Akademik ncelemeler Dergisi Say:1 Cilt:1 Yl:2006

ki Farkl Siyaset Serdar GLENER * Giri Levent Kkerin 1998 ylnda Vadi Yaynlarndan kan bu kitab pozitivist siyaset teorisi ile bu teorinin eletirisi zerine ina edilmi olan ve yazarn ifadesine gre olduka farkl kaynaklardan beslenen eletirel siyaset teorisi ni konu almaktadr. Kitabn kt kalitesi tatmin edicilikten uzak olmakla birlikte, kullanlan karton kapak da dk bir kaliteye sahiptir. Kitap giri ve sonu blmleriyle beraber drt blmden olumaktadr. Ayrca kitabn sonunda kaynakaya da yer verilmektedir. zet Kitabn konusunun ve yaklamnn anlatld giri (s.719) kitabn ana fikrinin anlalmas asndan olduka aklayc. Yazar, siyaset teorisinin gnmzde siyaset biliminin genel ilke ve esaslarna gre yeniden yorumlanmak istendiini belirtmekte ve bu erevede 1950lerde ortaya km olan, 1970lerden sonra hzlanan, davransal devrimin bilimselliinin nemli dayanaklarndan bir tanesini oluturan pozitivist anlayn, davransalcl bilimsellikten uzaklatrd konusunda baz dn biimlerinin ortaya ktn sylemektedir. Bu ortaya kan yeni anlayn amacnn siyaset felsefesini, siyaset biliminden ayrmak olduunu belirterek bunun iki unsur erevesinde ilediini syler: a) bilimin nitelii ve felsefeyle ilikisi, b) siyaset biliminin konusu ve amac. Bu iki unsuru tamamlayc nc bir abay ise davransalc devrim sonrasnda siyaset bilimi anlayn, belli bir tarih perspektifine oturtarak (ki bu tarih perspektifi Antik Yunana dayanmaktadr) hakl gstermek istei olarak belirtir. Ancak siyaset felsefesi-siyaset bilimi ilikisinin yeterli derecede aydnla kavuturulamam olmas ister istemez okuyucunun kafasnda baz soru iaretlerine neden olabilmektedir. Ayrca sk sk dile getirilen deerler ve simgeler sistemi gibi kavramlar aklayclktan uzak kalmaktadr.

Ar. Gr. Sakarya niversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, Kamu Ynetimi Blm. E-Posta : sgulener@sakarya.edu.tr

ki Farkl Siyaset

Ayrca yazar bu kapsamda Brechtin genel anlamda teori ve ada anlamda teori ayrm ile UNESCOnun genel anlamda teori ve siyasal dnceler tarihi eklindeki ayrmlarndan bahsetmektedir. Bunlarn dnda Plamenatzin bilimin cevaplandramad sorulardan yola karak, kltr, deerler yani pozitivizmin metafizik sayd alana ilikin sorunlar kapsayan (ki bu erevede siyaset teorisindeki iyi toplum nedir? sorusunu da iine almaktadr) eletirel paradigmann varlna da deinmektedir. Yazar, pozitivist siyaset teorisinin bir kriz iinde bulunduunu da belirtmektedir. Bu krizin nasl zlmesi gerektiine ilikin grlere de yer vermekte ve bu erevede iki gre vurgu yapmaktadr. Bu grlerden ilki, doa bilimlerini rnek alan aratrmalarn oaltlmasn savunurken, dier gr ise sosyal bilimlerin farkl epistemolojik ncller ve farkl metodolojik ilkelere dayandrlmas gerektiini savunmaktadr. Yazarn siyaset teorisinin yaad krizi ilikilendirdii baka bir nokta ise toplumsal ve siyasal rgtlenme dzeyinde yaanmakta olan liberal demokrasinin krizidir. Fakat bu krizin ne boyutta olduuna ilikin vurgu olduka yzeysel bir nitelik tamaktadr. Yazar, giri blmnn ikinci alt bal olan yaklam blmnde yukarda belirttii noktalar nasl ele alacan ve snrlarnn ne olacan aklamaktadr. I. blmn baln pozitivist siyaset teorisi (s.1966) oluturmaktadr. Yazarn bu erevede ele ald ilk konu bir terim olarak pozitivizmin ne anlam ifade ettiidir. Burada Giddensa atf yaparak pozitivizmin iki dnemli bir gelime gsterdiini belirtir. Birinci dnemde toplumsal teoride merkezlemi, ikinci dnemde ise epistemolojik alan ile ilgilenmitir. Ona gre Aguste Comteun hal yasas ile formle ettii toplumsal deiim teorisi ilk dnemi oluturmaktadr. Yazar iin her ne kadar Comte pozitivizmi gnmz pozitivizmi asndan nemini yitirmi olsa da bugnn pozitivizmine ilikin baz belirleyici zellikler de tamaktadr. Bunlardan birincisi bilimsel olann metafiziksel olana stnl, ikincisi ise, doal ve toplumsal bilimlerin teklii anlay ve sonuncusu ise hal yasasndaki yasa kavramyla ilgilidir. Yazar daha sonra pozitivizmin bilim anlayna deinmektedir. Bu erevede ele ald ilk konu pozitivizm asndan bilimsel bilgi nin ne olduudur. Bunu u ekilde aklar: Bilimsel bilgi, bilen (zne-insan) ile bilinen (nesne-doa/ve ya toplum) arasnda bir ayrma dayanmakta ve nesnenin zne tarafndan zihni kavrann ifade etmektedir. Yazar, pozitivizmin kabul ettii bilimsel bilginin olgusal ierikli nermelerle dile getirilen bilgi olduunu sylemektedir. Baka bir ifade ile

194

Serdar Glener

pozitivizme gre bir bilgi olgusal ierikli nermelere dayal deilse o bilgi, bilimsel bilgi deildir. Yazar daha sonra pozitivizimde bilimsel bilgiye nasl ulaldn aklamaktadr: Ona gre bu sre aama aama gereklemektedir. Bu balamda Karl Poppern yanllanabilirlik teorisi ne deinir. Poppera a gre bir nermenin ve nermenin iinde yer ald sistematik teorinin yalnzca olgusal bir ierik tayor olmas yetmemektedir, ayrca olgusal olarak da yanllanabilme olanan da kendi iinde tamaldr. Yazarn bilimsel bilgi kapsamnda ele ald dier bir konu da bilimsel bilgiyi edinmenin temel amacnn ne olduudur? Bu sorunun cevabnn, nesnel gereklik alannda olup bitenlerin aklanmas olduunu ifade eder. Daha sonra, bu amacn insana kendi dndaki nesnel gereklik alanndaki olgular da denetleyebilme yetkisi verdiini, bu yetkinin de insan tarafndan kendi ihtiyalarn karlamada kullanlabileceini belirtmektedir. Yazar, bilimsel bilgi anlaynn teori kavramn belirleyen baka bir unsurun ise doa ve toplum denilen nesnel gerekliin tmn kucaklamak ve tmn aklamak olduunu syler. Bu kapsamda ele ald son konu ise pozitivizmin bilgi elde edilecek alan olarak doa ya da toplum arasnda metodolojik olarak herhangi bir fark gzetmemesidir ki, bu durum da doa bilimleri ile sosyal bilimler arasnda konu haricinde herhangi bir farkllk oluturmamaktadr. Burada belirtilmesi gereken nemli bir nokta, yazarn sosyal bilimlerin konuyla olan balantlarna olduka yzeysel bir bak asyla yaklam olmasdr. Bu konunun daha derinlemesine incelenmesi, pozitivist teorinin sosyal bilimlere ve buna bal olarak da siyaset teorisine olan etkisinin daha kolay anlalabilmesine neden olacaktr. Pozitivizm-felsefe ilikisine de deinen yazar felsefenin, pozitivizm asndan bilim felsefesi olarak anlaldn bu nedenle anlamszlklar giderici bir st dil olarak grldn, toplum dzeninde ideal olan, yani iyi olan arad iin de pozitivizm bakmndan metafizik olarak deerlendirildiini vurgulamaktadr. Ancak yazar bu st dilin ne olduuna ilikin olarak yeterli bilgiyi okuyucuya vermemektedir. Yazarn pozitivist siyasal teori bal altnda inceledii dier bir konu da siyaset bilimi ile siyaset felsefesi arasndaki ayrmdr. Yazar, siyaset felsefesinin pozitivizm tarafndan ahlk felsefesinin bir alt dal olarak anlaldn belirtmektedir. Bu balamda pozitivizme gre siyaset felsefesi, siyasal dnceler tarihinin klasik dneminde kalm bir metafizik ura alandr. Bu balamda yazar, pozitivistlerin,

195

ki Farkl Siyaset

iyi bir toplumsal dzen nasl olmas gerektiine ve otoritenin meruluk temelinin hangi ilkelere dayandna ilikin sorular bilimsellikten uzak olduklar gerekesiyle siyaset felsefesinin kapsamna soktuklarn belirtmektedir. Yazarn pozitivistlerin siyaset bilimine ilikin olarak deindii en nemli nokta ise onlarn olan ile olmas gereken arasnda yapm olduklar ayrmdr. nk pozitivistler, bilimin nesnel olduunu, deerlerden arnm olduunu savunmaktadrlar. Yazara gre zellikle 1950lerin sonlarndan itibaren siyaset bilimi aratrmalarnda, aratrmaclar kendi znel deer yarglarndan etkilenmeyecek bir program erevesinde almaya balamlardr. Yazar, siyasal gelime ile pozitivist teori arasndaki ilikiye de dikkat ekmektedir. kinci Dnya Sava ertesinde Batnn bat-d dnyay ele alrken kulland siyasal gelime kavramnn zellikle 1960larn ortalarna kadar Batl deerlerle ykl olduunu ancak bu dnemden itibaren her toplumun kendi zgl ve tarihsel koullara sahip olduunun anlaldn belirtmektedir. Burada nemli olan nokta Batl deer ve kurumlarn bat-d toplumlara empoze edilmekten vazgeilerek daha gereki ve ampirik ltlerin bu toplumlar deerlendirirken dikkate alnmasdr. Bu balk altnda incelenen dier bir konu da pozitivist siyaset teorisi ile modern toplum ilikisidir. Yazar burada ncelikli olarak modern toplumsal rgtlenme iinde demokrasi sorununa yaklam ele almaktadr.Pozitivizmi benimsemi olan siyaset bilimcilerin demokrasi sorununa nesnel, deneye dayal ve snanabilir genellemeler gelitirerek yaklatklarn ifade eder. Kkerin liberal demokrasi ile pozitivist teori arasndaki ilikide ele ald ilk konu, bu ilikinin rasyonalite ve ampirizm boyutlardr. Bu erevede yazar liberal demokrasinin rasyonel esaslara dayandrd yasama faaliyetinin insan zgrletirmeyi amaladn, bunun yannda bilimsel ilerlemenin de insan doa karsnda stn kld iin zgrletirdiini belirterek, pozitivizm ile liberalizm arasnda gerek epistemolojik boyutta gerekse bilim anlaylar boyutunda nemli benzerlikler bulunduunu sylemektedir. Fakat bu benzerlikler, yazar tarafndan yeterli derinlikte incelenmemektedir. Aydnlanma devriminin rnlerinden olan seklerlemenin pozitivizm ile ilikisi ve bunun siyaset bilimine yansmalarnn deerlendirilmemi olmas birinci blmn en nemli eksiklii olarak karmza kmaktadr. Kitabn ikinci blm (s. 67112) eletirel siyaset teorisi ne ayrlmtr. Pozitivist siyaset teorisine yneltilen eletirilerin ok farkl

196

Serdar Glener

kaynaklardan beslendiini belirten yazar, bu farkl kaynaklarn hangileri olduunu belirtmemekte ve bunlar arasnda herhangi bir ayrm yapmamaktadr. ncelikli olarak pozitivizmin kabul ettii bilgi teorisine yneltilen eletirileri konu edinmektedir. Ona gre pozitivizmin znenesne ayrmna dayanan bilimsel bilgi anlay ve bu bilgi anlaynn kabul etmi olduu insann her trl etkinliinden bamsz olan ve insann uygun metotlar kulland takdirde onu kolayca bilebilecei ve hkim olabilecei dncesi olduka sorunludur. Yazara gre bu sorun doa bilimlerinde olduundan belki de daha fazla olarak sosyal bilimler iin geerlidir. nk sosyal bilimler doa bilimlerinin kullanm olduklar epistemolojik ve metodolojik ilkeleri kullanamazlar. Nesneler dnyas ile hareketlerini belli amalara gre belirleyen insann dnyas birbirinden farkldr. Yazar bu iki dnyann birbirinden z olarak da farkl olduunu sylemektedir. Dolaysyla pozitivizmin kabul ettii gibi aralarnda herhangi bir ortaklktan bahsedilemez. Yazarn pozitivizmin eletirisi hususunda ele ald dier bir nokta ise metodoloji erevesinde yorumsama konusudur. lk olarak yorumsamann k noktasnn ncilin bir d aracya gerek olmakszn anlalabilecei ve yaama uygulanabilecei fikri olduunu, bunun zamanla kutsal metinler, hukuk ve filoloji alanlarna uygulandn belirtmektedir. Yorumsamann amacna da deinen yazar, bunu geleneksel inan ve kurallarn aktarlmas ve bunlarn gnn koullarna uygulanabilmesi olarak belirtir. Kker, metodunun siyaset teorisine uygulanmas konusunda; insann siyasal eylemini belirleyen iyi fikrini, bir siyasal eylemin olutuu tarihsel koullarn taycs olan dili analiz ederek anlamak gibi bir ama yklediini belirterek, eletirel teorinin yorumsamann pratik ilgisini brakarak zgrleimci bir ilgi kattn belirtir. Bunun yannda yorumsama metodu konusunda eletirel teoriyi, pozitivist teoriden ayran dier bir unsur olarak, insan hayatn anlaml klan modellerin (ya da sembolik sistemlerin) kabul ve ya reddi meselesi zerinde durmaktadr. Bu farktan hareketle, ideoloji olarak pozitivizm konusuna geer. Bu erevede bilimselcilik (scientism) zerinde durur. Eletirel teorinin pozitivizm eletirisinde nemli bir yer tutan pozitivist epistemoloji ve metodoloji anlayyla, toplumsal-siyasal rgtlenme arasnda gl bir ilikinin varolduuna ilikin kabuln varlna deinen yazar, siyaset teorisine toplumun acil sorunlarna zm bulma grevi yklendiinde, bunun da deerlerden arnm, nesnel, doru bilgiye ulama yolu olarak dier teorik giriimlere gre stn olduunu kabul etmenin, mevcut egemenlik ilikilerini merulatrmak anlamnda bir bilimci ideoloji olduunu belirtmektedir. Pozitivizme

197

ki Farkl Siyaset

byle bir adan yaklaldnda, eletirel teorinin de bir topya olmaktan ileri gidemediini de sylemektedir. Ayrca, eletirel siyaset teorisinin siyasal dnceler tarihini Eski Yunan Dncesinden balattn ve yaklamnn olumlu olarak deerlendirilebileceini ifade etmektedir. Yazar, siyaset ile etiin birbirinden ayrmasnn ve siyasetin, doa bilimlerinin teorik ve metodolojik ilkelerine uygun olarak ileyen bir bilim durumuna geldiini, bunun da bir devlet-sivil toplum (zel-kamusal ayrmna benzer olarak) ayrmasn ifade edebileceini sylemektedir. Daha sonra ise bu ayrmaya Adam Smith ile birlikte ekonomik bir ayrmann eklendiini belirtir. te burada eletirel teorinin eletirdii hususa deinir. Bu hususu pozitivizmin, yukarda bahsedilen ayrmaya dayanarak siyaseti insanlardan bamsz bir ey olarak ele almas ve bunu insanlar zerinde egemen bir g olarak sunmaya almas olarak belirtirmektedir. Buna karlk ise eletirel teorinin mevcut statkoyu zgrletirimci dorultuda hareket ettirdiini ve bunu yaparken de eski Yunan felsefesini ycelttiini syler. Ancak yazara gre bu zgrletirimci hareket, polis snrlar dnda bireyin varolamayacan varsayan eski Yunan felsefesinden farkl olarak gerekleir. Yazar, eletirel siyaset teorisinin modern toplumun, ekonomik, kltrel ve siyasal zmlemelerini pozitivist teoriden farkl olarak ele aldn dile getirmekte, bu farklln da eletirel teorinin zgrlk ve rasyonalite yaklamlarndan kaynaklandn belirtmektedir. Kkere gre eletirel teorinin serbestlik anlamyla snrl bir zgrlk anlayn savunan liberal teoriye zgrlk anlay konusunda ynelttii en nemli eletiri kiiliin doas, iyi yaam ve bunlarn geliebilecekleri toplumsal koullarn liberal teori tarafndan aklanamaddr. Bu erevede Arent ve Greenin grlerine de yer vermektedir. Ayrca yazar tarafndan eletirel siyaset teorisine ilikin ortaya konan nemli bir husus da; bu teorinin insanlarn fayda peinde kotuklar ve bu balamda birbirleriyle rekabet halinde olduklar kabul edilen toplumsiyaset anlay yerine, insanlarn anlamak zere bir araya geldikleri bir topluluk kavramn kabul ediyor olmasdr. Eletirel siyaset teorisinin, katlmc demokrasi anlayn ekillendirdii unsurlardan birisi olan rasyonaliteye ykledii anlamn liberal demokrasinin rasyonalite anlamndan farkl olduunu syleyen yazar, eletirel teorinin rasyonalite anlamn iletiimsel rasyonalite olarak, liberal demokrasininkini ise arasal rasyonalite olarak adlandrmaktadr Yine yazar, eletirel teorinin demokrasi anlaynn her trl rgtsel ilkeyi amaya dnk hareket ettiini belirtmektedir.

198

Serdar Glener

Sonu (s.112117) blmnde yazar pozitivist ve eletirel siyaset teorilerine ilikin bir zeti, bilgi teorisi (epistemoloji) ve felsefe erevesinde yapmaktadr. Bilgi teorisine ilikin olarak nceki blmlerde de deinmi olduu nokta zerinde durmaktadr. Bunlardan birincisi, insann yaratt dnyann, nesneler dnyasndan farkl olan bir dil ve simge sistemine dayanmas, dolaysyla da toplumsal ve siyasal gerekliin insan dnda varolan bir nesnel gereklik olamamasdr. nk bu alan insan tarafndan oluturulup yine insan tarafndan deitirilmektedir. Bu nedenle doa bilimlerine uygun olarak bir siyaset bilimi oluturmak doru deildir. kincisi; siyaset bilimi genel yasalara varmay hedefleyemez. nk her toplum zgl bir dilin, simgeler sisteminin ve ya kltrn rn olarak tarih iinde yer alr. nc ve son olarak ise siyaset bilimi aklamaya deil anlamaya ynelmek durumundadr. Yazar, felsefe bal altnda ise eletirel teorinin insann zgrlemesi nndeki her trl toplumsal-siyasal oluumun deitirilmesi gerektiini ve bu erevede insann iyiyi her tarihsel durum ierisinde kendi zgr iradesi ile yaratabilmenin koullarn aramas gerektiini savunmaktadr. Sonu Levent Kkerin bu kitab dil ve slup olarak fazla yaln ve akc bir nitelik tamamaktadr. Kullanlan bilimsel ifadeler okuyucuyu zorlamakta dolaysyla daha dikkatli bir okumaya sevk etmektedir. Ayrca bu kitab okumak isteyenlerin, zellikle pozitivist teori konusunda nceden temel baz bilgilere sahip olmalar gerekmektedir. Sanrz bu kitab esas ilgin klan noktay konusu oluturmaktadr. Kitap, Mevcut siyaset teorisinin (yani pozitivist teori) bir kriz iinde olduunu belirtmekte bu durumu da pozitivist teorinin iliki iinde bulunduu liberal demokrasi ile ilikilendirilmektedir. Kanmzca bu ilikinin boyutlar yeterli dzeyde irdelenmemektedir. Pozitivist teoriye yneltilen eletiriler ise eletirel teori bal altnda incelenmektedir. Yazar her iki teoriyi de iki ayr blm olarak inceleme yoluna gitmitir. Fakat bu teoriler farkl blmlerde ele alnmak yerine bir arada incelenmi ve farkllklar bir arada belirtilmi olsaym, sanrz okuyucunun konuya hkimiyeti daha fazla olabilirdi. Aslnda yazar, zaman zaman geri dnler yaparak konuya ilikin tekrarlar yapmaktadr ancak bu geri dnler yetersiz kalmaktadr. Ayrca konuyla ilgisi olan ahsiyetlere ska deinilmesi baz yerlerde konudan kopulara neden olabilmektedir.

199

ki Farkl Siyaset

ki Farkl Siyaset belki de bugne kadar zerinde fazlaca durulmayan bir konunun karlatrmal bir yntemle akla kavuturulmas asndan olduka nemli bir kaynak niteliindedir. zellikle pozitivist teorinin genel olarak sosyal bilimler zel olarak ise siyaset bilimi zerindeki etkisinin anlalabilmesi iin mutlaka okunmal ve deerlendirilmelidir.

200