T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

ARATIRMA TEKNKLER

ANKARA 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. ARATIRMA TEKNKLER.............................................................................................. 3 1.1. Bilim ve Bilimsel Bilgi ................................................................................................. 3 1.2. Bilimsel Aratrmann Ama ve eitleri ..................................................................... 6 1.3. Aratrmann Planlanmas ............................................................................................. 8 1.4. Aratrma Yntemleri ................................................................................................... 9 1.4.1. Deneysel Aratrma Yntemleri ............................................................................ 9 1.4.2. Alan Aratrmalar ............................................................................................... 10 1.4.3. Tantc Aratrmalar............................................................................................ 10 14.4. statistik Aratrmalar .......................................................................................... 11 1.5. Veri eitleri ve Veri Toplama Yntemleri................................................................ 11 1.6. Anket Formlarnn Hazrlanmas. ............................................................................... 12 1.7. Verilerin Dzenlenmesi ve Analizi............................................................................. 17 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 27 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 30 2. RAPOR YAZMA ............................................................................................................... 30 2.1. Aratrmann Ksmlar ............................................................................................... 30 2.2. Kaynak ve Dipnot Gsterme Kurallar ....................................................................... 35 2.3. Metin Aktarmlar ....................................................................................................... 37 2.4. Tablo ekil ve Grafikler.............................................................................................. 38 2.5. Etkili Yazma ve Yazm Kurallar................................................................................ 38 2.6. Noktalama aretleri.................................................................................................... 40 2.7. Bitiik Yazlmas Gereken Kelimeler ......................................................................... 47 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 50 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 51 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 53 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 56 KAYNAKLAR....................................................................................................................... 57

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK Temel dzeyde aratrma yapmak Genel Ama: Aratrma yntem ve tekniklerini renerek, aratrmay raporlatrabileceksiniz. MODLN AMACI Amalar: 142EB0001 Tm alanlar iin ortak Tm dallar iin ortak Aratrma Teknikleri Aratrma yntem ve tekniklerinin retildii renme materyalidir. 40/16

Aratrma yntem ve tekniklerini renebileceksiniz. Yaptnz aratrmalar yazm kurallarna uygun olarak rapor haline getirebileceksiniz.
Ortam: Snf, iletme, ktphane, ev, bilgi teknolojileri ortam, kendi kendinizle ve grupla alabileceiniz tm ortamlar. Donanm: Snf, televizyon, VCD, DVD, bilgisayar, ktphane vb. materyaller Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra, verilen lme sorular ile snf iinde oluan tartmalar ve karlkl fikir alverileri sonunda kendinizi lerek deerlendireceksiniz.

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, Toplumsal gelimenin, refah ve huzurun, gelecee gvenle bakabilmenin yolu, bilgiden geer. Ancak doru ve faydal bilgiye ulamay baaranlar yeryznde bireysel ve toplumsal gelimeyi yakalayabilir ve yarnndan emin olabilirler. Bu amala her bireyin ve toplumun yapmas gereken bilgi edinme srecinde geride kalmamak ve bu srete varabilecei en st noktaya varmaktr. Gnmzde bilginin gcnn her trl alana hakim olmas, bir anlamyla bilgi a ierisinde yayor olmamz bilgi ihtiyacnn nemini daha da artrmaktadr. Bu amala hedef her alanda gerekli olan bilgiyi mmkn olan en ksa zamanda elde etmek ve yarnlara daha gvenle bakabilmek olmaldr. Elinizdeki bu modl; bilimsel aratrma kavram, bilimsel aratrma yntemleri, bilimsel verilerin deerlendirilmesi, yorumlanmas ve raporlatrlmas ile ilgili bilgi ve becerileri kazandracaktr. Gnmzde bilim dallarnn okluu ve bilgi eitliliinin fazlal nedeniyle modlde verilen yntemler tm alanlarn ortak kullanabilecekleri genel bilgileri iermektedir. Bu aratrma yntemlerinin kendi alannza uygulanmas noktasnda gayretli olmanz ve retmenlerinizin ynlendirmelerine riayet etmeniz kendi meslek alannzda geliiminiz asndan faydal olacaktr. Bilgi anda hak ettiimiz liderlii yakalamamz sadece gayret ve samimiyetimize baldr. Bu yzden renmekten asla vazgemeyiniz. Baarlar

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1

AMA
Aratrma yntem ve tekniklerini renebileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizde bulunan bir laboratuvar ortamn gezerek yaplan deneyleri gzlemleyiniz. Gzlemlerinizi yazarak snf arkadalarnzla paylanz. Sosyal bilimler veya fen bilimleri alanlarnda aratrma yapan bir kiiyle, yapt aratrmann ama ve yntemlerini ieren bir grme yaparak elde ettiiniz bilgileri yaznz.

1. ARATIRMA TEKNKLER
1.1. Bilim ve Bilimsel Bilgi
Bu balk altnda anlatlanlar ok genel anlamda bilimsel bilgi ve bilimin tarihsel sre ierisindeki ksa geliimini aktararak, renme merakn artrmak ve bilimin geliim srecine ilgi uyandrmak amacyla dile getirilmitir. nsanolu varolal beri zerinde yaad dnyay, evresini kuatan evreni ve hayat anlamlandrma abas ierisinde olmutur. Varl anlama ve yaam anlamlandrma abas insanolunun yeryzndeki servenini ekillendiren en temel etken olmutur. Yeryznde yaamn kolaylatrma, gemii ve gelecei anlamlandrma abas iersinde olan insan srekli renmeye ve bilgi edinmeye gayret etmitir. Bu gayret sonucudur ki, insanla ait bilgi birikimi bin yllar bulan bir dnemden gemi ve gnmze kadar ulamtr. nsanla ait olan bu bilgi mirasnda her millet kendi zelliklerine gre pay sahibi olmu ve mirasn geliimine katkda bulunmutur. nsanla ait bilgi mirasna medeniyet diyecek olursak, tarihsel sre ierisinde u tespiti yapabiliriz. Medeniyet bir bayrak yar gibidir. Bayrak yarlarnda bir koucu bayra alr, belirli bir mesafe gittikten sonra bir bakasna devreder ve yar bylece srer. Medeniyet yar da buna benzer. Dnya zerindeki bilgi miras bir toplumun elinde ekillenir, belli bir dnem geliir ve zaman gelince bir baka topluluun eline geer, o toplum da geliir ve yine devredilir. Bu byle devam edip gider. Burada, anlatlan dnyamzn gereidir. Bilgi bir dnem Hint ve inde, bir dnem Arabistan ve Msrda, bir dnem Trklerde en yksek devrini yaam ve bayrak baka toplumlara teslim edilmitir. Bu insanlk mirasnda Asteklerden Babile, Smerlerden Perslere Yunandan Romaya ve daha sayamadmz birok toplulua ait katklar bulunmaktadr.

u anda dnya zerinde bu medeniyetin taycs durumunda olan topluluk ise bat adn verdiimiz milletler grubudur. Bat insanla ait bilgi mirasn esasen 16. yzyllarda eline alm ve bugnlere kadar tamtr. Bir gn onlarda bayra bir baka medeniyete teslim edeceklerdir. Batnn elinde ekillenen bilgi medeniyetine en genel anlamda pozitif bilim denmektedir. Pozitif bilimin kkleri doal olarak ok eskilere dayansa da Avrupa da geliimi Galileo ile balatlabilir. Galileo yapt aratrmalarla insanla yeni ipular sunmu ve dnya zerinde ok ciddi deiimlere sebep olacak bilgi srecini balatmtr. Galileonun bulduu eylemsizlik kuram batllarn tasavvur ettikleri evren anlayn kkten deitirmi ve batda ciddi bir zihinsel deiimin temellerini atmtr. Eylemsizlik kavramyla yola kan Galileo dnyann dnebileceini anlam ve bunu bir iddia olarak ortaya atmtr. O zamana kadar dnyay evrenin en altnda duran sabit bir Resim 1: Galileo ve Engizisyon yer olarak dnen batl zihniyeti bu bulguyla ciddi sarsntlara maruz kalm ve hatta bu byk bilim adamn engizisyon mahkemelerinde yarglayarak idamn istemilerdir. Galileo da basklar karsnda geri adm atarak dnyann dnd iddiasndan vaz gemitir. Dnyann dnyor olmasnn Avrupada bu kadar ciddi etkiler yapmasn anlamak bizim medeniyetimiz iin zordur. nk bizdeki evren anlay batdakine benzemez. Galileonun engizisyonda yargland dnemlerde bizler zaten Dnyann dndn biliyor ve hatta yldzlarn ve Gnein hareketlerini tesbit etmeye alyorduk. Bu yzden bu bilgi bizim iin yeni deildi. Ayn zamanda bizi etkilememesinin bir dier nedeni ise bizdeki dini anlayn Hristiyanlktan farkl olmasyd. Bizdeki dini anlay belirli bir evren tipini zorunlu tutmuyordu. Hristiyan inanna gre dnya evrenin en alt katyd ve zaten aalk olan insan burada yayordu. Evrenin en stnde ise tanr bulunuyordu ve tanr ile insann arasnda bulunan dier katlarda yce insanlar yani rahipler ve ruhban snf bulunuyordu. Bu snf insanla tanr arasnda araclk vazifesini yerine getiriyor ve tanrnn isteklerini insana, insann isteklerini ise tanrya iletmekle grevli bulunuyorlard. te bu dini inantan dolaydr ki, Galileonun ortaya att dnceler Avrupada ciddi sarsntlara yol am ve bilim kiliseyle mcadele etmek zorunda kalmtr. Kendi kutsal konumlarn kaybetmek istemeyen ruhban snf bu yeni grlere kar mcadele etmitir. Galileonun bulgularyla beslenen yeni fizik anlay Nevtonla en kusursuz dnemine ulamtr. Nevtonun bulgularyla insanlar artk evreni tamamen zebileceklerine ve hatta ele geirebileceklerine inanmlardr. Nevtonun kurduu mekanik fizik anlay unu gerektiriyordu. Eer biz nedenleri bilirsek her eyin zmne ulaabilir ve evrenin btn srlarn zebiliriz. Bu fizik anlayyla yanlmaz ve kesin dorularn varlna ve evrenin tm srlarnn zlebileceine inanlmaya balanmtr. 4

te dnyann hibir yerinde ve hibir zaman deimeyecek kesin ve yanlmaz dorularn elde edilebileceini iddia eden bu bilim grne pozitif bilim denmitir. nsanlk pozitif bilimin verdii inanla evrenin btn srlarn zebileceini dnm, gemi ve gelecee dair tm srlarn insan akl ve abasyla elde edilebileceine inanmtr. Bugn hala bilime dair birok tanmlama ve tespit bu pozitif bilim inancna bal olarak ortaya konmakta ve anlatlmaya allmaktadr. Pozitif bilim inanc ierisinde bilim eitli zelliklerle tanmlanr. Bu zellikler unlardr: Nesneldir; bilimin bulgular kiisel gr ve beenilerden uzaktr. Herkes tarafndan ortak olarak gzlemlenebilecek ve deerlendirilebilecek dorular ierir. Mantksaldr; bilimin bulgular akla ters dmez. Genelleyicidir; bilimin bulgular ayn durumdaki tm olaylar iin geerlidir. Bulgular btn ierir. Salam ve deimez gereklerdir; bilimsel bilgiyle elde edilen veriler zaman ierisinde deimez. Tutarl ve kalcdr. Bilime ynelik bu tr zellikler uzun bir sre varln ve inandrcln korumutur. Bahsedilen bu zellikler pozitif bilim grnn bir sonucu ve karmlardr. Pozitif bilim ise yerini 19. yzyln sonlarnda ve 20. yzyln balarnda daha farkl ve deiik grlere brakmtr. Pozitif bilim inancndaki en kkl deiimi Einstein ve Maks Plank yapmtr. Bu iki byk bilim adam pozitif bilimin evreni zecei ve deimez dorular bulabilecei inancn deitirmilerdir. Einsteinin Rlativitesi ve Maks Plankn Kuantum Fizii insanln bilim anlayn farkl bir yne kaydrmtr. Bu bilim adamlarnn bulgularndan sonra bilimin tarafsz ve nesnel olmad dnlmeye balanmtr. Bilimsel bilgide objektifliin deil subjektifliin var olduu, kesinliin deil olasln kendisini gsterdiini bu bilim adamlar ortaya koymulardr. Bu nedenle pozitif bilim 20. yzyln ilk yarsndan sonra yerini modern bilime brakm ve bu anlayta da ciddi deiimler meydana getirmitir. rnein Einstein; insann evreni zemeyeceini sadece onu yorumlayabileceini ileri srmtr. Yani insann yapabilecei evrenin srlarn zebileceini deil, onu belli bir zaman ve durum aral ierisinde kendisine gre yorumlayabileceini dile getirmitir. Maks Plank ise yaplan bilimsel almalarda kesinliin deil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarnn esas olduunu ortaya koymutur. Bu iki gr pozitif bilimi tamamen ortadan kaldrmamtr. 5

Bu bilim adamlarnn bulgularndan sonra u ortaya kmtr. Kesin dorular olarak adlandrlan bilimsel bilgiler normal boyuttaki durumlar iin geerlidir. Makro ve mikro dzeydeki bilimsel aratrmalarda kesinlik ve nesnellik yoktur. Tam aksine bu dzeydeki aratrmalarda kiisellik ve olaslk esastr. rnein atom paralanarak atom alt dnya incelendiinde hem bilim adamnn kiisel tercihleri deney ve gzlemi etkilemektedir ve hem de bulduu veriler kesin doru olmaktan uzak sadece doru olma ihtimali olan bilgiler durumuna dmektedir. Einstein ve Maks Plankla bilim dnyasna kazandrlan en temel iki zellik bilimde makro ve mikro dzeylerde nesnelliin ve kesinliin olamayacadr. Mesela atom alt dnyasn incelerken nesnelliin ve kesinliin olamayacana dair kk bir rnei burada ele alalm. Normal bir termometreyle bir oda scakl lldnde elde edilen bilgi kesin gibi gzkebilir. Oda scakl llrken termometredeki ss odaya geecektir fakat bu s ok dk olduundan odann scaklnn lmne ciddi bir etki yapmayacaktr ve yaptmz lm doru olarak dnlecektir. Fakat ayn lm elektron ve protonlar dzeyinde yaptmzda kullanacamz lm aleti ne kadar kk olursa olsun sonucu ok byk oranda etkileyecektir. Elektronlar ok kk paracklar olduu iin sy lmek amacyla kullanacamz herhangi bir lm arac sonucu ok byk oranda deitirecektir. Bu oda scakln kitaplk kadar byk bir termometreyle lmeye benzeyecektir ki sonu asla kesine yakn olmayacaktr. nk kitaplk kadar byk olan bir termometrenin scakl ister istemez oda scakln byk lde deitirecektir. Maks Plank ve Einsteinle balayan bilimsel bilgideki bu deiim bugn daha inanlmaz dzeylere varmtr. Post modern yaklam tabiri altnda toplanabilecek bu anlay deiimleri bilimsel bilginin doruluk, deimezlik, nesnellik gibi zelliklerini ciddi boyutlarda sarsntya uratacak dzeylere erimitir. Bu nedenle bilimsel bilginin geliimi ciddi emek ve gayret sarfedilerek aratrlmas ve renilmesi gereken bir konu olarak karmza kmaktadr.

1.2. Bilimsel Aratrmann Ama ve eitleri

Aratrma; soru sorma, inceleme, deerlendirme, yorumlama ve karar verme abasnn oluturduu bir renme ve bilgi edinme srecidir. Aratrma sreci soru sorabilmekle balar ki, bu da en temelde merak etme yeteneini gerektirir. Bir aratrmann ortaya konabilmesi, yeni ve faydal sonularn oluturulabilmesi iin merak arttr. Bilim adamn sradan insanlardan ayran ve onu insanla faydal bir birey yapan zellii merak ve merak ettii konularn sebep ve sonularn ortaya karmada gsterdii samimi gayretidir.

Merak edilmeyen hibir ey sorulmaz ve sorulmayan sorularn da asla cevab olmaz. Bu yzden bilimsel aratrmay balatan temel faktr meraktr. Merak; renme isteidir. renme istei ve abasn gayret ve samimiyetle birletirebilen ve renme isteinden vazgemeyen kiiler insanl daha iyi ve daha erdemli zeminlere tayabilir. Merak ve renme arzusuyla oluturulan bir sorunun, soru ile ilgili her trl bilgi ve verinin incelenip deerlendirilmesi yorumlanarak bir hkme varlmas, bir bilginin ortaya karlmas abasna aratrma denir. Bilimsel aratrma ise; yeni bilgi, yntem veya rnleri elde etmeye ynelik belirli bir amac, aamalar ve yntemi ieren bilgi retme ya da derleme abasdr. Bilimsel aratrmalarn ama ve yntemleri belli bir dzenlilii gerektirir. Buna bilimsel aratrma sistemi ad verilir ve her bilim tr kendine ait aratrma gerektirir. Tp alannda yaplan almalarn sistemi farkl gkbiliminin sistemi farkldr. Buna karlk tm bilimsel aratrmalarda gzetilen amalar ortaktr. Bilimsel aratrmalar u amalarla oluturulur. Bir sorunu zmek: Bilimin her alannda zm bekleyen gelitirilmeye ve iyiletirilmeye ihtiya duyan saysz sorun vardr. Bir aratrma alanyla ilgili herhangi bir sorunu zmeyi ama edinebilir. Yeni bir rn ortaya koymak: Bir aratrma o ana kadar hi ele alnmam bir rn, bir bilgiyi ortaya karmay ama edinebilir. Ayn zamanda var olan bilgi ya da rn gelitirmekde bir yeniliktir. rnein; telefon mevcut bir rndr. Fakat gelitirilip cep telefonu halini aldnda ortaya kan rn de yenidir. Yeni bir yntem gelitirmek: Bir sorunun zmnde ortaya karlabilecek yeni bir yntem oluturmak da bilimsel aratrmann amalarndandr. rnein ila tedavisi yerine n tedavisi gelitirmek bir yeni yntem oluturmaktr. Faydallk: Bilimsel aratrmann temel amalarndan birisi de insanla faydal olmasdr. Bilimsel aratrmalarn ortak amalarnn yan sra u ortak niteliklerinden bahsedilebilir. Tarafsz ve sistemli bir sretir. Bir dnceyi ya da gr kabul ettirmeyi deil tanmay ve tanmlamay hedefler. Bir uzmanlk iidir. Aratrma yntem ve tekniklerinde yetimilii gerektirir. Olas tm eletiriler karsnda tutunabilecek nitelikte olmaldr. Bakalarnca da tekrarlanabilir nitelikte olmaldr. nemli tm sre ve sonular ile rapor edilmelidir. Aratrmalar eitli ekillerde snflandrlabilir. Aratrmalar; amalar, yrtldkleri ortamlar ve yntemleri asndan snflandrlabilir. Aratrmac aratrmann konusu, 7

nitelikleri ve veri trlerine gre uygun aratrma yntemini belirleyebilir. Hatta aratrmann yaps gerei birden fazla aratrma yntemi ayn aratrma iin kullanlabilir. Aratrma trleri genel olarak u ekilde snflandrlabilir. Ktphane Aratrmalar: Mevcut kaynaklardan faydalanlarak yaplan deerlendirme nitelikli aratrmalardr. Laboratuar Aratrmalar: Laboratuar ortamlarnda gerekletirilebilecek deneye dayal teknik aratrmalardr. Fen ve teknik bilimlerde kullanlan bir aratrma yntemidir. Gzleme Dayal Aratrmalar: Bazen laboratuar verilerini tamamlamak bazen de bal bana veri toplamak amal yaplan gzleme dayal aratrma trdr. evre, tarm, gkbilimi, madencilik vb. alanlarn kulland aratrma yntemlerindendir. Anket Aratrmalar: Belirli konularda kiilerin grlerini almak amacyla uygulanan aratrma yntemidir. Anket aratrmalar alan aratrmalar olarak da adlandrlr. Analitik Aratrmalar: Eldeki verileri kullanarak mevcut durumun veya durumun ileride alaca boyutun tahmin edildii aratrma trleridir. Aratrma - Gelitirme Aratrmalar: rn ve yntem gelitirmeye ynelik aratrmalardr.

1.3. Aratrmann Planlanmas

Aratrmalarn, aratrmacnn niteliklerine beklentilerine ve aratrmann ieriine gre planlanmasnda ayrlklar gzlenebilir. Fakat genel olarak bir aratrmann planlanmasnda u aamalar grlr. Fikir retme: Her aratrma bir dnce aamas ierir. Aratrmacnn ilgileri, karlat glkler, yetenek ve kabiliyetleri, bilgi birikimi, evre ve daha birok etken aratrmacy bir renme isteine gtrebilir. Fikir retme sreci bir merak, ilgi ve ihtiyacn sonucunda aratrmacda oluan ve zm gerektiren sorulardr. Aratrma Konusunun Belirlenmesi: Aratrmacnn, renmek, bulmak, ortaya karmak veya gelitirmek niyetiyle oluturduu sorular ve merak alanlarnn bir aratrma konusuna dnebilmesi, fikirlerin erevesinin daha ak ve net olarak izilmesini gerektirir. Bu amala konuyla ilgili yaplm almalar, almalarn yntem ve vardklar sonular hakknda genel bir bilgilenme sreci gerekir. Aratrmacnn sorusuyla ilgili gerekletirecei bilgi edinme sreci, soruyu ya da sorunu aratrlabilir bir konu biimine dntrmesine olanak salayacaktr. Bir aratrma konusu u zellikleri tamaldr. Konu yeni ve zgn olmaldr. Konu anlaml ve uygulanabilir olmaldr. Konu bir ama ve hipotez iermelidir. Konu aratrmac ve dier kiiler iin ilgi ekici olmaldr. 8

Konu aratrmaya ayrlacak zaman ierisinde gerekletirilebilecek nitelikte olmaldr. Bu zellikler deerlendirilirken konunun yeni ve zgn olmas, aratrmann bakalar iin de nem tamas asndan gerekli bir unsurdur. Aksi taktirde aratrmac kendi renme dzeyini artrmak ve bakalar iin yeni olmayan fakat kendisinin bilmedii bir konuyu da aratrabilir. Ciddi bir aratrmann gerekletirilebilmesi iin gerekli olan en temel zellik aratrmacnn ilgi ve sevgisidir. Eer bir aratrmac herhangi bir konuyu gerekten inceleme istei duyarsa o konuyla ilgili ne kadar glk varsa aabilir ve yeni gr ve dnceler retebilir. Zaten byk bilim adamlarnn ayrc vasf da budur. Bazen bir mr sren aratrmalarn ve renme abalarnn gerekten insanln kaderini etkileyen bulular ortaya kard muhakkaktr. Bilim adamlarn var eden bu byk renme tutkusu olmutur. Aratrma Probleminin Belirlenmesi: Aratrmacnn zmek istedii sorunun edinilen bilgiler sonucunda netletirilip, aratrmay ynlendirecek ekilde dzenlenmi halidir. Bazen aratrmalar tek problem iermeyebilir. Gerekletirilen renme ve dnme sreci konuya bal farkl problemlerin oluturulmasna frsat verebilir. Aratrma Hipotezinin Oluturulmas: Aratrmacnn oluturduu probleme cevap olabileceini dnd varsaymlara hipotez denir. Hipotez aratrmacnn olabileceini dnd muhtemel cevaptr. Bu yzden tanmlama ya da yarg iermesi gerekir. Fakat hipotezin ille de gerekleecei ve doruluunun ortaya karlaca dnlemez. Yntem: Belirleme Aamas; sorunun ve hedefin belirlenmesinden sonra uygun yntemin belirlenmesi gerekir. Hangi verilere ihtiya olduu ve bu verilerin nasl elde edilecei sorusuna verilen cevap aratrmann yntemini ortaya karr. Verilerin Toplanmas, analizi ve deerlendirilmesi: Aratrma sreci anlamna da gelen bu aamada aratrmac kendisini bekledii zme gtrecek her trl bilgiyi toplar ve deerlendirir. Aratrmann Sunumu: Tamamlanan ulatrlacann ortaya konduu aamadr. aratrmann ne ekilde bakalarna

1.4. Aratrma Yntemleri

1.4.1. Deneysel Aratrma Yntemleri
Herhangi bir materyali ileme tabi tutarak veya ileme tabi tutmadan oluturulmu bir ortamda deiken ve etkenlerinin denetlenebildii, sonucun izlendii aratrma yntemidir.

Deneysel yntemde ama, incelenen olaydaki neden sonu ilikilerinin ortaya kartlmasdr. Bu ilikilerin gerek niteliini bulabilmek iin sonucu etkileyebilecei dnlen tm etkenler denenebilir. Deneysel yntem dendiinde laboratuvarlar akla gelse de mmkn olan tm evre ve ortamlarda kullanlabilen bir yntemdir.

1.4.2. Alan Aratrmalar

Alan aratrmalar, incelemenin incelenen varlklarn doal ortamlarnda yaplmas anlamna gelir. Laboratuvar aratrmalarndan temel fark gzlemcinin doal ortamlar kullanmasdr. Deneysel aratrmalarda aratrmac kendi kurgusunu oluturur ve oluturduu ortam ierisinde sonular almaya alr. Oysa alan aratrmalarnda kii ile incelenen deerler arasnda bir mesafe ve kurgu yoktur. Aratrmac ortama dahil olur ve mevcut durumu deerlendirmeyi amalar. Bu tip aratrmalarda bir kurgu sz konusu olmad iin olay ve davranlar daha farkl biimleri ile gzlemlenebilir. Bu da aratrmac asndan bir zenginlik oluturur. Alan aratrmalarnn bir nitelii de bir aratrmacnn dorulamaktan ok hipotez oluturmaya ynelik olmalardr. kurduu hipotezi

1.4.3. Tantc Aratrmalar

Belirli bir bilgi kmesinin ilgi duyulan baz zelliklerini ortaya koymay amalayan aratrma trleridir. Tantc aratrmalarn amac genelde neden sonu ilikilerini gzlemlemek deil durum ya da olaylarn genel niteliklerini belirleyebilmektir. Bu tr aratrmalarda amalanan zelliklerin doru olarak lmlenebilmesi ve gerek niteliklerin belirlenebilmesidir. Tantc aratrmalarn en bilineni monografiler ve tarihsel aratrmalardr. Monografiler: Olay ve olgular olduu gibi tantmay amalayan almalardr. rnek olay ve deiim monografileri olmak zere iki tr vardr. rnek olay monografileri: Temsil niteliine sahip tek bir kii, kurum veya olayn ele alnarak ayrntl bir biimde tantlmasna ynelik almalardr. Deiim monografileri: Mevcut durumun tantlmas yannda olaylarn zaman iindeki deiimlerinin de izlenmesi amacna ynelik almalardr. Tarihsel aratrmalar: Toplumsal olaylarn gemiteki durumunu incelemeye ynelik aratrmalardr. Bu tr aratrmalarn verileri olduka fazladr. Gemie ait olan her bilgi bu aratrmalar iin bir veri oluturabilir. Fosillerden antlamalara, silahlardan mektuplara kadar saysz veri sz konusudur. 10

14.4. statistik Aratrmalar

statistik biliminin tekniklerinin kullanlabilecei aratrmalardr. Bu nedenle hem fen bilimlerinde hem de sosyal bilimlerde kullanlabilecek bir aratrma trdr. statistik aratrmalar, aratrma verilerinin saysal nitelikte ifadesi ve istatistik yntemlerinin yardmyla yorumlanmas ve deerlendirilmesini ierir.

1.5. Veri eitleri ve Veri Toplama Yntemleri

Aratrmacnn problemini zmek amacyla kullanabilecei her trl bilgiye veri denir. Bilgi alanlarnn okluu ve eitliliine bal olarak saysz veriden sz edilebilir. Bir atomun yrngesinden, aile ilikilerine, yldz kmelerinden balk trlerine her trl bilgi kayna herhangi bir aratrma iin veri olarak kullanlabilir. nsanlar, aileler, kurulular, yaynlanm veya yaynlanmam belge, bulgu, dokmanlar ve doann kendisi aratrmac iin veri kayna olabilir. Her bilim dal iin veriler farkl olduundan veri toplama yntemleri de bilim dallarna gre deiiklik arz eder. Bilim dallarn fen bilimleri ve sosyal bilimler olarak ele alrsak fen bilimleri iin veri toplama yntemi aratrmann niteliine bal olarak yaplan deney ve gzlemler sonucunda elde edilen bilgilerdir. Tp alannda deneklerin ilaca verdikleri tepkiler bir veri kmesi olutururken, gk bilim iin yldzlardan yaylan n yeryzne ulama sreleri birer veri oluturabilir. Ayn yaklam teknik bilimler iin de geerlidir. Sosyal bilimler asndan ise belli bal be tr veri toplama yntemi vardr. Bu yntemler fen bilimlerinde yaplan kimi aratrmalarda da kullanlabilecei gibi sosyal bilimlerde de bu yntemlerin bir ka bir arada kullanlabilir. Sosyal bilimlerde kullanlan veri toplama yntemleri unlardr. Grme: Bilgi alnacak kiilerle karlkl konuma yoluyla veri toplama yntemidir. Bu yntemle veri toplamann faydas bilgilerin birinci kaynaktan elde edilmesi ve aratrmacya daha geni bilgi edinme imkan sunmasdr.

Resim 2: Grme bir veri toplama yntemidir.

11

Bu tr veri toplamada grmecinin ve grlen kiilerin tutum ve tavrlarnn bilgiyi etkileme olaslnn ykseklii dikkate alnmaldr. nk kiilerin bazen olaylarn ve durumlarn etkisi altnda kalabilir ve yorumlar sonucu doruluktan uzaklatrabilir. Grme yoluyla veri toplanrken aratrmacnn konuya ynelik yeteri kadar bilgi birikimine sahip olmas ve mutlaka bir hazrlk yapmas gereklidir. Anket: Aratrmac tarafndan oluturulan, bilgi alnacak kiilere dorudan doruya okuyup cevaplandracaklar sorularn hazrlanmas ile yaplan bilgi edinme, veri toplama yntemidir. rnekleme: Anket ya da grme ynteminin uygulanmasnda kullanlan bir yntemdir. rnekleme bir btnn ierisinden seilmi bir parasyla temsil edilmesidir. ncelenen ana grubun saysnn tek tek ele alnmasnn g olduu durumlarda rnekleme yntemi kullanlr. Bir aratrmann kapsamna milyonlarca unsur girebilir. rnein, Trkiyede herhangi bir konuda halkn gsterdii tepki llmek istendiinde tam sonu ancak tm Trklerin tek tek ele alnmasyla mmkn olur. Bu da aratrmay imknsz klar. Bu gibi durumlarda incelenecek unsurlarn bir blm ele alnr ve elde edilen sonulardan genellemeye gidilir. rnekleme iin rnein temsil yeteneine sahip olmas ve belirlenen rnek hacminin genellemeye varabilmek iin yeteri dzeyde seilmesi arttr. ki tr rnekleme yntemi vardr. Tesadfi rnekleme: rnek grubu oluturan tekil unsurlarn tesadfen belirlenmesi ile yaplan rnekleme trdr. Tesadf rneklemede kstas rasgelelik deil, deneklerden herhangi birinin seilme ansnn eitliidir. Koullu rnekleme: Aratrmann amacna gre deneklerin seiminin yapld, rneklemelerdir. Bu tr rneklemelerde denek kitlesi byk tutulduunda bile deneklerde aranan zellikler nceden belirlenir ve buna uygun denekler seilir. Gzlem: Aratrlacak unsurlarn doal ortamlarndaki yaplarnn incelenmesi sonucu veri elde etme yntemidir. Gzlemin aratrmann amacna hizmet edecek ekilde ve sonularnn deerlendirilebilecek nitelikte yaplmas gerekir. Belgesel kaynak derlemesi: Aratrmacnn konusuyla ilgili mevcut kaynaklarn deerlendirilmesi yoluyla veri elde etme yntemidir. Kaynaklar denince akla yazl eserler gelmelidir. Bunlar; kitap, makale, gazete, belge, tutanak, an, biyografi vb.dir.

1.6. Anket Formlarnn Hazrlanmas.

Herhangi bir konuda kiilerin grlerini almak amacyla hazrlanm sorularn ve muhtemel cevaplarn bulunduu soru kadna anket denir. Anket yntemiyle veri toplamann yararlar unlardr: Bilgi edinme sresini ksaltr. 12

Maliyeti dktr. Bilgiye dorudan ulalr. Ulalabilecek veri kaynan saysal olarak artrmak ok kolaydr. Planlanmas ve uygulanmas kolaydr. Anket ynteminin olumsuz ynleri ise unlardr: Uygulanan kiilerin tutum ve tavrlar sonular etkiler. Uygulamada bir zorunluluk iermedii iin sorularn cevapsz kalma olasl vardr. Anketrlerin kiisel zellikleri, uygulaycnn olumlu veya olumsuz tavr almasna neden olabilir. Uzun sre gerektiren anketlerde deiimleri takip etmek gtr. Bir anket formunda bulunmas gereken ksmlar unlardr: Anketi yapan kii ya da kurumun ad. Anketin konusu. Anketin tarihi. Anketrn ad soyad. Anketi cevaplayana ait kiisel bilgiler. Anket sorular. Anketi yapan kii ya da kurumun haberleme adresi. Anket formu hazrlanrken formun ekil itibariyle zenli hazrlanmasnda fayda vardr. Form kolayca okunabilecek ve cevaplanmas olabildiince kolay olacak trde hazrlanrsa aratrmacnn istedii sonuca ulamas daha kolay olacaktr. Bir anket formu hazrlanrken ncelikle anketle elde edilecek bilgilerin bir temel amac ortaya konmaldr. Aratrmacnn ankete koyaca sorular bu esas amaca ynelik olmaldr. Anket sorular hazrlanrken u noktalara dikkat edilmelidir. Soru tipi belirlenmelidir. Soru says belirlenmelidir. 13

Sorularn sralamasna zen gsterilmelidir. Sorular amaca uygun seilmelidir. Sorularn ak ve net olmasna zen gsterilmelidir. Bilinmeyen kelimeler kullanlmamaldr. Anket sorular oluturulurken aratrmac, tutum, davran ya da bilgi lmeyi isteyebilir. Bu amala oluturulacak soru tipleri unlardr. Kapal ulu sorular; soruya verilecek cevabn anketr tarafndan belirlendii sorulardr. rnein; kitap okur musunuz? Evet Hayr

Ak ulu sorular; cevab nceden belirlenmemi ve anketi cevaplayan kiinin aklamasn gerektiren sorulardr. rnek, eviniz ka odaldr? oktan semeli sorular, cevaplaycnn birini tercih edebilecei ikiden ok alternatifin sunulduu sorulardr. rnek; En ok sevdiiniz ders aadakilerden hangisidir? Matematik Tarih Trke Fizik

- Birden ok seenekli sorular; cevaplayann birkan tercih etmesine olanak tanyan ok kl sorulardr. rnek; aadaki derslerden hangilerine ilgi duyuyorsunuz? Matematik Trke Fizik Kimya Tarih Resim

Anket hazrlanrken aada verilen nerilere dikkat edilmesi faydal olacaktr. Sorular cevaplanabilir nitelikte olmaldr. Ankete cevap veren kiiye sorumluluk yklenmemelidir. Sorularda hata olmamaldr. htiya duyulan bilgiler sorulmaldr. Sorularn cevaplanmas kolay olmaldr. Anket uygulanmadan nce sorular cevaplanarak denenmelidir. 14

Anket Formu rnei

EGE NVERSTES RENCLERNN ETMDE KALTE KAVRAMINA LKN GRLERNN NCELENMES Sayn rencimiz, niversitemizdeki kalite anlaynn gelitirilmesi ve yaygnlatrlmas amacyla KalDer ile ibirlii iinde kurulmu olan Kalite Oda Gnllleri olarak sizin kalite, ve eitimde kalite kavramlarna bak anz belirlemek amacyla aadaki anket sorularn hazrlam bulunmaktayz. niversitemizde kalitenin yaratlmasnda ve gelitirilmesinde nemli katklar salayacan dndmz bu almaya katldnz iin teekkr ederiz. Kalite Oda Kalite Gnllleri 1) Okuduunuz faklte/yksekokulu belirtiniz...................... 2) Kanc snfta okuyorsunuz?............................................. 3) Ka yandasnz?.................................................... 4) Cinsiyetiniz? 1) Erkek 2) Kadn

5) Lise reniminizi bitirdiiniz okulun tr nedir? 1) Devlet lisesi 2) zel lise 6) Ailenizin sosyo-ekonomik dzeyini nasl deerlendiriyorsunuz? 1) ok dk 2) Dk 3) Orta 4) Yksek 7) Babanzn eitim dzeyi nedir? 1) Okur-yazar deil 2) Okur-yazar 3) lkokul mezunu Lise mezunu 4) Yksekokul/faklte mezunu 5) ok yksek 4) Ortaokul mezunu 5)

8) Annenizin eitim dzeyi nedir? 1) Okur-yazar deil 2) Okur-yazar 3) lkokul mezunu 2) Ortaokul mezunu mezunu 4) Yksekokul/faklte mezunu

3) Lise

9) Kalite kavram sizce neyi/neleri ifade ediyor? (Birden ok seenek iaretleyebilirsiniz) Gvenilirlik Teknolojik gelimilik Mkemmellik yi yaam gstergesi Pahallk Gzellik Nitelik Salk Amaca uygunluk zgnlk sim/Marka Rahatlk/Konfor Beklentilerin karlanma dzeyi Dier....................... Yeterli dzeyde bilgilendirilme Gereksinimlerin karlanma dzeyi

15

10) Kalite konusundaki bilgilerinizi nereden edindiniz? 1) Kalite konusunda hibir yerden bilgi edinmedim 2) Ders/ders konusu olarak 3) Basl medya aralarndan (gazete, dergi, kitap vb.) 4) Grsel-itsel medya aralarndan (radyo, televizyon, internet, sinema vb.) 5) Panel, seminer, konferans vb. toplantlardan 6) Dier..................................................... 11) Eitimde kalite kavram sizce neyi/neleri ifade ediyor? (Birden ok seenek iaretleyebilirsiniz) Bilimsel baar retkenlik Nitelikli/donanml Mezunlar rencilerin beklentilerinin karlanmas Etkili iletiim Fiziksel koullarn yeterlilii retim elemanlarnn nitelii Memurlarn ve hizmetli personelinin nitelii Eitim hedeflerine ulalmas Kuramsal bilginin uygulamada kullanlabilirlii ada/modern eitim alanlarn ie ball Eitimin toplumsal ihtiyalar karlamas Disiplinli eitim 12) Eitimde kalite sizce nemli mi? 1) Yantnz evet ise neden .............................. 2) Yantnz hayr ise neden ............................. 13) Eitimde kaliteyi etkileyen faktr/faktrler sizce nelerdir? (Birden ok seenek iaretleyebilirsiniz) Fiziksel koullarn yeterlilii rencinin maddi olanaklar rencilerin sorumluluk sahibi olmas retim elemanlarnn sorumluluk sahibi olmas Takm almas retim elemanlarnn performans rencinin performans Eitimin sresi Eitim sistemi Yneticilerin katlm/yaklam Bilimsel aratrmalara ayrlan kaynak ve tevik Toplumsal yap ve toplumun eitime bak as Eitimde frsat eitlii 14) Eitimde kaliteyi artrmak sizce kimlerin sorumluluundadr? 15) Eitimde kaliteyi artrmada rencinin rol var mdr? 1) Evet 2) Hayr 16) Yantnz evet ise, eitimde kaliteyi artrmada rencinin rol ne olmaldr? 17) Eitimde kalitenin iyiletirilmesi iin nerileriniz nelerdir?

16

1.7. Verilerin Dzenlenmesi ve Analizi

Aratrma sonucu eitli yntemlerle elde edilen verilerin bir anlam ifade edebilmesi, bir hkm bildirebilmesi iin dzenlenmesi ve yorumlanmas gerekir. Aratrmacnn derledii verilerin says az ise yorumlanmas kolay olacaktr. Fakat aratrmalarda az sayda veri ile yetinmek genellemelere varmay gletireceinden aratrmann geerlilii asndan daha ok verinin toplanmas gerekir. Veri says arttka da verilerin yorumlanmas gleecektir. rnein; bin kiiye uygulanan on soruluk bir anketin sonularnn belli bir analiz yntemi kullanmadan deerlendirilmesi mmkn olmayacaktr. te bu amala bilimsel aratrmalarda verilerin yorumlanmasn salayacak yntemlere ihtiya duyulur. Bu yntemleri ise istatistik bilimi ele alr.

Resim 3: statistik saysal verilerin analizidir

statistik; saysal bilgileri toplama, analiz etme, anlamn aklama, bilgilerin gvenilirliini yansz bir biimde yorumlamay ve ortaya karmay hedef edinen bir bilim daldr. Tanmdan da anlalaca zere bir verinin istatistik yntemleriyle incelenebilmesi iin o verinin saysal bir dille ifade edilmesi gerekir. Aratrmann alan ne olursa olsun aratrmadan elde edilen verilere saysal bir nitelik kazandrlabilir. rnein; bir snfta rencilerin okuma alkanlklarn inceleyen bir aratrmada ilk bakta saysal verilerin yeri yokmu gibi grnebilir. Ama aratrmacnn bir sonuca varabilmesi iin verileri saysallatrmas gerekir. O halde nce rencilerin hangi kitaplar okuduklarna dair bir soru formu oluturulur. Alnan bilgiler nda verilen kitap isimleri belli gruplara ayrlabilir. Diyelim bu snfta otuz renci olsun, rencilerin verdii isimlere gre kitaplar roman, hikaye, tarih, fizik ve gkbilimi olmak zere be gruba ayrp her gruba den kitap says belirlenir ve bu say yorumlanabilir. Aratrma sonucunda rencilerin en ok ilgi duyduklar okuma alan saysal olarak belirlenebilir. Saysallatrlan bu veriler artk istatistik yntemleriyle incelenip yorumlanabilir. statistiki yorumlama iin bilinmesi gereken temel kavramlar unlardr: Yn: Veri birimlerinin oluturduu topluluktur. 17

Deiken: Saylarla ifade edilen verilere deiken denir. Deiken deer aral: Bir deikenin alabilecei en kk deer ile en byk deer arasndaki saylarn tmne deer aral denir. Bu kavramlar bir rnekle anlamaya alalm. rneimiz; A okulundaki rencilerin ortalama ne kadar harlkla okula geldiklerinin aratrlmas olsun. Bu rnee gre: Deiken; her bir rencinin cebindeki harlk miktardr. Yn; tm okul rencilerinin harlklarnn tek tek oluturduu btndr. Deiken deer aral; en az harl olan renciyle harl en ok olan rencinin harlklar arasndaki deerlerdir. Bu rnek bizi farkl bir probleme gtrmektedir. Okulda 1000 renci olsa her birinin harln deerlendirmek zor bir i olacaktr. Bunun kolaylatrlmas iin bu verilerin dzenlenmesi gerekir. Bu dzenleme iki ekilde yaplabilir. Sral Dizi: Saysal bilgilerin kkten bye ya da bykten ke doru sralanmasyla elde edilen dizidir. okluk Blnm (Gruplandrma): Verilerin belli sayda byklk snflarna gre gruplara ayrlmasdr. Byle oluturulan gruplara snf, her snftaki birim saysna snf okluu denir. Yukarda verilen rnekte rencilerin harlk deerlerini en kkten en bye doru sralayarak yazarsak bir sral dizi oluturmu oluruz. Eer rencilerin harlklarn onar liralk blmlere ayrrsak okluk blmn halinde snflandrm oluruz

18

Sra nu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Harlk miktarlar 0< x 10 10< x 20 20< x 30 30< x 40 40< x 50 50< x 60 60< x 70 70< x 80 80< x 90 90< x .

renci says 900 50 20 15 5 4 2 1 2 1

Yukarda okluk blmn on snfa ayrm olduk 1.stn snf sra numaralarn 2. stun snf deerlerini, 3. stun ise her snf deerinin ka kez tekrarlandn gstermektedir. Bu sralamada 10 numaral sraya dikkat edilmelidir. Bu tip sralar ak ulu sralardr. Yani bu gruptaki rencilerin harlklar 90 liraya eit ya da 90 liradan byktr. Ne kadar byk olduu ise nemsizdir. Bu gruptaki renciler 90 lira harlkl da olabilir 150 lira ya da daha farkl olabilir. Sralar oluturulurken her srann birbirinden ayrld rakamsal deerler net olmaldr.

19

Yine ayn sralamay Sra nu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Harlk miktarlar 0 - 10 10 - 20 20 - 30 30 - 40 40 - 50 50 - 60 60 - 70 70 - 80 80 - 90 90 - . renci says 900 50 20 15 5 4 2 1 2 1 1000 eklinde yapacak olursak snflardaki renci saylar birbirine karr. Bu yzden ayrmlamalara zen gsterilmeli ve net ayrmlar yaplabilmelidir.

imdi yeni bir rnekte rendiklerimizi tekrar edelim.

50 rencinin babalarnn yalar yledir. 68 73 45 49 40 53 42 58 38 41 74 75 58 46 43 85 35 62 54 38 74 39 64 55 42 38 40 51 58 46 54 40 45 58 47 56 40 61 61 50 38 42 46 38 49 69 73 48 39 50

20

Herhangi bir dzenleme yaplmam verilere yn diyoruz. Yukardaki yn kkten bye doru sralarsak sral dizi elde ederiz. 35 40 46 54 62 38 40 46 54 64 38 41 47 55 68 38 42 48 56 69 38 42 49 58 73 38 42 49 58 73 39 43 50 58 74 39 45 50 58 74 40 45 51 61 74 40 46 53 61 85

Yukardaki sral diziye okluk blnm uygulayp gruplandrlm bir dizi elde edebiliriz. Bunun iin nce dalm araln bulalm. Dalm aral= en byk deiken en kk deiken D.A = 85 35 = 50 Bu noktada bir snf says kararlatrmak gerekir. Snf saysn aratrmann niteliine gre dilediimiz gibi belirleyebiliriz. Snf saysn 5 olarak belirleyelim. Yani yukardaki verileri be snf oluturacak ekilde dzenleyelim. Sra nu 1 2 3 4 5 Yalar 35< x 45 45< x 55 55< x 65 65< x 75 75< x 85 Kii says 17 15 10 6 2 50 Bu dzenlemeyi yaptktan sonra ayn rnei kullanarak yeni istatistik bilgilerini renebiliriz. Aritmetik Ortalama; verilerin arlkl olarak bulunduu, younlamann gzlemlendii merkez eilim lsdr. Son derece yaygn olarak kullanld iin genelde bilinen bir yntemdir. 21

Aritmetik ortalama gruplanm verilerde ve gruplanmam verilerde farkl yntemlerle hesaplanr. Gruplanmam verilerde aritmetik ortalama; btn verilerin saysal deerlerinin toplanarak veri saysna blm ile bulunur. 35 40 46 54 62 38 40 46 54 64 38 41 47 55 68 38 42 48 56 69 38 42 49 58 73 38 42 49 58 73 39 43 50 58 74 39 45 50 58 74 40 45 51 61 74 40 46 53 61 85

Aritmetik ortalama (A.O.) = verilerin saysal deerleri toplam Toplam veri says A.O. = 2588 50 =51,76 = 52 olarak bulunur

Gruplandrlm verilerde ise ortalama hesaplanabilmesi iin nce snf orta deerlerinin bulunmas gerekir. Snf orta deeri snf alt deeri ile snf st deerinin toplanp ikiye blnmesi ile bulunur.

Sra nu 1 2 3 4 5

Yalar 35< x 45 45< x 55 55< x 65 65< x 75 75< x 85

Kii says 17 15 10 6 2

Birinci sradaki snf alt deerimiz 35 st deeri ise 45 tir. Snf orta deeri ise 35 + 45 / 2 = 40 bulunur.

22

rneimizdeki tm snf orta deerlerini bulalm. Sra nu 1 2 3 4 5 Yalar 35 + 45 2 = 40 45 + 55 2 = 50 55 + 65 2 = 60 65 + 75 2 = 70 75 + 85 2 = 80 Kii says 17 15 10 6 2

Gruplanm verilerde aritmetik ortalama snf orta deerleri ile o snfa ait veri saysnn arpmnn toplam ver saysna blnmesi sonucunda bulunur.

A.O = (40 x 17) +( 50 x 15) + (60 x 10) +( 70 x 6) + (80 x 2) 50

A.O. = 680 + 750 + 600 + 420 + 160 50 A.O. = 2610 50 = 52,2

Ortanca; medyan olarak da bilinen bu yntem ortalama belirleme amacyla kullanlan bir istatistik kavramdr. Hesaplan gruplanm ve gruplanmam verilerde farkldr. Gruplanmam verilerde ortanca Hesaplanmas olduka basittir. Yn sral dizi haline getirilir. Gruptaki veri says ikiye blnr. Elde edilen rakama karlk gelen veri ortancay verir.

23

rneimize bakalm; 35 40 46 54 62 38 40 46 54 64 38 41 47 55 68 38 42 48 56 69 38 42 49 58 73 38 42 49 58 73 39 43 50 58 74 39 45 50 58 74 40 45 51 61 74 40 46 53 61 85

Burada toplam 50 veri vardr. O halde 50 / 2 = 25 tir. Sralanm dizideki 25. deer ( 49 ) bize ortancay verir. Toplam veri saysnn tek rakaml bir say olmas durumunda ise toplam veri saysna 1 eklenip 2 ye blnerek ayn ilem yaplr. Gruplanm verilerde ortanca Gruplanm verilerde ortancann hesaplanmasnda ilk yaplacak i ortancann hangi snf ierisinde kaldn tespit etmektir. Ortancann hangi snf ierisinde kaldnn tespiti gruplanmam verilerde kullanlan yntemle yaplr. Veri says toplam ift sayysa 2 ye blnr. Tek sayysa 1 eklenir 2 ye blnr. Bizim rneimizde veri says ifttir. O halde bu rnekte 50 / 2 = 25 bulunur. Bizim ortanca dediimiz 25. verinin bulunduu snf aral ierisindedir. Yani ikinci snf aral ierisindedir.

24

Ortancann hangi snf aralnda olduunun kolayca grlebilmesi iin snf aralklarna den veri saysnn toplamlar da tabloya eklenmelidir. Sra nu 1 2 3 4 5 Yalar 35< x 45 45< x 55 55< x 65 65< x 75 75< x 85 Kii says 17 15 10 6 2 Veri says toplamlar 17 32 42 48 50

Bu tespitten sonra ortancay bulmak iin aadaki bilgilere ihtiya vardr. L = Ortanca Snf Snf Alt Deeri C = Ortanca Snf Snf Aral F = Ortanca Snf Snf okluu ( toplam veri says) N = Ynn Birim Says D = Ortanca Snfna Kadar Olan Toplam Birim Says Forml ise yledir. Or. = L + (c / f) x [ ( N / 2) d]

deerleri yerlerine koyacak olursak. Or. = 45 + (10 / 15) x [ (50 / 2) 17] Or. = 45 + (0.66) x [ 25 17] Or. = 45 + (0.66) x 8 Or. = 45 + 5.28 Or. = 50.28 = 50 bulunur. 25

Tepe Noktas ( Mod ) Gruplanmam dizilerde en ok tekrar edilen deerdir.

35 40 46 54 62

38 40 46 54 64

38 41 47 55 68

38 42 48 56 69

38 42 49 58 73

38 42 49 58 73

39 43 50 58 74

39 45 50 58 74

40 45 51 61 74

40 46 53 61 85

En ok tekrar edilen say 38 olduundan dolay mod 38 dir. Gruplanm serilerde tepe noktas varyans ve standart sapma hesaplar kapsaml istatistik bilgi gerektirdiinden burada yalnzca tanmlar verilmekle yetinilecektir. Varyans; birim deerlerin aritmetik ortalamadan ne lde farkl olabileceini ortaya koyan bir dalm lsdr. Standart sapma; varyansn pozitif iaretli karekkdr.

26

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki uygulamay yapnz. Okul ya da i ortamlarnzdaki herhangi bir durumu tespit etmek amacyla on soruluk bir anket hazrlayarak, elli kii zerinde uygulayp sonularn istatistik yntemlerle deerlendiriniz

lem Basamaklar

neriler

rnein bu durum; okulunuzdaki baarlarn etkileyen ncelikli olarak tespit etmek rencilerin altnz iletmenin istediiniz durumu belirleyiniz. sebepler, mterilerinin karlat sorunlar ya da beklentiler, sevilen ve baarl olunan derslerde arkadalarnzn baarl olmalarn etkileyen nedenler vb. olabilir. Ankette hangi tip sorular uygulayacanza karar veriniz. - Anket sorularn -evet hayr- eklinde hazrlamanz cevaplamay kolaylatrr. oktan semeli yaparsanz daha fazla alternatifi deerlendirebilirsiniz. Bu gibi sebepleri deerlendirerek size retilen herhangi bir soru tipini seiniz. Anket sorularn belirleyiniz. Anket formunu dzenleyin ve Anket formunu dzenlerken gzel ve uygulaynz. sade grnmesine zen gsteriniz. Elde ettiiniz verileri istatistik yntemleri kullanarak Konunuza gre bir yarg bildirebilecek yorumlaynz ve bir sonuca biimde verileri dzenleyiniz. statistik ulanz. yntemleri kullanarak bir sonuca ulan. rnein 50 kiiden yzde kann Trke dersinde baarl olduunu belirleyebilirsiniz. Ya da kz rencilerin baar ortalamasn erkek rencilerin baar ortalamasyla karlatrabilirsiniz.

27

LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular cevaplandrarak faaliyette kazandnz bilgileri lnz.

LME SORULARI
1. Aadakilerden hangisi bilimsel aratrmalarn amalarndan biri deildir? A) Bir sorunu zmek B) Yeni bir rn ortaya koymak C) Bulunan bulgular raporlatrmak D) Yeni bir yntem gelitirmek 2. Aadakilerden hangisi bilimsel aratrmalarn ortak niteliklerinden birisi deildir? A) Uzmanlk gerektirir B) Ortak ltlere gre snanabilir C) Tarafsz ve sistemli bir sretir D) Tm alanlarda yntem tektir 3- Aadakilerden hangisi bir aratrma tr deildir? A) Ktphane aratrmalar B) Laboratuar aratrmalar C) Analitik aratrmalar D) Piyasa aratrmalar 4- Bir aratrma konusu aadaki zelliklerden hangisine sahip olmak zorunda deildir? A) Yeni ve zgn olmak B) Uygulanabilir olmak C) Bir ama ve hipoteze sahip olmak D) Yaygn kanlara ters dmemek 5- Aadakilerden hangisi bir aratrma yntemi deildir? A) Deneysel aratrma B) Tarihsel aratrma C) Uzay aratrmalar D) statistik aratrmalar 6- Aadakilerden hangisi sosyal bilimlerde kullanlan veri toplama yntemlerinden biri deildir? A) Grme B) Anket C) rnekleme D) Karlatrma 7- Aadakilerden hangisi anket yntemiyle veri toplamann yararlarndan biri deildir? A) Maliyeti dktr B) Dolaysz bilgiye ulalr C) Planlamas kolaydr D) Uygulamas zordur 8- Aadakilerden hangisinin bir anket formunda bulunmas gerekmez? A) Anketi dzenleyen kii ya da kurum ad B) Anket sorular C) Anketin konusu D) Deerlendirme esaslar

28

9. Aadaki yn sral dizi haline getiriniz. 48 25 86 25 86 64 19 78 19 78 66 63 72 63 72 33 44 55 44 55 46 97 91 97 91 92 54 89 54 89 74 65 13 65 13 67 43 29 43 29 19 67 77 67 77 55 37 44 37 44

10. Elde ettiiniz sral dizinin aritmetik ortalamasn bulunuz. 11. Yn snf says 5 olacak ekilde gruplandrnz. 12. Gruplandrlm verilerin aritmetik ortalamasn bulunuz. 13. Ortancay bulunuz.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevabnz varsa o konuyla ilgili blm yeniden tekrar ediniz. Baarnz artrmak amacyla retmeninizden yardm alnz.

29

RENME FAALYET-2 RENME FAALYET-2

AMA
Yaptnz aratrmalar yazm kurallarna uygun olarak rapor haline getirebileceksiniz

ARATIRMA
Alannzla ilgili niversitelerde yaplm bir tez bularak ekil ynnden inceleyiniz. ncelediiniz bu tezi herhangi bir ders kitabnzla karlatrarak bulabildiiniz farkllklar not ediniz.

2. RAPOR YAZMA
2.1. Aratrmann Ksmlar
Bilimsel aratrma abasnn son halkas yaplan aratrma sonucu elde edilen bulgularn bir rapor haline getirilmesidir. Bu aama aratrma sreci ierisinde elde edilen bilgilerin bakalaryla paylalacak dzeye getirilmesi ve bu amala uygun biimlendirmenin yaplabilmesini ierir. Bu nedenle incelemelerin uygun ekilde rapor haline getirilebilmesi iin bir takm ortak kurallar oluturulmutur. Yaplan incelemenin bakalar tarafndan anlalabilmesi ve deerlendirilebilmesi iin aratrmalarn belirlenen bu kurallara uygun olarak raporlatrlmas gerekir. Aratrma ne kadar iyi allm ne kadar amaca uygun olursa olsun eer yazlrken bakalarnn anlayaca ve kabullenecei bir biimde kaleme alnmamsa eksik kalm demektir. nk aratrmalarn bir amac da bilgiyi paylaabilmektir. yi yazlarak paylama sunulamayan bir aratrma amacn Resim 4: Rapor yazm aratrmann tamamlayamam demektir.
tamamlanmasdr

Aratrmalar neticesinde elde edilen bulgularn paylamnda anlalrl salamak amacyla genellikle kabul gren baz kurallar oluturulmutur. Bunlara rapor yazma kurallar denir.

30

Bilimsel adan rapor yazlrken ilk yaplacak i aratrmann ksmlarn oluturmaktr. Raporlatrlm bir aratrma temel ksmdan oluur. Bunlar; birinci ksm, metin ksm ve son ksmdr. Raporun birinci ksmnda aadaki blmler bulunur.

Raporun ksmlar

Birinci ksm - Kapak sayfas - zet - Anahtar kelimeler - nsz - indekiler - Ksaltmalar veya simgeler.

Metin ksm - Giri - Blmler - Sonu

Son ksm - Ekler - Kaynaka - Dizin

Yazm aamasna gelmi bir aratrmann kurallara uygun olarak rapor haline getirilebilmesi iin yukarda belirtilen her blmde uyulmas gereken temel noktalar srasyla ele alalm. Kapak sayfas Hazrlanan bir raporun ilk sayfas kapak sayfasdr. Genel olarak kapak sayfasnda u bilgiler bulunur. Raporun hazrland kurumun ad. Raporun ad. Raporu hazrlayan kii veya grubun ad. Varsa raporu denetleyen kii ya da gurup ad. Raporun yazld yer ve yl. 31

Yukardaki bilgilerle oluturulacak kapakta genelde kullanlan bir biim ve sralama yntemi yledir.

Hacettepe niversitesi Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi Enstits

LSELERDE CUMHURYET TARH DERS KTAPLARI (1935 1990)

SMAL KOAK

YKSEK LSANS TEZ

ANKARA 2000
32

zet Aratrma hakknda genel bilgilerin, amacnn, kullanlan yntemlerin ve elde edilen bulgularn ksa ve genel bir biimde tantld blmdr. Bu blm genelde uzun tutulmaz. zet blm yazlrken aratrmann nemli noktalar n plana karlr. Okuyan kii bu blm sayesinde tm rapor ierisinde neleri bulabileceine dair genel fikirler edinir. Baz aratrmalara zetin yabanc dile evrilmi eklide eklenir. Anahtar Kelimeler Baz raporlar belli kurulular ya da ktphaneler tarafndan saklanr. Bu raporlarn ieriklerini grmek isteyen, almalarn temel konularn taramak isteyen kii ya da aratrmaclarn aradklar konularla ilgili almalara ulamalarn kolaylatrmak amacyla raporda kullanlan esas kavramlar anahtar kelimeler blmne yazlr. Anahtar kelimeler. Raporlarn ilgilenenler tarafndan kolayca bulunmasn salamak amacyla yazlr. Raporu yazan kii kendi raporunda bulunabilecek temel konular belirler ve bunlar anahtar kelimeler blmne yazar. Anahtar kelimeler genelde be kelime civarnda oluturulur. nsz Bu blm her rapor yazmnda oluturulmas zorunlu bir blm deildir. almann hazrlan ortam karlalan glkler almada emei geen kiiler varsa eksik ya da snrl kalan konular bu blmde belirtilir. almann oluumunda katks olan kii ya da kurululara bu blmde teekkr edilir. indekiler Rapor ieriinin bir sra dahilinde ve sayfa numaralarna gre yer ald konu balklar ve alt balklarn bir sra ve dzen ierisinde gsterildii ksmdr. Ksaltmalar Eer yazar genellikle herkes tarafndan bilinenlerin dnda ksaltmalar yapmsa bunlar bir liste halinde aratrmann n ksmnda gsterebilir. Ksaltmalar listesi alfabetik sraya gre oluturulur. Yalnz unutulmamas gereken nokta, ksaltmalar listesi oluturulmu olsa bile metin iersisinde ksaltmayla ifade edilen kelimeler ilk kez kullanldklar yerde uzun ekliyle yazlr. Daha sonra ksaltlm biimi kullanlr. rnein A.g.e. A.g.m. AKM Bak. bkz. : Ad geen eser : Ad geen makale : Atatrk Kltr Merkezi : Bakanl : baknz 33

Bl. C. Haz. K. s. S. Metin ksm

: Blm : Cilt : Hazrlayan : stanbul niversitesi Ktphanesi : sayfa : Say

Aratrmann yer ald blmdr. Raporda ifade edilecek bulgular bu blmde aktarlr. Metin ksm girile balar ve sonula biter. Raporda aklanmak istenen fikirler blm ya da blmler halinde sunulur. Giri; aratrmann metin ksmnn balangcdr. Girite aratrmann zmlemeye alt soru ya da sorunlar aklanr. Raporun hangi blmlerden olutuu, blmlerde nelerin ele alnd gibi konular girite ilenir. Blmler; raporun ana gvdesidir. Raporu hazrlayan kiinin anlatmak, aklamak, ispatlamak istedii grlerini ifade ettii metin ksmdr. Blmlerin ierii ve says aratrmaya gre deiir. Her blm raporun vermek istedii ana dnceyi desteklemelidir. Blmler bazen alt blmlere de ayrlabilir. Blmlendirmede rakam ya da harf gibi semboller kullanlr. Baz ksa almalarda ise alt blmler bulunmayabilir. Sonu; inceleme sayesinde elde edilen bulgularn net bir ekilde anlatld ya da varsa hipotezlerin ispatland ksmdr. Bu ksmda zlen sorun ya da sorunlar, retilen bilgiler, gelitirilen yntemler veya elde edilen faydalar ksa ve net bir biimde dile getirilir.

Son ksm Ekler; metinde verilmesi aratrmann btnl ya da akcl asndan sakncal olan ama incelemeyi destekleyecek bulgular metin sonunda ek olarak konulabilir. Eklerde uzun, ayrntl tablolar, anket formlar, izelgeler, belgeler, uzun alntlar vb. verilebilir. Her ek ayr bir sayfada ve numaralandrlarak verilir. Kaynaka; aratrmann oluturulmasnda yararlanlan tm kaynaklarn sistemli bir biimde yazld blmdr. Dizin; baz raporlarda aranan konularn kolaylkla bulunabilmesi iin hazrlanan her kelimenin yer ald sayfay gsteren bir dzenlemedir.

34

2.2. Kaynak ve Dipnot Gsterme Kurallar

Rapor ierisinde kullanlan farkl kaynaklardan edinilen bilgilerin nereden alndnn gsterilmesi gerekir. Raporda farkl bir kaynaktan alnan ve olduu gibi kullanlan cmlelerin ya da rapor hazrlayan kiinin faydaland dncelerin hangi kaynaklardan elde edildii gsterilmelidir. Rapor yazarken kaynak gsterilmesi; savunulan grlerin doruluunu desteklemeyi, aratrmacnn kendi katksnn ne olduunu belirtmeyi, sunulan bilgilerin denetimine imkn vermeyi, yeni aratrmaclara yol gstermeyi mmkn klar. Rapor yazlrken kaynak gsterilmesi gereken bilgiler genellikle unlardr; - Genel bilgilerin dnda kalan ve bakalar tarafndan ifade edilmi grler - Baka kaynaklardan edinilen fikir ya da dnceler - Tablo ya da izelgenin alnd kaynaklar Kaynak gsterme gerekletirilebilir. metin ierisinde yaplabilecei gibi dipnotlarla da

Kaynaklar metin ierisinde gsterilirken kullanlan kaynaktan aktarlan cmle ya da cmlelerin sonunda parantez alarak gsterilir. Dipnotlu sistemden bahsetmeden nce u aklamann yaplmas faydal olacaktr. Dipnotlar yalnzca yararlanlan kaynaklar gstermede kullanlmaz. Rapor hazrlayan kii bahsettii konuda ayrntl bilgi, farkl gr, hatrlatma vb. yapmak istediinde de dipnot kullanabilir. Metin ierisinde ilgili blme dipnot numaras vererek gerekli aklamay o numaral dipnotta yapabilir.

Dipnotlar raporlarda ayr ekilde dzenlenebilir. 1.Sayfa sonunda; metin ierisine dipnot numaras konulur ve ayn sayfann alt ksmna yararlanlan kaynakla ilgili aklamalar yazlr. 2. Blm sonuna; metin ierisinde verilen rakamlar blm sonunda dipnotlar olarak toplanr ve blm sonlarnda toplu olarak gsterilir. Eer birden ok blm varsa her blmde dip not numaralandrlmas tekrar birden balatlarak verilir ve her blmle ilgili dipnotlar o blmn sonuna yerletirilir. 3. Rapor sonunda; Metin ierisinde kullanlan dipnotlar bir araya getirilir ve aratrmann sonunda ayr bir blm olarak dzenlenir.

35

Bu yntemden en uygunu sayfa sonuna dipnot dlmesidir. nk okuyucu grmek istedii dipnotu, okumasn bozmadan kolayca grebilir. Kaynak gstermede dikkat edilmesi gereken baz kurallar vardr. Bu kurallar yararlanlan kaynan trne gre deiiklik gsterir. Bunlar srasyla inceleyelim. Kitaplar: Eer kaynak olarak bir kitap gsterilecekse dzenleme u ekilde yaplr. Yazarn Ad ve Soyad, Kitabn Ad, Yaynland ehir, Yayn Yl, Sayfa numaras. rnek; Cemil Meri, Bu lke, stanbul, 1993, s. 45 Eer bir kitabn birden ok yazar varsa yazarlarn adlar ve soyadlar tek tek yazlr. Dier ksmlarda farkl bir uygulama yaplmaz. rnek; Serdar Keskin, Mahmut Bier, Aksi Seda, Ankara, 2006, s. 46 Eer bir kitabn birden ok sayfas ifade edilmek istenirse sayfa numaralarnn arasna ( , ) ya da ( - ) iareti konur. ( - ) iareti konunun belirtilen sayfalarda balad ve bittiini gsterir. ( ,) ise konunun gsterilen ilk sayfada baladn ve son sayfaya kadar aralarda ilendiini gsterir. rnek; mr Ceylan, Tasavvufi iir erhleri, stanbul, 2000, s. 65,69 Hseyin Aca, Yazl Anlatm, Ankara, 1999, s. 79-84 Bir kaynak dipnotlarda ilk kez kullanlyorsa yukarda bahsedilen ekilde yaplr. Ayn kaynak rapor ierisinde birden ok kere gsterilecekse ksaltma yaplr. Yazarn Soyad, a.g.e., sayfa numaras age; ad geen eser demektir. rnek; Meri, a.g.e., s. 83 eklinde kaynak gsterilirse, Cemil Meriin daha nceki dipnotta ayrntl gsterilen eseri kastedilmi olur. Ayn soyad tayan yazarlarn kitaplarn tekrar kaynak gstermek gerektiinde karklk olmasn diye yazar adlar da belirtilir.

Rapor ierisinde ayn yazarn birka farkl kitab kullanlmsa aklayc olmas iin yazarn soyadndan sonra kitabn ad yazlr.

36

rnek; Meri, Krk Ambar, a.g.e., s.89 rnek;Meri, Maaradakiler, a.g.e., s.99 Bu yntemle kitabn yayn yeri ve yln tekrar tekrar yazmak gerekmez. Makaleler: Eer kaynak olarak bir makale gsterilecekse u dzen gerekletirilir. Yazar Ad Soyad, Makalenin Ad, Bulunduu Kitabn Ad, Yayn Yeri, Yayn Yl, Sayfa numaras rnek; Mete Tunay, lk ve Orta retimde Tarih, Felsefe Kurumu Seminerleri, Ankara, 1977, s.276,277 Ayn makale birden ok yerde kaynak olarak gsterildiinde kaynan sonraki gsterimi u ekilde yaplr. Yazarn Soyad, a.g.m., s.276 a.g.m.; ad geen makale demektir. Kaynak gsterirken makalede uyulacak kurallarn dier ayrntlar kitaplarla ayndr. Orada gsterilen deiiklikler makaleye uygulanr. Ansiklopedi: Kaynak gsterilen eser bir ansiklopedi ise u yekilde kaynak gsterilir. Ansiklopedinin Ad, Cilt Numaras, Yayn yeri, Yayn Yl, Sayfa Numaras4. rnek; Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye Ansiklopedisi, 6.cilt, stanbul, 1985, s. 1934 Dergi: Bir sreli yayn ierisinde bulunan bir makale dipnotta yle gsterilir. Yazar Ad ve Soyad, Makalenin Ad, Derginin Ad, Cilt Numaras, Says, Sayfa Numaras. rnek; lhan Akay, Yakutiye Medresesi, Vakflar Dergisi, Say 6, stanbul, 1965, s.146

2.3. Metin Aktarmlar

Aratrma yazlarnda bazen baka kii veya kiilerin grlerine yer vermek gerekir. Aratrmac; fikirlerini desteklemek, aratrmasn zenginletirmek iin ya da benzeri amalarla baka kaynaklardan alnt yapabilir. Bir aratrmada farkl kaynaklardan iki ekilde aktarm yaplabilir. Dorudan aktarma: Bir baka kaynakta yazlm olan fikir veya dncelerin cmlelerde hibir deiiklik yapmadan aratrma ierisinde kullanlmasdr. 37

Bu tr kaynak aktarmlarnda kullanlan cmleler ( )iareti arasna alnr, italik yaz tipiyle yazlr ve cmlelerin bittii yere dipnot numaras konularak cmlelerin alnd kaynak dipnotta gsterilir. Dorudan kaynak aktarmnda bazen cmlelerin tamamna ihtiya duyulmaz ve aktarlan metin ierisinden baz cmleler karlabilir. Bu durumda aktarlan metinden karlan cmlelerin olmas gereken yere ( ) iareti konularak gsterilir. Dolayl Aktarm: Baka kaynaktaki cmlelerin olduu gibi deil sadece anlatmak istedii dncelerin aktarmyla gerekletirilir. Aratrmay yapan kii kaynak olarak kulland metnin cmlelerini olduu gibi almayp yalnzca dncelerini ifade etmekle yetinebilir. Aktarm yaparken kendi slubunu kullanabilir. Bu tr aktarmlarda ( ) iareti kullanlmaz. Cmleler italik olarak yazlmaz. Fakat aratrmada dncelerin aktarld blme yine dip not numaras konulur ve yararlanlan kaynak orada gsterilir.

2.4. Tablo ekil ve Grafikler

Baz veri ve bilgilerin szl anlatm karmak ve zordur. zellikle rakamlara dayal verilerin szl anlatmla okuyucuya ulatrlmas byk glklere neden olabilir. Bu amala aratrmalarda karmak durumlarn okuyucuya daha kolay aktarlmas amacyla tablo, ekil ya da grafikler kullanlr. Tablo: Bilgileri sistemli ve sral olarak gsterebilmek amacyla dzenlenen izelgelerdir. Bir raporda tablo kullanlrsa tablo bal ve numaras mutlaka bulunmaldr. Eer tablolar bir baka kaynaktan alnmsa tablonun alnd kaynak tablonun altnda gsterilmelidir. ekiller: Aratrmay zenginletirmek ve anlalmasn kolaylatrmak amacyla kullanlan figr, grafik ya da resimlerdir. Aratrmalarda bu amala kullanlan ekillerin altnda ekil numaras ve aklamas verilir. Eer ekiller baka kaynaklardan alnmsa burada kaynak gsterilir.

2.5. Etkili Yazma ve Yazm Kurallar

Bir aratrmada elde edilen bulgular ne kadar arpc olursa olsun kullanlan aktarm ekli baarszsa aratrma da baarsz olmu demektir. nk; raporlatrmada ama bilgilerin en iyi ekilde okuyucuya aktarlmasdr. Eer okuyucu aratrma metninden faydalanamyorsa yaplan aratrma sadece aratrmac iin bir eyler ifade edebilir. Okur iin bir anlam tamaz. Bu nedenle aratrmalarn aktarmnda kullanlan dil ve yntem son derece nemlidir. Aratrmalarda anlatmn ak ve kolay anlalr olmas gerekir. Cmleler dzgn, kurall ve net olmaldr. Kelime seimlerine zen gsterilmeli, anlam bilinmeyen 38

kelimelerin, zellikle yabanc kelimelerin kullanmndan kanlmaldr. Paragraflar oluturulurken paragraf ierisindeki dnce btnlne zen gsterilmeli, her paragraf bir ana fikri anlatacak ekilde dzenlenmelidir. Anlatmda kullanlan ahs ve zamanlara dikkat edilmelidir. Aratrma yazlarnda genellikle nc ahs ve geni zamanl anlatmlar kullanmaya zen gsterilmelidir. Etkili bir metin, iyi bir anlatmn yan sra yazm kurallarna uyulmasn da gerektirir. Bu amala aada dikkat edilmesi gereken yazm kurallar ksaca aklanmtr. 2.5.1. De, Da Balacnn Yazl De, da balac ayr yazlr; ancak, kendisinden nceki kelimenin son nlsne bal olarak byk nl uyumuna uyar ve da, de biimini alr: Kz da geldi, gelini de. UYARI: Ayr yazlan de, da hibir zaman te, ta eklinde yazlmaz. UYARI: Ya szyle birlikte kullanlan da mutlaka ayr yazlr.( ya da) UYARI: da, de balacn kendisinden nceki kelimeden kesme iareti ile ayrmak yanltr. Bu balac tamamen ayr yazmak gerekir: Aye de geldi (Ayede geldi deil). UYARI: Bulunma hli eki olan da, -de, -ta, -tenin da, de balac ile hibir ilgisi yoktur; bulunma hli eki getirildii kelimeye bitiik yazlr: devede kulak, evde kalmak, ayakta durmak.

39

2.5.2. Ki Balacnn Yazl

Ki balac ayr yazlr: demek ki, kald ki, bilmem ki. Gemi zaman olur ki hayali cihan deer. Ancak ki balac, birka rnekte kalplam olduu iin bitiik yazlr: belki, nk, mademki, halbuki, meerki, oysaki, sanki. phe ve pekitirme greviyle kullanlan ki sz de ayr yazlr: Babam geldi mi ki? Babakan konuacak m ki? -ki aitlik ekinin yazl -ki aitlik eki nl uyumlarna uymaz: akamki, yarnki, duvardaki, onunki, yoldaki. Yalnz birka rnekte bu ek nl uyumlarna uyar: dnk, brk, seninki.

2.5.3. M, Mi, Mu, M Soru Ekinin Yazl

m, mi, mu, m soru eki geleneklemi olarak ayr yazlr; ancak, kendisinden nceki kelimenin son nlsne bal olarak nl uyumlarna uyar ve m, mi, mu, m biimlerini alr: Kald m? Sen de mi Brutus? Olur mu? nsanlk ld m? Soru ekine birtakm ekler de getirilebilir. Bu ekler soru ekiyle bitiik yazlr: Verecek misiniz? Okuyor muyuz? ocuk muyum? Gelecek miydi? lr msn, ldrr msn? Bu ek sorudan baka grevlerde kullanld zaman da ayr yazlr: Gzel mi gzel! Yamur yad m dar kamayz.

2.6. Noktalama aretleri

Nokta (.) 1- Cmle sonlarnda kullanlr. Belli bir duraklama yaplacan gsterir. 2- iir, kitap, gazete, dergi, yaz balklarndan sonra nokta kullanlmaz. Blm balklarndan sonra da kullanlmaz. 40

Byk Nutuk, Gn Eksilmesin Penceremden, Giri, V. Blm Balklardan sonra satr ba yaplmam, sze aklamayla devam edilmise nokta kullanlr. 3- Kurum ve kurulu isimlerinden sonra nokta kullanlmaz. 4- Sk geen ksaltmalarda nokta kullanlr. (Prof., Dr.) Ancak kimi ksaltmalarda nokta kullanlmaz: TBMM, AET, NATO, TDK, cm, kg 5- Sra bildirmek iin saylardan sonra konur. II. Mehmet III. Selim 5. Cadde XX. yzyl 6- Tarihleri yazmada gn, ay ve yl ayrmak iin aralarna konur. 1.3.1967. Tarihlerde ay adlar yazyla olursa ay adlarndan nce ve sonra nokta kullanlmaz. 23 Nisan 1920 7. Saat ve dakikalar ayrmak iin kullanlr. Okul saat 8.30'da balar. 8- Kelimelerin bir veya birka harfi alnarak yaplan ksaltmalarda kullanlr. Psikol. sos. snt. 9- Sra gstermek iin satr balarna konan harflerden ve saylardan sonra kullanlr. a, b. 1.1. A. B. 10-l gruplara ayrlarak yazlan byk saylarda gruplar arasna konur. 8.375.562, 27.870.197. Virgl (,) 1-Yazda arka arkaya gelen e grevli kelimeler arasna konur. Ali, Mahmut ve Veli samimi arkadatrlar. 2- E grevli cmleler arasna konur. Hzla ieri girdi, antasn ald. 3- Cmle iindeki ara szleri ayrmak iin kullanlr. Btn okullar, stanbul Lisesi hari, eyll sonunda alyor. 4- Cmle iinde zel olarak vurgu yaplmas gereken kelimeden sonra kullanlr. Bylece, her istediini alm oldu. 41

5- Saylarda ondalk blmleri ayrmak iin kullanlr. 45,9 999,9 13,5 587,3 6- ok uzun cmlelerde zneden sonra kullanlr. 7- Tekrarlanan kelimeler arasna konur. Akam, yine akam. A.Haim. Ancak, ikilemelerde kelimeler arasna virgl konmaz. Akam akam, bata ka. 8- Hitap kelimelerinden sonra konur. Sayn Bakan, Sevgili kardeim, 9- Ve, veya balalarndan nce ve sonra virgl kullanlmaz. 10-Bir dnceyi kabul veya kabul etmeme szlerinden sonra kullanlr. Hayr, sizin gibi dnmyorum. Evet, sizi dinliyorum. 11-Yazmalarda yer isimlerini tarihlerden ayrmak iin kullanlr. Beikta, 9 Aralk 1986, Ankara, 3 Mays 1960. 12-nlem grubu oluturmak iin cmlede nlem gibi kullanlan kelimeden sonra konur, nlem ise cmle sonuna alnr. Arkada, yurduma alaklar uratma sakn! 13- Saylarn yazlnda, kesirleri ayrmak iin konur. 38, 6 19,5 0,25 14- Biyografik knyelerde yazar, eser, basm evi vb. maddelerden sonra konur.

Noktal virgl ( ; ) 1- ekil ve anlamca balar bulunan cmleleri ayrmak iin kullanlr. At lr, meydan kalr; yiit lr, an kalr. 2- Cmle iinde ayn deerde olup virgl ile ayrlm trleri, gruplar ayrmak iin kullanlr. Snfn rencilerinden Ali, Hasan ve Veli 3-A snfna; Murat, Mehmet, Onur da 3-B snfna gnderildiler. Olan oldu, i iten geti; gelmese de olur.

42

3- Virglle ayrlm rnekleri farkl rneklerden ayrmak iin konur. talya, ngiltere, Fransa; Roma, Londra, Paris. ki nokta ( : ) 1- Bir cmlenin sonunda aklama yaplacaksa, rnek verilecekse konur. Baarmanz iin bir tek art vardr: almak. nce sesli harflerimiz unlardr: e, i, , . 2- ki noktadan sonra gelen aklama bamsz bir cmle ile balyorsa, cmlenin ilk kelimesi byk yazlr. Annesi merak ederek sordu: Bu almadan krk m aldn? 3- ki nokta iaretinden sonra rnekler sralanacaksa ilk kelimenin birinci harfi kk yazlr. Snfn hali yleydi: krk iki masa, yerde sandalyeler. nokta (...) 1- Bir sebeple bitirilmemi cmlelerin sonuna konur. Burada krlar o kadar gzel ki... 2- Aka yazlmas istenmeyen kii ve yer adlar yerine kullanlr. Onun A... geldiini kimse bilmiyordu. 3- Kaba saylan, yazlmas istenmeyen szlerin yerine konur. Yapt... ktln sonradan anladm diyordu. 4- Bir konuda birtakm rnekler verilirken bakalarnn da bulunduunu belirtmek iin kullanlr. Bu gezide her renci bir yemek getirmiti: kfte, dolma, helva... 5- Alntlarda; bata ortada ve sonda alnmayan kelime ve blmlerin yerine konur. ...Trkenin ekilmedii yerler vatandr, ancak ekildii yerler vatanlktan kar... Yahya Kemal Soru iareti (?) 1- Soru bildiren cmlelerin sonuna konur. Nereden geliyorsunuz?'

43

2- Soru bildiren kelimelerden sonra da konur. Kimsin? Parola nedir? ' 3- inde soru eki olduu halde soru anlam vermeyen cmlelerde bu iaret kullanlmaz. Buradan bir ktm m doru sendeyim. Buldum mu karmam. 4- Baz kelimeler ve cmlelerde soru bildiren kelime olmad halde soru anlam vardr. O zaman kullanlr. Adnz? Doduunuz yer? 5- Bir sze inanlmadn, szn phe ile karlandn bildirmek iin szden sonra veya cmle sonunda soru iareti parantez iinde konur. renci ok altn(?) sylyordu. ok yoruldum de-' di(?). 6- Bilinmeyen yer, tarih vb. durumlar iin kullanlr. Yunus Emre (1240?-1320), (Doum yeri: ?)

nlem iareti (!) 1-Sevin, ac, korku, hayret, nefret, bunalma duygularn anlatan cmlelerin sonuna konur. Ne mutlu Trkm diyene! - Atatrk. Hey, baksanza! Dur yolcu! Aferin! Alak! Zalim! f! ok karmasana be! 2- nlem niteliinde yaplan seslenmelerden sonra da nlem iareti konur. Arkada! Simiti! 3- Sylevlerde kullanlr. Ordular! lk hedefiniz Akdeniz'dir. leri! 4- nlem iareti parantez iinde bir kelimeden veya cmleden sonra kullanlrsa, kmseme, alay, dikkat ekme anlam verir. Genliinde byk bir atc olduunu syledi (!). Fizik snavnn birincisi (!) olduunu sylyordu. izgi (-) 1- Konumalar gstermek iin kullanlr. - Kimsin? 44

- Parola nedir? 2- Karlkl konuma eklinde olmayan szler de konuma cizgisi ile verilebilir. retmeninin yanna sokuldu. - Bana izin veriniz gideceim, dedi. Birletirme izgisi (-) 1- Satr sonuna smayan kelimeleri birletirmek iin kullanlr. (Sana dar gelmeyecek mak-beri kimler kazsn. M. Akif) 2- Cmle iinde ara szleri belli etmek iin kullanlr. Bunu anlatmamdaki maksat -aklamak gereksiz ya- sizi uyarmaktr. 3- Eski Arapa ve Farsa szlerde kk ve ekleri ayrmak iin kullanlr. Kelam- kibar Servet-i Fnn, Cemiyet-i Akvam, Ate-perest 4- Kelimeler arasnda "-den... a, ve, ile, arasnda" anlamlar-n vermek zere kullanlr. TrkAlman ibirlii, Trke-ingilizce szlk 5- ki veya daha fazla zel kii ve yer ad arasna konur. (stanbul-Ankara yolu, Ko-Sabanc anlamazl) Trnak iareti (" ") 1-Bir yazda bakasndan sz alnp kullanlacaksa olduu gibi aktarlan bakasnn sznn bana ve sonuna konur. Atatrk, "Ne Mutlu Trk'm Diyene" szn bizzat sylemitir. 2- Sylendii ekilde yazya aktarlmayan kiilerin szleri trnak iine alnmaz. Atatrk Trk olmann mutluluunu belirtmitir. 3- Cmle iinde zellikle belirtilmek istenen szler trnak iine alnr. ok kullandmz "bay" kelimesi aslnda zengin demektir. 4- Trnak iindeki alntnn sonunda bulunan iaret (nokta, soru iareti, nlem) trnak iinde kalr. "zmir zerine dnyada bir ehir daha yoktur!" diyorlar. 45

Yahya Kemal Beyatl 5- Para iinde geen edeb eser isimleri, bilimsel yaynlarn isimleri de zellikle birka kelimeden oluuyorlarsa trnak iinde gsterilir. "alkuu" "Babanz Atatrk" "Otuz Be Ya" Parantez ( ) 1- Cmle iinde aklayc bilgiler verilecekse kullanlr. O kitabn k tarihinde (1968) sen okuma yazma bilmiyordun. 2- Cmle iinde kullanlan ara szlerin veya cmlelerin bana sonuna konur. Bugnk medeniyet yolunda ilerleyiimiz (Daha nceki Mslman Trk medeniyetleri dnlrse) pek de byk bir ilerleme olmasa gerek. Kesme iareti (') 1- zel isimlere getirilen ekleri ayrmak iin kullanlr. Ali'den, Asya'da, Atatrk'm, Trk'e, Vens' Ancak kurum ve kurulu adlarndan sonra kesme iareti kullanlmaz. Trkiye Byk Millet Meclisine, Trk Dil Kurumuna. Ayrca kii adlarndan sonra kullanlan unvanlara gelen ekler de ayrlmaz. Sevin Hanma, Ender Beyden, Ali Efendinin. 2- Ksaltmalara getirilen ekleri ayrmak iin kullanlr. TBMM'nin ABD'nin 3- Saylardan sonra getirilen ekleri ayrmak iin kullanlr. Cumhuriyet 1923'te ilan edildi. 4- Bir harf veya ekten sonra gelen ekleri ayrmak iin kullanlr. 5- Metre (m), litre (l), kilometre (km) eklindeki ksaltmalardan sonra kesme iareti kullanlr. Ankara-stanbul yolunun 300 km'lik ksmnn yapm bitmiti. 6- Basm srasnda baz harfler deiik ekilde dizilse bile (italik, ok belirgin siyah) kesme iareti yine de kullanlr. Faruk Nafiz'in Han Duvarlar'n okudunuz mu?

46

7- Gazete ve dergi balklarna ek getirilmise kesme iareti ile ayrlr. Anayasa'y, Resmi Gazete'de 8- zel isimlerden tretilmi kelimelerde (isim, mastar eklinde fiil ve sfatlarda) kesme iareti kullanlmaz. Trklk, Trklemek, Trklk, stanbullu, Ankaral, Araplamak, Romal, Londral, Parisli, Trkenin, Hristiyanln, Aydnldan. 9- Yabanc zel adlarn sonundaki okluk ve yapm ekleri kesme iaretiyle ayrlr. Bordo'lu

2.7. Bitiik Yazlmas Gereken Kelimeler

1- Birleen iki kelimede anlam kaymasna urayanlar: Hanmeli (bir bitki), kadngbei (bir tatl), devetaban (bir bitki), aslanaz (bir iek). 2- Bileik kelimelerin bir ksmnda sesli harf dmesi meydana gelmi olanlar: Pazartesi (pazar ertesi), kaynana (kayn ana), niin (ne iin). 3-Pekitirilmi sfatlar. Sapsar, sipsivri, dmdz. 4-Yap bakmndan tam olarak birlemi, bileik kelime halini alm baz kelime ve deyimler. Zpkt, tkrldm, dedikodu, gecekondu, klbast. 5- Farsadan alnan (hane) kelimesi ile yaplan birleik kelimeler. Kahvehane, ayhane, yatakhane. 6- Dilimizde bulunan baz kelimeler, etmek, eylemek, olmak yardmc fiilleri ile birleirken ses fazlalamas (Kelimeler yabancdr, asllarna benzer duruma gelir) meydana gelir: Affetmek, halletmek, hissetmek. 7- Dilimize yabanc dillerden girmi, bugn ok kullandmz baz kelimeler etmek, eylemek, olmak yardmc fiilleri ile birleirken ikinci hecedeki sesli harflerini drr (Asllar gibi olurlar). Emir - emretmek, nakil- nakletmek, kr o kretmek, sabr sabretmek. 8- (a-e--i-u-) ekleri kullanlarak yaplm bileik fiiller. Uyuyakalmak, bakakalmak, yapabilmek, yazvermek, le-yazmak. 47

9- ki veya daha ok kelimeden meydana gelmi Trke yer adlar (I, ehir, ky). anakkale, Eskiehir, Pnarba 10- ki veya daha ok kelimeden meydana gelmi mahalle ve semt adlar. engelky, Beikta, Yenimahalle, Saryer. 11- Da, tepe, akarsu, gl, deniz adlar: Uluda, Kzldeniz, Karasu, Acgl, Aksu.

2.8. Ayr Yazlmas Gereken Kelimeler

1-Sfatlarda derece gstermeye yarayan (en, daha) gibi zarflar: En gzel, daha iyi, en fazla, daha souk vb. 2- kilemeler, (kilemeler dilimizde ok geni yer tutar.): De kalka, gide gide, eski psk, pr pr, kem km, allak bullak. 3- kilemelerden bazlar bugn kullanlmayan kelimelerden meydana gelir. Anlamsz gibi grnen bu kelimelerin zamannda anlaml birer kelime olduu bilinmektedir. Bunlar da dier ikilemeler gibi yazlr. Ev bark, soy sop. 4- (m) ile yaplm ikilemeler: Dolap molap, kap map, kitap mitap. 5- sim hal ekleri ile yaplan ikilemeler: i ie, gz gze, elden ele, yldan yla, yan yana. 6- yelik eki alm ikilemeler: Bou bouna, gn gnne. 7- simleri tekrarlamak eklinde yaplan ikilemeler: Akn akn, kucak kucak, takm takm. 8- Sfatlarn tekrarlanmas ile yaplan ikilemeler: Tatl tatl, diri diri, ar ar, gzel gzel. 9- Kk yabanc olup (be) getirilerek sylenen ikilemeler: z be z, ay be ay. 10-Deyimler (Dilimizde ok sk kullanlmaktadr): Yuvasn yapmak, devede kulak, ununu elemi eleini asm, alm satmak.

48

11- (Ev, yurt) kelimeleri ile kurulan bileik kelimeler. Radyo evi, salk yurdu, renci yurdu, a evi. 12- Ard sra, pei sra, n sra, yan sra gibi szler. 13- ki kelimeyi birletirip bir bileik kelime yapldnda her iki kelime de eski anlamn koruyorsa. Arnavut kaldrm deniz yolu, Tatar brei, kuru soan, tahin helvas, tulum peyniri, am fst, badem ekeri, ba bozumu. 14- sim soylu bir kelime ile etmek, eylemek, olmak yardmc fiilleri ile yaplan bileik fiiller. Yar etmek, bor etmek, gelin olmak, sa olmak, el etmek,, 15- Yer adlarnda kullanlan Bat, Dou, Gney, Kuzey, Aa, Orta, Yukar, Kk, Byk,: Eski, Yeni, i ve benzeri, kelimeler. Dou Anadolu, Bat Trakya, Orta Anadolu, Kuzey Amerika, Kuzeydou Anadolu, Uzak Dou, Anadolu, Kk ekmece, Byk amlca, Byk Menderes.

49

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki uygulamay yapnz.

Alannzla ilgili yaptnz bir aratrmay, rapor yazma yntem ve tekniklerini kullanarak raporlatrnz. lem Basamaklar neriler

Konunuzu belirleyiniz ve aratrmanz yapnz.

- lginizi eken ve severek aratrabileceiniz bir konu seiniz.

Yaptnz aratrmann kapan - Kapa olutururken kapakta bulunmas gereken bilgileri uygun kurallara uygun olarak ekilde yerletiriniz. dzenleyiniz. Aratrmanzda varsa kullanacanz ksaltmalar tespit ediniz. - Ksaltmalar kurallara uygun olarak yapnz. Ksaltmalar metin ierisinde ilk kullandnz yerde uzun haliyle yazmay ihmal etmeyiniz. - Aratrmanzn niteliine gre blm says oluturunuz. - Dipnot gsteriminde sze vretilen kurallar uygulaynz. Kullandnz kaynan dergi, kitap ya da ansiklopedi olmas durumunda uygulanmas gereken dipnot yazm kurallarna uyunuz.

Aratrmanzn metin blmn oluturunuz. Kullandnz kaynaklar dipnot kullanm kurallarna uygun olarak aratrmanzn ilgili blmlerine yerletiriniz. Sonu ve varsa ek blmlerini dzenleyiniz. Kaynakanz oluturunuz.

50

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular cevaplandrarak faaliyette kazandnz bilgileri lnz. LME SORULARI 1- Raporun birinci ksmnda aadakilerden hangisi bulunmaz?
A) zet B) indekiler C) Anahtar kelimeler D) Giri

2- Raporun metin ksmnda aadaki blmlerden hangisi bulunmaz? A) Giri B) Blmler C) Sonu D) nsz

3- Raporun son ksmnda aadakilerden hangisi bulunmaz? A) Ekler B) Kaynaka C) Sonu D) Dizin

4- Kapakta aadaki bilgilerden hangisi bulunmaz? A) Raporun ad ksa aklamas B) Dzenleyenin ad C) Raporun yazld yer ve yl D) Raporun

5- Aratrma hakknda genel bilgilerin, amacnn, kullanlan yntemlerin ve elde edilen bulgularn ksa ve genel bir biimde tantld blm aadakilerden hangisidir? A) nsz B) Giri C) Anahtar kelimeler A) zet

6- Aadakilerden hangisi rapor yazlrken kaynak gsterilmesi gereken bilgilerden deildir? A) Genel bilgilerin dnda kalan ve bakalar tarafndan ifade edilmi grler B) Baka kaynaklardan edinilen fikir ya da dnceler C) Tablo ya da izelgenin alnd kaynaklar D) Yazarn kendi grleri 7- Aadaki dipnotlarn hangisinde kaynak gsterimi dorudur? A) Cemil Meri, Bu lke, stanbul, 1993, s. 45 B) Bu lke, Cemil Meri, stanbul, 1993, s. 45 C) Cemil Meri, stanbul, Bu lke, 1993, s. 45 51

D) Cemil Meri, 1993, Bu lke, stanbul, s. 45 8- Aadakilerden hangisi noktann kullanld yerlerden biri deildir? A) Cmle sonlarnda B) Kurum ve kurulu isimlerinden sonra D) Hitap kelimelerinden sonra

C) Sra bildirmek iin saylardan sonra

9- Aadakilerden hangisi virgln kullanld yerlerden biri deildir? A) Yazda arka arkaya gelen e grevli kelimeler arasna konur B) Grevli cmleler arasna konur C) Cmle iinde zel olarak vurgu yaplmas gereken kelimeden D) Bir sebeple bitirilmemi cmlelerin sonuna konur 10- Aadakilerden hangisi noktal virgln kullanld yerlerden biri deildir? A) ekil ve anlamca balar bulunan cmleleri ayrmak iin kullanlr B) Cmle iinde ayn deerde olup virgl ile ayrlm trleri, gruplar ayrmak iin kullanlr C) Virglle ayrlm rnekleri farkl rneklerden ayrmak iin konur D) Soru bildiren cmlelerin sonuna konur

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevabnz varsa o konuyla ilgili blm yeniden tekrar e-diniz. Baarnz artrmak amacyla retmeninizden yardm alnz.

52

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

UYGULAMA FAALYET-1 N CEVAPLARI 1- D
13 37 54 66 78 13 37 54 67 86

2- D
19 43 55 67 86

3- D
19 43 55 67 89 19 44 55 72 89

4- D
25 44 63 72 91

5- C
25 44 63 74 91

6- D
29 44 64 77 92

7- D
29 46 65 77 97 33 48 65 78 97

8- D

10- Sral dizilerde aritmetik ortalama tm verilerin toplamnn veri saysna blnmesiyle bulunur 2860 50 = 57.2 11- Yn snf says 5 olacak ekilde yle gruplandrlr. Sra nu.1 2 3 4 5 Grup aralklar 0 < x 20 20< x 40 40< x 60 60< x 80 80< x 100 Veri says 5 7 13 16 9

12- Gruplandrlm verilerde aritmetik ortalamann hesaplanabilmesi iin nce snf orta deerleri hesaplanr. Hesaplanan snf orta deerleri o snfa den veri saysyla arplarak toplam veri saysna blnr. AO.= (10 x 5) + (30 x 7 ) + ( 50 x 13) + ( 70 x 16 ) + ( 90 x 9 ) 50 53

= (50 + 210 + 650 + 1120 + 810) 50 = 2840 50 = 56.8 = 57 13- Gruplanm verilerde ortancann hesaplanabilmesi iin nce toplam veri says ikiye blnr. Bulunan deerin hangi aralkta olduu tespit edilir. Ortancann Bulunduu Snf Aral = Toplam veri says / 2 = 50 / 2 =25 25. deer rneimizde 3. snf aralna denk gelmektedir. Bundan sonra forml uygulanr. L= Ortanca snf snf alt deer c = Ortanca snf snf aral f= Ortanca snf snf okluu N = Ynn birim says d = Ortanca snfna kadar olan toplam veri saysdr. Or. = L + (c / f) x [ ( N / 2) d] = 40 + ( 20 / 13) x [ ( 50 / 2) 12] = 40 + 1.53 x (25 12) = 40 + 1.53 x 13 = 40 + 20 = 60

54

UYGULAMA FAALYET-2NN CEVAPLARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 D D C D D D A D D D

55

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aadaki sorular cevaplandrarak modlde kazandnz bilgileri lnz.

LME SORULARI
Sorulara evet ya da hayr eklinde cevaplar veriniz. SORULAR Evet Hayr

Bilimsel aratrmalarn amalarn kavrayabildiniz mi? Aratrma trlerini renebildiniz mi? Bir aratrmay planlayabiliyor musunuz? Aratrma yntemlerini tanmlayabiliyor musunuz? Bir anketi hazrlayp uygulayabiliyor musunuz? Verilen bir yn sral dizi haline getirebiliyor musunuz? Gruplanm ve gruplanmam verilerde aritmetik ortalamay hesaplayabiliyor musunuz? Gruplanm ve gruplanmam verilerde ortancay bulabiliyor musunuz? Bir aratrmann ksmlarn tanmlayabiliyor musunuz? Dipnot yazmn kurallara uygun olarak gerekletirebiliyor musunuz? Aratrmay raporlatrrken yazm kurallarn uygulayabiliyor musunuz? DEERLENDRME
Hayr cevabnz varsa o konuyla ilgili blm yeniden tekrar ediniz. Baarnz artrmak amacyla retmeninizden yardm alnz. retmeninizin baarnz deerlendirmek amacyla nerecei uygulamalar yapnz.

56

KAYNAKLAR KAYNAKLAR
ARIKAN Rauf. Aratrma Teknikleri ve Rapor Hazrlama, Asil Yayn Datm, Ankara, 2004. ATAV Trkkaya. Bilimsel Aratrma El Kitab, Sevin Matbaas, Ankara, 1962. CAPRA Frtjof. Fiziin Taosu, ev. Kaan kten, Artan Yaynevi, stanbul, 1991. ENSTEN A., NFELD L, Fiziin Evrimi, ev. ner nalan, a Matbaas, Ankara,1972. GOODE Willam, HAT Paul, Sosyal Bilimlerde Aratrma Metodlar, ev. Ruen Kele, Sevin Matbaas, Ankara, 1973. GKE Birsen, Toplumsal Bilimlerde Aratrma, Sava Yaynlar, Ankara, 1988. KAPTAN Saim, Bilimsel Aratrma ve statistik Teknikleri, Tek Ik Ofset Tesisleri, Ankara,1995. KARASAR Niyazi, Bilimsel Aratrma Yntemi, Ankara, 1991. NAZK Hamil, ARLI Mine, Aratrma Teknikleri, AY-PA Yaynlar, stanbul, 2001. RUMMEL Frances, Eitimde Aratrmaya Giri, Rezzan Taolu, Ajans Trk Matbaclk, Ankara, 1968. SEYDOLU, Halil, Bilimsel Aratrma ve Yazma El Kitab, Gzem, stanbul, 1993. Trk Dil Kurumu, mla Klavuzu, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 2000. www.ege.edu.tr www.microsoft.com.tr www.tdk.gov.tr NVER zkan, Uygulamal statistik, Bilim Yaynlar, Ankara, 1985. YILDIRIM Ali, MEK Hasan, Sosyal Bilimlerde Nitel Aratrma Yntemleri, Sekin Yaynlar, Ankara, 2000. YILDIRIM Cemal, Eitimde Aratrma Metodlar, Ay Yldz Yaynlar, Ankara, 1966.

57