1-) GERILIM DUSUMUNUN TANIMLANMASI Iletkenlerin enduktif direnci oldukca dusuktur, fakat yok da sayilamaz.

Akim tasinirken, besleme kaynagi ile, son alici terminalleri arasinda mutlaka bir gerilim dusumu soz konusu olur. Bu gerilim dusumunun, standartlarin izin verdigi sinirlar dahilinde kalmasi, tesisin calisma performansi acisindan cok onemlidir. 1.1-) Maksimum Gerilim Dusumu Ulkeden ulkeye degisiklik gostermekle birlikte, A.G sistemleri icin tipik degerler asagidaki tabloda ozetlenmistir. Tesisatin Tipi Sadece A.G panosundan besleniyorsa O.G/A.G Trafosundan besleniyorsa Aydinlatma Devreleri %3 %6 Diger (Motor,Guc vs.) %5 %8

Tablo.1) Ana sebeke ile son alici arasindaki maksimum gerilim dusumu Gerilim dusumu miktari, yukaridaki tabloda verilen degerleri astigi zaman, daha buyuk kesitli kablo kullanma zorunlulugu dogar. Yukaridaki tabloda verilen degerler, kararli ( steady-state operation ) haldeki devreler icin gecerlidir. Bu yuzden, motor demeraj akimlari, ayni anda anahtarlanan sistemler vs. icin gecerli degildir. O.G/A.G Trafolu aboneler icin izin verilen % 8 lik gerilim dusumu degeri, motor kalkis akimlarinda problemlere yol acabilir. Soyle ki : Direkt kalkis akimi 5 7 kat daha yuksek olabildigi icin, tam yuk halindeki % 8 lik gerilim dusumu, kalkis suresi boyunca %40 veya daha ustu degerlere kadar dusebilecektir.Bu durumda,kalkinma torkunu yenemedigi icin motorda bir bayilma,veya normal kalkis periyodundan cok daha dusuk degerlerde bir hizlanma/ivmelenme gozlenecektir. Sonucta,%8 lik gerilim dusumu,kararli sistemler icin izin verilen sinir dahi olsa,ciddi enerji kayiplarina yol acmaktadir ve dusuk gerilime karsi hassas olan tesislerde bu degree fazla yaklasilmamalidir.

1.2) Kararli Tesislerde Gerilim Dusumu Hesabi Monofaze ve trifaze yuklerde siklikla kullanilan formuller tablo-2 de ozetlenmistir . Monofaze devrelerde : Faz- Faz arasi gerilim dusumu : Volt cinsinden ( U ) : U = 2.L.In.( R.cos + X.sin ) , % e cinsinden : Un Monofaze devrelerde : Faz- Notr arasi gerilim dusumu : Volt cinsinden ( U ) : U = 2.L.In.( R.cos + X.sin ) , % e cinsinden : Vn Trifaze Devrelerde:Faz-Faz arasi (hem notrlu hem notrsuz) gerilim dusumu : Volt cinsinden ( U ) : U = 3.L.In.( R.cos + X.sin ) , % e cinsinden : % e = 100. U Un % e = 100. U % e = 100. U

Burada Un = Faz-Faz arasi gerilimi ( volt )

Vn = Faz-Notr arasi gerilimi( volt ) ifade etmektedir.

In = Tam yukteki ( mesela motor ) devre akimi ( A ) L= Km. cinsinden kablo uzunlugu ( km ) R= /km cinsinden kablo direnci (/km) Not: R=22.5/S ( bakir icin ) R=36/S ( Aluminyum icin ) Kabul edilir. Not: R degeri 500 mm den daha buyuk kesitlerde yok sayilabilir S= Kablo kesidi ( mm ) X = /km cinsinden kablo enduktif reaktansi (/km) Not : 50 mmden kucuk kesitler icin X degeri yok sayilabilir. Not : Herhangi bir bilgi mevcut degilse X = 0.08 /km alinabilir. : Akim ile gerilim arasindaki aci Not : Akkor Flamanli lambalarda ve resistif yuklerde cos = 1 alinir. Not: Motorlarda : Kalkis akiminda cos = 0.35 Normal isletme sartlarinda cos = 0.8 alinir. Basitlestirilmis Tablo : Asagidaki basitlestirilmis tablo da, cok yaklasik olarak ihtiyac duyulan yeterli bilgiyi verebilir. Bu tablo motorlarda cos = 0.8 degerine ve cos = 1 olan aydinlatma devreleri ile monofaze ve trifaze hatlari besleyen kablolarda birim amper ve birim kilometreye dusen gerilim dusumunu bulmada kolaylik saglar : U = k.In.L (volt)

Burada : k = Tabloda verilen carpan In = Nominal akim ( A ) L= hat uzunlugu ( km. )

Ornek-1) 3 fazli Un=400 volt bir motor, sekildeki gibi 50 m. uzunlugundaki 35 mm kesitli bakir kablodan beslenmektedir.Motorun nominal akimi In=100 A ve cos =0.8 olup demeraj aninda I=500 A e cikmakta ve cos = 0.35 e dusmektedir.Motorun beslendigi pano,diger yuklerle birlikte 1000 A cekmekte olup bu pano ile ana besleme panosu arasinda 10 volt luk gerilim dusumu sozkonusudur. Motor terminallerindeki gerilim dusumunu ve uygunlugunu hesaplayiniz ? Cozum-1) Tabloya baktigimiz zaman k=1 oldugunu goruruz. ( 3 faz,cos = 0.8 , 35 mm ) U = k.In.L = 1x100x0.05 = 5 volt toplam gerilim dusumu 10 V + 5 V = 15 V olur. Yuzde cinsinden ifade edersek : : % e = 100. U = 100.15 = %3.75 < % 8 oldugundan uygundur. Un 400

Motorun demeraji anindaki gerilim dusumu ise : Tablodan k=0.52 ise : U = k.In.L = 0.52x500x0.05 = 13 volt

Motorun demeraji sebebiyle, motoru besleyen panodaki gerilim dusumu ,10 volt u gececektir. Varsayalim ki panodaki digger yukler de devrededir : 1000-100 = 900 A devrede olsun.Bunlarla beraber motor da demeraja girince : 900+500 = 1400 Amperlik bir akim cekilir.Bu yuzden, dogru orantidan, 10 voltluk gerilim dusumu : 10x(1400/1000)=14 volt cikar. Toplam gerilim dusumu : 14+13 = 27 volt bilunur.Yuzde cinsinden ifade edersek: % e = 100. U = 100.27 = %6.75 < % 8 oldugundan uygundur. Un 400 Ornek-2) 20 metre uzunlugundaki 2.5 mm lik kablolarla beslenen dengeli monofaze 3 adet aydinlatma devresinin her biri 20 A cekmektedir. Panodaki toplam akim 150 A olup, 4x70 mm kesitli 50 m. Uzunlugunda kabloyla sekildeki gibi beslenmektedir. Aydinlatma armaturleri icin gerilim dusumunu hesaplayiniz ? Not : Faz-Notr gerilimi Vn=230 volt aliniz.

Cozum-2)

% e = 100. U idi. k degerini tablodan secersek Un

U = k.In.L = 0.55x150x0.05 =4.13 volt ( Faz-Faz gerilim dusumudur) Faz-Notr gerilim dusumu : 4.13 / 3 = 2.38 bulunur. Monofaze devrelere ait gerilim dusumu formulunden, U = k.In.L ise K yi tablodan k=18 olarak group U = 18.20.0,02 = 7.2 volt. Toplam = 7.2+2.38=9.6 volt olur.Yuzde cinsinden ifade edersek : % e = 100. U = 100.9,6 = %4.2 < %6 oldugundan uygundur Un 230