1. Blm r. Gr. Dr.

Halil Tosun BYOTEKNOLOJNN TANIMI TARHES VE UYGULAMA ALANLARI Biyoteknoloji: Mikroorganizma, hcre veya doku kltrlerinden veya mikrobiyal metabolitlerden, mikrobiyoloji, biyokimya ve mhendislik bilimlerinin kullanlarak deerli rnlerin elde edildii interdisipliner bir bilim daldr. Biyoteknoloji mikroorganizma, enzim ve bunlarn sistemlerinin retim ve hizmet sektrlerinde kullanlmas olarak tanmlanmaktadr. Gelimi ve gelimekte olan lkelerde giderek byk nem tayan Biyoteknoloji alanndaki aratrma ve eitim almalar ulusal ve uluslararas rgtlerce desteklenmekte; baz lkelerde bu alanda yaplan byk yatrmlarla bu lkeler dnya liderliine soyunmaktadr. Trkiyede de Devlet Planlama Tekilat tarafndan Biyoteknoloji 2000li yllarn bilimi ve anahtar endstri olarak ilan edilmi ve nmzdeki yllarda biyoteknoloji sektrnde dier sektrlere gre ok daha fazla gelime beklendii kaydedilmitir. Biyoteknoloji ok disiplinli ve geni kapsaml bir bilim daldr. Bu nedenle disiplinler aras ortak almalar nem tamaktadr. Biyoteknolojinin birok alanda, gerek sanayi boyutunda, gerekse bilimsel boyutta ok geni uygulama alanlar

bulunmaktadr. Eski alardan beri bilinen klasik alkoll ikiler vb. retimlerinden, gnmzde teknolojik gelimelerin nda yeni ve spesifik rnlerin retimine kadar birok alanda kullanld gda sanayi, biyoteknolojinin en nemli uygulama alanlarndan birisini oluturmaktadr.

Biyoteknoloji tarihsel geliim sreci gz nne alndnda iki kategoriye ayrlr. Geleneksel biyoteknoloji ve Modern biyoteknoloji.

Geleneksel biyoteknoloji : Biyolojik sistemler (genellikle bakteri, maya, mantar) hibir modifikasyona uramadan aynen kullanlr. Ekmek, peynir, alkol, eitli alkoll ikiler, sirke, yourt gibi maddelerin retilmesinde teknolojisi arlkl olup buna ynelik retimi kullanlr. Fermantasyon kapsamaktadr. Modern

Biyoteknoloji ise genetik mhendislii tekniklerinin kullanlarak biyolojik sistemlerin modifikasyona uratld (mutasyon ve rekombinant DNA teknolojisi) ve kan proteinleri, insan kan serumu, insan hormonlar, inslin, biyoteknolojik alar gibi yararl rnlerin eldesine olanak veren bir alandr. Gnmzde her iki alanda kullanlmaktadr. Biyoteknolojik ilemlerin byk ounluu substratn mikroorganizma hcreleri tarafndan rne dntrlmesini ierir. Bununla birlikte hedeflenen rn bazen mikroorganizma hcresinin kendisi bazen de mikrobiyal bir metabolit olabilir. Ayrca substrattan hedeflenen rnn eldesinde mikrooganizmann kendisi kullanlabilecei gibi serbest veya immobilize enzimler kullanlarak ta rn elde etmek mmkndr. Bu srete biyoteknolojik ilemler aadaki uygulamalar kapsar: Uygun rnn belirlenmesi Belirlenen rn iin uygun mikroorganizma sularnn belirlenmesi Mikroorganizma ile ilgili izolasyon, saflatrma, mutasyon ilemleri ile yksek verim elde edilecek mikroorganizma sularnn seilmesi Hammadde ieriinin formle edilmesi lemin gerekleecei biyoreaktrlerin dizayn Biyoreaktr ilemlerinin optimizasyonu Elde edilecek rnn yksek verimle geri kazanlmasn salayacak izolasyon ve saflatrma yntemlerinin saptanmas, gelitirilmesi ve optimize edilmesi Elde edilen rnn kalite kontrol, paketlenmesi ve tketiciye sunulmas

BYOTEKNOLOJNN TARHES Biyoteknolojinin tarihesi izelge 1.1.de zetlenmitir. Ekmek mayalanmas Alkolik mayalanma Sirke yapmnn renilmesi Mezopotamyada arap retimi Smerler , Babiller ve Msrllar Tarafndan Bira retimi Etanol retimi Sirke retimi (endstriyel) Kltr mantar retimi Mikrobiyal yoldan st asidi retimi M.. 3000 M.. 3000 M.. 3000 M.. 2000 M. .300 1150 14,yy 1650 1881

Alexander Fleming petri kaplarnda bir para kfle evrelenmi blmde tm bakterilerin ldn kefetti. Bylece penisilin dnemi balad. Fakat 15 yl sonra tbbi kullanm iin uygun duruma geldi. 1928

Proteinler ve DNA eitli laboratuvarlarda allmaya baland. Molekler biyoloji terimi gndeme girdi. 1938 1941

Bir gen bir enzim hipotezi ortaya atld

Rockefeller vakf Meksika hkmeti ile ibirlii yaparak Meksika Tarm Program balatld. Bu yabanc yardmyla yaplan ilk bitki slah almas olarak biyoteknoloji tarihinde yerini ald. 1943 1953

Kortizon byk lekte retilen ilk rn

DNA ile yaplan yaygn almalar

1953 1976

Genetik mhendislii ile gelitirilmi insan insulinin bakteri tarafndan retilmesi Bcek, bakteri ve virslere direnli bitkilerin toprakta yetitirilmesi almalar 1985 1986 1982

lk rekombinant a (sarlk, Hepatit B)

lk genetii deitirilmi hayvan olarak meme kanseri almalarnda kullanlan fare iin patent alnmas 1988 1990

lk baarl gen terapi almasnn yaplmas

lk genetik mhendislii ile gelitirilmi domatesin dnya gda rgt tarafndan kabul 1994 1996 1997 1998 1999

Biyosensrlerin kullanlmas Dolynin yaplmas Ebriyonik kk hcre retimi Deli dana hastal iin hzl ve hassas tan sisteminin gelitirilmesi

Yukarda verilen tablodan anlald gibi biyoteknoloji 1940l yllara kadar mikroorganizmalarn hibir modifikasyona uratlmadan aynen kullanld bir dneme sahiptir. Bu dnemde biyoteknoloji bilimi ekmek, peynir, alkol, eitli alkoll ikiler, sirke, yourt ve yerel fermente rnlerin eldesi ile ilgili idi. Bu dnem fermantasyon teknolojisi arlkldr. Geleneksel biyoteknoloji olarak ta adlandrlr. 1940-1975 yllar ise biyoteknolojik uygulamalarn endstriyel anlamda geniledii bir dnemdir. Antibiyotiklerin kefi, virs alarnn retimi, enzimlerin retimi, protein, karbonhidrat, organik asitler, alkol vb. retimi, biyogaz retimi vs. Bu dnemde de mikroorganizmalar zerinde ve bunlarn genomlarnda kkl deiiklikler yaplmad

iin bugnk anlamda kullanlan biyoteknolojik uygulamalar pek kapsamamaktadr. Bu nedenle bu dnemde fermentasyon teknolojisine dayanmaktadr. 1975li yllardan gnmze geldiimizde ise gelimi ve modern tekniklerin biyolojik sistemlere uygulandn grmekteyiz. Bu dnemde rekombinant DNA teknolojisi ile

mikroorganizmalardan yararl rnler elde edilmitir. Genetik mhendislii ve molekler genetik bilgilerinin biyoteknolojiye uygulanmas ile insan inslini, hayvan alar, byme hormonlar retimi mmkn olmutur. Bu dneme Modern biyoteknoloji denmektedir. BYOTEKNOLOJNN BALICA UYGULAMA ALANLARI Biyosre Teknolojisi Alkoll ieceklerin retimi Antibiyotik retimi Memeli hcre kltrleri Yeni rnlerin retimi (r: Polisakkaritler) la retimi Organik zc retimi (r:Aseton, butanol) Protein bakmndan zenginletirilmi gdalarn retimi retim kapasitesi art iin fermantasyon tasarm optimizasyonu

Enzim Teknolojisi zgn kimyasal reaksiyonlar iin kullanmlar Enzim immobilizasyonu (tutuklanmas) Yar sentetik penisilin retiminde Niasta ve selloz hidrolizinde Biyolojik analizler iin sensrlerin oluturulmasnda Atk Teknolojisi

Atklarn yeniden kullanlabilmesi Atklardan yeni rnlerin retilmesi (r: alkol)

evre Teknolojisi Kirliliin kontrol Atk toksinlerin uzaklatrlmas Dk dereceli madenlerden ve madencilik endstrisi atklarndan metallerin geri kazanlmas Yenilenebilen Kaynaklar Teknolojisi Kimyasal ham madde ve etanol, metan ve hidrojen retimi iin lignoselllozik kullanlmas Bitki ve hayvan materyalinin tamamnn kullanlmas materyalin yenilenebilen enerji kayna olarak

Ziraat ve Hayvanclk Besin deeri yksek, hastala direnli, strese toleransl kalitede ve verimde genetik mhendislii ile yksek

gelitirilmi

bitkilerin oluturulmas Salk Yeni ilalarn oluturulmas lalarn sadece hastalkl blgeye ulamasnn salanmas Hastalk tanlarnn gelitirilmesi Alarn gelitirilmesi nsan genomunun anlalmas Gen tedavisi Hayvanclkta rn artrmn salamak

Bu snflandrma rn baznda tasnif edilirse biyoteknoloji u alt dallara ayrlr. Farmasotik Biyoteknoloji: mmunomodlatrler, byme hormonlar, kan proteinleri, antibiyotikler, antikanser ajanlar, alar, gen terapisi. evre Biyoteknolojisi: Biyolojik su artma sistemleri, biyoremidasyon, biyodegredable polimerler Tarmsal Biyoteknolojisi: Genetii deitirilmi organizmalar, biyoinsektisidler, biyotoksinler Biyoelektronik: Biyoip ve biyosensrler Kimyasal Biyoteknoloji: Endstriyel enzimler, organik asitler, amino asitler

Kaynaklar: Biyoteknoloji I: Ayegl Topal Sarkaya. stanbul niversitesi.

Molekler Biyoloji ve Genetik Blm. Biyoteknoloji: Azmi Telefoncu. Ege niversitesi Basmevi. Bornova, zmir. 1995 Basic Biotechnology. John Bulock, Bjorn Kritiansen. Academic Press. Orlano, Florida. 1987. Biomolecular Engineering, Hyun Gyu Park Lecture Note 1. Introduction to molecular biotechnology,Ch1. The molecular biotechnology evolution