunan/Latin klsiklerini, m meti dinsel dogmalar, Stalinci ise Stalinciliin dogma larn tartmasz aktaryor. Oysa bamsz ve zgr olmak demek, zgn bile im yaratmak demektir. (20 ubat 1979)
M ERAKLISI N NOTLAR

nn diktas dnem inde, T rkiyenin faizmle ilikisi zerin de yeterince durulmamtr. Konuyla ilgilenenler iin, yararl tek kitap, sanrm johannes Glasneckin Trkiyede Faist Alman Propagandas adl kitabdr. Bu kitaptan aktaracam birka sa tr bile, demokrasi kahraman nnnn aslnda neyi temsil ettiini pek gzel gsterir: "... T rk iyede Kemalist devrim de Turanclktan vazgem e anlam na geliyordu. Birinci Dnya Savanm em peryalist ga lip d evletlerine kar savam nda, siyasal bam szln pekitirTmesinde ve ekonom ik bam szln kurulmas abala rnda, uzun sre iin, T rk m illiyetiliinin ilerici eilim i s t n lk kazand. Kemal Atatrk, tm oven rgtleri ve basn organlarn bask altna ald. Volga blgesinden, Krm dan, Kafkasya ve Orta A sya dan gelen, daha ok stanbul ve Anka rada yerlem i olan beyaz orducu mltecilere, her trl S ov yet aleyhtar siyasal etkinlii yasaklad. Bunlarn nderle rinden bir ksm T rk iye den karld. "... ama H alk Partisinin gerici evrelerinde, E nver Pa

45

anm ailesinde ve bunlarn taraftarlar arasnda Turancln oven dnce miras, faist rk retisinin yen i drts ile canl kald. T rk ulusal burjuvazisinin i ve d politikada ge rici bir yola girm esi lsnde, Turanc akm lar yeniden st dzeye kt. Bayar hkm eti ve nnnn bakanl zam a nnda karlan genel aa, rnein Enverin ailesi, 1932 ve 1938 ylla r arasnda Alm anyada yaayan, en tannm Tu ranclardan biri, Zeki Velidi Togan srgnden dndler. Bun lar aydnlar, zellikle renci genlik, devlet memurlar ve su baylar arasnda, yeniden Turanc grlerin propagandasn yapm aya baladlar. Ya u satrlara ne buyrulur: "... Alman askeri gizli se rvisi nin araclar ve ajanlar yolu ile, Alman Dileri Bakanl, ku lislerin ardnda birTuranc komitesinin bulunduunu rendi. Komitede birok m illetvekili, ayrca Dileri Bakam Sarao lu ve T rk iyenin Kabil Bykelisi Memduh evket de vard. Ankara Hkmt evrelerinin hedefi, Kafkasyada ve Ortaasy a da tam pon d e vle tle rin kurulm asyd. Saraolu, E yl l 1941'de Krm Tatarlar ve Azerbaycan mltecilerinin nderle riyle grm eler yapt, Papene T rk hkmetinin, T rk gen liinin m illiyeti basksn tam am iyle dikkate alacan s y ledi... Ayn dnem dedir ki, Mustafa Kemal Paa dneminde gre ce bir zgrlkten yararlanan toplumcular, benim bir iirimde 40 karanl dediim karanla giriyorlard. Glasneckin kita bn okuyun, ok eyleri daha iyi deerlendirmek frsatn bu lacaksnz, Atatrk ve nny de! yle sanyorum ki, Cumhuriyeti olmann ne trl bir d e v rimcilik oldu u n u iyice anlayabilm ek iin N iyazi Berkesin Trkiyede adalamasini zellikle son blm lerini- dik katle okumak gerekir: Mustafa Kemalin devrimcilii, egem en liin kaytsz artsz halkn olaca yeni bir devlet kurmak ta sarsnda yatyordu, oysa onu desteklemi olanlarn ounda

46

kurtuluu baarp eski dzene dnmek eilimi vard. En gze li de, bu tr muhaliflerinin, okluk Bat yandalar arasndan kmas. Niyazi Berkesin u satrlarna bir gz atar msnz: "... Grlerin ayrlm as, kartlam as, atmas, kom nist bir rejim kurup kurm am ak zerine deil, hkm etin ve meclisin nitelii, yni anayasa sorunu zerindedir. Batclarn, bat tem ellerine dayanan bir rejim yanls olduklar iin, S o v yet sisteminin alnna kar olduklar yolunda Halide Edipin belirsiz tanm lay, daha sonraki olaylarn altnda inan drc deildir; iinkU bunlarn Cumhuriyet'in kuruluuna, ht t ondan bira 2 sonraya kadar sren siyasal abalarnda, y e ni Osm anlIlarn grnden daha teye giden bir rejim iste diklerini gsteren hibir kant yoktur. Bat ya n ll yla kaste dilen ey, m ttefiklerin kabul edecei sanlan bir d siyasa, rnein mandat isteme, Am erikan him ayesini arma, ya da dm anla uzlam a yoluna giderek, Bat devletlerinin daha Bi rinci Cihan Sava sona erm eden, blitn diplom atik e yle m le rinin asl hedefi haline gelen S ovyet devrim ine kar dnm e tutumu olabilir. Sava sresi iinde gerekli siyasal rejim ko nusunda, bunlarn, M erutiyet, Saltanat ve Hilafet rejim inin tutulmasndan teye giden bir grleri yoktur ve Mustafa Ke m ale kar olularnn as! nedeni, onun bu rejim i brakmaya giden tutumu olmutur. u halde asl atma konusu kapita list ya da sosyalist bir rejim kurulm as zerine deil, sadece sava yrtecek geici bir hkm et kurulm asndan teye g i dilm em esi tezi zerinedir. Bat ile uzlaldktan sonra, mevcut rejime, Saltanat-Hilafet rejim ine dnlecekti.

47

nn Atatrkl
Beni grm ek demek, mutlaka yzm grm ek demek deildir. Benim fikirlerimi benim duygularm anlyorsanz ve hissediyorsanz, bu kfidir.
M u s t a f a Ke m a l

11 Austos 1929

1 ATATRK DEL, NNC! Zekeriya Sertel, ayann tozuyla yapt konumalardan birinde, u noktaya dikkati ekmi: " ... Atatrk inkr etmek affedilmez byk bir g nah olur. Atatrk hibir ey yapmamsa yeni bir Trk devleti kurmutur. Bu, Trk tarihinin en nemli olayla rndan biridir. O tarihten sonra Trkiye kendi snrla r iinde bamsz bir devlet olabilmitir. Arkasndan u szler: lk nce unu belirtelim. Atatrk bizim anladmz anlamda Doulu bir diktatr deildi. Bir ah deildi. Biz onun devrinde, nn dev rinde olduundan ok daha serbest konuur ve yazar dk. Bu szleri syleyen adamn, Mustafa Kemal Paa ile atm bir Trk aydn olduunu, hi akldan karma ynz. Hanidir dikkati ekmeye urayorum: Trk toplumunun demokrasiye gei sreci iinde, M ustafa Kemal Paa ile smet Paa arasnda, son dere ce nemli farklar vardr, iin kts son yirmi be yl ie risinde, smet Paa diktasnn zellikleri Kemal Paa d neminin zellikleri sanlmak gibi berbat bir yanlgya d51

lmtr. Hepimiz, ama zellikle Trk solu, kendimi zi bu yanlgdan kurtarmak zorundayz. Neden mi, bakn Rasih Nuri ne diyor: a) Atatrk zamannda sk bir Sovyet dostluu vardr. b) Ksa dnemler haricinde klsik sol neriyat serbesttir. c) Yasak olan sol rgtlenmeye kar verilen cezalar a lacak kadar hafiftir. (1925te efik Hsn iki davadan toplam bir buuk yl hkm giymi.) Ya u saptamas na ne buyrulur: Kemal Paa dneminde nice skyne timler yaanm, isyanlar grlm, stikll Mahkeme leri ilemitir, buna ramen ok ar hkm giyen tek solcuya rastlanmaz, oysa saclardan aslanlar vardr. Glasneck, Sperniyev, Petrosyan gibi tarihiler Ana dolu ihtillinin emperyalizme kar, zgrlk ve ba msz bir demokratik devrim olduunda birlemekte dirler. Kemal Paann lmnden itibaren tutum dei mi, nn diktas, sekin aydnlarla eraf ve brokrasi genine dayanan, sava vurguncularyla el altndan i birlii yapan merkeziyeti bir dikta olarak olumutur. Avrupada etkisini iddetle artran Naziliin ve faist liin, nn dnemi CHPsini etkiledii, Saraolundan balayarak da yzeysel batc faizan bir dikta uygula masna geildii meydandadr. Bu da unutulmamas gereken nemli bir nokta. Bunlar neden hatrlyoruz peki? kide bir, Atatrklk adna, birtakm siyaset esna f ortaya kmakta, yasaklk etmektedir. Demokrasi yi korumak bahanesi altnda gerekletirmek istedikle ri yasaklar, aslnda demokrasiyi deil nn diktas t rnden bir diktay ngrmekte, zlemektedir. Kemal Paann sosyalist ya da Bolevik olmad, demokratik bir rejimi zledii ne kadar gerekse, zlenilen demok ratik rejimin sa solu kesilmi bir yasaklar rejimi olma
52

d da, o kadar gerektir. 1925 sonrasnn, askeri de mokrasi diyebileceimiz gei dnemi uygulamas, KemaJ Paa devriminin z ve cevheri diye savunulamaz. smet Paa, yaradlndan mdr, brokratlndan m dr, lkemizde brokrasinin etkinliinden midir, neden se, srekli olarak zgrlkleri denetim altnda tutan bir rejimden yana olmutur. Oysa Mustafa Kemal devrimi nin asl amac, aama aama btn zgrlkleri, btn kartlklar ieren bir hogr ve serbestlik toplumuna ulamakt. Bu toplumda sosyalistlerin de yeri olacakt, nasl ki hareketin daha balang konanda bile olmu tu. Sonralar bir sr nnc tremi, nn diktas uygulamasn Atatrklk diye piyasaya srmtr. Bu perspektiften bakld m, 27 Maysn, 12 Martm aslnda Atatrklk filn deil, bal gibi nnclk ol duu hemen grlr. Hele Kemal Paann ta ttiht ve Terakkiden b6ri ordunun politikaya karmasna mu halif olduu, Erzurum kongresinden beri de devrimini halk temsilcileri ve meclisleriyle kademe kademe gerek letirdii dnlrse! (25 M a rt 1977)

2 ATATRKLK DYE YUTTURDUKLARI talyan Marksisti Valentino Gerratana, Leninizmin do uundan sz ederken, ilgin eyler sylyor: Leni l mtr, rgtn banda kalanlar, etkili olabilmek iin, her birisi kendi Lenimzmlerini piyasaya srmlerdir; sonunda, rakiplerini birer ikier alt edip, duruma egemen olan Stalinin Leninizmi, resmi ideoloji haline gelmi
53

tir. Bu uyduruk Leninizmin, ne trden bir kasapi ve istibdad ierdiini bilmeyen kalmad gibi bir ey. Leninin gerek dncesiyle ilgisi ilikisi aratrlyor ve tartlyor. Aslnda sosyalizmden deil. Atatrklkten sylee lim istiyorum. Hanidir yazar dururum: Leninin, lke sinde baard sosyalist devrimde bana gelen, lkemiz de, Mustafa Kemalin baard demokratik devrimde bana gelmitir. An devrim arkadalarnn anlarn, Kzm Karabekire gre baka, Rauf Orbaya gre ba ka, Adnan Advara, ya da Fethi Beye gre baka bir Atatrklk vardr. Mustafa Kemalin lmnden son ra, Rusyada olduu gibi, bizde de bunlardan birisi, s met nnnn Atatrklk anlay egemen olmu, bu yzden demokratik devrimi o kurumlatrmtr. Nasl imdi btn dnyada Leninizmin gerek nite lii, Stalinin oha verdii anlamdan ayklanp aratr lyor, tartlyorsa, lkemizde de Mustafa Kemal d ncesinin ve eyleminin asl anlam, nncln ona ekledii uyduruk yorum ve kurumlardan ayklanp, y le aratrlmal ve tartlmaldr. Ben, biliyorsunuz, bu ii karnca kararnca yapmaya alp duruyorum. Asln da balaym eskidir, ta 1950 yllarna uzanr, roman larm okuyanlar (Kurtlar Sofras, Ban Ucu, Srtlan Pay, Yaraya Tuz Basmak) kantlarn oralarda bulmu lardr. Siyasal yazlarmda sk sk zerine derim. Ko nuya dnm, bu dorultuda gen bir bilim adamnn ileriye srd grleri aktarmak iin. Akln yolun bir. Yeni kurulan Cumhuriyete bin vermek iin or taya atlan Atatrklk gen kuaklara, Atatrkn yaamyks ve yapt iler biiminde aktarlmtr. Bylece, sonradan olumu bir ideoloji yni Atatrk
54

lk, kendisinden nce olumu eylem ve olaylarn yorumunda kullanlm. Bunun sonunda da gerek Ata trkn gerekten yapp ettikleri, gerekse Bamszlk Sa va gibi olaylarn ve Trk milliyetilii gibi olgularn nitelikleri deitirilmi. Ben bu nedenle hem Atatrkn hem de Atatrkln gnn koullarna gre gzden geirilmesi kansndaym. Bunlar kim mi sylyor? Trk Dili dergisinin Ocak saysnda bir konumas yaymlanan gen bilim adam Dr. Emre Kongar. Devam yle: "... Atatrklk Halk Partisinin nl alt okuna ve Osmanlnm yadsnmasna dayanr. Aslnda Osman lInn yadsnmas alt oktan nce gelir. Bir baka biim de sylersek, alt ok, Osmanlya tepki olarak kurulan ye ni Cumhuriyetin simgesel nitelikleridir. te gerek olay lar ve olgular, gerekse Atatrkn kendi yaptklar bu iki genel izgi (Osmanhnn yadsnmas ve alt ok) ereve sinde saptrlmtr. nce Atatrkn kendi yaamna ilikin bir rnek vereyim: Mustafa Kemalin uzlamaz bir siyasi adam olduu kans zenle ilenen ilkelerden bi ridir. Oysa M ustafa Kemal Paa, Bamszlk Sava s rasnda ite ve dta her trl ittifakn peinde komu, olariakl olduu lde bunlar en geni izgide gerek letirmitir. Toprak aalan, eyhler, tccar, eraf, yan, sivil ve asker brokratlar srekli ittifaklar yapt top lumsal katmanlardr. ... Bir baka rnek, Atatrkn din dmanl ko nusundaki yanlgdr. Atatrkn slm dinine ve din adamlanna tmyle kar olduu, resmi ideolojinin de onun kartlarnn da (Trkiyenin kurtuluunu dinsel ilkeler erevesinde grenlerin de) zenle savunduklan bir noktadr. Oysa her iki grup da yanlmaktadr. Atatrk yalnzca siyasal iktidarn dine dayal olmasna kardr.
55

Din adanlan asndan da, bunlar ancak din adam ol duklar iin siyasal iktidara ortak olmak isterlerse olum suz bir tutum taknr. Siyasal iktidara el koymu bir dev rimci iin bundan doal bir davran olamaz. Bir devrim ciden meru olmasn beklemek safdillikten baka bir ey deildir. Devrimci kendi meruiyetini kendi gcnden alr. Atatrk de yle yapmtr. Onun bakaldrd Osmanl dzenine gre meru saylmas olanakl deildir. Nasl, daha nce altn izmeye altm baz nok talar, bakalarnca dorulanyor mu? Resmi ideoloji k lna sokulan Atatrklk, kurcalandka grlr, ne Mdafaa-i Hukuk yllarnn anti-emperyalist tutumuna sahiptir, ne de adalamak iin, ada-uygarlk dze yini bilimsel yntemlerle ulusal bileime kavuarak ya kalamay neren, tam bamszlk kiilik tayan tutu ma! Benim kestirmeden nnclk dediim o resmi Atatrklk en mkemmel ifade ve uygulamasn 40 yllarnda bulur ki, o da faizan bir dikta, Tanzimat t rnden bir Batclk, styapsal kltr aktarmalaryla ki ilik kaybm ilerleme sayan tatlsu alafrangaldr. Peki M ustafa Kemali ve Atatrkl gnmz de nasl deerlendirmeli? Bu tartma aktr, isterseniz Emre Kongarn bu soruyu nasl cevaplandrdna bir bakalm, yararlanrz. (7 ubat 1978)

3 ATATRKLK, PUTPERESTLK OLAMAZ (Hanidir yeni bir moda kardlar, televizyonda ne za man grsem, aklma hep onun szleri geliyor. Moda u;
56

Bir yerin kurtulu gn m, Mustafa Kemal Paanm bir bst jeepin birine bindiriliyor, o ehre temsili gi ri yapyor. Kasaba ya da ehir halknn balarnda y neticileri, takm takm bst karladklarn unutma mak lzm. imdi bu Atatrklk m? Ne mnasebet! Her seferinde hatrladm sz udur: Beni gr mek demek, mutlaka yzm grmek demek deildir. Benim fikirlerimi, benim duygularm anlyorsanz ve hissediyorsanz, bu kfidir. Evet, nce fikirleri ve duygular yznden nde geliyordu, birincileri garga raya getirip, yz yerine bstlerini ortada dolatrd mz duysa, acaba ne yapard? Biz gelelim fikirlerine ve duygularna.) Dr. Emre Kongar, Milliyet Sanat dergisinde yazd baka bir yazda kltrel adan Atatrkl yle tanmlyor: Aslnda kltrel alanda Atatrklk, ne slm dmanl ne de Bat hayranldr. Kltrel adan Ata trklk, Trk kltrnn ulusallaarak, evrensel bo yutlara ulamasnn savam vermektir. nk Atatrk, bir ortaa imparatorluundan, ada bir ulusal dev let yaratma abasn simgeler. stelik retim gleri, ka pitalizm ncesi aamadadr Cumhuriyetin kuruluun da. Bu nedenle Atatrk, bir yandan retim glerinin ge limesini salayc nlemler alrken, te yandan da Batda gelimi olan ulusal kapitalist devletin styap ku ramlarn topluma alar. Anayasa, Yurttalk Yasas, gi yim kuam biimleri, saat, takvim, alfabe ve benzerleri, hep kozmopolit imparatorluktan ulusal devlete gei iin harcanan abalardr. Tarih ve dil tezleri de btny le bu adan deerlendirilmelidir. Ama, sinun yok edil mesi ya da Batnm benimsenmesi deil, ada ulusal
57

bir devlet yaratlmasdr. Bu ulusal devlet, altyap iliki lerinin yetersizlii, retim glerinin az gelimilii y znden, byk lde styapsal gdmlemelerle des teklenmektedir.,. Trkiyede yaplan en byk yanllardan biri Cumhuriyeti kuran kadrolarn siyasal savam, kltrel alan da yorumlamaya almaktr. Pek doal olarak bu yan l, baka bir yanla yol amaktadr: slm kltrnn gzelliini ve zenginliini savunmak ile, Cumhuriyet ye rine eriata dayal devleti geri getirmek arzulan birbiri ne kartrlr. zlerek belirtmeliyim ki, hem slmclar, hem de Atatrkler ayn yanl yapmaktadrlar. Oy sa siyasal dzenin artk geriye dnmesi olanakszdr. te yandan slm yadsnamaz. slm kltr mirasm yads mak, Trkiye iin, insann bedeninin yarm kesmesi kadar acildi bir sonu verir. Sanrm, Atatrk geinen ler, slm kltrn yadsmaktan, slmc olduklarn ileri srenler de eriata dayal devleti geri getirme arzu larndan vazgeerlerse, hem gereki olurlar, hem de Tr kiyenin yeni kltrel bileimine daha olumlu ve etkili kat kda bulunurlar... Ya u cmlenin akla yaknl: ... Bat kltrne tes lim olduu sylenen gen Cumhuriyet, Bat uygarlna, tek dii kalm canavar, diye haykran bir iiri ulusal sim ge yapm t... Sra geldi Dr. Kongarm Atatrk ve Atatrkl gnmzdeki deerlendiriine! Bu satrlar Trk Dilinin ubat saysndan alyorum: " ... Atatrk, Trk bamszlk savann komutam, yeni Cumhuriyetin kurucusu ve alt yz yllk bir impa ratorluun zerine, on be yl gibi bir zaman sresi iin de damgasn vurabilmi bir devrimcidir. Atatrklk ise bu damgann vurulmasnda ilevsel olarak kullan
58

lan arat. Bu ara, toplumumuzu gnmze getirmi ve bylece ilevini baar ile tamamlamtr. imdi bulundu umuz noktadan da ileri gitmek zorundayz. (...) Artk elimizde yeni bir toplum, yeni erekler vardr. Yeni atlmlar iin yeni zmler oluturmaktr Atatrklk kanm ca. Yoksa Atatrkn altm yl nceki dnyaya ve Trk toplumuna verdii buyruklara kaytsz koulsuz uymak deil. Sanrm, byle bir davran en bata Atatrkn kendisinin benimsemeyecei bir yaklam olurdu. Hatrlayacaksnz elbet, ada uygarlk kavram bal altnda sylediklerimi; Emrenin dediklerine ne kadar yaknd? En bata ada uygarlk dzeyi dei mitir, Atatrk olmak bu yeni dzeyin ardna dme yi zorunlu klar. Yoksa? Yoksa ne olurmu, onu da Emreden dinleyelim: ... Gnmzn deien ve gelien koullan iinde Atatrk ve Atatrklk ne yazk ki, toplumun daha ileriye gitmesine kar kanlann, top lum bilimsel olarak tutucu diye nitelenenlerin elinde bir silh olarak kullanlmak tehlikesi ile kar karya dr. Byk bir devrimcinin bundan daha byk bir iha nete uramas sz konusu olamaz. Bu tehlikeyi engel lemenin birinci koulu, Atatrk ve Atatrkl g nmz toplumunda doru yere, layk olduu tarihsel yere oturtmaktr. Yoksa tek parti dneminin, otoriter rejim zlemlerinin yni bugnk zgrlk demokra siden geriye gidiin, gericiliin simgesi olur kar Atatrk ve Atatrklk! Ben de bunu sylemiyor muyum? Tartma alm tr, Mdafaa-i Hukuk Atatrklerinin srekli devrim cilii, Atatrkl dogmatik bir putperestlik biimi ne dndrm nnclerin hakkndan elbet gelecektir. (8 ubat 1978)
59

4 ZETLERSEK Cumhuriyetin nn diktas dneminde yozlaarak, kendisine bulduu kalp, artk iyice eskimitir ama, ze rinde doru drst dnen yoktur: Yarm yzyl n ce gemi olaylar, bellekte taze tutmak iin tekrarla np duran kurtulu gnleri trenleri de, 10 Kasmdan 10 Kasma tekrarlanan Atatrk anma trenleri de, Anadolu htillinin z ve gerek ierii gzden kaybe dildiinden, tatsz tuzsuz formaliteler halinde srdr lp duruyor. Ben M ustafa Kemali nemserim. nemsememde hakl olduuma inanrm. Bence Kemal Paa, iktidarn yapsal niteliini deitirdii iin nemli bir devrimci dir, mazlum milletlere kar azgn saldrganln sr dren emperyalizmle boutuu iin de yaman bir nc Dnya lideridir. Mustafa Kemal Hareketi, Tan zimatla Mtareke arasnda oluan, ama bir trl ger ek dorultusunu bulamayan uluslama srecine gerek dinamiini verebilmi, Osmanlmn mmet toplumundah Trk ulusunu ekip karmtr, hem de ulusal kuv vetleri (Kuva-y Milliye), ulusal iradenin (irade-i milli ye) buyruuna vererek! Bir nceki iktidarn hl dinsel nitelikler tad, hl teokratik bir dzenin zerinde oturduu hatrlanrsa, Egemenlik kaytsz artsz ulu sundur ilkesinin ne byk bir devrim slogan olduu p diye anlalr. Sosyalist bir devrim deildi elbette bu, olmay da dnmedi, Jntrkierin (ne yazk ki biraz da Batl emperyalizm adna) balatp da gerekletireme dikleri ulusal demokratik devrimin anti-emperyalist bir platformda gerekletirilmesinden ibaretti.
60

M ustafa Kem alin talihsizlii, adna devrim yapt toplumsal snfn, yni ulusal burjuvazinin henz Trkiyede o tarihte olumam bulunmasdr. Bilindi i gibi yabanc sermayesi Osmanl mlkne girdikten sonra Mslman olmayan aznlklardan bir kompra dor burjuvazisi olumu, Kurtulu Sava tam bam szlk ilkesini ne alnca, bunlarn ou selmeti Tr kiye dna kamakta bulmutu. Gariptir ama, bu d zeyde, Mustafa Kemalin Ulusal Demokratik Devrimi ile Leninin Sosyalist Devrimi arasnda bir kader ben zerlii vardr: Her ikisi de yukardan aaya devrimlerdir, her ikisi de adna devrim yaptklar toplumsal snflara tam anlamyla sahip deildirler, her ikisi de az gelimi lkelerde gerekletiklerinden ister istemez merkeziyeti brokrasi diktalarna doru yozlarlar. Ne var ki bu, her iki devrimin devrim olmak nitelii ne glge drmez; nk nasl Sovyetlerde proletar ya olumusa, Trkiyede de ulusal burjuvazi olu mutur. Ama ulusalln koruyabiliyor mu, o ayr hikye! Nasl ki Rusyada oluan proletaryann iktidara el ko yup koyamad, ayr bir hikyedir. 1960 sonras, Atatrklk diye iki yanla inanm tr: Birincisi, M ustafa Kemal hareketini, 27 Mays ya da 12 Mart trnden bir cuntaclk sanmaktr bunun; Anadolu htillinde hi kukusuz ordunun rol b yktr ama, barol onda deildir, tam tersine bandan balayarak devrimi nce halk kongreleri, sonra Millet Meclisi ynetmitir, ordu ulusal iradeye tbi klnm tr. Kemal Paa, hele Karabekir ve Ali Fuat Paalar onunla birlik olduktan sonra, istedii anda Anadolu hareketini bir askeri cunta hareketine dntrebilir di; asla dntrmemi, tam tersine sras geldiinde
61

askerin sivile dnmesini art komutur. (Yaraya Tuz Basmak adndaki romanmda bu sorun tartlr, ora da da belirttiim gibi Atatrk bir Jacobindir, bir Fran sz Devrimi devrimcisidir, 27 Mayslar 12 Martlar ise Bonapartistetirler, aradaki fark uurumdur, bir uu rum!) 1960 sonras kuaklarnn ikinci yanlgs, nn ile Atatrk kartrmak oluyor. Geri nn Kurtulu Sava boyunca ve savatan sonra da Mustafa Kemalin yannda bulunmutur hep, ama o dnemler Kemal Pa a dnemleridir, sonraki nn dneminden farkldrlar: Nasl ki Stalin, Lenin zamannda da ynetime katlm t, ama Lenin dnemi ile Stalin dnemi farkl dnemler dir. nn dnemi, Atatrk devrimciliinin biimleti rilmesi, btn toplumsal ve ekonomik znden soyut lanarak bir styap devrimi haline getirilmesi demek olu yor. nn iin adalamak hemen Batllamak hali ne gelmi, bunun iin de arlk styapsal dnmle re verilmitir; Bat musikisi, ky enstitleri, klsiklerin evirisi, halkevlerinin nem kazanmas, ilkretim se ferberlii gibi eler bu nn Atatrklmn te melleridir. Bu temellerin anti-emperyalist, byk sana yilemeden yana, tam bamszlk Anadolu devrimi il keleri ile yaknl tartma gtrr. Bana kalrsa, genler M ustafa Kemal gereini ta rihsel balam iinde yeniden ele alrlarsa, en azndan onun sunyatsen konumunda olduunu grecek, ste lik ok daha radikal bir giriimci olduunu saptaya caklardr. Yanlglar, dnc, emperyalist yardaks, diktaya eilimli baz ynetici kadrolarn Atatrk geinmelerinden, gen kuaklarn d inceleyip aratr madan buna inanmalarndan douyor besbelli. Fikrim ce bu yanlg dnemini amaya baladk bile! Bunda el
62

bet, yeniden Mdafaa-i Hukuk koullarnn domas et kili oluyor. Ne dersiniz? (9 Kasm 1978)
M ERAKLISI N NOTLAR ,

nnnn faizan c h p diktas dnem inde, Mustafa Kemal Paann adalamak ilkesi (m uassr m edeniyet seviyesine ulam ak), gayet ustalkla Batllamak biimine dntrl mtr. Nasl ki dt politikada, Mustafa Kemalin lm ne ka dar Batl em peryalist lkelerle ittifaklara girm eyen Trkiye, nn dnem inde ngiltere ve Fransa le ittifak anlamalar.' im zalamtr. Daha 1937de Mustafa Kemal Paann Hatay dola ysyla savamaya kalkt Fransa ile. Kltr dzeyinde yozlam ay bir iki alntyla gzden geir mek otasdr. nce Mustafa Kemalin iki kk metnini okuya lm: a/ Efendiler, b ir eyin za ra ryla , b ir eyin im h a syla ykselen eyler, bittabi, o eylerden m utazarrr olan alaltr. Ve filhakika A vrupann btn terakkisine, tealisine ve te m eddnne m ukabil, T rk iye bilakis tedenni etmi ve skt vadisinde yuvartanadurmutur. A rtksla h - hal etmek iin, in san olm ak iin, m utlaka Avrupadan nasihat alm ak, btn i leri Avrupann amatine gre tedvir etmek, btn dersleri A v rupadan alm ak gibi birtakm zih n iyetler kayi buldu. Hal buki hangi istikll va rd r ki, ecnebilerin nesayihiyle, p la nla ryla ykselebilsin? Tarih b yle bir hadise kaydetm em itir. (6 Mart 1922) b/ im d iye kadar takip olunan tahsil ve terbi y e usullerinin m illetim izin tarihi tedenniyatnda en mhim am il otduu kanaatndaym . Onun iin m illi bir terbiye prog ramndan bahsederken, eski devrin hurafatndan ve evsaf- 1 ftriye m izle hi de m nasebeti olm ayan yabanc fikirlerden, arktan ve garbten gelen bilcm le tesirlerden uzak, seciye-i

63

m illiye ve ta rih lye m izle m tenasip bir kltr kasdediyorum . nk deha-y m illim izin inkiaf, ancak byle bir kttr ile te min olunabilir. Laalettayin bir ecnebi kltr, im diye kadar takib olunan yabanc kltrlerin tahrib edici neticelerini tek rar ettirebilir. Kltr (haraset-i fikriye) zem inle mtenasiptir, o zem in m illetin seciyesidir." (Temmuz, 1921) imdi isterseniz, nn dnem inin kltr nderlerinden Nurullah Atan Trkiye iin kar yolu nerede grdne ge ebiliriz. Ata, nnnn gzde bir adamyd (Cumhurbakan l evirmeni mi neydi, Ulusta yazard, partinin kltr ilerin de nemli sz sahibiydi), nn dnemi ulusal eitim politika s hatrlanrsa, Atan szlerinin, o dnemin eilimini yanst t hemen fark edilir. Bu eilim, Mustafa Kemal dncesinin tam kartdr. Ata d iyor ki: a/ Bizim devrim dediim iz hare ketin amac bu lkeyi Bat lkelerine benzetm ektir; devrim ci si ile gelenekisi ile. b/ Biz gryoruz eksiim izi, Yunanca renm edik, Latince renm edik, AvrupalIlarn eitim inden gemedik, onun iin ne denli urasak AvrupalIlar gibi olam yoruz. Buna zlyoruz. c/ "Genleri, kendilerine hr edebi yat reterek kurtarabiliriz. Eski Yunanelinin, eski Romann edebiyat. Platonu, Aristophanesi, Euripidesi, Horatiusu, Ve rgilliu su okusunlar. Yalnz birini deil hepsini okusunlar. O nlarn etkisi ile yetien Avrupa edebiyatlarnn eserlerini okusunlar. Buna karlk, Ata, halk musikisini sevenleri u y garla dman saymakta, aydnlar bu laublilikten vazgeir m ek gerektiini ileri srmektedir. O zaman alaturka m usiki den de belki kurtulurmuuz. Divan iirini okum amak gerekir mi, onun iin de severekten, yreim iz kanayaraktan kapata caz divan iirini dem em i midir?

64

Siyaset esnaf3ve Atatrk

"... nemli olan, memleketi temelinden ykan, ulusu tutsak ettiren i cephenin dmesidir. Bu gerei bizden iyi biten dm anlar bu cephem izi ykm ak iin yzyllarca almlar ve almaktadrlar. Bugne kadar baar da kazanmlardr. Gerekten kaleyi iinden almak, dndan zorlamaktan kolaydr...
M u s t a f a Ke m a l

1927

1 KIRK YIL UYUM UUZ Emperyalizmin Tanzimatla birlikte ekonomimizi nasl duman ettiini syleyip duruyoruz ya, bakn Mustafa Kemal Paa 1922 Martnda bunu ne gzel anlatvermi: ... Tanzimatn at serbest ticaret devri, Avrupa rekabetine kar kendisini mdafaa edemeyen iktisadi yatmz bir de iktisadi kapitlasyon zincirleri ile ba lad. Tekilt ve ferdi kymet nokta-y nazarlarndan ik tisat sahasmda bizden ok kuvvetli olanlar, memleketi mizde, bir de fazla olarak, imtiyazl mevkide bulunuyor lard. Temett vergisi vermiyorlard. Gmrklerimizi el lerinde tutuyorlard. stedikleri zaman istedikleri eya y, istedikleri erait tahtnda memleketimize sokuyorlar d. Btn iktisat ubelerimize bu sayede mutlak hkim olmulard. Efendiler! Bize kar yapdan rekabet hakikaten ok gayr- meru, hakikaten ok kahir idi. Rakiplerimiz bu surette inkiafa msait sanayiimizi de mahvettiler. Zi raatmz da rahnedar eylediler, inkiaf ve tekml- ik tisadi ve mliyemizin nne getiler. Uyarmam gerekiyor mu? Mustafa Kemal iin, 30 yl dr kuyruuna takldmz Avrupa ve Amerika, rakip
67

lerimizdir, inkiafa msait sanayiimizi mahvedenler, zi raatmz rahnedar edenlerdir. Bunun nedeni de, yine 30 yldr, Tanzimatta olduu gibi yabanc sermayesi ni memleketimizde imtiyazl klmamzdr. Bu bir. Gelelim sanayiye, sanayilemeye! 1 Kasm 1937de unlar diyor: Endstrilemek en byk milli davalarmz ara snda yer almaktadr. almas ve yaamas iin ekono mik elemanlar memleketimizde mevcut olan byk kk her eit sanay kuracaz, ileteceiz. En bata vatan mdafaas olmak zere, mahsullerimizi kymetlendirebilmek ve en ksa yoldan, en ileri ve refahl Tr kiye idealine ulaabilmek iin, bu bir zarurettir. Bu ka naatle, be yllk ilk sanayi plannn geri kalan ve btn hazrlktan bitirilmi olan birka fabrikasn da srat le baarmak ve yeni plan iin hazrlanmak icabeder. ... Bundan sonras iin, btn tayyarelerimizin ve motrlerinin memleketimizde yaplmas ve harb hava sanayiimizin de bu esasa gre inkiaf ettirilmesi iktiza eder. Evet, nerede 1937 nerede 1980? Ben lf dinlemem ar kada, krk yldr uyumuuz biz; Kemal Paa, bugn ye ni kefetmi gibi drt elle sarlmak istediimiz ulusal sa vunma sanayii zorunluluuna, krk yl nce, tam da ha va kuvvetlerinden sz ederek iaret etmi imi; krk yl boyunca gelmi gemi btn iktidarlar hem kendileri uyumu, hem milleti uyutmular, hl da zerimize l topra serperek, uyutmaya kalkmaktaiar. Uyuyacak myz? Yoksa daha Cumhuriyetin ilk ylla rnda iaret edilmi bu zorunlu hedeflere ulap bam szl ve zgrl bize brakabilmek iin canlarm ver mi olanlara nihayet layk olacak myz?

Peki, sanayileeceiz de bunu yaparken demokrasi den, zgrlkten vaz m geeceiz? Hayr, ikisi bir ara da, ayn nemde olacaktr. nk bir kere nasl demi, Hrriyet ve istikll benim karakterimdir ; sonra u ok anlaml szleri sylemi: Fransa ihtilli btn cihana hrriyet fikrini nefheylemitir ve bu fikrin hlen esas ve menba bulunmak tadr. Fakat o tarihten beri beeriyet terakki etmitir. Trk demokrasisi Fransa ihtillinin at yolu takip et mi, lkin kendisine has vasf- mmeyyizle inkiaf et mitir. Zira her millet inklbm itimai muhitinin tazyikat ve ihtiyacna tabi olan ve hal ve vaziyetine ve bu ih till ve inklbn zaman- vukuuna gre yapar. Kkeni itibariyle Trk devriminin demokratik bir devrim olduunu sylemekle brakm mdr, hayr, 4 Aralk 1923te demitir ki: " ... Cumhuriyet serbesti-i efkr taraftardr. Samimi ve meru olmak artyla her fikre hrmet ederiz. Her ka naat bizce muhteremdir. 1924 yl Aralk aynda, daha da ayor: ... Hkimiyet-i milliye esasma mstenit ve bilhassa Cumhuriyet-i idareye malik bulunan memleketlerde si yasi frkalarn mevcudiyeti tabiidir. Trkiye Cumhuriyetinde de yekdierini mrakip frkalar tekevvn ede ceine phe yoktur. Neden mi, neden olduunu da 1925te sylemi: " ... Trk milleti, artk mazinin bin trl seyyiat ese ri olarak dimanda yer tutan pas tamamen silmitir. Gzleri nnde her gn biraz daha fazla tekasf etti rilmek istenen bulutlan katiyyen datmtr. Artk b tn manas ve plaklyla hakikati gryor ve anlyor. Bu milleti btn mevcudiyetiyle temas ettii hakikat ten, hakikate yrmekten men etmek imkn ve ihtima
69

li kalm am tr. T r k m illetini kendi nefsini bile anla m aktan men eden setler im ha edilmitir, yklm tr. Ve m tem adiyen im ha edilecektir, yklacaktr. (24 ubat 1977)

2 BRAZ CDD KONUALIM iniz yoksa, gelin biraz ciddi konualm. Demirel yle diyor, Ecevit byle diyor, M sp n in gr o, T ip in g r bu; iyi gzel ama, Trkiye Cumhuriyeti devletinin iinde bulunduu gelime aamasnda temel kar ve ana tutumu ne? Kurtulu Savam bir demokratik dev rim izlediine gre, (deil mi ki imdi kapitalizme gei srecini yayoruz) devletin ana tutumu bir yandan sa nayilemek bir yandan demokratiklemek olacaktr. Olmaldr. Baka trl sylersek, bir yandan ulusal en dstrimizi kurup ele grie muhta olmadan ada bir yaamaya ularken, bir yandan demokrasiyi en geni anlamyla gerekletirip zgrlklk niteliini somut latracaz. imdi dikkat isterim. Jntrklerden bu tarafa Osmani devrimcilerinin taleplerine' dikkat ettiniz mi? Sanrm en gzel biimiy le Namk Kemalin ve Fikretin msralaryla zetlenmi tir, o da sonsuz bir hrriyet akndan, zgrlk istein den ibarettir. Tanzimat zgrlk ister, Merutiyet zgr lk ister, Cumhuriyet zgrlk ister, demokrasi zgr lk ister. O kadar ilgintir ki bu, Osmanh sosyalistleri de, Cumhuriyet sosyalistleri de, uzun sre ii snfnn
70

iktidar slogann akl edememiler, zgrlk savam vermilerdir. Peki, istibdada kar zgrlk istemek, kt ey mi? Ne mnasebet, elbette iyi ey. Ylnz, bizim zgrlk savalarnn yle garip bir sonucu oluyor, yurt iinde ya da dnda hrriyet iin savaanlar, gnn birin de sava kazanp lkede iktidar oldular m, bir de ba kyorsunuz kala gz arasnda mlkn yars gitmi. Tanzimat, Osmanl uyruklarna eitlik getiriyor, zgr lk getiriyor ama, brakn toprak olarak uratt ka yplar, lkenin ekonomisini duman edip gmrkleri kaldrarak sanayi diye elde ne kalmsa Avrupa sana yi rnleri karsnda dalmasna yol ayor. Meruti yet, ayn ey: ln ile birlikte Trablusgarp ve Bosna el den kar da, hrriyeti getiren ttiht ve Terakki gk diyemez. O gelen hrriyetle, on yl iinde, imparator luktan elimizde kalan cmerte datt, herkesin bil dii ey. > Kurtulu Sava ve sonrasnda Mdafaa-i Hukuk ru huna uygun olarak, Kemal Paa ve arkadalarnn, ya banc sermayesine kar, tam bamsz bir ekonomiden, sanayilemeden yana tutumlar, demokrasi dneminin getirdii hrriyetle birlikte yabanc sermayeyi tevik kanununa, petrol kanununa, Amerika ile ikili anlama lara dnyor. Demokrasi kendine gre baz zgrlk ler getiriyor ama, bir de ne gryoruz, Kemal Paanm kan ve ter pahasna ele geirir gibi olduu milli iktisat* devri gmbrdemi gitmi, yeniden yar smrge stat sne dnmz. O zaman, kssadan hisse; bir lkenin zgrl, tam bamszl sadece demokratik dzeyde serbestlikler salamakla olmaz. Bu ii salama balamak, ekonomik dzeyde bu bamszlk ve serbestliin zerine oturaca
71

 temelleri atmak lzmdr. O temeller ise, besbelli en dstrilemeyle atlacaktr. O halde; Trkiye Cumhuriyeti devletinin lm kalm sorunu, demokratiklemeyi ve sanayilemeyi ayn za manda, uyumlu ve dzenli bir biimde yapabilme soru nudur. Peki, buna kar partilerimizin tavr ne? a p , bili yoruz, sanayileme diye tutturmu, ne kadar iyi; yalnz i demokratiklemeye geldi mi, balyor komnizm c sn ortalara salp, gvenlik mahkemelerinden, parti ya saklarndan, sk ynetimlerden sz etmeye, c h p diye ceksiniz, onun azndan demokratikleme lf dm yor, iktidar olursa 141/142yi, 163 kaldrmas bile olas, aman ne iyi, iyi ama, siz hi Ecevitin iktidar d neminde doru drst bir sanayileme abas grd nz m, muhalefet dneminde sanayilemenin stne kaln kaln bast bir konumas kulanza alnd m? Durur durur kylnn kalknmasndan sz eder, kyl kalknmazsa sanayileme olmaz bile demeye getirir. Ky l nfusu erozyona urayan bir lke de bunun anlam ne? br partiler de bu iki partiye gre, iin ya bir ya nna arlk veriyorlar, ya br yanma; oysa Trkiye Cumhuriyeti devletinin yakn ve uzak karlar iin bu iki amacn ikisine birden nem vermek, ikisini birden gerekletirmenin arelerini arayp bulmak gereklidir. ki sebepten byledir bu; birincisi tarihi determiniz min gereidir de ondan, tam bamszlm korumak is teyen, akl banda ada bir lke baka trlsn ya pamaz, yaparsa ya uydulua tkezlenir, ya yar smr gelie ki ikisi de ayn kapya kar. kinci neden, direkt olarak, u iinde yaadmz devleti kuranlarn bu so runu byle koymu olmalarndan ileri geliyor. Ortalk ta Atatrklk dendi mi, herkes aslan kesiliyor ama, Mustafa Kemalin ekonomik bamszlk, sanayileme,
72

bamszlk ve zgrlk konularnda sylemi oldukla r kimsenin kafasn kurcalamyor. sterseniz bir gz atalm da, sanayilemenin, ekono mik bamszln bu devletin kurulu amalar arasn da ne kadar nemli bir yer tuttuunu stnkr de ol sa bir grelim. Olur mu?.. (28 ubat 1977)

3 MLL STKLL BENCE HAYAT MESELESDR imdi bunlar, u karmza gemi oy isteyenler, Ata trk geiniyorlar yle mi? Azlarndan Atatrkn ad eksik olmuyor. yle bir numaralan da var, efen dim, Trk genlii neden yabanc dnrlere bavuruyormu, Atatrk varken? Onun iin, kime oy verelim so rusuna cevap aranrken, dndm, sorunlar koymak ta en akllca yol, devletin kurucusu Mustafa Kemal Paann ilkelerine bavurmak: lkelere gz atacaz, son ra bakacaksnz, politikac maklesi ne dereceye ka dar onun dediklerine bal, gereklerini yerine getirmi, oyunuzu ona gre vereceksiniz. Oldu mu? Mustafa Kemal Paamn Trkiye konusunda zerin de en ok durduu ey, onun bamszldr (istiklli). Trk genliine hitabesinde Muhafaza ve mdafaa mecburiyetinden sz ettii iki eyden birisi (ve birincisi) Trk stikllidir. 1919 Maysnda, ne diyor: Trkn haysiyet ve izzetinefis ve kabiliyeti ok yksek ve byk tr. Byle bir millet esir yaamaktansa mahvolsun ev ladr. Binaenaleyh, ya istikll ya lm!
73

Nutuk'ta, istikll zerine unutulmayacak szler sy lenmitir, buyurun birkan okuyun: Ben, yaayabil mek iin mutlaka mstakil bir milletin evlad kalmal ym. Bu sebeple milli istikll bence hayat meselesidir. Ya u: Ne kadar zengin ve mreffeh olursa olsun, is tikllden mahrum bir millet, medeni insanlk karsn da uak olmak mevkiinden yksek bir muameleye liya kat kazanamaz. Dahas, u hl ne kadar gncel grnen, ilgin sz leri: Milletimizin kurduu yeni devletin mukadderat na, muamelatna, istiklline unvan ne olursa olsun hi kimseyi mdahale ettirmeyiz! Milletin kendisi, kurdu u devleti ve onun istikllini muhafaza ediyor ve ilelebet muhafaza edecektir. Anlaml grnyor, evet! Otuz yldr, Atatrk ge ine geine baz politika esnafnn bizi nerelere srkle diini daha iyi'canlandrmak iin, Mustafa Kemal Paanm istikllden neyi anladn da hatrlamalyz, ha trlamalsnz: Tam istikll denildii zaman, tabii, siya si, mali, iktisadi, adli, askeri, kltrel vs. her hususta tam istikll, tam serbestlik denilmektedir. Bu saydklarmn herhangi birinde istikllden mahrumiyet, millet ve mem leketin hakiki manasyla btn istikllinden mahrumi yeti demektir. yi mi? Hadi bir de, uluslararas ilikilerde bamsz lk dendi mi ne derece titiz olduuna yle bir gz ata lm: Millet ve memleketimin menfaatleri icab ettirirse, insanl tekil eden milletlerden her biriyle medeniyet icab olan dostluk ve siyaset mnasebetlerini byk bir hassasiyetle takdir ederim. Ancak, benim milletimi esir etmek isteyen herhangi bir milletm, bu arzusundan vazgeinceye kadar, amansz dmanym. Yaa Paam!
74

Bir Mustafa Kemal Paamn istikll (bamszlk) ko nusunda dediklerini okuyunuz, bir Atatrk geinen politika esnafnn yaptklarn dnnz, ounun Ata trk filn olmadklarm hemen fark edeceksiniz ya, bu arada bamszlmzn ok alanlarda gme gitmi ol duunu dehetle greceksiniz. Hele Mustafa Kemalin, askeri, iktisadi vs. alanlarn herhangi birinde dahi tam bamszl yitirmenin, btn alanlarda yitirmek anla mn tadn sylediini okuyunca, dehetiniz fkeye dnecektir: Ordumuzun, donanmamzn, hava kuv vetlerimizin donatlmas iin bizi yabanclarn eline baktranlar kimlerdir, ekonomimiz iin undan bundan bor para dilendirenler? ok sahip kar grndkleri Atatrklk, gerek anlamda ele alnr, yozlatrlmazsa, hi aka kaldrm yor. Tam bamszlktan yanadr, tam bamszln b lnmez bir btn olduuna inanmaktadr, yabanc l kelerle ilikilerimizde istikllimizin tehlikeye dmesi ne iddede kar kmakta, byle bir ie kalkan yaban c lkeye amansz dman olmamz ngrmektedir; ayrca, ne kadar zengin olursa olsun, bamszln yi tiren bir lkeye ancak uak muamelesinin yakacan sylemekte, bunun iin de Trk milletinin yeni kurdu u devletin mukadderatna, muamelatna, istiklline hi kimseyi kartrmayacan aklamaktadr. Hangisi Atatrkym diye bangr bangr bara rak, topraklarmzda yabanclara s verdi? Hangisi iki li anlamalar yaparak, blnmez bir btn olan bam szlmz, paralara blp zedeledi? Hangisi milli or dumuzu yabanclarn iradesine bal kld? Hangisi ekonomimizi yabanc ekonomilerin ve glerin arzu ve iradesine uygun bir gelimeye srkledi? Hangisi hl bu dnleri Atatrklk adna utanmadan savunu
75

yor, srdreceini iln ediyor? Hangisi son vereceini, gerek anlamda bir Kuva-y Milliye ve Mdafaa-i Hu kuk Mustafa Kemalciliine dneceim syleyebiliyor? Hangisi bu derece nemli, devletin kurucusu iin Cum huriyetten bile nde gelen, bamszlk ilkesini garga raya getirip, lf ikinci derece konulara, gndelik ilere evirmeyi kurnazlk sayyor? Bunlara bakp, elinizi vicdannza koyup, oyunuzu vereceksiniz. Ama size bir ey diyeyim mi, Trk ve dn ya kamuoyu karsnda, bamszlmzn u yukardan beri sraladm anlamda savunucusu olduklarm aklayamayanlara kulak asmayn! Atatrkym filn da derler ya, hikye, Kemal Paa bunlarn alayn bir pu la harcard. (19 Mays 1977)

C U M H U R Y E T,

FKR SERBESTL TARAFTARIDIR Siyasal partiler arasnda, hangisini neye gre yeleyece iz. Aratrrken, nemli bir nokta da, bu partilerin ve yneticilerinin demokrasiyle ilikileridir: Demokrasiyi nasl anlyorlar, demokrasi nedir, nasl anlalmas gere kirdi? Bunlarn ou Atatrk ya, isterseniz, yine dev letin kurucusu bu konuda ne demi, bir kurcalayalm: Bugnk hkmetimiz, devlet tekiltmz, dorudan doruya milletin kendi kendine, kendiliinden yapt bir devlet tekilt ve hkmettir ki, onun ismi Cumhuriyettir. Artk hkmet ile millet arasnda mazideki
76

ayrlk kalmamtr, hkmet millettir, millet hkmet tir. Artk hkmet ve hkmetin mensuplan, kendile rinin milletten gayri olmadklarn ve milletin efendi olduunu tamamen anlamlardr, (1925) Cumhuriyetin (demokrasinin) iki temel direi nedir, ulusal egemenlik ve zgrlk deil mi, bir de M ustafa Kemal Paann bu konudaki szlerine uzanalm isterse niz: Millet hkimiyetini almtr ve isyan ederek alm tr. Alnm olan hkimiyet hibir suretle terk ve iade edi lemez. Tevdi edilemez. (1922) Ayrca Milli hkimiyet yle bir nurdur ki, onun karsnda zincirler erir, ta ve tahtlar batar, mahvolur. Milletlerin esirlii zerine ku rulmu messeseler her tarafta yklmaya mahkmdur lar. (1924) zgrlk fikrine gelince, M ustafa Kemal Paa bu fikri hibir vakit bamszlk fikrinden ayrmyor, ikisi ni de birlikte, ayn heyecanla savunuyor. Hrriyet ve istikll benim karakterimdir. Bence bir millette erefin, haysiyetin, namusun ve insanln vcut ve beka bula bilmesi mutlaka o milletin hrriyet ve istiklline sahip olmasyla kaimdir. (1921) Ayrca, Cumhuriyet fikir serbestlii taraftandr. Samimi ve meru olmak artiyle her fikre hrmet ederiz. Her kanaat bizce muhterem dir. (1923) Ne grlyr? Devletin kurucusuna gre, Cumhu riyet fikri (demokrasi) bamszlktan (istikll) ayrlr bir fikir deildir, kaytsz artsz millet egemenliiyle z grl ierir; millet, hkimiyetini almtr ve isyan ede rek almtr, kimseye vermez, terk etmez (htt tevdi et mez, 27 Mays ve 12 Mart aslanlarnn kulaklar nla sn), bunu zgrlk iersinde ifade eder, bu da ayr ay r hepsi saygn olan fikirlerin serbestliini gerektirir. K sacas, Mustafa Kemal Paa gelimi Batl burjuva lke
77

lerinde uygulanmakta olan bir demokratik dzenden yanadr, bunu iddetle savunmaktadr. imdi birisi kar der ki, iyi ama, salnda bunu tam olarak uygulad m? Hayr, tam olarak uygulayamad, ama daha nce de syletiimiz gibi, Trkiye 1919dan balayarak srekli bir devrim, bir demokrasiye ge i dnemi iindedir; bunun balang safhas, ister is temez, i ve d mdahalelerle uramay gerektirmi; bu da sk/dzenli bir askeri demokrasi dneminin yaan masna neden olmutur; ama Mustafa Kemal Paamn ksa iktidar boyunca (on yl m nedir), ne zaman rahat laa hemen oulcu demokrasiye gei deneylerine kal kmas, koyduu ilkelere inancn da, uygulama azmi ni de gstermeye yeter. Oysa, nn diktasndan balayarak, Trkiyede uy durma bir Atatrklk icat edilmi, bu diktann (ya da nceki askeri demokrasi dneminin) geici zellikleri Trkiye Cumhuriyetinin temel ilkeleriymi gibi savu nulmaya balanmtr. Bunu yapanlar, gerekte devrimin 1930 konandan 40 konana zar zor geip de, orada kalmay karlarna uygun grenlerdir, hl da Ata trklk budur diye yutturmaya urayorlar ama bo una, 1925 Eyllnde, dedii gibi: uur daima ileriye ve yenilie gtrr dnsz bir haslet olduuna gre, Trkiye Cumhuriyeti halk ileriye ve yeniHe uzun adm larla yrmeye devam edecektir. ok kr, askeri demokrasi dnemini atlatal yl lar oldu, 1946dan bu yana oulcu demokrasiyi uygu lamaya urayoruz, ama nasl, btn koullaryla m? Egemenlik kaytsz artsz ulusundur demek, ne demek tir dndnz m hi, eer sosyalist bir parti halkn ounluunu kazanrsa su iinde iktidar olur demektir, eer Cumhuriyetin ana ilkelerine kar kmyorsa mu
78

hafazakr bir parti, halkn ounluunu elde ederse bal gibi iktidar olur demektir. Hkimiyet kaytsz artsz milletindir ilkesi, ar sa ar sol palavrasn yemez, demokraside byle bir ey yoktur, demokrasi dediimiz lkelerde de. Bu bizde Mustafa Kemalcilii diktac bir nncle evirmi siyaset esnafnn byk palavra sdr ki, yllar yl, Trk halkn Kemal Paamn ideal edindii demokrasiden de, fikir serbestliinden de, ulu sal egemenliin kaytsz artsz uygulanmasndan da yok sun brakmt^ zira ulusal egemenlie kendi karlar n koruyan kaytlar ve artlar getirmilerdir. imdi bir bunlar hatrlayacaz, bir Kemal Paann ak szlerini ve lklerini! Kim onun dedii dorultu yu savunuyor? Kim dediklerini gerekten uygulam? Nerede salam bir demokrasinin ilkeleri? Kimler Ata trk geinerek faizan diktalar, yabanc kokan m dahaleleri tezghlamlar? Her ey ortada: M arks, Engelsi, Lenini sralamyorum, M ustafa Kemal Paanm dncesini aktaryorum, ln biin, buna gre kara rnz verin! (20 M a ys 1977)
t

5 TRK NKILBI, HTLALDEN DE VS BR TAHAVVLDR Devrim dedin mi, azndan kazara devrimci sz kt m, oklarnn tyleri diken diken oluyor; gryorsu nuz. Devrimi ve devrimcilii, Cumhuriyetin ve demok rasi, an dnda, bunlar ykmay amalayan karanlk ve hain eyler,sayyorlar. Trkiyenin geleceine ilikin ne79

riieri deitirici, yenileyici, atlmc olmaktan ok, tutu cu, oyalayc, idare edici . Yeni koullarn, lke iin de, lkenin halk iin de, yeni yaama biimleri, yeni tre ler, yeni yasalar getireceini anlamak istemiyorlar. Cum huriyetin ellinci yllnda rejimin "ayrlmaz paralar sa ylan siyasal partilerin ou devrimle de, devrimcilik le de ilikisini kesmi idare-i maslahat, amac iktidar olan rgtler haline dmtr. Oysa bize devrimci partiler lzm! Yoo hayr, devrimcilii umduklar ya da sandklar gibi Maozeduna ya da Che Gueveraya balamayaca m, eylemcilikte maallah hi de onlardan geri kalma yan Mustafa Kemal Paaya balayacam. Mustafa Ke mal ihtillcidir, bunu Trk devrimini anlatrken aka syler: Trk inklb nedir? Bu inklp, kelimenin veh leten ima ettii ihtill manasndan baka, ondan daha vasi bir tahavvl ifade etmektedir. Beendiniz mi? Trk inklb bir kere ihtill demekmi ya, ayrca ondan daha geni bir deiiklii deyimliyormu, ihtillden de geni bir deiiklik tasarlayan adam devrimci deildir de nedir? Kald ki, bir baka mnasebetle ilitiim gibi, Atatrk devrimcilii srekli devrimciliktir, neden, amac dei kendir de ondan, ada uygarlk dzeyine, hakiki mr it olan bilimle ulalacaktr ne demek? Hem ada uygarlk dzeyi srekli deiiyor, hem bilimlerin ona ulamak iin verdii aralar ve yntemler. Deimeleri gz nnde tutmay, onlara gre hareket etmeyi Musta fa Kemal sylememi midir sanrsnz: Medeniyet yo lunda muvaffakiyet teceddde vabestedir. timai hayat ta, iktisadi hayatta, ilim ve fen sahasnda muvaffak ol mak iin yegne tekml ve terakki yolu budur. Z a ten, Henz kurtulmu deiliz, atlan admlar bundan
80

sonra atlmas lzm gelen admlarn balangcdr. Kal d ki " ... Hayata ve geime hkim olan hkmlerin za man ile deimesi, gelimesi ve yenilemesi zaruridir. Mustafa Kemal ihtillini yaparken, gzlerini Fransz devrimine dikmiti, o devrimin getirdii zgrlk fikri ni gerekletirmek, demokrasiyi kurmak istiyordu. Bu nu elbet, Trkiyenin koullan iinde yapacakt. Daha nce iaret ettiim gibi, fikrini gizlememi, sylemitir de: Fransa ihtilli btn cihana hrriyet fikrini yaym tr. Ve bu fikrin halen kayna bulunmaktadr. Fakat o ta rihten beri beeriyet ilerlemitir. Trk demokrasisi Fran sa ihtillinin at yolu izlemi, lkin kendisine has zel likleri ile gelimitir! Btn bunlardan hemen iki sonuca varlmaz m? a) M ustafa Kemal devrimcilii en azndan Fransz devrimi trnden bir devrimi kesin sonularna kadar gelitirmeyi gerektirir, yni demokrasinin, btn geni lii ve aklyla tam tamna kurulmas arttr, b) a larla koullar deitike gelimenin tek yolu yenilemek olduuna gre, kurulacak demokrasinin de gelitirilme si, deitirilmesi, ada uygarlk dzeyine ulatrlma s gerekir. amzda demokrasinin zgrlkl inanlmaz bir genilie ulam; ayrca sosyalist demokrasi kura m, gelimi demokrasi toplumlarnda ada uygarln ilkesi yerine gemitir. O zaman, bir bizdeki devrimci szcnden rken dlek siyasal partileri, tutuculuu Atatrklk diye yutturmaya uraan trl boy ve boyadan siyaset esnafna bakacaz, bir de yapt ii ihtillden de geni deiiklikler ieren bir eylem diye tanmlayan, srekli yenileme ve ilerlemeden yana Mus tafa Kemale bakacaz; greceiz ki karmzda lke yi ynetmek iin bizden oy isteyenlerin ounu, srek
81

li devrimci M ustafa Kemal dncesi oktan mahkm etmitir, etmektedir. lkemizde siyasal bir iktidar oluturmak m gereki yor, bence devletin kuruluundaki temel ilkeyle, bu iktidara heveslenenlerin tutumu karlatrlmal; bura da bazlarna yle ucundan ilitik, istikll (bamsz lk), zgrlk ve demokrasi, nihayet devrimcilik! Seim kampanyasnda bu temel ilkeye u satrlar yazdm na kadar hakk olan ilgiyi gsteren tek politikacya, tek siyasal partiye rastlamadm dersem, acaba yanl m sy lemi olurum? Buna kar, leen rts kabilinden ay rntlar gzmze sokuyor, silhl kuvvetlerin donatm iin zorunlu ambargo konusunu bile tartmaktan yan iziyorlar. Varn tesini dnn! (21 Mays 1977)

82

'Atatrk milliyetilii
Ne mutlu T rkm diyene!
M u s ta f a Ke m a l

1933

1 MLLYETLN MS Bir numara da bu, adamn biri solcu mu, sosyalist mi, bazlarna bakarsanz hap yuttu, ldm Allah milliyet i olamaz; nedenmi o derseniz, milliyetiliin paten tini alm bunlar, ancak onlarn kafasndan olur, onla rn trksn rrsanz milliyeti olabiliyorsunuz, baka havadan alp olamazsnz, hele solcuysanz! Bu eer milleti enayi yerine koymak deilse, kaim bir cahilliktir arkada! Hanidir konu zerinde dururum, e itli yazlar yazmmdr, herkesin birbirini olmadk su lamalara boyayaca u srada, saclk, solculuk ve mil liyetilik zerine eilen bir tanesini yeniden ele almak istiyorum. zninizle! 22 Aralk 1974te, Yeni Ulusta unlar sylyorum. ... Trk dediin lkesinin iyiliini ister, yle mi? Nedir bu iyilik: En azndan, Mustafa Kemal Paann dedii, adalam bir Trkiye! Byle biraz soyut oluyor ga liba, hele somutlatralm. Bir kere ekonomisini glen direcek, bamszlatracak, kendine yetip de artar hale getirecek; ar endstrisini gelitirmi olacak, bu da, si lhl kuvvetlerini kendi olanaklaryla donatmasn, ha
85

deyince yaman ve zorlu bir g olarak, lkesinin ve karlarnn savunmasn baarabilmesini salayacak. Eh bu arada nfusu filn da artar elbet, yz milyonu bulur. Grebiliyor musunuz tabloyu: Yz milyon nfuslu, ordusu donanmas kendi olanaklaryla donatlm, ar endstrisi ve btn teki endstrileri tkr tkr ileyen, tarm adalatrlm, ynetim sorunlar toplumsal bir hakseverlikle zmlenmi koskoca bir lke! Nerede bulunuyor, bu lke? Dou Akdenizde stra tejik bakmdan, hem Sveye yni petrol yoluna, hem Ortadouya yni petrol blgesine egemen bir yerde, s telik evresinde kendi apnda baka Mslman g de yok. Ben diyorum ki, sacysanz liberal yoldan, solcuy sanz sosyalist yoldan, bu lkeyi gerekletirmek zorun dasnz; amacnz ister istemez budur, amacnz bu olun ca da siz bir Trk milliyetisisiniz. Sorun aka konmu, aka cevaplandrlm deil mi? Amacm u tablosunu verdiim Trkiye ise, o Tr kiyeye ulamak iin sosyalist yolu nermem, milliyeti likten iskat edilmeme nasl yol aarm, hele bir anlat snlar da anlayabilelim! Fakat, yaznn arkasn da gzden geirmeliyiz: "... Trkiye gibi yz milyonluk, gl, ekonomisi kadar silhl kuvvetleri de kendi buyruunda bir lkenin, pet rol blgesine ve yollarna egemen olmas, acaba daha nceden o blgeye ve yollara egemen olmu ve olmak ta olanlarn iine gelir mi, gelmez mi? Gelmez arkada! Dou Akdenizde bu karlarn ardnda olup den geyi salamaya alanlar Amerikallar ve Ruslardr, aralarnda pazarlklarla blgede sava ve bar piirip kotaryorlar, bu arada bamszlklar iniyor, zgr lklerin canna okuyorlar. Trkiyenin corafyadaki ye
86

rinin gerei, Anadoluda hkmet kurmu btn dev letlerin, bin yllk politikasna uzanacak, onu uygulaya cak duruma gelmesinden katiyyen holanmaz bunlar. Holanmazlar nk blge Mslman lkeleri hemen onun evresine yollar, bu da bir kere ekonomik g olan Trkiye iin yeni pazar kaplar aar, kincisi kltrel gemi yaknlklar dolaysyla Trklerin petrol pazarn da bir g olarak kendilerini hissettirmelerini salar, Intelligence Service, Trklerle Araplar birbirine dre bilmek iin yzyldr dnyann altnn harcamtr, oy sa bir Kbrs karmas derhal gerekli yaknlama iin b yk olanaklar getirmitir. Trkiyenin glenmesi halin de neler olacan buradan kestirmek olaandr. yisi mi? yisi mi ne? Amerikas da, Rusyas da, el altndan senin lke ni hayalini kurduun yere karman nlemeye ala caktr. Bu nlemenin formllerini sana 'byk politika diye, stn vatanseverlik diye, yaman milliyetilik di ye yutturmaya alacaktr. Bu palavralara inandn gn milliyetiyim diye gsn dvsen, kafan duvar lara vursan kimseyi itenliine inandramazsn, zira gerek Trk milliyetiliinin yolunda deilsin. Bakn ben ne diyorum, saclk solculuk hikye, asl Trk milliyetilii, sacs iin de, solcusu iin de birdir ve yukarda sylediimdir, aralarndaki fark yntem far kdr ancak, sac libetal olarak oraya varacam der, biz toplumcu olarak varacaz, deriz, sonu deimez. So nucu baka dndler de, hele blgede nfuz alan pe inde koanlarn formllerini bize kaktrmaya kalk tlar m, iki elimiz yakalarndadr, zira milliyeti filn de ildirler onlar, muhiptirler, muhip, tpk ngiliz M u hipleri gibi... (8 Nisan 1977)
87

2
A TA T R K M L L YE T L D YO R LA R YA...

Balan skt zaman akllarna geliyor, oysa sorunu ele alp doru drst ilemi olsalard, byle ikircikli anlarda kamuoyu kendiliinden zmlere ulaabilirdi, ama yapmazlar, hibir zaman yapmamlardr, diyelim ki Trkiye Cumhuriyeti Devletinin kkeninde milli siyaset vardr, bu Mdafaa-i Hukuk retisinin kanl maz sonucudur, iyi ama nedir bu milli siyaset, nasl ta nmlanm, ortaya ilk atan tarafndan nasl zetlenmi tir, lke gelitike, nasl ele alnmal, ne yolda gelitiril melidir, arayn bakalm son krk yl, ynetim sorumlu luunu yklenmi iktidarlarca bu dorultuda en kk bir alma yaplm mdr, bouna urarsnz, 1961 Anayasas dzenlenirken parlayveren milliyetilik tar tmalar bile, devletin kurulu felsefesiyle, ya da M dafaa-i Hukuk retisiyle ilikili deildi de, memleke ti sanki ele geirmek zere olan komnizmle ilgiliydi,, so uk sava esprisinden kurtulamam olanlar milliyet ilii komnizme kar olmak sanyorlard, iyi-kt sol cu geinen baz zevat ise milliyetilie kar kmay ile ricilik. Szn z, u ara Krtlk davas yznden ba lar skt da, onun iin Atatrk milliyetiliini hatr lar gibi oldular, yine de syledikleri pek genel lflar, ze rinde dnlm de, bu ynde ciddi almalarn so nucu olmad belli, daha ziyade, gnlk kayglar ge itirmek iin bavurulmu bir forml olarak grn yor. Dndm ki, bu frsattan yararlanp, Mustafa Ke malin milli siyaset anlay zerinde eylemek yarar l olabilir, bylece Mdafaa-i Hukuk retisinin milli88

yetlii ile, sonradan biraz rk Turanclardan, biraz da Amerikan souk sava propaganda edebiyatndan mdevver milliyetiliin bir ve ayn eyler olmad mey dana kar. Sze Mustafa Kemalin kendi szleriyle balamakta son derece yarar gryorum. Sylevde yle demi: Bizim ak ve uygulama nitelii grdmz reti (siyasi meslek) milli siyasettir. (...) Milli siyaset dediimiz zaman, kastettiim mana udur: Ulusal uurlarmz iinde, her eyden n ce kendi gcmze dayanarak varlmz koruyup memleketin gerek mutluluk ve imarna alm ak. Byle derni ya, daha 1920de, ulusal siyasetin rk niteliklerinin olmadn yle belirlemi: " ... Geri bi ze milliyeti derler, ama biz yle milliyetileriz ki, bizim le ibirlii yapan btn milletlere hrmet ve riayet ede riz. Onlarn milliyetiliklerinin btn icaplarm tanrz. Bizim milliyetiliimiz herhalde bencilce ve marurca bir milliyetilik deildir. Bu kadarla da yetinmez, Mdafaa-i Hukuk milliyet iliinin hmanist bir milliyetilik olduunu 1937de ki bir konumasnda, aka belirtir: ... Btn dnya milletleri aa yukar akraba olmulardr ve olmakla meguldrler. Bu itibarla insan mensup olduu milletin varln ve mutluluunu dnd kadar, btn dn ya milletlerinin huzur ve refahm dnmeli, kendi mil letinin mutluluuna ne kadar deer verirse, btn dn ya milletlerinin mutluluuna hizmet etmeye elinden geldii kadar almaldr. Dahas var, Mdafaa-i Hu kuk milliyetilii gerekte bir mazlum milletler milli yetiliidir, dolaysyla anti-emperyalist, anti-kolonyalisttir, bunu da tartmaya yer brakmayacak bir aklk la saptar: ... Trkiye nemli ve byk bir aba harc
89

yor. nk savunduu btn mazlum milletlerin, b tn arkn davasdr ve bunu nihayete getirinceye ka dar Trkiye, Dou milletlerinin beraber yryeceinden emindir. (1922) Nihayet, basbaya gelecee dnk bir inancn iaretlerini tayan u szleri: Mstemleke cilik ve emperyalizm yeryznden yok olacak ve yer lerine milletler arasnda hibir renk ve rk fark gzet meyen yeni bir henk ve ibirlii a egemen olacaktr. (1933) Bilmem tereddde mahal var mdr? Politikaclarn Atatrk milliyetilii dedikleri milliyetilik, gerekte insanc olan, insancl temel alan, bu yzden de btn rk, dil, din farklarn reddeden bir milliyetiliktir. Esa sen, nl zdeyiinde Ne mutlu Trk olana deil de, Ne mutlu Trkm diyene demi olmas, bu dnce nin veciz bir ifadesi saylmaldr. Hadi konuyu biraz daha aalm; Mustafa Kemalin milliyetilik anlay, Kurtulu Savann gerekleme sini koyuunda da, aka belirir. 1925te unlar diyor: MH mcadeleyi yapan dorudan doruya milletin kendisidir. Milletin evlatlardr. (...) Milli mcadelede ahsi hrs deil, milli izzeti-nefs gerek itici g olmu tur. 1923te dedikleri unlar: " ... Ben milletimin efkr ve hissiyatna yalandan vakf olmaktan, aziz milletim de grdm kabiliyet ve ihtiyac ifade eden baka bir ey yapmadm. Kald ki, milleti Meclisin temsil ettii ne inanm, Meclisin niteliini de daha 1920de yle tanmlamtr: ... Burada maksut olan ve yksek mec lisimizi oluturan kiiler yalnz Trk deildir, yalnz erkez deildir, yalnz Krt deildir, yalnz Lz deildir, fakat hepsinden olumu Mslman elerdir; itenlik li bir toplamdr. u halde, bu yksek heyetin temsil et tii, hukukunu, hayatm, eref ve ann kurtarmak iin
90

azmettiimiz emeller, yalnz bir slm unsuruna ait deil dir, eitli slm elerinden olumu bir ktleye aittir.

Daha nasl anlatsn? (25 Nisan 1979)

'3

ULUSAL EGEMENLK VE TAM BAIMSIZLIK Bir eyin adamakll farkndadr, 1923te yapt nem li bir konum asnda, ekonomik gelimemize neden ge rekli ilgiyi gstermediimizi aklarken, bir yerini d rp yle der: " . . . tirafa mecburuz ki, biz henz imdi ye kadar, gerek, bilimsel ve olumlu anlamyla milli bir devir yaamadk. Onun iin de milli bir tarihe sahip olamadk. N e demek mi istiyor, unu: ... Hanmlar beyler, itiraf edelim ki, biz buuk sene evveline ka dar cemaat halinde yayorduk. Bizi istedikleri gibi idare ediyorlard. Cihan bizi temsil edenlere gre tan yordu. buuk senedir tamamen millet olarak ya yoruz. Demek ki neymi, M ustafa Kemal, yapt de mokratik devrimin gerekte, Trkiye toplumunu mmet aamasndan millet aamasna ykselttiinin adam akl l bilincindedir. Yalnz onun mu? Gittike yozlaan Osmanlmn, m met aamasn, nasl bir yabanc egemenlii altna d me sreci ierisinde tamamlamakta olduunu da gr mtr. Nasl m, 1923teki konumasnda onu da pek gzel anlatr: ... Srf hne bir armaan olarak ecnebilere ba lanm olan ve zel bir ltuf diye lke dahilindeki Ms lman olmayan aznlklara verilmi olan her ey kaza91

mlm hak sayld. Fakat yabanclar yalnz bu haklan korumakla yetinmediler. Belki her gn onlan biraz da ha oaltmak iin areler aradlar ve buldular. Dahilde ki aznlklar, korumay becerdikleri iin rgtlerine da yanarak, d glerin srekli olarak zendirmesine, k krtmasna ve yardmna snp, devletin ve asli unsu runun ortadan kaldrlmasyla siyasal bir varla kavu mak iin, almaktan geri durmadlar. Yabanclar bir taraftan ierdeki aznlktan kkrtyorlard, dier taraf tan da kendileri mdahale ediyorlar ve her mdahale de yine devlet ve milletin aleyhine olmak zere, yeni ye ni birtakm ayrcalklar, haklar alyorlard. Fakat daha ilginci, kiisel saltanatla ynetilen lke leri nasl bir tehlikenin beklediini saptamasdr. Bunu 1927de yapm, diyor ki: ... Pek gzel bilirsiniz d, sultanlarla halifelerle y netilmi ve ynetilmekte olan lkelerde, vatan iin, mil let iin en byk tehlike, sultanlarn ve halifelerin d manlar tarafndan satn ahnmalandr. Bu, ekseriya ko laylkla salanmtr. Ve bir yer gelir, 1923teki konumasnda, emperya lizmin Osmanl mlkn nasl kertip teslim aldn ne gzel anlatr: " ... Byle ynetilen ve egemenlikten vazgeen bir milletin akbeti elbette felakettir. Elbette musibettir. (...) Osmanl Devleti, gerekte ve fiilen bamszlktan yok sun bir duruma getirilmiti. yle ya, bir devlet ki ken di uyruklarna sald vergiyi yabanclara satamaz. Gm rk ilemlerini, resimlerini, memleketin gereksinmeleri ne gre dzenlemekten uzaktr. Ve bir devlet ki, yaban clar zerinde yarglama hakkm uygulayamaz. Byle bir devlete elbette bamsz denilemez. Devletin ve mil letin hayatna yaplan mdahaleler yalnz bu kadar de
92

ildi, daha fazlayd. Dorudan doruya milletin hayati gereksinmelerinden olan, szgelii demiryolu yapmak iin, fabrika yapmak iin, her ey yapmak iin devlet serbest deildi. Mutlaka mdahale vard. u halde ha yatm salamaktan yasaklanm bir devlet bamsz ola bilir mi? Arz ettiim gibi gerekte devlet istikllini ok tan kaybetmiti ve Osmanl lkesi ecnebilerin bir s mrgesinden baka bir ey deildi ve Osmanl halk iin deki Trk milleti de tamamiyle tutsak bir duruma geti rilmiti. Bu sonu, arz ettiim gibi, milletin kendi ege menliine ve kendi ynetimine sahip bulunmamasndan ve bu irade ve egemenliin unun bunun tarafndan kullamlagelmi olmasndan douyordu. O halde kesinlik le diyebiliriz ki, biz milli bir devir yaamyorduk ve mil li bir tarihe sahip deildik. Atatrk milliyetiliini, ya rksal, ya da souk sa va bir ereve iine sokmaya alanlarn, kendi sz lerinden bu milliyetilii nasl emperyalizme kar ve in sanc bir ierikle tanmladm okuyunca, acaba ne di yecekler? unlar yazmak iin Kemal Paann eitli dnemler de sylediklerini (kim bilir kanc defa) yeniden gzden geirirken, iki eyi saptadm. Birisi u: Onun iin milli yetilik ilkesi, kesinlikle emperyalizme ve emperyaliz min yurtiindeki ibirlikilerine kar; kincisi, bu mil liyetiliin eylem dzeyinde somutlamas yurt halkn dan Trkm diyen herkesin ulusal egemenlii ve tam bamszl gerekletirmek amacyla birlemesini ieri yor. Kurtulu Sava yllarnda da, onu izleyen yllarda da, Kemal Paa, iki ana fikir erevesinde dnmtr: Hkimiyet-i Milliye (ulusal egemenlik) ve stikll -i Tam (tam bamszlk). Bu bakmdan, bugn onun milliyet iliini savunur grnenlerin itenliklerine bizi inand93

rabilmeleri, her eyden nce, yeniden ikemizde ayrca lklar arayan yabanclara kar tam bamszl ger ekten savunmalar, Ulusal Egemenlik ilkesinin ileyi ini kusursuz srdrmeleri ile mmkn olacaktr. nk ne demi: ... lim, cahil, istisnasz btn milletin bireyleri, belki tad zorluklarn tam farkn da olmakszn, bugn yalnz bir nokta evresinde top lanm ve sonuna kadar kanm aktmaya karar vermi tir. O nokta, tam bamszlmzn salanmas ve sr drlmesidir. Ya her okuyuumda rperdiim u sz ler: Mlet egemenliini almtr ve isyan ederek alm tr. Alnm egemenlik, hibir neden ve biimde terk edi lemez; geri verilemez. Braklamaz. Bu egemenlii tek rar geri alabilmek iin, almak iin kullanlm olan ara lar kullanmak gerekir. (26 Nisan 1979)

4
M L L Y E T L K BR R K S O R U N U D E L, B R Y U R T S O R U N U D U R

Siz hi Fransz Yahudisi grdnz m? Ben grdm, eer kendisi sylemeseydi, Allah bilir sittin sene Yahu di olduunu anlayamazdm: Konumasyla, kltry le, davranyla tam bir Fransz. imdi ona sorsam ne diyecek, Yahudi miyim, yoksa Fransz m? Denediim iin biliyorum, nce Franstzm diyor, sonra ilve ediyor, Musevi asllym. Bunu yalnz Yahudiler yapmaz, ora da Anadoludan gitme hayli Ermeni de vardr, ocukla r, torunlar elbet o lkede domu, o lkenin uyruu na gemiler, ksacas Franszlamalar, oysa dinleri H
94

ristiyan ama mezhepleri Ortodoks, dahas Gregoryen, ana dilleri de farkl, Ermenice konuuyor, kendi arala rnda htt okuyup yazyorlar. Peki bunlar ne, Ermeni mi Fransz m? Daha 1950de, Heybeliadadan Parise dm Ermeni dostum Barkef emikyaa sormu, boyumuzun lsn almtk: Franszm diyor, ilve ediyorlar, Ermeni asllym. Daha ilginci, dardan gel me olmayp, Fransa topranda yaayan, ama deiik dilleri, kendilerine zg kltrleriyle belirli aznlklar oluturan kmelerin davranlar. Evet, sk sk yazarm, Fransada, o topran halkndan olup, dili baka, kl tr farkl, grenei kendine gre, hayli etnik grup vardr: Brtonlar, Basklar, Korsikallar, Alzasllar vb. aa be yukar hepsiyle temasm olmutur. Hotel le Tangonun yneticisi Brtondu, Franszcasn zor an lardm, stne varrsanz Franszm derdi, Brton asl lym. Mari-France Normanddr (sahi, onlar unuttuk), onun da sorunuza verecei cevap brlerinden farkl m olacaktr sanrsnz? Paris Polis Mdriyetinde ikamet izni alabilmem iin bana torpil yapan Baba Sanguinetri Korsikalyd ama, ana dili bal gibi talyanca olduu halde, Fransa iin dvm, yaralanm, tutsak d mt. Benzeri szleri size ngilterede yaam bir Trk de tekrarlayabilir. Orada da skolar, Galler, rlandallar vardr, kimisinin dili farkl, kimisinin dini bakadr. Sorduunuz zaman hepsi Britanyalym der, ama sko asllym, ya da rlanda asllym. Gerekte bu saptama, ada uluslarda bizdeki birtakm salaklarn tarttk lar halklar sorununun hangi dzeyde zldn pek gzel gstermektedir. nsan gruplarn rksal kken lerine gre ayrmaz da, tarihsel yazg beraberliklerine, ekonomik ortaklklarna, kltr birikimlerine gre bir
95

likte dnrsen, ada ulus anlay ortaya kar, bun da da esas, yurttan kendini iinde yaad ulusun his setmesidir, byle hissetti mi, bitti, o ulusun ocuudur, ama u ya da bu asldandr, fark etmez. Mustafa Kemal Meclisteki milletvekillerine seslenirken, onun iin Bu radaki eler yalnz Trk deildir, Krt deildir, erkez deildir, Lz deildir diyor, onun iin yllar sonra Trk milliyetiliini tanmlarken Ne mutlu Trkm diye ne diyecektir. Trkl kiinin benimsemesine braka caktr. Acaba bilir misiniz, Anadoludan u ya da bu neden le Avrupaya, Amerikaya dalm Musevi ya da Ermenilerin kendi soydalan arasndaki adlar Trktr. Bes belli yzyllarca Trk kaderini paylatklar iin. Hi unutmam, Pariste stanbuldan gitme Madam Victoirei bana tantan, Fransz Musevisi dostum, Trktr diye tantmt, M adam Victoire da, (topra bol olsun) da ha ilk sznde bana kahveyi orta m ekerli mi iecei mi sorduuna gre, elbette Trkt. Salonunda Boaz resimleri, sofrasnda tahin helvas, gramofonunda De niz Kz Eftalyann plaklar olan bir Trk. Emperya lizm, Osmanly datmak iin Ermeniyi, Rumu, Ya hudiyi doduu topraa dman edip, kkeninden ko pararak, bin beter kt bir talihe mahkm etmitir. En azl Trk dman Ermeni komitecisi bile, sz Anado ludan, oradaki yaantsndan ald m, ilenir, gzleri alamakl olur. Maison de la Pensee Franaisedeki bir Trkiye belgeselinin gsterisinde, kalabaln byk ksmn gz yal Trk Ermenileri ve Rumlar olutu ruyorlard, ben bunu gzmle grdm, benim Trk ol duumu renir renmez de kimisi Yozgattan haber sordu, kimisi Bursa-dan. Trk ynetimleri, milliyetilii souk sava miliiyet96

ilii diye almca ya da soruna rksal bir adan yakla nca en byk yanl yapmlardr. Milliyetilik bir rk sorunu deildir, bir yurt sorunudur. stikll Savanda Intelligence Serviceten Mim Mim Grubuna gizlice ha ber aktaranlardan birisi Ermeni Pandikyan Efendi de il miydi? (Topra bol olsun.) Mustafa Kemal Paa, Kuva-y Milliyeyi rgtlerken, ilk bavurduu kiiler, he pimizin de bildii gibi Dou Anadoludaki Krt beyle ri olmutur. imdi Krtlk taslayanlar acaba o zaman dedelerinin ya da babalarnn neden Kemal Paaya ha yr demediklerini hi dnmler midir? Trkiye, s tnde uygarlklarn ve devletlerin doup ld eski bir topraktr, elbette her uygarlktan, her devletten bir s r zenginlik tayor, hepsi hepimizindir, mutfamz dan mziimize, greneklerimizden oyunlarmza degin ne ok eyimizde ne kadar ok halkn katks var; cam isteyen bu toprakta Sryani de bulur, Mecusi de bulur, Yezidi de bulur, kurcalayan Urartudan kalma insanla ra da rastlar, Asurlulardan kalma olanlarna da, Erme ni Krall dneminin insanlarna da. Sultan Orhann annesi Ermeni deil miydi? Btn Osmanl padiahla r blgedeki eitli halklardan eitli kadnlara anne demediler mi? Bunda aracak ya da zlecek ne var? Trk olmak, rksal bir ayrcalk deildir. Trk olma y byle almak, byle koymaksa, dpedz faistliktir. Ama bunun tersi de doru: Krt olmak, Ermeni olmak, Rum olmak da rksal bir ayrcalk deildir. Bunu by le almak ve koymak, dpedz faistliktir. Anlatk m? (27 Nisan 1979)

97

Devrim, iktidarn yapsal dnm ise.,.

...Yzylla rd ru lu su m uzu yneten hkmetler, kltr yaygnlatrm ak istediini gsteregelmilerdir. Ancak bu isteklerine ulam ak iin Douyu ve Baty taklitten kurtulamadklarndan, sonu, ulusun cahillikten kurtulamamas olmutur.
Mu s ta f a Ke m a l

1 Mart 1922

1
ULUSAL KLTR TARTIMASI

Duyup grdke nasl seviniyorum bilemezsiniz. S a d a solda, ulusallk kavram tartlyor. Bakyorsun dergin in biri ulusal demokratik kltr politikas konusunda seim ner dzenlemi.. Bakyorsun bir kltr merkezi ulusal kltr konusunu haftalarca tartmaya am. zel top lantlardaki syleilen ekimeler aklama abalar ayr... Nasl sevinmem? Ulusal kltr bileimi zerine ilk defa 1960ta m 1961de mi ne, Varlk dergisinde bir yaz yazmtm. Sorunu dnmeye balaym daha eski, Parise ilk adm attm 1949 ylna uzanyor; o g ne kadar sadece kitapta okuyup filmde seyrettiim Baty, yaanabilen somut bir gerek halinde alglaym beni fena halde arpmt. Sonra sonra, frsat bulduk a yazdm, en ok da lkemizin ilerici saylan aydn lar arasnda yaygnlatrlm baz Bat tarafls nyar glarn zerine gittim. Bildiiniz gibi, Hangi Bat bu ya zlarn bazlarnn derlenmesiyle olumutur. O kitabn grd byk ilgi Trk aydnlar arasn da hem Batllamak konusunun, hem ulusallk konusu nun ne derece nem kazandn belirtmeye kant say101

1
ULUSAL KLTR TARTIMASI

Duyup grdke nasl seviniyorum bilemezsiniz. Sada solda, ulusallk kavram tartlyor. Bakyorsun derginin biri ulusal demokratik kltr politikas konusunda semi ner dzenlemi.. Bakyorsun bir kltr merkezi ulusal kltr konusunu haftalarca tartmaya am. zel top lantlardaki syleilen ekimeler aklama abalar ayr... Nasl sevinmem? Ulusal kltr bileimi zerine ilk defa 1960ta m 1961de mi ne, Varlk dergisinde bir yaz yazmtm. Sorunu dnmeye balaym daha eski, Parise ilk adm attm 1949 ylna uzanyor; o g ne kadar sadece kitapta okuyup filmde seyrettiim Baty, yaanabilen somut bir gerek halinde alglaym beni fena halde arpmt. Sonra sonra, frsat bulduk a yazdm, en ok da lkemizin ilerici saylan aydn lar arasnda yaygnlatrlm baz Bat tarafls nyar glarn zerine gittim. Bildiiniz gibi, Hangi Bat bu ya zlarn bazlarnn derlenmesiyle olumutur. O kitabn grd byk ilgi Trk aydnlar arasn da hem Batllamak konusunun, hem ulusallk konusu nun ne derece nem kazandn belirtmeye kant say101

labilirdi ya, son zamanlarda oalan seminer, tartma ve ak oturumlar tam da ilerici aydnlarn iin iine adamakll girdiini gsterdiinden benim iin daha nemli, daha da sevindirici... yleyse imdi neyin zerinde duracam? Her eyi mizde olduumuz gibi, ulusallk konusunu tartrken de, baz siyasal saplantlarmzn, ya da ideolojik nyar glarmzn etkisinden kurtulamyoruz; doru drst lflar ederken, paldr kldr samalamaya balyoruz; bu samalklarn yaygnlamasn nlemek iin baz arnmalara, arndrmalara gerek var, aklmn erdiince ucundan kysndan bunlara ilieceim. Bir de, yanlg larn zerine yasland geleneksel diyebileceimiz ha reket noktalar yanl ilkeler var, onlara. Hadi isterseniz, onlardan balayalm. Trk kltr evresinde ulusallk iki biimde ele alnr durur; bunlar dan birisi geleneksel kltr birikimini tek bana, olmu bitmi, terk edilemez ulusallk diye alp dardan (Ba tdan) gelecek her eye kar onu savunmak biimidir, kincisiyse yurtta sadece halkn yarattn (folklor) ulu sun mal kltr sayp onu olmu bitmi, kendi kendine yeter, terk edilemez ulusallk diye alp dardan (dou dan, zellikle Arap ve Acemden) gelen her eye kar sa vunmak biimidir. kisi de, bir kere yntem olarak yan l; her eyde olduu gibi ulusallkta da, kltrde de, bir kerede olmu bitmi, deimez ve terk edilemez aama lar sz konusu olamaz, srekli olarak deien koulla rn getirdii tezler, antitezler ve sentezler vardr, ondan; kincisi, kltrde ulusalln hl una ya da buna kar olmak diye konmas, arzulanan kiiliin bir trl el de edilemediinin kantdr da, ondan. Ayrca, kltrn, bu arada ulusal kltrn diyalek tik deil, dogmatik ya da metafizik diyebileceimiz bir
102

dzeyde ele alnmas, kendince ilerici geinenlerde de nemli yanlglara yol aabiliyor. Her eyin olduu gi bi, kltrn de kartlarn ztl ve birlii yasasna uy gun gelitii dncesini bir yana brakp, tek bana s nfsal bir proleter kltrnden sz edebiliyorlar, hem de nerede, bir ulus nitesi iinde! Byle bir tutumun ileri cilik filn olmayp, en az mmet kltrn ulusal kl tr diye hl gnmzn geerli kltr saymak kadar yanl ve dogmatik bir tutum olduu muhakkak! Ulusal kltr demek, toplumlarn toplumbilimsel ola rak ulus aamasnda ulatklar kltr bileimi demek. Toplumbilimsel ulus aamas, bilimsel anlamda toplumlarn burjuva egemenliine ulatklar yer oluyor; feodal toplumun iinden bakyorsun, retim glerinin geli mesi, retim ilikilerinin deimesi sonucunda burjuva toplumu km gelmi; gelmesiyle, styapsal kurumlar da, bu arada kltr de deitirip kendine uyduruyor. Ekonomi nasl artk kapal deil de, ulusal snr iinde ki ak bir pazara (sonralar smrgelere de) retim ya pyorsa, kltr de byle ulusallayor. Burjuva demok ratik devrimi, kendinden nceki her eyi demokratikle tirmesiyle nl. Nasl padiah ya da kral artk tanrsal olmaktan kp, yneticiler teki vatandalar karsn da yasal ynden eit vatandalar oluyorlarsa, eski aris tokrasinin kltr deerleri de demokratikletirilip top lumun yaygn kltr deerleri arasna giriyorlar: Klsik mzik herkesin mzii, klsik edebiyat herkesin edebi yat, klsik mutfak herkesin mutfa saylyor. Ama her tez antitezini beraberinde tar. Bu anlamda ulusal kltr, ikili bir kartlk ilikisi iindedir, a/ Ken dinden nceki feodal kltrle, onun aleyhine bir kart lk ilikisi iinde bulunur, b/ Kendinden sonraki prole ter kltrle, kendi aleyhine bir kartlk ilikisi iinde bu
103

lunur. Ulusal kltr bu kartlklarn btndr, tek tek ne birisi ne tekisidir. imdi geldi sra bizim kltrmze! (16 Nisan 1978)

2
K T U T U M D A YA N LI !

Handiyse yirmi yldr, gemi kltr mirasmz komp rador ilericilere kar savunmaktaym. Al bakalm bir lf daha, komprador ilerici, ne demek! Anlataym: Trk toplumu gibi, emperyalizmin etkisine girmi toplumlarda, nasl komprador bir ekonomi, nasl komprador bir burjuvazi oluursa, tpk onun gibi komprador bir kl tr de oiuur. Daha nce deinmitik sanyorum. (Han gi Sa) Bu kltrn olumas emperyalist sistemin istek leri ve planlan iindedir. Komprador burjuvazisi, kar laryla sisteme baldr. Sistem ne derse onu yapar, ya ama biimi de, giderek baland ikeninkiyle zde leir. Aydnn kompradorlatrlmas baka ie yaryor: Smrlen lkede, smrc komprador burjuvazi olunca, smrye direnecek olan genellikle halktr, (bir sanayi aamas, kolay kolay dnlemeyeceine gre) kyllktr. Bu toplumsal ynn, ne kadar smrrse smrlsn, kendi bana ayaa kalkamayaca top lumsal olarak kantlanm: Ancak aydnlarla gbirlii yaparsa, demokratik devrim hareketlerine kalkabi liyor. Bunu nlemenin aresi ise, aydnlar idi etmek tir: Szd lkede, emperyalizm kendi kltrn o l kenin aydnlarna benimsetti mi, tamam, halkla aydn
104

larn aras alr, tehlikeli nderlik nlenmi olur. Daha da iyisi, aydnlar, komprador burjuvazisiyle ayn yaa ma biimini paylatklarndan, bunun adma ilericilik ad verilir, bylece smr dzeni btnleir. yz yldr Bat Trklerinin yaadklar dram i te budur. Trk aydnnn ilericisi, Jntrklerden bu yana, kl trel dzeyde baka bir kltrn (Batl emperyalist kl trn) adam, bu anlamda yurttaki ou Hristiyan ya da Musevi olan aznlklardan seilmi komprador bur juvazisiyle uyumlu, halkyla elikili. Bunun ilac elbet te, ulusal burjuvazinin douu ama, lke ulusal bir re tim sreci yaayamyor ki, toprak dzenini bozan asln da emperyalizmin yurda girii: Ticaret dzenini, gm rk dzenini, retim dzenini bozan hep o, o olunca ne gryoruz, dardan yabanc uluslarn smr rgt halinde gelen emperyalist kltr, yurtiinde karsnda edeerli rakip bulamyor, ya folklorla karlayor, ya feodal dinsel kltrle, her ikisi de mmet kltrnn eleri bunlar, kendi aralarnda eliik, burjuva klt rne kart, ama mmet kltr sistemi iinde tutarl; eer dardan gelen yabanc kltr ayn nitelikte bir kl tr olsa, yni Hristiyan ya da Musevi bir dinsel feodal kltr olsa, sorun yok, edeerli kartlar halinde at acaklar, nitekim Hallar dneminde byle bir kltr atmas olmu, doulu kltr hi de tutsak dmemi bundan, batl kltr de egemen olamam; fakat bu de fa durum farkl, artk uluslam lkelerin ulusal kltr leri emperyalist snfsal yabanc kltr olarak geliyor, buna folklorla, ya da dinsel kltrle kar koyabilmek olmayas bir ey. Olmuyor da. Hi olabilse, yz yldr btn kltr kalelerimizi birer birer Batl emperyalist kltre teslim eder miy
105

dik? mmet kltr feodal dnemin kltrdr, burju va (ulus) dnemi kltr iinde gerileyen e olarak el bet kartln srdrecek, katksn yapacaktr, ama tek bana yabanc ulusal kltr durduramaz, ba ede mez. Folklorun zaten o kadar da ans yok. ve kapa l halk topluluklarnn zn bozmamas iin dayanak olabilir belki ama, emperyalizmin retim dzeni, giderek toplum dzenini altst etmesine degin srer bu, sonra kaybolur. Smrgelemi Asya ve Afrika halklar, folk lorlarm ya hi bulamyorlar, ya ok zor bulabiliyorlar. are, iindeki elikiler demetiyle, ulusal kltrn yaratlmas. te ilerici Trk aydnnn uvallad yer buras. ki dzeyde uvallyor: a/ yz yldr ilericilii komprador kltrn be nimsemek sanm. Hl daha nice sosyalist bildiklerimiz bir yandan komprador ekonomisine kar kyor, br yandan ilericilik diye komprador kltrn savunmu yorlar m? Bunlarn gznde ulusallamak Trkiyeyi gemiinden ayr, Yunan/Latin kkeni zerinde koz mopolit bir kltr uydusu haline getirmekten farksz. b/ lericilik diye sunulan komprador kltrn ne tr l bir tuzak olduunu anlam olanlarn byk oun luu ise, sorunu ada bir zme ulatracak yerde, duygusal diyebileceim bir tepkiyle bu defa gemie s myorlar. Varsa Osmanl, yoksa Osmanl. Bu tr ay dnlar ilericiler arasnda da var, gericiler arasnda da. Osmanlnn bizzat kendisinin bu kltrel yozlamay bamza bel ettiini unutmu grnyor, ondan hayr umuyorlar. Her iki tutum d yanl. Trkiye, ekonomik olarak tutsak yaadka, ulusal burjuvazisini douramyor^ douramadka da kltrde ulusallk an yaayamyor.
106

Komprador burjuvazisinin kltr, komprador klt rdr, yabancdr. Buna ulusal burjuvaziyle birlikte, btn halk ynlarnn yarataca ulusal kltrle kar klr ki, bu kltr, feodal kltrden hz alp proleter kltre ynelen bir sentezdir, ulusal burjuvazinin eko nomik olarak glenemedii yerlerde ve hallerde, emper yalizmin yarataca elikilerden yararlanarak, ezilen ve smrlen ynlarla btnlemi aydnlarca yaratlr. Aslnda halk tarafndan yaratlr demektir bu. (17 Nisan 1978)

3
Y O Z L A M A Y I B A LA TA N H A LF E LE R D E L M?

Ulusallk tartmas, dnp dolap Kemal Paaya da yanyor. Biliyorsunuz, imdi ona kar olmak basbaya moda, sacs da kar, solcusu da! Hele u son otuz yln ibirliki ynetimlerinde aka ya da el altndan, iktidarlarla alm o aslanlarn, Mustafa Kemalin Ba t emperyalizmiyle ilikilerini aramalar yok mu, bay lyorum. ou, yksek uzmanlklarn bilinmez han gi kaynakl Amerikan burslaryla Amerikan niversite lerinde yapm bu yiitler, ngiiizlerin M ustafa Kemali ortadan kaldrmak iin, Kuva-y Milliye Ankarasna, M ustafa Sagir diye zel suikast bir ajan yolladklar n unuturlar da; Devlet-i Aliyyeyi kurtarmak iin, b tn mitlerini ngiltere devlet-i fehimelerine bala m Damat Feridle Halife Vahdettinin yerine onu koy maya kalkrlar. in tuhaf, yutan da bulunur bu dol may.
107

Mustafa Kemalin talihsizlii, onu savunmaya kalk anlarn yanl adamlar olmasdr. Yoksa, sadan da sol dan da kar klan Batc yabanclamay, onun balat madn, tam tersine Osmanlnn balattn kim bil miyor? Hadi bir rnekle keyiflenelim! Balkhane Nazr- esbak Ali Rza Bey, 13 Asr- Hicride stanbul Hayat ad l eserinde bakn ne yazyor: Knm muharebesinden sonra ve muharebenin getirdii yenilik, Avrupallarla daha yakn temasmz so nucu Trk usul yaam olan halkmzn yiyecek, gi yeceklerinde, evlerinin dzeninde byk deiiklikler dourmutu. Zamann padiahndan milletin fertlerine kadar herkes ziynete ve gsterie dt. Her eit ss e yas dardan oluk gibi akmaya balad ve hele 1272 ve 1273 (1856-1857) tarihlerinde yaplan saray dnle ri iin lzumlu grlen ipekli kumalar ve d lkeler de yaplan eyalar, dorudan doruya Avrupa fabrika larna smarlanmaya baland. Bundan sonra da yerli kumalar gnden gne itibardan dt. Binlerce liralk sermayedara sahip memleketimiz genellikle sefalet iin de kald. Zanaat ve ticaret hususunda slm ahali, yz de be yz zarara urad. Zavall halkmz bundan son ra emile emile bir iskelet haline geldi... Bir de Niyazi Ahmetin verdii bilgiyi grelim: Sa raya lzm olan eya, Tophane Miri Fethi Paann araclyla Fransz tebaasndan mehur Krenpler eliy le Avrupa fabrikalarna smarlanrd. Bu smarlanan eya dolaysyla da Fethi Paaya Bezirgan Paa ad ve rilmiti. (...) Sultan Hamit btn giyim eyasn, ocuklannnkine varncaya kadar Paris Bykelisi Tahsin Paa vastasyla Avrupadan getirtirdi. Bunun millete ok zararlarn ektik. Sultan Hamit dedii, Halife-yi
108

R-yi Zemin Abdlhamit deil mi? Ta kendisi! Sorarm size, Osmanl mlkn Alaman mparatoru Wilhelme peke eken o deil midir? Halifeliini kendisinden n ceki padiahlardan farkl olarak fazlaca n plana kar mas, Mslmanla dknlnden miydi dersiniz, hi sanmyorum, averin Alman belgelerini, ngiliz m paratorluunu g duruma drmek, smrgelerinde ki Mslman halklar kkrtmak iin bunun Wilhelmstrasse tarafndan (Alman Dileri Bakanl) Abdlhamide telkin edilmi bir oyun olduunu renirsi niz. imdiki iei burnunda Osmanlclarn Mustafa Kemalin srtna yklemeye kalktklar Bat taklitili inin kkeni, Osrnanhnm son iki yz ylna damgasn basmtr be! Hadi bir rnek daha! Merakls bilir, Jntrkleri Abdlhamidin bana musallat eden ngiltere ile talyadr, biraz da Fransa; ama bunu mumaileyh fazla Mslman olduundan yapmazlar, fazlaca Alman yanls grnd nden yaparlar. Jntrk iktidarnn ilk zamanlar, n giliz Kamil Paann sadaretidir. O sralarda stan buldaki Alman sefaretinin yazd raporlar okumal, herifler kan alyor, gitti Osmanl mlk elden diye! Ama o kadar da gitmemi canm, bildiiniz gibi Enver Paa Babali baskn ad verilen uyduruk bir hkmet darbesi ile iktidar ele geirir, Almanlarn intikamn alm olur. O tarihten sonra Osmanhnn d politikas tamamyla Alman rayna girmitir artk, imparatorluk batncaya kadar. Acaba o gl ve kkl mmet toplumunun Mslman kltr bu ok ynl etkilere neden direnememi? Nedeni ak, gelenler Hristiyan diye gel miyor da ondan, herif Alaman diye, ngiliz diye geldi mi, sen Trk diye kar kmazsan hap yuttuunun resmi dir. O yzden Kutsal Cihad iln eden Osmanl batar, pe
109

rian olur da, Trk diye direnen ve kar kan M usta fa Kemal davay kazanr. Bu arada o Babali basknnda Yakup Cemilce vurul duu sylenen Harbiye Nazr Nzm Paamn niye l drldn hep merak ederdim. Jehuda L. Waliachn Bir Askeri Yardmn Anatomisi adl kitabm okurken, nihayet merakm giderdim, bir resmi Alaman raporu na gre bu Nzm Paa meerse Trkiyedeki Alaman askeri misyonlarna hi iyi davranmaz, onlardan ho lanmadklarn belli edermi. Zavall Yakup Cemil, onu vurmakla Allah bilir memlekete hizmet ettiini de san mtr. (18 N isa n 1978)

4 DEVRM, KTDARIN YAPISAL DNM SE... ulenin mektubuna ne tarafndan baksan ge cevap ver mi olacam. Atatrk devrimlerinin gnmzdeki durumunu sor mu! Bir kere ben, bu Atatrk devrimleri lfna tak lyorum. Geenlerde -kendine zg kyl alayclylaSleyman Demirel, 12 Mart Muhtrasnda sz edilen devrim yasalarm diline dolam; bunlarn kyafet ka nunu, alfabe kanunu, apka kanunu gibi birtakm ya salar olduuna iaret etmiti. Peki bunlar m Atatrk Devrimleri? Ben hi sanmyorum, bunu byle grmek ve byle savunmak, gerekte Mustafa Kemalin devrim ciliini deil, bir tarihten sonra bu devrimciliin indir gendii komiklii savunmaktr. Baka arkadalarla da bunlar konuuyoruz, sorun
110

hep ayn: Mustafa Kemal, bir biim Batclnn gerek letiricisiyse, Tanzimattan beri iine yuvarlandmz yozlamann evc-i blsn oluturmaz m? O zaman, devrimi dnm anlayan bir kafa, byle styapsal kl tr yknmelerini savunan bir lideri, nasl has devrim ci diye savunabilir? Sanyorum sorunun pf noktas buradadr. Atatrk devrimleri yoktur. Atatrkn nclnde yaplm ulusal demokratik bir halk devrimi vardr. Ta rihsel, toplumsal ve ekonomik adan baktnz m, bu byle. Bu devrimin toplumbilimsel aklamas, Trki yenin feodal mmet toplumundan burjuva millet toplumuna geiidir denilebilir. Siyasal dzeyde bir akla ma denemek isterseniz, galiba yle diyeceksiniz: Ana dolu ihtilli, daha nce padiahn halifelik sfat dola ysyla da Tanrdan aldm syledii iktidar, yapsal olarak deitirip hukuk dzeyinde halka aktarmtr. Asl Atatrk devrimi, ne apka giymi olmamzdadr; ne Latin harfleriyle yazmamzda; hani o Byk Millet Meclisinin duvarnda koskocaman yazl olan sz var dr ya, ondadr ite: Egemenlik Kaytsz artsz Ulu sundur. te bu, ynetimin teokratik olmaktan kp demokratik, giderek iik ve liberal olmas yok mudur, M ustafa Kemal Paamn nclk ettii devrim budur. Bunun sonucunda, liberal kapitalist, vatandalar yasa lar karsnda eit, devletin dinden ayrld, ada bir demokrasiye ulalmak gerekiyordu ki, imdilerde var dmz aamaya soukkanllkla bakarsanz, eh pek gereklememi de sayamazsnz. Mustafa Kemal Paa Trk toplumunu mmet toplu mu olmaktan karp ulusal bir toplum aamasna getir meyi amalad iin devrimciydi; egemenlii nce kong relerde, daha sonra ise Mecliste younlatrmakla bu

devrimciliinde Fransz Devrimi izgisini izlediini gs termi oluyordu. u farkla ki, o bu devrimi burjuvazi nin organik olarak oluamad, tam tersine komprador niteliklerle da bal olarak olutuu bir toplumsal or tamda, tarihsel bir blok araclyla somutlatrmaya a lyordu. lk hedefinin hem snfsal dayana olacak burjuvaziyi yaratmak olmas, hem de -benzer btn devrimlerde olageldii gibi- liberalleme ve demokratik leme konana ulamadan nce ii hayli sk tutmas anlalmayacak bir i deil. Mustafa Kemali zalimlikle, ya da adam asp kesmekle sulayanlar hele Fransz Devrimine bir gz atversinler. Terr Dnemi diye bir dne mi olan devrim o demokratik devrim deil midir? Sorunu byle gerek yerine oturttunuz mu, ona m met toplumu asndan saldranlarn kanatlar der. Uluslam bir toplumun mmet ltlerine (kriter) dnmesi olasl yoktur ki! Szgelii siz bugn Trki yeyi halifesi banda bir eriat toplumu haline getirseniz, ayn dine inanm, bizden de fazla Mslman geindik leri halde, Arap lkelerinin bu Trkiye ile bir organik btnlemeye gireceklerini sanr msnz? Olmayacak ey! Bizim am vilayeti Suriye, Badat vilayeti Irak ol mutur, o kadar iki ayr ulus olmutur ki bu iki vilayet, brakn halifesi bandaki yeni bir Osmanl toplumuyla organik btnlemesini, kendi arasnda bile uyuamamakta, stelik ikisi de Arap, ikisi de Mslman, ikisi de Baas olduu halde, birbirlerine di gcrdatmaktadr. Ulus gereinin, mmet gereinden amzda ok da ha baskn olduuna bundan iyi kant m istersiniz? Kim ki M ustafa Kemal nclnde Anadoluda gerekletirilmi devrimi deerlendirmek istiyor, nce onu devrimler sralamasndaki snfsal yerine koyacak. Amacn, u iinde yaadmz toplumu kurmak olduu
112

Mustafa Kemalin szleriyle sabittir. Belki daha radika lini arzu ederdi o, hi kukusuz bamsz olmasn ister di, ama ok partili, oulcu, kapitalist ve burjuva libe ral bir cumhuriyeti amaladna hi kuku yoktur ve bu ama, soldaki hzllarmz ne kadar burun kvrrlarsa k vrsnlar, teokratik, feodal, yar smrge bir mmet toplumunun hkm srd bir aamada zehir gibi dev rimciliktir. Ya ondan proleter bir devrimin liderliini bekleyip bulamayanlar? sterseniz onu konualm. (19 N isan 1978)

5 ADINA DEVRM YAPILAN SINIF, OLUMAMI SE... Bilmem biraz fazlaca kuramsal m kaacak, ama soru na byle yaklamaktan baka are gremiyorum, yoooo merak etmeyin o baz yazarlarmzn ustas olduk lar n ilikli bilimsel yazlardan birini denmeyece im, yine biz bize syleeceiz ya, konu biraz soyut konumay gerektiriyor... Efendim, diyeceim u: Bir toplumun ulat gelime aamas, ekonomik dzeyde, siyasal dzeyde gerekle tirmek istedii tasarlarn temelini oluturmamsa, te peden inme, htt ynsal katkyla gerekletirilecek devrimler, gerek amalarna ulaamazlar; uzunca gei dnemleri yaar, birok hallerde bu gei dnemlerinin merkeziyeti brokrasi diktalarna dntn g rrler.
113

Grdnz m yine de cafcafl bir tanmlama oldu bu, hadi imdi biraz daha sylei havamza evirelim. Elimizde bir toplum, diyelim ki arlk Rusyas, b yk devletten saylyor, arazisinin ucu buca grnmez, ama feodal bir mmet toplumu henz, Hristiyanlk ar basyor, arn kudreti handiyse tartlmaz, ticaret bur juvazisi ufak ufak olumaya balam, belli bal birka ehrinde de biraz sanayi, dolaysyla biraz da ii var. Ha, yabanc sermayenin, bu arada Batl emperyalizmin bu lkeye szm olduunu da unutmayalm. te bu Rus ya on dokuzuncu yzyln son eyreinden balayarak demokratik bir devrimin sanclarn eker durur, olaan gelimesi liberal burjuva bir kapitalist toplum aamas na ulamasdr, anhas minhas bu aamaya ular ama, Sosyal Demokrat Partisinin Bolevik kanad Leninin ustaca ynetimi ve frsatlar iyi deerlendirmesi sayesin de iktidar ele' geirir, bylelikle ne olur, proletaryann henz Rusya gibi son derece geni bir lkede ulamas gereken byk orana ulaamam olmasna ramen, bir iiler ras devleti kurulur. Hep yazp sylyorum, sosyalizm bir endstri toplumunda (yni proletaryas olumu ve gelimi bir toplumda), endstri sonras iin tasarlanm bir re tidir diye, toplum o aamada olmaynca bu defa sos yalist iktidar, yar feodal bir toplumu nce sanayile tirmek, yni dayanaca toplumsal snf yaratmak y kmll ve zorunluluu ile kar karya kalyor; o zamana kadar da iktidara bu snf adna onun partisi olduunu iddia eden brokratlar sahip oluyor. Bunun Rusyay Stalincilie ve amzn en ar diktalarn dan birisine getirdiini bilmeyen kalmad, hl Sovyet toplumunun bir endstri toplumu olduunu syleye bilmek son derece gtr, Sovyetler Birliinin bir en114

diistri gc olduunu syleyebilmek ok kolay olduu halde... Trkiye, Mustafa Kemal nderliinde demokratik devrimini yapmaya heveslenmitir, tpk Ruslarn Leninin nderliinde sosyalist devrimini yapmaya zen mesi gibi. Nasl Rusya bu ie kalkrken gerek anlam da bir proletaryaya dayanmyorduysa, Trkiye de bu ie kalkt srada gerek anlamda bir burjuvaziye da yanmyordu. Ruslar devrimlerini ksmen kyller, ks men liberal aydnlar, ksmen iiler, ksmen de onlara katlan sivil ve asker brokratlardan olumu bir tarih sel blokla gerekletirdiler, hemen de devrimlerine da yanak olacak proletaryay yaratmaya kalktlar. Trkler ise, demokratik devrimlerini aydnlara, sivil ve asker brokrasiye, erafa ve tabii olarak halka, bunlarn b tnnden oluan bir tarihsel bloka dayanarak gerek letirdiler, hemen de demokratik bir devrimin olaan mesnedi olacak burjuvaziyi yaratmaya kalktlar. ki si de, nesnel devrim koullarnn tam anlamnda olu madan, epeyce de saldrgan savalarn ve igallerin iti iyle gerekletirilmi devrimlerdir bunlar, ikisinde de gei dnemi derhal zgrlk demokratik zellikle rini yitirmi, dayanak oluturacak toplumsal snf g l olmadndan, askerli polisli bir brokrasinin dikta s duruma el koymutur. Rusyada ii snf adna rejimi hl parti brokra sisi ynetir, Trkiyede brokrasi ile yava yava geli mekte olan burjuvazinin iktidar ekimesi son otuz y ln en ilgin olaydr. Belki Trk ekonomisi yeniden em peryalist sistemin denetimine verilmemi olsayd, ulusal burjuvazi sanayileme atlmn oktan gerekletirecek, bu arada salkl yoldan olumu proletarya, sosyalizmi tarihsel olarak ve sapasalam gndeme getirecekti.
115

Kssadan ne hisse mi kacak? u: Baz solcularn he ves ettii gibi Mustafa Kemal devrimini sosyalist bir devrime dntrmeye kalksayd yine de merkeziyet i bir brokrasi diktas yaayacaktk ama, belki ad sos yalist olacakt bunun, demokrasi deil. Diyeceksiniz ki iyi kt daha bir sanayileirdik, doru, Azerbaycan ya da Grcistan kadar! Buras ile orasnn farkn merak ediyorsanz, onu bana deil Zekeriya SertePe soracak snz; neden orada kalmam da buraya gelmi acaba? (20 N isan 1978)

6
ZGN BLEM YAPABLMEK Gelelim o itiraza! yi ama canm, memleketi kurtardktan sonra, yz yllarca srdregelmi olduumuz uygarlmz ortada durur iken, kalkp Medeni Kanunu svireden, klk k yafeti Avrupadan, alfabeyi Latinlerden almann lemi var myd? Bu itiraza drt ba bayndr karlk verebilmek iin, ister misiniz biraz eskileri kartralm? Arap alfa besi bildiiniz zere Trklerin ilk alfabesi deildir, yan l bilmiyorsam Orhun yaztlarm Uygurca yazmzdr, Uygurlar da zaten Site uygarl aamasna ermi, ba ka deyimle gebelikten kurtulabilmi ilgin Trk boy larndan biridir, alfabelerini de yaratmlardr. Demek ki Trkn Arap alfabelerini benimsemesi slmlkla bera ber olmu bir ey, eer Trk alfabe deitirmekle yozla yorsa, daha o zaman yozlam gitmi arkada!

Brak alfabeyi! u cafcafl cafcafl Trk Sanat Mu sikisi dediimiz musiki Orta Asyadan alp geldiimiz bir musiki midir? Rivayet muhtelif: Kk Asya ve ev resinde bu musikinin Ermeni/Bizans kkenli olduu id dias yaygn! Gebe bir halk halinde Trkiyeye akt mza gre, herhalde Trk Mimarisi dediimiz nesne yi de Orta Asyadan beygir terkisinde getirmedik. Ta mam m? Daha size bin ey sayabilirim. oumuzun muktesebatmz diye vndmz (dorudur, hem muktesebatmzdr, hem de vnlecek kadar deerli dir), kaybediyoruz diye yerindiimiz ey, gerekte onun cu yzyldan bu yana bu topraklar zerinde yaayan halklarn eitli kltr elerini kaynatrarak ve at trarak gerekletirdii bir bileimdir. yle bir bileim dir ki hem, bazlarnn kandrmak ve inandrmak iste dikleri gibi sadece Trk/slm elerini iermez, bazla rnn savunduklar gibi ran/Arap elerinden de ibaret deildir, ya nedir, kkeni Mezopotamya uygarlna kadar uzanan bir uygarlk birikiminin, Trk/Arap/ran/ Bizans potasnda eritilip kaynatrlmas, zgr bir bi leim kartlmasdr. Osmanl, Mslmanl Araplardan, minyatr ran llardan, mimari ve toprak dzenini Bizansllardan al m olabilir, bunun ne ayb vardr, ne gocunacak yan, nemli olan alnanlardan Osmanl damgasnn basld zgn bir bileimin karlp karlmaddr, o ki bu zgn bileime varlmtr, composantlar ne olursa ol sun, tanmlamada etkileyici olamaz, su nasl oksijen ve hidrojen diye iki gazdan olumutur da, gaz diye de il sv diye tanmlanrsa, u ya da bu uygarlk composantlarnda olumu zgn bir uygarlk, onu oluturan toplumun adyla anlr. Bu bir. Cumhuriyetten sonra, unu uradan, bunu
117

buradan almz, hi nemi yok, siz bakn bileim yapa bilmi miyiz yapamam myz? Yapabilmi isek, ne gam. Evvelden de alm idik, evvelden nasl bileim yapm isek, yine yapyoruz demektir. kincisi biraz daha alengirli bir nokta! Eski uygarl, onun benimsettii gelenek grenei korumak isteyenler, ne sanyor? Mustafa Kemal, mille te zorla apka giydirmeseydi, kadnlarn ban amasa, salarn kestirmeseydi, eski grenek ve gelenek srp gidecekti, yle mi? Yahu ka kere syleyeceiz, grene i gelenei altyapsal ilikiler belirler diye, o ki bir lke endstri aamasna ulamtr, istese de artk eski yaa ma biimini srdremez. Siz, Batl insanlar oldum ola s sa kesik, ddk gibi pantolonlar iinde, sakall tra l m yaarlard sanyorsunuz? ok deil yzyl n ce Batl toplumda erkek deme kadn kadar ssl ps l, dantelli, kokulu bir yaratkt. Sanayilemenin dou u, yaygnla, bunun getirdii hayat biimidir onu bu hale koyan, kln basitletiren, san kestirip, saba hn krnde fabrika ya da yazhane yollarna dren. Dahas, kadnlarn sanayiye girmesi, ayn etkiyi kadn lar zerinde gstermedi mi? Kadnlarn serbestlemesi nin, giyim kuamnn gittike hafifletilmesinin de geli mesi sanayi toplumunun gelimesine paraleldir. Demek ki, milli mcadeleden sonra, styapsal dediimiz dei ikliklere kalkmasayd da, Mustafa Kemal anam ba bam tresi gitseydi, sadece sanayilemeye heves etseydi, dnp dolap geleceimiz yer yine bugn bulunduu muz yer olacakt. (Sen sus, sakn biz Mslmanz, Hristiyanlara ben zemeyiz, yle olmazdk deme. Bir kere, sanayilemeden bile bal gibi olduk, bu bir, kincisi Hristiyan toplumu ol mayan ama sanayilemeyi baarm, stelik son derece
118

tutucu Japon toplumuna hele bir gz atver, teknolojinin gndelik hayata girmesi ne hale getirmi acaba onlar? Japonun kadn da erkei de, ehri de, ky de, acaba Batl endstri lkelerininkinden farkl m? Hi de deil.) O halde, biz neyin tartmasn yapyoruz Allah a kna! (21 N isan 1978)

7 DURUMU YEN KOULLARA GRE DEERLENDRMEK Biri gelmi yle atp tutuyor: Mustafa Kemal deyip duruyorsun, bu adam 1919/20 yllarnda Trkiyedeki solcu hareketin ban yiyen adamdr, o tarihte pekl sosyalist bir birikim oluuyordu, fakat M ustafa Kemal ne yapp etmi, bu birikimin nde gidenlerini nce bl m, sonra etkisizletirmitir. Hem zaten ngilizler ol masayd, ne iktidar olabilirdi, ne de Yunan yenebilir di, Bolevik Rusya meydana knca ngiltere Mustafa Kerali destekledi, zira Enver Paay Ruslarn destek leyecei anlalmt... (Bu, tahmin edeceiniz zere, soldan Atatrk aleyhtardr.) tekisi gelmi asp kesiyor: Birader senin bu Mus tafa Kemal merakn anlayamadk gitti. Mustafa Kemal Osmanl mlknn olanca muktesebatn arur eden, lkenin ahlk ve maneviyatn ortadan kaldran bir zn dktr, zaten Milli Mcadele esnasnda Bolevik Ruslar la terik-i mesai etmesi bir tesadf mdr sanrsnz? Liklii iln ve halifeyi yurtdna srgn etmesi, onun nasl Hristiyan ve Bolevik temayller tadnn kati
119

delilleridir. Memleketin btn mazisine hakaret etmesi, dini handiyse yasaklamas, mrteci diyerek ehl-i slm sehpalarda sallandrmas ne trl bir adam olduunu yeterince gsterir... (Bu da, tahmin edeceiniz zere, sadan Atatrk aleyhtardr.) kisi birbirine kart eyler sylyor gibi grn yorlar ama, ok nemli bir ortaklklar vardr, asl onu sylemek istiyorum: Trkiyede san da, solun da Mustafa Kemale ba k as, nesnel gereklere, tarihsel verilere dayanmyor, kuyruk aclarna dayanyor. Aka grlen bir ey var, Mustafa Kemal u ya da bu ekilde 1919dan itibaren Anadoluda kademe kademe vaziyete hkim olmu, o kargaalkta her birisi kendisine gre bir devrime ya da bir iktidara oynayan eitli kii ve kurulular birer bi rer haklayarak, kendi anlad iktidar, kendi tasarlad Cumhuriyeti kurmutur. Bu derece byk ve alkan tl bir olayn, arkasnda gayr- memnunlar brakma mas olas m? Cumhuriyet sonras yllarnn, biraz ge rici isyanlar, biraz ngiliz kkrtmas Krt isyanlar nedeniyle, hayli sk bir bask dzeni iinde gemesi, bu gayr- memnunlarn yaknmalarm aa vurmalarn engellemi, rejim Mustafa Kemalin lmnden epeyce sonra onun zledii ideale yaklanca (baka deyile liberal burjuva demokrasisinin asgari koullar gerek leince), Mustafa Kemal aleyhtarl sada da solda da kendisini gstermitir. Mustafa Kemale ngiliz destek oldu diyen solcu, Le~ nine Almanlarn destek olduunu nasl unutur? Musta fa Kemale Bolevikler destek oldu diyen sac, Hristi yan ve Musevi basksna kar Mslman Araplar Sovyetlerin desteklediklerini nasl unutur? Yeni durumlara eski kuyruk aclaryla deer bime dnemini artk ama120

hyz. Yeni bir devlet ortaya km, stelik yneticileri nin dirayetsizlii yznden yeni tehlikelere dmtr. Sanrm ite burada Mustafa Kemale en byk ktl yapan Mustafa Kemal aleyhtarlarndan sz etmek ge rekiyor. Bunlarn zellii, brleri gibi onu u ya da bu kuyruk acsyla yermeleri deil, tam tersine, onu kusur suz saymalar, dediini dogma yapmalar, birtakm giz li iktidar isteklerini Atatrklk diye ortaya atp sadan soldan beliren btn demokratik muhalefetleri buna kar olmak sulamasyla sindirmeye kalkmalar! Bana sorarsanz, en byk Atatrk dmanlar bu szde hzl Atatrklerdir. Nedeni basit ve ak, bunlar ne Mustafa Kemalin ba n ektii demokratik devrimin farkndadrlar, ne a da uygarlk dzeyi kavramndaki srekli devrimcilik diyalektiinin; bunlar sadece, Cumhuriyetin ilk ylla rnda o zamanki ada uygarlk dzeyidir diye Batdan esinlenmi styapsal uygulamalardan kendilerine gre Tanzimat bir kozmopolit Batcl karmlar, Ata trklk diye bunu handiyse dikta zoruyla ulusa be nimsetmeyi i edinmilerdir. in tuhaf, yle bir kurca ladnz m ne kyor, u: Gerek soldan, gerek sadan Atatrk muhalifi geinenler elli yldr, bu Atatrk ge inenlerin basks altnda bunaltlm, sindirilmilerdir. Buna ramen, yine de Trkiye Cumhuriyetinin bam szln, toprak btnln, yceliini ve geleceini savunmaktadrlar; buna karlk, o szm ona hzl Ata trk takm yok mu o, nnl Bayarl takm, asl onlardr ki Trkiyeyi imdi penesinde kvrand em peryalist sistemin tutsa etmiler, ormanlarn iletmek, kylarnda otel amak iin elin keferesinden izin dilen mek gibi utan verici hallere drmlerdir. Ben size bir ey diyeyim mi, sadan soldan Mustafa
121

Kemale eski kuyruk aclaryla kar kmak hibir e yi zmez, hibir eyi hibir yere gtrmez, ne eriat ge ri gelir, ne ralar hkmeti kurulur; Mustafa Kemali ulusal demokrat devrim aamasndaki yerine koymann, bundan sonras iin ne yapmamz gerektiini doru d rst aratrmann zamandr. Yoksa daha sittm sene yakamz bu szm ona Ata trk, aslnda ise Reit Paa Tanzimats takmndan kurtaramayacaz. (22 N isa n 1978)
M iR A K LIS N NOTLAR

1920lerde, Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti Reisi Mustafa Kemal Pa a ile stanbuldaki Trkiye ii ve ifti Sosyalist Frkas lide ri Dr. efik Hsnnn Trkiyenin snfsal yaps zerindeki deerlendirmelerinin ne kadar birbirine yakn olduunu, ne solcularmz bilir, ne saclarmz. Solcular, Atatrk Anado luda snf mcadelesini reddetmekle, htt snflarn varln hie saymakla sular, ama bunu yaparken iki nem li noktay gzden karrlar: a / 0 tarihte Anadolunun toplum sal yaps, Mustafa Kemali hakl karacak durumdadr, b/ Mustafa Ke malin anti-em peryalist tavr, daha ziyade, Suitan Galiyev'in m azlum milletler retisine uygundur. (Bilindii gibi, bu reti, em peryalist lkelerle mazlum milletler arasndaki at mada, bu sonuncularn i toplum sal elikilerinin ikinci dere cede b irnem tadn ileri sryor, halkn btnn prole ter saym aya meylediyordu.) imdi, 1920lerde, Marksist gzle Anadoluda durumun ne olduuna ilikin, ilgin bir tahlil denemesini gzden geirsek mi? Rasih Huri, Atatrk ve Komnizm adl kitabnda, bir yandan o dnem e ilikin dncelerini yazarken, bir yandan da, Dr. efik Hsnnn bir irdelemesini aktaryor. Bakn, ne demi:

122

"... istikll savam z dnem indeki byk burjuvazi ya ya bancyd veya o dnem de m em leketi blmek isteyen gayrim slm aznlklardan baretti, y n i zaten bu mcadelenin sncf olarak dndayd, igal altndaki blgelerde, rnein danada, toprak a ta la rn n ve beylerinin ounluu Anado lu ihtilline karydlar, ibirlikiydiler. Bu ynden kkl sos

yal bir dnm milli cepheyi peksarsmayabilirdi. Ancak ko nuyu olumlu ynden, y ni bu dnmn dayanaca gler ynnden inlersek, durum o derece ak deildir. Evet Ana dolu halk o dnemde plastik bir durumdadr, herhangi bir d nme kar fazla bir tepki gsterm eyecek durumdadr, an cak proletaryann ar basmad dnemlerde bu olumsuz/ne gatif bir lektir. Kald ki, hareketin ncln yapan Mdafaa-i Hukuk derneklerinin kurucular eraftan ve asker/sivil aydn kadrodan gelmektedirler, sosyal anlamda, bir sosyal ya p dnmesi yapacak snfsal nitelikleri yoktur, ancak stya p reformlar yapmay dnmektedirler, bunlarn bir ara so la ynelir gibi olmalar milli mcadelenin diyalektii sonucu olmutur. 1919 Trkyesinin snfsal ynden ilk tahlil denemesini sosyalist lider Dr. efik Hsn ayn yl Kurtulu dergisinde yapmtr. (Dr. efik Hsn, Trkiye ve itimai inklp, 1338). Bu jncelemeye gre, Trkiye'deki byk ziraat ve iftilik ile sanayi tesisleri (Ergani hari) bat blgesinde ve sahiller bo yunca kmelenmitir. Proletarya bu blgede bulunmaktadr, devrimci potansiyel bu blgededir. Ancak bu blge byk o unluu ile igal altndadr. Mustafa Kemal Paa isteseydi de (20.000 kadar tahmin ettii) bu snai proletaryasndan sos yal bir devrim yapmak ynnde yararlanamazd, bu proletar ya dman gerilerinde, ulam alannda yapt grevlerle ve mcadelesiyle, zaten elinden geldii kadar istikll savam z destekliyor, Anadoluda ise ilkel kk atlyelerde ala rak sava gcmzn devamn salyordu.
123

Dr. efik Hsnye gre, kar uta, ziraat dnemine bile ulamam -feodal ncesi- gebe ve de feodal karakteri olan -ksmen yerlemi- airetler bulunmaktadr, halklar ounlukla Krt olan bu airetler, beylerine, eyhlerine kr krne baldr. Yni hem etnik ve hem de sosyal rejim bak mndan deiik karakterli olan o blgede, Batda geliebile cek sosyalist ynlii bir hareketi destekleyebilecek sosyal bir zmre bulunmamaktadr. Diyarbakrdaki 13. Kolordu Kumandan Ahmet Cevdet (Pa a) 18 ubat 1920 tarihinde Mustafa Kemal Paaya verdii cevapta ayn konuyu deerlendirmektedir: Derebeylik haya t sren bu blgede bir Bolevik teorisi uygulanmayacaksa, Bolevik baarlarn salamaya yneltilmi hareketlere reis lerinin katlmayacaklar ve htt mani olacaklar, bar ant lamasna KOrtOlerin emellerine uygun maddeler* koydura rak onlarn bizden kopartlabilecei tezini savunmaktadr. Geride Orta Anadolu blgesi, yni asl sava alanmz kal maktadr. Dr. efik Hsn*ye gre bu blgede nfus gayet sey rek ve halk fakirdir, kk kyller ounluktadr. Bu yzden de kesin bir toprak sorunu bulunmamaktadr. ok ilkel hayat ve retim artlan vardr. retim pazar retimi deildir, ulam yok gibidir. Smrc gler; feodal devlet, tefeci, bezirgn liisdjir. Bu fakir kyl, ounluu ile sosyal devrime kar de ilse de, byle bir devrim iin ynetici bir g tekil etmemek tedir. Ancak snai proletaryasnn, yni bat blgesi ile sahille rin gl bir sosyal mcadelesi srasnda o mcadeleyi yr ten devrimci rgtn bu zmrenin isteklerini dile getirmesi ile onlar sosyal mcadeleye katmas mmkndr. Bu durum incelemesi bize gstermektedir ki, 1919 Trkiyesinde sosyalist bir devrim ancak dtan, yni ya Enverin yapmak istedii gibi Rusyadan gelen bir ordu araclyla, veya devrimci teoriyi bilen ekirdekten bir partiden gelebilir di, bu ise d tehlikeyi artracak, btn memleketi sarsacak
124

bir giriim olurdu. Kele etnik farklarn bulunduu, Adanadan Bitlise kadar Ermeni iddialar, Trabzondan Karamana kadar Yunan hayallerinin bulunduu bir dnemde, Ingilizlerin Arap lar, Trkleri ve Krt beylerini etnik ve dinsel ynden alabil diine kkrtmaya urat bir dnemde bu ok tehlikeli bir oyun olabilirdi. Ve unutulmamaldr ki Mustafa Kemal Paann Krt beylerini kendi safna ekmek iin tek silh bu Er meni iddialarna kar ortak cephe kurmak teklifiydi..."
Gerek Dr. efik H snnn irdelemesi, gerekse Rasih Nu rinin gzlem ve saptamalar, gerekte 1920lerde T rk iye de toplumsal snf mcadelesinin, tam da Mustafa Kemal Paann deerlendirdii gibi, anti-em peryalist mcadeleye oranla ge ri plana dm olduunu gstermi oluyor mu? Atatrkn, etrafl dnm eyen ou solcularca aleyhine kullanlan u szleri, nnde sonunda, Dr. efik H snnn Kurtulu 'ta 1338de yaym lad irdelemenin baka trl syleniinden ibarettir:

Bizim halkmz menfaatleri yekdierinden ayrlr snf halinde deil, bilakis mevcudiyetleri ve mesailerinin muhassalas yekdierine lzm olan snflardan ibarettir. (...) Bina enaleyh programdan bahsolunduu zaman, deta denilebilir ki, btn halk iin bir sy misak- miisidir. Ve byle bir sy (emek) misak- millisi mahiyetinde olan program etrafnda toplanmaktan hasl olacak olan ekl-i siyasi ise, alelade bir frka (parti) mahiyetinde tasavvur edilmek lzm gelir.
Bu szlerin tarihi, 1339/1923, aka grlyor ki, Paa em peryalizm e kar halk cephesi form l neriyor, bu neri dnem in mazlum milletler' retisine uygun olduu kadar -D r. efik Hsnnn de saptad-Anadolu gereine de u y gundur. Bazlarnn sand gibi, faizm zlem leri deil. A y r ca, Trk So/undakan bir yazsnda (Say: 15), Trk sosyaliz minin nemli simalarndan Reat Fuat Baraner de, Mustafa Ke mal'in, efik Hsnnn savlarna katlmakta, o tarihte Anado

125

luda sm f mcadelesinin keskin olmayna, yeni bir kant da ha getirm ektedir: Anadoluda sosyal gerilim i, potansiyeli azattan ek bir faktr daha vardr. O da Yunan ve Erm eni m al larnn paylalmas faktrdr. Bu durum snf m cadelesini

yumuatc bir rol oynamtr. Demokrat zmirdeki, Yeni Ortam'daki yazlarm da, Egedeki emval-i metruke gereine da
yanarak, ben de benzer bir saptama yapmtm.

126

Gei dnemi5kavram
"... Bugne kadar elde ettiimiz baarlar bize ancak gelim eye ve uygarla doru bir yo l amtr. Yoksa gelim eye ve uygarla henz ulatrm deildir. Bize ve bizden sonra geleceklere den grev, bu yol zerinde tereddtsz ilerlemektir.
M u s ta fa Kem a l

Austos, 1923

1 MUSTAFA KEMALE TUZAK Hadi, yok mu baka yazacak? arnz zerine si ze bir yazm gnderiyorum. Yaz Yakup Kadrinin Mil liyef te kan Byk nklp, Kk Politika isimli ese ri zerinedir. Sorun, teden beri eletirdiiniz asker ve brokrasi kkenli devrimciliin, Cumhuriyetin ilk on ylnda nasl app kald ile ilgili... Yakup Kadri bu so runu kurcalyor. Neden Kemalist Devrim baarsz kal d? Yoksa baarsz olduunu biz mi uyduruyoruz? Bu konulara dokunan bir yaz yazdm ... zmir Halkevi Bakam Yaar Aksoyun mektubu by le balyor. O da birok Trk aydm gibi, hem Kurtulu Sava zerinde, hem de onun lideri zerinde kafa yor makta; Mustafa Kemal Paay resmiletirip rafa kal dranlara, ya da putlatrp trenlerde bstn dola tranlara yerinde bir fke duymaktadr. Yakup Kadrinin eserini bu ilgiyle okumu, yazsnda nce onun saptama larn sralyor^ yedi sekiz madde toparlam ama, y le dikkatli baknca Yakup Kadrinin, baarszl, sava n rgtllne, buna karlk devrimin rgtszlne balad grlyor. Devrimin nderi, rgtsz ve kadrosuz kalnca, ne
129

olmu peki? Onu Yaar Aksoyun yazsndan rene lim: * Trk ulusal Kurtulu Sava, emperyalizme kar , yurtsever ilericiler ile yurtsever tutucularn bir hassas koalisyonu sonucunda baarya ulatrlmtr. Kemalistler, eski ttihatlar, TBMM iinde kinci Grup diye adlan drlan tutucular, saltanata bal olanlar, din adna d venler ve eteciler, dmana kar omuz omuza arp mlardr. D dmann varl birletirici bir unsurdur ve mcadele edenler arasndaki fikir ayrlklarm ertele yici niteliktedir. Ama sava bitince, yeni devletin kuru lu ve devrimler aamasna geerken, fikir ayrlklarnn ve kadro ekimelerinin balamas kanlmazdr. Bu, ta rihsel bir olgudur. Ve sonunda mutlak surette, Kurtulu Savanda ne kadar hizmetleri olursa olsun, tutucular tasfiye edilecektir. Buraya kadar tamam... Ama bundan sonra devrimin brokrasiye teslim olmas neden?.. te bu nokta, Trk devrimimin en can alc ama zn tekil eder. nk ordu ve brokrasi, sava yapar, devlet kurar ve devleti korur, ama devrim yapamaz. Ve eer frsatm yakalarsa, devrimi ya saptrr veya ona smsk yaparak devrimi tutuculatnr. Trk brokra sisi, devrimi hem saptrm hem de belli kalplar iine s ktrarak tutucu yapm tr... te burada neyle karlayoruz? Ya devrim liderinin, devrim kadrosuna sahip olma y yznden, brokrasiye uymu olmasyla ya da yal nzl yznden, brokrasiyi alt edemeyiiyle! Tam ora da, Mustafa Kemal Paaya soldan yneltilen nemli eletiri kendisini gsteriyor. Nedir o, hatrlayalm baka lm: Kemalizmin baarszlna asl neden, daha sola almam olmasdr. Yni ne, Mustafa Kemal Paa bir ulusal demokratik devrim ile yetinmeyecek, giritii an130

ti-emperyalist Kurtulu Savan sosyalist bir devrimle tamamlayacakt. ou sosyalistlerin okluk ortaya sr d, gnmzde de ok sosyalist tarafndan paylalan bu eletiri ne dereceye kadar geerlidir? Bu da bal ba na bir sorun. yleyse Yaar Aksoyun getirdii sorunu, acaba u iki ana soru evresinde toparlayabilir miyiz? a/ ktidarn yapsal niteliini deitirip tek kiinin sul tasndan ulusun egemenliine aktaran adam, uygulama da neden brokrasinin tutsa olmu, neden devriminin gittike yozlamas, hele ldkten sonra tutuculamas gibi bir sonula karlamtr? b/ Mustafa Kemal Paa, eer ulusal demokratik dev rim aamasnda kalmayp sosyalist bir atlma girseydi, acaba devrimin yozlamasn ve brokrasinin, ilerleme srecini engellemesini nlemi olur muydu? Her iki soru da son derece ilgin, onlar ele alacaz, cevaplandracaz, yalnz imdiden Yakup Kadri Beyin de, Yaar Aksoyun da, Mustafa Kemalin yalnz dev rimci imgesini yeterli bulmadm, baarszln (var sa eer) baka toplumsal ve ekonomik nedenleri oldu unu syleyebilirim. (7 O c a k 1977)

2 LKE AZ GELM'... Yaar Aksoy ne gzel sylemi? Bizim Kurtulu Sava, devrimcinin de tutucunun da katld bir hassas koalisyonu sonucunda kazanlmtr. Yaarn sylemedii, bizim hatrlatacamz, bu hassas koalisyonun snfsal yaps!
131

Az gelimi ve yar smrge Osmanl toplumunda, burjuvazi, ancak komprador ve gayr-i mslim nitelikler le belirdiinden, Kurtulu Sava ve onu izleyen ulusal de mokratik devrim, lkemizde, ykselen burjuvazinin n derliinde deil, aydnlarla, halkn ve erafn oluturdu u bir tarihsel blok tarafndan gerekletiriliyor; iin gzeli emperyalistlerle, onlarn ibirlikisi sultana ve komprador burjuvazisine kar yrtlyor. Osmanl toplumu klsik gelime emasn izlemi ol sa, sultana kar burjuvazi, ii snfn ve kylln ardna alarak bakaldracak ve ulusal demokratik dev rimi yapacak, o zaman da feodal Osmanl toplumu iin de, burjuvazi de, devriminin kadrolar ve rgt de olu mu olacak. Ama yok, olmaynca, btn az gelimi l kelerde rgt diye ne varsa, ksa zamanda devrimle z deleiyor, bu da bilindii zere askeri ve sivil brokra siden ibaret! Mitterand bir kitabnda az gelimi lke devrimlerinden sz ederken aynen unlar demektedir: " ... Az ge limi btn lkelerin siyasal sistemlerinin zellii, tek partidir, brokrasi egemenliidir, nihayet kiisel dikta trlktr. Mustafa Kemal Paann brokrasiye teslim olmas, son zamanlarna doru kiisel diktaya yat, gerekte Trk toplumunun, devrimini yapt snfa, henz sahip olamayndan douyordu. Bu, bu kadar basit ve ak ite... Baz toplumcularn ileriye srp de, anlaml anlaml kafa salladklar teki soruya gelince, ona cevap vermek daha kolay: Mustafa Kemal daha sola alsa, sosyalist ol sa, brokrasiyi alt edebilir, devrimini kurtarabilir miydi? Bizim allmelere bakarsan, yle! imdi, sz Fransz Ko mnist Partisi Danma Brosu ikinci bakan Jean Elleinsteine brakacam, hele dinleyin ne diyecek:
132

 ... Bana kalrsa Stalincilik, sosyalizme ya da sosya list retim biimine bal (ondan ileri gelen) bir ey de ildir, daha ok, Rusyada ve teki lkelerde grlen ba z tarihsel karakteristiklere bal bir eydir. Bu o kadar gerekten byledir ki, ini ele alrsak, kim itenlikle bir Maoculuk olaynn olmadn ileri srebilir? ekoslovakya bir yana braklrsa, btn bu lke lerin ortaklaa zellikleri unlardr: Endstriyel gelime leri ya ok az ya ok yeni ve yabanc sermayesinin ege menlii altnda gerekletirilmi; dikkati ekecek nem li oranlarda krsal toplum (halkn yzde 95i krsal ke simde), ayrca hayat dzeyi ok dk, teknik aralar ilkel; kltrel gelime ok zayf (halkn yzde 75-80i okuma yazma bilmez), sivil toplumun clzlna muka bil devletin stnl; ve nihayet, devletinkinin dn da rgtsel olarak siyasal yaplarn noksanlyla, siya sal demokrasinin ve kamu zgrlklerinin yokluu... Stalincilik, amzn nl Marksist kuramclarnca, sosyalist devriminin az gelimi bir lkede brokrasinin elinde yozlamas diye tanmlanmaktadr. Jean Elleinstein, aktardm blmde bunu btn sosyalist uygula malara yaygnlatryor. Demek istiyoruz ki, az gelimi bir toplumda, sosyalist bir devrim de yapsan, o toplu mun yapsal zellikleri gerei, yaptn devrim, eninde sonunda bir Stalincilik haline dnr. Bu arada in ve Maoculuk rneini vermi olmas ok ilgin! imdi gelelim M ustafa Kemalin daha sola alma syla, devrimini brokrasiden, kurtarp kurtaramayaca na! Snfsal olarak, ulusal burjuvazisi olmadndan, demokratik devriminin kadrolarn bulamayan Kemal Paann, daha ileri bir aamay temsil eden proletarya nn nc devrimci kadrolarn nereden bulaca cevap lanmas gereken nemli bir soru! Trkiye o tarihte (bir
133

anlamda bugn bile), Elleinsteinin tanmlad az geli mi lke grnmnde deil mi? Byle bir lkedeki te peden inme sosyalizmin nereye ulaacan Elleinstein pek gzel gstermi: Brokrasi diktasna! Bilmem durum aydnland m? (8 O c a k 1977)

3 DEVRMN DS Benim genliim devrim konusunu tartmakla geti de sem abartm olmam. zmirde, stanbulda, Pariste, ay n konu. O zaman da nasl her kafadan bir ses kard hey Allahm, nasl bir trl iin asln renemez, kahrm dan atlardm.'Genler malum tez canl olurlar, o tez can llkla biz, siyasal iktidar ele geirmekle devrim yapma y birbirine kartrr dururduk. Hl kartran kart rana! Sanyorlar ki, iktidar oldun mu tamam, faistsen faistliini, komnistsen komnistliini gerekletirirsin! Kazn aya yle mi ya? Biraz anlara bulaalm m? Yl ka, 1949, Pariste Quartier Latinde solcu rencilerle tartyoruz. Tart mann taban, Rusyada sosyalistliin gerekleip ger eklemedii! ounun fikri, Rus Komnist Partisinin 1936dan bu yana syleyip durduu gibi, gerekletii ne yatkn. 1917 nere, 1947 nere? Otuz yl iinde diyor lar, gereklemedik sosyalistlik mi kalr bre? Arkasndan da sralanyor; sovkhozlar, kolhozlar, emek zerine ku rulu dzen vs... O tarihte, Ortodoks sosyalistlik buna inanrd, nasl ki kamulatrmann zel mlkiyeti yok ettiine, kamu ml
134

kiyetinin smrnn kalkmasna yettiine inanlrd. Ge i dnemi kavramnn ortaya kmas, bu kavramn Rus, daha sonra in devrimlerine uygulanp, aratrma larn yaplmas ok sonralar olmutur. Artk toplumcu lua heves etmi ocuklar bile biliyor ki, ne iktidara el koymak devrimi gerekletirmektir, ne de retim arala rn sadece kamulatrmak sosyalistliin btn sonulary la olumas! ktidar ele geirirsin; eer partin, partiden ok aygtsa iktidar giderek partililerin, dahas merkez komitesinin, dahas politbronun, dahas genel sekreterin, diktas olur bu da bal gibi kiiye tapmaya gtrr bir toplumu; kamulatrma ise, cretlilik kalkmadka, art deerin bu defa kapitalistlere deil, retim aralarna ka mu adna el koymu olan brokrasiye gitmesine yol aar. Peki sonu? Ha, ite bu ilgin! Sonu, siyasal iktida r ele geirmekle, toplumsal devrimi gerekletirmek arasnda, bir gei dneminin olduu; bu gei dne minde de, iktidar ele geirmi yeni toplumsal gle, kay betmi eski toplumsal g arasnda snf mcadelesinin srd! Artk Rusya ve in dahil, yeryznde sosya listlik iddiasndaki btn lkelere, gei dnemini yaa yan toplumlar gzyle baklyor. Yaadklar olaylarn (szgelii indeki kltr devriminin) zmlemesi de gei; dnemi ilkelerine uygun olarak yaplyor. imdi burada bir soru: yi ama, gei dnemi gere i, acaba yalnz sosyalist devrimler iin mi geerli? Sos yalist devrimlerden. nce olumu, Fransz devrimi gibi teki devrimler iin geerli deil mi? yle ya, orada da burjuvazi derebeylie ve kralla sepet havas alp ikti dara el koyuyor, koyuyor ama, koymasyla bitiyor mu i, u bildiimiz demokrasi pat diye kralln yerini ala biliyor derebeylie ilikin ekonomi ve toplum dzeni b tn styap kurumlaryla pat diye devrilip kapitalizm
135

gerekleiyor mu? Her ne kadar burjuvaziyi, kapitaliz min egemenlik elerini, derebeylik toplumu kendi iin den karmsa da, altyap olarak da, styap olarak da kapitalizmin gereklemesi o kadar kolay olmamtr. Kolay olmadm, Fransz Devrimini ve sonrasn bi raz incelemi olan herkes bilir; demokrasi iln edilir, in san haklar geerli saylr, soyluluk lavedilir falan filn derken, bir bakarsn toplum yeniden imparatorlua dn m, eski ayrcalklar ilemeye, eski styap geerli sayl maya balam, o kadar ki 1789 devrimi, ardsra bir s r baka devrimler yumurtlar (1848, 1892 vs.), nedir pe ki bunlar, apak feodal toplumdan kapitalist topluma gei dnemi sorunlar deil mi? Elbette, onlar. Burju vazi 1789da iktidar siyasal olarak ele geiriyor, toplum sal ve ekonomik dzeyde de ele geirdii bir sr ey var ama klsik kapitalist liberal toplumun gerekleebilme si iin yllar ve yllar geiyor aradan, snf mcadelesi alt yap dzeyinde de, styap dzeyinde de yllarca sryor, bildiimiz burjuvazi egemenlii ve klsik kapitalist d zen, neden sonra Fransaya yerleebiliyor. Bu kadar lftan kacak ilk sonu ne olmal? nce u: Toplumsal devrimlerde, iktidara siyasal olarak el koymak, devrimi gerekletirmek deildir. Tam tersine, devrimin ekonomik ve toplumsal dzeyde gerekleti rilmesi sreci bu elkoyma olayndan sonra balar, toplumuna gre deien uzunlu ksal gei dnemlerini ierir. Bu saptama sosyalist devrimler iin olduu kadar, ulusal demokratik devrimler iin de geerlidir. Sonra u: Akll adamlarn Mustafa Kemal Paann gerekletirdii Kurtulu Sava ve Cumhuriyet devrimine bu perspektiften bakmaz lzmdr. Onu da konualm m? (31 Ocak 1977)
136

4 ANADOLU HTLL nce tanmn yapalm, nedir Anadolu ihtilli? Yaps teokratik ve feodal, durumu yar smrge, egemenlii sultan, saray aristokrasisi ve ibirliki komprador bur juvazisi bir lkede, halkn kaytsz artsz egemenlii ni kurmak, yni iktidarn yapsal niteliini halk lehine deitirmek! Bu tanmdan dakikasnda unlar kar m kmaz m: a) ktidar, sultan ve evresindekilerden halka geecek demek, soylulardan soylular dnda kalanlara geecek demektir, bu da proletaryann da iinde olduu burju vazi, eraf, kyllk ve inteligentzia gibi snf ve zm releri ierir, b) Liberal seim demokrasinin gelmesi, in san haklarnn gvence altna alnmas, vatandalarn kanun karsnda eit saylmasn salar, c) Ayrcalk l feodallerin elindeki topran kylye datlmas (toprak reformu) ve sanayilemenin gereklemesi de mektir. Bunlar olmu mudur, olmam mdr, yooo, tartma bu deil, nce Anadolu devriminde koullar nelerdi, devrim nasl bir dorultuyla balad onu hatrlayacaz. Klsik emada, ulusal demokratik devrimi, burjuva zinin nderliinde halk yapyor. Feodal toplum iersin de ticaret burjuvazisinin gelimesi, giderek sanayiye kay mas, deerler dzenini deitiriyor, toplumsal ve eko nomik alanda altyap deitii halde, hl mlk ve top rak sahipliine dayanan, onlara ayrcalk tanyan stya p geerli saylyor, aradaki kartlk da devrimi olutu ruyor. Osranl toplumunda durum byle mi, konumutuk
137

ya, hayr; bir kere burjuvazi olumam, neden oluma m, nk lke Tanzimattan balayarak smrgele mi, yabanc sermayesi komprador burjuvazisi yarat m, bu burjuvazi gbei da bal ibirliki burjuvazi, emperyalizmle birlik, zaten sultam da, saray evresini de kendine balam, bylece teokratik feodal iktidar la emperyalizmin karlar akm, yerli burjuvazi de olmadna gre, devrimi kim srkleyecek? Cevab biliyorsunuz, devrimi lkemizde brokrasi, aydnlar srklyor, kavga, ceberrut bir yabanc iga line kar kurtulu sava kimliinde balad iin ta ra erafndan, toprak aasndan destek gryor. Tarih sel bir blok demitik, hatrladnz m? Aym zamanda s mrgecilie ve emperyalizme kar bir kurtulu sava veriyor, bu arada smrgeci ve emperyalistlerle birlik olmu teokratik iktidar da deviriyorlar. Kurtulu Savamn kazanlmas saray, komprador burjuvazisi, yaban c bankalar egemenliine son verecektir. . Siyasal iktidara, kim el koyacaktr peki? Egemen lik kaytsz artsz milletindir diyen, fakat milletin b tn olmayan bir zmre, yni brokratlar. Ulusal de mokratik bir devrim yaplmtr, fakat bu devrimin eko nomik dzeydeki savunucusu henz ortada yoktur, u halde devrimin birinci grevi bunu, yni ulusal burju vaziyi yaratmaktr. zmir ktisat Kongresinde balaya rak, onlar da buna urarlar ya, lkenin ekonomisi o kadar geri, koullar o kadar elverisizdir ki kolay olmaz bu i, 1933te filn devlet kapitalizmine heveslenmele ri bundandr. Bizim kuak, Trk devriminin (hl adna Atatrk devrimleri diyen oktur) bir kere de olup bittiine inandrlmt; geriye onu korumak kalyord ki, bu da da marlarmzdaki asil kanda mevcut olan kuvvetle baa
138

rlacakt. Oysa u konutuklarmzn nda, grnen nedir? Trk devrimi, adna uygun bir demokratik dev rim olabilmek iin bile, hayli uzun bir gei srecine gir mek, alkantl evrelerden geerek, sonunda kapitaliz mi gerekletirmek zorundadr. Evet, kapitalizmi!.. Mus tafa Kemal Paanm, ada uygarlk dzeyi dedii zaman kapitalizmi, burjuva demokrasisini dnd ne pek phe yoktur, yalnz bu demokrasi iinde par tisine solda bir yer ayrd ileriye srlebilir, o kadar. O halde, Trk Devrim Tarihi ele alnrken, gei d nemi kavram, ciddi olarak ortaya konulmal, gerek M ustafa Kemalin salnda yaptklar, gerek onun lmnden sonra yaplanlar, son ama gznnde tu tularak deerlendirilmelidir. Bana sorarsanz, gei d nemi ana izgileriyle byk evreye ayrlyor; bunlar dan ilki emperyalizme kar savan birtakm, i uzan tlarla srd askeri demokrasi dnemi, kincisi b rokrasinin mutlak egemenliine dayanan nn dikta s, ncsyse sistemin yetitirmeyi baard burjuva ziyle iktidar mcadelesi srecidir. Olaylar biraz derinlemesine gryor da, anlamla rn tarihsel olarak verebiliyorsamz, Halifenin karl masndan tutun da, eyh Sait isyanna, Hatay sorunu na, nnnn demokrasiye gei kararna, 27 Maysa ve 12 M arta kadar birok aamann, gerekte, bu dnemin eklemlerini oluturduunu elbette fark eder siniz. Nasl m? Bakalm, naslm? (1 ubat 1977)

139

5
KM LER G E LD KM LER GET...

Birisi demokratik, teki sosyalist devrim ama, Trk dev rimi ile Rus devrimi arasnda, ikisinin de az gelimi bir lkede gereklemi olmak gibi bir benzerlii vardr; imdiki dnrlere greyse, bu ok nemli bir etkile yici e. Rus devrimine baknca, iktidar ele geirdikten sonra, i savalarla geen dnemde, sava komnizmi yntemlerinin geerliliini gryoruz. Son ortaya atlan iddialara bakarsanz, Beyazlarla sava boyunca geliti rilen sava komnizmi dzeni, btn sertlii; ar disip lini, acmasz diktasyla, i sava sonrasnda da belirle yici etken olmu, Stalin dnemindeki merkeziyeti b rokrat sultasnn kurulmasna yol amtr. Doru mudur yanl mdr, merakls kurcalasn, bizi burada ilgilendiren o deil, ya ne, Trk devriminde ben zer bir sava demokrasisi dneminin yaanm olma s. Bana sorarsanz bu dnem, 1919dan balyor, taaa Dersim syannm bastrlmasna kadar sryor. nk Mustafa Kemal Paa iktidar Lozandan sonra kendi ha line braklm saylmaz, nasl emperyalizm ve kulland eitli isyanlar, daha Kurtulu Sava srasnda devrimi hrpalamaya, baarsn engellemeye almlarsa, son ra da birtakm i isyanlar, d gailelerle Cumhuriyetin te melini sarsmaya gayret etmiler. Bu yzden Mustafa Ke mal zgrlkln uygulayamaz, kurulmu partile ri kapatr, darda kalnca askeri rejimi iln eder, isyanla r bastrmak iin yresel aalara ve erafa muhta oldu undan toprak reformunu syler, syler, lfta kalr, en dstrileme ise Sovyet yardmyla gerekletirilen bir iki fabrikadan, iyi kt yaplan demiryollarndan ibarettir.
140

Mustafa Kemalin rejimini, onun salndaki haliy le, lp biip deerlendirmek mi istiyorsunuz, kapita lizme gei dneminde bir askeri demokrasi olduu nu gz nnde tutacaksnz. nn dnemi, dikta dnemidir. Hemen dnya sava balamtr. Yabanc gler birbirleriyle uratklarndan, iilerimize burunlarn so kabilecek durumda deildirler. BrokrasiN1919dan beri rejimi savunmaktan yorgun dmtr, artk yer lemek, biraz da mcadelesinin meyvelerini tatmak ni yetindedir. Bu niyet Trk toplumuna son derece paha lya oturmutur. D sava, ar ihtiyatl nny, ier de esen rzgrdan hile sezmeye gtrmekle kalmam, hem rejim kaskat bir brokrasi diktasna dntrl m, hem de Atatrk dneminin ulusalcl birer iki er verilen dnlerle Tanzimat batclnn ellerine tes lim edilmitir: Ky enstitleri, halkevleri, Yunan/Latin temeline dayanan bir kltr seferberliinin kaleleri sa ylrlar, aslnda faizan bir diktann kltrel temsilcile ridir. Egemen snf, retim aralarnn ounu elinde tu tan, (ya da tutmakta olan erafla ibirlii halindeki) b rokrasidir. Bu arada, birinci dnemin fideliinde iyi k t yetimi tccarlar da ezilirler, hem fena ezilirler, b rokrasi onlar ihtikrla sular, karaborsay balarna y kar, varlk vergisi karp srgnlere gnderir. Bu ulu sal burjuvazi ekirdeimizin brokrasi diktasna kini ni oluturduu kadar, sava darl da sava sonras nn yatrm birikimini karaborsadan salayp ceplerine ve kasalarna koyar. Sava bittii srada ulusal burjuva zi (daha ok ticaret burjuvazisi niteliinde), brokrasi ye kar iktidar mcadelesini balatacak nveye kavu mutur.
141

Kyl ve iiyse diktann basksndan zaten bunal mlardr. 1950 sonras, kapitalizme gei dneminde (nce ti caret, sonra sanayi burjuvazisi) devrimin sahipliinden, dolaysyla iktidardan vazgemek istemeyen brokrasi arasndaki ekimedir. Demokrat Parti hareketinin pat lama halinde belirmesi; yirmi be yllk brokrasi dik tasndan bunalm halkn, kitle olarak, iktidar ara yan burjuvazinin (tarmsal kapitalizme ynelen eraf ve aalar da vard aralarnda) ardna taklmas sayesinde oluyor. 27 Mays dediimiz, gerekte brokrasinin, se imle olamayacan hissedince, iktidar zorla ele geir me giriimi. lk bakta baarya ulam gibi grnr ama, toplumsal ve ekonomik yasalarn etkisi gster mekte gecikmez kendini, ok gemeden bu kere a p ik tidara gelir, ayrca sanayi burjuvazisi sahneye kt iin beraberinde proletaryay da, (yni bundan sonraki mcadelenin ana esini de) getirir. 12 Mart, bu sonun cusunun yeni Anayasadan yararlanarak sesini fazlaca karmasndan domu, bundan yararlanan brokrasi bir kere daha iktidara el koymutur ama, amas mey danda... Fikrimce kapitalizme gei sreci hl bitmedi. Bu arada Trkiye uluslararas emperyalist sisteme katld ndan, ulusal burjuvazisi yeniden komprador zellik lere bulat. Burjuvazinin kanatlar arasnda ekimeler kt ortaya. i snf ve kyllk siyasal mcadele iin de bilinlendike arln sermaye partilerinin kefesin den alyor, emek partilerinin kefesine kaydryor. Bun lar hep gerek anlamda bir demokrasi, liberal kapitalist bir toplum olabilmenin sanclar. u halde, Mustafa Ke mali de, nny ve diktasn da, Menderesi ve Demireli de deerlendirirken, Trk Ulusal Demokratik Dev
142

riminin gei srecine gz kulak olmak, deer lleri mizi ona ayarlamak zorundayz. Aksi halde kafadan atm oluruz. (2 ubat 1977)

143

fada uygarlk dzeyi diyalektik bir kavramdr

... Ulus, saydm deiim ve dnm lerin doal ve zorunlu gerei olarak, genel ynetim in ve btn yasalarn ancak-dnya gereksinm elerinden esinlenmesini; ve gereksinmelerin gelim e ve deim eleriyle aralksz geliip deimesini benim seyen, d n yevi bir ynetim anlayn hayati saymtr.
M u s t a f a Ke m a l

Kasm, 1925

1 EN BYK BEL Ben, teslimiyetilik ten dehetli rkerim! Bir lkenin bana gelebilecek en byk bel budur, nk ynetici kadro, devleti ayakta tutanlar, bunun kan dolam demek olan kltrel fikir alverii, gele ceine olan gvenini yitirmi, savamadan, savamay dnmeden kaleyi teslimi are sanmaya balamtr. Allah muhafaza! ngiltere Dileri Bakanl arivlerinde 3 Nisan 1919 tarih ve 453 numara ile kaytl nasl bir belge vardr, bi lir misiniz? zetleyeyim; Sadrazam Damat Ferid Paa 30 Mart 1919 gn stanbuldaki ngiliz Yksek Komi seri Amiral Caltrophea gitmi, adama bizzat padiah tarafndan hazrlanm olan gizli bir anlama taslann Franszca evrimini sunmutur. Ad geen belge budur ite, ieriiyse nedir tahmin edebilir misiniz, hayr m, yleyse sk durun; bu belge, yni szleme ile son Osmanl Padiah Mehmet Vahdeddinin yabanclara kar bamszln korumas, i gvenliini salamas iin Trkiyeyi on be yl sre ile ngiltereye smrge olarak teklif etmitir. ngiltere mparatorlukta uygun grd her yeri igal edebilecek, istedii her eyi yap147

tracak, Vahdeddinin kafasna gre bylelikle lkenin bamszl ve i gvenlii korunmu olacaktr, ne dehetengiz bir tasar deil mi? Teslimiyetiliin sanrm bu kadar az grlmtr. Ama yakn tarihimizde baka ve ok hazin teslimiyet ilik rnekleri vardr. Bakn 1 Eyll 1919da Alemdar gazetesinde Refii Cevad (Ulunay) ne yazyordu; stikll bizim gibi idare bilmeyen ellerde milleti harp ve ihtill ile zulm ile mahvetmek iin veba gibi tahrip edici bir felaket oldu. Gzel memleketimizin bundan sonra elimizde kalan ksmm korumak iin tecrbe grm bir hocaya ihti yacmz vardr. Bu hoca bizim istikllimizi muhafaza et mekle beraber bizi yaamaya ve yaatmaya layk bir halde bulundurmal. (...) stikllimizi temin edebilmek iin kuvvetli bir devletin mzaharetine muhtacz, o devlet ki ngilteredir ve ngiltere olmas lzmdr, bizi elimizden tutmal ve para sarf edilmesi lzm gelen yer leri bize gstererek yaamaya layk bir kuvvet halinde bizi muhafaza eylemelidir. Ayn 1919 Eyllnn ortalarna doru ngiliz Mu hipleri Cemiyetinin kurucusu Sait Molla Trke stan bul gazetesinde unlar yazyordu: " ... Artk mukadderatmz zerinde ne himaye ne manda kelimeleri bahis mevzu olabilir. imdi ngiliz ta raftan, ngiliz dostlarnca bahis mevzuu olacak ey, o is tikllcilerin, takip ettii gibi beynelmilel bir vaziyeti in ta edecek olan istikll deil, ngilizlerin yardm ve hi mayesiyle teeyyd edecek olan bir istiklldir. Teslimiyeti, i ve d ok ar sorunlar karsnda kald zaman, bu sorunlar olanaklarna ve gcne da yanarak karlamay, stesinden gelmeyi havsalasna sdramayp; sorunlarn sahibi grnen gl lkelere
148

snmay, akll ve ibilir zm sanan kiidir. Kk devlet byk devlet ilikilerinde ok rastlanr bu olaya. lkemizde en ar biimiyle Mtarekede rastlanmt. 1950den bu yana yine sk sk rastlanyor, empc.j st sistem, Trkiyede istemedii eylerin gelitiini grp de ortal kartrmaya, ambargo stne ambargo koyma ya balad m, baz politikaclarda, gazetelerde, szcler de bakyorsunuz, garip bir yumuama; lkenin karla r zerinde direnme yerine, gndelik kmazlan abartp, kademe kademe teslimiyetilerle, durumu kurtarmak usta politikaclk sanlyor, ortaya yle srlyor. Aman dikkat! Ne ektiysek, teslimiyetilikten ektik. Dn lkeyi ynetemediimizi kabul edip bamsz lmz ve i gvenliimizi korumas iin lkeyi ngilte reye peke ekmekle, bugn i ve d kaynaklarmzn tkandm, darda Kbrs yznden ok ciddi sorunlar la kar karya kaldmz, askeri ve iktisadi ambargo yznden bunaldmz ileri srp Dnya Bankasnm, Para Fonunun, tek kelimeyle emperyalist sistemin is teklerine ba emek, o kadar da farkl eyler deillerdir. Zira son hesaplamada, her iki halde dizginleri ele ala cak olan emperyalizmdir, boynunu sanrn altna uzata cak olan da Trkiye... Ama bakn, 2 Ekim 1919 tarihli rade-i Milliye't imzasz kan (ama Mustafa Kemalin yazd bilinen) yazda Trke yakan k yolu nasl iaret edilmitir; " ... Hasis menfaatlerini kutsal duygulara tercih edip gcn halktan almayan resmi bir kuvvetle, bunlarn gcnden yararlanan karc ve duygular bakmndan yozlam bir aznln dnda btn millet ve memle ket, Anadolunun sinesinde verilen bir iaret zerine y n halinde kyam etmi birlemitir. te hareketi mil liye bugnn en byk sorunu olan ulusal btnl ve
14 ?

ulusal istiklli (bamszl) korumak iin btn mille tin azim ve imanndan dodu... Bu ayaklanma yalnz hamiyetsiz bir iktidar bulun duu yerden drmek deil, memleketin mukaddera tn berlemede ulusal iradeyi egemen ve milleti amil klmak ve u anda dardan da varlmza yneltilecek saldrlar red iptal ve sonsuz olarak halk egemenlii salamak gibi cepheli bir sahnede mcadeleyi gze alm tr... Bir yanda mlkn istikllini korusun diye ngiltereye onu teslim eden teslimiyeti kafa, te yanda milletin is tikll ve hkimiyetini dardan yneltilecek saldrlara kar, yine milletin savunacan belirten Mdafaa-i Hu kuku kafa: Neredeyse 60 yl sonra, Trkler iin see neklerin hl ayn, ya da ok benzer olmas hazin deil midir? (20 Temmuz 1977)

2 KM Ki SORUNA BAKA TRL YAKLAIR... mr ocuk, yazy kesmi saklam, lf arasnda ka rp gsterdi: Abiy bak, sen bunu iki yl nce yaz msn, 26 Haziran 1975te, yaznn balysa u: Am bargo kalksa ne yazar? O yazm unutmuum, hatrlat mas houma gitti, gitti ya, hl ayn yerde otlam ol mamza zldm dorusu. Pek paldr kldr girdik galiba, kusura bakmayn, aslnda kafam tarttmz konuda, konuysa gncel ne lf, hayati; ikili bir ambargo, ikili bir abluka altndayz, hem askeri, hem iktisadi, stelik bunu bizim mttefiki
150

miz olduunu iddia eden lkeler yapyor, ambargolarn etkisini hissettike tadmz kamakta, katka tartma larn fke dozu ykselmektedir. yle bir bakarsanz, zm, durumun normale dndrlmesidir, iyi ama nedir o normal, stelik sahiden normal midir? Bu oyunu severim, isterseniz beraber oynayalm: Ga yet basit, olmayan olmu gibi dneceiz, szgelii; as keri donatm yznden sknt m ekiyoruz, Para Fonu, Dnya Bankas vs. bizi ekonomik ablukaya m alm, bundan kurtulmann yolu nedir, dediklerini yerine ge tiren bir teslimiyetilik mi, raz olalm, bakalm k yolu mudur? Ne istiyorlar? Bir kere, Kbrs sorunu onlarn arzu larna gre zlecek. Ne demek bu? kili federasyon olacak belki ama, Magosadan, Omorfodan ekileceiz, Trk askerini Kbrstan ekeceiz, tek kelimeyle, Kb rs sorununda Yunanistann eilimlerine uygun bir zm kabul edeceiz. Ettik diyelim. Sonra? u sanayi leme, Amerikal bankacnn deyimiyle u kahrolas kal knma tutkusuna bir son vermemiz gerekecek, ar sa nayileme, elektrik, elektronik endstrisi, savunma sa nayii filn, ge bir kalem! Ya ne yaplacak, gllere ba lk ekilecek, kylerde arclk ve tavukuluk, kylarda turizm, ormanlk blgelerde orman rnleri sanayii ge litirilecek vs. Ksacas, Ecevitin hani televizyonda e malarla yutturmaya alt hap! Ona da eyvallah. Pe ki, mukabilinde krmz nedir? Sanayilememi olacaz, bu tam bamszlmz etkileyecek. ktisadi ve askeri ambargonun kalkm g rnmesi, Trkiye Cumhuriyeti hkmetlerine, serbest hareket olanaklarn verecek mi? Diyelim ki hava kuv vetlerinin donatm noksan tamamland, uaklarmz
151

istediimiz zaman, istediimiz yere gndermek serbest liimiz olacak m? Atinann Ege ve adalarndaki den gesiz davranlar malum, hava sahas uyumazlmz mevcut; Kbrsta dediklerini yaptk diye hadi ambargo yu kaldrsnlar da, yardmlar gerekletirsinler, yarn i ler kzrsa snrlarmz ve karlarmz rahata savu nabilecek miyiz? Hi sanmyorum. Onun iin, sorunu, ambargolar kaldrmak iin emperyalist sisteme hangi dnleri vere biliriz, holanaca hangi hkmeti kurabiliriz diye koy mak, daha bandan kendimizi teslimiyetilie mahkm edip bulunduumuz bataklkta daha da derinlere itmek tir. Peki nasl koymalyz? Elinizin altnda Mustafa Kemalin Nutuku var m, l, an yleyse 386. sayfasn, nasl koyacamz ak seik gstermi. Bana sorarsanz, Keml Paanm soru nu koyuu, kpkzl komnistinden yemyeil gericisine kadar btn Trk halk iin geerli, savunulmas gerek li bir koyu biimidir. Dikkatle okuyalm: Tam bamszlk, bizim bugn zerimize aldmz grevin temelidir. Bu grev, btn ulusa ve tarihe kar deruhte edilmitir. Bu grevi zerimize alrken uygu lanp uygulanamayaca zerinde kukusuz ok dn dk. Fakat sonunda edindiimiz kan ve inan, bunda baar kazanacamz oldu. Biz byle ie balam adam larz. Bizden ncekilerin dtkleri yanlglar yznden (buraya ok dikkat edin) ulusumuzun szde var saylan bamszl kaytlar altnda bulunuyordu. imdiye ka dar Trkiyeyi uygarlk dnyasnda kusurlu gsteren neler alda gelirse, hep bu yanlgdan ve hep bu yanl yolda yrmekten (kayth bamszlk altnda) ileri gel mitir. Bu yanl yolda yrmenin sonucu mutlaka,
152

memleket ve ulusun btn haysiyetinden ve btn ya ama gcnden uzak kalmasna neden olabilir. Biz yaamak isteyen, haysiyet ve erefiyle yaamak isteyen bir ulusuz. Yanl bir yolda yrmek yznden bu niteliklerden yoksun kalmaya katlanamayz. Bilgin, cahil, istisnasz btn ulusumuz, belki glkleri tamamiyle alglamakstzn bugn yalnz bir nokta evre sinde toplanm, fakat sonuna kadar kann aktmaya karar vermitir. O nokta tam bamszlmzn salan mas ve srdrlmesidir. Tam bamszlk denildii zaman, elbette, siyasal, ekonomik, mali, adli, askeri, kltrel vs... her hususta tam bamszlk ve serbestlik kasdolunmaktadr. Bu say dklarmn herhangi birinde bamszlktan yoksun ol mak, gerek anlamyla btn bamszlktan yoksun ol-. mak demektir. Tek cmle ekleyeceim: Kim ki, baka trl yaklar soruna, teslimiyetidir. O kadar! (26 Temmuz 1977)

3 B R TESLM YET PROGRAM! Daha ok felaket dnemlerinde (12 Mart gibi) ortaya kan eamet tellal bir Amerikan muhibbi gazeteci, Trk halkna iktidar deiiklii manevrasndan sonra yutturu lacak dolmalar ak ak bakn nasl yazvermitir. bretle okuyun! Ecevit, elindeki iki spektakler manevra imknna gvenmektedir. Yeni devalasyon dahil, iMFnin zerin de kesin srar ettii ekonomik nlemleri kabul edecektir.
153

Bu, Trkiyeye kredilerin derhal almasn salayacak tr, Dviz darboaz dnlecektir. Bir bankalar konsor siyumu bunun ayrmtdann bile hazrlamtr. , iMFnin yeil m yaktrabilecek cesarette hkmet olmaktr. Demirelin tab b u n a elverili deildir. Ecevitinki elve rilidir. Yni ne diyor, Uluslararas Para Fonu ve yabanc ban kalar konsorsiyumu, Trkiye iin ileri srdkleri koul lara cesaretle ba eecei iin Ecevite kredi aacaklar dr. Bylelikle, lkeyi adamakll sistemin denetimine vermi olacaz. Ama asl nemlisi baka. kinci spektakler imkn Trk Yunan ilikile rindedir Ecevitin geenlerde New-York Times gazete sine verdii deme dikkati ekicidir. CHP Genel Baka n iktidar tekrar ele geirirse, Amerikan Kongresinin Trkiyeye askeri yardm salayan bir anlamay tasdik etmesini beklemeden Kbrs sorununa bir zm araya can sylemitir. Gazete ekliyor: Demire! beklemeyi tercih etmiti. Ne demektir bu, Vancen zel temsilcisinin T rki yeye getirecei yeni Amerikan zm plann -ki Yunan zm plandr, bir anlam da- yeni iktidarn uzun etme den kabullenmesi demek deil mi? Ecevit, bunu yapa cak mdr, greceiz, ama yaparsa, verecei toprak dn leriyle, kendi iktidar srasnda belki de kendi emriyle uygulanm ikinci bar harektnn gereksizliini tes cil etmi olmayacak mdr, o ayr sorun. Ama dolm a lardan birisi, en nemlisi bu, baksanza nl yazar na sl devam ediyor: Doru tutumun Ecevitin tutumu olduu muhak kaktr. Ambargo gkten zembille inmi deildir. Ambar go Kbrs ii dolaysyla konmutur. Kbrs iinin z m, bunun sebeb-i hikmetini ortadan kaldracaktr.
154

Szn ksas, Kbrs feda et, rahatla diyor adam. s telik bunun kolay olmayacam teslim ediyor ama, Ecevite gveni var. Allah akna u deerlendirmeye bir ba kn, ben Ecevt olsam kahrmdan yerin dibine girerdim: Ecevit babakan olur olmaz, Yunanistana kar, bil hassa Amerikay ok etkileyecek bir bar taarruzuna geecektir ve ambargoyu skecektir. CHP Genel Baka n bunun senaryosunu yazm akta ve mizansenini yap makta Enver Sedattan daha az mahir deildir. Evet, byle diyor, Ecevitie Enver Sedat arasnda pa ralel iziyor. Geen gn Ilhan (Seluk) gzel bir benzet me yapmt, Sedatn jestini somutlatrmak iin dedi ki, bu adamn yapt, Kurtulu Sava srasnda M us tafa Kemalin Yunan Kral Konstantinin ayana gidip

(ngilizlerin basksyla) bar dilenmesidir. Bu perspektif ten baklnca, Ecevitin Yunanistana -Amerikay ok etkileyecek- bir bar taarruzuna gemesi, acaba neye benzeyecek? Maharette Sedattan geri kalmad ileri srldne gre. Hazindir bunlar, hazin. Ne var ki, hariten gazel okuyan yazara gre; Ece vit iki yola bavurmazsa, baarya ulaamazm: Biri Demirelle koalisyon yapm azsa, kincisi daha derinde olan hastaln iyiletirmek iin gerekli nlemleri al mazsa! Neymi onlar dediimiz anda, aa bir de bakyo ruz karmza o sevimli eyler kmyor mu yine, Tr kiye imknlarnn zerinde yaam aktan vazgemelidir, Trkiye nfus artm hzla drmelidir, yeni deval asyonla birlikte cretler dondurulrnasa bile denetim altna alnmaldr vb... O zaman, Trkiyeye kabul ettirilmek istenilen tes limiyet programnm anahatlar belirmitir. Bunlar y le sralayabiliriz: nce Kbrsta dn, Yunanistanla
155

uyuma, N A To y u kurtarma, sonra IMF nerilerini ka bul, bu sayede kredileri salayp hi deilse bir sre iin genie bir nefes alma, ama sonra derindeki hastal n tedavi iin Trk ekonomisini smsk bir korse ii ne almay planlama: Kalknma hz dk, sanayileme ye paydos (baksana kardeim kirlenme yapyor), nfus artmasn engelleme, tarmsal kalknma yoluyla hi de ilse duraanlatrlacak bir topluma kalknyoruz izle nimini verme. Bu programda, elbette da baml, d ardan denetlenen tketim sanayilerine yer vardr, zi ra bunlar kredi ve hammaddelerinin dtan kslmas suretiyle, istenilmeyen iktidarlar devirmek konusunda gerekince ie yaramaktadrlar. Ayrca sanayilemenin srd havasn vermeleri de, propagandaya faydal olur. Yeni iktidar bu teslimiyet programm benimser mi? Greceiz. Benimsemezse, sistem elbette onun defte rini de drecektir. Unutmayalm ki, Demirel iktidara paratle indirildii zaman her eyi kabullenmi grn yordu. Bir iktidar dnemi, sevimsizlemesine yetti. Peki, teslimiyet programna bir kar program ka rlamaz m? (9 Ocak 1978)

4
ADA UYGARLIK DZEY KAVRAMI Teslimiyetiliin kart bir program dendi mi, ou ne sanyor, hemen svanp emrenip sosyalist bir program dktreceimi! Oysa dedim, ortalkta dolaanlar mat etmek iin sosyalizmin byk adlarna bavurmaya hi
156

gerek yok. Mustafa Kemal Paann alacak bir ileri grllkle ne srd ilkeleri ciddiye almak yeter. Bunlar hanidir Atatrk geiniyorlar ya, Allah sizi inandrsn, Mustafa Kemalin bir tek sz, bir tek ilke si zerinde bile doru drst dnmemi, neyi nasl ele alp uygulayacaklarna kafa yormamlardr. rnek mi? Aln u her kar programn temelini olu turmas gereken nl szn, Trkiyeyi ada uy garlk dzeyine karmalyz ne demek oluyor, hi d ndnz m, pek sanmyorum, tutturmuuz en by mzden en kmze, ha bre tekrarlyoruz, ama ierdii nedir, boyutlar nedir, gerekleri nedir, aratran yok. Oysa biraz kurcalasan al sana programlarn en ha lisi, en salam. nce biraz bunu yapalm diyorum. Bir tarihte, tartyorduk, birtakm dogmatik Ata trkler bana ada uygarlk dzeyi diye, Amerikann denetimindeki Batl emperyalist sistemi yutturmaya a lyorlard, kzmm, dedim ki Arkada, Kemal Paann iki byk hneri vardr ki, birisi bu ada uy garlk deyimi, tekisi bunun iinden kan bir dn biimidir. nce bunlar kavramay renelim. Ne gi bi mi, yle: ada uygarlk dzeyini hedef diye aldn m, bir kere srekli devrimcilie mecbursun, nk ada uygarlk dzeyi dogmatik deil diyalektik bir kavram, kendi kartlaryla arpa birlee geliiyor. Dnn uygarlk dzeyiyle bugnn uygarlk dzeyi bir mi, ayn ey mi, ayn ey olabilir mi, olamaz elbet. Her geen gn insanlk yeni bulularla uygarlk dzeyini da ha ileri gtryor, gtrdke de Mustafa Kemalin Tr kiyeye tespit ettii ama yenileiyor, geliiyor, bakala yor. Bunu anlamaz, bir kenara yazmazsan, istediin kadar Atatrkym diye yrtm. Atatrklk adna
157

olmadk zulmler yapp ileri fikirli aydnlar ezaya ek, Kemal Paann tutumundan ok uzaklardasn. Hadi somut konualm: Kemal Paa sa iken ada uygarlk dzeyi ne idi? Onun kua iin, bu, o sralar da dnyaya hkmeden sanayi devrimini yapm, emper yalizm ama ulam Batdr , Batl toplumlardr, Batl bilim ve teknolojidir. Mustafa Kemal, lkemizi ada uygarlk dzeyine karacaz dedii srada, i ie iki eyi amalar; birincisi ada ekonomik altyapya sahip olmak, kincisi bu altyapnn ierdii topluma ula mak! Birincisine varld m, kincisinin olamayacan kestirmi, bu bakmdan ada uygarlk dzeyine ula mak iin, metodu da vermitir; hayatta en hakiki mr it ilimdir ne demek, bilimlere dayanarak, bu dzeye ulaacaz demek. Peki bilimler sabit, dogmatik mi, ne mnasebet, onlar da ada uygarlk dzeyi gibi aralk sz deiiyor, yenileiyor, ilerliyor. O halde, Trk aydn lar kendilerini sahiden Mustafa KemaPin-savalar sa yyorlarsa, bir kere bilimsel olmak zorundadrlar, kinci si dogmatik deil diyalektik olmak zorundadrlar, ncs zaman iinde verilmi hedefleri sk sk yeniden de erlendirmek, ada uygarlk dzeyinin hl yerde mi, yoksa baka yerde mi olduunu saptamak zorundadrlar. Allah akna syleyin, Demirelden Ecevitine, yapan var m bunu? Sk sk dnm, bazen de yazmmdr: Mustafa Kemal kua iin, uygarlk dzeyi endst ri devrimi idiyse, Trkiye bu devrimi imdiye kadar oktan gerekletirmeliydi. nk bir sredir ada uygarlk dzeyi, endstri sonrasnn sorunlarn ieren, nkleer ve elektronik teknolojisi dzeyidir. imdi hal byle iken Atatrk bize o dzeyi demiyor, ada uygar lk dzeyi diyor, fikrim odur ki siyasal ve toplumsal
158

oiarak da, bu dzeyin ierii gnmzde deimitir. Kemai Paann salnda liberal anlamda demokratik olan bu toplumlar, bugn o aamay gemi, toplumsal anlamda demokratik olma aamasna ulamlardr. Ara da nemli fark var, liberal toplum baka, sosyal ya da sosyalist toplum baka. Acaba Atatrkl kimsele re vermeyenler, toplumlarn bugnk ada uygarlk dzeyleri zerinde bir frt olsun dnmler midir? Mustafa Kemalin atlmcl, srekli devrimcilii, Trktoplumunu aamadan aamaya sratmay ngrmekte, kendisinden ncekilerin yaptklar gibi bir aamada don durmaktan kurtarmay iermektedir. Oysa Mustafa Ke~ makilii donuk bir milliyetilik gibi kabul ettirmek iste yenler, onun dncesindeki diyalektii ldrp athmctl mahvediyorlar, sonra da Atatrk geiniyorlar. te teslimiyeti olmak istemeyen bir programn n ce Mustafa Kemalcilii yerli yerine koymas, onu hak kyla deerlendirmesi bunda ba kouldur. Bana kalr sa,-hepimizin ada uygarlk dzeyi kavram, ierii, kapsam ve snrlar zerinde dnmemiz, gnmzn koullarnda bu kavramn en ilerici yorumuna varp onu nasl uygulayacamz tartmamz gerekiyor. Vatan kur taran aslan rollerine hevesleneceimize! (10 Ocak 1978)

5
M AL B A IM S IZ LIK G ER E K LE M E D K E ...

Dedik ki, yaad ada uygarlk dzeyini Bat lke leri oluturduu iin Mustafa Kemal o uygarl (asl
159

anlamyla endstri toplumunu) Trkiyeye ama olarak gstermitir. Doru, doru ama, bunu yaparken Avru pa halklaryla, Avrupa emperyalizmini ayrt etmediini mi sanrsnz, ok aldanrsnz: 2 Temmuz 1920de u szleri o sylemitir: Yaamak isteyen milletimizin istei tek kelime de zetlenebilir ve gayet merudur: Bamszlk. Avru pann yneticilerden ve sermayedarlardan ayr olan as milletleri, bizim hayatmz bize ok grmyorlar. Eer bugn Fransz milleti ile, talyan milleti ile, htt ngiliz milleti ile dmanlk halinde bulunuyorsak, bu milletlerin seslerini iittirememelerinden ve kendi yne ticilerinin istila ve sermaye emelleri iin bizi yok etme lerine ses karamamalarmdandr. Grdnz gibi asl halkla egemen ynetici evre leri bir gzel ayrm, milli mcadelenin egemen yaban c burjuvaziye ve onun saldrgan smrc emellerine kar yapldn iaretlemitir. Bunun iin ada uygar lk dzeyi kavramnn ilk basama Mustafa Kemalde hep tam bamszlktr (istildl-i tam), mali bamszlk. Yeni kurulacak bir cumhuriyet hkmetinin nne, yabanc banka konsorsiyumlarnn, emperyalist deneti mindeki Para Fonu ve Dnya Bankasnn baz tavsiye lerle kacan bildiimizden, kar bir program iin, gerekte hangi Mdafaa-i Hukuku tezlere dayanmamz gerektiini aratrmak, hepimiz iin bir grev! 1 Mart 1922de Mustafa Kemal unlar sylemi: ... Bugnk savamlarmzn gayesi tam bamsz lktr. Bamszln taml ise ancak mali bamszlk la mmkndr. Bir memleketin mliyesi bamszlktan mahrum olunca, o devletin btn hayat kollarnda ba mszlk felce uramtr. nk her devlet organ an cak mali kuvvetle yaar. Mali bamszln korunma
160

s iin ilk art, btenin iktisadi yap ile uygun ve denk olmasdr. Binaenaleyh devlet bnyesini yaatmak iin darya mracaat etmeksizin memleketin geri kaynak laryla idare edilmesi are ve tedbirlerini bulmak lzm ve mmkndr... 16 M art 1923te syledikleri ise unlar: ... ktisadi hayatmzda tam bamszlk. Gzel va tanmz yoksullua, memleketi ykntya srkleyen eitli sebepler iinde en kuvvetli ve en nemlisi, iktisa di hayatmzda bamszlktan yoksunluumuzdur. (...) Devletler imdiye kadar bize u ve bu meselelerde gs terili msaadelerde bulunuyorlar gibi grnyorlar, lkin iktisadi esaretle bizi felce uratyorlard. teden beri bize baz eyleri vermi gibi, bizim baz haklarm z tanm gibi vaziyet alrlar, hakikatte iktisatta elimi zi kolumuzu balarlard. Bu esarete katlanan mevki sahibi kimseler, memnundu. nk grnte byk bir bamszlk salamlard. Fakat hakikati halde mil leti manen miskinlik ukuruna atmlardr. Bunlar ik tisadi mahkmiyeti anlamayan bedbaht hayvanlard. Fakat artk bugn milletimiz hayat noktasnn nerede olduunu pek gzel anlamtr... M illet belki anlamtr, lkeyi ynettiini zanneden ler anlam mdr? Anlasalard hem Atatrkyz di ye bas bas barp, hem de mali bamszlmz teh likeye atan ilikilere girerler miydi? M ustafa Kemal, o zamanki uygarlk dzeyinin y netici ve sermayedarlarla halk kartln tadn bi liyor, bizi yutmak isteyenin de, o yabanc sermayedar larla onlarn maas yneticiler olduunun farkndadr; buna kar tam bamszlmz, zellikle mali bam szlmz savunmaktadr. Peki, bunun yolu ne olacak? Ne yapacaz da, iktisatta elimizi kolumuzu balayan
161

yabanclara boyun emeyeceiz? Cevab ak ve seik tir: Sanayileerek! "... Endstrilemek en byk milli davalarmz ara snda yer almaktadr. almas ve yaamas iin ekono mik elemanlar memleketimizde mevcut olan byk k k her eit sanayii kuracaz ve ileteceiz. En bata vatan mdafaas olmak zere rnlerimizi deerlendir mek ve en ksa yoldan, en ileri ve refahl Trkiye ide aline ulaabilmek iin; bu bir zarurettir. Bu szleri onun ekonomik vasiyeti saymak bile mm kn, nk lmeden bir yl nce 1 Kasm 1937de sy lemi! Bir de sonrakilerin yaptklarn hatrlaynz, Ak denizde Amerikan 6. Filosu var diye donanmay ihmal edenleri, Amerikallar uak verecek diye Kayseri Uak Fabrikasm kapatanlar! kili anlamalar imzalayp bizim baz haklarmz tanrm gibi vaziyet alan ya banc lkelerle inanlmaz uzlamalara girenleri! Hepsi Atatrk geiniyorlard, evet ne yazk.ki Kemal Paann 1920lerdeki, 1930lardaki gr ufkuna bile sahip deildiler, grleri Tanzimat paalarnn gr lerini aamyordu, stelik bu tatlsu frengi alafrangal n yeni kuaklara Atatrklk diye yutturdular. Basbaya tahrif ederek. (11 Ocak 1978)

6
M. KEMAL KM TAHRF ETMTR? Ha sahi, henz size sylemedim. Sosyalistler aras tartmalarda, ne vakit szn ucu Mustafa Kemale dokunsa, demiimdir ki, onu Leninle
162

karlatrmak yanltr, Robespierrele karlatrmal. Nedeni belli, Mustafa Kemal sosyalist deil demokra tik bir devrim denemiti: ktidarn yapsal niteliini, pa diahn iradesi yerine halkn iradesini koyup da dei tirerek! Emperyalizmin azgn dnemine rastlandn dan, bu demokratik devrimcilik, ister istemez bir maz lum milletler anti-emperyalistliiyle kaynayor. Devri min, zellikle balang yllarnda hissedilen, hayli youn toplumculuk, halklk eilimleriyse, yukardaki kom umuzda kopan sosyalizm kyametinden gelmektedir. Ama btnyle ele aldnz m, Anadolu devrimi, (yerli burjuvaziden ok) aydnlarn, erafn ve halkn elbirliiyle tarihsel bir blok oluturup gerekletirdii demok ratik bir devrimdir; olaan sonucu da endstri devrimini baarmas, toprak reformunu yapmas, lik bir bur juva cumhuriyeti aamasna ulamasdr. Bunlarn ounu yapamadk. nn, Kemal Paann lmnden sonra, biraz da dnya savan bahane ede rek, toplumumuzdaki Kuva-y Milliye atlmn kemik letirdi, dondurdu, Mdafaa-i Hukuk dnemindeki top lumsal atlganl ise brokrat birtakm kurumlara d ntrerek frenledi. Atatrklk, o tarihten sonra Ata trk'n yaptklar, ya da yapmay tasarladklar deil; yaplmakta olanlarn, ona yaktrlmasndan ibarettir. , dediklerini tahrif etmeye kadar varyor. Az nce tahrif lf azmdan kamad, bilerek kullan dm. Olaylar denk drdke Mustafa Kemalin szle rinden rnekler veriyorum; onun, yaygn grntsnden ne kadar farkl bir adam olarak belirdiini, gzleriniz le gryorsunuz. imdi bir de szlerinin nasl tahrif edil diine, deitirildiine degin bir rnek vereyim. rnein, bin yllk arkadam Fethi Naci, o ufak fa kat yararl Atatrkn Temel Grleri adndaki kita
163

bnda aklyor. Son derece merakl bir konu, nasl ol masn ki, Mustafa Kemalin dncesini tahrif eden ki i yllarca lkemizde Atatrkln bayraktar geinen nl Behet Kemal alar, evet, ta kendisi. Hadi bera berce okuyalm: " ... slmiyetin en yksek kural ve kanunlarn ii ne alan Bolevizmin, bizim de varlmza kasdetmi olan mterek dman aleyhinde, bugn elde etmi ol duu zafer, bizim iin de teekkre layk bir neticedir diye sadeletirdiim cmlenin asl yledir: slmiyetin en li kaide ve kanunlarm ihtiva eden Bolevizmin, bi zim dahi mevcudiyetimize kasdetmi olan mterek d man aleyhinde, bugn ihraz etmi bulunduu zafer bi zim iin de ayan- teekkr bir neticedir. (Atatrkn Sylev ve Demeleri, Cilt 1, Bask 1961, s. 95) Trk Dil Kurumunun yaymlad bir kitap vardr: Bugnn Diliyle Atatrk'n Sylevleri. Kitap, Behet Kemal alar tarafndan bugnk dile aktarlmtr. 1968 ylnda yaymlanan bu kitabn 80. sayfasnda, Atatrkn yukarya aldm cmlesi bugnk dile y le aktarlm: slmln en yce kurallaryla yasalar n iine almaya zenmi Bolevikliin, bizim varlm za da gz dikmi olan dmana kar bugn kazanm olduu zafer bizim iin de sevilmeye sevinilmeye deer bir sonutur. " ... Kolaylkla fark edilebilecei gibi, Behet Kemal alar, nedense Atatrkn szlerine zenmi kelime sini eklemek ve mterek dman dman yapmak gereini duymutur. Buna Atatrkn szlerini bugnk dile aktarma deil, Atatrkn szlerini tahrif etme denir. Ayrca Atatrkn amele snf (s. 95) Behet Ke mal alarda iiler (s. 79) olmu. Atatrkn Bu iti barla da bu noktai nazardan bizim istikametimizde Bol
164

evik istikameti grlebilir (s. 101) cmlesi, Behet Ke malde Bu bakmdan bizim davrammzd Bolevikli e dayanan bir yn grenler bulunabilir (s. 82) olmu. Bunlar pek nemli saylmayabilir ama, ite akl almaz bir tahrif daha: Atatrkn Elbette byle bir prensip Bol evik prensipleriyle tearuz etmez (s. 101) cmlesi, Beh et Kemalde u ekle sokulmu; Byle bir ilke, Boleviklerinkiyle ilk bakta ztlamayabilir (s. 81, 82). Y ni Behet Kemal, Atatrkn cmlesindeki elbette ke limesini atm, buna karlk Atatrkn sylemedii ilk bakta kelimelerini eklemi, tearuz etmezi (atmaz, ztlamaz) ztlamayabilir yapm. Atatrk Behet Kemal alar, Atatrkn d ncelerini ite byle tahrif etmitir. Ve Atatrkn pa rasyla yaayan Trk Dil Kurumu da, gz gre gre tah rif edilmi bu dnceleri Bugnn Diliyle Atatrkn Sylevleri ad aknda yaymlamtr. Trk Dil Kurumu da en az Behet Kemal alar kadar sorumludur. n k Atatrkle ilgili bir kitabn Kurum tarafndan denet lenmeden yaymlanmas dnlemez. Nasl, atnz yle mi? Ben burada bunlar Atatrk filn deillerdir dedike, Atatrk bunlarn anlatt , bunlar da Atatrk srdrenler sanyordunuz bel ki, ite grn, mal meydanda: Mustafa Kemalin eyle mi de, dncesi de, Kuva-yt Milliye ve Mdafaa-i Hu kuk erevesi iinde yeniden ele alnp, diyalektik bir grle deerlendirilmelidir. Bugnk Trkiyede teslimiyeti programlara ba eenlere kart bir program, orada kanla ve atele ya zlmtr... (12 Ocak 1978)

165

Yanl ekonomik9tercih
"... Siyasal, askeri zaferler ne kadar byk olursa otsunlar, ekonom ik zaferlerle talandrlmazlarsa, yaratlan zaferler srekli olmaz, az zamanda sner. Bu bakmdan, en gl ve parlak zaferimizin bile salayabilecei bayndrlk yararlarn (semerat- nafa) saptayabilmek iin, ekonom im izin, ekonom ik egemenliimizin (hkimiyet-i iktisadiye) salanmas, glendirilmesi ve yaygnlatrlm as gereklidir."
M u s t a f a Ke m a l

ubat, 1923

1
S A H B N N S E S

lkemizde iki eit gazete olduunu bilir miydiniz, evet, yleymi, bir eidini halk gerekten bilinlendiren ger ek ilerici aydnlar karyor, ikinci eidindeyse krip tolar uygulamalara akln ve bilimin ynn vermeye alacak yerde,-ideolojilerine gre ahkm kesiyormu, ne var ki enayi deilmi halkmz, birincilerine itibar et tii iin onlarn tiraj gn gnden artmakta olduu hal de, kincilerin tiraj eein kuyruu gibi ne uzuyor, ne ksalyormu, ksackm yni, buna aslnda kretme miz gerekirmi efendim, zira halkmz asl bilinlendi ren o byk gazetelermi, brleri kendi kendilerine ge lin gvey oluyorlarm... Bu samalar, Trkiyenin en byk gazetelerinden birisinde, geen gn, sahibinin sesi yazyordu. Muhte remi, lkemizde iyi kt herkes tand iin, glp ge mek mmknd ya, birka gn sonra, ayn gazetede, ay n stunda, yaygn ve byk tirajdan yararlanarak hal k gerekten nasl bilinlendirdiini gsterince ilimeden duramadm, biraz vaktinizi alacam, zr dilerim. Mmkn mertebe sadk kalarak, bu dehetengiz bilinlendirmeyi galiba yle zetleyeceiz: nlem
169

paketi filn, bunlar hikyedir. Bize kestirmeden yerli ve yabanc sermaye yatrm gerekiyor. Her ikisi de vardr, baksanza ine; ngiliz bankalar 14, Alman bankala r 11, Japon bankalar 9, Fransz bankalar 7 milyar do lar yatrm ngrmler. Amerikann yapaca yatrm ise 25 milyar dolar olabilecekmi. Trkiyede bunu yap mak zorundadr, ne zaman yapmaya niyetlense iki tr adam km, bunu engellemitir, (onlara sonra gelece iz) oysa Trkiyenin paay kurtarmas ancak kendi z kaynaklarnn yerli ve yabanc sermaye katksyla deer lendirilmesi sayesinde mmkn olabilir, buna kar Trkiye Batnn unculuunu mu, sebzeciliini mi, bak kalln m, otelciliini mi, kasapln m, stln m yapacaktr diye itiraz ederler, evet, Trkiye bunu ya pacaktr, bunu yaparak batya da douya da, kuzeye de gneye de, gda maddesi, buday, canl hayvan, meyve sebze satarak kendi dvizini kendi bulacaktr. Maden lerini ayn sermayeye aarak, gneini, kumunu, deni zini onlara kiralayarak, uuunun kanatlarn salaya caktr. te ideolojinin kalplarna bal kalmayan, uygula malar akln ve bilimin yla deerlendiren sahibinin sesine gre Trk halkn bilinlendirmenin yolu. Tr kiye, sisteme ne diye bozuluyor, onun kendisine ner diini yapsn, tamam, uuunun kanatlar hazr. Asln da sistem bunu hanidir hazrlam ya, ah u Menderes tipi iyi niyetli fakat ekonomi tercihi yanl siyaset adam lar ile, kriptolar, ikide bir ilikilerimize posta koyuyor lar, bu yzden de Ecevit gibi beceriksizlerin eline d yoruz, oysa u ii hayrna Metin Tokere verseler, daki kasnda yoluna koyacak, bir de bakacaz, pn ii bl genin bakkal, kasab, manav olmuuz, kanatlanmz, uuyoruz. Ama nereye?
170

Uzatmayacam, iki basit ama somut rnek zerinde durmak istiyorum. Hi merak edip de Trkiyenin IM F ile imzalad ni yet mektubunu kurcaladnz m? Trkiyeyi bakkal, ka sap, manav yapmakta ok hevesli grnen bu rgt, Trkiyeden yle bir garanti almtr: ki yd sreyle Trkiye, IMF yesi lkelerle, ikili deme anlamalar yapmamay taahht eder. in inceliini bilmeyenler iin bir anlam yoktur bu lflarn ama, gerekte Trkiyenin kendisinden mal almayandan mal satn almaya zorlan mas anlamna gelir, i m f anlamas sresince, Trkiye, IMF yeleriyle karlkl oturup ticaret anlamas imzala mayacaktr demek, (karlkl ticaretimizin sistemin l keleri lehine srekli ak vermesi gerei karsnda) bu lkelere, yahu biz sizden dnyann maln alyoruz, siz de bizden buna eit bir eyler almalsnz diyemeyeceiz de mektir. Szgelii Federal Almanya, Trkiyeye satt nn te biri kadar m ne mal alrm bizden, diyelim ki jeopolitik durumumuz, dnya konjonktr, u, bu ne denlerinden dayatmaya karar verdik, diyeceiz ki, arka da seninle takas yapalm, yooo, i m f niyet mektubuna gre olmaz, ya ne olur, nce sistemden kredi bulunur, taze para bulunur, sonra bu para ile o lkelerden gerek sindiimiz mal alnr, bylece Trkiye hem borlu kal makta devam eder, hem de bakkal, st ve manav. Gelelim sahibinin sesi tarafndan her eyi zmle yecek sihirli denek olarak sunulan yabanc sermaye konusuna... Sadece bir haberi aktarmakla yetineceim, buyurun okuyun: Do. Dr. Cem Alpar, Trkiyede ki yerli firmalarn toplam ara mal ve girdi kullanmnn yzde 14 kadar ithal mal kullanmalarna karlk, yabanc sermayeli firmalarm yzde 56 oranmda ithal mal kullandklarn belirtti. Yabanc sermayeli firmala171

rm, Avrupa ya da Amerikada bir ana firmaya bal ol duklarn hatrlatan Alpar, retim iin gerekli ara mal larn ve hammaddelerin bu ana firmalardan getirildii ni belirterek, dedi ki: Bu ana firmalar, az gelimi lke lerde kendilerine bal olarak alan irketlere ham madde ve ara mal gnderirken bunun fiyatm dnya fi yatlarnn zerinde tutarlar, bylece peinen kr transfer etmi olurlar. Bu uygulamann sonucunda, karlan dk grnr, bu sayede hem yerli ortaklarn paylan azalr, vergileri der, hem de teki yabanc firmalar kr koku sunu alp o lkeye yatrana heveslenmez. Yaplan hesap lara gre, yabanc sermayeli firmalann ana firmalarn dan yaptklar ithaltla ihracat arasnda, Trkiye aley hinde 440 milyon dolarlk bir fark olduu saptanmtr. imdi gelelim, o iki tr gazeteye... (28 Mart 1979)

2 HANGS HAKL IKTI? ... Dorudur, hele sistemin smrsne ak lkelerde, genellikle iki tr gazete vardr, bunlarn birincisi komp rador basndr ki, memleketi denetlemeye uraan ya banc sermayesi ile gizli ak ibirlii halindedir, kinci siyse ulusal karlar savunmaya abalar, arkasnda g l sermaye olmadndan sesini duyuramaz gibi gr nr, yaygnl az olur, ama tarihsel perspektif iinde et kisi de az mdr, orasn bilen bilir. (Kimse zerine aln masn, tartmay balatan biz deiliz, amuru atan sa hibinin sesidir, hak ettii cevab alrken bakalarnn da ayana baslrsa, kusur bizim deil.)
172

imdi gelelim, u tarihsel perspektife. 1919 Eyllnde, stanbulda yaymlanan Alemdar gazetesinde Refii Cevad Bey, memleketin istikllinin na sl kurtulacam yle anlatyor, halk bilinlendiriyor du: " ... stikllimizi temin edebilmek iin kuvvetli bir devletin yardmna muhtacz, o devlet ki ngilteredir ve ngiltere olmas lzm gelir, bizim elimizden tutmal, pa ra sarfedilmesi lzm gelen yerleri bize gstererek yaa maya layk bir kuvvet halinde bizi muhafaza eylemeli. Nasl, ilgin bulmuyor musunuz, aradan altm yl gemi olmasna ramen, demek ki yol gsterici aydnlarmzn akln ve bilimin nda bulduklar areler pek deime mi, yok yok, itiraznz duyar gibiyim, diyorsunuz ki, iyi ama kardeim, Refii Cevad ngiltere diyor, oysa imdi... O halde, ayn 1919 Eyll aynda Ahmed Eminin Vakitte yazd u unutulmaz satrlar okuyunuz: Yararl ve pratik bir siyaset yolu aramayarak sa dece beklemeyi ve bu srada bamszlk isteriz diye ba rmay meslek edinenlerle, memleketin saysz dertleri ne pratik are arayanlar arasndaki fark, bir tarafn teo riler stne uzanp yatmasndan ve dier tarafn byk maddi ve manevi mesuliyetten korkmayarak ve kama yarak pratik bir yol aramasndan ibarettir. Aman yarabbi, yahu bunlar nasl szler, insan 1979 ylnda Metin Tokerin kaleminden kt sanr. Bir taraf ideolojilerin zerine uzanp yatyormu da, teki taraf memleketin dertlerine pratik zmler aryormu. Peki neymi o zm, Ahmed Emin, eksik olmasn, onu da Metin Tokerden altm yl nce pek gzel gsteriyor: Biroklar, bizimle insanlk amacyla ilgilenecek, sonra kendi kendine ekilecek bir devlet bulunamaz, bu bir hayaldir diyorlar. Biz iddia ediyoruz ki, byle bir devlet vardr ve Amerikadr.
173

te size birinci trden gazete rnekleri. imdi izniniz olursa, bir de ikinci trden gazete rnei vermek isterim. Sivas Kongresi tarafndan karlmasna karar veri len rade-i Milliye gazetesi, 2 Ekim 1919 tarihli saysn da, harekt- milliye, en muazzam hareket-i medeniye dir baln tayan bir yaz yaymlamt, unlar di yordu: Hasis karlarm kutsal duygulara yeleyip halkn dnda resmi bir gle, bunun etkisinden yararlanan a gzl ve yozlam bir aznln dnda, btn millet, btn memleket, Anadolunun sinesinden verilen bir ia ret zerine, dalga dalga, kitle kitle kyam etmi, herkes ayn duygu ve istein itiine kaplarak birlemitir. te harekt- milliye, gnmzn en byk sorunu olan ulu sal btnl ve ulusal bamszl korumak iin btn milletin azim ve imanndan dodu. Bu ayaklanma yal nz hamiyetsiz bir hkmeti inatla tutunduu iktidar dan drmek deil, milletin yazgsn belirlemede ulu sal iradeyi egemen ve ulusu etkin klmak ve u anda d ardan varlmza yneltilecek saldrlan red ve iptal et mek ve ebediyen halk egemenliini salamak gibi cepheli bir sahnede savam gze alm olmakla cihan tarihinin bir mislini daha kaydetmedii en azametli bir harekettir. ... Bamszln korumak iin drt ylda nfusu nun drtte birini feda eden Trk milletinin artann da manda nam altnda ngilizlerin tutsaklna vermek, yalnz insanlk ve uygarlk bakmndan bir kyclk ve vahilik olmakla kalmaz, ayn zamanda bilim ve doa ya kar ilenmi bir cinayet de olur... ... Mtareke sonunda uradmz znt ve umut suzluk iinde, toptan bir paralanma ve kme korku su ile kvranrken meydana kan manda sorunu, bugn
174

bilincini ve birliini kazanan Trkn ve bu durumu g ren uygar lemin gznde nemini yitirmitir. Sakin ve metin duran milletimiz, son hareketi ile, yllardr hedef olduu iftiralardan bir anda kurtuldu. Acaba uygarlk dnyas anlyor mu ki, Trk milleti ykselmek ve iler lemek iin mandaya deil, bir para bara ve bir par a sakinlie muhtatr... Evet, ikinci trden gazetede bunlar yazlyd, yaz im zaszd ama ok sonralar denildi ki, bu yazy yazan bir paadr, ad da M ustafa Kemaldir. imdi geldik sorunun can alc noktasna, Kemal Pa a rade-i Milliyedeki yazsnda akln ve bilimin gerek lerine pek uyar grnmyordu ama, halk bilinlendiren oydu, bu bir, Alemdar ve Vakit gazeteleri o zaman pa yitaht gazeteleriydiler ve kt rade-i Milliyeden ok, pek ok fazla satyorlard. Ayptr sormas, hangisi hakl kt? (29 M art 1979)

3 YANLI EKONOMK TERCHI KM YAPIYOR? Rahmetli Menderesin byk gnah neydi? imdi diyeceksiniz ki, bu da soru mu, adam en byk oyounluuyla demokrasinin ilk Babakan oldu, ken disine Sabk Babakan dedirtmemek iin, gittike re jimi sertletirerek nce bir Meclis tahakkmne, sonra bir ahs tahakkmne dntrd, lkenin zinde kuv vetleri5 de buna katlanamayarak isyan hakkn kullan d, u kestirmeden yazverdiim cmle, gerekte btn
175

27 Mays edebiyatnn zetidir. O tarihlerde, Mende resle adamakll uraan, cezaevini boylamas gerekin ce efendi gibi gidip cezasn eken Metin Toker, Mende resin gnahnn bu olduunu sk sk tekrarlamtr. Oysa, son yazsnda soruna baka bir yanndan yak layor, dolayl olarak da o hi beenmedii solcularn ok eskiden yapm olduu bir saptamay doruluyor. Ltfen bir gz atar msnz: Trkiye ekonomisinin byle ynlendirilebilmesinin (yabanc sermayeye iyice almas) ne zaman bir frsat ktysa, birbirleriyle hi ilgisi bulunmayan iki grup buna iddetle kar koymulardr. Gruplarn birin cisini sanayilemi bir Trkiye isteyen, gnllerinde onu besleyen, iyi niyetli, fakat ekonomi tercihini yanl yapm siyaset adamlar oluturmulardr. Bunlarn ti pik rnei Menderestir. kinci grup bir proleter ihtil liyle rejimi deitirmeyi amalayanlar ve bu proletarya nn ancak sanayiyi suni ekilde itekleyerek, ehir gece kondularnda ii kmelendirmesi yaparak yaratacak larm bilenlerdir. Siz bu szlerden ne anladnz? Benim anladm u: Menderes (ve elbette Demirel) trnden siyaset adan lan memleketin sanayilemesini istiyorlarm ve bu ekonomi tercihleri yanlm. Yni yllardr liberal ol madklar, demokrasiyi kt uyguladklar iddia edilen Menderes gibi, Demirel gibi adamlarn asl suu anszn gn na kveriyor: Kardeim bunlar ekonomi ter cihleri yanl politikaclar, iktidarlarm ciddiye alyor, memleketi sanayiletirmeye kalkyorlar, olur mu hi? Daha kts, onlarca yl, Trk halknn bunu o tarih sel nsezisiyle bilerek, araltksz bu adamlara iktidar vermesi. Bu yzden iler karyor, mdahaleler, Yassada davalar filn gerekebiliyor. Sebep hep u yanl ekono
176

mik tercihte, neyine gerek senin sanayilemek be birader, Mustafa Kemal ada uygarlk dzeyini aacaz m demi, Allah Allah, Mustafa Kemali ne kartryorsun ie, biraz pratik, biraz ibilir olsana! Yabanc sermayeyi barmza basmak frsat knca, buna kar ayn yanl politikay savunanlar, bir de sol cular oluyor, amalan belli hnzrlarn, sanayileme ola cak, proletarya birikecek, bununla da devrim yapla cak... Pein paray grdnz m nasl da glersiniz! Bre Metin Toker, sanayilemenin evci balsna ulam Ba tl toplumlarda, onca rgtlenmi komnist partile rin, o dediin devrimi hl yapamadklarn nasl gr mezsin de^ Trkiyenin az buuk sanayilemesinden he men bir komnist ihtilli tehlikesi kartrsn? Adama bunu sormazlar m? Trkiyede solcular elbette sanayi lemeden yanadrla nk ancak sanayilemedir ki, l keyi tam bamszlna kavuturacak; hem Mdafaa-i Hukukun, hem de Kuva-y Milliyenin gerek amacna ulamasn salayabilecektir. Sanayilemediimiz takdir de ne olacamz, Osmanlnm son iki yz ylna bakp anlayabiliriz. O dnemi bilmiyorsak, u iinde yaad mz dnemi de mi bilmiyoruz a canm; eer Cumhuriyetin ilk yllarnda balatlm olan sanayileme atl m, smet Paayla beraber acayip bir styapsal alafran galk akmna dntrlmeseydi, acaba sistem Tr kiyeyi bu kadar gafil avlayabilir miydi? Hayr, Trkiyenin akl banda adamlar, komnist lik olsun diye sanayilemeyi savunmuyor; Menderes, Demirel, Erbakan yanl ekonomi tercihi yaptklar iin sanayilemeyi savunmuyor, Trkiye iin tek k yolu nu sanayilemede grdkleri iin bunu yapyor. Oysa Metin Tokere gre vahim bir hatadr bu, nk Tr kiye bugn canl hayvan satar, kazancyla et kombina177

lan kurar, et ihra eder, st ihra eder, st rnleri ihra eder. Gda sanayisi kurar, ambalaj sanayisini gelitirir, g da ihra eder. Bunun kmsenecek deil, heves edile cek taraf vardr, evet byle diyor ve ilve ediyor, ar sa nayiye de (eer braklrsa) bu yoldan gidilir. imdi gr dnz m rahmetli Menderesin zavall Demirelle Erbakann, bilumum sosyalistlerin balanmaz kabaha tini, balarm nlerine eip kuzu gibi st, et, besin sa nayisi ile yetineceklerine, elektromekanik, elektronik sa nayisi istiyorlar, ylda yz milyon ton elik retmek is tiyorlar, stelik bunu en ksa zamanda yapmak istiyor lar- Bunu ne saflklarndan yapyorlar, ne de komnist liklerinden, bunu Mustafa Kemal yle dedii iin, ak ln yolu da bu olduu iin yapyorlar: Efendiler, grlyor ki bu kadar kesin ve yksek bir askeri zaferden sonra bile bizi bara kavumaktan engelleyen nedenler, dorudan doruya ekonomik ne denlerdir, ekonomik dncelerdir. nk bu devlet ekonomik egemenliini salarsa, o kadar gl bir temel zerinde yerlemi ve gelimeye balam olacaktr ki artk onu yerinden kmldatmak mmkn olmayacak tr. te gerek dmanlarmzn istemedikleri, bir trl onaylayamadklar da budur. (18 M art 1923) (30 Mart 1979)
M ERAKLISI N NOTLAR

Mustafa Kemal Paamn kalknma m odeli yabanclardan, en ok da yabanc sermayeden, mmkn mertebe uzak durmaya, lkenin kendi olanaklarna gvenm eye dayalyd. Trkiye yok suldu, sermayesi ktt, brakn teknik kadrolar, klsik anlamda yeterince tccar bite yoktu, ne var ki bu yokluklar, Mdafaa-i

178

Hukuk iktidarlarn yldrm yordu. Bandan itibaren ekonom i yi Trkletirm ek srecine girmilerdi. Bunda direndiler. Bu di reniin kantlarn, o yllarda nl The Economist?in T rk iyeyi eletirilerinde grm ek olasdr. Bakn 11 Nisan 1925 tarihli sa ysnda ne diyor: Yabanc serm aye sorunu, kendilerini bir ksr dng iin de bulan T rk liderlerini dndrm eye devam etmektedir. Bam szln ve Trklerin d eyim iyle ulusal btnln korumas iin, lkenin zengin doal kaynaklarn bir an nce gelitirm esi zorunludur. Bu ise ancak yabanclarn yn etse l katks ve mali desteiyle gerekleebilir, zellikle, byk bir d bor altna girilm esi, ya da yabanclara geni ayrcalklar tanyan bir politika uygulanm as, hzl bir retim art sala yabilir. Ancak her eyden nce Cum huriyet ynetim inin, m ut lu ya ln zlk ve m utlak bam szlk tutkularndan vazgem esi gerekm ektedir. Bu hesapa, Mustafa Kemali de Metin Tokerin sanayile mi bir Trkiye isteyen, gnllerinde onu besleyen, iyi niyetli, fakat ekonom ik tercihini yanl yapm siyaset adamlarndan saym ak gerekiyor, baksanza The Economist onun tavrndan hi de honut deil. Hele 7 Austos 1929 tarihti saysnda, bakn nasl da yaknyor: 'Yz y llk ka p it la syonlar rejim inin tarihe karm asyla birlikte, T rk iye ile i yapan yabanc tccar, kendisini ye p ye ni koullarla kar karya bulmutur. Bu yeni koullarn en nem lilerinden biri de, gem ite ticaret alannda etkisiz g rnen yerli halkn b ir kesim inin, giderek yabanc tccarla re kabet edecek durum a gelm esidir. Bu yen i koullar altnda geen iki yla bakmak ve mali iktisadi politikasn uygulam ak ta srarl bir aba gsteren Hkmet'in baar ya da baarsz ln ve srekli artmakta olan yerli rekabet karsnda durum larn korumak iin enerjik bir mcadele vermekte olan yaban clarn abalarn deerlendirm ek ilgin olacaktr. Hemen be

179

lirtelim ki tecrbe, giriim cilik ve iadaml ynlerinden, ya banclarn ok gerisinde kalan ye rli tccar, arm atr ya da banker, 'Trkiye Trklerindir ilkesi uyarnca kartlan yasa ve dzenlem eler sayesinde yabanclarla rekabet eder durum a gemektedir. Ekonom ik hayatn her dalnda ve htt tp ve hukuk gibi serbest m eslek dallarnda faaliyet gsteren yabanclar, T rk m eslekdalarna uygulanm ayan ciddi engellem elerle kar lamaktadrlar. (...) Yabanc firmalarn artan sayda eitim siz ve hnersiz yerli eleman kullanm aya, m uhasebe ve resm i ya zm alarn Trke srdrm eye ve cuma gnleri tatil yapm a ya zorlanm alar, ticaret ve i hayatn nndan karmaktadr. S z konusu kararname ve dzenlem elerin, yabanclar piya sadan ve lkeden kovm ak am acyla uygulandklarn s yle mek, belki de abartm ak olacaktr. Ancak hkm etin, son d e rece iyi dnlm, kurnazca nlem lerle ticaret ve i olanak larn yabanclardan M slmanlara doru kaydrm akta o ld u u bir gerektir. The Economistm gzlem ve saptamalar dorudur, Musta fa Kemal Paa'nm sadece u szlerine bir gz atmak bunu ka ntlar; ayrca yanl ekonom ik tercihi kimin yaptn da kant lamaz m? Ticaret iin iki e y lzm dr: Biri, harice karlacak m ahsulat m ercilerini temin etmektir. Bu olm azsa ticaret y o k tur. B unlan harice sevk edebilm ek iin seri ve emin va sta la ra muhtacz. Binaenaleyh, btn kuvvetim izle, bir an evve l otom obiller, oseler ve im endifer yapm aya m ecburuz. Sani yen ticarette dneceim iz ikinci i ihracat ve ithaltm za tavassut vazifesini gren ticareti ayar elinden kurtarmaktr. Maatteessf bu ticaret elim izde deildi. M illi ticaret m esseseleri birer birer elim izden kmt. Artk halkmzn tccar s nfn zengin edebilm ek iin, ticaretin hari ellerde bulunm a sna m ani tedabiri ittihaz etm ek m ecburiyetindeyiz. A rk a

180

dalar, ithalttan ziyade ihracattr ki, memleketi zengin yapa caktr. Halbuki ihracatm z ancak sahillere kadar g id iyo r ve oradan bu ihracat, m em alik-i ecnebiyeye sevk edilirken ayar eline geiyor. Kazancmzn ksm- m himmi bu suretle sizden kyor. Onun iin ihracat, m enbaalarm z bizden olg.n tc carlarm zn elinde bulunm aldr. Ben bu szlerde, Kemal Paann komprador kapitalizmine ak kartln grm m dr. Elbette ekonom ik tercihinin ulusallamak olduunun kant diye de alnabilir. Daha o za mandan (yl 1923) otomobiller, oseler, imendifer yapmaktan sz eden bir liderinse, blgenin kasab, manav, sts olma y benim seyebileceini iddia edebilm ek olanak ddr. The Economist'm tutumuna, ilerde baka bir m nasebetle tekrar dokunacaz, ayrca yaknmalarnn o dnem deki Ingiliz y netimi sorumlularnca da paylaldn greceiz: Gazetenin tavr, gerekte em peryalizm in tavryd.

181

(Bu devlet ekonomik egemenliini salarsa. . . 3

Tarih, uluslarn ykselm e ve alalma nedenlerini ararken, birok siyasal, askeri, toplum sal nedenler bulmakta ve saymaktadr. Kukusuz, btn bu nedenler toplumsal olaylar etkiler. Fakat bir ulusun dorudan doruya hayatyla, ykseliiyle, alalyla ilikili olan, ulusun ekonomisidir. Tarihin ve deneylerin saptad bu gerek, bizim ulusal hayatmzda ve ulusal tarihimizde de tamamen belirir. Gerekten, Trk tarihi incelenirse, btn ykseli ve al nedenlerinin bir ekonomi sorunundan baka bir ey olmad anlalr.
M u s ta fa Kem a l

18 ubat 1923

1 BU DEVLET EKONOMK EGEMENLN SALARSA... Eskiler u yapacama malumatfuruluk taslamak der lerdi, bilgilik taslamak desek de olur mu? Emperyalistin eskisi, bildiiniz zere, az gelimi l keye el koyar, oradaki hammaddeleri ucuz tarafndan kapatp, bunlardan rettii mamul maddeleri ayn l keye pahalya satard. Sonralar, bu tr emperyalistlik eskidi. Mamul madde ihrac yerine sermaye ihrac ye lenir oldu, hele elektronik devriminden sonra gelimi lkeler, eski ve battal endstrilerin evre lkelerinde ku rulmasn zendirmeye bile baladlar, bylelikle moda s gemi teknolojilerine de pazar bulmu oluyorlard. te yandan, hammadde ithali yerine, ucuz emek itha lini yelemeye yneldiler, bildiimiz yabanc ii kullan mak usul ald yrd. Yalnz, gzden karlmamas gereken nemli bir nokta var, o da u: Eski zamanlarda olsun, yeni zamanlarda olsun, emperyalist sistem, dene timi altna ald lkeye izin verdii kadar gelime ola na tanr, tesi yasaktr. kinci Dnya Savandan sonra, bu iler nasl m oluyor? yle: Sistem, eskimi teknolojiyle baz battal
185

endstrileri (szgelii tekstil), evre lkelerde gelimeye brakyor, aa, bir de bakyorsun Trkiye alm yrm, handiyse d pazarda borusunu ttrebilecek, ne var ki elin olu ya senin tekstil endstrini yabanc sermaye or taklklaryla denetim altna alm, ya da tekstil retebil men dardan (zellikle de emperyalist sistem lkelerin den) getirtecein baz ithal girdilerine bal. Baka de yile, bir terslik olur da sistemin denetiminden kaaym dersen, kala gz arasnda bir frldak eviriyor, seni o girdilerden yoksun brakyor, ne tekstil retimi kalyor ortada, ne d pazarlarda onlarla boy lebilmek. Yl lardr Trk solunun da baml gelime dedii, ite bu olay. Sanayilememizin doru drst sanayileme ol madm, buna dayanarak ileri sryoruz. Zaman za man, dviz darboazlarna girip retimi arlatrma mz, ya da durdurmak zorunda kalmamz da, bu dedi imizi doruluyor. Peki bu iin bamsz nasl olacak? Kolay, kamu sanayilemesine nclk vereceksin, ama bu iin iine yabanclar kartrmadan yapacaksn. O zaman ekonominin altyaps, unun bunun dardan denetleyebilecei nitelikler tamaz, eer ulusal ekono minin temel direi kamu sektr ise, lkeni denetle mek isteyen yabanc sermayenin ya da emperyalizmin, ithaltna koyaca kstlama umurunda bile olmaz. Bu saptamadan, hemen, iki son derece nemli sonu kar mamz olasdr: a) Sistemin denetimi altna almak, de netimi altnda tutmak istedii lkeler varsa, o lkeler de kamu sektrnn varlna, egemenliine, gll ne katlanamaz, ille onu zayflatmak, datmak, ortadan kaldrmak ister. Bilir ki, akll bir kamu sektr, bir l kenin ekonomik bamszlnn gvencesidir, b) Kalkn mak zorunda olan bir lke, bu ii emperyalizmin dene
186

timi altna dmeden yapmak istiyorsa, sanayilemesi ni altyapsndan balayarak kamu egemenliinde ger ekletirmeye ynelir, bu elbette karma ekonomiye yer vermeyecek demek deildir ama; kamu sektrnn g l ve bamsz olmas, zel sektrn de yabanc serma ye karsnda direniini, ulusalln salar. Cumhuriyetin elli ksur yanda bu gereklerin yi nelenmesi znt verici, nk bu devlet daha kurulur ken zamann yneticileri emperyalizmin her eyden n ce ekonomik bamszla musallat olduunu saptam, bu yzden de Trkiye Cumhuriyetinin kalknmasn kamu sektr nclnde bamsz bir sanayileme ye balamtr. Biliyorum, bazlarnn kafas bu dedik lerimi bir trl almyor, ister misiniz o liberallie ak kap braktmz syledikleri nl zmir ktisat Kongresini, Gzi Mustafa Kemalin a sylevinden birka satr aktaraym, okuyun da grn, anlamlar m, an lamamlar m Vehbinin kerrkesini: Efendiler, hi kimseden fazla bir ey istemiyoruz. Dnyann her uygar ulusunun doal olarak sahip oldu u eylerden bizi yoksun etmemelidirler ve haklarm z teslim etmelidirler. nk hakkmz doaldr, yasal dr v bize gereklidir. Biz bu haktan vazgemeyeceiz ve ne kadar hakl isek, bu hakkmz savunma ve koruma iin de memleketimizin, ulusumuzun yetenei o kadar dr. Efendiler, grlyor d bu kadar kesin ve yksek bir zaferden sonra bile, bizi bara kavumaktan engelleyen nedenler, dorudan doruya ekonomik nedenlerdir, eko nomik dncelerdir. (imdi uraya dikkat!) nk bu devlet, bu ulus, ekonomik egemenliini salarsa, o ka dar gl bir temel zerinde yerlemi ve gelimeye ba lam olacaktr ki, artk bunu yerinden oynatmak mm kn olamayacaktr. te dmanlarmzn, gerek d187

inanlarmzn bir trl rza gsteremedikleri, onaylayamadklan budur... (17 Mart 1923) Trkiye Cumhuriyeti, demokratik bir devrimden domutur, sosyalizm deil demokrasi amalyordu, buras muhakkak. Ama bamsz ve zgr bir demok rasiydi amalad. Bu bamszlk ve zgrlk idealidir ki, yeni devleti demiryollarndan balayp denizyollar na, madenlerinin iletilmesinden balayp ilk sanayi gi riimlerine kadar, her alanda bir kamu iktisadi teeb bsleri ebekesine yneltmiti, bu teebbsler bir yerde devletin egemenliinin ve zgrlnn teminat olu yorlard. Baka trlsn nasl dnebiliriz, bakn Mustafa Kemal 1 Kasm 1933te ne demiti: " ... Mem leketin temel sanayisinin kurulmas bitmedike, her ba kmdan, yrek istirahati duymamza imkn yoktur.

2
BATI BZ Y IK M A K N N E L Z IM S A Y A P M I T IR

Sz Kemal Panm 1933, Meclisi a konumasndan bir cmleyle balamtm deil mi? Ne diyordu; Mem leketin temel sanayisinin kurulmas bitmedike, her ba kmdan yrek istirahati duymamza imkn yoktur di rektif niteliinde bir sz, arkas yle gelir: Bu nedenle, memleketin snai donatmn tamamlamak iin btn aba ve dikkatinizi ekmeyi yerinde buluyorum. Tehlikenin nereden geleceini de biliyordu, iaret et mitir, hem de taa 1923te. stelik Fransz gazetecisi Maurice Pernotya verdii demete. Fransz, Gzinin anti-emperyalist dzeyde bir milliyeti olduunu biliyor ya, ecnebi dmanl konusunu am, Kemal Paada
188

susacak gz var m, bakn neler sylyor herjfin sura tna: " ... Eer ecnebi dmanlndan, o kadar pahal el de edilen bir bamszla glge drebilecek her ey den nefret etmek anlam karlrsa, evet, bizim ecnebi dman olduumuz sylenebilir. Size aka syledim, sonuna kadar ak szl olacam. Henz gvenimiz ye rinde deildir, evvelce Trkiyedeki ecnebi teebbsleri nin, ecnebi amalarnn iimizde uyandrd kaygdar, btnyle ortadan kalkm deildir. Eer bazen ihtiyat l hareket ediyorsak, an derecede kukulu davranyor sak, bize ok pahalya mal olan zgrlmz kaybet mek korkumuzdandr... Hemen hemen ayn gnlerde, bu defa bir Alman ga zetecisine uygar ve Hristiyan Batmn Trkler kar sndaki durumunu eletirmi; o demecinde de neden dolay Trkn ecnebiden kukulandn yle ak lyor: " ... Yzyllardr dmanlanmz Avrupa uluslan ara snda Trklere kar kin ve dmanlk fikirleri telkin et milerdir. Batl zihinlerine yerlemi olan bu fikirler zel bir zihniyet vcuda getirmilerdir. Avrupada bu gn de Trkn her trl ilerlemeye dman bir adam olduu, moral ve fikir ynnden gelimeye elverisiz bir adam olduu sanlmaktadr. Bu zihniyet hl ve btn olaylara ramen mevcuttur. Bu ok byk bir yanlg dr. Cevabm basitletirmek iin size u rnei vereceim: Farz ediniz ki karnzda iki adam var, bunlardan biri zengin ve emrine her trl ara verilmi, dieri ise yok sul ve elinde hibir ara yok. kincinin, bu ara gere yoksunluundan baka, birinciden hibir eksiklii (madunluk) yoktur. te Avrupa ile Trkiye birbirine kar bu durumdadr. Bizi aa olmaya mahkm bir halk olarak
189

tanmakla yetinmemi olan Bat, yklmamz abukla trmak iin ne yapmak lzmsa yapmtr. Bat ve Dou zihinlerinde birbirine kart iki ilke sz konusu ise, bu nun en nemli kaynam bulmak iin, Avrupa'ya bak mal. te Avrupada aralksz mcadele ettiimiz zihni yet budur. Neue Freie Presse muhabirine verilmi bu deme de, ncekiler gibi neyi gsterir? Devletin Kurucusu, ba mszl ve zgrl gerekten korumak istiyorsak, Batlnn nmze aaca tuzaklardan uzak durmam z tlyor. nk O, hem tarihten, hem de ba dn drc hayat serveninden biliyor ki, emperyalizm bu devletin, bu ulusun ekonomik egemenliini salamas n istememektedir, nk tarih boyunca yklmamz abuklatrmak iin elinden geleni yapmtr. imdi isterseniz madalyonun teki yzn evirelim. 1977 seimlerinden epeyce nce, Amerikan i ev relerinin zel dergisi Trkiye ile ilgili olarak yaymla d gizli raporda ne diyordu hatrlar msnz? Aynen unlar: ... Trk gelime stratejisinin esas, abuk bir kamu sanayilemesine dayanmaktadr. (Bu Kemal Paann izdii yol.) 1950den bu yana, Atlantiki glerin (em peryalist sistem demek ister) Trkiyenin, geleneksel ta rm rnlerine dayanan bir gelime stratejisini benimse mesi iin aba sarf ettikleri, ya da hi olmazsa, sanayi lemeyi emek-youn alanlara kaydrp (geri teknoloji, batta! sanayii) yozlatrmay gzettikleri anlalmakta dr. Trkiye ise, kamu nclnde bir ar sanayiye y nelmek ve bu ekilde yoksulluk ve geri kalmlktan kur tulmak iin srar etmitir. Adamlar azlaryla sylyor, yllardr devletin kal knma felsefesi olan kamu nclnde sanayileme il
190

kesini bize braktrmak, hi oimazsa yozlatrmak iin almlar, ne var ki zei sektr ne kadar sistemin tu zana dp girdileri da baml bir montaj sanayi lemesine kayarsa kaysn, Kamu ktisadi Teebbsleri Trk ekonomisinin temel direkleri olmakta direnmiler, bu yzden de btn yabanc uzmanlarn dmanln stlerine ekmiler. KITler kadar, bu dmanlktan ku kusuz be yllk planlan kamu nclnde ciddi bir sa nayilemeye ynelten planlama rgtleri de nasibini al yor. Biz istediimiz kadar Planlama Tekiltn yeterin ce radikal olmamakla sulayalm, Executive Intelligen ce Reviewnun gizli raporu bakn ne diyor: ... Birinci ve kinci Be Yllk Plan dnemlerinde tm yatrmlarn yzde 31.1 ve 3 7.1 i sanayi sektrn de yaplmt. Bu oranlar planda ngrlm hedeflerin ok stne kmtr. nc Be Yrilk Plan dnemin de de yatrmlarn yzde 45.4 sanayi sektr iin n grlmt. lk iki planda yatrmlarn daha fazla zel sektre arlk tand ileri srlebilirken, nc ve yalanda aklanacak olan Drdnc Be Yllk Planda yatrm arlnn byk lde kamu sektrne ynel dii grlmektedir... Grdnz ya, b ir trl ilerine sindiremedikleri bu, ekonomiyi bamsz tutan kamu sektrne nem ver mekte devam ediimiz. Ama bu Kemal Paann vasiye tiymi, herif anlar m, yllardr IMF olsun, Dnya Banka s olsun, KTle re neden kar kp duruyor, ekonomik bamszl onlar temsil ediyor da ondan. (7 Ocak 1979)

191

3 SS TEM N KTLERE DMANLIININ KANITI Seimlerden ok nce, Amerikan zel sektrnn (gide rek, a b d Hkmetinin) Trk ekonomisinin temel di rekleri sayabileceimiz sektrler hakknda ne dn dklerini, Executive Intelligence Review"nun hizmete zel gizli raporunda yle okuyoruz: " ... Kamu ktisadi Teebbsleri genel anlamda sana yilemeyi ynlendirmektedirler. Saylar yzn zerin dedir, ekonomiye katklar yaklak yzde ondur. Sana yi kesiminde alanlarn yzde 6 s KITlerde almak tadr. Tm fabrikalarnda retilen mallardan yars bu kurululardan gelir ve mevcut ar sanayinin en nem li ksmm bu sektr oluturmaktadr. Devlet sektr tam anlamyla elii, petrol rafinerilerini, elektrii, gbreyi, kd, demiryollarn, hava ve denizyollarn, ulatr may tekel halinde elinde bulundurmakta, bunun yan sra da tekstil, imento, kmr, eker, kimya Ve makine imalat sanayisinin de byk ksmna egemen durumda bulunm aktadr... u ksack zet bile gsteriyor ki, Trk ekonomisi nin temeli kamu sektrnn elindedir, bamszln el de tutabilecek olan da odur. Ne var ki ayn rapor, he men ardndan u cmleleri eklemekte gecikmiyor: " . . . 3950lerden beri Para Fonu, KITlerin zel sek tre satlmas iin eitli hkmetler nezdide srekli basklarda bulunmutur. Neden olarak da Dnya Ban kas KITlerin ekonomik olmadklarm ve sosyal hedef lerin galebe aldn ileri srmtr. imdi isterseniz bir de, Aralk ayndan b eri IMF ile srdrlen mzakereleri ele alm bir yazdan, Ulu Gr192

kanm Cumburiyefteki yazsndan u satrlar gzden geiriniz: Bununla birlikte Trkiye ile Para Fonu arasnda bu ykmllklerin yerine getirilmesi konu sunda ciddi bir sorun yoktur. rnein, ihracat ya da i i dvizi ngrlerinin gerisinde kalnmas, salk ol sun5 iyi olur inallah benzeri yaklamlarla geitiril , mektedir. Para Fonunun sorunu, kamu kesiminin fi nansmannda younlamaktadr. Kamu kurulularna alan her kuruluk kredinin hesab sorulmaktadr. Her biri ayakta durabilmek iin milyarlarca liralk finans man gereksinimi iinde olan kamu kurulularnn, Pa ra Fonu damgal kii kredi kstlamalar sonucu ilerlik lerini yitirdikleri gzlenmektedir. Yakn zamanlara de gin dviz darboaznn yatrmlar aksattndan yak nan kamu kurulular, bugn Trk liras bulamamak tan yaknmaktadrlar. Ne demek bu, byle bir tutum, bizi ocuunu boan bir anaya benzetmez mi? Dnelim gizli raporun elik blmne, bakalm ne demi: * ... Trklerin elik retim kapasitelerini artrmak arzusunda olduklar ok kesin bir biimde belli olmak tadr. nk plan hedefleri bu sektrde imdikinden kat daha fazla yatrm ngrmektedir. (uraya dikkat!) ABD, Trkiyenin elik sanayisini geniletmesinden ho nut olmadn belirtmiken, SSCB bu sanayinin kurula bilmesi iin Trklere yardmc olmaktadr. Nitekim 6 milyon ton kapasiteye kacak olan skenderun Tevsi Tesislerinde gene Sovyetler almaktadr. Bunlarn dn da iki elik tesisi daha etd halindedir. Enerji Bakan, yapt konumada nmzdeki be yl iinde Trk e lik retiminin 20 milyon tona varacan sylemitir. talya ve Almanyann 60, Japonyann 110, ABDnin 120
193

ve Sovyetlerin 135 m ilyon ton yllk elik rettikleri gz nnde tutulursa, T r k iy e nin ya k n b ir gelecekte tal ya ve Alm anya ile bu sanayi dalnda b o y lmeye kal kaca anladm aktadr... Sistemin Trkiyeden ne istediinde kukusu kalan lar varsa, okuduklar u satrlardan sonra herhalde aylmlardr: Trkiye elik retmeyecek. Trkiyenin ylda 20 milyon ton elik retimini amalamas Amerikay homit etmiyor. Hele bu iin kamu sektrnce yaplma s tylerini diken diken etmeye yetmektedir. nk bu takdirde Trkiye kendi kendine yetebilen byk bir devlet olacaktr, kimseyi de iplemeyecektir. Bunun iin deil midir ki, petro-kimya sanayi dalndaki hedefleri mize de bozuluyorlar. Raporda, bu konuda unlar ya zl: Bunlarn yan sra petro-kim ya, gbre ve kim ya sal maddeler alanlarnda da T rk iy e b y k yatranlar da bulunmaktadr. B y k devlet kurulularndan birisi olan Petkim, T rk iy e y i petro-kim ya rnleri bakm n dan kendi kendine yeterli olacak b ir hale getirmeye a lmaktadr. (...) D n y a Bankas ise bu t r tesisleri, T rk iy e iin, fazla sermaye gerektirdii gerekesiyle tav siye etmemekte, yaplm alarna kar km aktadr. Uzatmaya gerek var m, imdiye kadar bin kere sap tadmz bir eyi, bir kere daha saptyoruz: Sistem Trkiyenin pazar olarak alkonmasm istiyor, ekono mi alannda onu bamszlatracak hele bytecek gi riimlere kesinlikle kardr. Yllardan beri IMF de, Dn ya Bankas da, Amerikann kendisi de Trkiyeyi bu trl giriimlerden geri brakmak iin bin trl yol de nemi, bin trl bask yapmlardr. Bunlarn arasnda askeri ynetimlere bavurmak yolu da vardr. nk bakn, ayn raporda ne yazlmaktadr:
194

 Yunanl bir diplom at, bize, DemirePin IMFnin emirlerini yerine getirmediini, ancak ordunun yne timi ele alm asyla bu nlemlerin alnabileceini syle mitir. (8 O cak 1979)

4 HEY KEMAL PAA, HEY... ... Evet, Yunanl diplomat Amerikan i evreleri iin kan Executive Intelligence Review'nun Trkiye hakkndaki hizmete zel gizli raporunda, byle diyor. Demirel Para Fonunun emirlerini yerine getirmiyormu, onlar ancak ynetimi eline alan ordu getirebilirmi. Bu kadar la kalsa iyi, arkasn yle getirmi o diplomat: " ... Oy nanan oyun, 1967 ylnda Yunanistanda baaryla ger ekletirilmi ve NATO tarafndan planlanm askeri dar be hareketine ok benzemektedir. Gerekte, Executive Intelligence Reviewnun rapo runda vard sonu da ayn dorultudadr: " ... Trki yenin bir an nce askeri bir ynetime kaymas, Para Fonu tarafndan arzulanmaktadr. Nitekim, Trk bas nnda kan baz haberlerde Londrann i evrelerinde, Trk Hkmetinin (Demirel Hkmeti) Para Fo nunun nerilerini kabul etmektense borlan iin bir moratorium iln etmeyi tercih ettii ileri srlmtr. (...) Amerikan bankalannn byk ksm, Trkiyenin, Para Fonunun nerilerini kabul etmesini istemekte ve ancak bu takdirde borlann yeniden dzenlenip den mesinin ertelenebileceini ileri srmektedir. Para Fo nunun nerileri arasnda vergilerin byk lde yk195

seltiimesi (ne tesadf, vergi tasarlar Mecliste), gelime hznn yzde 8den yzde 5e drlmesi (o i oldu bi le), yzde 75 orannda bir devalasyon (yzde 60 kada rn yaptk, daha bir yzde otuz istiyorlar) ve ithalatn tamamen durdurularak hem kamu, hem de zel sekt rn tamamen felce uramas vardr... (Eh, ithalatn k slmasyla Maliye Vekili vnyor bile.) Grne gre Para Fonu, istediklerinden nemli bir blmne Trkiyede askeri ynetim olmadan kavu mutur, bu bir anlamda o seenein gndemden karl masn gerektirir belki ama, Kamu ktisadi Teebbsle ri olm asa... KTlerin temsil ettii, Mustafa Kemal Paadan kalma o kamu nclnde abuk sanayile me ilkesi Trk planlamaclarna hl egemen olmasa... Ne var ki, ayn raporda zikredilen bir New-Yorklu ban kacnn dedii gibi, Trkler ok gururludur, devaml ithaltta bulunuyorlar ve bir trl o kahrolas gelime programlarndan vazgemiyorlar. in en gzel yan, daha dne kadar sistemin Trk ekonomisini batracak nlemleri yutturmak iin, yne timi eline almasn istedii Silhl Kuvvetlerin de, ambagodan beri, ufak ufak da baml olmaktan ka cak bir savunma sanayisi oluturmak yoluna girmi bu lunmas. Daha geen gn konumadk m? Genelkur may Bakan ne diyor: Bize gerekli paray verin, tank da yaparz, denizalt da, uak da demiyor mu? Neyle yapacak, elbette Trkiyede kamu nclndeki Trk sanayisiyle. nk, Kemal Paanm (Cumhuriyet Or dusunun Bakomutannn) daha o zaman dedii gibi, Trkiyedeki ecnebi teebbslerinin, ecnebi amalar nn iimizde uyandrd kayglar, btnyle ortadan kalkm deildir , stelik bizi aa olmaya mahkm bir halk olarak tanmakla yetinmemi olan Bat, ykl
196

mamz abuklatrmak iin ne yapmak lzmsa yapm tr . u halde, Trk Silhl Kuvvetlerinin de, memleke tin temel sanayisinin kurulmas bitmedike, her bakm dan, yrek istirahati duymasna olanak yoktur. Peki ya sivil ynetim? tiraf edelim ki; yllardr gelmi gemi btn iktidar lar KITleri arpalk gibi kullanmlar. Verimli ve krl a lmalarm nlemiler, adam kayrmak iin en elverili yer olarak ofrlar grmler, teknolojilerini yenilemele rine frsat tanmamlar, tek kelimeyle, iMFnin gri adam larnn gelip de bu kurulular ekonom ik bulm am ala r iin ellerinden geleni ardlarna koymamlardr. Artk akln bana toplamaldr politikaclarmz, Trkiyenin ekonomik egemenlii, birou sistem in tekelleri ve okuluslu irketleriyle ili dl olm u baz zel sektr kurulularndan deil, KTlerden, KTlerin hesapl a lmas, bymesi ve gelimesinden gemektedir, nk bu devlet, bu lus ekonomik egemenliini salarsa, o kadar gl bir temel zerinde yerlemi ve gelimeye balam olacaktr ki, artk onu yerinden kmldatmak mmkn olmayacaktr. Zaten, gerek dmanlarm zn bir trl rza gsteremedikleri, onaylayamadklar da budur.
O h ald e
chp

ik tid arn n e k o n o m i p o litik a s, siste m le

ilik ile rin d e KT lere u y g u n g re c e i ile m , b a m s z lk ve z g r l k o n u s u n d a e lim iz e n e m li ip u la r v e re cektir. iM Fnin n erilerin i k a b u l e tm e k te n se m o ra to riu m il n etm eyi yeley en e sk i ik tid a rla rn , b a b a k a n la r n u ra d k b e t h ay li ilg in , h a d i o n u d a b en s y le y e y im ,

Executive Intelligence Review'n u n h izm e te z e l r a p o

ru n d a n o k u y a lm :

... Daha nce de d borlar iin moratorium iln edilmi, daha nce de Para Fonu buna engel olmak iste
197

mitir. 1958 ylnda Babakan Menderes ekonomik du rumun kmek zere olduunu ve dviz yedeklerinin s fra indiini grnce, hem bir moratorium ilnna gitmek istemi, hem de SSCB ile ekonomik balarn gelimesini arzuladn belirtmiti. 1960 ylnda Menderes bir as keri darbe ile devrilmi ve yarglanarak idam edilmitir. 1965 ydnda ise Babakan nn borlar konusunda OECD nezdinde moratorium iln etmeyi dndn belirttikten sonra hafta iinde drlm ve iki yl sonra Para Fonunun setii adam olarak ve onun istek lerini yerine getirmek zere Demire! babakanla geti rilmitir. Ancak Demirel Uzun sreden beri gelime ta raftan iadamlarnn ve sanayicilerin basks altnda bu lunmaktadr... R a por bundan sonrasn ya zm yo r ama, 12 M a rt hepim iz hatrlyoru z... H e y Kemal-Paa, hey... (9 Ocak 1979)

198

flasa giden yol

Gemite, zettikle Tanzimat dnem inden sonra, ecnebi serm ayesi memlekette m stesna bir yere sahip oldu. Ve bilimsel anlamda denilebilir k, devlet ve hkmet ecnebi serm ayesinin jandarmalndan baka bir ey yapmamtr. Artk her uygar devlet gibi, yeni Trkiye de bunu kabul edem ez. Buras esir lkesi yaplam az.
M u s ta f a Ke m a l

ubat 1923

1 TRKN AKLI GE M GELR?

Yatlarmn, oundan farkl olarak, ben ilk defa tram vaya stanbulda deil, zmirde binmiimdir. stelik bindiim tramvay elektrikli deil, atl idi. Ne o, atnz m? Hi amayn, zmirde, ocukluumun Karya kasnda, atl tramvaylar hl saltanatlarn srdryor lard. skelenin nnden, her vapur geliinde Naldkene, Bostanlya ve Soukkuyuya gidip gelen, yazla r ak, klar kapal, son derece sevimli tat aralar. Tramvay yolunda oturanlarn, vatmanlarla, biletiler le ahbap olduklarn hatrlarm. in tuhaf, yle abu cak kalkmad da bu tramvaylar, 40 yllar boyunca g revlerini srdrdler. Yanl hatrlamyorsam, ortadan silinmeleri 50 yllarna denk geliyor. Atl tramvay ne demek!.-. stanbul, sanrm ok yl lar nce atl tramvaylarn elektriklileriyle deitirmi ti. teki Trk ehirlerindeki ocuklar bilmem ama, zmir ocuklarnn bu alanda da, stanbul ocuklarna oranla bir aalk duygusuna dmeleri olaszd. Nede ni belli, ehrin Alsancak yresinde atl tramvaylar ile ye dursun, Gzelyalya (o zamanlar ad Kokaryal idi)
201

Konaktan gcr gcr elektrikli tramvaylar kalkyordu. Tramvay, ya elli dolaynda olanlarn belleinde, ehir hayatnn ayrlmaz bir paras olarak yerlemitir. 30larda, mizah dergilerindeki karikatrlerin ou tramvay zerine idi. Otomobilin pahal bir lks, arabann gittik e nemini yitiren kt bir tama arac olduu dnem de, tramvayn nemini nasl kmsersiniz? Kmsedik, yalnz kmsemedik, otobslerin v zr vzr iledii bir dnemde, hl raylar zerinde giden bir tama aracna bal kalmay ilkellik saydk, sonunun nereye varacan hi dnmeden, nce tramvaylarm z otobslerle, sonra otobslerimizi zel otomobillerle deitirme yolunu tuttuk. Meerse byle yapmakla d a baml bir tamaclk anlayna yatyor, ilerde e hirlerimizi trafik skklndan geilmez hale getirecek bir tarihsel yanlla dyormuuz. imdi yle sy lyorlar. Elbette doru bir sz, Trkiye petrol ithl ede medii gn otobslerin de, otomobillerin de hurdaya kaca kesin, kesin ya, bunu anlamak iin acaba u son otuz senelik savurganl yaamak m gerekirdi? Sava yllarnda, benzin piyasadan ekilince, Avrupa ve Ame rikadan yedek para gelmeyince, byk ehirlerimizde insan tamacl kimlerin omzuna kalmt hi mi d nmediler? Elbette tramvaylarn! 40 yllarnda stanbulda tram vay olmasayd, ehir dururdu be! M akadan Taksime kadar, bir sabah, bavulumuzu koyacak taksi aram bu lamamtk; Maka-Tnel, Maka-Beyazt tramvaylar ise, sabahn krnden beri grev bandaydlar. imdi byk ehirlerimizden birinin belediye baka n kyor, diyor ki, ehir ii trafiini kemeketen, l ke ekonomisini savurganlktan kurtarmak iin tek yol, tramvaya dnmektir; zira, bir kere tramvay petrolsz
202

iler, kincisi yurt iinde yaplabilir, ncs vagonla r oaltlarak bir kerede yzlerce kiiyi bir yerden bir yere gtrebilir. Bu bakana gre, Trkiyenin tramva y terk etmesi gerekten tarihsel bir yanlg olmutur, eer bu yanlla dlmeseydi bugn ne ehirlerimizin i trafii bylesine berbat olacakt, ne de onca dvizi miz arur! Memleketi ynetmek gibi bir iddias olmayan orta lama vatanda, bu szleri duyunca ne hisseder dersiniz? Adamakll koyu bir hzn! Bundan otuz yl nce, tramvaylarda srar etmenin ehir ii trafiini altst ede ceini, zira bu aralarn az sratli olduklarn, zaten yer yznden gittike kalktklarn ileri srenler de, ayn partinin belediye bakanlar idi. nk, yakndan ince lerseniz greceksiniz ki, Trkiyenin tramvaylara veda etmek kararn verdii tarihlerle, Trkiyenin Amerika ile sk ilikilere girdii tarihler aa be yukar ay ndr. Galiba yazmtm, 1947 Hazirannda Trkiyeye gelen bir ikisat heyetinin bakan, gsn gere gere di yordu ki: Trkiyeye her eyden evvel, her trl kal knma ilnlarndan evvel, yol ve liman lzm olduuna inanmak icab eder. O tarihlerde bu szlerin, siz kalkn maya bo verin, size satacamz motorlu aralar iin yol yapn, ihra edeceimiz mallan indirmek iin liman in a edin anlamna geldiini sosyalistlerden baka kimse anlamamt. CH Pd e , sonradan devralan d p de (eski Demokrat Parti) ie ehir ii yollan asfaltlamak, motor lu ve benzinli aralar iin elverili hale getirmekle ba ladlar, sonra tramvaylar kaldrdlar, arkasndan sokak larmz en iddial, en lks, en ie yaramaz, en ok benzin yakan Amerikan otomobilleriyle doldu. Bunu ilerlemek, adalamak sanyordu bizim yneticilerimiz. 1950lerin ilk yllarnda, Avrupaya yolum dp de oralarda
203

tramvaylarn tkr tkr ilediklerini grnce ne kadar ammdr! Trkn akl ge gelir diye bir ataszmz vardr, ne kadar doru! (18 Austos 1978)

2 TEKERLE YENDEN KEFETMEK 1947 Hazirannda stanbula gelmi olan Amerikan ktisadi Heyetinin Bakam ne demiti Siz kalknma y filn bo verin, en iyisi yollarnz yapn demiti de il mi? Bundan tam bir yl sonra, 27 Temmuz 1948de zmirde yapt bir konumada Adnan Menderes DP adna kelimesi kelimesine unlar sylyordu: ... Mil li veya bamsz diye adlandrlan d siyaset gerekte Birlemi Milletlerdeki demokrasi anlayndan uzak lamak demektir. Oysa, Mustafa Kemal byk Nutkunun 276. say fasnda daha o zaman bakn ne demiti: Bizim vu zuh ve tatbik kabiliyeti grdmz siyasi meslek, mil li syasettir. Dnyann bugnk umumi artlar ve asr larn dimalarda ve karakterlerde toplad hakikatler karsnda hayale kaplmak kadar byk hata olmaz. Tarihin ifadesi budur, ilmin, akln, mantn ifadesi byledir. Milletimizin kuvvetli, mesut ve mstakar yaaya bilmesi iin, devletin tamamiyle milli bir siyaset takip et mesi ve bu siyasetin i tekiltmza tamamiyle uygun olmas ve ona dayanmas lzmdr. Milli siyaset dediim zaman kastettiim mana udur: Milli snrlarmz iin de her eyden nce kendi kuvvetimize dayanarak var
204

lmz koruyup memleketin i saadet ve imarna al mak! Devletin kurulu felsefesi budur, nn/Bayar takm nn 1947de balayarak, lkeyi getirdikleri yer neresidir, onu da biliyorsunuz. Oysa, bizzat nn uzun bavekil lik yllarnda, harl harl, Mustafa Kemalin zetledii bu ulusal siyaseti uygulamak iin uram, ulusal s nrlarmz iinde he'r eyden nce kendi gcmze da yanarak varlmz koruyup, memleketin gerek mut luluk ve imarna almtr. lk Cumhuriyet hkmetlerinin ulusal siyasetlerinin balca odaklarndan birisi demiryolu siyaseti idi. Bizim ocukluumuz demir alarla rdk anayurdu drt batan efsanesi iinde gemitir. Mustafa Kemal her Meclisi a konumasnda sorun zerinde ayrca durur, o yl boyunca hangi ehirlere ulatmz halka mjde lerdi. yle ki, demiryolu demek bir yerde uygarlk, bir yerde mutluluk, bir yerde bamszlk demek oluyordu. Sonra, Amerikallar geldiler, Trkiye Menderesin a zndan, milli siyasetin Birlemi Milletler ilkelerine uy madn iln etti ve demiryollarmz talihine terk edildi. Sorumlu bakan imdi km diyor ki, karayollar ta macl lkemizi geni lde da baml klmakta, pahalya gelmektedir, demiryollarmzn yenilenmesi ve yenilerinin yaplmas zorunludur: lkeyi kuzeyden gne ye, doudan batya yeni demiryollartyla katedeceiz. Bu ekonomimiz iin de gereklidir, savunmamz iin de! Tekerlei yeniden kefetmek deil de, nedir bu? Dorusu istenirse Trkler demiryoluna ncelikle sa vunma yznden ilgi duymulardr. Abdlhamit, Ana dolu Demiryolu Kumpanyasna da Badat Demiryolu irketine de (her ikisi de yabanc idi, Trkiyeyi smr geletirmek amacn gdyordu), emperyalizmin kkrt
205

t isyan blgelerine abuk asker sevk etmek iin izin vermiti. smet Paa ise, anlarnda demiryolunun ne mi konusunda unlar yazyor: " ... Ben Kafkas muharebelerinde esasl bir kanaat edinmitim: Yeni harblerin modern ordularnn, demiryolsuz menzil hatlar ile idaresi mmkn deildir. D a ha 1870den beri bu hakikat meydana km ve strate ji nazariyatna, temel prensiplerden biri olarak gemi ti. (...) Gene bunun gibi stikll Harbinde Kafkas Cephesinden Eskiehire getirdiimiz toplan ka ay bekle diimi hi silinmeyecek bir derinlikle hafzamda tarm. stikll Harbinden sonra taldb ettiimiz imendifer po litikas, iktisadi ve itimai sebepler yanmda, askeri za ruretlere dayanm ve seferlerin canl hatralan bizde hi gevemeyen bir etken olmutur. Mustafa Kemal ise 1 Kasm 1937de (lmnden bir yl nce) hl demiryolu baarlarmzla yle vn yordu: ... Demiryollan bir lkeyi medeniyet ve refah nurlanyla aydnlatan kutsal bir mealedir. Cumhuriyetin ilk senelerinden beri dikkatle, srarla zerinde durduumuz demiryollan inaat siyaseti, hedeflerine ulamak iin, dur madan ve baan ile tatbik olunmaktadr. Dou ve g neyde Sivas, Diyarbakr gibi byk menzillere varan hat lar, geen yd iinde Sivas/Malatya iltisakyla birbirine balanmtr. Zonguldaka varm olan hat dahi bu zen gin kmr havzasn i vatana balam bulunuyor. Si vastan sonra douya doru uzayp gitmekte olan hat da, ilk menzili Divrie varmtr. Bu kol nmzdeki yd Er zincana ulam olacaktr. Diyarbakrdan douya uza nacak hattn da inaatna balanmtr. ark Demiryollann (yabancdardan) satn alm olduumuzu bilirsiniz. Gneyde Nusaybine giden hattan baka yurt iinde b
206

tn demiryollarnn idare ve iletmeleri Cumhuriyet Hkmetinin elindedir. (Alklar...)

Cumhuriyeti kuranlarn milli siyaseti bu idi, sonra dan kendilerine milliyeti diyenler ise, bu siyasetin Bir lemi Milletlerin ilkelerine uymadm iln edip, Ame rikan siyasetini benimsemilerdi. imdilerde, yaptkla r yanln vehametini anlar gibiler ama, bunun hesab onlardan sorulmayacak m? (19 Austos 1978)

3 FLASTAN BAKA IKII OLMAYAN YOL... Krediyle i grmek, yni borlanmak, kapitalizmin ma yasnda var. Bir lke kapitalist uluslararas ticaret d zeni iindeyse, bor da verir, bor da alr. Sorun bu il kede deil. Kapitalizmin emperyalist aamasnda, geli mi devletler daha az gelimi olanlara, yle koullarla kredi aar, bor verirler ki, bu, gerekte o lkelerin n ce ekonomisini, sonra bamszlm teslim almalar anlamna gelir. Kredi verip bir ticaret kurumunu kurta rabildiin gibi, batrabilirsin de, herkesin bildii bir ey deil mi bu? Baz firmalarn, dier baz firmalar ele ge irmek iin, onlara ar derecede kredi atklar grl memi ey midir allahakna? te lkeler aras ilikiler de de byle oluyor: Bir lke teki lkeyi kalkndraca m diye ylesine borlandryor ki, sonunda borlanan alacaklsnn tutsadr. Bunlar genel lflar, ama doru lflar, Trkiyenin kinci Dnya Sava ortalarna kadar dedii Osmanl borlan, Batl emperyalist sistemin Osmanly teslim
207

almak iin kulland en etkili ve geerli ekonomik ara lard. Osmanlmn kapitalist ekonomi dzeninden bir ey anlamay, bu yzden de borlanma politikasna ba lklama dal tekilerin iini kolaylatryor. lkokullar da bile okutulmaz m, padiahlar yabanclardan aldk lar bor paralar sefahatla yediler diye, doru taraf ok: lerinde saray yaptran da vard, baka trl ar ur edeni de. Bakn Parvus Efendi, bu konuda ne diyor: Trk Hkmeti, bir kere borlanmaya balaynca, nceleri borlanmamakta gsterdii arl, hesapszca ve ihti yatszca borlanmak suretiyle yine gstermitir. Durum, her para verenin ileri srecei her koulu kabul etmeye kadar varmtr. Borlarn bte zerindeki arl, bor faizlerinin ancak yeni bor szlemeleri yapmak suretiyle denebildii kesinlikle dikkate alnmamtr. (...) Trkiyenin Avrupa Bankalanna dedii faiz ora n yzde 15-20den aa deildi. Byle bir mali politi kann iflas etmesi zorunluydu. Etmitir de. Hesab yapan A. Heidborn, Trkiye Mliyesi adnda ki eserinde unlar yazyor: 1874/75 yl btesinde 25.000.000 Osmanl liras gelir gsterilmitir. Olmayan bir rakamdr bu. Gerek gelir 17.000.000dur. Bundan devletin d borlar iin de 13.000.000 ayrmak gere kir. Dolaysyla hkmete, ynetim ve baka devlet har camalar iin gerekte ancak 4.000.000 lira kalr. Boz dur bozdur, harca. Parvus Efendi, 1854/1874 arasnda Osmanl DevIetinin borlarn hesaplam, u mthi sonucu bulu yor: Borlanlan miktar: 5.297.676.500 Frank, buna karlk ele geen miktar: 3.012.884.714 Frank. Parvus Efendinin yorumu da u: ... Ele geen paramn, dev
208

lete bor olarak ykletilen paradan, banka, komisyon cretleri ve baka birtakm giderlerin dlmesiyle, bor alman 5.297.676.500 Franktan ancak yansnn, yni 2.700.000.000 Frankm kullanlabilecek durum da olduu anlalr. Dolaysyla Osmanl Devletine 2.500.000.000 Frank havadan bor yklenmi olmak tadr. Yni devlet be santimini bile alamad paray demek ykmllne sokulmutur. Byle bir kmaza girilince ne yaplr, amura yatl maz m, Osmanllar da yle yapmlar: Borlan demi yorlar. Grlt kyamet. Zamann Dvel-i Muazzamas Osmanlnn tepesine yor, dersin, demeye mecbursun, yle asarz, byle keseriz diye. Hakllar m, dardan bakarsan yle gibi, borlanan Osmanl, borcunu demeyen de O, elde szlemeler var, alacak l olan elbette alacan isteyecek. Gerekte ise, Avrupa lI Osmanhy dolandrm, iyice altm altya balam. Parvus Efendi bunu da aka yazyor: ... Sonralan Trkiye demeleri durdurduu zaman btn Avrupa grlt ve fkeye boulmutu. Ancak yukarki rakamlar gz nne alnrsa bu grlt ve fkenin, Osmanllann g durumlanndan, Osmanl memurlarnn dncesizlik, acemilik ve ihanetlerinden yararlanan Av rupa maliyecilerinin her trl agzllk snrm ama s demek olduu sonucuna kolayca varlacaktr... Parvus Efendi, sanki nice yllar sonra yeniden ayn yollardan geeceimizi sezmi gibi szn burasnda bir de nasihat veriyor ki, ereveletip Maliye Bakannn baucuna asmak gerekir sanrm. ... Finans dnyasyla iliki kurulaca zaman, gei rilen bu tecrbeyi daima dikkate almak gerekir. Borsa ilemleri ve banka politikas, Trkiyeyi iflastan baka k olmayan bit yola srkleyecek gtedir. Hem de
209

paldr kldr ve sorum lu kiilerin ruhu bile duym adan girilen bir y o la ... Bunlar niye anlatyorum, biliyorsunuz. Tarm rn lerinin rehin edilmesi sorunu, yakn tarihmizde yaa dmz dramlara ne kadar benziyor. stelik, Ankann verdii bir habere baklrsa, olayn ayrntlarndan Babakann haberi bile yokmu. Alacakl Wells Fargoya ta nnm ayrcalklarn, yeniden gzden geirilmesine allyormu. Anlamann sakncalar giderilecekmi, vs. vs. imdi gel de Parvus Efendiye hak verme, ne demi adam, paldr kldr, sorumlu kiilerin ruhu bile duy madan, lkeyi iflasa gtrecek bir yola girersiniz deme mi mi? Osmanl, iflasm Muharrem Kararnamesi ile iln et miti. (1881) (31 O c a k 1979)

ELN VERRSN, KOLUN GDER Mustafa Kemalin, yeni Trkiye devletinde neyi nasl yapmamak gerektiini saptamak iin kulland yn tem, basit fakat etkileyiciydi: smanhnm yakn tarihi ne bakard. Cumhuriyetin, Mustafa Kemal dneminde, yabanc sermayesinden ve yabanc borlarndan, ylan dan kaar gibi kamas, bouna mdr sanrsnz? Osmanhnm ykln kolaylatran ekonomik z ln kkeninde, ngiltere ile yaplan 1838 Ticaret Anlamasnm bulunduunu, iin uzmanlan sk sk syle mitir. Bu anlama, Osmanl ekonomisini yabanclara teslim ediyordu. imdi de benim sylememin hibir an210

lam yok, ama 1835te, yni daha anlamann imzalan masndan yl nce Trkiyeye askeri uzman olarak ge len Von Moltke unlar yazyordu: Ticaret, yaban c mallarn yerli hammaddelerle deitirilmesinden iba ret. Trk, hammaddesini kendi yurdunun yetitirdii bir okka ilenmi kumaa karlk, on okka.ham iplik veriyor. (...) Bakentin yaknnda usuz bucaksz yerler bombo durur, hkmet Odesadan buday alr. Top raklar, ormanlar, sular olduu gibi duruyor. Trkiyenin btn ticaretinin, kendi yasalarnn himayesi altnda ya ayarak, bu devletin iinde bir sr devlet yaratan ya banclarn elinde olmas bundan. Trkiye hammadde lerini yabanc lkelere satt halde, elde ettii para ile yabanc endstri rnlerini deyip alamyor. Para kuru nun durumu, parann deerini drmek gibi hazin n lemlere bundan tr bavuruluyor. Edward Michelsen adndaki bir ngiliz yazar da, o zamanki Trk/ngiliz anlamasnn etkilerini incelerken, unlar saptam: " ... Dier taraftan, eskiden Trkiye de yetien ve yabanc memleketlerde byk n olan Trk endstrisinin birok kollan imdi mahvolmutur. Bunlar arasnda pamuklu endstri gelir ki bugn tamamyle ngiliz endstrisi tarafndan salanmaktadr. amn elik baklan, Kbnsm eker endstrisi, znikin ini en dstrisi, Teselyamn Trk kzl iplik boya endstrisi hep yok olmutur. Btn bu endstri kollannm bugn bu topraklarda artk izi bile kalmamtr. Bunlar 1853te yazlm, anlamadan yirmi yl kadar sonra, grdnz m Batya almay Bathlar nasl anla tyor? Peki ya bizimkiler? Niyazi Berkes, Ltfi Tarihinden u ilgin blm aktarr: ... O muahede ile tekel usul kalkt ise de ye
211

rine yabanc tekeli geldi. Osmanl lkesinde yabanclar hrdavatla kadar girdiler. Yksek devletin tebaas nn esnafl ve ticaretini, yabanclar adm adm elleri ne aldlar. endstri btn mahvoldu. Avrupa emti as reva bularak, kalan paramz da Avrupaya ekilip gitti. bret gazetesinde, Sanat ve Ticaretimiz balkl bir yazda ise, hal-i prmellmz, birka satrla yle izil mi: " ... En sonunda esnafmiz, tccarmz, uakla, kolculua dklmekten baka are bulamadlar. Mil yonlarca kapitale birka torba bakr belikle nasd kar durulabilirdi? Yeni eitimin uygulannn z diyebi leceimiz Avrupa fabrikalarna, krk rk birka edavatla nasl kar konulabilirdi? imdi, durumu toparlayalm: Bir yandan, yabanc sermayesini ieriye buyur etmiiz, o gelimi teknoloji si ve hzl yaylma gcyle i pazarmza yerlemi, bylece iyi kt var olan endstrimizi ykp, tccarmz pe rian etmi. Bir yandan, ekonomimiz ve mliyemiz git tike bozulduundan, d borlanmalar yksek faizler le birbiri zerine binerek, dengemizi altst etmi. Yaban c sermayenin ve yabanclardan alnan borlarn, Osmanllar eyrek yzylda getirdii yer, iflasn tam ken disidir. Muharrem Kararnamesi ite bunun stne geliyor, hem ne geli. Parvusa gre, daha nce devletin Galata bankerleri ve Osmanl Bankasyla olan ilikilerinde ge erli olan baz usuller, bu kararname ile Avrupa finans kapitaline de tannyor, bylece devlet gelirleri alacak llarn ya ynetimine braklyor, ya da onlara kiralan yordu. Bundan Dyun-u Umumiye adyla bildiimiz korkun rgtn ortaya ktn sylemitim sanrm. Osmanl Hkmeti, yabanclara borlarn tahsil ede212

biimeleri iin, ttn ve tuz tekel gelirlerini, bunlarn ya n sra damga pulu resmini, alkoll ikiler resmini, stan bul ve daha baz blgelerin balk resmini, birok yerin ipek rn, tmbeki resmini rehin ediyordu. Pratikte Dyun-u Umumiye idaresi geni kapsaml bir rgt olarak ortaya km, devlet mliyesinin ya nnda, ona paralel, ondan gl bir rgt olarak al mtr. Hem de, Avrupa diplomasisinin, zel bir irket deil de, sanki kendi temsilcisiymi gibi davrand bir rgt olarak. imdi sz yine Parvus Efendiye brakyorum: " ... l kenin her yannda ubeler aarak, binlerce memuruyla koskoca bir rgt oluturan Dyun-u Umumiyenin, bu rgte dayanarak devlet gelirinin byk bir blmn kendi penesine drmemesi olanakszd. (...) Bu yolda yrmenin ne tr sonular verdiini iyice kavrayabilmek iin, aadaki saylara bir gz atalm: 1882/83 ylnda devlet gelirleri Dyun-u Umumiye ynetimine girdii zaman, rgtn ynetimi altndaki geliri; 2.522.498 Osmanl lirasndan ibaret iken, bu say 1911/12 ylnda 8.258.292 liraya ulamtr. (Art oran yzde 288.) Gel de Kemal Paann dediklerini hatrlama: Evvel ce Trkiyedeki ecnebi teebbslerinin, ecnebi amala rnn iimizde uyandrd kayglar btnyle ortadan kalkm deildir. Bazen ar derecede kukulu davran yorsak, bize ok pahalya mal olan zgrlmz kay betmek konusundaki korkumuzdandr. (29.10.1923) (1 ubat 1979)

9
213

c Mdafaa-i hukuk
"... Biz Bat em peryalistlerine kar yalnz kurtulu ve bam szlmz korumakla yetinm iyoruz. A yn zamanda, Bat emperyalistlerinin, gleri ve bilinen aralaryla, Trk milletini em peryalizm e ara olarak kullanmak istemelerine engel oluyoruz. Bununla btn insanla hizm et ettiimize inanyoruz."
M u s t a f a Ke m a l

20 Haziran 1920

1 ORDU KEM ALPAANIN ORDUSU SE... Geen gn yeri dt, Genelkurmay Bakan, Ordunun asl gTevi vatann savunmasdr gibi bir sz etti, hell olsun! Diyeceksiniz ki bundan daha tabii ne olabilir? u son yirmi be yln olaylarn bir hatrlarsanz, kazn aya nn pek de yle olmadn hemen fark edeceksiniz! Trk Silhl Kuvvetleri, isteyerek istemeyerek birka kere politikaya bulatrlmtr; bu bir dram, stelik bu i Atatrk ve Atatrklk adna yaplmtr, bu da kin cisi.. Yllardr yazarm, Gzi Mustafa Kemalin ordu an lay, politika anlay ile hkmet darbelerini, askeri mdahaleleri badatrmak olanak d bir ey! Biraz ta rih bilen birisi, yakn tarihimizde bu trden darbelere, mdahalelere hevesli olanlarn, ittihatlar olduunu, Mustafa Kemal Paamnsa bandan itibaren bu eilime kar ktm bilir. Ben baz kitaplarmda (Faizmin Ayak Sesleri, Hangi Sol) konuya epeyce daldm, kendi me gre aklamalara giritim, sorunun tam anlamyla aydnla ktn sanmyorum, fikrim odur ki nn toplumu hayranlan, askeri demokrasi tutkunlar, iler istedii gibi gitmedi mi konuyu sk sk gndeme getir217

mekte, iin garibi, bunu yine Atatrklk adna yap maktadr. O halde daha bir zaman tartacaz. Ali Fuat Paa (Cebesoy), evket Sreyyaya yazd bir mektupta ttihat ve Terakki Cemiyeti iindeki faali yetlerini anlatrken, M ustafa Kemalle onun, lkenin nemli sorunlarna dikkati ektiklerinden dolay cemi yet resas tarafndan sevilmediklerini syler, arkasn yle getirir: " ... Bu meseleleri ortaya koyduumuz zaman ara mzda ihtilf kt. Bunun zerine bizi Selanik dnda rehberlik vazifesine verdiler. Ben Selanikle Manastr, Mustafa Kemal de Selanikle skp arasnda, rehberlik ilerimizi yapyorduk. Fakat Hrriyetin ilnndan son ra, aramzdaki ihtilf da artt. Mustafa Kemal, cemiyet le megul olan subaylarn ya orduyu brakmalarn, ya cemiyetten bsbtn ayrlmalarn istiyordu... ttiht ve Terakki Cemiyeti, esasnda bir zabitler komitesiydi, Mustafa Kemal ise grld gibi daha 1900lerde ordunun politikaya bulatrlmasna kar kmt. Sene 1909, Selanikte ttiht ve Terakkinin ikin ci byk kongresi toplanyor. Mustafa Kemal Trablusgarp delegesi olarak kongreye katlmaktadr. Tevfik R t Arasn hatralarna gre, Mustafa Kemalin ortaya att ve genel kurulun epeyce tartt tez ise u: " ... Ordu mensuplan cemiyet iinde kaldka hem parti kuramayacaz, hem de ordumuz olmayacaktr. Mensuplarnn pek ou cemiyet azas olan III. Ordu tam manasyla modern bir ordu saylmaz. Orduya da yanan cemiyet de millet bnyesinde kk salamamaktadr. Bunun iin bir an evvel, cemiyetin muhta olduu zabitleri veyahut cemiyette kalmak isteyen ordu mensup larm, istifa suretiyle ordudan karalm. Bundan son
218

ra zabitlerin ve ordu mensuplarnn, herhangi bir siyasi cemiyete girmelerine mni olmak iin kanuni hkmler koyalm. Kemal Paamn askerin siyasete bulamasna kar olduu bundan d a h a a k bir ekilde sylenebilir mi? Ama i byr, tartmalar geniler, evket Sreyyaya gre bu hususta Edirnede II. Ordudaki cemiyet men suplarnn da fikirlerini almak iin heyet gnderilmesi karar bu tartmalar srasnda alnmtr ve M ustafa Kemal Beyin fikirleri u biimde zetlenebilir: a/ Cemiyetin bir siyasal parti haline getirilmesi, b/ Ordunun politikaya karmamas, c/ Cemiyetle mason luk arasnda bir ilgi kalmamas, d/ Cemiyetin iinde eit lik olmas, d Hkmet ileriyle din ilerinin birbirinden ayrlmas. ttiht ve Terakki ileri gelenleri, Mustafa Kemalin fi kirlerine itibar etmezler, etmezler de ne olur, ordu boa zna kadar politikaya dalar, Balkan Sava patlaynca re zil olur. Osmanl, ttiht ve Terakkinin bu hatasn ne kadar ar demitir bilir misiniz? Aln size bilano: " ... Grleri ne yazk ki doru kmt. Siyaset ku manda kadrosunu paralamt. Moral noksan birlik leri babo kmeler haline getirmiti. Stratejik hatalar ve tedbirsizlikler de harbi kaybettirmiti. Vatann en g zel paralan elden gitmiti. Hem urunda o kadar aldan 23 Temmuz ihtilli baansmdan sonra ve hepsi hepsi ancak 4-5 yl iinde karladan kayplar dn lrse, bilano ne kadar feci idil Zaten ve fiilen elden k m olmakla beraber Bulgaristan Dou Rumelisinin, Bosna Hersekin Giritin kayb, Trablusgarp-Bingazinin talyanlara geii, imdi de Dou Trakyadan gayri b tn Avrupa Trkiyesinin ebediyyen kayb... Bu ne ba dndrc bir tablo idi.
219

Peki siz, askerin politikaya girmemesi gereini sa vunmu, girince ngrd bellara uradmz gr m Mustafa Kemal gibi bir adamn, kendi kurduu devlette bunun aksini isteyip savunabileceine nasl ina nrsnz? (24 Temmuz 1977)

2 KOMTACI DEL, KONGREC Mustafa Kemalin ordu anlay, politikayla ilikisi ko nusundaki dnceleri, Silhl Kuvvetleri politikaya ek mek, partiler arasndaki ekimelere kartrmak ama cna elvermez de; devrim anlay, tepeden inmece aske ri darbe devrimciliine elverir mi? Asla ve kata! Hi unutmaynz, 19 M ayta Anadoluya geen Paa, 9. Ordu Mfettii sfatm tamaktadr, daha n ceden Karabekir Kzm Paayla, Cebesoy Ali Fuat Paayla lkeyi dmandan temizlemek, gerekirse Ana doluda bir harekta balamak iin mutabk kalm tr. Hadi baka trl syleyeyim, Mustafa Kemal, iste se, Anadolu harektn paalar aras bir cunta, subay lar aras bir devrim komitas olarak kurup gelitiremez miydi? Pekl yapar gelitirirdi. stelik, o zamanki orduda bulunan ttihtlk gelenei elveriliydi buna. Yapmamtr. Komita fikri yerine kongre (ra) fik rini benimsemi, askeri bir hareket yerine halk hareke ti fikrini uygulamtr. ttihatlar ne yapmsa, o tersi ni yapar. Halktan delege arr, bunlar toplar, Mdafaa-i Hukuk iin kararlar alnmasn salar, milli mca
220

delenin balarnda; stelik bu rgtlerin silhl eylem ka nad da dzenli ordu deil, Kuva-y Milliye Milisleridir, yni silhlanm halktr. Kongreler, olaan gelimeleriy le Byk Millet Meclisine, Kuva-y Milliye de Byk Millet Meclisi Ordusuna dnr. O ki komutandr, o ki hareketin ruhudur, beynidir, her eyidir, kurduu or dularn bakomutan olmak iin Meclis karsna kar, yetki ister, nefes tketerek zar zor alr. Ne mecburiyeti vardr birader, paalar nasl olsa ondan yanaydlar, cart diye bakomutanm dese kim hayr diyebilecekti, demez ama, neden demez, nk egemenliin kaytsz artsz halkta olaca bir devleti kurarken, nce kendisi herke sin uygulamasn isteyecei bir ana kurala uymazlk ede mezdi. Uymutur. Onu Trkiye Byk millet Meclisi ordu larnn bakomutan yapan Trkiye Byk Millet Mec lisi olmutur. Hadi bir anm anlataym: 12 Mart ertesinde, Demok rat zmirde bir det kardm; Kemal Paann bir resmi ni her gn yaymlyor, altna da demokrasi, zgrlk, cumhuriyet, ordu, askerlik konularndan seilmi szle rini koyuyordum. Skynetim komutann en ok bu ra hatsz etti. Neden? Kemal Paann szleri, Cumhuriyetin Silhl Kuvvetlerini kesinlikle Cumhuriyetin snr larn ve gvenliini savunmakla grevlendiren szlerdir, emperyalist sistemin telkinlerine uyarak lkenin iinde bir igal ordusu grevini stlenmesini ngrmez. Sz temsili, u dedikleri: Trkiye Byk Millet Mec lisi Hkmetinin ordusu istilalar yapmak veya saltanat lar ykmak ve saltanatlar kurmak iiri unun bunun elin de alet-i ihtiras olmaktan mnezzehtir. nsanca ve ms takil yaamaktan baka gayesi olmayan milletin ayn mefkre ile mtehassis ve yalnz onun emrine tabi ve sadk
221

z evlatlarndan mrekkep muhterem ve kymetli bir he yettir. (Nisan 1922) Ya davran? 1924 Ekiminde bamz derttedir, Hak kari blgesinde ordu Nesturi tedibat ile megul, ngil tere Ankaraya ltimatom veriyor, Meclis olaanst toplantya arlmtr. Kemal Paa Nutuk'ta diyor ki: ngilterenin ltimatomuna malum olduu vehile ce vap verdik. Harb ihtimalini gze aldk. te bahsettii miz zevat bu mkl anda, bir ecnebi devletin bize h cum edebilecei zamanda, kendilerinin de bize taarruz ve hcum ederek hedeflerine shuletle vasl olabilecek lerini tahayyl ettiler. Muharebeye hazr ve mde bu lundurmak zorunda olduklar ordularn basz brakp vaktiyle hazzetmediklerini ifade eyledikleri politika sa hasna itap ettiler. Burada ac ac eletirdii kiiler, Karabekir Paa gi bi, Ali Fuat Paa gibi Milli Mcadele arkadalardr. Mecliste ona ve Cumhuriyete kar, politikaclarn e virdii bir entrikaya ara olacak bir grnt verirler. Kemal Paa derhal Genelkurmay Bakan Fevzi Paaya ve ayn zamanda milletvekili saylan teki ordu komu tanlarna bavurarak, ya milletvekilliini, ya komutan l tercihlerini ister, ikisinin bir arada bulunamayaca ndan emindir. Onun daha 1909da bu dncede ol duunu bilmiyor muyuz? Sonu istedii gibi olmu, komutanlarn ou milletvekilliinden ayrlmtr, tered dt edenler de milletvekilliini semi sayldlar. Kemal Paanm sonucu verdii satrlar, Cumhuriyet ordusunun siyaset kulisinden uzak durmas konusunda ak direktiflerdir: Efendiler, mebus olan Erkan- Harbiye-i Umumiye Reisi ve kumandanlar, orduda siyasetle alkadar unsur bulunmasndaki mahsuru takdir ederek, bu baptaki
222

teklifim i hsn telakki ve bana fiilen itim atlarm izha r ettikten sonra Cevat ve Cafer T a y ya r Paalarn mfetti lik ve kumandanlkta kalmalar caiz grlemezdi. Bina enaleyh derhal askeri vazifelerine hitam ve rild i. yi okudunuz deil mi? Derhal askeri vazifelerine hi tam verildi diyor. Bir de Atatrk byle isterdi diye, yl lardr masal dinliyoruz. Ne de yle istermi ya! {25 Te m m u z 1977)

3 M. KEMALN ULUSAL SAVUNM A ANLAYII Osmanl, 17. yzyln sonundan, 18. yzyln bandan itibaren (Karlofa Bar, 1699) aralksz gerilemitir. Mttefiklerin Damat Ferid Hkmetine imzalattrdk lar Sevres Antlamas, bu gerilemeyi Anadoluda sr dryor, devleti birka ilden ibaret ufack bir beylie dntryordu. Biz kefeni yrtp Trkiye Cumhuriyetini kurduumuz iin pek aldrmayz, bir anlamda Kur tulu Sava, padiahla ve halifelie kar da srdrl m, demokratik devrim zellikleri olan bir savatr, gel gr ki Mslman dnyas olay byle grmez. Os manlInn Avrupa ilerinden adm adm Anadolu ileri ne gerilemesi, ayn zamanda, teki slm lkelerinin, adm adm, emperyalizmin (hepsi de Hristiyan lkele ridir) boyunduruuna dmesiyle kout olduundan, bunda slmn Hristiyanlk karsnda genel bir geri lemesi olarak grr. Bu nokta nemli, iyice, kavramak lzm. Bu nokta kavranmazsa, ne Kurtulu Sava sra snda Hind Mslmanlarnn Anadolu hareketine gs
223

terdikleri yaknlk ve yardm gerek yerine konabilir, ne de Kbrs kartmasnn evremizdeki Mslman lke lerde uyandrd heyecan. Her iki harekette de, teki Mslman lkeler, Hristiyanlk karsnda yzyllardr gerileyen slmn tekrar kkremesini, ayaa kalkmas n grmektedirler. Bunlar niye anlatyorum? Her eyden nce kendi mize gvenmeliyiz diye bir lf ettim, kendimizenin zerine zellikle bastm ya, ona geleceim. Yeniler bil mez, Cumhuriyet ilk nesillerini srarl bir gven alama kampanyasyla yetitirmitir. Sonralar oumuzun alay ettii, Bir Trk dnyaya bedeldir, Trk n, al, g ven vs. gibi sloganlar, Mustafa Kemal tarafndan bilin li olarak ortaya atlyor, bununla, yzyllardr birbirini izleyen srekli yenilgilerin bunaltt Trk insannn ba n dik tutmasn renmesi amalanyordu. nk Mustafa Kemal Paa bir eyi iyi anlamt: Bamszlk la bir ulusun kendine gveni arasndaki ilikiyi. Kendi lerine gvenemeyen uluslar, teki uluslarn oyunca olu yorlard. u szler onundur: Benim kanaatim o idi ve o oldu ki, dnyada insan diye yaamak isteyenler, insan olm ak niteliklerini ve glerini kendilerinde grm elidirler. Bu uurda her trl zveriye raz olm aldrlar. Yoksa bizi hibir uygar ulus onlarn kendi arasnda ve izgisinde grm ek istemez. Belki hi beklemiyordunuz ama, sz dnp dolap Trkiyenin kendi atom bombasna, kendi savunma sistemine gelecek. Hani u Atatrklkten dem vu ran politikaclar var ya, son otuz yl iinde Mustafa Ke malin savunma anlayn terk etmi, tam kartn yap mlardr. Aklamas ok kolay, Mustafa Kemal iin ya banc komutanlarn iin iine karaca ulusal bir sa
224

vunma olamaz. Btn harb-i umumi boyunca Alman genelkurmay ile Alman generalleri ile dalam durmu tur. Savan en tumturakl bir nnda, zamann Dile ri Bakanna demitir ki: ... Bana bir ey nerdiniz ki ben onu yapamam. Bakomutanlm vekletine ve onun genelkurmayna bavurmak ve tereddderimi gi dermek... Beyefendi, farknda deil misiniz ki, artk bu memlekette ulusal bir genelkurmay heyeti yoktur, bir Alman genelkurmay vardr, o Alman genelkurma y ki, ilk i olarak, benim gibi dik bal bir askeri ordu dan karmak karan verdi. Beni o heyete mi gnderiyor sunuz? Flih Rfkya yazdrd anlar okuduysanz, ya banc denetiminden ne kadar irkildiini, lkenin ve or dunun ne kadar kendisine gvenmesinden yana oldu unu grrsnz. Konuyla ilgili olarak, Enver Paay ve arkadalarm bakn nasl eletirmi, grlerini na sl belirtmitir: ...O (Enver) ve arkadatan zaten daha nce Trk ulusunu uygunsuz duruma sokmulard. Bu uygunsuz durum ordunun yabanc komutanlann eline brakl mas, verilmesidir. Bu adan Almanlan ve Alman aske ri heyetini tenkit etmek istemem, asl tenkide lyk olan lar, elbette bizim devlet reisimiz ve zellikle devlet adamlanmzdr. Trk ordusunun gsz ve kabiliyetsiz oldu u inancyla, o heyeti, ayaklarna kadar giderek ve ri ca ederek memleketimize davet edenler onlard. Bu he yete Trk milletinin kabiliyetsizliinden, beceriksizliin den ak biimde sz edilmi, kendilerine deta gelip bi zi adam etmeleri teklif olunmutu. Byle bir bavuru zerine gelen bu heyet, ilerine girdikleri insanlan ve evreyi, gsz, htt haysiyetsiz telakki ederse, mazur grlebilir. Ben ordunun, kaytsz artsz, btn srlan
225

ile Alman askeri heyetine verilmesi ve braklmasndan ok zgnm. Daha karar vermezden nce, bir rastlan t ile durumu rendiim zaman, sesimin eriebilecei m akam lara kadar itirazlarda bulunmay grev saym tm. tirazlarma kimse cevap vermedi.

Zalim ve dehet verici bir oyun oynamak isterseniz, ne yapn biliyor musunuz, u yukarda verdiim metin de Alman askeri heyeti szlerini n a t o , Almanlar szle rini de Amerikallar kelimeleriyle deitirin, bu takdir de Kemal Paann son otuz yllk savunma anlaymz hakknda ne dndn elde edeceksiniz. nk, Tanr da biliyor ki, Atatrklk adna son otuz ylm yneticileri Trk savunma anlaym kknden saptr mlar, Trkn kendine gvenini yitirmesine neden ol mulardr. Yeni yeni bazlarnn uyanr olduunu gr mekteyiz. Ge kalmadan, nkleer silhlar konusunda da kendimize gvenmemiz gerektiini anlasalar bari.
(20 Temmuz 1979)

4 ULUSAL SAVUNM A KAVRAMI: MDAFAA- HUKUK' Trk ordusu N A Toy a tutsak edilmeden evvel, ulusal bir savunma kavramna sahip deil miydi? Elbette sa hipti, hem de en iyisine: Bakomutan Gzi Mustafa Ke mal Paanm saptad ulusal savunma kavramna. s tiyorum ki, konuyu lfa bomadan grelim, bunun da en iyi biimi o ulusal savunma kavramn Kemal Pann szleriyle aktarmaktr:
226

 stikll-i tam, bizim bugn, deruhte ettiimiz vazi fenin ruh-u aslisidir. Bu vazife, btn millete ve tarihe kar deruhte edilmitir. (...) Bilgin, bilgisiz, btn hal kmz, belki iindeki zorluklar tamamiyle anlamakszn, bugn yalnz bir nokta evresinde topla-um ve so nuna kadar kanm aktmaya karar vermitir. O nokta, tam bamszlmzn salanmas ve srdrlmesidir. Tam bamszlk (istikll-i tam) denildii zaman elbetit siyasal, parasal, ekonomik, yasal, askeri, kltrel vb... her ynde tam bamszlk ve serbestlik demektir. Bu saydklarmn.herhangi birinde bamszlktan yoksun luk, ulusun ve memleketin, gerek anlamda btn ba mszlndan yoksun olmas demektir. (5 Ekim 1919) Ulusal savunma kavramnn temel ilke ve hareket noktas, ite budur. imdi gelelim rgt (tekilt) soru nuna. Gzi Mustafa Kemal, ulusal savunma kavramnda rgt sorununa yle yaklayor: ... stanbulda hk met merkezi vard ve btn kuvvetler oraya balanm t. Hkmet merkezi, dmanlarn kuvvetli emberi iinde, vatan savunacak, ulusun ve devletin bamsz ln koruyacak toplam glere (kuvve-i umumiye), ulu sa emrediyorlard. Byle verilen emirlerle milletin ara lar ye devlet, asl grevini yerine getiremiyordu. Bu sa vunma aralarnn bamda gelen ordu kukusuz asl g revini yerine getiremiyordu. (Buraya dikkat!) te bunun iindir ki, vatam savunma ve korumadan ibaret olan asl grev, dorudan doruya ulusun kendisine ynelmi olu yordu. Ulus orduya, kendi iinden teslim ettii bireyle rini, dman saldrsna urayan blgelerin savunmas na, dman saldrsna urayan kardelerinin hayatnn savunmasna memur etmeye mecbur olmutur. te bu na Kuva-y Milliye (ulusal kuvvetler) diyoruz. Ve btn evren de byle diyor. (Mays 1920) Bilmem yorum ge
227

rekiyor mu, Kemal Paann ulusal savunma kavram ulusun tam bamszln kendi kuvvetleriyle savun mas ilkesine dayanmaktadr. Bu, silhl eylem taraf iin, bir de sivil savunma rgt konusu var ki, ona yakla m da yle: Ulusun birliini yaratan ve stanbulun iinde bulunduu koullara ramen bu birlii dahilde ve ha rite gstermeye ynelik bir amala yaplan rgtlenme ise, yalnz Kuva-y Milliye eratndan ibaret deildir. Tam tersine, btn memlekette, memleketin en uzak kele rinde bile meydana gelmi dorudan doruya yasal ve uygar bir rgttr ki ona Mdafaa-i Hukuk rgt di yoruz. Onda silh sz konusu deildir. Belki uygar, top lumsal ve genel bakmdan siyasal bir demek (cemiyet) demektir. (...) te merkezde merci bulamayan ordu da elbette bir taraftan korunmak, ynetilmek, yneylendirilmek (sevk ve idare) gereini duyuyordu ve bylece Mdafaa-i Hukuk rgt, Silhl Kuvvetleri de iine al m bulunuyordu. (Mays 1920) Ne kadar ak. Gzi Mustafa Kemal, aslnda onu da ha da ak bir biimde, handiyse bir zdeyie indirgeye rek 1919 Aralknda yle ifade etmiti: Kuva-y milli ye amil, irade-i milliye hkim olacaktr. Ve bu tekiltn ruhu budur. O zaman yle mi toparlayacaz, Trkiye Cumhuriyetinin Silhl Kuvvetlerinin ulusal savunma kavra m aslnda Mdafaa-i Hukuk (haklarn savunulmas) retisidir. Trk Silhl Kuvvetleri, ulusun iradesinin bir savunma aracdr; grevi, bu iradenin emrettii biimde ulusal karlar korumak ve savunmaktr. Bunlarn ba nda tam bamszlk ve zgrlk geliyor, nk Gzinin 1922 Nisam nda iaret ettii gibi Trkiye B yk Millet Meclisi Hkmetinin ordusu istilalar yap
228

mak, saltanatlar ykmak, saltanatlar kurmak iin unun bunun elinde ihtiras aleti olmaktan mnezzehtir. nsan ca ve bam sz yaam aktan baka gayesi olmayan ulu sun, aym lkye bal ve yalnz onun emrine ba een ve sadk z evlatlarndan olumu saygdeer ve deerli bir topluluktur.

Cumhuriyetin ulusal ve savunma kavram byle olu turulurken lkenin igal altnda olduunu unutmama l. Gzi Mustafa Kemal Paa o zaman tehdidin Batdan (Yunanistan) geldiini hemen saptam, ulusal karla rn kuzeyde bir anlama gerektirdiini grerek Boleviklerle anlamak fikrini ortaya atmtr. Stratejik ola rak dorudur bu, vurucu gc Batya toplamak ancak kuzeyi gvenceye almakla mmknd, o da byle yap mt. imdi eer Trkiye Batdan ayn biimde tehdit ediliyorsa, ulusal savunma kavramnn gerei elbette dn verip Yunanistanla uyumak, buna karlk vurucu g cmz bizi tehdit ettii kukulu kuzeye ynelik tut mak deildir. O itiraz biliyorum, imdi biri kar der ki, iyi ama Si lhl Kuvvetlerimizin donatm iin N A T od a kalmak, a b d ile iyi geinmek zorundayz, yoksa ambargo gelir fi ln fstk. Bu itiraza da cevab ben vermeyeceim, Mus tafa Kemal Paa verecektir: Ben, ordumuzun varln ve gcn, paramzla orantl bulundurmak grn kabul edenlerden deilim: Tara vardr, ordu yaparz, pa ramz bitti, ordu dalsn. Benim iin byle bir mesele yoktur. Efendiler, para vardr ya da yoktur, ister olsun ister olmasn, ordu vardr ve olacaktr. (Mays, 1922) Kurtulu Savan kazanan ite bu ulusal savunma kavramdr. (18 Ocak 1.979)

229

Durum muhakemesi
"Biz T rkz, tam manasyla T rkz. te o kadar. Bize yi Mslman olmak yeter. Asya iin ve Avrupa iin bizim kanunum uz ayndr. Dostlara sahip, bulunmak, tam bamszlmz korumak, her eyi Trk cephesinden deerlendirmek. Bu gereki grtr. Osmanl mparatorluunu m ahveden ideolojiye tepkidir.
M u s t a f a Ke m a l
1921

1
S V E R M E K A TA T R K L K LE B A D A IR MI?

Hayrdr inallah, ryamda Mustafa Kemal Paayi gr dm, hani kalpakl, bykl bir hali vardr ya, o haliyle! Nzm, Kuva-y Milliye Destannda bu halini sarn bir kurda benzetmitir. Rya bu, szde Lozan Konfe rans gnleriymi, Paa Trkiye Cumhuriyetini ve is tikllini salamak telnda, Dvel-i Muazzamann Osmanl lkesini paralamas yetmezmi gibi, yeni ku rulan Trk devletini de denetimi altnda tutmak giriim lerine ate pskryor! Uyannca dndm: Benim gibi Cumhuriyetin ilk kuaklarndan olanlar, Lozan Barn ok byk bir ba ar saymaya almlardr. Nasl saymasnlar ki, yeniden bamsz ve zgr bir lke olmak onuruna, bu bar sa yesinde kavumu oluyoruz. Oysa, Lozan Barnda Ke mal Paann hi hazmedemedii, bamsz ve zgr bir Trk lkesine hi yaktramad kaytlar vard, bunlar behemehal kaldrlmalyd. Ne o atnz m? yleyse siz de oumuz gibi yakn tarihimizi ya dedikodulardan biliyorsunuz, ya da hi bilmiyorsunuz. Hadi yleyse, Lozan Konferans ve Bar ile ilgili o noksanl, yetki li bir kiinin azndan, Korutrkten aktaraym:
233

" ... Deniz Harp Akademisinde renci olduum s ralarda, 1923 Lozan Andlamas, getirdii mutlu sonu yannda, baz hkmleri ile, zellikle Trk Boazlan sta ts ile, biz gen subaylara strap veriyordu. 1930lara den o renim yllannda, Boazlarn askerlikten arndnlm olmas, tahkim edilemez bulunmas, Boazlar Komisyonu ad altmda Trklerin yannda yabanclann da katld ortak bir uzmanlar heyetinin kontroluna b raklm olmas, aramzda sk sk tartmalara neden oluyordu. Gerekten de byledir, 24 Temmuz 1923te imzalan m Boazlar Rejimini likin Szlemenin 4. ve 5. maddelerine gre Trkiye, Boazla* evresini askerlik ten arndrmak, boazlarn yabanclarn da katld bir uluslararas komisyonun denetimi altnda tutulmasn benimsemek zorunda braklmt. Korutrk, konu ze rinde unlar da sylemektedir: Lozan Atatrk, uzun Osmanh dnemine ait tarih te emsali gememi siyasi bir zafer olarak nitelemitir. Bu gerek yannda, Lozann Trk Boazlan dediimiz Karadeniz Boaz - Marmara Denizi ve anakkale Bo az kompleksinde teekkl edei corafi snrlar iinde Trk egemenliini tamamiyle salam olmad da bir gerekti. Aynca, Lozann Anadolu yarmadasnn deva m olan Ege adalarm Trk hkimiyeti dnda brak makla Cumhuriyet Trkiyesine kfi derecede bir gven lik getirilmi olmad da muhakkakt. Kemal Paa'nn haritasnda bamsz bir lkenin topraklarnda yabanclarn denetimi diye bir ey yoktu, onun iin de Lozann bu eksikliini iine sindiremiyordu. Montreux Boazlar Konferans ite bunun sonucun da gereklemitir. ' Diyeceksiniz ki, durup dururken Boazlar statsne
234

parmak basmak nereden icab etti? Nereden olacak, Tr kiye Cumhuriyetinin kurulu felsefesi ile yabanclara topraklarmzda s vermek davrannn uyuup uyu madn aratryorum. Bir tarafta, uluslararas anla malarda Trk Boazlarnn silhtan arndrlmasn (sa dece bunu, Boazlarda szgelii ngiliz ya da Fransz s lerinin kurulmasn deil), egemenlik haklarna ve bam szlna uygun bulmayp, ilk frsatta bunu deitirme ye kalkan, deitirmeyi baaran Mdafaa-i Hukuku Trkiye var; bir tarafta, ulusal topraklar zerinde mil yonlarca metrekare topra, alenen ve resmen yabanc lkelerin dinleme, gzleme, donatm ve ikmal slerine aan yeni tanzimat Trkiye. Kemal Paann ryama girmesi de, Lozan ve Montreux Konferanslarn hatrla mam da, bu yzden. Mustafa Kemal, Boazlar sorununu o sralarda sr drlen silhlarn azaltlmas ve snrlandrlmas kon feransndan yararlanarak yeniden gndeme getirmitir. Montreux ehrinde 22 Haziran - 20 Temmuz tarihleri arasnda toplanm olan uluslararas konferans, 1936 da, yni yeni bir dnya savann patlamasndan yl nce, Boazlar zerindeki yabanc denetimine son ver mi, ulusal egemenlii ulusal topraklarn btnne yay mtr. imdi u bizim Atatrk geinen politikaclarmz kulaklarn drt ap dinlesinler. Trkiyenin Kuva-y Milliye dneminden itibaren uluslararas politikas, ka pitalist emperyalizme kar bir Mdafaa-i Hukuk, bir haklarn savunma politikas olmutur. Onlar srarla yeni Trkiyeyi de Osmanl gibi nlerinde diz ktrme ye, eitli i isyanlarla sersemletip gten drmeye a lmlardr, oysa Ankara hkmetleri, salkl ve sa lam bir direnile btn bu abalar boa kartm, ka
235

r kar ulusal topraklar zerinde ulusal egemenlii ge erli klmtr. Atatrklk bunu srdrmektir, yaban clarn s isteklerine boyun emek deil. Sahi, bizimle Ruslar arasnda da, byle bir sorun ge miti deil mi? kinci Dnya Savandan sonra Mosko va Boazlarda s istemitir denir, ona da bir bakalm is terseniz.
(11 E k im 1978)

2
S O V Y E T L E R N O R TA K S A V U N M A S TE N R E D D E T M TK

yle bakarsan tarihin karanlklarna dalm gibiyiz ama, gerekte ok gncel bir sorunu, yurdumuzda yeni den faaliyete geirilen Amerikan sleri konusunu tart yoruz. Mdafaa-i Hukuku bir Trkiye, topranda s iste nirse nasl davranr? Dedim ki, Kemal Paa Lozan Andlamasnda Boazlarn uluslararas denetime verilme sini,iine, sindirememi, askerden arndrlmasn ulusal egemenlie aykr bularak ilk frsatta bu yanln dzel tilmesi iin harekete gemitir. Baarmtr da, Trk Boazlan 1936dan itibaren Trklerin olur, kinci Dn ya Sava boyunca da Montreux anlamas hkmleri ne gre ilem yaplr. Ne var ki, uluslararas su yollar sorunu Amerikann kafasna taklm bir kere, neden taklm, niin taklm, mehul, bilinen o ki, dnyann paylald Yalta Konferansnda sorunu gndeme ge tiren Amerikallardr, ngilizlerdir. Truman yle diyor du: Ulusal su yollan sorunu ok ilgilendiriyor beni. B u
236

sorunu grerek baz ilkeler zerinde anlamak iyi ola cak... Ulam yollarnn kullanlmas konusunda ke sin bir karara varlmasn ok istiyorum, nk bu yol larda geli-gidi zgrl ok byk nem tayor. Ulu sal su yollarnn kullanl iin ortak bir siyasetin nem li bir katks olacana inanyorum. ngilterenin Ba bakan Atleenin dedikleri unlar: Genel olarak, bu ko nudaki Amerikan nerileriyle ayn fikirdeyim, Sonradan Trkiye Boazlarnda ortak savunma iste yecek Sovyetleri Yaltada temsil eden Stalinin szleri ni aktarmazsak, ayp olur. Adam bakn ne demi: ... Ka radeniz Boazlan sorununu ngilzler gndeme koydur dular, sonra da ertelendi bu sorun (...) Bence de nem li bir sorundur, incelenmesi gerekir, ama beklenmedik bir anda nmze srld, onun iin elimizde bu sorun la ilgili malzeme yok. Yeni bir sorun bu. zmek iin bu konuyu iyi bilen kimseler gerekli. Baka bir oturum da ise, Stalin bu soruna neden ncelik tanmak gerek tiini anlamadn syleyecektir. Anhas minhas, 17 Temmuz 1945te Bykler Potsdamda toplanp l Berlin Bildirisi denilen metin de, protokoln 10. maddesinde u esas kabul edecek lerdir: hkmet bugnk koullan karlamama s nedeniyle Montreuxde yaplan (Boazlar) szleme nin deitirilmesi gereini tamm bulunmaktadr. Bu konuda Trkiye hkmeti ile her hkmet arasnda grmeler yaplmasna karar verilmitir. yi mi? Nereden, neler kyor?: Bir kere Ruslarn Boazlar dan s istemesinin kkeninde, Yaltada ve Berlinde, byklerin birlikte aldklar karar varm meer, Stalin tek bana hareket ermemi; kincisi, Sovyetler Birliinin bu amala Trkiyeye verdii nl nota (8 Aus
237

tos 1946) aka s istemeyip, Boazlarn Trkiye ile Rusya tarafndan ortak savunmasndan sz etmi. nanmayan kabilir diye, o ksm aynen aktaryorum: Boazlardan terimsel geli-gidiin serbestlii ve Boazlarn gvenliini salamak konusunda en fazla il gili, bunu gerekletirmeye en yetkili olmalar bakmn^ dan, Trkiye ve SSCB bu Boazlarn Karadenizde sahi li bulunan devletler aleyhine teki devlet tarafndan kul lanlmasnn nne gemek iin bunlarn savunmasn or taklaa aralaryla salarlar. Hikyeyi uzun uzun tekrarlamaya hacet yok, Anka rann bu neriye tepkisini biliyorsunuz, konu Sovyetlerin Boazlardan s istedii biimde kamuoyuna ge tirilmi, dakikasnda reddedilmitir. s istiyorlar myd, istemiyorlar myd, o ayr. Beni burada ilgilendiren, An karann, 1946da, Trk topraklan zerinde yabanc egemenlii, ya da denetimi demek olan byle bir eye kar bildiimiz Mdafaa-i Hukuk esprisi ile red ceva b vermesidir. Trk topraklar Trklerindir, bu toprak lar zerindeki sler de, kaleler de, tersaneler de, ancak Trklerin denetimi altnda bulunabilir. Trkiye tek ba na komularnn aleyhine davranlar nleyebilecek gte ve durumdadr. te, haklarmz savunmamzn zeti bu. Peki, Montreuxda Boazlarn yabanc denetiminden kurtarlmas iin sava veren, 1945/46da bykle rin ortaklaa aldklar bir karara dayanarak Ruslarn ileri srd bir ortak savunma nerisini ayn egemen lik haklarna smazlk gerekesiyle reddeden Anka raya ne olmutur da, 1947den balayarak birden d men krm, Osmanl tanzimatl ve dncine derek, gittike artan bir biimde, topraklan zerinde hem de komularn tedirgin edecek yabanc slerinin
238

almasna izin vermitir? Gelecek kuaklarn cevaplan dracaklar, hazin sorulardan balcas bu. Bir de u tabii: Nasl oluyor da, 1946da topraklarn da ortak savunma tesislerini Sovyetlere ulusal egemen lik gerekeleriyle reddeden Trkiye, otuz yl sonra Ame rikann tekrar almasn istedii slere, direnemeyip faaliyet izni veriyor? u da var: Mdafaa-i Hukuku, tutumun ne olduu bandan beri belli olduuna gre bu davrann nasl Atatrk sayabiliyor? (12 Ekim 1978)

3
M U S TA FA K E M A LN D U R U M M U H A K E M E S

Okumadysanz, ah ne kadar yazk ettiniz! 10 Kasm gn, Dr. C. Kiirad, Dnyada Mustafa Kemalin 1920 Ocak aynda Ali Fuat Paaya yazd siyasal durum muhakemesini yaymlad. Harp Tarihi Dairesi akla m. Ben ilk defa gryorum. Mthi bir ey. O yllar da lkenin iinde bulunduu ortam kadar, uluslarara s ilikilri ve bu ilikilerin Trkiyenin karlar asn dan deerlendirilmesi ancak bu kadar ustaca yaplabi lir. Deerlendirmenin nemli yan da u: Kemal Paann o zamanki dnceleri gnmz iin de geerli. zerinde biraz oyalanmak istiyorum. Bir kete hareket noktas salam, diyor ki emperya lizm (ngiltere) Boazlar zerindeki denetimi elinde tut mak istiyor, bu Anadolunun denetimini elinde tutmak anlamna gelir, bu bakmdan bunlar mtareke sonrasn da yarattklar fiili durumu bar andlamasyla gere
239

e dntrmek isteyeceklerdir. Bu ise, elbette bam sz bir Trkiyenin sonu. Kemal Paa buna katlanabilir mi? Elbette hayr. ki ans gryor, birincisi ngilizlerin ar itahndan rahatsz olan Fransa, talya ve Ameri kann ie mdahalesi ve Trkiyenin bu elikilerden yararlanmay bilmesi; kincisi Rusyada kopan Bolevik frtnas. Mustafa Kemale gre, Batl emperyalizm bu frtnadan rkmtr, Trkiye ile balant kurduu tak dirde Anadolu ve Boazlar zerindeki egemenlik hayal lerinin sprleceim grecek kadar da aklldr, onun iin yapmaya kalkaca ey ne pahasna olursa olsun Trkiye ile Sovyetler arasnda bir balant kurulmas n nlemek, bir de Trkiyede kurulacak hkmetlerin zayf olmalarna aba gstermektir. Bunun nedeni de belli, gl Trk iktidarlar kiiliklerini ortaya koyabi lir, ayrca mttefikler aras elikilerden yararlanabi lirler. imdi gelelim, emperyalistlerin Trkiyeyi kahret mek iin bu dzenlerini nasl uygulamaya koyduklar na. Trkiye ile Sovyetler arasndaki balantdan korku yorlar, nk Mustafa Kemale gre: Trkiye Kaf kasyadan Bolevik istilasm kolaylatrmak ve onunla haceket birliini salamakla, Batdan Douya doru Anadolu, Suriye, Irak, ran ve Afganistan ve Hindistan kaplarn mthi bir surette am olacaktr. Bu ak kaplar kapamak iin sonu alc, stratejik taarruz ha reketlerini yapacak kuvvetleri sratle salayamazlar. O zaman ne yapmlardr, Kemal Paada onun cevab da yle: " ... Bu durum karsnda itilaf devletleri Boleviklerle Trklerin arasn Kafkas milletleri aracl ile kesmek plann bulmulardr. Azerbaycan, Ermenistan, Grcistan, belki Kuzey Kafkas hkmetlerinin bam szlklarn tasdik ederek, onlar kendi ynlerine evir
240

diler. (...) Eer bu plan baanya ular ve Kafkas millet lerinin bize kar kesin ekilde engel olma durumlar ile memleketimiz kuatlm kalrsa, Trkiye iin kar koy ma vastalar temelinden yklm olur. Ondan sonra si yasal varlklarn temelinden kaybedecek olan Anado lu Trkleri itilaf devletlerinin subaylar komutas altn da, mstemleke askeri eklinde ordular meydana geti rerek, hem Kafkasya milletlerinin (emperyalizmin) em ri altnda tutulmasn, hem Bolevik istilasmn durdu rulmasn salamak iin kan dkeceklerdir. Bu halde itilaf devletlerine kesin teslimiyet halinde dahi Trklerin canlarn vermekten kurtulmalar gven altnda de ildir. Mustafa Kemal daha o zamandan saptam: Trki yeyi avucunda tutmak istiyorsa, emperyalizm, Sovyetlere balantsn kesmelidir. Ne olacan da sylyor: Trkler, itilaf devletleri subaylarnn emri altnda bir mstemleke ordusu gibi Ruslara kar savaa srle ceklerdir. 1947 sonras dnlrse, Kemal Paamn bu szlerinin ne yaman bir kehaneti gizledii ileri srle mez mi? Trkiye Kuva-y Milliye dneminde emperya lizmin yaratmaya alt Kafkas Seddini bu kere ken disi yaratm, bunu yaptktan sonra da savunma anla yndan ekonomisine, gvenlik anlayndan kalkn masna kadar her eyi ile itilaf devletlerinin komuta s altna girmitir. Bunun lam cimi yok! Buna karlk, o 1920de mttefik planna kar bir Trk plan gelitirmiti. Ondan dinleyelim: ... Boleviklerle temas eden millet ya sosyal ya siyasal bir hare kt birliine veya onun geliine silhla kar koymaya mecbur olmutur . O tarihte itilaf devletlerinin silhla kar koyma yolunu setiklerini biliyoruz. Peki, Kemal Paanm setii yol nedir? Bakn neymi: ... Bu sebep241

Ierle Kafkasya Seddinin yaplmasn, Trkiyenin kesin likle yok edilmesi projesi kabul edip, bu eddi itilaf dev letlerine yaptrmamak iin en son g ve vastalara ba vurmak ve bu uurda her trl tehlikeyi gze almak. Bunun iin de nerileri unlar: Dou cephesinde res mi ya da gayri resmi seferberlik yaparak, Kafkas ed dini arkadan ykacak ymaklara balamak. Yeni Kaf kas hkmetleriyle, zellikle Azerbaycan ve Dastan gi bi slm hkmetleriyle acele ternasa geerek itilf plan larna kar, kararlarn ve durumlarm anlamak. Bize sed olmaya karar verdikleri takdirde taarruz harekt mz birletirmek iin Boleviklerle anlam ak... Ne o, Atatrk geinen politika esnaf, niye yz lerinizi saklyorsunuz? (20 Kasm 1978}

4 T R K Y E Y N D EN K E R TM E K PLA N I

Meerse arivde Mustafa Kemalin 1 Kasm 1936 Meclisi a sylevi varm da, yllardr biz bunu Paann kendi sesinden duyamazmz. Bu 10 Kasmda duyur dular. u cmlesini iitmeyelim diye mi bunca yldr saklamlard, adamn dnesi geliyor: ... Bundan byle muharip herhangi bir devletin harb sefinelerinin Boazlardan gemesi memndur. Bu mnasebetle, ka rada ve denizde byk komumuz Sovyet Rusya ile aramzdaki, on be seneden beri her trl tecrbeden gemi olan dostluun, ilk gndeki kuvvet ve samimi yetini tamamiyle muhafaza ederek, tabii inkiafatnda devam ettiini beyan etmekle de, ayrca memnuniyet
242

duyarm. Kemal Paantn 1920deki deerlendirmesin de Sovyeder Birlii ne rol oynam idiyse, 1936daki de erlendirmesinde ayn rol oynamaktadr. nk Ata trk, Trkiyenin kuzey komusuyla dostluk balant sn kopard anda kapitalist emperyalist sistemin (o zamanki deyimiyle itilflarm) kucana deceini bi liyor. Ayn 1920 tarihli durum muhakemesinde, emperya lizmin bizi kahretmek iin bavuraca ikinci yolun ne olduunu Kemal Paa yle aklyordu: Kar koy ma gcmz yok edecek tedbirlerin kincisi, flen var olan ortak idareden istifade ederek, Trkiyeyi iinden oyarak kertmektir. Bu hususta memlekette mevcut si yasal karklk tilfn elinde ok iyi bir aratr. tilflar bu aratan ve baz makamlarn kesin teslimiyet ta raftarlklarndan istifade ederek almaktadrlar. im di bakin, aradan gemi yarm yzyldan fazla bir za man, fakat Kemal Paanm o zaman lkenin kertil mesi iin emperyalizmin bavuraca arelere ilikin syledikleri, bugn iin de geerli: Yine Trkiye iinden oyularak kertilmek isteniyor, yine mevcut siyasal kar gaalk ok iyi bir ara olarak kullanlyor, yine emper yalizm bu aratan ve baz makamlarn kesin teslimiyet taraftarlklarndan istifade ederek alyor. Nasl m, Kemal Paa onu da o tarihte yle sylemi. Ltfen her kelimenin hakkm vere vere okuyunuz: Birinci derecede Kafkas plann ve ikinci derecede ierdii knty salamaya gerekli zaman itilf dev letleri ancak, zayf, kararsz hkmetler sayesinde elde edebileceklerdir. nk bu gibi hkmeder itilfn bas klarna ba eerek i kuvvetlerin gelimesini kstladk lar gibi, kamuoyunu da devaml surette korku ve endi e iinde tutarak, resmi veya resmi olmayan kararlarn
243

alnmasna kesin ekilde engel olurlar. Bundan baka itilf devletleri stanbulun nemli ahsiyetleriyle ite ve dta akla gelebilecek btn toplu bulunulan yerlerde dorudan doruya iliki kurarak, millete, devaml, ak olmayan, doru bulunmayan mitler telkin etmektedir ler. Bu telkinler zayf hkmetin salad zaman ar trmakta ve faaliyetleri kolaylatrmaktadr. Bu ekilde kazanlan zamandan istifade ederek itilf devletleri so nuta Trkiyenin kuatlmasn ve iinden kertil mesini tamamlayacaklar, sonra maskelerini birdenbire atarak stanbulda geni lde tutuklamalara, sarlm Trkiyenin eitli cephelerinde ymaklara ve kuatma tedbirlerine balayacaklar ve ayn zamanda idam hk m zelliini tayan bar artlarn tebli edecekler dir. Hele bir dnn, ka yldr zayf ve kararsz hk metlerin ynetiminde yayoruz, ka yldr bu zayf ve kararsz hkmetler emperyalizmin basklarna boyun eerek i kuvvetlerin gelimesini kstlyorlar, ka yldr kamuoyu devaml surette korku ve endie iinde tutu luyor, ka yldr resmi ya da resmi olmayan kararlarn alnmasna engel olunuyor? Ya emperyalizmin iktidar larn, nemli ahsiyetleriyle ite ve dta iliki kurarak, millete telkin edip durduu ak ve doru olmayan mit ler? Btn bunlar, tpk o zamanki gibi Trkiyenin ku atlmasn ve ierden kertilmesini amalamyor mu dersiniz? Ben size bir ey syleyeyim mi, Kemal Paann saptamalar o kadar doru ve yerindedir ki, yalnz o d nemdeki i isyanlar, siyasal kargaalklar, ynetimi za yf dren silhl eylemleri deil, bugnk anariyi, tr manan terrizmi ve yaygnlaan blclk faaliyetleri ni de aklamaktadr. Sorunun iktidar ve muhalefetin kabahati birbiri zerine atmasyla zmlenecek bir
244

sorun olmadn, yabanc glerin lkemizdeki be inci kol faaliyetleri olduunu teden beri syleyip durduumuz iin, Kemal Paamn yarm yzyl geriden yolumuza tuttuu bu k dorusu bizi ayrca y re k le n diriyor. -Nasl ki, o durum karsnda ne srd areler de tam gnlmze gredir. Aynen demi ki: Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti iin acele bir grev, siyasal durumu muzun gereklerine uygun tedbirleri, hkmede tam bir gr ve fikir birlii iinde olmaya imkn olup olmad n, bir an evvel kestirmektir. Eer byle bir hkmet kurulmasna imkn yoksa -zlerek belirteyim ki mit li olmamza sebeb grlemiyor- aldanmayarak, bu du rumu imdiden grp kabul etmeliyiz. Bunun zerine alacamz tedbirler Heyet-i Temsiliye arkadalarmz derhal stanbuldan ekmek, Kafkas milletlerine mra caat etmek, yukarda bildirdiim tedbirlere gayr- resmi fakat fiilen bavurmaktr. Bu hareket tarzmzn, ite ve dta ilikilerin kesilmesini ne zaman ve ne surette mey dana karacan kestirmek mmkn deildir. Fakat, iler bir kere bu yola girdikten sonra, ilikilerin kesilme si herhalde uzak grlmemektedir. ey, C H P n in eski ad Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti idi deil mi? Durup dururken aklma geliine ne dersiniz? (21 Kasm 1978)

24.5

fYkseklerde gezen marur ba...J

Her ihtimale kar, varlm z ve hayatmz korumak iin, dardan bir kaynak, bir g kayna aramak lzm gelirse, yine daima kendi grlerimiz (nokta-i nazarlarmz) baki kalmak kouluyla, her kaynaktan yararlanm ay da uygun grdk.
M u s t a f a Ke m a l

Nisan 1920

1 O GNE YZ ASLA SOLMASIN! 1927de yle bir sz etmi: Vaziyeti muhakeme eder ken ve tedbir dnrken, ac da olsa, hakikati grmek ten bir an geri kalmaynz. Kendimizi ve birbirimizi al datmak iin lzum ve mecburiyet yoktur. ki yl sonra, .sorunu daha ak koyar: Hakikati ko numaktan korkmaynz. O yl, u nl sz de syle dii yldr: Beni grmek demek, mutlaka yzm gr mek deildir. Benim fikirlerimi, benim duygulanm an lyorsanz ve hissediyorsanz, bu kfidir. imdi, lmnden u kadar yl sonra, hakikati ko numaktan korkmayalm: Hepinizin bildii gibi, Mus tafa Kemalin fikirleri ve duygular, hl sistemli bir biimde ele alnp, derlenip, topairlanmamtr, hl bun lardan bir fikir bileimi karlmamtr. ktidarlarn Atatrklk diye gagamza dayadkla r, nn faizan diktas dneminden kalma kurumlar ve kurallardr ki, Mdafaa-i Hukuk dncesi ve Kuva-y Milliye eylemiyle yakn uzak bir ilikileri bulunduunu sanmyorum. ster misiniz baz rneklerle dediklerimi pekitire yim?
249

Kuva-y Milliyenin ilk yllar Boleviklerden Araplara, Ingilizlerden talyanlara, herkes el altndan Anka ra ile temas aryor. Bir ksm yeni hareketi tartmak, et kinliini lmek iin, bir ksm yararlanmak iin. ngilizler bu ii -kukusuz Intelligence Servicele irtibatl Rawlinson adnda bir yarbayla yapmlar. Kemal Paa, herife, onun Trklerin ngiliz dmanl iddialarna kar, diyor ki, milletimiz ngilizlere aleyhtar deildir, bilakis yceltir durur, fakat Mtarekeden sonra ngilizler yle eyler yapmlardr ki fikri deimitir, yine de ngiltere drst davranrsa milletimizin tavr deiir. Gerisini, Kemal Paann 24 Nisan 1924 tarihli Mec lis Gizli Oturumunda yapt konumadan, onun a zndan dinleyelim: O zaman denildi ki, Size mevcudiyet verebiliriz. Yalnz, stanbulun vaziyeti ok tuhaf tesadf etmitir. Boazlardan vazgeemez misiniz! Adalar denizi sahilin de Yunanllara baz imtiyazat ve Franszlara baz imtiyazat vermek sizi sarsmaz zannederim. Ve dier taraflarda baz kontroller yaplrsa bundan size bir zarar gelir mi? Efendiler! Bu szleri bana sarf eden ve btn Kaf kasyada mmessil olan ve Londrada haiz-i selahiyet olan Rawlinson adnda bir kaymakamdr. Ve kendisiy le mnasebatmz teakup etmitir. Hem dost olmak is tiyor, hem de bu dostluunu istihsale aykr isteklerde bulunuyorlar. Bittabi biz kendisine bu tasavvuratn gayr- kaabil-i icra, milletimizce gayr- kaabil-i kabul ol duunu syledik. Yani grlyor ki ngilizler bize kar dostluk te mini talep ettikleri zaman bu dostluu yalnz ve yalnz kendi menfaatleri ve ihtiraslarm temin iin istemiler dir. Yoksa bizim menfaatmza ait hibir teebbsleri ol mamtr...
250

(Buradaki ngilizler szlerini de Amerikallar szle riyle deitiriniz, aa be yukar otuz yllk Trk/ Amerikan ilikilerinin haritas ortaya kar. Bu takdir de otuz yllk iktidarlarn, Amerikallara kar, M usta fa Kemalin ngilizlere kart davrand gibi davrand n, ileri srebilir misiniz? Bir baka gizli konumas, 29 Mays 1920de, ulu sal savunmay nasl anladn aklyor. Aynen aktar yorum: " ... Bir defa mevcudiyetimizi muhafaza ve milli emellerimizin temini iin hakiki dayana harite deil dahilde, kendi vicdanmzda bulmak prensibini cra He yeti (hkmet) kabul etmitir. nk, kendi kuvvetimi zi dikkat nazarna almakszn hariten, uradan buradan gelecek kuvvetlere dayanarak emel takip edersek ve o kuvvetten ve o imdattan yardm gelmezse hayal krkl na urarz. Bunun iin nce kendi kuvvetimize ehemmiyet ve riyoruz. Bir bu szleri ele aln, bir de Trkiyenin savunma sn otuz yldr hariten, uradan buradan gelecek kuv vetlere dayamay ngren sac iktidarlarn savunma politikasn, bu politikann yardm gelmeyince memle keti uratt hayal krklm dnn, sonra da Ata trk ilkeleri diye cart cart tmelerine mukabil, Trki yenin kaderine otuz yldr biim verenlerin gerekten Atatrk olup olmadklarna siz karar verin! yle bir sz var ki, bal bana bir ders, tabii an layana: " ... stanbul dmanm resmen ve fiilen igali altn dadr. Bugn stanbul demekle Londra demek arasnda hibir fark yoktur! O gne yz asla solmasn!
25 i

2
AJA N D E V L E T K A V R A M I

Derler ya, lf lf aar diye! Gerekten yle oluyor. Ara mzda konumutuk, Osmanhnm Baty fethedii iman kuvvetinden deil, dirlik dzeninin Avrupa ortaa nn serflik dzenine stnlnden ileri gelmitir, o ka dar ki Lehistandan Padiaha heyet gnderiyor kyl ler, bizim oralar da fethetseniz nolur? ricasyla, ne den, hem Katolikliklerinde zgr olacaklar, hem serflikten kurtulacaklar da ondan! yi, gzel! Gel gelelim, 17. yzyldan itibaren tersi ne dnmtr bu i. Osmanlda derebeylik yoktu ya, ayanlk diye bir bel balar, zellikle kyly borca batrp soyan toprak mltezimlerinin, yresel paalarn himmetiyle, bir de bakarsn i rndan km, eskiden emir-l-mmine ait saylan topraklar sonradan kendi lerine aa diyeceimiz derebeylerinin olmu. Ne ilgin deil mi? Herkes gider Mersine, biz gideriz tersine! Nasl ol duunu ben sylemesem de, siz bulup karacaksnz. Avmpa, derebeylik ilikilerden syrlp kapitalist iliki lere giriyor. Osmanl ise dirlik dzenini bozup Avru pann brakt derebeylie yatyor. Bunun ne mthi bir sonucu olmutur, bilir misiniz? Fakat nce, haberi baka yerden verelim. Osmanllk, malm, okuluslu bir imparatorluktu; her ulus, kendi dinsel ve rksal zelliklerini koruyarak var olurdu bu devletin snrlar iinde; dzen iyi, iler yo lunda iken, t kmamtr. Pariste buradan gitme Er menilerle tartrdk, onlar susturmak iin ba kantm uydu; Yahu, biz sizinle 19. yzyla kadar beraber ya252

amadk m, evet, hibir szltnz duyulmu mu, hayr, yleyse 19. yzyldaki bakaldrmada bir bit yenii var. Susar kalrlard. Bit yenii gerekten vard, ad da emperyalizmdir. Yalnz, Batl emperyalizmler Osmanhy yemeye karar verdikleri zaman, ona oranla retim ilikilerini daha ile ri bir aamaya ulatrm, 15. yzylda Osmanlnn Dou ve Orta Avrupa derebeyliklerine gre sahip oldu u stnl kazanmlard. Tersine alyordu imdi mekanizma: Osmanl derebeylie doru gittii iin, retim ilikileri geri kald iin, snrlar iindeki ulus lar kendilerini tutsak sayyor, Bat (emperyalizm) asln da Fransz devriminin zgrlk demokratik ilkeleriy le yayld iin, onlara alml geliyordu. Bit yenii burada ite, Osmanl mlkndeki eitli halklar, emperyalizmin gizli servisleri, Fransz devrimi nin zgrlk, eitlik, kardelik sloganlaryla avlamlar: Emperyalizmin para babalar da onlar silhlandrarak, sonradan bamza bin trl bel olan isyanlara salm lardr. Gerekte Srplk, Bulgarlk, Rumluk, Araplk da valar ortaya atlyor, szde bu halklarn zgrle ka vumas savunuluyordu ama, Bat emperyalizm aama sna ulam olduundan, Osmanldan kopard her yeni halk Ortadou blgesinde kendisine bal bir ajan devlet haline sokuyordu: Bulgaristan Rusyann, Yuna nistan ise ngiltere ve Fransann ajanydlar. ilerinde bile zgrlkleri lftan ibarettir. Hl da yle deil midir? Emperyalizm, Osmanly datmak iin Fransz devrimini ve ilkelerini o kadar iyi kullanm, sonunda ii Ermenilere ve Krtlere kadar ylesine bulatrmtr ki, hayran olmamak elde deildir. Canm teye gitmeye ne gerek var, Jntrkier de ayn devrimin kutsal zgrlk,
253

eitlik ve kardelik ilkeleri adna harekete gemezler mi? yle olur, olur ya, ittihatlarn lkenin kaderine el koyduu 1908 ile devletin batt 1918 arasnda sadece on yl vardr, bilmem devlet ykma rekorunu ittihatla rn elinden kim alabilir? Bu lflar niye konuuyorum? M aratan mektup yazan heyecanl bir okur (Ali Salman), yirmi be yl ka dar nce, Pariste Ermeni arkadalarla yaptmz tar tmalara benzer bir tartma kapsn zorlam: Son za manlarda moda oldu ya, Krtlkle ilgili birtakm sav lar ileri srp, dokunup getiim bir fikre iliiyor; de mitim ya canm, Trkiye ne zaman O rtadouda hak km arasa mutlaka bu Krtlk dalgas yaylr diye; rnek olarak da, Musul zerindeki hak iddialarmza kar, ngilizlerin eyh Sait syamn kkrttklarn vermitim; Ali Salman bozulmu buna, o hareket ken di bana, ilerici bir hareketti anlamna lflar ediyor; oysa ben konuyu Pariste Kmuran Bedirhanla da konumuumdur, o ki ngilizcilik suuyla yz ellilik sr gn olarak Pariste bulunuyordu; dorusu ya Ortado udaki Krtlk hareketinde ngiliz parmann ol madn iddia eden byle bir delikanly grse aakalrd. 19, yzyl iindeki, 20. yzyl bandaki btn Or tadou kargaalklarnda ngilterenin parma vardr, sonunda isyanlar devlete dntrrse, beliren devlet ler de bildiimiz bamsz devletler olmam, ngilte renin karlarn savunan ajan devletler olmulardr. (15 ubat 1977)

254

3 BELGELER NE DYOR? Kardeim Ali Salman, hele u satrlara bir gz at, baka lm 16 Ekim 1925te Ankaradaki ngiltere Bykeli si Lindsay Londradaki Dileri Bakan Chamberlaine ne demi: Trkler, Musul sorununun, Trk-ngiliz dostlu u nndeki tek engel olduunu sk sk sylyorlar ve bu szde nemli bir gerek pay bulunuyor. " ... Majestelerinin Hkmetinin, Trkiyenin g ney snr yaknnda Krtlere bir eit anayurt kurma giriimi Trk hkmeti tarafndan dorudan doruya kendi politikasna ynelmi bir tehdit olarak grl yor... ... Bylece, baladmz noktaya yni Musul soru nunun Trk-ngiliz ilikilerinin gelimesi nnde duran bir engel olmas konusuna dnm oluyoruz. Son bir ka ay iinde ortaya kan ajitasyonlardan sonra (eyh Sait syamn kastediyor) Majestelerinin Hkmeti btn kozlar ele geirmi ve istedii kart oynayabilecek duruda; ancak sorunun yalnzca bir snr dzeltmesin den te bir nem tad gzden uzak tutulmamal. Ma jestelerinin Hkmeti, Gney Krdistanda milliyetili i gelitirmek yolunda geri dnlmez bir biimde ba lantda bulunmu olabilir... Yine ayn adamdan ayn bakana, 20 Ekim 1925te yazlm u satrlar da gzden geirsen fena olmayaeak: ... Bugnk lik dnceli hkmetle (Mustafa Kemal Hkmeti) Dou arasnda uzlamaz bir dman lktan baka hibir ey olamaz. Eer her eyi kknden deitirecek bir olay kmaz ve cumhuriyet rejimi srer
255

se, hkmet bastrma hareketlerini de beraberinde ge tiren bir dizi ayaklanma ile kar karya kalacaktr. Ya da hkmetin gc ayaklanmalar bastrmaya yet meyecek ve eski gnlerde Arnavutlukta uyguland gi bi, blge eyhlerin ve beylerin mahalli ynetimine terk edilecektir... Kardeim Ali Salman, mektubunda toplumcu oldu unu yazmsn, eer gerekten byle isen, Kurtulu Savann hemen sonrasnda ngiliz Dilerinin u yaz malarndan, Gneydou Anadoluda ba gsteren eyh Sait isyannn dorudan doruya Musula (petrole) el koymak isteyen ngiliz emperyalizminin kkrtmalary la ilgili olduunu anlamsmdr elbet. Daha da berbat, lik bir Cumhuriyete kar eriat temeline dayanan gerici bir isyan olduunu da karmsmdr. Yine de kafan tam bir aydnla ulamadysa, ister sen bir de ngiltere Dileri Bakannn Elisine yazdk larna bir gz atalm. ... Yalnz Musul sorununu biliyor musun? Musul askda braklmtr, kime ait olaca 1928de anlalacakt. O zamanki Milletler Cemiyeti ki doru dan doruya emperyalist devletlerin denetimi altnda ki bir rgtt, konseyinden bir karar kartm, Musul blgesinde ilerin Krtiere braklmas gereini ileri sr mt. te, o zamanki ngiltere Dileri Bakan Austen Chamberlain, Ankaradaki Bykelisi Lindsaye yaz d bir mektupta bu koulu ileri srerek diyor ki: ... Komisyon (Milletler Cemiyeti Komisyonu), ngiliz-Irak anlamasnn ve Milletler Cemiyeti denetimi nin sona erdii 1928 ylnda, yukarda sz edilen ko ul yerine getirilmedii takdirde blgenin Trk egemen liine braklmasn daha yararl grmektedir. Mr. Amery,
256

Konseye blge halknn halen geni bir zerklik iinde bulunduunu ve bunu daha da geniletmeye hazr oldu umuzu bildirmitir... Majestelerinin Hkmeti, bu ak teminatndan ge ri dnemez. Eer bunu yapt ya da konuyu Cenevre'de ele almaya yanamad takdirde, Komisyonun yuka rda sz edilen karan uyannca tartmak blgeyi Tr kiyeye brakm olacaktr. Ne dersin arkada, daha uzatmaya gerek var m? ngilizin oyunu aka ortada grnmyor mu? Musulun (petroln) Trkiyeye kalmamas iin, blgede bir Krt milliyetilii hareketi gelitirmeyi zorunlu grm, ie eriat kartrarak eyh Sait ve tayfasn kkrtmlar, umutlar da besbelli Ankarann gcnn ayaklanmala r bastrmaya yetmemesi imi, gel gr ki umduklarn bulamyorlar, Ankarann gc ngiliz oyununu bozu yor, ama bu arada eyh Sait de, ona uyanlar da gmbr deyip gidiyor. Ama Elinin yazd gibi ngilizler bir dizi isyan fik rini fark etmez kolay kolay! Hatay sorunu ortaya atl dnda, Dersim isyan tezghlanmtr: Kbrsta Trki yenin dn vermeye niyetli grnmedii srece, Douda ne trl frldaklarn evrildiini anlamak iin ze hir hafiye olmaya hi gerek yoktur. Daha ok yakn za manlarda yine Musul petrolleriyle ilgili olarak Irakm bana Krtlk gailesini kimler kartmlard sanr snz? Bire Barzani mi? eyh Sait ne idiyse Barzani de o, yoksa gider de aha snr myd? kisi de emperyaliz min kuklalar! (16 ubat 1977)

257

4 YKSEKLERDE GEZEN MARUR BA ELNCE Ucundan ilimitik deil mi? 1925 ylnn 11 Nisan g n kan saysnda, ngilizlerin nl The Economist der gisi, Trkiye ile ilgili makalesinde unlar yazmtr. ... Yabanc sermaye sorunu kendilerini ksr bir dn g iinde bulan Trk liderlerini dndrmeye devam etmektedir. Bamszlm ve Trklerin deyimiyle ulu sal btnln korumas iin, lkenin zengin doal kaynaklarn bir an nce gelitirmesi zorunludur. Bu ise ancak yabanclarn ynetsel katks ve mali desteiyle gerekleebilir. zellikle byk bir d bor altna giril mesi, ya da yabanclara geni ayrcalklar tanyan bir politika uygulanmas hzl bir retim art salayabilir. Ancak her eyden nce Cumhuriyet ynetiminin mut lu yalnzlk ve mutlak bamszlk tutkularndan vazge mesi gerekmektedir. Evet kstahln bu kadar grlm mdr? Herif aka Trkiyeye nice kan ve ter pahasna zar zor eline geirdii mutlak bamszlndan vazgemesini ne riyor. Ayrca yabanc sermayeye ayrcalklar da tanma lymz. Sonradan, dnyay ve zgrl kurtaracaklar diye kna takldmz, Batl hr dnyanm bize ba k daha o zamandan budur. Yetmezse, b ir de u n a gz atnz: ... Hkmet en dstri hayatn gelitirmek istiyorsa yabanc firmalara baz kolaylklar gstermek zorundadr. (26 Haziran 1926) Ya u n a ne b u y u r u lu r : . . . TBMM tutanaklarn dan da grlecei gibi sava sonras Trkiyesinin lider leri youn ve srekli bir kalknma hamlesinin anavata na salayaca yararlar ok iyi bilmektedirler. Ne var
258

ki bu hedefe ulamak iin byk paralar harcamak zo runludur ve Trkiyede bu para yoktur. Demek ki bu parann yabanc para piyasalarndan gelmesi gereklidir. Devletin yksek karlar, Trk bakanlarnn yabanc kapitalistlere kar takndklar olumsuz tavr bir kez daha gzden geirmelerini ve yabanc sermayeye gven verecek nlemlere ynelmelerini gerektiriyor. (7 Hazi ran 1930) imdi iinizden biri kar da derse ki, iyi ama bu yaz dklarn nihayet bir gazetenin grdr, ona ne cevap verebilirim? te cevap! 11 Temmuz 1929da ngilterenin Trkiye Bykel isi Clerk, ngiliz Dileri Bakam Hendersona, Trki yenin dou illerinde gezmi bir ngilizin izlenimlerini aktarrken, unlar yazyor: ... Mr. Helmin grne gre, Trkiyenin dou sundaki ekonomik, daha dorusu tarmsal gerileme, An kara rejiminin geleceini tehlikeye sokacak lye var m durumda ve Trk hkmeti bu konuda danman lk ve yardm iin yabanclara bavurmad takdirde, halen az saydaki nfusun rettii verimsiz rnn da ha da dmesi kanlmaz olacak... 29 Haziran 1929 tarihinde ise Anadolu iinde yapl m bir gezinin genel gzlemleri verilirken, u hepimiz iin ibret olmas gereken szler ediliyor: " ... Eer Trkiye ykseklerde gezen marur ban biraz eer ve gerekleri grrse, ok ihtiyacn duyduu sermayeyi, gvenilir bankalardan iyi koullarda sala yabilir. Ve lkenin imdiki d itibar, devam ettirilebi lirse, bu yardmlar sayesinde geliebilir ve uygar ve zen gin bir lke haline gelebilir. Demek ki neymi, Ankaradakiler balarn dik tutu259

yor, yabanclara yz vermiyorlarra, bu yzden batma lar olasym, oysa Batklarn fikri yeni Trkiyenin ya banclara, yabanc sermayeye kaplarn amas, kolay lklar gstermesi, kalknmasn bylece salamasn ngryormu. Bu da elbet mutlak bamszlk hlya larndan vazgeerek gerekleebilecek bir zm. O ki Ankara bamszlkta diretiyor, marur ban yksek lerde gezdiriyor, Batl hr dnya iin geerli bir ba kent deildir. Peki, ya onlarn dediklerini yaparsa? Mustafa Kemal dnemi boyunca yapmadk, dnya sava boyunca istesek de yapamazdk, 1947den ba layarak sac iktidarlarmz, grlmemi kalknma hamleleri iin olduu kadar Trkiyenin savunmas iin de, Batl hr devletler camiasna girmemize ka rar verdiler. Gerekte bu, The Econom isf in daha Fet hi Beyin Serbest Frkas kurulduu zaman umutlan d bir sonucun alnyd. Sonrasn hem herkes hatr layacak yata olduundan, burada ne Atlantik ittifak na giriimizi sz konusu edeceim, ne de yabanc ser mayeyi tevik yasalarm ard ardna karp, yabanc okuluslu irketlere memleketin kaplarn amz! a e t servenini bile amak istemiyorum. Sonu ortada. Trkiye mutlak bamszlndan, Batllarn ban dan beri istedikleri yolda dnler verir vermez, aya kaym, kendi snrlar evresinde kendi karlarn mttefiklerinin izni olmakszn savunamaz hale d mtr. O tarihte zerinde gne batmayan ngiliz impara torluunun Trkiyedeki temsilcisine marur ban ykseklerde gezdirdiini syletebilen mutlak bamsz Trkiye ile, bugn Kbrs zm, ordusunun donat m ya da Sovyetlerle saldrmazlk pakt sorunlarnda ya
260

banc ynetimlerden neredeyse icazet ve izin bekleyen Trkiye aym lke midir? (18 ubat 1977)

5 EMPERYALZMN RDEKLER Flih Rfk, ankaya anlarnda yazmtr, Atatrke gre Trkiye ile Rusya arasndaki ilikilerin dosta ol mas Trkiyenin yararnadr. Alman tarihisi J. Glasneck yle diyor: Atatrk, Sovyetler Birlii ile olan ve Trkiyenin itilfa (Batllara) kar savanda deer biilemeyecek bir arka destek saylan dostluu Trk bamszlnn direi olarak ni teliyordu. Yine Glasnecke gre, 1936dan bu yana zellik le Bayarm hkmetin bana gelmesinden sonra iki dev let arasndaki ilikiler soumaya balad. Bu arada Tr kiye byk emperyalist devletlere daha ok yaklama ya alyordu. ... Geriye bakdd zaman: Trk hkmet evre lerinde ilerici eilimlerin Atatrkle birlikte lp gitti i sylenebilir. O nun lm Trk tarihi iin de bir d ntr. Buraya kadar bellekleri tazelemek iin! Hangi koullar altnda Rusyayla bozutuumuz, Truman Doktrini denilen dolaba dtmz, herkes e biliniyor. Souk sava dnemi boyunca, emperyalist sistemin ve bu sistemin ba Amerikann, Trkiyeyi Ortadouda nasl kullanm olduuna iaret ettik. Bayar/Menderes kilisi, Trkiyenin kaderine egemen olun
261

ca, 193 6da. kendisini duyumsatan eilim, Ruslarn ba lanmaz yanlglarnn da itiiyle kesin bir politika ol mu, Mustafa Kemal Paanm zgr ve bamsz Trkiyesi, emperyalist yabanc sermayenin kucana d mtr. Bu arada, bir de yanl yapyoruz: Amerika nce Badat Pakt, sonra c e n t o araclyla Dou Akdenizi ve Ortadouyu (petrol blgesini) gven altna almak is tiyor ya, Arap lkelerinde beliren her ilerici hareketi, her emperyalizme kar kmldan Bolevikliktir diye damgalayp Trkiyeye dman gsteriyor. Oysa bu trden devrimlerin hibirisi o gn bugn Bolevik olma dktan baka, kimilerinin iyice su koyverdikleri, oununsa az gelimi lkelerde grlen merkeziyeti brok rasi diktalarna dntkleri oktan saptand. Dileri yetkililerimizin bir ksmnda, baz yksek kademe subaylarmzda, Ortadou Arap devrimcilikle rinin topunu Bolevik oyunu grmek eilimi hl var dr. imdi; bir onlar uyandrmak iin, bir de Trki yedeki Bat eilimli, serbesti sosyalizme kar politika lar, ve politikaclar Batnn nasl grdn gstermek iin iki alnt yapacam, ac ac glmseyeceiz. Varyor ha! c ia zerine yaman bir kitap yaynlam olan eski ajan Victor Marchetti, Kbrs olaylarndan sonra (Darbe) u aklamay yapmt: ... Btn bunlarn Ortadoudaki durumla ilgi si var tabii. Btn rdeklerimizi hizaya sokmak istiyor duk. Ana rdek yavrularn hizaya dizmez mi, ite yle; CIA iin Trkiye, Yunanistan, ran, Sovyetlere kar sa vunmann kuzey kanadm oluturmaktadrlar. Ruslarn Akdenize inmesini engellediler. Yalnz imdi durum de iti: Artk Ruslarla daha az ilgileniyoruz. Gney kana262

di oluturan Ortadou bizi daha ok megul ediyor. O yzden eer genel duruma mdahale gerekirse, elverili durumda bulunabilmek iin kuvvetlerimizi ayarlamaya alyoruz. u gnlerde rana yaptmuz onca yardmn sebebi ne? te bu. Bunun gibi Trkiye, Yunanistan ve Kbrs da hizaya sokmaya alyorduk. Ama olmad. Efendim, Marchettinin bu itirafn ben 27 Mays 1975te Yeni Ortamda yaymlam, u yorumu da ekle miim: Fikrimce Trkiyenin d politikas kesinlik le Araplarla iyi ilikiler, dostluk ve yaknlk zerine ge litirilmelidir. br alnt 16 Austos 1936 tarihli The Economist ten, ngiliz emperyalizminin nl organ Trkiyede ku rulacak Serbest Frka ve Fethi Beyden sz ederken ba kn ne diyor: ... Fethi Bey lleri diriltmez, fakat srgndeki Trkleri geri ararak yanma ald ve yabanc serma yenin lke kalknmasna katlmas iin gerekli koulla r yaratabildii takdirde partisi iin baar yollar a lacaktr... The Economistin 1930da Fethi Beye nerdikleri ni, sonralar smet Paa ile Celal Bayarn uygulamakta birbirleriyle yartklar, bu sayede de Trkiyeyi Kemal Paann d politikasndan saptrp Ortadoudaki em peryalist karlarnn bekisi haline drdkleri mey danda deil mi? Ruslar, N A T oy a ve Varova Paktna ramen, askeri alanda da yaknlaabiliriz diyorlar ya, bu dedikleri, u yukardan beri sylediklerimin nda bir dnlme lidir. zellikle, Trkiye savunmasnn sorumluluunu yk lenmi olanlar tarafndan! (23 Mart 1977)
263

6 EMPERYALZME KARI MTEREKEN MCAHEDAT Sz ald bir kere, elbet srdreceiz. Vladimir li Lenin, Kuva-y Milliye Ankarasna gn derdii Sovyet Bykelisi S.. Aralova u iki nemli ta limat vermitir: " ... arlk yzyl boyunca Trkiye ile savamtr, bu, tabii Rusyann Trkiyenin amansz dman oldu una dair yaplan propagandalarla halkn belleinde derin izler brakmtr. (...) Bilirsiniz ki gvensizlik ar geer. Bunun iin de sabrl, dikkatli, saknarak al mak gerekmektedir. Eski arlk Rusyas ile Sovyet Rus ya arasndaki ayrm szle deil, ile gstermek ve anlat mak gerekmektedir... kincisi u: ... Mustafa Kemal Paa elbette sosyalist deildir. Ama grlyor ki iyi bir tekilt, kabiliyetli bir der. Milli burjuva ihtillini idare ediyor. lerici, akl l bir devlet adam. Bizim sosyalist inklbmzn nemi ni anlam olup, Sovyet Rusyaya kar olumlu davra nyor. O, istilaclara kar bir kurtulu sava yapyor. Emperyalistlerin gururunu kracana, padiah da yar daklaryla birlikte silip spreceine inanyorum. (...) ngiltere onlarn zerine Yunanistan saldrtt. ngilte reyle Amerika bizim zerimize de sryle memleket saldrtt. Sizi ciddi iler bekliyor. Bu iin Rusya cephesi, hadi isterseniz imdi de Tr kiye cephesine bir gz atalm: Kemal Paa, ngilizin Trkiyeye mevcudiyet verebilmek iin anasnn nik h bir fatura detmek niyetinde olduunu biliyor; biz de Paamn, bu trden faturalar demeye deil, yrtma
264

ya yatkn olduunu biliyoruz. Ulusal savunma anlay nn nce kendi kuvvetimize ehemmiyet vermek oldu unu da! Peki bu yetmezse? 29 M ays 1920 gn yaplan gizli Meclis toplant snda, sz Boleviklie ve Boleviklerin yardmna in tikal eder. Krsde Kemal Paa vardr. Dediklerini din leyelim:

" ... Evet, demek oluyor ki biz, Boleviklie ve hare ktna ve Boleviklerden edebileceimiz istifadeye bi gne deiliz. Binaenaleyh, kemal-i emniyet ve itimatla arz ederim ki Boleviklerle ittifak ve itilf iin, temin ve terik-i harekt iin maddeten heyet-i icriye (hkmet) esbabna tevessl etmitir. Yalnz heyet-i icriye bu bap taki teebbsnde gayet mdebbir olmak lzumunu ka bul etmitir... ... nce kendi kuvvetimize ehemmiyet veriyoruz. Fakat kendi kuvvetimize, dmanlarmzn adedinin ok luunu nazar- dikkate alarak, kuvvet ilve etmek bir fa rizadr. Bu suretle bittabi, arktan gelmesi muhtemel olan msbet kuvvetlere iltifat edeceiz. Ancak, bu nok tada iki ciheti birbirinden tefrik etmek lzmdr. Biri Bolevik olmak, dieri Bolevik Rusya ile ittifak etmek. Biz, heyet-i icriye, Bolevik Rusya ile ittifak etmekten bahsediyoruz. Yoksa Bolevik olmaktan bahsetmiyo ruz... Bolevik olmak bsbtn baka bir meseledir. Byle bir mesele ile bizim itigale ihtiyacmz yoktur. Fa kat ittifak meselesi kemal i ciddiyet ve ehemmiyetle takib edilmektedir. Ve muvaffak olacamza midimiz berkemaldir... Buraya kadar grlen ne, bir kere Leninle Kemal Paann karlkl durum deerlendirmelerinde mutaba kat iinde olduklar; Lenin Kemal Paann Bolevik ol265

madiim biliyor, olmasn da beklemiyor, Kemal Paa ise Batl emperyalizmlere, onlarn zerimize saldrtt Yu nanistana kar savata, kendi gcmz yetmezse msbet/olumlu kuvvetlerin arktan yni Rusyadan gele ceini biliyor, Bolevik olmay dnmemekle beraber, Boleviklerle ittifak akdetmeyi kemal-i ciddiyet ve ehemmiyetle takib ediyor. Aslnda bu, birisi sosyalist, teki demokratik devrim peinde olan, iki az gelimi lkenin emperyalizme kar ibirlii deil midir? Bugn Trkiye ayn emperyalizmin avcuna d mtr. Sovyetlerle bir siyasal belge imzalayp saldrmaz lk paktna gitmesi, bize hibir pratik yarar olmayan NATon u n askeri kanadndan ekilmesi, gerekte Kemal Paann Mdafaa-i Hukuk d politikasn uygulama s demektir. Ama bazlar hemen seslerini ykseltiyorlar, yok efendim Boleviklerle ibirlii olur muymu, bizi tutsak ederlermi, canmza okurlarm, estek kstek. Ayn konumasnda, bundan 57 yl nce, Mustafa Ke mal Paa onlarn aznn paym vermi. Bakn ne diyor: " ... Filhakika Bolevikler ortaya ktklar sralarda yalnz kendi prensiplerine riayet eden ve btn mana syla Boleviklii kabul edenlerle anlamlar ve fakat btn milletleri birden bu itimai (toplumsal) esaslara uydurmaya imkn olmadndan ve emperyalizme ga lebe almak iin slm lemi ile ittifak lzm geldiine kani olmular ve bir milletin dini ve milli esaslanna ri ayet etmeye karar vermilerdir. (...) Binaenaleyh, slm lemini olduklar gibi, evet, kendilerine mttefik yapa bilirlerse o zaman Garpte emperyalizme kar galebe a lacaklarna kanidirler... Dikkat buyruldu mu, emperyalizmle savata emper yalizmin Garpte, yni Batda olduundan sz ediyor
2 66

Paa, konumasnn daha ilerisinde emperyalizme kar mtereken mcahedat, mtereken mcadelede de mi, u huzurunda eilen ynetici balar arasnda, bir tanesi olsun, o szlerini hatrlar m? Bir de Atatrkyz diye bbrlenir dururlar.
(11 K a s m 1977)

7 R U S LA R IN S TE D , K E M A L P AA A N L A M A L A R IN A D N M E K

Moskova, Ankarayla Mustafa Kemal dneminin s cak ilikilerini kurabilmek abasndadr. yiniyet gs terisini, dostluu, bizim Dilerinin am az n a Tocularn mkl durumda brakacak derecelere ka ryor. Siyasal belge konusunda da, byle olmad m? Ruslarn istei, oldum olas, daha ok saldrmazlk pak t esprisine uygun bir belge imzalamak; Ecevitin Ame rika yolculuu ncesi Sovyetlerden, Trkiyeye tehdit mehdit yoktur yollu syledikleri onlar daha bir mit lendirdi. Duymu olmalsnz, o zaman, siyasal belge zerindeki mzakerelerde, Ruslar, Trkiyenin nerdii taslak zerinde konumay kabul etmekle beraber (as lnda bu da bir dnd), ne yapp yapp, anlamay sal drmazlk paktna dntrmenin yollarn aryorlard. Bizim Dilerindeki Amerikanc takmnn urad zorluu dnebiliyor musunuz? Trkiyeyi Ameri kann kna takmsn, Rusyay ba dman belletip, yllarca propaganda yapmsn, hl yapmaktasn, son ra bu Rusya gelmi, sana saldrmazlk pakt neriyor;
267

sisternin mant ve kan gerei, bu neriyi Trkiyeye reddettirmek lzm, lzm ama, gereke bulmak da ko lay deil dorusu. Ruslarn nerdii ne, nce 1925 dostluk ve saldrmaz lk paktna dnlmesi! Neymi o, iki taraf birbirine saldrmayacaklarn beyan ettikleri gibi, birbirleri aley hine olan ittifaklara da girmeyeceklerdir. Trkiye bunu reddediyor. Helsinki erevesinde kalalm, diyor. Bunun zerine Ruslar 16 M art 1921 tarihli Trk-Sovyet andlamasna donelim diyorlar. Ya o neymi: Rusyann Trkiyenin kurtuluu iin karlat birtakm glklerde belirli yardmlar ya pp destekler salamas, buna karlk Trkiyenin dn ya proletaryasnn kurtuluu ile mazlum uluslarn kur tuluunun bir ve ayn kavga olduunu benimsemesi. Buna da yanda olmuyoruz, niye, Trkiyenin Sovyet desteine ihtiyac yok mu, (peki, Babakanm kendi a zyla, Sovyetlerden aldtmz ekonomik destein, Ba tklardan aldmzdan ok olduuna iaret etmesine ne buyrulur) ya da nc dnyann mazlum uluslarn desteklemek artk bizim politikamz deil tn? (Daha n a t o zirvesinde Babakan, dnyann n a t o ve Varova Pakt lkelerinden ibaret saylamayacan syleme mi miydi?) Gerekte, Sovyetler, sava sonrasnda Stalin-Molotov-Beria kliinin dt byk yanlgy hanidir fark etmilerdir. Trkiyenin iilerine karmadan o eski iyi gnlere dnmeyi arzuluyor, gerekli iyiniyeti de yardm yaparak saldrmazlk paktlar nererek gsteriyorlar. Yorgunu yokua sren biziz, hep de biz olduk, nedeni emperyalist sistemin arkna kaplmam olmamzdr. Daha n ce, NATon u n g n e y d o u k a n a d n Rusyaya kar pekitirmek iin, Batl mttefiklerimizin ne karar
268

lar alm olduunu tartmam mydk? Sistemin kar lar, hele ntron bombasyla grece bir g stnl n elde ettikten sonra, Sovyetlere ve uydularna kar sertlemeyi gerektiriyor, byle bir sreci balatmlar dr bile, Carterin ektii sylevler, Afrikadaki ayaklan malara kar bir ara taknlan mdahaleci tavr bunu yanstyor. Bu durumda, NATonun gneydou kanadn da Trkiye ile Yunanistann ulusal karlar iin birbirIeriyle dalamalarna frsat verilir mi hi, sistemin karlar elbette sisteme dahil byle ufak tefek lkelerin ulusal karlarndan nce gelir, o zaman da bunun are si dnlr. Dnlm kardeim, Yunan gazetesi Elefteretipiaya dayanarak bunu bildirmi, zerinde konumu tuk; iin asl olduu uradan belli ki, bu kere nl Al man gazetesi Sddeutsche Zeitung bir baka ucundan kapak kaldryor, Verdii habere baklrsa, Birleik Ame rika ile Almanya, n a t o erevesi iinde Trkiye ile Yu nanistan bartrmak iin bir plan gelitirmiler. Bu na gre Trkiyeye uygulanan silh ambargosu kaldr lacakm. Ekonomisi iflasn eiine getirilen Trkiyenin duru munu dzeltmesi iin Batl devletler para musluklar n aacaklarm. Buna karlk Yunanistann Ortak Pa zara 1980de tam ye olmas iin srdrlen grme ler hzlandrlacak, ayrca Yunanistana Ege Adalarna kar bir Trk saldrs olasl iin NATO garantisi ve rilecek. Nasl, beendiniz mi? Gel de bu durumda Rusla anla! Trkiye bu kafes iine alnmtr, alnmak isteniyor. Oysa Sovyetlerin Ankaraya hatrlatmak istedikleri, o eski Trkiye, Mustafa Kemal Paanm anti-emperyalist, tam bamszlktan yana, yiit Trkiyesi. Baksanza,
269

tutmular mzakereler boyunca 1925 anlamasndan, 1921 anlamasndan dem vurmular. Bizim sac ve Amerikanclarn, bu anlamalarn gnmz iin geer siz saylmas gerektiini ileri srerken, kaytardklar nok ta neresi biliyor musunuz, her ikisinin de Mustafa Ke mal Paa tarafndan, onun d politikasna uygun bir uy gulama olarak yaplm olmas! Malm ya, hanidir Amerikan kayla Alaman e yini yemekteyiz. (9 Temmuz 1978)

8 T R K-S O VYET LKLERNN TEMELLER Sz almken, Mustafa Kemal Paann Kuva-y Milliyenin ilk gnlerinden balayarak, saptkd ve geli tirdii Sovyetler Birlii politikasna bir gz atabiliriz. 23 Mays 1920de Fransann Danimarkadaki B ykelisi Paristeki Dileri Bakanlna bir telgraf yol lar. Hayli ilgin bir telgraf dorusu. undan ki, M usta fa Kemalin Moskovaya Azerbaycan zerinden Musta fa Efendi adnda bir mlzm gnderdiini bildiriyor. Bu Mustafa Efendi, hafta boyunca Sovyet Sanayi Merkezlerini, zellikle savunma sanayi merkezlerini gezecektir. Bunun askeri amal bir gezi olduuna p he var m? Danimarkadaki Fransa Elisine gre de yok. Demek ki, M ustafa Kemal Destur, bismillah deyip, Kurtulu Savana balad ilk anlardan itibaren, Kuzeyden destek ve gvence aram. Aram d, bunlara bal, baml politika m izlemi, hayr, politikasn Tr kiyenin karlarna gre bamsz tutmu, ama Batdan
270

gelen bely defetmek iin Kuzeyden gvence gerektii ni o amaz gerekiliiyle saptam! Uygulamadan bir rnek mi istediniz, hay hay! 1920 Temmuzu, Beyaz Ruslar Boleviklere kar i sava r gtlyor, Albay Annoyef diye bir Wrangel heyeti, hay li altnla birlikte Erzuruma der, oradan Rusya ileri ne doru harekete geecek, geemez, nk Mustafa Ke mal bunlar Erzurumda tutuklatr, o kadarla da kal maz, Fransz igal komiserliinin Trabzondaki temsilci si valiye kp, bunu protesto etmeye kalknca, o tem silciyi de tutuklatr, topunu Annamite adndaki Fransz torpidosuna bindirip stanbula gndertir. O byle yapar da Ruslar bundan geri mi kalr, hayr: 1920 Austosunda, Londradaki Fransz Askeri Atae si, ngiliz Harbiye Nezaretinin stanbuldan ald bir haberi Parise geer. Haber de haberdir hani, nk 30.000 kiilik bir Bolevik kuvvetinin, Tflis/Alekssandropal demiryolunu tutarak, Ermenistana kar Kuva-y Milliyeyi desteklemek, Tiflis/Erzurum balantsn sa lamak iin harekete getiini bildirmektedir. Evet, Ermenilere kar Trkleri desteklemek iin! Bunu da sinek pislemedik bir yere yazverin bakalm. Oldu olacak, Kemal Paann o tarihi mektuplarm da hatrlayverdim. Birincisinin tarihi 20 Kasm 1920. Mustafa Kemal Paa tarafndan Sovyet Dileri Komiserine gnderilmi. Kemal Paa unlar sylyor: Bir yandan Avrupa emeki evrelerinde Sovyet Cumhuriyetlerinin yaratt stn ahlk otoritesinin, te yandan slm dnyasnn Trk ulusuna kar duyduu sevginin, bugne kadar Bat emperyalizmini sabr y ad a cahillik sebebiyle destekleyenlerin uyanp birlemesine elverece ine inanmaktayz. Kemal Paa bu mektubunda s mrgecilik politikasn cinayetten sayyor, ayrca burju
271

va iktidarlarnn er ya da ge yklacaklarna kesin inan cn belirtiyor. kinci mektubun tarihi 26 Nisan 1920, M ustafa Ke mal tarafndan gizli olarak yazlm, M oskovaya ile tilmi. Hadi ona da bir gz atalm: " ... Sovyet kuvvet

leri Grcistana kar askeri harekta giriirse, Trk kuvvetleri emperyalist Ermenistana kar askeri hare kta giriecek ve Azerbaycann Sovyetlere katlmasn zor kullanarak salayacaktr. (...) Halkmzn teden beri yaamakta olduu topraklan igal eden emperya listlerin kovulmas ve te yandan ortak mcadelemizin srdrlmesi iin be milyon altnn verilmesini ve mik tar yaplacak grmelerle saptanacak silh ve cepha neyle glendirilmemizi, ayrca teknik gerelerle salk gerelerinin ve ayn zamanda Sovyetlerin istei zeri ne Douda harekta giriecek Trk birliklerinin bak mnn salanmasn rica ederim. Sovyet Dileri Bakanl, Trkiye Dosyas 1, raf 2, yaprak II, 1920de kaytl bu belge de gsteriyor ki, Trkiye ile Sovyetler, Mustafa Kemal Paa ile Lenin d neminde, emperyalizme kar yalnz ortak bir cephe tut makla kalmamlar, uygulamada da eylemsel bir bera berlik, bir kader ortakl yaamlardr. Sovyetler bugn o gnlere dnelim diyorsa, bunun Ankara iin anlam Mustafa Kemalin anti-emperyalist Mdafaa-i Hukuk doktrinine dnmek olmaldr. Oysa, Dilerinde gele neksel Bat dostluundan, Trkiyenin kaderini Batya baladndan sz ediliyor. O Batya ki, yukarki mek tubunda Atatrk Kafkasyadan pskrtlmelerini salamak iin Sovyetlerle ibirlii yapmtr. Dahas var, o gnlerde ngiliz servisleri Dou ve Gneydoudaki Krt airetleri arasnda cirit atyorlard. Amalar belli, Kuva-y Milliyeyi zayf drmek, isyan
272

larda oyalamak. Bu ajanlardan birisinin blgesine gel diini haber veren Malatyadaki 15. Alay Komutanna Mustafa Kemalin emri hepimiz iin ak bir ders say labilir: Kim olursa olsun, bir ngiliz subaynn Osmanh topraklan zerinde ii yoktur. Kendisine nezaketle ve askerce, durumu kesin olarak bildiriniz. Peki ya, ngilizlerin yerini alan Amerikallara, top raklarmzda bir sr yer vermisek?.. (10 Temmuz 1978)
M ERAKLISI N NOTLAR

Ankara Hkmeti ite Sovyetler Birlii arasndaki ilikilerin ku rulmas ve gelitirilmesi, 26 Nisan 1920de Byk Millet Mec lisi Reisi Mustafa Kemal imzasyla Moskova Hkmetine gn derilen bir neriyle balar. neri aynen ytedir: . Em peryalist hkm etlere kar harekt ve bunlarn egem enlii ve smrsU altnda bulunan ezilen insanlarn kurtuluu amacm gden Bolevik Ruslarla alm a ve hare ket birliini kabul ediyoruz. 2 . Bolevik gleri Grcistan zerine askeri harekt yapar, ya da izleyecei politika ve gsterecei etki ve nfuz ile Gr cistan'n da B olevik birliine girm esini ve ilerindeki ngiliz glerini karm ak iin bunlara kar harekta balam asn salarsa, T rk iye Hkmeti de em peryalist Erm eni Hkme ti zerine bir askeri harekt yneltm eyi ve Azerbaycan Hkm etini Bolevik d evle tle r grubuna sokm ay ykm lenir. 3 . nce m illi topraklarm z igal altnda bulunduran em peryalist gleri kovm ak ve ilerde em peryalizm e kar m eyda na gelecek ortak m cadelelerim iz iin i glerim izi kurtar m ak zere, im dilik ilk taksit olarak, be milyon altnn ve ka rarlatrlacak sayda cephane ve d ie r sava m akine teknik

273

aralar ve salk aralarnn ve ya ln z Douda harekt yapa cak gler iin yiyeceklerin Rus S o vye t Cum huriyetince sa* lanm as rica olunur. Bu mektuba, s s c b adna Dileri Halk Komiseri ierin im zasyla 3 Haziran 1920de resmi bir cevap verilmitir. O da yledir: S o vyet Hkmeti, her iki m illeti tehdit eden ecnebi em peryalizm e kar ortak m cadeleye katlma isteinizi ak layan ve kendisi ile dzenli iliki kurm ak isteyen yaznz al dn dorulam akla eref duyar. Banda Ankara Byk M il let M eclisi bulunan yeni T rk Hkm etinin d politikasnn tem ellerinin ilkelerini Rus S o vye t Hkmeti byk bir m em nunluk duyarak renm i bulunmaktadr. Bu ilkeler unlardr: ) Trkiye'nin b am szlnn iln. 2) itira z edilm eyecek kadar T rk topra olan topraklarn, T rk devletine balanm as. 3) Arabistan ve Su riyenin birer b am sz devlet gibi iln. 4) B yk M illet M eclisnce al nan karara gre, Trkiye Ermenistannm, Krdistann, Lazistanm, Batum blgesinin, Dou Trakyann ve btn T rk Arap halklarnn karma olarak ya a d klar devlet topraklarnn, kendi kaderlerini kendi eliyle tayin etme hakknn tannmas. S ovyet Hkmeti olarak, mltecilerin ve istekleri dndaki se beplerden dolay g etm ek zorunda kalan tm gmenlerin de bu blgelerde serbeste yaplacak bir referanduma katla bilm eleri, bunlarn yerlerine geri getirilm esini doal sa yyo ruz. 5) B yk M illet Meclisi ynetim indeki yen i T rk devleti ne ait topraklarda yaamakta olan milli aznlklara, Avrupann en serbest hkm etlerinde yaayan m illi aznlklara tannan tm haklarn tannmas. 6) Boazlar sorununun zm lenm e sinin Karadeniz'de kys olan devletlerce toplanacak konfe ransa sunularak grlmesi. 7) Ecnebi devletlerin mali kont rolne ve kapitlasyon rejimine son verilm esi. 8) Her trl ec nebi nfuz alanlarnn ortadan kaldrlm as.

274

Rus S ovyet Hkmeti, ezilen halklarn kurtuluu gibi an l bir davaya dayanan askeri harektlarnz em peryalist hk m etlere kar srdrrken, Byk M illet M eclisinin al m alarn ve bu ideallere gre davranma kararnz dikkate alyor. Rus S o vye t Hkm eti, kendi kaderlerini tayin etme olanana sahip halklarn haklar ve adil bir biimde, bir ta raftan T rkiye, d ier taraftan Ermenistan ve ran arasnda, kesin snrlarn izilm esine, diplom atik grm elerin, Byk Millet Meclisine yardm edeceini umar. Rus S ovyet Hkme ti, ilgili taraflarn ars zerine her an, bu ite arabulucu g revini stlenm eye hazrdr. Rus S o vye t Hkm eti, T rk iye He Rusya arasndaki iyi kom uluk ilik ile rin in ve srekli bir dostluun kurulm as amac ile, dorudan doruya diplom atik ve konsolosluk ili kilerinin kurulmasn nerir. Her halka kendi kaderini tayin et me hakknn tannm as ilkesine sonuna kadar bal olan Rus Sovyet HkUmeti, T rk m illetinin bam szl ve egem enlii uruna srdrd kahramanca m cadelesini tm dikkatiy le izliyor ve Trkiye iin zor olan bu gnlerde, T rk ve Rus hal kn birletirecek bir dostluun salam tem elini kurabilm ek ten byk bir m utluluk d uyu yor. ki belge karlatrlnca, Kemal Paann kartlarn ak oynad, buna karlk ierin'in Sovyet propagandasnn ilke leriyle, diplom atikyazm a dilinin zelliklerinden yararland aka grlyor. Mustafa Kemal iin nem li olan Ermenistan konusudur, neye karlk neyi istediini aka belirtmitir. ierin Ermeni konusundan ancak dolayl olarak sz ediyor. O s rada Kafkasyada ingilizler'in rgtledii Kafkas devletlerini ele geirmek iin -bata Stalin- Bolevikler alttan alta trl f rldak evirdikleri halde, halklarn kendi kaderlerini kendileri nin tayin etme ilkesinden dem vuruyor. Pazarlk uzun srm, sonunda Trk/Sovyet anlamas gereklemitir. Burada hatrlatlmas yararl iki nokta vardr. Biri u: Mus

275

tafa Kemal inceye kadar, Trkiye Cumhuriyeti, Kurtulu Savanda karsnda olduu emperyalist Batl lkelerle bir ittifak sistemine girm eyi asla dnmemitir. Nasl dnebilirdi ki, 1936/37de bile, Franszlarla Hatay.sorunu vard. Oysa, M usso lini talyas, Trkiye zerindeki emellerini hi de giztemiyordu. Bu pekl Batyla bir yaknlama konusu yaplabilirdi. ngilte re Kral VIII, Edward stanbula Mustafa Kemalin ayana kadar geldii halde, Mustafa Kemal, Sovyetlerle yapt ilk anlama ya sadk ld. Batl em peryalist lkelerle uyum ad. Hatrlanacak ikinci nokta, ikinci Dnya Sayandan sonra, Sovyetlerin Trkiyeye kar takndklar olum suz tavr. Rusla rn gerekeleri vard, bunlarn bir ksm hakl da saylabilirdi (sava iinde baz Trk iktidarlarnn Nazilerle birlikte Rus ya daki Trk topraklar zerinde pazarlklar yapm as kantarna dokunm u olabilir), ama bunun tepkisi dostluk ve saldrm az lk anlamasn feshetmek, Boazlarn savunmasnda ortaklk istemek, dou illerimizde hak iddia etmek olmamalyd. Trki ye yi NATonun kucana aslnda bu itmitir. Kald ki, Sovyet ik tidarnn, s s c b snrlar iindeki Trk ve Mstmanlara, gerek ten her halkn kendi kaderini kendisinin tayin etmesi ilkesine uygun davrand epeyce su gtrr, sadece Tatarlarn bana gelenleri yle bir dnmek, yeter. Yine de, d politikada, Mustafa Kemal Paamn en doru tercihi yaptn sanyorum . Trkiye, jeopolitik yeri gerei, ku zeyini gvene almak, gneyine almak zorundadr. (Anado luda kurulmu btn devletler, ayn durum da bulunmulardr; H ititlerden B izansa kadar.) Bu da S o vyetle rle iyi ilikiler, dostluk ve saldrmazlk pakt gereini ierir. Sovyetlerle ittifak bile yaplsa, Mustafa Kemalin taa o zaman iaret ettii gibi, bu Bolevik olm ak deildir.

276

Kulamza kpe..
... Gayrim slimlerin can ve mal gvenlii, her trl haklar ve gelimeleri iin gereken her eye, teden beri devletim iz ve ulusumuzca riayet edilmiti. Gerekten de gayrimslim lerin Osmanl Devleti ve ulusu barnda yararlandklar ayrcalklar y z yl akn bir sredir fazlasyla mevcuttur. Bu kayt da bizim iin yeni bir,ey deildir.
Mu s ta fa Kem a l

Ocak 1920

1 NCE DUYGUSAL.,. Takuhi Hanm, bana btn Anadolu kadnlar gibi bir tlbent rtmt, gzyalarn bu tlbentin ucuyla sili yordu. Bana ak bir Anadolu Trkesiyle nce ne reli olduumu sordu, zmirli olduumu renince, aca ba Yozgat ve Bursay grm mym, onu merak et ti. Bu iki ehir, ocukluunun, belki de ilk genliinin uzak yllarndan sisli bir mutluluk manzaras halinde belleinde prldyordu. Arkasndan kahvemi az eker li mi, ok ekerli mi itiimi renmek istedi, ben kah vemi ierken o eski bir gramofonda Trke arklar al d. Btn bunlar olurken, Takuhi Hanm srekli alyor, sk sk da iki elini havaya kaldrp Sebep olanlar kah rolsun! diyordu. Ben Takuhi Hanma Pariste rastladm. Olay, 1950 yllarnn banda geiyor. Hayatma Maria Misakyan diye bir kz girmiti. nanlmayacak kadar gzel, ina nlmayacak kadar iri siyah gzl, ay tenli bir Erme ni kz. rendim ki anasgil Anadoludan tehcir s rasnda (byk bir olaslkla daha nce) Fransaya hic ret etmiler. Evde Trke konuurlarm, grenekleri de Anadolu grenekleri. Bir le sonu, metroya atlayp
279

gittik. Takuhi Hammia tanmamz byle oldu. Trki yeden gitme Ermenilerin oralarda kendilerini ne kadar gurbette hissettiklerini bana en iyi anlatan, bu ya l Anadolu kadnnn Kasabamn Koyunlar trks eski gramofonda alarken dkt tertemiz gzyalardr. Dorusu Maria Misakyan da etkilemitir beni, bu kz ille benimle birlikte Trkiyeye gelmek, aile byk lerinden o kadar dinledii bu efsane lkesini gzleriy le grmek istiyordu. Getirmeye kalktk, bin bir zorluk kt, pasaportlar Nansen pasaportu denilen bir pasa porttu. Bu pasaportu tayanlar galiba o tarihlerde Tr kiyeye almyorduk. Gittim, aziz dostum Agop Arad buldum (bu dediim epeyce sonra stanbulda oluyor tabii). Birlikte M ariay Trkiyeye getirmenin areleri ni aradk, bir trl bulamadk. Zaten sonradan hayli n kazanan Maria Misakyan iirini yazm da bunun s tnedir. Duygusal eyler b anlattklarm, ama Ermenilerle olan ilikilerimizi duygusallktan ayrmamz mmkn mdr? Marianin uzak bir hm aklmda yanl kalmadysa, Tan,aksutyun rgtnde alrd: Oldum olas Trklere dman bir rgt, o tarihte Fransz gizli servisleri nin bunlara yardm ettiini de renmitim. Savar adn daki bu delikanl, Trklerin zalimliini, insan yiyicili ini anlata anlata bitiremezmi! Oysa, Nzm Hikmeti kurtarmak iin Pariste yaptmz toplantlarda, sevdi i Trk mziini aldtrabilmek iin bir saz heyeti ara ynca, Danfert Rochereau dolaylarnda birtakm gle Ermeniier bulmutuk, toplant gn kanunlar, udlar, kemeneleri ve btn o Anadolu alglaryla gelip !mapusane emesi yandan akyor, yandan almlard. Var
280

tan, Barkefi, Keam nasl unuturum? Vartan o upu zun boyun atksn Paris gecelerinde kuyruklu yldz gi bi srkleyerek dolar; Barkef, Strasbourg-St. Deni metrosunun yan bandaki kahvede gece yarlar bir tek bira atmak iin beni beklerdi. Keamla derseniz, bin yl lk arkadaz; Osmanbeydeki eski Suna Pastanesinden tutun, nn Stadnda kapal tribnlerde birlikte sey redilmi Galatasaray malarna kadar. Ermeniler dost olarak yalnz benim kiisel hayatma m girmilerdir sanrsnz? Yanl, onlar bin yllk Osmanl sentezi ierisinde ok byk katklar olan Anadolu ve stanbul efendileridir ki, Trk musikisinden Trk mima risine, Trk yaama biiminden Trk ileme sanatlarna, inceliklerini, duyarllklarn, heyecanlarn katmlardr. Anadolu halk arasndaki uyumun mkemmellii su g trmez, yoksa nasl 900 yl szltsz yaardk? Hrgrn kmas arlk Rusyasmn, daha sonra da Batl emper yalizmin onlar kkrtmakta yarar grmesiyle balar. Takuhi Hanm, ellerini ge kaldrarak, Sebep olan lar kahrolsun! diyordu ya, yerden ge haklyd. Btn bunlar neden yazdm haberleri biraz olsun yakndan izleyenlerimiz oktan fark etmi olsalar ge rektir. Byk ehirlerimizdeki baz terrist eylemleri, Lb nanda yaymland bilinen bir Ermeni gazetesi, ak a bir gizli Ermeni terrist rgtnn stlendiini bil diriyor. Yurtdndaki grevli Trk diplomatlarna bir ka yldr stste yaptklarm biliyorsunuz. Kim ne der se desin, ben bu kanl ve karanlk ilere girienlerin o ya kndan tandm Ermenilerden olduklarna, olabilecek lerine ihtimal veremiyorum. Hepimiz, bin yllk ortak laa bir kltrn, aclardan ve sevinlerden gemi o cuklar olalm da, niye durup dururken birbirimize k
281

yalm. B iin iinde bir bit yenii var, onun iin konu da biraz yaylacam. Hepinizi ilgilendireceini sanyorum. (17 Ekim 1978)

2 ... SONRA BELGESEL Takuhi Hammm kahrolmasn istedii sebep olanlarn banda kim gelir? Az buuk tarihe bulam herkesin bu soruya verecei cevap belli: arlk Rusyas, ngilte re, Amerika ve Fransa. Gerekten de, eitli dil ve din den halklar Osmanllk kavram iinde eritmeye alan imparatorluu datmay kararlatran bunlard; bu nun iin de bulduklar en iyi are, Rumlar, Bulgarlar, Srplar nasl kkrttlarsa Ermenileri de yle kkrt maktan ibaretti. Birinci Dnya Sava ncesinde Osmanl mpara torluumu paylamay ngren gizli anlamalarn en nls, bildiiniz gibi Sykes-Picot anlamas denilen an lamadr; bu anlamada, Mr. Sykes, Ermenistanla ilgi li olarak unlar demitir: " ... Eski Roma veya kk Ermenistan ksmnn Fransaya ilhak ve ekli haritada (san) ile gsterilen ks mn da Rusyaya katlmas. (...) Bu zm tarznn ya rarlar unlardr: 1/ Rusya, Ermeni halk en az olan Er zurum, Van ve Bitlisi alr. (...) 2/ Fransa, Ermenistan blgesini alr. Fransa blgesi, bu suretle Ermeni duygu larnn beii ve merkezi olur. (...) Barsever Ermeni un surlarn maksat ve gayesi, kendi snrlan iinde geliip
282

ileriemek olup, Kafkasya ve Azerbaycandaki anaristsosyalist Ermenilerle karmak istemiyorlar, onlarla hibir zaman beraber yrmemilerdir. Sykes-Picot anlamas, Sovyet devriminin gerekle mesi yznden gerekletirilemedi, nk Ruslar hem bu gizli anlamay akladlar, hem de Anadolu hareke ti ile ibirlii yaptlar. Peki Batklar Ermenistan blmek fikrinden vazgemiler miydi ? Hayr, bunu Sevres andlamasndar biliriz, bamsz bir Ermenistan yaratlyor, snrlarnn tesbiti ise kime braklyordu, hadi syleye yim: a b d Bakan Wilsona! O dnem kanl bir dnem di, yledir ya, ngiliz Dileri Bakanl gizli arivinde Vansittartdan Lord Curzona yazlm 11 Ocak 1920 tarihli gizli rapor mthi gerei aklamaktadr. " ... Anadoluya dalm 500 bin Ermeniyle, Ame rika, ran ve stanbuldaki Ermeniler, Rusya Ermenistamndaki 1.5 milyon Ermeniyle birleip Ermeni Krall n meydana getireceklerdir. En byk zorluk, Ermenis tanda hibir yerde Ermenilerin ounlukta olmamas dr. Hakiki bir seim yaplrsa okluk daima Ermenilere dman gruplarn eline geecektir. Hakikat ve man tk, Trabzondan Adanaya kadar uzanan byk Erme nistan ryasna kardr... Buras byledir ya, ngiltere yine de Ermeni komite cilerine 25 bin tfek vermekten kendini alamaz. Htt Lord Curzon yle yazar: Bogos Nubar Paa ve Mr. Aharonyan beni ziya rete geldiler. Kendilerini aptalca hareketlerinden dola y azarladm. Trkleri ldrmeleri iin verdiimiz silh larn AzerbaycanlIlara kar kullanlmasnn aptalln anlattm. ayet byle dzensizlik edip komularna ta arruz ederlerse, kendilerini Milletler Cemiyetinde tut mayacam syledim...
283

Lord Curzonun kaygs bouna. Ermeniler, Trkleri elhak kesiyorlard. Hem de ne kesmek!.. Batllar Trklerin yapt krm abarta dursun, hi deilse Ruslar olayn gerek yzn biliyorlar. Ellerinde o blgede bu lunan grevli subaylarnn raporlar bulunuyor nk. Szgelii Rus ordusunun komutan General Odielitze, raporunda u korkun olay anlatyor: Trk krm, bir doktor ve mteahhit tarafndan dzenlenmi, yni herhalde ekya tarafmdan dzenlen memitir. Bu Ermenilerin adlarm iyice bilemediim iin burada anamayacam. Her trl savunmadan yoksun ve silhsz 800den fazla Trk ldrlmtr. Byk ukurlar alm ve zavall Trkler bu ukurlarn ba na gtrlp hayvan gibi boazlanm ve bu ukurla ra doldurulmu. Ermenilerden birisi sayarm: Yetmi mi oldu? On kii daha alr, kes deyince on kii daha keserler ve ukura atp zerine toprak rterlermi. Biz zat mteahhit, elenmek iin, bir eve doldurduu sek sen kadar zavallnn kapdan karken birer birer kafa larn paralam ... Dedim ya, o dnem kanl bir dnemdir, Ermeniler Trkleri kesmilerdir de, Trk Ermenileri kesmemiler midir? Bir kere i irazesinden knca lenin haddi he sab olmaz. Gemiin aclarn demekte yarar yok. Takuhi Hanm, byk aclar ekmi insanlarn o her eyi anlam bilgeliiyle ellerini havaya kaldrp Sebep olanlar kahrolsun demiyor muydu? Dorusu budur. Se bep olanlarsa, Anadoluda yzyllarca karde karde, i li dl yaam Ermeni ve Trk halklar deil, emper yalist karlar iin bu halklar birbirine kar kkrtan dvel-i muazzama idi. Sykes-Picot anlamas, Ermenistann tek ve byk olarak yaratlamayacam, ikiye blnp yarsnn ar
284

lk Rusyasnn, yarsnn Fransann denetime verilece ini belirtmiyor mu? Ermenileri onlar yiyeceklerdi... (18 Ekim 1978)

3
T A IN A L TIN D A K A P A N O LU

Batl emperyalizmin kulland szde Ermeni milliyet iliine kar, Lenin ve Mustafa Kemal, daha iin balan gcnda ibirlii yapyor. Demitim ya, 1920 Austosunda, Londradaki Fransz askeri ataesi, ngiliz Sava Bakanlnn stanbuldan ald bir haberi Parise y le bildirir: 30 bin kiilik bir Bolevik kuvveti, Tiflis/ Aleksandrapol demiryolunu tutarak, Ermenistana kar Trkleri desteklemek ve Tiflis/Erzurum balantsn salamak zere harekete gemitir. Bu, olayn Ruslar ynnden grn! imdi bir de, Trkler ynnden grnne bakalm, olur mu? M. Ke mal Paa 26 Nisan 1920de Moskovaya ilettii gizli bir yazda unlar yazmaktadr: " ... Sovyet kuvvetleri Gr cistana kar askeri harekta giriir veya onu diploma tik yoldan Sovyetlere katar, Kafkas topraklarndan ngilizlerin piiskrtlmesini salarsa, Trk kuvvetleri, emperyalist Ermenistana kar askeri harekta girime yi taahht eder ve Azerbaycann Sovyetlere katlmas n zor kullanarak salar. ok ak ve seik olarak grlen udur, iki yeni re jim, Rusyada Bolevik, Trkiyede Hkimiyet-i Milli ye rejimleri, Kafkasyadan ve Anadoludan emperyalist leri ve emperyalistlerin denetledii szde milliyeti ha
285

reketleri sprmekte gbirlii yapmaya karar vermi lerdir. Bunun nedenini anlamak zor deil Bolevik devriminin Rusyadan kard beyaz Ruslar (50 bin do laylarnda olduklar sylenir) paldr kldr stanbula dklmlerdi. Mtarekede bu beyaz Ruslara stanbul hkmetleri ve padiah ehri igal eden mttefiklerden birisiymi gzyle bakar, itibar ederler. stanbul hk metleri beyazlardan yana olduklarn bu kerte belli edince, M oskovann stanbul hkmetlerine kar r gtlenen Anadolu devrimini desteklemesinden daha do al ne olabilirdi ki? Peki yakn tarihin bu olaylarm gnmze nasl ba larz? yle mi? 8 Ocak 1977de Moskova metrosunda bir bomba patlam, otuz kadar kiinin lmne neden olmutu. Ruslar bu iin peini brakmadlar, gittike anlalyor ki olay ulusal birlik rgt diye Ermeni milliyetisi bir grup dzenlemi. Basnda kan haberlere bakarsanz kklerini eski Ermenistan olaylarna dayandran bu r gt Sovyetlerden ayr bir Ermenistan davas gdyor, gtmekle kalmyor, ayrca Azerbaycana ait Nahcivan ve Karaba blgesiyle, Trkiyedeki Ermeni (!) toprak larn istiyor. Aralarndan Helsinki grubu ad altnda bir hcre oluturmular. Ruslar bunlardan ahin Arturya, Robert Nazaryan ve Stepan Zatikyan tutuklam. in gzeli nedir derseniz, vaktiyle Bogos Nubar Paayla e rif Paann Krt Ermeni ittifakna sayfalarnda yer ve ren ngiliz basn bu olay da p diye yakalam, Finan cial Times'de hem aklyor hem yorumluyor... te yandan, bizim yaadmz baz terrist hareket ler var: Galata Kprsne konan bomba olay gibi, An kara ve stanbuldaki baz resmi dairelere bomba atl mas gibi, Sirkeci vapur iskelesinde bir kiinin lm
286

ne, on iki kiinin yaralanmasna neden oian bomba ola y gibi. Bu olaylar, hem stanbulda, hem Beyrutta ba z kiiler gazetelere telefon ederek, ya da aka yazarak stleniyorlar. Bunu yapanlar da Ermeni rgtleri. Do rusu ya, elli yldr sesi soluu kmayan bu rgtlerin, ayn zamanda Trkiyede ve Rusyada yeniden bir ta km iddet eylemleriyle ortaya kmalar insan dn dryor. 1920lerde olduu gibi 1970 sonlarnda da bu yeni terrizm ve blclk hareketinin kkeninde, ay n Ermeni rgtlerini krk yl sren k uykular boyun ca el altndan besleyen, emperyalist odaklar yok mudur acaba? Sovyetlerdeki blclk hareketi Ermenilere zg bir hareket saylamaz, yllarca Sovyetler Birliinden ya na grnm olan Siyonizm ve uluslararas Yahudi r gtleri elbirliiyle harekete gemiler, bu lkeyi kk drmek iin btn dnyada geni apl bir propagan da etkinliine girimilerdir. Daha dne kadar sosyalist devrimin kalesi saylan Rusya, imdi baz Batl solcu gazetelerde sosyalizmin uygulanmasnda tekledii, ya da Stalincilikten bir trl tam anlamyla syrlmad iin deil, sadece rksal nedenlerden yerilmekte, Nazilere e ir Yahudi dmanlnn merkezi olarak gsteril mektedir. Ermeniler iin de ayn yoldan bir k aran d sylenebilir. Trkiye iin durum daha ilgin: Nasl Trkiyenin dousundaki Krtlk hareketleri, Kbrs olayyla bir denbire younlamaya balamsa, Ermenilerin kurtu lu eylemleri de bu hareketle birlikte belirmi, gelime yoluna girmitir. Sz buraya geldi mi, gel de benim bir sre nce verdiim bir bilgiyi hatrlama: Stokhoimda toplanan bir Ermeni Krt ittifak komitesi toplantsn Yunanllar finanse etmilerdi. Sanyorum ki, ite bura
287

da yine Takuhi Hammn gzleri yal olarak kahretti i o sebep olanlarn zerine parmak basm oluyoruz. Ben size bir ey syleyeyim mi, Trkiyedeki anari ve terr sadece lkclere ya da solcu geinen kk terrist gruplarna balamak, ciddi bir yanlgy ieri yor. Sorunu kapsaml olarak ele almadka, stesinden gelinebileceini hi sanmyorum, onun iin de Megalo deann Ermenilerle ilgisini aratracam. Ne ilgisi mi var, bakalm greceiz.
(19 E k im 1978)

4
K U L A IM IZ A K PE O LS U N ...

Galiba azmdan yle bir lf kt: Yllardr saman al tndan su yrten Ermeni komitaclnn birden su y zne vurmas, ne hikmetse, Trkiyenin Kbrsta ilenen cinayetlere kaytsz kalamayacam kantlamasndan sonradr. Trkiye Cumhuriyeti Devletinin, bamszl n ve tarafszln kskanlkla koruduu zamanlar da da, tam tersine, N A Toy a ve CENTOy a tam teslim ol duu zamanlarda da, ufak tefek gazete bror yaym, kilise ayini, komitaclk, Kbrs olayndan sonra anszn ok eskilerde olduu gibi silhl eyleme dnyor: B ykelilerin ldrlmesi, postayla gnderilen bombal paketler, resmi dairelere, genel yerlere bomba atlmas vs... Gel de aradaki balantlar arama... Bilmem haberiniz olmu muydu, 1965 ylnn Ocak aynda Etiyopyann merkezi Adisababada kiliselerara288

s bir toplant yaplr, aa, bir de ne grelim: Ermeniler adna toplantya katlan Kilikya Kotogikosu 1. Horen ile Kbrs Kilisesinin Bapiskoposu Makarios, kolkola: Sadece yedikleriyle itikleri ayr gidiyor, hele Trk d manl dediniz mi, dndkleri arasnda milim fark yok. Bunun tarihsel anlamda ne demek olduunu kav ramak isteyenler, M. Kemalin byk Nutukundaki u cmleden yararlanacaklardr: Ermeni patrii Zaven efendi Mavrimira heyeti ile hemfikir olarak alyor, Ermeni hazrl da tpk Rum hazrl gibi ilerliyor. atnz m? yleyse, Yunan igali srasnda Ermenilerin, Dvel-i Muazzamann drtsyle, Venizelostan yana ktim bilmiyorsunuz. zmirin igali srasnda, Atinada, Ermeniler byk gsteriler yapmakla kal maz; Ermeni cemaat bir byk len dzenler ve Ba kan Nikoyan efendi igali gklere karan bir konu ma yapar. Bu kadarla kalsa iyi. M anisada Yunan iga lini hazrlayanlar, rgtlenerek Rumlarla ibirlii ya panlar arasnda, birok Ermeni ileri gelenleri bulunu yordu: Despot Tiryat, avukat Agop Papazyan vs. neler canm, neler? Szgelii, Ermeni ve Yunan kardelii di ye bir kitap yaymlanm, iinde Bogos Nubar Paamn, Arak Cosanyanm ve Eleterios Venizelosun sylevle ri bir arada. Venizelosun drlmesinden sonra ise, Torkom adndaki bir komitac Erm eni, Londrada n gilizce ve Franszca olarak Armenia And New East di ye bir dergi karyor, ak ak bu dergide, Ermenilerin ayn zamanda Rum emelleri iin savaacan iln ediyor... Onun iin Kilikya Kotogikosu I. Horenin Adisababada, Bapiskopos Makarios ile Trk dmanlnda anlamasna da amayacaz; yurtiinde ve dnda bir takm komitaclarn yeniden terrist eyleme gemesinin
289

Kbrs olayndan sonra balamasna da amayacaz: Hele, Yunan Stratejik Aratrmalar Dairesi Bakan Ge neral Tagarisin, Dou sorununu yeniden canlandr mak, Anadoluda kurulacak be ayr devlet-arasnda bir de Ermenistan bulundurmak gerektiini nl raporun da yazmasndan sonra! Oyunun ne kadar eski, ne kadar ac, ne kadar hem Trk hem Ermeni dman olduunu anlatabilmek iin, Mustafa Kemal Paann Meclis gizli oturumlarndan birisinde (24 Nisan 1920) sylediklerini aktarmak do ru olacak: " ... Bilhassa Kilikya dahilinde bulunan bir Miralay vard ki o da Raymond. Bu, slm dman, Ermeni hamisi bir adamdr. Tazyikten bir an bile tevakki etme di. Ve bunun neticesi olarak M arata ahali-i slmiyeye tecavzatta bulundular, onlar tevkif ettiler. Ve ahali-i slmiye kendilerini muhafaza etti. Netice itibariyle vaka byd. Msademe oldu. Ve oradan Franszlar ekildi. Bittabi msademe esnasnda Fransz kisvesi altnda aha li-i slmiyeye tecavz eden Ermeniler, kendi nefsi haya tn muhafaza eden ahali-i slmiye de, ate esnasnda l dler. Bu hadiseyi btn Avrupada, btn Amerikada dalgalandrddar. Halbuki milletimiz tarafndan tecavz vuku bulmu deildir. Vuku bulan tecavze mukabele edilmitir. Htt, Franszlar ekildikten sonra daha ile riye gitmekten de sarf- nazar eyledik. Urfada da ayn vaziyet olmutur. Yine Franszlar tarafndan, daha do rusu Franszlarn tevik ve himayesiyle Ermeniler, ahali-i slmiyeye tecavz etmi, Ermenilerin sebebiyet ver mesi yznden yine muharebe ve msademe olmu, binnetice Franszlar orasn da tahliye etmeye mecbur edilmitir. Kemal Paa, ayn sylevinde, Ermenileri karlarna
290

alet eden emperyalistlerin asl amalarn da u szlerle bir gzel saptam: " ... Efendiler, varlmz korumak, istikllimizi sa lamak iin, mevcut dmanlan gryoruz /e bu d manlarmzn emellerini yakndan biliyoruz. Ve dman larmzn bu emellerini elde etmek iin kullanacaklar kuvvetleri de bilmekteyiz. Fakat dmanlarmz ih ti rh larn bizim yok olmamzla salamak iin ellerindeki kuvvetlerden hibirini kullanmyorlar. Aksine, amala rna ulamak iin kefettikleri en gl ara, yine bizi birbirimize arptrmaktan ibaret olmutur. te byle Keam, bu sz hepimizin kulana kpe olsun!.. (20 Ekim 1978)

291

arktan doan gne3

"... Ksacas, Douda ittifak vardr, Batda kara ve mthi bir pene srp gitmektedir.
M u s t a f a Ke m a l

25 Eylt 1920

1 ARKTAN DOAN GNE Geen gn yeri dt, Sultan Galiyevi andm, bu arada onun mazlum milletler kuramn: kinci Dnya Sava mdan sonra, biraz da Maozedung zerinden eski s mrge ve yar smrge lkelerin kurtulu sava platfor mu olan bu kuram neyi ierirdi, tam anlamyla sm rlen lkelerin smren lkelere oranla proleter mil letler olduklar fikri mi? Bu fikrin M ustafa Kemalde olduunu sylersem, aar msnz? u szleri -ki 1933te oumuzun artk devrimcilii bitmitir sandmz bir tarihte sylemitirne zaman elime gese, bir iir gibi okurum: arktan imdi doacak olan gnee baknz! Bugn, gnn aardn nasl gryorsam, uzaktan, btn ark milletlerinin de uyanlarn yle gryo rum. stikll ve hrriyetine kavuacak olan ok karde millet vardr. Onlarn yeniden douu, phesiz ki terak kiye ve refaha mteveccih olacaktr. Bu milletler btn glklere ve btn manilere ramen muzaffer olacak lar ve kendilerini bekleyen istikbale ulaacaklardr. Mstemlekecilik ve emperyalizm yeryznden yok olacak ve yerlerinde milletler arasnda hibir renk, din
295

ve rk fark gzetmeyen yeni bir henk ve ibirlii a hkim olacaktr. nn Atatrkleri, bu szleri unutturmak iin ok uramlardr, baarmlardr da: Bir kere olsun ulusal enlik gnlerinde TRTden iittiniz mi? Bense bunlara rastladka, hep Bandung Konferansnda, Mustafa Ke malin yeni Trkiyenin d politikasn zerine yerletir meye alt bu nemli szlerini, zamann Trkiye D ileri Bakan syleseydi diye dnrm, acaba dnya daki yerimiz bugnk yalnzlk olur muydu? Olmazd sanrm, nk o Dileri Bakan M usta fa Kemalin elbette 1922 Temmuzunda syledii u sz leri de gelimekte olan nc dnya lkelerine, yni mazlum milletlere aktaracakt: Trkiyenin bugnk mcadelesinin yalnz Tr kiyeye ait olmadn, btn arkadalarmz ifade etmi iseler de bunu bir defa daha teyit etmek lzumunu his sediyorum. Trkiyenin bugnk mcadelesi yalnz ken di nam ve hesabna olsayd belki daha ksa, daha az kan l olur ve daha abuk bitebilirdi. Trkiye azim ve m him bir gayret sarf ediyor. nk mdafaa ettii, b tn mazlum milletlerin, btn arkm davasdr ve bu nu nihayete getirinceye kadar Trkiye, kendisiyle bera ber olan ark millederinin beraber yryeceinden emin dir... Farknda msnz, milli mcadelenin en civcivli gn lerinde, Kemal Paa, ne Batdan sz ediyor, ne de Bat clktan! Daha da mthii vardr, 29 Kasm 1920de III. Enternasyonal toplants dolaysyla Sovyet Dileri Ko miseri ierine gnderdii bir telgrafta yle yazar: ... Btn vatandalarm tarafndan da paylalan kanaatim udur ki, zulm altnda tutulan Asya ve Afri ka halklar ile Batdaki iiler, milletleraras kapitaliz
296

min kendilerini, efendilerinin karlar iin istismar et mek gayesiyle sabrlarn suistimal ettiklerini anladkla r ve alan kitleler tarafndan mstemlekeci siyasetin meum tesirinin uuruna varld zaman burjuva sn fnn kuvveti ortadan kalkacaktr. sscBnin Avrupa ii leri zerindeki yksek manevi otoritesi ve Mslman dnyasnn Trk milletine olan ball, imdiye kadar cehalet ve uyuukluklarnn neticesi olarak, itaatlar sayesinde mstemlekeci kuvvetini desteklemi olan her kesi Batl emperyalistlere kar birletirmeye samimi dostluumuzun kfi geleceini bize ak ekilde gster mektedir. Mdafaa-i Hukuk doktrini, bir yandan mazlum mil letlerle, bir yandan da yeni bir tarz itimai tesisine ma tuf mcadele veren lkelerle Bat emperyalizmine kar i ve gbirlii politikasn ierir. Kurtulu sava ve sonrasn kim namusluca incelese bu gerei rlplak grecektir. Lf, ne zaman kendi aramzda tartsak, buraya gel di mi, sadan ve soldan iki itiraz belirir. Sadakiler der ler ki, ne yni Mustafa Kemal Paa Bolevik miydi? El bette hayr, zaten Mustafa Kemal Paa bunu kendisi sy lemitir, demitir ki: " ... Bizim nokta-i nazarlarmz bizim prensiplerimiz cmlece malmdur ki Bolevik prensipleri deildir. Bi zim itikadmza gre, milletimizin temin-i hayat ve te alisi kendi kbiliyet-i hazmiyesiyle mtenasip olan nok ta-i nazarlardr. Fakat esas itibariyle tetkik olunursa bi zim noktai nazarlarmz -ki halklktr- kuvvetin, kud retin, hkimiyetin, idarenin dorudan doruya halka verilmesidir. Elbette byle bir prensip Bolevik prensip leriyle tearuz etmez (ters dmez). Bahusus Bolevizm millet iinde madur olan bir snf halk nazar- mta
297

laaya alr. Bizim milletimiz ise heyet-i umumiyesi ile madur ve mazlumdur. Bu itibarla dahi bizim milletimiz beeriyeti tahlise mteebbis olarr kuvvetler tarafndan himayeye ayestedir. Neymi, Bolevik miymi, deilmi elbet, olmay da dnmyormu ama, idare dahil lkede her eyi halkn egemenliine vermeyi tasarlyormu, bir; politikasn da ok geni tutuyormu, iki. Peki, soldan ne derler? Onlarsa Kemal Paay devrimini neden sosyalizme kadar gtrmediinden sorumlu tutmaya eilimlidirler. San ki hesabnda varm da, sonradan vazgemi! Bu bir de erlendirme yanldr. Mustafa Kemal Paa ulusal bir demokratik devrim lideridir (Sunyatsen gibi), amac by le bir devrimin amalar erevesinde kalr; ama bu devriminin de, anti-emperyalist mcadelesinin de, bu m cadelenin getirdii d politikasnn da geerliliini azalt maz. Lf biraz uzad ama, hadi bunun iin de size iki geerli tank dinleteyim. Birisi Zinovyef, III. Enternas y o n a li Genel Sekreterlik etmi bir adam, diyor ki: Mustafa Kemal hkmetinin Trkiyede yrtt siyaset, komnist Enternasyonalin, yni bizim siyaseti miz deildir. Fakat ngiliz hkmetinin aleyhinde yr tlen her inklp mcadelesine yardm etmeye hazrz. Bu konumasnn tarihi, 1 Eyll 1920, yeri Bak. Bir de, Leninin Aralofa dediklerini tekrar hatrlamakta ya rar olsa gerek: Mustafa Kemal Paa, tabii ki sosyalist deildir. Ama grlyor ki iyi bir tekilt, kabiliyetli bir lider, mil li burjuva ihtillini idare ediyor. lerici, akll bir devlet adam. Bizim sosyalist inklbmzn nemini anlam olup, Sovyet Rusyaya olumlu davranyor. O, istilac lara kar bir kurtulu sava yapyor. Emperyalistlerin gururunu kracana, padiah da yardaklaryla silip
298

spreceine inanyorum. Ona, yni Trk halkna yar dm etmemiz gerekiyor. Bundan ne kar, u: Sovyetler, Kemal Paadan antiemperyalist bir milli burjuva devrimi lideri olarak sz et miler, onu byle benimsemilerdir. ki lkenin de, Tr kiye ile mazlum milletler arasndaki ilikilerin de kurul masnda ve gelitirilmesinde, iki yann birbirini gerek i deerlendirii yararl olmu, bu sayededir ki Trk d politikas Cumhuriyetin ilk yllarnda inanlmayacak kadar byk baarlar kazanmtr. Btn bunlara ne gerek mi vard? Ne bileyim, belki d politikamz gerekten Mdafaa-i Hukuku bir ek sene oturtmaya heveslenenler kar da, merak eder diye dndm. Koullar yle ki, kar kar. (18 Haziran 1975)

2
SULTAN GALYEV TAKDM Neymi neymi, gnmzde en byk toplumsal eli ki sosyalist blokla kapitalist blok arasndaki eliki miy mi? Glerim buna! Dehet dengesi, bar iinde bir arada yaama, yumuama falan filn diye birtakm ge rekeler uydurup, bu elikiyi nasl da usturupla buz dolabna kaldrdlar grmyor muyuz? Grmyor musunuz? Diyelim ki Ortadou karyor, o zaman bir Alman Babakan kp, Rusya ile Amerikann bar koru mak iin bu blgeye ortaklaa bir mdahale yapabile ceklerinden sz ediliyor. yi ama Ortadouda mdaha
299

leye urayacak olan kim? Petrol reticisi bir sra devlet ler, ne var ki kafa koannda az gelimi lke yazyor hepsinin. Peki o zaman daha yzyln balarnda Sultan Galiyevin dedikleri dorulanm olmuyor mu? Diyeceksiniz ki, kim okur kim dinler Sultan Galiyevi? Kazanl bir Trktr Galiyev, gerek ad da sanrm Mir Said Sultan Alioludur: Sosyalist bir devrimcidir, Rusyada devrim patlad zaman Tiirkler arasnda sos yalistlik iin uram, Molla Nur Vahdof ile birlik te nemli sorumluluklar yklenmitir. Stalin, Milliyet ler Komiseri iken, uzun yllar birlikte alt Galiyevi 1923ten itibaren kukuyla izlemeye balam, 1928dey se aka sulayarak on yl Sibirya srgnne mahkm ettirmitir. Galiyevin 1939da srgnden dnp Kazanda oturmas yasakland iin Kuybieve yerletii, bu arada edebiyatla uramak iin izin istedii biliniyor. Sonras mehul! Bir rivayet Stalinin onu da dier birok devrimci arkadalar gibi kestirdiidir. Sultan Galiyevin bir zellii var: Daha o zamandan gelimi lkelerle geri kalm lkeler arasndaki ilikile rin, gelimi lkeler szde sosyalist olsalar dahi pek de deimeyeceini sylyor. Ona gre endstrilemi l keler, smrgeler karsnda ayn tutumu korumakta drlar. Smrgelere gelince, mazlum milletlerdir onlar, proleterdirler ama, topu birden; kapitalist snflama he nz belirginlemedii iin, proleterlik btn olarak ulu su ierir. 1922de yle demi: Avrupa toplumunda bir sn fn, yni burjuvazinin yerine konacak bir proletarya y netimi mazlum uluslarn durumunda hibir deiiklik yapmayacaktr. Byle bir deiiklik olduu takdirde,
300

bu mazlum uluslar halk iin iktidara yeni bir efendinin gemesinden baka bir anlam deyimlemeyecektir. X X . yzyln son eyreine girerken ne gryoruz? Dnyann nemli bakentlerinde yaplan hemen b tn uluslararas toplantlarda (szgelii dnya besin top lants), eskiden smrge olan imdi ise geri braklm saylan lkelere kar sosyalisti ve kapitalistiyle gelimi lkelerin beraberce hareket ettiini mi? Gnmzde yeryznn byk elikisi endstri lemi lkelerle geri kalmlar arasndaki eliki olarak beliriyor. in garibi, Galiyevin o tarihte son derece ga rip, htt yanl karlanan bir sav da bu arada handiy se gereklemi, tpk onun ngrd gibi ilerlemi devletler sultasna kar giriilen birok bamszlk ha reketi sonunda sosyalist bir renge brnmtr. Bu sos yalizmler elbette retisel ve bilimsel saylmazlar ama, bilimsel sosyalizm iddiasnda bulunanlarn retiye uygunluk dereceleri sanki onlardan daha m ileridir? Bir kere u gerei hi gzden karmayacaz: Endstri uygarl kendi kurallaryla geliyor, stelik bu kurallarn sosyalisti kapitalisti pek yok; monopolc kapitalist toplumda, Galbraithin teknostrktr dedii teknik kadrolar, merkeziyeti brokrasi diktas sosya list toplumlarda, parti ynetici kadrolar iinde gittik e glenen teknotratlar olarak grlyor. (Stalin niye yalnzd da Brejnevin yannda hep bir Kossigin oldu sa nyorsunuz?) Ayrca, endstrinin alma ve yaama ark giderek her iki toplumu da ayn kalptan dkl me eviriyor. O kadar ki, szgelii, Amerikann Ai lende ilisine davranyla, Rusyann Dubek ekoslovakyasna davran birbirinden ok farkl deil! s telik, her iki taraf, birbirinin davrann inanlmayacak bir anlayla karlyor.
301

O zaman ada sorunumuzun konumu ne olmal dr? Endstrilemenin, aklcl, zalim ve duygusuz bir ik tidar haline getirmesinden kurtarmak, geri braktrlm toplumlarla iten zgrlk ilikilerine girmek mi? Ba na sorarsanz, nce proleter uluslar artk proleter olma yanlarn sultasndan, endstrilemi toplumlarda ise bu toplumlarn ezilmilerini ezenlerin sultasndan kurtar mak gerek! u halde toplumsal diyalektik, yeryz a pnda ana elikiyi, gelimilerle gelimemiler arasnda; gelimi lkeler apndaysa, proletarya ile burjuvazi arasnda saptam oluyor. Bu arada cevap aranmas ge reken en nemli soru da galiba u; az gelimilere kar yumuama, bar koruma ayaklaryla basbaya i birlii yapan, sosyalist etiketli ve kapitalist gelimelere kar gelimemilerin tavr ne olacak? Sultan Galiyevin tavr m?
(19 H a z ir a n 1975)

3 G A L Y E V N BAZI TE ZLE R

(Yok ama, beni asl artan, sada da solda da, Trki ye ile onca ilgili Sultan Galiyev zerinde yeterince bilgi nin olmay: Galiba, saclar onu solcu diye bir ke de brakmlar, solcular ise sac diye! Malm ya, Rus ya Trkleri arasnda, Bolevik partisine ye oluu, libe ral demokrat Mslmanlarla (Sadri Maksudi vs.), cedit hareketinin ileri gelenleriyle bu sfatla mcadele edip, uzun sre Milliyetler Komiserliinde Stalinle birlikte al onu Boleviin nde gideni saymaya yeter; te
302

yandan, Rusya Trklerinin haklan iin savam, bu yzden Stalinle uyumazla dp bu uyumazl ha yatyla demi olmas da saclna kant saylabilir. Oysa, ne yanndan baklrsa baklsn, ilgin bir adam bu Sultan Galiyev! O dnem iin ileri srd fikirle rin deiikliiyle ilgin, Rusya Trkleri arasndaki byk etkisiyle ilgin, mcadele gcnn yksekliiyle ilgin, nihayet Trkiye Trklerinin kaderine karan baz ey lemleri ve abalaryla ilgin! O yzden biraz daha zerinde oyalanacaz.) Haberiniz var myd? Bizim Sivas Kongresinde, s s c b Dileri Komiserlii gzlemcisi olarak Mahmudov adnda Rusyal bir Trk de bulunuyordu. Gnderten de, kimdi derseniz, Sultan Galiyevdi elbet! 1919 Austosunda Rusyadaki Jntrklerle slmn Kurtulu u Birlii diye bir rgt kurduran da, daha sonra Mus tafa Suphiyi oralarda sorumlu klan da, htt Ruslarn elindeki Trk tutsaklarndan iki bin kadarn rgtleyip devrimci bir parti kurmaya iteleyen de, hep o! Nedeni de belli bunlarn: Sultan Galiyev, dnya devriminin Bat proletaryasndan kopacan bekleyen Rus Boleviklerine kar kesinlikle bunun bir yanlg olduu nu savunuyor: Bat proletaryasndan hayr yoktur, devrim mutlaka mazlum lkelerden, yni smrge ya da yan-smrge durumuna indirgenmi Dou lkelerin den gelecektir. Bunun iin de asl bu lkelere el uzatl mas gereklidir. Bu konuda, Leninle hem mutabk, hem deil: Mu tabk, zira Lenin o tarihlerde Kominternin ikinci'kongresine sunduu bir programda (Temmuz 1920) ulusal demokratik devrim ve kurtulu hareketlerinin destek lenmesini neriyordu. Galiyev de bu fikirde, yalnz o ulusal kurtulu hareketlerinde ve ulusal demokratik
303

devrim giriimlerinde ba ekenlerin bu lkelerde ister istemez aydnlar, kk burjuvalar olacan, proletar ya ve kylln de onlar izleyeceini ileri sryor, bu g birliinin geici olaca konusunda da herhangi bir kesinlik getirmiyor. ki nedeni var galiba bunun, birincisi u: Galiyeve gre, smrlen mazlum lkelerde smren zalim lke ler zaten ekonominin belini krp onun olaan gelime sini nlemekte, oluan burjuvaziyi kendi karlarna bal yabanc, Hristiyan ve komprador bir nitelie ula trmaktadrlar. Bu da, o lkelerde Batl anlamda burju va snfnn ve proletaryann geliemediinin kantdr. kinci neden de u: Burjuvazi yabanclam, proletar ya ise gelimemi olunca, o lkelerin mazlumluu mil letin btnne yaylmakta, u halde kurtulu savayla ulusal demokratik devrimi srekli bir gbirlii halin de gelitirmeleri art olmaktadr. u dediklerim zerinde biraz derinleelim: Ruslarn Bat proletaryalarndan sosyalist devrim beklemelerinin ne kadar yanl olduu sonradan mey dana kmad m? Btn dnya hl Bat proletaryala rndan devrim bekleye dursun, Douda o tarihten bu tarihe bir sr devrim gerekletii gibi, bu devrim ler stelik tam da Sultan Galiyevin dedii koullar altn da, dedii biimde gerekleti. O szgelii bir Smr len Halklar Enternasyonali kurulmasn neriyordu ki, bu rgt Bandung Konferansndan itibaren nc dn ya halklarnn ibirlii olarak somutlat saylr. Ayrca, onun bir de daha nce szn ettiim endst rilemi lkelere duyduu gvensizlik konusu var, bu da gereklemedi mi; kapitalist olsun, sosyalist olsun, en dstrilemi lkelerin bugnk dnyada henz geli mekte olanlar kendi kanatlar altnda denetimde tuta
304

bilmek iin bir yumuama (detente) politikas icat ettik lerini kim bilmiyor. Var, var, yumuamay gerek bir bar niyetine yo ranlar var, onun iin ben size sevgili Henrynin, yni Doktor Kissingerin Ottova gezmesinde baz syledik lerini aktaracam, bu konuda kukularnz olduysa bir gzel dalacak. Bakn ne diyor Sevgili Henry !: " ... Hakl zlemlerini anlayla karlamakla birlik te nc dnya ad altnda yeni bir kuvvet bioku kurul masna karyz. Kendilerini hibir bloka bal olmayan lar diye tanmlayanlarn yeni bir blok oluturmalarn ho karlayamayz. Ruslarn da buna pek ses karmadklar grlyor, elbette karmazlar, daha Sultan Galiyev byle bir blok demek olan Smrgeler Enternasyonalini ortaya att nda iyice bozulmamlar myd? Fakat benim,kafam bir de ne kurcalyor bilin baka lm, Sultan Galiyevin yar smrge toplumlarm ulusal demokratik devrim ve kurtulu savalarn yorumlayan savlaryla, Mustafa KemaPinkiler arasndaki mthi ya knlk! (20 Haziran 1975)

4 SULTAN GALYEV VE M. KEMAL Canm siz olsanz kafanz bozulmaz m? Bunu ikide bir yapyor, herkesi yar budala yerine koyuyorlar: Neymi, M ustafa Kemal dncesi snflar reddeden, onlarn henk iinde uyumasn ngren bir dnceymi, za ten bu yzden sosyalizmlerden ayrlr m.
305

Aln size bir nn Atatrkl daha! Yanlmyorsam, Mustafa Kemal Paann snflara ilikin grleri, asl CHPnin ilk kurulaca sralarda z mit toplantsnda belirtilmitir. Orada, yeni kurulacak frka nn herhangi bir itimai snfa dayanp dayan mayaca sorununu tartyorlar. Bazlar, amele sn fna dayanmasn ileri sryor. Mustafa Kemal, buna yanda kmam! Btn yoksullan ieren halk deyi mini partisinin ad olarak yelemi. Buradan tutturarak, Atatrkn sosyal snflara inanmad, ulusal birlie inand ve savunduu sylenir olmutur. Acaba ne de receye kadar gerektir bu? Daha nce yazdm sanyorum. Mustafa Kemal Paa sosyalist deildi, byk bir demokratt, snf soru nuna bir sosyalist gibi yanamam olmas gayet olaan dr, ne var ki onun yaklam, sonradan snflararas i birlii ve henk propagandasnn ampiyonluunu ya panlarn ileriye srdkleri gibi de deildir. Ya nasldr? te burada Sultan Galiyevi hatrlayacaksnz! Mustafa Kemal, bir kere, o tarihte Trkiyede ada toplumsal snflarn teekkl etmemi olduu kan sndadr. Baka trl sylersek, yar smrge olan im paratorlukta ya komprador liman burjuvazisi olumu, ya da ticaret ve endstri burjuvazisi niyetine, Msl man olmayan aznlklarn yabanc irketlerle kurdukla r ibirlikleri gelimitir. Kurtulu mcadelesinin komp rador burjuvazisinin nemi ve etkili blmn de, Ana doludaki Ermeni ve Rum burjuvazisinin hemen hepsi ni de, yurttan srp kard bir gerektir. O kadar ki Yakup Kadri ve Flih Rfk sk sk emperyalizmin bizi ulusa mahkm ettii yoksulluu; halk ynlarnn ya ad kasabalarda, okluk frn iletecek bir Trk bul
306

mann bile zorlatn yazyorlar. Mustafa Kemalin ada anlamda kart karl snflarn yokluundan sz etmesini ite bu perspektif iinde ele almak, tart mak gerekir. Mustafa Kemal, ilerici aydnlarla halk arasnda ge limi bir tarihsel blokun srdrd ve kazand sa van diyalektiine dayanarak, ana elikiyi Trkiyenin mazlum halk ile emperyalizm arasnda gryordu. Bylece mazlum uluslarla emperyalizmler arasndaki elikiyi n plana alyordu. Bu, artk biliyoruz ki, o ta rihlerde Sultan Galiyevin de ileyip gelitirdii, daha sonralar nc dnyann emperyalizmle mcadele ku ramna temel sayaca grtr. (Burada beni meraktan atlatan bir ey var, o da u: Mustafa Kemal Paann Sultan Galiyevden, Rusyada onun yrtt eylemden ve savunduu fikirlerden ha beri olmu mudur olmam mdr? Olmamas bana ga rip geliyor ya, henz bu alanda ciddi bir aratrma yok sanrm. Yalnz yeri gelmiken Mustafa Suphinin Galiyevle yakn ilikileri olduunun kesin saylmas gerek tiine iaret edelim.) Burada bir baka eyi daha hatrlatacaz! Mustafa Kemal Paanm Sy/Emek Misak- Milli si programm. Ne diyordu Mustafa Kemal, nasl di yordu, hatrlayalm: Saldrgan emperyalizmi kyl, ii, eraf, memur, zabit, asker, omuz omuza verip nasl Misak- Milli ile yenip kovduysak, ayn emperyalizmi eko nomik alanda bir Sy/Emek Misak- Millisi iinde omuz omuza verip yenelim ve kovalm. Mcadele hl daha, Trkiye iindeki yabanc irketlere, her trden ayrca lklara, Nasl olsa bize muhta olacaksnz diyen Lord Gurzona ve lkesinin Trkiye iinde kkrtt kardevrimci isyanlara kar veriliyordu, byle olunca da
307

smrc burjuvazisi aznlklardan olutuu iin ou yurdu terk etmi ve dalm olan Trkiyede snfsal bir i eliki keskin ve vahim olarak grlmyordu. Mus tafa Kemalin saptad da bu olsa gerekir. (Bilmem ama, bana Halk Frkas giriimi, bir parti giriiminden ok, sonralar uygulamas ok grlecek bir ulusal cephe giriimi, bir halk cephesi giriimi gibi grnmektedir.) Hi mi itiraz edilemez? Peki ya eraf, ya toprak sa hibi ayan da yok muydu da m denilemez? Elbette denilebilir, yalnz erafn bir kere kurtulu sa vanda ulusal harekete destek olmu bulunmas, ikin ci ngilizlerce kkrtlan Krt ve irtica isyanlarnda ye ni rejime dayanak olmas zorunluluu, nihayet toprak szlardan nemlice bir blne kam Ermeni ve Rum arazilerinin datlabilmesi (Egede mbadillere krkar dnmlk toprak verilerek handiyse fiili bir toprak re formu gerekletirilmitir) sonradan sivrileecek toprak l topraksz elikisini hayli trpleyip ikinci plana iti yor, sanayileme ufukta grnmedii iin de proleter varlm hissettiremiyordu. Mustafa Kemal de bunlara dayanarak, bizde henz atan snflar yok, hepimiz yoksuluz, tek snfz yni halkz diyebiliyordu. Emperyalizme kar Halk Cephesi! Bu mu smfszlk politikas? Buysa, Sultan Galiyevinkini, o tarihlerde, Stalin dahil, btn hzl tfekiler nasl kabul etmi lerdi de; Bak Dou Halklar Kurultaynda da, destek lerini aklamlard. (21 Haziran 1975)

308

5
M A ZLU M M L L E T L E R N N D E R LE R N E DYOR?

Hadi hadi, imdi kimse hatrlamak istemez, u Hindis tandaki ndira Gandi var ya, bir tarihte, Birlemi Milletlerde, kelimesi kelimesine unlar sylemiti: Bir halkn kendi hkmet trn seme hakk, sadece kt stnde kabul edilmitir. Gerekte birok lkenin iilerine nemli lde kanma sz konusudur. Gc olanlar etkilerini bin farkl ekilde duyurmakta drlar... Aa yukar ayn nedenlerden Gandinin kaderini paylaan Pakistan eski Babakan Zlfikr Ali Butto ise, bir yazsnda ayn eyden yaknmakta, are olarak blok suzluu grmektedir. " ... Bir evrensel devlet ile daha kk bir devlet arasndaki gibi olamaz. Bunlardan biri, zellikle ev rensel bir yara katld zaman karlnda yeter l de bir ey vermeden, tekinden pek ok avantajlar salayabilecektir. Bir sper devlet ile daha kk bir devlet arasnda, acaba patron ile mteri ilikisinden baka mmkn olabilecek dier iliki biimleri yok mu dur? Asya ve Afrika lkelerinin ou ve zellikle bam szlklarna yeni kavuan devletler, bloklar dnda kal ma yolunu semek suretiyle igdlerine uyarak bu du ruma erefleriyle mukabelede bulunmulardr. Bunlarn pek byk ounluu iin, milliyetiliklerini ifade ede bilecek, kimliklerini koruyabilecek irili ufakl teki b tn devletlerle ilikilerinde hareket esnekliini srdre bilecek, bir sper devletin karlarna kart baka bir sper devletin btn stratejik karlarm benimsemek309

ten kaabilecek, bu suretle dengesi bozulmu dnyaya biraz denge salayabilecek tek yol budur. Bitti mi, hayr: Bir de, emperyalizmin sillesine ura m, yiite uraarak onurunu kurtarm bir lkenin (Irakm) Devrim Konseyi Bakam Saddam Hseyinin bir konumasndan baz eyler duyurmak istiyorum. 7 Haziran 1,975te diyor ki Saddam Hseyin: " ... Uluslararas dzeyde, emperyalizme kar gd len politikanm pekitirilmesinde nc rol oynamak is tiyoruz. Byle istiyoruz ve tarafsz bir lke olarak bu nu istiyoruz. Bu tarafszlk onu smrenler arasnda bir tarafszlk deil, hak kuvvetlerinin hakszlk kuvvetle rine kar benimsedii bir tarafllktr. Doru olann yannda doru olmayana kar bir tarafllktr. Byle is tiyoruz ama Irak byle isterken emperyalizmin ters ynde baka bir ey isteyeceinden emin olmalyz. " ... Halklarn iradesinin zaferinden ve emperyaliz min yklmasndan sz etmek ve bunun sentezine var mak yeni bir ey deildir. Ama iin halkmzn iradesi ile ilgili olan yannn, halklarn iradesinin nerede zafe re ulaacan ve emperyalizmin ne zaman devrilecei ni nceden tahmin etmek olmas lzmdr. Emperyaliz min bu lkedeki tm varl yksek dalarda devrildi. (Barzani isyann kasdediyor.) Dolaysyla ibirliki ge rici isyanclar sfat tam olarak uymaktadr ona. Bu yalnz yksek dalarda ve yalmz emperyalizmin uak larnn isyan deildi. Ayn zamanda devrime, kar te mel ilkeleri, politikas ve yntemlerine, genel olarak de iik birlikleriyle devrim kuvvetlerine kar giriilen gerici bir isyand. Eylle girdiimizden midir nedir, u gnlerde Allendeyi anp duruyorum, hadi emperyalizm ve nc Dnya konusunda ondan da yeni birka sz aktaraym:
310

Dnyay olduu gibi grebilmeli, kendimizi bir taraftan hayallere ve esrarl tavrlara kar korurken, di er taraftan eski sorunlarmz iin yeni zmler sala yabilecek ekilde yaratc olmalyz. " ... Hatrlanmas gereken ilk nokta, topluluumuzun trde olmad, zenginleen uluslarla hl yoksul olan uluslara blnddr. Fakir uluslarn ilerinden daha fakir olanlar, dayanlmayacak koullar altnda yaayan glerin egemenlii altndadr. Topraklarnn tm ya da bir ksm yabanclarn elindedir. Bu uluslar hl s mrge boyunduruuna katlanmak zorundadrlar. N fuslarnn ounluu rksal nyarg ve rk ayrmnn bas ks altndadr. Bunlardan da kt olarak, derin toplum sal eitsizlik kitleleri bask altmda tutar ve sadece ayr calkl bir aznla yarar. ... nc dnyann bu kadar aleyhine olan bu ekonomik, mali ve ticari dzen, bolluk iindeki lkele rin ou tarafndan inatla savunulmaktadr. Bu savun mada ekonomik gler, kltrel etkiler ve baz durum larda ve baz lkelerce her trl bask BM Anayasa sn da benimsenen koullan bozarak silhl mdahale dahi kullanlmaktadr. Mazlum uluslarn mazlum liderlerinden birka nn dnyann dzeni zerindeki dncelerini ren dik, imdi M ustafa Kemalin ayn konudaki dnce lerini ele alacaz, karlatrmada ok iinize yaraya caktr. (14 Eyll 1977)

311

6
M U S TA FA K E M A L N E D YOR!..

Trkiye Cumhuriyeti Dilerinde, d politika zerine tartma alyor, devleti uluslararas kurulularda, bu arada Birlemi Milletlerde temsille grevli diplomat larmz, nc dnya lkelerinin arln duyumsat t yeni ekonomik dzenden yana deil de, emperya lizmin yararna ileyen statkodan yana grnyorlar: Hem Batklar arasnda kalabilir, hem nc dnya y idare edebilirmiiz. nc dnya liderlerinin durumu nasl ele aldm konutuk; imdi bu devletin kurucusu nasl ele alyor mu, onu greceiz. O zaman, Trkiye Cumhuriyeti d politikasnn hangi eksene oturtulmu olduu daha g zel meydana kacak. Ne demi bakalm, dnyalara be del Mustafa Kemalimiz: Yzyllardan beri dmanlarmz Avrupa lkeleri arasnda Trklere kar kin ve dmanlk fikirleri yay mlardr. Batl zihinlere yerlemi bu fikirler, zel bir zihniyet vcuda getirmilerdir. Bu zihniyet hl, her eye ve btn olaylara ramen mevcuttur. Ve Avrupada hl Trkn her trl gelimeye kar bir adam oldu u, manen ve dnsel dzeyde gelimeye elverisiz bir adam olduu zannedilmektedir. Bu ok byk bir ya nlgdr. (...) Bizi aalanmaya mahkm bir toplum olarak tanmakla yetinmemi olan Bat, kntmz abuklatrmak iin elinden geleni yapmtr. Bat ve Dou zihinlerinde birbirine kar iki ilke sz konusu ol duu vakit, bunun en byk kaynan bulmak iin Avrupaya bakmal. te Avrupada aralksz mcadele ettiimiz bu zihniyet mevcuttur... (Eyll 1923)
312

" ... Anadolu bu savunmasyla yalnz kendi hayat na ilikin bir grevi yerine getirmiyor, belki btn Douya yneltilmi saldrlara bir sed ekiyor. Efendiler, bu hcumlar elbette krlacaktr. Btn bu tasallutlar mutlaka nihayet bulacaktr. te ancak o zaman Batda, btn dnyada gerek skn, gerek refah ve insanlk hkm srebilecektir. (Ekim 1921) ... Trkiyenin bugnk mcadelesinin yalnz Trki yeye ait olmadn btn arkadalarmz ifade etmi ise ler de bunu bir defa daha dorulamak gereini duyuyo rum. Trkiyenin bugnk mcadelesi yalnz kendi nam ve hesabna olsayd belki daha ksa, daha az kanl olur ve daha abuk bitebilirdi. Trkiye byk bir, nemli bir a ba harcyor. nk savunduu, btn mazlum milletle rin, btn Dounun davasdr ve bunu nihayete getirin ceye kadar Trkiye, kendisiyle beraber olan Dou millet lerinin beraber yryeceinden emindir. (Temmuz 1922) (Hey Paam hey, sen Dou milletlerinin Trkiye ile birlikte yryeceinden sz ediyorsun, onlar bizim a tmz yolda yryorlar, biz onlar terk ettik, stelik bu nu yapanlar bu ktl senin adna yaptlar.) Hadi bir de Ukrayna Cumhuriyeti Fevkalde Mu rahhas General Frunseye, sylediklerine gz atalm: Efendiler, dnyadaki son olaylardan, harb-i umu miden yalnz Rusya ve Trkiyede ders alnmad. Btn insanln zihniyetinde nemli izlenimler domutur. Geri bu izlenimleri duyan uluslarn banda hl mev cut mstebit dimalar istibdadlann kuvvetleriyle yaat maya alyor. Fakat az zaman iinde btn dnya hak kn ne tarafta olduunu teslim edecek ve toplumlar bi rer yksek insanlk kitlesine dnecektir. te o zaman milletlerin btn amacm insanlk ve karlkl sevgi olu turacaktr.
313

 Bu fikir hareketinin gl eserlerine Douda, As yada rastladmz gibi, Afrikada da olduunu grrz. Ben bir yl sren bir sava srasnda Afrikada o sava m yapan insanlar iinde bulundum. Onlarla yakndan temasn, fikirlerine derin vukufum vardr. Afrika insan lar belki kiisel zgrlklerini daha nce alglamlard, frsat bulamadlar. Saldrganlar ve onlarn saldrgan or dular basklarn stlerinden eksik etmedi. Fakat bu bask ne kadar gl olursa olsun, bu byk fikir hare ketine kar duramayacaktr. nsanla ynelen fikir ha reketi er ge baarya ulaacaktr. Btn mazlum millet ler zalimleri bir gn mahv ve nabut edecektir. (Ocak 1922) Nasl, Kemal Paamn szleri nc dnyann lider lerinin sylediklerine mi benziyor, yoksa Trkiye D ilerinin sayn yetkililerinin sylediklerine mi? Onun 1933 Martnda syledii u szlerin altna imzasn ata bilecek bir Dileri sorumlusu dnebiliyor musunuz bugn: arktan imdi doacak olan gnee baknz. Bugn gnn aardm nasl gryorsam, uzaktan, btn Do u milletlerinin de uyanlarn yle gryorum. Bam szlk ve zgrlne kavuacak olan ok karde millet vardr. Onlarn yeniden douu, kukusuz ki ilerlemeye ve refaha ynelik olacaktr. (...) Smrgecilik ve emper yalizm yeryznden yok olacak ve yerlerine milletler ara snda hibir renk, din ve rk fark gzetmeyen yeni bir uyum ve ibirlii a egemen olacaktr. Hem Batllar arasnda bulunulur, hem de nc dnya ile iyi ilikiler srdrlrm, Kemal Paa ki, u sraladm szlerle Bandung Konferansnn ve nc dnyann temel ilkelerini daha 1920lerde atmtr, ken di Cumhuriyetinde byle emperyalist gbek atanlar
314

kulandan tuttuu gibi, ne yapard bilir misiniz... do duuna piman ederdi, doduuna! (15 Eyll 1977)
M ERAKLISI N NOTLAR

Mustafa Kemal Paann, em peryalizme kar savarken, snf savamn geri plana ittiini biliyoruz. Bilmediimiz, Sultan Galiyevin de, Sovyet Devriminin en civcivli zamannda, snf m cadelesinin m stemlekelerde tatbiki tam gerekleem ez ya da istikll mcadelesi iin, m stemleke halknn btn snf lar arasnda bir birleme gereklidir dedii. in derinliine inil dike, Galiyevle Mustafa Kemal arasnda fikir paralelliklerine daha ok rastlanr. Mazlum milletler kuramnn, kurtuluun arktan gelecei fikrinin, Kemal Paaya, Mustafa Suphi ve Trk Bolevikleri zerinden yansm olmas byk bir olaslktr. Bi lindii gibi, 1920li yllarn balarnda, Ankara Hkmeti ile ge nel olarak Bolevikler, zel olarak Rusyadaki Trk Bolevikleri arasnda sk ilikiler vard. Rusyadaki Trk Boleviklerinin, Galiyevin tezlerinden ok uzak olduklar sylenemez, undan ki bunlar bir araya toplayan ve rgtleyen Galiyev'in ta kendisidir. Bu arada, Mustafa Suphi ile Mustafa Kemalin ilikileri ak la gel iyor. likinin varl uzun sredir biliniyorsa da, Kapsam na ilikin bilgi azdr. 3. Kafkas Frkas Komutan Miralay Rt Beyin, Trabzondan, 1 9 Tem m uz 1336 (I920)da y azd ifre ye baklrsa, Bakuda rgtlenmi olan Trkiye Komnist Frka s adna, Sleyman Sami Trkiyeye gelmi, Mustafa Suphiden Mustafa Kemale bir mektup getirmitir. Sleym an Saminin bundan sonra da arada kuryelik ettii, Mustafa Kemal ile Mus tafa Suphi arasnda bir mektuplamann cereyan ettii, trl tanklklarla saptanm tr. (Mete Tu n ayn, Trkiyede Sol Akm lar'nda, bu konuda dikkatli notlar gze arpyor, sayfa 192 ve sonras.)

315

Peki Mustafa Suphinin o zamanki tavr nedir? Bunu, T r kiye Komnist Tekilt Merkezi Heyetinin faaliyeti hakknda* Bak Kongresinde verdii layihay incelersek gryoruz. Ba kn ne demi: ...Tekiltm z Rusya Komnist (Bolevik) Frkasyla daha yakn m nasebete girim ekle beraber, benim btn Rusya Mslman leri M erkezi Heyet daresinde z ve B eynelm ilel ark Tebligat ve Neriyat ubesinde reis o l m aklm , btn faaliyetim izin Rusyadaki M slman ile riy le beraber ilerlem esine sebep olarak; m erkezi heyet, ilk te kilt devrinde btn maddi ve manevi vesaitini, Mslman i leri Kom iserliinden alyor; kuvvetinin m him bir ksmn, M slm anlar arasnda kflenm i fikirlerin yk la ra k inklp ruhunun ykselm esine sarf ediyor... Ayn layihada faaliyeti nin drt cephesini sralarken nce Idil ve Ural blgesini (Ka zan, amara, Saratov) sonra Krm blgesini, sonra Trkistan nihayet Azerbaycan saymtr. Gerek bal bulunduu rgt, gerekse att yerler, o tarihte Sultan Galiyevin banda bu lunduu rgt ve hareketin kapsam iindedir. Belikadaki Mouton Yaynevinin Le Souttangaliyevisme adl ilgin incelem esinde, G a liye vin ve arkada N u rV a h idof'un, Mslman leri Komiserliinde, nce Kazan ve evre sinde, daha sonra idil ve Ural evresinde, nihayet btn Rus ya M slm anlarn iine alacak boyutta bir Turan Sosyalist Cum huriyeti iin Lenin ve Trokiyle anlat, Stalinle bunun anlamasn imzalad, fakat beyazlara kar Kazan savu nurken krlan Mslman Kzlordusu gcn yitirdikten son ra, Stalinin bu anlamay geerli saymad yazlmaktadr. He sapa, G aliyevin resm i tutumu (ki Mustafa Suphinin de bu nu uygulam aya alt grlmektedir) Sovyet iktidar zayf iken Bolevik Partisince onaylanm , fakat G aliyev ve ya n dalar zayflaynca eletirilm eye balanmtr. Mustafa Sup hinin Yeni Dnyada yaym lad yazlar, Mslman zahm etkelerine yaym lad bildiriler, Galiyev tezlerinden izler ta

316

maktadr. Daha da ilginci, Anadolu Hareketinin glendii s rada, Rusyada Gaiiyev hareketinin eletirilm eye balam ol mas, Mustafa Suphinin Anadoluya gemek istedii sralarda, Galiyevciliin gittike bir sulanma konusu haline gelmesidir. Belki bu durum, Mustafa Suphinin Kemal Paann koullar n kabul etmekteki ar uysalln aklar. Sultan Galiyevin fikrine gre, em peryalizm e ldrc dar beyi indirm ek iin, ark onun etinden kurtarm ak gerektii' nkouluyla, Mustafa Kemalin Anadolu yalnz kendisi iin de il, btn m azlum m illetler iin savayor ilkesi, ayn temel saptamaya ierdeki snf savamndan nce, anti-em peryalist (yni dardaki snf savam) savan kazanlmas sapta masna dayanmaktadr. Ayn fikri, Mustafa Suphinin Mustafa Kemale yazd mektuplarda da grm ek olasdr. Aksi halde Mustafa Kemalin ona ama ve ilke ynnden bizim le tam a men birlik olan T rk iye tirakiyyun Tekilt... demesi d nlemezdi. Ayrca, 2 Ocak 1921de, Karsta, Mustafa Suphinin kendisine unlar sylediini Ati Fuat Paa naklediyor: ... n c Enternasyonal kom nizm in T rk iye dahilinde uygulanm a sn m utlaka kabul etm i deildir. Trkiye'nin sosyal kaderi kendisine braklmtr. Anadolu hareketinin sosyal bir ihtill olmaktan ok T rk m illetinin em peryalist dm anlara kar bam szlk ve hrriyetini kurtarmasndan baka bir ey olma dna kani b u lu n u yo ru z. Daha sonra Mustafa Kemal Paann ilkelerini anlam aya altklarn ilve eden Mustafa Suphi ... anlayabildiklerim izi, genel siyaset bakm ndan u y gun g r yo ru z diyor. Fakat G aliyevle Mustafa Kemal arasndaki asl nemli ben zerlik, ikisinin de em peryalizm e kar mcadeleye ncelik ver mesi kadar, m azlum milletlerin kurtarlmas, bam szlna kavuturulm as konusunda, Rus Boleviklerine kar da ayn tutumda bulunmasdr. Sultan Galiyevin nce el stnde tutu lurken, sonra M oskovada kt kii olmas, dnyann btn

317

mazlum milletlerine tannan bamszlk ve zgrlk hakkn dan, Sovyetler Birlii snrlar iinde Mslmanlarn ve Trklerin de yararlanm asn istemesi olmutur. Baka bir deyile, Rusyadaki Trk halknn, kendi kaderini kendisinin tayin etme sini istiyor, sosyalizm yapacaksa, kukusuz bunu Ruslarla i birlii halinde, fakat kendi kafasna gre yapm asn arzuluyordu. Mustafa Kemalin tutumu da bundan farkszdr. Bunun en ilgin belirtilii, Moskovaya delege giden Tevfik Rtnn, Karsta rastlad Mustafa Suphiye, Biz Ankara kom nistiyiz demesidir. Zira, Tevfik Rt yola karken, Mustafa Kemal ona unlar demitir: Bizi dnya tanmazsa, kom nistlerle birlik olur, kurulan yeni dnyada yerim izi alrz. Fakat m em le kete yabanc eli sokm ayz. Grm zde sam im iyiz, bu bir oyun deildir. Am a ne olursak biz oluruz, asla ya ba n a eli ka rtrm ayz. Demek ki, yabanc eli kavramna, Rus Bolevikleri de gi riyordu: Hem Galiyev iin, hem Mustafa Kemal iin. Dnyada ki ilerici hareketlerin bu aamaya ulaabilmesi, ancak ikinci Dnya Sava'ndan sonraki yllarda olabilmitir, ilgin bulm u yor musunuz? Herhalde Galiyev, Mustafa Suphi, Mustafa Ke mal ilikilerinin ayrntl olarak incelenmesi, daha pek ok bi linm eyeni aydnlatacaktr.

318

Emperyalizme kar Trk!Arap dayanmas

Panislm izm i ben yle anlyorum : Bizim ulusum uz ve onu temsil eden hkmetimiz, doal olarak yeryzndeki dindalarmzn mutlu ve refah iinde olmasn isteriz: Dindalarmzn, eitli yerlerde m eydana getirmi olduklar toplumlarn bamsz yaam asn isteriz. Onunla byk bir coku ve mutluluk duyarz. Btn slm toplumlarmn, slm dnyasnn refah ve m utluluu kendi refah ve m utluluum uz gibi deerlidir. Ve btn onlarn da bizim m utluluum uzla ilgili olduklarna tanz. Ve bu her gn apak ortadadr. Fakat efendiler, btn bu toplum larn bir imparatorluk halinde bir noktadan sevk ve ynetim ini dnmek istiyorsak, bu bir hayaldir. Bilime, manta, fene aykr bir eydir.
M u s ta f a Ke m a l

Aralk 1921

1 MSAK-I MLLMZDE MUAYYEN VE MSBET HAT YO K TU R Corafyay, yeni kuaklar okumuyor! Biz ilkokuldayken Trkiyenin gneyinde ngiliz mandas altndaki Irak ile Fransz mandas altndaki Suriye vard, Msr ise (S vey anlayn) ngiltere dominyonu saylrd. ocuktuk bilemezdik, pek pek on be yl nce, bu lkelerin lke mizle dolaysz ilikileri olduunu! Ortaklaa tarihimizin yzyllarla lldn! Ortalkta bir Araplar bize iha net ettiler lf dolayordu. Lawrence ngiliz altnlarn le dkm, Mekke erifi bata olmak zere, Arapla r aleyhimize ayaklandrm! Sonu: Cumhuriyetin son raki kuaklar, gneydeki komularm sevmiyorlar. Yllar sonra Pariste Msrl El Barudiyi tanyorum, o da bana Trklerin Araplara ve Mslmanla ihanet ettiklerinden dem vuruyor. u ie bak! Sonra sonra, ngilizlerin emperyalist parala ve egemen ol ilkesinin blgemize bir uygulan olduunu anlyoruz bunun, Trkleri Araplara Araplar Trklere kar kkrtyorlar, bylelikle blgeyi denetimleri altnda tutabiliyorlar. ki si birleti mi, felaket! nceden yaanm drt yzyl, Avrupa iin o kadar parlak saylmaz.
321

Bir korkulan da, smrge imparatorluklarnda adam akll bol Mslman olmas, Edward Mead Earlem o zamanlar iin verdii rakamlar yle: ngilterenin 85 milyon, Rusyanm 17 milyon, Fransann 15 milyon Mslman uyruu vard. Eh Mslmanlararas iliki ler, emperyalist smrgecilere kar bir dayanma ve di reni dorultusunda geliirse, bundan kim zarar grr? Herhalde Trkiye ile Arap komular deil, iyisi mi bun lar birbirine dreceksin! Drmlerdir. O kadar ki, srailin kuruluu sra snda Trk basn Araplar yermekte, sraili vmekte oybirlii halindeydi. O bir ey deil, iin iine bol mik tarda irtica edebiyat; Atatrkln ve Misak- Millinin de, Trkiyenin gney snrlarnn tesiyle ilgilen memesi gereini koyduu kartrlarak, bu ayrlk gayrl geleneksel bir politika biimine dntrmlerdir. ou Atatrklkleri gibi bu da hikye! , bandan yanl tutulmu. Belki duydunuz, belki duymadnz, tarihi Mete Tunay, Birikim'1 1976 Ey in ll saysnda Misak- Millinin Birinci Maddesi zeri ne balkl bir yaz yazm; bu deyimin Trkiye iin ke sin saylabilecek bir smr dzeni getirmediini ileri sr mtr. Oysa ne duyarz, yeni Trkiye Misak- Milli s nrlar iindedir, bu snrlar Lozanda tescil edilmitir fa lan filn. yi gzel ama kardeim, Mustafa Kemal H a tay sorununu ortaya att zaman yok muydu bu Misak- Milli, yok muydu bu Lozan anlamas? Hep bili yoruz ki, Mustafa Kemal Paa skenderun Sancann Trk olduunu, Trk snrlar iinde bulunmas gerek tiini, Franszlara atr atr kabul ettirmi, sonunda Hatay ulusal snrlar ierisine katmtr. Baka deyim le, eer Hatay ncesi snrlar Misak- Millinin a maz snr dzeni ise, bu dzeni bizzat bozmutur.
322

Ama aslna bakarsanz, Mete (Tunay) haklt, yok y le bir kstlama, yok yle bir dzen! Mustafa Kemal bu nu azyla sylemi, birazdan greceiz; stelik Musta fa Kemal, Milli Mcadelenin bandan itibaren gne yimizdeki eski vilayetlerimizle ilgilenmi, Sevres Szlemesinin kabul edilmemesi, blgedeki durumun yeni den dzenlenii srasnda baka dzeyde bir Trk/Arap ibirliinin olanaklarn yoklam! Evet yle. imdi s rasyla bir gz atalm. Yl 1921, gnlerden 16 Ekim, Meclisin gizli oturu munda Trk-Fransz tilfnamesi tartlyor. Tartma s rasnda Kemal Paa sz alm, dedikleri unlar: ... Misak- Millinin 1. maddesi bir Hatt- Mtareke tasavvur ediyor. Hatt- Mtarekeyi hudud-u milli tasavvur ediyor. Onun st tarafndaki yer inksam tefrik etmez. Hatt- Mtareke nedir? Var mdr byle bir hat, yoktur. Bu bir. Biraz daha sonra dedii de u: Misak- Millimizde muayyen ve msbet hat yoktur. Kuvvet ve kudreti mizle tesbit edeceimiz hat hatt- hudud olacaktr. Bu da iki. Yl 1936, gnlerden 27 Kasm. Meclis, Hatay soru nunu tartrken sz ister istemez Ankara tilfnamesine geliyor: Yusuf Kemal o gnleri anlatrken diyor ki: O zaman zaruretler vard, o zaruretlerdir ki bi ze bu fena hududu kabul ettirdi, imdi Fransada bulu nan Franklin Bouillona soruyorum. O zamanki mza kerelerde Trk Murahhas batan sona kadar Antak ya skenderun Trktr, behemahal alnacaktr szn tekrarlam deil midir? (...) Yalnz Fransa deil, bizim bu meselemizle megul olacak btn milleder bilirler ki bugn karlarnda tilfnamenin akdi srasndaki Tr kiye yoktur, hatrlarna getiremeyecekleri kadar kuvvet li bir Trkiye vardr.
323

Bylece Misak- Mitlinin gneyimizle ilgilenmemize Atatrklk bakmndan engel olup olmadna gz atm olduk, ama bu konu bir derya, daha neler var sy lenecek... (7 Aralk 1977)

2
HATAYA ETE RES OLACAIM! 1936 knda, Franszca La Tribne des Nations gaze tesinde kan bir yazdan u satrlar tyleriniz rperme den okuyabilecek misiniz bakalm: Kemalistler kendi ilerine yabanclarn mdahalesini katiyyen kabul etmiyorlar, fakat Trkiye arazisinin bir smrge deil, kelimenin gerek manas ile iinde yeni bir ulusun ye timeye balad bir yurt olduunu anlayabilenlere el lerini uzatmaktan geri durmuyorlar. Daha mthii, Fransz Hkmetiyle srp giden g rmeler tkanr gibi olunca, karacierinden ar hasta, lm yakn Mustafa Kemalin Hatay sorununu ken di usullerince zmek iin bulduu aredir. Ben bunu okurken ne kadar heyecanlandm anlatamam. Gn mzde, Ernesto Che Gueveramn gerillaclm, devlet ve iktidar nimetlerini tepip dava hizmetine kouunu ycelten delikanllar ok ya, sk sk onlara anlatmmdr. Sras geldi, size de anlataym. O Misak- Milli sn rdr, tesi bizim ilgi ve iliki alanmz olamaz dedikle ri Hatay iin, Mustafa Kemal 1937 knda sorunu si lhl eylem yoluyla zmek zorunluluu bagsterirse ne yapacan Haan Rza Soyaka yle anlatmtr: i silhl bir hareketle halletmek zorunda kahr324

sak, tutacam yolu da oktan kararlatrm bulunuyo rum; byle bir durumda derhal Devlet Reisliinden, ht t mebusluktan istifa edeceim, serbest bir Trk vatan da olarak bu ite alan arkadalarla beraber Hatay topraklarna geeceim; bildiin gibi bunun her zaman imkn ve ok emin yollan vardr. Oradaki mcahitler le ve Anavatandan kap bize katlacana phe etme diim kuvvetlerle meseleyi yerinde ve iten halletmeye alacam, isterse Trkiye Hkmeti beni ve arkada larm asi iln eder ve hakkmzda takibat da yapar. Bu gerekte, 1937de (hey Allahm, lmnden bir yl nce) onun 1919a yeniden balamaya hazr olduu nun kant deil midir? stelik nerede, szde Misak- Miilinin Trkiyeye yasaklad gney blgelerde! Kemal Paamn silhl eylem ilkesini gzelce aydn latan, az bulunur bir rnek sayabileceimiz bu davra n yalnz Haan Rza Soyakn anlarnda olsayd, do ruluundan kukulanr, elbette bir kulp takarlard. Ama deil. Fahrettin Paa da (Altay) anlarnda ayn konuya dokunuyor. Hadi onu da bir okuyun: ... 1937 ylnda Ocak aynda stanbula gelen Ata trk beni Park Otele artt, gittiimde kendisini skn tl bir halde buldum, biraz da terli idi. salona getik ten sonra balkona kt, sert rzgnn karsna gsn vermiti. Salan rzgrdan uuuyor ve o dalgm dalgn Marmaray seyrediyordu, mutlaka kafasn kurcalayan bir ey vard. tmesinden korktuum iin, Hava ok sert, souk alrsnz, ieri buyurun dediim vakit, gene o dalgn hali ile dnd ve bir masaya oturdu. Bir eyler syleyeceini bekliyordum ki dudaklarndan u cmle ler dkld: Paa, biliyor musun ki ben Cumhurbakanln b rakp Hataya ete reisi olacam.
325

Davrann doruluu iyice belirdi, yle mi? imdi u noktann altm izmek zorunlu: Kemal Paann tasar lad gerilla eylemi, amaz bir anti-emperyalist eylem dir. Arap topraklarn igale gitmiyor, niyetinin bu olma dm aslnda taa 1919da aklam zaten, (ona da ge leceiz) bir kere de, u gerekliini olaylar teyit etmi szleriyle belirtiyor. (Bunlar Haan Rza Soyaka sylemitir.) " ... Bir ey daha syleyelim: Ben bugnk (1937) Fransz idarecilerinin, Suriye ve Lbnana yle kolay kolay istikll vereceklerinden emin deilim. Zaten tatbi kat, birtakm yersiz bahanelerle sene sonraya talik et meleri (ertelemeleri) de buna delil telakki edilebilir. Bina enaleyh (buraya ok dikkat buyurun, ey yllardr Ata trk geinen politikac esnaf) biz hareketimizi onlara da temil ederek, ksa yoldan gerek Suriye ve gerek Lb nann zledikleri gerek istiklllerini temin edebiliriz. Efendim neymi, M ustafa Kemal Paa sadece Trk olduunda srarl olduu Hatay kurtarmakla kalma yacak, yaygn bir krsal gerilla sava rgtleyip, Lb nanl ve Suriyeli Araplarla birlikte, onlarn bamszlk lar iin Fransz emperyalizmi ve smrgeciliiyle sava acakm! Peki, Amerikan emperyalizmine kar Boliv ya halkn rgtleyip, onun bamszl iin arpma y planlayan ada devrimci nderlerden, bu eylem plannn neyi eksik? Neden benim genliim Kemal Paasnm bu yanm grmez de onu neredeyse bir put ha line indirgemi olanlarn kendisine gsterdiklerine ina nr? Neden Trkiyenin, gneyindeki emperyalizme kar direni hareketlerine, destek ve dayanak olmas, Ata trkle aykr saylr? O Atatrk ki, daha 1919da Trkiyenin kurtuluu nu rgtlerken; hem Irak, hem Suriyeli Araplarla, an326

ti-emperyalist mcadele iin harekete gemi, temaslar yapmtr. Ben uydurmuyorum, kendisi sylyor. Onu da grelim. Tamam m? (8 A ra lk 1977)

3 EMPERYALZME KARI TRK-ARAP DAYANIMASI Epey oluyor, merak bu ya, oturmu ngiliz belgelerinde Atatrkn birinci cildini kartryorum, aa o ne, bel geler arasnda bir belge ki, o zamana degin ne grm m, ne iitmiim: Paris Konferansnda ngiliz Badelegesi olan Mr. Balfourun ngiltere Dileri Bakan Lord Curzona yazs. Tarih 20 Austos 1919. Neye mi ilikin, efendim bakn neye: Bogos Nubar Paa, ngiliz gizli servislerine eline geirdii bir belgeyi vermi, bu belge dnp dolap Mr. Balfoura ulam, o da Dileri Bakanna iletiyor. Belge de belge ha! Her ne kadar gerekliinden kukulanyorlarsa da, ellerin deki, Mustafa Kemal Paa ile Emir Faysal arasnda im zalanm bir anlamann sureti. Mr. Balfour diyor ki, gerek olabilir, sahte de olabilir, en iyisi siz bunu stan buldaki ve Kahiredeki adamlarnza incelettirin! Belgenin Franszca kopyas kitaba alnm, grmek lzm, bir kere undan, Kemal Paa Samsuna 19 Maysta m kyor, Emir Faysalla Halepte imzalad bil dirilen anlamann tarihi 16 Haziran 1919; ierii ise, daha o tarihte Mustafa Kemalin gneyde olup bitenle re o kadar da bigne olmadn ayan beyan gsteriyor. Hadi birazn okuyalm:
327

 16 Haziran 1919da Halepte, Trk ve Arap hk metleri arasnda imzalanm ve Kerekte Mutasarrf Esat Bey araclyla teati edilmi gizli anlamadr. Madde: 1) Szlemenin taraflar, Trk ulusu ve soy lu Arap ulusu, slm leminde u anda mevcut ayrl zlerek saptamakta, bunu kaldrmay, aralarnda mad di, manevi ve dini karlarla balanm iki ulusun ibir liini salamay kutsal bir grev bilmektedirler. Her iki ulus da, birbirlerine karlkl olarak yardm etmeli, dini ve vatani glerini birletirerek savunmal drlar. Madde: 2) Araplarn bamszlnn, Trklerin bir lik ve zgrlnn tehlikede olduu u gnlerde, ya banc devletler Irak, Filistini, Suriyeyi ve dolaylarm, Kk Asya'nn nemli blmlerini aralarnda payla mak isterlerken, Paris Bar Konferansnm bize ilikin kararn verdii gnn ertesinde, vatam ve dini savun mak iin kutsal sava (cihad) iln etmeye karar vermi bulunuyoruz. Madde: 3) Szlemenin taraflar, Trk mparatorluunun ve Arabistann yabanc glerce paylalmasn ve igalini kabul edemezler... Hepsi uzunca, u girii bile, balangta nelerin d nlm olduunu gstermeye yetmiyor mu? Yetmesine yetiyor, yine de teki maddeleri zetlemekte yarar g ryorum: Osmanl Hkmeti, Arap Hkmetinin ku rulmasn resmen tanyacan kabul ediyor, Araplar da hutbelerde onun adm okutmay. Kutsal sava balat mak iin, erif Hseyin Araplar bir bildiri yaymlaya cak, Anadoludaki gibi ulusal ordular kuracak, Anado ludaki Kuva-y Milliyeye yardm edecek, anlamay b tn Araplara duyuracak vs... ngiliz servisleri haberi alnca etekleri tutumu, n
328

k ayn haber, stanbuldaki ngiliz Yksek Komiser Ve kili Amiral Webbin de Dilerine yazd belgelerde g rlyor, onun dayana ise stanbuldaki bir Intelligence Service Subay Hoylandn raporu, o raporun zeti de yle: M. Kemal Paa ile Emir Faysal arasmda imzaland sylenen anlama rneinin iliikte sunulduu. Bu kopyann bir ajan araclyla Osmani Dahiliye Nezare ti arivinden alnd, ashmn Kk Cemal Paa tarafn dan stanbul'a getirilip Padiaha sunulduu sylentisi. Anlamann bir baka kopyasnn da Franszlar hesab na Topuyan adndaki bir Ermeni tarafndan satn aln d. Sylendiine gre, yabanc igaline kar direnmek konusunda Araplarla anlamaya varmas iin Mustafa Kemale Harbiye Nazn ve Hkmet tarafndan yetki verildii. Anlamann sahte olmas ihtimali v s... Ne grlyor, Milli Mdacelenin ta banda Trki yenin, bamszln elde edecek Araplarla, emperyalist saldrgana kar bir gbirlii ve dayanma tavrnda ol duu deil mi? Bu tavrla, M ustafa Kemalin Hatay so runundaki tavr, bu arada Suriye ve Lbnann da istik llleri iin beraberce mcadele etmek dorultusunda ki arzusu birbirleriyle pekl tutarldr. Bundan Cum huriyet Hkmetleri nin alacaklar baz dersler olmama l m? Nasl, anlama ya sahte idiyse mi, ilahi, sahte olsa ne yazar? Mustafa Kemal Paa bu trden temaslar yapt n, hem de hayli ayrntl olarak Millet Meclisinin 24 Nisan 1920 tarihli gizli oturumunda nemli bir ko numa ile aklam ve kantlamtr. Hadi onu da gz den geirelim. Bakalm Paann gney komularmzla ilgili dnceleri neymi? (9 Aralk 1977)
329

4 T R K Y E -S U R Y E -IR A K FEDERASYONU DNCES (Tarih: 24 Nisan 1920. Yer: Trkiye Byk Millet Mec lisi. 2. Birleim, 4. Oturum. Oturum gizli olarak gemi, Mustafa Kemal Paa i ve d olaylarla ilgili bilgi vermi tir.) M ustafa Kemal, nce Arap ve slm lemi karsn daki genel yaklamm yle ortaya koyuyor: " ... Ecnebilerin en ok korktuklar, dehetle rktk leri slmelk politikasmn da aka (alenen) ifadesin den mmkn olduu kadar uzak durmaya kendimizi mecbur grdk. Fakat madd ve manevi kuvvetler kar snda, btn cihan ve Hristiyan politikasnn en id detli hrslarla Hallar Sava (Ehl-i Salip Muharebesi) yapmasma kar, srnr dndan bize yardunc olacak, bi rer dayanak noktas oluturacak kuvvetleri dnmek zorunluluu da olaand. te, aka sylememekle beraber, gerekte bu da yanak noktasn aramaktan geri durmadk. Elbette, se lmet ve necat iin tek kaynak, slmlk leminin kuv vetleri olmutur. slmlk lemi birok noktalardan ulu sumuzla, devletimizin geleceiyle yakndan olaanst ilgilidir. (Bize) Dinsel balantlar olmakla ve bu cihet le btn slm leminin bize yardmc ve desteki oldu unu zaten kabul ediyoruz. Aka grlen nedir, Mustafa Kemal Trkiyeye kar bir Hallar seferi dzenlendii kansndadr, dar dan dayanak noktas aramak gereini dnm, em peryalistler slmelk politikasndan dehetle rktkle ri iin (hl rkmyorlar m?) bunu alenen ifade etme330

mekle beraber slm leminden dayanak noktas ara maktan geri durmamtr. Bunun aksini iddia edecek olann alnn karlarm. imdi gelelim, slm leminden zel bir kesime, Ana dolunun gneyindeki lkelere. Kemal Paa bakn bu ko nuda neler sylyor: " ... Suriye halk ve Irak halk, yni Arabistan, 1914 tarihinden evvel (bunlarla) ayn smr iinde bulunduu muz zamanlarda hepimizce bilinir. Osmanl Devletinin bir organ, bir paras olmaktan bunlar ok yaknr, ba msz olmak amacn gderlerdi. Buna gre altlar. Fakat sonucu alabilmek iin kendi kuvvetlerine dayan mann yetersiz olduunu grdler, ne yazk ki (o sra da) hepimizi birden yok etmeyi kafasna koymu d manlarla ibirlii ettiler. ngilizler, Franszlar kendileri nin hayali olan amalarn gerekletirecek diye onlarn eteklerine sarldlar. Fakat (Birinci) Dnya Savamn sonucunu grdk ten sonra, Suriyede ngiliz ve Fransz ynetim biimi ne, o aalayc ynetim biimine hedef olduktan son ra, bu blgedeki Mslmanlar (ehl-i slm) pek byk bir yanlgya dtklerini anladlar ve bundan sonra bir ksm kendi ilerinde bamsz olmak, fakat yine bir su ret ve ekilde Osmanl topluluu iinde bulunmak ci hetini dndler. M ustafa Kemal, ilerinden bazlarnn bamszlk da istemeyip Osmanlya bal kalmak isteklerini ile ri srdklerini syledikten sonra, onlarla temas soru nuna geiyor; Intelligence Service yazmalarna neden olan, Emir Faysalla balantnn nasl doduunu an latyor: ... Biz, ak ve resmi bir yetki tamadmz iin, an cak bu akmlarn gerek dorucusu olan uluslar arac
331

lyla temas etmi oluruz. Fakat bizim Suriyede slm lk amac ile balant ve ilikilerimiz, rgtlenmeye (taazzuv) orada bir saltanat tesisiyle uraan Emir Faysal idare eden Franszlarn dikkatini ekti, sonunda Emir Faysal zel delegelerini bizimle temasa geirdi. Resmi kanallarla bu bavurmann bizce kabul edilen noktala rm aklamak isterim. Herhalde Suriyeliler, Franszlar la veyahut herhangi bir ecnebi devlet ile ilikinin ken dileri bakmndan sonunda tutsaklk (esaret) olacana inandlar ve bundan bize bavurdular, bizim karlk olarak gsterdiimiz ekil undan ibaretti. Dedik ki: kuvvet oluturacandan, slm leminin manen olduu gibi maddeten de balak ve birleik olmasn, kukusuz memnunlukla karlarz. Ve bunun iindir ki bizim kendi snrlarmz iinde bamsz olduumuz gi bi Suriyeliler de snrlan iinde ve bamsz olabilirler. Bizimle uyuma ya da balamann stnde bir biim de, ki federatif ya da konfederatif denilen biimlerden birisiyle balant kurabiliriz. Demek neymi, Mustafa Kemal iddia edildii gibi g neyimizdeki halk ve lkelerle balantsn kesmek y le dursun, onlarn da kendi kurtulularm salamasn, ht;t onlarla Trkiye arasnda federatif ya da konfede ratif ilikiler bulunmasn ileri srm. ounun iine gelmeyecek ama, tarih byle sylyor. Peki ya Irak? (10 Aralk 1977)

332

5 M. KEMALN ARAP POLTKASI EMPERYALZME KARIDIR Irak Trkiyeden koparmak iin ngilizlerin yapmad kalmam! Hanginiz, geen yzyln sonlarna ilikin hangi tarih kitabna el atsanz, bunun eitli kantlar n bulursunuz. Sras geldike ben de sylyorum. Birin ci Dnya Savann sonu, planlarn tam anlamyla gerekletirmelerine en elverili ortam hazrlam olu yor. Zaten Irakl Araplar da Osmanhdan kurtarmak iin kkrtm, savan son yllarnda Trkler aleyhine evirmi deiller midir? Gel gr ki, ngilizler blgeye yerleir yerlemez, hi de gidici olmadklarn belli edi yorlar. Aslnda bunun daha 1917 ubatnda baz belir tileri var. Edward Mead Earlen ilgin kitabnda yle belirtilmi: ... 24 Nisan 1917de General Sir Stanley Maude, tamamlanmam Badat hattnn M ezopotam yada ulam olduu son noktas Samaray ele geirince p heler daha da artt. Almanlar, ngilizlerin Mezopotam yadaki ilerlemesinin anlamn kavrayabilmi olsalard, phelerin yerini tam bir panik alabilirdi. nk Gene ral M audeun ordusunun arkasndan, zaferi pekitir mek ve srekli bir igalin temelini atabilmek iin yzler ce Ingiliz memuru Badata akn etti. lk nce su bas knlar, kuraklk, bataklklar kurutmak ve sulama te sisleri yapmak iin bir Su leri Dairesi kuruldu. Zira at Dairesi sulanan topraklarn ekilmesi ve zellikle n giliz emperyalizmi iin ok ey ifade eden pamuu yeti tirmek amacyla aratrmalara balad. Badat ile Bas ra arasnda hemen bir demiryolu dendi. Bu hattn
333

1919da tamamlanmas ile stanbul Basraya balanm oldu. Btn belirtiler ngilizlerin Mezopotamyada kal maya azmetmi olduklarm gsteriyordu. Buna rakllarn tepkisi, daha dn kar ktklar Osmanllarla temasa gemek eklinde oluyor. Fakat bunu, Mustafa Kemal Paadan dinleyelim. Ayn Meclis toplantsnda, ayn gizli oturumda di yor ki: ... Iraka gelince, Irakta ngilizlerin yaptklar ilem ler, Mslman halkn gnln fena halde krmt. Biz kendileriyle temas aramadan evvel onlar bizimle temas arad, genel olarak Osmnl memleketinin bir paras ol may kabul ettiler. Fakat biz onlara kar Suriyelilere sy lediimiz gr sylemekten baka bir ey yapmadk. (Onlara dedik ki): Kendi dahilinizde, kendi glerinizle, kendi var lnzla bamszlnz salamaya alnz. Biz de, her eyden nce bamszlmzn salanmasna al yoruz. Ondan sonra birlememiz iin hibir engel kal maz. Ve Musul dolaylarnda, Badatta vesair birok yer lerde (...) vaka olarak birok hadiseler meydana kt. Bugn bile, d grn ne olursa olsun, bizi yok et meye alan dmanlar, Suriye ve Iraktaki milli faali yetlerle onlar yznden, bize kar kullandklar kuvvet leri azaltmaya mecbur olmulardr. Bugn dahi, d grn ne olursa olsun, gerek rakllarn ve gerek Suriyelilerin, bu iki blgedeki dinda larmzn kalpleri bizimle beraberdir. Eer bundan son ra gerei yaplrsa bunlardan fazlasyla yararlanmak mmkndr... Suriye konusunda olduu gibi, Irak konusunda da, Kemal Paa kesinlikle emperyalizme kar bir tutum i.in334

dedir. Daha banda bu lkelerin ulusal varlklarn ta nyor, ecnebi igaline kar savalarnn, Trkiyenin yrtt savala zdeletiini kabul ediyor; yardm lama ve dayanma fikrindedir, ulusal kurtulular sa landktan, bamszlklar elde edildikten sonra ise, fe derasyon ya da konfederasyon biiminde, birleme miz iin hibir engel kalmaz. Sonralar, Trkiye bam szln elde ediyor ama, Suriye ve Irak Fransz ve ngi liz mandas altnda kalyorlar, o zaman da Mustafa Ke mal Paanm Hatay sorunu dolaysyla, bu lkelerin tam bamszlklarna kavumas iin, emperyalizme kar verecekleri savata nasl bir sorumluluk yklenmeye ha zr olduunu da biliyoruz. Che Gueverann Bolivyann bamszl iin Amerikan emperyalizmine kar ver meye hazrland savan bir benzerini, Mustafa Kemal 1937de, Hatay dolaysyla Fransz emperyalizmine kar pekl verebileceini belli etmitir. Hal byleyken... ... Trkiye Cumhuriyetinin ve Onun Atatrk ol duunu iddia eden hkmetlerinin, kinci Dnya Savandan bu yana srdrdkleri Arap politikasn anla maya ve benimsemeye olanak yoktur. Bu iktidarlar, Ortadouda emperyalizme kar ulusal kurtulu hare ketlerini deil, resmen ve alenen emperyalizmi, onun blgedeki zuhurat ajan sraili ya da rdn gibi, Suudi Arabistan gibi oldum olas ajan devlet saylabilecek l keleri desteklemilerdir. Cezayirin aleyhinde oy vererek de, bu marifetlerine ty dikmilerdir. Utanmadan, ar lanmadan, hepimizin gznn iine baka baka da, bu na Atatrklk derler. Hain Sedata yaclk etmeyi de yle sanmyor lar ir? (11 Aralk 1977)
335

6 HANDR ISRAR E D YO R U M Ben size bir ey diyeyim mi, benim Arap orap diye tut turuum yeni deil, 1965ten b yana yazyorum. u de diklerimi dnerek, onlara dayanarak. Niyetim size bu srarn kantn gsteren bir belge vermek, iki yl nce yazlm, gncelliini hi kaybetmemi bir yaz. Bal Sra Suriye ve Cezayirde , yaymland tarih 13 u bat 1975, kt gazete Yeni Ulus, imza fakirin. Mister Hyde ne zaman zmire gelse, mutlaka bana da urard. Yllardr Trkiyede bulunan, dilimizi oumuzdan iyi konuan bu yaman ngilizle i politikadan da konu urduk, d politikadan da! Benim, pek de basnda kanlara uymayan, ayr ve deiik dorultuda gelien yo rumlarm onu zellikle ilgilendiriyor sanyordum. 12 Martm en dehetengiz gnlerinde bu iin yrmeyece ini yazmam ve sylemem, c h p iinde Ecevitin duru ma egemen olacanda diretmem, nceleri onun kukuy la karlad, gerekletiini biraz da ararak grd eylerdi. Bir keresinde, hi unutmuyorum, dedi ki bana: Arap politikas zerinde niye srar ediyorsunuz? Trkiye ile Arap lkeleri arasnda ne gibi bir yaknla ma olabilir? (O gnlerde srarla bunu yazyordum ben, blgede ekonomik yriden de siyasal ynden de, gl olabilmemiz iin^cddi ve yakn ilikilere girmemiz ge rektiini; stelik bu ilikiler sayesinde petrole muhta Batyla Ortadou arasnda ok nemli bir rol oynaya bileceimizi!) Geri o gn nasl bir yaknlama olabileceini Mis336

ter Hydea nasl akladm bugn hatrlamyorum, yalnz yazdklarm dorultusunda baz eyler syledii mi; bunun da, gerekte duygu ve izlenimlerini hi bel li etmeyen dostum Mister Hydem pek houna gitmedi ini sanyorum. Besbelli iinden Trkiyenin Gneyde etki ve nfuz sahibi olabileceine olaslk tanmyordu. Hi deilse bunun yakn bir gelecekte gerekleebilece inden umutlu deildi. u gnlerde Mister Hyde da beni hatrlasa gerektir. Ortadouda o son derece ilgin jeopolitik ve stra tejik yerindeki Trkiyenin, bugn Mslman Arap dn yasndan iki petrolc Arap lkesiyle ilikileri son dere ce iyidir. Buna Pakistanla olan iyi ilikileri de katlma ldr. Htt Afganistanla olanlar da. Bu durumun Ame rikallar irkiltme derecesi o kadar yksektir ki solu muzdaki dmanla yetinmemiler, samzdan bizi teh dit edecek bir baka lke yaratabilmek iin c e n t o mt tefikimiz ran usturuplamlardr. (Emperyalizm itti faklarnn nasl aleyhimize altna daha salam ka nt m istersiniz: NATo d a n mttefikimiz Yunanistan Batdan, CEN To d a n mttefikimiz ran Doudan bizi teh dit ediyor.) Bunlar beyhude abalar! Trkiye Mslman ve Arap lkeleriyle dostluunu gelitirmelidir. Gelitirecektir. Irak ve Libyadan sonra, imdi zellikle Suriye ve Cezayir ile ilikilerimizi daha mkemmel bir dzeye getirmek zorundayz. Suriye ile de Cezayir ile de belirli bir Uyumazlmz yoktur ama, henz ilikilerimiz Irak ve Libya dzeyinde deildir, o dzeye getirmeli, tesine de geilmelidir, zira bu lkeler le yaknlmz bizim nc dnyadaki yerimizi ok daha salamlatracak, emperyalizme kar ilk kurtulu savan vermi lke olmak saygnlmzn nihayet ye rini bulmasna yol aacaktr.
337

 Bunun iin de Amerika ile ilikilerimizin yeniden gzden geirilmesi, Amerikan slerinin ve dinleme sis temlerinin yurtdna sepetlenmesi hem gereklidir hem yararldr. Elin olu bize pein paraya bile silh satma mak iin karar alrken, biz onun casusluk aralarm top ramzda barndrp, u ara, aramzda hibir sorun ol mayan Ruslarla tatszlk karamayz. Yurtiinde tel a dm Amerikan Mhiplerinin lf kalabalna, evirdikleri ve evirmeye kalkacaklar entrikalara ku lak asmayp, yeni bir savunma ve d politika dzenle mesine gemeliyiz. Bunun birinci aamasnda Suriye ve Cezayirle yaknlamamz balca kouldur. Buna ne buyrulur Mister Hyde? O gnden bugne epeyce zaman geti, fikrim dei medi. Gerek Mdafaa-i Hukuk izgisinin Trkiyenin Araplarla yaknlamasn, stelik aralarndan emperya lizme kar olanlarn semesini gerektirdii kansnda ym: Cezayir, Irak, Libya, Filistin, bir dereceye kadar Su riye, vs. Sistem bunun farkndadr, gcn bizi emper yalist sistemin ua Arap lkelerine, sraile doru it mekte kullanyor. Bir bakyorsunuz, Dileri Bakam ol madk bir zamanda Kahireye damlam, minarenin k lfm hazrlamak iin de, nceden iki babakan yar dmcsn Irak ile Libyaya uurlamz. Fakat Amerikan Mhiplerinin gerekesi, asl o tar tmaya deer, nasl diyorlar, Araplarla birliiz ama, Araplar aras uyumazlklarda yokuz, ne forml deil mi, sevsinler! (12 Aralk 1977)

338

7
M U S TA FA K E M A LN DI P O L TK A S IN I O N L A R ZLYO R

Allah raz olsun Mister Vanceden! Vance dediysem, s radan Amerikal belleme arkada, bugne bugn adam, Birleik Amerikann Dileri Bakan! Peki bana ettii iyilik nedir ki, ona dua ediyorum? Anlataym; Bizimki ler Dileri Bakammn Kahireye gidiinden sonra, ya plan iin sevimsizliini gizlemek amacyla bir gereke uydurdular, bu gerekenin geersizliini anlataym di yordum, tam bu srada Mister Vancen gezisi imdada yetimez mi, al sana elle tutulur, somut bir olay, ucundan tuttun mu her eyi p diye zeceksin. Bizimkilerin gerekesi ne, efendim, biz Araplardan yanaymz da, Araplar aras uyumazlklarda taraf de ilmiiz! Bu gerekenin altnda ne yatyor? Sedatn s rail gsterisinden sonra, Msrla teki Arap lkeleri arasndaki atma bizi rgalamaz; neden, nk Arap lar aras uyumazlktr, biz ona da selm akarz, buna d a! Bu dnce yanl, yalnz yanl deil, stelik teh likeli; zira blgeye emperyalist szmay rtbas ediyor: Araplar geimsizlik, ya da ekememezlik yznden birbiriyle atr geri lkeler grntsne itiyor. Ayp ayp! Yahu dnya lem bilmiyor mu, Ortadou'nun taa Osmanldan bu yana, emperyalizmlerin cirit attklar bir blge olduunu; Batl lkelerin karlarna gre elde ettikleri Arap liderlerini, elde edemediklerine kar oy nayp, blgedeki stratejik ve ekonomik karlarm ko ruduklarm? Biliyor elbet, ama yine de... ... Mister Vance cenaplar, Sedatn gezisinden son ra Ortadouda bir cevelana karar verip, bar gerek339

letirmek giriimine ynelmeseydi, uyumazln Araplar arasnda m, yoksa baka taraflar arasnda m oldu unu bu derece somut gsteremezdim. TRTnin yalanc sym. Mister Vance, Sedat desteklemek iin yapyor bu geziyi, bu arada nereleri ziyaret ediyor, rdn, Suudi Arabistan, Lbnan gibi lkeleri. Baka bir deyile, em peryalizmin oldum olas denetim altnda tuttuu yerle ri. Peki kardeim, uyumazlk Araplar aras olsa, M is ter Vance cenaplarnn zahmetine ne gerek var? Uyumazlk Araplar aras filn deildir, emperyalist sistemle onun denetimine girmemekte direten radikal Arap lkeleri arasndadr. imdi gelelim Kemal Paann Arap politikasna! noktada zetleyebiliriz sanyorum: a/ M ustafa Kemal, Milli Mcadelenin balad sralarda, Arap larn ngiliz ve Fransz emperyalistlerine kar mca delesini destekliyor, ama besbelli Trkiyenin iinde bulunduu koullardan kendi kurtulularn kendileri nin salamasn istiyor (zaten olaan budur), ama em peryalizme karl, Araplar destekledii kesin! ja/ H a tay sorunu dneminde, herhalde Trkiyenin gcn de hesaba kattndan, Fransann Lbnan ve Suriyeye istiklllerini kolay kolay vermeyeceini syleyip, bu lkelerde Araplarla birlikte anti-emperyalist kurtulu sava rgtlemeyi tasarlyor. Baka bir deyile, El Bekrin, Khaddafinin Bumedyenin bugn takndkla r tavr o daha 1930larda, 1920lerde taknm oluyor. d Arap lkelerinin emperyalizme kar kurtulu sava larn kazanp bamsz olmalarndan sonra, Trki yenin onlarla ibirliini bir federasyon, bir konfederas yon rgtlenmesi derecesinde ileri bir yaknlk olarak dnyor. Bu dediklerimin itiraz kaldrr taraf yoktur.
340

Burada Kemai Paann azndan, kendi szleriyle ele aldk, tarttk. O zaman denilecek udur: Eer iktidar dakiler gerekten dedikleri kadar Atatrk idiyseler, yllardan beri Nuri Esseyiti deil Albay N sr tutma lydlar (hadi onu yapmadlar azlarna yzlerine bula trdlar diyelim). imdi en azndan, Trkiyeye her sk t anda en byk ilgiyi gsteren Libya gibi, Irak gibi Arap lkelerinin izgisini korumal; Dileri Bakammn gidip'Sedatn Msr ile bilmem ne anlamas imzala masn, bize has Atatrk d politika diye yutturma ya kalkmamalydlar! Yutturamazlar ki! Ak ak ortada: Ortadouda Araplar aras gibi grnen uyumazlk, emperyalizmin kkrtt bir uyumazlktr. Bir dnseler ya, Kuva-y Milliyeye kar Halifenin ordusu diye Kuva-y Inzibatiyeyi, Anzavuru ve adamlarm gnderenler kimlerdi; yle bir bakarsan, Trkler arasnda gibi grnen uyu mazln ardnda kimler bulunuyordu? Nasl o tarihte Trkleri birbirine dren emperyalizm idiyse, bugn Araplar birbirine dren de emperyalizmdir. Nasl o tarihte gerek ve hak, emperyalistlerden yana olan Kuva-y nzibatiyede deil, Kuva-y Milliyede ise, bugn de gerek ve hak, Sedatn ve Msrn bulunduu taraf ta deil, Irakn, Libyann, Cezayirin bulunduu taraf tadr. nk Kemal Paann d politikasn onlar izliyor; bunu, Franszlara kar savaan Cezayirli ehitlerin cep lerinden kan M ustafa Kemal resimlerinden beri bili yoruz. Acaba Dileri Bakam da biliyor muydu? ok merak ediyorum. (13 A ra lk 1977)

341

M ERAKLISI N NOTLAR

Milli Mcadele srasnda, Mustafa Kemal Paann em perya lizme kar Araplarla ibirlii aramas, ngiliz gizli servisleri nin Arap lkelerinden verdikleri raporlarda da gzkyor. Ha di bunlardan bir rnek aktaralm: Kahirede bulunan ngiltere Siyasi temsilcisi Miralay Meinertzhagen, ngiltere Dileri Bakanlna verdii bir raporda, 9 Ekim 1919da Halepte T rk lerle Araplar ingilizlere kar birlemeye aran bildiriler da tldn haber veriyor. Bu rapora gre, bildiri 'Mustafa Ke malin Suriyelilere hitab baln tamakta, u szleri ier mektedir:

"... stibdadn ve dmanlarnn kt niyetleri eline d m kederli bir milletin sesine kulak verin. Bir dindanz olarak, aramza sokulan ve bizi ayrm olan fitneye, nifaka kulak vermemenizi rica etmekteyim. Btn anlamazlklar ortadan kaldrmalyz. Ve silhlarmz memleketimizi bl mek isteyen dzenbazlara evirmeliyiz. Bu ary dinlemez seniz piman olacaksnz. Dinimizin imansz dmanlarnn vaadlerine gvenmeyiniz!
Bildiride ayrca Konyann ve Bursann dmandan tem iz lendii ileri srlmekte, Konyann ele geirilmesiyle de d man ulatrma hatlarnn kesilmi olduu belirtilip, yle denil mektedir:

"... Hakka inanan mcahitler yaknda Arap dindalarnn misafiri olacak ve dman drt bir yana datacaklardr. Din da gibi yaayalm. Dmanlarmz kahrolsun!
Bu kadarla kalmyor, ngiliz Ortadou stihbaratnn ba olan Miralay Meinertzhagene, 1919 Kasmnn sonlarna dofu Suriyede bulunan ajan Binba J.N. Claytondan gelen ilgin bir rapor var. Bu raporda, daha nce datlm olan bildiri sz konusu edildikten sonra, Trk milliyetilerinin Suriyede faali yet halinde olduuna iaret edilmekte, milliyeti Arap grupla
342

rnn da, Mustafa Kemale sempati duyduklarna deinilm ek tedir. ngiliz stihbarat Subay Binba J.N. Claytonn raporun da zikrettii ikinci bildiri yledir: ) Yabanclarla bir harbe tutum ak istem iyoruz. 2) lke m izde yabanc bir hkm et istem iyoruz. 3) Din ayrm g ze t m eksizin halka g ve n lik vaadediyoruz. 4) M illetim izin ya banclarn eline dm em esi iin, lnceye kadar m illetim izin haklarn (Mdafaa-i Hukuk) mdafaa edeceiz. 5) W ilson prensiplerine ram en T rk iye ye ait blgeleri birletirm ek istiyoruz. 6) Herkes ii gc ile m egul olsun, sil hm z ada lettir. 7) G ayelerim ize kar cephe alan M slman ve H risti yan kim olursa olsun, m erhametsizce ldrlecektir. 8) Padi ahm z seven M slm anlar, halifelik hakkm zdr. 9) M ille tim iz doudan batya, Erzurum dan zm ire kadar bu dava u runda silha sarlmtr. 10) y z bin Erm eniVe hak tanyan lar, on alt milyon T rk e hak tanm am lardr. Hayata kym et verm eden haklarm z savunacaz. Binba J.N. Clayton, Arap evrelerinin duygularn da y le aktaryor: ... Grtm eitli eraf ve ileri gelenler, btn orta ve altsnflarn T rk taraftan olduklarn beyan etmilerdir. T rk faktrnn hkim olduu Halepte de durum ayndr. (...) Son zam anlarda dnmekte olan sava tutsaklarnn byk bir ks m da T rk taraftardr. (...) Halepteki M slm an ounluk ve am Vitayeti'nde ok sayda M slman Arap, T rk em elle rine ya kn lk duym aktadrlar ve sevilm eyen, istenm eyen bir Avrupa devletinin maridats altnda kalmaktansa, T rk iye ile birlem eyi tercih etm ektedirler. Mustafa Kemal, fikrimce, em peryalizm e kar slm daya nmas faktrne, her zaman gereken nem i verm i, yalnz t b m m gizli oturum undaki konumasnda deindii gibi, Batnn sorun karsndaki hassasiyetini bildiinden, kartlarn ak deil gizli oynamtr. Ne diyordu hatrlasam za:"... Ecne-

343

bilerin en ok korktuklar, dehetle rktkleri slamclk po litikasnn da, aka (alenen) ifadesinden mmkn olduu kadar uzak durmaya kendimizi mecbur grdk." Nitekim, M oskovadan bir m ektup yazarak, lem-i slm ayaa kald racan bildiren Enver Paaya, A Ekim 1920 tarihinde ya zd mektupta, ayn eyi tavsiye eder, der ki: zerinde durul

mas gereken, Trkistan, Afganistan, Acemistan gibi, slm memleketlerinde, henz reym (tohum) halinde bulunan mesai ve icrtn ve bu hususta ittihaz edilecek emellerin ve maksatlarn, Ruslar phe ve endieye sevketmemesi iin, Panislmizmin meydana vurulmasndan ekinmek icabedecei hususudur.
Mustafa Kemalin tavr, demek sadece Batllara kar deil, Ruslara da kar: Onlarn da Trklk, slmlk davalarn ho grm eyeceini kestiriyor. Peki haksz m kmtr? Sultan Galiyevin -k i kom nistti-, Enver Paann -k i kom nizm i benim semi grnyordu-, Trklk ve slmlk davalarm alenen or taya koyduktan sonra uradklar kbet ne kadar hakl olduu nu gsterir. Burada birisi onun Panislmizm ve Panturanizm cereyanlarna kar syledii nl cmleyi hatrlatabilir. Do rudur. Mustafa Kemal Paa, ikisine de yanda saylam azd, zannmca her ikisinin de Alman istihbarat servislerince O s manlI Tekilt- Mahsusasna, biri ngiltereyi, br Rusyay sarsmak iin telkin edilmi, frldaklar1olduunu saptamt. Bu baka, Mustafa Kemalin Trk ve slm dayanm asn red dettii iddias baka! Mustafa Kemalin reddettii, nereden gelirse gelsin yabanc nfuzu. Dikkat isterim, yabanc ideolo jisi* deil, yabancnn kendisi, aksi halde Bak Kongresine gnderdii murahhaslara ... dari devrim i yaptk, sosyal dev rim de tre ve dinim iz itibariyle elverilidir, ancak daha vak ti deildir, nk em peryalist AvrupalIlarla ve stanbul hk m etiyle sava halindeyiz" talimatn verm ezdi. Kald ki, y u karda deindiim zere, yapt devrimin Fransz devrimin-

344

den esinlendiini azyla sylemi, bylelikle yabanc bir ide olojiyi Trkiye koullarna uyguladn belirtmitir. Malm ya, Fransz devrim i burjuva ideolojisinin kaynadr, dem okra si dediim iz dzen de ona dayanr.

345

Bat3ya Enver Arar; ya Damat Ferit

"... Sultanlarla, halifelerle ynetilm i ve ynetilen memleketlerde, vatan iin, ulus iin en byk tehlike, sultanlarn ve halifelerin dm anlar tarafndan satn alnmalardr. Bu, oktuk, kolaylkla salanabilmitir. Meclislerle ynetilen memleketlerde de, en ykc yan, baz m illetvekillerimizin ecnebi nam ve hesabna alnm ve satn alnm olmalardr. Millet Meclislerine kadar girm ek yolunu bulabilen vatanszlarn varl tarihin bu yoldaki rnekleriyle bellidir."
M u s t a f a Ke m a l

Ekim 1927

1 TRKLE ARAPI NGLZ DMAN ETT Cumhuriyet eitim ve retimi, nedense gen kuakla ra Osmanl padiahlarnn halifeliini Yavuz Sultan Selimden itibaren, ayn etki ve grkemle srdrlm bir olay gibi anlatrlar. Kendi hesabma, halifelie biraz da siyasal bir ierik katarak, bu dinsel kurumu enine bo yuna kullanan padiahn 2. Abdlhamid olduunu hay li ge anlayabilmiimdir. Ondan nce, hele Tanzimat pa diahlar, gzlerini zaten Batya evirdikleri iin hali felii o kadar nemsememilerdi ki... Batllarn da, ar derecede nemsediini gsteren pek kayt kuyut yok. Bat, emperyalizme bulatktan sonra halifelik onu ilgilendirecektir, nk egemenlii altna alaca uluslarn ou slm uluslardr. Hal byle olunca, dene timleri altnda olmayan bir halifeliin, bu uluslar, met ropole kar kkrtabilmesi olasl her zaman vardr, buysa her zaman o lkelerden alnacak hammadde ve o lkelere satlacak mamuller iin bir tehlike dernektir. Hayrola, tarih dersi mi yapyoruz? Yooo, sadece za man zaman toplanp konuan bir Trk/Arap/slm ili kileri konferansnn artrdklar bunlar. Demek ki emperyalizm (o zamanki koullar iinde bu ngiliz,
349

Fransz ve arlk Rusyas demekti), Mslman lkele re el atnca, stanbuldaki halife Bathlar iin, halifelik Osmanl padiah iin nem kazanyor, zira onun ege menlii altnda da Trk olmayan bir sr Mslman bulunuyor. Ne yapsn, ngilizin Franszn, Rusun k krtt Mslman uyruklarna kar, o da halifeliine sarlyor. Bu ii yapan, halifelii nemsemeyen, htt Tanzimat padiahlarna tepki olarak geldiinden, bu tepkiyi kltrel dzeyde eriatla ve Arap hayranl na dken 2. Abdlhamid. Payitahtta, Arap kltrn gklere karp benimsemekle, halifeliini, dolaysyla di ni ve eriat n plana karmakla, kendi uyruu Mslmanlara kar, bir eit Panislmizm yapyor adamcaz. Emperyalizmin, zellikle ngiliz emperyalizminin bu alandaki almalar hayli youndur: Bir taraftan Lawrance araclyla bir Arap milliyetilii dosun diye u rar, br yandan belki de Efgani araclyla bir Arap halifelii davasn tutturmaya urar. Halifelik Arapla rn hakk iken, Trkler tarafndan ellerinden zorla aln mtr, eer Araplar ngiltere ile anlarsa halifelik onla ra geri dner. Nasl, ilgin bir sav deil mi? Efganinin bu savna ortak olan adam, Wilfrid Scawen Blunt adnda bir ngilizdir. Hangisini tutturabilirse tuttursun, ama deimez: Trklerle Araplarn arasndaki ballk koparlmal, bunlar birbirine dman edilmelidir. Aksi hal de, ngiliz emperyalizminin smrd Mslman lke lerinde tam bir denetim salanamaz. Hele stanbulda btn Mslmanlara sahip kan bir halife bulunursa. Dorusu istenirse, ngilizler planlarnda baarya ula mlardr. Birinci Dnya Savanda, erif Hseyin, Fay sal, Nuri Sait gibi eski Osmanl uyruklar, Araplk dava s adna halifeye kar kp da, Suriye ve Arabistanda ki Trk ordularm ngiliz ordularyla beraber arkadan
350

vurunca Trkler arasnda Araplara kar bir tepkinin domamas artc olurdu. Domutur da. Savan iin de halifelik kurumunun siyasal dzeyde kullanlmas, kutsal cihad iln edilmesine ramen, Araplarn Hristiyanlarla deil, Mslman Trklerle savamalar, hilafet makamnn yararszln ortaya dkm, zaten mmet ten millete dnen Trk toplumunda yeri olmadna da belki bu nedenden hkmedilmitir. Araplarla iliki lerimize gelince, en azndan, souktu. ngilizler, Franszlar ve talyanlar, Osmanly kar dktan sonra ele geirdikleri Arap topraklarnda, iki ana temay ilediler: 1. Trkler, Osmanl dneminde Mslman Arap lkelerini smrge yapm, yllarca on lar smrmt. 2. Ayn Trkler, 1920lerden balaya rak slmlktan uzaklam, gvur olmulard. u hal de Araplarla Trkler arasnda herhangi bir yaknlk ne deni kalmyordu. (1950 yllarnda, Pariste tantm ilerici Msrl delikanllar, bu iki iddiay da bana kar rahata ileri srp savundular.) Bylelikle emperyalizm amacna ulam oluyordu: Trkler Araplardan nefret ediyorlard, Araplar Trklerden, bu karlkl nefret elbette Ortadouda kesin bir Mslman egemenliini ortadan kaldracak, emperya lizmin, petrol blgesinde keyfince cirit atmasn salaya cakt. Gerekten de, kinci Dnya Savann sonuna ka dar bu bylece srd gitti. Sonrasnda bile, Mslmanlar arasndaki bu ikilikten yararlanarak, Batllar, Osmanl dneminde blgede tutunamam siyonizmi Filis tinde egemen kldlar. Dnmelisiniz ki, o tarihlerde, stanbulda kan nemli gazetelerin birounda srail devleti gklere karlyor, bu giriim neredeyse Trki yeye rnek olarak gsteriliyordu. Mslman lkelerin uyan hem ge oldu, hem de
351

g. Bugn dahi Batl emperyalist sisteme kar gerek li bilin aydnl iinde olduklar sylenemez. Ne var ki durum, yirmi yl nceki durum da deildir. Zaten bunu belirtebilmek iin u zeti yapmak gereini duydum. (1 Temmuz 1979)

2
O S M A N L I A R A P I S M R D M?

Trk/Arap ilikileri zerindeki son konferansa, be l keden seksene yakn bilim adam katlm, 30 dolayn da bildiri sunulmu. Sadece u saylar bile, Trklerle Araplar arasndaki ilikinin ne kadar gncel, nasl gn demde olduunu gstermeye yetiyor. Ben, hanidir sorun zerinde durduumdan, konferansla ilgilendim. So nunda bu trden toplantlarn ilerde de yaplmasnn kararlatrldm, htt bunlarn rgtlenmesi iin An karada srekli alan bir komitenin kurulmasnn uy gun grldn biliyorum. Balang iin hi de fena saylmaz. Fakat asl gzel olan, toplantda sunulan bildiriler: lerinde yleleri var ki, sorunun hem Araplar, hem Trkleri ne kadar derinden megul ettiini gsteriyor. Hele yaymlanan bildiride aadaki satrlar okumak, beni ster istemez, daha nce size aktardm, M ustafa Ke mal Paann gizli demelerine ald gtrd. Hatrla dnz deil mi? Hani Kemal Paa, Kurtulu Savann banda nce Suriye ve Irakm ulusal gleriyle kurtul malar gerektiini sylyor, sonra da gerekirse Trki yenin bu lkelerle bir federasyona gidebileceini ak
352

lyordu. Hatay sorunu srasnda sylediklerini de d nmedim deil: Ne demiti Kemal Paa, Ben Hataya geer, Fransz emperyalizmine kar kurtulu sava r gtlerim. Bunu Suriye iin de yaparm. nk, Franszlar bamszlk konusundaki szlerim tutmamaktadr lar. Bunlar Atatrkn kendi szleri. imdi bir de toplant sonundaki bildiriden u satrla r okur musunuz: Trk ve Arap uluslar, yalnzca tek nik, kltrel ve ekonomik ibirlii yapmakla kalmama l, blge ve dnya bar iin birlik, birbirlerinin dava larna destek ve dayanak olmaldr. Daha byk, da ha geni ve ayrntl bir i ve gbirlii iin, bu hi ku kusuz nemli bir adm saylr. Bundan sonraki admlar, elbette, yllarca emperyalizmin Trkler ve Araplar ara sna ektii ayrlk tohumlarn ayklamak dorultusun da olacaktr. Trkler aralarnda syler durur: Yahu kardeim biz Arap topraklarnda smrgecilik filn etmedik... Bu nun yaman bir kant var: Her smrgeci lke, mri d yerleri tamtakr brakr, kendisi semirir. Eh dini ni seven sylesin, imparatorluu yitirdikten sonra, Ana doluda yle semirmi bir hal var myd? Yoktu elbet, Anadolunun durumuyla, Msrn, Suriyenin ya da Lib yann durumu arasnda benzerlik akt: Onlar da p lak ve atlar, biz de. Emperyalizm, Araplar smrebil mek iin, dmanlklarn Trklere tevcih ettirdi, bu ara da tutabildii kadar ykn tuttu. imdi Arap lkele ri birer ikier bu gerein farkna varyorlar: Bir sre nce Khaddafinin, Libyada ciddi bir kltr devrimine giritiini tartmtk, okullarda Trkleri smrgeci gsteren retime bir son vermeye alyordu. Bu de fa, konferansta konuan Cezayirin eski Ankara B ykelisi Ahmet Tevfik El Medeni de, bakn ne demi:
353

" ... Mslman Trkler tarihte Arap lkelerinde s mrgeci olarak bulunmamlardr. Dmanlarmz, Osmanlnn Cezayir topranda bulunmasn smrgeci lik, vurgunculuk ve istismarchk olarak gstermilerdir. Bu iddialar asla doru deildir. Do. Salih zbaran ise, soruna baka bir yanndan yaklayor: " ... Osmanh mparatorluunun Arabistan Yarmadasndaki grnts imdiye kadar birka k k aratrmaya konu olmusa da aydmha kavuturu lamamtr. Osmanllann Arabistana getirdikleri yne timin niteliini, sosyo-ekonomik yapy, o dnemler iin zenginlemeye balayan Trk ariv kaynaklarna daya narak ortaya koymaya balamak mmkndr. Bir kere, gerek Arap gerek Trk tarafnn deindii zere, bu sorunun zerine gitmek art. Kefere elbette Trkler Araplar smrd diyecekti. Ama Khaddafinin de altn izdii zere, Osmanh mparatorluunun, pe kl, Emeviler, Abbasiler gibi bir slm mparatorluu saylmas da gerei deyimleyebilir. Sonuca bakarsanz, (onlar da ulsuz, biz de) gerek budur: Trkler, Arapla rn aleyhine geliseydi, elbette Batl emperyalizmin iddi asnda bir doruluk pay arayabilirdik. u halde, gen bilim adamlarna, ite koskoca bir in celeme ve aratrma alan. Yalnz, Trk/Arap yaknlamasnda, Araplar rahat sz edebilecek bir nokta olduunu hi gzden uzak tut mamalyz. Bunu da sanrm, Amman niversitesi Tarih Profesr Ahmet Bakhit ylece zetlemi: ... Araplar la Trkleri bir araya getiren komuluk, corafi konum dan da te, uluslararas ulam kprs olmas bakmn dan nemlidir. Ne var ki, Trkiye eitli paktlara ye dir. Bunun akha kavumas, Trkiyenin Arap dn yasna politikasn aklamas gerekir.
354

Sizi bilmem ama ben Ahmet Bakhitin yanl syle diini ileri sremem. ok yakn bir tarihe kadar Trki yenin blgede ran ve sraille i ve gbirlii yapt herkesin belleinde duruyor. Trk d politikasna den grev, Araplar (giderek btn Mslman lkeleri) Ms lmanl anti-emperyalist bir yorumla ele aldna inan drmak olmuyor mu?
(2 T e m m u z 1979)

3 A N T -E M P E R Y A L S T D EO LO J O L A R A K S L M D A YA N I M A S I

Trkiyenin Arap ve slm lkeleriyle olan ilikilerinin tartld konferansta Dr. Emre Kongarn syledikle ri, zerinde ayrca durulmasn gerektiriyor. Neden mi? Nedenini sonra grrz, nce siz u satrlara bir gz atm bakalm: "... slm dininin anti-emperyalist b ir ideoloji olarak kullanlm as, A ra p la r ile T rk iy e arasnda yeni b ir ya knlama nedeni olmutur. T rk iye , slm dnyas iin de en gelimi lke olarak Bat sm rsne kar olu turulan slm /Arap ibirlii erevesinde bu birlie en ok katkda bulunabilecek bir lkedir. Bu satrlar okuyup da, daha 1910Iarn sonu ve 1920lerin banda, slml anti-emperyalist bir ideo loji olarak ele alanlar hatrlamamak elde mi, en bata, elbette Sultan Galiyev. Zaman zaman Galiyevden sz et tiimiz iin, ounuzun yabancs saylmaz. Volga Mslmanlarndan olan Sultan Galiyev, daha Bolevik Dev rimi srasnda ve sonrasnda, Asyadaki Mslman ve
355

Trk halklarn ezilmiliine dikkati ekmi, bu hareket noktasndan mazlum milletler kuramm gelitirmitir. Galiyeve gre, nasl bir toplumda zalim ve mazlum s nflar varsa, uluslararasmda da zalim ve mazlum ulus lar vardr. Asya ve Afrika uluslarnn ou byledir, bu bakmdan bu uluslarn Hristiyan Batl uluslarla sava m gerekte anti-emperyalist bir savam deyimlemektedir. Sonralar Maozedungun ele alp daha da ge litirecei mazlum milletler teorisi, bir bakma, oun luu u ya da bu Batl Hristiyan ve emperyalist lke nin tutsaklnda bulunan Mslman ve Arap lkeleri ni kapsyor ve kurtulua aryordu. Galiyevin dnceleri zamann Rusyasnda Bolevikler arasnda da itibar grmtr, size o tarihlerde komintern genel sekreteri olan Zinovyefin bir szn aktarmtm, aa yu k a r diyordu ki: Panislm izm i sadece geri b ir ideoloji diye alm ak yanltc olabilir, zi ra slm lkelerinin hepsi em peryalizm in buyruunda ve basks altndadr. Panislam izm bu b u yru k ve bask dan kurtulm a cehdlerini ieriyor. Peki bunun Trkiyeyle ilgisi ne? ok. Bir kere Kemal Paann Mdafaa-i Hukuk retii, btnyle Trkiyenin mazlum millet olduu esas zerine kurulmutur. Sultan Galiyevin, sonradan Stalinin sapma sayd tezleri ne diyordu, smr ve bask altndaki uluslarda burjuvazi yoktur, egemen s nf saylabilecek erafn da ezdii kylden pek fark ola maz deil mi? Bir de Mustafa Kemal Paann yeni Tr kiyenin neden Bolevik olmayacan aklamak iin 1920de u sylediklerine baknz: "... zellikle biz slm olduum uz iin, slm lk ba km ndan bizim mmetiliimiz va rd r ki, milliyetiliin izdii kstl daireyi sonsuz b ir alana aktarr ve bu ba356

kundan da bizim dorultumuzda Bolevik dorultusu grlebilir. zellikle Boleviklik, uluslar iinde madur olan bir halk snfn gz nne alr. Bizim memleketimiz ise heyet-i umumiyesiyle madur ve mazlumdur. Bu iti barla dahi bizim ulusumuz, insanl kurtarmaya giri mi olan kuvvetler tarafndan korunmaya yarar. Demek ki, Mustafa Kemal Paann gznde Trk ulusu btnyle madur ve mazlum olduu iin Mdafaa-i Hukuka (haklarnn savunulmasna) muhtat, bu nu da hem Kuva-v Milliye (ulusal gleriyle) yapacak, hem de bu alanda btn insanl kurtarmaya girimi olan kuvvetlerin korumasn isteyecekti. yle de yapt. Bu takdirde. Dr. Kongarn syledikleri, Mustafa Ke malin lmnden itibaren yitirilmi olan bir d poli tika dorultusunu yeniden gndeme getirmektedir. te burada, baka ve nemli bir noktaya geliyoruz. Time dergisinde,- Beyaz Saray Gvenlik Danman Brzezinskinin ne dediini okudunuz mu? nce okuyalm: Sorun ok nemlidir. Trkiye, Atatrkn izgisinden gidecek, yni Batllamaya devam m edecek, yoksa Or tadouya geri mi dnecek? Grld gibi, Beyaz Sa rayn Savunma Danman, Atatrkn yolunu, Batl lama diye alrken Kurtulu Sava srasndaki ve sonra sndaki, u yukardaki tavr hi hesaba katmyor. Onun Atatrklkten anlad son otuz yl iinde nn/Bayar iktidarlarnn trksn ardklar yeni-Tanzimatlk gibi bir eydir. O kadar byledir ki bu, Timea ba karsanz a b d Dileri Bakan Vancem olay somutla trmas u biimde olmutur: Trkiye, Amerikan g venlik sisteminin Gneydoudaki kalesidir. Oysa, bir M ustafa Kemalin olay ele alma, bir de Brzezinskinin koyuuna bakn, hi benzer yeri var m? Tam tersine, Trkiyenin Ortadouya komusu ve ya
357

kn Arap lkelerine, teki slm lkelerine tek kelimey le mazlum milletlere dnmesi, Atatrkle dnme si saylmaldr. Zaten, Cezayirden Libyaya kadar birok Arap lkesinin Mustafa Kemali nc Dnyanm ilk lideri saymalar bundan ileri gelmiyor mu? (3 Temmuz 1979)

4
K E M A L PAA BATI'CILAR! Y A S R D Y A D A A S TI...

Brzezinskinin dediklerine ok mu ierlemiim dersi niz? Dnp dolayorum, aklmda o lf: Atatrk izgi sini izlerse, Trkiye Batllamaya devam eder, yoksa Or tadouya dnm olur. Bu, bir anlamda, gericilie dnm olur demeye geliyor. yi ama, Atatrkl, Tanzimat trnden bir Bat taklitilii diye anlayan bir sr Trk aydn yok mudur. fkem niye? ki sebepten: Birisi, Mdafaa-i Hukuk retisinin, gerekte, hi de bu trden bir Batcl iermemesi. kincisi, bu gerein bir trl Trk halkna aktarlamamas. Ne halk canm, b rakn halk, doru drst okumu yazm olanlar, Kur tulu Sava srasnda, Mustafa Kemal Paanm en ok uramak zorunda kald zmrenin, padiah eriat takm kadar, Bat taklitisi Jntrk aydnlar olduu nu biliyorlar m sanki? Bunu da nereden mi kardm? Hibir yerden, tarih byle sylyor. Hadi belki bana inanmazsnz, size ko nunun uzman birisinin, Niyazi Berkesin dediklerinden blmler vereyim: "... Balangta Batclar, hem zorun
358

lu grdklerinden, hem de devrimci saydklar yeni re jimin kurulmasndan kanmak iin, Bat devletleriyle uzlama yanls olanlardr. lk zamanlarda bu istek, Man da ve Wilson ilkeleri, Amerikan himayesi gibi sorunlar la ilikili grlmekle birlikte, Mustafa Kemal, sorunu saltanat ve hilafetin kaldrlmas, onlardan bamsz ulu sal egemenlii ortaya atmas aamasma getirdiinde, bu na kart tutum almalar bunu gsterir. Batcdar, ada uygarla uyan bir rejim kurulmas yanllar deil, me rutiyet rejimini saltanat ve hilafetiyle birlikte tutmak zere Batya el uzatma yanls olanlardr. Nasl, gr dnz m, mbarekler hi deimemi, ileri gleri Batya el uzatmak, Batmn himayesinde yaamay iste mek. Fakat Niyazi Berkes, tuttuunu kolay brakmyor, kurtulu mcadelesi srasnda bat yanda geinen ta kmn ne istediini daha da akla kavuturuyor: "... Bunlarn (Bat yandalarnn) Cumhuriyetin ku ruluuna, htt ondan biraz sonraya kadar sren siya sal abalarnda, yeni Osmanllann grnden daha te ye giden bir rejim istediklerini gsteren hibir kant yok tur. Bat yanllyla kastedilen ey, mttefiklerin kabul edecei sanlan bir d siyasa, rnein Manda sistemi ni istme, Amerikan himayesini arma, ya da dman la uzlama yoluna giderek, Bat devletlerinin daha Birin ci Cihan Sava sona ermeden, btn diplomatik eylem lerinin asl hedefi haline gelen, Sovyet devrimine kar dnme tutumu olabilir. Sava sresi iin gerekli siyasal rejim konusunda bunlarn merutiyet, saltanat ve hila fet rejiminin tutulmasndan teye giden bir grleri yoktur ve Mustafa Kemale kar olularnn asl nede ni, onun bu rejimi brakmaya doru giden bir tutumu ol mutur. u halde asd atma konusu kapitalist ya da sos yalist bir rejim kurulmas zerinde deil, sadece sava
359

yrtecek geici bir hkmet kurulmasndan teye gi dilmemesi tezi zerindedir. Bat ile uzlaldktan sonra, mevcut meru rejime, saltanat hilafet rejimine dnle cekti. Buradan ne kyor, u mu: Kurtulu Sava srasn da, Mustafa Kemal, bir yandan emperyalizmin ezdii mazlum milletlerin -ki ou Mslmandr- davasna sahip kp slmla anti-emperyalist bir ierik verir ken, te yandan lkesinde emperyalizmle fiili ibirlii halinde bulunan halifeyi devre d brakacak yapsal bir iktidar deiikliine yneliyordu. Kuraca hkmet egemenliin kaytsz artsz halkn elinde olaca, antiemperyalist bir Cumhuriyet olacakt. 28 Ocak 1921de bunu yle tanmlamtr: Kurduumuz hkmet ek li lkemizin koullarna, toplumsal eilimlerine ve hal kn ihtiyalarna tamamiyle uygun bir hkmet ekli dir. te o zamanki bat yandalan, buna kar kyor lar, Batyla uzlaacak, padiah ve halifeyi koruyan meruti eski rejimi savunuyorlard. Bu bir. kincisi, Ruslarn Kuva-y Miiyeye yardma balarken ilikiye girdikleri hkmet de bu hkmetti. Baka bir deyile, Ruslar, Kemal Paann Bolevik olmayacan, Bolevik lik yapmayacam biliyorlard. Yalnz ulusal demokra tik devrimini yapan, anti-emperyalist bir lider olmas ha sebiyle yardma gidiyorlard. Leninin Trkiyeye gn derilen ilk eli Aralofa syledikleri bunu tamamiyle te yit eder. Ama konumuz o deil. Beyaz Sarayn Gvenlik Danmam Brzezinski san yor ki, adalamadan yana olan, lkesine ada uygarlk dzeyini hedef gsteren Mustafa Kemal Paa bir Batc idi . Acaba? Cumhuriyet rejimi kurulunca, Kemal Paaya en ok direnenler Osmanlnn Batctla360

r olmulardr. Flih Rfk ne yazyor: ... Gazetelerin ve lke aydnlarnn topland merkez olan stanbul, hemen hemen tm snflaryla Ankaraya smamamt. (...) 1923te stanbulun mustaripleri, Ankaraya kar honutsuzlar seferberliinin gnllleri olmulardr. Yine Flih Rfk, ittihat Cavit Beyin Bat yanls gr n yle yanstr: ... Byk Avrupa devletlerinin yar dm olmakszn ve bu yardm salayacak dnleri ver meksizin, Anadolunun ortasnda tek bamza devlet kurup yaamamz olanak ddr. te Brzezinskinin bayld Batc gr bu, bu gr savunan adamy sa, Mustafa Kemal Paa ne yapt biliyorsunuz, bir g zel ast. Bat yandal Mustafa Kemalin yoluymu... Halt etmiler. (4 Temmuz 1979)

5
B A T Y A E N V E R A R A R , Y A D A M A T FERT...

Batl emperyalist, kar iin denetleyecei lkede Ba t yanda politikac arar. Bu politikac szde hr dn yadan yana olacak, gerekte ise lkesini emperyalizmin smrsne aacaktr. Talihsizlii de budur ya... Bat klarn karlar iin daldklar lkelerin hibirinde, on lar kaytsz artsz destekleyen politikaclarn mutlu bir sona ulatklar, grlmedi. Adamn lkesini ylesine smrr, ylesine vahi bir bask uygularlar ki, halk ayaa kalkar, bu patrt iinde Bat yanda iktidarn po litikacs himayesinde bulunduu lkenin yardmn is teyince, aaa, bir de ne grr, kimse umursamyor. r-,
361

nek mi, ok, Van Thieu, Shygman Rhee, ankayek,'ni hayet Muhammed Rza Pehlevi, htt Somoza... Ben de tutmu, yabanc lkelerden rnek gsterip duruyorum, yahu buna gerek ne? Hep biliyoruz, Enver Paa Trkiyede Almanyann el ula idi, gitti Trkistanda ngilizlerin kkrtt Basmaclarn banda, bir sre nce kendilerinden oldu unu syledii Boleviklerle dvrken ld. Alman lar, ne Enveri, ne Cemali, ne de Talat kurtarabilmi lerdir. Oysa Trkiyeyi onlarn adna savaa sokan bun lard. Ya Damat Ferit Paa? Ya Padiah Vahdeddin? Hrriyet ve tilfn ileri gelenleri? Mtarekeden son ra, lkenin geleceini ngiltere devlet-i fehimesinin el lerine brakan emperyalist kuklas politikaclar, emper yalizm, Anadolu hareketinin baarya ulat gn yz st brakmad m? Yzellilikler diye devrim tarihi mizde geen yzelli kii, gerekte, Anadolu hareketine kar ngiltereyi, ngiliz emperyalizmini savunan, ksa cas Bat yandal yapan zevat deil miydi? Sonlan ne oldu ha? Bir de, az kalsn unutuyordum, yakn dne min Batc devlet adamlar, uradklar hazin kbetler var. Nasl m? yle: Emperyalist bir lkenin, ya da sistemin adamsn diye tutup seni paratle iktidara in diriyorlar, bir sre bakyorlar ki, bu adam sistemin karn kolluyor ama, lkesinin karm da ihmal etmi yor, yand, ekonomik ambargo, askeri ambargo, i ka rklk, anari, terrizm derken, bakyorsun gmbrde mi, kimisi ldrlyor, kimisi yarglanyor, kimisi as lyor. Yerlerine elbette sistemin kendisine daha sadk sayd bakalar getiriliyor. Bunun en geerli rnei, sa nrm Zlfikr Ali Butto. Tabii, Menderesi sayabiliriz. Btn bu lflar, siyasal dzeyde Batl, Bat yan da deyimlerinin hangi ierii tadn belirtmek iin
362

sylediimi elbette anladnz. Sistem, sistemin basn ve yayn organlar, falan lkedeki Bat yandadr de di mi, zinhar adalama taraftardr diye anlamaya caksnz, bu dpedz ibirlikidir. Batnn karlarn ulusunun karlarndan fazla korur demektir. Mustafa Kemal konusunda da, -ilk nce Niyazi Berkesin iaret ettiini sandm- byle bir yanlmadan sz edilebilir: Mustafa Kemal, adalama yanlsyd, kendi anda an uygarlk dzeyini Batda grd iin, uygarlk dorultusundaki atlmlarnda o taraftan esinlendii olmutur, ama bu siyasal dzeyde Batnn karlarndan yana olduunu, bu karlar savunduunu deyimlemez. Tam tersine, Mustafa Kemalden Bat hi holanmamtr, size 1919-23 tarihleri arasnda The Econom isf in Mustafa Kemale yabanc sermayeye direndii iin na sl yklendiini rnekleriyle aktarmtm. Mustafa Ke mal, Batnn gznde ulusalcdr, anti-emperyalisttir, oysa Batnn istedii 1950den itibaren yaadmz nn/Bayar trnden iktidarlar, bunlar (Batc) sayyor, imdi bu iktidarlar Atatrk geindikleri iin de, Brzezinski adndaki herif-i na-erif kalkp, Ortadouda Amerikan savunmasnn Gneydou kalesi olmamz Atatrkn yolunda gitmek diye tanmlayabiliyor. inizden birisi kp, konuyu uzattm syleyebilir. Uzatrm zahir, nk lkenin sorununun tartlma sna gereksinimi byk. Sze Trk/Arap/slm ilikile rine degin bir konferansla balamtk deil mi, aln si ze stanbulda bir baka toplant. Trkiyenin d eko nomik ve politik ilikilerindeki seenekler evresinde dnyor, Trk, Alman, a b d , talyan, Fransz bir sr uzmann katld bir seminer. Orada konuulanlara ku lak kabartyorsunuz, karmza kan ayn sorun, Ba tl lkelerden gelen konumaclar, dndrp dolatrp
363

sz Trkiyenin Sovyetlere ve Arapiara yaknlamas nn hi de iyi olmadna getiriyorlar. Bat lkelerinde Trkiyenin Arap lkeleriyle ibirliini artrmas ku kuyla karlanmakta imi , Trkiye, Sovyetier Birlii ile ilikilerini gelitirmekten zararl kacakm, tehlike li boyutlarda gelien bu ibirlii giderek lkenin Batdan kopmasna yol aabilecekmi vs. vs... imdilik bir noktaya ilimekle yetineyim diyorum. Seminerde konuan Trk uzmanlar, genellikle Amerika l ve Almanlara kar kmlar, ulusal karlarmz ve bamszlmz savunmular, yalnz eski bir diploma tmz, ne zaman Amerikal kp da Batsnn grn sylediyse, arkasndan kalkp onu onaylam. Bu zat Trkiye yllarca en nemli diplomatik grevlerde kul lanmtr. Bu kafayla acaba Mustafa Kemalin M da faa-i Hukuk retisine mi hizmet ediyordu, yoksa sis tendin karlarna m? Batklarn istedii Bat yandal bu deil mi? (5 Temmuz 1979)
M ERAKLISI N NOT

Gazi Mustafa Kemai Paann ideolojisi ve Mdafea-i Hukuk Doktrini hakknda, daha sonraki tarihlerdeki tespit ve de erlendirmelerin hemen tamam, Cumhuriyet Syleileri dizi sinden kan Bir Sap Krmz Karanfil ve Ufkun Arkasn Grebil mek balkl kitaplarda yer almtr. Oradan izlenebilir...

364

Merakls iin ekler

AZ EY M?

(... Dou Blokunun dalp Sovyet Parantezinin ka panmas, Souk Sava boyunca zgrlk savas ro ln oynam Sistemin (emperyalizm) birden maske sini atp gerek yzn gstermesine yol at: Kresellemenin - tek kutuplu dnyanm- ulusal devlete d man, klsik emperyalizm olduu, aka meydana k t: plak ve ahlksz bir hegemonya kurmak iin te ebbse getiler. te o gne kadar gemii irdeleyip gncel sonular karmaya alan Demokratik Sol, Kemalist Sol ve Sosyalist SoFun, soyut fikir ve kav ram dzeyinde, somut bir toplumsal ve ulusal dze ye ykselmesi bu sayede yaanyor... ... Sonuta, tabandan geldii tartlamaz, bir dip dalgas iindeyiz; her defasnda olduu gibi, bu defa da lkemizde ba inklp genlik ekmektedir: Son d nemde Kemalizmin ve onun Batyla gerek ilikileri nin, tarih perspektifi iinde fena halde gndeme gelme si; kitaba ek olarak verdiimiz bu mlkatlarm yapl masna ve sorunun tartlmasna imkn hazrlad. Oku nunca grlecektir ki, 60l yllarn bandan itibaren savunduumuz ilke ve tutumlar, artk elle tutulur top lumsal davranlara dnmektedir. Az ey mi?..) Attil lhan Kasm, 2002 Maka/st.
367

I
N TB A H B ALAD I

(D politikada bize birtakm eyler zorlanyor. H l Kbrs sorunu nm zde, hl Ege adalar nm zde, hl A vru p a Birlii hep kaytaryor, kallelik ediyor, ya lan sylyor. Frldaklar eviriyor. Acaba bun lar ne der? diye sorular konunca, zannediyorum ki, ilk inti bah Silhl K u vve tle rde balad. G aliba biz yanl bir taraf semiiz dncesine doru gelmeleriyle b ir uya n balad.) Trkiye bir kimlik krizi yayor. nk Trkler yeniden kendi kimliklerini tartmaya baladlar. Bu neden ve na sl ortaya kt diye soracak olursanz, yle syleyebi lirim: Trkler, daha evvel ne zaman kimlik krizi yaa mlard, buna bir bakmak lzm. Biz Devlet-i Aliyenin parlak zamann yaarken Trk lk iddiasnda deildik, Osmanllk iddiasndaydk. Ve Osmanl camias ierisinde yaayan topluluklarn hibi ri etnik tavrla bir kimlik iddiasna girmiyorlard. O ka dar girmiyorlard ki, Osmanl Budini zaptettikten son ra, yni Macaristan fethettikten sonra Macaristann bana bir Macar getirip koydu. O kadar kendinden ve Osmanllndan emin.

368

T rk iy e nin k im lik krizi

Peki bizde bu sorun ne zaman balad? Bunu ben Erme ni arkadalarla konuurken sk sk dile getiririm. Ermenilerin isyan, Ermenilere yaplan zulm lflar edilir. Hep onlara sorduum bir soru vardr; Ermenilerle Osmanllar, htt bundan daha evvel, Anadolu Seluklu lar ve dierleri beraber yaadlar, bu beraber yaama lar boyu siz Ermeni isyan hatrlyor musunuz? Yoktur. Ermenilerin isyan hareketleri tpk Srplarn, Bulgarla rn, Rumlarn isyan hareketleri gibi 19. yzylda bala mtr. Bunun nedeni ok basittir; nk 19. asrn son larndan itibaren, 20. asrn balarnda Batl kapitalizm, emperyalizm aamasna gelmitir. Paralamaya karar verdii lkelerin banda da Osmanl mparatorluu gelmektedir. Bunu paralamak iin bulduklar are de, Osmanl mparatorluu iindeki eitli etnik gruplan tahrik ederek, gerek dini adan gerek milli adan on lara bir kimlik yaktrp o imparatorluu datmaktr. Bunu yalnz bizde yapmyorlard, Rusyada da yapyor lard, inde de, randa da yapyorlard. Yni bizim bu topraklarda yaayan insanlarn kimlik sorunlarnn tartlmaya balanmas, emperyalizmin bu lkeyi datmak istemesinden domutur. Ondan evvel hi kimse byle bir teebbste bulunmuyordu. Kendi ha yatlarn yayorlard. Zaten dinlerine de mdahale edil miyordu, dillerine de. Eer biz onlara bask yapsaydk, biz ekildikten son ra, onlar serbest braktktan sonra, dinleri, dilleri, kl trleri ile olduu gibi kamazlard. Halbuki ktlar. Buna mukabil, ngiltere veya Fransa imparatorluunun topraklarndan kanlar hl ngilizce ve Franszca ko nuuyorlard. Kltrlerini kaybetmilerdi. Biz byle bir
36 9

ey yapmadk. Bu ok ak ve tarihi olarak ispatlanm bir olaydr. Yni bir Bulgar, Osmanl oradan ekildik ten sonra Bulgar kltryle kt oradan. Demek ki o kadar yzyl boyunca, ona bu konuda bir .bask yapl mamtr. Halbuki bir Senegalli kamyor, bir Cezayir li kamyor. Cezayir yazarlar hl Franszca yazyor lar. Emperyalizm ite budur, Trkiyede de bunu yap mak istiyordu, Osmanlda da.
T rk , e m p e rya lizm e kar kan d e m e k tir

Emperyalizm bu dier kavimleri etnik olarak tahrik edin ce, Trklerin de kendi kavimleri iin aratrmalara gir melerine yol atm gryoruz. Daha evvel Rusyada balam olan Trklk hareketi Trkiyeye sirayet etti. imdi pek ok insann unuttuu veya hatrlamak is temedii bir ey var; Kuva-y Milliyeyi ve Mdafaa-i Hukuku rgtleyenler Trklerdir. Onlar daha nce Trk hareketin iindedirler. Bunu drste yazan Flih Rfk Bey vardr. Trk olduunu syler. Trk ne demektir? Trk, Batl emperyalizme kar ayaa kal kan ve ona kar kan adam demektir. Trk, Trk kimliini aa karp, Batlnn ona olan basksna kar koyan adam demektir. Trk, tam bamsz ve z gr bir lke olarak devam etmesini salayan adam de mektir. imdi bu hava ierisinde Anadolu hareketine girili yor ve Anadolu hareketi ierisinde Ankaraya kar is yan eden gruplan, ki pek oktur, resmi tarih yeteri ka dar incelemiyor. Yni Dzce isyanndan tutun da, eyh Sait isyanna kadar... Bunlarn hepsinin dibini kurcala dmz zaman alacak bir ekilde etnik bir tahrik bu luyoruz. Meclis kurulduu zaman, Meclis etrafndaki
370

btn blgeler isyan ederler. syann dibini kurcalad nz zaman, ya erkezler kar, ya Krtler kar, yni et nik bir ey kar. Bat daima bu oyunu oynamtr. Trkiye Cumhuriyeti iln edildikten sonra, Mustafa Kemal Paa lene kadar, II. Dnya Sava kana kadar hibir etnik sorunla karlalmamtr. Diyeceksiniz ki isyanlar var; doru, en bata eyh Sait isyan var, o bir petrol ve eriat isyandr. ngilizler tarafndan rgtlen mitir. kincisi, Dersim isyan vardr. Dersim isyan ok iyi biliyorsunuz ki Hatayla ilgilidir. Trkiye Hatay ze rinde Misak- Mill snrlar iersindedir diye bir iddiada bulununca, Franszlar byle bir ie kalkmlardr. O zaman tabii Mustafa Kemal Paa sa olduu iin ksa s rede halledilmitir.
M ustafa K e m a l in ve rm e y e a lt kiilik

Bunun dnda Trkiyede bir kiilik hareketi olmam tr. Bunlarn da etnik olmadklar aslnda konjonktrden bellidir. Peki o zaman Trkler neydiler? Trkler bir kiilik elde etmeye altlar. Mustafa Ke mal Paann Trklere vermeye alt kiilik, kendisi nin kafasnda domu bir ey deildir. Bir defa onun ne kadafr ulusalc bir adam olduunu anlamak iin bir tek eye bakmak kfidir. Trkiye istikllini kazandktan son ra Kemal Paa, Tarih Kurumu kuruyor. Yahu sen asker sin, cumhurbakan olmusun, sana ne tarihten! Biliyor o, farknda, Trklerin kimliini oluturmak lzm, orta ya karmak lzm. Bunun iin de tarihi ok ciddi bir e kilde inceleyeceksin, baka aren yok. Bu nasl incele necek; tarih limlerini aracaksn, toplanacaklar, ku rultay yapacaklar. Kararlar alnacak. Bununla yetinildi mi? Hayr. Bir mmet kltrnden
371

geldiimizin son derece farknda, nk dilinde bir m met kltrnn getirdii btn zellikler var. OsmanlI ca, hem Farsayla hem Arapayla ilikili. Farsa-Arapa slmn dini dilleridir. Nasl Hristiyanlkta Latince ve Yunanca byle bir zellik tayorsa, slmiyette de bunlar tayor. Osmanhcada bunlarn olmas ok doal dr. Ama sen milli bir devlet olursan, ki milli devlet ken di dilini oluturmak zorundadr, bunun teebbs iin Dil Kurumunu kuruyor. Tarih Kurumunu kuruyor ve bunlarla ulusal devletin platformunu hazrlamaya al yor. br taraftan sanatta da Trkleri nasl olur da m met kltrnden karabilirim diye urayorlar. Bu nun iin de ulusal iir, ulusa] roman, ulusal edebiyat gi bi temalar ciddi ekilde izlemeye alyor. Bu o gnle rin edebiyatna, kltr hayatna, fikri hayatna bakt mzda ok net grnyor.
Yu rt m illiyet ili i

Zaten Mustafa Kemal Paann Kemalizminin oturdu u fikr zemin, aslnda Yusuf Akura ve Ziya Gkalpin bir sentezidir. Bunlarn ortaya atm olduu btn d nceleri, Mustafa Kemal Paa kendi dncesi iinde yourmu, limlerle paylaarak bunlardan ortaya bir Trk Milliyetilii karmtr. Bu milliyetilik kesinlik le oven deildir, rk deildir. nk aka syler, dnya milletleri karde olmulardr. Bunlar tartla maz. Ve Trkiyedeki Cumhuriyet hareketlerini ve stik ll Savan yapanlarn da Trkler, Lazlar, erkezier, Krtler, hepsinin bir araya gelerek yaptklarn syler. Ve bu byle karma bir harekettir. Peki Trk kimlii nedir? Trk kimlii rka dayanan bir kimlik deil, daha ok kltre ve yurda dayanan bir
372

kimliktir. Yni bu topraklar zerinde yaayan insanlar Trk sfatn tarlar. Ama bunun iersinde eitli etnik kkenler olabilir. niter devlet fikrini Fransadan alm tr. Fransz Cumhuriyetinde Korsikal vardr, Bask var dr. Baka baka dillerde kanunlar, kendilerine gre kl trleri vardr bunlarn. Ama bunlara sen nesin dediin zaman Franszm derler, sonra da eklerler, ben Bask k kenliyim derler. imdi Trkiye tamamyla modernist bir devlet ola rak dnlmtr. stikll Sava bir eit Fransz Devriminin tekrardr. Biz stikll Savan yaptk, bam szlmz kazandk, yalnz o deil, biz stikll Savayla birlikte bir inklp yaptk. Bu inklbn ierisinde de hkimiyetin bir kiiden kp, millete intikalini sa ladk. te Fransz Devriminin yapt budur. Biz ulusal, demokratik ve lik bir devrim yapp bir devlet kurduk ve bunun kimlii de ok netti. Bu, Trk devleti, Trk kimliidir.
M illi Eitim

Ama bu kimliin bir yurt milliyetilii getirdiini, kesin likle bir rk milliyetilii olmadm bilmek lzmdr. Byle bir hava iersindeydik biz. Bunu salamak iin ok nemli bir eyleri grdk. Yeni yetiecek olan nesil lerin, neresinden bakarsanz bakn, ulusal bir kltr al malaryla olabilirdi. te o zamanlar eitli Maarif Kong releri yapld. Byk tartmalardan sonra, ulusal bir kltrle nasl yetitirebiliriz fikri karara baland. O ka rar hepiniz biliyorsunuz, Tevhid-i Tedrisat Kanunu. Tevhid-i Tedrisat Kanunu Trkiyede, bir; yabanc okul lar, yni misyoner okullarn tasfiye etmitir. ki; dini okullar, yni tekkeleri, medreseleri vb. dier dini miies373

seseleri tasfiye etmitir. Bunlarn yerine bu lik, demok ratik eitimi salayabilmek iin eitimi birletirerek bir tek eitim sistemi getirmitir. Bunun iin de rnek, yi ne Fransa alnmtr. Nasl Fransa ihtillden sonra mis yoner mekteplerine kar inklb ve ulusall yerletir mek iin yeni, lik, demokratik ve ulusal bir eitim sis temi kurmusa ve bu eitim sisteminin kaleleri liselerse, bizde de ayn ey yaplm. Bizde de lik, demokratik, ulusal bir eitim iin liseler kurulmutur. Liselerde o zamanki eitim yurttalk zerine kuru ludur. Biz o eitimden getik. Bizi ykamamalar da on dan. ok salam bir eitimdi. Biz lisede felsefe, sosyo loji, psikoloji, astronomi, mantk ve estetik derslerinin hepsini derinlemesine okurduk. Bu liselerde ve bu ei timle Trkiyede yurtta yetitiriliyordu. Yetien yurtta lar da Cumhuriyete sahiptiler. Yni evvela ulusallk kuruluyor. Onun geliebilmesi iin ulusal eitim ve retim kuruluyor. Bu, birletirile rek yaplyor. Ama bununla yetinmiyor Cumhuriyet...
G zinin m illi iktisat p rog ra m

Mustafa Kemal Paa, ayn zamanda da bir ulusal ekono mi gerekletirmeye alyor. Bunu nce zmir ktisat Kongresinde ok ak bir ekilde tccarlara brakmtr. Ama unu syler: Nasl elbirliiyle bir Misak- Milli gerekletirdiysek, ayn ekilde bir say Misak- Millisi gerekletireceiz. Say, emek demektir. Bir emek Misak- Millisi koyuyor. nk Mustafa Kemal Paa Galiyevin fikirlerine sahiptir. Biliyor muydu, yoksa kendi liinden mi sylyordu? Buras henz mehul. Ama dn yada, zellikle smrlm olan lkelerde snflarn tam oluamadn, nk hkim snflarn yabancyla ibir374

ligi yapan komprador kapitalist olduunu, geri kalan larnn hepsinin aa be yukar halk diye adland rlabileceini ve bunlarn hepsinin antiemperyalist bir cephede bulumas gerektiini savunuyordu. Halk Partisini de byle kurmutu. imdi bu ereve iersinde bunun ekonomisi ne ola cakt? Gziye gre, bunun ekonomisi kamu ncl nde bir kalknma olacakt. Kamu nclnde bir kalknmann da nasl rgtlendiini hepimiz biliyoruz. Smerbankndan Etibankna biz, btn alanlarda dev leti ama halk-devleti bir programa baladk. Bunu uygulamaya girdik. O dnemlerde Trkiye Cumhuriyetinin kalknma hz yzde sekiz, yzde dokuzlarda sey reder. Be kuru bor almayz. Osmanl borlarn de riz, bitiririz. Trkiyede enflasyon ok dk, nemsiz bir derecededir. Kendine gre ithalatmz ihracatmz dengelemitir. Dengeli, ulusal bir lke halindedir. imdi bu tablo ok ak, bir Kemalist tablodur. Tr kiyenin Kemalist gemiidir. Bu zurna nerede zrt der? Bu zurna, ilk nce 2. Dnya Savanda, sonra da Souk Sava dneminde zrt der. nk Mustafa Kemal Paa lnceye kadar Trkiyenin emperyalizmle hibir ilikisi yoktur. Antiemperyalist bir savatan kmtr. En byk dostu, yakn, mttefiki Sovyetler Birliidir. Balkanlar Balkan Pakt ile, Ortadouyu Sadabat Pak t ile kontrol eder. Bamsz, gl, yeni bir devlettir.
2. D n ya S a va ndan son ra A m e rik a nn kucana o tu rd u k

Trkiye Cm huriyetinin teklemeye balamas 2. Dn ya Savayla olur. 2. Dnya Savandan itibaren Franszlar ve ngilizlerle ittifak dener. Bu ittifak aksar. Niye
375

aksar? Franszlar yenilir, ngilzler bizi savaa girmeye zorlar. Biz, savaa girecek durumda olmadmz sy leriz. nk Almanlarla krtrrz. Almanlarla krt rrken, Almanlar bizden krom satn alrlar ve silh ya parlar. ngilizler buna kzar. Ama biz Almanlarla ibir liini srdrrz. nk Almanlar Rusyaya saldrn ca, Oradaki Trkleri acaba apartabilir miyiz? diye bir hayal kurarlar. Mareal Fevzi akmakla kr Sara olu Almanlarla gizli temaslara girer. Oralara biz bura dan adam gndeririz. O lkeleri ynetsinler diye... Y ni Tataristana. Byle birtakm teebbslerimiz vardr. Almanlar yenilince biz ok mkl duruma deriz. nk Sovyetler Birlii gelip Almanlarn Hariciye Ba kanlndan bizim btn bu gizli hikyelerimizi renir. renince Ruslarn kafas kzar. Ruslar bizden toprak ve Boazlardan gei isterler. Biz tela deriz. O telta ne yaparz? Gider, Amerikann kucana otururuz. te ondan sonra balar bugnk krizin ucu. Biz Amerika ile ibirliine baladmz Ve Marshall Planfn kabul ettiimiz zaman, sanyordu ki bizimkiler, Ameri ka ok hayrhah bir lkedir. Trkiyeye kredi aar, Tr kiyeye para gelir, Trkiyenin sanayilemesinin glen mesini salar. Ruslarn karsna dikilmesini bylelikle temin etmi olur. Trkiye hayal kuruyor. Hayal gzel, byk, gl ama bir o kadar da sama bir hayaldir. Byle bir ey ola maz. nk Amerika, dnyann nde gelen emperya list lkesiydi. Bir yere girdiinde oradan kmay hi d nmyordu. Trkiye iin de ayn hesaplan yapt. Tr kiyeyi nasl kendi istedikleri biime sokabiliriz diye d ndler. Daha 47de buraya gelmi olan Amerikal uz manlar, Bunlarn memleketinde din yok, bunlarn b tn aydnlar dinsiz diye rapor vermilerdir. Biz, birin376

cl olarak her eyin taban ve kk olan Tevhid-i Tedri sat yasasn delmiizdir. Oradaki drdnc madde olan imam-hatip okullar, sadece hidemt- diniye, yni imam, hatip yetitirip camilere yollayacaklard. Bir de bunu alp nce okul, sonra lise, sonra da ilahiyat fakl teleri haline getirmilerdir.
A m e rik a d in d a r ve lib e ra ld ir

Bu, Amerikann isteiyle olmutur. Neden olmutur? nk Amerika, bizimkiler bunu sk sk unutuyorlar, lik deildir. Amerikada liklik yoktur. Amerikada 1930-40h yllarda dini cemiyetler Hollyvvoodu kont rol ederlerdi. Hollywood filmlerinde kar-koca ayn yatakta yatamazd. Gidin, seyredin o eski filmleri. ki yatak vardr. Kar-koca ayr yatakta yatarlar. Amerika dindardr. Dindar olduu iin de, bu ilere girdii lke lerde dindarl ne alr. ne ald iin de Trkiyede byle eyler oluyor. Bizde de o sralarda Demokrat Parti iktidar olabilme ihtiyacndayd. Bunun iin tarikatlardan yararlanmay dnyordu. Zaten illegal birtakm tarikatlar vard. Bunlarla ibirliine girdi. Amerika devletilie de karyd. Niye? nk o, li beralizmin zirvesidir. Kendine en kt liberalizmi uygu lar, yni vahi liberalizm kurar. Bir eit sosyal Darwinizm vardr orada. Kim glyse tekini ezer, ldrr, yer. Aynen tabiatta olduu gibi... nk tabiat faisttir.
S a n a yile m e m izi A m e rik a n le d i

imdi bu ereve iersinde siz ne yapyorsunuz? Burada inanlmaz bir kamu sektr var. Kamu sektr vaziye
377

te hkim. Bir de stelik bizimkiler hl Amerika ile ibir lii yapyorlar. Kendilerini liberal ve demokrat sanyor lar ama iki rnek vereceim. Bizde Cumhuriyet neslinin nasl yetimi olduunun gzel rneidir. Biri Erbakan, biri Demirel. kisi de liberal sanyorlar kendilerini. Fakat bunlar iktidar olduklar andan itibaren yrtnrlar: Sa nayileeceiz! Byk Trkiye! Grlmemi kalknma! Amerika, deli oluyordu bunlar duyduu zaman. Bunlar farknda deillerdi. Sanyorlard ki, Amerika bize para verecek, biz sanayi kuracaz. Hi yle bir ey dnm yordu Amerikallar. Sanayi filn da dnmyorlard. Bandan itibaren nce Menderes ihtilafa dmtr. O zaman ~ok mehurdur- McNamara, Dnya Bankasmn bandayd. Aralarnda hr kt. Menderes onla r dinlemiyor, grlmemi kalknma yapacam diyor. Onlar, Bo ver kalknmay, sen yollar yap, benzin sarf et diyorlar. Tartmalar byle bir ereve iinde gei yor. Sonunda dviz ktl balad. nk onlar balad lar finans numaralarna. lk o zaman balad. Berbat bir haldeydik, be para yoktu. Neden oldu bu? nk Menderes onlar dinlemedi. Menderesin devrilmeden nce Havzadaki konuma snda, nmzdeki sonbahar Kruefle grmek ze re Rusyaya gideceini sylediini herkes bilir. Ondan birka ay sonra devrilmitir. Yni daha o zamanda bi zimkiler kaz yediklerini anladlar ama nasl kacak larm bilmiyorlar. Bu kazk sregitmitir. Nasl gider? En by, 60h yllarda yediimiz kazktr. Kbrs kaz en byk kazk tr. Kbrstan dolay yle bir hale gelir ki; biz, Ameri kann mttefiki, Rusyaya kar N A To d a onu savuna cak olan lkeyiz ama bize silh ambargosu koyar. Res men ve alenen silh vermez.
378

E itim s is te m im iz b o zu ld u

Tevhid-i Tedrisat bozulduktan sonra bu kadarla yetin mezler. Trkiyede imam-hatip okullarnn yan sra yabanc dille ama -dikkat isterim- ngilizce olmak ze re birok kolej kurulmaya balanr. Bu kadarla yetinil mez, yabanc okullar buraya getirilir. Bu kadarla da ye tinilmez, vakf niversiteleri diye birtakm gecekondu niversiteler alr. Bu niversitelerde Trk ocuklarna Amerikan tipi retim alanr. imdi, bakn nasl oluyor: Bir taraftan din bir giri oluyor. Din girite birtakm tarikatlar tercih ediliyorlar. Tarikatlardan tercih edilenlere bakn. Biri Nakiler, te ki Nurcular. Bu ikisi tercih edilirler. nk bunlarn tarzlar Birleik Amerikaya uymaktadr. Nakiler, Suudi Arabistan kolunda, Nurcular da daha liberal, lml slm kolunda. Onlarn kafalarna uymaktadr. Bu, Cumhuri yetin kimliini bozmaya balamann ucudur. nk bununla beraber Arapa tekrar Trkeye girer. Arapa eitim girer. Htt El Ezhere renci gnderilir. Bu, bi rinci u. kincisi, kolejler. Kolejler vastasyla yabanc dille retim tekrar edilir. Yabanc dille retim smanln'n batmasnn sebeplerinden biridir. nk yalnz Si vasta altm tane misyoner okulu vardr. Gzi, bunlarn hepsini kapatmt. Bunlar yeniden, hem de Trkler ta rafndan alr. Trkler ok gzel bir ekilde vatandala rn yabanc dille dnmeye, yabanc dille gndermeler yapmaya ve yabanc dil armlar iinde bytmeye balarlar. Bunun tabii neticesi, oradan yetien ocuklarn geleceklerini o lkelerde arama heyecandr. imdi, din dzeni bozuldu. Liklik gidiyor. Ama bu nunla yetinmediler. M aarif dzenini de bozdular. Zaten Maarif dzeni, Yunan Latin kkeni ile smet Paa zama379

nmda bozulmutu. Onun zerine bu geldi oturdu. Bunu da bozdular. Geriye ne kald? Ulusal iktisat kald. Bu de fa ulusal iktisad tahrif etmeye baladlar. Bulduklar numaray biliyorsunuz. zelletirme numarasdr. zel sektr gelirse, bu i daha iyi olur. Bunu da hayli bask ile hkmetlere zar zor uygulatyorlar. Buraya kadar getir diler ii.
B izd e kam u se k t r halkla b irlikte k u ru ld u

imdi, bu ite iki tane zellik var. Bir tanesi: stteki ka mu sektr, devlet tarafndan yukardan aaya indirilmemitir. Bunu da iyi bilmek lzm. Bizdeki kamu sek tr halkla birlikte olmutur. Yni ben ocukken Dev let Demir Yollar Sivasa vardnda btn Trkiye bay ram etti. Biz Karabk Demir elik fabrikasn atmz zaman Trkiyede bayramd. Herkes ona sahipti, s e k a yle... Bunlarn hepsi Trkiye kalknmasnn, Mdafaa-i Hukukun aa yukar birisi M aarifte birisi ikti satta somut hale gelmesiydi. Onun iin, bunlarn zeri ne gelindii zaman halk da direniyor Trkiyede. Ba ka lkelerde senede yaptklar ii Trkiyede otuz se nede yapamadlar. Tabii, buna baka bir ey de sebep oldu; Trkiyede brokrasi kesinlemi ve katlamtr. zellikle smet Paa dneminden sonra... Brokrasi, kendini bu mallarn sahibi gibi gryor du. Aynen Rusyadakine benzer bir durumdur bu. Biz de de nomenklatura olmutur. Bu, zel sektrle birlik te i yapyordu. zel sektr kullanyordu. imdi, zel sektr onu kullanmaya balad zaman sinirlendi. Ara larnda bir srtme kt. lkemizdeki darbelerin bir ksmnn sebebi budur. Byle bir durum bir trl zel letirmeyi istedikleri yere gtrmeyi salayamyordu.
380

Buna ok sinirleniyorlar, nk Trkiye byle bir tavr iinde.

ilk in tib a h S il h l K u vve tle rd e balad

Bugn tabii, bundan on be sene ncesine gre artk ekonomimize, milli ekonomi dememiz ok zor. Byk holdinglerin byk bir ksmnda %25 ile %75 aras ya banc ortaklk var. Bu demektir ki, artk ulusal holding ler de yok. ok az kald. Bu holdingler de yabanc ser mayenin Trkiyedeki bir eit acentalar halinde. Dn dk m biz Merutiyet yllarna... Tanzimat dnemi ne... Bun, kendisini Cumhuriyet hkmeti ve Atatrk zanneden hkmetler yapyorlar. Bunu halka yuttu ruyorlar. Kendileri de yutuyorlar. imdi buraya geldikten sonra eer bir intibah balar sa iler zorlar. ;ntibah balar ne demek? Yni bir uya n balarsa... Trkiyede uyan ge balad ama ba lad. Nasl oldu? Eer Sovyetler Birlii dalmasayd belki de olmazd. Sovyetler Birlii dalnca, o zamana kadar bamza Sovyetlerin atn zannettiimiz bel larn hi de onlar tarafndan almad meydana kt. nk Sovyetler yok, bellar devam ediyor. O zaman soru iaretleri balad: Acaba neden oluyor? D po litikada bize birtakm eyler zorlanyor. Hl Kbrs so runu nmzde, hl Ege adalar nmzde, hl Av rupa Birlii hep kaytaryor, kallelik ediyor, yalan sy lyor. Frldaklar eviriyor. Acaba bunlar ne der? di ye sorular konunca, zannediyorum ki, ilk intibah Silh l Kuvvetlerde balad. Yava yava ilerine attklar meseleleri, bunlarn gerisinde galiba biz yanl bir ta raf semiiz dncesine doru gelmeleriyle bir uyan balad.
3S1

Bu son zamanlarda son derece net bir duruma gel di. imdi ulusal olarak t s k , savunmasn Brksele g re ayarlamak istemiyor. Bunu ben sylemiyorum. Bu nu Amerikallar sylyor. Amerikan Hava Kuvvetleri Trkiye M asas uzman bir yaz yazd. Bu yaz, Trki yede de yaynland. O yazda ok ak bir ekilde, TSK gleniyor, kendine gre savunma planlan yapyor ve planlar niin yaptn biz anlamyoruz. Etrafndaki ler de korkuyorlar deniyor. Etrafndakilerden korkan yok. Endielenen kendileri. nk Trkiye roket yap yor. Halbuki onlar roket yapanlara serseri millet di yorlar. Yni biliyorsunuz, Kuzey Kore, Irak roket ya pyor, biz de roket yapyoruz imdi. Hem de milli roket. Toros roketini 160 kmye kadar attk ve vurduk. Bu, onlarn teknolojisi deil. Trkiyeye ok ciddi bir nk leer ambargo var. O kadar baarl oldular ki, kendile rini solcu zanneden birtakm aknlar da saflarna al dlar. Nkleer yapmamaya urayorlar. Halbuki, Tr kiyenin btn etraf nkleer. Nkleer olmadn m sen kendini savunma imknna sahip deilsin. Sana diyor ki, Sana nkleer silh ben veririm. Bunu syleyen, Kbrsta bana ambargo koyan. Bizim buna inanmam z istiyor, inanmadmz iin de Genelkurmay Baka n Pakistanda, inde. Niye? nk Trkiye uyank. nk Trkiye biliyor ki, Pakistan in ile ibirlii ya parak nkleer teknolojiye gemitir. Bomba bile yapt. Trkiye inle ibirliinin zemini zerindedir. Bunu ben sylemiyorum, Genelkurmay Bakan kendisi sy lyor. Askeri ibirlii konuuluyor ve bu olduu srada Tr kiyenin Genelkurmay Bakan bir NATO toplantsna ilk defa itirak etmiyor. Gitmiyor. te o zaman sen krize ge be bir lke olursun. Sen byle bir harekete baladn m,
382

eitli mal frldaklarla, Trkiyede sermaye hareketle riyle senin ekonomini darmadank etmek iin gerekli numaralar yapmaya hazrlanrlar. Trkiyenin iine d t kriz ortamnn sebebi budur.
A m e rik a T rk iy e yi Tru va A t o la ra k k u lla n m a k is tiyo r

Trkiye imdi Bat ittifak ile olan ilikilerini gzden ge irme eilimindedir. Bu, onlarn hi iine gelmez. n k Birleik Amerika Trkiyeyi iki yerde Truva At ola rak kullanma kararndadr. Birincisi, bunu aka Helmut Schmith syledi, Avrupann iinde Avrupaya kar Trkiyeyi kullanmak istiyor. kincisi, Orta Asya. Yni bizi daha evvel Ruslara kar nasl kullandlarsa, imdi bu iki toprakta kullanmak istiyorlar. Orta Asyada niin istiyor? Orta Asya petrol gl ve dnyadaki petrol krk yl iinde bitecek. ok nemli bir ey onun iin. Trkiyeyi mutlaka Orta Asyaya kar kullanmak zorundalar. Peki Trkiye Orta Asyadaki soy dalaryla niye kendi hesabna anlamaya girmesin de, Amerika hesabna girip oralarda bir de casus durumu na dsn? Bunu Amerikann hafsalas almyor. Bizim de hafsalamz almyor. Niye girelim ki biz byle bir oyu na? stelik oradaki Trkler biroklarnn sandklar gi bi saf insanlar da deil. Onlar, ou Bolevik Partinin nemli yerlerine gelmi, dnya apnda politikaclardr. Olay hemen gryorlar ve hemen deerlendirebiliyorlar. O zaman yle bir mantk iliyor oralarda: Eer ben Amerika hesabna Trklerle i yapacaksam, gider Amerikallarla yaparm. Niye Trkleri de araya soka ym ki? O zaman sen hibir tarafa yaranamayan, k t bir devlet durumuna dersin.
383

T rk iy e D o u ya d n y o r

Bu durumlara dmemek iin Trkiye Cumhuriyeti de birtakm tedbirler almaya balyor. Mesel Irak mese lesinde Birleik Amerikann Savunma Bakan buraya geldi. Savunma Bakanm mstear yardmcs karla d burada. Trkiye eskiden byle bir ey yapar myd? Eskiden bizzat Savunma Bakan giderdi, Cumhurbaka n tarafndan kabul edilirdi ve.ne diyorsa not alnrd. Halbuki imdi adama ok ak bir ekilde Irakm b tnlnden yana olduumuzu, Irakn paralanmas n istemediimizi syledik. nk bir Irak meselesi y znden, zaln Amerikancl yznden ok ak bir kazk yedik. Trkiye bugn, Amerika ile ilikilerini as kya ald andan itibaren Suriye, ran, Irakla yapaca mz ticarette inanlmaz dviz kazanacak durumdayz. Bunlar, bizim ekonomik gcmzden ok yararlanmak isteyen lkeler. Ermenistan bile Trk sanayisinin birok mallarn kullanp, satan bir topluluk halindedir. Trki ye, bu gerekleri grmek zorundadr ve gryor. Bizim Rusya ile. olan ilikilerimiz, Asyada inanlmaz pazar ilikileri ayor. inle ilikilerimiz Dou Asyada inanl maz pazar ilikileri ayor. Hindistan, ayn ekilde. imdi, Rusya, Hindistan ve in Avrasya politikala rn oluturuyor. Ruslar ok ak ve seik bir ekilde ge en yl Putinle sylediler: Kresellemeye inanmyo ruz, tek kutuplu dnyaya inanmyoruz dediler. Faal olarak gsteriyorlar da bunu. Bize gelip stratejik ortak lk teklif ettiler. imdi byle bir ortaklk kabul edilme si neyin gerei? Atatrkln gerei. nk M usta fa Kemal Paa Kuvva-y Milliyede bu ortakl kendisi Ruslara teklif etti. Meclis aldktan gn sonra M us tafa Kemal Paa bir yaz yazar. Kzm Karabekir Paaya
384

. gnderir. O da Sovyetler Birliine, Lenine ulatrr. Onun iinde Trkiyenin Rusya ile stratejik ittifak yapmak is tedii aka yazlmtr. Bu ittifak yaparz. Ondan son ra yle bir dostluk kurarz, yle karlkl ilikilere gi reriz ki, bu iki tarafn da lehine alr. Gen nesiller bilmiyorlar; o zamanki Milletler Meclisinde Ruslar yoktu. Almyorlard komnist diye. Onu kim temsil ederdi bilir misiniz? Trkiye Cumhuriyeti temsil ederdi. Tevfi.k Rt Bey kar, Rusyann kar larn savunurdu orada. O zaman bunu yapmz. im di Rusya ayn eyi teklif ediyorsa bunu kabul etmemiz lzm. nk Cumhuriyetin gelenei budur. Burada nn bizi saptrmtr. Biz bunu kabul ettiimiz anda, yni biz Avrasya po litikasna arlk verdiimiz taktirde hem ok geni pa zar bulacaz, hem kamu sektrn ok gelitirebilecek imknlar salayacaz. ktisadi bakmdan olduu kadar asker bakmdan da bir tek kaynaa bal donanmdan kurtulacaz. nk o durumdayz. imdi bir ihtilaf k t zaman bize yedek para gndermezler. Tanklar i lemez. Byle bir durumumuz var. Bunlardan kurtulaca z. Belki ulusal savunma sanayisini kurma yolunda ok nemli admlar atacaz. Btn bunlar nmzde. Bu durum Baty rahatsz ediyor. Hem Avrupay, hem Birleik Amerikay rahatsz ediyor. Bunu nleme nin aresi, Trkiyenin belini dorultmasn engellemek tir. Bu nasl engellenir? ok kolay! yle birtakm frl daklarla ekonomimizin iine girmiler ki...
E sk id en D y u n -u U m u m iye yd i, im d i
t s a d

Bir kere, byk sermayeyi kullanyorlar. t s a d onlarn Trkiyedeki acentas halinde. Eskiden Dyun-u Umu
385

miyeydi. imdi T siA D o grevi yapyor. nk, dikkat edin, TSAD ne zaman konusa, onlarn lehine konu uyor. Trkiyenin deil. Avrupaya mutlaka girmeli yiz. Amerikay kstrmemeliyiz, her dakika syledik leri lf. Burada eer TSAD, bir holding birleimi rgt se, Trk basm ve medyas tamamen holding basn ve medyas haline gelmise, kincisi ne oluyor? Trk bas n ve medyas onlarn buradaki szcs haline gelmi oluyor. Bu szcler srekli Trk halkna bunu telkin et meye alyorlar. O zaman, gndemin deimesi lzm. O zaman, Trkiyede akll insanlarn, genlerin, siyasi partilerin, sivil toplum kurulularnn, nce onlarn gn deminden kmas lzm. Onlarn gndemi ne? Onlarn gndemi: Eer unu da yaparsak a b bizi alacak gibi bir palavray yllar bo yu srdrmek. Onlarn gndemi ne? Aman Amerikay kstrmeyelim. Aman iM Fnin dediini yapalm. Aman Dnya Bankas kzmasn. Gndem bu Trkiyede. Halbuki Trkiyenin asl gndemi bu deil. Trki ye imdi roketlerini yapyor. Trkiye nkleer olmak is tiyor. Nkleer olmak iin de temaslar var. Trkiyeye Rusya tarafndan stratejik ortaklk teklif edilmi. Tr kiyenin Rusya ile ok gzel ticari ilikileri var. Fevka lde gzel ekonomik ilikileri var. Trkiyenin Suriye, Irak ve ranla fevkalde gzel ilikileri olabilir. Orta Asya Trk Cumhuriyetleriyle ilikileri yepyeni bir ek le girebilir.
K a ra d e n iz b irli i A n tla m a s n ya p tk , k riz patlad!

Dikkatinizi ekerim, bir Karadeniz birlii diye bir an lama yaptk. Bunun iinde Rusya var, Karadeniz dev
386

letlerinin hepsi var. Trkiye ve Rusyann muhalefetiy le Amerika oraya alnmad. te krizin bir sebebi de bu, Onlar ille de Karadenize de burunlarn sokmak istedi ler ve Yunanistan da sokmak istiyorlard. Rusya da, Trkiye de bunu istemedi ve giremediler. Gazetelerde aratrn. Trkiyede krizin balamasyla, Karadeniz an lamasnn imzas arasndaki tarihlere bakn. Bir hafta filn var. Anlama imzalanyor, kriz patlyor. Kriz pat larken, anlama imzalanyor. br taraftan Ruslar, inlilerle birlikte angav Be lisi ile beraber bir anlama yaptlar. angay Belisi anla mas bu Avrasya politikasnn Dou ucu. Geenlerde ye ni bir toplants yapld. Bu defa Trk Cumhuriyetleri de katlyorlar. nce gzlemci olarak katlyorlar, sonra onlar da katlacaklar. Yni Avrasya politikas oluuyor. imdi bu politika oluurken, bu gndem konusu iken bizim basnmzda tk yok. Basn hl br meseleleri bizim nmze piirip piirip getiriyor. Niye? Bunun izah zor deil. TsADdaki holdingleri inceleyin. Han gisinin % 75e kadar yabanc sermayeyle altn, han gisinin % 50ye kadar altn grrsnz. En ileri ge lenlerinden, en ndeki byk patronlardan bir tanesi, isim .vermeyelim, Canm, u Kbrs da ok uzad. u Ege meselesini zsek, Yunanllarla dostluk tazelesek dedi. Hele ilerinden bir tanesi, Yabanc bakan getire lim bile dedi. imdi, t s ad bu tavr iinde olunca, onlarn gaze teleri de o tavr iinde oluyor. Onlarn gazete ve televiz yonlar o tavr iinde olunca, Trkiyede gndem bu olu yor. Halbuki Trkiyenin gndemi bu deil. Trkiyede ki krizin gerisinde ite bu sebepler yatyor.

387

T rk iye a rtk o n la rn e m ir kulu o lm a k is te m iyo r

Trkiye, artk onlarn emir ua, emir kulu olmak iste miyor. Yava yava dikleniyor. Bu diklenmeye tahamml edemiyorlar. Bu diklenmeyi nlemenin tek ve en kolay aresi, bu eit speklasyon krizlerini yanstmaktr. Bu krizlerin Rusyada da yaratldn hatrlayacaksnz. Korede yaratldm hatrlayacaksnz. Bunlar, bizden nce olmutu. nk, onlar bizden nce diklenmilerdi. Rusya o kadar diklendi ki, Borlarm demiyorum, demeyeceim dedi. Moratoryum istedi. Batnn ka zna herkes kafa tutmaya balyor. Bunlarn 21. yzyl iin kurduklar gvenlik strate jisi daha ilk on ylda uvallyor. nk onlar tam bir Pax-Amerikana dnyorlard dnyada. Amerikan hkimiyetinde dnyay bar iine sokmak demek, her kesi kleletirecek ve istedii gibi ynetecek demektir. Hayr! Bu olmayacak. Byle daha ok kriz kar. Ama bunlarn Trkiye Cumhuriyetini ykmas, sarsmas sz konusu deildir. Benim Amerikallara sylediim bir lf vardr. Onla rn btn tarihi, bizim Osmanhnm ykl tarihi kadar dr. Onlar, daha ok gen ve dnyadan habersizler. Dn ya nedir, bilmiyorlar. Dnya politikas nasl ynetilir, onu da bilmiyorlar. Yalan yanl dlerine dayanarak i ler yapyorlar. Bu ilerle de bunu baaracaklarm san yorlar. Kendilerini ok gl grdkleri iin her yeri de hallederiz sanyorlar. Hayal. Vietnam halledebildiler mi? Kaddafiyi drebildiler mi? Saddam drebildi ler mi ? Bu olmuyor. Hayal kuruyorlar, o kadarla kalyor. Bize gelince... Biz, 1919 artlan iinde emperyaliz mi bu topraklardan sprdk, attk. Drt drtlk istik
388

ll-i tam sahibi ve zgr bir devlet kurduk. O artlar iinde, o perianlkla biz bunu yapan lkeyiz. imdiki artlar altnda m yapmayacaz! Dnyann ilk yirmi ekonomisi iindeyiz. Dnyann ilk alt silhl gc iin deyiz. Onun iin btn bunlar, holding basnnn btn palavralar ortala toz bulutu kaldrp, milleti kandrp, davay istedikleri istikamete gtrmek iindir. Gtre mezler! Bir yere kadar getirirler, sonra oradan aksar. Yanl hesap Badattan dner diye bir lf vardr.
M e n d e re s M cN a m ara y kovm u tu !

Derviin getirilmesinin de hibir nemi yok. Yni Der viin bir nemi olduunu zannetmek ok yanl bir ey. Dervi de bunun farkna vard. On-on be gnlk ma ceradan sonra hemen anlad ki, o kadar kolay deil bu i. O sanyordu .ki, bir smrgeye geldi, emir verecek, herkes de onu yapacak. Bu olmaz. Bu mmkn deil. Eer Trkiyede kiilik sahibi bir iktidar olsayd zaten o geldii gn, hemen valizini toplar geri yollard; Sen kimsin? diye. nk M cNam aray kovmutur Men deres. Konuma da mehurdur. Siz yanl yapyorsu nuz demitir McNamara, Bizim hesaplarmz doru dur. ki kere iki dnyann her yerinde drt eder . Men deresin cevab ok mehurdur: Trkiyede bazen be eder. Bu dorudur. Onun iin hi endieye mahal bir ey yok.
A yn e k ild e
mhp

z a te n k a y n y o r. MHPd e y u k a r d a

y a p la n la r la a a d a k ile r b irb irin i tu tm u y o r. sm i l z m d e il, MHPn in i in d e n b ir ta k m a d a m la r b a n a g e liy o r lar: A biy, ne y a p a c a z ? d iy e so ru y o rla r. B en , b u k a d a r se n e d ir s o ld a y m , s o s y a lis t o ld u u n u a k a k s y leyen b iriy im . O n la r d a lk c k k e n li kiiler. B en im

389

yazdklarm onlarn akllarna daha ok yatyor. Yni, kendi hkmetlerinin yaptklarn beenmiyorlar. Ta banda byle bir durum var. Yukars da bunun rahatsz lm hissediyor. Trklere ben unu syledim: Nasl dnyorsu nuz bu adam hakknda? Vallahi biz tereddtteyiz dediler. Bakn, ben size bir benzetme yapaym, ona g re bir karar verin. Bundan yirmi sene evvel biri gelsey di, yirmi be senedir Moskovada alyormu. Orada ki bilmem ne bankasnda ve ok da baarlym. Bir Rus kadnla evlenmi. Zaten soyu da biraz kark. Trkiyeye bunu gnderselerdi ve biz de onu birden bi re devlet bakan yapsaydk. Ne derdiniz? dedim. Rus ajan derdik dediler. O zaman bu da ne, ite anlayn dedim.
T rk iy e nin s o k a n d a n g e e m e zsin

Olay bu. Biz buna mecbur muyuz? Onlarn byttkle ri adam buraya gnder, sen umumi vali misin, buras s mrge mi? Tabii btn bunlar bizim yakn tarihimizi il gilendirir. Hele Kemal Paann neler yapmak istediini bilen insanlar iin ok rahatsz edicidir. yle deilsin! Ne demek gelmek, Trkiyenin sokandan geemezsin! Mustafa Kemal Paa bu konularda ok hassast. Kemal Paa Franszca bilirdi. Ama Franszca konu an insanlara Trke cevap verirdi. Halbuki imdikiler ngilizce konumay marifet sayyorlar. Sen smrge va lisi misin, nesin? Milli haysiyet diye bir ey var. Bunu yok ettiler. nk bizi kltrszletiriyorlar. Kltrszletirme politikas, Tevhid-i Tedrisatm de linmesiyle balad ve sryor. Gittike daha te gtr yorlar. nk, dikkat edin, neredeyse Trk televizyon390

iarnda Trk Sanat Mzii alnmaz oldu. Halk mzii duyulmaz oldu. Ama buna mukabil, Amerikann bil mem neresindeki topluluun ald en son kp buralar da seyrediliyor. Sen kendi memleketinin mziini bra kp gidiyorsun, ki aa yukar bin senelik bir mziktir ve ok kaliteli bir mziktir. Sen bunu yok sayyorsun. Sen zannediyorsun ki, ilerliyorsun. Ama dyorsun.
S o ru n u m u z m illi k im lik so ru n u

Trkiye Cumhuriyetinin btn sorunu milli kimlik so runu. Bu milli kimlik sorununu nasl halletmi? Milli eitim, milli ekonomi. Her eyi milli olarak gtryor. Btn bunlar teker teker bozuyorlar. Bunlarn yerine, ayn Osmanlda olduu gibi, emperyalistlerin kompra dor eitimini getiriyor. Komprador kltrn yerletir meye alyor. Byle bir-iki nesil yetitiriyor. Yeil kart al mak iin millet ayakta. Amerikaya gitmeye urayor lar. Byle bir ey Kuva-y Milliyenin veya Mdafaa-i Hukukun hemen akabinde, Trkiye sefaletten krlrken kimsenin aklnda yoktu. Hi kimse byle bir ey dn medi. Tam tersine, yurtdndaki Trkler Trkiyeye ge liyorlard, memlekete hizmet etmek iin. ok ucuz ma alarla alyorlard. Bu ruhu bize kaybettirdiler. Bu 1947den itibaren ik tidara gelmi tm iktidarlarn sorumluluudur. Bana so rarsanz, hepsi Yce Divanlktr. Cumhuriyet Kanunla r onlarn hepsini Yce Divana sevk edip bunlarn he sabn soracak kanunlardr.

391

Il
KE M A LZM M D AFA A-I H U K U K D O K TR N

evvel socialiste olmal, maddeyi anlamal!.. 30 Kanunuevvel (12 Ocak) 1904 Kemal
G iri

Mustafa Kemalin i ie byk eylemi var: Emperya lizme kar Kurtulu Sava; padiaha kar Demokra tik Devrim, toplumun mmet aamasndan, Millet aamasna dnm! Kuva-y Milliye aslnda 20. yzyln ilk Halk Kur tulu Ordusudur; nasl ki Mdafaa-i Hukuk, Maz lum Milletlerin hepsi iin ilk kurtulu retisi; Bandun Konferansnn (ya da Sultan Galiyevin tasarlad , Mazlum Milletler Beynelmilelinin) ilk bildirgesidir. Savan emperyalizme kar verilii, Ulusallk bilinci ni pekitirmi; padiah ve halifenin emperyalizmle ibir lii, hareketin demokratiklemesini salamtr. Mus tafa Kemal stanbuldaki hkmete bakaldrd za man ihtillci, devrald toplumu dntrmeye koyu lunca inklpdr. Devrim, anti-emperyalist Kurtulu Savayla ezamanla yrdnden, kurtarcl ar basm, devrimciliinin gerek boyutlar gzden ka rlmtr.
392

Oysa, Mill M cadele kadrosunun ounluu, mstevliyi defettikten sonra, ilerin biteceine inan yordu. Dzen deimeyecekti. Pek pek, Mustafa Kemal Paa, Talt ya da Enver Paanm yerini alacakt. O ka dar. Daha 1919 ylnn aralk aymda, ... Kuva-y Milliyenin mil, irade-i milliyenin hkim ... olacan sylemenin, tarihsel dzeyde, bireysel ve teokratik bir iktidara kar, ulusal ve demokratik bir devrimi ierdi ini acaba ka kii kestirebilmiti? Kestiremeyenler, yolda dklmlerdir. Mustafa Kemal, Merutiyeti yetersiz bulur. Bunu giziememitir de: 10 Temmuz devrimi, mstebit bir hkmdarla millet arasnda, en nihayet, kayt ve koul larla denge arayan bir zihniyeti elde etmeyi amalyor du. Oysa bizim Devrimimiz, hrriyet ve istikll iin, Merutiyet ynetimini dahi yeterli saymaz; egemenlii kaytsz artsz milletin elinde tutan bir ilkeye dayanr. Bu ilkenin bal olduu ekil, hibir vakit eski ekiller le karlatrlamaz. Bu iki devrin arasndaki fark, tarif olunamayacak kadar byk zannederim. Birincisi mil letin doal olarak arad, hrriyet havasn teneffs et tirdiini zanneden bir harekettir. Fakat kincisi, milletin hrriyet ve egemenliini fiilen ve maddeten tespit ve iln eden mutlu bir devrimdir... Gerekte 10 Tenmuzla 23 Nisan arasndaki fark, il kinde padiahn halka baz haklar ltfetmesi, kinci sinde halkn, dorudan doruya, padiahn yerini alma sdr. Bunun ne mthi bir dnm olduunu, genle re nasl anlatacaz? Acaba yle mi? Hangimiz baar szla urasayd, Mustafa Kemalin srtnda beyaz gm lek, hain diye aslacan doru drst dnmtr? nklp tarihimiz, stanbul Hkmetini, daha bandan Ankaraya mahkm gibi anlatr. Tarihen byleydi ama,
393

fiilen deil. Hele hukuken, asla! Devlet ve hkmet, stanbuldur; Mustafa Kemal ise merkez, stelik teok ratik otoriteye bakaldran bir asi. damna fetva k mas, yarm yzyl sonra bize tatsz bir aka gibi mi g rnyor? Drrizaeye yle grnmyordu. Hele Vahdettine, hi! nk o, meruluunu var olan iktida rn, yasa ve fermanlarndan almyordu; tarihten ve halk tan alyordu. Btn byk devrimciler de yle yapm lard.
M eru te k esas: M eve re t!..

Mustafa Kemalin gznde eylemin meruluu demek, halka onaylanmas demektir. Yoksa kongreleri, B yk Millet Meclisini anlamak ve aklamak mmkn olamazd. u szlerini de: ... bir devre yetitik ki, on da her i meru,olmaldr. Millet ileri de ancak mill ka rarlara dayanmakla, milletin genel duygularna terc man olmakla gerekleir... Siz Osmanl lkesinde, mil l kararlara dayanmak, meruluu bunda aramak ne demektir bilir misiniz? Padiah ve halifeyi silmek, hie saymak demektir. M ustafa Kemal, Amasya Tamiminden itibaren, Osmanl meruluunu reddetmi, ta rihsel meruluu nemsemitir. Buysa, ihtillin ta ken disidir. O da farknda bunun, devrimin gelime srecini, ba kn ne gzel anlatyor: ... beliren ulusal savan tam amac, yurdu d sald rdan korumak olduu halde, bu savan, baarya ula tka, ulus iradesine dayanan ynetiminin btn ilke lerini ve ekillerini evre evre, bugnk dneme degin gerekletirmesi, olaan ve kanlmaz bir tarih ak idi.
394

Bu kanlmaz tarih akn, gelenekten gelen alkanl ile hemen sezinleyen padiah soyu, ilk andan balaya rak, ulusal savan amansz dman oldu... ... bu kanlmaz tarih akn, ilk anda ben de gr dm ve sezinledim. Ama, batan sona btn evreleri kapsayan sezgilerimizi, ilk anda btnyle aa vurma dk ve sylemedik. lerde olabilecekler zerinde ok ko numak, giritiimiz gerek ve maddesel savaa bo ku runtular nitelii verebilirdi. (...) Baar iin pratik ve g venilir yol, her evreyi vakti geldike uygulamakt. Ulu sun gelimesi ve ykselmesi iin esenlik yolu bu idi. Ben de yle yaptm :.. Bunlar Sylevde sylemi: Her ey olup bittikten son ra. Oysa daha iin banda, ... dnyada hkmet iin meru yalnz ve tek bir esas vardr, o da meveretten ibarettir. Hkmet iin art- essi, art- evvel, yalnz ve yalnz meverettir diyen odur; daha 1920 M artnda, Roma tarihinden evresindekilere demokrasi dersi ve ren de o. Trkiye Byk Millet Meclisiyle, klsik an dolaysz demokrasisini, bakn nasl bir tutuyor: ..egemenlik gerekte yalnz bir ekilde belirir. O da bu egemenliin sahibi olan insanlarn, dorudan doruya, bir araya gelerek, yasama, yrtme ve yarglama grev lerini bizzat yerine getirmesiyle olasdr. Ve syledii miz ey, efendiler, tarihte fiilen mevcut olmu eyler dendir. Tabii, tarihi incelemi arkadalarmz bilecekler dir ki, Romada, spartada, Atinada, Kartacada var olmu genel meclisler, gerekte bizim yaptmz eyle ri yapyorlard. Efendiler yasa yaparlard, memur atar lard, mahkeme ederlerdi, ceza verirlerdi. Ve her eyi ya parlard...
395

Byle bir dncenin, irade-i milliyeyi, irade-i hnenin karsna koyduu besbellidir de, acaba neden Mustafa Kemalin kulland irade-i milliye, hkimiyet-i mLliye kavramlarnn, Fransz Devriminin baba larna, Marat, Robespierre, Saint-Juste zerinden, ta J.j. Rousseauya uzand bir trl akla kavuturu lamamtr? M aratnn 15 Eyll 1789da gazetesi lAmi du Peupleda (Halkn Dostu) verdii u demokrasi re etesini, Mustafa Kemalin verdiiyle karlatrmamz fena m olur? " ... tutarl bir hkmette iktidarn mutlak hkimi, ger ek egemen halkn kendisidir; en yce otorite onundur; g, ayrcalk, ncelik diye ne varsa, ondadr. Yaygn bir devlette, herkesin her eye katlmas, olas saylamaya candan; halkn temsilcileriyle etkili olmas, bizzat zmleyemedii ileri, nderleri, bakanlan, subaylary la dzenlemesi gerekir. Bu yzden vatanda ksmnn, karlarn gzetmek, kamu ilerini dzene koymak, temsilcilerini semek amacyla, gerektike toplanabil mesi devletin ilk ve temel yasas olmaldr. Eer gerek egemen halkn kendisi ise, her ey ondan sorulmal, ege menlik hakkn bizzat kullanamazsa, vekilleriyle kullan maldr. (...) Ne var ki mutlak ve snrsz egemenlik er ki, yalnz ve yalnz halkn kendisindedir, zira genel ira denin (irade-i milliye) bir sonucudur bu, ayrca halkn toplu halde kendisini satmas, kendine ihaneti, ya da ktlk etmesi dnlemez... Peki, imdi hangimiz Maratnn mutlak ve snrsz ege menlik, yalnz ve yalnz halkn kendisindedir formly le; Mustafa Kemalin egemenlik kaytsz artsz ulusun dur forml arasnda bir fark olduunu savunabilecek?
396

 T r k n k l b , ih t il ld e n d e v s i bir t a h a v v l d r .

Devrim dedin mi, azndan kazara devrimci sz k t m, oklarnn tyleri diken diken oluyor; gryorsu nuz; devrimi ve devrimcilii, Cumhuriyetin ve demok rasinin dnda, bunlar ykmay amalayan, karanlk ve hain eyler sayyorlar. Trkiyenin geleceine ilikin ne rileri, deitirici, yenileyici, atlmc olmaktan ok tutu cu, oyalayc, idare edici. Yeni koullarn, lke iin de lkenin halk iin de, yeni yaama biimleri, yeni tre ler, yeni yasalar getireceini anlamak istemiyorlar^ Cum huriyetin ellinci ylnda bile, rejimin ayrlmaz parala r saylan* siyasal partilerin ou devrimle de, devrimci likle de ilikisini kesmi, idare-i maslahat, amac ikti dar olan rgtler haline dmt. Oysa bize devrim ci partiler lzm! Yoo, hayr devrimcilii umduklar ya da sandkla r gibi Maozedunga ya da Che Guevaraya balamaya cam; eylemcilikte onlardan hi de geri kalmayan, Mus tafa Kemal Paaya balayacam. Mustafa Kemal ihti llcidir, bunu devrimini anlatrken aka syler: Trk inklb nedir? Bu inklp, kelimenin ilk anda im etti i ihtill manasndan baka, ondan daha vsi bir tahavvl ifde etmektedir!.. Beendiniz mi? Trk inklb, bir kere ihtill demekmi ya; ayrca ondan daha geni, bir deiiklii deyimliyormu; ihtillden de geni bir d nm tasarlayan adam, devrimci deildir de nedir? Kald ki Atatrk devrimcilii, srekli devrimciliktir; neden, amac deikendir de ondan; ada uygarlk dzeyine, hakiki mrit olan bilimle ulalacaktr ne demek?: Hem ada uygarlk dzeyi srekli deiiyor; hem bilimlerin, ona ulamak iin verdii aralar ve yn temler!.. Deimeleri gz nnde tutmay, onlara gre
397

hareket etmeyi, Mustafa Kemal sylememi midir sanr snz? medeniyet yolunda muvaffakiyet teceddde vabes tedir. timai hayatta, iktisadi hayatta, ilim ve fen saha snda muvaffak olmak iin, yegne tekml ve terakki yolu budur . Zaten, " ... henz kurtulmu deiliz, at lan admlar, bundan sonra atlmas lzm gelen admla rn balangcdr . Kald ki, ... hayata ve geime hkim olan hkmlerin, zaman ile deimesi ve yenilenmesi zo runludur... Mustafa Kemal, ihtillini yaparken, gzlerini Fransz Devrimine dikmiti; o devrimin getirdii zgrlk fik rini gerekletirmek, demokrasiyi kurmak istiyordu; bu nu elbet Trkiyenin koullar iinde yapacakt; fikrini gizlememi, sylemitir de: ... Fransa htilli btn cihana hrriyet fikrini yaym tr. Ve bu fikrin hlen kayna bulunmaktadr. Fakat o tarihten beri beeriyet ilerlemitir. Trk demokrasisi Fransa htillinin at yolu izlemi, lkin kendisine has zellikleri ile gelimitir... Btn bunlardan, hemen iki sonuca varlmaz m? a) Mus tafa Kemal devrimcilii, en azndan Fransa Devrimi t rnden bir devrimin kesin sonularna kadar gelitirme yi gerektirir; yni demokrasinin btn genilii ve ak lyla tam tamna kurulmas arttr, b) alarla koul lar deitike, gelimenin tek yolu yenilemek olduu na gre, kurulacak demokrasinin de gelitirilmesi, de itirilmesi, ada uygarlk dzeyine ulatrlmas ge rekir.
398

 a da u yg a rlk d ze yi, d iy a le k tik b ir k a vra m d r

Bir tarihte tartyorduk, birtakm dogmatik Atatrk ler, bana ada Uygarlk Dzeyi diye, Amerikann denetimindeki Bat emperyalist sistemi yutturmaya alyorlard; kzmm, dedim ki Arkada, Kemal Paann iki byk hneri vardr ki, birisi bu ada Uy garlk deyimi; tekisi, bunun iinden kan dn bi imi (metot)dir. nce bunlar kavramay renelim! Ne gibi mi? yle: ada uygarlk dzeyini hedef di ye aldn m, bir kere Srekli Devrime mecbursun; n k ada Uygarlk Dzeyi dogmatik deil, diyalek tik bir kavram; kendi kartlaryla, arpa birlee geli iyor. Dnn uygarlk dzeyiyle bugnn uygarlk d zeyi bir mi, ayn ey mi, ayn ey olabilir mi? Olamaz el bet! Her geen gn, insanlk, bulularla, uygarlk dze yini daha ileri gtryor; gtrdke de M ustafa Ke malin Trkiyeye tespit ettii ama yenileiyor, geliiyor^ bakalayor. Hadi, somut konualm: Kemal Paa sa iken, a da Uygarlk Dzeyi ne idi? Onun kua iin, bu, o sralaeda dnyaya hkmeden sanayi devrimini yapm, emperyalizm aamasna ulam Batdr; Batl toplumlardr, Batl bilim ve teknolojidir. Mustafa Kemal, l kemizi ada uygarlk dzeyine karacaz dedii s rada, i ie iki eyi amalar: Birincisi, ada ekonomik altyapya sahip olmak; kincisi, bu altyapnn ierdii topluma ulamak! Birincisine varlmad m, kincisinin olamayacan kestirmi; bu bakmdan, ada Uygar lk Dzeyine ulamak iin metodu da vermitir: H a yatta en hakiki mrit ilimdir ne demek, bilimlere da yanarak, bu dzeye ulaacaz demek. Peki bilimler sa
399

bit, dogmatik mi? Ne mnasebet, oniar da ada Uy garlk Dzeyi gibi aralksz deiiyor, yenileiyor, iler liyor. O halde Trk aydnlar, kendilerini sahiden Mus tafa Kemalin savalar sayyorlarsa, bir kere bilimsel olmak zorundadrlar, kincisi dogmatik deil, diyalek tik olmak zorundadrlar, ncs zaman iinde veril mi hedefleri sk sk yeniden deerlendirmek; ada Uygarlk Dzeyinin hl ayn yerde mi, yoksa baka yerde mi olduunu saptamak zorundadrlar. Sk sk dnm, bazen de yazmmdr: Mustafa Kemal kua iin, uygarlk dzeyi endstri devrimi idiyse, Trkiye bu devrimi imdiye kadar oktan gerek letirmeli idi; nk bir sredir ada Uygarlk Dze yi endstri sonrasnn sorunlarm ieren, nkleer ve elektronik teknolojisi dzeyidir. Kald ki bu dzeyin ie rii, siyasal ve toplumsal olarak da gnmzde deimi tir: Kemal Paann salnda liberal anlamda demokra tik olan toplumlar, bugn o aamay gemi, toplumsal anlamda demokratik olma aamasna ulamlardr. Ara da nemli fark var, liberal toplum baka, sosyal ya da sosyalist toplum* baka. Acaba Atatrkl kimse lere vermeyenler, toplumlarn bugnk ada uygarlk dzeyleri zerinde, biraz olsun dnmler midir? Mustafa Kemalin atlmcl, srekli devrimcilii; Trk toplumunu, aamadan aamaya sratmay ngr mekte; kendisinden ncekilerin yaptklar gibi, bir aa mada dondurmaktan kurtarmay iermektedir. Misak- Mill Tuhaftr, ama yledir: Hangi renciye Misak- Millyi sorsan, Anadolu dikdrtgenindeki Trkiye Cumhuriyetinin, o ate, kan ve barut yllarnda kesinletirilmi,
400

toprak btnln anlar. Oysa Gzi Mustafa Kemalin inklp idrakinde, Misak- Mill birbirini tamam lyor; bylece, ciddi bir uluslama srecini balatyor: lk Misak- Mill Anadolunun toprak btnl, Osmanl mlknn nihayet zerinde yaayanlara bir yurt ya da vatan olmasdr ama, bu yetmez. O yurtta yaayan halkn millete dnmesi, vazge ilmez bir arttr; bu artn gereklemesi ise, dier iki -ve nedense es geilen- Misak- Millye baldr: lki Sy (Emek) Misak- Millsi, kincisi M aarif Misak- Millsi! Mustafa Kemal, ilkinden zmir ktisat Kongresinde, adl adnca sz etmitir; kincisi, Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile gerekleiyor. 1) Sy Misak- Millsi: 1980 sonbahar, gergin son bahar, Ankara; Hangi Atatrk't bir nsz yazyorum; kalemimin ucuna, u satrlar, adet kendiliinden geliyor: ... anti-emperyaiizmin 1920ler aamasnda, Mustafa Kemal, Mazlum Milletlerde snfsal elikinin, ikinci plana itilebilecei kansnda, Sultan Galiyevle beraber dir; nasl ki Trkiyedeki snfsal durumun incelenme sinde, Dr. efik Hsn ile beraberse! 1920ler Trkiyesinde gayrimslim ve komprador burjuvazi tasfiye edilir; Rum, Ermeni, tccar ve aalarnn Anadoluda b rakt mal mlk ahaliye paylatirlrsa, (ki yle olmu) snfsal bir kartlklar sz edilebilir mi, pheli... ... Mustafa Kemal, Balkesirdeki bir sylevinde, si yasal partilerin, gerekte snfsal karlar temsilen ku rulduklarn belirtmi; Anadolu-da bu balamda kar lar atan, toplumsal snflarn tam anlamyla olma dklarn, bu yzden de hepsinin halk kavramnn kap sam iinde dnlebileceini varsaymtr. Baka de yimle, emperyalizme kar Ulusal Kurtulu Cephesiyle
401

kazandan siyasal bamszlk savandan sonra, Ulusal Emek (Sy) Cephesi (Sy Misak- Millsi) ile ekonomik bamszlk savama ynelmek istemitir... Yanlmyorsam, bu programn adm Gzi, zmir ktisat Kongresinde koymutu: programdan sz edildii zaman, deta denilebilir ki btn halk iin bir Sy Misak- Millsidir; ve byle bir Sy Misak- Millsi etra fnda, toplanmaktan hsl olacak siyasi ekil ise, alelde bir parti niteliinde dnlmemek lzm gelir... (u bat 1923) Son cmle, hi kukusuz, CHPyi alelde, htt enayi bir parti haline drenler iin, yaman bir fradr. 2) Maarif Misak- Millsi: Tam bamsz, lik ve de mokratik Cumhuriyetin kltr politikasnda, ayn ulu sal cephe Tevhid-i Tedrisat (retimde birlik) Kanunu ile oluturuluyor. Neden retimde birlik? Tanzimat sonras Osmanls, ciddi, stelik birbirine kart, bir kltr ikilii ya yor: Bir yandan mahalle mektepleri, tekke, medrese ve zaviyeler, harl harl mmet aydn yetitiriyorlar; bir yanda ecnebi dille retim yapan, eitli Hristiyan ta rikatlarnn misyoner okullar, harl harl, komprador aydn retiyorlar. Bunlarn ilki, Osmanly geleceine deil, gemiine ekmek meraklsdr; kincisi ise, ge mii klliyen reddedip, Batl metropol lkelere benze meyi marifet sanyor. Osmanlmn son iki yzyl, Tan zimat ve Merutiyet, ada ve ulusal kltr sentezini baaramam, bu iki aydn trnn atmasyla gemi; neticede, Devlet-i Aliyye batmtr. Sistem bu atma y, hem tahrik ediyor, hem de hnzrca kullanyordu. Tevhid-i Tedrisat Kanunu, bu zararl ikilii tasfiye edecekti; ulusal, demokratik ve lik Cumhuriyetin, bu
402

vasflar tayan ada aydnlarn yetitirmek iin ta sarlanmt: Medrese, tekke ve zaviyeler kapatlyor; bunlarn yerine mnhasran din adam yetitirecek imam-hatip meslek okullarnn kurulmasn ngr yordu; onun dnda, Cumhuriyetin kltr kaleleri li seler, ada Trk toplumunun aydn fidelikleri ola rak, eitim tarihimizdeki erefli yerini alyordu. Trkiyeye Sisteme alndktan sonra (1-950 sonra s) merkez sa/merkez sol ynetimleri, meslek okulu se viyesindeki imam-hatip okullarn liseletirmekle Cum huriyet retiminin birliini bozmu, yeniden formas yonu eriat olan mmet aydnlar retmeye balam tr; bu yetmezmi gibi, Osmanly batran kltr ikili ini (kartln) zellikle istermiesine, devlet liselerin de ecnebi dille retime geerek, o liseleri bir zamanlarn misyoner okullarna evirmi; eskiden olduu gibi, l kesine ve kltrne yabanclam kozmopolit aydn lar, sr sepet ortala salverilmitir.
O m e l n ik ilik !..

Mdafaa-i Hukukun inklp heyecan, Jakoben cum huriyetilik rzgrlarnn olanca hzyla estii, 1920li yllar. zmirdeki ktisat Kongresinin son eriimden -y ni Sy Misak- Millsiden- sadece drt gn sonra, M a arif Vekili smail Safa Bey, bilahare Misak- M aarif di ye vasflandrlacak bir tamim (genelge) yaynlyor; bu tamime gre Cumhuriyet M aarifi, tedrisatta u mak satlar gdecektir: ... 1) Ulusal duygular glendirilmeli, deiik gr lere, ancak ulusal varla zarar vermemeleri kouluyla, saygl davranlmak. 2) Yeni kuaklar, alma ve reti
403

ci olma dnceleriyle yetitirilmeli. lkenin kalknma s ancak byle salanabilir. 3) Uygar dnyada, uygar ve insancd (hmanist) lkler tamak gereklidir... smail Safa Bey, tamiminde iki mthi sz etmitir ki, bi risi aynen udur: " ... gelecei uzak gemite deil, ya rnn gelimelerinde aramaldr ; kincisiyse Condorcetden bir alnt: bana hakkm verin! Fakat ondan nasl yararlanacam bilmiyorum. Ben halkm! (Trk Devrim tarihi, 3. Kitap, 1. Blm, s. 67. erafettin Turan, Bilgi Yaynevi, 1995) Gzi Mustafa Kemal, Meclisi a konumasnda, hassas noktann stne dikkatle basmtr: ... milletin r-y ummiyesinde tespit olunan, terbi ye ve Tedrisatn tevhidi umdesinin, bil-ifate-i an tatbi ki lzumunu mhde ediyoruz... (1 M art 1924) Ertesi gn Halk Frkas grubunda, aralarnda u imza larn da bulunduu 57 mebus, nl Tevhid-i Tedrisat (retimin birlii) Kanununun lyihasn vereceklerdir: Vasf nar, Cell Nuri, Cevat Abbas, Kl Ali, Ruen Erf, Yahya Galip, Refik Koraltan, Yunus Nadi, k r Kaya, Aaolu Ahmet, Recep Peker ve Hcim Mu hittin Beyler!.. Kanunun gerekesinde, bugn bile hepimizin, en ok da siyaset esnafnn okumas gereken, u satrlar yer al mtr: ... 1839 Glhne Hatt- Hmynundan sonra ba layan Tanzimat Dneminde sona eren Osmanl Salta nat, retimin birletirilmesine balamak istemise de, bunda muvaffak olamam ve aksine bu hususta ikilik
404

bile meydana gelmitir. Bu ikilik eitim ve retim bir lii bakmndan zararl sonular dourdu. Bir milletin fertleri bir eitim grebilir, iki trl eitim bir memleket te iki trl insan yetitirir; bu ise duygu ve dnce bir lii ve dayanma amalarna tamamiyle aykrdr. (Ay n eser, s. 69)
TBM M n in

3 Mart 1340 (1924)ta kabul ettii Tevhd- Tedrisat Kanunu, byiece retim ve eitimini btny le Cumhuriyet Maarifine emnet ediyordu. 4. maddesi, ilahiyat fakltesi ve imamlk/hatiplik konusunu ok ak bir ekilde zmt. Madde aynen yledir: ... M aarif Vekleti, yksek diniyt mtehassslar ye titirmek zere, Drlfnnda bir ilhiyat fakltesi te sis ve imamet ve hitabet gibi hidemt- diniye ifs vazi fesiyle mkellef.memurlarn yetimesi iin de, ayr mek tepler kat edecektir... Halen yrrlkte olmas gereken bu kanunun bu mad desi ortada dururken, imam-hatip okullarnn tiseletirilmesine kimlerin, nasl ve neden karar verdii aratrlmamah mdr?
n n , G zinin d e va m m?

40lara degin, Trk basnnn gndemi neydi? nk lp!.. 40T yllarda sava; demokrasi, 50li yllarn gn demidir. Eitim ve retim, 40l yllara degin, inklp eirim ve retimiydi; yni lik, demokratik ve sapna kadar ulusal: ada Trk aydnlar byle yetitirili yor. Basnn o tarihte -henz radyo bile yok- inklp themeierini ilemesi, okurun zamanla yurttalk bilin
405

cini pekitirir; inklp, siyasettir: Ulusal fabrikalar, ec nebi irketlerin kamulatrlmas, demiryolu organizas yonu, vb. manet olursa; bayazarlar, inklbn ulusal ynn ve o ynde gelimesini tartyorsa; okurlarn, kulis dedikodular, hanende apknlklar ya da futbol cu kaprisleriyle ilgilenmesini nasl beklerdiniz? Trkiyede gndemi deitiren, yeni bir dnya sava tehdidinin lkemize ynelmesi olmutur; daha son ra da, scann ardndan gelen Souk Savan; s s c b ve Dou Bloku karsnda Ankaray dmdzlak yalnz yakalamas! te Tanzimat aydnna dnmzn ko ullan ve baangc budur. Buna Mtareke aydn da di yebiliriz, fark etmez! Tespitin niteliklerini Flih Rfk Bey pek gzel veriyor; baknz, Mtarekedeki Peym- Sabah (sermuharriri) Ali Kemal Beyi, nasl ta nmlam: ... o bir Tanzimatdr. Ne istikllci, ne de milliyeti dir. Fakat huyu suyu, ahlk, slbu ile zamannn tam bir millsi; o gnk cemiyetin yetitirdii normal bir insan tipi idi. Ona gre Osmanl Devleti, ancak Dvel-i Muazzamantn himayesi altnda yaayabilir, htt ayn devletlerin temint ile, meruti bir hayat tekml ge irmelidir. Trkler kendi balarna kaldlar m, ttiht ve Terakki rejiminden baka trlsn yapamazlar. Ne iktisatlarn, ne mliyelerini dzeltebilirler. imdi buna bir ey daha ilve etmek lzmdr: Ali Kemal, bu mem lekette, dedii gibi yazarak yaayabilmek iin, imtiyaz l yabanclar kadar arkal* ve teminatl olmal idi; t tiht ve Terakki yahut ona benzer milliyetiler iktida ra geldi mi, Ali Kemal iin mrn gurbette veya hapis te geirmekten baka are kalm azd... (ankaya, cilt 1, s. 52, Dnya Yaynlar, 5)
406

Kimi anlattn sylemeseydim, gnmzden ne ok kiiyi o sanabilirdiniz. Hrriyet ve stikll-i tam iin vurumu, her ikisine de kavumu bir lkenin ocuklar, varm yzyl son ra Tanzimat kafasna ve Mtreke gndemine dnme li miydi? Bu soruya doru cevap aryorsanz, Flih Rfk Beyin, Ali Kemal Bey tanmn nce bir kere daha okuyunuz; sonra da bugnk gazetelere baknz ya da televizyon ekranlarnda haberleri izleyiniz: Sizce arala rnda ciddi bir fark var m? Kemalizm, erken Cumhu riyet dnemindeki ulusal eitim ve retim mfreda t ile ta gibi Cumhuriyet aydnlar retmiti ki, gn demleri amaz bir ekilde inklpt ve inklp kald; oysa Souk Sava, made in u s a mfredat ile, sahte ve mri bir Demokrasi aydn retmitir ki, gndemi d pedz Tanzimattr.
D il v e ta rih k u ru m la rm n iye am t?

Flih Rfk Atay acmaszdr: kisi de velinimeti oldu u halde, Zeytindanda Cemal Paay, ankayada Mustafa Kemal Paay, basbaya eletirel anlatr. He nz Gzi bile deil, hele Atatrkn ok uzanda iken; Mustafa Kemalden ald izlenimleri, bakar msnz, na sl dile getiriyor: kendisini k bir asker makfarlan ile Lebon ekerlemecisinden karken grmtm. Btn parlakl stnde, benzerlerinden yalnz tabii olarak ayr deil, is teyerek ve zenerek ayrlmak istedii belli idi. stan bulda biraz daha bilgi edinmitim. Ne Almanc, ne ngilizci veya Franszc idi. ttihtlara bakarsanz, l zumundan fazla, kendici idi. Gururlu ve tenkiti ola
407

rak tannmt. Sevilen veya saknlan, fakat bir trl kaytsz kalnamayan, gergin yaya oku takmak gibi, onun hrsn da iktidara yaklatrmak tehlikeli olan bir adam d... Paann o zamanlar, Ruen Erefe ithaf ettii fotora f anlat da yledir: " ... Paa esbab pek ssl ve res m idi. Enli bir nian kurdels ile, nemi ve duman s tnde ts ile, bu esvab Mercan Yokuundaki aske r terzi cameknlarndan birine daha ok yaktryor dum. (...) Fotorafn altndaki ithaf yazs, beyanname gibi bir eydi... (ankaya, cilt 1. s. 58-59) Gzinin zevahirdeki alafrangal, Selanik kompradorluunun bir yansmas; Tanzimat slahatlnn gizli etkisi olabilirdi; bir Tanzimat mnevveri olmad , i vatan kurtarmaya dnce, Gen Osmanllar ya da Jntrkler gibi Batya (Avrupaya) deil, Douya (Anadoluya) geince meydana kacakt. Tanzimat da ima, Batdan himaye aryordu; Gzi, Batyla sava mtr; nk onun arad zgr ve tam bamsz bir. medeniyetti: Trk Medeniyeti. Sylemeyi unuttum sanrm: Flih Bey Trkdr; Mustafa Kemal de Trkdr; olmasa, Mdafaa-i Hu kuk fikriyatnda Yusuf Akura ile Ziya Gkalpin ne ii vard? zerindeki alafranga Batl atafat, gn lnde yerini, Trkn bin yllk tarihine brakyordu; yoksa zaferi mteakip, niye Tarih Kurumunu, Di! Kurumunu rgtlesindi? Yurttaln, dil ve tarih bilinci ni ierdiini biliyor. Niye kime sorarsanz Mill ef nnnn Mill Eitim Bakan Haan ii Yceli ad n bilir de; Gzinin Maarif Vekili Mustafa Necati ya da Saffet Arkan beylerin adn bilmez? Oysa Cumhuriyet aydnlar, bu kincilerin hazrlad liselerden yetiecek 408

lerdir; Ycel ve sonras, Batcla -yni Tanzimatadn anlamna gelir. Mustafa Kemal, ada aileyi, komprador zengini ve kibar bir ailenin kzyla evlenip; Fikryeyi harcaya rak kurabilecei yanlgsna dmt; bu doru ama, Ltife Hanmn zaferden sonraki ankayaya yerletir mek istedii (keman, viyola, piyano) Batl hafif yemek mziinden abuk bkm, kkn Fsl Heyetini ge ri armt. Burhanettin kte, aralarna bizzat oturup, onlarla mek ettiini Hatralarmda yazmtr. nk adaln belki opera gerektirdiini fark etmiti ama, ie kalkt zaman, Trk airinin metni ni, Trk bestekrna besteletip, Trk sanatlarna al drp syletmeyi yeler. zsoy Operas! Bu bir birleim/syhnthese mantdr, yni doru olan mantk! Ne kadar retim ve eitimini, Osmanlnn en kompra dor/kozmopolit yresi Makedonyada, Kayzer Erkn- Harbiyesinin ynlendirdii Osmanl asker mekteplerin de grm; ister istemez -Flih Rfknn tespit ettii Tanzimat virslerinden etkilenmi olsa da, aslnda yine kendici idi; yni Trkt ve de Trk! . Bakalarna gvenemiyor.
M cib -i m erak, iki v a h im nokta

ki nemli nokta, benim iin, oldum olas mcib-i me rak oldu: a) Gzinin Bavekili smet Paa, Balkan Antant, Sov yet Dostluu, Sadabat Pakt zerine kurulu. Cumhuriyet d politikasna o kadar sadk grnrd de, Mill ef nn neden, onun lmnn hemen ertesinde, ngi liz/Fransz ttifakna girmekte acele etmitir? b) Gzinin Bavekili smet Paan Maarif politika
409

s, Saffet Beyle yrttkleri ulusal politika iken; Mil l ef nnnn Haan li Ycele uygulattrd, yeni kltr ve eitim politikas (Yunan/Ltin temeli), acaba Bat ttifakmn (Fransz/ngiliz) bir uzants mdr? 'Resm Tarih, nn Cumhuriyetini, ncekinin ke sintisiz devam gibi sunuyor. Acaba? yle idiyse, G~ zinin Cumhuriyetinde menkp eski Bat yanda, ht t hanedann kalmasna taraftar Terakkipervercilerin; nnyle beraber, en yksek makamlara dn neden dir? Neden Mill efin adalk anlay, operasz ba kent olmaz mantm Cari Ebertle Smetanann Satl m Nianl operasna balamaya alr? Yemen Harbiride mumaileyhin, ele geirilen bir ngiliz kararg hnda tesadfen bulduklar, Bat klsii ta plaklar al m olmasndan m? Gzinin deta insiyki olarak sa hip olduu, yntem ve bileim (syhthese) yeteneine, o da bir erkn- harp olduu halde, maalesef Mill ef sahip grnmez: Aksi halde Kltr Danman Nurullah Atan, Cumhuriyetin kltr politikasn, u vahim yan lla zetlemesine gz yumabilir miydi? biz gryoruz eksiimizi, Yunanca renemedik, Ltince renemedik, Avrupahlarn eitiminden geme dik, onun iin ne denli urasak, Avrupahlar gibi olam yoruz, buna zlyoruz... Farkndasnz elbet, burada Gzinin Cumhuriyet aydn larna nerilen, mesel ngiltere devlet-i fehimesinin, Hindistan smrgesindeki tutsak Hindulara uygulad , klsik kolonyal kltrszletirme politikasdr ki, bizdeki tam ifadesi Yeni/Tanzimatlk olabilir. Hem de, aslacamz ipin ilmiini, bilerek isteyerek, kendi elimiz le boazmza geirdiimiz anlamna gelir.
410

K e m a list baka A ta t rk baka!

Onlar Kemaliste zellikle ierliyorlar; nk o, Atatrkden farkldr: Adn 20li yllarn (ate, barut ve kan) emperyalist fkesinden almt; o Mdafaa-i Hu kuk mchididir ki, ayn zamanda Trk ve antiemperyalist, Boleviklerle de dosttur; onlara ecnebi ajanslar, Kemalist diyor, Kemalin Adamlar anlam na! Atatrk deyimi, bir kere Gzi Mustafa Kemal Paa, Atatrk olduktan; daha ilginci, ebediyete intikal ettikten sonra ortaya atlmtr: Daha ok, nn Cumhuriyetinin, sosyal ve siyasal tavrna ve tutumuna ya ktrd, bir etiket bu: Anti-emperyaiizm es geilmitir; Trkln yerini Yunan/Ltin sylemi alr; Bolevik Rusya ile, kara gn dostluu sona eriyor. Aslnda hi unutulmamas gereken, fakat srarla unut turulmak istenen nemli nokta acaba u ayrntda gizli olabilir mi? Mason Localar, Gzinin Cumhuri yetinde yasadna karlmt; nn Cumhuriyetinde serbest braklmtr. Fahrettin Paa (Altay) Byk Taarruzun o baba Svari Kolordusu Kumandan, anka ya Hatralarnda (1925), artc bir misafirden sz eder: ...a z sonra isminin Rsim Ferit olduunu rendiim, a gzl bir doktor gelerek Atatrkn elini pt ve iaret edilen yere oturdu, konumaya balad. Kendisi Mason imi, szleri de Masonluk hikyeleri. Atatrk, bir zamanlar kendisini de Mason yapmak istediklerini, fakat kabul etmediini syledi. stanbulda Mason stad- Azami, Temyiz (Yargtay) azasndan Servet ismin de bir zatm, istifa ettirmi... {On Yl Sava, s. 408, nsel Yaynlar, 1970)
411

Mustafa Kemalin szn ettii o bir zamanlar, onun Selanik yllarna tekabl ediyor. ankayada Fahrettin Paanm tank olduu szlerin doruluunu, Lord Kinross da, nl eserinde doruluyor: ... Selnikin, teden beri, gizli cemiyetleri dourmaya uygun bir havas vard. (...) ttihat ve Terakki Cemiye ti de, farmasonlarn binalarndan ve tekniklerinden bol bol yararlanyordu. Giri treninde aday ye, gzleri balanarak pelerin ve maskeli kiinin huzuruna al nyor ve memleketi kurtaracana, Cemiyetin emirleri ni tutacana, srlarn ele vermeyeceine; hem Kuran hem de kl zerine yemin ediyordu. Bu eit maskara lklar, Mustafa Kemalin yaradlna aykryd... (Ata trk/Bir Milletin Douu, cilt 1,4. basm, s. 57, Sander Yaynlar, 1972) Gzinin masonluu hakknda, hayli rivayet retilmi tir; oysa Fahrettin Paa aka sylyor: Bir Yargtay yesinin masonluuna katlanamayacak kadar buna kardr; Rsim Ferit Beyin Masonluun faydalanm anlatmak iin ankayaya yapt ziyaret, orada geirdii.gnler, Gziyi iknaya yetmeyecektir; besbelli, ba z eyleri unutamyordu. Ne gibi mi? Sevres Muahedesini, Hrriyet ve tilf Feylesof Rza Tevfik Bey im zalamt, bunu herkes bilir; bilir de, acaba Mason Lo calar Mark- Azamln, o sra henz, mehur M a liyeci Mehmet Cvit Beyden devralm olduunu da bilir mi? Atatrke suikast davasnda yarglanp, sulu bulunarak asilmi olan Cvit Bey, ttihat s fatyla ayn zamanda Mason Localar Mark- Azami bulunuyordu; tuhaftr ama, o da Rza Tevfik Bey gibi, iddetli ngiliz/Fransz (Bat) ta ra fta n idi. imdi iyice
412

lp tartnz! nn Cumhuriyeti yllarnda, ikisi de Atatrk saylabilirlerdi; ama G zinin Cumhuri yetinde Kemalist saylmalar, her bakmdan imkn haricidir: Birisi suikasttan asld, teki ihanetten s rld. Kemalizm ve Kemalist kavramlar zerinde, spe klasyona kalkan acemi takm kimseyi kandramaz: Kemalist, aynen Mustafa Kemal Paa gibi, Trk, anti-emperyalist ve solcudur. Atatrk ise, Batic, komprador/kapitalist ve liberaldir. (Yoksa kestirmeden Tanzimat m demeliydim?) Anadolu htillini yaam olanlar, Kemalistler idi; onu ilkel, tek ynl bir irti ca dman liklie indirgeyenler, Atatrklerdir; y ni Gzimn sylemini de, eylemini de srekli tahrif eden, unutturan ve yozlatranlar. rnek mi? stediiniz rnek olsun, o kolay. Kyl ler iin, memleketin sahibi ve efendisi kyldr diyen, elbette M ustafa Kemal Paa idi ama, acaba bu sz, o byle mi sylemiti? Yanlmyorsam, ana metni ilk de fa 1957 knda Erzincanda askerliimi yaparken oku mutum; uradm aknl bugn bile hatrlyorum: nk Gzi M ustafa Kemal, o nemli tespitini tama myla soldan yapmt; 1922 M artinda, tam tamna ne demi olduuna bir bakar mydnz? "... Trkiyenin sahibi ve efendisi kimdir? Bunun ceva bm derhal birlikte verelim: Trkiyenin sahib-i hakiki si, hakiki mstahsil olan kyldr. O halde, herkesten ok refah, saadet ve servete mstahak ve elyak olan ky ldr. Binaenaleyh Trkiye Byk Millet Meclisi Hk metinin, siyaset-i iktisadiyesi, bu gaye-i asliyi istihsale matuftur... (Enver Ziya Karal, Atatrkten Dnceler, s. 102, Bankas Yaynlan, 1956.)
413

Dikkat isterim, Mustafa Kemal Paa, hakiki mstahsil olan kylden sz ediyor; hakiki mstahsil deyimi, sahici retici anlamna kullanlm, yni emeiyle re tim yapan, emeki anlamna; u halde G2i daha o za man aay (mtegallibeyi) gerek iftiden ayrm, onu lkenin sahib-i hakikisi saymamtr. Toprak Reformunda iin bandan beri, o kadar srarl olmasnn sebebi de budur. Kemalist tavr ite bu! Bir bakma, Toprak Reformunu asla gerekletiremeyen, sonraki Atatrk kesiminin, kolay kolay, -belki de hibir za man- kabul edemeyecei bir radikallik!..

414

III
G Z'N N S O LC U LU U

(ster Sosyalist olsun, ister Solcu Kem alist; yeni to p lum cu kuaklarn, G ziden ve G zi hakknda rene cekleri ne ok ey var! Erken C u m h uriyet dnem im iz, daha sonra, yle kaln b ir sis perdesiyle rtlm tr ki, htill ve n k la b m, ilk ynetici kadro tarafndan na sl anlald ve nasl v a zedildii unutulm utur.)
G zid en re n e c e k ok e y va r

ster Sosyalist olsun, ister Solcu Kemalist; yeni top lumcu kuaklarn, Gziden ve Gzi hakknda rene cekleri ne ok ey var! Erken Cumhuriyet dnemimiz, daha sonra, yle kaln bir sis perdesiyle rtlmtr ki, htill ve nklabn, ilk ynetici kadro tarafndan na sl anlald ve nasl vazedildii unutulmutur. Yoksa unutturulmu mudur? Mustafa Kemalin anti/emperyalist ve nc Dnyac tavrnn kantlar olan, srar l Sovyet dostluu ve Mecliste kurduu Trkiye (Anka ra) Komnist Frkas, ou hatralarda ve aratrma larda, daima Ruslardan yardm salamak iin kalkl m, bir ark kurnazl gibi sunulmutur: Aslnda po litika diye, Gziye riyakrlk (ikiyzllk) yaktrdk larnn farknda bile deiller; gzlerini o kadar hrs b rm!.. ddiada kullanlan kant tektir ve udur: ... Ata415

trk, bir sre sonra, o frkay kapatt; zaten, teki Ko mnist frkalarn da kapatyordu: nk kar idi! . Bilmem ama, bu bana doru grnmyor; tirakiyunun (Baytar Salih Bey) kapatlmas, Ankarann da ba mlla alerjisiyle aklanabilir; Ankara Komnist Frkasnn kapatlmas acaba yle midir? Sorunun, er ke Ethem Bey vakasyla bir ilikisi olmasn? Hi unu tulmamas gereken nokta, Ethem Beyin de, Yeilordu Cemiyetinin de, hem Bolevik hem erke grnmeye zel nem verdikleridir; Kuva-y Seyyare mensuplarnn aralarnda erkese konutuklarn, Hatralarnda Et hem Bey yazmtr; yni onlar da, hem Komnisttiler, hem de erke; ve iin ilgin yan, Mecliste kurulan Tr kiye (Ankara) Komnist Frkasnn lideri Hakk Behi Bey de erkesdi. Fakat en iyisi galiba, konuyla ilgili olarak, Yavuz As lann eserinde aktard nemli dipnotu, bir kere daha okumak. st rtlm birok Mdafaa-i Hukuk ger eini pek gzel anlatyor.
O y u n m u m d a fa a -i n efs refleksi mi?

... Azerbaycan Cumhuriyeti Merkezi Devlet En Yeni Tarih Arivinde, 24 Ocak 1921 tarihinde, Ankarada ki Sovyet Heyeti Sekreteri ile Mustafa Kemal Paanm Komnist Parti hakknda yaptklar sohbetin tutana bulunmaktadr. Bu belgeye gre, sohbet esnasnda Mustafa Kemal Paa t k p hakknda unlar sylemitir: ... - imdiki zamanda iki Komnist Parti vardr. Birincisi t k f , ki siz hakl olarak onu hkmeti olarak vasflandrdnz; zira ben ona yardm ettim ve (buraya dikkat) bu partinin yesiyim. Dorudur Partinin baz sorumlu yeleri, stanbulla anlama ve eteler meseie416

si hakknda zn lekeledi. Ama bu durum Partinin b tn elerini gzden drmez. Partide gerekten eref li insanlar vardr; bunun yannda baz egoist ahsiyet ler de vardr ki, bunlarn ou Hakk Behi, Ethemin kardei Reit, Hac kr vs. erkelerdir... . (TKPnin Kuruluu ve Mustafa Supht, s. 295teki dipnot, Dil ve Tarih Kurumu Yayn, 1997.) Kurtulu Sava srasnda, Anadoludaki baz etnik faaliyetleri gz nnde tutmadka, Mdafaa-i Hukuk Hareketinin ve Ankara Hkmetinin ald baz n lemleri gerek anlamyla deerlendirmek yanl olabilir; aka grlmektedir ki, direnie katlanlar arasnda, u ya da bu etnik grubun karlarm gdenler vardr ve bu, hareketin ulusal niteliine zarar vermektedir. erkeslerin faaliyeti zellikle es geilmitir, oysa dikkatli olunur sa, Blent Tanrn kk fakat ok yararl eserinde, yle bir cmle dikkati ekiyor: Mtareke dnemi kongre hareketleri, yalnz Trkmenler cephesinde grlen bir eylem ve rgtlen me biimi deildir. rnein birtakm erke gruplan, (buraya dikkat) Yunanistan gdmnde bir zerk er ke Klemen Ynetimi kurma amacyla, *ark- Karip erkesleri Temin-i Hukuk Cemiyetini kuracaklar; bu dernek de 24 Ekim 1921de zmirde byk bir kong re toplamtr... . (Trkiyede Yerel Kongre ktidarlar, s. 17, 1998.)
G zinin s o lc u lu u son ra da srd

zmir ocukluumda, aile byklerinden, evredeki er ke faaliyeti, htt baz aile dostu erkeslerin, Ethem Bey ve Yeilorduyla temaslar hakknda baz eyler iitmiimdir, yam gerei o zaman laykyla deerlendire
417

memitim ama; benzer istihbarat Mim Mim vasta syla phesiz toplam olan Gzinin ve yakn evresi nin, baz egoist ahsiyetlerin Yeilordu, Kuva-yi Seyya re ve t k f perdesi altnda, ne trl bir faaliyet yrttk lerini anlam olaca kesindir. Bu bakmdan, TKF nin sonradan ikinci plana ekilip, kayboluunu; Ruslar kandrmak iin bir oyun olmasndan ok, yeni kurula cak devletin ulusal birliini korumak amacyla gnde me alndn dnmek daha mantkl grnyor. Zi ra, Gzinin solculuu, yni anti-emperyalist, halk, devleti, lik ve demokratik tavr, sonradan da srp gitmitir. Bir de u irkiltici soruya cevap bulmak, zorunluluu var: O kadar Bolevikti, devrim dnyordu da, aca ba erke Ethem Bey, niye sonunda mesel. Baytar Salih Bey gibi, Boleviklere deil de, galci ve Emperyalizmin kuklas Yunanllara snmt? imdi baz hzl solcu ve devrimcilerimizin bala r sknca, emperyalist lkelere snmalar gibi!
B ir te s p it v e b i r ta h m in ...

Mdafaa-i Hukuk Doktrininin inklp ekirdei, hi kukusuz Gzi ile etrafndaki Solcu Kemalistlerdi; on larn tavr ve mcadelesi, Erken cumhuriyet dnemin de de srp gitmitir. Biliyoruz ki, 1933te, o takmn en hzl kalemi Flih Rfk Bey, kelimesi kelimesine unla r yazmt: ... Bu dava daha uzun mddet srecek, her dema gog, liberalizm ve demokrasi direine sarlacaktr... M ustafa Kemal ise, ok deil, vefatndan bir yl nce (1 Haziran 1937) zamann Sovyetler Birlii Bykeli si M. Karskiye demitir ki: ... s s c b ile ibirlii, Trk
418

d politikasnn temelidir; Trkiye, hibir bedel uruna, hibir ekilde bu ibirliinden vazgemeyecektir. Gzinin att temel terk edilince, Flih Rfk Beyin tahmini gereklemedi mi?
G zid en s o s ya lis t sota g e re kilik d ersi

Holding M edias, sermaye ile ili dl oligarimizin (Brokrasi+Burjuvazi) sa kolu baz siyasetilerimize, solcu deyip durur; bunlarn ksm- azam i, son elli y ln gayr- milli iktidarlarndan sorumlu; ABD ve a b li beralliine fena halde bulak, baz zevattr ki; eer on lar solcuysa, hi kukusuz ben de ya ilebim, ya da lo komotif!.. Num ara Milli efin, 60l yllardaki Demokrasi Harektnda uygulad, numaradr: Sahnede yeni bir g belirmiti, Trkiye i Partisi; belirmekle kalma m, Meclise girmiti; yerli bir sosyalizm vaat ediyor du. nn, zaten bukalemuna dntrd CH Psin in ; oldum olas Ortann Solunda olduunu, anszn keif ve iln edivermi; zamann ilerici basn da, mal bul mu maribi gibi, bu dhiyane buluun zerine atlam t. O gn bu gndr, Sosyalist Sol; M ediamzm gr medii, grmek istemedii; mnhasran tevkifatlarda manete kma hakkm haiz, bir vey evlattr. Son bir ka yldr, sosyalistlik iddiasnda, drt be parti -gaze teleri, dergileriyle- hal-i faaliyette olduu halde; -ilerin den, ecnebiye yaknl rri,sellem birisi hari- ne gaze telerimizin ilgisine mazhar olmaktadr, ne televizyonla rmzn. smet Paa o tarihte, Demokrasi Kahramanin oy nuyordu; yine de, bu numaray uygulamaktan kendi ni alamad; neden derseniz, cevab hayli basit: CHP yi
419

bir kere O rtann So lu na oturttunuz mu, TP haliyle Ar S o l, yni y asad n a itilmi oluyordu; sonucun ne olaca belli: TP, biraz da iindeki elikilerden, hak l davasn kaybedecek; Solculuk tahtna oturan c h p , ii D em okratik Sola kadar uzatp, solcu parti, solcu ik tidar ayaklaryla iMFye ve D nya B an k asna hizmet arz ederek, lkeyi sistem e teslim edecekti: Bu film h l gsteriliyor, galiba yarsn getik; tek fark O ligarinin, anti-dem okratik kanunlar (m evzuat), nihayet deitirm eye kalkm as; bu sayede Sosyalist S o l -G zinin ta 2 0 li yllarda tand mevcudiyet h ak k - gn deme gelebiliyor am a, am as var; m ediamzm sol deyin ce anlad CHP ya da DSPden ibaret kald iin, beri kiler an cak im knlar nispetinde grnebiliyorlar.

A k la u yg u n u , g zle g r le n le te rb iye

Sosyalist Soldaki kmaz, neresinden baksanz; inhi tat Osmanlsnn - Milli eften balayarak, Cumhuriyetin de- kmazdr: Tanzimatlk Sosyalist Sol, daha Selnik yllarndan balayarak, ikili bir taklit eilimindedir: a) Romanya ve Bulgaristan zerinden gelen, kkeni Rus Narodnik eilimi. b) Bat Avrupa lkelerinden gelen, -M ason alafran gas- Sosyal Demokrat eilimi: Jaures, Nehama, daha sonra Spartakistler! Osmanldan bu yana, rgtlenmi sosyalist parti lerin hepsi; ister gizli olsun, ister ak, ya 2. Enternasyonalin, ya da 3. Enternasyonalin izgisinde olmular dr; bu onlar istemeseler de, anayasa yanda Tanzimat ve Merutiyet aydnlarnn safna katyordu ki, uy gulamada, Hrriyet, Msavat, Kardelik adna, ken
420

dilerini bir tercme ilericilii iinde buluyorlard. 68 Kuaindaki M aocu, Enver Hocac, Guevarac ya da Moskovac fraksiyonlar da; mahiyet itibaryla aynyd lar; aralarnda belki sadece derece fark!.... Oysa yaplmas gereken, Gzinin, Ulusal Demokra tik Devrim uygulamasnda; genel olarak, Demokrasiye yaklamnda olduu kadar, Boleviklie sokuluunda da, gsterdii ihtiyati gsterebilmekti: Modernizmden (Avrupadan) metodu alp, sentezi iinde yaadmz ulusal koullardan retmek! Bunu yapmasn becere mediimiz takdirde, halkmza kesinlikle yabanc kal yor; stelik fraksiyonlar aras, anlamsz ve zararl bir re kabete dyoruz. Ayrntlar bir kenara braklrsa, te mel blnmenin metot ve taklit blnmesi olduu sy lenebilir; metot yandalar, bilimsellii tercih etmilerdir; aklidirler, yni rasyonalist (diyalektik); taklit yanda lar ise, naklidirler, yni metafizik (formalist)! Baka trl sanrm yle de sylenebilir, bir ksm, -maalesef- kltr ilericilii tuzana dm olanlar; komprador alafrangas aydn davranlar iinde, filn ya da falan Batl dnrn, ya da devlet adamnn, te ori ya da pratiini ne karp, onu savunur; neticede, lkelerinin deil, o ecnebinin karna hizmet eder; dier ksm ise, bilimsel metodu ulusala uygulayp, ulusalc bi leim peinde olduundan, yerli olmak ister, fakat bir trl ulusal bileime ulaamadndan, halkna yaban c kalr: rnek, TKPnin Galiyev fraksiyonu (Mustafa Suphi) ile Moskova fraksiyonu (Dr. efik Hsn)dur; oysa hi kimsenin aklna, Mustafa Kemalin o mthi gereki tespiti gelmemitir: ... akla uygunluun, gzle grlene stn olmas; bununla beraber, akla uygunluu, gzle grlenle ter biye esas: Evvel sosyalist olmal, maddeyi anlamal .
421

A s l ta rtlm a s g e rek en nedir?

Asl tartlmas gereken bu! Yzyldr, Trkiyeli sosya listler, aralarnda ne trl ekiirse ekisin, havada konuuyor; havanda su dvyorlar. Neden? ok basit: Sosyalizm, diyalektik metot ve ii snf bir bileimdir; bileenin biri olmad m, olmaz: Oysa, kltrel yabanc lk; yni metodu - diyalektik uygulamay- ulusallatr mamak; sosyalist aydnlarla ii snfn bir araya geti remiyor. in tuhaf, hareket noktas retim gc, yni iiler olacana, bizde aydnlar oluyor, onlar da, ilerici likle Batcl kartrp durduklarndan, iilerin gve nine sahip deil! Sonu: Halkla aydn arasndaki uurum, Sosyalizmle halk arasndaki uuruma dnyor. O yzden, Gzinin u szleri, zellikle sosyalistler iin, paha biilmez bir ders mahiyetindedir: "... Milletimizin tarihini, ruhunu, ananelerini do ru, salam, drst bir bakla grmeliyiz; itiraf edelim ki, hl ve hl aydnlarmzn genleri arasnda, halk la mutabakat kesin-deildir. Memleketi kurtarmak iin b iki zihniyet arasndaki ayrl durdurmak; yr meye balamadan evvel, bu iki zihniyet arasndaki mu tabakat salamak lzmdr. Bunun iin de biraz halk kitlesinin yrmesini hzlandrmas; biraz da aydnlar mzn ok hzl gitmesi gerekmektedir. (Buraya dikkat!) Lkin halka yaklamak ve halkla kaynamak, daha ok ve daha ziyade aydnlara den bir grevdir. (20 Mart 1923.)
lk m e c lis in solculuu!..

Acaba bilir miydiniz, dorusu merak ediyorum? TBMMde kurulan ilk siyasi parti, komnist bir partidir: Evet!
422

O mulak ve mtereddit 1336 (1920) sonbaharnda, Mustafa Kemalin yakn arkadalar, Trkiye Komnist Frkasn kuruyorlar; sol eilimli Halk Zmresiyle, Yeil Ordu ona tekaddm etmitir ama, nceki par ti deildi, sonraki gizli saylyordu; Mdafaa-i H u kuk ise, hl cemiyet! Dnebiliyor musunuz Kuru cu Meclis de saylabilecek TBMM, o zaman soldan bir doum mjdeliyor; soldan, ama farkl ve son derece zel ! Bunu sinek pislemedik bir yere yazmalsnz. Hakk Behi Beyin liderliindeki bu frka, resmi tarihte muvazaa partisi diye geer; bir bakma yledir; Mete (Tunay), her zaman o kadar da uysal olmad n, nl kitabnda yazmt; yle hatrlyorum; fakat asl onlarn, muhtemel bir Trk sosyalizmi bahsinde neler yazdklarn, okudunuz mu siz? Hem ilgin grnyor lar, hem de artc. TKFnin kurucu yelerinden, Yeni Gn bayazar Yunus Nadi Bey, Marksizm uygulama snn yorumunda, ancak yetmi yl sonra akla gelebile cek baz nemli tespitleri yapyor. Bakar msnz neler yazm? ... Kari M arksm prensipleri, memleketten memle kete ve harfiyyen, yni tpatp ve harfi harfine uygula nr formller deildir. Siyasi milliyet esasna muarz olan Enternasyonalin, bu uluslararas ruhuna taarruz etmi olmayalm. Taarruz etmi olmakszn, Komnizmin her memlekette tatbik vehinde, bir nevi milliyetin tecelli ve temayzn zaruri grmekte hata olmaz kanaatin deyiz. Lenin yolda, lisanlarn ayrl bedahatine daya narak, milletlere zellik tanmakta, yerden ge kadar hakldr... demek oluyor ki, dnyada, bir kere alelade bir komnizm vardr. Bu komnizm btn milletleri, me sel emperyalizm ve kapitalizm afetlerine muaraza gi
423

bi, umumi fikirler altnda toplayabilir. kinci safha ola rak, bir komnizmin memleketten memlekete ve ok farkl bir vehi tatbiki, bir uygulama biimi vardr ki, bu da ilmi esaslarn, o memleketteki icaplara gre in celenmesiyle, uzlatrlp toplanmasndan meydana ge lir. Bu itibarla nevama mstakil bir Trk Komnizmi vardr ve olacaktr; adna Boleviklik denilen bir Rus Komnizmi olduu gibi... (A. Cerraholu, Trkiyede Sosyalizmin Tarihine Katk, s. 433, May Yaynlar, Ta rihsiz.) 2. Enternayonalin mzkl (daha dorusu, a gzll), o kadar hayali kurulan Dnya Devrimine engel olduuna; Sosyalizm konusundaki sonraki geli meler, Yunus Nadi Beyi hakl kardna gre, tespitin zgn, farkl ve son derece zel olduundan phe edebilir miyiz?
Tu ra n s o s y a liz m ine ne b u yru lu r?

Bu kadarla kalsa iyi! TKFnin baka bir kurucusu, Ana dolu htillinin en renkli, en heyecanl, en vurucu isim lerinden; zmir mebusu Mahmut Esat Beyin (Bozkurt) ayn Yeni Gn gazetesinde yazdklar, ondan hi de aa kalmyor; bakar msnz neler diyor: ... korkun bir kasrgann, Bolevizmin tehdidi altndayz. Trkler, Rus deildir. Bolevizm Rusyann koullarna uygun olarak gelitirilmitir. (Buraya ltfen dikkat!) Milli kollektivizm, Trk milletini birletirecek yoldur. Milliyetilii inkr etmek, lmle e anlamldr. Komnizm Trkler iin bir ideal deil, bir aratr. deal Altun Elmadr. stediimiz Trklerin siyasi deil, top lumsal ve kltrel birliidir... (Yeni Gn, 20 Terini evvel 1336 [1920].)
424

Hadi bakalm, amamak elde mi? Gsterilen ideal, bilindii gibi, Rusyadaki Cedit aydnlarnn ncs saylan smail Bey Gaspirinskiyin (Gaspral), vaz et tii idealdir: de, kltrde; dilde birlik! Altun elma derseniz, Ziya Gkalp armlaryla gelir, Turann ta kendisidir. O Turan ki, Tatar Sovyet liderlerinden Mollanur Vahidof ve Sultan Galiyev, Vladimir li Lenine ve Lev Davidovi Trotskye, Trklerin Sovyetler Birliinde Turan Sosyalist Cumhuriyeti adyla, bir btn olarak temsil edilmelerini kabul ettirmiti; dolaysyla t k f , ye ni oluacak ayn younlukta anti-emperyalist ve antikapitalist bir Sosyalizm Platformunu sunuyordu; bir bakma, Baku TKFn, (Ankara) TKFna, Mustafa Sup hi Bey balyor; hem de Galiyevin sicimiyle! Zaten kaderleri de ayn olmayacak mdr? Bu platform, hele Zinovyef, Kamenef ve Radekin tasfiyesinden sonra, 3. Enternasyonal tarafndan asla kabul edilmeyip; inatla ve srarla, milliyeti htt cha uvin bir sapma olarak iln edilecektir. Bunu yapan, Stalinin mant! Diyalektiin esnekliini bilen baka sosyalistlerce, tutumu ok tartlm ve eletirilmitir; nk Tek lkede Sosyalizm uygulamasnn da, -ta o zaman, Yunus Nadi Beyin iaret ettii gibi- milli bir uygulama saylmas icabettii ileri srlecektir. Do rudur da bu! Sovyetler Birliinin dalna kadar, Yu goslavyada, inde, Polonyada ve Macaristanda kar lat problem ve zorluklar ayn sebepten douyordu. Sovyetlerin dal, sorunu ortadan kaldrmad, baka bir zemine tad: in, Kuzey Kore, Kba yayorlar; de ulusal, de solcu, de anti-emperyalist ve anti-kapitalist! Acaba yaanm bunca deneyim, gelecekteki muhte mel solcu rgtlenmelerde aydnlatc olamaz m?
425

Bu girizghn amac nedir? Gerekte bu girizgh, Trkiyede kurulmu ve -her eye ramen- baarl olmu Sosyalist bir partinin; na sl ilk Mecliste atlm temel, bu temelin oluturduu ilk mayadan beslenip serpildiini gstermek amacyla, ka leme alnm oldu. Meraklsnn kolayca tahmin edebi lecei gibi, o parti, on iki ii-sendikac tarafndan kurul mu olan Trkiye i Partisi idi. Bu partinin tutumu di yalektik, felsefesi Marksist ise de, tz ve program -Yunus Nadi Beyin kulland tabirle- ... ilmi esasla rn o memleketteki icaplara gre incelenmesiyle uzlat rlp toplanmt...
O

426