SAYISAL HABERLEME ADC

Hazrlayan: Yrd. Do. Dr. Selva RK

Kullanlan Ders Kitab: letiim Sistemlerinin Temelleri, John G. Proakis, Masoud Salehi Dersin Amac Saysal haberlemenin kavram ve tekniklerini anlamak, ve bunlar saysal haberleme sistemlerinin analiz ve dizaynna uygulamak. Dersin Hedefi 1. rnekleme teknikleri bilmek, Minimum rnekleme frekansn hesaplamak. 2. Nicelemeyi ve etkilerini anlamak. 3. Hat kodlama tekniklerini aralarndaki farklar ile anlamak ve g spektrumlarn hesaplamak. 4. Nyquistin sfr giriim ltn ve darbe ekillendirmeyi anlamak. 5. Uygun szge kavramn anlamak ve uygun szgeci farkl modlasyon teknikleri ile kullanarak bit hata olasln hesaplamak. 6. BPSK, QPSK ve BFSK sinyalleri iin bant genilii ve bit hata olasl takaslarn hesaplamak. 7. Haberleme sistemlerinin tasarmndaki temel takaslar tanmlayabilmek. 8. Haberlemenin gncel konular hakknda bilgi sahibi olmak.

HABERLEME
Haberleme: Her trl bilgi aktarmnn belirli mesafeler zerinden yapay tehizat kullanlarak yaplmas Haberleme Sisteminin Blok emas

Saysal Haberleme- Giri

Sinyaller: bilgi tayan fonksiyonlar Analog: Btn anlarda tanmlanm, herhangi bir deer alabiliyor Saysal: Belirli zaman anlarnda tanml, belirli deerler alabiliyor.

Saysal Haberlemenin Dezavantajlar Daha fazla bant genilii ister Ancak, veri sktrma ile bant genilii azaltlabilir. Alclar daha karmaktr Alcda eitli e zamanlamalar gerekir

Saysal Haberlemenin avantajlar Daha dk maliyetli Daha kolay ilenebilir (Sinyal ileme ile sistem performansnda iyiletirme yaplabilir.) Kaynak Kodlama : bant geniliini drr Kanal Kodlama : bit hatasn azaltr Gvenlik kodlama: Kripto Tekrarlayc kullanlabilir: Grlt mesafe ile birikmez Grlt ve giriimden daha az etkilenme Sadece belirli sayda seviyeyi bir birinden ayrmas gerekiyor. Hata dzelten kodlama kullanlabilir. Tasarm esneklii daha ok

SAYISAL HABERLEME SSTEM

ADC Kaynak Kodlama Gvenlik Kodlama oullama Kanal Kodlama Modlatr

DAC

Kaynak Kod zc

Gvenlik Kod zc

oullama kma

Kanal Kod zc

Demodlatr

CODEC

MODEM

ADC: Analog Saysal Dnm

rnekleme Kuantalama Kodlama

ADC

rnekleme
rnekleme: Analog aretlerden belirli zaman aralklarnda alnan rnek deerleriyle ayrk zamanl bir sinyal elde etme Minimum rnekleme frekans (fs= 1/Ts): aretin tad bilgide kayp yaratmayan en dk rnekleme frekans (iaretin deiim hzna bal)

deal Drt rneklemesi

x(t)

xs(t)

=
=

= . =

. . =

. . .

 =
=

. . . )

= .

Nyquist kriteri: rnekleme frekansnn analog iaretin maksimum frekans deerinin iki katna eit veya byk olmas art. 2. W Hz frekansna bant snrl bir sinyal iin, 2.W Hz rnekleme frekansna Nyquist frekans veya hz denir. Eer bir sinyal Nyquist hzndan daha dk bir hzda rneklenirse, spektral rtme meydana gelir.

Pratikte sinyaller zaman snrl olduklarndan genellikle tamamen bant snrl deildir. Bu yzden bir miktar rtme meydana gelir. Bunu nlemek iin, rneklenecek sinyal LPF den geirilip nemsiz saylabilecek yksek frekans bileenleri atlarak bant snrl hale getirilir ve ondan sonra uygun hzda (Nyquist hzndan biraz daha yksek) rneklenir. Bu alak geiren filtreye rtme nleyici szge denir.

Sinyalin Yeniden Oluturulmas

= . = .

. . .

= ()

 = =

. . . ( . ) . ( . )

Pratikte ideal filtre olmad iin yeniden oluturma filtresinin kma ve inmesi iin band braklmas gerekir. >2.W 2,2.W

Doal rnekleme
deal rneklemede kullanlan drt fonksiyonu matematiksel bir modeldir, pratikte karl yoktur. Bu nedenle drt yerine ok dar bir kap fonksiyonu ile rnekleme yaplr.

x(t)

xs(t)

= =
=

= ( ) = . (. )

 = . = . . . .

( . )

= . .

. . . ( . )

 =
=

. . . . . . . . . ( . )

. .

Dz Tepeli rnekleme
Doal rneklemede rnek tepelerinin dz olmamas sonraki adm olan kuantalamay zorlatrr. Alnan rnek deerlerinin gerek darbeler ile temsil edilmesine, dz tepeli rnekleme denir. rnekle ve tut devresiyle yaplr. (Buna ayrca Darbe Genlik Modlasyonu (PAM) da denir.)

x(t) ik(t)

h(t)

xs(t) 2

= . . . .2.../2

h(t)

 = [ .ik(t)]
= . [ ()] = . . ( . )

|H(f)|

Grld gibi x(t) sinyali zerinde Genlik Bozulmas ve de /2 lik bir gecikme meydana getirmi oldu. Bu bozulmaya Aklk Etkisi denir.

x(t) sinyalini geri elde etmek iin xs(t) sinyali LPFten geirilirse elde edilen sinyal artk x(t) deil x(t)*h(t) olacaktr. Aklk etkisinden kaynaklanan bozulma transfer fonksiyonu 1/H(f) olan bir yeniden oluturma filtresi veya LPF ve transfer fonksiyonu 1/H(f) bir denkletirici ile dzeltilebilir.

Kuantalama
rnekleyici k genlii hala sreklidir, rneklerin genlik deerleri analog iaretin rnekleme anndaki deere eittir. Mmkn deerlerin says sonsuzdur. Herhangi bir deer alabilir. Saysal sinyal olarak gnderebilmek iin, mmkn seviye saysn snrlamak gerekir. Nicemleme (Kuantalama) rnek deerini bir kurala gre yuvarlatma ilemidir. Bu ilemde rnek deerleri daha nceden belirlenmi snrl saydaki seviyeden en yaknna ekilir, bylece genlik seviyesinde ayrklk salanr. Kuantalama seviyeleri arasndaki mesafe adm aral () olarak adlandrlr. Herbir rnei temsil etmek iin kullanlan bit says n ise verimli bir iletim iin kuantalayc seviyelerin says L =2n dir. Bit says ne kadar ok ise o kadar kalite artar. Buna mukabil de ihtiya duyulan bant genilii artar: Tipik olarak Telefon sistemleri 8 bit znrlk kullanr. 64 kbps (8 kHz rnekleme hz) CD alclar kanal bana16 bit znrlk kullanr. 1.4112 Mbps (44.1 kHz rnekleme hz, 2 kanal)

Birbiimli (Uniform) Kuantalama

Adm aral sabittir. Birbiimli nicemleyiciler, giri sinyalinin uniform olmas durumunda optimumdur. (rn: Grnt iareti) Giri iareti (-Xm,Xm) aralnda deer aldnda, L seviyeli birbiimli kuantalaycnn adm aral = 2. /L Orta basamakl ve orta ykseltili kuantalayclar:

Kuantalama hatas: iaretin gerek deeri ile kuantalanm deer arasndaki fark = = () Orta basamakl birbiimli kuantalayc hatas:

Kuantalama hatasnn olaslk younluk fonksiyonu:

Ortalama karesel kuantalama hatas: =

2

2 1 2 . . 2

2 12

2 3.2

Giri deerleri dzgn dalml, benzer ekilde

2 =
2. 12
2

aret grlt oran (SNR)

= 10. log

2 2

= 20. log = 6,02. dB

Kuantalayc seviyelerinin gsterimi iin kullanlan her bir bit iin iaret kuantalama grlts orannda 6,02 dB lik bir art oluyor.

Birbiimli Olmayan Kuantalayclar

Ses gibi bir ok sinyal, dzgn dalml deildir. Genliin sfra yakn bir seviyede olmas uzak olmasndan daha olasdr. Birbiimli olamayan kuantalayclarn seviyeleri eit aralkl deildir. rnein ses iareti iin, dk genlikler iin daha kk adm aralklar, yksek genlikler iin daha byk adm aralklar kullanlr. Aralklar, belli bir sinyal iin SNR i optimum yapacak ekilde seilebilir.

Sktrma Genletirmeli (Compounding) Kuantalama

Birbiimli olmayan kuantalayc tasarm ve gerekletirmesi zor. Bir sktrc yardmyla sk rastlanan dk genlikli deerleri aras alrken dk olaslkl yksek genlik deerlerinin aras sktrlr. Giri iareti dzgn dalml hale gelir. Sktrc (Compressor) ADC (Birbiimli kuantalama)

DAC

Genletirici (Expander)

Ses iaretinin genel istatistikleri dikkate alnarak Avrupa da A kural, Kuzey Amerikada kural olarak bilinen iki sktrc karakteristii tanmlanmtr.

Gnmzde logaritmik sktrc ve genletirici yerine gerekletirmesi daha kolay olan paral dorusal sktrc ve genletirici kullanlr.

Kodlama
Nicemleyici k L mmkn sinyal seviyesinden biridir. Eer ikili transmisyon kullanmak istiyorsak, her bir nicemlenmi rnei n-bit binary kelimeye dntrmeliyiz. Kodlama her bir nicemleme seviyesine farkl bit dizileri atanma ilemidir. Seviyelerin bitlere atanmas farkl ekilde yaplabilir. kili kodlama Gray kodlama L =2n n=log2L kili bit hz (Bit rate) r = fs.n bit/sn (bps) (rnek/sn).(bit/rnek)

PCM (Darbe Kod Modlasyon)

PCM esasnda kuantalanm iaret rneklerinin saysal kod szckleri ile gsterim ilemi olmakla beraber ou zaman analog bir iaretten balayp saysal kod szcnn oluturulmas ilemlerinin tamam bir btn halinde PCM sistemi olarak adlandrlr.

DPCM (Farksal Darbe Kod Modlasyon)

PCM de kuantalama her rnek iin bamsz yaplr. Daha nceki rneklerin yeni rneklerin kuantalanmasnda bir etkisi olmaz. Ancak band snrl bir iaret Nyquist kriterine gre rneklendiinde, rneklenen deerler ilintilidir. Bu bilgi PCM sisteminin performansn arttrmak iin kullanlabilir.

DPCM birbirini takip eden iki rnek arasndaki fark kuantalar. Bu rnekler arasndaki ilinti yksek olduundan bunlarn farklar kk olacaktr. Bu yzden kuantalamada daha az bite ihtiya duyulur. Bylece DPCM ile daha dk bit hzlarnda PCM performansna ulalr.

DM (Delta Modlasyon)
Basit bir DPCM eididir. 1 bitlik (sadece 2 kuantalama seviyesi) bulunan bir kuantalayc kullanr. - veya + deerlerinde iki seviye. Her rnek bir ncekine gre bir adm arttrr veya azaltr.

ADM (Uyarlanr Delta Modlasyon)

DM de adm byk seilirse, iaretin az deitii yerde tanecikli grlt (ripple), adm kk seilirse iaretin hzl bir deiiminin takibinde gecikme grlr. Adm bykl giri iaretindeki deiimlere gre ayarlanr.

PWM (Darbe Sre Modlasyon) ve PPM (Darbe Yeri Modlasyon)

PPM, PAM ve PWM e gre daha dk gle alr. PPM dorusal olmad iin frekans spektrumu zor. Grlt ynnden PPM en iyisidir. Performans FMin performansna benzer.

TDM