KITA P

Aydnlk

BU SAYIDA

32
KTAP TANITILIYOR
Toplam: 1355

7 Aralk 2012 Cuma / Yl: 1 / Say: 41

Aydnlk Gazetesinin cretsiz ekidir

Umak mre bedeldir*

Aratrmac-yazar zlem Kumrular ile

slam korkusunun temelleri zerine

Talat ve Fitnatn Ak

Pier Paolo Pasolini stne Bir Kronoloji Denemesi

Mutluluu Arayan Adam: Spinoza

Kulak Osmann serveni

Aydnlk KTAP
NDEKLER
Haftann Portresi: Ouz Atay Umak mre bedeldir* Talat ve Fitnatn ak Pier Paolo Pasolini stne Bir Kronoloji Denemesi Rekabetten arndrlm dnya Kent girdabnda ilikileri kalplara hapseden erkek ve kadnlar Mutluluu arayan adam: Spinoza Kulak Osmann serveni Kapak: zlem Kumrularla son kitab slam Korkusu zerine rportaj lme gtren yazlar antolojisi Yazn hayatm Atatrk devrimlerini budayanlara kar mcadeleyle geti Yolun yarsndaki veda: Ali Rza Ertan Tanpnar: Hakiki realizm, teferruat saymak deildir Yeni kanlar ocuk-Gen: Mektup mail oldu, ocuk ayn ocuk Sahaf: Basiretsiz bir komutann dt hal! Alnt Test-Bulmaca s. 4 s. 5 s. 6 s. 7 s. 8 s. 9 s. 10 s. 11 s. 12 s. 14 s. 15 s. 16 s. 17 s. 18-19 s. 20 s. 21 s. 22

7 ARALIK 2012 CUMA

SUNU

Ayayayayayaayaya yayayayaayayayay
aaa

. KITA P
Aydnlk

Anadolum Gazetecilik Basm Yayn San. ve Tic. A.. adna sahibi: Mehmet Sabuncu Genel Yayn Ynetmeni: Serhan Bolluk Sorumlu Mdr: Mehmet Bozkurt
Genel Mdr Yardmcs (Reklam):

Ynetim Yeri stiklal Cad. Deva kmaz No:3/3 Beyolu / stanbul Tel: 0212 251 21 14 / 251 21 15 / 251 55 04 Faks: 0212 252 51 22

Aydnlk Gazetesinin cretsiz ekidir

Editr: Pnar Akko Yazileri Mdr: Damla Yazc Yazileri: rem Hal, Deniz Antepolu, Cenk zda Sayfa Sekreteri: Alev zgen

www.AydinlikGazete.com kitap@aydinlikgazete.com

Saynur Okurolu

Bask: Toros Yay. Mat. Tur. Org. San. Tic. Ltd. ti. Orureis Cad. Remzi zkaya Sok. No:16 Bahelievler / stanbul Tel: 0212 655 44 34

7 ARALIK 2012 CUMA

Aydnlk KTAP

HAFTANIN PORTRES

Ouz Atay
(12 EKM 1934 - 13 ARALIK 1977)
Eserlerinde kk burjuva insan n seer, insan n kendine ve hayata yabanc la mas n irdeler. Karakterlerini intihar ettirir, ldrr veya kaybettirir. Ancak Atay, kaybolmu lar anlat rken ve onlar yok ederken bu duruma esasen isyan etmektedir

ahinin peinde
Hammett n yaratt bu dedektif tiplemesi kanl canl , bizden biri. Sonras nda Chandlerda da grece imiz gibi ikici, uyan k, zaman zaman yoldan k yormu hissi verse de daima adalete sad k
DENZ ANTEPOLU denizantepoglu@hotmail.com
Dashiell Hammett

Everest Yaynlar, Ahmet mit edi- latmda kopukluklar yapmadan artabiltrlnde kard polisiye kitaplara Dashiell Hammett serisiyle devam ediyor. Daha evvel Raymond Chandler serisini yeniden kazandran yaynevi Kara Roman akmnn ustas Dashiell Hammett ile klasikleri kazandrmaya devam ediyor. Serinin son kitab, Hammettn filme de ekilmi, en mehur roman Malta ahini. Daha evvel Raymond Chandlern Gldeki Kadn isimli polisiye romann tantmtm ve yazmda Kara Roman akmndan da bahsetmiti. Bu akm ABD iin ngiliz polisiyelerinden kopmak anlamna geliyordu ve dedektiflerin deiimini simgeliyordu. Hammett ve yaratt dedektif tiplemesi Sam Spade ise akmn kukusuz nde gelen ismi. Zira Hammettn yaratt bu dedektif tiplemesi Chandlera da ilham olacak ve polisiyenin deiimi salamlaacaktr. Malta ahini kitabndan yola kacak olursak dedektif kanl canl, bizden biri. Sonrasnda Chandlerda da greceimiz gibi ikici, uyank, zaman zaman yoldan kyormu hissi verse de daima adalete sadk. Kitabn konusu ise kymetli bir heykelin kaybolmas ile ilgili, yani konu tamamen para. Gzel, para peinde, ihtirasl kadnlar romann tamamnda var, gerek ana karakter gerekse yan karakterler olarak. Zengin ve mafyatik i adamlar, kumarbazlar ve dolandrclarla dolu bir roman Malta ahini. Ancak dedektifimiz de pek iyi bir adam olmasa da her eye ramen adaletin peinde. Romana geersek, polisiyelerin o bilinen youn temposunu ve srkleyiciliini kitaptan beklerken annda o havaya giremiyorsunuz. Kitap esasnda srkleyici, ancak zamanla ald kansndaym. nceleri dank anlatmla kar karya olduunuzu hissederken konu ilerleyip olaylar ve karakterler i ie getike danklk kayboluyor ve beklediiniz srkleyicilik geliyor. Roman bitirdikten sonra ise dankln sebebinin olaylar gizemli brakp okuyucuyu dnmeye sevk ederken arada kopukluklar olmasna baladm. Hatta Chandlern kitabnn bu romana kyasla ok daha dzgn ilerlediini ve okuyucuyu andiini fark ettim. Hammett yeni bir yol at kukusuz. Polisiyeyi yeryzne indirdi. Ancak Chandler ayaklarnn daha da salam basmasn salad kanmca. Ancak kitapta ana karakter Spadein anlatt bir olay yazarn sadece polisiyeyle ilgilenen biri olmadn, sadece maceralar yaratma derdine olmadn anlamanz salyor. Olaya gre her eye ve iyi bir aileye sahip emlak zengini bir adam aniden, yanna hi para almakszn kaybolur. Kars adamn yaadna dair duyumlar alp dedektifimizi tutar. Ve dedektif, adamn yrrken hemen yanna inaat iskelesi dmesi zerine lmden dndn ve hayatnn deitiini renir. Adam, esasnda hayatn her an tehlikelerle dolu olduunu anlar ve hayatn sorgular. Gerek mutluluun iyi bir aileye veya paraya sahip olma ile zde olmasnn kendisine dayatldn, esasen mutlu olmadn fark eder. Ailesine kendilerine yetecek kadar para braktn dnerek gider, birka yl sonra baka biriyle evlenir. Bu ksack olayda bir insann lmle burun buruna gelmesi nedeniyle hayatnn tamamen deimesini ve zgrlk ile mutluluk kavramlarn tekrar dnmesini anlatyor. Yazarn fikrine katlp katlmamak nemli deil bence burada. Zira nemli olan, yazarn bak asnn olmas, dnd birtakm eylerin olmas ve polisiyeye bu anlamda katk salamas. Kitabn belki de nemsiz bir ksmndan bahsediyorum. Ama yazarn getirmeye alt yenilii anlamak ve sadece maceralar retme derdinde olmadn, aksine hayatla da lm araclyla derdi olan bir yazarla kar karya olduunuzu belirtmek istiyorum. Sonu olarak klasik olmasnn yan sra nitelikli bir polisiye olmas sebebiyle okumanz tavsiye ederim. Neticede kendisi de eski dedektif olan bir yazarn, yaratt olaylar da yaadklar ve lme yaknlyla harmanlannca daha gereki ve keyifli romanlar kyor. (Malta ahini, Dashiell Hammett, Everest Yaynlar, ev: Sinan Fiek, 260 s.)

Edebiyatmzda eserleriyle r aan Ouz Atay, 1934 ylnda Kastamonuda dodu. Ankara Kolejini bitirdikten sonra, 1957de T naat Fakltesinden mezun oldu. 1975 ylnda doent olan Atay, ilk romann yaynlayana kadar eitli dergi ve gazetelerde makaleleri ve syleileri yaymland. lk roman Tutunamayanlar 1970 ylnda tamamlad ve ayn yl TRT Roman dln kazand. Tutunamayanlar, edebiyat evresinde byk bir tartmay da beraberinde getirdi. Roman, ilk postmodern roman sayld ve edebiyata farkl tarzyla byk yenilikler getirdi. Eletirmen Berna Moran, roman hem syledikleri hem de syleyi biimiyle bir bakaldr olarak nitelendirilmitir. Morana gre Tutunamayanlardaki edebi yetkinlik, Trk romann ada roman anlayyla ayn hizaya getirmi ve ona ok ey kazandrmtr. Ardndan 1973te yaymlad ikinci roman Tehlikeli Oyunlar ile getirdii yeniliki izgiyi korumu ve edebiyattaki yerini salamlatrmtr. yklerini Korkuyu Beklerken isimli kitabnda toplamtr. 1973 ylnda yaymla-

nan Oyunlarla Yaayanlar adl oyunu Devlet Tiyatrosunda sahnelenmitir. 1911-1967 yllar arasnda yaam Prof. Mustafa nann hayatn anlatan Bir Bilim Adamnn Romann 1975 ylnda yaymlamtr. Eserlerinde kk burjuva insann seer, insann kendine ve hayata yabanclamasn irdeler. Karakterlerini intihar ettirir, ldrr veya kaybettirir. Ancak Atay, kaybolmular anlatrken ve onlar yok ederken bu duruma esasen isyan etmektedir. Hem de olduka erken bir dnemde. nk 1980li yllarla beraber gelen apolitikleme ve yalnzlama Atayn eserlerinde oktan hissedilmeye balanmtr. nceden grmtr, yaamtr ve yazmtr. Atay, beyninde kan tmr nedeniyle byk projesi Trkiyenin Ruhunu yazamadan 13 Aralk 1977de, stanbulda hayatn kaybetmitir. Vefatnn ardndan, 1987de Gnlk, 1998de ise Eylembilim adl kitaplar yaymlanmtr. Yaamnda kitaplar ikinci basksn dahi yapmamken vefatnn ardndan kitaplar byk ilgi grm ve defalarca baslmtr.

Aydnlk KTAP

Umak mre bedeldir*

DLAN ZTRK dilanozturk@gmail.com

Uwe Timm

Romanda k ve glge oyunlar salt dnem itibariyle yar glgeye girmi Almanya iin de il, Etzdorfun Japonyadaki ilk gecesinde Japon glge sanat na atfedercesine hayallerini bir perdenin arkas ndan Dahlemin glgesine anlatmas nda da grlyor

68 kua yazarlarndan ve bu kuan rglgeye girmi Almanya iin deil, Etznde gelen temsilcilerinden Uwe Timm, Can Yaynlar tarafndan dilimize evrilen Yarglgede bizi 1930larn Almanyasna I. Dnya Savandan km, sava borlarndan, istikrarsz politikalardan ve muhtemel sava tehditleri ile henz glgeye tam girmese de tm bu skntlarn sorumlusunun Yahudilik ve demokrasi olduunu ilan eden ar bir lideri makul bulabilecek, onun glgesinde kaybolabilecek kadar gvensiz/kafas kark bir toplum haline gelen Almanyaya gtryor. Roman Berlinin en byk mezarlklarnn birinde balyor. Orijinal adyla nvalidefriedhof, 1748 ylnda Prusya Kral II. Friedrich tarafndan askeri personel iin kurulmu, yllar iinde Almanyann savalarna ve devrimlerine ilikin bir ant haline gelmi. 1848 devriminin kahramanlar, I. Dnya Savann krmz baronu Manfred von Richthofen, Nazi st dzey yneticileri, sava tutsaklar, pek ok Yahudi ve sivilin de yatt bu mezarlkta ller dile gelse anlatrlard trajik Alman tarihini.. Nitekim bu romanda yine bu mezarlkta yatmakta olan Almanyann ilk kadn pilotlarndan Marga von Etzdorf dile geliyor ve hikyesini anlatyor, halihazrda dinleyici bulmuken hikyesini anlatmak isteyen dier llerden frsat bulduka. dorfun Japonyadaki ilk gecesinde Japon glge sanatna atfedercesine btn gece hayallerini bir perdenin arkasndan Dahlemin glgesine anlatmasnda da, anlatm tekniinde de grlyor. yle ki roman anlatcsnn kimlii belirsiz, Dantenin lahi Komedyasndaki rehberi Virgili anmsatan Gri ismini takt hrpani Prusya kyafetleriyle mezarlkta gezen anlatcya yol gsteriyor, kimi zaman llere tercman oluyor, kimi zaman onlarn hikayelerini birbirine balyor, kendisi hibir hikyeye taraf olmadan. Birinci olmay istiyordu. Hi kimsenin olmad bir yerde olmak istiyordu. Bir eylerin kefedilecei, yzlerce kez zerine yazlp izilmemi bir ey. nsann kendisiyle ilgili bir baka tecrbede bulunabilecei o yeni ey. Kendisini kefedecei, tehlikede ve zarurette, hi olmad kadar kendini bulabilecei, o dehet yznden tam, o btnyle yabanc olan ey yznden. Bu kadnda diyor Gri, takdir ettiim ey bu ite. Etzdorfun kendi zel uan bir kazada kaybetmesinden sonra Nasyonel Sosyalist Almanya iin yapt Suriye uuunda inite yaad kazadan sonra kendi elleriyle hayatna yirmi be yanda son vermesinin stndeki gizem perdesi aralanyor, sorgulanyor. Etzdorf nc kez kaza yapm olmay m kaldramad, Nasyonel Sosyalizm misyonuna bir ekilde hizmet etmeyi mi, yoksa biz izobarlarz dedii Dahlemin onunla e hava basncna sahip olmamasn m? Buna okuru karar verecek, her okur kendi sebebinin anlatcs olacak nihayetinde. *Marga Von Etzdorfun mezar tanda yazl kendi sz (Yarglge, Uwe Timm, Can Yaynlar, ev: Melike ztrk, 232 s.)

JAPONYADA HAYAL A K
Marga Von Etzdorf Berlinden Japonyaya Sibirya zerinden uarak gemi ilk kadn pilot. Yazar, Margann evrak stnde kalm yaantsn hayal gcyle beziyor ve Japonyada karsna Christian von Dahlem isminde bir subay karyor. Dahlemin kendi odasn bir perde ile blerek paylama teklifiyle balayan bir akn etrafnda gelien romanda k ve glge oyunlar salt dnem itibariyle ya-

K TAPTAN
Kzlordu. Askerler, toprak kahverengisi niformalar. En batakileri grdmde, onlara doru yrmeye baladm. Nihayet diye dndm, herey tuzla buz olmu. yi byle, herey yerin dibini boylamal, un ufak olmal, ancak byle yeni bir ey gelebilir. Yepyeni bir ey. Yerin dibine gemeli, tezahrat yapanlarn tm, ufak bayraklaryla hepsi, bastne diyenler, hazr ola ge, Heil diye haykr, gelirken onlar herkes grsn. Kurtulu tamam ama asla malubiyetten dem vurma. Zaferdi. Kzl Orduculara diyor makinist, kar yrdm. Ve haykrdm da yoldalar, diye. Druba diye haykrdm.

7 ARALIK 2012 CUMA

Aydnlk KTAP

KARANLIA MEKTUPLAR. 1

Talat ve Fitnatn ak
Taa uk- Talat ve Fitnat kad n n toplumsal hayattaki yerini ve en az ndan e ini kendi seebilme hakk n n bulunmay n alttan alta ele tiriyor
DAHAN DNMEZ Daghan_donmez@mynet.com Ne iindeyim zamann, Ne de bsbtn dnda; Yekpre, geni bir nn Paralanmaz aknda. A.Hamdi Tanpnar Ekmek verdiimiz evlerin hepsinde de bu hasrlar ok temiz tutarlar, sanki cilalanm gibi parlatrlard. Zaten hi kimse sokak ayakkabsyla ieriye giremezdi. Ayakkaby kartp, terlik ya da orapla ieriye girmek bir Dou ve Asya geleneidir. Evlerdeki bir baka gelenek, namahrem kuralyd. Her kadn haremdi ve namahrem kurallarna tabiydi. Kendi kocas dnda, akrabas olmayan erkeklerle gremez, onlara grnemezdi. Acaba, haremlerin kafesli pencerelerinin ardnda ne yaparlard? Dnemin gndelik hayatnn esintilerini tayan bu satrlar, bir Osmanl Ermenisi olan Hagop Mintzuriye ait Tarih Vakf Yurt Yaynlar tarafndan stanbul Anlar 1897-1940 adyla yaymlanan kitap, Tanzimatla balayp devam eden kkl bir toplumsal deiiminin fotorafn ekmemize olanak salyor. Yegane hakk nefes almak olan, sosyal hayattan soyutlanm, erk in erkekler elinde topland bir dzende yaayan kadnn, ok deil bundan 100-150 yl nceki halini yanstr; Mintzurinin stanbulu Zaman zaman, Beyolunun o byl ta binalar arasnda dolarken veya kendimi Galatann gri yokuundan, Karakyn slak genzine brakrken; yanmdan eski stanbul insanlarnn getiini hayal ederim. Zihnimin s kylarndan, kayklarla gelirler. lerinde kadnlar tek tktr; efendiler ise feslerinin altnda dalgn! te bu gezintilerin birinde, lber Ortaylnn o tespiti kafamda nlad: Dou-Bat kltr kutuplamas bizim toplumumuzda da modernleme ile balad. Bizim toplumumuzda da diyorum, nk Trkiye, modernlemenin getirdii bu gibi sorunlarla karlaan tek lke olmad gibi, atmann temelinde yatan asl neden slamlk-Hristiyanlk ayrl da deildir. Pekala Hristiyan Rusyann ve Budist Asyann da ayn iddetle bu problemi yaadn gryoruz. (lber Ortayl, Gelenekten Gelecee, sy:15, Tima Yaynlar) Gnmzde de devam eden atmann odana din olgusu konsa dahi, gerein bu olmadn gsteren delillerden biridir; Ortaylnn tespiti Zira Dostoyevski, nl Pukin Konumasnda da ayn dertten muzdarip olarak, Batclarla Slavclar, halka aydnlar, Rusyayla Avrupay uzlatrmaya alr. ( Kaynak eser; Dostoyevski, Pukin Konumas, ev: Tekta Aaolu, letiim Yaynlar ) Modernizmin girdii her toplumda yaanan bu kutuplama, zellikle Trk toplumu gibi; gebe genetiine sahip olmas nedeniyle, yerleik kltrn derhal etkisi altna giren ve her daim gei toplumu olma zellii gstermi bir kitlede daha da derin ayrmalara yer amaktadr. Peki, kadn mihenk alarak atmz bahiste, srtmenin temeline neyi koymak gerekir? Niyazi Berkesin, 200 Yldr Neden Bocalyoruz? adl eserinde yer verdii u grleri belki yolumuza fener tutabilir: Aslnda Babalinin bir amac, nerede ise stanbula dayanmak zere olan Mehmet Aliye kar ngiltereden askeri yardm salamakt. Trk ordusunun ngiliz subaylarnn emrine verilmesini isteyen Palmerstonun teklifini Mahmut reddedince ( 2.Mahmud ) ngiltere askeri yardm fikrinden vazgeti; bunun yerine bir Ticaret Antlamas teklif etti. Bu antlama ile ngiltere, Osmanl mparatorluunu yzyldan beri yeni Avrupa ekonomisine kar epeevre koruyan birok geri usullerin kaldrlmasn istiyordu. stanbulda ve Londrada Trk devlet adamlarnn etrafn saran d yardm ve Trkiye uzmanlar Trkiye bu muahedeyi uygulamakla Bat uygarlna girecek diyorlard. (Cumhuriyet Yaynlar, sy:33) Sebep buydu belki de ifahi toplum oluumuz Sosyal hayatmz tamamen zan- lar zerine bina ediimiz Devrimle, yknmeyi ayrt edemeyiimizTanzimatla birlikte, sarn yerine fes getiriliini sokaklara dklerek protesto eden gya dindarlarn, iki yzyl sonra fesin yerine apka getiriliini protesto ettiini yine bu kede yazmam mydk? slamiyet namna Arap yaam tarznn, ilericilik namna Bat hayatnn tesiri altnda kalmak, yerleik kltrn hegemonyasna boyun eme eilimi gsteren gebe kltrn bir sonucu muydu? Oysa ayn gebe kltr, kadn ve erkei farkl grmeyen bir algya dayanyordu. Getiimiz gnlerde, Atlas dergisinde yaymlanan Kayp Trkler belgeselinde yazar; Dukha Trkleri iin unlar yazacakt: Dukhalarda kadnlar ve erkekler olduka eitliki ilkelere sahip. Bir efleri yok, rengeyikleriyle, ortaklamac, hiyerarisiz bir toplumu yzyllardr srdryorlar. Tpk Anadolu kltr gibi Byle bir srncemenin en alevli yerinde yazlmt; Taauk- Talat ve Fitnat Bir baka deyile, Talat ve Fitnatn ak 1872 ylnda Hadika gazetesinde tefrika edilmeye balayan roman, 1875 ylnda kitap olarak baslmtr. Tanzimatn etkilerinin grlmeye baland toplumsal hayatta, edebiyat alannda da nemli deiimler ba gstermi ve bunlarn neticesinde Trk edebiyatndaki ilk roman olarak kabul edilen Taauk- Talat ve Fitnatla balayarak; roman trnde st ste eserler verilmeye balanmt. Roman bir ak roman olmakla

emsettin Sami

birlikte, gnn itimai hayatna, bilhassa kadn ve erkek ilikilerine ayna tutmas bakmndan olduka nem tar. Kap Yaynlarndan baslan kitapta, birbirini seven iki gencin sonu lmle biten ackl hikyesi, bugn dahi okurun fazla zorlanmadan okuyabilecei sade bir dille yazlmtr. Dnemin kltrel atmosferine paralel olarak, Fransz Edebiyatnn gerekilik modasnn etkisindeki emsettin Saminin kitab, doal olarak gerek bir olaydan hareketle kaleme alnmtr. Kitabn bu zelliinin yan sra, kadnn toplumsal hayattaki yerini ve en azndan eini kendi seebilme hakknn bulunmayn alttan alta eletirmesi de bir dier unsur olarak karmza kyor. Roman teknii ve hikye rgs asndan bir hayli zayf olan eser, Trk edebiyat ve Trk sosyal hayat asndan bir belgesel olarak kabul edilebilir. Kap Yaynlarndan, lmsz Klasikler bal ile kartlan drtlemenin dier kitaplar; Recaizade Mahmut Ekremin Araba Sevdas, Namk Kemalin ntibah ve Nabizade Nazmn Zehrasdr. Bu yekpare geni ann, paralanmaz akna tanklk etmek isteyenlere tavsiye olunur; sevgili okur! Okuyucuya Not: Saygdeer okur, kadn kulana defa fledim ve Karanla Mektuplar dedim kenin adna Bundan byle, iki haftada bir tantacam her kitap; karanla gnderilmi bir mektup olacaknk kelimedir, mumu tututuran (Taauk- Talat ve Fitnat, emsettin Sami, Kap Yaynlar, 153 s.)

Roman bir ak roman olmakla birlikte, gnn itimai hayatna, bilhassa kadn ve erkek ilikilerine ayna tutmas bakmndan olduka nem tar. Kap Yaynlarndan baslan kitapta, birbirini seven iki gencin sonu lmle biten ackl hikyesi, bugn dahi okurun fazla zorlanmadan okuyabilecei sade bir dille yazlmtr

Aydnlk KTAP

Pier Paolo Pasolini

stne bir kronoloji denemesi
Kronolojik olarak ilerleyen kitab n ilk blmleri Pasolininin pek bilinmeyen ama asl nda ok nemli bir kimli ine; air Pasoliniye ayr lm . Byk talyan iir antolojisine gre yirminci yzy l ba latan talyan air Pasolininin airli i enine boyuna incelenmi
ERCAN DALKILI ercandalkilic111@gmail.com
Pier Paolo Pasolini

Pier Paolo Pasolini, Salo ya da Sodomun 120 Gnn ya da ksaca Saloyu (Sal o le 120 giornate di Sodoma, 1975) ektii yl, sevgilisi olduu iddia edilen on yedi yandaki gen bir erkek tarafndan dvlerek ldrldnde henz ellili yalarnn bandayd. Ve ynetmenliinin yannda tiyatrocu, eletirmen, ressam ve romanc gibi kimlikleriyle de dikkat ekiyordu. Biyografi yazar Enzo Siciliano, ynetmenin lmnden sonra yapt aratrmalar srasnda zel evraklar arasnda Who is me? Poeta delle ceneri adl bir uzun dzyaz iiri bulmu, yazd Pasolini biyografisinde de byk lde bu iirden yararlanmt. te Selahattin Yldrm, Agora Kitaplndan kan Pier Paolo Pasoliniyi, Pasolininin kendi kaleme ald Pasolininin Hayat ve Eseri stne Ksa Bir Kronoloji Denemesini, Enzo Siciliano ve N. Naldini imzal Pasolini biyografilerini baz alarak hazrlam. Aslnda Yldrm, uzun sredir bir baka byk talyan eylemci ve dnr Antonio Gramsci hakknda almalar yapyormu. Fakat Pasolininin de, tpk Yldrm gibi byk bir Gramsci dkn olmas, ikili arasnda bir duygudalk yaratm anlalan, sonuta da bylesi ciddi ve derinlikli bir alma meydana gelmi. Kronolojik olarak ilerleyen kitabn ilk blmleri Pasolininin pek bilinmeyen ama aslnda ok nemli bir kimliine; air Pasoliniye ayrlm. lk iirini yedi yanda yazan, Byk talyan iir antolojisine gre yirminci yzyl balatan talyan air Pasolininin airlii enine boyuna incelenmi. Bununla da yetinilmemi, Ben Kimim? Kllerin airi ve Gramscinin Klleri adl iirlerinden eviri paralara yer verilmi. Kendi deyiiyle direnii air, sivil air, davalarn airinin iirleri daha nce dilimize evrilmiti, ama airlii hakknda bu kadar etraflca bilgiye sahip deildik akas.

Pasolini estetii dediimiz eyi bir bir elerine ayrm Selahattin Yldrm; Gramsci ve Karl Marx gibi isimlerin dn dnyasn nasl etkilediini, Roma bata olmak zere ehirlerin eserlerine szlarn, dine kar taknd tavr, Fellini ve dier sinemac arkadalaryla, kiisel hayatnda yer etmi dostlaryla ilikilerini, kl krk yaran bir zenle tasniflemi elimizdeki almada.

PASOLINI S NEMASI
Pasolininin fragmenter dnse yapsna uygun olarak hazrland hissedilen almann en byk ksm sinemac kimliine ayrlm tabii olarak. Denemelerinde iir sinemasyaptn ifade eden ynetmenin filmografisi, filmlerine kar yaplan eletiriler ve eitli gazetelere verdii demelerle desteklenmek suretiyle kapsaml bir ekilde sunulmu okuyucuya. Deleuze tarafndan, anlatm dzenine, yani simgesel dil sistemlerinin egemenliine kar direnen, zgrletirici, simgesel sistemin ncesine geridn, anlam nceleyen, ilk anlama geri gtren bir sinema olarak tanmlanan Pasolini sinemas, bu zellii ile tam manasyla halk bir perspektife sahiptir. Pasolininin kendisi de, sinemasn Gramsciyen etkinin altnda nazional-popolare (ulusal-halksal) olarak nitelemi, anlatmnn nesnelliini, epik akn ve elite (sekinlere ynelik) olmayan karakterlerini bununla aklam zaten, kitaptan rendiimize gre. Ksaca, Agora Kitaplnn ynetmenler dizisine katt, Selahattin Yldrmn elinden kma Pier Paolo Pasolini; Susan Sontagn da dedii gibi kinci Dnya Savandan bu yana talyan sanat ve edebiyat dnyasnda ortaya km (bu) nemli figr, talyan Marksist dn insan Pasoliniyi tanmak iin ok iyi bir frsat. (Pier Paolo Pasolini, Selahattin Yldrm, Agora Kitapl, 256 s.)

7 ARALIK 2012 CUMA

Aydnlk KTAP

Rekabetten Mustafa Balbaya arndrlm dnya mektuplar

Umut Yolu, uygarl m z n getirdi i ve yayg nla t rd sorunlar n ve olumsuzluklar n ok fazla olmas , en nemli kazan mlar m z n stndeki tehlikelerin giderek artmas ve Direni hareketinin getirdi i de erlerin nemsenmemesi, hatta ynetimler taraf ndan ayaklar alt na al nmas gibi tespitlerden hareketle yola k yor
reylerin ve yurttalarn yaamlarndaki temel ve btncl sorunlar kucaklama olasln engelleyen bir eitim sisteminin yetersizliinin git gide ak seik hale gelmesi, tm siyasal sorunlar pazar sorununa indirgeyen ve hibir nemli ama aklamayan iktisat bir budalala teslim olmu kr bir siyasal dncenin bunalm. BARI DOSTER

IRAZ MAYA

2011 ylnda Stephane Hessel tarafndan yazlan kck bir risale olan fkelenin yaynlandnda yer yerinden oynad. Bir eit 21. yzyl manifestosu saylabilecek bu otuz sayfalk kitapkta Hessel, II. Dnya Savanda Nazi Almanyasnn igaline kahramanca kar koyan direniilerin sahip olduu deerleri hatrlatyor ve yeniden benimsenmesini istiyordu. nsanlar, akl almaz boyutlara ulaan eitsizlie, adaletsizlie, yoksulluk, iddet ve lmlere yol aan anlaya kar fkelenmeye aryordu. Kitap sadece Fransada iki milyon satt. Hemen hemen btn dnya dillerine evrildi, milyonlarca kopyas datld. te ayn Hessel, yanna kendisi gibi ihtiyar delikanl bir arkadan, Edgar Morini alarak bir kez daha sesleniyor insanla. Getiimiz gnlerde Say Yaynlar tarafndan yaymlanan ve smail Yerguz gibi yetkin bir evirmen tarafndan dilimize kazandrlan yeni manifesto Umut Yolu adn tayor.

Y YA AMA S YASET
Maddi refahn kltrel ve manevi bir refah getirmedii aka ortada olduuna gre ne yapmalyz? lerleyen blmlerde Hessel ve Morin, iyi yaama siyaseti olarak tanmladklar zm nerilerini sralyorlar. yi yaamn refahla kartrlmamasn, bugnn uygarlklarnda refah kavramnn yalnzca maddi anlamna indirgendiini, oysa iyi yaamn bunlarla ilgisi olmadn belirtiyorlar. Onlara gre iyi yaama bir yaam kalitesidir ve sahip olunan mallarn okluu ya da azlyla ilgisi yoktur. ncelikle duygusal, ruhsal ve ahlaksal bakmdan iyi olmay kapsar. Gnmzde uygulanan politikalar gnlk yaammz bask altna almakta ve mutsuzlua, umutsuzlua yol amaktadr. O halde yoksullukla mcadele edilecek bir siyaset izlenmeli, rnein rekabetten arnm bir alma dnyas yaratlmal, kent, ky, tarm, retim ve tketim politikalar yeniden tanmlanmaldr. Dayanmann canlandrlmas amacyla arkadalk evleri ad verilebilecek sosyal merkezler almal, iyi bir genlik siyaseti izlenmeli, ahlak yceltilmeli, ok ynl bir ekonomi uygulanmal, eitsizliklerin ortadan kaldrlmas iin sosyal bir konsey oluturulmal gibi pek ok somut neriyi sralyorlar. Dnyann gidiatna baklrsa acilen alternatif yaam biimleri zerinde dnmemiz, zaman geirmeden uygulamaya koymamz art gibi grnyor. Hessel ve Morine kulak vermeliyiz. (Umut Yolu, S. Hessel- E. Morin, Say Yaynlar, ev: smail Yerguz, 88 s.)

Gurbette mektup almak, hapiste mektup almak, askerde mektup almak umutlandrr, heyecanlandrr, sevindirir insan. O mektuplarda samimiyet, coku, zlem vardr. G verir, diren alar, yaama sevinci katar insana. O mektuplar birer gvercin gibidir adeta, zgrle kanat rpar. Sadece yakn dostlardan, akrabalardan deil, daha az tanp, nadiren grp, ok samimi olmadmz insanlardan gelen mektuplar da nemlidir. zenle alr, heyecanla okunurlar. stnde Grlmtr damgas yazanlar bile, daha nce baka gzler tarafndan okunanlar bile scaktr, scacktr, smscaktr. lkemizin yz ak aydnlarndan, sekin gazetecilerinden olan ve bu vasflarna, artlarn da zorlamasyla siyaseti kimliini de ekleyen Mustafa Balbay da byle bakm kendisine yazlan mektuplara. Kyamam onlara ve biriktirmi, derlemi onlar. O Mektubu Yazan Bendim adyla da kitaplatrm. Silivriyi, Hasdal birer niversiteye, ktphaneye eviren kahramanlardan, yurtseverlerden, aydnlardan biri olarak, vatan nbetini tutarken, mesleini de ihmal etmemi. Silivriyi Trkiyeye anlatan kitaplarndan sonra bu kez Trkiyeyi anlatm Silivriden. Trkiyenin umudunu, birikimini, donanmn, fkesini, hznn yanstm kendisine yazlanlar zerinden. CANDAN, TEN, UMUTLU, KAYGILI
4 ylda 30 bini akn mektup alan Balbaya yazlanlar, onun sadece bir gazeteci, faizmin maduru bir yurtsever, sekin bir Cumhuriyet aydn, retken ve ok ynl bir yazar ve iei burnunda bir milletvekili olarak grlmediini, baka zelliklerinin de olduunu kantlyor. nk Balbay ayn zamanda lkemizin namuslu ailelerinin bir evlad, ailenin gurbetteki byk olu sanki. Kklerin Mustafa amcas. Biraz daha bym olanlarn abisi. Gen gazeteci adaylarnn hocas. Nitekim mektuplar da bu ynlerini yanstyor onun. Mustafa Aabey diye balayan da var, Dostum diye seslenen de. Mustafa Bey diye hitap eden de var, Hocam diye sze girien de. Saygdeer vekilim diye satr ba yapan da var, Can kardeim diye selamlayan da Sk sk, dzenli, srekli, devaml yazan da var, ara sra, tek tk, seyrek yazan da. Yurt iinden yazan da var, gurbetten yazan da. Ortaokul rencisi genler de var, Ky Enstits mezunu Cumhuriyet

genleri de. letiim rencileri de var, tbbiye talebeleri de. Dayan yiidim diye yazan bykler de var, Keke avukat olsaydm, gelir seni savunurdum, Mustafa Amca yanaklarndan perim diyen ocuklar Mektuplar candan, iten, umutlu, kaygl. fadeler fkeli, isyankr ve korkusuz. Anlatmlar yrekli ve mert. Yalnz deilsin diyorlar hepsi Balbaya. Onun yolundan gideceine sz veriyor genler. Filenmekten korkmuyorum diye meydan okuyor renciler. Bazlar, Gerekirse yanna gelirim diye kafa tutuyor. Btn ocuklar seni seviyor diyerek selam yolluyor. zgrlmden utanyorum diye yaknyor kimileri. Bu ilk mektubum, yaadm srece devam gelecek diye sz verenleri, Kimi zincirler iinde hrdr, kimi esir olmaktan bahtiyar diyenler takip ediyor.

BTN MEKTUPTA LARA BULUTLAR DOLUSU SELAM

Balbayn setii, tasnif ettii, sralad ve kitaplatrd mektuplarda her ey var. Bir kader mahkmu yle sesleniyor mesela: Nianlma laf attlar, kavgaya tututum. Vurduum kii ld, 36 yl verdiler Nianlm terk etti. Ne arayp ne de soruyorlar. Hakan ok ceza ald bir daha kamaz dediler abi. Buralarda her eyi rendim, arkadalklar, dostluklar, bir tek bana burada ailem sahip kt. Balbay, genlerden gelenleri, teki cezaevlerinden gelenleri, sanatlardan gelenleri ayr ayr blmlerde toplam. Mektuplar yazanlarn isimlerini de, kendisine saklam. Bunu Zaten bu mektuplar hepimize ait diye aklyor. Bu mektuplara, yani hepimize verdii yant ise kitabnn sonunda yer alyor. yle diyor teekkr mektubunda: Bu mektuplarn her biri karanla ve korkuya kar yaklan birer kt. Ben yle hissettim. Kitapta yer verdiim mektuplarn en karamsar olan bile iinde umut barndryordu. Bylesi ortamlarda yazlan her mektup, mahpusla toplum arasnda bir klcal damarn domasdr. Her doum da tazelenmektir, bymektir, canllktr, heyecandr. Beni bu lde etkileyen mektuplardan bir seki yapp toplumla paylamak grev ve sorumluluktu. Her mektup iin teekkr ediyorum zgrlkte grmek, kucaklamak zere Btn mektuptalarma bulutlar dolusu selam. (O Mektubu Yazan Bendim, Mustafa Balbay, Cumhuriyet Kitaplar, 362 s.)

D REN N DE ERLER N UNUTMAK

Umut Yolu, uygarlmzn getirdii ve yaygnlatrd sorunlarn ve olumsuzluklarn ok fazla olmas, en nemli kazanmlarmzn stndeki tehlikelerin giderek artmas ve Direni hareketinin getirdii deerlerin nemsenmemesi, hatta ynetimler tarafndan ayaklar altna alnmas gibi tespitlerden hareketle yola kyor. Nedir bu sorunlar? Kr ve kar hrsnn artmas, somut dayanmann azalmas, kamusal alanda ve zel sektrde brokrasinin ar artmas, rekabetin azgnlamas, basks ve yozlamas, niceliin nitelie egemen olmas, sahte rnlerin alnmasn tevik eden tketim zehirlenmesi, endstriyel tarm ve besicilik alanndan gelen gda maddelerinin bozulmas, tketicilerin, kk ve orta lekli reticilerin, koullanm ve blnp yalnzlam vatandalarn aresizlii, bilgiler arasnda kopukluk yaratan ve dolaysyla bi-

Aydnlk KTAP

7 ARALIK 2012 CUMA

Kent girdabnda ilikileri kalplara hapseden erkek ve kadnlar

Metropolde ya yorsunuz, belli bir refah dzeyinde, kendinize gre iyi bir ya am sryorsunuz. Ama Mutsuzum mu diyorsunuz? Peki seimlerinizi gerekten kendinizin yapt ndan emin misiniz? Yazar Can Papuuo lunun Destek Yay nlar ndan Temmuz ay nda kan roman Kom unuz Mehmet Yatak Odas ndan Bildiriyor modern insan n ili kilerine dair bir sorgulama ya atabilir
SEZA ZDEMR sezaozdemir@gmail.com

Reklam ve medya dnyasndan gelen gen bir yazar Can Papuuolu. Komunuz Mehmet Yatak Odasndan Bildiriyor adl bu ilk kitabnn kapak tasarmnda ve adndaki ekliyle ele alnmasndan dem vurup muhalif bir yaynda derdine derman bulmak istediini belirttiinde ardmz itiraf edelim. Ancak kitabn merakl okurlara hitab, aslnda bir okur olarak nyargl olduumuzu yzmze arpmad desek yalan olur. Pek ok Aydnlk Kitap okurunun sayfamzda grdnde garipseyebilecei bu kitab yazaryla konumadan edemedik. Belli bir refah dzeyine erimi ve kltrl kent insannn kalplarla yaamasn, bunda metropoln etkisini, kadn ve erkeiyle modern insan yazar Papuuolu'yla konutuk. Byle bir kitap yazmaya nasl karar verdiniz? Balangta Komunuz Mehmet olarak hi tasarlamamtm. 2008de gndeme gelen Kriz teet geti. lafna ok sinirlenerek bir yaz yazdm. Krizin komunuz olan sradan adam, Ahmeti ya da Mehmet'i nasl etkilediini anlattm. Sonra baktm ki hakim olduu bir alan deil, ekonomi bilmem ben. Fakat Komunuz Mehmet fikri houma gitti. Sonra onu ikili ilikiler hakknda bir karaktere dntrdm. Ayr ayr ykler; bir dier komuyla btnlenerek insanlar elendiren ama ayn zamanda 30lu yalarda stanbul'da yaayan insanlar mizahi bir dille eletiren bir kitap haline geldi. k noktanz byleyken neden yatak odasn hem imgesel olarak hem de kapakta merkez haline getirdiniz? nsanlar bir eyin d grnne bakarak Aaaa seksten bahsediyor. ok satar diye dnyorlar; ben de dedim ki Alsnlar ama ondan sonra bunun byle olmadn grsnler. Bu tamamen bunun iindi. Okurun Kalplara gre yayoruz ve olayn biraz da iine bakmak gerek. mesajn almasn istedim. Ama kendi kazdm kuyuya dtm. Biz bu adamn deiimini kitapta grdk ve kendi hayatmzdaki deiimlere ciddi anlamda rnekler kardk. diyenler oldu ama bu 100 kiiden 2sidir. Seimlerinizi gerekten siz mi yapyorsunuz? Komunuz Mehmet karakteri, stanbulda belli bir refah dzeyinde yaayan, kltrl gen bir erkek. Onun Biricik Komusu da yle. Aslnda kendi seimlerini ya-

ayabilecek bu insanlarla ilgili bir dnt aldnz m okurdan? Enterasandr, evet aldm. Bu kitabn en byk tezlerinden biri, bilinli olarak yaptmz seimlerin o kadar da bilinli olmad. stanbulda 20 milyonda 1.5 milyon insan belli bir refahla ama reklamlarda grp zendirildiimiz gibi yayor. Ben iyi para kazanacam, iyi profesyonelim. Yalapap kltre de bularm. diyen erkekler, Kariyerimi ocuumla beraber yaparm diyen kadnlar... Bunun iyi bir zm olduunu dnyorlar. Ama bu bir ablon ve hayat hi yle deil. Bu kez bocalama balyor. Bu srada dier insanlara bakyor, kt; ortam, Trkiye, i, seks kt. Sonradan anlyor ki, aslnda bu mutsuzluun temeli kendi. Niye? nk bilinli olarak yaptnz sandnz seimi gerekte siz yapmadnz ama sonularn siz ekiyorsunuz. Ne yapyor peki u an Komumuz Mehmet? u anda girdii bunalmdan kurtulmaya alyor, hala bunalmda nk evlenerek kurtulduunu zannediyor (glyor). Fakat orada da kalplara bal olduu iin gene bir bocalama yayor. Kurtulu o kadar kolay deil mi? Kolay deil, hayr. zm ya siyah ya beyazda m? Yazarna soralm madem, kurtulu nasl olacak? Bir kere iin kolayna kamay brakmal. Sonra yaamaktan korkmayacak; yaayacak, yine hata yapacak. Eer stanbul'da yayor ve Hem daha iyi bir hayat iin abalaym dier yandan reklamcla devam edeyim, sosyal eylerden de mahrum kalmayaym derseniz yle bir kurtuluunuz sz konusu deil. Ya tamamen brakacaksnz o ileri ya da daha uzun bir srete gnn sonunda Evet, stanbul ya da X ehrinde yayorum grnrde ama gnn sonunda mutluyum diyebileceiniz bir safhaya geleceksiniz. Kent insannn durumu o kadar siyah beyaz m gerekten? Yoksa sadece stanbul gibi metropoller iin mi geerli? Aslnda benim bahsettiim gri nk bu iin siyah beyaz olsa her ii brakp sadece mutluluunuza konsantre olabilirsiniz.Yapabiliyor musunuz pratikte? Hayr. Siyah be-

Seza zdemir Can Papuuo lu ile birlikte...

yaz olmas gerekirken mecburiyetten dolay fiiliyatta griyi yayoruz. Ayrca X ehrindeki insana da stanbul pompalanyor. stanbul pompalandka, dayanamyor zeniyor, imreniyor, istiyor. Bu, ister istemez ona mutsuzluk veriyor. Peki bu konuda kadn ve erkek arasnda bir fark var m size gre? Bireysel olarak baktmzda yok ama tabii ki toplumsal olarak ok farkl. Biricik Komu'nun Komunuz Mehmet'e yaptklar, aslnda Komunuz Mehmet tarafndan halihazrda gerek hayatta yaplm eyler. Erkek yapt zaman "Oooo ne gzel!", kadn yapt zaman "Tu kaka!". yle bir dnyann olmadn insanlarn artk anlamas lazm. 70'lerdeki cinsel devrim, Trkiye'de belki daha yeni yeni oturuyor.

KENT ERKE K LEMLER

VE KADINININ

Kadnlar bu deiimi yeterince hazmetti mi size gre? Kadnlar u anda bu hediyeyi alm ama o hediyenin deerini bilmiyor. Ellerindeki zgrl ya ok abartyor ya da nasl kullanacaklarnn farknda deiller. Kendilerine gre bir sr yanl seim yapyor ve daha mutsuz oluyorlar. Bu kez "Aaa demek ki zm evlilikteymi" deyip balangca dnyorlar. Evlendikten 2 yl sonra da ayrlyorlar. Dolaysyla onlar da bir bocalama dneminde. Kadnlarn bu zgrl hazmetmesindeki en byk kolaylk da, tabii ki erkeklerin onlara nasl davrand. Peki erkek yeterince hazmetti mi bu de-

iimi? Erkek kadndan daha beter. Kadnlar doru bildikleri yolda ilerlemeye devam ederlerse, erkekler de buna seve seve ayak uydurmak zorunda. br trl hayatlarndaki ideal kadn zaten ortadan kalkm durumda ve aslnda yle bir kadn yok. Kadnlar bir adm nde bu deiimde ve kadnlarn erkekler zerindeki gc kadnlarn zannettiinden fazla. Bunu bir erkek olarak kabul ettiiniz zaman, problemlerinizin %50si zlyor. Komunuz Mehmet ok kritik bir denge buluyor sanki, deil mi? Evet, nk o da anlyor ki; ok iyi oynarm dedii o oyunun kural koyucusu filan deil. Komunuz Mehmet, kurallar bir ekilde koyulmu bir oyunda oynayan bir tip. Mutlu olmak iin belki kendi inanlarn veya kendi ideallerini pe atabilen bir adam. Bu anlamda cesur. Dolaysyla Komunuz Mehmetin yaad ikilem, metropol erkeinin birebir yaad bir ikilem. Bunda ilikilere dair beklentilerin pay var m? Kadn ve erkek ilikilere ayn ekilde bakamyor. Yap itibariyle bakmyorlar. Birbirleriyle empatiye girmemeleri ise en byk sknt. Ayrca o Amerikanvari Erkeinizi elde tutmann 10 yolu, Kadn tavlamann 68 yolu gibi ablonlar var. nce kendi beklentilerimizin kar cinse gre farkl olduunu kabullenip sonra toplumun yaratt kalplardan kendimizi ayrmalyz. (Komunuz Mehmet Yatak Odasndan Bildiriyor, Can Papuuolu, Destek Yaynlar, 264 s.)

10

7 ARALIK 2012 CUMA

Aydnlk KTAP

Mutluluu arayan adam: Spinoza

Genelde filozoflar felsefe yapmaya iten gd Bilgi aray iken, Spinozay gdenin Mutluluk aray oldu u sylenebilir.
CENK ZDA ozdagcenk@hotmail.com itiren bir fikir olacaktr. ...Zihnim fikirlerimin bir kab deildir, fikirlerimin ta kendisidir. Dolays ile doamn zn tanmak, benim iin, doamn, zndeki safla ulamasn salamak, yani doam iyiletirmek anlamna gelecektir. (s.100)

Tarikat ve mistik dncelerin kol gezdii bir ortamda, bunlarn dnda bir yol tutan Moris Fransez adl yurttamz Spinozann Taosu Akll nantan nanl Akla balkl almasyla 2012nin Eyll aynda felsefe okurlarnn nne kt. FELSEFEC LER VE F LOZOFLAR
Eserin belki de en nemli yan felsefeci ve filozof arasnda yapt ayrmdr. Bu ayrmda ikinci konuma dmeyi yeleyen yazar, yapt ayrm yle zetlemektedir: 1. Felsefeciler: Bunlar, felsefe mesleinin profesyonel bazen de amatr erbabdr. Zahmete katlanp, her trl felsefi akm renirler, retirler. Bu retilerin kendi yaamlarnn bir paras olmas gerekmez ve genelde, rettikleri baka, kendi yaadklar bakadr. 2. Filozoflar: Bunlarn ilgi oda ise felsefe deil yaamdr. Srekli olarak, hem bireysel hem de toplum iindeki yaam daha iyi yaamann yolunu bulmaya ve sras gelince de, bakalarna gstermeye alrlar. rettikleri gibi yaamalar en azndan bunu istemeleri beklenir. (s. 113)

B L SEL TERAP VE SP NOZA

Bilisel terapi, bilindii gibi, zihinde oluan imgelerin ve dnce kalplarndan hareketle onlar deitirmek eklinde i gren bir terapi yntemidir. Zihinde yerlemi dnce ve imgelerin yol at eylemlerin ortadan kaldrlmas ve/veya deitirilmesi iin bu dnce ve imgelerin deitirilmesi gerektii dnlr. nsanlarn eylemleri ve tutumlar zihinlerinde yerlemi dncelerin ve dsal koullarn basks altnda (ya da bunlarn etkin olmas sonucu) vuku bulur. Bu adan bakldnda, iyikt, doru-yanl yoktur. yi ve kt, bir ey hakknda yargda bulunan kiilerin bak asndan domaktadr. Benzer ekilde doru ve yanl da belirli ltler altnda olgu ve olaylarn deerlendirilmesi sonucu bu olgu ve olaylara yklenen sfatlardr. Spinozada da bilisel terapinin benimsedii dnce kipinin bir benzerini gryoruz.

MUTLULUK ARAYI I OLARAK FELSEFE

Yazar bu ayrma gre Spinozay ve kendisini ikinci gruba dahil etmektedir. Bir bakma hakldr da. Felsefe, zellikle Sokrates dneminde, mutlu yaamann, hayatn anlamnn ve bilgece yaamn izlerini srmtr. Bu izi srmeye sadk kalmaya alan yazar, bir filozof olarak Spinozann amacn u szlerle dile getiriyor: ... Genelde filozoflar felsefe yapmaya iten gd Bilgi aray iken, Spinozay gdenin Mutluluk aray olduu sylenebilir. (s. 79) Alntda grlen mutluluk ile bilgi araylar arasndaki ayrm, ikisinin arasndaki ilikinin ne trden bir iliki olduu sorusunu gndeme getirebilir. Mutluluk, Spinozann syleminde belirgin bir biimde ortaya kar. J. S. Millin ortaya koyduu bir haz ilkesi deildir sz konusu olan. Mutluluktan kast insann sebat etme ilkesine (conatus) uygun bir yaama erimesidir. Bu adan mutluluu aramak ve mutluluk iin gerekli koullar bilmeye almak bir ve ayn srecin farkl grnmleridir. Benzer bir ekilde, Fransez, anlamak bal altnda unlar sylyor: Aslnda doam tanmak, bir yerde, onu deitirmek anlamna da gelir. nk doam hakknda elde edeceim bilgi, benim dmda, l bir fikir olmayacak, beni de-

insanlarn dsal koullar sonucu oluturduklar imgelerle ve bu koulla- Spinoza rn sonucu olarak eylemde bulunurlar. Spinozann bu konuda grlerini, yazar, u szlerle zetlemektedir: nsann, tutkularna tutsak olmas zorunludur ama kaderi deildir. nsann doasnda, tutkulara dmesini zorunlu klan zellikleri bulunduu gibi, onu bu tutsaklktan zgr klacak olanaklar da mevcuttur. Belirli koullarda zgrle kavumas da ayn zorunlulukla gerekleecektir. Zaten dnyada gerekleen her ey zorunluluk altnda gerekleir ve zgrlk, zorunluluktan kurtulmak deil, zorunluluk kullanlarak istenen deiimin elde edilmesi anlamna gelir. (s. 250). Bu alntda, Spinozann yukarda sz edilen sahte zgrle kar ne tr bir zgrl savunduu aktr. Ona gre zgrlk, insann kendi doasna (conatus a) uymasdr. Burada kullanlan insan doas, 18. yzyl siyaset felsefecilerinin kulland anlamda belirtik bir insan doas deildir. nsann u veya bu zellikleri insan doas altnda dnlmez. nsan doasndan kast insann bedeni ve zihni arasnda Spinozann olduunu dnd iliki ve insann sebat etme ilkesidir (conatustur).

Spinozaclk, yanln ne eksik, ne de gnah olarak grlmedii ve bir kuramnn kaleme alnd tek felsefedir. Spinozac dncede, doru bilgi ile sonulanan sreten deiik bir srele retildii iin, yanl, dorunun tersi deildir. (s. 183).

SP NOZANIN NEDENLER VE ETK S

Dolaysyla, Spinoza felsefesinde yanln kendisi de bilginin konusudur. Bu tutum, yanltan doruya ilerleyii diyalektik bir biimde serimleyen Tinin Grngbiliminin yazar Hegelde de kolaylkla grlebilir. Zaten, Fransez de, Spinozann etkilerini ele ald son blmde, filozofun Freud, Marx, Einstein ve Hegel gibi dier dnrlerle arasndaki ilikiye yer vermektedir. Bunca nl kiinin arasnda, Trkiyede benzer bir hrete kavuamam Spinozann etkisini grmek Trk okur iin artc olacaktr. Tarihe ve gereklie kat bir nedensellikle bakan Spinozann kendisi de bu nedensellie tabidir. Fransez bu olgudan hareketle Spinozay hazrlayan koullar, ilgin anekdotlarla birlikte, ele alm. Kitabn ilk blmn oluturan bu tarihsel arkaplan, Spinozann temel eseri olarak grlen Etikin Spinozann dier eserlerinden de faydalanarak yorumlanmas izlemektedir. Son blmde de, Spinozann etkileri zl bir biimde ele alnmaktadr.

SP NOZADA ZGRLK VE ZORUNLULUK L K S

Spinoza iyi ve kt zerine gelitirdii dncesinde bunlarn tek bana bir anlamnn bulunmadn dnmektedir. Yazar bu konuda unlar sylemektedir: Spinozaya gre bir eye ancak belli bir adan iyi ya da kt denebilir. yilik ve ktlk grelidir ve bir ve ayn eye, deiik alardan, hem iyi hem de kt denilebilir. (s. 97) yi ya da kt olan zerine genel geer yarglar bildirmektense, esas mesele, insanlarn eylemlerini neden yaptn ve kendi varlklarn srdrmeleri iin (sebat etme ilkesi gerei, conatus gerei) neler yapabileceklerini anlamaktr. Spinozaya gre insanlar zgr istenleri olduklarn dnrler. Oysa bu bir yanlsamadr. nsanlar eylemlerinin nedenlerini bilmediklerinden eylemlerini kendi istenlerinin zgrce belirlediine inanrlar. Spinozaya gre iin asl,

DE M, MUTLULUK VE B LG
Spinozann zgrlkle zorunluluk arasnda kurduu iliki erevesinde yukarda sz edilen mutluluk aray birletirildiinde bilginin oturduu konum daha kolay anlalacaktr. Bilgi, insann eylemlerinin ardndaki nedenlerin anlalmas ve bu sayede insann kendi doasna uygun hareket edebilmesi iin gerekli koullarn yaratlmas srecinde nem kazanr. Bilgi, bu konumuyla, bir anlamda eylemdir de. Kiinin koullarn deitirmesi, mevcut durumunu deitirmek iin kendini anlamas ve kendini anlayarak deitirmesi bilgiye ulama sreciyle bir ve ayn sretir.

K TAP ZER NE SON NOT

Felsefe bilgisini gelitirmek, zellikle de Spinoza gibi etin ceviz bir filozofu anlamak ve yaamn bilgelikle donatp deitirmek isteyen okuyucunun muhakkak okumas gereken bu kitaba ilikin eletirimizi sunmay yazarna bir bor biliyoruz. Bu ksa yazda eserinin birok blmne deinemediimizden bizi affetsin. Ancak, eserinde, zellikle son blmde dindarlkla (ya da yazarn deyiiyle ilahi takdirle) Marx, Freud ya da Einstein gibi adlarn birlikte anlmas biraz talihsiz olmu. Esasnda, yazar, bu hamlesini temelsiz brakmyor. Ama, bunun yerine, kendisinin de kulland ikin yasa, yasallk, ussallk gibi terimleri kullanmakla yetinmi olsa yazarn bavurduu alntlara getirdii yoruma itiraz edilmesi ok daha zorlard. Bu eseri okuyucuyla buluturduu iin Kabalc Yaynevine teekkr ederiz. (Spinozann Taosu, Moris Fransez, Kabalc Yaynevi, 368 s.)

DO RU VE YANLI
Bilgilenme srecinde yanl fikrin yeri ve bu fikrin nasl ele alnaca doru fikre, bilgiye ulamak asndan ok nemlidir. Yazar, bu konuda ilgin bir yorumda bulunuyor:

Aydnlk KTAP

11

Kulak Osmann serveni

Ercment Cengiz, bu ilk roman nda bamba ka bir temay i lemi . Kitab n en ok dikkat eken yan kurgusu. lgin meknlar , beklenmedik sonu, k vrak anlat m yla G rnatac insan bir yandan 19. yzy l sonlar stanbuluna, bir yandan da 1950lerin caz kulplerine gtryor
ENOL ARIK senolcarik@gmail.com Defin treninden sonra komularn getirdii, yourt orbasnn, patlcanl pilavn, zm hoafnn buruk lezzetiyle bir kede olanlar anlamaya alrken, babasnn kadim dostlarndan biri, ivesi bozuk bir amca, onu bir kenara ekip bir sre teselli etmiti. Sonra da, uzun tahta bir kutudan imdiye kadar grdklerine hi benzemeyen, siyah kaplamal, kocaman bir klarnet karp uzatmt: Al bakalm, bu senin bundan byle Sadece kula iin deil, duyduu sesleri hafzasnda iyi saklad iin adna Kulak Osman da denen grnatac Osmann 1890larda balayan ve 1950lilerin ortalarna dek sren, stanbuldan Chicagoya uzanan servenini anlatyor Grnatac. Everest Yaynlarnn bu yl yedincisini dzenledii lk Roman dln kazanan Ercment Cengizin roman. Kitapta yer alan ksa biyografisine baktmzda Cengizin bir tp doktoru olduunu okuyoruz. Btnne bakldnda ise kendi biyografisinin de romana dhil olduunu grdmz yazarn, doktorluunun yan sra mzie, zellikle de caza ilgisi dikkatlerden kamyor. sikisi kulaklarnzda alnyor. Natalie, kocas Barkevin ilgisizliinden yaknmaktadr, Barkev ise sorunlu bir i yaam olan, politikayla ilgili bir Ermeni milliyetisidir. Barkev, gnlerden bir gn eski eyalarn ierisinde 1890lara ait bir fotorafa rastlar. Dedesinin de ierisinde yer ald bu fotorafta, iki kii daha yer almaktadr. te bu kare bizi gnmzden Osmanlya doru yolculua karr. Ei benzeri bulunmaz stanbul ehrinde, tarih ierisinde bir seyahatte 1893 ylndayzdr ve artk anlatlan Osmann hikyesidir. Barkevin dedesinin de yer ald fotoraf karesindeki iki genten birisidir Grnatac Osman. stanbulda olduka nldr. Ermeni bir kza, Melineye aktr. O sralar henz on yedi yandadr.

B R MEKTUPLA DE EN HAYAT
Ve gnn birinde Saraydan gelen bir mektupla hayat deiir. 1893te Chicago Jackson Parkta alan bir sergiye gnderilen musiki heyeti ierisinde yer alr. Scott Joplinin kefedecei Osman, artk caz gruplar arasnda yer almaya balar. Amerikada yeni aklara yelken aar ve ak Melineyi unutur. Unuttuu sadece ak deildir, memleketini de unutur. Amerikada kalmaya karar verir. Aradan hayli bir zaman gemi ve Osman Lincolns Gardenn devaml mzisyenlerinden biri olmutur. Bir gn Grnatac Osman ile Barkev tesadfen rastlarlar. Osman sahneden inip Natalie ve kocas Berklevin yanna gider. Bu andan Barkev Osmanla sohbete balayacak ve zaman tnelinde bir yolculua kacaktr. Sonunda da dedesiyle ilgili balar yakalayacaktr. Ercment Cengiz, bu ilk romannda bambaka bir temay ilemi. Kitabn en ok dikkat eken yan kurgusu. lgin meknlar, beklenmedik sonu, kvrak anlatmyla Grnatac insan bir yandan 19. yzyl sonlar stanbuluna, bir yandan da 1950lerin caz kulplerine gtryor (Grnatac, Ercment Cengiz, Everest Yaynlar, 335 s.)

KPL MEYHANEDEN AMER KAYA

Grnatac allmn tesinde bir temaya sahip. Bugnden Osmanlya yolculuk yaptryor. Galatada Kpl Meyhanede grnata alan Kulak Osmann Abdlhamitin emriyle 1893te Chicago Jackson Parkta alan bir sergiye gnderilen musiki heyeti ierisinde yer almas ve sonrasnda deien hayat anlatlyor. Her anna mziin elik ettii ve yirmi be blmden oluan roman, ilk olarak Bluesla balyor ve okuyucuyu 1950ler New Yorkunda bir caz kulbne gtryor. Natalie adndaki gen bir kadnn hayat hikyesini dinlemeye balyorsunuz ilkin, dinlerken sanki sahnedeki yal grnatacnn mu-

K TAPTAN
() Belki de bu yzden, sanat eserleri, hayatn bizatihi kendisinden daha gereki ve samimi olabilirler, biliyor musunuz? te, ben de lkeleri, ehirleri, dnyay dolap, grmediim tablolarn, heykellerin, hasl tam da hayatn peinden kouyorum. Beni hayalperest bulanlar, hayatn srrnn aslnda yaadklarmzda deil, hayallerimizde sakl olduunu bilmiyorlar. Simyaclar, hayatn gereinin laboratuvarlarnda, bense dnyann her kesinde aryorum bir bakma

12

7 ARALIK 2012 CUMA

Aydnlk KTAP

KAPAK

ZLEM KUMRULARLA SON KTABI SLAM KORKUSU ZERNE...

Sadece Osmanl arivine kapanarak tarih yazamazsnz

zlem Kumrular
DAMLA YAZICI damla.yazici@msn.com Yllardr sregelen Dou ve Bat arasndaki bilinmeyen ve tanmlanamayan eyler korku ve nyarg oluumuna da neden oldu. likilerin nyarglar ve korkular etkisinde kurulduunun eitli yansmalarn gnmzde gryoruz. er ekseni gibi kavramlar, siyasi, ekonomik ve dini olarak kartlklarn isimleri haline geliyor. Din ise bu kartlklarn en hareketli elemanlarndan. slam'n terrle ilikilendirildii gnmzde bu odaklanmann tarihsel de bir altyapsnn olduu konusu ise gereklik araynda nem kazanyor. slam gerekten korkulacak bir kavram m yoksa dmanlklarn devam ettirilmesi iin bu kavrama kar bir nyarg m kurulmalyd Batda? Bunu geni bir aratrma mecrasna yayarak, tarihsel nyarglarn toplumsal deyilerde, edebiyatta, atlarda karlnn mutlaka olacandan yola karak gl bir aratrma rnei sunan zlem Kumrular'la son kitab slam KorkusuKkenleri ve Trklerin Rol zerine bir sylei gerekletirdik. slam Korkusu kitabnz Trk Korkusuadl ilgi gren kitabnzn ardndan ayn titizlikle, 8 ayr dildeki kaynaklardan yararlanlarak, lkemizde ve dnyada deerli tarihilerin de katklarndan beslenerek oluturduunuz almanz. Byle bir konuda eser vermedeki amacnz neydi? Avrupada uzun sredir slam korkusundan bahsediliyor. Ayn ekilde Trkiyede ska ad geen bir konu bu, lakin hakknda neredeyse ciddi anlamda hi aratrma yaplmam durumda. Yaplan almalar da son yzyl, hatta son yirmi yl konu alyor. Ben hi kimsenin yapmad bir eyi yapmak ve konuyu tarihsel sre iinde hi kullanlmayan kaynaklarla incelemek istedim. Yllar nce doktora iin spanyaya gittiimde Kanuni dne- romanlar, valye romanslar, atlar, arklar, trkler, operalar, mine ait farkl arivlerden toplam trl trl nesir ve na50.000 sayfa belge getirzm eserde Mslmitim. Bu eserde de Ben manlar olabildiiime yaradlar. hi kimsenin ince negatif bir 2008de kan yapmad bir eyi ekilde lmTrk Korkusu yapmak ve konuyu szletirilmikitabm bittiintarihsel sre iinde hi tir Avrupada. de syleyecek kullan lmayan kaynaklarla szm bitmeBunlar tek incelemek istedim. tek buldum, miti. Bu kitapO kadar ok belge ve daha ziyade la da bitmedi eser var ki bu konuda, onlar beni galiba. O kadar imdiye kadar ok belge ve eser buldu en umulkimse var ki bu konuda, madk yerlerde. grmemi imdiye kadar kimse Bir ehre, bir lgrmemi. keye gidince onca teslam korkusunu bla arasnda uradm yk akmlar zerinden deil de, in- drt yer oluyor: kitap, sahaf, ksanlarn hayatlar ve ara ara ede- tphane ve ariv. Tarih alannda her biyat elerini kullanarak anlat- dilde yeni kanlar takip etmeye ayorsunuz. Bu tercihin sebebi nedir? lyorum ve az ok nerede ne araBen tarihi sradan insanlarn yacam biliyorum. Sadece Oshayatlar zerinden zmlemeyi manl arivine kapanarak tarih yaseviyorum. slam korkusu gibi bir zamazsnz. Yazsanz da o sadece konunun siyasi tarih zerinden in- sizin tarihiniz olur. Ben olaylara celenmesi ok sradan olurdu, Av- drt farkl ynden bakmaya alrupada ok yazlp izildi. Btn yorum. srtme sosyal farkllklardan kslam Korkusu nu hazrlart iin ncelikle isimsiz insan- ken, Byk bir ksm beni de alarn hikyeleriyle bu tarihi yeniden kna eviren srpriz bilgileri hep yazmay tercih ettim. Romanslar, dnyann br ucunda buldum.

Memleketimizd e muhafazakr bir tarih anlay sz konusu. zellikle Osmanl tarihileri sadece Osmanlca belgelerle bir Osmanl tarihi yazlabileceini, dardan gelen her trl belgenin gvenilmez olduunu dnyorlar

KAPAK

Aydnlk KTAP

7 ARALIK 2012 CUMA

13

diyorsunuz. Toplumlar iin iinde kendilerine dokunan yanlar varsa tarihi arptabiliyorlar m? Geree ulamak iin dnyann br ularna ihtiya duymamzn nedeni nedir? Toplumlar ve herkesten nce tarihiler bunu yapyor. arptmak, iine geldii gibi yazma tarihte her dnemde, her siyasi gcn yapt bir ey. Trkiyedeki esas sorun bu deil bence. Memleketimizde muhafazakr bir tarih anlay sz konusu. zellikle Osmanl tarihileri sadece Osmanlca belgelerle bir Osmanl tarihi yazlabileceini, dardan gelen her trl belgenin gvenilmez olduunu dnyorlar. Klasik dnem tarihilerimizden biri birka makalemi kullanm ve dipnotlarn hepsine htiyatla baklmaldr. yazm. spanyol arivlerinden bulduum belgeleri sorguluyor. Koskoca kitapta bu ibareyi sadece benim iin kullanm. Kadnsanz ve pek ok dilde tarihe farkl kaynaklar getiriyorsanz Trkiyede imknszn peindesinizdir demek. Tarihimizin en gvenilir kaynaklarnn byk bir ksm darda. Bunu reddetmek sama. Mslman toplumlar dardan nasl grnyorlar,incelemelerinizden edindiiniz sonu ne oldu? slam modern dnyada nasl alglanyor? slam Avrupada her trl negatif dncenin karl diyebiliriz. Bu Mslmanlarn ok sayda olmad Kuzey Avrupa lkelerinde de, parmakla saylacak kadar az olduu Kuzey Akdeniz lkelerinde de, Cezayir bata olmak zere pek ok Arap lkesinden gelen Mslmann ve Trkn olduu Fransada, Almanyada, Balkanlarda da byle. Gemite bunu her eyden nce bir askeri istila ile aklayabiliriz. Oysa bugn bu daha agresifliin eanlamls oluyor ziyade sosyal yaamn farkslam Avrupalnn zihninde. llklarndan rahatsz olan Avrupada her Cezayir asll yazar Avrupann dert yantrl negatif Yassir Benmiloudun mas olarak kyor d ncenin kar l slam insann Tanr karmza. Kadnn diyebiliriz. Bu tarafndan smrltoplum iindeki yeri, mesidir, slamclk da Mslmanlar n ok say da kyafet, sokaa taan tam tersi. szndeki olmad Kuzey Avrupa ibadet, erkek egemen lkelerinde de byle, keskin sylemden yola bir toplum, sofra karak, slam ve Mslman n ve Trkn adetleri ve Avrupa oldu u Fransa, slamclk konusuna halkn rahatsz eden sizin baknz nedir? Almanya, Balkanlarda pek ok unsur var. Kada byle Bu kitap bence Trkpal duvarlar ardnda ibaeye de evrilmesi gereken detlerini yapan Hristiyanlar, bir kitap: Allah Sperstar. Mslmanlarn bunu alenen yapmasndan rahatsz oluyor. zellikle Hac mevsiminde kalabalk kafilelerin seferi olDamla Yaz c zlem Kumrular duklar halde toplu olarak d meknlarda namaz klmalar Avrupallar rahatsz ediyor. Kardelik, hogr, iyilik gibi savunular olan slamn sre ierisinde olumsuz pek ok kavramla yan yana anlmasnn nedenleri nelerdir? Btn dinler bu kavramlar zerine kurulmutur zaten. Temelinde kardelik, hogr, iyilik olmayan din yoktur. Avrupa dayak yedii zaman dier yanan gsteren sann karsna, klla dinini yayan Muhammedi koyarak bundan bir sylem karm ve bunu kullanmtr. slamn bata daha ziyade cihat yoluyla yaylm olmas da bu korkunun temelini oluturuyor tabii. Ortaadan bu yana Mslmanlarn ikonografik olarak hep elinde silahla gsterilmesinin esas sebebi bu. Bu da dolaysyla toplu bellekte yzyllarca saklanyor ve

Romanslar, romanlar, valye romanslar , a tlar, ark lar, trkler, operalar, trl trl nesir ve naz m eserde Mslmanlar olabildi ince negatif bir ekilde lmszle tirilmi tir Avrupada.

Cezayir asll bir Franszn Fransada yaadklarn tatl-sert bir getto diliyle anlatyor. Bu sz de kendisine ait. slamn ve slamcln birbirinden uzak olduu kesin. slamcln iki trn modern bir lke iin ok tehlikeli gryorum: Siyasi olann ve toplum tarafndan sokaa tanann. Sadece slam iin geerli, deil bu. En yakndan tandm spanyada Franconun lmne kadar kiliseye gitmek zorunluydu. Devletin dini bu eit platformlarda zorunlu hale getirmesi sonradan toplumlarda ciddi patlamalara yol ayor. Bugn spanyollar yllar yl bastrlm olmann acsn karp, hayat hezeyan halinde ya-

yorlar. Din sadece iki kii iindir, Tanr ve kul arasnda yaanr. nc kii iin iine girince bence o din olmaktan kar ve siyasi bir arenaya dnr bu aslnda iki kiilik ritel. Batda slamiyetin sava ve terrler anld u gnlerde insanlk bir kltrler savana doru mu gidiyor? -Kesinlikle evet. Bu da Medeniyetler ttifaknn aslnda hibir yere gitmeyen bir el skma olduunu gsteriyor. Kitabn nsznde kullandm, Salamanca niversitesi slam tarih profesr Felipe Maillo Salgadonun aktard vaka gerekten bunu gsteriyor: 2010 Nisannda bir grup Mslman eskiden cami olan Crdoba Katedralinde paskalyann gbeinde toplu olarak dini bir ayin yapmaya kalkmtr. Yarm milenyum nce kiliseye evrilen bir caminin hncn almaya almak neden? Mslmanlar slamla ilgili en kk bir meselede ok abuk provoke oluyor ve hemen karlk verme ihtiyac duyuyorlar. Bu da toplumlar arasnda atlak yaratyor. Yzyllar sonra alnmaya alan bir intikama bir rnek daha: Bolognada San Petronio Bazilikasnn bir apelini ssleyen Maometto allinferno (Muhammed Cehennemde) adl fresk 11 Eyllden sonra sorun oluyor ve El- Kaide tarafndan bazilika bombalanma tehdidi altnda kalyor. Hatta iki terrist kilisede yakalanyor. 15. yzylda yaplan bir freski 600 yzyl sonra yok etmeye yeltenmek neden? Bolognada halkla yaplan rportajlar izledim. Avrupann ilk niversitesinin bulunduu bu akademik ve dini gelenekten ksmen uzak ehirde bile halkn kilisesi sz konusu olduunda zaman din evresinde topland grdm. Bat toplumlarnn bir slam fobisinden bahsetmek mmkn m? Bu fobinin ne kadar eitli siyasi ve ekonomik kar evrelerinin bir manivelas olarak kurgulanmaktadr? Terrle birlikte tm Mslmanlar saldrgan insanlar damgas yediler. Bu da yzyllardr yerlemi olan olumsuz imgeyi cilalam oldu. iddet devam ediyor. Daha birka gn nce Afganistanda dans ettii iin Taliban tarafndan ldrlen 17 sivilin haberi yayld. Bu medeniyet d grnty kullanan gler kendilerine saldr hakk yaratyorlar. Bu da ksr dngy besliyor.

ile birlikte...

14

Aydnlk KTAP

lme gtren yazlar antolojisi

Sabahattin Ali, Abdi peki, lhan Darendelio lu, Sami Ba aran, Kamil Ba aran, etin Eme, Turan Dursun, Musa Anter, U ur Mumcu, Ahmet Taner K lal , Hrant Dink cinayetlerine bytecini tutan Nuri Kay , ad geen gazeteci-yazarlar n hangi yaz lar ve kitaplar nedeniyle hedef seildi ini belirlemeye al yor, deyim yerindeyse yaz lar ve kitaplar zerinde otopsi yap yor
EMEL TELC

Gnlk yayor, siyasi aktrlerin ortaya att eften pften konular ciddi lke sorunlarym gibi gnlerce tartyoruz. Toplumsal hafzamz adeta alzheimera yakalanm gibi. Yakn gemite yaananlar bile ok abuk unutuluyor. te byle bir ortamda eski RTK Bakan Nuri Kayn Tanyeri Yaynlar arasnda kan lme Gtren Yazlar kitab byk nem tayor, bizi hi unutmamamz gereken olaylarla, suikastlerle yzletiriyor. Sabahattin Ali, Abdi peki, lhan Darendeliolu, Sami Baaran, Kamil Baaran, etin Eme, Turan Dursun, Musa Anter, Uur Mumcu, Ahmet Taner Klal, Hrant Dink cinayetlerine bytecini tutan Nuri Kay, ad geen gazeteci-yazarlarn hangi yazlar ve kitaplar nedeniyle hedef seildiini belirlemeye alyor, deyim yerindeyse yazlar ve kitaplar zerinde otopsi yapyor. Kitab lme Gtren Yazlar Antolojisi diye nitelendirmek de mmkn. LM GEL RKEN
Kitapta yeralan bilgilere gre, Sabahattin Ali, Markopaa ve Malumpaa gibi mizah gazetelerine yazd yazlarn iktidar rahatsz etmesi yznden hedef seildi. Cinayetin ardnda derin gler vard. Abdi peki, Milliyet gazetesinin Genel Yayn Mdr ve bayazaryd. lke sorunlarna saduyuyla yaklayor, siyasi liderlerin anari ve ekonomik sorunlar karsnda uzlamasn neriyordu. lhan Darendeliolu, kitaplar ve gazete yazlaryla lkc diye tanmlanan sa grl genleri derinden etkilemiti. Komnizmin Trkiye iin byk tehlike olduunu savunuyordu. 12 Eyll askeri darbesi ncesinde faili mehul bir cinayete kurban gitti. Gazete isimli gazetenin muhabiri Sami Baaran, hakknda yaymlanan magazin haberlerine kzan bir airet reisinin hedefi oldu. Yine ayn gazetenin yazar Kamil Ba-

aran, zabta denetimiyle ilgili bir haberde ad geen bir restoran sahibinin tabancasndan kan kurunlarla yaama veda etti. etin Eme, Atatrk ve laik izgide sert yazlar kaleme alyordu. ldrlmesinde bu kimliinin yan sra lkeyi kartrmak isteyen derin glerin arzular rol oynad. Turan Dursun, dini eitim ald, yllarca mft ve mft yardmcs olarak alt. Daha sonra ateist bir anlaya yneldi, dini inanlar sorgulayan yazlar kaleme ald. Cinayete kurban gitmesi Tahran Radyosunca Trkiyenin Salman Rdisi ldrld diye duyuruldu. Musa Anter, Krt kkenli bir gazeteci-yazard. Krt milliyetiliinin fikir babalarndan biri olarak kabul ediliyordu. Yazlarnda Krt sorununu eitli boyutlaryla inceliyor, devletin Krt politikasn sert bir slupla eletiriyordu. Uur Mumcu, yolsuzluklarn stne korkusuzca gidiyor, bu arada, silah ve uyuturucu kaaklnn terrle balants, radikal dinci rgtlerin faaliyetleri gibi konulara eiliyordu. Son yazlarndan birinde, Krt milliyetileriyle istihbarat ajanlar arasndaki baa k tutacak belgeler aklayacan belirtmiti. Ahmet Taner Klal da Atatrk ve laik kimliiyle tannyor, yazlar ve kitaplarnn yan sra verdii dersler ve konferanslarla da geni kitlelere ulayordu. Trbanla ilgili bir yazsnn ardndan radikal dinci bir gazetede eletirilmi, fotorafnn stne arp iareti atlmt. Hrant Dink, Ermeni kkenliydi. Ermeni cemaatine hitap eden Agos gazetesinin ynetici ve yazarlarndan biriydi. Agosta yer alan Sabiha Hatunun Srr haberi ile, yine ayn gazetede yaymlanan yaz dizisinde geen bir cmlenin yanl anlalmas yznden baz evrelerce hedef seildi ve gazetesinin nnde vuruldu. (Nuri Kay, lme Gtren Yazlar, Tanyeri Yaynlar, 272 s.)

Aydnlk KTAP

7 ARALIK 2012 CUMA

15

Yazn hayatm Atatrk devrimlerini budayanlara kar mcadeleyle geti

Elli y l iinde yay mlanan yaz lar m , Atatrkn ba latt Ayd nlanma Devrimini budayan ve Trkiyeyi yeniden emperyalist glere teslim etmeye yeltenen yerli i birlikilere kar ele tirilerime ay rd m.
DENZ TOPRAK deniztoprak20@gmail.com

Malatyada kard Sebat adl gazeteyle yazarlk hayatna merhaba diyen ve yazarlkta ellinci yl geride brakan Ltfi Kalelinin bugne dek Aydnlk ve Cumhuriyet bata olmak zere birok yerde yaynlanm makaleleri Yazarlkta 50. Yl adyla ve Berfin Yaynlar etiketiyle kitaplatrld. 2 Temmuz 1993de Madmak Otelinin yaklmas srasnda Aziz Nesini itfaiye merdiveninden indirerek kurtaran yazar olarak da bilinen Ltfi Kaleliyle bata yazn hayat olmak zere, gemie ve gnmze dair olaylar konutuk. Yazarlk hayatnzda ellinci ylnz ve bu ayn zamanda yeni kitabnzn da ad. Allagelmi bir soruyla sohbetimize balayacak olursak bu elli yllk sreci bize biraz anlatabilir misiniz? 1961 ylnda Malatyada Sebat adl kk bir matbaa atm ve 9 Nisan 1962 tarihinde Sebat adl gnlk gazete kararak yazmaya baladm. Bu srete Ky Enstits kl retmenlerle tantm ve onlardan ok ey rendim. Hatta hi unutmam Trkiye retmenler Sendikas (TS) 4 gnlk i brakma eylemi dzenlemi ben de onlara yazlarmla destek olmutum. Bu duruumdan sonra benim hayat okulu retmenlerim: Kalemin hi eilip bklmesin, her zaman dik dursun! diyerek bana bir kalemi dl olarak verdiler. Aldm bu ilk dlle byk onur ve gurur duydum. Tabi bu duruun bir bedeli oldu ve yazlarmdan dolay birok sorgulama, soruturma yaadm, gzaltna alndm ama asla geri adm atmadm. Mays 1971 sabah gzaltna alnp Diyarbakr Skynetim emrine gnderildim. Susuzduk, nk devrimci genler stanbulda srail Bakonsolosu Elmoru karp ldrmler, bizleri de onlarn su orta yapmlard. Sonrasnda susuz olduum anlalnca serbest brakldm. Sonra stanbula geldim. Diyarbakr skynetim tarafndan serbest brakldm ama hakkmda soruturmalar devam ediyordu. Tekrar tutuklanmamak iin stanbuldaki yeenimin yanna geldim. Sonra ortamn geriliminin soumu olduunu dnerek ev hapsinden ktm. Caalolunda tandm bir matbaa yedek paras satcs vard. Bana, Kaleli burada iki Ermeni ortak sahip olduu matbaay satla kartt, gel bir gr dedi ve ben de hemen yanna gittim. Parann bir ksmn pein bir ksmn taksite balayp aldm ve bylece matbaaclk ilerim balam oldu. stanbul bilmediim bir ehir, yaam koullar ev kiras geim derdi Satn aldm matbaa ku umaz kervan

gemez bir yerdi. Caalolunda iin ehli bir tandk bana haleleri takip edeceksin anca byle ayakta kalrsn dedi. Ben de ok dk krla girdiim ihaleleri kazanp ayakta kalabildim. Hakkmda devam eden soruturmalar stanbula kadar dayanm, 8 yldr sahibi olduum sar basn kartm Malatyada deilim diye elimden almtlar. Bir nevi cezalandrmayd yani.

Tacirleri adl romanmda da Fethullah Gleni eletirdim diye yarglanmtm. Romanda Glenin bir szn aynen yazdm. Sz syleyene bir ey yok ama kullannca blc oluyorsun. Bunlar sadece birka rnek. Kitaptaki yazlarmda daha ne durumlar yaadm greceksiniz.

AYDINLIK BEN M N HAYAT OKULU G B YD

te yandan toplumun belleine Sivas katliamnda Aziz Nesini kurtaran yazar olarak getiniz. Biraz da buna deinir misiniz? Evet, bana ders olan bir olay var. Ben Sivas katliamnda Aziz Nesini kurtaran yazar olarak tarihteki yere getim. O zamanlar Aziz Nesin Aydnlkta bayazard ve bana da Aydnlkta yazar msn? dedi. Bu vesileyle Aydnlkta yazdm ve yazlarm her hafta yaymland. Birka kez de gazete binasna gittim. Normalde yazlar yazar faksla gnderirdim. Gazete binasnda Dou Perinek ile tantm. Hatta bir gn unutmam le yemeinde Dou Perinek, Aziz Nesin gibi tepsisini ald sraya girdi. nde onca gen muhabir varken Perineke ncelik tannmad. Bu durum ok houma gitti. Bu nefsini kreltmektir; Ben de sizde biriyim, ben de emekiyim, farkmz yok demektir. Ben de bundan ok etkilendim. Bu basit grnen ama ok byk olan davran gittiim her yerde uyguluyorum. Aydnlk gazetesi benim iin hayat okulu gibiydi.

Ltfi Kaleli

ZAL ME BOYUN E ENLERDEN OLMADIK

Yazdnz siyasi yazlardan dolay bask grdnz, tehditler aldnz. Kitabnzdaki yazlarda da bunlarn birok rneine rastlyoruz. u an Alevilerce kutsal saylan Muharrem ayn geride braktk. 1960l yllarda Muharrem ayna ilikin bir yaz yazmtm. Yazda Hz. Muhammedin sevgili torunu Hz. Hseyini Kerbelada ehit eden Yezide lanet okumutum. Hemen akabinde Allahsz Lto diye bir bildiri yaynland. lm tehditleri aldm. Neyse ki o dnemin valisi beni korumaya ald ve istenmeyen bir durum yaanmad. Tabi mesele can ve mal korkusu deil. Biz Hz. Hseyin gibi,

zarlk hayatm sunmadm, lkenin zetini kardm.

ATATRKN PART S ATATRK LKELER NE SAH P IKMALI!

Yazn hayatnzda birok siyasi olaylara tanklk ettiniz. Peki, gnmzn siyasi ortamn nasl deerlendiriyorsunuz? Gnmz siyasi koullar; basn susturmak, orduyu susturmak, devlet iindeki kadrolarn elvermesiyle niversiteleri ele geirmek ok ilgintir ki CHP en son zmirde arafl bir kadna rozet takp toplumu kucaklyoruz diye gvde gsterisi yapt. Aynsn stanbulda da yapmlard. Sonrasnda arafl kadn rozeti kaldrd att. Siz Atatrkn kurduu bir partide Atatrk ilkeleriyle alakas olmayan kiileri oy iin partiye ekmeye alrsanz her eyden nce ilkenizi kaybedersiniz. Ayn durum Dersim olaynda da eyh Sait isyannda da geerli Atatrkn kurduu parti Atatrke kar saldrlar bertaraf edemiyor nk ilkeli davranmyor. Ana muhalefetin durumu bu, ya iktidarn durumu? O da Muaviye siyaseti yapyor. Son olarak neler sylemek istersiniz? Kitab oluturup geriye yaslanmak yok tabi. Gelecek sene iin de yeni bir kitap projem var. Ad Cennette Yaamak olacak. Roman trnde ve aalk-eyhliin yan sra onlara oy almak iin yanaan siyasetilerin kiiliklerini de yanstan bir kitap olacak. A kalan, cahil braklan insanlarn dini duygularnn nasl smrldn anlatacak. Son olarak Trkiyenin aydn gen beyinlere, yreklere ihtiyac var. Ben tm genlerden zr diliyorum. lkenin bu hale gelmesini nleyemedim, fakat bir yazar olarak hep yazdm, stme den grevleri yaptm. Gnmz genlii bizim beceremediimizi becerip lkeyi aydnlk yarnlara tayacaklar ve bizi utandracaklardr. Buna tm yreimle inanyorum. (Ltfi Kaleli, Yazarlkta 50. Yl, Berfin Yaynlar, 293 s.)

SADECE YAZARLIK HAYATIMI SUNMADIM, LKEN N ZET N IKARDIM

Be bin dolaynda makaleniz yaymlad, fakat kitapta hepsine yer vermediniz. Kitap iin derlediiniz makaleleri neye gre eleyip bu kitab oluturdunuz? Malatyadayken siyasi yazlar yazyordum. stanbula gelince yk, roman ve aratrma kitaplar yazmaya baladm. 5 bin dolaynda makalem ve 35 kitabm yaynland. Elli yl iinde yaynlanan yazlarm gzden geirince grdm ki, bunlarn byk blmn Atatrkn balatt Aydnlanma Devrimini budayan ve Trkiyeyi yeniden emperyalist glere teslim etmeye yeltenen yerli ibirlikilere kar eletirilerime ayrmm. Kitaba dnecek olursak, kitab gemi makalelerimden derleyerek olutururken bir ltm vard; her dnemden birka makaleyi alp dn ile bugn iyi mukayese etmek. Gemite bunlar olmutu ama imdi benzerleri de oluyor diyebilmek iin. Bu kitapla sadece 50 yllk ya-

Pir Sultan Abdal gibi zalime boyun eenlerden olmadk. Her zaman dnen dnsn ben dnmezem yolumdan dedik ve boyun eip sinmedik. 28 ubat 2002 gn Avukat Cemal Ycelin ynettii Anadolunun Sesi Radyosundaki Hukuka Bak programnda yaptm konumamda, Aleviliin resmen tannmasn istememden dolay RTK Blclk yaptm gerekesiyle hakkmda dava at ve radyoya 180 gn kapatma cezas verdi. tiraz ettik ve Ankara 4. dari Mahkemesinin oy birliiyle vermi olduu kararla aklandk ve radyo yaynn srdrd. Son bir rnek verecek olursam; Din

16

7 ARALIK 2012 CUMA

Aydnlk KTAP

Yolun yarsndaki veda:

Glle Byyordu Ad kitab nda airimiz btn ruhu ve bedeniyle, birikimi ve itenli iyle art k halk denizindedir. Halk denizinde olmak her air gibi onu da kendine getirmi tir. Art k i leyen bir vicdan ve bu vicdan n olmazsa olmaz sorumluluklar vard r
CAFER YILDIRIM cfryildirim@hotmail.com

Ali Rza Ertan

Yola gitmeyi anstrlar diye Oysa daha hora geer Hareketten birka dakika nce verilen Bir hediye. Kimi gzya dker, Kimi buruk bir tebessm asar iki dudana Albmlere de smayan bir an dr Ayrlk Zaman. Eski Yenide grld gibi Ali Rza Ertann dilinin gndelik dile daha bir yaklat aikrdr. Anlam alanndaki belirginlemenin de altn izebiliriz. En nemli gelime ise mantk dzlemindeki asla dntr. mgelerin okur tarafndan da karl kavranabilir bir alg zerinden retilmi olmas Ali Rza Ertann toplumcu gereki iirin deimez deerlerine yaklamas bakmndan ok nemli ve kat edilmi bir mesafedir.

Kendi iirini zmleme cesaretini gstermi airlerdendir o. Herkesin kendisini Nazm, Neruda, Eluard zannettii bir dnem iin demiyorum, btn dnemler iin de onun kendi iirine yaklam ve zmlemeleri estetik bir uyar niteliine sahiptir. iirimizin bir gn varaca durakta bulurum kendimi; imgecitoplumcu durakta. mgeci ama kapal-armc deil; toplumcu ama ematik-sloganc deil. Az yazmann getirdii az yaymlama, yaymlama yolunun kstl olmasyla da kitleyle ba kurma glklerini tar iirim. 1976 ylnda syledikleriyle iirimizin imge younluklu bugnk yapsn ngrebildiini syleyebiliriz Ali Rza Ertann. Ayrca yaymlama yolunun kstllna iaret etmesi bugnn btn airlerimizin yegne meselesi deil midir ? MARJ NALL KTEN TOPLUMSALCILI A
Yksek sesli iirlerin sylendii 1970li yllarn uultulu atmosferinde, bir kyda, bir baka iirin peine dtn, genel eilimin dnda kendi kozasn rme abas iinde olduunu anlyoruz szlerinden. Hedefini belirlemi bir airdir o ve ulamak istedii iir dura da bellidir. Kitleyle ba kurma glkleri eken bir iirden yana olmasn sanat derecesi yksek bir iir kurma istei olarak anlyorum. Bu nedenle olmal az yazmtr ve 1979 ylnda otuz be yanda ldnde baslm drt kitab bulunmaktadr. Sonu olarak az yazmann, titizlikle yazmann damtlmlklardr ondan bize kalanlar. Szckleri iyice iine sindirdikten, onlarla gl bir sevgi ilikisi yaadktan sonra iirine dhil ettiini ilk iirinden son iirine dek kesintisiz sren zenli ve ll anlatmndan karabiliyoruz. Bu zenli anlatm, minik ironilerle, mizahi kprdanlarla nefeslendirilip renklendiriliyor. Tam da burada bir ayra amak isterim: airimiz byk bir itenlikle ilk iirlerini deerlendirme ltfunda bulunmutur: Tad adl ilk betiimde deformasyon, ironi ve

kara mizaha yaslank yar toplumcu yar bireyci iirler verdiimi sanyorum. Tam da burada unu sylemek isterim: Ben Ali Rzada kara mizaha hi rastlamadm. airimiz bu belirlemeyi ya kendisini yceltmek iin yapyor ya da gelebilecek olas eletirileri batan gslemek istiyor ve tabii ki bunlar deilse iirinin yle olmasn istedii iin iirine bylesi bir vasf yklyor. Ali Rza Ertann 1971de yaymlanan Tadnn bir aray rn olduunu biliyoruz, bunun kendisi de farkndadr. Genel anlamda toplumsal bir ynelile erevelenmi olsa da Tad, aykr syleyilerin younluu, mantksal elikilerin hoyrata sunulmas, imge adna retilmi marjinalliklere yaslanmas bakmndan toplumcu iir felsefesinden hayli uzaktr. Bir rnek: bay mandan ho geldiniz viskiyle mi ykadnz ellerinizi imdi bir apka giyin varsn lsn telefon bu ne am ne paspas ne filistin oturun oturduuz yerde ttnleri eskitin tanr zeusu kzdrmayn ta olursunuz biraz kire skt beni bu noktalar virgller hepsi everest tepesinde siyatikten hi anlamam parde syse akam gazetesine (arliston) kinci Yeninin olduka basmakalp ve o oranda u rneklerini anmsatan bu tarz iirlerin oka bulunduu Taddan sonra EskiYeni (1972)de Ali Rza Ertann dilinin gndelik dile daha bir yaklatn gryoruz. Konutuumuz Trkeyi onda bulmaya balyoruz. Mantk silsilesi de yerli yerine oturuyor. airimiz, szcklerin dizim srasn bozarak, aykr badatrmalara bavurarak iir yazma anlayn geride brakm grnyor. Belirlemelerimize Ayrlk Zaman adl iiri gzel bir rnek tekil etmektedir: Birka gn nceden ker iimize acs, Bavullar geceden hazrlanr, Yolluklar hi sevmem

Ali Rza Ertann bu yaptnn hem ierik kurgusu hem biimsel dzenleme asndan toplumcu gereki iir birikimine ok nemli bir katk olduuna ben daima inanmmdr. Ayrca onun otuz beini aan bir air olabilseydi eer bize yepyeni zenginlikler sunacana, en azndan sunma abasn srdreceine de ayn itenlikle inanyorum. Hayatn adil olmadn biliyoruz. Fakat talihsizlik de mi buna dhildir?

KU KU G RD ARAMIZA
Halsizlik, ba dnmesi, az kuruluu, yutma gl ikyetiyle hastaneye yatyor Ali Rza Ertan. Btn tetkikleri iyiyken iki gnn sonunda grafikler hayattan yana sonular iletmekte ekinir hle geliyor. Hastamz fenalayor ve solunum gl sonucu lm gerekleiyor. Sadece iki gn iinde, Ali Rza Ertan, ev yapm bir konservenin kurban oluyor. Doktorlar botilismus tehisi koyuyor. Bizim anladmz dilde bu gda zehirlenmesi anlamna geliyor. lmyle ilgili bir kukumuz yok. Belki de ender kukusuz hllerimizdendir bu. Oysa o, 1978 ylnda yaymlanm yaptnda Kuku Girdi Aramza diyor. Bu yapttaki iirlerinin yorumunu tabii ki okurlarna brakyorum. Ama eserin ad benim iin gncel bir metafora denk dyor. Bu metafor ii snf ile burjuvaziyi, ulusal glerle kar gler, devrimcilerle kardevrimcileri ifade ediyor. Trkiyenin gerek siyasal manzarasn gzlerimiz nne seriyor. Bylesi bir anmsanmann tabii ki her aire nasip olmasn isterim.

HALK DEN Z NE VARAN A R

Btn bu atlmlarn, ileri gidilerin, ynelilerin ve abann ve samimiyetin sonularn ise 1976 ylnda alyoruz. 1976 ylnda yaymlanan ve ad Glle Byyordu Ad olan kitabnda airimiz btn ruhu ve bedeniyle, birikimi ve itenliiyle artk halk denizindedir. Halk denizinde olmak her air gibi onu da kendine getirmitir. Artk ileyen bir vicdan ve bu vicdann olmazsa olmaz sorumluluklar vardr. Sesini, oradan doru ykseltir. Sesi gerekten ykseltilmesi gereken yerden ykselen bir sestir ve ayn zamanda tam yerindedir. Olabildiince de gzeldir: Acy karla, g konu Parklarda dolama, sabrl ol Sakallarn uzasn varsn Kavgada yerin var senin, honut ol Gl hazrla, dikeni kov Ve direncin kardei ol Konu dikili aa stne Kavgada yerin var senin, honut ol zntn bouna dememi miydiler sana Gezginci dostlarn, kr iekleri Unutma szn, nn topla Sesin var senin kavgada.

Kuku Girdi Aramza eserinin ad benim iin gncel bir metafora denk dyor. Bu metafor ii snf ile burjuvaziyi, ulusal glerle kar gler, devrimcilerle kardevrimcileri ifade ediyor. Trkiyenin gerek siyasal manzarasn gzlerimiz nne seriyor

ARAKABLO

Aydnlk KTAP

7 ARALIK 2012 CUMA

17

SEYY T NEZ R

Tanpnar: Hakiki realizm, teferruat saymak deildir

lkemizde Bat n n yzy llard r sregelen yok edici bask s n kkl biimde duyan sol, varolu kavgas n hep ivedi yneli lerle srdrmek zorunda kal yor, derinlikli ve ku at c birikim olu turmaya giri emeden siyasal giri imlere s k yor
seyyitnezir@yahoo.com

Ahmet Oktay

Yahya Kemal

Ahmet Oktay, daha sonra hangi kitabnda yer aldn u an bilemediim Cumhuriyet Dnemi zerine Bir Deneme yazsn (Yeni Dergi, S: 78, Mart 1971), Marxn Danteden and u szlerle bitiriyordu: Segui il tuo corso, e lascia dir le genti / Yolundan ama, onlar ne derlerse desinler. O sralar, Dou - Bat atmas temelinde Osmanly ve Cumhuriyeti kkl biimde yeniden tartan Kemal Tahir, ulusal devrimci kltr tartmalarna da ivme katmt. Nitekim Oktay, bugn de nemini koruyan ve 3-4 formalk kitap oylumundaki bu incelemesinde bir yandan Osmanldan gnmze edebiyat biimlendiren temeli sergiliyor, bir yandan da bu temel zerinde ykselen edebiyatn ve gemiin deerlerinin deyim yerindeyse alvyonlarnda ulusal devrimci kltrn ortaya kma koullarn Marx, Lenin ve Maoya gndermelerle belirlemeye alyordu: Bir edebiyat gemiin deerlerine dnmek, onlar diriltmekle ulusal olmaz. ... gemiin deerlerini ulusallk adna benimsemek, bize doru bir tutum gibi gelmiyor. ... [bu] deerler de, ulusallk da ancak snfsal adan ortaya konabilir. ... Ulusal devrimci kltr, smrnn iktisadi ieriine olduu kadar felsefi ve artistik ieriine de kesinlikle kardr. Sonra sz, MDD (Mill ulusal Demokratik Devrim) izgisinin kurucu nderi Mihri Belliye brakyordu: Ulusal devrimci kltr, Trkiye toplumunun gemiinde salam ne varsa, ulusal ve devrimci ne varsa onun mirassdr. Bu kltr, ayn zamanda yabanc kltrlerde salam ve devrimci olandan yararlanr. Ve yabanc kltrlerden aldn kendi ulusal znde eritir. ... ayn zamanda... Bu kltr, amzn gereini en baarl biimde ifade eden artistik biimi aramak ve bulmakla ykmldr. ( Ayrca, bkz: Mihri Belli, Yazlar, s. 340, Sol Y., Haziran 1970) Fatih Eitim Entitsnde (Trabzon) siyasal eylemlerden frsat bulduka bu konular birok arkadamzla ama en ok da yk ve eletiri kitaplaryla tannan Fahrettin Demirle tartrken, De Y. ve Payelin estetik stne kitaplarnn yan sra Nzmn Kemal Tahire Mahpusaneden Mektuplarn (Bilgi Y. 1968)

ve Ahmet Hamdi Tanpnarn Edebiyat zerine Makaleler (MEB Y., Mays 1968) kitabn pirin ayklamacasna didikliyorduk. Tanpnarn zellikle, ark ile Garp Arasnda Grlen Esasl Farklar (s. 132 - 135 / Cumhuriyet, 6 Eyll 1960) yazs, o gnlerdeki felsefi ve politik ynelimleri zmlemeye de k tutan, son derece zl bir denemeydi bildiri dense yeri!

BTNSEL B R OLU UMUN E

NDE

50li yllarda ve yalarda (d. 1901), arkadalarnn aba ve desteiyle Fransaya gitme olana bulan Tanpnarn ikinci gidii, onun kiiliinde, ideolojik ve sanatsal ltlerinde yeni bir evre balatr. Bu son derece salam ve cesur deerlendirmelerle ykl yazsnda yazar, handiyse Yahya Kemalle birlikte rd kendi gemiini de tartmaya am, lkeye ve kendisine yeni bir tarihsel grngeden yaklamann ilkelerini salamtr. Tanpnar, yere ge koyamad Osmanl dn ve sanatndan, Sleymaniye ve Itri ile Dede Efendi dnda, Batnn karsna karlacak gte sanatsal ve dnsel yapt yaratlamad gereini keyifli bir acyla gnlklerinde ne srne bu yazda zemin hazrlamtr. Dahas, arlklarndan kurtulurken, 40 yldr her eyiyle yklendii Yahya Kemali de srtndan indirivermitir: Hakiki realizm, teferruat saymak deil, hayatn btnn grmek ve zerinde dnmektir. (s. 382 / Varlk, 15 Temmuz 1961) Hegel ve Marx belki de hi okumam olmakla birlikte, Tanpnarn baka dnrler ve eilimlerle girdii ilikilerin genel balamnda bile olsa, Bat dncesinin evrensel yapsna dalgalarn ve ses tonlarn belirgin biimde aktm olan bu iki dnrn dnyay alglama biimine bulatn burada apak gryoruz. Nitekim dn sonras tm gnlk ve yazlarnda onu dncesindeki aydnlanmac ve yurtsever izgilerin daha da koyulat bir yazar kimliiyle buluyoruz. evresinde kimi arkadalar kar ve mutazarrr olduu halde, onun ok ak biimde 27 Mays Devrimine yanda bir tavr izlemesi, politik olduu kadar, tarihsel ve toplumsal ynden son derece derin saptamalar getirmesi, Cumhuriyet saflarndaki konumunu kukuya yer brakmayacak bir kesinlikle pekitirmitir. Tanpnar, sanatsal ve dnsel genileme atlmn politik belirginlikle ta-

mamlayarak ideolojik sramann eiine geldii bir aamada yitirdik. mrnn bu son yllarnda stnde ok alt Eik iiri de sanki kendindeki btnsel yeniden olumay ima eder: Hakikat ok uzak, karanlk, derin / Bir dille konuur, byk kklerin / Toprakla ezelden karm dili! Ne ki Tanpnar yadsmasa da benimsemesi, Selahattin Hilavn abalarna karn, sol iin hep mkllerle dolu bir edim olarak kald. Bir kere zor bir yazard Tanpnar; gerek iirleri ve romanlar, gerekse deneme ve edebiyat tarihi yazlar Dou ve Bat kltr stne birikimli okur istiyordu. stelik eyann tabiatna ve tarihe dair, mistisizmle materyalizmin arakesitindeki bak srt konular iliyordu. Kald ki lkemizde Batnn yzyllardr sregelen yok edici basksn kkl biimde duyan sol, varolu kavgasn hep ivedi ynelilerle srdrmek zorunda kalyor, derinlikli ve kuatc birikim oluturmaya giriemeden pratik zmler deniyor, siyasal giriimlere skyor, Tanpnarla ilikisini iselletirecek g ve zaman enine boyuna yaratamyordu.

NSAN: D NEN SAZ

Sovyetlerin kt gnlerde, muhalif Kagarlitski, Dnen Sazlk (Metis Y., Mart 1991) kitabnn tantm iin stanbula gelmi, Kuruemede verdii konferans sonrasnda okurlarnn sorularn yantlam, ayrca 1917den gnmze Sovyet devleti ve entelekteller konulu bu yapt imzalamt. Yazar, kitabnn adn, Pascaln Dnceler (1670) adl yaptndaki u dnceden esinlenerek koymutu: Dnen saz. Ben deerimi meknda deil, dncelerimin dzeninde aramalym. ... nsan bir saz gibidir, doadaki en gsz ey; ama dnen bir saz. Nurullah Ata, bir denemesinde, insann evrendeki konumu stne Pascaln buradaki dncesini tartrken bu saz benzetmesini atlar. Oysa yllarca nce Tanpnar, nsan ve Cemiyet balkl yazsnda (lk, 16 Mart 1944), sze, Diyalektik, insan tarife alt diye girdikten sonra, insan bir tezatlar mecmuasdr cmlesinin ardndan, bizi bu benzetmeye gnderir: Pascaln insan hakknda verdii dnen saz tarifi, iirin diliyle sylendii iin bu cinsten tecritlerin en gzeli, belki en mnalsdr. nsanolunun en kudretli ve gerekten yaratc olduu tarafyla en zayf noktas-

n, kader karsndaki aczini birletirir. Buradaki kaderi tarihsel zorunluluk olarak da okuyabilirsiniz. Ama asl stnde durulmak gereken nokta, Tanpnarn 50 yl nce bu benzetmenin ada diyalektik derinliini kavram olduunu fark etmek iin bizim Kagarlitskiyi beklemek zorunda kalmzdr. Gerekten de, grmek istediimiz dndaki ey elimizin altnda bile olsa gremiyoruz (mu ne?). TYAPta yazar arkadalar arasnda konu aldnda, Tekin Snmezin 5 yldr sren ksknlmze aldrmayarak, Tanpnar iin byk bir kurtarma sava balattn. Israrla srdr, acele etmeden, ynakta yanl yapmadan, verileri toparla, yanndayz demesi elbette cesaret verici... Yllardr masamn stnden kaldrmayp sk sk bavurduum 1908 Devriminin Halk Dinamii (Kaynak Y.) kitabnn yazar H. Zafer Karsn mektubu da yle: Aydnlk Kitaptaki yazlarnz zevkle okuyorum. Son yazlarnzda Ahmet Hamdi Tanpnar hakknda verdiiniz bilgiler, ondan yaptnz alntlar kendisi hakknda ne byk bir yanlg yaandn / yaadm gstermesi nedeniyle zellikle vgye deer. Yazlarnzn Tanpnar tartmaya yer brakmayacak biimde gerek yerine, Cumhuriyetin ve Atatrkn safna oturtan bir kitapla sonulanmasn dilerim. Ama daha anlaml olan, uyarp dzeltmesi (vglerdense dzeltmeler elbette ok daha yapc): Bu vesileyle 30 Kasm tarihli yaznzdaki bir anlam kaymasna dikkatinizi ekmek istiyorum. Tabiye stlah, keli parantez iinde doallk terimi olarak aklanm. Osmanlca-Trke Szlkte (http://www.osmanlicaturkce.com) tabiye szcnn karlklar ise yle: 1. Askerleri bir arazide dmana kar tam tedbir ve nizam zere yerletirme, 2. Muharebe toplarnn yeri, istihkm paras, 3. Muvaffakiyet iin kullanlan vstalar. Tmcenin bandaki ricat (gerileme) szcne bakldnda bu karlklardan birincisinin daha uygun olduu sonucuna varlabilir. Ferit Develliolunun szlne yeniden baktmda, uyarsnn yerinde olduunu grdm; Karsa teekkr bor biliyorum. Bu arada Tanpnarn Derghtaki kitaplarna alnmayan ve Cumhuriyette kan bir yazsn 68liler Birlii Bakan Snmez Targann, Ulustaki bir baka yazsn ise Osman Erbilin Ankaradan gnderecei haberini paylarm.

18

7 ARALIK 2012 CUMA

Aydnlk KTAP

YEN IKANLAR

Deniz Kokusu

Son Bak ta Sanat

Gkyz Sinemas

Demokrasinin tesinde

Can Gknil, Can Yay nlar , 88 s.

Can Gknil, son derece yaln bir dille, akllardan hi kmayacak bir ses tonuyla sevginin, barn, dostluun deerini fsldyor. Yaammz, asla grmezden gelinmeyecek gzelliklerle dolu; kavgann, kiisel karlarn, grltnn yerini, doann dinginlii alabilir. Yeter ki nereye bakacamz, nasl bakacamz bilelim. Deniz Kokusu, adyla bile bu yaln erdemin adresini aklayan bir yk kitab. Kukusuz yalnzca okunacak deil, grlecek, duyulacak ve iine ekilecek ykler bunlar... O gn denizin ruhuyla bulutuk gibi gelmiti bana. Biliyordum zaten eninde sonunda yolumuza kacan, dndm gibi de oldu. Onu karmda grnce iimdeki sevgi ylesine byd ki, tayamadm, denize akt. Hani bazen yreinize ok sevgi dolarsa iinize smayp taar ya, ite yle.

Taylan Altu , Yap Kredi Yay nlar , 320 s.

Doadan kopan insana akl ekil vermeye baladka duyular kreliyor. Akl her eyi belirler olduunda bilgi, bilim de uzmanlaarak btnselliini yitiriyor. Uzmanlaan insan da btnsel bak gelitirmekten uzaklayor. Dolaysyla oumuz iin biim ierikten daha nemli bir hale geliyor. Taylan Altu, kitabn adna Son Bakta Sanat demi. Buradaki Son Bak, kendi ifadesiyle ilk elde, felsefi estetiin sanata ve sanat eserlerine bakn ima ediyor. Yazar, felsefi estetiin sonda gelen, sonradan gelen bir son-gr olarak, sanatla olan zorunlu bana, etkileimine ve karlkl bamllna bir telmihte bulunuyor; bir umut araynn, felsefi estetik erevesinde, sanatn bir eyi ifade ederken ayn zamanda onu gizleyen zelliinin peine dyor.

Onur Caymaz, leti im Yay nevi, 243 s.

ardan geerken her yerde yalnz olduunu dndn. Her yerde. Iklarn gzlerini artk ne kadar arttn, o krk gzl yaptrman gerektiini; nefes alp verilerini kontrol etmen, konuurken bouluyormu gibi davranmaman, heyecandan tkanmaman, souk havada azndan kan dumanlarn arasnda kaybolmaman, birine inanman, bir bakas tarafndan okanm san, ayn bedendeki eller tarafndan taranm hakir greceine... Eyann fikrine inanman gerekir. Ak inanmaktr. Sylemitim. Onur Caymaz, Gkyz Sinemasndaki iki uzun yksnde birbirine deen, arpan hayatlar ve hayattan vazgememek iin direnen insanlar anlatyor. Caymazdan tek biletle iki novella...

Gilles Dauve, Sel Yay nc l k, ev: hya Kahraman, 168 s.

Demokratikleme ya da totaliterleme tek siyasal gndem olunca, muhalefet kadar iktidarlar da eylemlerini kendinden menkul bir demokrasi ilkesi ile aklyorlar. Gilles Dauv ve Karl Nesic ise, demokrasinin yneten-ynetilen ayrmna ya da tahakkm ilikilerine kar kmakla, zgrlemeyle ayn ey olmadn, dahas siyasal zgrln bu ekilde kutsanmasnn, hayr ve erri btnyle siyasetten bilmenin, aslnda insan yurtta ve birey olarak ikiye blen kapitalizmle uzlamak ve siyasal iktidar mutlaklatrmak olduunu sergiliyorlar. Bylece, toplumu mevcut haliyle kabullenen solun demokrasi kavramna drt elle sarlmasnn ve demokrat kimliinin amazlarn ortaya koyuyorlar.

Portobello Soka

Suriye Tarihi

Yar m Dnya

Krtler Arkada md

Ruth Rendell, Do an Kitap, ev: Lale Akal n, 260 s.

Polisiye-gerilim edebiyatnn usta ismi Ruth Rendelldan, insan ruhunun karanlk kelerine dair bir bayapt. Bat Londrann antika dkknlar, sahaflar ve bitpazarlaryla nl soka Portobelloyu mekn tutan roman, bir sanat galerisi sahibi, bir izofren ve bir hrszn ykleri etrafnda ekilleniyor. Ruth Rendell, ok iyi bildii ve mkemmel tasvir ettii bir atmosferde, karakterlerini her trl snfsal iliki ve eliki iinde resmederken, okuru da ok hareketli, eksantrik bir arnn iine ekiyor. Portobello Soka, kk bir srprizin ve gnlk yaamdaki srad bir davrann nasl gerilimli bir hl alabileceini gsteren; tuhaf bir bamllk ekli ve ak zerine de dikkat ekici vurgularda bulunan, birinci snf bir Ruth Rendell roman.

mer shako lu, Kabalc Yay nevi, 422 s.

Osmanl hkimiyeti altnda drt asr (1516-1918) kalan Suriyenin, hareketliliin en hzl olduu 19. yzyldaki edebi ve kltrel hayatn inceleyen bu almada; Batllama sancsnn bu corafyada nasl yaand, edebi ve kltrel hayata tesir eden amiller, eitim kurumlar, edebi ve kltrel yaynlar ile bu yaynlarda Osmanllara ve Trklere bak, ayrca stanbuldaki edebi ve kltrel hayatn Suriyeye yansmalar ele alnm ve o dnemin karanlkta kalan baz yanl anlamalarna k tutulmas amalanmtr. Batl oryantalistlerin etkisiyle kimi Arap lkelerinde dillendirilen, Osmanl dneminde Arap dil, kltr ve edebiyatnn duraklad ve hibir aama kaydetmedii fikrinin arka plan aratrlarak objektif bir ekilde tahlil edilmitir.

Hiromi Goto, thaki Yay nlar , ev: Blent O. Do an, 216 s.

Gotonun lgn ve karanlk dnyasnda bir yolculua kmaya hazr olun... Sevgi dolu ama ihmalkr bir annenin tek kz olan Melanie Tamaki evrede pek rabet grmeyen bir ocuktur. Fakat bir gn okuldan eve dnp annesinin ortadan kaybolduunu fark etmesiyle tm hayat deiir: Bay Tutkal adl pespaye bir yaratk onu Yarm Dnyaya gtrmtr. Bylece Melanie annesini kurtarmak zere Yarm Dnyaya doru zorlu ve karanlk bir yolculua kar. dll yazar Hiromi Gotodan macera dolu, arpc bir roman... Hayao Miyazakinin Neil Gaimann Coralinenini filme ektiini hayal edin... Gotonun lgn ve karanlk dnyasnda bir yolculua kmaya hazr olun... Srad ve unutulmaz bir eser. -Neil Gaiman-

Edip Kamran Kuranel Gkkaya, Logos Yay nlar , 112 s.

Babam, ben daha yedi yandayken ark hizmetini yapmak zere Ar Diyadine gnderilmiti. Orada kaldmz sre ierisinde Krtlerle olan arkadalm bende unutulmaz anlar brakt. Kk bir ocuk gzyle dahi olsa onlar yakndan tanmak ve yaantlarn grme frsatm olmutu. Ta ki 1947de bir tatbikat sonras babamn vefatna kadar... Bir asker kz olarak uzun yllardr devam eden Trkiyedeki terr olaylar, bunun yan sra lkemizde ve dnyada son on yldr daha da hzlanarak artan siyaset ve sosyal hayattaki kirlenme, beni bir sredir iten ie ok rahatsz ediyordu. ocukluk ve gen kzlk dnemime ait anlarmla harmanladm 1962ye kadar geen sre ierisinde kh iyi, kh sancl ksa hikyemi bulacaksnz bu kitapta.

YEN IKANLAR

Aydnlk KTAP Gerekilik, Yeniden!

7 ARALIK 2012 CUMA

19

Yakamoz Av na kmak

Devrimin K zlar

Devrimci Hukuk

Necati Tosuner, Bankas Kltr Yay nlar , 96 s.

Yakamoz Avna kmak, Necati Tosunerin yaamn sanki dleri andran ve stnden zaman getikten sonra d gibi hatrlanan anlarn anlatt yklerden oluuyor. Yazar umudu ve umutsuzluu anlarla dler arasndaki gelgite yerletirirken, yk trnn snrlarn genileten baarl bir biim almasn da gerekletiriyor. Ve bunca yl sonra... Hep arad o umudu hi de bulamayacan bilen, bunu oktan renmek zorunda kalm olan bir adam gelecekti bu kyya. Umutlanmann boa umutlanmakla sonulanacan bilen, yine de umutlanmay, yeniden.. yeniden umutlanmay kendine hi yasaklamam olan; oysa, umutlara kolayca kaplma yan da iyice geride brakm olan, bir adam...

Y lmaz Onay, Yordam Kitap, 304 s.

Gerekilik tartmalarna yeni bir boyut ve canllk kazandracak olan bu kitap, Brechtyen estetikin lkemizdeki ilk ve en nemli temsilcilerinden Ylmaz Onayn kapsaml bir incelemesi ve manifestosu. Gerekilikin, bir sanatsal akm ya da 19. yzyla ait sanatsal bir biim olarak grlmesine itiraz eden Onay, bu dar kavrama zengin bir ierik kazandryor. Yalnzca kendine zgrlk bir aznln demagoji ve yalanlarla ynettii gnmz dnyasnda gerekilik, sanatla yaam birletiren bir st-kavram, ezilen kitlelerin elinde gl bir silah olarak beliriyor. Kitabn gl tezleri, H. Pinter, J. Baudrillard, B. Brecht, A. Seghers, G.N. Pospelov, zdemir nce ve Nzm Hikmet gibi yazar ve kuramclardan geni alntlarla destekleniyor

Carolyn Cooke, Ayr nt Yay nlar , ev: Gizem akar, 192 s.

1968 senesi. Cape Wilde kasabasndaki bir erkekler okuluna, mdrnn btn itirazlarna ramen bir kayt hatas nedeniyle ilk kez bir kz renci kabul edilir: Carol Faust on be yanda, siyah, parlak, dik bal bir kzdr. Peki erkekler okulunda ilk kz olmak nasl bir eydir? Carolyn Cooke, gen kzlarn ve kadnlarn yaamlar, babas olmayan kzlarn yaad dipsiz aresizlik, radikal bir toplumsal deiimin zirvesindeki sekin bir New England kasabasndaki paternalist iktidarn yaratt erozyon hakknda son derece zeki ve duygulara hitap eden bir roman yazm. Devrimin Kzlar, tarihin nemli anlarn simgeleyen karakterlerle kurulmu baarl olay rgsyle dramatik bir toplumsal roman.

Vural Sava , Bilgi Yay nevi, 480 s.

Azgelimi ve yar smrge durumuna getirilmi bir slam lkesinde; dnya tarihinde eine bir daha rastlanamayacak ekilde adalama ve demokratiklemenin nn Trk Hukuk Devrimi amtr. Laik Trkiye Cumhuriyetinin kmesi ve parampara olmasyla sonulanaca, akl banda olan vatandalarmzca giderek daha iyi anlalan emperyalizm gdml Kar Devrime dur diyebilmek; Kemalizmin ve Trk Hukuk Devriminin geni kitlelere daha iyi anlatlabilmesi ve benimsetilmesiyle mmkndr. Bu kitap, bu amaca katkda bulunmak iin yazlmtr. Hukuk konusundaki tartlmaz bilgi ve bilgelii, aratrma konusunda snr tanmaz sabr ile tannan Onursal C. Basavcs Savan son kitab.

Foto raf n Temel Prensipleri

Her eye ve Herkese Kar Lacan

Edebiyat m zda Terimler

nanc n Mucizesi

zer Kanburo lu, Say Yay nlar , 360 s.

Bu kitapta; fotorafa balarken en nemli konu olan doru fotoraf malzemesi seiminden, fotoraf ekerken dikkat edilmesi gereken temel prensiplere kadar birok konu irdelenmitir. Bu konular arasnda; fotoraf makinesinin temel ayarlarn doru yapma, yatay ya da dikey kadrajn kararn verme, alan derinliini kontrol etme, netlii doru yere yapma, konuya gre doru rtc hz seme, objektiflerin perspektife olan etkisini kullanma, fla etkili kullanma, mimaride deyleri kontrol etme, konu fon ilikisi oluturma, altn oran kontrol etme, ufuk izgisinin yerini iyi seme, makro ekimler yapma, kontrast vurgulama, ritmi yakalama, ters k ile etki yaratma ve renk armonisini dzenleme bulunmaktadr.

Elisabeth Roudinesco, Metis Yay nlar , eviri : Nami Ba er, 128 s. Yirminci yzyln en etkili dnrlerinden olan psikanalist Jacques Lacan, gncelliini korumaya ve tartlmaya devam ediyor. Dncelerinin zgrlklerden ziyade baskclarn amalarna hizmet ettiini iddia edenler olduu gibi, ahs hakknda da olumlu ve olumsuz birok mit ortaya atlyor. Psikanalist ve tarihi Elisabeth Roudinesco temelsiz iddialar rtmek ve bu nemli ahsiyeti gerek insan olarak gerek dnceleriyle daha iyi tanmamz salamak iin sz alyor. Lacann psikanalizi ve felsefesi hakknda yaymlanacak bir dizi kitabn ilki olan Her eye ve Herkese Kar Lacan, tanmak isteyenler iin olduu kadar tandn dnenler iin de iyi bir kaynak: Canl bir portre ve buna paralel bir analiz.

Arslan Tekin, Bo azii Yay nlar , 391 s.

Edebiyatmzda Terimlerin beinci basksnda; slmiyet ncesi Trk Edebiyat, slm Trk Edebiyat, Divan Edebiyat, Tekke Edebiyat, Tanzimat Dnemi Edebiyat, Servet-i Fnn Edebiyat, Mill Edebiyat, Mill Mcadele Dnemi Edebiyat, Cumhuriyet Dnemi Edebiyat ve bu edebiyatlar iinde yer alan akmlar, terimler, kavramlar tek tek anlatlmtr. Yine dnemleri ve edebiyatn temeli olmu eserleri de terimler iinde deerlendirilmitir. Dr. Tekin, terimlerin burada genel bir ifade olduunu, dnemlerden ve eserlerden bahsetmenin, edebiyat tarihinin akndan bahsetmek olduunu belirtmektedir. Yazarn, Edebiyatmzda simler adl kitab da bu eserin tamamlaycs niteliindedir.

Ay e Siret Akduman, kinci Adam Yay nlar , 140 s.

Yazar Aye Siret Akduman nancn Mucizesi adl kitabn bbreini balayarak onu hayata balayan kardeine hitaben yazm. Angina Pectoris bu hasta kalbime konan tehisti. Hah, bir bu eksikti dedim kendi kendime. Bu bir isyan deil, daha ok neden hep ben? sorusunun cevabn aramakt. Bir kez daha yeni bir hastalkla uramak zorunda kalacam gereiyle karlamtm. Kendimi yorgun hissediyordum. Zaten hayatm boyunca hep snanmtm. Bbrek yetmezlii nedeniyle yorgun den yazara kardei yeniden can veriyor. Bir mucize sonucu bir bbrei dierinden kk olduu tespit edilen karde, uygun olan bbreini ablasna armaan ediyor. Kitabn geliri ocuk Bbrek Vakfna balanacaktr.

20

7 ARALIK 2012 CUMA

Aydnlk KTAP

OCUK - GEN

Mektup mail oldu, ocuk ayn ocuk

imdiki ocuklar Hala Harikan n ocuklar gzlemleyici ve sorgulay c gizilgleriyle Aziz Nesinin ocuklar . Bu da karanl k bir dnemde tek umut, tek k belki de. T pk Nesin Vakf nda yeti en onca ocu un sat k gibi.
REM HALI irem.halic@hotmail.com
in Nes ziz A

Hdk, Gdk, Bir De B d k, Rap Rap Rap!

Sokak hayvanlarnn hayatta kalma mcadelesi, unutulmaz bir dayanma rnei! Hzl Tosbi, Muhteem kili ve akn Cengver gibi sevilen ocuk kitaplarnn yan sra eski Anadolu uygarlklarn canlandrd benzersiz romanlaryla da tannan smet Bertan, yeni romannda ocuklarn dikkatini hayvan haklarna ekiyor. Bertan, belgeselci gzlem gc ve sinematografik diliyle insanlar, sokaktaki hayvanlarn gerek dnyasna gtryor. Anlk heveslerle eve alnp, eskimi bir ss eyas gibi sokaa atlan hayvanlarn yaam mcadelesini onlarn gznden aktaran roman, okurunu sokak haysmet Bertan, Gn vanlarnn zor koullarna tank ediyor. GKitapl , 120 s. rnleri gibi karakterleri de, sorunlar da farkl olan hayvann arkadaln ileyen kitap, lkemizde endie uyandran yasa tasarsnn gndeme tad hayvan haklarnn grmezden gelinmesi konusunu ustaca ele alrken, sevgi ve dayanma zerine etkileyici bir yk anlatyor. Yavru bir kpekken bir ailenin yanna tanan Hdk'n ev hayat uzun srmez. Sahiplerinin hevesinin kamasyla kendini sokakta bulur. Birok tehlikeyle dolu sokaklarda babo dolarken, fino cinsi bir kpek olan Gdk ve yavru kedi Bdk ile tanr. Evden atldn bir trl kabul edemeyen Gdk'le, ezildiini bilmedii annesini arayp duran Bdk, Hdk'n dostluuna snrlar. Ancak, sokan etin koullarnda pati patiye veren lnn peine Kara Kpek etesi dmtr...

Bu hafta elime Zehra priolunun, Aziz Nesinin unutulmaz roman imdiki ocuklar Harikadan esinlenerek yazd imdiki ocuklar Hl Harika adl kitab geti. Bu bahaneyle nce Aziz Nesinin kitabn aldm ve bilmem kanc kez yeniden okudum. Elbette her okuduumda ayn cokuyu yaamyorum, ilkokulda okuduumda katla katla gldm hatrlyorum. Artk o kadar gldrmese de -ki bu kitabn deil, okuyucunun kabahati- ayn scakl, samimiyeti hissetmek, ocukluumu, ilkokul arkadalarm, retmenlerimi anmsamak ve her okuduumda yeni bir ayrnty fark etmek houma gidiyor. Adam Yaynlar'ndan kan kitabn kapak resmine hala bakar dururum. Zehra priolunun kitab ise aslnda 2006 ylnda Toroslu Yaynlar tarafndan baslm ilk olarak. ada Yaam Destekleme Derneinin, rencilere okumay sevdirmek, onlar edebiyatn deiik trleriyle tantrmak, edebiyatla resim sanatn birletirmek, kitapla ocuk arasnda farkl balar kurmak ve kurulan balar kitap okuma eyleminden sonrasna tamak amacyla oluturduu Yaratc Okuma dizisinin kitaplarndan biriymi. Dizideki dier kitaplar Sevim Akn Gkte Biri Var, Seza Kutlar Aksoyun iko Patates, Mavisel Yenerin iir Saldm Gkyzne ve Nazan priolunun Resimlerle Konualm isimli kitaplar. FARKLI OCUKLAR AYNI SORUNLAR
Can Yaynlar tarafndan yeniden ocuk ve genlerle buluturulan bu kitabn ocuk kahramanlar Deniz ve Doan, iki samimi arkadalar. Tpk Aziz Nesinin Zeynep ile Ahmeti gibi. Doan baka ehre tannca birbirlerinden kopmamak iin dzenli olarak elektronik posta yoluyla haberleme karar alyorlar. Elbette e-postadaki dzen, Ahmetle Zeynepin haftalk mektuplarndan farkl olarak gnbirlik. Deniz ve Doann yazmalar aslnda stanbul ve Fethiye sakinlerinin topluca yazmalar. Akdenizin sevimli kenti Fethiyede yaayan Doann ailesi kasaba insannn tipik zelliklerini tayor. stanbulun bat yakasnda yaayan Deniz ise kalabaln ve grltnn tam ortasnda. Dola-

ysyla bu yazmalar aslnda mekanlarn, yaam biimlerinin, farkllklarn ve farkl sorunlarn ipularn veriyor. ocuklar zaman zaman geleneksel aile yapsyla modern aile yapsnn ekimelerinin iinde buluyorlar kendilerini. Sonuta ocuklar da sz edilen ailelerin bir paras, yaadklar ortama kubak bakmyorlar, olaylarn tam iindeler. Aziz Nesinin 1967 ylnda yazd imdiki ocuklar Harika, basld dnemde tm dikkatleri zerine ekmi. ocuklar yetikinlerden stn tutup, ocuklarn gznden ebeveynlerin ve retmenlerin hatalarna parmak bast iin sregelen kurgularn dna km, stelik kimi roman yarmalarnda retmenleri kk dren ifadeler barndrd gerekesiyle ok nemli yazarlardan oluan jriler tarafndan elenmi ya da yasaklanm. Kitap, dnemin aksayan eitim sisteminin adeta kaynakas olduu iin sakncal bulunmu. Zehra priolu kendi resmi sitesinde kitab zerine yazd yazda yle diyor: Aziz Nesinin altml yllarda yazd imdiki ocuklar Harikadan bu yana ne deiti, ne deimedi? Bu soru beni imdiki ocuklar Hl Harika adl mail roman yazmaya ynlendirdi. Aradan geen neredeyse yarm yzyllk sre iinde baz eyler srekliini koruyor, ocua pek sz hakk tanmayan baskc okul sistemi ya da ataerkil aile yaplanmas ya da kz erkek ayrmcl gibi. Teknolojik alanda ok ey deiti ama beyinler deimedi. Tersine otoriter sistem giderek rndan kt. Bugn iddet kltrnn iinde yayoruz. ocuklarmz da bundan paylarn alyor. Nesin Vakfn karalama olay bunun en son rnei. Ama u da var ki, imdiki ocuklar Hl Harikann ocuklar gzlemleyici ve sorgulayc gizilgleriyle Aziz Nesinin ocuklar. Bu da karanlk bir dnemde tek umut, tek k belki de. Tpk Nesin Vakfnda yetien onca ocuun sat k gibi. yi okumalar diliyoruz. (imdiki ocuklar Hl Harika, Zehra priolu, Can Yaynlar, 152 s.)

Bir Anne Dile!

Her gn ikyet ettiiniz anneniz, bir gn aniden her istediinizi tam istediiniz gibi yapan birisine dnebilir mi? Bruno boks yapmak istiyor. Ama annesi onun dnyann en byk piyanisti olacana inanm. Sofia biraz dikkat ekmek istiyor. Ama annesinin ii bandan akn ve gz de kardei Niklastan bakasn grmyor. Emily ise annesinin bitmez tkenmez sakarlklarndan yorulmu; onun arkasn toplamak yerine biraz kendi ocukluunu yaamak istiyor. Bir Sabine Ludwig, gn, bu ocuk okuduklar dergide dnyann leti im Yay nevi, en korkun annesi yarmasn grnce, bu yaev: Tuvana Glcan, rmaya bavuruyorlar. Sonra ne mi oluyor? Bir259 s. ka gn sonra kap alyor ve her birinin kapsnda, Anna Teyze diye biri beliriveriyor. Ve ayn gn, kendi anneleri ortadan kayboluyor. Annelerin yerine geen Anna Teyzelerin her ne kadar tuhaf davranlar olsa da, ocuklar ne istiyorsa, onu en mkemmel ekilde yapyorlar. Adeta programlanm birer robot gibi! Peki annelere ne oluyor? Onlar bir adada. Yarmaya katlan baka ocuklarn anneleriyle birlikte, gzden uzak bir yerde, zel bir okulda buluyorlar kendilerini. Ve macera balyor!..

La Fontaineden Masallar
17. yzyln en tannm Fransz airi La Fontainein baz insan karakterlerini hicvetmek amacyla, kahramanlar hayvanlar araclyla kurgulayp manzum olarak kaleme ald mesel fabllar Hindistan'dan ran, Anadolu ve Avrupaya yaylm, btn dnyaca nlenmitir. La Fontaineden Masallar, edebiyat masalla balatan dnya airi Nazm Hikmetin cezaevinNaz m Hikmet Ran, deyken Ahmet Ouz Saruhan takma adyla ve kenYap Kredi Yay nlar , di ifadesiyle Okunduunda hece vezniyle yazl200 s. d intiba uyandracak (...) hece veznine stilize edilmi serbest vezinle yapt evirinin syleyi biimindeki yalnlk ve Trke lezzetiyle okunduka renklenen, hi eskimeyecek, evrensel bir kitap.

SAHAF

Aydnlk KTAP

7 ARALIK 2012 CUMA

21

Basiretsiz bir komutann dt hal!

ERCAN DOLAPI

Yazarmz zdemir ncenin Taksim projesi vesilesiyle gndeme getirdii 31 Mart syan konusuna katks olmas amacyla bir kitab gndeme getirmek istiyorum. syan srasnda skdar blgesi komutan olan ve Selimiye Klasndaki isyan da yneten Sleyman efik Paann hatralar derslerle dolu. En nemli ders ise; devrimci olmayan ve gelimeleri anlayamayan bir komutann dt ac durum! Bunu da en hafifiyle basiretsizlik olarak deerlendirmek gerekir. TAR H N DI INDA KALINCA
Hatratm, Bama Gelenler ve Grdklerim, 31 Mart Vakas ismini tayan kitap, 2004 ylnda Arma Yaynlar tarafndan yaymland. Yeni yazya ise Hmeyra Zerdeci aktarm. 235 sayfalk kitap ilk kez yaymlanm. Mtareke dneminde Harbiye Nazr olan Sleyman efik Paa, Cumhuriyet dneminde y-

zellilikler listesinde yer ald ve uzun yllar yurt dnda srgn hayat yaad. Babas, dnemin nl valilerinden Ali Kemli Paadr. Babasnn lmnden sonra Parise kam ve burada Jntrklerle birlikte olmutur. Ancak bir sre sonra onlardan ayrlr ve yurda dner. Abdlhamite yaplan suikast srasnda, olay yerinde olmas nedeniyle tutuklanr. Susuzluu anlalmasna ramen Halepe srgn edilir. yl kalr. Meruti Devrimle yurda dner, ancak daha sonra amansz da ttihat kart olur...

SYANCILARIN EL NDE OYUNCAK OLMAK

31 Mart 13 Nisan 1909 syan srasnda skdar Ciheti Komutan iken yaadklar ayr bir deerde. Tarihi gelii-

mi anlayamaynca, olaylara kar tutumu da yanl olur. syan srasnda kararl ve basiretli olsa Selimiye Klasnda belki de isyan annda bastrlacak. Kararllk yerini basiretsizlik alnca, emrindeki erlere aman yavuralarm yapmayn tarz davranarak onlarn peinden srklenir. yle ki szde onlar sakinletirme adna makamnda ay kahve ikram etmek zorunda kalr! Bu basiretsizliinin de bedelini grevden alnmayla der. Bunu da yle aklar: Beni azletmek deil, tatiften daha byk vazifeye tayin etmesi lazmd. (s.202)

MUSTAFA KEMAL B R EY YAPAMAZ

Sleyman efik Paaya gre, isyanclarn eriat istiyoruz naralar; adelet

istiyoruz manasndaym. ddiasna gre askeri sakinletirmi. Onlara elence bile dzenlemi. 14 gn sren isyan srasnda Hareket Ordusu ile kendi klasnda bulunan alt bin askerler arasnda atma kmasn nlemi. syan ise Ankaral Hamdi avu balatm! Hareket Ordusu ehre girince onu yakalam ve asm. Ve u saptamay yapyor: O tarihte stanbulda benim ile Nazm Paa elinde idi. stanbulda ise eitli snflardan otuz bine yakn muallim asker vard. Eer bizim kt niyetimiz olsa idi Hareket Ordusunu perian eder, ttihat hkmetini laveder, memlekete hakim olurduk. 31 Mart bir irtica ayaklanmas deildi. (...) stanbula giren Hareket Ordusuna birey yaplamaz idi. (...) Mustafa Kemalin birey yapamayacana kani idim. Mustafa Kemal ans yahut benden daha iyi istikbali gr muvaffakiyeti temin etti.

SES - SZ

Kaptann arklardaki esintisi

DAMLA YAZICI grnmez bir mezarlktr zaman airler dolar saf saf tenhalarnda iir syleyerek kim duysa / korkudan lr -tahrip gc ykseksaatli bir bombadr patlar an gelir Attil lhan lr Ve an gelir, Attil lhan yoktur artk. iirleri, eserleri, fikirleri ile zenginliimiz olan Attil lhann byk edebiyat kimliidir geriye kalan. Yazar 60 yllk yaz hayatnda, edebiyatn her trnde eser verdi. 1948de Duvar adl iir kitabyla edebiyat servenine ilk admn atan, ardndan Sisler Bulvar, Yamur Kaa, Ben Sana Mecburum, Bel iei, Yasak Sevimek, Tutuklunun Gnl, Byle Bir Sevmek, Elde Var Hzn, Korkunun Krall, Ayrlk Sevdaya Dahil gibi bir ok kitaba imza atan, hatta pek oumuzun ezberinde mutlaka bir iirinin bulunduu bir ustadr Attila lhan Attil lhan Askda Yaamak diyor kendisi gibi yaayanlara ve bunu bir rportajnda Benim kitaplarmdan bir blmnn ad Askda Yaamaktr. Askda yaamak ite budur, bir dakika sonrann ne olaca belli deildir diye aklyor. Kaptan olarak hafzalarmzda yerini koruyan Attil lhan arklarda da bizlerle birlikte. Etkileyici szleri ve bir beste gibi akan iirleri mzisyenlerin bu g zerinden arklar yazmasna da sebep oldu. Ahmet Kaya herhalde airin iirlerini en ok besteleyen sanatdr. Byle Bir Sevmek, Yangn Gecesi, Cinayet Saati, Jilet Yiyen Kz le tekrarladm. Vapurdan indikten sonra da rhtm boyunca bu ilk msralar tekrarlayarak yrdm. Bunun zerine Ahmet Kaya ve ei Glten Kayann gzleri yaarr. Mjganla ben alarz dizesindeki mjgann hep bir kadn olduu dnlr, oysa eski dilde kirpik anlamna gelen bu szck Deniz Gezmilerin idamna ithaf edilerek yazlan bu iirde anlamna kavumutur.
enlik dald bir ac yel kald bahede yalnz o mahur beste alar mjganla ben alarz gitti dostlar len bitti ne eski heyecan ne hz yalnz kederli yalnzlmzda sral srasz o mahur beste alar mjganla ben alarz
Attil lhan
Ahmet Kaya

gibi pek ok eseri Attil lhan iirinden bestelemitir. Ahmet Kayann 1986 tarihinde piyasaya kard An Gelir albm hem adn bir Attil lhan iirinden alr, hem de ierisinde tane Attila lhan iirinden besteledii arky barndrr: An Gelir, Lili Marlen Trks, Sen nsansn. Ahmet Kayann gene bir Attil lhan iirini bestelemesi sonucu ortaya kan Mahur Bestenin hikayesi ise Can Dndarn yazsnda bizlere ulayor. Ahmet Kaya besteyi Kaptana dinletmeye gider ve Kaptandan iirin yazl hikayesini dinler: 12 Mart sonrasnn kahr gnleriydi. Bir sabah radyoda duyduk ar haberi: Denizlere kymlard. Karyakadan zmire gemek iin vapura bindim. Deniz bulankt; simsiyah, alalm bir gkyznn altnda hrn, alkantl... Ac bir yel esintisinin ortasnda aklma dt ilk msra... Vapurda sessiz bir ke bulup yksek ses-

bir yangn ormanndan pskrm gen fidanlard gneten k yontarlard sert adamlard hoyratt glleri aydnl alkalard gittiler akam olmadan ortalk karard bitmez sazlarn zlemi daha sonra daha sonra sonrann bilinmezlii bir boyut katar ki onlara simsiyah bir teselli olur belki kalanlara geceler uzar hazrlk sonbahara

Bununlarn dnda Attill lhann muhteem iiri Ayrlk da Sevdaya Dair, Vedat Sakman tarafndan bestelenip Zuhal Olcayn hanet albmnde yer almtr. Yaarn 12 Mays 2005 tarihinde kan beinci albm Hatrlada, bir Attil lhan iiri olan Austos kmaz, Beni Koyup Gitme adyla ark olarak yer almaktadr. Yaar, bu arkya ektii klibin sonunda Dnya biraz daha yalnz Attil lhansz... szyle Kaptana olan vefasn da gstermitir.

22

7 ARALIK 2012 CUMA

Aydnlk KTAP

ALINTI-TEST

Okuyaca n z blmler hangi yazar n hangi kitab ndan al nt lanm t r?

Bulunduumuz oda sanki altst olmu ve duvarlar, tavan, zemini bir anda saysz tnelin azna dnmt; zamann iinde her yne uzanan tneller. te o anda gemiten bugne zamann her saniyesinde, tm gezgin ademoullarnn, tn gezgin havvakzlarnn ve onlarn tm gezgin ocuklarnn birliini gsteren Bokononcu vizyon belirdi gzmn nnde.

Satran hayat gibidir David, demiti babas. Her parann kendi ilevi vardr. Bazlar zayftr, bazlar ise gl. Bazlar oyunun banda ie yarar, bazlarysa sonunda. Ama kazanmak iin hepsini kullanmak zorundasn. Aynen hayatta olduu gibi, satranta da skor tutulmaz. On paran kaybedip, yine de kazanabilirsin oyunu.

Bihruz Bey bu dakikada pek mutsuzdu. Kefi Bey'in yle haykrmas, hanmlarn yle glmesi, sorusunun cevapsz kalmas, arabacnn, o teresin de landonun amakta, hanmlar alp gitmekteki acelecilii, nihayet sarn hanmn arabadan bakp da bir adiy'ck bile demeksizin kp gitmesi zavall beyi pek etkilemiti.

a) Kurt Vonnegut Kedi Beii b) Oya Baydar Kedi Mektuplar c) Edgar Allan Poe Kara Kedi d) Deniz Kavukuolu Kedi Gl e) Jeffrey Archer Dokuz Kuyruklu Kedi

a) Luke Rhinehart Zar Adam b) John Verdon Gzlerini Smsk Kapat c) Heather McElhatton ahane Hatalar d) Adam Fawer Olaslksz e) Debbie Macomber Kk Mucizeler Dkkan

a) Namk Kemal ntibah b) Nabizade Nazm Zehra c) Samipaazade Sezai Sergzet d) Recaizade Mahmut Ekrem Araba Sevdas e) Ahmet Mithat Efendi Felatun Bey ve Rakm Efendi

Bu haftan n do ru yan tlar :

BULMACA
SOLDAN SA A 1. Resimdeki yazar - Bir filme, bir gsteriye eklenen beklenmedik gldrc ayr nt , glt 2. Beyaz - Galyumun simgesi - Bir soru sz - Kuyruk sokumu kemi i - Milattan nce (k sa) 3. organlar n i yzeyini rten ince tabaka - ... Gler (foto raf ) - Daha ok radyo iin haz rlanm , genellikle gldr niteli inde k sa oyun 4. Bir tr yumu ak peynir - Bir nota - Arapada ben - Bir ngiliz biras 5. Bir resim desen ya da alak kabartmada, baz nesne ve figr boyutlar n n, perspektifin etkisiyle k salmas - S k gzl bir bal k a tr 6. Motor g birimi - Sahip - San Marinonun plakas - Ba ka yere dikmek iin haz rlanm olan sebze veya krpe iek 7. la, merhem - ok s k dokulu ve sert bir seramik hamuru tr - Baya , s radan 8. Ya l ve verimsiz kimse - H rvatistan'da bir liman kenti 9. Gerekle tirilmesi zamana ba l istek - Bir yzlm birimi - Eski in felsefesinde, evrenin birli ini sa layan dzen ilkesi 10. Ba lang ta yer alan - Bir nota - Parlak, saydam k rm z renkte de erli bir ta - ridyumun simgesi 11. Nikel'in simgesi - Lantan n simgesi - Su yolu, kanal - Bir seslenme sz 12. Bir nesnenin zelliklerinden veya zellikleri aras ndaki ili kilerden herhangi birini tek ba na ele alan zihni i lem Ycel ( air) 13. Sinir - Fasta bir rmak - Berilyumun simgesi - Bir renk 14. Ate - Plutonyumun simgesi - K l, ty - Jpiterin bir uydusu - Ak l 15. Gezegenimizin uydusu - Resimdeki yazar n bir eseri YUKARIDAN A A IYA 1. S ra - Resimdeki yazar n bir eseri 2. Obur - Japonyada buda rahibesi - Lityumun simgesi - Bir atadan gelen kimselerin olu turdu u topluluk, slale 3. Tenis oynanan alan - Biricik, e i olmayan - U ur 4. Klasik Yunanda bir sitenin halk meydan - Ynetmek iin at n a z na tak lan demir alet - Beynin paralar , blmleri 5. Gney Kafkasyal bir halk - Yerle im alanlar d nda kalan yerler - Bir tr cila - Perunun plakas 6. Ye il ya da hareli sedefle bezeli her tr ah ap kakma e ya - Organ, ye 7. hret - Rtbesiz asker - Cet 8. Satrn gezegeninin be inci uydusu - Stronsiyumun simgesi - Lbnan n plakas - Fas n plakas 9. Kk tekne kaptan - Karabasan 10. inin para birimi - Di i geyik - Kuzu sesi 11. Aktinyumun simgesi - M s r n plakas - Ky evlerinin odalar ndaki duvara biti ik peyke, sedir - Alamet, ni an 12. Favori - yeri, bro - Lavrensiyumun simgesi - Geni 13. Okur - Bir binek hayvan - ... Ayhan ( air) 14. Bilerek yap lan i ve fiil - Bir nota - E ek sesi - Ah ap, mermer ya da ta levhalar kafes biiminde oyarak bezeme 15. Resimdeki yazar n bir eseri - Buzulta - Bir nota

GEEN HAFTANIN ZM

1-(a) 2-(d) 3-(d)