I.

nite : SOSYOLOJYE GR: SOSYOLOJNN ALANI ve YNTEMLER

A.

SOSYOLOJNN ALANI

1- Sosyolojinin Konusu ve Tanm nsan, yaamnn her dneminde dier insanlara ihtiya duyan bir canl olduu iin toplum yaam, insanlk tarihi kadar gemie dayanmaktadr. Dnce tarihi boyunca bir ok filozof, toplum yaamn ele almsa da toplumsall bugnk biimiyle ele alan ilk kii bn-i Haldundur. bn-i Haldun, zellikle Mukaddime adl kitabnda toplumlar Gebe (Bedevi) Toplum ve Yerleik (Hadari) Toplum olarak ikiye ayrmtr. Ancak Sosyolojinin felsefeden bamszlaarak kendi bana bir alan olmas Fransz htilali ve Sanayi Devriminin sonular zerine 19. yy.n balarna rastlar. Fransz Saint Simon, sosyolojiden 19. yy.daki olaylar aklamak iin yararlanm; yine bir Fransz, Auguste Comte ise 1839 ylnda yazd kitapta ilk defa Sosyoloji terimini kullanmtr. Sosyoloji, society (toplum/topluluk) ve logy (loji/bilim) kelimelerinin birleiminden toplumbilimi olarak retilmitir. Ama yine de sosyolojinin tannmas ngiliz Herbert Spencer tarafndan salanmtr. Bu ynyle sosyoloji en gen bilim dal nvanna sahiptir. Batda 19. yy.da byk bir kargaa ortaya kmtr. zellikle, byyen kentlerde yaayan iilerle aristokrat kesim arasnda ciddi uurumlar olumaya balam, bu ise toplum ierisinde nemli bir hareketlilik ve deiim yaanmasna neden olmutur. Sosyoloji ilk olarak bu dnemde, toplumsal deiimi ve bu deiimin nedenlerini aklamaya almtr. Ancak sonraki dnemlerde, insanlar arasndaki tm iliki biimlerini aratran, bu ilikilerin arkasnda yatan nedenlerle birlikte sonrasnda ortaya kan sonular konusu ierisine alan bir bilim dal haline gelmitir. Sosyolojinin amac, toplumsal ilikileri aklayarak genel bir toplum kuramna ulamaktr.

Sosyolojinin zellikleri: Toplum ierisinde olan inceler; olmas gerekenle ilgilenmez. Bu nedenle, kural koyan (normatif) bir alan deildir. Olaylar neden-sonu bayla birlikte inceler. Toplumu bireylere gre deil, bir btn olarak deerlendirir. Kendine zg aratrma yntemleri vardr. Deney yapmaz.

RNEK :

Boanmaya yol aan belirli nedenlerin sosyolojinin ilgi alanna girebilmesi iin, sadece birka iftin bu nedenlerle boanm olmas yeterli deildir. Bu nedenlerin baka birok ifti de boanmaya yneltmi olmas gerekir. Bu durum dikkate alndnda, bir olgunun sosyolojinin ilgi alan iinde yer almas aadakilerden hangisine baldr? A) B) C) D) E) nsan ilikilerini olumsuz ynde etkilemesine Toplumun gelimesinde rol oynamasna Toplumun genelinde gzlenmesine Birey iin nemli bir sorun olmasna Belirli normlara dayanmasna

( 1996/SS)

zm : Sosyoloji insanlarn oluturduu toplumun ierisindeki ilikileri konu edinmektedir. Bu nedenle herhangi bir konunun sosyolojinin ilgi alanna girebilmesi iin, insanlar arasnda grlmesinin dnda toplum ierisinde de gzlenmesi gerekmektedir. Paragrafta boanma olayndan bahsederken, bunun olumlu ya da olumsuz ynlerine deinilmemitir. Bu nedenle A ve D seenekleri geerliliklerini yitirmektedirler. Bununla beraber toplumun geliimine ya da gerilemesine ynelik bir etkisi de anlatlmamaktadr. Bylelikle B seeneini de eleyebiliriz. Ayrca E seeneinde denildii gibi boanma, genelde, hukuk kurallarna dayanyor olsa da paragrafta kurallarla (normlarla) ilgili bir bilgi verilmemitir. Ancak, birka iftin deil, birok iftin boanm olmas durumunda sosyolojiye bir alma alan doaca belirtilmektedir. Bu nedenle denilebilir ki, sosyoloji, toplumun genelinde grlen olgular konu edinir. Bundan dolay yant: C dir.

RNEK : Olan, var olan sylemek gerekir, olmas gerekeni deil. Geleneklerin doru ya da yanl olduunu sylemiyorum, onlar yalnzca aklyorum. Bu iki cmlesiyle Montesquieu, aadakilerden hangisini sylemek istemi olabilir? A) Toplumsal olaylar, deer yarglarndan kanarak incelenmelidir. B) Dnrn grevi toplumu yarglamak deil, sorunlara zm getirmektir. C) Toplumsal konularda, bir nerinin gerekletirilmesi eskisinden daha kt sonular verebilir.

D) Bir toplumsal olayn aksayan yann dzeltebilmek iin nce o toplumsal olay aklamak gerekir. E) Toplumsal olaylar, akla gre yorumlanmaldr. (1982/SS) zm : Montesquieu, dile getirmi olduu szleriyle aslnda sadece sosyolojinin deil, tm bilim dallarnn genel bir kuraln dile getirmektedir. Bilimler sahip olduklar bilgilerin doruluklarn test ederken ayn zamanda ulalan bilginin bir bakasna kabul ettirme yolunu da aratrr. Bu nedenle bilimler, bilgiye ulatklar yntemlerin kesinlikle nesnel olmasna dikkat ederler. Nesnel bilginin ilk art somut verilerdir. Bu adan idealler, ryalar ve hayaller bu tr bilgi olarak deerlendirilmez. Var olan somut bir gereklie sahipken, olmas gereken ancak soyuttur. Bir soruna zm getirmek mutlaka zihinde doru ve soyut bir kalbn olmas anlamna gelir. Bu nedenle A, D ve E seeneklerinde bir ideale bal kalndndan bilimsel nesnellie ulalamaz. C seeneinde ise, nerinin gerekletirilmesi artna bal bir deerlendirme yaplmtr. Oysa bilim, yorumsal bir nerinin varlna kardr. Bilimsel almada sadece gerein bilgisine ulamak istediimiz iin deer yarglarndan uzaklamamz gerekir. Bundan dolay cevap A dr.

2- Sosyoloji ile lgili Temel Kavramlar Toplum : Belli bir fiziksel yeri ve corafyas bulunan, ortak bir kltre ve devamlla sahip, yeleri arasnda ibirlii olan ve kendi kendini devam ettiren insan topluluklarna denir. Toplum, farkl sosyologlar tarafndan eitli zelliklerine gre snflandrlmtr: lk olarak bn-i Haldun, toplumu insanlar birbirine balayan duygu temelinde ikiye ayrr: Gebe (Bedevi) Toplum: Kan bayla bir araya gelmilerdir ve gebedirler. Yerleik (Hadari) Toplum: Belli amalarla bir araya gelmilerdir ve yerleik bir yaam srerler. Emile Durkheim ise toplumu insanlar arasndaki ilikiye gre ikiye ayrr: Mekanik (Basit) Toplum: nsanlar arasnda yz yze ve samimi ilikilerin olduu, homojen (uzmanlamann olmad) toplumlardr. Organik (Karmak) Toplum: nsanlar arasnda resmi ilikilerin ve iblmnn olduu, geni nfustan dolay insanlar arasndaki kontroln toplumsal bask ile saland toplumlardr. F. Tnnies, Durkheimin toplum snflandrmasndan yararlanarak ikili bir ayrm

yapar: Cemaat: Mekanik toplum gibi basit, rk ve etnik ynden farkllamam bireylerin kurduu toplumlardr Cemiyet: Organik toplum gibi karmak, etnik ynden farkllam bireylerin kurduu toplumdur. Auguste Comte ise toplumun geliimine gre her toplumun ayr aamadan geeceini/getiini syler: Teolojik Aamadaki Toplum: Askeri ve monarik bir yap vardr. Askerler ve din adamlar egemendir. Metafizik Aamadaki Toplum: Her olay dine gre yorumlanr. Dini kurallar toplumun ileyiini belirler. Batl inanlar (fallar, byler) sz konusudur. Pozitif Aamadaki Toplum: Tm doa ve toplum olaylar sadece somut verilerle aklanmaya allr. Bilimsel dnce egemendir. Sosyal karklklarn sona erecei aamadr.

3- Sosyolojinin Alt Dallar Zaman ierisinde Sosyoloji inceledii konulara gre eitli alt dallara ayrlmtr. Bunlar: Genel Sosyoloji, Ekonomik Sosyoloji, Sanayi Sosyolojisi, Hukuk Sosyolojisi, Kent Sosyolojisi, Ky (Kr) Sosyolojisi, Din Sosyolojisi, Siyaset Sosyolojisi, Bilgi Sosyolojisi, Aile Sosyolojisi, Eitim Sosyolojisidir. Bununla birlikte E. Durkheim, sosyolojiyi toplumla ilgili olarak inceledii alana gre u blme ayrr: a. Genel Sosyoloji: Temel olarak sosyolojinin konu alann, kullanaca yntemleri ve dier bilim dallar ile ilikisini inceler. b. Sosyal Morfoloji: Toplumun maddi yapsyla ilgilenir ve iki ana blme ayrlr: Sosyal Corafya: Yaanlan blgedeki corafi koullarn toplum yaam zerindeki etkisini inceler. Sosyal Demografya: Toplumun nfusunu, nfusun yapsn ve zelliklerinin toplum zerindeki etkisini inceler. c. Sosyal Fizyoloji: Toplumu oluturan temel eler olan aile, din, ekonomi gibi kurumlarn deiimi ve geliimini inceler.